Skip to main content

Full text of "Opera omnia"

See other formats 


THE  LIBRARY 

THE  INSTITUTE  OF  MEDIAEVAL  STUDIES 

TORONTO 

PRESENTED   BY 

The  Phelan  Foundation 


1948 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/operaomnia01boet 


PATROLOGLE 

CURSUS   COMPLETUS 

SEU  BIBLIOTHECA  UNIVERSALIS,  INTEGRA,  UNIFORMIS,  COMMODA,  OECONOMICA, 

OiHNKJM  SS.  PATWJM,  D0CT0IU1  SCRIPTOKUMOUK  ECCLESIASTKMll. 

SIVK    LATINORUM,    8IVE    GR/ECORUM, 

QUI  AB  MVO  APOSTOLICO  AD   TEMPORA  INNOCENTII  III  (ANNO  1216)  PRO  LATINIS 
ET  CONCILII  FLORENTINI  (ANN.  1439)  PRO  GRMCIS  FLORUERVNT  : 

RECUSIO    CHRONOLOGICA 

OMNIUM  QUjE  exstitere  monumentorum  catholic^  traditionis  per  quindecim  priora 

ECCLESLE  SjECULA, 

JUXTA   BDITIONE3  ACCURATIS8IMA3,  INTER  SK  CUMQUK  NONNULLIS  CODICIBUS  MANUSCRIPTIS  COLLATAS,  PERQUAM  DILIGEN- 

TER  castigata;  DI8SERTATIONIBUS,  COMMENTARIIS,   VARIISQUE    lectionibus   ccntinknter    illustrata;  OMNIBUS 

OPKRIBU3  POST  AMPLISSIMAS  KDITIONKS  QU/E  TRIBUS  NOVISSIMIS  SvBCULIS  DKBKNTUR  ABSOLUTAS  DKTECTI8,  AUCTA  ) 

INDICIBUS  particularibus  ANALYTICIS,  SINGULOS  SIVE  TOMOS  SIVE  AUCTORES  ALICUJUS  MOMENTI  SUBSEQUKNTI- 

BUS,  DONATA  J  CAPITULIS  INTRA  IPSUM  TEXTUM  RITE  DISPOSITIS,  NECNON  ET  TITULI8  SINGULARUM  PAOINA- 

RUM  MARGINEM  SUPERIOREM  DISTINGUKNTIBUS  SUBJECTAMQUE  MATERIAM  SIGNIFlCANTIBUS,  ADORNA- 

TA  ;     OPKRIBUS    CUM     DUBIIS,     TUM      APOCRVPHIS,      ALIQUA     VERO    AUCTORITATE     IN     ORDINB 

AD     TRADITIONEM   ECCLESIA8TICAM    POLLENTIBUS,   AMPLIFICATA   J 

DUCENTIS    ET     AMPLIUS    LOCUPLETATA    INDICIBUS    AUCTORUM    SICUT    ET  OPERUM,    ALPHABETICIS,   CHRONOLOGICIS,  8TATI8- 

TICIS,     SYNTHETICIS,     ANALYTICIS,    ANALOGICIS,    IN   QUODQUE    RELIGIONIS   PUNCTUM,    DOGMATICUM,     MORALE,    LITUR- 

<HCUM,    CANONICUM,     DISCIPLINARE,     HISTORICUM,     ET    CUNCTA    ALIA     SINE    ULLA    EXCEPTIONE ;    SED    PR-ESERTIM 

DUOBUS     INDICIBUS     IMMENSIS     ET     GENERALIBUS,     ALTERO     SCILICET    RERUM,    QUO    CONSULTO,    QUIDQUID 

NON    SOLUM    TALIS    TALISVE    PATER,     VERUM     ETIAM    UNUSQUISQUE    PATRUM,    NK    UNO     QUIDEM     OMI8SO, 

IN      QUODLIBET      THEMA       SCRIPSERIT,      UNO       INTUITU       CONSPICIATUR  J      ALTERO      SCRIPTUR/E 

SACRjE,    EX   QUO    LECTORI    COMPKRIRE    SIT    OBVIUM    QUINAM    PATRES    ET    IN    QUIBU8     OPERUM 

SUORUM      LOCIS      SINGULOS      SINGULORUM      LIBRORUM      S. '   SCRIPTUR.E     VERSUS,      A     PRIMO 

GKNKSEOS   USQUE  AD   NOVISSIMUM   APOCALYPSIS,    COMMENTATI    SINT." 

EDITIO    ACCUBATISSIMA,    CBTERISQUE    OMNIBUS     FACILE    ANTEPONENDA,     SI     PERPENDANTUR     CHARACTERUM      NITIDITAS, 

CHART/B      QUALITAS,       INTEGRITAS      TKXTUS,       PKRFECTIO      CORRECTIONIS,       OPERUM      RECUSORUM       TUM      VARIBTA8, 

TUM    NUMERUS,    FORMA    VOLUMINUM    PERQUAM    COMMODA    SIBIQUE    IN    TOTO    PATROLOGIiE    DECURSJJ     CONSTANTER 

SIMILIS,      PRKTII     EXIGUITAS,      PRiBSERTIMQUE     ISTA     COLLECTIO,     UNA,      METHODICA     ET      CHRONOLOGICA, 

SKXCBNTORUM    FRAGMENTORUM     OPUSCULORUMQUE     HACTENUS    HIC    ILLIC    SPARSORUM,     PRIMUM    AUTEM 

IN    NOSTRA   BIBLIOTHECA,    KX   OPERIBUS   ET   MSS.   AD   OMNKS   ^ETATKS,   LOCOS,    LINGUAS  FORMASQUE 

PBRTINENTIBUS,   COADUNATORUM. 

SERIES   LATINA, 

1N  QUA  PRODEUNT  PATRES,  DOCTORES  SCRIPTORESQUE  ECCLESLE  LATIN.E 
A  TERTULLIANO  AD  INNOCENTIUM  III. 

AGGURANTE    J.-P.    MIGNE, 

Bibliothecie  Cleri  uuivergte, 

SIVE    CURSUUM    COMPLETORUM    IN    SJNGULOS    SCIENTIiE    ECCLESIASTI&E    RAMOS    EDITORE. 


PATROLOGIJB   LATINJE    TOMUS    LXIIL 


ENNODIUS,    HORMISDA  papa,  TRFIOLIUS  presbyter,  ELPIS,  uxor  boeth,  ROETIUS 


EXCUDEBATUR    ET   VENIT   APUD   J.-P.    MIGNE    EDITOREM, 

IN   VIA  DICTA  DAMBOISE,  OLIM  PROPE  PORTAM  LUTETLE,   PARISIORUM  VULGO  D'ENFER 

NOMINATAM,   SEU  PETIT-MOXTliOUGE,  NUNC  VERO  INTRA  MOENIA  PARISINA. 

1882 


BOETII, 

ENNODII  FELICIS, 

TRIFOLII  PRESBYTERI, 
HORMISDiE    PAPiE,  ELPIDIS   UXORIS    ROETII 

OPEBA    OMNIA, 


AD      RECE.NCIONEM     BOETIANARUM      LUGUBRATIONUM      FACEM      PRjEFERENTIBUS.       EDITIONIBUS      VARIIS 

QDARUM      UNA,     LIBRORUM     SCILIGET     DE     CONSOLATIONE     PIHLOSGPIII.E,       AD      USUM 

DeLPMNI     ACCURATISSIME     EXCUSA     EST  ;     ALTERA,     INTER    OMNES     AMPLITUDINE     PBINCIPEM 

locum      obtinens,     memoratissimo    glareanl     nomine     pr-designatur  ; 

tertia;    qu.-e     est     opusculorum     theologicorum,    eruditissimum    Vallinum 

agnoscit    auctorem  ;    quarta    demum,  nonnulla 

monumenta  inedita   exiiibens,    illustrissimo    cardinali 

Maio    debetur  ; 
cibterorum     vero      auctorum      exemplar     suppeditantibus     g.vllandio,      mansi      necnon 

et    Breviario   Romano. 


BOETII     TOMUS     PRIOR 

C/ETERORUM  TOMUS  UNICUS. 

-. — nrxax  i  


.v,  .„       E*CUDEBATUR   ET  VENIT  APUD  J.-P.    MIONE   EDITOREM, 
IN  VI A  DICTA  DANBOISE,  OLIM  PROPE  PORTAM  LUTETI.E,   PARISIORUM  VULGO  VENFER 
NOMIWTAM.   SEU  PETIT-MOyWOUGE,  NUXC  VERO  INTRA  MOENIA  PARISINA. 

1882 


ELENCHUS 


AUCTORUM  ET  OPERUM  QUI  IN  HOC  TOMO  LXMI  CONTINETNUR. 


iHOiii 


ENNODIUS. 

Epistolarum  libri  novem col. 

Opuscula  decem 

Carrainum  libri  duo 

HORMISDA  PAPA. 

Epistolae  et  decreta , 

TRIFOLIUS  PRESRYTER. 

Epistola  ad  B.  Faustum  senatorem 

ELPIS  UXOR  BOETII. 

Hymni  duo  in  honorem  SS.  Petri  et  Pauli 

BOETIUS.  —  OPERA  PHILOSOPHICA. 

De  consolatione  Philosophiae  libri  quinquc 

De  unitate  et  uno ... 

De   Arithmetica     libri   duo 

De  Musicalibri  quinque 


13 

167 
309 


363 


533 


531 


341 

1015 

10~9 

1161 


=*-&-< 


14-3^6 


%l?  '  9  1343 


ANNO    DOMINI    DXXI 


MAGNUS  FELIX  ENNODIUS 


EPISGOPUS  TICINENSIS. 


PROLEGOMENON. 

(Ex  Galland.) 


I.  Magnus  Felix  Ennodius  Gallum  prosapia  (a),  et 
quidein  illustriadmodum,  nalumque  Arelate  sefuisse 
testatur  (b)  :  quae  est  sententia  virorum  eruditorum, 
quibus  Gallicam  historiam  litterariam  acceptam  re- 
ferimus  (c),  licet  Sirmondus  (d),  Sollerius  (e)  aliiqne 
hac  de  re  amhigere  videantur.  Ejusortus  anno  Chri- 
sti  573  illigandus  comperitur,  quippe  qui  anno  521, 
aetatis  48,  e  vivis  excesserit,  utinfra  manifestum  tiet. 
Litteris  primum  humanioribus  Mediolani  a  puero 
excullus  (f),  deinceps  vel  ipsa  studiorum  liberalium 
nomina  se  fuisse  detestatum  profitetur  (g).  Postmo- 
dum  anno  489,  setatis  suae  16,  amitai  quae  ipsum 
aluerat  solatio  destitutus,  nobilissimam  ac  praedivi- 
tem  uxorem  duxit  (h).  At  paucis  post  annis  saeculo 
nuntiumremittens,  ecclesiasticaemilitiaenomendedit : 
atque  ab  Epiphanio  Ticinensiantistite  diaconus  ordi- 
natus  (i),  religiosi  propositi  consortem  quoque  habuit 
uxorem  (j).  Clero  addictus,  Servilione  magistro  usus 
est,  a  quo  sacris  institutis  fuit  imbutus  (k)  :  ut  pro- 
pterea  minus  recte  censuerit  Sollerius  (/),  Ennodium 
sub  Servilione  liberalibus  disciplinis  operam  dedisse. 
Interea  in  legatione  Burgundica  quae  in  annum  inci- 
dit  494  comes  additus  episcopo  suo  Epiphanio  Enno- 
dius  perhibetur  (m) ;  et  quidem  dum  diaconi  munere 
fungeretur  :  eo  enim  in  gradu  diu  ipsum  constitisse 
illud  suadet,  quod  anno  513  egregium  Apologeticum 
pro  synodo  Palmari  adhuc  diaconus  conscripserit : 
qua  de  re  Pagium  consulas  velim  (?i).Quin  etiam  forte 
haud  ultraeum  gradum  processerit  usque  ad  annum 
510  aut  511,  quo,  Epiphanii  successore  Maximo  II 
vita  functo,  ad  Ecclesiae  Ticinensis  episcopatum  fuit 
evectus.  Multa  praeclare  gessit  in  calhedrali  sede 
constitutus  ;  ejusque  imprimis  enituit  spectata  virlus 
et  doctrina  in  gemina  illa  legatione  ad  Anastasium 
imperatorem,  quam  sub  Hormisda  papa  orthodoxae 
tidei  causa  suscepit  annis  515  et  517,  licet  utraque 
veteratoris  principis  artibus  ad  irritum  cesserit,  ut  ex 
ecclesiasticis  Baronii  Annalibus  constat.  Ad  Ecclesiam 
suam  reversus  beatus  antistes,  haud  multo  post  su- 

(a)  Ennod.  lib.  i,  epist.  2. 

(b)  ld.  lib.  vn,  epist.  8. 

(c)  Ilist.  lilteraire    de  la  France,  tom.  III,  pag.  96. 

(d)  Sirm.  Vit.  Ennod.  opp.  ejus  praem. 

(c)    Soller.    Act.    SS.    tom.    IV    Aug.,    pag.    271, 
num.  5. 
(/')  Ennod.  Euchar.  infra,  pag.  159,  c. 
(g)  Id.  lib.  ix,  epist.  1. 
(h)  Id.  Euchar.,  pag.  160,  e,  a. 
(i)ld.  Vit.  Epiph,  pag.  196,6. 
(;)Id.  Euchar.,  pag.  160,  d. 

Patrol.  LXIII. 


l? 


A  perstes  exstitit.  Nam  ex  ejus  epitaphio  a  Sirmondo  (o) 
aliisque  relato,  ipsum  exhoc  vitain  ccelum  emigrasse 
intelligimus  xvi  cal.  Augusti  Valerio  V.  C.  consule, 
quo  die  in  Ecclesiae  tabulis  ejus  memoria  quotannis 
recolitur;  adeoque  anno  Domini  521,  annum  jagen- 
tem  48.  Hujusmodi  autem  chronica  notatio  ex  'eo 
desumitur,  quod  sanctus  praesul  annorum  ferrne  ,16 
esset,  ut  ipsemet  testatur  (p),  quo  tempore  in  Italiam 
ingressus  est  Theodeiicus,  anno  scilicet  489,  qui 
quidem  aetatis  annus  si  cum  Valerii  consulatu  com- 
ponatur,  quo  currente  depositus  fuisse  describitur; 
annus  Ennodii  postremus  fuerit  48,  Christi  521,  ut 
recte  arguit  Sirmondus  (q). 

II.  De  sancti  hujus  praesulis  Ticinensis  litterarum 
monumentis  plura  erudite  observantaccurati  Gallicae 
Historiae  litterariae  scriptores  (?•),  quos  proinde  con- 
sulere  operae  pretium  fuerit.  Ne  vero  penitus  officio 
nostro  deesse  videamur,  huc  afferre  libet  de  iisdem 
doctissimi  Sirmondi  judicium  (s)  :  •  Si  quid  limi,  ait, 
Ennodio  sua  aetas  aspersit,  non  idcirco  lluentem  in 
ejus  scriptis  ingenii  eloquentiaeque  fontem  possumus 
non  amare ;  aut  quia  in  ejus  poematis  claudicat  in- 
terdum  versus,  rectam  ubique  sententiam  et  acumen 
non  amplecti.  Quid  illa,  propter  quaminfima:  quoque 
notae  auctoresexpetisolent,  temporum  notitia  et  illu- 
stratio?  Quis  enim  est  qui  in  epistolis  Enuodii, 
Symmachos,  Hormisdas,  Coesarios,  Faustos,  Boetios, 
Liberios,  Aratores,  Elpidios  et  reliqua  ejus  aetatis 
lumina  non  libenter  recognoscat?  aut  quem  in   uno 

q  Theoderici  Panegyrico,  vel  in  una  Vita  Epiphanii  Ti- 
cinensis,  varia  rerum  illo  soeculo  in  Italia,  Gallia, 
Germania,  Graecia  gestarum  commmemoratio  non  af- 
ficiat?  Dictiones  quippe  declamatiouesque  praeter- 
mitto  ;  quae  mea  quidem  sententia  sunt  ejusmodi,  ut 
cumpostremae  omnium  apud  Latinos  natae  yideantur, 
cum  primis  mediisque  conferri'  possint,  et  tanquam 
rosae  alienis  mensibus  ortae  cariores  esse  debeant.  » 
Et  alibi  (t)  :  «  Ennodius  ea  ingenii  fama  floruit  et 
doctrinae,    ut   non  solum  in  pretio  essent  quae  sua 

(k)  Id.  lib.  v,  epist.  14. 
(I)  Soller.  1.  c,  pag.  272,  num.  2. 
(m)Ennod.  Vit.  Epiph.,  pag.  153,  c. 
(n)  Pagi  ad  ann.  502,  §§  3  et  4. 
(o)  Sirm.  Vit.  Ennod. 
(p)  Enuod.  Euchar.,  pag.  160,  e. 
(q)  Sirm.  ad  Ennod.  Euchar.,  1.  c. 
(r)   Hist.    litteraire  de   la    France,   tom.   III,  pag. 
100  scqq. 
(s)  Sirm.  epist.  ad  opp.  Ennod. 
(t)  Id.  Vit.  Eunod. 


I) 


tl 


ENNODIUS  EPISCOPUS  TICINENSIS.   PROLEGOMENON. 


12 


sponte  scriberet,  sed  amicorum  quoque  suos  impen-  A  ctenus  ille.  Hic  vero    recensitis;  obiter  a  Baunio  ve- 

sissime  coluit,  rogatu   in    dictandis  aliorum  nomine 

orationibus,  epistolis,  epitaphiisac  diversarum  rerum 

epigrammatis,    assiduam    operam    dare    cogeretur. 

Quo  in  gonerc  multasane  ad  gloriam    Ennodio  illu- 

stria  fuerunt;  sed  nibil  illustrius   Apologetico  et  Pa- 

negyrico,  quorum  altero  Theodericum  regem  publice 

laudavit;  allero  Symmachi  papae  syuodique  Romanae 

causnm  tanta  cum  approbatione  defendit,ut  asynodo 

universa  honorificentissimo  elogiodecretoqueornatus 

sit.  »  Hactenus  V.  C. 

III.  Porro  his  de  opusculorum  Ennodiiprsestantia 
delibatis,  illud  potis;imum  animadvertere  praestat, 
non  ncminem    exstitisse  qui  sanctum   Ennodium  de 


terum  pontificum  de  Ennodio  testimoniis  Sirmondi 
opera  primum  collectis,  addere  libet  exeodem  Baunio 
et  istud  insigne  auctoris,  saeculo  sexto  circiter  medio, 
Floriani  scilicet  ex  monasterio  Romano  in  epistola 
ad  Nicetium  Trevirensem  episcopnm,  quod  sic  se 
habet.  «  Vide  ergo  quantis  adjutoribus  uteris,  cum 
pro  me  cceperis  obsecraresanctae  memorioe  dominum 
Ennodium  pontificem  TicinensisEcclesioe,  jqui  gene- 
rosi  sanguinis  nobilitatem  humilitate  praevexit  ad 
gloriam,  ut  in  ccelestis  patrin?  senatu  tieret  et  ibi  se- 
nator;  cujusincomparabilem  doctrinaefacundiam  non 
solum  testatur  Occidens,  sed  et  Oriens  instructa  mi- 
ratur.  Nestorii  fulmen,  Eutychis  exstinctor  gloriosam 


gratia  et  libero  arbitrio  disserentemFausto  Reiensi  ac  R  dominammeam  inviolabilemque  MariamChristotocon 


Massiliensibus  accensere  ausus  fuerit  (a).  At  iniquam 
criminationem  viri  docti  solide  propulsarunt  (6). 
«  Certe  quidem,  inquit  eruditus  Sirmondianorum 
editor  (c),  sententia  episcopi  doctissimi  ac  sanclis- 
simi,  et  ingentibus  erga  Ecclesiam  meritis  clarissimi, 
qui  fidem  orlhodoxam  tum  in  Occidente  tum  inOriente 
strenue  propugnavit,  quem  illustri  elegio  ac  decreto 
Romana  synodus  ornavit  (d),  quempontiticessummi, 
Hormisda  (e),  Nicolaus  I  (f),  Joannes  VIII  (g),  Gre- 
gorius  VII  (h)  magnis  praecoDiis  extulere,  quem  Ec- 
clesia  sanctis  confessoribus  ascriptum  annuo  cultu 
prosequitur;  tanti,  inquam,  antistitis  sententia  (de 
arbitrii  libertate)  non  potest  magni  apud  omnes  ca- 
tholicos  ponderis  non  esse  :  utmirum,'jmo  indignum 


et  Theotocon,  apostolica  auctoritate  perdocuit.  Ipse 
ergo  meus  est  pater  ex  lavacro,  qnem  credo  apud 
aeternum  Patrem  per  Filium  intervenire  pro  filio.  » 
IV.  Varia?  circumferuntur  scriptorum  Ennodiano- 
rum  editiones.  Earum  primam  exhibuere  anno  1369 
Orthodoxographa  Basiliensia,  qua  tamennihil  depra- 
vatius,  nihil  inquinatius  in  lucem  exiisse  censent 
eruditi.  Porro,  ut  eas  preetermittamus  quae  deinceps 
bibliothecis  Patrum,  Coloniensi,  Parisiensi  et  Lu- 
gdunensi  fuerunt  intextfe,  sub  initium  saeculi  supe- 
rioris,  uno  et  eodem  anno  1611  gemina  prodiit  En- 
nodii  h.doTiq,  altera  Tornaci  curante  Andrea  Schotto, 
Lutetiae  altera  quam  Jacobus  Sirmondus  ad  duo  spe- 
ctatae  fidei  exemplaria,  Vaticanum   et  Nicolai  Fabri, 


prorsus  ac  minime  ferendum   sit,  Ennodium  ad  Se-  C  diligenter  exegit,  eorumque  ope  lacunas  quae  multoe 

et  maximae  erant  implere,  ac  prave  detorta  et  traje- 
cta  suis  locis  reponere  studuit;  omniaque  demum 
opera;ex  pristina  perturbatione  in  certos  ordines  et 
quasi  classes  digesta,  ut  ex  ipso  intelligimus,  exqui- 
sitis  adnotationibus  illustrjvit.  De  his  autem  duabus 
editionibus  adisis  viros  eruditos  subinde  lauda- 
tos  (j).  Praeclaram  itaque  hanc  Sirmondi  editionem 
prelo  committendam  consignavinus.  Notis  V.  C.  ani- 
madversiones  Barthii  subjecimus  quas  ex  ejusdem 
Adversariorum  libris  excerptas  ad  calcem  voluminis 
primi  Sirmondianorum  rejecit  Baunius  :  atque  ap- 
pendicem  adjecimus  ex  novo  Thesauro  Anecdotorum 
Marteniano  (k),  Ennodii  scilicet  Dictionem  in  natali 
Laurentii  Mediolanensis  episcopi,  una  cum  ejusdem 


mipelagianos  atqne  ad  Pelagianos  nostro  sceculo  a 
nonnuliis  ablegari.  Quasi  vero  Pelagiana  aut  Semi- 
pelagiana,  ac  non  potius  his  plane  contraria,  sint 
ista  :  (i)  Nemo  dubitat,  nemo  condemnat,  quod  auctore 
gratix  prxstante,  et  ipse  xquitatis  hominibus  callis 
aperitur.  Dux  enim  bonorum  etprxcessor,gratia.  Ergo 
debemus  gratix  quodvocamur,  quodoccultis  itineribus, 
nisi  resistamus,  sapor  nobis  vitalis  [infunditur.  Quam 
diserte  ibi  gratiae,  et  quidemjinterioris,  necessitas 
asseritur  I....  Attamen  vir  maximus  a  quibmdam 
velut  haereticae  doctrinae  defensor  traducitur  :  cum 
contra  ob  illam  ipsam  causam  orthodoxis  omnibus 
debeat  esse  praecipuo  jure  commendatus;  qui  con- 
futaverit  pestiferum  dogma,  quo  religionis  omnis  ac 
morum  disciplinae   fundamenta    convelluntur.  »    Ha- 

(a)  DuPin  Bibl.  tom   VI,  pag.  27. 

(6)  Soller.  1.  c,  pag.  275,  num.  13,  14. 

(c)  Baun.  pra:fat.  ad  tom.  I  Sirmond.,  §  12. 

(d)  Concil.  tom.V,  pag.  501  edit.  Ven-Labb.  1. 
(c)  Hormisd.  epist.  ad  Anast.  imp. 

(f)  Nicol.  I,  epist.  8  ad  Michael.  Aug. 


I) 


Epistola  Venantio  cuidam  inscripta. 

(g)  Joan.  viii,  epist.  ad  Bercar.  abb. 
(h)  Greg.  vu,  in  Dictatu. 
(i)  Ennod.  lib.  n,  epist.  19. 

(j)  Hist.  litteraire  de  la  France,  tom.  III,  pag.    101, 
not.  1. 
(k)  Marten.  Thes.  Anecd.  tom.  V,  pag.  61. 


13 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS  EPISTOLARUM   LIRER  I. 


14 


'MAGNI  FELIGIS   ENNODII 

EPISTOLARUM 

LIBRI    IX. 


LIBER   PRIMUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

ENNODIUS   JOANNI. 

Dum  saltim  quaeris  verbis  in  statione  compositis, 
et  incerta  liqucntis  elementi  placida  oraiione  descri- 
bis  :  dum  sermonum  cymbam  inter  loquelac  scopulos 
rector  diligens  frenas,  et  cursum  artificem  fabricatus 
trutinator  expendis,  pelagus  oculis  meis,  quod  aqua- 
rum  simulabas,  eloquii  demonstrasti.  Deus  bone,  a  in 
quantos  se  usus  dives  lingua  dispergit !  Cum  voluerit, 
saevit  ut  bestia,  currit  ut  fluvius,  fluctuat  ut  profun- 
dum  :  et  quamcunque  fucatis  verborum  imaginibus 
pingit  speciem,  veri  astipulatione  repra?sentat.  Timere 
te  scriptionem,  quasi  fronte  tcner,  insinuas;  dum  de- 
clamationum  pompam  refuga  laudis  deposcit  asser- 
tio;  et  fit  avara  gloriae,dum  pudori  parcere  se  osten- 
dit,  peregrinammentita  formidinem.  Agoatquehabeo 
gratias,  quod  nobilia  rudimenta  facundiae  tuae  in 
amici,  t  quantum  aestimas,  praeconiis  consecrasti.  Et 
licet  non  agnoscam  mea  esse  quae  loqueris;  religio- 
nem  tamen  narrantis  amplector,  diligentiam  pectoris 
laudo,  quam  gratiae  per  sudum  rutilantis  luce  dedi- 
casti.  Tibi  fax  ista  praetenditur,  quam  in  opinione 
mea  blandus  elocutor  accendis  :  ego  noctem  con- 
scientiae  meoe,  etsi  non  fugi,  c  novi  tamen  aestimare. 
Graves  hiatus  patitur  alienae  gratia?  commissa  credu- 
litas  :  quanquam  omne  crimen  transeat,  qui  vult  de- 
cinere  contidentem.  Gaudia  tamen  mea  de  te  episto- 
laris  alloquii  dotibus  adimplesti;  dum  novicatem  sen- 
suum  monstras  serenitate  sermonum,  et  veleris  decora 
prosapiae  novelli  vincis  nitore  colloquii.  Sat  fuerat 
parentum  tuorum  desideriis,  seniora  te  familiae  orna- 

1  Magni  Felicis  Ennodii]  Tria  haec  nomina  Enno- 
dii,  qute  in  antiquis  exemplaribus  leguntur,  nonqui- 
dem  ln  fronte  operis,  neque  passim  per  omnes  titu- 
los,  sed  in  eo  duntaxat  qui  praefixus  est  Vitae  beati 
Antonii.  In  caeteris  satis  habuerunt  antiquarii  prio- 
ribus  omissis  tertium,  quod  verum  et  proprium  auc- 
toris  nomen  erat,  adnotare.  Proprium  inquam.  Nam 
Ennodii  adhuc  aevo  mos  durabat,  qui  apud  Latini 
quondam  oris  gentes,  atque  adeo  in  Urbe  tandem 
ipsa  post  eversam  remp.  obtinuit,  ut  cum  tribus  fere 
quatuorve  nominibus  nobiliores  uterentur,  proprium 
tamen  unum  cujusque  nomen  esset,  quod  postremo 
semper  loco  post  caetera  statuebant,  et  quo  unico, 
si  pluribus  abstinere  placuisset,  singulos  designabant. 
Verbi  gratia,  M.  Juniani  Justini  (sic  enim  breviato- 
rem  Trogi  Pompeii  appellat  codex  Vaticanus)  pro- 
prium  nomen  fuit  Justinus,  et  Fabii  Laureniti  Marii 
Victorini,  quoe  integra  est  nomenclatio  clarissimi  rbe- 
toris,  qui  in  Ciceronis  libros  de  Arte  rhetorica  scri- 
psit,  proprium  itemnomenquodpostremum.  Id  ipsum 
in  Avieno,  Liberio,  Symmacho,  et  aliis  ad  quos  En- 
nodius   scribit,    suis    locis   ostendemus.    Eodemque 


A  menta  aemulari  :  vincere  posse,  sicut  nemo  credidit, 
ita  nullus  optavit.  Vides  quantum  ad  unguem  polita 
conversatio  pretiis  bene  nasccntis  adjungat?  Quod 
jubar  sanguinis  praestitit,  superavit  industria  casti- 
gantis.  Credidi  votorum  summam  fatigari,  si  te  nata- 
libus  reddidisses;  illud  non  expendens,  quid  claritati 
tuae  cohabitator  infuderet.  a  Sit  forte  in  aestimatione 
arbitrii  mei  defraudata  cognitio.  Neminem  credidiad 
Olybrium  pervenire  :  quem  vicinis  calcibus  pernix 
insecutor  adjunges  ;  beatum  facturus  nempe,  si  vice- 
ris.  Deum  precor,  ut  adolescentia  in  te,  quae  (perfe- 
ctionem)  primordiis  monstrant,  bonae  frugis  germina 
convalescant.  Domi  babes,  unde  exbortationis  mea? 
viva  sumas  exempla.  Te  pater  morum  tranquillitate, 
socer  eloquentia  similem  producat.  Simevotireum 


B 


C 


I) 


facere  ccelestia  regna  dignentur,  unum  precor,  ut 
mei  meminisse  digneris  :  neillius,  cujusperfeclionem 
inter  dicendi  simulacra  meditaris,  oblivionis  quoque 
par  esse  contendas.  Sed  ad  epistolae  morem  revertar, 
quam  affectio  tua  in  longum  produxit.  Salve,  mi  do- 
mine,  et  amantem  tui  frequentibus  cole  muniis  Iitte- 
rarum ;  ne  amoris  contestatio  sola  sicut  solet  in  qui- 
busdamesse,e  praevii  in  te  putetur  exstitissesermonis. 
EPISTOLA  II. 

ENNOOIUS  FLORO. 

Novi  me  duram  cepisse  provinciam,  et  gravem  sar- 
cinam  humeris  infirmis  attollere,  qui  sublimitatem 
tuam,  quantum  ad  me,  quietam  verborum  stimulis 
excitavi.  Sic  minaces  dentes  bestias  invalida  lacessit 
adolescentia  :  et  dum  majora  viribus  provocat,  quod 
evenire  optat,  spectaculum  putat  esse,  non  praelium. 

modo  in  titulis  omnibus  librorum,  in  marmoribus, 
aliisque  illorum  temporum  monumentis,  quandoplura 
unius  hominis  nomina  occurrunt,  dubiumnon  est 
quin  verum  acproprium  id  ejus  nomensit,  quod  ulti- 
mum  collocatur.  Quae  nunc  paucis  admonuisse  sit 
satis  :  quia  justam  huic  rei  diatribam  *  alio,  si  Deus 
volet,  loco  destinamus. 

a  Inquanios  se  asus]  Leg.  in  quanios  se  visus .  Nam 
velut  ob  oculos  poni  res  ipsas  descriptas  ait  :  quod 
omnino  poscunt  quoe  sequuntur.  Barthius,  Adversar. 
pag.  9i5. 

i>  Quanlum  sesi.]  Quem  xsi.  Id.,  ibid. 

c  Novi  tamen  sestimare]  Omnino  reducendum  est, 
quod  in  veteri  editione  est  extimare,  quasi  sejungere 
a  nimiis  praeconiis,  ne  pluris  sibi  videatur  quam  sit. 
1d.,  ibid. 

d  Sit  forte  in  sesiimatione]  Non  debuit  mutari  vete- 
rum  editionum  lectio  extimaiione,  hoc  est  sequestra- 
tione.  Et  puto  legi  deberc  :  Sit,  fero,  in  extimatione , 
etc.  Id.,  ibid. 

e  Vrxvii  in  ie  putetur]  Prxvii  sincre  put.  Id.,  ibid. 

*  Habes  in  edit.  Sidonii  post  prsefat. 


iii 


ENNODIl  EPISCOPI  TICINENSIS 


i<> 


Sic  mens  congressionis  ignara  cerlaminibus  ante  pe-  A  stitistis,  etiam  illaesus  incipiam.  Delenificam  allega- 

riculum    debet  affeclum.   Leonis   rabiem,    et  quam  tionem  amplexus  epistolaris  eloquii,  ago  atque  habeo 

Libya  alitbestiam,  quam  te,  lingua  censeo  mitiorem.  gratias,  quod  me  diu  tristium  noluistis  esse  partici- 

Quae  me  prsecipitavit  inscitia?  qui  animi  fervor  a  co-  pem  :  fecistishoc  forsitan  voto  et  studio  consulentis. 

gnitione  tui  peregrinantem  duxit  in  devium,  ut  nesci-  Sed  ascribo  peccatis  meis,  quod  majoribus,  dum  tem- 

rem    quid  intentioni  lacessitus  deberet,  qui   seraper  peratis  alloquio,  sum  jactatus  angoribus.  Mihi  uni  in 


contumelias  primus  incipit,  qui  injuriarum  gymnasns 
nunquam  meruit  posthaberi?  Clericorum  certe  exer- 
citatissimus  maledictor;  qui  ad  eos  semper  novelli  et 
scuti  dentis  morsus  exbibuit,  quem  evadere  ad  un- 
guem  ducta  vita  non  meruit;  cui  cessit  omnis  erudi- 
tio;  et  quasi  cometem  sidus  religiosorum  fugit  uni- 
versitas.  Hunc  ergo  improbus  et  fronte  debilis  exci- 
tavi.  Ilac  fiducia  provocassem  ventos  ad  ilandum,  ad 
cursum  llumina,  Faustum  meum  ad  facundiam,  qua 
te  ad  garrulitatem  loquendi  parcus  ferratis  verborum 
calcibus  animavi.  Ignosce,  quaeso,et  quod  in  aliis  vi- 
tium  putas,  taciturnitatem  amantis  sperne  :  ahstine 
aresponsis,  provocantem  damna  contemptu.  Tecum 
decertet  de  mediis  curiae  finibus  eductus,  circa  Gal- 
lum  prosapia  conticesce,  silentii  tui,  si  pravales, 
talione  mulcemur.  Cave,  mi  domine,  ne  incipias  mi- 
norem  loquacitate  provocando  humilis  aestimaii.  Quid 
enim  Iaboris  est,  jacentem  in  ea  parte  .superare,  et 
triumphum  de  eo  ducere,  qui  se  ante  conllictum  im- 
parem  contitetur?  Esto  mihi  tamen  apud  dominum 
Faustum  amoris  mei  fibula,  si  querelas,  quamvis  an- 
gustas,  et  rusticas,  studesevadere. 
EPISTOLA  III. 

ENNODIDS  '   FACSTO. 

Acta  est  causa  desiderii  mei  beneticio  querelarum  : 
meruit  impudentia,  quod  negabat  urbanitas.  Diligen- 
tiam  sancti  pectoris  quam  artifex  silentium  tegebat, 
elicui;  taciturnitatem  quaj  ad  fomenta  ardoris  mei 
parata  fuerat,  terminavi  :  prorogando  viles  paginas, 
pretium  vincentis  accepi.  Sic  usuram  cultori  vexatis 
reddit  terra  cespitibus,  et  feturam  nobilem  de  singu- 
laribus  parturitgleba  germinibus  :  sicad  vocemunius 
hominis  montium  secreta  respondent,  et  dum  angu. 
tus  clamor  vincitur,  valitudiuem  suam  elementa 
manifestaut.  Evangelicis  (Luc.  xi,  9)  tali  facto  obse- 
cutus  oraculis,  fructum  de  pr.Tcepti  sum  veritate 
sortitus  :  cujus  declarat  instructio,  quod  pulsanti  seepe 
surgat  Dens,  et  tribual,  si  non  propter  mentum,  vel 
propter  importunitatem.  Facessat  posthac  iniidelium 
male  cauta  discussio  :  integritati  sententice  periculis 
praesentibus  idoneus  mihi  teslis  astipulor.  Frequenti 
oratione  optata  promerui  :  concessum  est  precum 
assiduitati  quod  negabaturexamini.  Debeo  vobis  ami- 
citiam,  querimonia:  mea-  :  quas,  dum  votis  effectum 
tribuitis,  plus  amabo.  Fueritlicet  origo  vestra  a  justo 
dolore  veniens;   frequenler  a  vobis,  postquam  prae- 

1  Fausfo)  Nullius  nomen  in  operibus  Ennodii  sae- 
pius  occurrit  quam  Fausti  :  cnjus  consulatum,  quce- 
sturam,  pra?fecturam,  patriciatum  variis  locis  com- 
memorat.  Is  est  Faustus  exconsul,  quem  pro  Sym- 
niacho  papa  in  Laurentii  schismatft  stetisse,  atque 
adversus  Festum  et  Albinum  item  exconsules,  qiu 
Laurentio  favebant,  fortiter  pugnasse,  auctor  est 
Anaslasius.  Sed  Fausti  conMilares  lioc  tempore  duo 
iiierunt.  linus  consulatu  sine  collega  functus  anno 


adversum  provisa  contingunt,  dum  graviora  semper 
in  moerore  sestimo,  quae  tacentur  :  quia  credo  quod  de 
mediocribus  saepe  communicenturverba  languoribus, 
cum  proximitas  funeris  imperet   silentia  cito  rum- 
penda.  Deo  gratias,  qui  ea  quae  dura  eestimantur,  cle- 
mentia  bene  vertit,  et  quse  ex  merito  nostro  ventura 
collegimus,  ex  sua  facit  miseratione  transferri.    Vo- 
luissem  tamen,  talem  circa  parvitatem  meam  digna- 
tio  vestra  tenuisset  affeclum,  ut  quem  comitem  saepe 
gaudiis  adhibuisti,  cum  eo  elegissetis  etiam  adversa 
partiri.  An  putatis  tale  beneficium  in  acceptum  me 
esse  relaturum,si  ab  aestibuspectoris  vestri,  tanquam 
male  lidelis  excludar?  Non  est,  ut  video,  apud  vos 
mei  ratio  dispeusata  consiliis.  Ego  mihi  perire  gra- 
tiam  puto,  nisi  eam  rerum  omnium  vobis^um  com- 
municatione  nutriatis.  Desinite,  quaeso,  in  hac  mihi 
parte  consulere,  vestra  impendio  verba  cupienti.  Cui 
si  votivi  negentur  affatus,  fatiscam,  ut  terra  cui  coelo 
nihil  liquitur,    nec  venas  suas  succo  bibuli  humoris 
infundit,  unde  innatis  alimenta  culmis  exhibeat,  etad 
falcein  gravidas  aristas  adducat.  Ut  piscis  aqua  abs- 
tractus   vitalibus  indumentis   privatus  exstinguitur, 
sic  ego  subductis  alloquii  vestri  fluentis  interimor. 
^  Quaerant  alii  quod  delectet :  ego  res  ad  animam  per- 
tinentes  expostulo  :  mihi  non  tam  delicias  verba  ve- 
stra  pariunt,  quam  salutem.  Rem  fateor  nullis  colo- 
ratam  fucis,  nullis  nebularum  depictam  mendaciis, 
quia  non  sum  simulandi  artifex  :  decerptum  aliquid 
vitae.  meae  censui,  dum  tacetis.  Male  vos  fideles  asse- 
rilis,  si  ad  aures   meas  generaliter  defienda   per  vos 
deferantur  incommoda  :    quasi  nescire  alicui   Chri- 
stiano  liceat  *  malum,  cui  Roma  succumbit.  Barbaras 
nationes,  et  a  nostro  limite  toto  pene   orbe  divisas, 
continuis  haec  conjiciolaraentis  ingemiscere,  et  ad  so- 
latium  nostrum  lacrymas  commodare.  Hujus  rei  ma- 
gnitudo  vestra  adhibere  se  indicem  fugit,  ut  in  per- 
niciem    meam   fallacium    nuntiorum   diabolica  cum 
securitate  vota  mentiantur  :  ut  non  sit,    ad  cujus  ve- 
ritatem  post  fabulas  redeam,  nec  qui  animum  meum 
veridemonstratione  sustentet.  Cavefaxis,  mi  domine  : 
vobiscura  mihi  alia  res  est  :  aliud  fori  jus,  aliud  tri- 
clinii.  Audiat  te  quae  in  conversatione  publica   didi- 
ceris,   familia    domestica   retexentem.    Subjectorum 
animos,  et  fideles,  ut  putatis,  mentes  relationum  ve- 
strarum  cibis  alite,  ne  jejunaamicorum  corda  talibus 
ferculis  impasta  moriantur. 

Christi  483.  Qui  Aginantus  Faustus  dicitur  in  tumulo 
Mandros;e.  Alter  Fl.  Faustus  junior  :  hic  fortasse, 
de  quo  agimus,  qui  septimo  post  superiorem  anno 
consul  fuit  cum  Longino. 

8  Mahim  cui  Roma  succumbit}  Ob  factionem  vide- 
licet  schismatis  Lanrentiani,  gravesque  contentio- 
nes,  pugnas,  coedes  ex  ea  natas,  de  quibus  in  Svm- 
machi  Vita  idem  Anastasiu*.  et  Ennodius  ipse  in 
Apologetico. 


I) 


17 


EPISTOLARUM  LIB.   I, 


18 


EPISTOLA  IV. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

1  Anagnostici  tidem  secutus,  et  suavis  orationis 
sapore  provocatus,  pene  vitium  2  credidi  rem  esse 
virtutis;  et  dum  plus  sermonum  diademata  credo 
valere  quam  conscientiam,  culpam  quam  mens  non 
agnoscebat,  incurri.  Non  sic  a  servis  sibilo  artiticibus 
insidiis  blandus  venator  illudit  :  uon  ita  pinnarum 
mentita  formidinem  discoloribus  fucis  ultro  expe- 
tenda  retia  manus  magistra  componit  :  quemadmo- 
dum  me  captum,  et  sponte  capistris  ora  porrigeutem 
magnitudiuis  veslraj  tenuere  sermones.  Commissi  ne- 
scius,  vobis  impugnantibus,  diu  utrum  essem  innocens 
iuquisivi.  Aliud  sentiebam  de  epistola  vestra,  aliud  de 
proposito  meo.  Quis  rogo  fuit  patrandi  sceleris  tam  ve- 
nustus  admissor,  qui  purgationem  crederet,  si  alieno 
se  fateretur  praecepto  suo  militare  flagitio,  cum  nemo 
de  se  confesso  juste  credere  possit  crimen  alieuum? 
Sed  credo  juris  et  legum  expertem  fuisse  personam,  et 
sola  calliditate  compositam :  cui  etiam  imitandi  in  scri- 
ptione  aliena  imaginem  veritatis  (usus)  indulgeat  et 
proprietatis  simulacrum  lenocinia  pudenda  concilient. 
Nolo  cujusquam  nomen  incessere,  nec  contra  con- 
scientiam  accusantis  subire  personam  :  sufiicit  pudo- 
rem  meum  in  statione  constitui  :  alios  jactent  incerta 
ventorum.  Ego  tamen,  et  si  imperare  talia  calcari- 
bus  armatae  lectionisadigeret,  patriarcbarum  me  imi- 
tatione  defenderem.  Furto  Jacob  primogeniti  fratris 
vicit  cetatem  (Gen.  xxvn)  :  cujus  beneticio  principa- 
tum  obtinuit,  quem  natura  non  dederat.  Oavid  dum 
lustraret  (/  Reg.  xxi,  6)  devia  studio  fugae  et  angusta 
terrarum,  propositionis  panibus  famem  depulit ;  et 
contra  legis  vetita  quae  minores  habet  aculeos,  esu- 
riem  corporis  effugavit.  Ego  inediam  quam  de  divinis 
Libris  anima  impastus  conceperam,  marcentibus  diu 
debui  tolerare  visceribus,  donec  concepta  lues  ad 
vitalia  secreta  percurreret.  Daniel  propheta  divina 
dogmata  regiissubduxit  penetralibus;  quae  ad  instru- 
ctionem  suam  pudicus  et  imitandus  raptor  adjunxit. 
Quid  juvat  ire  per  singula,  cum  ad  munimen  impu- 
gnatae  una  sufticiat  de  numeratis  persona  conscien- 
tiae?  Quae  tamen  verecundiae  suae,  et  naturali  ut  ita 
dixerim  debilitati,  ante  necessaria  petitione  prospexit. 
Nam  et  si  sum  post  negationem  qui  me  reum  fecerim, 
aestimate.  Doctorem  Libycum  asseritis  sublata  a  se 
5  pyri  poma  flevisse.  Merito  lamentis  expiandum  est, 

1  Anagnostici]  Epistolae  tuae.  Lib.  vm.  epist.  5, 
Faust.  \dem,deanagnosticiprolixitatefas(idiu7n.'^v.y- 
vwari/dv  Graecis  id  omne  est  quod  legitur  aut,  reci- 
tatur;  sicut  Kxposcuot  et  oxovajue,  quod  auditur.  Itaque 
ut  acroama  etiam  Latini  usurparunt  pro  dicto,  seu  re 
aiia quae  auribus  excipiatur ;  sic  anagnosticum,  pro  epi- 
stola  aut  scripto  quocunque.  Dici  etiam  posset  ana- 
gnosma. 

*  Credidi  rem)  Male  libri  omnes  crediderim. 

1  Pyri  poma]  Sic  restitui  pro  peripoma,  quod  in 
antiquis  etiam  libris  legebatur.  Emendationis  auctor 
Augustinus  ipse  de  quo  hic  sermo,  quem  Libycum 
doctorem  appellat,  lib.  n  Confessionum,  cap.  4  :  Ar- 
bor  eratpyrusin  vicinia  vinex  nostrxpomis  onusta,nec 
forma  nec  sapore  illecebrosis .  Ad  hauc  excutiendam 
atque  asporiandam  nequissimi  adolesccntuli  perrexi- 
mus  nocte  intempesta. 


A  quod  cum  pudoris  dispendio  veuter  acquirit.  Vilia 
fuerint  forte  quae  sustulit,  aut  negligentia,  aut  usu, 
aut  tempestate  peritura  :  uon  fuit  culpa  vacuus  ta- 
men,  juxta  Apostolum  (Rom.  n,  21),  ruptor  :  carnem 
quam  animam  plus  amavit.  Tobias  propbeta  hujus- 
modi  commissoribus  occurrit,  et  divina  voce  testatur 
dicens  :  Non  licet  nobis  aliquid  manducare  furtivum 
(Tob.  ii,  21).  Cum  dixisset,  manducare,  nou  dixit, 
Non  licet  nobis  aliquid  leclitare  furtivum.  Josiam,  ut 
narrat  historia  (IV  Reg.  xxn,  H),  subrepta  papyrus 
instruxit.  Ego  homuncio  hoc  non  facerem,  quem  vos 
contra  ingenii  vires  ad  scientiam  diligendam  verbo- 
rum  stimuiis  foditis?Sed  revertor  ad  virum  optimum, 
praefati,  quantum  scribitis,  sceleris  admissorem  :  qui 

R  in  utraque  parte  lidem  violans,  nec  vos  securitate, 
nec  me  facti,  si  scripsi,  perfectione  donavit.  Contin- 
gat  mihi,  salva  magnitudine  vestra,  coram  posito  se- 
cundum  mandata  Dei,  tanti  viri,  prout  habet  animus 
meus,  terga  multare. 

EPISTOLA  V. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

4  Abundantem  Dei  misericordiam  precatus  com- 
mendo  ipsi  anni  felicis  auspicia;  et  beneficiorum  ejus 
muneribus  sublimis  jam  consularem  virum  quasi 
aequalis  aggredior.  Hactenus  trabealis  cothurni  pom- 
pam  familia^  nostrae  peregrina  ornainenta  tribuebant, 
et  pertinere  nos  ad  eum  magis  aflinitate  quam  genere 
gaudebamus,  qui  anno  nomen  imposuit.  Munus  erat 
non  debitum,  quod  inter  curulium  possessores  dili- 

C  gentium  fabulis  addebamar.  Quotiens  nos  obnoxios 
sibi  fecit  lingua,  quae  apud  alios  exaltavit,  ut  com- 
mutato  conditionis  ordine  alienis  nostrse  nobilitatis 
insignia  deberentur  stipendiis?  At  nunc  facessat  in- 
vidia,  vetustorum  reparator  fascium  novellus  consul 
illuxit,  et  dignitatum  nostrarum  cariosas  fores  robu- 
stus  reseravit  impulsor.  Ad  redivivam  valetudinem 
tremebunda  marcesceutium  cardinum  limina  juvene- 
scunt  :  quae  nullis  credo,  Deo  auspice,  quia  posthsec 
obicibus  claudenda  patuissent.  Nam  Avieni  mei  non 
unus,  sed  primus  est  consulatus.  Stirpis  suae  gesta- 
tura  aquilas  agmina  praevius  antecessit,  et  ad  princi- 
palem  militiam  iter  virtutis  ostendit.  Si  qua  est  sae- 
cularium  reverentia  dignitatum,  si  quis  honos  est  ho- 
minem  vivere  post  sepulcra,  si  quid  providit  astutia 

D  veterum,  per  quod  ab  hominibus  anni  vincantur 
adulti  :  jure  fastos  hujuscemodi  putantur   invenisse 

*  Abundantem]  Et  sibi  et  Fausto  gratulatur  ob  Avieni 
ejus  lilii  consulatum.  Fausto  quidem,  quod  fasces 
per  lilium  in  ejus  familia  continuentur  :  sibi  vero, 
quod  suae  per  eumdem  postliminio  reddantur.  Ennodii 
enim  consanguiuea  erat  mater  Avieni  :  quare  ad  En- 
nodii  domum  pertinere  Avienus  videbatur.  In  Fausti 
ergo  familia  interpolatus  consulum  ordo  non  fuerat. 
Nam  et  consulatum  Faustus  ipse  gesserat,  ut  dictum 
est,  et  ante  ipsum  pater  Gennadius  Avienus,  Valen- 
tiniani  principis  collega  anno  Christi  450  et  ante 
Avienum  alii  non  intercisa  serie.  At  m  familia  Enno- 
dii  series  interpolata  et  abrupta,  nec  ullus  fortasse 
consul  fuerat  post  Magnum  Ennodii,  ut  nostra  est 
conjectura,  propatruum  ;  qui  collegam  habuit  Apollo- 
nium  anno  460. 

a  Servis}  An  cervisl 


19 


EINNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


'20 


consilia,  quorum  longsevitas  et  senectutem  refutat  et  A  sectando  masculae  dictionis  brachiis  eequales  ad  cer- 


terminum.  Deusbone!  quantum  est,  unius  vocabulum 
bominis  impensum  '  in  dictandis  legibus  laborem  vel 
stabilire  posse,  vel  solvere?  Macte  insiguium  ado- 
lescens  virtutum,  qui  oblitteratum  materni  stemmatis 
callem  vitales  bonorum  secures  alt.ulisti,  quibus  an- 
nosas,  ne  posteritatem  tuam  retiuerent,  splendidis- 
simi  itineris  obices  amputares.  Cedant  huic  priscorum 
laudcs,  quibus  nobilitatem  doctorum  commenta  pe- 
pereruut,  quee  phaleratis  verburum  superciliis  meri- 
tum  a  relatore  mercautur.  Necesse  enim  est  exilita- 
tem  thematis  narrantis  opibus  ampliari,  ut  dos  quae 
in  materia  nou  invenitur,  styli  processionibus  insera- 
tur.  Ut  taceani  Fabios,  Torquatos,  Camillos,  Decios 
fuisse  superatos;  te  ipsum,  mi  domine,  qui  universos 


tamen  eduxit.  Sed  quo  me  rapiat  processus  affectio- 
nis  terminum  refutantis,  agnosco  :  divisus  proposito 
consulem  eruditum  ingenio  impar  appello.  Ad  vos 
revertor,  cum  quibus  mihi  commune  gaudium,  par 
desiderium,  sequalis  supplicatio  est.  Oremus  Deum, 
quia  vota  nostra  moduia  refutant,  ut  ipse  faciat  pe- 
renne  esse  quod  tribuit  :  nec  unquam  circa  nos  mu- 
neribus  suis  terminum  ponat,  qui  largiendo  damna 
non  sentit.  Vos  gaudete  tamen  vestro  tam  excellenti 
bono,  quibus  fas  est  post  trabeas  suas  habere  tilium 
in  obsequio  consularem.  Si  tamen  in  sententia  mea 
coelestis  vigor  operatur,  et  tota  mens  humanis  delictis 
inclinata  uon  subjacet,  tidelium  orationum  vestrarum 
retributio  est  circa  sobolem  diguilas  impetrata.  Urb 


L  '  1  '  '       1 T>  - 

vicisti,  ejus  primordiis  existimo    volive  cessisse.  Tu       sufficerent  quantos  hahet  domus  una  precatores.  Fe 


per  duratum  proavorum  avorumque  2  scipionum  tra- 
mitem  jam  grandior,  pene  pitecedeutium  connexus 
lateribusambulasti ;  ita  utsub  conjunctione  nunquam 
interpolatac  felicitatis  incederes.  Ad  Avieni  mei  adhuc 
teneri  virtutes  pertinet,  et  tuo  generi  continuare 
fasces,  et  nostro  reddere.  Ago  gratias  intentioni  in 
commune  augmentum  profuturoe  :  per  quam  cum  Dei 
beneiicio  natalium  bonorum  claritas  hactenus  inter- 
clusa  resplenduit :  per  quam  diem  suum  lucidus  san- 
guis  agnovit.  Quam  voluissem  votorum  meorum  sum- 
mam  coram  positus  intueri,  si  non  peccatorum  ma- 
gnitudo  munus  cceleste,  quod  non  potuit  desideriis, 
denegaret  aspectibus,  et  nefas  sit  hominem  uno  eo- 


lix  mater  tot  imperatorum  domina ;  vos  apud  Deum 
precibus  suis  matrona  fortis  attollit  :  per  tantos  re- 
gnum  cceleste  vim  patitur,  quorum  meritis  a  divina 
clementia  quod  postulatur,  exigitur.  Scriptum  enim 
meminimus,  dicente  Domino  discipulis:  Si  convenerit 
duobus  autlribus  vestrum  quidquid  petieritisimpetra- 
bitis  [Matth.  xviii,  19).  Credo  Redemptorem,  justo- 
rum  raritale  prospecta,  pro  mundi  salute  petituros 
duos  dixisse  sufiicere  :  licet  conjectura  perpendi,  si 
possit  tribns  aliquid  denegari  pro  suonm  utilitate 
poscenlibus.  His  ergo  spebus  animatus,  et  justorum 
cognatione  sublimis,  contido  de  superna  beniguitate 
etiam  me  ad  optatae  copiam  gratiae  perventurum.  Si 


demque  tempore  universa  optata  promereri!   Illud  C  Abrahoe    meiitis   (Gen.    xn)  Loth   sanctorum   turbis 


tameu  mter  maximas  Redemptoris  nostri  remunera- 
tiones  credo  numerandum,  quod  limen  felicis  infan- 
tiao  consul  meus  cum  honore  senis  ingressus  est. 
Sed  pnecipio  quid  paretur  laboribus,  cum  talia  pri- 
mordiis  exhibentur.  Inauspicatis  successibus  illi  pro- 
vcctuum  incrementa  ventura  sunt,  quem  ccepisse  vi- 
demus  a  fascibus.  Minus  est  quod  sibi  de  prosperi- 
talis  eventu  in  antiquorum  proeeoniis  vetus  fama 
blanditur.  Quod  attrita  pulvere  canities,  quod  vita 
sub  fasce  acta  vix  meruit,  quod  granda?vus  de  impe- 
tratione  nuuquam  certus  outavit,  hoc  memoratu  see- 
pius  adolescenti  meo  supernum  munus  ingessit.  Ad- 
ditur,  quod   iii  principio  vitae  disciplinis  optimis  in- 


ascribitur  :  si  hi  qui  caruere  propriis,  propinquorum 
ad  celsa  perduci  meruere  virtutibus ;  annus  iste  fa- 
niiliae  vestrae  pariet  dignitates.  Nam  si  vobis  cordi 
sum,  facile  ad  ccelestem  gratiam  optata  impetratione 
perducor.  Domine  mi,  salutationis  reverentiam  sol- 
vens,  veniam  postulo  de  prolixitate  sermonis;  quia 
difficile  est  magna  gaudentem  parva  loqui  esse  con- 
tentum. 

EPISTOLA  VI. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Deus  bone,  quam  nihil  est  arduum  magna  curan- 
tibus,  et  qua  quiete  diviuae  mentes  visa  describunt ! 
quibus  ornantur  dotibus  loca,  quae  lingua  dives,  et 


stitutus,  videtur    meruisse  quod  adeptus   est   :   nec  n  dicendi    peritus  aspexerit,    si    religioso    liceat    sine 


dignatur  tolum  in  se  felicitali,  iu  quo  possuut  etiam 
dari  plura  virtuti.  Naturae  in  decus  scholas  et  littera- 
rum  sludia  consecutus,  paternae  perfectionis  aemula- 
tor,  talem  se  industria  sua  lilium  reddidit,  qualem 
alter  vix  potuit  legisse.  Quidquid  Attica,  quidquid 
Romana  preecipuum  habet  lingua  cognovit  :  aurum 
Demosthenis,  et  ferrum  Ciceronis  expendit,  utrainque 
dicendi  seriem  Latinusrelator  implevit.  Grammaticse 
instructionis  repagula,  et  illas  dicendi  legales  angu- 


discrimine  confessionis  enarrare  proposito!  Quasdam 
mundi  artifex  Deus  provinciis  felicitates  stupenda 
secreti  sui  Iargitate  concessit :  alias  uberius,  melius 
alias  vinum  jussit  elfundere  :  aliis  contulit  triticeae 
segetis  ope  gratulari  :  multas  pomorum  varietate  vel 
utilitate  donavit.  Quibus  heec  tamen  ipsius  naturoe 
repugnantis  merita  non  dederunt,  fecit  eas  relatore 
sublimes.  Non  est  unde  jejuna  cautibus  gleba  despe- 
ret,  nec  unde  non  respondentia  cultori  arva  subja- 


stias  pro  libertate  complexus  est.  Oratoriam  pompam      ceant.  Linguarum  genio  terris  merita  tribuuntur  :  et 


1  In  dictandis  legibus)  Quia  nimirum  edicta  et  con- 
stitutiortes  sine  die  et  consule  aucloritate  carent,  ex 
lege  I  codicis  Theodosiani. 

1  Scipionum  tramitem]  Sceptrorum,  aquilarumque 
consularium;  ut  in  panegyrico,  Serranum  scipionious 
aratra  pepererunt  :  et  in  Paraen^si,  ante  scipiones  et 


trabeas pomposaest  reciiatio.  Quominusde  Scipionum 
familia  interpreter,  ut  magno  viro  visum  est,  facit 
Sidonius,  qui  Cennadii  Avieni  quem  Fausti  patrem 
fuisse  docmmus,  originem  non  ad  Scipionum,  sed  ad 
Corviuorum  familiam  refert  lib.  i,  epis.  !•. 


21 


EPISTOLARUM  LIR.  I. 


22 


qualiter  quis  loqui  potuerit,  taliter  rem  de  qua  fuerit 
locutus,  attollit.  Crescitis  provinciee  cultura  sermo- 
aum  :  oris  est,  quidquid  ia  vobislectorstupuit.  Ubcr 
solum,  et  divitibus  quae  te  jactas  terra  palmitibus, 
quaeper  modicos  sulcos  scalpeutem  dorsa  pascis  agri- 
colam,  quae  veaas  divites  in  ipso  proscissiouis  puudis 
exordio,  quae  suscepta  germina  multiplicata  messe 
restituis;  niliil  tibi  commune  cum  maximis,  si  ad  te 
domuus  Faustus  Romani  status  eloquii  non  serenus 
accesserit.  l  Ecce  Comus  pulla'  quodam  pene  in  si- 
lentiura  missa  conditio,  quae  nulla]  se  hactenus  com- 
moditate,  nulla,  ut  aiunt,  formositate  jactavit,  quanto 
gaudet  ingenii  privilegio?  Quae  per  prserupta  conval 
lia,  et  patulos  cohaerentium  hiatus  montium  sestivis 
nivibus  miseram  scit  exhibere  concordiam  :  cui  pcr 
pericula  pendentium  cum  via  cultorum  ante  terram 
per  scopulos  opus  est  seminare,  quatn  germina  :  cui 
calamiiatis  genus  est,  riparum  Larii  continia  canis 
ornasse  nemoribus,  ut  subridens  illecebrosa  visione 
dominantibus  blanda  fecunditatem  fronte  mentiatur, 
et  in  perniciem  possessoris  pulchritudinem  nutriat 
exsecrandam.  Ubi  primura  fabricis  suis  per  pra-toria 
domini  tributa  dissolvunt,  dum  antiquorum  lacunas 
parca  nituntur  frugalilate  reparare,  et  profligantia 
patrimonium  fulcire  culmina.  Indigenarum  copia  ad 
hoc  tantum  servata,  ut  functioni  publicse  '2  pereequa- 
toris  etiam  vota  transcendens  numerus  non  deesset. 
Piscium  populos  non  ad  delicias,  sed  ad  horrorem 
nutrieus  :  per  quos  discimus,  quid  laudis  captorum 
alibi  sapor  mereatur.  Ubi  aer  pluvius  perenniter,  et 
minax  ccelum,  et  quaedam  vitee  sine  tota  luce  trans- 
actio.  Dulcia  Larii  oculis  fluenta  transeuntibus,  et  ad 
natatum  quos  perdat  invitantia.  Quis  ferat  decorum 
gurgitem  sub  hac  deceptione  fallentem?  Quid  dicam 
insulam  relatione  factam  habitabilem  ?  quis  non  hoc 
miretur?  in  qua  minus  amatur  vita  servata?  in  qua 
portio  fuit  evasisse  discriminis?  circa  quam  piscibus 
hominum  ministratur  esca  cadaveribus?  Nulli  enim 
praeter  aquas  Larii  defuncti  ibidem  sepulcra  merue- 
runt.  Maria,  iluvium  *  Adduamque  laudastis,  quod 
per  confusos  ductus  discrimen  lacum  tumoris  osten- 

*'.  Ecce  Comus]  ComusEnnodio,  quod  aliis  Comum, 
to  Kwpov  Graecis,  nota  planee  Liguriee  civitas  ad  La- 
rium  lacum,  per  quem  delapsus  ex  Alpibus  Addua 
tluvius  ita  d.'currit,  ut  aquarum  discrimen  appareat. 
Hujus  laudes  scripserat  Faustus.  Ennodius  contra  im- 
parem  illam  suis  laudibus  aftirmat.  Sed  re  vera  joca- 
tur.  Nam  Comensis  agri  urbisque  tanta  erat  pulchri- 
tudo,  ut  ad  deliciasinstitutavideretur :  quod  deComo 
inter  caetera  preedicat  Cassiodorus  lib.  xi.  epist.  14. 
Ubi  pluribus  eam  describit,  et  nonnulla  habet  quae 
faciunt  ad  Ennodium. 

2  Perzqualoris]  Tributorum  moderatoris,  igtffuTov. 
Nota  est  GregoriiTheologioratioei?  Tou),iav6v  s^cowrftv, 
id  est  pereequatorem  :  et  muuus  ipsum  pereequatio 
dicitur  nov.  16  Theod.,  de  quo  genere  officii  tituli 
exstant  in  utroque  codice.  Nam  et  in  aliis  etiam 
rebus  fuerunt,  ut perxquatoresrer umvictualium  apud 
Cassiod.  in  Formula  magisteriae  dignitatis. 

3  Adduamque  laudashs}  Hoc  Plinius  inter  aquarum 
miracula  recenset  lib.  n,  cap.  103  :  Qusedam  vero  et 
dulces interse  supermeant  alias  utin  Fucino  lacuinve- 
ctus  amnis,  in  Lario  .4ddua,in  Verbano  Ticinus,  in 
Benaco  Mincius,  in  Sevino  Ollius ,  in  Lemano  Rhoda- 
nus.  Hic  tians  Alpes,  superioresin  Italia  multorum 


15 


A  dit  :  qui  agnosci  in  eo  nunquam,  uisi  per  turbida 
fluenta,  potuerunt.  Tanti  fuit  divitias  facundiea  in 
robus  laude  carentibus  ostentare,  quanti  nonfuerant 
haec  omnia  naturae  beneficia,  si  dedisset.  Ccelorum 
tamen  Dominus  qui  hoc  vobis  posse  concessit,  mu- 
nera  sua  sub  perennitate  tueatur.  Quia  ha^c  ego  non 
quasi  a  vobis  diversa  sentiens  scripsi  :  sed  ut  ex  istis 
lector  agnoscat,  Comum  per  stylum  vestrum  melius 
esse  legere  quam  videre. 

EPISTOLA  VII. 

ENNODIUS  FADSTO. 

Quantus  est  fascis  invidiae,  quam  facilis  nocendi 
via,  quotiens  praecedenti  opinione  laborat  impetitus! 
Nemo  quid  factum  sit,  ut  video,  quidve  infectum  re- 
spicit  :  ad  impuguationis  fidem  solum  advocatur  pro 
teste  propositum.  Deus  omnipolens  mutatas  ordinum 
vices  vertat  in  melius,  et  rerum  statum  qui  labe  tem- 
poris  aut  meritorum  nostrorum  nebulis  obsolevit, 
aurei  saeculi  candore  perfundat.  Quando  non  homi- 
num  obscenissima  criminainnocentisofticii  texit  um- 
braculum,  et  quidquid  a  morum  nube  descendit, 
ccelestis  militiae  serenitas  excusavit?  At  nunc  in  au- 
cupium  trahitur  male  creduli  interpretis  clericatus, 
et  quod  ante  religiosam  professionem  admisisse  non 
decuit,  hoc  postquam  per  titulum  ecclesiasticum  cul- 
pis  renuntiavimus,  sine  honesti  credimur  considera- 
tione  peragere.  Qua  me  tempestate  procella  imma- 
nium  peccatorum  ire  ad  famosum  officium  'compu- 
listi?  ln  quoomnes  errorum  rami  magistra  vivendi 
C  solent  falce  truncari,  in  eo  de  me  facinus  credi  facis 
omnes  fallentibus.  Ille  mancipia  sua  a  me  sublata 
deflexit,  et  contra  potentiam  ecclesiastici  militis  ad- 
vocandam  credidit  regiam  defensionem.  Rogo,  quis 
hoc  commentator  vel  in  scena  proponat  ?  quis  poe- 
tarum  fabellam  fucis  similibus  aut  commeatitiis  per- 
sonis  instrueret?  Novit  Dominus,  qui  manu  valida  in 
adjutorio  vestro  mei  propugnator  assurgat,  totius  me 
esse  technae  hujusmodi  ignarum.  Ante  aliquid  tem- 
poris  pueri  duo,  qui  sibi  a  praefato  asserebant  inferri 
violentiam  *  ad  opem  se  Ecclesiae  sub  interpellatione 
publica  contulerunt.  Preces   adhibuisse   memini,  ut 

millium  iransituhospitales  suastanium,  nec  largiores 
quam  infulere,  aquas  evehenies. 

4  Ad  opem  Ecclesiee]  Hinc  liquet,  servosad  ecclesias 
confugere  solitos  non  solum  declinandee  pcena?  causa, 
D  si  qnid  peccarant,  sed  juris  etiam  obtinendi  gratia, 
si  vim  paterentur.  Pro  his  ergointercedebat  Ecclesia  : 
nec  ante  abduci  illos  fas  erat,  quam  de  impunitate 
aut  justitia  sacramento  a  dominis  cautum  esset.  Dato 
sacramento,  servi,  ne  cumdominorum  fraude  retineri 
viderentur,  ad  obsequinm,  ut  est  in  concilio  i  Aure- 
lianensi  can.  5,  redire  jubebantur.  Neque  hoc  reme- 
dio  servis  duntaxatsubveniebant,  ,  sed  miseris  omni- 
bus  et  afflictis,  qui  potentiorum  injuriis  oppressi  ad 
Ecclesiae  opem  refugissent  :  quod  docetGregorii  ma- 
gni  epist.  38,  lib.  vm,  ad  Jauuarium  episcopum  Ca- 
larit.  In  quo  nescias  pietatemue  cum  eequitate  vete- 
ris  Ecclesiee  mirere  magis,  an  majorum  erga  Eccle- 
siam  lidem  ac  reverentiam.  Has  intercessiones 
appellabant.  Ennodius  in  Vita  Epiphanii  :  Interces- 
sionum  tantamsibi  proposuit  curam,  utipsam  se  mise- 
risinferre  crederet  molcstiam,quamper  negligentiam 
a quibuscunquepermisissetpiferri.  De  qui bus etiam ibi- 
dem  paulo  superius  in  Epiphauii  diaconatu. 


23 


ENNOOII  EPISCOPl  TICINENSIS 


24 


circa  eos,  quod  defunctus  voluit,  servaretur  :  audi-  A  nectare  liquentis  elementi  mella  componis,  peregri 
turum  se  deceptiosis  et  blandis  promisit  illecebris. 
Ut  ad  obsequium  reverterentur  ad  quod  deputati 
fuerant,  sancto  episcopo  patre  vestro  praesente  qui 
eisdem  praebebat  auxilium,  sub  notitia  civitatis  bor- 
tatussum.  Quid  postea  evenerit,  ignoravi,  nisi  post- 
quam  male  '  retentatoris  nomen  accepi.  Heec  men- 
tior,  nisi  impugnatoris  mei  attestatione  constiterint : 
cui  ta  en  gratias!  refero,  quia  sub  quavis  occasione 
votivas  exegit  epistolas  :  quse  mibi  multum  doloris 
jussionis  vestrae  dubitatioue  pepererunt.  De  me  enim 
deliberatum  esse  video,  si  vos,  utrum  audiam  quae 
jubetis,  in  ancipiti  esse  cognosco.  Nulla  me  tamen 
nec  magnitudinem  vestram  ex  ea  parte  apud  Ueum 
culpa  respiciet,  quia  preefatos  mox  ad  servitium  il- 
lius  boni  viri  sine  alicujus  audientiee  libra  ire  com- 
puli.  Domine  mi,  salutationem  largissimam  dicens, 
quam  vellem,  si  istis  negotiis  paginas  non  negetis, 
aut  accusatores  meos  ipse  componere,  aut  quod 
est  familiarius  frequenter  errare  ! 
EPISTOLA  VIII. 

5  FIRMINO    ENNODIUS. 

Jucunda  sunt  commercia  litterarum  docto  auctore 
concepta  :  illa,  in  quibus  ad  unguem  politi  sermonis 
splendor  elfulgurat,  ubi  oratio  dives  frenis  peritiee 
continetur.  Quando  abundantem  loquelee  venam  la 
boriosus  in  lucem  scrutator  adduxerit,  tunc  proce- 
dunt  ofticia  suscipientis  desideriis  paritura.  At  ubi 
scaber  sermo  angustiam  pauperis  signat  ingenii,  nec 


i; 


num  labiis  meissaporem  epuli  divitis  infudisti,  Her- 
culci  certaminis  et  triumpbalium  Antoei  casuum  fa- 
ciens  mentionem.  Sicse  equidem  exercita  litterarum 
gvmnasiis  *  pala>?tra  dilucidant,  sic  madefacta  stu- 
diorum  oleo  loqucnti  artificiis  oris  membra  submit- 
tunt.  Sed  noluissem,  fateor,  illius,   ut  aiunt,  pugnee 
commemoratione  morderi.  Anteeuin  fabula  senior,  ne 
elisus  vinceret,    matris  solatium,    postquam    coepit 
non  cadere,  loquitur  perdidisse.  Qui    per  callidi   bo- 
stis  fabricam  fertur  stando  esse  superatus,  et  in  pe- 
ctore  animam  posuisse  certantis.  Res  scilicet    digna 
memoratu,  sed  amicitiarum  indigna  proposito.  Nos 
nempe   memini  fcederis    certamina    suscepisse,   sed 
per  quae  mutuse  vincamus  caritatis  ofticiis  :  ut   dum 
inter  bujusmodi   luctamina  nitimur,  et  vinci  ambo 
optemus  et  vincere.  Nobis  per  communia  peccatorum 
secreta  vivendum  potius,  quam  obeundum  est :    ma- 
tris  Ecclesice  ope  sociata,  quae  utrosque,  ut  vera  lo- 
quamur,  tidei  ubere  lacte  pascit  altrici.  Cessent  ani- 
lium  commenta  poetarum  :  fabulosarepudietur  anti- 
quitas  :  status  innocens  ruinse  nequaquam  misceatur 
alterius.    Nobis,  si  placet  in  novellum  usum  majo- 
rum    exempla  revocare,    potius   Pyladis  et    Orestis, 
Nisi  et  Euryali,  Pollucis  et  Castoris  si  nihil  bis  clan- 
destinorum   actuum    decerpit    obscenitas,    convenit 
gratiae  meminisse  vel  fidei.  Quos  inter  se  ita  concors 
animorum  devinxit  aqualitas,  ut  borum  duos  expe- 
titus  cum  amicis  juvaret  inleritus,  alter  amico  vitam 


conceptum  suum  in  ordinem  digerendo  noctera   stu-  c  pretio  suae  mortis  afferret.  Ista  sunt  digna  memoria, 


dio  elocutionis  interserit,  et  nebulosaB  narrationis 
ambiguo  quamdam  generat  de  ipsa  explanatione  C3e- 
citatem  ;  quis  non  personse  talis  in  eloquenties  arce 
conslitutus  spernat  affectuin?  Gravat  conscientiam 
perfectorum  amor  indocti.  Sed  vis  caritatis  internae 
necessitudinis  vinculis  adjuta  non  fertur.  Nescit  ex- 
periri  quid  possit,  quem  caritas  stimulissuisexagitat. 
Solent  tameu  dignos  venia  judicare  perfecti,  quos 
inter  epistolares  vias  nutantia  deseruere  vestigia. 
Soletis  quid  dicere  voluimus  attendere,  quotiens 
non  eloquuntur  vota  sermones.  ldonese  tamen  perla- 
tricis  viaticum  praegravavi  ;  et  qua-  ,me  prcesentare 
vivis  potuisset  atfitibus,  ea  epistolam  comitante  per- 
duxi  :  minus  nobis  periculi  esse  conlidens,    sub  in- 


quotiens  inter  novos  concordia?  nexus,  udo,  ut  ita 
dixerim,  animorum  libro,  cespitibus  validis  fetura 
nobilis  juncta  maritatur.  Illee  mentes  promittunt 
bona  concordiee,  quee  quid  in  culturasudoris  sitopus 
agnoscunt.  Gaudeo  tamen,  quod  jam  indissolubiliso- 
cietate  moribus  jungimur,  et  ab  ostio  affectionis  per 
examinis  lancem  caritatis  incrementa  pensamus. 
EPISTOLA  X. 

EN.N0DIC3   JOANNI. 

Vicem  redderem,  nisi  oneraret  diligentiam  amici 
pectoris  restituta  laudatio  :  ne  dum  in  preeconiismu- 
tuum  videmur  scabere,  adulationis  suspicionepollua- 
tur  affectio ;  et  amor  currat  in  vitium,  dum  illud 
quod  apud  alios   debemus  facere,  nobis  incompeten- 


tercessoris  boni  me   preesentia  deliquisse.  Valeergo,  ^  ter  ingerimus.  Amantium  enira  ornamenta  inter  fa- 


mi  domine,  et  amantem  vestri  peculiaribus  fovete 
beneficiis.  Sic  apicem  vestrum,  si  est  quo  crescat 
adbuc  divinus  favor  attollat. 

EPISTOLA  IX. 

3  OLYDRIO    ENNODIOS. 

Dum  favos  loqueris,et  perdomoscereas  eloquentiee 

'  Retentatoris]  Alienorum  scilicet  mancipiorum,  ut 
in  lege  Valeutimani  cod.  Tbeod.  de  annona  et  tnbu- 
tis,  qui  vagos  servos  penes  seretentant :  quanquam  et 
in  omni  re  aliena  dicitur  retentator.  Cod.  eodem  leg. 
t"2.  Qui  boou  ex  lege  Julia  cedere  possint,  et  apud 
Lnnodium  in  Vita  Epiphanii,  et  in  Panegyrico.  Item 
apud  Cassiod.  lib.  i,  epist.  22. 

*  Firmino,  Lib.  II,  epist.  8. 

3  Olybrio  Causidico  ejus  eevi  disertissimo,  de  quo 
epist.  1,  qua1  ad  JoannemOlvbrii  generum  scripta  est: 
Xeminemcrrduii  adOlybrium  pervenire.  Ejusdem  elo- 


miliares  paginas  retinenda  sunt,  non  loquenda  ;  ne 
tantum  conscientias  nostras  vacuis  sensibus  relatione 
laudis  bonoremus.  Sunt  ubi  bona  tua,  ut  apud  te 
propter  affectum  taceam,  amice  concelebrem.  In  his 
quee  de  profectu  tuo  sentio,  religiosam  |tibi  tantum 
df.beo  taciturnitatem.  Possem  quidem,  vitia  temporis 

quentiam  celebrat  lib  U, epist.  9  et  13,  et  peculiari 
opere  carm.  8.  Cassiodorus  vero  magnum  Olybrium 
propterea  vocat  lib.  vm,  epist.  19. 

*  Pataeslra  dilucidant]  Bdsiliensis  editio.  dilucidat: 
bocnimirum  postulabat  usus,  et  origo  vocis  -zixitr- 
Toa.  Sed  Ennodius  -U  paleestra  tanquam  plurale  usur- 
pavit  etiam  lib.  n,  epist.  ad  Pomerium,  et  in  prsefa- 
tione  dicta  Aratori :  et  creber  est  in  simili  enallage, 
ut  cum  -o  eettier  dicit,  ?o  epitoma  ;  et  heec  lampada, 
thoraca,  et  alia  id  genus  permulta. 


EPISTOLARUM  LIIL 


26 


I! 


secutus,  laudes  tuas  nunc  inexhausta  pnedicatione  A 
reserare,  totam  paginam  fucatis  colorare  blanditiis. 
Sed  absit  hoc  a  proposito,  facessat  a  moribus,  ut 
quem  mente  teneo,  ista  tantum  velim  esse  remune- 
ratione  contentum.  Tibi  non  deleniticam  orationem, 
sed  vocem  debeo  castigantis.  Non  tibi,  pictis  verbo- 
rum  illudens  artiliciis,  sed  totum  profunda  mente  te 
retinens,  possem  dicere  :  Ad  arcem  scientiae,  sine 
tenera1  a;tatis  pra^judicio,  pervenisti  :  summam  per- 
fectionis  adeptus  es  :  nulla  debes  cura  distringi,  sed 
bonis  tuis  tanquam  locuples  possessor  ornari.  Sed 
haec,  sicut  prsedixi,  a  me  aliena  sunt  :  ore  te  parentis 
stimulo ;  dico  :  sint  licet  grandia,  quap  in  cano  elo- 
quentia*  tlore  polliceris,ego  tamen  nisi  de  messe  non 
gratulor  :  ut  solet  avarus  agricola,  qui  ubertatem 
anni  nisi  in  horreis  non  metitur.  Jam  in  te  et  sinon 
gravidas  aristas,  multo  tamen  videmus  lacte  turgen- 
tes.  Jam  prope  ad  aream  vota  perveniunt.  Sed  plus 
timendum  est,  quotiens  desideria  nostra  spes  vicina 
succendit.  Labora  circa  studia,  lucem  in  colloquiis 
dilige,  lectioni  devotus  iusiste,  ut  fructus  eloquentiae 
multiplicium  auctorumventilationepurgetur.  Pulchra 
sunt  quse  scribis ;  sed  ego  amo  plus  fortia  :  redimita 
sunt  tloribus;  sed  poma  plus  diligo.  Salve,  mi  domi- 
ne,  et  haec  ea  qua  insiuuavi  sinceritate  complectere, 
et  amorem  meum  in  admonitionis  lide  perpende. 
Scito  epistolas  tuas  nullis  doctorum  a  me  esse  dene- 
gandas,  ut  quod  me  per  inscitiam  fugerit,  per  eos 
qui  ad  unguem  docti  sunt  emendetur  :  et  ideo  ad 
scriptionis  culturam  multo  sudore  te  pra?para  :  ut  q 
vota  qua?  circa  te  pro  venerandi  patris  tui  meritis 
amore  concepi,  ad  effeclum  sub  hac  claritatis  tuee  in- 
tentione  perveniant. 

EPISTOLA  XI. 

ENNODIUS    CASTORIO    ET    FLORO. 

Amantem  vestri  gratia  deberetis  relevare  collo- 
quii,  et  amicam  diligentiam  testimonio  reserare  ser- 
monis  :  quia  muta  caritas  pene  obtinet  vices  ingrati, 
et  per  paginarum  abstinentiam  intercipitur  vis  amo- 
ris.  Absentium  animis  sola  litterarum  medetur  obla- 
tio,  quae  quodam  mentis  artiiicio  pingit  scriptione 
quod  loquitur.  Haec  apud  vos  supervacuum- putamus 
asserere,  quos  instituta  nobilia  acuunt,  quibus  prae- 
sto  est  sanguis,  doctrina,  consortium.  Nihilest  bona- 
rum  artium,  quod  nescire  siue  negligeut.ia?  culpa  po-  D 
sitis  quos  post  lucem  natalium  Romanorum  decus 
Faustus  institui.  Ergo  magis  fatendum  est,  me  non 
mereri  quod  postulo,quam  vos  nescire  quid  debeatis 
olferre.  Domini  '  mihi,  salutationisjdebita  effusissima 

1  In  edit.  Schotti,  niei. 

J  Avieno\  Fausti  tilio,  de  cujus  consulatu  vidimus 
epist.  5.  Idem  in  quarta  synodo  Romana  Symmachi, 
et  in  Theodorici  regis  ad  eamdem  synodum  litteris 
Rufius  Magnus  Faustus  Avienus  omnibus  suis  nomi- 
nibus  appellatur.  Errant  enim,  qui  duorum  ibi  con- 
sulum  nomina  exponi  putant  :  cum  unius  sint  Avie- 
ni  :  cui  a  patre  Fausti,  a  materna  cognationeMagni 
cognomen  inditum.  Ad  hunc  ipsum,  opinor,  tum 
inter  senatores  primarium  multis  post  annis  scriptas 
exstat  dogmatica  Joannis  papae  n  epistola,  ctijus  ha?c 
inscriptio  :  Joannes  episcopus  Romanus  illuslribus  ac 
magnificis  viris  Avieno,  Senatori,  Liberio,  Severino, 


humilitate  persolvens,  precor,  ut  tandem  aliquando 
non  immemores  admonitionis  et  fcederis,  rescribatis. 
Circa  quae  opera  pigros  vos  esse  non  convenit,  quia 
nec  conversationi  vestrae  sancta  conscientia,  nec  uber 
sermo  potest  deesse  colloquiis. 
EPISTOLA  XII. 

ENNODIUS    *   AVIENO. 

Si  quaeras,  cur  a  sileutio  vestro  multata  non  reti- 
cet  prodiga  frons  pudoris,  et  malc  interpretando  im- 
pudentia  vocetur  atfectio  :  si  garrulitatem  meam  fru- 
ctu  dicas  cessante  debuisse  compesci  :  ego  te,  illu- 
strissime  hominum,  illa  quae  infamilia  tua  domestica 
est  siuceritate  convenio,  ego  foederatam  promissio- 
nem  quasi  obsidem  mentis  amplector.  Doleo  quidem 
procuratas  longi  causas  silentii :  dum  et  caritas  et 
necessitudu  negligitur.  Sed  quia  metotum  sibi  amor 
tuus  vindicat,  adhuc  credo  excusationem  posse  reci- 
pere  quod  fecisti,  et  purgationis  tuae  in  hac  parte 
causas  aestimo  esse,  quas  invenire  non  possum.  ln 
bona  te  valetudine  degere,  voti  compos  semper  au- 
divi  :  sudorem  tuum  circa  ornamentum  generis  saepe 
epistolaris  alloquii  luce  tersisti.  Nihil  praeter  contem- 
ptum  monstrat,  quotienstaciturnitasnon  habet  neces- 
sitatem.  Ego  tamen  spem  de  responsocapiens  semper 
scripsi,  et  sub  quadam  claritatis  tuae  prtesentia  Ie- 
genda  dictavi :  visa  estmihi,  dum  loquor,  pagina  mea 
te  reddidisse,  te  sapere,  ettuis  pictaimaginibus  verba 
conferre.  Quid  esset  in  epistola  tua  dulcedinis,  si 
eam  daretur  accipere,  quaeso  diligenter  iexpende 
quando,  licet  a  nobis  procedentia,  tamen  quae  ad  te 
veniunt,  verba  complectimur.  Jam  rogo  ad  affectum 
scriptionis  erigere,  et  ariditatem  meam  colloquii 
iluentis  infunde,  ut  quid  miuisterium  meum  a  Deo 
valeat  impetrare,  cognoscam,  si  epistolas  tuas  aemu- 
las  paternae  perfectionis  accepero.NoIo  metuas,  quod 
illum  formidandum  doctissimis  loquor,  et  quasi  ante 
oculos  tuosin  exemplum  elocutionis  adduco.  Perito- 
rum  mos  est  medicorum,  in  venis  deprehendere  vi- 
res  corporum,  et  de  successu  hominis  digitos  inter- 
rogare.  Necjaliter  incipientum  possunt  ingeniacogno- 
sci,  nisiutquinon  debenttenerae  adhuc  aetati  robustas 
declamationes,  inquirentes  de  futura  ubertate  laetifi- 
centet  messem  peritiae  in]radice  manifestent.  [Domine 
ut  supra,  salutationishonore,  reverentia  solita,  spero, 
ut  mei  te  esse  memorem  si  meritum  non  ostendit, 
saltem  importunitas  mea  quae  estindefessasignificet. 
EPISTOLA  XIII. 

ENNODIUS   3   AGAPITO. 

Male  est   animo,    postquam    magnitudo  tua  [aequi 

Fideli,  Aoilo,  Opilioni,  Joanni,  Silverio,  Clemenlino 
et  Ampelio. 

3  Agapito]  Viro  illustri  :  cui  post  palatinum  hono- 
rem  Ravennatem,  quem  illi  hoc  loco  gratulatur  En- 
nodius  et  de  quo  iterum  lib.  iv,  epist.  6,  delata  est 
etiam  a  Theoderico  rege  praefectura  Urbana,  ut  ali- 
quot  ejus  epistolae  ostendunt  apud  Cassiodorum  lib. 
l,  tum  patriciatus,  et  legatio  in  Orientem,  sub  an- 
num,  ut  reor,  510,  de  qua  lib.  n,  epist.  6  Cassiodori. 
Deniqne  ordinarius  consulatus  anno  oi7,  cujus  non 
solum  testes  sunt  Fausti,  sed  etiam  synodus  Epaunen- 
sis,  quam  Agapito  consule  convocatam  fuisse  docent 
vetera  exemplaria. 


ENNODU  EPISCOPI  TICINENSIS 


•28 


observantissima  et   amicitiarum  tenax,  in  banc  meae  A  jussa  respexit.  Pueros  destinavi,  quitideli  me  de  pro- 


oblivionis  se  vertitincuriam,  nt  diligenliae  immemor, 
bona  melioris  saeculi,  qua>  accesserunt  de  profectu 
honorum  tuorum,  fama  potius  quam  felici  epistola 
nuntiasset.  Ubi  sunt  illa  sanctae  conscientiae  tuee  in 
conversatione  veneranda  penetralia?  Quando  inve- 
nire  potuisset  relatu  dignioraanimusde  amantisbila- 
ritate  sollicilus?  Sed  queero,nemalignorumquispiam 
austrum  fontibus.  autpetulcum  animal  rosetis  immi- 
serit.  Nunquam  enim  sine  offensa  amicis  prosper 
evenlusabsconditur  :  a  commotione  evenit  longe  de- 
gentibus  tacere  quod  gaudeas.  Procul  a  moribus  ve- 
stris  malitiee  facessatobscenitas  ;  puto  bona  ve^tra  me 
meruisse  nescire.  Qua  sermonis  frequentia  pensabi- 
tur  tale  siieutium?  Decedentem  a  desideriis  amicum 
nulla  delinire  potest  cuitura  caritatis.  Haec  quanta- 
vis,  mi  domine.  nobilibus  scientiee  tuae  verborum  pin- 
gas  imaginibus,  raro  curantur  malefacta  colloquiis, 
et  dolor  qui  a  te  descenderit,  sanari  non  poterit  per 
loquelam.  Vix  ent,  ut  scribendo  deleas  quod  scribere 
contempsisti.  Sed  revertor  ad  propositnm.  a  quo 
nunquam  est,  si  miseretur  divinitas,  discedendum. 
Deo  debeo,  quod  prospera  tua,  te  silentium  procu- 
rante,  in  Liguriaj  primus  agnovi.  Perdidisti  fructum 
studiosae  taciturnitatis  :  bonorum  felicitas  mundi  lin- 
gua  celebratur.  Ignorari  nou  potest  quod  summis 
accesserit.  In  honoribus.  illa  magis  amplectenda  sunt 
quee  redduntur.  Male  ad  fasnes  attollitur,  cujus  mens 
intercuriae  sidera  lucis  suffragia  non  agnoscit  in  ti- 
tulis.  Venit  advos  cana  dignitas  sera,  sed  debita.  Vo- 
cavit  eam  lingua,  quara  sequitur  :  exegit  innocentia, 
quam  habuit  quondam  aetate  conjunctam.  Sedjam 
redeo  ad  gratiam  familiaris  alloquii  etiam  post  offen- 
sam.  Salve,  mi  domine,  et  quod  in  damno  promissi 
fcederis  neglexisti,  re^titue  ubertate  sermonis. 
EPISTOLA  XIV. 

ENNODIDS   FACSTO. 

Nollem,  fateor,  morarum  causas  apetire,  ne  ani- 
mus  meus  sera  in  pacem  cum  laetitia  reductus,  moesta 
iterum  relatione  turbetur,  et  habeam  tristitiae  meae 
redivivum  in  narratione  principium.  Pene  enim  sibi 
debet  angustias  suas,  qui  earum  relegere  transacta 
non  refugit.   Quis  ad  calcem     perductas  anxietate^ 


speritate  culminis  vestri,  vel  toiius  sanctae  domus 
relatione  perdoceant.  Pendeo  rursus,  et  inter  spem 
et  metum  dubia  aestimatione  distringor,  cui  necesse 
est  de  alterius  parentis  esse  prosperitate  sollicitum. 
Quis  ad  curas  meas  se  porrigat  ?  quis  aestus  aequipa- 
rare  valeat  tali  divisione  distracti?  Sed  heec  ad  Deum 
justius  reportantur;  cujus  clementiae  est  vota  vincere 
supplicantum,  et  tluctuantibus  portum  parare  deside- 
riis.  Interim  ad  usum  revertor  querelarum.  Paginas 
vestras  illico  me  suggero  subsequi  debuisse,  et  ad  so- 
latium  meum,  vel  propter  recentem  petitionem, 
scripta  prorogare,  ne  inancipiti  de  profectioue  vestra 
animus  meus  pependisset  auditu.  Sed  hanc  credo 
culpam  scriptionisemendari  posse  frequentia.  Super- 
est  ut  divinitas  a  vobis  ea  indicari  faciat,  quee  juvat 
agnosci.  Domine  mi,  effusam  salutem  reverentiee 
vestrae  dicens,  precor,  ut  quae  mundavi  suggerenda 
adipiscantur  effectum. 

EPISTOLA  XV. 

ENNODIUS    '    FLORIANO. 

Idemest,  terminum  inarrogantia  non  tenere,  quod 
in  humilitate  transcendere»  Supercilii  affectus  est, 
justo  ampliusesse  subjectum.  Familiare  est  graviter 
hiantibus,  novas  invenire  blanditias,  et  grandis  co- 
thurnus,  in  eloquentia  simulare  formidinem,  velexa- 
men  metueredelaude  securum.  Ego  vero  diligentiam 
proposito  impenderem,  si  sanguini  non  deberem. 
Suscepi  epistolam  tuam  Romana  dote  locupletem,  et 
stylum  Latiarem  in  ipsa  principiorum  luce  monstran- 
tem.  Cui  me  respondere,  opponente  manus  inscitia, 
coegit  affectio  :  cum  diu  esset,  quod  antiquaverat 
apud  me  scribendi  studium  spes  tacendi,  et  inlocum 
gloriae  silentium  computabat.  Sed  nisi  respondissem, 
nescires  te  esse  deprehensum,  quod  minus  fabricatis 
ingeniis  artifici  facundia,  etsucco  Romuleae  callidita- 
tis  illuseris.  Non  aequa  ad  secandum  virtus  est  poli- 
tap  laminae,  et  ejus  quam  rubigo  possederit :  nec  pa- 
rem  conflictum  usus  potest  et  torpor  assumere.  Nunc 
epistolae  brevitate  eontentus  ad  salutationis  debitame 
converto  :  quod  eloquio  non  potui,  gratia  pensatu- 
rus,  reddendo  amicitiam  pro  schemate  et  pompa  ser- 
monum.  Ecce  quantum  occupalioni  subducere  potui, 
celer  scripsi.  Dabit  Deus,  ut  si  responsa  desideras 


suas  reparet  intempestivi  uecessitate  sermonis  ?  Sed 
vobiscum  mihi  et  cum  proposito  rerum  fides  est,  D  ya( 
quibus  debetur  in  replicatione  ex  quacuuque  causa 
sinceritas.  Patior  libeus  aculeos  revocati  mceroris, 
dummodo  veritati  nilpereat  :  etne  pervitium  tenerae 
mentis  paginam  falsitate  dehonestem,  sponte  fero 
quod  refero.  Sancti  episcopi  patris  vestri  propein  du- 
bium  salus  deducta  me  tenuit  :  in  cujus  aegritudine 
quamvis  cnncta  illacrvmaret  Ecclesia,  me  tameu 
specialis  mceror  aftlixit,  qui  ejus  debeo  plus  amori. 
Vidi  pacem  civitatis  urgente  discordia  urbis  nostrae 
limina  transcendentem,  et  ab  oculis  nostrisquasi  in- 
certumaliquod  aut  vagum  numen  elapsam.  Sed  suffi- 
ciat  tristihiis  stricta  narratio.  Jam  ad  bonam  valetu- 


EPISTOLA  XVI 

BNNODIUS   FLORIANO. 

lllud  fraternitas  tua  amori  meo  potuisset  tmpende- 
re,  quod  vera  liberalitate  cum  tribuentis  compendio 
proiiceret  etpudori.  In  ea  scilicet  parte,  utcum  indi- 
ces  studii  mei  litteras  jam  teneres,  abscriptionis  te 
cura  suspenderes.  Quisquam  ne  coloratis  frontem 
pingit  illecebris,  et  famam  valida  impugnatione  la- 
befactat;  nec  manifesta  excusatione  contentus,  male 
credula?  conscientiae  suflicere  non  a?stimat  quod  pro- 
bavit  ?  Qui  vario  sapore  colloquiiedacium  amicorum 


dinem  sancti  Patris  salus  optatida  et  diligenda  respi-      fauces  irritat,  ut  dum  blanda  subjicit,    delinita  per- 
rat.  Nam  ubi   mens  mea  ad   stationem  rediit,  statnn      mutet.  .\"am  postquam  me  silentium  amare   scripse- 

1  Floriano\  Viro  s  ectabili,  si  modois  est  ad  quem  Theodericus  rex  scribit  apud  Cassiodorum,  lib.  i,  ep.  5. 


29 


EPISTOLARUH  LIB.  I. 


30 


ram,  quasi  pro  allegationis  responso,  prolixiores  pa- 
ginas  impetravi,  et  diu  forte  repositum  post  negatio- 
uem  meam  eloquii  uber  elicui.  Quid  faceres,  si 
certamina  promisissem,  si  studiorum  tuorum  fervo- 
rem  quocunque  dente  incautus  attingerem,  nec  mei 
idoneus  aestimatorpenelralia  tuta  servarem?  Adhibita, 
credo,  adversus  me  fuisset  Tulliani  profunditas  gur- 
gitis,  Cbrysippi  proprietas,  Varronis  elegantia  :  nec 
in  ulla  invenissem  parte  subsidium,  cui  nec  illud 
profuit,  quod  scribendi  contentiones  nec,  cum  reti- 
cerem  lacessitus,  elTngi.  Me  etsi  peritia?  conscientia, 
et  dicendi  vigor  attolleret;  post  diversa  scribentum 
discrimina,  laudein  quam  mullo  sudore  vos  petitis, 
formidarem.  Huc  accedit,  quod  rbetoricam  in  me 
dixisti  esse  versutiam  :  cum  diu  sit  quod  oratorium 
schemaaffectus  a  meoratiouis  absciderit,  et  [uequeam 
occupari  verborum  flonbus,quem  ad  gemitus  et  pre- 
ces  evocat  clamor  ofiicii.  Deleniiicaergo  et  malesuada 
compesce  colloquia.  Si  ticta  sunt  quae  scribis,  et  pe- 
niculo  decorata\mendacii,  muta  propositum,  vel  po- 
stea  quam  vides  (mentem)  innotuisse  quse  feceris. 
Si  vera  sunt,  et  a  judicii  lance  descendunt,  profundo 
ea  pectoris  include  secreto,  ut  reverentiam  diligen- 
tue,  dum  amico  res  integras  servas,  exbibeas.  Mihi 
immutabile  cor  custodiens,  alios  demulce  colloquiis. 
Ecce  epistolae  modum,  dum  productae  paginse  cupio 
respondere,  transcendi.  Sed  non  est  culpa  speciali 
plectenda  supplicio,  quae  in  erratis  habet  auctorem. 
Domine  mi,  salutationem  debendam  restituens,  pre- 
cor,  ut  si  desideriis  meis  quee  de  amore  taciturnitatis 
concepi,  pernix  te  scrutator  interseris,  saltem 
occupatiouibus  quibus  impedimur,  ignoscas. 
EPISTOLA  XVII. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Si  a  consuetudine  ofhciorum  temperet  mens  aman- 
tis,  ipsam  cessationem  sinistrum  esse  putat  auspicium : 
mcerorisenim  ipse  sibicausa  est,  qui  non  semper  in 
vicinis  testimat  habitare  quod  diligit.  Quisquam  ne 
digressus  ad  longinqua  censeat,  quem  mente  contin= 
git?  Nam  si  spiritus  res  est  divinitatis  in  homine, 
prolixarum  sentire  usu  potest  damna  terrarum.  Dixi 
causam,  quse  me  faciatjscripta  porrigere.  Reddo  sa- 
lutationis  obsequia,  propter  quae  promulgantur  epi- 
stolae  :  Deo  supplicans  utccelestisdispensatioue  bene- 
ficii,inbona  valetudne  degentipraesentia  maguitudini 
vestrae  verba  reddantur.  Quod  recipiat  tamen  porti- 
tor,  qui  alloquii  occasionem  praestitit,  ame  pro  vicis- 
situdine  commendatur. 

1  Avum  nomine,  patrem  doclrina]  Avieni  avus  fuit 
Gennadius  Avienus,  Fausti  pater,  quem  anno  430 
consulem  fuisse  monuimus,  de  quo  Sidonius  lib.  i, 
epist.  9.  Et  patrem  et  avum  nomine  referre  videba- 
tur  Avienus,  nam  Faustus  Avienus  vocabatur.  Sed 
quia  unum,  ut  docuimus,  verum  cujusque  ac  pro- 
prium  nomen  erat  quod  ultimum,  idcirco  avi  tantum 
Avieni  nomen  reddebat. 

2  Deuterio\  V.  S.  Grammatico,  ut  est  in  epigraphe 
carminis  2.  Hoc  igitur  est,  quod  doctorem  optimum. 

'  Petrus  Burmannus  ad  HenriciValesii  lib.  i  de  Critica. 
pag.  181,  admittenda  esse  arbitratur  correclionem  Petri 
Nannii  Miscellan.  lib.  x  cap.  4.  ubi  ex  vestigiis  scripturae 
veteris  compendiarifle  codicn  bibliothecaeEgmondianae,  in 
quo  buuceumdem  titulum  Martianopraefixuinse  invenisse 
tradit,  legeudum  conjicit  :  Felix  Asper,  comes  Consistorii, 


A  EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIOS    AVIENO. 

Quam  bene  quod  verecunde  renuis,  feliciter  imi- 
taris,  et  dum  ditiicilibus  magnitudinem  tuam  exem- 
plis  quaeris  incitari,  narrandi  pompam  quain  assertor 
idoneus  refugis,  ostendisti!  Amplector  amabilem 
allegatiouem  formidinis,  quam  in  te  ingenii  divitis 
vena  commendat.  Nolo  colendum  bonis  palrem  in 
adhortationis  tuae  positum  pavescas  exemplis  :  ab 
ipso  veniunt  ista  quae  loqueris.  Scio  quae  aurum  pa- 
riatterra  nobilius  :  cujus  soli  nutrita  sinibus  metalla 
plus  rutiient.  Saepe  mihi  labor  efficax  inquirenti  al- 
tricia  terga  fulvi  ostendit  elementi.  Scio  quae  conchse 
superbas  pretio  gemmas  includant  :  unde  veniat  lapis 

J5  imperiis  genium  collaturus.  Non  imperitiae  quod  feci 
applices,  non  errori.  Viri  foitis  progenies  armorum 
faciem  inter  patris  agnoscit  amplexus,  et  dum  naturae 
obsequitur,  discit  amare  terrorem.  Doctorum  radix 
Maro,  vestri  formator  eloquii,  sic  animatum  verbis 
patris  filium  memorat,  ut  dicat :  Disce,  puer,  virtu- 
tem  ex  me  :  et  alibi,  Et  pater  ^Eneas.  Nunquid  ille 
jam  fortibus  ad  certamina  brachiis  assurgebat,  aut 
virili  valeludine  imminentia  putabatur  bella  gestu- 
rus?  Sedmelius  virtus  recentibus  exemplis  animata, 
quam  monitis,  profectumcorporisexspectabat.  Scien- 
tes  rerum  aquilas  ferunt  pullos  suos  in  ipso  vitui 
limine,  quoovorum  tunicis  exuuntur,  ad  solis  [ponere 
radios  et  lucem  seminis  sui  immensi  splendoris  obje- 
ctione  cognoscere.    Nunquid  est   in  districta  proba- 

C  tione  impietas,  cum  recta  sit  judicii  in  electione 
sententia?  Nolunt  quemquam  perire  de  fetibus,  sed 
suos  essse  qui  cesserint,  non  agnoscunt.  Recte  enim 
illa  inter  aves  sublimitas,  genitrix  putatur  esse  vi- 
ctorum.  Nunc  ergotu,  dulce  meum,  bene  ccepta  per- 
sequere;  et  favente  Deo,  ut '  avum  nomine,  ita  j  pa- 
trem  redde  doctrina.  Non  aestimes  grave  esse  quod 
moneo.  Et  quia  ego  te  de  germine  censeo,  tu  de  pri- 
mordiisnon  pavescas  :  fuitjet  ille  incipiens  qui  time- 
tur  :  et  quoticns  scalpente  terram  digito  ductus  aquae 
per  pulverem  trahitur,  turbidum  fluit  omne  quod 
primum  est.  De  reliquo  vale,  mi  domine,  etamantem 
tui  frequentibus  cole  muniis  litterarum  :  circa  quae 
studia,  si  mei  memor  es,  pigrum  te  esse  non  con- 
venit. 

D  EPISTOLA  XIX. 

ENNODIUS    2    DEUTERIO 

Quam  velim  saepe  officium  visitationis  omittere,    si 

appellat,  et  in  eplgrammatis  magistrum.  Felicis  rhe- 
tori  Romani  fuerat  auditor.  Is  enim  videtur  cujus 
in  Parmensi  codice  Martiani  Capellae  fit  mentio  his 
verbis  :  SECURUS  MEMOR  FELIX  V.  SP. 
COM.  CONSIST.  Rhetor  R.  ex  mendosissimis  exem- 
plaribus  emendabam,  contralegente  DEUTERIO 
scholastico,  discipulomeo.  Rom&adportam  Rapenam, 
cos.  Paulini  v.  c.  sub  D.  non.  Martiarum  Christo 
adjuvante. 

rhctor  urbis  Romanm,  etc,  contra  legcnte  Eleuterio.  Recte 
etiam  eruditissimus  Fontaninilib.  i  de  Antiq.  Hortse,  cap. 
3  pag.  231,  produxit  huuc  in  modum  :  Securus  Melior  Fe- 
lix  Asper,  etc,  nam  perperaui  Sirmondus  exhibet  :  Secu- 
rus  Memor  Felix    V.  Sp.  quasi  Vir  spectabilis. 


31 


ENNODII  EPISCOPl  TICINENSIS 


32 


dulcem  tribuit  culpa  mercedem  :  et  ccelestis  mandati 
sententiam  sciens  prudensque  negligere,  si  deside- 
riis  copiam  vindicanda  conciliant!  Mihi  uni  contigit 
de  olFensionis  merito  evenisse  quod  gaudeam  :  didici 
nunc  tali  remuneratione  errata  sectari.  Non  sunt 
adversa,  doctor  optime,  amicitiarum  religioni,  quae 
profero  coactus  in  medium.  Imo  propter  confessio- 
nemdignamproposito  valetudinistuaedubia  nunquam 
velnt  ingratus  optavi  :  quin  etiam,  quantum  iu  me 
fuit,  contra  ingruentes  tibi  inaequalitates  precum 
manus  opposui.  Sed  ecce  quam  alacer  sensus  est, 
non  in  prospera  merabrorum  salute  fundata  ostendit 
paginn,  in  qua  utraque  luce  lulsisti.  Tua,  qineso, 
lumina  nube  doloris  bebetantur,  cujus  lam  clara 
suntcarmina?  etquilucem  loqueris,  de  visione  cau- 
saris?  Quam  timeo,  ne  parcus  iu  meritis  tuis  lauda- 
tor  inveniat.  Tibi  recte  ascribitur,  cunctis  dare 
oculos,  et  obscura  mentium  peregrino  splendore 
radiare.  Ergo  putas  tibi  validum  non  esse  quod  tri- 
buis?  Pelle,  quaeso,  animo  curas  superlluas,  forsitau 
sollicitudine  aut  cautione  conceptas.  Dabit  Deus,  ut 
quidquid  corporalis  accessit  incommodi,  vice  animae 
tua?  per  sudum  rutilanti  nitore  mundetur. 
EPISTOLA  XX. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Vere  gratias   Trinitati   quam    veneramur    et  coli- 

mus,  Deo  nostro,   quee  sub  personarum  distinctione 

et  aequalitale   mirabili,  unam  nos  pie  jussit   sentire 

et  adorare  substantiam  ,•  quae  plauctum  nostrum  ver- 

tit  in  gaudium  ;  quae  dolorum  coraites  ad  obsequium 

laetitia*  lacrymas  'comrautavit  :  ut  vere  cum  Propheta 

dicam :  Quis  dabit  capili  meo  aqucnn,  et  oculis  nieis 

fontem Jletuum  [Jerem.  ix,  I)?  ut  beneficiorum   cce- 

lestium  magnitudiui  sub  bac  devotioue  respondeam  : 

cui  contigit  ante  accipere  ccelestia  dona,   quam  po- 

scere,  et  prius  quid  boni  evenisseUegere,  quam  quid 

mali  minarentur  peccata  sentire.  Tuum  est,   dispen- 

sator  omnipotens,    quod  de    serenis    pignoribus,   et 

futuree  innocentiae  hoereditate,  in    illa  quae  preecessit 

anxietate  non  timui  :  qui  reductae  etiam   statum  va- 

letudinis    quasi    stupcfactus   accepi,    in    confusiouis 

similitudine    collocatus,  quae  supra  meritum  meum 

collocata  sunt    prospera   evenisse   vix  credidi.    Vere 

supernae  remunerationis  divilias  bumana  mens  nescit 

expendere.  Sic  animo  fragiles  temperantur,  ut    prius 

stationem  videant  quam  periculorura  iucerta  depre- 

hendant.  Deus    bone!    iu  quo    abrupto   pependiraus 

tunc,  cum  potentia  ccelestis,  ut  plenum  essot  parvu- 

lorum   in    reducta    saluteUestiinonium,  plus  est  no- 

strum    labefactata    pei    nu-ritum?    Dico   integre,    et 

vocem  quam  proposilo  debeo,  nulla  raendacii  nube 

concludo  (confundo  verba  singultibus,  ut  sub  solida 

gratulatione,  uberioribus  in  lletum   oculis)  saepe  me 

respicere  quod  evasi.    Ubiuam  gentium   fuimus?  de 

qua  nos  ad  humanam  conversationem  ruina  clemen- 

tia  superna    restituit?  Referamus  ergo  strictioribus 

verbis  hujus   boni  largitori  prolixis   geraitibus  quod 

debemus:  invitemus  adcustodiammunerum  suorum, 


B 


A  quem  iu  dubiistulisse  probamus  auxilium  :  rogemus 
eum,  qui  scit  nempe  servare  quod  praestitit,  et  vir- 
tutum  suarum  viva  testimonia  in  longum  producere. 
Taliasuut  mecum  circa  vos  venerandi  vota  collegii 
per  totam  Liguriam  consistentium  servorum  et  ami- 
corum  Dei.  Tali  nititur  domus  sancta  suifragio:  pre- 
ces  pro  serenis  pignoribus  sine  cessatione  funduntur. 
Verum  me  dicere,  testis  est  divinitas,  quee  quod  ipsa 
est,  veritatem  diligit;  omnibus  qui  de  vitee  possunt 
innoceutia  et  integrilate  conlidere,  vestram  nirais 
amarain  esse  mcestitiam.  Sed  nunc  ad  epistolae  usum 
revertor.  Salve,  mi  domine,  et  gerulum  praesentium 
Bassum  V.  C.  illa  quacaros  meos  soletis,  dignatione 
suscipite  :  quia  inter  omnes  quibus  affectus  est  meam 
propter  vos  amicitiam  custodire,  quamdam  praedi- 
ctus  arcem  puritatis  ascendit.  Juvate  ergo  petitiones 
ejus,  ut  fructum  de  impensis  capiens  ad  potiora  pree- 
paretur. 

EPISTOLA  XXI. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Diu  super  adventu  amplitudinis  vestrae  ancipiti 
mens  meapependit  mdicio.Sed  postquam  me  divina 
misericordia  ab  hujusmodi  anxietate  laxavit,  statim 
ad  consueta  ofliciamecontuli  :  quanquam  paginarum 
obsequia  nec  digresso  ad  longinqua  suppresserim. 
His  ergo  valetudinem  meam  indieans,  aegritudinem 
animi  refero,quam  de  moerore  contraxi.  Deluminum 
nostrorum  salute  sollicitor,  in  eo  loci  constitutus  ad 
quem'  ditticile  nuntius  expectatus  allabitur  Quod 
C  in  solatio  est,  Deum  precor,  ut  nulla  servum  suum 
patiatur  araplius  cura  macerari;  sed  de  reducta 
raeoium  in  solidura  prosperitate  aestibus  meis  celeri 
medela  subveniat.  Salutans  debita  servitute,  precor, 
utcognitis  hisde  quibus  auimus  meus  varia  aestima- 
tione  jactatur,  sedulo  mihi  hilaritatem  deferentium 
litterarum  beneiicio  succurratis. 

EPISTOLA  XXII. 

ENNODIUS    *    OPILIONI. 

Cceperat  parvitatem  meam  magnitudo  vestra  spe 
qua?  vota  transiret,  dignationis  attollere,  et  ccelestis 
instituti  more,  clariora  facere  beneficia  sua,  dum 
raea  merita  nullajudicii  lancc  pensabat;  vel  censuree 
negligens  dare  pretium  rauneribus,    quee  esse  raon- 

strabat  indebita:  quoniam  alfectio  quae  circa  humiles 

n 

u  exhibetur,  non  habet  necessitatem,  et  speciem  suam 

per  sudum  rutilanti  splendore  signilicat.  Diu  ergo 
tali  fultus  post  Deum  preesumptione,  non  timui  quid- 
quid  obloquentium  jtoxica  promittebaut.  Ast  ubi  me 
ad  antiquum  pulverem  vestri  reduxit  oblivio  quod  in 
solatio  debet  nudatis  defensore  contingere,  quasi 
querelarum  perlatrices  litteras  prorogavi,  promittens 
mihi  de  earum  importunitate  tiesponsum.  Sed  per 
occupationura  forsitau  amplitudo  vestra  praepedien- 
tium  incrementa  significat  ad  haec  vos  oflicia  non 
venire.  Keplicabo,  quia  idem  status  fuit  culminis 
vestridudum  paginas  destinantis.  Ad  morem  tamen 
scriptiouis  epistolariae  me  reduco,  ne  addat  prolixi- 
tas  ingesta  fastidiutn,  et  denegari  paginas  faciat  ma- 


Opilioni]  Lih.  v  ppi  t.  3. 


33 


KIMSTOLARUM  LIR.  I. 


3t 


gis  allegatio  qua>,  poposcit.  Domine  mi,  salutationis 
obsequium  solvo,  et  de  valetudine  vestra  ut  animo 
obligatus  interrogo,  cupiens  relationis  indicio  ad  ge- 
uiiua  desideria  pervenire. 

KPISTOLA  XXIII. 


ENN0DU.S 


SENARIO. 


Perdit  affectio  valetudinem  silentii  debilitata  tor- 
pore  :  nec  ad  usum  suum  diligenliaecursus  exuberat, 
si  nudetur  communione  colloquii.  Muta  caritas  pene 
repraesentat  speciem  nonamantis,  et  odiorum  simu- 
lacrum  est  non  aperire  quod  diligas  contestatione 
sermonis.  Ista  sublimitati  tuae  coram  positus  iuti- 
mavi,  cum  ad  solatium  absentioe  mea1  litteras  pro- 
mittebas.  At  nuuc  quoe  animum  [vestrum  mei  invasit 
oblivio,  ut  nullas  per  tanta  temporum  spatia,  Iquoe 
bonam  valetudinein  vestram  significarent,  litteras 
suscepissem?  ne  de  amoris,  credo,  testimonio  ani- 
morum  indices  epistolas  convenirem.  Irreligiosum 
ergo  circa  amantem  tui  in  meliorem  partem  verte 
propositum,  et  ad  memoriam  promissa?  fidei  scripta 
transmitte.  Domine  mi,  salutationis  debita  solvens, 
precor,  ut  si  vos  in  antiquoe  circa  me  dignalionis 
statu  pagina  direeta  repererit,  responsa  mereatur  : 
quia  puto  inter  nos  gemina  vincula  disrumpi  non 
posse,  caritatis  et  sanguinis. 

KPISTOLA  XXIV. 

ENNODIUS    s   ASTURIO. 

Quoe,  malum!  ratio  est,  ut  ita  sis  parous  in  gratia, 
prodigus  in  querela,  et  exigas  frequentiam  littera- 
rum  quain  ipse  non  tribuis,  viperinis  oculis  illud 
quod  alter  deliquit  inspiciens,  tuas  culpas  nulla  falce 
resecando?  Anni  plures  sunt,  ex  quo  Alpibus  vici- 
nam  habitationem  delegisti,  senator  et  doctus.  Ubi 
ibi,  dum  pruinosa  respicis  juga,  apparuit  inauspicata 
nix  capitis  :  ubi  etiam  glande  te  vesci  scriptione 
signasti.  Cujus  rei  iidem  litterarum  tuarum  decora 
fecerunt,  cum  sibi  hujus  significantia  in  ructu  tur- 
gidi  pectoris,    et  Alpini  sermonis  [apparuit.    Miror 

^Senario}  De  quo  lib.  ni,  epist.  14. 

s  Asturio]  Diversus  videtur  ab  Asturio  consule 
collega  Praesidii  anno  194,  cujus  antiqua?  pietatis 
monimentumhodieque  apud  Leodicos  servari  dicitur 
in  eburneo  sacri  Kvangeliorum  libri  operculo,  cum 
hac  inscriptione  :  Kl.  Asturius  v.  c.  et  inl.  com. 
et  mag.  utriusq.  Mil.  cons.  ord.  Nam  Knnodius 
senatorem  hunc  tantum  vocat,  non  consularem.  Sed 
non  minore,  mea  quidem  sententia,  in  errore  ver- 
santur,  quiTurcium  Rutium  Asterium  V.  C.  et  ipsum 
consulem  ordinarium  atque  patricium,  qui  Sedulii 
poetse  versus  post  ejus  mortem  ex  ejus  scriniis  cnl- 
lectos  recensuisse  dicitur,  cum  Asturio  Praesidi 
collega  confundunt;  cum  ad  illum  Asterium  haec 
pertinere  videantur,  qui  consul  fuit  cum  Protegene 
anno449,  tumquia  heec  illi  nomina  potiuscongruunt, 
tum  quia  id  tempus  cum  Sedulii  obitu  cohaeret,  quem 
ex  integris  Gennadii  exemplaribus  Theodosio  Ju- 
niore,  cui  opus  suum  dedicavit,  et  Valentiniano 
regnantibus  vita  functum  didicimus.  Deniqueomnem 
dubitationem  adimit  ipsius  Asterii  epigramma,  quod 

*  Veracia  dicta  poets]  Ex  scheda  vetustissima,  veracis 
dicta  poetse  Barth.,  Adversar.  pag.  705. 

•*  Edita}  Didita.  Id.,  ibid. 

***  Celebrcnt  per  ssecula  Fasti]  Fastus  vero  disertissime 
iu  nostra  scheda  editumest.Fas^uspro  fastis  dixisse  no- 
tat,  ui  fallor  coryphaeusgramniaticorum  Priscianus.  Locus 


I! 


A  tamen  quod  inter  loci  illius  frenata  glacie  flumina, 
et  sine  successione  frigus,  tui  jecoris  ilamma  plus 
aestuat,  nec  aliquam  sorLitur  pectus  de  mansione 
tempeiiem.  ^Ktas  defervescit  in  senium  :  est  domus 
quoe  lymphas  iu  metalla  convertit,  et  contra  naturam 
gurgitibus  sua  lege  dominatur  :  tu  tamen  inter  ista 
sic  vivere  diceris,  quasi  ignis  tuus  algoris  pabulis 
irritetur.  Kgo  te  oro  parentis  stimulo,  quia  tibi  et 
proposito  meo  debeo  vocem  castigantis.  'Vestrum  est 
post  haec,  si  eligitis  litteras  meas  accipere,  |de  admo- 
nitione  gratulari.  Kgo  autem  proeter  ista  cum  ho- 
nore  salutari,  quee  scribere  possim  illa  carnis  quam 
tu  diligis,  ellubie  viventibus,  non  inveni. 
KPISTOLA  XXV. 

ENNODIUS    OLYBIUO    ET   ECGENETI. 

Desiderio  paginarum  vestrarum  facta  est  mihi 
prodiga  fons  pudoris;  et  dum  tabula  promittit  pro- 
mulgata  responsum,  intra  verecundum  penetrale 
annosamcontinere  nescitinfantiam.  Deberem  quidem 
sanguini  et  proposito  silentii  venustatem,postquam 
spei  meoe  fructum  prima  negavere  colloquia.  Sed 
nescio  utrum  male  pertinax  judicetur  intentio,  qtiae 
sine  alterius  dispendiis  sollicitoe  per  amorem  expe- 
rientiae  pericula  multiplicat.  Valete,  3  midomini,  et 
ad  scriptionis  mecum  remeate  concordiam,  ne  contra 
Kvangelii  faciatis  monita,  si  et  importunitati  dene- 
getis,  quod  juste  forsitan  impetrasset  affectio. 
KPISTOLA  XXVI. 

ENNODIUS   FAUSTO. 

C  Votis  et  desideriis  satisfacit  pagina,  quae  apud 
amantem  vestri  necessitatibus  alienis  praestat  obse- 
quium.  Quam  vellem,si  propositum  non  vetaret, 
multorum  saepe  quieta  titubare,  ut  dum  dubiis  vocem 
tribuo,  debitum  obnixae  caritatis  exsolvam  !  Domini 
mei,  patris  vestri  jussionibus  impendo  proesentis 
scriptionis  officium  :  cujusanimus  dum  omnium  se- 
curitati  providet,  suam  quietem  sub  hac  iutentione 
contemnit.  Quidummala  Ligurum  *  post  Mauricelli 

in  cod.  Remensi^post   epistolam  Sedulii  ad  eumdem 
Macedonium  scriptum  legimus  his  verbis  : 

Sume,  sacer  meritis,  *  veracia  dicta  poetae, 
Quaa  sine  figmenti  condita  sunt  vitio. 

Quocaretalma  fides,  quo  sancti  gratia  Cliristi, 
Per  quam  justus  ait  talia  Sedulius. 

Asterisquetui  semper  meminisse  jubeto, 
rj  Cujusope  et  cura  **  edita  sunt  populis, 

Quem  quamvissummi***  celebrent  per  saecula  fasti, 
Plus  tamen  ad  meritum  est,  si  viget  ore  tuo. 

Kpigrammati  verojproemittitur  haec  adnotatio  :  Hoc 
opus  Sedulius inter  chartula.sdispersumreliquit.Quod 
recollectum  adomatumque  ad  omnem  elegantiam  di- 
vulgatum  est  a  Turcio  Rufio  Asierio  V.  C  consule 
ordinario  atque  patricio. 
n  edit.  Schotti.  mei. 
*  Post  Mauricelli  obitum}  Qui  advocatione  fisci 
fungens  Ligurioe  provinciam  fisci  columniis  oppres- 
serat  :  conira  officii  videlicet  moderationem  iegibus 
praescriptam.  Qua  de  re  gratissima  et  elegantissima 
sunt  Theodorici  regis  praecepta  ad  Marcellum  advo- 
catum  fisci,  apud  Cassiodorum  lib.  i,  epist.  22. 

est  lib.  x,  ubi  loquitur  Caesar  : 

Nec  meus  Eudoxi  vincetur  fastibus  annus 
Porro  inscriptio  Sedulii  ita  in  ms  concepta  est  :   Domina 
meo  sanctissimo  ac  beatissimo  patri Macedoniopresbyt.  Se- 
dulius  in  Christo  salutem.  Id.,  Ibid. 


35 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


36 


obitum  nondum  vidit  occidisse,  confunditur.  Recidi-  A  evenire  posse  quod   metuit.  Hanc  a  domno  meo  epi- 


vis  enim  provincia  nostra,  quasi  preefatum  sepulcra 
non  tenent,  laborat  insidiis.  Advocationem  fisci 
dum  aliqui  per  iniquos  bomines  nituntur  obtinere, 
ante  votorum  copiam  quid  in  ea  meditentur  oslen- 
dunt.  Ego  quidem  deliberationem  magnitudinis  ve- 
strae  de  bono  publico  non  celavi,  asserens  vos  prae- 
fatam  dignitatem  nulli  vobiscum  Deo  adnitente, 
committere.  Sedanxietas  provincialium  totum  credit. 


scopo  allegationis  suscepi  provinciam,  ut  conscien- 
tiam  vestram  obsequio  paginae  convenirem,  ne  cujus 
subreptio  ad  hujus  rei  perducatur  eflectum.  Vos 
fidissimam  pollicitationem  solliciti  custodite  integri- 
tate  propositi.  Ego  salutationis  officia  dependens  quae 
susceperam  alleganda,  testatus  sum.  Spero  tamen 
ut,  quid  de  eaparte  deliberatum  sit,  instruar  officio 
litterarum. 


LIBER   SECUNDUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

1  ENXODILS    AUMENIO    CONSOLATOIUAM . 

Diu,  frater  carissimc,  feslinante  voto  consolato- 
riam  ad  te  paginam  dum  misi,  ne  putarer  vel  mihi 
subducere  fletus,  non  verba  compono,  et  in  lamen- 
tationis  dispendiis  facere  de  gemitibus  decora  ser- 
monum,  debitum  planctum  per  loquela;  schemata 
dtssipare :  cum  contra  amicitiarum  religionem  et 
consanguinitatis  vincula,  secretum  conseientiae  pa- 
te-cat  hostilis,  si  cum  possis  dupliciter  defunctum 
Qere,  non  facias  :  id  est,  si  oculornm  ministerio  ne- 
quaquam  jungas  oris  officium.  Dbi,  dum  lumina 
stimulis  acta  doloris  illacrymant,  feriata  sunt  verba 
pl  mgenlis?  Sed  ego,  bominum  sincerissime,  qui 
tristitia'  tuae  obsequium  in  omni  debeo  parte  quod 
valeo,  moerorem  meum  inquo  tibi  comes  sum,  volui 


i: 


ejus  verba  converte,  qui  tibi  flens  consolator  occur- 
rit.  Amisisse  te  filium  pene  unicum  et  bonae  indo- 
lis,  quod  patria  nonminusrequiritaffcctio,  provinciae 
ululatus  ostendit,  cum  ad  solatium  gemituumtuorum 
suos  jungens,  quid  de  eo  censeret,  testatur  universi- 
tas.  Tu  tamen  inter  ista  quasi  specialis  mali  pressus 
nece  concluderis,  nesciens  temperandum  quod  per 
multorum  dispersum  corda  commune  est.  Quare 
ergo  propriam  aestimes  anxietatem,  quam  suam  per 
affectum  tuum  fecere  quamplurimi?  Tecum,  ut  de 
cognata  gente  taceam,  Gothus  affligitur ;  et  tu  adhuc, 
quasi  solus  propriis  aestibus  subjacens  inclinaris? 
Instruantte,  quaeso,  veterum  ornamenta  [majorum  : 
et  a  moeroris  ad  bonam  valetudinem  intentione  resti- 
tuant.  3  Abraham  unicum  fiiium  morti  quasipius 
pater,  quod  majus  est,  leetus  exhibuit,  et  ad  necem 
filii   mucronem    genitor   misericors  praeparavit.    Tu 


scriptione  testari  :  ne  in  una  aetate  effusarum  inter-  C  translalum  coelesti  judicio,   quasi  orbatus,  inquiris  : 

et  quem  non  obtulisse  sacrilegium  fuit,  hunc  oneras 
fletibus  evocatum.  In  qua  causa  Davidicurn  tibi  oc- 
currat  exemplum,  qui  feretrum  filii  ovans,  et  Deo 
referens  gratias  antecessit,  quod  dignatio  superna 
de  venerandi  propheta?  semine,  quem  forte  munera- 
retur,  acciverat.  Tu  si  ejus  aemulator  non  prorumpis 
in  gaudium,  certe  tempera  sub  aliqua  praedicti  imi- 
tatione  moestitiam.  Replicabis  forsitan,  vix  ista  apgris 
animo  posse  suaderi,  et  in  gravi  tribulatione  locum 
nonhabereconsilia  :  orbatum  non  respicere  quidquid 
hortatur  ad  vitam  :  unicum  desolatos  babere  in  evo- 
canda  morte  subsidium.  His  addas,  quod  frugi'sobo- 
lem,  et  quo  teneram  eetatem  vinceret,  morum  mo- 
n  destia  perdidisti  :  allegans  juvenemtuum  immaturos 
annos,  qui  peccatis  amici    sunt,  *   glorioso  fine  clau- 


ciperetur  memoria  lacrymarnm,  vel  aestimaret  po- 
steritas  me  in  filii  tui  morte  hoc  solumdebuisse  quod 
solvi  :  habens  in  hac  via  venerandorum  exempla 
pontificum,  quorum  imitatione  nobilitantur,  quos  in 
unibram  merita  concluserunt.  Ambrosius  noster 
*  drcedentem  germanum  teste  afflictionis  suae  libello 
prosecutus  est.  Quem  cum  recenset  secuta  proles, 
et  scriptoris  bene  meminit,  et  si  Satyri  fratris  ejus 
obilu  lamenta  conjungit  :  quia  ejus  provisione  con- 
tigit  recentem  dolorem  ostentare  dum  loquitur,  et 
anle  legentium  oculos  semper  exhalantia  spiritum 
jam  diu  defuncti  membra  monstrare ;  nec  unquam 
pati  veterescere  relationis  fide  funus,  quod  anni  po- 
tuerunt  sepelire  transacti.  His  ita  se  habentibus, 
oculorum  ilumina  refrena,  et  animum,  si  placet,  ad 

1  Ennodius  Armenio  co?isolatoriam]\ta.  in  antiquis 
conripitur  hic  litulus,  verbo  suppresso.  Quimos  illum 
non  infrequens  in  epistolarum  inscriptionibus,  in 
quibus  etiam  ipsum  argumenti  genus  indicabaut. 
Talis  est  inscriptio  carmiuis  Sidoniani  ad  Thaliam, 
quod  insertum  est  epistolae  II  lib.  vm. 

Dilectae  nimis  et  peculiari 
Pboebua  coimuonitorium  Thaliae 

Verumin  Sidonii  vulgatis  editionibus  hi  versus  cum 
relitpiis  inepte  coluTrent,  cum  sejungi  debeant,  quia 
tilulum  faciunt,  similem  illius  apud  Gregorium  lib. 
iii  Dialog.,  cap.  10  :  Sabinus  Domini  Jesu  Christi 
srrvus  commonilorium  Pado;  cl  hujus  Zosimi  papse  : 
Zosimus  episcopus  commonitorium  prcsbyteris  et  dia- 
oonibu&quiRavenn&sunt. 

2  Lib.  de  obitu  Satj  ri  (ralris. 

3  Abraham    unicum      [isdem    Abrabce   et    Davidis 


exemplis  utitur  Commodianus  antiquus  scriptor, 
cujus  meminit  Gennadius,  lib.  n  lnstructionum,  in 
ea  quce  inscribitur  Filios  non  lugendos. 

Non  pudet  infrenem  gentiliter  plangere  natos? 

Os  laceras,  laudis  pectu^,  vestimeuta  deducis. 

Nee  ruetuis  Dominum,  cujus   optas  reguum   videre  ? 

Et  post  alia  : 

Nec  dolore  duxit  pater  filiurn  mactandum  ad  aram, 
Dolore  nec  vates  filiumduxit  defunetum. 

4  Glorioso  fine]  Ob  actam  poenitentiam,  de  qua 
mox,  et  in  carmine  34,  ubi  tabula  describitur  in  qua 
angeli  hunc  Armenii  liliuni  qui  poenitentiam  egit 
Christo  offerebant.  Nec  enim  dubitabant  quin  ad 
beatam  vitam  evolarentqui  poenitentia?  sacris  expiati 
exccderent.  Unde  sieut  de  neophvtis  recens  bapti- 
zatis,  ita  de  iis  qui  post  paenitentiam  obibant,  hoc 
ssepe  usurpabant,  ut  iisse  aut  migrasse  ad   Domiuum 


KPISTOLAKUM  LIB.   II. 


38 


sisse,  et  in  aetalis  naufragio  ab  eo  de  portu   anima?  A  plum  sancta^  conversationis  in  longum  producere,  et 


fuisse  traetatum.  Quihus  ego  dolorum  tuorum  fomen- 
tis  licet  mcestus,  opponam.  Minus  peccavit,  quod 
immaturus  abruptus  est.  Junxit  ad  vitarn  perpetuam 
melioris  saeculi  quod  in  ista  servavit  :  poenitentia 
quam  eum  cgisse  loqueris,  etiam  si  in  ipso  non  in- 
venisset  quod  dilueret,  invenerat  quod  ornaret  :  quae 
quoties  innocenlibus  datur,  coronam  pro  bumilitatis 
affectione  conciliat.  Ad  haec  respondeas  :  Quo  me 
verlam,  frater,  qui  praHer  lacrymas  in  preesenti  luce 
nihil  babeo?  Adjiciam,  Dei  proximitatem  invenire 
posse  bominem,  qui  de  bomine  non  laetatur.  In  loco 
tilii  succedere  posse  conscientiam,  qua;  sanctos  ejus 
baeredes  inveniat.  Non  unam  crgo  viam,  si  audire 
digneris,  vita  melioris  ostendam  :  licet  tua  non  cgeat 


mei,  si  mereor,  meminisse  dignaro  :  epistolari  dans 
veuiam  brevitati,  quam  in  angustum  arctavit  festina- 
tio  portitoiis. 

EPISTOLA  III. 

KNNODIUS   SPECIOS.K. 

Quanto  deprimuntur  peccatores  suorum  fasce  fa- 
ctorum,  quibus  ab  oculis  tollitur  quidquid  olferlur, 
et  nc  in  oblivionem  desideria  mittautur,  vicinum  lit, 
nec  contingi  licet,  omne  quod  cuuiunt?  Ad  Ticinen- 
sem  urbem  votivam  susceperam  necessitatem,  et 
molesti  itineris  universa  transieram;  oestimans  boc 
sacerdotem  credere  suis  imperiis  impendi,  quod  meo 
militabat  affectui  :  cum  subilo  contra  mctasvotorura 
summo  labore   petitus  jam  de   area  fructus  elfugit. 


monilorc  perfectio ;   nec  magistro  opus   sit  ei   quem  "  Prob  dolor!  qui  me  de  epistolari  alloquio   ad    tra- 


fecerunt  acluum  suorum  emendationes  et  bonesta- 
menta  conspicuum  :  nisi  tantum  ut  adbortationis 
quam  consilio  tuo  et  prudentia?  debes,  fidem  diligen- 
ter  expendas;  et  ad  cceleslium  munerum  affectum  te 
revoces,  unde  vitales  auras  et  accipimus  et  amamus; 
et  gratum  nobis  sit  beneficium,  cujus  colimus  te 
veneramur  auctorem.  Ista  sunt,  quae  brevi  sermone 
dolens  magna  contexui;  ruptam  singultibus  conte- 
statiouem  pro  slyli  ubertate  dirigens,  dum  rnuto  la- 
menta  colloquiis. 

EPISTOLA  II. 

ENNODIUS  '   SPECIOSjE. 

Silentium  meum  dolor  exigit,  qui  passus  est  cre- 
scere,  dum  de  vindicta  cogitat,  dispendia  caritatis. 
Quid  eniin  fieri  potuit,  nisi  ut  tacendo  vicera  resti- 
tuerem  litteras  deneganti;  ut  contemptus  circa  me, 
qui  per  abstinentiam  venerandi  sermonis  innotuit, 
dum  subduco  colloquia,  pari  mucrone  feriretur?  Dicas 
forsitam,  vindictam  inimicam  esse  proposito.  Sed 
omnia  errata  ita  computo,  quasi  legis  obsequium,  in 
quibus  vos  esse  contingit  auctores.  Quisquamne 
culpam  putet  facere  quod  fecisti,  et  plectendum 
judicio  divino  censeat,  quod  a  te  processisse  co- 
gnoscat?  yEquo  ergo  animo  sustine  quod  deliqui :  dum 
ea  in  re  proecedis,  lux  Ecclesiae,  ipsa  voluisti.  Ego 
servo  animum,  quem  promisi,  ut  in  universis,  si 
mereor,  aemulator  existam.  Cujus  rei  fidem,  dum 
tacentibus  vobis  taceo,  et  quod  et  loquentibus  loquor 


ga^diara  vocasl  Muros  venerandae,  post  religionis 
loca,  propter  te  civitatis  aspexeram  :  jam  grati  pa- 
rabam  verba  colloquii,  vereor  dicere,  quod  reraan- 
sit;  ne  loquendo  cogar  denuo  sustinere  transacta. 
'  Illustrem  virum  Erduic  quem  me  tu,  Ecclesiae 
decus,  desiderare  feceras,  improvisus  oculis  casus 
ingessit  :  ibi  comites  mei  videre,  quid  peterem,  ibi 
animi  mei  aeslus  innotuit,  quem  aute  sub  praedictae 
claudeham  umhra  personae.  Nescivi  occultare  per 
caritatis  tormenta  quod  volui,  nec  fucis  aliquihus 
colorare  conscientiam.  Moerentem  me  ad  domum 
reduxit,  qui  prolixioris  itineris  causas  incidit.  Fati- 
gationis  meae,  fateor,  compendia  non  amavi.  Ecce 
P  contestationem  diligentiae  meae  et  mentis  asserui. 
Vestrum  est,  si  vera  dixerim,  vos  interrog.ite,  et 
aniinum  meum  affectionis  vestraea?.stimatione  cogno- 
scere.  Domina  mibi,  saluto  et  deprecor,  ut  bbens, 
per  praesentium  portitorem  suggereuda  cognoscas. 
EPISTOLA  IV. 

ENNODIUS    OLYBRIO. 

Nulli  dubium  est  inter  prudentes  sacrae  fidem  pro- 
missionis  impleri,  et  amicitiam  quae  fertilibus  est 
marilata  fomitibus,  fructura  nobilitate  gaudere.  Ego 
conscieutiam  vestram  appello  jam  statutis  fidelihus 
obligatam.  Ego  tanquam  de  bonae  arboris  reditu,  ita 
de  caritate  mutua  idoneus  carpo  poma  possessor  : 
nulla  partium  in  aucupio  discessionis  quod  fieri  vo- 
luit  neget  impletum.  Apud  Deum  votis  aut  supplicium 


ostendit.  Ad   scriptionis  ergo  officium,  postquam  vi-  ~  debetur,  aut  prcemium.  Ego  in  me  religiosi,  in  vobis 

sus  sum,  me  reduxijqui  bactenus  intra  veiecundum  nobilissimi  considerationepropositi,ad  efTectum  inter 

penetrale,  quae  non  amahantur,  verba  continui;    si-  nos  concordiae  aestimo  pervenissequae  coeptasunt  :nec 

mili  in  paginispariturus  obsequio.  Salve,  mi  domina,  adolescentibus  gratia?  et  in  novam  lucem  erumpen- 

bonae  splendor  sine  nube  conscientiac,  et  ad  exem-  tibus  frugibus  verborum  potuit  negare  commercium; 


diterent.  In  arca  sepulcrali  Roma?,  Jun.  Bassus  v.  c. 

QUI  VIXIT  ANNIS  XLI.  MENS.  II.  1N  IPSA  PR.EFECTURA 
CRBI    NEOFITUS    IIT    AD    DELM    VIII    KAL.     SEPTEMBR.    El> 

sebio  et  Hypatio  coss.  Et  altera  inscriptio  Aquis 
Sextiis  :  Heic  in  pace  quiescit  Adjuior,  quipost  ac- 
cepiam  pceniientiam  migravit  ad  Domin  um :  vixit  a?mos 

LXV.      MENS.     VII.      DIES     XV.     DepOsitUS     S.    D.    VIII.    KAL. 

Januar.  Anaslasio  V.  C.  consule.  Capterum  D.  Au- 
gustini  sententia  fuit,  ut  Possidius  in  ejus  Vita  scri- 
bit,  etiam  laudatos  Cbristianos  et  sacerdotes  absque 
digna  et  competenti  pcenitentia  exire  de  corpore  non 
debero. 

1  Specioste)  Religiosee  femino?  Ticinensi,  ut  docet 


proxima  epistola :  cujus  ac  sororum  mentio  epist. 
12  :  SedquseinjunxistisdereligiosisfeminisSpeciosa 
et  germanis  ejus,  male  est  animo  meo  quod  implere 
non  polui. 

2  Illusirem  virum  Erduic}  Nomen  restitui  ex  Vati- 
cano,  nisi  quod  in  eo  Erdui  tantum  detracta  littera 
legebatur.  Sed  Erduic  appellatur,  atque  iuter  Gotbo- 
rum  nobilissimos  numeraturin  panegyrico.  Ticinum 
ergo  ab  episcopo  Med  iolanensi  ad  Erduicum  missus 
Ennodius,  gaudebat  sibi  oblatam  occasionem  visenda; 
Speciosae;  sed  contra  votum  accidit,  ut  Erduicum 
in  via  otfenderit,  priusquam  Ticinum  esset  ingressus, 
ac  domum  cum  eo  spe  frustratus  redire  coactus  sit. 


39 


ENNODII  KPlSCOPI  TICINENSIS 


40 


cum  culpa  dignus  sit,  qui  in  vicinitate  positus  noluit 
primus  incipere.  lnhacergopartepudoris  volensvitare 
dispendium,  nolo  evadere  opinionem  temerarii,  dum- 
modoad  effectum  me  oslendam  pervenisse  perfecti. 
Opportunissimnm  portitorem  sarcina  imperiti  ser- 
monis  oneravi,  affectu  delinquens,  per  quem  qui  pec- 
caverit,  et  veniam  meretur  et  gratiam.Rogo  ergo  salu- 
tationis  effusissimae  dehitum  solvens,  ut  si  me  cordi 
habetis,  de  uberrimi  ostendatis  directione  colloquii  : 
quia  sicut  amoris  elocutor  et  copiosus  assertor  es,  ita 
nescisalicui  hlanda  sermonum  fucatione  deludere. 
EPISTOLA  V. 

ENNODIDS  '  LACONIO. 

Nunquam  inter  amantes  silentio  bene  multatur 
offensa.  Gravius  inventorem  percutit  vindicta?  novi- 
tas,  quam  errantem.  Nefas  est  pro  emendatione  cul- 
parum  culpas  adhiberi ;  dum  studio  curationis,  qui 
medetur  aegrescit.  Volui  taciturnitatem  quam  circa 
mehactenus,  mei  immemores  servastis,  imitari.  Sed 
homo  levis  animorum  fortium  non  potui  aequarecon- 
temptum.  Victus  sum  naturae  fiagilitate,  contiteor; 
et  quod  vos  credo  computare  iuter  vilia  plus  amando 
styli  ahstinentiam  effusa  loquacitale  pensavi,  et  longi 
dolorem  sileutii  sermonis  uhertate  composui.  Ex- 
spectans  quidem  a  vobis  praevium  munus  in  litteris  : 
sed  nolui  mibi  ipse,  dum  diu  ta:eo,  negare  respon- 
sum:  aestimans,  quod  loquendo,  formam  dare,  nisi 
loquendo,  nou  possem  :  proinde,  domine  mi,  salu- 
tatiouis  debendae  obsequium  solvens,  perlatorem 
praesentium  ad  vos  specialiter  destinatum  solita  di- 
gnatione  suscipite,  et  sublatum  de  consuetudine 
scribendi  usum  reparate,  ne  in  damnum  gratiae  par- 
citas  contingat  ista  verborum. 

[EPISTOLA  VI. 

EN.NODIUS  2  POMEIUO. 

Quousque  tautum  licehit  absentiae?  quousque  fama 
nobilis  epistolaribusdestituta  commerciis  veterascet? 
Nolo  evadere  opinionem  temerarii,  dummodo  ad 
notitiam  possim  perveuire  perfecti.  Volo  esse  pagi- 
narum  prsevius  destinator,  ut  Galliarum  bona  ad 
Italiam  migrent,  sine  ullo  formae  suae  translata  dis- 
pendio.  An  forsitan  pulabas  te  in  quocunque  loci 
delitescere,  quem  scientiae  lux  longe  positorum 
monstrabat  aspectui?  Et  nisi  me  in  laudibus  tuis. 
doraestica  quid  relatio,  sed  per  imperitiam  sui  pau- 
per  angustet,  et  amplissima  meritorum  tuorum  pras- 
conia  perlatoris  arctet  exilitas;  utriusque  bibliotbecse 
lihula  perfectionis  ex  gemino  latere  venieutis  partes 
maximas  momordisti,  procurando    ut  tali  ingenium 

1  Laconio]  Lib.  m,  epist.  16. 

5  Pomerio]  Arelatensi.  Cyprianus  in  vita  S.  Cae- 
sarii  episcopi  :  Erai  autem  illis  admodum  familiaris 
1'omerius  quidam  professione  rhelor,  Afer  genere; 
quem  ipsis  singulariter  carum  grammaticas  ariis  do- 
ctrina  reddebal.  In  catalogo  seu  appendiic  Gennadii, 
ubi  Pomerii  opuscula  recensentur,  natione  Maurus 
dicitur  ac  presbyter  in  Gallia  ordinatus.  Ennodius 
Grsece  Latiaeque  doctam,  nec  saecularibus  tantum 
litteris  eruditura,  sed  sacrarum  etiam  peritum  fuisse 
siguilicat,  RboJanique  alumnura  vocat,  quia  Arelate 
versabatur.  Ruricii  quoque  exstant  epistolaj  duae  ad 
Pomerium  et  ipsum  Arelalenseui  :  quandoquidem  ad 


B 


A  tuum  saturitate  pinguesceret.  Taceo  summam  cae- 
lestis  collatam  beneficii,  et  dotibus  sine  humano  ad- 
jutorio  supernis  instructum.  Recte  enim  hoc  aestima- 
tur  venire  de  superis  quod  inter  homines  nuilo  constat 
exemplo.  Sed  haec  melius  secuturis,  vita  comite, 
censeo  reservanda  temporibus  :  ad  illud  venio,  in 
quo  me  sejunctissimus  instruxisti.  Quantum  habui 
praesentium  portitoris  sancti  Felicis  assertio,  in  epi- 
stolis  meis  sine  cura  dictatisRomanam  aequalitatem, 
et  Latiaris  undae  venam  alumnus  Rhodani  perquire- 
bas.  Sollicitus,  credo,  scrutator  et  diligens,  quid 
lima  poliret,  invenit,  dum  per  infabricata  verba  dis- 
curreret.  Nescimus  quia  quid  qua  mente  homo  legerit. 
quod  hac  profert  deliberatione  sententiam?  maxime 
cum  scriptum  sit  : 

Ipse  parens  vatum,  princeps  Heliconis  Homerus. 
Judicis  excepit  tela  severa  notae  3. 

Rogo  et  si  indigenas,  et  si  inter  studiorum  suorum 
pala?stra  versatos  fulget  Lalinitas,  mirum  dictu,  si 
.amat  extraneos.  Periculum  facere  de  eloquentiae 
pompa  non  debeo,  necpraesumo,  qualiter  quis  valeat 
experiri;  cum  professionem  meam  simplici  sufticiet 
studere  doctrinae.  Si  me  tamen  quondam  studiorum 
liberalium  adhuc  nobilitate  gaudentem  aliquis  tali 
dente  tetigisset,  parassem  vel.quod  ad  excusationem 
essetidoneum,  vel  quod  non  puderet  objectum.  Nunc 
vale,  mi  domine,  et  circa  me  ecclesiasticae  magis 
disciplinae  exerce  fautorem.  Scribe  vel  manda, 
Melchisedech  parentes  quos  habuerit,  explanationem 
C  arcae,  circumcisionis  secretum,  et  quae  propheticis 
mysteriis  includuntur.  Ista  quae  sunt  saecularium 
schemata,  respuantur,  caducis  intenta  persuasioni- 
hus,  telae  similia  Penelopae. 

EPISTOLA  VII. 

ENNODIDS   *   F1RMI.N0. 

Exigat  licet  amor,  quod  non  potest  implere  per- 
fectio  et  impetret  caritas,  ut  per  loquelae  audaciam 
quae  ornare  poterat,  pereat  spes  tacendi  :  maxime 
cum  sit  dicendi,  ut  Tullius  refert  5,  nisi  cum  neces- 
saria,  nimis  inepta  conditio.  Sed  inter  narrationum 
vias  et  itinera  aperienda  falce  doctrinae,  teneri  ne- 
scius  virium  consideratione  regnat  affectus.  Impera- 
toris  loco  dominatur  semel  penetrabilibus  cordis 
rj  infixa  dilectio;  credens  quod  non  de  verborum  pon- 
dere  vel  pompa  capiatur,  qui  de  absentis  propinqui 
est  salute  sollicitus  :  nec  existimat  quod  nasci  possit 
offensa  de  gratia  :  hoc  ad  loetitiam  satis  esse  conji- 
ciens,   si  optatam  nuntiet   epistola  sospitatem.  Sed 

^Eouio  Arelatensium  episcopo  petit  uti  Pomerium  ad 
se  venire  jubeat,  lib.  n.  epist  8.  Sed  abbatem  appellat, 
ut  queeri  jam  possit  plures  ne  hoc  nomine  fuerint, 
an  unus  idem,  quod  mihi  facile  persuaserim. 

3  Claudianus,  epig.  ad  Alethium. 

*  Firmino]  Propinquum  suum  vocat  Ennodius.  Ita- 
que  Arelatensem  illum  puto  quem  laudat  Cyprianus 
idem  in  Caesario.  Erat  tumy  inquit,  inea  urbe  Firmi- 
nus,  vir  illustris  et  timens  Deum,  ejusquc  propinqua 
Gregoria  ctarissima  materfamilias  :  quorum  studio, 
cura  et  benign itate erga clerum  cl  monachos,  ergacices 
et  pauperes  urbs  illa  illustrior  reddtbatur. 

5  Lib.  i.  de  Orat. 


II 


EPISTOLAKUM  LIK.  II. 


42 


vos,  quos  libra  peritiae  in  eloquii  lance  pensabit,  qui-  A  Ostenditur  mihi  liqaido,  qnam  sit  rerntn  nescia  mens 


Itus  ubertas  linguae,  castigatus  sermo,  Latiaris  ductus 
quadrata  constat  elocutio;  quacritis  nimirum  in  aliis 
quod  exercetis,  quaerilis  quod  amatis  :  nos  ab  scho- 
larum  gymnasiis  sequestrati,  arentis  ingenii  guttis 
qua-dain  oceani  tluenta  provocamus,  quasi  '  lycbnis 
contra  solis  radios  pugnaturi.  Mei  macies  longe  se 
monstrat  studii;  et  uisi  excusetur  pietate  garrulitas, 
dispendium  proprii  pudoris  est  quod  amavi.  Vena 
quidem  linguee  a  generis  fonte  trabitur;  et  fervore 
genuino  solet  fetura  nobilis  incitari.  Ego  mea  sum 
impar  prosapia  :  me  dotibus  vestris  quasi  peregrinum 
scientiae  plenitudo  non  tetigit  :  ego  vos  tantum  lau- 
dare  magis  quam  imitari  valeo.  Et  quamvis  nondum 
in  me  ad  tlorem  venerit  matura  facundia,  et  pressus 
onere  gratiae  solvendi  deserar  facultate;  commitlo 
tamen  cymbam  teuuem  placido  mari;  quia  parum  ab 
ingratitudiue  dillert  muta  gratulatio.  Unde  nascitur 
ut  prospera  quae  de  vobis  perlatoris  relatione  cog- 
novi,  inter  ccelestia  mibi  benelicia  computentur.  Et 
quamvis  deberem  reddere  sermonis  oflicium  :  sed 
quia  portitorum  negligentia  fecit  ut  directce  a  vobis 
aut  retinerentur  aut  perderentur  epistolae  :  ego  ta- 
men  verecundiam  meam  in  statione  degentem  ad  in- 
certa  deduxi,  et  totum  me  legendum  sapori  vestro 
committo.  Salve,  mi  domine,  et  amantem  vestri 
frequentibus  colite  muniis  litterarum.  Girca  quse 
studia  pigrum  esse  nec  diligentem  convenit,  nec 
facundum. 

EPISTOLA  VIII. 

ENNODIOS    APOLLINARI. 

Pro  voto  militant  desideriis  propriis  necessitates 
alienae,  dum  in  gaudium  nostrum  aliquorum  precibus 
exbibemus  obsequium.  Quis  non  pretio  propter  se 
quaereret  quod  alteri  sub  bac  occasione  preestatur? 
Debent  mibi  nunc  perlatores  praesentium  debita  mea, 
et  non  solum  me  ad  solutioncm  non  pertrahunt,  sed 
se  fatentur  obnoxios.  Non  est  incuriae,  quod  raro  a 
me  scripta  prorogautur  :  similia  frequenter,  ut  nunc 
reperi,  bona  subtrabunt.  Inveniant  ergo  hujus  bene- 
licii  fructum,  si  me  diligitis,  portitores.  Qui  sicut  a  me 
ea  quae  erant  offerenda,  exegerunt;  ita  ad  vos,  ut  opi- 
nor,  scriptionis  commercio  optata  perducunt.  Domine 
mi,  salutationis  obsequia  restituens,  Deum  precor  ut 
haec  vobis  in  bona  valetudine  porrigantur,  et  reddatur 
illico  pagina,  quae  meam  qucerat,  vestram  nuntiet 
sospitatem. 

EPISTOLA  IX. 

ENNODIUS   OLYBRIO. 

Vix  aliquando  mihi  ea  quae  diu  cupita  sunt  ex 
sententia  successerunt,  ut  sitim  quam  ex  litterarum 
vestrarum  ardore  conceperam,  eloquentiae  divitis 
unda  satiaret,  et  aestus  quos  exspectatio  longa  gemi- 
naverat,  arridentia  labiis  fluenta  restinguerent.  Sed 
cur  me  ad  votorum  asseram  summam  fuisse  perdu- 
ctum,  cni  majus  nascitur  de  impetratione  desiderium, 
dum  de  sermonum  vestrorum  llumine  pectus  ardescit? 


I! 


mmana,  quae,  dum  pretium  propriae  ambitioni.  in- 

telligit,  assuescit  plus  amar*'  ad  quod  tarde  pervenil; 
et  dum  abundat  in  praesentia  quo  delectetur,  lmcis 
superest  quod  requirat.  Nunc  conliteor,  in  litteris 
vestris  superforaneam  cautionem  mei  estimator  ex_ 
pavi  :  ulti  dum  secundis  in  altum  loquelse  vestree 
portarentur  vela  proventibus,  et  in  obsequio  milita- 
ret  quidquid  spirat;  remigium  vestris  dicitis  deesse 
colloquiis.  Non  est  licita,  veri  diligentia  sequestrata 
quam  pingunt  verba,  formido  :  remis  opus  est,  quo- 
tieus  nullo  llaminum  puppes juvantur  impulsu  :  his 
non  eget,  cui  secundam  navigationem  fecit  c<ms[>i- 
ratio  devota  ventorum.  Sol  facibus  non  juvatur; 
nec  lunaris  globi  claritudinem  miuorum  siderum 
aliquando  illustravere  collegia.  Domine,  ut  supra, 
honorem  salutati  exbibens,  precor,  ut  apud  magni- 
tudinem  vestram  studiorum  meorum  fructu  non  ca- 
ream  :  postquam  vobis  quid  cuperem  n<m  celavi,  ut 
scriptionis  operam  quam  hactenus  protulistis,  styli 
frequentia  vel  ubertate  pensetis. 
EPISTOLA  X. 

ENNODIUS   FAUSTO. 

Meritum  meum  regnator  ccelestis  si  attenderet, 
aut  exigua  bona  adipiscerer,  aut  magna  supplicia; 
et  mei  idoneus  aestimator,  quo  meritis  pervenire 
non  poteram,  voto  non  tenderem.  Sed  gratias  illi, 
qui  delicta  nostra  sic  ne  extollamur  resecat,  ut  spem 
ad  latiora  perducat.  Domini  Avieni  dictionibus  a  me 
C  debentur  ista  praeloquia  :  qui  necdum  ad  bonam  va- 
letudinem  reductus,  animum  meum  sollicitudinis 
catena  laxaverat,  dum  adhuc  inter  spem  et  metum 
anxii  vota  penderent,  naturam  respiciens  indicavit 
quo  tonaret  eloqnio.  Judicio  quidem  ista  praeceperam, 
et  altricem  nobilis  metalli  venam  in  thesauris  quos 
pepererat  agnoscebam.  Sed  etiam  in  hoc  peccator 
evenire  vix  credidi,  quod  assequi  non  merebar.  Ve- 
rum  dico,  teste  divina  clementia,  si  sunt  aliqui  in 
Liguria,  qui  de  litterarum  possunt  genio  et  splen- 
dore  judicare  :  vos  crediderunt  in  illa  dictione  labo- 
rasse,  quam  a-tati  praejudicans  canus  jam  in  puero 
sensus  excoluit.  Sed  ista  magis  illis  cum  Iacrymoso 
gaudio  dixi,  quos  aut  effusus  sanguis  albo  curiae  cce- 
lestis  ascripsit,  aut  clara  confessio  :  qui  secundis 
confirment  primordia  nostra  successibus.  Vos  famuli 
humilitate  et  obsequio  salutans,  opto  inter  quaevis, 
dum  istis  animum  relaxatis,  adversariorum  mala 
gaudere.  Nihil  est  enim  in  quo  possimus  inimicorum 
damna  sentire.  Hoc  nobis  Deus  contulit,  quod  invi- 
dia  terrena  non  subtrahat. 

EPISTOLA  XI. 

E.NXODIUS    FAUSTO. 

Quid  faciam,  quando  rescribenda  vos  scribitis,  et 
pro  bono  praescientiae  coelo  vobis  obsequente  con- 
cessae,  quidquid  alienum  pectus  potuit  invesligare, 
narratis?  Liquet  supra  homincm  essc,  duorum  sic 
implere  personas.  Sed  ad  illum  referantur  ista,  qni 


I) 


1  Lychnis  contra  solis  radios]  Facilis  fuit  emendatio      facibus  non  juvari,  nec  ad  prcesidium  diurnce  lucis 
pro   lignis   quod  in   omnibus    exemplahbus    vitiose       lychnos  accendi. 
legebatur.  Apologia  pro  synodo  :  Nescitis stolidi  solem 

Patrol.  LXIII.  2 


43 


NODII  EPlSCOPl  TICINENSIS 


4  i 


praestitit.  Ego  tamen  remittere  mc  orationem,  per 
quam  in  umbram  antiquus  Tullius  trudetur,  non  pro- 
misi.  Quippe  qui  acceptum  quaternionem  sub  raajori, 
quam  ingenio  meo  commodabat,  celeritate  reddide- 
ram  ;  dum  iidei  serviens,  quae  ad  profectum  pote- 
rant  pertinere  contempsi.  Nihil  apud  me  de  veneranda 
tunc  dictione  remanserat,  nisi  quod  ad  fructum, 
quantum  eestimo,  bonse  opinionis  reposcenti  memo- 
ria  furante  subduxeram.  Nolo  dicere,  quale  fuerit 
quod  invitus  restitui,  quale  etiam  quod  amavi  :  ne 
manifesto  credatis  vos  alleganda  sine  sui  dispendio 
praadixisse.  Curis  meis  iamen  super  hac  parte,  se- 
renae  lucis  meae  domni  Avieni  miseratio,  licet  inci- 
pientis,  tamen  jam  probata  succurrit,  quamdam 
schedulam  quae  ipsi  remanere  potuit,  ostrum  mihi 
nobilitatis  ingessit  :  hanc  hactenus  habui  :  inde  sum 
et  locutus,  et  sapui.  Sed  postquam  et  aliena  bcne- 
licia  jussus  sum  pendere,  perlatore  eam  sequente 
destinabo  :  non  eam  in  me  pro  peccatis  meis  intelli- 
gens  benevolentiam,  ut  quod  externorum  muniret 
ingenia,  bene  credulus  non  negarem ;  sciens  me  ho- 
minibus,  quod  impugnat  propositum,  cautione  mi- 
sceri.  Verum  dico,  illo  teste  cui  nota  sunt  omnia,  a 
me  illas  mundi  ore  celebratas  dictiones  vestras, 
quod  credo  inscitia  mea  fieri,  cuiquam  dari  nec  tor- 
menta  compellunt.  Domine  mi,  salutationem  reve- 
rentise  vestrae  exhibens,  contestor  quia  negligeutia 
judicium  meum,  nec  adulatio  impugnat  affectum. 
EPISTOLA  XII. 

ENNODIDS   ASTYRIO. 

Propheticis  oraculis  sublimitas  tua  praestat  obse- 
qnium,  et  ad  lidem  veterum  sanctionum  militat  no- 
vellis  excessibus.  Providisti  ne  segnior  admonitio 
remaneret  valetudine  substracta  neglectui.  Scriptum 
enim  est  per  Dei  cultores,  quorum  aures  prudentium 
debeat  doctrina  transire,  quos  falsi  sermonis  sapore 
pertrahere;  allegans  perire  monita,  quee  in  alia  con- 
stitutis  deliberatione  praestantur.  Ego  tamen  ioco 
humilis,  lingua  mendicus,  solis  antea  necessitudinis 
stimulis  verba  concessi,  et  ad  contestationem  diligen- 
tise,  prioribus  litteris  exbibui  '  sub  sanguinis  liber- 
tate  responsum.  Nunc  male  est  animo,  quod  injuria- 
rum  fructu  carens,  sumpsisti  forsifan  mentila  apud 
tc  urbanitate  jactantiam  :  nesciens  quod  auctorem 
repetunt  tela,  qua?  indocilis  adversus  alterum  manus 
emiserit.  Quis  putet  contumeliam,  quae  solam  con- 
scientiam  destinantis  atlligit?  Improborum  natura 
est,  hoc  sentire  de  omnibus  quod  mercntur,  et  in 
malis   solatium    nusquam  videre  innocentiam.  Tor- 

1  Sub  sanguinis  liberlale}  Quia  Ennodius  Astyrii 
consanguincus  erat,  sive  parens,  ut  seripsit  lib.  r, 
epist.  '-!i-,  cujus  libertate  olfensum  illius  animum  pla- 
care  hac  epistola  conatur. 

2  Ut  ail  qucedam  eloquentiee]  Symmachus.  Assen- 
tior  onim  Fr.  Jureto,  qui  alludi  censet  ad  cjus  epi 

fi.  lili.  vii,  in  i[ua  iilio  de  episfolae  stylo  pnecipit  his 
verbis  :  Nam  ut  in  vesli/u  hominum,  cceleroque  vitce 
rul/u,  locoac  lempori  ap/a  sumun/ur  :  ila  ingeniorum 
ntrietas  in  familiaribus  scriptis  negligeniiam  quam- 
dam  debetimilari;  inforensibus  vero  quati  re  armafa- 
cundice.  Eadem  cst  Ciceronis  sententia  lib.  ix,  epist.  2 1 
ad  Psetum,  ubi  quotidianis  a  se  vcrbis  epistolas  texi 


A  menta  sunt  maculatae  conversationis  non  sibi  credere 
esse  participes.  Haec  illa  mente  descripsi,  qua  me- 
mor  propositi  odium  compellor  debere  criminibus. 
Nullum  dens  meus,  nisi  de  se  tetigit  confitentem  : 
dum  vitia  incessimus,  reum  ira  manifestat.  Nam  in. 
jurius  sim,  si  styli  luco  vomerem  sentiam,  aut  mibi 
scripta  computem,  quse  relcgens  non  agnosco.  Scit 
enim  Dominus,  quia  si  non  nostro  nomine  notata 
fuisset  epistola,  ad  quem  fuisset  directa  nescirem. 
Tibi  babe  facetias  tuas  :  aut  illis  reserva  cum  qui- 
bus  vobis  sine  oris  officio,  per  clandestinae  familia- 
ritatis  communionem  clamor  est  actuum.  Ecce  salu- 
tationis  honorificentiara  solvens  deprecor,  ut  in  di- 
rigendis  epistolis  loca,  tempora,  personas  attendas  : 
ne  quod  ego  ad  me  scripturn  non  computo,  alterum 

TC  forsitan  lsedat.  Quia  sestimo  le  hujus  epistolae  for- 
mulam  ad  plurimos  destiuasse,  et  sola  nominum 
commutatione.  eam  per  singulos  sine  meritorum  con- 
sideratione  transmittere. 

EPISTOLA  XIII. 

EX.NODIUS    OLYBRIO. 

-  IJt  tradit  quaedam  eioqueutise  persona  sublimis, 
lex  est  in  epistolis  negligentia,  et  auctorem  genii 
arlifex  se  praebet  incuria.  3n  quo  opere  illud  subdu- 
cil  gratia?',  quod  cruci  tuum  testis  sudor  invenerit. 
Caminis  excocta  fabrilibus  verba  non  tlagitat  saiutis 
suee  nuntius,  et  quaesitor  alienae.  Melius  si  in  his 
commerciis  pura  elocutionum  fronte  congredimur  : 
diademata  simplex  colioquii  cultus  abjurat  :  episto- 
laris  communio,  si  quando  affectatum  decorem  fugit, 
obtinuit.  Sed  maguitudinis  vestrae  dives  et  elucu- 
brata  narratio  mendicis  limitibus  nescit  includi;  nec 
oris  thesaurum  quibuscumque  arctare  confiniis  :  ma- 
gnorum  more  tluminum  riparum  frena  contemnit. 
Non  dum  compositum  velamen  occupationis  locuples 
lingua  transgreditur,  his  tantum  se  studiis  militare 
signiticat,  ad  quae  vel  occasione  perducta  est.  Et  nisi 
vobis,  quietis  nostrse  testimonia,  reipublicae  guber- 
nacula  sentireraus  fuisse  commissa,  et  rem  laboris 
vesfri  esse,  quidquid  ubique  disponitur,  vel  Italiae 
curam  didicissemus  unum  pectus  ingressam  :  pene 
vos  sola  putaremus  paginalis  styli  cura  et  assiduitate 
macerari.  Deo  debentur  haec  munera,  qui  et  amato- 
rem  scientioe  sensum  contulit,  et  liinam  studiorurn 
rj  ad  oris  fabricam  non  negavit.  Non  sic  pernix  2  aether 
acta  nervis  arundo  proscindit  :  quemadmodum  in- 
venta  ingenii  vestri  sermo  describit.  Nulla  languescit 
obice,  nullis  tardatur  obstaculis  :  tit  pervia  qusecum- 
que  se  illi  difficultas  obfulerit  :  et  mirum  in  modum 

solcre  scribit  :  quod  de  suis  quoque  aflirmat  Seneca 
epist.  T.'i  :  Qualis,  inquit,  scrmo  7ncus  essct,  si  una 
sederemusautambularemus,illaboraiusetfacilis,tales 
esseepis'olas  measvolo,quce  niltit  habcan/  accersitum, 
niliil  ficlum.  Artemo  sane  apiul  Demetrium  Phale- 
reum  eodem  modo  epistolam,  quo  dialogum  srribi 
oportere  ait;  at  Demetrius  paulo  magis  quam  dialo- 
gum  elaborandam  docet. 

3  JElhcr  arundo  prosciudii  Non  cethera.  Sic  enim 
solet  interdum  Ennodius,  ut  <c/inr  vacuum  lib.  vir, 
epist.  38,  et  pro  synodo,  Videbant  ccther  tantum  di- 
rectis  a  sejacuiis  vcrbcrari. 


45 


EPLSTOI.ARUM  LIB.  II. 


46 


pcr  allegantis  peritiam  mutatur  natura  causarum  : 
hoc  facis  in  merito  negotium  habuisse,  quod  cupias; 
vcritas  est,  quodcunquc  pro  veritate  narratis.  Ilinc 
cautis  judicihus  non  licct  repugnare  :  minutissimi 
discussores  opinionis  lucrum  oestimant,  si  sequan- 
tur  quo  pertrahit oratio  imperiosa  captivos.  Iluic  ergo 
linguae,  his  opihus  reverentiam,  fateor,  ad  quam 
primus  cucurri,  deheo  singularem.  Et  opto  csse  plu- 
rinia,  quae  inihi  ad  caritatis  iibulam  agenda  man- 
dentur.  Sed  qufe  injunxistis  de  religiosis  feminis, 
Speciosa  et  germanis  ejus,  malc  est  animo  quod  im- 
plere  non  potui.  Nihii  enim  nunc  mihi  cum  illis  re- 
siduum  est  familiaritatis  aut  pignoris;  maxime  quia 
in  disjunctis  civitalihus  dcgunt.  Ad  quas  tamen  mis- 
sas  ad  me  litteras  mox  direxi;  quae  responsum  usque 
ad  illa  quibus  se  viderent,  tempora  protulerunt.  Ego, 
nemagnitudinem  vestramsuspensamtenerem,  scripta 
prorogavi  :  mox  ad  vos  perveniet,  si  quid  manda- 
verint,  quod  libeat  indicari.  Nunc  honorificentiam 
salutationis  fmpertiens,  rogo,  utmihi  magis  cum  Ec- 
clesia  suhlimititas  vestra  si  quoe  sunt  agenda,  commit- 
tat  :  quia  puto  me  in  affinium  vestrarum  causa,  vcl 
matrona?,  amici  circa  vos  diligentiam  pectoris  non 
celasse. 

EPISTOLA  XIV. 


AFRIS. 


Lucrum  forsitan  putaret  inimicus,  si  inter  pericula 
qua?  Christianis  indixit,  credentium  animos  subegis- 
set,  et  per  diversa  Domini  grege  disperso,  non  su- 
pcresset  vet  inter  paucos,  a  quibus  possit  fide  perse- 
verante  calcari.  Regnat  adhuc  illc  in  numero  vestro, 
qui  sibi  non  tam  in  multitudine,  quam  in  devotione 
complacuit.  Scriptum  enim  est,  datam  Satanae  pote- 
statem,  ut  servos  Christi  cribraret  :  ut  quod^de  tri- 
tico  inveniri  posset,  horreis  jungeretur;  quod  de 
paleis,  ad  ignium  alimenta  transiret.  Ad  vos  speciali- 
ter  dictum  est :  Xolite  ti?nere,  pusillus  grex  :  compla- 
cuii  Patrivestro  darevobis  regmcm  (Luc.  xn,  32).  Ve- 
nit  inter  vos  gladius  perfidorum,  qui  marcida  Eccle- 
sise  memhra  rcsecaret,  et  ad  ccelestem  gloriam  sana 
perduceret.  Quod  habeat  Christus  milites,  certamen 
ostendit  :  qui  triumphum  mereantur,  per  bella  co- 
gnoscitur.  Nolite  metuere,  quod  pontificalis  a  vohis 
apicis  infulas  abstulerunt.  Vobiscum  est  sacerdos 
ille,  vel  hostia,  qui  non  tam  honoribus  consuevit 
gaudere,  quam  mentibus.  Majora  sunt  confessio- 
nis  praemia,  quam  nominatoe  munera  dignitatis. 
Ad  illa  plerumque  etiam  minoris  meriti  personas 
favor  humanus  adducit  :  istanisi  gratia  superna  non 
tribuit.  Ipse  enim  in  vobis  etpugnavit  et  vicit,  quem 
lides  meretur  et  inter  hominum  tormenta  sociari. 

1  Afris\  Exsulibus  episcopis  Africoe,  quos  Trasa- 
mundus  rex  Vandalorum  fidei  causa  in  Sardiniam 
relegarat,  numero  220.  His  quotidiana  subsidia  mi- 
nistrare  solitum  Symmachum  papam  auctor  est  Pau- 
lus  diaconus  Ristoriae  Miscelloe  lih.  xv.  Nuncillos  hac 
epistola  consolatur,  et  sacras  martyrum  reliquias 
mittit,  quas  postularant.  Scripta  enim  est  ab  Enno- 
dio  quidem,  sed  pro  Symmacho  :  cujus  etiam  no- 
mine  inter  alias  ejus  epistolas  legitur  in  antiquis  col- 
lectionibus. 


A  Prolixis  non  est  opus  fcrvorem  in  vohis  ccelestcm 
animare  colloquiis.  Ilabet  incrementa  sua  divinse  vir- 
lutis  incendium.  Nec  opus  esteos  intropaeo  jam  posi- 
tosattolli  laudibus,  quisine  monitore  vicerunt.  (iravat 
conscientiam  Christiani  quidquid  aiterunt  hlandi- 
menta  proceonii.  Res  quidem  virtutis  est,  quam  feci- 
stis  :  sed  summi  praemii  restitutione  superanda.  Quod 
tamen  directis  ad  filiuin  nostrum  2  II.  diaconum  lit- 
tcris  spcrastis,  beatorum  martyrum  Nazarii  et  Ro- 
manibenedictionem  poscentes,fidelihusnonncgamus. 
Accipite  veneranda  patrocinia  invictorum  militum  : 
et  quia  vestram  jam  Jidem  in  proeliis  imperator  agno- 
vit,  feliciter  confcssionis  munera  consummate.  Dabit 
Dcus,  cum  ipsi  placuerif,  reducem  Ecclesiis  quietem  : 
ut  moerorem  quem  indixit  adversitas,  pacis  dulcedine 
consoletur. 

EPISTOLA  XV. 

ENNOMUS   3    EUPREPI/E. 

Coelestis  dispensatione  mysterii,  uno  tempore 
mihi  sororis  Lupicino  refusus  est  matris  aftcctus, 
et  geminoe  copula  necessitudinis  peregrinantem  re- 
cipere  meruitpost  intervalla  pietatem.  Revixisti  apud 
nos  post  dilectionis  quem  procuraveras  obitum,  be- 
nefieio  litterarum  :  vidimus  amorem  quasi  de  qua- 
dam  sepultura  surgentem.  Inauspicato  nobis  inco- 
lumitatis  vestroe  nuntius  accessit  auditu,  quam  cre- 
debamus  per  contemptum  nostrum  viventem  busta 
complesse.  Credimus  te  dura  perpessam  :  sed  confi- 
temur  irrogasse  durissima.  Quod  sustinuistis,  com- 

C  mune  cum  bonis  est  :  cum  crudelibus,  quod  fecisti. 
Ubinam  gentium  materna  hactenus  cura  delituit?  ubi 
quod  fratri  debebatur,  erravit?  ad  longiora  animus 
tuus  quam  corpus  abscesserat.  Si  te  ad  ultima  terra- 
rum  coniinia  peregrinationi  socia  dispulisset  adver- 
sitas,  illuc  sequi  debuit  germanae  fides,  et  sollici- 
tudo  genitricis.  Sed  in  occasusolis  cui  proxima  fuisse 
narraris,  frigidum  pii  amoris  pectus  habuisti.  lmi- 
tata  fuisses  aetherei  sideris  circa  debitam  diligen- 
tiam  defectum  feliciter  renascentem,  et  feriatum  a 
gratia  non  perpetuo  animum  gessisses.  Suscepisti 
mentem  provincialium,  quos  adisti  :  mutasti  regio- 
nem,  et  propositum  pietatis  abdicasti.  Nam  abjurans 
Italice  communionem,  non  solum  circa  amicos,  sed 
etiam  circa  interna  pignora  repulisti.  Postremo  ani- 

D  mae  tibi  mutatio  accessit  commutatione  telluris. 
Quam  timeo  quod  longis  incuriam  tuam  incesso  col- 
loquiis !  quid  offensa  faciet,  quaj  illoesa  contempdt? 
Dedisti  justum  dolorem  studiis  non  amantis  :  quoe 
te  innocentem  faciant,  causas  ingessi.  Sed  expro- 
bratio  ista,  si  per  se  respicitur,  aspera  est ;  si  origo 
ejus  inquiritur,  omni  dulcedinis  melle  condita.  Gra- 

2.  H.  diaconum]  Ilormisdam,  opinor,  qui  diaconus 
erat  Ecclesice  Romanoe  :  qui  de  Ennodio  interpre- 
tantur,  ut  ccetera  omittam,  a  monogrammo  disce- 
dunt. 

3  Euprepix]  Sorori  suoe,  matri  Lupicini  :  quoe  tum 
in  provincia  Narbonensi,  patnto  nimirum  solo,  pe- 
regrinabatur,  id  est  Arelate,  ut  docebit  epist.  7,  lib. 
vn.  Ad  Euprepiam  sunt  epistoloe  compiures  :  de  Lu- 
picino  autem  aget  tum  aliis  saepe  locis,  tum  maxime 
Dictione  2  Scholastica. 


47 


ENNODII  EPISCOPl  TIGINENSIS 


48 


viter  fert  circa  caritatem  negligentiam,  qui  parentis  A  meam  litterarii  sermonis  visitatis  affatu  :  et  inter 
silentium  liber  accusat.  Poteris  errata  corngere,  si  occupationes  et  excubias  quibus  universos  Ravenna 
preesentia   nun  vales,   scriptione  multiplici.    Salutis      distnngit,  mei  cura  non   ponitur.    Reddo  ergo  effu- 


ergo  gratiam  preesentans,  queeso,  ut  mei  memineris, 
qui  preces  tuas  circa  communeni  filium  et  vota 
prsecessi.  Ante  enim  quid  debuissem  consideravi, 
quam  quid  velles  agnoscerem.  Tu  Deum  religione 
placa,  et  precum  circa  nos  assiduitate  compone  :  qui 
intentionem  meam  in  ejus  profectum  et  cordis  se- 
creta  respiciat,  ut  quod  ego  labore  polliceor,  ille 
prsestet  auxiiio. 

EPISTOLA  XVI. 

ENNODIDS    FAUSTO. 

Par  quidem  fuerat   sublimi  viro  Pamfronio  com- 
meante  ministerium  paginee  ad  vivi  sermonis  ofiicia 


sissimse  salutationis  ofticia,  sperans  ut  preesen- 
tiam  meam  apud  dominos  meos  amantis  vestri,  pro 
dignatione  qua  credentem  fovetis,  faciatis  opta- 
bilem. 

EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIUS    JOANNI. 

Probabiles  causas  babeo,  quibus  unanimitatem 
vestram  styli  mei  morsu,  quamvis  rubigine  sorden- 
tis,  iiicessam  :  quas,  cum  sis  abundans  naturse  bonis 
et  ingenii  facultatibus  locuples,  purgare  non  possis. 
Ego  unquam  credidi  ad  alium  reditus  vestri  citius 
indicia  posse  perferri?  Ego  curam  mei  inter  quasvis 


transferri  :  nec  illum  epistolari  fasce  onerari,  quem  B  occupationes,  illud   amicis  censui  consecratum  pec- 

non  tam  verba  mea  contigit  nosse,  quam  studia.  Sed 

ejus  in  his  ofticiis  manus  dantur  imperio.  Postulat 

adjutricem  paginam  latentium  scrutator  animorum  : 

et  ideo  ne  quid    apud   eum  nostri  deesse  contingat 

obsequii,  scripta  concessi,  et  si  commendationi  non 

necessaria,  preeceptis  ejus  accommoda.  Quibus  enim 

sermonibus  prosequendus  est,  cui  totum  magnitudi- 

nis  veslrse  licet  sperare  de  gratia?  Ita  eveniet,  ut 

angustiora  sint  supplicantis  verba,  quam  merita  per- 

latoris.   Quid  enim  prsestes  juvaminis  illi,   pro  quo 

quautumvis  poposceris,  plus   meretur!  Ergo  ad  styli      ptionis  abstinentiam  contigisse. 


tus  excedere?  Ecce  ante  oculos  meos  redduntur  aliis 
paginse,  et  amica  exspectatio  sub  omni  credulitatis 
mese  despectione  frustratur.  Nolo  litteras  majori  ob- 
jurgationis  felle  complere.  Sufficit  tristibus  stricta 
narratio.  In  eo  adbuc  animus  meus,  quod  magnitudi- 
nem  tuam  discedentem  monuit,  persistit  statu  : 
vestrum  est,  si  temporum  mala  contemnitis,  pro- 
missam  servare  concordiam.  Salve,  mi  domine,  et 
amantem  tui  releva  communione  sermonis,  ut  scri- 
bendo  deleas  dolorem,  quem  vides  amico  per  scri- 


exercitium  junguntur  baec,  non  ad  beneiicium  com- 
meantis.  Juvat  animum  sub  quavis  occasione  vestri 
meminisse,  licet  nomiuato  scriptione  nihil  tribuam. 
Ecce  tamen  quia  jussus  sum,  illa  quse  prsestantur 
extraneis,  insinuationis  dicta  subjungo.  Juvate  vos 
peculiariter  expetentem,  fiduciam  ejus  dignatione 
roborantes  :  quidquid  spe  preecipit,  inveniat  :  ut  si 
meritorum  suorum  angustus  sestimator  est,  ad  me 
referat  quidquid  fuerit  consecutus.  Obsequium  salu- 
tationis  impendens  supplico,  ut  crebris  me  relevan- 
dum  ducatis  affatibus;  cui  inter  moeroris  sarcinas 
nullum,  prseter  oris  vestri  solatia,  potest  esse  sub- 
sidium. 

EPISTOLA  XVII. 

[ENNODIOS    l    CO.NSTANTIO. 

Nemo    peritiam  pomposa    elocutione   condemnat; 
nec  spernendum  cum  pudore  dicit  esse  quod  sequi- 


EPISTOLA  XIX. 

EXNODIUS    CONSTANTIO. 

„  Abundo  gaudio,  nec  clauda  lsetitiee  rneee  fides  est, 
ideo  aliqua  per  diabolicam  inspirationem  nasci  cer- 
tamina,  ut  tu,  qui  te  ultra  emendationem  omnium 
protulisti,  triumphi  honore  gratuleris.  Non  est,  ut 
video,  effeta  Liguria  :  nobilitatem  pariendi  nec  in 
temporum  extremitate  deposuit.  Inimicum  vitiis 
adhuc  et  in  cineribus  nutrit  incendium  :  in  cujus  fa- 
villis  ultrix  criminum  flamma  non  moritur,  nec  hostis 
errorum  ignis  operitur.  Quam  timui  ne  velut  exhau- 
sta  cessaret,  dum  epistolse  vestrae  frontem  alienis 
fuscatam  preestigiis  sollicitus  trutinator  aspicerem! 
more  parentis  attoniti,  qui  cum  carum  pignus  ad 
bella  transmittit,  nec  de  explorata  'esse  patitur  vir- 
tute  securus.  Ad  incrementa  sollicitudinum  trium- 
phos  filii  numerat,  non  quietis  :  plus  expertse  metuit 


tur.  Sui  impugnator   est,    quisquis    elucubratis  ser-  D  felicitati,   cui  formidinem    ministrat   alfectio  :    quia 

ignara  cautionis  est  mens  instituta  victoriis  :  et  in 
acie  amor  laudis  salutis  oblivio;  tropaei  gustus  abdi- 
cari  imperat  lucis  affectum.  Sapor  vitse  illos  tantum 
possidet,  qui  de  conflictibus  venientia  bona  nulla 
didicerunt  :  semper  ad  gloriam  jungitur,  quod  de 
incolumitatis  propriae  cura  decesserit.  Sed  mihi  in 
preesentiarum    supersedendum   est  hujusmodi   scri- 

Mortis  sorte  jacens  conditur  his  tumulis. 
Hiuc  gemat  huuc  probitas,  tristis  snspiret  honestas], 

Et  comitis  fuuus  plangat  amica  tides. 
Qui9  per  bella  fori  toliens  de  jnre  triumphum 

Rettulit,  saevos  percnlit  ore  reos? 
Ornavit  proprio  semper  fulgore  togatus 

Eloquio  mores,  moribus  eloquium. 
Nou  multum  mors  dira  noces  in  funere  justi  : 

Nil  tua  tela  gravant  :  possidet  astra  pius. 


monibus  linguae  cultum  praedicat  abjurari.  Ego  tamen 
in  epistolis  magnitudinis  vestrse  diligentiam  semper, 
non  verba  pensavi  :  nec  adjutricem  malitiae  facun- 
diam  majus  pretium  habere  censui  quam  simplici- 
talem,  quse  infucata  fronte  secretum  mentis  enuntiat. 
Hoc  in  sanctis  hominibus  et  amavi  semper  et  colui. 
Ago    nunc    atque    habeo    gratias,   quod    parvitatem 

1  Constantio']  Virum  illustrem  appellat  lib.  iv, 
epist.  13.  Et  patria  Mediolanum,  et  eloquentiae  pie- 
tatisque  laus  quae  Constantio  lnnc  tribuilur,  epitaphii 
adinoneut  Constanui  togati  Mediolanensis,  quod  non 
abhorret  ab  aevo,  nec  a  stylo  Lunodiano.  Quare  hoc 
loco  subjiciam,  ut  legitur  m  monimeutis  sacris  \e- 
terum  iuscnptionum. 

Igenii  legumque  potens  Constantius  atra 


49 


EPISTOLARUM  LIK.  II. 


50 


ptione.  Non  sunt  militis  nostriplus  proedicanda.quam 

asserenda  certamina.     Ubi  jaculis  opus    est,    verba 

nil  conferunt.  Licet  promulgasse  meam  sententiam 

fuerit,  dum  vestram  praedico,  et  hoc  sit  respondere, 

quod   responsa  laudare  :   Dei  tamen  opem  precatus, 

obsecutura  lidei  verbasubjungo;  ad  illumconvertens 

styli  mei  cultum,  qui  quoticns  scribenda  cst   infelix 

curvis  terra  vomeribus,  se  famulis  suis  germina  col- 

laturum    prornittit    esse,    quae  jaciaut,  dicendo  :  Ne 

cogiictis  quid  loquamini :  Pater  cnim  vester  est,  qui 

loquitur  invobis  (Matth.  x,  20).  Ipse  ergo  ad   facien- 

dam  promissi  veritatem  veniat  :  ipse  oris  mei  laban- 

tem  contirmet   infantiam,   ut   allucinationis   nostrae 

concinnatio  inbumana  videatur.  Sed  quid   diu  repli- 

canda  circumloquor?  unum  rogo  ut  pro  modulo  meo 

rescripta  taxentur  :  nec  putelur   aut  legi  aut  defen- 

sioni  deesse,  quod   nescio.    Ergo,  ut  scriptione  testa- 

inini,  inventus  est  bomo,  qui  servos   Cbristi,  quem- 

admodum  ipse    promisit  esse   faciendum,    sub  bac 

occasione   cribraret,   atferens   de  '    arbitrii  libertate 

homini  in   una  tantum   parte  quoe  deterior  est,  eli- 

gendi  datam  esse  licentiam  ?    0  scbismaticam   pro- 

positionem,  quae  juxta  Apocalypsin  scriptas  babet  in 

fronte  blasphemias  (Apoc.  xvn,  5)!  Quae  ista  libertas 

est,    si  valet,    edisserat,  ubi  boc  datur   solum  velle, 

quod    puniat;    aut    quare   electionem  nominet,  ubi 

unam  tantum  partem  asserit  fuisse  concessam?  Quod 

si  veritate   subsisteret,  iocum  divina  judicia  non  ha- 

berent.  Quid  enim   boni  a  nobis   Deus    noster  recte 

quaereret,  qui  appeteutiam  ejns  de  voluntate  subtra- 

xerat?  Sed  juxta  Apostolum,  Nunquid  iniquus  Deusl 

absit  (Gal.   n,    17).   Inter  homines   a  recti    discordat 

aHectu,  qui  a  subjectis  exigit,  quod  in  potestate  non 

tribuit  :  hoc  de  Deo  qua   conscieutia  sentiatur,    ad- 

vertite.  Ubi  est  illud  Anostoli  clamantis,  et  pro  ar- 

bitrii  libertate  testantis,  Velle  adjacet  mihi,  perficere 

autern  non  invenio  (Rom.  vu,  18)  ?  quid  estaliud,  nisi 

dicere,  Novi   dextrum  iter  eligere;   sed  nisi  ingre- 

dientem  juverit  gratia  superna,  lassabor?  Nemo  du- 

bitat,  nemo   condemnat,  quod   auctore    gratiae  prae- 

stante  et  ipse   apquitatis   hominibus  callis  aperitur. 

Dux  enim  bonorum  et  praecessor   est   gratia,  quando 

ccelitus   multiplici   ad  requiem    invitamur  hortatu  : 

quando  nobisdicitur  :  Venite,  filii,  audite  me  (Psal. 

xxxni,  M);  Venite,  benedicti  Patris  mei,  possidete  pa- 

ratum  vobis  regnum  (Matth.  xxv,  31);  Ubi  ego  sum, 

ibi   erit  et  minister  meus  (Joan.  xn,   26).   Sed   nisi 

talibus  moniti,  et  voluntas  nostra  qua?  libera  est,   et 

i  De  arbitrii  libertate]  Tacito  nomine  quemdam  re- 
fellit,  qui  liberum  arbitrium,  qnod  ut  lib.  de  Cor- 
reptione  et  Gratia  docet  D.  Augustinus,  et  ad  malum 
etad  bonum  faciendum  contitendum  e^t  nos  habere, 
deteriorem  tantum  in  p.irtem  datum  affirmabat.  Quam 
haeresin  cum  aptissime  redarguat  Ennodius.  revinca- 
turque  ab  universa  schola  theologorum,  tum  vete- 
rum,  tum  recentiorum,  qui  de  libero  arbitrio  disse- 
runt,  mibi  satis  est  Gra?ca  Irenaei  verba  e  lib.  iv, 
cap.  72,  quae  Ennodianis  argumentis  favent,  et  vulgo 
obvia  non  sunt,  in  medium  proponere.  Ei  avtret  oi  uev 
fv.vlot,  oi  b*e  v.yv.Ooi  yey6vtx~t,  o-JO'  outo'  eVatveToi,  ov- 
ric,  kyvOov  rotovroi  yctp  ■/.v.vz~-/.zv').-Or,-ctv  oJr  exeivot 
•j.zy~ro't.  ojrrjz  yeyovoreq.  \\).).'  i-zi.dr,  oc  T.vvrz:  rrj: 
v.-j-fiz.  zi-i.  fj-zo):,    Svv&uevolre  %~r~~yelv   xae  T.pvlv.i  ~u 


B  ut 


A  labor  pra-stet  obsequium,  ad  periculum  et  gehennam 
non  imperio  aliquo,  sed  sponte  devolvimur.  Itaque 
aut  pra-mium  devotio,  aut  poenam  contemptns  ope- 
ratur.  Alioquin  non  erit  justa  retributio,  quaj  aut 
per  supplicia  referlur  necessitate  peccantibus,  aut 
bonara  mercedera  olfert  operi,  ad  quod  trabuntur 
inviti.  Ergo  debemus  gratiae  quod  vocamur  :  debe- 
mus  gratise,  quod  occultis  itineribus,  nisi  resista- 
mus,  sapor  nobis  vitalis  infunditur  :  nostrae  tamcn 
electionis  est,  quod  beneficia  demonstrata  sectamur. 
Via  enim  scelerum  non  imperatrix  nostra  esse  le- 
gitur  sed  fafnula,  cum  de  peccatis  dicitur  :  Sub  te 
erit  appe/itus  eorum  (Gen.  iv,  7).  Quid  enim  sibi  vult 
univcrsa  prophetae,  quasi  sertis  redimita  elocutio  : 
Noli  xmulari  inter  malignantes  (Psal.  xxxvi,  i) ;  No- 
lite  con/idere  in  principibus  (Psal.  cxlv,  3);  Nolite 
fieri  sicut  equus  et  mulus  (Psal.  xxxi,  9);  et  Apo- 
stolus  :  Nolite  fieri  servi  hominum  (I  Cor.  vn,  23)? 
Toties  Noli  in  superna  admonitione,  quo  respicit, 
si  aliud  velle  non  licuit?  Deinde  quamvis  in  persona 
Christi,  tamen  pro  arbitrii  astipulatur  ejusdem  pro- 
pbetae  nobis  libertate  testiraonium  :  Ut  facerem  vo- 
luntatem  tuam,  Deus  meus,  volui  (Psal.  xxxix,  9), 
Et  alibi  :  Voluntarie  sacrificabo  libi.  Et  :  Vota  mea 
Domino  reddam.  Et  iterum  :  Vovete  et  reddile.  Illud 
autem  beati  Apostoli  quo  se  muniri  credit,  exem- 
plum,  nobiscum  facit,  si  quae  sequuntur  advertat. 
cum  inimicus  arrogantia?  dixit  :  Gratia  Dei  sum, 
quod  sum  (I   Cor.  xv,  10).    Mox   enim,  ne    sic  fugax 

C  gloriae  crederetur,  ut  longo  intervallo  a  veritate  de- 
scisceret,  sapiens  architectus  adjunxit  :  Abundanlius 
omnibus  laboravi,  et  gratia  Dei  in  me  egena  non  fuit 
(Ibid.).,  quod  dixisse  est  :  Christus  in  me,  quem 
digne  aut  abundanter  muneraretur,  invenit.  Non 
enim  pauper  est  divina  gratia  :  sed  meritorum  no- 
strorum  putatur  quadam  macie  aut  exilitate  tenuari. 
Quae  tuuc  nonsuisaeetimatur  meatibus  fluere,  quando 
de  ejuscursibus  ariditatis  uostree  vena  nil  recipit.  0 
si  epistolaris  pateretur  angustia  sacrorum  volumi- 
num  arcana  reserari!  Sed  timeo  ne  qui  nullam  po- 
terit,  Deo  inspirante,  in  fide  nostra  invenire  calum- 
niam,  de  paginae  prolixitate  causetur.  Quid  illud, 
qua  mente  suscipit  :  Ecce  aquam  et  ignem,ad  quod- 
vis  porrige  manum  (Eccli.  xv,  17)?  quid  alia  quae  co- 
piosus  assertor  ipse  replicasti?  Credo  more  aspidis 
clausa,  ut  aiunt,  aure  transivit.  Video  quo  se  toxica 
Libyca?  pestis  extendant  :  arenosus  coluber  uon  heec 
sola   habet  perniciosa,    quae   reserat :  ad  aestimatio- 

a.y~Q6v,  xai  Svvctuevot  nwXiv  v.~o%ulelv  v.xixo,  r.ut  p.r) 
—QVqaou,  fiiy.c/.irj);  xal  ~<xp'  uvOpoi—oic,  zolc,  zvvop.ovp.i- 
votq,  xai  ~olv  T.oorzoov  ~upu  &zm  oi  u'tv  ir.utvovvrut, 
xai  vciv.c,  rvyydvovai  p.uprvpiuc,  tjj?  rov  xa).o0  y.uOolov 
ex).oy'/j;  v.v.i  intuovric,  oi  o'z  v.vruirtfovrvt,  y.vl  v.Ziv.q 
rjyyuvjjni  '^r/j.i/.:  rfj:  ro\i  v.ulov  xal  uyv.Oov  u~otoli)c. 
Kar.  o^ia  touto  oi  ~po<pi)T"t  —uoovovv  toi;  v;jOprj,~otc,  o^t- 
v.v.ioT.puyztv,  xai  to  uyv.Oov  iczpy/.'C,z-Ov.t,  toc,  eep'  i)ulv 
6'vto;  rov  TOtOUTOU  y.ai  (?ta  ri)v  ~ollr)v  vp.ilziv.-j  ei<;  Ir,- 
Or,v  ex7Tc7TTW/0Twv,  xal  Yvwtwj?  Seouevoiv  uyuOi)c,,  rjv  6 
vy/.Ooc,  &zo;  —v.pi-yz  •vivwav.eiv  a\a  twv  ~oo<f>r,r6>s.  Tuvrv. 
yup  T.v.vrv.  ro  v.vrzcov-tov  z-i.nzi/.vvii  to-j  uvOpomov,  '/■'/>. 
to  avuSovlzvrtv.ov  tou  &zov  v.~orpi~o'jroc,  p.'ev  tou  a7r»f- 
ffetv  kutw,  xXXi  tj;r)  StctZouevov. 


D 


51 


ENNODII  EPISCOPl  TICINENSIS 


nem  occullorum  facinorum  ferenda  sunt  quae  fatetur. 
Vult  enim  ad  illud  pertingere.  Neminem  suo  vitio 
aut  negligentia  perire,  si  homo  utriusque  rei  boni  et 
mali  per  potestatem  concessa  electione  privatur. 
Hos  tantum  jactat  potuisse  salvari  sine  labore  ullo, 
*  sine  mandatorum  amicitia,  quos  peregrinantes  a 
merito  favor  tantum  coelestis  eripuit.  Proinde,  quod 
in  ipsum  referatur,  illos  periisse  intelligit,  quos 
gratia  noluit  divina  liberare.  Tu  mi  domine,  salve 
dicto,  fac  apud  te  ut  sies  :  et  si  sanari  mancipium 
mortis  non  potest,  a  contentione  desiste  :  ne  cum  te 
fidei  radice  fultus  valida  niteris,  ille  suh>  occasionc 
bujus  controversiae,  ante  editionis  tempus,  divini  se- 
minis  ab  aliquorum  utero  partus  excutiat. 
EPISTOLA  XX. 

ENNODIUS    CONSTANTIO. 

Dabis  veniam  quod  celer  rescripsi,  qui  aetati  ad- 
huc  debeo  indocilem  festinationem.  Vos  maturitas  et 
pondus  decet.  Proinde  credentem  fovele,  et  nugas 
meas  a  publico  rigore  subducite  :  quia  si  pagina  no- 
stra  '  res  crepera  atque  anceps  est,  jussionis  vestree 
se  tuetur  patrocinio,  ab  boc  quod  nemo  imperata 
fastidit.  Vale  ergo  dicens,  legenda  commendo  :  iiet 
etenim  ut  posthac  bene  accepti  ad  parendum  dele- 
nificce  obedientia1  stimulis  incitcmur. 
EPISTOLA  XXI. 

ENNODIUS    -    ALBINO. 

Quater  ad  maguitudinem  vestramscriptaprorogavi, 
et  adhuc  tanquam  deses  accusor :  lingua  milita- 
vit  afiectui,  assiduitas  diligentiam  non  meretur. 
Credo  portitoris  aut  negligentia  aut  invidia,  ad 
hanc  me  oifensam  fuisse  perductum.  Ecce  tamen 
scripta  multiplico,  et  pro  voto  vestro  prosperitatis 
meae  indicia  faciens,  de  vestra  cupio  felicitate  gau- 
derc.  Salve,  mi  domine,  et  amautem  vestri  sub  omui 
dignatione  rclevate  :  quia  Deo  proximam  rem  faci- 
tis,  patrocinio  vestro  credentem  plena  iide  et  coni- 
munione  relevare. 

EPISTOLA  XXII. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Supervacuis  ad  beneiicia  laborat  irupendiis,  qui 
solem  certat  facibus  adjuvare  :  gratiae  plenitudo  ad- 
jectione  non  indiget  :  nec  ulla  requirit  commenda- 
tionis  augmenta,  quem  ad  amicitiarum  cumulum 
merita  pertulerunt.  lllustrem  et  patricium  virum  Al- 
binum  parenteinjvcstrurn  styli  mei  cura  prosequitur  : 
cui  per  paginam  non  impendo  necessaria,  sed  votiva  : 

1  Res  crepera  aique  anceps}  Symmachus  epist.  1  : 
lta  res  crepera  atque  anceps  dubium  me  habet.  Vux 
antiqua,  pro  dubio  et  incerto.  Itaque  Martianus  Ca- 
pella  lib.  i  opponit  perspicuo.  Ne  tu,  inquit,  dcsipis, 
admodumque  perspicui  operis  eyeipo^vij^eiov,  noscens 
creperum  sapis ;  nec  liquet  Hymenxo  prxsultante  dis- 
positasnuptiasresultare.  Inde  et  crepusculum  diclum 
volunt,  quia  in  lucis  noctisque  conlinTo.  Symmachus 
idem  epist.  7  Ausonio  :  Prius  quam  manifestus  dies 
crcperum  absolveret. 

s  Albino]  V.  I.  patrieio,  quod  docet  non  >olum 
proxima  epistola  Ennodii,  verum  etiam  epistolse  ali- 
quot  Theodoriei  apud  Cassiodoruin.  Item  consulari. 
Nam  consul  fuerat  anno  493  hoc  est  triennio  posl 
Faustum.  Itaque  Albinum  consularem   vocat  Boetius 


A  et  quamvis  utilitati  ejus  nihil  adjiciam,  amorem  ta- 
men  mereor,  quod  praedicti  jussa  complevi.  Veuera- 
bili  crgo  domino  salutationis  obsequium  impertiens, 
precor,  ut  circa  diligentiam  suam  praedictus  vir  ma- 
gnificus  recipiat,  quod  mihi,  dum  vos  colit,  exhi- 
buit.  Novi  enim  cito  amplissimum  virum  ad  cordis 
vcstri  esse  penetralia  perducendum,  quem  innocens 
propositum  suis  erit  apud  vos  dotibus  adjuturum. 
EPISTOLA  XXIII. 

DOMNO    SUO    FAUSTO    ENNODIUS    DIACONUS. 

Sine  dispendio  tutelae  orbantur,  quos  ad  vos  per- 
tinere  contigerit  :  non  desunt  illis  paterna  subsidia, 
quos  fovetis.  Lupicinum  3  Euprepiae  nostrae  filium 
loquor  :  ad  ipsum  pertinet  preefa<a  generalitas  :  de 
13  cujus  substantia  sublirnis  vir,  vc-nerator  vestcr  '  co- 
mes  Tancila  dixit  mihi,  a3  domno  nostro  rege,  quod 
referri  grave  sit,  impetratum.  Nam  universas  matris 
ejus  facultatulas  a  Torisa,  vel  aliis  asserit  fuisse  coui- 
petitas.  Aliud  quod  iufelicitati  pupilli  potuissem 
praestare,  non  habui,  nisi  ut  vestram  notitiam  in- 
struerem,  et  veri  fungerer  relatoris  ofiicio.  Vestrum 
est,  inspirante  Deo,  circa  miserum  providere  quod 
adjuvet  :  ad  me  respexit,  qua>,  mihi  resignata  suut, 
indicare.  Dominivere  mei  salutationis  obsequia  prae- 
sentans,  de  clementia  divina  postulo,  ut  laborem  ve- 
strum  juvamen  cceleste  comitetur. 

EPISTOLA  XXiV. 

DOMXO    SUO  FAUSTO    ENNODIUS    DIACONIS. 

r  Dispendinm  credo  esse  diligentuo,  nullas  com- 
meanlium  manus  litterarum  dote  munerari,  quae  so- 
lent  lectione  etiam  vultus  ad  Jonginqua  portare,  et 
c  irorum  imagines  officio  prasentare  scrmonis.  Adista 
jnngituf  etiam  bene  de  utriusque  merentis  sublimis- 
simi  Luminosi  portitoris  occasio,  qui  ad  religionem 
meritorum  vestrorum  sua3  quoque  gratiae  fructus  ad- 
jungit.  Quis  geminus  patiatur  ut  sub  quacunquc  ne- 
gligentia  haberetur  affectus,  si  a  paginis  temperem, 
quas  dignatio  vestra  exegit,  et  si  illas  nominatus  non 
accipiat  perferendas?  Deo  gratias,  quod  in  fronte 
epistolac  locandum  fuit,  quia  felicitas  vestra  votivis 
erigitur  aucta  successitAis;  quod  tumida  inimicorum 
cervix  Cliristo  Deo  nou  gravata  succumbit.  Spe  prae- 
ceperam   quod   affectus  ostendit.  Dene  enim  senten- 

D  tiee  ccelestis  finem  pramoscit,  qui  novit  qualilatem 
ejus  de  actuum  humanorum  serenitate  colligere. 
Vale   ergo  longum,   mi  domine,   et  amanlem  vestri 

lib.  l  de  C.onsolatione,  de  accusatione  agens,  qua 
majestatis  apud  Thcodoricum  falso  delatus  est.  Sed 
ex  Ennodii  verbis  lioc  praeterea  discimus,  Albinum 
Fausti  parentem,  hoc  est  propinquum  et  consangui- 
neum  fuisse. 

3  Euprepice  nosirae}  Sororis   Ennodii.    Supra   epis',. 
15,  et  lib.  ni,  e;ii>t.  15  ac28  el  aliis. 

"  Comes  Tancila]  Locu<  antea  mire  depravatus. 
Tancilae  nomen  restitui  ex  libris  antiquis,  et  cx  Cas- 
siodoro  :  is  enim  estTancila,  vir  spectabilis,  ad  qucn 
de  perquirenda  aMiea  statua  quse  c  Comensi  civitab 
furto  sublata  Fuerat,  scribit  Theodoricus  lib.  ir  Va 
riar.,  epist.   iV.i. 

5  Doiiino  nostro  rege}  Theodorico  :  atque    ita  per- 
petuo,  cum  autrcgem  nominat,  aut  rcrum  dominuui. 


53 


E1>1ST01  A"!  .M   !  !B.  II. 


5i 


styli  usu  relevate;  ut  quidquid  subtrahunt  intervalla  A 
terrarum,  tabellaria  compenset  oblatio. 
EPISTOLA  XXV. 
1   FAUSTO  QUjESTORI   ennodius    diaconus. 
Pro  ccelesti  dispositione  reditus  mei  indicia  Qeri 
iiullo  magis  quam  amico  Ravennam  properante  con- 
veuit  :   cujus   lidelis   relatio  etiani    pagina   cessante 
suffecerat.   Sed  usu  abstinere  non  potui  :  quo  si  sub 
quocunque    neglectu    temperem,    videor    damrtasse 
styli  iVequentiam  quam  aniavi.  Jurigitur,  quod  prae- 
dicto  obvias  in  negatione  manus  exhibere  nonpotui, 
qui  scit  ab  amantibus  sui  securus  exigere,  quod  eis 
pro  religione  conscientiae   novit  fideliter   exhibere. 
-  Ravennam  ergo  digressus,  quse  quidquid  in  prse- 
senti  vita    habeo    dulce    complectitur,    Mediolanum  B 
.•alva  corporis  valetudine,  Christo  prosequente,  per- 
veni ;  male  fereus  quam  in  redeundo,  hieme  impel- 
lente,  optavi  forsitan  contra  desideria   celeritatem. 
SeJ  ad  Deum  cuneta  referenda  sunt,  cui  adjacet  hu- 
mana  facta  componere,  et  diligentiam    corporalem 
aeterni  amoris  sapore  mutare.  Nunc   ad  scriptionis 
causam  dicta  humili  salutatione  et  commendatione 
me  confero  perlatoris  :  qui  si  pro  mentis  vestrae  se- 
renitate  gratuletur  beneliciis,  agnoscit  se  aut  rece- 
pisse  quoJ  vestris  prsestitit,  aut  qualiter  amarc  dc- 
beat,    incitari.  Quein    si    vel    uolit,   festinum   redire 
compellite  :  quia  et  affectui  meo  praesentia  ejus  est 
oeccessaria  ;  et  si  Deus  promissionem  statuerit,  cum 
ipse  jusserit,  utilitati  exspecfatur  accoramoda. 
EPISTOLA  XXVI. 

RNNODIUS    3   LIBERIO. 

Aut  alitur,  aut  sustentatur  scriptione  diligentia  : 
miuistra  affectionis  est  epistolaris  confabulatio  :  muta 
caritas  simulacrum  repreesentat  ingrati  :  depretiat 
genium  suum,  quae  in  vocem  non  prorumpit,  amici- 
lia.  Bene  secretum  pectoris  reseratur  clave  sermo- 
uis  :  dignalionem  vestram  jam  patior.  Hsec  pro  inge- 
uii  viribus  paginalis  commercii  libamenta  dedicavi, 
per  quae  usurpo  vindicare  mihi  meritum  plus  aman- 
tis.  Nemo  euim  taciturnitatis  repagulo  ora  porrigit, 
quam  dccisi  foederis  memorem  proditor  mentis  io- 
quela  nou  deserit.  Principem  ergo  locum  in  litteraria 
communiune  possideo,  et  majori  cultura  dignus  sum, 
qui  prior  quid  gestirem.  patefeci  linguac  testimonio. 
Ecce  religionem  dirigcndae  paginie  sine  nube  disse- 

1  Fauslo  quxsiori]  Summas  omnes  dignitates 
Faustus  ordine  consecutus  est.  Nam  magister  offi- 
ciorum  ante  aliquot  annos  fuerat,  Albino  consule  ; 
in  eoque  honore  legatus  a  Theodorico'  rege  inissus 
a!  Anastasium  Aug.,  ut  constat  ex  Gelasiipapae  com- 
monitorio  ad  Faustum  magistrum  legationis  oliicio 
Constantinopoli  fungentem.  Nune  qusestura  sacri  pa- 
latii  fungitur.  Post  lianc  praefecturae  praetorianae  cin- 
gulum  adeptus  est.  Epigram.  142  et  lib.  i\  epist.  18 
ad  Stephaniam  Fausti  sororem  :  Nempe  illius  domni 
Fausti germana  cs,  incujuspraefecturaquodmonackos 
insiiluat  invenitur :  et  passim  in  Variis  Cassiodori : 
elsi  in  his  vitiose  ubique  Fausio  prxposilo  scriptum 
est,  pro  prsefecto  prxlorio  Denique  patriciatu  orna- 
tus  ist  :  cujus  testis  Ennudius  ad  Agapitum  lib.  v, 
epist.  26.  Ante  omnia  autem  consulatum  jam  gran- 
dior  gesserat,  ut  dictum  est  ad  epist.  5,  lib.  i. 


rui.  Vestrum  cst  in  me  fovere  quod  recepistis  ;  ne 
jii  licia  culminis  vestri,  me  jacente,  patiantur  ezamen. 
Exponit  enim  censurae  sententiam  suam  quisquis 
quoi!  elegit  non  tuetur.  Domine  mi,  salutationis re- 
verentiam  pleno  dependens  obsequio,  Deum  rogo,  ut 
beneficiorum  circa  vos  suorum  incrementa  multipli- 
cet  :  quia  solus  census  est  meorum  plenissime  com- 
modorum,  qui  celsitudinem  vestram  ad  fastigia  qua; 
dcbentur  extulerit. 

EPISTOLA 

4    BONORAT0    ENNODIUS. 

In  vicinitate  vos  degere  moderna  scriptione  signa- 
stis,  jungentes  ad  dispendia  gaudiorum,  statum  ve- 
stroa  valetudinis  imminutum.  Nonnego,  sic  mereor, 
u1  semper  mihi  cum  dulcibus  amara  socientur.  Ilacte- 
nus  vus  Ravennatibus  occupatos  excubiis  adversa  te- 
nuerunt.  Unde  quia  laxari  contigit,  corporis  iu  vobis 
est  labefactata  substantia,  ne  in  tolum  liceret  optata 
promereri.  Quam  dura  est  humanarum  rerum  condi- 
tio,  quse  quotiensdesideriis  aliipuosoporeresponderit, 
mox  et  iu  foribus  concessa  permutat.  Expavi  tamen 
calumniam,  quain  oratoria  et  nimis  Daedala  provi- 
sione  litteris  indidisti,  ut  injuncta  pro  utilitatc  tua 
nolle  me  credas,  si  efticere  non  potuisse  signavcro.  0 
artificis  iiij,renii  secretum,  quod  plus  commoditati 
prospicit,  (juam  de  araore  confidal !  Deus  tcstis  cst 
me  tibi  non  negaturum  esse  quod  valeo.  Tu  Deum 
roga,  utactionem  meam  infelicium,  quas  diligit,  lit- 
terarum  non  patiatur  calamitatibus  impediri.  Nihil 
enim  est,  quod  magis  pro  obice  metuam  actionis 
imposita?,  quam  illud  quod  novi,  accipere  scholasti- 
cum  nil  mereri.  Confer  magis  ingenium  tuum  ad  squa* 
lentia  jura  :  per  quas  quidquid  scabrida  poposcitlin- 
gua,  mox  meruit  ;  aut  si  non  meruit,  mox  avulsit. 
Domine,  salutatiouis  gratiam  solvens  spero,  ut  effusis 
laborem  meum  precibus  juves  :  quia  cum  non  habeam 
docti  aut  eruditi  meritum,  seepe  iu  causis  sustineo 
facta  perfecti. 

EPISTOLA  XXVII I. 

5  AVIENO    ENNODIUS. 

Deo  gratias,  quod  principis  loco  ponendum  cst 
qui  magnitudinem  iuam,  quae  a  me  erant  offerenda, 
fecit  exigere.  Dedisti  pretium  garrulitati,  quam  vix 
hactenus  intra  verecundum  penetrale'continui  :  eliciti 
utor  styli  genio,  quem  duriter  ad  importuna  scri- 
plione  revocavi  :  meritum  coactse  vocis  inusitata  lo- 

2  In  edii  Schotti,  Ravcnna. 

3  Liberio]  De  quo  ad  epist.  i.  lib. 

4  Honorato]  Fratri  Decorati,  cni  etiam  novo  exem- 
plo  in  qusesturae  honore  successit,  ut  est  apud  Cassio- 
dorum  lib.  v,  epist.  3  et  4,  verum  hsec  postea.  Nunc 
excubiis  Ravennatibus,  hoc  est  alio  quodam  aulico 
munere  nuper  defnnctus  erat. 

'•>  A vieno]  Multa  snnt  in  hac  epistola  qnse  ostendunt 
alium  esse  hunc  Avieuum  a  Fausti  iilio,  de 
cujus  consulatu  actum  est  lib.  1.  epist.  ."i.  Et  tamen 
hunc  etiam  consulem  appellat.  Quo  adducor  ut  cre- 
dam  ex  duobus  Avienis,  quorum  unns  anno  Christi 
501  consul  fuit,  collega  Pompeio ;  altcr  anno  502 
cumProbo;  priorem  Fausti  iilium  fuisse,  postcrio- 
rem  hunc  alterum  de  quo  hic  seruo,  qui  Aviemis 
junior  in  Fastis  aliisque  monimentis  "dicitur,  uou  se- 
tate,  sed  ordine  consulatus. 


5o 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


56 


quacitatepossideo.  Nam  postquam  me  jussisti  paginas 
destinare,  animo  meo,  quod  tacueram,  commendasti. 
Euge,  frons  diu  prodiga  :  aliquando  mihi  contigit  ad 
affectionis  copiam  sine  tui  dispendio  pervenire.  Di- 
sjuiuus  non  odisse  quod  adjuvat.  Silentii  gralia  fecit, 
ut  te  libera  jam  loquamur  :  exspectantur  a  nobis  sa  [ie 
fusliditacolloquia.  Non  ibo  longius  :  assentur,  ut  vi- 
deo,  linguae  ofticium  raritate  sermonum.  In  qua  parte 
non  clauda  laetitiae  meae  fides  est  :  sententia  nosira 
veri  astipulatione  fulcitur.  Ecce  ille  qui  doctorum 
cpistolas  grandi  dotatas  messe  colloquii  summis  la- 
biis  vix  libabat,  tabellae  nostrae  culmos  non  dedigna- 


A  tur  accipere.  Gemina,  pudor,  mihi  hilaritate  profuisti  : 
cum  tu  in  statione  certus  es,  et  cum  frequeuter  con- 
tempti  desiderantur  affatus,  facta  est  ecce  melior  ejus 
seutentia  qut-m  amamus.  Nobis  ergo  verecundia.  con- 
suli  nostro  emendatione  prospeximus.  Sed  ne  in  lon- 
f.r!(iii[>rocedatpaginatranscendensierminosprsefinitos, 
et  loquendo  mulla,  quod  tacuimus,  demonstremus 
non  fuisse  consiiii :  vale,  mi  domine,  et  amantes  tui 
liac  communione  dignare  :  quia  praecelsi  honorum 
tuorum  apices  haec  soia  recipiunt  argumenta,  quae  de 
humilitate  nascuntur. 


LIBER   TERTIUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

*    SENATORI    EPISCOPO    ENNODIIS. 

Prima  res  est  sancto  conveniens  sine  dubitatione 
proposito,  sponte  projustitia  facere,  quidquid  alii 
solent  moniti  exhibere  :  sed  honestati  proxima  vcl 
secunda,  rectis  suggestionibus  non  gravari.  In  qua 
parte  et  si  principem  locura  non  possidet  qui  mone- 
tur,  habett3men  Deigratiam,  quod  veritatis  insinua- 
tionibus  non  repugnat.  Causam  ergo  praefationis  in- 
sinuo,  ne  et  ego  ulilitatem  raeam  differre  videar 
prolixitate  sermonum.  Dudum  per  me  suppliciter  po- 
stulavi,  ut  de  mancipiis  qua?  de  casa  mea  a  veslris 
sollicitata  constabat,  unum  mihi  quod  remacser.t, 
redderetur.  Dedistis  pncibiis  meis  saucta  promissione 
responsum,  ut  etiam  si  vobis  puer  ipse  jure  compe- 
teret,  vo>  tamen  gratiam  commodis  anteferre.  Re- 
gresso  me  de  Ravenna  (  quod  dictu  nefas  est  pro 
peccatis  meis  effectum  sacerdotalis  diftinilio  habere 
non  potuit.  Ascribo  meritis  meis.  quod  cujusore  cla- 
mnatur  mendacium,  statuta  violavit.  Ecce  iterum  me 
ad  conscientiam  vestram  refero  :  ecce,  quod  tilium 
decet,  exhibeo,  ut  per  sublimem  et  magnificum  vi- 
rum  domnum  Victorem  ad  humilitatem  conferam, 
quidquid  mihi  poterat  legum  saecularium  auctoritate 

1  Senaiori  episcopo)  Cujus  sedis  fuerit  episcopus, 
incerlum.    Neque    enim    de    Senatore    Mediolanensi 
episcopo  intelligi  potest,  in  quem  scriptum  est  epi- 
gramma  87.  Is  enim  haud  paulo  antiquior  :  cum  M 
diolanensem  cathedram  post  Senatorem  rexerit  Theo- 
dorus,  post  Theodorum  Laurentius,  qui  Ennodio  hapc 
scribente  Qorebat.  Senatoris  sane  nomen  illo  saeculo 
gcssere  coni[tlures.  Inter  quos  notissimus,  et  scr 
honoribusque    clarissimus    Variarum    auctor.    quem 
Cassiodorum  inolilo,    si  decere  lieet,  errore   appella- 
mus.  Audiendi  quippe  noo  sunt,  qui  Senatorem  -m-' 
ti'jyr,-j  (lictiiin    putant,  quasi   proprium   ejus  non 
fuerit  Cassiodorus.  Nun  verum  ac  proprium  ejus  no- 
meu  fuit  Senator  ;  quod  ipse  suii  omnibus   epistolis 
prsefixit  lib.  xi  et  xn  Variarum,  et  quod  unum  suis 
ipse    Fasth    iudidit   anno   513,   cum    de   suo  agi 
consulatu.  Tam  igitur  hoc  ei  verum  nomen  fuit,  quam 
verum  fueral   ilteri  Senatori,  qui  anno  fc36coQsulfi.it 
cum    Fl.    Anthemio  bidoro.  Sed  invaluit  error  p\ 
quam  dixi  opinione  natus,  quasi  Seuator   epithetum 
esset,  iion  nomen,    ul  Cassiodorus  tanquam  pro| 
nomine  vocitetur,  cum  id  cognomen  re  verafueri  . 
patris  nomine  ductum.  Patri  enim   Senatoris  nomen 


B  praestari.  Videte  si  reus  sum,  qui  elegi  virum  anti- 
stitum  moribus  congruentem  :  qui  vel  contra  aequi- 
tatem  repuguaniiuni  indomita  posset  corda  muilire. 
Effectum  mihi  negotii  jam  promisi,  qui  legati  meri- 
tum  comprobavi.  Providete,  si  reiigionem  deceat, 
si  a  pontitice  dignum  sit,  illum  qui  potest  cautibus 
imperare,  contemni.  Duo  sunt  quae  mecum  faciuni, 
negotii  sinceritas,  et  genus  supplicantis  :  quidquid 
coiitra  hoc  obstiterit,  bonorum  seutentiam  mox  me- 
retur. 

EPISTOLA  II. 

2    EIGENETI    ENNODIUS. 

Quamvis  commercia  litterarum  magis  sunt  laetitiee 
quam  mceroris  ;  nec  secretum  pectoris  aut  amicitiae 
diligentiam  bene  in  lucem  digerat  clauda  recenti 
confusione  elocutio  :  videro  tamen,  utrum  dispen- 
dium  caritati  inferat  sermo  rarior  ;  monstrat  tamen, 
si  nullus  prorogetur,  infantiam  :  testem  divinitas 
gratiae  linguae  dedit  officium.  Sed  dicas,  mi  domine, 
Iipc  aliena  esse  ab  eo  quem  noverim  maximis  dolo- 
ribus  occupatum  :  pressum  pectus  angoribus,  ad 
amoris  verba  non  erigi  :  nec  quidquam  deienificum 
lamenta  sentire  :  res  quae  mentem  premit,  repudiat 
quod  oblectat  auditum  :  qui  major  animae  fuit  portio 

fuit   Cassiodorus,   a  quo  filius    Cassiodorus  Senator 
et  ommbus  nominibus  Magnos  Aurelius  Cassiodorus 
Senator  dictus    est,    sicut    a   Fausto   patre    Fauslus 
Avienus.  In  quo  rursum  refellendi  sun»,  qui  Cassio- 
dorura,  cui   patriciatus  post  preefecturam  a  Tbeode- 
~  rico  rege  defertur,  et  de  quo.  ejusqoe  avo  et  y 
multa  lib.  i.  epist,  3  et  i.  ipsum  auctorem  Variarora 
esse  crednnt,  cum   de  ipsius  patre  accipi  omnia 
beant  ;  ad  quem  etiam  scripta  est  eju?t.  28,  lib.  m. 
Scnatori   siquidem  filio  prapfecturam,   ac  deinde  j^a- 
triciatum   detulil  non  Tbeodericus,    -    .  Athalaricu? 
ejus  nepos  lib.   ix.  epist.  -J i  et  25,  iu  qnibus   recto 
nominc  Senator  nuncupatur :  Cumulavimus,  inquit, 
/'.  C.  hencficiis  nostris  copiosum   virtuiibus,  ciiviten 
moribus,  plenum  magis  honoribus  Senatorem. 

s  Eugeneti     De<juo  ad  epist.   •-' i  lib.  iv.  Doctun 
Eugenelis  fratrem  cujus  ol>itum  hic  deplorat.  suspi 
cor  fuisse   magnnm    Olybrium,    de   quo  dictum  e 
ejust.  9  lib.  i    Hinc  rst  fo  quod  una  jungun  i 

in  epist.  •.'.'.  tjusdem  libri  Olybrio  et  Eugeneti  :  e 
epistola  Athalarici  lib.  vn  Variarum  lO^etquod  Oly- 
brii  di  •  u',:, i  apud  I  nnodium  mentio. 


O/ 


KIMSToLAKU.U  LII5.   111. 


58 


frater  ia  superis,  haac  transtulit  ad  sepulcra:  quirl 

exigendum  ab  illo  sit,  cujus  diinidium  salutis  busta 
clauserunt ?  insummis  afflictionibus  quserinoo  po 
vocem,  gemitibus  subjugatam  :  lacrymarum  tempore 
dicatur  importuna  narratio.  Respondebo,  quod  par 
quoque  meum  peclus  acerbi  casus  moeror  intraverit : 
ncc  dividi  me  po^se  ab  ejus  tristitia,  quem  inihi  pro 
voluntatum  simUitudinenonnunquamlaeta  junxerunt. 
Ostcndo  tamen  saepe  gravioris  maliin  luctibus  indi- 
cem  fuisse  scrmonem,  et  intercepta  taciturnitatis 
rcmedia  proditore  colloquio.  Dicam,  qui  lamenta- 
tioni  SUffi  paginas  denegat,  iu  una  oetate  vult  perire 
quod  dcilct  :  non  meretur  rccordatio  fratris  et  docti, 
ul  nobiscum  quid  de  ipso  senserimus,  occumbat  :  a 
feriato  ore  iu  planctibus  parcus  cst  animus  :  aniati 
commemoratio  quae  mandatur  tabellis,  viscera  caro- 
rutn  aculeis  violcnler  irrumpit :  nunquam  palitur 
obitum  \ etcrascere  relatio  funeris  digesta  per  litteras. 
Hoc  studiu  rnagnitudiuem  tuam  tleus  consolator  ap- 
pello,  ut  vicarii  sermonis  beneficio,  et  promissus  sub 
invocatione  Dei  inter  nos  nutriatur  affectus,  et  per- 
sona  facundise  quse  meritis  suis  occasuin  non,patitur, 
uostra  quoque  coufabulatione  reviviscat. 
EPISTOLA  III. 

DOMNO    SUO    FAUSTO    ENNODILS. 

Cum  scribendi  occasio,  et  domestica  el  amica  sup- 
peditet,  quare  a  paginis  temperem,  tanquam  indigus 
perlatoris  :  maxiinecum  sediililaslitterarum  responsa 
mihi  solcat  s*pe  praestare?  Huic  se  studio  comitem 
dedit  honorabilis  viri,  veneratoris  vestri  fratrisCou- 
stantii  postulalio,  qui  iudustiiam  suam  qua  apud  vos 
Domnus,  ut  efhcacem  decet,  irinotuit,  meis  desiderat 
bcneticiis  sobjugare.  Transcribit  enim  ad  alienajura 
sudorem  suum,  quidebere  vult  commemlatitiis  quod 
meretur.  Dedi  tamcu  manus  precibus,  et  pro  ejus 
desiderio  sub  occasione  exhibendae  humilitatis  scri- 
pta  prorogavi,  Deum  rogans,  ut  sub  omni  celcritate 
nuntius'me  vestrse  valetudinis  et  prosperitatis  attol- 
lat.  Nominatum  tameu  pro  mei  consideratione  rna- 
gnitudo  vestra  gemino,  si  indignus  precator  non 
sum,  favore  comitetur. 

EPISTOLA  IV. 

EXNODIUS   *    ABBATI    STEPHANO. 

Litterarum  vestrarum  quam  dulce  negotium  est, 
quod  mihi  spiritale  munus  exhibuit !  quam  \oliva 
perlatorum  necessitas,  quse  remedii  sui  studio  desi- 
deriis  medetur  alienis  !  Conliteor,  nisi  repugnaret 
pruposito,  inimica  pene  ad  turbandam  aliquorum 
securitatem  vota  conciperem.  Ecce  prsestanti  adversa, 
quod  secunda  non  tribuunt.  Sanctorum  litteras  tran- 
quiihs  rebus  unde  peccator  acciperem,  quas  nun- 
quam  meritorum  meorum  nitor  exegit?  Ecce  quan- 
tum  mihi  coutulerunt  suffragium,  qui  a  vobis  obti- 
nuisse  se  conlitentur.  Dhiuam  aestimo  providentiam 
illa  tribuere :  multum  jam  credo,  quod  de  mala? 
conversationis  fasce  deposui.   Proximus  est  innoceu- 

'  AbbaliStepha.no]  Ad  quem  iterum  epist.  12. 

2  Adeodalo  prcsbytero]  Ecclesise  Romanse,  ut  de- 
clarant  qua'.  ad  eumdem  scribit  lib.  vn,  epist.  27.  Is 
est  fertasse,  qui  in  synodo  prima  Symmachi  subscri- 


A  tiee,  qui  sanctorum  meretur  colloquia.  Quaredum  me 
ssecularis  licentia  immunda  possedit,  nunquam  tanti 
vii  i  apices  merui  :  |>o>t  etiam  per  Longa  intervalla, 
nunquam  hujusmodi  bona  suscepi.  Deusmagne, quam 
dignitalem  servientibus  jtibi  LribuiSj  ut  quos  respi- 
cere  coeperis,  etiamamicis  tuisreddasacceptos  I  Vere 
semper  vos  siugulari  cultura  suspexi  :  semper  ve- 
nerandis  moribus  gravata  peccatis  colla  submisi. 
Ecce  jam  quasi  sequalis  appellor:  crexit  me  diu  cu- 
stodita  subjectio.  Fove  ine  ergo  orationibus  tuis  ; 
ostendis  enim  paginis,  fragile  a  vobis  non  exhiberi 
patrociniuin.  Nani  et  isti  suscepti  sunt,  quimihi  hona 
de  quibus  gestio,  contulerunt.  Ad  rem  redeo.  Per- 
ditus  ille  clericus  expavit  causain  dicere  apud  epi- 
scopum,  postquam  dcfendi  a  me  vidit  eos  quihus 
meum  deputastis  obsequium.  Suggero,  si  jubetis,  et 
uuus  de  ipsis  Havennam  ambulet  cum  vestris  ad  ii- 
lium  vestrum  domuum  Faustum  commendatiis,  ne 
in  prsejudicio  ipsorum  venalis  judicium  qui  Mcdio- 
lani  exuherat,  sententia  depromatur. 
EPISTOLA  V. 

ENNODIUS    MAXIMO. 

urande^  hiatus  paterer  litlerarum  vestrarum  ele- 
vatus  alloquio,  si  non  mei  conscius  imperitiam  pu- 
dore  comprimerem,  etjudicii  iancem  tenerem,  etiam 
cuni  laudor  immeritus.  Vos  dignatio  censura1  fecit 
immemores  :  me  propositum  intra  verecundum  de- 
gere  penetrale  compelht  :  vus  scripta  mea  tanquam 
amantes  attollitis  :  me  neccsse  est  illos  metuere,  qui 
C  rancido  despicientes  cuncta  neglectu,  etiam  edeci- 
mata  condemnat.  Ago  tamen  gratias  quod  apud 
domnum  Patricium  talcm  me  judicare  scribitis,  qua- 
lem  vestro  testimonio  reddidistis.  Insinuationi  ergo 
amor  debetur  isie,  non  paginse,  quam  scaber  stylus 
sine  eloquentise  dote  signa\it.  Salutationem  tamen 
magnitudini  vestroe  dignam  referens,  Deo  gratias 
ago,  quod  votivis  vos  auctos  successibus  reduxit  ad 
propria,  quos  mens  mea  pro  connexione  caritatis 
nunquam  sentit  ahsentes. 

EPISTOLA  VI. 

ENNODIUS    LAURENT10. 

Dandae  sunt  manus  amons  iinperio  :  vinctum  me 
tenet  affectio  :  cui  verba  concessi,  ut  quod  ad  salvc 
debitum  pertinet  non  tacerem.  Domestici  perlatom 
occasio  mihi  perire  non  potuit,  nisi  ad  diligentise  te- 
stimonium  scripta  transmitterem.  Salutans  ergo  rc- 
verentia  dehita,  precor  ut  vicario  me  relevetis  aflatu  : 
quia  promitto  mihi  litterarum  prorogatione  re- 
sponsuin. 

EPISTOLA  VII. 

ENNODIUS    2    ADEODATO    PRESBYTERO. 

Quis  vestrse  alfectionis  immemor,  nisi  qui  est    in- 
humanus,  existat  ?  quis    totius      religionis    person; ■■< 
apud  Deum  nolit  habere  suffragium  ?  Ego   maxinn 
qui    et  gravibus    peccatorum    sarcinis    premor,     cl 
vestram    gratiam    obtinui  :  quse  res  mihi  absolutic  - 

bit  his  veibis  :  Adeodatus presbyter  S.  Martini  Til. 
Equilii.  Ne  prorsus  aflirmem,  facit,  quod  in  synodo 
iv  duo  ejusdem  nomiuis  et  gradus  Adeodati  presb;  - 
teri  numerantur. 


I) 


yj 


ENNODU  EPJSCOPI  TlGINENSIS 


GO 


nem  iniegram  pollicetur.  Salutaus  ergo    venerauter  A  rnur.    Index    merte    affectionis  voto  pectorum  lingua 


et  debite,  spero,  ut  pro  nie  per  omnia  sancloruni 
!oca  vota  facias  :  quae  consecutus,  Dei  Leneiicia  sine 
mora  dissolvam  ;  quia  compertum  milii  est,  quod 
mereris  audiri. 

EPISTOLA  VIII. 

ENNODIUS    A.VIENO. 

Si  offensa  pnestat,  ut  magnitudinis  tuee  scripta 
geminentur,  quam  vellem  saepe  illa  sereni  pectoris 
lui  tranquilla  turbari?  et  nisi  adversaretur  propo- 
sito,  causas  indignationis  ingerercm  :  quando  quod 
amor  non  meretur  obtinui  per  culpas.  Ego  tamen 
errore  vacare  me  nuntio  in  ea  causa  in  qua,  dum 
accusatisvnegligcntiam,  pramiium  contulistis.  Pucrum 


signaret,  si  ad  desiderii  copiam  militaret  oris  ofti- 
ciuin,  et  penetrale  mentis  resignatum  teneretur  in 
litteris.  Tunc  nullo  carilas  neglectu  veterasceret  : 
tunc  diligenti  mutuae  devinctionis  usu  polita  fulge- 
ret,  nec  scabro  memoria  vestri  torpore  Isederetur. 
Sed  quid  faciam  quod  mibi  meritorum  meorum  ne- 
bulce  serenitatem  bene  amantis  obducunt,  et  obli- 
vionem  mei  peccata  mea  conciliant?  Facessat  a  pro- 
posito  meo,  imitari  quod  factum  doleo,  et  per  silen- 
tium  sumere  de  vestra  taciturnitate  vindictam.  Ge- 
niinis  ergo  stimulis  verba  concessi.  Negare  uon 
potui  commercium  epistolare,  quod  et  causa  popo- 
scit  et  gratia.  Scitis  optime  quae  a  vobis,   et  per    me 


turbaliiri  direxi,  per  quem  nibil   aliud,    quain  quod  R  et  ore  proprio  sanctus  pater  vester   domnus  episco 


opus  esset  ostendi.  Libero  pectore  lingua  vacat  ofii 
ciis  :  mens  confusa  gratiam  salutationis  abjurat.  Ecce 
Deo  in  utro  pue  gratias,  quia  nec  ego  reus  sum,  et 
vos  me  reum  esse  credidistis.  Benciicium  mibi  com- 
motio  vestra  contulit,  quod  vix  dedisset  affectio.  Ego 
quid  tibi  debeam,:  cxplicare  non  possum  :  pauper  est 
caritas  in  cujus  narratione  sermo  non  deiicit.  Do- 
mine  ini,  saluteni  debitam  diceus,  Deum  rogo,  ut 
quolibet  auiino  gesseris,  semper  scribas. 
EPISTOLA  IX. 

ENNODIUS    MARCELLIANO. 

Scio  magnitudinem  tuam  grandibus  Dei  beneiiciis 
ibundare,  et  promissam  circa  amicos  servare  con- 
stantiam.    Nescit    animus     vestcr    inccrta    polliceri, 


pus  postulavit,  ut  expensa  qme  pro  necessitatibus 
domni  papoe  Ravenme  facta  est,  2  redbibitione  pen- 
saretur.  Certis  enim  potentibus  quorum  noniina  tu- 
tum  non  est  scripto  signari,  novit  Dominus,  quia 
plus  quam  quadringentos  auri  solidos  erogavit.  Hos 
me  fidem  dicente  concessit  :  frons  mea  apud  ipsum 
libera  esse  non  potest,  donec  per  vos,  sicut  confido, 
pollicilatio  compleatur.  Idcirco  direxi  praesentium 
perlatorem,  bominem  religionis  et  fidei,  ut  ab  bac 
me  quam  praefatus  sum,  conventione  et  injuria  sub- 
levetis.  Lnde  salutationis  bonorem  tota  bumilitate 
persolvcns,  rogo,  per  illum  contestans  qui  commu- 
nia  circa  sanctumpapam  vota  re-pcxit,  ut  ordinetis 
qualiter  ab  bujusmodi  inquietudine  relever.    Tamen, 


amorem  sine  aliqua  immutatione  custodiens  :  ct  ideo  C  si  verecundum  esse  nou  creditis,  indicatc,  ct  de    pro- 


securum  me  post  Deum  vestris  trado  et  commendo 
manibus,  et  Dei  beueiicia  in  quibuscunque  negotiis 
pcr  vos  mibi  evenire  non  ambigo.  Domine,  ut  su- 
pra,  salutationis  bonorificentiam  solvens,  rogo,  ut 
frequenti  me  epistolarum  vestrarum  relevetis  allo- 
quio  :  quia  summum  mihi  a  Deo  munus  conceditur, 
si  de  vestra  mcruero  sospitate  gaudere  :  quia  fides 
et  integritas  omnibus  qui  Ucum  timeut,  facit  acce- 
ptos. 

EPISTOLA  X. 

ENNODIUS    l    LUMIXOSO. 

Posset   amicitiarum    religio,    et  adultoe  inter    nos 
planta  gratise  nulla  discretarum   sentire  damna   re- 


pria  facultate  restituo,  quidquid  me  spondenle  a 
saucto  episcopo  constat  expensum  :  quia  litleras 
sancti  papce  babeo,  quibus  jussit,  quidquid opus  es- 
set  iieri,  cum  mea  debere  securilate  complcri.  Si 
mcreor  laborare,  vestraa  erit  provisionis  expendere. 
EPISTOLA  XI. 

ENNODIUS    3    SEXARIO. 

Si  diligentiee  memoria  circa  personam  meam  ani- 
mus  vester  non  exuerelur,  si  reverti  eum  ad  judi- 
cium  sublimitas  tua  non  cogeret  post  favorem,  fre- 
quentia  scripta  prorogares.  Sed  quid  faciam,  quia 
noii  validis  radicibus  nititur  amor  indebitus,  et  cito 
ad  examen  reducitur,  quidquid  gratioe  aura  subri- 
gionum,  si  quod  ncgatur  aspectui,  pensaretur  allo-  puit?  Me  solum  novi  prius  debuisse  dil  gi  quam  pro- 
quiis  :  et  pigro  corporum  onere  divisi,  per  illam  bari :  bunc  tanlum  fnictum  de  caritate  possedi  qucm 
quam  e    cailo   sumpsimus   partem,    animis  jungcre-      incognitus  provisioue  subtraxi.   Scd    vos  convencrat 


1  Luminoso]  Veteri  amico,  et  ab  ineunte  cetaleso- 
dali.  Sublimissimum  superiorelibro  appellavil,  epist. 
U  id  Faustum.  Quo  Lempore  Symmachi  papae  causa 
adversus  schismaticos  Ravennai*  tractabatur,  episco- 
pus  Mediolanensis  opinor,  illius  nomine  quadringen- 
los  solilus  sponsore  Ennodio,  erogarat.  Eos  cum 
reposcerel  episcopus  a  Luminoso  petit  Ennodius, 
uti  cum  Symmacho  agat,  ut  refundantur.  Qna  de  re 
iterum  eidem  Lurainoso  scnbit  lib.  vi,  epist.  lii,  et 
epist.  '■''■>   ad  Hormisdam. 

R    '  iretur]  Restitueretur  :  ut  lib.  vi, 

epist.  16  de  hac   ipsare,  me  ei  redkibitionem  •promil- 
tente.  Hoc  enim    plerumque  e.-t  redhibere,    redd 
quod  debeas,   quocunque    titulo   debeas.   Sed   latius 
interdum  sumitur,  ul   m    redhibitoris  a<  pud 

jurisconsultos,  quibus  redhibere  est,  ut   Glossse   no- 


straa  interpretantur,  ro  novnaou  iyziv  ?6v  -^v-r.-j  oitep 
nyi  npoTspov  :  et  cum  rediiibere  rationem  dicit  A.vi- 
tus  Viennensis  episcopus  in  epistoia  ad  Apolhnarem 
ium  fratrem  :  Siproomni  v»rbo  otioso.  quod 
locutifuerint  komines,  rationcm  redhibere  cogentur. 
I'       [ue  redhibere  k7taw?  usurpabant  pro  reddere. 

lario]  Propinquo  et  amico  singulari  :  unde 
geminum  sibi  cum  illo,  caritatis  et  sanguinis,  vincu- 
lum  esse  dixit  lib.  i,  episl  11.  Comitem  patrimonii 
creatum  a  Tbeoderico  Senarium  anno  51 1  docent 
epist,  3  el  i  lib.  iv.  Variarum  :  etsi  male  tertia  in- 
Com  i  privatarura.  Antea  vero,  utesedem 
testantur,  in  ejusdem  regis  aula  diu  inter exceptores 
ilarat  :  quem  honorem  hoc  loco  fortasse  intelligit 
Enuodius. 


(il 


EPISTOLAROM  LIU 


62 


non  cito  ab  eo  cui  imposuistis  amici  nomon,  absce-  A  breviter  explicans,  ad  usum  me  paginalem  converto, 


dere;  ae  non  semper  ad  meam  culpam  redeat,  quod 
promissa  inilu  oon  tenetur  alfeclio.  Solet  enim  e 
igaara  districtioais  dovincti  conscicatia,  et  opus  est 
ut  perpetuo  teneat  qaidquid  semel  fidum  pectus  ac- 
ceperit.  Salutem  ergo  debitam  dicens,  spero,  ut  de- 
spicientes  rancida  potcntam  fastidia,  booorem  ve- 
strum,  ct  (luam  Deus  tribuit  possibilitatemj  '  huini- 
litalis  fascibus  sublimetis.  Cujus  rei  fidem  iaterpres 
animorum  lingua  confirmet,  et  testimonium  lidelo 
mentibus  deferat  caritas  monstrata  perlitteras. 
EPISTOLA  XII. 

ENNODIUS    AIIBATI    STEPHi.NO. 

Geminanlur  Uei  dona  sperantibus,  et  duplici  exu- 
berat  superna  gratia  beneficio.  Largis  meatibus  cce- 
lestium  munerum  unda  procurrit :  transeunt  hau- 
rieutis  aiubitum,  quoj  a  Cbristo  veniunt  lluenta  do- 
noruni.  Sola  vena  est  quae  maciem  nescit  et  defectus 
abjurat,  tanlum  cursibus  suis  suggerens,  quantum 
meretur  pectus  sitienlis  accipere.  Cui  advertite  quid 
occultus  sapor  infundat,  quando  ardorem  lympha 
conciliat,  et  siccitatem  labiis  ssstuante  animo  irri- 
juitas  vivi  iluminis  giguit.  Talis  est  vestrarum  ratio 
litterarum  :  quae  quautam  afferunt  desideriis  satieta- 
tem,  tanta  pariunt  et  augmenta  :  quarum  profundi- 
tas  et  bibitur  et  optatur  :  ct  ita  puro  ditaut  gurgite, 
:it  occulto  ab  cis  viscera  sutfundantur  iucendio.  In 
quibus  coguatas  video  ilammas,  et  pocula,  et  diver- 
sitatem   uaturae   in    peregriuam  coisse  coocordiam. 


per  quod  maguitudinis  vestree  mibi  prseseuliam  se- 
cretis  animorum  itineribus  exspectata  per  paginas 
verba  cooceduut.  Vale  ergo,  mi  domine,  et  illa 
quam  debes  geaeri,  sereaitate  frequentibus  amantem 
fove  colloquiis  :  quia  nullum  est  tam  venerabile  mu- 
nus  soliicito,  quam  si  saepe  vos  agnoscam  vestram 
nuutiare,  meam  quaerere  sospitatem. 
EPISTOLA  XIV. 

BNNODIUS    PBOHOTO. 

Frequentia  ct  aecessitudiai  et  amori  exbiberet 
colloquia  pectus  obnozium,  nisi  desideriis  rcmedia 
subduceret  discretarum  consideratio  sine  medela 
terrarum.  Quidquid  ouiin  caritate  junctum  est  quid- 
quid  sanguinis  catena  sociatur,  hoc  distractum  vix 
''  respirat  per  intervalla  regionum.  Quse  enim  possit 
babere  subsidia,  cui  frequens  denegatur  copia  et 
paginalis  alloquii!  nmta  inter  absentes  diligentia 
quo  teste  paudatur?  Aut  enim  opportunitas  com- 
meantium  exspectata  subtrabitur,  aut  inveniuntur 
tales,  quibus  uon  possint  reddenda  caris  scripta 
committi.  Vix  tamcn  usque  ad  domesticum  perlato- 
rcm  diu.anxia  vota  suspendi  :  per  quem  honorem 
salutati  exhibens,  optata  vobis  patefaciam  meaj  pro- 
speritatis  iudicia,  ct  litteiarum  mibi  spondeam  pro- 
mulgatione  responsum,  quibus,  si  in  portu  est  sani- 
tas  vestra,  amplcctcndis  reseretur  affatibus. 
KPISTOLA  XV. 

ENN0DIUS    3    EUPREPIjE. 


Domine  mi,  lougum  tertis,  Deo  nostro  tribuente,  vi-  p,      Rnrum  est  ut  ueccssitati  amor  fultus  necessitudine 
tce  beatissimue  exemplum  pra?sta,   et  per  religionis      colla  submittat  :  vix  contingit  ut  serviat  qui  impera- 


sanctss  philosophiam  non  in  in  hac  vita  tantum  spe- 

raudum    esse,    contemptu  saeculi  prsesentis  osteude. 

EPISTOLA  XIII. 

ENNODIUS    2  A.POLLINARI. 

Quantum  cura  mca,  qua?  affectui  vestro  per  ne- 
cessitudinem  militat,  in  dies  suggerit,  nulla  com- 
meantium  essent  damna  coutemptus,  nisi  ad  unicum 
illud  solamcn  absentium  quod  in  litteris invenit  pro- 
videntia  superna,  concurrerent.  Sed  quid  faciarn, 
quando  tanta  est  venientium  confusio,  ut  nescias 
qui  potissimum  deligendus  sit,  cui  reddenda  sancta? 
conscientife  vestrae  possent  scripta  committi?  Tra- 
hunt    enim   iu    occasionem    compendii   sui    viliores, 


tor  est  :  semper  et  suo  jure  dominatus  alfectus.  Quo 
unquam  regium  diligentia  nomen  impeditur  obsta- 
culo  ?  cui  libera  caritas  mancipatur  obsequio  ?  Excu- 
sationem  de  aliquo  timore  non  adhibet,  nisi  qui  ani- 
muiii  dcvinctionis  abjecit.  Mens  qiue  pietate  militat, 
etsi  sint  dura  principum  jussa,  non  metuit.  Nulla 
sunt  tam  barbara  jussa  populorum,  quae  non  reddi 
lilio  debita  materua  patiantur  :  quidquid  in  orbe  ge- 
nitum  est,  ab  humanitate  non  discrepat:  quidquid  in 
mundana  liice  gignitur,  fructus  uteri  rcquirit  et  se- 
minis  :  sola  nobis  cum  cunctis  animalibus  causa  et 
sollicitudo  communis  cst.  Cujus  sestimabitur  esse 
mens  illa  foritatis,  qua?  erga  curam  sobolis  posterior 


quidquid   nos  prsestamus  atfectui ;    et  gravc  est,  ut  D  ab   irrationabilibus  invenitur?  Germanitatem  tuam 


serviat  cupiditati  quod  exigit  vis  amoris.  Idcirco 
animum  usque  ad  domestici  perlatoris  opportunita- 
tom  ab  scriptione  suspendi  :  ne  diligentia?  ratio 
sparsa  por  immeritos  perlatorcs  aliena  importunilate 
ranciscat,  et  ad  me  culparedeat  qua?  a  mo  non  sum- 
psit  exordium.   Necessitatem  ergo  procurati  siientii 

1  Humililatis  fascibus  j  Htcc  proprialaus  Senarii. 
Cassiodorus  epist.  i  :  Sed  hxc  amplius  commendabat 
humilitas,  qurv  lom  clara  quam  rara  esi.  Novum  est 
enim  sub  amore  principis  custodire  modestiam. 

-  Apollinari]  Sox  epistola?  sequentes  bactenus 
«vr/.oGToi  nunc  primum  in  lucem  dantur  ex  manu- 
scriptis.  Ad  Apoilinarem  jam  scripsit  lib.  i.  epist.  8, 
scribetque  iterum  lib.  iv,  epist.  19,  in  qua  fratrem 
eum  amoris  ct  setatis  causa  vocat. 

:i  EuprepicCl  Exposlulat  cum  sorore,  quod  ad  Lupi- 


respicit  praefata  concinnatio.  Tu  unici  oblita  pigno- 
ris,  et  miserationem  orbati,  et  folicitatom  ejus  cui 
mater  superest,  abstulisti.  Vere  fateor  sub  libertate 
propositi,  modo  roaximc  quando  ei  a  to  et  colloquia 
donegantur,  pacc  Deo  propitio  inter  regionum  no- 
strarum    dominos   omui  radice  solidata,  tigridem  te 

cinum  tilium  nihil  scribat,  tunc  mazime,  quando 
jiace  inter  regionuni  dominos,  hoc  est  inter  ltalia 
unde  scribebat  Enuodius,  et  provinciss  Arelatonsis  ii 
qua  degebat  Euprepia,  principes  tirmata,  libeiv. 
erant  et  sine  suspicione  litterarum  commercia.  Re- 
gionum  ergo  dominos  interpretor  Theodericum  Ita 
liae  etGundobadum  Burgundionem  regem,  tjui  Pro- 
vincise  n  magna  ex  parle  dominabatur,  vel  Alaricun, 
cui  parcbat  Arelato. 


63 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


64 


immanitate  superasse.  Quando  inveniri  potuit,  aut 
quod  plus  amare  possis  a  filio,  aut  propter  filium 
quod  timere?  facultatum  cura  debuit  posthaberi  : 
quia  nunquam  bene  haereditas  quaesita  est  haerede 
contempto.  Ecce  dico,  ni  Deus  per  sollicitudinem 
meam  servi  sui  malivolis  obstitisset,  omnis  generis 
tui  fuerat  planta  succisa.  Leaenae  catulos  tutis  silva- 
rum  aut  eremi  commendant  penetralibus,  ne  partus 
earum  praeda  sit  hominum.  Dicas  forsitan,  quod  haec 
exprobratio  gravitei  me  ferre  impactam  de  adole- 
scente  sarcinam  monstret.  Novit  Deus  hoc  solum  me 
acerbe  perpeti,  quod  et  praesentia  tua  careo,  et  to- 
tius  te  per  silentium  immemorem  afFectionis  esse  co- 
gnosco.  Beneticio  tamen  Dei  paterna  puero  nostro 
non  derogatur  instantia.  Imbuendus  liberalibus  di- 
sciplinis  limen  nobilitatis  ingressus  est.  Ipsam  quo- 
que  ad  te  '  dictionem  qua  commendatus  est,  desti- 
navi  :  in  qua  non  eloquentiam,  sed  vota  cognoscas. 
Vale  ergo,  mi  domina,  et  si  fieri  potest,  nostris  te 
cum  Dei  ordinatione  redde  conspectibus. 
EPISTOLA  XVI. 

ENN0DIUS    2    LAC0NI0. 

Diu  est  quod  animus  meus  illa  quia  solebat  rele- 
vari,  exspectatione  torquetur.  In  longum  traxislis 
silentia,  nulla  necessitate  compulsi.  Non  fui  hujus 
imitator  negligentifc,  ut  mea  ego  scripta  proroga- 
rem  :  sed  ad  dies  conticui,  superventuri  spe  illusus 
alloquii.  Nunc  tamen  vicit  deliberationem  meam  jam 
matura  amplitudinis  vestrae  taciturnitas.  Debet  evelJi 
silentium,  quod  duriter  in  quadam  radice  convaluit. 
Geminis  ergo  prospiciunt  scripta  nostra  compendiis  : 
et  perlatorem  3  Benenatum  hominem  *  propter  fuga- 
ces  suos  venientem  commendo.  et  desideriorum 
bona  non  differo.  Ergo  vale,  mi  domine,  et  pro  voto 
tuo  circa  me  geri  prospera  cognoscens,  paribus  me 
attolle  sermonibus  :  quatinus  et  perlator  de  benefi- 
cio  gaudeat,  et  ego  sublever  de  responso. 
EPISTOLA  XVII. 

ENNODIUS    5    STEPHANO    EPISC0P0. 

Postquam  meritis  vestris  dignitas  vestra  restituta 
est,  et  honor  quem  exigit  vita,  collatus,  nulla  beati- 
tudinis  vestrse  pro  peccatis  meis  scripta  suscepi. 
Aliena  est  a  proposito  vel  a  moribus  vestris  circa 
supplices,  quae  in  me  servatur  oblivio.  Temeritatem 

1  Dictioncm  qua  commendafus]  Prmfationem  dietam 
Lupicino,  quae  secundum  locum  obtinet  inter  dictio- 
nes  scholasticas. 

1  Laconio]  Gundobadi  regis  consiliario,  et  velut 
quapstori,  viro  nobili  ac  pio.  In  Vita  Epipbanii  ;  .-// 
ille,  Guudobadus,  vocato  Laconio,  cui  etrerumetver- 
borum  fides  ab  illo  semper  iuto  mandata  est  :  quem  et 
prxrogntiva  natalium,  et  avorum  curules  per  magistrae 
prolntatis  insignia  subhmarunt  cum  quo  conferl,  quo- 
ties  pia  et  sicut  non  est  cum  vitiis  sociata  nobilitas,  ?ie<: 
astringilur  ad  illecebras  lux  naturae,  siquidillebeni- 
gne  facere  valuerit ,  iste  hortatur  ad/ubitus. 

3  Benenatum]  De  quo  et  epist.  sequenti,  et  for- 
tasse  apnd  Cassiod.  lib.  iv  epist.  15.  Ad  eam  formam 
nonicn  eftictum,  qua  Seronatus  apud  Sidonium,  Ci- 
tonattus  apud  Gregorium  Magnum,  et  alia  passim. 
Epitaphium  Romae  o*fy>&nrov  Lupicino  et  Jovino 
coss.  cujus  Ii.im'  portio  : 

l-.N    EIPHNH   ANKUAII    BENENATOC 

SEoeiAA  *  enoiHCA  ctmbiq. 


B 


A  meam  pontificalis  non  accuset  auctoritas  :  vix  est,  ut 
diligentia  quid  juris  possit  habere  respiciat.  Num- 
quam  se  metitur,  quem  stimulat  caritalis  imperium. 
Additur  quod  perlatori  praesentium  obvias  manus 
adbibere  non  potui,  nisi  ut  ^Benenatum,  hominem 
Gallias  pro  certis  negotiis  expetentem,  ad  coronae 
vestrae  notitiam  mei  perducerem  sermonis  officio  : 
quem  tota  humilitate  commendans,  rogo  ut  per  eum 
vicariis  relevari  procurer  alloquiis.  Domine  mi,  sa- 
lutationis  servitutem  tota  devotione  persolvens  spero 
principe  loco,  ut  precum  vestrarum  serenitas  meae 
quoque  mentionem  non  omittat  facere,  cum  difini- 
tati  supplicat  sine  iutermissione,  personae. 
EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIUS   6   EULALIO    EPISC0P0. 

Ad  quantum  me  fastigium  perduxerit  donum  spi- 
ritalis  alloquii,  angustia  lestaretur.  si  sermoue  vale- 
ret  ambiri.  Ad  quod  enarrandum  idonea  non  est 
mentis  exilitas,  nec  sufficit  oris  egestas.  Yos  enim 
mei  memores  exstitisse  quid  aliud  computabo,  quam 
peccata  superari  ?  Mernoria  vestri  omne  quod  actuum 
obscenitas  potuit  rcinistrare,  jam  depulit,  et  per  su- 
dum  respicere  supernum  munus  indulsit.  Domine 
mi,  salutationis  obsequia  decenter  impertiens,  Deum 
rogo,  ut  circa  parvitatem  meam  illa  anima  in  qua 
omne  quod  Deus  mandat,  exuberat,  dignationem 
pollicitam  sine  aliqua  procuret  imminutione  servare. 
Quam  rem  ex  arbitrio  mihi  contingere,  frequentium 
declarate  testimouio  litterarum. 
C  EPISTOLA  XIX. 

ENNODIUS   FAUSTO. 

Deo  gratias,  qui  juxta  desideria,  ne  aliquaudo  ab 
scriptione  temperem,  negotiosa  facit  esse  colloquia  : 
potest  enim  et  utilitati  prodesse,  quod  exigit  jus 
amoris.  Proinde,  domine,  indicia  meae  valeludiuis 
faciens,  fugacem  puerum  vestrum,  Germanum  voca- 
bulo,  qui  ante  triennium  lapsus  est,  me  suspicor  in- 
venisse  ;  de  quo  indiculum  destinavi  ;  qui  si  vere 
vester  est,  mature  sequenda  cognoscam. 
EPISTOLA  XX. 

FAUSTO    ENNODIUS. 

Multiplicibus  veueratoris  vestri  7  affinis  mei,  Ju- 
liani  negotium  Marcellini  laborat  insidiis  :  qui  ad 
querelam  tanlummodo  paratus,  de  judicii  iutegritate 

BENENATO     THEOFILA     FECIT      LXOR     EJUS. 

4  Propter  fugaces  suos]  Servos  fuga  elapsos  Epist. 
19  :  fugacem  servum  veslrum,  qui  anlr  /riennium  la- 
psus  est  ,  Fugacem  servum  pro  fugitivo  dixit  etiam 
Honorius  imp.  leg.  8  cod.  Theod.  de  jurisdictione, 
ei  (Iregor.  Turon.  lib.  vi,  cap.  31. 

5  Slephano  episcopo]  Haud  dubium,  quin  Ecclesiae 
Lngdunensis,  ubi  et  Laconius,  ad  qnem  de  eadem  re 
scnpsit.  Hanc  igitur  gratiam  Ennodio  Lugdunenses 
delient.  quod  episcopi  sui  memoriam,  quae  tenuis 
apud  ipsos  et  obscura  restabat,  hac  epistola  conser- 
\  ii  im  vident. 

(i  Eulalio  episcopo]  Vide  an  Syracusano,  qni  syno- 
dis  aliquot  Symmachi  papa1  interfuit :  et  multis  lau- 
dibus  ornatur  in  Vita  S.  Fulgentii.  Sed  fieri  potest, 
ut  alios  etiam  habuerit  aptas  illa  ejusdem  nominis 
episcopos. 

7  Affinis  mei  Juliani]  Ad  quem  lib.   iv,  epist.  7 

*OEOO]  Siceditio  Sirm.  Forleresc  ih  ndum  OEO*. 


I) 


05 


EPISTOLARUM  LIB.  III. 


60 


diffidit  :  vitat  quse  optat  exaraina.  Nam  postquamne-  A  standi  raos    est,   tarditate  depreliat.    Virgilius   subli- 


B 


scio  quod  praeeeptum  ad  Gevicam  exhibuisse  perhi- 
betur,  praedictus  snpplex  vester  ad  Mediolanensis 
fori  audientiam  mox  concurrit,  et  per  triginla  aut 
quadraginta  dies  praeseutiam  suam  pilblico,  sicut 
oportebat,  ingessit  judicis.  Contestataa  est  ipsum 
Gevicam,  qui  '  ordinatus  asserebatur  impulsor  :  ut 
susceptum  suum  ad  judicia  destinaret,  [admonuit. 
Domnum  quoque  Trasemundum,  sicut  ex  litteris 
ipsius  poteritis  agnoscere,  fecit  scire.  Sed  nibil  apud 
eum  profuit,  cui  solae  lalebrae  in  causa  misera  pos- 
sunt  esse  remedio.  Pro  quo  rogo,  quanquara  apud 
vos  precibus  opus  non  est,  ubicunque  veritas  inno- 
tescit,  quia  omnia  hujus  rei  instrumenta  transmisit, 
ut  ordinatione  vestra  ab  bujusmodi  molestiis  elficia- 
tur  alienus.  Domine,  salutationis  obsequia  deferens 
spero,  ut  a  praedicto  inquietudinem  removeri,  qua 
soletis  cura  faciatis,  et  meam  sollicitudinem  de  pro- 
speritatis  vestrse  statu  litteris  sublevetis. 
EPISTOLA  XXI. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Paucis  asserendus  est,  quem  et  notitia  senior,  et 
opinionis  bona?  lingua  commendat  :  non  indigetpro- 
lixitate  sermonum,  qui  suis  apud  magnitudinem  ve- 
stiam  dotibus  adjuvatur.  Sublimem  virum  Vitalem 
loquitur  pra?fata  concinnatio,  quem  os  vestrum  fecit 
sacri  consortio  gaudere  collegii.  Ergo  extraneis  mu- 
nietur  epistolis,  qui  orationis  vestrae  beneticio  cu- 
riam  non  peregriuus  ingreditur  ?  et  cui  reserastis  li- 
bertatis  penetralia,  illi  pectoris  arcana  claudentur  ? 
Ego    autem  gaudeo    scriptione  multiplici  :    qui   etsi  C  mendatur    obsequiis.    Vos    videritis  quale    sit    quod 


mis  vir,  tam  sanguine  quam  honestate  precipuus, 
imponi  sibi  ab  illustii  viro  sacrarum  cumite  ltaven- 
nam  excurrendi  necessilatemplurimum  deflet  :  cujus 
si  lioc  haherent  desideria,  obvias  manus  tttas  affer- 
ret.  Qui  apud  vos  me  precatore  utitur,  ut  ab  eo  hu- 
jusmodi  sarcina  liat  aliena  :  relationibus  frequenter, 
quid  egerit  instructam  praedicti  suggerit  potestatcm. 
Domiue,  honorem  salutandi  exhihens  precor,  ut  con- 
sideratione  mei  in  testimonium  diligentiae  postula- 
tis  detur  effectus. 

EPISTOLA  XXIV. 

ENNODIUS    MASCATORI. 

Novo  me  genio  infucata  pectoris  vestri  ornavit  di- 
ligentia :  elieiti  utor  styli  testimonio,  qui  doctis  su- 
pra  inscitiam  garrulitate  displiceo.  Coactus  sermo 
pretium  quod  non  habet  ex  eloquentia,  ab  impacta 
necessitate  subripui.  Nunquam  fuit  digna  ultione 
contumelia,  quam  jussus  exhibuit.  Nemo  obedien- 
tem  juste  condemnat  :  sibi  debet  illatas  injurias  de 
eloquio  rusticante,  qui  provocat  imperitum.  Super- 
cilium  est,  celsioribus  non  parere  :  majus,  si  quai 
noveris  descendisse  ab  obsequente,  despicias.  Im- 
probi  desiderii  putatur  assertio,  non  amare  quod 
exigit.  Astipulatur  judicio  suo,  qui  censuram  de  ob- 
temperante  suspendit.  Male  pertinax  districtio  est, 
quas  meritura  in  parente  considerat.  Pudorem  ab 
statione  non  expulit,  qui  quod  loquitur  debet  impe- 
rio.    Itaque  iu  nobis  quod    sordet    eloquentia,    com- 


parum  tribuam  perlatori,  nulla  proprii  desiderii 
damna  sustineo.  Domine,  salutationein  restituens, 
quam  debeo,  precor,  utet  circa  praefatum  gratia  se 
culminis  vestri  propius  manifestet,  et  mihi  prospi- 
ciat  restitutione  alloquii. 

EPISTOLA  XXII. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Illudit  mihi  spes,  quae  exigit  frequentiam  littera- 
rum.  Hac  enim  fretus,  inefficacibus  animum  pasco 
colloquiis.  Diu  est,  quod  sine  intermissione  scripta 
prorogans,  silentium  quod  expugnatum  esse  credidi, 
confirmatur.  Sed  quid  faciam,  quando  vix  ad  consi- 
lium  reducitur  pio  amore  pectus  obsessum  ?  putat 
remedia  et  quae  comperit  nihil  juvisse.  Salutati  ergo 
obsequium  reverentia  exhibens  consueta,  commendo 
praesentium  perlatorem  ipsura  Constantinum,  cui 
suffragium  honestas  etpudor  est  :  cui  quamvis  plura 
per  affectum  debeam,  majora  tamen  coactus  solvo 
per  judicium. 

EPISTOLA  XXIII. 

ENNODIUS  MARCELLIANO. 

Apud  amantes  et  honore  pollentes  beneficiorum 
affectus  in    promptu  est  :  nec  illa  preces,   cui   prae- 

1  Ordinatusasserebaturimpulsor]  Instigator,  quiin- 
sisteret  ut  lis  judicio  decerneretur;  ut  contra  mora- 
tores  apud  Ciceronem  iu  Divinatione,  advocdtorum 
genus,  qui  ad  moram  faciendam  adhibebantur. 

*  Ecclesiasticam  humilitatem]  Cui  rhetoricos  flores 
et  schemata  mijime  convenire   judicabant.    Lib.    i, 


I) 


jussistis  ofFerri :  ergo  vos  sine  frontis  meo?.  dispendio 
meruisse  aestimo  quod  desiderastis  accipere.  Taceo 
inter  ista  quae  principe  fuerant  loco  narranda ;  2  ec- 
clesiasticam  humilitatem,  quod  placere  poterat,  ab- 
jurasse;  orationum  pompam,  qui  orationem  diligit, 
non  secutum  :  propositi  considerationc  et  illud  me 
fugere  quod  ducit  ad  gloriam  :  quasi  vitium  decli- 
nare  quidquid  attollit  :  culpam  putare,  quod  erigit 
aut  sublimat  :  perdere  justae  laudationis  meritum  fa- 
voris  affectu.  Excusationem  veritatis  coloratam  pe- 
niculo  non  praetendam  :  dum  replico,  quod  illud, 
quidquid  studiorum  dederat  cura  liberalium,  jam  re- 
liqui :  quod  alveo  quondara  copiosi  fluminis  vix 
arentis  gutta  fundatur  eloquii.  Taceo,  quod  linguam 
quam  usus  mobilem  fecerat,  alter  usus  hebetavit  : 
esse  pro  facundia  silentium,  abjectionem  a  nobis  di- 
ligi  pro  cothurno.  Ad  illud  redeo  :  quia  mihi  non  li- 
cuit  intra  verecundum  penetrale  delitescere,  nec  de- 
bilitatem  ingenii  tegere  taciturnitatisindumento  ;  hoc 
ad  defensionem  integram,  quod  praetuli,  computabo. 
Sed  amore  provocatus  epistolares  terminos  inconsi- 
derata  Ioquacitate  transcendi.  Vale,  mi  domine  :  cui 
houorem  exhibens  salutantis,  probabo  quid  de   epi- 

epist.  16  ad  Florianum  :  Rhetoricam  in  medixisti  esse 
versutiam  :  cumdiusit quod  oratorium  schemaa/fec/us 
orationis  ame  absciderit ;  et  nequeam  occupariverbo- 
rum  flatibus,  quemad  gemitus  etprecesevocatclamor 
officii. 


67 


ENNODII  EP1SCOPI  TICINENSIS 


08 


stola  raea   sentias,    aut   laciturnitate    aut  scriptione 
multiplici. 

EPISTOLA  XXV. 

ENNODIUS    EUGENETI. 

In  slatione  apudvos  non  esse  gratiam  potest,  qui 
fide  claudus  est,  sestimare  :  volo  tameu  ad  diligen- 
tiai' testimoniirai  prorogari  frequentiam  litterarum  : 
ne  animus  de  amantis  prosperitate  sollicitus,  dum 
salus  in  valetudine  est,  aispicionibus  ventiletur. 
Ecce  habes,  mi  domine,  unde  serenitatem  pectoris 
mei  ex  desiderii  proditione  cognoscas.  Adesto  parti- 
bus  tuis,  et  sicut  me  impetrati  muneris  prcerogativa 
sublimat,  ita  vos  exbibiti  gratia  sermonis  attollat. 
Ergo  salutem  debendam  restituens,  precor  ut  quid 
promoveat  in  me  desiderium  tuum,  sub  cujuscunquc 
significationis  nube  dilucides.  Vale. 

EPISTOLA  XXVI. 

ENNODIUS   A.VIENO. 

Adest  magnitudo  tua  partibus  suis,  et  asseruit 
splendorem  sanguinis  testimonio  puritatis.  Carita- 
tem  nesciuntpia  corda  deserere;  religiosam  diligen- 
tiam  mens  generosa  custodit,  Gemina  ergo  luce  ful- 
gentia  scripta  suscepi.  dum  quod  pectus  sanctum 
reperit,  dextera  serena  signavit.  Deum  precor,  ut 
piam  in  vobis  indolem,  si  Romam  diligit,  sub  peren- 
nitate  conservet ;  et  bujusmodi  circa  me  studia  sub 
ea  qua  promisistis  cura  mnltiplicet. 
EPISTOLA  XXVII. 

ENNODIOS    AVIENO. 

Nescio  utrum  magnitudini  vestrse  grata  sint  cre- 
bra  colloquia  :  ego  tamen  semper  quod  exspecto  ab 
amantibus,  exbibebo.  Patior  aliis  aliud  esse  proposi- 
tum  :  mihi  meo  vivendum  est  more,ut  amoris  pleni- 
tudo  reseretur  clave  sermonis.  Ego  in  affectione  ca- 
riosam  subrepere  taciturnitatem  usu  fugiente  non 
perfero.  Nunc  si  culmini  tuo  par  cura  est,  monstre- 
tur  assiduitate  colloquii  :  patescat  frequentia  littera- 
rum.  Sin  aliis  hactenus  prseoccupatus  studiis,  in 
meam  modo  concesseris  diligentia  imperante  sen- 
tentiam  ;  quantum  de  tuo  jure  submiseris,  tantum  de 
meis  obsequiis  possidebis.  Ergo  vale,  mi  domine,  et 
munusculum  suscipe,  non  vilitate  sui,  sed  taxatum 
pretio  destinantis. 

EIMSTOLA  XXVIII. 
ENNODIUS    II  PREPIjE. 

Quamvis  caritatis  vestra?.  paginam  solemnibus 
tantum  muniis  accepissem  obsecutam,  nec  allectui, 
nec  necessitudini  congruentem  :  res  tamen  postula- 
vit,  me  vicariis  per  styli  similitudinem  peregrinanle 
diligentia  respondcre  colloquiis  :  nc  subtracli  ser- 
monis  oliiciumnon  vestram  mihiinnotuisse  astutiam, 
sed  nostram  revelaret  infanliam.  Nolo,  soror  Enpre- 
pia,  quidquam  de  provinciarum  malis,  vel  sicut 
dizisti,  hominum  immissione  causeris.  Quocunque 
absccsseris,  quantum  res  docet,  mentem  male  credu- 
lam  non  omittis  :  vitia  nostra  regionum  mutatio 
non  fugimus.  Circa  propinquos  tibi  fuit  tale  proposi- 

1  Ullum]  An  nullum  ? 


A  tum,  ut  nec  benefacta  ipsorum  justa  interpretatione 
pensares  ;  nec  excessus  debita  tantum  reprehensione 
corriperes.  Sed  quid  opus  est  doloris  epistolam  fieri 
longiorem  ?  ingenium  vestrum  nulla  eloquii  poterit 
mutare  affluentia.  Quod  restat,  vale,  mi  domina,  el 
prout  expedit,  ordinem  vitae  animique  compone.  Me 
tamenLupicinonoveris,  non  quodtibidebeo,  sedquod 
animne  mea?  conveniat,  impensurum  ;  quia  sola  est, 
quae  majorem  a  Deo  retributionem  meretur,  affectio, 
cum  nullis  hominum  dotibus  provocata  concreditur. 

EPISTOLA  XXIX. 

ENNODIUS    EUGENETI. 

Quotiens  sensuum  pignoribus  verba  famulantur, 
quasi  in  quodam  speculo,  ita  in  paginis  sermo  sibi 
R  amicam  pingit  effigiem,  cum  qua  viva  voce  colloqui- 
tur,  et  dulci  simulacro  desideriis  obsequente  gratula- 
tur.  Nulla  quidem  conceptum  fcederati  pectoris  elo- 
quitur  oris  affluentia  :  et  cum  sint  faciliora  verba 
beneficiis,  nec  existat  quod  crescere  nequeat  ambi- 
t'one  dicendi ;  ego  in  explicanda  circa^  vos  diligentia 
arentem  testor  infantiam.  Unanimitatem  tamen  ve- 
stram  taciturnitatis  incesso,  quod  gemina  scriptione 
donatus  nihil  de  vicaria  relatione  cogitasti.  Ecce  ite- 
rum  paginas  mitto,  sciens  tribuere,  quod  exspecto. 
Vale,  mi  domine,  et  amantem  tui  alloquere  nitore 
quo  clarus  es,  fove  integritate  qua  praevales. 
EPISTOLA  XXX. 

ENNODIUS    AYIENO. 

Miror  favis  magnitudinis  tuseinjucundacopulari,  et 
serenitatem  conscientiae  verborum  austeritate  raacu- 
latam,  dum  scribis  imperare  me  potius  paginas,  quam 
diligentia  exactrice  promereri  :  putans  '  ullum  genus 
dominandi  esse  sublimius,  quam  illud,  quod  amori 
nos  subjicit.  Nulla  sunt,  domne  Aviene,  culmina  a 
jugo  caritatis  immunia  :  quidqnid  in  orbe  libertatis 
est,  talinon  subtrahitur  servituti.  Ecce  ego  loco  hu- 
milis,  ignotus  honoribus,  vestris  fascibus  sic  jubebo, 
parili  contentus  ordine  subjacere.  Nunc  vale,  et 
quantum  tribui  tibi  senseris,  tantum  mihi,  sicut  fide- 
lis  restitutor,  affectionis  impende. 

EPISTOL.V  XXXI. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Quamvis  epistolarum  qualitas  pro  ingeniis  compo- 
D  natur,  etscepe  solemnitati  militet,  nonnunquam  af- 
fectionis  testetur  indicia  :  quas  aliquando  dictat  sin- 
ceritas  :  plerumquefuci  similis  concinnalio  jquaecan- 
dorem  iraaginata  diligentioe,  urbanitate  qua  tegitur 
innotescit,  dum  fabricatis  nudata  tegminibus  intra 
velamen  aperitur.  Ego  tamen  in  pagiuis  speculum 
puto  esse  conscientiae,  per  quas  amicitiam  discernere 
absentia  vix  praesumit.  Clarum  est  tamen,  quid  in 
illis  simplex,  quid  artifex  sermo  deferat.  Scindit 
nubes  eloquii  mens  dictationis  interpres  :  cito  ad  in- 
tellectum  pervenit  falcibus  suis  verborum  calle  rese- 
rato.  Ergo  his  valde  delector  officiis  quibus  panditur 
sinceritas,  nec  occasio  se  interserit  secura  fallendi. 
Gaudeo  tamen  mihi  vel  causas  scribendi,  vel  perla- 
torcs  accidere  :  ut  sub  hac  frequentia  meo  voto  sa- 
tisfaciam/et  pudorem  vcstrum  onerem   nisi  a  vobis 


GO 


EPISTOLARUM  LIIS.  IV. 


70 


suscepta  reddantur.  Salve,  domine,  et  in  sententiam 
meain  all*ectu  imperante  concede.  Vale. 
EPISTOLA  XXXII. 

ENNODIUS    PASSIVO. 

Si  ad  exsequemlam  sufficeret  srrmo  caritatem,  si 
totum  infantia  explsnaret  affectum  ;  cui  magis  quam 
vobis  paginarum  frequentiam  preestaremus?  et  nisi 

arctaret  meritum  pectoris,  nulli  dignius  militaret  ser- 
monis  ofticium.  Alii  affectnm  quem  mente  nesciunt, 
ore  testantur,  et  pingunt  illeeebrosis  epistolarum 
momenta  commcrciis,  quando  feriatis  penetralibus 
amor  totus  iu  lingua  est,  ncc  aliud  ad  interiora  per- 
ducitur,  nisi  quantum  in  scriptione  confertur.  At 
meuserga  vos  animus,  eloquii  pressus  macie,  amici- 
tia?  ubertate  conticuit.  Metuo  enim,  nc  gratise  termi- 
num  ponat  mendica  confabulatio  :  ne  idem  modus 
putetur  esse  sermonis  et  foederis.  Melius  est  plus  sesti- 
malioni  per  silentium  dimittere,  quam  monstrare, 
diligentia?  damna  per  litteras.  Ecce  rarioris  colloquii 
causas  asserui,  credens  apud  vos  a  sinceritate  debita 
facundiam  postbaberi.  Quod  superest,  salvete,  mi 
domine,  et  divinis  usi  beneficiis,  procedente  vita  in 
longum,  ccelestia  mandata  complete.  Invenit  enim 
apud  vos,  cum  a  cumulo  cceperit  benignitas,  incre- 
mentum.  Vale. 

EPISTOLA  XXXIII. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Proposito  obsequuntur  paginae,  quibus  commenda- 
tio  preestatur  affli.clis.  Tn  bis  enim  clara  est  religionis 
integritas,  qua?  nullo  potentioribus  fuco  blandila?  as- 


A  serunt  lacrymas  snbmissorum.  Sed  binc  alias  :  cum 
perlatorem  videritis,  votum  dictantis  agnoscelis.  L'li- 
nam  illo  apud  magnitudinem  vestram  supplicationis 
cventu  alleganda  conciliet,  quo  a  me  litteras  impe- 
travit.  Mulierem  religiosam,  pauperem,  de  bono  ne- 
gotio  prsesumentem  sermo  praefsstus  insinuat  :  ossti- 
mate  si  fragilitati,  si  justitiSB  oportuit  verba  subduci  : 
si  convenit  me  vel  uflicio  decsse,  vel  moribus.  Ecce 
ego  reverentiam  salutis  impendens,  quid  partibus 
meis  deberem  contestatus  sum  :  vobis  quid  reman- 
serit,  attcndite  :  quia  sicut  personam  meam  pro  su- 
pra  dictae  voluntate  petitio,  ita  vestram  alfectus  aspi- 
ciet.  Vale. 

EPISTOLA  XXXIV. 
ENNODIOS  SENAHIO. 
Nibil  est  equidem  quod  non  a  veritate  in  altum 
ambitioso  tollatur  eloquio.  Sed  ego  ad  diligcntiam 
circa  vos  patior  meam  sermonis  infantiam.  Nunquam 
par  fuit  lingua  carilati  :  semper  subjacuit  oris  ofli- 
cium  bona?  conscientia?.  Ob  boc  utor  securitate  mo- 
nitoris.  Non  credidi,  tanto  tempore  amplitudinem 
tuam  meiimmemorem  sicfuturam,  ut  etiam  solemni- 
bus  colloquiis  abstineres  :  ut  illa?  qua>,  solent  afTectio- 
nem  imaginala  fronte  simulare,  negarentur  inter  per- 
sonas  catenis  foederis  obligatas.  Ha?c  si  valerem  nar- 
rare,  poteram  sustinere.  Ecce  iterum  scribo,  et  quo? 
vcrbis  assero,  sequenda  testor  exemplis.  Vos  vidcri- 
tis  quale  sit  posthac  dcsideria  bonesta  negligere  :  ego 
dolori  patientiam  usu  institutus  adbibeo.  Vale. 


LIBER    QUARTUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

F  X  N  0  D  I  U  S    '    S  Y  M  M  A  C II 0    V  kV  V. . 

P>oni  imperatoris  est  probatam  in  acie  militis  ani- 
marc  virtutem;  ut  fortitudo  laudis  pabulis  invitata, 
in  sccundis  congressibus  dediscat  lucis  alVectum. 
Cujus  robur  ducis  pncconio  non  nutritur?  quibus  se 
dcnegent  etiam  minus  valida  tironis  membra  conlli- 
ctiinis,  quando  rectoris  testimonio  videt  sibi  non 
perire  quod  gesserit?  Sola  via  est  qua  ad  pra?liandum 
crescat  intentio,  quotiens  bene  gesta  non  delet  obli- 
vio.  Utinam  divinitas  vestris  mota  precibus  2  diabo- 
licum  certamen  interimat!  utinam  devotionem  meam 
in  pace  manifestet !  ut  cujus  studium  resignavit  ad- 
versitas,  illius  concordia  commendet  obsequium.  Ad 

1  Symmacho  jmpx]  Papa?  nomen  uni  Romano  pon- 
tilici  tanquam  proprium  et  peculiare,  primus,  ut  vi- 
detur,  asseruit  Ennodius.  Nam  cum  episcopos  omnes 
papas  caeteri  fere  qui  ejus  a>vo  proximi  fuerunt,  ap- 
pellare  soleant,  ut  Sidonius,  Faustus,  Ruricius;  ipse 
perpetuo  discrimine  antislites  reliquarum  Ecclesia- 
rum  episcopos  vocat,  papam  solum  Romana?  sedis 
pontilicem,  sive  cum  illi  scribit,  ut  Symmacho  papa?, 
et  domno  papa?,  sive  cum  de  illo  apud  alios  agit,  ut 
lib.  m,  epist.  10,  lib.  vi,  epist.  33  et  passim.  Pari 
post  Ennodium  discrimine  in  ejus  vocis  usurpatio- 
nem  usus  est  Cassiodorus  :  qui  cum  Bonifacium, 
Agapetum  et  Joannem  Romana?  sedis  pontifices  pa- 
pas  nominet,  Eustorgium  et  Datium  Mediolanensis, 


C  3  Marcellianum  episcopum  directa  est  a  fratre  vestro 
instructa  legatio  :  sed  quid  promoverit  ipse  rescripsit. 
Quod  restat,  porrectis  salutationis  precor  ofticiis,  ut 
quidquid  a?grum  est  medica  oratione  curetis  :  et  inter 
latentium  secreta  morborum,  qui  in  generalem  necem 
servatur,  ferro  spiritali  resecetis  errorem.  Vale. 
EPISTOLA  II. 

ENNODIUS    ALIC.ONI. 

Venerabilis  Amantius  presbyter,  dum  ad  vos  pa- 
ginas  exigit,  rem  devotionis  mea?  sui  esse  fecit  im- 
perii.  Eelix  necessitas,  qua?  volis  pra?stat  obsequium  : 
libera  pra^eminentis  jussio,  qua?  servit  affectui.  Debet 
mibi  coaclor,  quod  mea?  praestitit  voluntati :  prospera 
est  scriptio,  qua?  testimonium  tribuit  bis  amori  :  dum 

D  et  alios  aliarum  civitatum  pra?sules,  non  alitcr  quam 
episcopos  vocat.  Neque  omnes  tamen  boc  ita  exem- 
plurn  postea  secuti  sunt,  quin  permulti  divcrsarum 
gentium,  praesertim  extra  Italiam,  scriptores  papa' 
nomen  reliquis  item  episcopis  tribuerint,  usque  ad 
tempora  Cregorii  vn,  qui  in  synodo  Romana  primus, 
ut  a  Baronio  cardinale  observatum  est,  edixit,  ut 
papx  nomen  unius  sit  in  orbe  Cbristiano. 

-  Diabolicum  cerlamen}  Laurentiana?  faclionis 
schismatica»,  qua?  Symmacbum  variis  modis  oppu- 
gnavit. 

s  Marcellinum  episcopum]  Aquileiensem.  Ad  bunc 
pro  Symmacho  scripserat  Laurentius  episcopus  Me- 
diolanensis,  qucm  ab  Ennodio  designari  puto. 


71 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


72 


et  novum  ia  jus  diligentise  attrahit,  et  amici  senioris  A  quaeritur  qui  in  amoris  lance  promoveas,  sed  quale 


pectus  obligat.  Qui  dum  magnitudinis  tuae  fidelis 
praeco  est,  prius  vos  per  astipulationem  suam  fecit 
eligi,  quam  agnosci.  Haro  notitiam  praecessit  affe- 
ctio  :  cui  contigit  ante  placere,  quam  inspici?  Quan- 
tum   apud   me  pondus   est  perlatoris,  advertite,   ad 


ad  praejudicium  aestimanti  nomen  opponas  :  cnm 
apud  prudentes  frustra  sobolem  dicimus,  nisi  exhibel 
quod  vocatnr.  Nam  qui  in  prole  censuram  negligit. 
conceptum  magis  de^ignat  sibi  placere,  quam  meri- 
tum.    Facessat  in  posteris   hoc  solum    nos  cogitarc 


cujus  nutum  judicia  nostra  ilectuntur  :  vidimus  quem"      quod  libuit.  Etenim  fructus  uteri,  nisi  honestate  rc 


didicit  :  quem  laudat  amplectimur.  Saepe  in  solido 
constituta  mens  propria  amico  cedit  examini.  Merito 
ergo  suspicimus,  quos  probatus  extollit.  Nunc  si 
ubertatem  gratiae  ingenii  macies  explicaret;  si  ad 
fontem  foederis  aridi  sermonisnon  lassaretur  infantia; 
si  epistolaris  qualitas  qua?  etiam  copiosis  eloquentia 
frenos  imponit,  progredi  me  ad  longiora  permitteret  : 
assererem  quanta  nobilitas  tua  mihi  debeat,  quod  ad 
epistolare  commercium  primus  accessi,  et  januam 
diligentise  reseravi  clave  sermonis.  Bnjulus  tamen 
precor  ut  pro  bis  quoe  tribuit  redametur.  Ecclesiae 
causas  insinuo  :  quia  quod  spei  meee  impenditur,  vo- 
bis  crescit  ad  meritum.  Domine  mi,  effusissimee  sa- 
lutationis  munus  impendens,  quneso  ut  si  vobis  cordi 
est  oblationem  meam  de  libamine  caritatis  accipere, 
religionem  amicae  conscientiee  reseretis  alloquio. 

EPISTOLA  III. 

EXN0D1US    EULALIO    EPISCOPO. 

Trinitati  gratias  Deo  nostro,  qui  fascem  quo  de- 
primor  peccatorum,  fortis  apud  se  viri  alacritate  sus- 
tentat  :  qui  memoriam  mei  in  illo  sancto  pectoris 
tui   templo  quo  gaudet  Christus,  subtilis   fabricator 


B 


spondeaf,  plus  in  testimonio  lasciviae  videtur  eve- 
nisse  quam  gratiae.  Fas  enim  est  germanitatis  semper 
fidele  consortium  etiam  partubus  anteferri  :  datur 
partioipem  originis  sic  haberi,  ut  nec  consideratio 
sanguinis  negligatur,  et  descendens  a  merito  laudetur 
examen.  Et  ideo  ne  sinuosis  in  longum  procedant 
verba  preeloquiis,  et  quod  re  augustum  est,  crescat 
atfatu ;  dono  in  fraternitatem  tuam  confero,  et  juri 
tuo  perpetua  liberalitate  transfundo  mancipium  juris 
mei  illud,  et  caetera.  Vale. 

EPISTOLA  V. 

EXNODIUS    FAUSTO. 

Sublimis  vir  Dalmatius,  animae  mea?  portio  non 
dcfraudata,  sed  solida,  cui  ad  prcerogativam  sangui- 
nis  morum  splendor  accessit,  hoc  negotio  suo  credi- 
dit  convenire,  si  meis  apud  culmen  vestrum  juvare- 
tur  alloquiis.  Quod  supersedendum  ejus  conscius  nou 
putavi,  faciens  urbanitate  quadam  personee  tribui, 
quod  vos*novi  debere  justitiae.  In  Sicilia  enim  prse- 
dicti  preedium,  bono  bactenus  jure  possessum  :  a 
consortibus  perbibetur  invasum.  Nunc  ad  juvamen 
civilitatis  impenditur,  quidquid  ego  promovero  sup- 


interserit  :  ut  quod  propriae  conservationis  nube  fus-  C  plicando.  Domine  mi,  salutationis  obsequia  plena  hu- 


cavi,  splendida  conscientiee  serenitate  detergeat.  Jam 
novi  quia  non  inefficaciter  funduntur  lamenta  pec- 
cantium.  Hoc  mibi  principe  loco  oratio  mea,  boc  la- 
crymae  contuleruut,  ut  robustus  pro  me. peccator  ex- 
surgeres,  ut  labautibus  humeris  coelesti  munitam 
auxilio  dexteram  subrogares.  Yerum  est  quia  sola 
apud  Deum  desperatio  perdit  errantem.  Ecce  jam  lo- 
lium  nostrum,  spina?  vel  tnbuli,  hordea,  triticum, 
vineas  pollicentur.  Age,  electe  Dei,  pro  me  humili 
quod  coepisti ;  et  partibus  tuis  adesto,  dum  precum 
in  me  assiduitate  diluis,  quod  ego  collegi  ubertate 
culparum.  Frequentibus  etiam  susceptum  pasce  col- 
loquiis  :  ut  insulsum  pectus,  nec  ulla  virtutum  stabi- 


militate  persolvens,  deprecor  ut  circa  memorati  no- 
bilis  viri  cornpendia  pudorem,  leges,  ac  reliqua  quse 
per  conscientiam  vestram  subsistunt,  re;publicae  or- 
namenta  muniatis.  Vale. 

EPISTOLA  VI. 

ENNODIUS    AGAPITO. 

Credidi,  postquam  magnitudo  vestra  bonis  est  im- 
pensa  generalibus,  et  otium  migravit  in  gloriam ; 
postquam  Ravennatibus  excubiis  occupati,  dum  quie- 
tem  vestram  negligitis,  nostram  omni  soliditate  fir- 
matis;  et  privatus  genius  ad  regni  decora  transivit; 
quando  novam  lucem,  de  domestieis  ahstractam  sini- 
bus,   Palatinus  sibi  fulgor  adjecit;    et    angustiorem 


litate  subnixum,  admonitionis  sale  confortes.  Ad  ob-  D  fuisse  regni   sui  p0mpam  rerum  dominus  cum 


sequia  salutationis  rcvertor,  et  epistolarum  trangres- 
sus  terminum,  unum  velut  garrulus,  sed  pro  neces- 
sitatibus  importunus  adjungo,  ut  me  sine  cessatione 
tantum  juves  precibus,  quantum  coutirmas  alloquiis. 
Vale. 

EPISTOLA  IV. 

EXEMPLAR    EPISTOL.E    QUAM    IPSE    DICTAVIT. 
FRATRI    SOHOR. 

Quamvis  summatim  gratiam  aliqui  debeant  etiam 
malis  in  aflectione  pignoribus,  nec  illud  quod  poste- 
ritati  trihuitur  beneficium,  putetur  esse  uebitum  : 
cuiu  maliguus  interpres  judicium  cordis  nalurae  sub- 
dit  imperiis,  et  tollens  saporem  diligentise,  sola  vi- 
vendum  putet  objectionr  pariendi  :  quando  plus  cre- 
ditur  iilii  vocabulum  valerc  quam  obsequium,  et  non 


vo? 

non  babuit,  recte  metitus  est,  pro  vicinitate  regio- 
num,  crebris  me  relevandum  esse  colloquiis.  Sed 
ineflicacibus  spei  meae  luserunt  peccata  consiliis ; 
nullas  paginas  ad  diligentia?  testimonium  mens  serena 
transmittit.  Grave  est,  si  amorem  non  merui  :  gra- 
vius,  si  quem  exegeram  forte  turbavi.  Scio  tamen 
haec  congruentibus  veritati  excusationum  nubibus 
■  claudenda,  In  privatis  inveniri  munera  littera- 
rum  :  non  recte  ab  occupatis  ista  disquiri.  Sed  novi 
firmam  in  affectione  conscientiam  inter  quaevis  pon- 
dera  et  adversa  districtam  debita  sua  gratise  non  ne- 
gare.  Nunc  nolo  esse  prodigus  in  querelis.  Salutatio- 
nis  reverentiam  solvens,  deprecor,  ut  suggestionem 
quam  apud  vos  deposuerit  praesentium  portitor,  ad 
votivum  perducatis  effectum. 


73 


EPISTOLARUM  LIB.  IV. 


74 


KPISTOLA  VII. 

ENNOD1U9  *  JOLIANO  V.  1.  C.  P. 

Suscopi  litteras  gemino  splondore  radiantes  :  qni- 
bus  purpura  dictatoris  vestre  juncta  dignationi crevit 
in  pretium  :  gratias  omnipotenli  Deo  restituens,  qui 
votorura  maciem  beoeucii  ubertate  transgreditur  :  ut 

quando  in  desideriis,  meritorum  conscii,  sectamur 
angustinm,  divitis  indulgentioc  copias  non  refrenet. 
Credidi  satis  esse,  si  rae  feceritis  amplissima  scri- 
ptione  suhlimem.  Sed  vos  non  hoc  tnntum  contenti 
prsestare,  quod  habet  raendica  postulatio,  linguoc 
idoneas  et  laude  locupletes  paginas  destinatis  :  ma- 
gni  more  tlumini?,  «jui  quotiens  ab  alveis,  ut,  aridita- 
tem  tinitimam  tempcret,  ad  obliqua  invilatur,  optanti 
tcnucm  rivulum  totus  illabitur,  et  n-.arcida  profundo 
squalore  terga  perehrietatem  undacsalularis  infundit. 
Forlium  tamen  servans  consuetudinem  personarum, 
magnitudo  lua  circa  exiguitatem  meam  bene  ccepta 
non  deserat  :  ut  in  testimonio  diligentia:  cura  pagi- 
nalis  haheatur,  et  puri  amoris  nstipulationera  deferant 
hlandiraenta  colloquii.  Occasum  nesciat  caritas,  quam 
ante  culmina  promisistis  :  tanlum  circa  me  crescat 
gralia,  quantum  vobis  invicta  sunt  fastigia  dignita- 
tura  :  ne  araicitiam  quam  fovit  mediocritas,  videatur 
abjurasse  polentia.  Nam  qui  fastum  in  suhlimitate 
castigal,  docct  se  meruisse  quod  ade])tus  est.  Resi- 
gnate  per  prohitatem  conscientioo,  felicitatem  submitli 
posse  amoris  iraperiis.  Illa  libera  procerum  colla, 
dum  formara  tribuiiis,  suhjugate  diligentiae.  Fas  sit 


A  vos  dedistis.  Cujns  aegotium    cum  sancta  Ecclesia 

vcstra  legitima  pactione  decisum  est;  sed  ha?re 
cjus  per  annos  plurimos,  debitos  sihi  fructus  deflent 
fnisse  suhtractos.  Pro  quihus  vestri  conscius precator 
acccdo  :  quia  cui  mos  est  pia  jugiter  facore,  justa 
non  dcspiciet;  et  qui  largitur  proprium,  aliena  non 
suhtrahet.  Krrat  qui  Deo  proximam  conscientiam 
coramodis  credit  invitari :  detriincntum  est  sanctffi 
voluntnti  non  exbihere  benelicium.  Sola  putatis  lu- 
cra,  quce  vobis  de  liberalitate  nascuntur;  qui  divitias 
dum  tribuitis,  accipitis.  Avara  estdispensatio  sancto- 
rum,  quoe  nil  reservando,  universa  proprium  roducit 
ad  mcritura  :  nulla  sunt  potiora,  quam  quae  vobis 
evcniunt  dc  largitate  compendia.  Krgo  securus  com- 
prehensi  superius,  hseredibus  laboris  promisi  vestra 
contemplatione  jacturam  ;  vos  pollicitationem  rneam 
benigna  dispositione  complete  :  et  illos  effectu,  rae 
relevate  colloquio. 

KPISTOLA  IX. 

ENNODIUS  FAUSTO. 

Solet  epistolaris  concinnatio,  qundo  favore  rapi- 
tur,  judicia  non  amare,  et  copiosius  facerebeneficium 
dum  attollit  immoritos.  Ille  enim  dcbet  amplius  assc- 
renti,  qui  quod  moribus  non  exigit,  gratia  scriptoris 
suffragante  consequilur  :  quia  nullis  adjutus  conscien- 
tiee  dotibus,  jure  ad  allegantem  rcportat,  si  quid  adi- 
piscitnr.  Aliud  est  in  eo  qui  commendatur,  tanquam 
nobilo  germen,  ita  peregrinantia  bona  verbis  inse- 
rere;  aliud  innata  vulgare  :  quemadmodum  si  rusti- 


B 


dc  vobis  assucsci,   ut  amplissimus  in  societate  reti-  f;  cum  pecus  Tyria  confirmes   purpura  sponto  vestiri; 


neat,  quem  minor  acquiret.  Ludit  de  illis  casus,  qui- 
bus  ohlivionem  suorum  indicet,  quos  ad  celsa  perdu- 
cit.  Apud  sciontem  rerum  relegere  bona,  non  est 
admonitionis  necessitas,  sed  laudis  occasio.  Novi  fa- 
bricatam  ad  hona  studia  ingenii  vestri  tranquillita- 
tem  :  quam  ideo  speciatim  commemoro,  ut  osten- 
dam,  ubi  aflectio  solida  est  honoribus  nil  licere.  Sed 
epistolarem  transcendi  terminum,  dum  commenda- 
tioni  raeae  multus  inhaereo  :  redeo  ad  ofticia  paginalis 
alloquii,  et  valere  rae  nuntians,  prosperitatis  vestroe 
actutum  secunda  disquiro. 

KPISTOLA  VIII. 

ENNODIUS  SYMMACHO  PAIVE. 

Usque  ad  temeritatem  me  apostolica  dignatione 
promovistis  :  fiducia  concessa  exstitit  mater  audacia?. 
Sed  qui  me  liumilitalis  putat  ignarum,  obedicntem 
probabit,  si  jussa  consideret.  Praesumptio  est,  si  do- 
minorum  benolicia  famuli  non  sequantur  obsequium 
aestimandum  puto,  quod  pariturus  impendo.  Kcce 
causam  scriptionis  asserui,  quia  veritus  sum  ne  post 
imperatam  styli  curam  tacens  praecepta  respuerem. 
Huc  accessit  quod  in  causa  venerabilis  memorim 
Marii,  dum  apud   Urbem  essem,  spem  meis  precibus 

1  Juliano  V.  I.  C.  P.]  Id  est,  viro  illustri,  'comiti 
patrimonii.  Haoc  monogramma  cnm  Basilienses  non 
intelligerent,  Juliano  episcopo  inscripserunt.  Sed  vera 
lectio,  quara  reddidi  ex  Vaticano.  Hic  enira  est  Ju- 
lianus  comes  patrimonii,  ad  quem  exstat  Thcodorici 
regis  rescriptum  lib.  i  Variarum.  epist.  to,  eoque 
alludit  Knnodius,  cum  purpuram  ejusnominat.  Quod- 
nam  autcm  munus  furrit  Comitivae  sacri  patrimonii, 

Patrol.  LXIII. 


et  virus  generosum,  quod  vellus  nheno  inehrianle 
non  sorbuit,  dicas  rura  diffundere.  Tinguut  alii  lin- 
guee  murice,  quae  nullus  ad  regalem  usum  fucus  exhi- 
buit,  et  discreti  maris  ignota  coihleis  lana  solam  lu- 
cem  bibit  eloquii  :  redditur  digovm  principalibus 
indumentis,  quidquid  in  viliraunere  ivlatorum  verba 
coloraverint.  Sed  ab  bujusmodi  me  ui'~  initate  vires 
pariteret  vota  subducunt.  Nulla  clarioris  fuci  flamina 
per  me  splendore  rutilabunt :  nerao  dictum  de  nliquo 
inveniet,  quod  in  ejus  actibus  non  agnoscat.  Hinc 
pudori  meo  vel  proposito  manum  porrigo,  quod  illi 
praevium  impendo  oris  officium,  qui  ad  notitiam  ve- 
stram  rebus  bene  gestis  occurrit.  Vcnantium  V.  C. 
loquor  idcirco  a  me  paginale  impetrasse  obsequium, 
ut  in  se  oculos  vestrae  magnitudinis  invitaret;  ne  eum 
inter  curarum  moles  contingeret  ignorari.  Sunt  illi 
sutlragia  sua,  per  quae  inter  susceptos  vestros  merea- 
tur  ascribi.  Kxhibuit  vobis  modestiam,  religionem, 
innocentiam,  quibus  penelralia  serenae  mentis  comi- 
tibus  introiret.  Kxuberant,  mibi  credite,  apud  eum 
insignia  quao,  fovetis  :  non  laudatorem  me  continuoin 
eo  probabitis  fuissc,  sed  testem.  Vos,  rni  dotnine, 
perlatori  dignalionem  principe  loco  tribuite,   ne  vir 

docet  in  ejus  formula  lib.  vi  idem  Cassiodorus,  et 
Glossee  juris  nostrce,  quoc  primum  ejus  dignitatis 
anctorom  faciunt  Anastasinm  Aug.  Sic  enim  hahent.  : 
nocrp(p.ovu£Xta'    oja    Ixaatoc    [iamAeui;    iauTto    x.TOTai'    0-6 

jiastAeio;  'AvasTasiou*  auid;  yap  esTtv  6  eijeupwv  y.at  "rtjv 
irpoffT.vopfav    -raurr.v,    xai  xiv   ap/;r,v    tou    KO|llTO{    toO    ~a- 

TOlllOVlOU. 


ENNODIl  EPISr.OPI  TICINENSIS 


76 


bcnus  novitate  turbetur  :  liquido  aderit  partibussuis,  A  genus  inquiro.  Vide  quid  faciant  serena  diligentia?  : 


et  vit.T  opibus  pensabit  damna  verborum. 
EPISTOLA  X. 

ENNODIOS  '  TRASIMCNDO  V.  I. 

Non  temeritas  me  ad  paginale  duxit  officium, 
quando  ad  omnem  communionem  subditum  suum 
regise  stirpis  germeu  invitat.  Est  enim  haec  claritas 
dominorum  inserta  natalibus.  ut  culmina  sua  digna- 
tione  subliment.  Yultis  quasiaequales  tractare  famu- 
los,  ut  ab  ipsa  vobis  per  amorem  conditione  plus 
debeant.  Unde,  piissime  domine,  obsequium  exhi- 
bens  cum  generalitate  solvendum,  signiflco  me  ad 
aliqua  suggerenda  perlatorem  praesentium  destinasse : 
vos  effectu  donate  supplicem,  quia  spe  fultus  preca- 
tor  accessi. 

EPISTOLA  XI. 

ENNODIUS   LUMINOSO. 

Qui  amicam  conscientiam  manifestis  pandit  indi- 
ciis,  tollit  otium,  quibus  gratia?  praestiteril  dignita- 
tem.  Vix  enim  feriata  sint  ora  ejus,  qui  consuevit 
audiri  :  quia  maguum  dispendium  pudoris  est,  ver- 
borum  retinere  beneticium,  ut  dum  lingua?  parcimus, 
honcstatis  prodiga  frons  laboret.  Vos  me  garrulum 
fecistis,  quipreces  meas  consuestis  admittere.  Sed  ne 
prfestandacircumloquar,  et  epistolae  prolixitate  im- 
petranda  suspendam,  ad  rem  redeo.  Sublimis  vir 
Laurentius  reditus  sibi  debitos,  quos  Romana  Eccle- 
sia  facta   cum  auctore  ejus   est  pactione  pollicita,  a 


B 


quasi  totum  mihi  ex  sententia  fluxerit,  ita  simplici 
munere  placatus,  errata  concessi.  Habes  unde  pii 
amoris  formam  possis  assumere,  et  circa  amicitiam 
constantiae  exempla  mutuari.  Me  si  sequeris,  nec 
plura  te  a  conjunctione  peccata  retrahunt,  et  unum 
benefactum  sodalis  tui  culpas  absolvet.  Me  silentii, 
frater,  me  oblivionis  iDcessis?  Ubi  erat  iste  animus, 
quando  nec  promulgata  colioquia  mermTe  respon- 
sum  ;  nec  ad  styli  imperandam  sollicitudinem  prae- 
vius  existebas?  ubi  fuit  inabstinentia  tabellarnm  non 
circa  omnes  in  Liguria  custodita?  Multis  a  desiderio 
tuo  peregrinantibus,  in  solatio  dolons  paginas  exhi- 
bendo,  et  mihitaciturnitatem  continuasti,  et  ill;s  prae- 
buisti  contra  vota  colloquium  :  quia  est  ista  humana- 
rum  rerum  ratio,  ut  pro  magna  cognatione  par  stu- 
dium  semper  exstat.  Cujus  ordinis  immemor,  volui- 
sti  sociare  quaedam  imperita  cum  litteris  ;  putans 
coire  posse  in  affectum  toto  calle  distantia.  Quid  pro- 
movit  suada  oratio  tua,  elucubratis  concinnata  ser- 
monibus,  quando  bonarnm  artium  nescios  appellabat 
amante  poslhabito?  Sed  hinc  alias;  nolo  excessum 
multitudinem  relegere,  qui  brevi  satisfactione  deli- 
nitus  sum.  Nam  parcitate  in  eloquendis  illis  usus 
fueram,  nisi  nosse  vos  crederem,  de  offensis  illud 
remanere  quod  tegitur,  et  quod  in  vocem  erumpit 
amoveri.  Domine  mi,  precor,  ut  posthac  ad  ea  quae 
male  haberi  didicisti.  non  tanquam  emendationis 
contemptor  aspires,  sed  crebro    mihi  dulces  paginas 


domno  papa  assent  sub  nescio  qua  oppositione  dene 

r  r  .     „  iii  dinse,    nt  crescat  dos  facundo,   dum  servat    sacra 

gari.  In  quo  negotio  favorem  per  me    vestrae    deien-  ^ 

sionis    implorat  :  ut  rem  quam  debetis  legibus,  vi 


mento  concordiae. 


deamini  exhibere  diligeutiae,  et  illud  crescat  affectui, 
quod  denegari  non  licet  aequitati.  Vos  hanc  rem 
juxta  desideria  mea  tribuite  :  ut  quantum  nominato 
viro  commnditatis  accesserit,  tantum  me  muneris 
accepisse  conlitear.  Salutem  ergo  dicens,  spero,  ut 
circa  munia  litterarum,  nec  sincerus  amor  vacatio- 
nem  accipiat,  nec  facundia  totius  orbis  celebrata  te- 
stimonio  conticescat. 

EPISTOLAjXII. 

ENNODIUS  JOANNI. 

Natura  partum  est,  ut  cura  migret  in  gaudium,  et 
mutetur  querela  praeconiis,  quotiens  cupita  tribuun- 


EPISTOLA  XIII. 

ENNODIUS  C0N5TANTI0   V.    I. 

Servat  magnitudo  tua  circa  amicos  et  sa^culares 
proprios  illud  quod  sibi  jungit  ad  gloriam.  Dum  enim 
nos  memoria  dignos  ducitis,  vos  probatis.  Nam  diu 
in  consolationem  scripta  suscipiens,  abseutia?  vestrae 
damna  suspiro.  0  artificem  scientiam  bonis  coelesti- 
bus  institutam !  ne  liceat  aliquid  prolixae  sequestra- 
tionide  affectu  decerpere,  praesentantes  sacram  ima- 
ginem  litteras  promulgatis.  Novit  Deus  discussor 
sensuum,  me  culminis  vestri  recordatione  macerari, 
et  nullum  invenire  de  optimi  viriperegrinatione  sub- 


lur.  Incertus  aninii    fui    quid    sibi    vellet    sublimi-  ..  sidium.  Reddo  tamen  epistolari  cura  salutationis  ob- 

sequium,  et  dignationi  vestra?  gratiam  referens, 
fratrem  quoque  meum  Joannem  per  vos  mihi  resti- 

hensum,  tum  quia  cum  ipsius  regis  nomine  scriptum, 
thermisque  ab  eo  conditis  appositum  sit,  quo  modo 
scribi  hoc  nomen  tum  soleret  certius  indicare  videa- 
tur.  Id  vero  est  hujusmodi  : 

-=  Tranmillo,  nympha?,  decurrite   fluminis  ortu.  < 

—  Hic  proba  flagranti  succedit  vimine  flebo, 

—  Elnpibus  excetsis  ubi  nunc  fastigia  Burgont, 

>  £quanlurque  polo  tectis  praecelsa  lavacra. 

&  Sedibus  hic  magtiis  exardeut  marmora  signis, 

>  Aritna  sublimes  pra?vincunt  culmiua  therma?. 
a  Muneraque  exiiiiiu<  tanti  dat  luminis  auctor. 
*  lni  continua?  pra?nosceus  pra?mia  fama? 
_  Noa  hic  tlamma  nocebo  tumdem  discite  carmen, 
2  Discite  vel  quauta  vlvat  sub  gnrgite  lympha. 


tatis  tain    longa    cessatio  :    sed    cum  potiri     datur 
optato,  ipse  pro  partibus  tuis  honestum  excusationis 

1  Trasimitndo  V.  I.}  Regi  Vandalorum  in  Africa. 
Illustrem  virum  regem  vocat,  quia  Illustratus  titulo 
in  Romanoimperionullus  honoriticentior :  propterea 
hunc  regibus  tribuebant.  Manent  hodie  prisci  moris 
vestigia  in  diplomatis  pontiticiim.  in  quibus  reges 
viros  illustres  appellant.  Quin  et  reges  ipsi  huuc  sibi 
titiilum  addebant.  Nam  inantiquis  regum  nostrorum 
praeceptis  et  constitutionibus  nihil  usitatius,  quam 
Childebertus,  Clotarius,  Pippinos,  Carolus  rex,  vir 
illuster.  Csterum  Vandalici  hujus  regis  qui  Hune- 
rico  fr.itn  successit,  nomen  varie  scribitur  a  diver- 
sis.  Thrasamundos  dicitur  in  acrostichide  veteris  epi- 
grammatis  a  P.  Pithceo  editilib.  n.  quod  quidem  etsi 
antiquariorum  vitio  depravatum  subjicerenon  grava- 
lmr,  tum  ob  ejus  arliticium  hactenus  minime  depre- 


H 

> 

cn 


^  Vandalicnm  hic  renovat  claxum  de  semine  uomen 

c^  Sub  cujus  litulo  meritis  statgrati.i  fictis. 


M 

y. 

> 


EPISTOLARUM  LIB.  IV. 


;8 


tutum  esse  confileor.    Cujus  hactenus  in  oblivionem  A 
mei  silentium  quid  gereret  non  tacebat  :  is  nunc  ve- 
stro  milii  reformatusafFectu  ad  adjuratam  styli  curam 
revertit.  Rogo  tamen  vos  ut  maturetis  reditum;  aut  si 
felix  mora  detinet,  dilectionem  manifestetis  alloquio. 

EPISTOLA  XIV. 

F.NNODIUS    FAUSTO. 

Quflp.  sa>pe  mediocriter  gratis  impensa  sunt,  quo- 
tiens  exhibontur  verba  conjunctis,  quidquid  favori 
obsecutum  est,  sereno  mancipetur  affectui.  Non  de- 
piclis  amorem  mentitur  alloquiis,  qui  perlatori  caro 
reddenda  dotninis  scripta  commiltit.  In  sublimis  et 
magnifici  viri  Panfronii  mei  cornmendatione,  ore  fe- 
riato   mens   dictat  epistolam.    Nescio  enim  in  quale 


EPISTOLA  XVI. 

EMNODIUS    AGAPITO. 

Jure  responsum  multiplicibus  posceretur  alloquiis, 
si  non  ingratas  exstitisse  paginas  meas  magniludinis 
Uise  silentium  testaretur.  Clama  enim  taciturnitas ve- 

stra,  garrulum  displicere  ;  et  novum  vindictffi  genus, 
ut  opinor,  inquirit,  quando  se  non  videt  promovisse 
quod  siluit.  Agitis  epistolari  abstinentia,  ne  ab  impe- 
ritis  ad  vos  scripta  mittantur.  Adempttts  tamen  est 
elTectus  :  providentiae  vestrse  profutura  tractate  :  cre- 
brior  factus  sum,  in  scriptione  contemplus.  Sed  bre- 
vem  sermonem  decet  cohibere  eum,  qui  magna  do- 
luerit.  Cultorem  vestrum  fratrem  meum  Panfronium, 
epistolaris  apud  culmen  vestrum  cura  comitatur  : 
cui  quidquid  gratiae  concessum  fuerit,  me  quoque 
culmen   merita  apud   me  viri,   quam   sum  praefatus,  "  impensorum  vinculis    obligabit  :  cni  etiam  aliqua  de 


extollam  :  in  quo  linguae  macies  debitum  pectoris 
nequit  exprimere.  Sed  abdicandum  esset  milii,  etiam 
si  suppeteret,  faeundiae  lenocinium  :  quia  pauper 
sermo  uberem  diligentiam  rectius  confitetur  :  et  si 
elevamus  per  eifusas  paginas  illos,  quos  arcana  ne- 
sciunt,  jure  tribuenda  amantibus  in  artum  tabella 
concluditur.  Causam  ergo  modici  sermonis  elocutus, 
foederatum  fratrem  quanquam  paucis  verbis  insinuo : 
tamen  multis  obsequiis  :  ut  jutus  magnitudine  ve- 
stra,  iu  negotio  suo  circumstrepentium  aliqnando 
videatur  superasse  commenta.  Quod  restat,  famu- 
lantem  salutationem  exhibens,  me  valere  signitico  ; 
si  tamen  prospera  vestra  certis  indiciis  mibi  dispen- 
satio  superna  concedat. 

EPISTOLA  XV. 

ENNODIUS   FAUSTO. 

Proclivior  ad  impetrandura  via  est,  quoliens  a  re- 
ligioso  aliquid  exigit  abjectio  deprecantis  :  coactus 
enirn  preestat  affectum,  qui  miseriis  supplicis  invi- 
tatur  :  non  potest  offerre  obvia  manus,  cui  imperat 
propositum  afflictos  audire.  Perlator  praesentium 
avito  se  cespite  deflet  abjeclum,  qui  spei  sua;  resi- 
duum  in  vestro  ponit  examine  :  ne  adversarii  ejus 
potentia  de  lucro  et  securitate  gratuletur.  Vos  legum 
sacramenta,  vos  defensio  respicit  submissorum.  Ego 
partes  meas  commendatione  munivi.  Venerabile 
ergo  nomen  augete  beneficiis  :  quia  dum  justa  tri- 
buitis,  nec  illa  quae  ad  misericordiam  pertinent 
posthabetis.  Domine  mi,  reverentiara  salutati  acci- 
piens,  itaprecibus  meis  effectum  tribue,  ut  proprium 
desiderium,  dum   honestas  asseritur,  possit  impleri. 

1  Decoralo}  Major  hic  natu  frater  Honorati,  ut  di- 
ctum  est  ad  epist.  28  lib.  n.  Nobile  par  fratrum  ad- 
vocatorum  et  ex  advocatis  quo°storum.  De  quorum 
utriusque  laudibus  multa  Theodericus  rex  lib.  v  Va- 
riarum  epist.  3  et  4  Honorato.  Tu  inquit,  Decora- 
tus  ex  illo  es,ille  Honoratus  ex  te  est.  Item  de  qua?- 
stura  Decorali :  Tali  igitur  omine  Decoratus  evaluit : 
evaluit,  inquam,ac  se  lionoribus  palatinis judicio  nostro 
laudatusimmiscuit,  dignitatem  sumens,  quamsolemus 
dare  prudentibus.  Sed  quaestor  cum  ad  eum  scripsit 
Ennodius,  nondum  erat.  Humili  conditum  sepulcro 
fuisse  testatur  ejus  epitaphium,  quod  inter  Christia- 
na  monimenta  legitur  his  verbis  : 

Hanc  Decoratus  opem  subducta  luce  pelivit, 
Conderet  exiguo  ut  sua  membra  loco, 


vicariffi  dignitate  suggerenda  commisi.   Vos  petitio- 
nem  meam  ad   effectum  perducite;  quia  adsum  par- 
tibus  meis  quotiens  apud  emendalissimos  hominum 
cogor  subire  testimonium,  dum  certis  exhibeo. 
EPISTOLA  XVII. 


E  N  N  0  D I  U  S 


DECORATO. 


Recte  creditur  enuntiatrix  lingua  esse  penetralium, 
quaft  latentis  secreta  animae  ad  lucem  vocat  eloquio  : 
nesciretur  amor  pectorum,  nisi  illum  proditor  indi- 
caret.  Jure  veterura  sapientia  epistolis  usa,  quasi 
cIavibus,repositum  per  eas  vulgavit  affectum.  Tracta 
est  in  testimonium  scriptionis  mens  testata  diligen- 
tiam  :  mutari  caritatem  non  licuit,  quam  desiderans 
q  pagina  interveniente  promisisset.  Huic  me  ego  con- 
suetudini  vel  legi  potius  mancipavi,  asserens  litte- 
rarum  fide,  quod  de  magnitudine  tua  sensibus  ino- 
levit.  Vos  si  mecum  pari  cura  in  devinclionem  con- 
venientes,  si  fida  interpres  amicitia  se  oeslimans  vo- 
tum  videt  alterius,  responsura  deferens  tabella  signifi- 
cet.  Ego  munera  salutationis  impartiens,  deliberatio- 
nem  meam  non  tanquam  verborum  avarus  occului. 
EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

In  asserendis  quibus  suum  non  denegat  honestas 
plena  suffragium,  raultiplicibus  non  utor  alloquiis  : 
ne  prolixus  sermo  tanquam  a  negaturo  videatur  im- 
petrasse  beneiicium  :  soletis  enim  quae  poscenda 
sunt,  precibusanteferre.  Ad  sublimem  et  magniiicum 
virum  Opilionem,  parentes  ejus  in  Africa  consisten- 
"  tes  direxerunt  certam  diligentiainspirante  personam  : 
qua  ad  patrium  solum  remeante,  boc  mihi  muneris 
praefatus  injunxit,  ut  ad    magnificum  virum  2  Agnel- 

Hinc,  Spoletane,  gemis;  pateris  hinc  damna,  viator, 
iDcassum  quaerens  quis  ferat  auxilium. 

Naoi  fessis  triljuit  requiem,  miserosque  levavit. 
Justitiae  cultor,  largus  et  hospes  erat. 

Fiiscibus  insignis,  generis  nec  stemmate  pejor. 
Hic  lumen  patriae,  hic  decus  omue  fuit. 

Fasces  intelligit,  quam  dixiraus  quaesturam.  Spole- 

tinorum   memtnit   quia  in    eorum  tribunali   causas 

cgerat,   ut  post  ipsum  Honoratus,    auctore    ibidera 
Cassiodoro. 

2  Agnellum]  Patricium,  qui  in  Africa  versabatur. 
Theodericus  rex  Festo  patricio  :  Idcirco  decernimus 
ut  domus  patricii  Agnclli  ad  Africam  discedentis ,  gui 
regnum  pelrns  alteriusnoslris  esl  utilitatibus  servilu- 
rus,  salcis  legibus  lua  iuitione  valletur.  Lib.  i  Var.  15. 


Jr.m  pro  coramendatioue  suorum  a  vobis  scripta  me- 
reatur.  Quam  rem  emendatissimi  hominum  non  ne- 
gabitis,  non  contenti  benignitatem  vestram  solos  in 
Italia  posilos  agnovisse.  Nunc  obsequia  mea  litteris 
reddens,  causam  scriptionis  verborum  compendiis 
indicavi.  Vos  dicenti  pauca  praestate  praecipua. 

EPISTOLA.  XIX. 

ENNODIUS    APOILINARI. 

Producendo  circa  amantem  vestri  silentia  ad  ab- 
sentiam  corporalem  animum  transmisistis  :  retinendo 
pafinas,  in  iramensum  crevit,  quae  haetmus  divisio 


ENNODII  EPISCOPl  TICINENSIS  80 

^  ne  petitionem  negatus  frustretur  effectus,  sic  conces- 
sum  meritis  vestris  locum  per  longa  temporum  inter- 
valla  teneatis. 

EPISTOLA  XXII. 

ENNODIUS    SYHMACHO     PAP.E. 

Quamvis  sublimi  viro  Laurentio  assistat  pro  pi- 
gnorum  commendatione  probitas  sua,  et  patris  pru- 
deutia  causas  sobolis  exsequatur  :  attamen  sollicitu- 
dine  genitali  ad  ampliora  procedit,  et  vix  credit  pro 
tiliis  sufficere  quod  meretur.  Adjutricem  in  astipula- 
tione  germinis  paginam  quaerit  :  et  trepidante  dili- 
gentia  patrum  ardorem  nititur  cum  universitate  par- 
tiri.  Cogitate  si  viro  optimo  negari  effectus  potuit,  et 
pia  et  justa  poscenti.  Tribuat  divinitas  effectum  pre- 
cibus  ejus,  et  hunc  beatitudiuis  vestrse  nominatis  con- 


nil  valebat.    Res  eo  rcdiit  per  abstinentiam  tabella 

rum,  ut  veteris  aevi  providentia  conferat  nil  amori. 

Rancessit  caritas,    quam    verborum   avarus    despicit 

ventilare  :  sine  cultura  est  diligentia  in  usum   non  B  ciliare  dignetur  affectum,  ut  engat  parvulos  implo 


reducta  per  pagiuas  :  styli  frequentia  vivaci  pabulo 
insitam  pectoribus  nulrit  amiciliam.  Facilius,  frater, 
fuerat  desideriis  meis  te  nullo  tempore  cupita  tri- 
buisse,  quam  saepe  iudulta  subtrahere  :  quia  corua 
nesciunt,  quae  cibis  dulcibus  pastor  artifex  irritasti. 
Aliquanto  eniin  tempore  continuando  scriptionem, 
immemorem  nie  sequestrationis  effeceras,  dum  efh- 
giem  venerabilem  placido  inserebas  alloquio  :  at. 
nunc  commeantium  vacuas  manus  nudus  inquisitor, 
inspicio.  Ego  tamen  nolo  errore  meo  alienas  culpas 
asserere,  ut  quod  factum  doleo,  admisisse  convincar. 
Accipe  ergo,  emendatissime  hominum,  desideriorum 
solatia,  per  ccelestem  gratiam  absentibus  attributa, 
et  perlalores,  si  mei   estis   memores,  sublevate;  ut 


rata  coronae  vestrae  miseratio  :  quatenus  anxn  circa 
ipsos  geniloris  vota  superentur.  Domine  mi,  spero 
ut  promissa  dudum  beuignitas  in  ea  parte  testimo- 
nium  ferat,  si  comprehensis  superius  geminatam  im- 
pendi  gratiam,  qui  per  me  precatur,  intelligat. 
EPISTOLA  XXIII. 

ENNODIUS    D0.MINAT0R1. 

Oportuerat  quidem  desideria  vestra,  quae  fratris 
Agnelli  patefecit  allegatio,  ut  tabella  reseraret,  et  ad 
elicienda  colloquia  formam  sermo  praevius  exhibe- 
ret  :  quia  potuit  tibi  restitui  quod  debebis  :  nec  ullo 
me  colore  defenderem,  te  loquente,  a  paginis  absti- 
nendo.  In  tuo  jure  fuit,  lingme  nostrae  ferias  exerci- 
tio  commulare,   et  rubiginem  rusticantis  eloquii  fa- 


nesciant  peregrinationis  incommoda,  dum  nominatis  C  brilibus  studiis  amovere  :  quia  sicut  damnum  caritatis 


patriam   commcndatio  amica  coululerit.   Quibus  re- 
meantibus,  nuntio   me  vestrae  valetudinis  sublevate. 

KIMSTOLA   XX. 

ENNODIUS    JULIANO    V.    I. 

Exercetur  diligenliae  bonum  scriptione  multiplici  : 
linguae  enim  indicio  animorum  secreta  panduntur. 
Assiduis  curam  impendit  eloquiis,  qui  otium  amore 
commutat.  Ilaec  sunt  ofdcia,  per  quse  tacitus  innote- 
scit  affectus.  Familiaris  perlator,  uisi  reddendas  cul- 
raini  vestro  paginas  accepisset,  me  oblitum  reveren- 
tise  vestrae  testarctur.  Nescio  enim  caritatis  esse  ne- 
gligens,   nec  partam   labore  gratiam  quieti  serviens 


est  primum  cupienti  non  dedicare  sermonem  :  ita  pro- 
mulga.ce  scriptioni  silcntium  reddere,  nec  amicitiae 
suadet  meraoria  nec  pudoris.  Nunc  tamen  accessit  ad 
genium  meum,  quod  paginas  imperasti;  et  si  subtra- 
hitur  testimonio,  quod  nunquam  in  amore  vires  in- 
terrogo.  Facessat  ab  ingeniis  liberalibus,  ut  credas 
fascem  esse  intolerabilem,  quem  amicus  imponit.  Tu 
tantum  exacta  complectere,  et  censuram  castigans 
rancida  judicantium  depone  fastidia.  Absit  a  te  eum 
non  fovere  qui  paruit.  In  spem  altioris  meriti  trahi- 
tur,  etiamsi  veniat  a  moneta  triviali,  qui  tibi  impo- 
situm  oris  mancipavit  obsequium.  Ergo  vale,  nii  do- 
mine,  quia  nolo  fieri  prolixa,  quae  non  suut  ad  per- 


effugare.  Multa  debeo  verba  fcderi  :  sed  ad  brevita-  n  pendiculum   fabricata  colloquia.  Tu   messem  gratiae 


lem  cogit  epistola.  Vale,  mi  domine,  honorem  salu- 
tati  accipieus,  et  circa  me  adultam  serva  dignatio- 
nem.  Sic  bono  in  medium  ascitus  reipublica»,  de  fe- 
licitatis  tuffl  diulurnitate  graluleris. 

KPISTOLA  XXI. 

ENNODIUS  CONSTANTIO    EPISCOPO. 
Vigilius  subdiaconus  vester  experiri  voluit  quanla 
mihi   a   vobis  caritas    redderclur;  et  ad  occasionem 


juxta  fiduciam  meam,  lanquam  uber  solum  restitue 
quia  in  tuo  posthac  erit  arbitrio,  si  crebro  epistolas 
meas  accipere  volueris,  his  me  muniis  invitare. 
EPISTOLA  XXIV. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

/Eger  animus  sicut  silentia  non  patitur,  ita  proces- 
siiin  narralionis  abjurat  :  contestationi  mceroris  nec 
taciturnitas,  nec  colloquia  prolixa  conveniunt  :  arcta- 
tur  pagina,  cni  vix  inter  gemitus  verba  tribuuntur. 


profectus  sui  conjunctionem  nostram  couatus  addu-      Sed  quid  assero  linguae  ferias  plus  loquendo,  et  coa- 


cere,  statum  inter  nos  amicitice,  dum  augetur  hono- 
ribus,  vult  metiri  :  quateuus  ad  ipsura  fructus redeat, 
quem  ex  diligentiffi  messe  condidimus.  Ilunc  si  me- 
reor,  ad  diaconii  sacramcnta  perducite  :  ut  dignitas 
prffifati  ad  spera  mihi  proficial  majora  poscendi.  Sed 


ctam  necessariis  epistolam  terminis  garrulitate  polli- 
ceor?  Deum  quaeso,  ut  anxietati  mea.  de  manifesto 
prosperitatis  vestrae  succurrat  indicio.  Ille  admittat 
lacrymas  meas,  cui  clausa  ora  fabulantur  :  cui  ad 
plenam  legalionem  sufficit  ex  compunctione  defluens 


81 


LPISTOLARUM  LIB.   IV. 


imber  oculorum.  Ego  labefactalam  non  solum  quic- 
tem  meam,  sed  et  salulcm,  inimicorum  valetudinc  et 
rumorum  procellis  agnosco.  Potens  est  divinitas  im- 
mensfe  tempestatis  incerta  bono  screnitatis  amovere. 
Vos,  si  de  Deo  mereor,  salvete  :  et  amanti  in  vobis 
conscientiam,  non  Ravennates  excubias,  tabellarum 
promulgatione  consulile. 

EPISTOLA  XXV. 

BNNODIUS    '    ItASSO. 

Si  vetus  diligentia  quae  a  parentibtis  meis  crgaam- 
plitudinem  tuam  fructus  uberes  de  gratitc  messecon- 
debat,  circa  personam  meam  pro  fidei  memoria  ser- 
varetur,  moustraret  frequentia  liltorarum,  et  inse- 
pultam  caritatem  testis  pectoris  scrmo  recludcret.  At 
nunc  oblitum  mei  te  sentio;  nec  aliquarn  meliorissoe- 
culi  retinere  concordiam ;  quando  nulla  qua.*  sollici- 
tudinem  tuam  resignet,  scripta  diriguntur.  Sed  ego 
desiderii  impatientiam  ad  verba  converti :  qui  scio 
tunc  novellam  amicitiam  babere  dulcedinem,  si  an- 
nosa  servetur;  etillud  esse  in  alfectione  purius,  quod 
nostri  examinavere  majores  :  sciens  quia  -  si  Camil- 
lum  mente  retines,  Ennodium  non  omittes.  Qua  de 
re  salutationis  munera  epistolari  cura  persolvens, 
precor  ut  bajulum  praescntium,  clericum  meum, 
quem  ad  Gallias  et  suae  utilitatis  et  meoe  jussionis 
causa  perduxit,  susceptum  liaberc  digneris.  Quo  re- 
meante  prospera  vestra  scriptione  signate  :  ut  si  quid 
in  amore  damni  fecit  oblivio,  epistolaris  sollicitudo 
restituat. 

EPISTOLA  XXVI. 

ENNODIUS    3    EUGENETI    V.    I. 

Faustumccelo  omen  adveniens  auspiciavestra  cor- 
roboret,  et  tirocinia  can;r  dignitatis  suis  muniant 
divina  consiliis.  Per  vos  supernus  favor  regat  domi- 
num  libertatis  :  ut  ex  pectoris  vestri  fonte  ad  aures 

1  Basso]  Callo  V.  C.  Sic  enim  appellavit  epist.  20, 
lib.  i.  cui  cum  Ennodii  parentibus  vetus  fuerat  ne- 
cessitudo, 

2  Si  Camillum  mente  retines]  Qui  patrem  amasti,  fi- 
lium  non  spernes.  Ennodii  ergo  pater  Camilius.  Jam 
Ennodii  parentes  Gallos  fuisse  scimus  e  provincia 
Narbonensi,  laremque  in  ea  habuisse  totam  ejus  ferme 
cognationem.  Quibus  sane  argumentis,  ac  duoruni 
simul  Ennodii  praenominum  conjectura  ducor,  ut 
augurer  Camillum  ejus  patrem  illum  ipsum  fuisse, 
qnem  Sidonius  carmine  ad  Felicem,  summum  ipsius 
patruelium  vocat.  Felix  siquidem  tilius  fuit  Magni  : 
pater  Camilli,  ejusdem  Magni  frater.  Sidonius  idem 
in  descriptione  convivii  Arelatensis  lib.  i,  epist.  II  : 
Recumbente  post  se,  post  Magnum  scilicet  exconsule, 
Camillo  filiofralris,  qui  duabus dignitatibus  el  ipse  de- 
cursis  pariter  ornaverat  proconsulalum  pairis,  patrui 
consulatum.  Quare  Felix  et  Camillus  fratres  erant 
patrueles,  fratribus  prognati.  Camilli  autem,  ut  con- 
jicio,  iilius  Ennodius  noster,  qui  Magni  Felicis  prae- 
nomina  a  propatruo  ejusque  iilio  derivarit.  Verum 
haec  nostra  tantum  est  divinatio. 

3  Eugeneti  V.  I.]  Quaestoripalatii  Theoderici  regis. 
Hanc  enim  illi  dignitatem  gratulatur  :  quam  etiam 
expressit  carmine  2,  quod  de  Eugenete  ipso  scriptum 
est : 

Vox  justi  quaestor,  legum  substantia,  nobis 
Ceu  Phcebus  mittet  carmina,  plectra,  lyram. 

Fuit  etiam    postea   magister   ofiiciorum,    ut  videre 

*  Hoc  est  ad  litteram  :  Incxplete  inferne,  quare  me  ju- 
nioretn  rapuisti  subito  ?  Quid  festinasl  Non  tibi  omnes  debe- 


A  principis  delluat,  quod  in  vobis  seternaa  imber  infu- 

derit.  Ecce  qiuc  dcbui  vota  rudimontis,  licet  coui  tts 
in  artum  sermonibus,  cnarravi.  Vos  mementote  pro- 
inissi  arnoris  et  fcederis,  utsinc  mutationisdispendio 
debitum  mibi  qutestura  dissolvat.  Tenete  circa  me 
4animum  decessoris  :  dignitatisvestra  pollicitalio  non 
frangatur  variata  personis.  Uomini  mei,  salvete  pro 
desiderio  supplicis,  et  in  magna  boueiiciorum  promul- 
gatione  suscipite  parca  colloquia.  Talia  cnim  estusus 
felicium  et  natura  meliorum,  utlinguee  copias  rebus 
ct  proeslitis  antecellant. 

EPISTOLA  XXVII. 

ENNODIUS   SENARIO. 

Feslinatio   porlatoris   in    artnm   coegit   epislolum, 

dolentem  magna  focit  pauca  dictare.  Apud  eum  tu- 

men  ista  nou  gravant,  qui  inter  sermonum  angustias 

iuterpres   et  sensuum.   Super  tarditate   enim  domni 

Fausti   et  opinionum   varietate  discrucior.  Vos   post 

Deum  anxietati  meac  celeri  rescriptione  succurrite  : 

quia  deterius  est  incerta  macerari  spe,  quam  mani- 

festam    desperalionem   indicio    amantis    agnosccre. 

Valetc,  mi  domini,  et  advertentes  quid  cupiam,  vo- 

tiva  vel  necessaria  promulgate  colloquia. 

EPISTOLA  XXVIII. 

ENNODIUS    AGAPITO. 

Si  mihi  ex  senlentia  dies  iluerent,  non  negotiosis 
operam  paginis  potius  quam  obsequenlibus  exhibe- 
rem;  nec  munus  caritatis  ad  ofiicta  peregrina  trans- 
ducerem.  Sed  coactus  rem  diligentiaj  necessariis 
q  commutavi.  Sublimis  enim  et  magniticus  vir  pro 
dolosis  inimicorum  laborat  iusidiis :  qui  per  me  sequi- 
tatis  veslne  implorat  patrocinium;  ne  prava  concin- 
natio  opiuionem  ejus  permittatur  incessore,  et  fabri- 
cati  rumoris  ferat  forte  compendium.  Oomine  mi, 
salutationcm  largissimam  dicens  deprecor,  ut  ille  qui 

est  lib.  i  Variar.,  epist.  12  et  13,  in  quibus  Euge- 
netis  doctrinacum  eloquentia  singulari  praeconio  ce- 
lebratur.  Itemque  ab  Ennodio  ibidem.  Etenim  prin- 
cipes  fori  Romani  iuter  advocatos  fuerat  Olybrius  ot 
Eugenes  :  unde  Athalaricus  apud  Cassiodorum  lib. 
vn,  epist.  19  de  Felicis  ad  quaesturam  promotione 
scribens  ad  Senatum  :  Advoca/ionis,  inquit,  laudem 
inter  primarios  eloquenlix  frequentcr  meruit  invenire. 
Is  contra  magnum  Olybrium  sletit,  is  palmarum  Eu- 
genetis  lingux  ubertate  suffecit;  et  illis  parfuit  quos 
singulares  Roma  cognovit.  Porro  Eugeneti  pro  Eu- 
geui  mutata  declinatione  eo  genere  metaplasmi  di- 
"  ctum  est,  quo  Eutychetem,  Diogeuetem,  Eusebelem, 
Niciatem,  pro  Eutychem,  Diogenem,  Fusebem,  Nt- 
ctam  apud  inferiorisae.vi  scriptores  nonnunquam  of- 
fendimus,  et  in  antiquis  inscriptionibus  saepissime, 
ut  in  hac  Romana  : 

D.    M.     S. 

T  I .    C  L  A  U  D  I 

EUGENETIS 

V  1  X  .    A  N .    XI.     D .    IX. 

TI.    C  L  A  U  D  1  US 

A  N  1  C  E  T  U  S 

PATER.     FEC. 

'AirlT^piox'  atOT,,  x£  [xs  vrfrctov  ^p-irasa?  a-^vto; 
Ti  it-e-joe^;  oij  ao:  r.dv-zz;  o^s^oaeOa  *. 

*  Animum  decessoris]  Fausti,  opinor  :  quem  supra 
quaestorem  vidimus  lib.  n,  epist.  23. 

mur  aut   forte  polius  cum  puncto  interroganti,  non  tibi 
omnes  debemurf  Edit. 


8:3 


ENNODII  EPISCOPl  TICINENSIS 


84 


in  vobis  notus  est  vigor  assurg.it,  et  quod  a  patribus  A  pudeat.  Nefas  est  euim  credentem  ad  obliqua  provo- 
vestris  poscitur  mei  sermonis  obsequio,  ad  impetra- 
tionem  congruam  perducatur. 

EPISTOLA  XXIX. 

1    EN.NODIUS    PAP.E. 

Coelestis  utilitatem  sequacium  curadisponit. 2  Inau- 
spicata  bene  de  Deo  mereotibus  dona  tribuuntur.In- 
gerit  superna  dispeusatio  etiam  quod  supplicare  bu- 
manitas  non  praesumit.  Agnoverunt  adversarii  sedis 
vestrae,  quo  propugnante  vincantur  :  quod  proxime 
de  Aquileiensi  redemptor  noster  persona  reseravit. 
Et  ideo  inter  excellentia  munerum  diviDorum  peto, 
ut  mei  corona  vestra  meminisse  non  abnuat.  Invitat 
enim  ad  famulandum  plurimos,  qui  quamvis  longe 
positum  diligit  obsequentem.  Vale. 
EPISTOLA  XXX. 

ENNODIUS    EUGENETI    V.    I. 

Postquam   prima  spei  meae  effectum  dedere  collo- 


quia,  ad  usum  sermonis  ora  diu  feriata  laxavi.  Ani- 
matur  enim  successibus,  etiam  cui  per  conscientiam 
non  suppetit  Latiaris  eruditio.  Cessantibus  studiis 
saepe  facundum  gaudia  reddiderunt  :  mceroris  nubila 
hilaritas  depellit,  mox  rutilantia  per  sudum  verba 
discurrunt.  Itaque  aut  perfectos  nos  ltetitia  monstrat, 
aut  infantes  facit  adversitas.  Ha>c,  mi  domine,  vobis 
etiam  astipulantibus  confirmantur.  Ergo  teinpus  pro- 
speritatis  amplexus,  reddo  debendce  salutationis  af- 
fectum  ;  sperans  ut  circa  me  nobilis  promissio  quae  a 
plenitudine  gratise  sumpsit  exordium,  quasi  incre- 
mentis  egena  geminetur.  Vale. 

EPISTOLA  XXXI. 

ENNODIUS    AVITO. 

Licet  multam  nobis  per  litteras  magnitudinis  tuae 
occasionem  gaudii  elementa  pepererunt,  cum  ad  bi- 
laritatis  obsequium  index  funeris  sermo  militasset, 
non  tamen  par  lacrymisjucunditascontigit,  nec  moe- 
roris  turbidum  ex  toto  colloquii  serena  depulerunt. 
Retinet  afilictionem  mens  de  tanti  3  decessione  pon- 
titieis,  etiam  post  desiderata  colloquia  :  ab  hoc,  quia 
natura  rerum  est,  ut  queelibet  Uutitia  vel  modici  an- 
goris  collatioue  superetur.  Sed  quid  novacommemo- 
ratione  facimus,  quae  animum  clandestina  hactenus 
jactatione  domuerimt?  Votis  vestris  cum  Dei  adjuto- 
rio  comitem  me  promitto  :  dummodo   salva    domni 


care,  et  quem  alfectu  obligastis,  per  incerta  deducere. 
Vale. 

EPISTOLA  XXXII. 

ENNODIUS    EUGENETI. 

Non  sestimo  rem  obsequii  frequeutia  posse  rances- 
sere  :  nec  culturam  diligentiae  vitio  garrulitatis  ascri- 
bi.  Suppetat  forte  de  abstinentia  tabellarum  excusa- 
tio  illis,    qui  publicae  utilitatis  muniis  occupantur  : 
veniam  nonmeretur,  si  a  scriptionis  assiduitate  tem- 
peret  absolutus.  Liquido  couhtetur  amoris  negligen- 
tiam,  qui  cum  possit,  epistolas  in  quibus  est  affectio- 
nis  pabulum,  non  ministrat :  error  otiosi  est,  sibene 
comperta  meus  per  linguae  ferias  desideratis  attenue- 
tur  impasta  colloquiis.  Sed  sicut  nos  religionem  gra- 
"  tiae  fovere  convenit,  curis  saecularibus  nil  debentes : 
ita  nisi  magnitudo  vestra  partibus  suis  adfuerit  pro- 
mulgatione  responsi,  damnatis  probe  facta  reticendo  : 
quia  si  tollantur  virtutibus   praemia,  quem  laborasse 
non  pudeat?  Ecce   quantum,  cestimo,   brevi  elocutus 
utrorumque  propositum;  animo  meo  male  esse  con- 
titeor,  quod  remeante  Montanario,  cum  dedissempa- 
ginas,  uon  recepi :  quod  debitum  posco  lege  restitui, 
pudore  geminari.  Nunc  vale,  mi  domine,  et  vestram 
quaerens,  propriam  nuntians  sospitatem,  Deum  pre- 
cor,  ut  si  mei  memor  est,  prospera  vestra  multipli- 
cet. 

EPISTOLA  XXXIII. 

ENNODIUS    SENARIO. 

q  Si  amor  pudori  acquiesceret,  si  caritatis  impatien- 
tia  verecundue  lege  teneretur,  a  paginalibus  ofhciis 
temperarem,  et  silentii  formam  vestri  imitator  assu- 
merem  :  non  improvidus  aestimator  conjiciens,  illa 
quibus  remuneratio  a  vobis  subtrahitur,  non  amari  : 
nec  suaderi  facilius  tabellarum  abstiuentiam,  quam 
tacendo  :  "  viros  comitatensis  exercitii  per  linguce 
ferias  clamare,  quid  respuant.  Sed  non  ita  est  ma- 
gnitudo  tua  lineis  quadrata  fabrilibus,  ut  quolibet 
tecta  velamine  amantis  oculos  possit  effugere  quia 
sine  obstaculo  vestium  penetralia  respicit  mens  ami- 
ci.  Nemo  aestimet,  quod  latentis  interna  consilii  apud 
caros  aulicis  excocta  fornacibus  celet  urbanitas.  Sed 
credo,  querelis  meis  illud  ordinis  vestri  aptuin  excu- 
satiouibus  genus  opponas :  Non  recte  ab  occupatis 


papae  nostri   incolumitate,  talem  vos  elegisse  cogno-  ^  otiosorum  munia  postulari;  vix  ad   ha>c  oilicia  posse 
scarn,  quem  eum  cui  animae   cura  est,    laudare  nou       descendere  obsequiis  principalibus    adbaerentes.  Au- 

lEnnodius  papse}  Symmacho  :  quem  papae  nomine 
perpeluo  signiiicat :   omnes  siquidem   epistolas    aut 


pene  omnes  illo  superstite  scripsit. 

2  Inauspicata]  Nova  signiticatioue  inauspicatum 
meliorem  in  partem  posuit  pro  improviso  et  inspe- 
rato  bono,  quod  praeterspem  et  exspectationem  eve- 
uiat.  Sic  lib.  i,  epi-4.  '6  :  Inauspicatis  succssibus  illi 
provectuum  incrementa  veniura  sunt,  quem  caepissevi- 
demus  a  fascibus.  ltem  lib.  ix  ad  Ca>sanuui  episco- 
pum  :  Unde  parentibus  meis  inauspicata  sublimitas'? 
et  aliis  quoque  locis  :  cum  inauspicatum,  contra  id 
dici  soleat,  quod  sinistrum  et  infaustum,  ut  Plinio 
lib.  xxviu,  cap.  2. 

3Decessionc  poniificis}  Aquileiensis.  Ibi  enim  ver- 
sabatur  Avitus  lib.  v,  epist.  •!*>. 

*Viros  comitatensis  exercitiijQuoA  munus  coniita- 
ten^e  dicilur  leg.   38  cod.  Theod,  de  Decurionibus. 


Comitatenses,  sicut  Palatini,  generaliter  interdum 
vocantur  omnesqui  in  sacro  palatio  militant  in  prin- 
cipis  comitatu.  Quo  sensu  comitatensis  jure  dicitur 
Senarius,  quem  io  regis  obsequio  inter  exceptores 
menusse  ostensum  estadepisl.  II,  lib.  m.  Interdum 
Palatioi  peculiariter  appellati,  qui  io  oflicio  eraut 
utriusqtie  comitis  largitionnm.  Quorum  ex  numero, 
ut  antiquae  jtiris  glossae  docent,  qui  in  pal.itio  subsi- 
stebant,  comitateuses  nominabaiiiur  ;  qui  in  provin- 
cias  dirigebantur, inittendarii.  Sic  ennn  dislinguunt  : 
ria)v2T*vo;  6  TcaXav.avo;;  O-rr.psrr,;.  n.3/.aT:vo:  yip  xc.voi 
ovoaax:  -jvts;  ihcaXoGv— a  o:  ev  to:;  y.aTi  to  icxXtfctov 
Or.o-ajpo";  &1CI\peTOUVT6{  Ta;£(I)Ta:>  i/,/>'  o'.  alv  a£l  T(o 
-z\izm  -poTiSpevJovTs;,  IXeyovto  xoaiTaTLj-.o:-  xoa:- 
TaTOv  yip  6  to-O?  sv  (o  &:iyc:  6  jixT:Xt'J;*  oi  6i  tli  ts^ 
eicapywt;  zsaTcdaevot,  •J.iTevSipior."  M:to>  yip  t6  'At:o- 
irreAXw. 


83 


EPISTOLAHLM  LIB.  V. 


M 


divi  quidem  saepe  talia :  sed  contiteor,  non  reccpi  :  A  frons  picta  proposito  :   nos  ad   hanc  fabricam  aulla 


quia  frequentes  necessitates  desideria  transcendunt, 
et  sine  intermissioue  timor  cedit  affectui.  Voluntas 
in  culpa  est,  quiffi  concinnataexcusatione  defenditur. 
Ecce,  mi  domine,  quam  magna  doleam,  cum  oflicio 
salutationis  asserui  ;  perlatorem  utrique  carum,  pro 
lide  sua  et  nobilitate  commendans,  ut  benelh  io  cul- 
minis  vestri  inimicorum  insolentia  technis  suis  op- 
pressa  subjaceat.  Vale. 

EPISTOLA  XXXIV. 

ENNODIUS    '    HORMISD.E. 

Postquam  votiva  milii  necessitas  vestra  beneficio 
proxiinitalis  desiderii  coepit  spondere  eiFeclum,  ani- 
mo  ad   Iongiora  transiistis ;  et  cum  Liguriam  pene 


praecedentium  studiorum  lima  composuit  :  rniilam 
scimus  ad  conjunctionein  alferre  concordiam  :  urba- 
uitatem  inter  caros  ut  venena  respuimus.  Ergo,  mi 
domine,  salutationem  accipiens,  amantem  tui  in  bac 
potius  parte  sectare,  et  ut  ciillurain  lidei  per  frequen- 
tiam  sermonis  impendas,  et  ex  secrcto  pectoria  infu- 
cata  exspectanti  verba  concedas.  Vale. 
EPISTOLA  XXXV. 

ENNOIHUS    -    APRONIANO. 

In  usu  est  viris  morum  claritate  fulgentibus  religio- 
nem  amieitiae  per  culturam  nutrire  colloquii  :  ut  dum 
gratiae  germina  fotu  confabulationis  auimaritur,  ad 
messem  conjunctio  foederata  pervcniat.  PerhffiC  enim 


manu  contingitis,  linguam  feriis  deputastis.   Minus  .,  munia  voluit  senior  providentia  absentiae  nil  licere 


licuit  absentiae  dum  sanctitatem  vestram  prolixa  via 
rum  intervalla  tenuerunt :  pensabat  confabulatio  dis- 
pendia  visionis,  et  in  remediis  provisa  diligcntiae  lit- 
terarum  commercia  praestabantur  :  per  quae  officia 
inter  habitatione  discretos  nil  peribat  affectui.  Sed, 
credo,  eligitis  amicis  difficiliora  tribuere  :  non  pu- 
tantes  beneficium,  si  pascar  in  tauta  vicinitate  collo- 
quiis.  At  ergo  casum  meum  versa  aestimatione  sus- 
piro,  ne  beatitudo  tua  retuleritad  judicium,  quod  ex- 
hibuit  blandimentis  ;  dum  quod  pra?cessit,  ascribit 
tempori,  nou  amori.    Facessat  a  nostro  in  amicitiis 

1  Hormisdae]  Diacono.  Lib.  vm,  epist.  33. 
*  Aproniano]  V.  I.  comiti  rei  privatae.  Cassiodorus 
lib.  vm,  epist.  ultima  :  Aproniano  viro  illustri  comiti 


Merito  de  vobis  emendatissimus  hominum  dornnus 
Faustus  praedicat  singulare  testimonium.  Sine  nube 
datur  agnosci,  nihil  de  eo  dubitandum,  quem  proba- 
tus  attollit.  Sed  nunc  ad  epistolae  angustias  me  redu- 
cens,  secretis  debitam  laudem  claudo  penetralibus, 
ne  quod  apud  externos  faciendum  est,  apud  vos  im- 
portunitate  rancescat.  Vale,  mi  domine,  salutationem 
obsequentissimam  accipiens  :  Deum  precor,  ut  pro- 
spera  vestra  in  longum  producens,  mihi  quoque  se- 
cundis  amicorum  successibus  spondeat  auctionem. 
Vale. 

privalarum.  Sed  nondum,  opinor,  hoc  honore  funge- 
batur. 


LIBER  QUINTUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

ENNODIUS    J    LIBERIO   PATRICIO. 

Dum  pro  venerandae  religione  conscientiae  verba 
dirigitis  in  Aquileiensis  electione  pontificis,  et  divinis 
initiata  lingua  cultibus  militat  consecrando,  iu  ignoti 
nos  diligenlia  sermonum  vincula  tenuerunt  :  quiani- 
hil  superat  judiciis,  quotiens  aliquid  probalus  extule- 
rit.  Quid  enim  sententiae  sequacium  derelinquatj 
quando  justitiae  obsequitur,  cujus  in  examen  detini- 
tio  non  vocatur?  Agitis  bono  conscientiae  quod  vestro 
vix  negaretur  imperio.  Exhibuit  2  inter  arbitros  Mar- 
cellini  venerabilis  collegam  maximus  hominum,  hu- 
militate  sublimior  :  et  ne  potestati  favor  per  obli- 
quos  ascriberetur  interpretes,  quod  de  proprio  de- 
cerpsit    genio,    laudati   junxit   ad    pretium.    Egistis 

1  Liberio  patricio]  In  synodo  Arausicana  1 1  omnibus 
suis  nominibus  subscribit  :    Patrus  Marcellus  Felix 

LlBERIUS  V.  C  ET  INL.  PR.EFECTUS  PR.ETORIO  GALLIA- 
RUM    ATQUE     PATRICIUS     CONSENTIENS     SUBSCRIPSI.      Nillil 

babuit  aetas  illa  Liberii  nomine  illustrius.  Primum 
enim  pro  Odoacre  adversus  Theodericum  fideliter 
stetit  :  post  illo  devicto  sub  Theoderico,  quandiu  is 
regnavit,  summistogae  militiaeque  honoribus  perfun- 
ctus,  multa  in  Italia  et  Gallia  praeclara  cum  laude 
gessit  :  itemque  sub  Athalarico.  Theodati  etiam  re- 
gis  legatus  ad  Justinianum  imperat.  delectus  :  a  Justi- 
niano  denique  ipso  militaribus  copiis  adversus  Go- 
thos  in  Italia  etSicilia  praeposilus,  bwjjo,  ut  Procopius. 
testatur,  y.v.'/6-.  rz  xscl  a.yJ.06;  8iaftp6v?biq,  \6yov  ra  rov 
«XjjSoOc   ir.vj.ti ilnijv.i    5%em<nciuevoq.  Qiiorum   onmium 


C  mediocrem,  ne  praecelsi  esset  suspecta.  praedicatio. 
Clarissimorum  testimonia  ut  vires  accipiant,  culmina 
castigantur.  Felix  sacerdotium,  cui  facem  praelulit 
plena  mens  luminis.  Beata  conversatio,  quae  idcirco 
in  discussionem  deductaest,  ut  tanto  viro  astipulante 
superaret  :  quae  non  didicis  et  saporem  victoriae,  ni-i 
subjacuisset  incertis.  Semper  innocentibus  gloriam 
adversa  pepererunt ;  providet  defensores  fortissimos 
mediocris  (impugnatio.  Sed  quid  epistolae  terminos 
loquacitate  produxi,  coactas  lege  paginas  in  humana 
concinnatione  transgressus?  Jungo  et  ego,  amplissi- 
mi,  partibus  vestris  pro  modulo  exiguitatis  propriae, 
ccelo  vobis  obsequente,  consensum  :  et  quod  mirabile 
inter  homines  habetur,  consideratione  vestri  attrahor 
ad  amorem.  Inspirata   mihi  per  alterum   placet  af- 


I) 


auctores  nobis  Cassiodorus  lib.  n  Variar.  H  et  lo;  lib. 
vin,  epist.  6,  et  lib.  xi,  epist.  1.  Procopius  idem  lib.  i 
et  in  de  Bello  Gothico  :  et  Ennodius  ipse  lib.  ix,  epist. 
23  et  29,  ubi  plura  de  Liberio.  Hanc  porro  epistolam 
tanquam  Symmachi  nomine  scriptam  ab  Ennodio 
mter  Symmachi  epistolas  collocarunt. 

2  Inter  arbilros  Marcellini  }  Honoratos  videlicet, 
qnorum  arbilnum  in  antiquis  episcoporum  electioni- 
bus  ac  testiinonum  exquirebatur.  Leo  episcopis  pro- 
vinciae  Viennensis  epistola  89  :  Exspedareniur  cerle 
vota  civium,  (estimonia  populorum  :  quxrelur  hono- 
ratorum  arbilrium  electio  clericorum,  qux  in  sacer- 
dotum  solent  ordinadonibus  ab  iis  qui  norunt  Patrum 
regulas  custodiri. 


87 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


88 


fectio ;  dum  manet  caritas  imis  inserta  visceribus  A 
peregrinante  persona.  Comitem  se  tamen  coelestis 
gratia  desideriis  jungat  :  et  dum  cupitis  datur  effe- 
ctus,  aut  inveniat  bonum  pontilicatus,  aut  faciat. 
('  Valete,  mi  domine,  et  amantem  vestri  crebris  rele- 
vate  colloquiis  :  ut  si  non  cxigat  ncgotiosas  frequen- 
tia  pagiuas,  praestentur  aifectui.) 
EPISTOLA  II. 
ENNODIUS  2  UARCIA.NO. 
Dum  inter  spem  et  metum  animus  meus  de  te  an- 
xio  jactaretur  incerto,  solida  profectus  tui  indic.a 
colloquii  melle  reserasti :  quia  domesticam  origini 
tua3  facundiam  iidelis  doctrinae  haeres  iusequeris.  Non 
degerat,  ut  video,  vena  linguarum  ;  et  peritiee  suc- 
cessio  illo  quo  patrimonia  jure  discurrit.  Putabam 
scientiae  dotes  rem  tantum  ingeniorum  esse,  non  fa- 
miliae,  nec  duci  per  stemmata  quod  labor  conti- 
nuus  ct  indefessus  sudor  adipiscitur.  Sed,  quautum 
apparet,  ordines  suos  servat  eloqueutia,  et  oris  pom- 
pa  quae  exundavit  in  veteribus,  migrat  ad  posteros  : 
concordat  scientiae  cursus  et  fluminum  :  per  consue- 
tos  alveos  et  dicendi  unda  praelabitur.  Venit  ad  te 
cum  censu  patris  eruditio;  et  bono  sobolis  Asteriurn 
sepulcra  restituunt.  Invidi,  fateor,  bactenus  annis 
senioribus.  Et  eetatem  cui  ille  concessus  fuerat  su- 
spiravi.  Beneficiorum  coelestium  negligens  aestimator, 
quando  potui  desperare  de  togae  fructibus,  radicis 
manente  substantia?  Sed  superna  dispensalio,  ut  det 
genium  beneficiis,  improvisum  facit  esse  quod  tri- 
buit  :  et  dum  vota  trausgreditur,  potentiam  suam  li-  C  jacturam  frontis  exhibeo,  et  dum  imperata  exsequor, 


B 


EPISTOLA  III. 

ENNODIUS    4   OPILIOM    V.    I. 

Debeo  equidein  prioribus  responsa  colloquiis,  et 
in  obsequio  propositi  vel  pudoris,  nisi  pagina  rusti- 
cante  displiceaui,  ae  epta  geminare ;  ne  potioris  di- 
gnatio  ad  pcenitentiaui  redeat  de  abjuratione  fasti- 
dii.  Nostro  enim  vitio  in  culmine  constituti  supercilii 
memoriam  non  amittunt,  si  illud  male  genus  sectari 
et  hnmiles  suspicentur.  Cum  enim  'eminentissimos 
attoliat  castigatio  sua,  et  honorum  plenitudo  saecula- 
rium  lioc  solo  artiticio  patiatur  augmenta,  couside- 
randum  est  quid  abjectis  detrimenli  pariat  status 
acgustia  non  metiti.  Ergo  sufiiciat  'magnitudiui  ve- 
strae  quod  post  duplicem  scriptionem  senlio  quid  per 
sileniium  erroris  incurrerim.  Sed  timui,  confiteor, 
ne  ad  vitium  me  duceret  fuga  culparum  ;  et  sermo 
deputatus  ad  gratiam,  dum  nulla  peritiae  lima  come- 
retur,  inveuiret  olfensam.  Refugi  borrorem,  qui 
ignaris  de  parendi  occasione  geueratur.  Ecce  asserui 
babuisseme  et  animam  depositum  contitentis,  et  bene 
de  viribus  conscii  in  restitutione  verecundiam.  Res- 
tat  autem,  emendatissimi  bominnm,  et  illud  placere 
vobis  allegationis  meae  inspectioue  cognoscam,  quod 
bactenus  aecepta  non  reddidi.  Eida  enim  index  est 
possibilitatis  uostrae  consiaeratio  ;  et  sicut  in  omni- 
bus  praecipua,  ita  fama  muniens  circa  linguae  maciem 
custodita,  quasi  crescit  eloquentium  dos  pudore  :  fa- 
cile  prudentiae  nomen  adipiscitur,  cum  per  ipsum 
conticescat  infantia.  Causao  tamen  quam   injunxistis, 


beralitate  manifestat.  Non  est  bonis  partubus  infe- 
cunda  Liguria  :  nutrit  foro  germina,  quae  libenter 
amplectatur  et  curia,  Nota  proximitate  sociantur 3 
causidicus  et  senator  :  bis  qui  bene  toga  usi  fuerint, 
reseratis  suseeptura  sinibus  palmata  blanditu,'.  Vale 
dulcissime,  et  ad  baec  decora  multus  incumbe  :  to- 
tum  te  studia  honesta  suscipiant :  festina,  ut  ad  mes- 
sem  patriam  venias,  linguam  lectionis  sarculo,  mores 
bonorum  imitatione  purgando. 

1  Valete}  Omissis  quee  sequntur,  codices  Symma- 
cbiani  epistolam  ita  concludunt  :  Da/a  xvin  calend. 
Novembr.  die,  indictione  vin,  boc  est  anno,  ut  dixi, 
cdxcix.  Ex  quo  patet  epistolas  Ennodii  ordinem  suum 
non  retinere.  Alioquin  bae  quae  de  Marcellini  electioue 
aguut,  superioribus  praeponi  deberent. 

*  Marciano]  Advocato,  Asterii  lilio. 

3  Causidicus  et  senaior]  Ad  curiam  et  senalum  adi- 
tus  per  bonores  patebat  :  ad  honores  autem  gradus 
erat  advocalio.  Unde  Valentinianus  novella  de  poslu- 
lando,  quse  est  3i-  inter  Theodosianas,  advocationem 
appeilat  seminarium  dignitatum.  Vel  quia  ex  primo- 
nbus  advocatis  plerumque  tiebant  quaestores,  consu- 
lares,  praesides  et  alii  litterati  magistratus  :  quod  in 
Decorato  et  Honorato  vidimus  ;  passimque  exstant 
exemplaapud  Marcellinum  et  Cassiodorum  :  quo  qui- 
dem  sensu  locutum  hoc  loco  arbitror  Ennodium.  Vel 
quia  qui  prselixum  legibus  numerum  annorum  in  ad- 
vocatione  expleverant,  diversarum  deinceps  diguita- 
tum  privilegiis  oruabantur.  Quo  spectans  Sidonius 
lib.  i,  epist.  II,  advocatorum  dignitates  tum  mcipere 
dixit,  cum  actiones  finiuntur. 

4  Opilioni  V.  l.\  Subliinem  et  magniticum  virum 
dixit  lib.  iv,  epist.  18.  Illum  puto,  qui  postremis 
Theodcrici  temporibus  consulatum  cumJustino  Ang. 


opinionem  ad  incerta  transmitto.  Agnellus  de  casis 
per  varias  permissionum  mihi  illudit  eftigies,  volens 
a  uobis  summam  pretii  designari.  Sed  mali  hominis 
ardorem  insatiabilem  esse  didicistis,  qui  nisi  con- 
temptu  pecuniae  non  sanetur.  Domiue  mi,  saluto  et 
rogo  ut  religio  circa  me  pii  amoris  servetur  et  fcederis. 
EPISTOLA  IV. 

ENNODILS    5    HELISE.E. 

Dia  quaesitus  desideriis  meis   evenit  effectus  :   ut 

gessit  anno  524  cujusque  nomen  concilio  Carpento- 
ratensi  prsefixum  est,  quod  eo  anno  celebratum  con- 
stat.  Quod  enim  perperam  ibi  a  sciolo  quodam  anti- 
quario  Opilioni  consuli  adjectus  est  collega  Viucoma- 
lus,  quia  Opilionem  alterum  quem  eumdem  credehat, 
D  cum  Vincomalo  consulem   auno  463  fuisse  memine- 
rat;  id  mirum  videri  minime  debet  :  cum  pari  auda- 
cia  in  epistolas  Hormisdse  papsead  Possessorem,  qua' 
Rustici  consulis,  cui  collega  fuit  Vitaliamus  anno  520 
subnotatum  nomen  hahet  iu  antiquis  exemplaribus  ; 
cum  Rustico  Olybrium,  qui  cura  Rustico  altero  ante 
anuos  sex  et  quinquaginta  consul  fuerat,  inplerisque 
editionibus  suppositum  videamus.  Scd   ut  ad  Opilio- 
nem   redeamus,    diversus  a  consulari   eadem   setale 
fuit  Opilio  Boetii  delator,  quem  prestringit  lib.  l,  de 
Consolatione.  Is  nimirum,   quem  Alhalaricus  postea, 
ut  est  apud  Cassiod.  lib.  viu,  epist.  10,  comitem  sa- 
crarum  laigitionum  fecit  iudict.  vi,  hocestanno  528, 
triennio  postquam  a  Theoderico  eadem  comitiva  or- 
natus  fiiiT.it  Cvprianus  ejus  frater,  delator  et  ipse, 
ut  scribit  Boetius,   Albini  consularis.  Quin  et  honun 
quoque  fratrum  pater  Opilio  alius,  qui  comes  item 
sacrarum  largitionum  fuerat  sub  Odoacre  lib.  Variar. 
\,  (31. 
3  Helisex]  Matri  Aviii,  Ennodii propinqua?,  epist.  .'>. 


8!» 


EPISTOLAROM  LIR  V. 


!l() 


deturgenius  beneliciis,  transmissa  in  longum  exspe-  A  replet,  pudore  rneliorat.  Siiperni  ergo  secreti  digna 
ctationetribaantur.  Vivitinquacunqueterrarumparte      tione   confabulationis   vestrse  fruges    elicui.  Voa  de 

corporis  mei  sanitate  sollicitos  ille   reddidit,    qnia 


proximitas  :  sequestratione  corporum  sanguinis  ca- 
tena  non  rumpitur  :  per  discreta  regionum  caritaa 
damnanon  sentit;  qaando  inter  eos  qui  habitatione 
separautur,  prassentias  vice  tenetur  affectio.  Deo  om- 
nipotenti  gratias  refero,  quia  vos  memores  fecit  esse 
pictatis,  et  prosapise  sub  religiosa  occasione  rerai- 
nisci.  Teste  Deo,  postquam  mihi  domnaCynegia  me- 
ritum  vestraa  conversationis  exposuit,  visionem  ve- 
stram  speciali  ardore  requisivi,  si  votis  copiam  de- 
disset  optata  occasio.  Doniina,  salutationis  reveren- 
tiam  dicens,  in  designato  lilteris  vestris  negotio 
miuisteriom  devotionis  spondeo  :  quia  tantum  prce- 
statur    animae,    quantum    sanctis  exbibetur  studiis. 


animse  meaa  curam  per  spiritales  medicos  ad  Btatnm 
indutee  valetudinis  redire  compellit.  Quo3  sit  in  me 
Bobstantia  membrorum,  religiosoe  sollicitudinis  in- 
vestigatione  perquirilis  :  quorum  status  animas  par- 
tem  negligens,  toio  mondi  istins  gravatur  imperio. 
Agite  me  talem  oratione  lieri,  qualem  asseritis  blan- 
dimentis  :  quia  fuci  uescia  propositi  vestri  claritudo, 
quem  bonum  esse  predicat  ante  tempus  ionocentiffi, 
annantiat  moz  futurum.  Fratribus  meis  et  conservis 
quos  direxislis,  quantuin  ezhibere  solatii  potui,  voto 
potius  quam  re  idoneus,  non  negavi.  Superestut  ac- 
cipienles  obsequia    mea  cnm  universo  cui   prseestis 


i)     i   1  - — i" — -•- 

Vere  dico  me  nunquam  dilexisse  quem  detestamini ;       concilio,  per  Dei  omnipotentis  misericordiam  conju 


et  veritum  ne  ad  diri  bomiius  profcctum  vester  quo- 
que  inclinaretur  assensus.  Ad.cit  Deus,  ne  ad  eccle- 
siasticam  dignitatem  veniat  nulia  bonoe  institutionis 
incude  formatus. 

EPTSTOLA  V. 

ENNODIUS    AVITO. 

Vellem  produci  causam,  si  propositum  non  grava- 
rem,  perquam  frequentia  amantis  scripta,  promerui. 
Dum  enim  negotiosaspaginasdeslinatis,  ininisterium 
prtebetis  affectui.  Sed  apud  prudentes  et  animorum 
conscios  sufficiunt  parca  colloquia.  Urbanus  in  pro- 
missionibus  esse  non  sapio  :  nec  eis  quibus  aniniam 
debeo,  fucata  fronte  blandiri.   Vos  tantum  cceptis  in- 


rati,  Deo  pro  parvitatc  mea  precibus  insistatis,  utcui 

deest  per  actiones  suas   fiducia,  bonorum  pcr  suffra- 

gia  vestra  contingat. 

EPISTOLA  VII. 
E.UPREPIjE    ennodius. 

Quamvis  saepe  ingenii    mei  maciem  cognovisses, 

periclitari  tamen  jejunia  oris  olim   probati  jussionis 

celeritate  voluisti.  Sed  ego  non   abnuo    obedire  ddi- 

genti,  ut  si  facundiae  deest   meritum,    gralia   veniat 

obsequendi.  VariaB  sunt  donorum  ccelestium,  licet  ab 

uno  auctore  progrediantur,  species.  Alium  ;commen- 

dat    perfectio,   alterum  insinuat  quod  sine    tarditate 

aliqua  vult  parere.  Domnaimeae  Cynegiae  epitaphium 


sistite,  et  mandatis  coelestibus  obsequentes,    raahim  q  vix  una  bora  babeus  tractandi  spatium  ineliniata  ve 


bominem  quem  dicitis,  a  desideriis  deducatis.  Me 
conveuit  plus  rebus  ostendere,  quam  sermone  polli- 
ceri  :  quia  quod  tribuo,  boc  mibi  restitui  iucunctan- 
ler  exspecto.  Domine  mi,  salulationem  plenissimam 
dicens  rogo,  ut  domnse  Heliseae  communi  matri  pro 
me  gratias  agas ;  quae  dignata  estlitteris  suis  vincula 
prezimitatis  ostendere. 

EPISTOLA  VI. 

1    LEONTIO    ABB.VTI    ENNODIUS 

Supra  meritum  meum  summa  circa  me  beneficii 
coeleslis  adolevit,  dum  qui  pcena  dignus  sum,  justo- 
rum  praemiaconsecutus  exsulto.  Frustra  delinquentes 
periculi  mater  desperatio  ad  extrema  praecipitat.  In 
errore  maximo  constituti,  meo  ad  solidam  spem  re- 
parentur  exemplo.  Nescio  de  quo  opere  mibi,  de  qua  pj 
innocentia  epistolarum  vestrarum  fructus  accesserit ; 
et  animam  peccati  ubertate  locupletem  coelestis  boni 
rnelle  satiarit  :  nisi  quia  ille  qui  vulnera  nostra  sus- 
cepil  et  pro  nobis  doluit,  mutata  meritorum  condi- 
tione,  quos  llagellis  dignos  viderit,  castigat  muneri- 
bus  :  et  versa  vice  noxiorum  animas,  dum  secundis 

1  Leontio  abbati}  Cujusbortatu  vitam  beati  Antonii 
scripsit,  quara  eidem  nuncupavit. 

2  Cynegiae epiiaphium}  Faustfuxoris.  Hocenimdocet 
alterumejusepitaphium,  quod  subjicitur  ep.  29Iib.VU. 

8  Mens  cui  clara\  Ita  libri  antiqui.  Basilienses  mens 
tuaclara,  inepte.  Sed  movebatillos  voculse  cui  diae- 
resis  et  dimensio  :  quae  tamen  veterum  poetarum 
exemplis  nititur  :  et  Paulini  Nolani  in  epitbalaraio 
Juliani  :  Utsi  eivertex  vir,  cui  Christus  apex.  Nec 
ignoravil  fiotescbalcus  monacbus  Orbacensis,  ctijus 
sunt  versiculi   quos  subjiciam  in   prooemio  carminis 


locitate  composui.  Vide  necessitatem,  ut  illam  tan- 
torum  raeritorum  feminam  verborum  saltibus  expli- 
carem.  Parcat  sterilitati  mea*  venerabilis  anima, 
suscipienspro  schemate  dictionis  studium  sine  nube 
dictoris.  Tu,  domina,  episfolam  prasentia;  rneaj  vice 
complectens,  ora  ut  spiritus  illius  scabridis  nequa- 
quam  Isedatur  officiis. 

a    EPITAPHIUM    CYNEGIjE. 

Nil  sexus,  nec  busta  nocent,  nil  fila  sororum 

Ullima,  fallaci  pollice  qua;  tenuant. 
Mixta  Deo  mulier  vivit  post  fuuera  faclis, 

Mascula  femiueo  tramite  gesta  ferens. 
Sanguis,  bonor,  gei)ius,probitas,  constantia,  vultus. 

Vicerunt  tantis  exitiiuu  pretiis. 
Moribus  asseruit  magnoruui  steinma  pareutum, 

Iniliciuui  generis  3  mcnscui  clara  fuit. 
Instituit  natos  vitauiservarcserenam, 

Dum  docet  exemplis  semper  amare  Deum. 

EPISTOLA  VIII. 

LNNODIUS    *    PETRO. 

Postquam  venerabilis  judicium  principis,  pericli- 
tatis  moribus  magniludinis  tuae,  donavit  te  honorum 
germiue  pro  messe  virtutum,  per  lingua;  ferias  fo- 
vens  irreiigiosa  silentia,    et  in  eloquentia  tua  et  in 

ad  Ratramnum  : 

Age,  qua?so,  perge  Clio, 

Propera  celer  virago, 

Repeda  sagax  propago, 

Cui  frater  est  Apollo. 

Fer  amico  ovans  Katramuo. 

Domino,  patri,  magistro, 

Calamo  metrum  impolito, 

Quod  ei  libens  remitto. 
4  Petro]  Illifortasse  qui  postea  consulatu    ordina- 
rio  functus  est  anno  olG,  cui  nunc  aliam  quampiam 
dignitalcm  adepto  gralulatur  Eunodius. 


ENNODII  EPISCOPJ  TICINENSIS 


92 


meo  amore  peccasti.  Quia  Daturalibus  adolescit  elo- 
cutiomunita  superciliis,  quotiens  prosperum  famula- 
tur  indicio  :  copiosior  facundia  honorum  militat  incre- 
mentis  :  profectus  suos  non  imparibus  significant  pe- 
ritorum  ora  successibus.  Ecce  inamabilistaciturnitas, 
et  vobis  diceudi  abstulit  genium,  et  mihi  laetitia?  in- 
vidit  effectum.  Referatis  forsilan  :  Posses  me,  amice, 
de  ignoratione  culpare.  siquidtibide  apicemeo  pro- 
miscuis  dedicata  nuntiis  fama  suppressit.  Sed  ego 
agnoscere  carorum  culmina  rumore  non  palior  :  et 
manifesta  gaudii  colligere  de  opinionis  inconstantia. 
Noveram  quam  mihi  devinctionis  spem  simplex  eru- 
diti  dudum  fecisset  allegatio  :  credebam  frustra  me 
in  illa  parte  serenis  animum  auribus  committere, 
unde  tu  me  hilarem  esse  non  jubebas.  Ulam  ipsam 
mille  alarum  fabricatam;  remtgiis  scriptionis  tuae 
oestimabam  pedibus  potuisse  superari,  ne  amanti  ex- 
spectata  bona  tibi  fructum  praeripiensalier  ingereret. 
Ecce,  mi  domine,  honorem  salutati  accipiens,  agnitis 
dolorum  causis,  remedia  praeparata  non  deneges  : 
quia,  quantum  praesumo,  nec  fides  in  diligentia,  nec 
ad  unguem  ductus  sermo  vos  deserit  in  loquela.  Non 
contentus  tamen  uno  dicendi  genere  displicere,  car- 
men  adjeci  :  ut  post  epulas  Antenorei  gurgitis,  quas 
1  lavacra  Aponi,  coacta  in  artum  carnis  lege,  casti- 
gant,  dum  illud  quod  aquarum  fetibus  distenditur, 
aqua  desecat;  ego  quoque  qui  Heliconis  tluenta  non 
tetigi,  poeta  novus  aiimiscear.  Accipe  ergo  risum 
motura  poemata;  et  2  Glovidenum  tuum  te  solum 
agnovisse.  contentus,  a  publico  rigore  me  subtrahe  : 
quia  si  est  quod  forte  placeat,  sententia  mihi  vestra 
sufficit  :  si  quod  morsu  dignum  sit,  secretum  puto 
quod  de  amici  culpis  aguoveris.  Dabis  etiam  veniam, 
quia  oculorum  pressus  angore  poemata  fortasse  clauda 
composui.  Non  enim  possunt  esse  versuum  solidata 
vestigia,  luminis  ofticio  destituta.  Lege  ergo  aquas 
calidas,  quas  invises. 

VERSIS. 

3  Tollitur  adclivi  tellus  subnixa  tumore, 

Leuiterelato  fulta  supercilio. 
Verticibus  uullis  caput  admovet  illa  superbum, 

Nec  similis  pressis  vallibus  ima  petit. 
Fumiger  hic  patulis  Aponus  fluit  undique  venis. 

Paciticus  mixtis  iguis  auhelat  aquis 
Uuda  focos  servat,  non  sorhet  flamma  liquorem; 

Iufuso  crepitat  fons  sacer  inde  rogo. 
Ehrius  hic  cunctis  medicinam  suggerit  ardor. 

Corpora  desiccans  rore  vaporifero. 

'  Lavacra  Aponi}  Corruptum  hicnomen  erat  nobi- 
lissimi  fontis,  qui  hodieque  propter  salutares  aquas 
magna  hominum  frequentia  celebratur  in  agro  Pata- 
vino  quse  Apona  tellus  ab  hoc  fonte  dicta  Martiali, 
ut  Antenorea  Ennodio  et  aliis,  ab  eo  quam  Trojana1 
colonia?  auctorem  ferunt.  In  Aponi  aquas  lusit  etiam 
peculiari  carmine  Claudianus  :  et  Cassiodorus  suo 
more  in  epistola  quam  Theoderici  regis  nomine  dicta- 
vit  ad  Aloysium  architeclum,  ut  Patavinarum  ther- 
marum  aedilicia  instauret,totam  Aponi  naturam,  vim 
atque  usum  scitissime  atque  lngeuiosissimedescribit, 
lib.  n.epist.  39. 

1  Glovidenumluum]  Inpro?fationecarminis  ad  Fau- 
stnm  :  Ad  Camxnaletn  tamen  ignominiam ,  quibus  nun- 
quam  gluvidinus  deest,  versus  adjeci.  Satis  apparet 
glovjdenum  ab  Ennodio  saeculi  sui  voce  eo  fere  sensu 
poni  quo  gurdonicum  a  Sulpicio  Severo,  pro  rudi  et 
imperito.  Vereor,  inquit,  ne  offendat  vestras  nimium 
urbanas  aures  sermorusticior.  Audieiislamen,  ut gur- 


B 


A      ;  Heic  pyra  gurgitibus,  scintillis  fluctuat  humor  : 
Vivitur  alterna?  mortis  amicitia. 
Ne  pareat,  nymphis  Vulcanus  mergitur  illis, 
Fcedera  naturae  rupit  concordia  pugnax. 

EPISTOLA  IX. 

ENNODIUS    FAISTO. 

Secundet  desideria  honesta  divioitas  :  felix  anspi- 
cium  bonis  non  negetur  studiis  :  ingenuae  intentiones 
prosperorum  fructibus  convalescant.  Votorum  obsi- 
dem  tradidit  honestati,  qui  ad  liberales  aspirat,  su- 
peris  faventibus,  disciplinas.  Bonarum  affectus  artium 
dirum  dedignaturingenium,adeloquentiaeornamenta 
non  tendunt  nisi  moribus  instituti.  His  5  Parthenius 
noster,  germanae  hlius,  incitatus  stimulis  Romam  in 
qua  est  naturalis  eruditio,  festinat  invisere  :  cui 
magnitudinis  vestraesuffragia  sum  paterna  pollicitus. 
Datur  culmini  vestro  par  supplicantem  genius,  dum 
quod  usus  exigit,  precibus  imploramus  :  ceu  si  quis 
credat  se  ortum  solis,  cursum  flumiuis  oratione  pro- 
mereri.  Non  est  beneficium,ubi  ordo  servatur :  mori 
obsequitur,  quod  obligat  universos.  Lgo  tamen  supra 
cursuma  quo  nequaquam  disceditis,  aliquid  acceptu- 
rus  occurro.  Direxi  personam,  in  qua  meritorum 
meorum  status  aestimetur.  Alios  forsitan 'commenda- 
tio  juvet  indebita  :  parentibus  minus  est  quidquid 
superare  non  possumus.  Dominemi,  servitia  salula- 
tionis  repraesentans,  portitorem  paucis  ejusque  ne- 
gotium  elocutus,  restat  ul  agnoscam  quid  mereatur 
persona,  causa,  proximitas. 

EPISTOLA  \. 

C  SYMMACHO    PAP.E    ENN0DUS. 

Dum  sedem  apostolicam  corona?  vestrae  cura  mo- 
deratur,  et  ccelestis  imperiiapicem  regitis,  btanditur 
profeclibus  parentum,  quod  6  meis  promissum  tene- 
tur  ofliciis.  Spem  sine  labore  obtinet  apud  constan- 
tem  virum  fideliter  obsecutus.  Grandis  est  pompa 
praestantis,  qu  ,tiens  quod  unus  meruit  pluribus  re- 
pensatur.  Superiorum  instituta  sectantur,  per  quos 
generatio  recipit  quod  persona  condiderit.  Sic  Israe- 
litici  delicta  populi  propter  David  poena  non  tetigit, 
dum  genti  opitulata  est  praecessoris  integritas,  et  fi- 
des  hominis  aut  eripuitde  errore  populum,  aut  juvit 
in  gratia.  Partheniusigitur  praesentium  portitor,  ger- 
manae  filius,  hac  ad  coronam  vertram  fiducia  ani- 
mante  directusest ;  quem  sollicitudo  liberalis  Romam 

"  donicum  hominem,nihil  cumfuco  aut  coiurno  loqnen- 
tem.  Sed  gurdonicum  a  gurdo  deduci,  hoc  est  lento 
et  inutili,  ut  interpretatur  Isidorus,  facilisest  con- 
jectura  :  gluvideni  qua?nam  sit  origo,  non  item. 

3  Tolliiur  adclivi]  Claudianus  de  Aponi  balneis  : 

Alto  colle  miuor,  parvis  erectior  arvis, 
Conspicuo  clivus  molliter  orbe  nitet. 

Ardentis  fecundus  aqua?,  quicunque  cavernas 
Perforat,  offenso  truditur  igne  latex. 

*  Hic  pyr.agurgitibus  Siclegendumpro  pera,  quod 
est  in  antiquis,  nota  Iittera?  mutatione  :  ut  lib.  i, 
epist.  4,  peripoma  pro  pyripoma.  Paribus  antithetis 
de  eadem  rescribensutiturCassiodorus  :  Juvat  videre 
secretum,  laficcsvapores  igneos  exhalantes,  amicum 
undis indi  sinrnti  r  ardorem,  etcalorem  venire  decursu 
rivi,  unde  usualiter  solebat  exstingui. 

s  Parthenius  nosler]  De  quo  lib.  vi,  epist.    I. 

6  Meis  officiis  Quse  in  Symmachicausarpra^stiterat, 
tum  cseteris  inrebus,  tura  maxime  inApologiapro  sy- 
nodo,cujus  defensione  Symmachi  innocentia  nitebatur. 


n 


EPISTOLARUM  LIR.  V. 


9i 


coegit  expetere.  Sancta  suntstudia  litterarum  iu  qui-  A  thenius,  sororis  meae  filius,  per  Kberalia  studii  disci- 


bus  ante  incretnenta  peritias  vitia  dediscuntur.  Hoc 
itinere  canaadannos  pueriles  solent  venire  consilia  : 
dum  quod  aetas  refugit  noruut  instituta  proestare. 
Fovetc  ergo  :  '  veniendi  causas  patcfacta  consangiu- 
nitate  didicistis.  Habetia  obsidem,  in  quo  dilucido 
meritorttm  apud  vos  meornm  qualitas  innotescat. 
Domine,  ut  supra,  salutationis  reverentiam  obse- 
quionini  devotione  restituens,  precor  ut  perlator  prae- 
sentitim  famulus  vester  felici  sorte  peregrini  apud 
vos  nomen  excipiat  :  quia  quod  attributum  fuerit 
precibus  meis,  vestrum  supra  dotes  suas  ornat  ofli- 
cium. 

EPISTOLA   XI. 

BNNODIUS     LUMINOSO. 

Videor  apud  quos  plnrimis  asserendus  est,  quem 
instituti  liberalis  cura  sollicitat:  vos  patronos  meruit 
causa  communis.  Non  ignari  peregrinos  suscipitis, 
nec  erudiendos  animatis.  Expertis  manus  necessita- 
tibus  frequenter  adhibetur,  dum  ad  eloquentiai  pal- 
mam  feriato  ore  eos  qui  titubant  invitatis.  Exemplis 
hortatur  tx  peregrino  potens,  ex  insipiente  perfectus. 
Utraque  Partbenio,  germaiuc  mese  iilio,  pars  conve- 
nit  :  cui  ad  venerabiles  disciplinas  Romam  petenti, 
pro  ferratis  calcaribus  sufficit  vos  videre.  Si  ab  hu- 
manitate  non  discrepat,  sublimilatem  tuam  gerens 
ante  oculos,  rebus  ad  virtutem  potius  quam  monitis 
excitatur.  Magist^a  laboris  est  laudis  ambitio,  praeci- 
pue  quando  in  illo  exuberat,  quem  similis  retineas 
fuisse  fortunae.  Sed  si  vobis  cordi  sum,  circa  memo- 
ratum  patrem  reddite,  ut  amor  mutuus  de  vicaria 
impensione  gratuletur  :  ut  quidquid  in  magnitudine 
tua  dudum  laboris  exbibui,  mihi  per  alterum  refor- 
metur.  Domine,  ut  supra,  salutationis  obsequia  de- 
pendens,  satis  esse  ad  commendationem  credidi,  si 
qui  esset  portitor  non  lateret.  Precum  prolixitate 
utitur  de  impetratione  diffidens  ;  argumeutum  est  nil 
merentis,  diu  rogare.  Facessat  a  moribus  tuis,  ut 
perdas  beneticiorumgenium,  dum  longa  supplicatione 
producitur  de  etfectu  celeri  sublevaodus. 

EPISTOLA  XII. 

ENNODIUS  FAUSTO  JUNIORI. 

Deo  gratias  pra;fatus,  qui  oculorum  meorum  quas 


plinas  ingenuus  vult  videri  :  optat,  ni  fallor,  peeulii 
vestri  hahere  tcstimonium.  Magnitudo  igitur  vestra 
pra?teritorum  tenax,  memor  praesentium,  prudens 
futuri,  perlatorem  pro  mea  commendatione  susi  i- 
piat  :  et  qui  erit  per  visioticm  veslram  scribente  fe- 
licior,  peregrinationis  non  patiatur  adversa  sentire. 
Domine  mi,  debitum  servitium  reddens  precor  ut 
vel  per  ltanc  occasioncm  qua  illinc  1'arllienius  susce- 
ptas  poterit  paginas  destinare,  desideruti  mulliplice- 
tur  forma  colloquii. 

EPISTOLA  XIII. 

ENNODIUS    HORMISD.E. 

Scimus  religiosi  sacramenta  propositi  ab  obnoxia 
B  peccatis  multitudine,  innocentia  et  fide  separari,  et 
titulos  venerabilis  ofticii  mores  potios  insignire  quam 
corpora.  Quis  bonum  conscientia'  inter  bominesquae- 
rat,  si  inundi  adbibenda  est  circa  pontificum  statuta 
necessitas,  si  sacerdolum  promissio  circumspecta 
cautione  servabitur?  Nunquam  habuit  in  alfectu 
constantiam,  cui  facere  aliud  de  pollicitatione  non 
licuit.  Saeculi  conversatio  legum  metu  retinetur  : 
Dei  famulos  quod  bonum  est  exbibere  convenit  non 
formidini,  sed  amori.  Dudum  dum  nobis  metus  in- 
staret,  et  de  clementia  pii  rcgis  dubio  meritorum 
;i'stimatione  penderemus  incerto,  camelos  tot  dun- 
dos  s  domno  papoe  tali  reverentiae  vestrte  conditione 
tradidimus,  ut  si  nobis  animalia  ipsa  non  essent 
necessaria,  justum  pro  ipsis  pretium  mitteretur.  Et 
quia  novit  optime  3  sanctitas  vestra,  nos,  dum  po- 
tuimus,  per  allegationem  tuam  ulilitates  sanctae  Ro- 
manas  Ecclesia?  sublevasse,  nuuc  pro  vicissitudine 
facite  de  veritate  beneficium.  Quaesumus  etiam,  salu- 
tatione  praefata,  ut  quid  super  hac  parte  deliberatio 
vestra  habeat,  indicetis  :  quia  credimus  nec  praefa- 
tum  sedis  apostolicae  praesulem,  nec  vos  qui  media- 
tores  existitis,  aliud  cogitare,  nisi  quod  et  proposito 
et  justitiaj  sine  dubitatione  conveniat. 

EPISTOLA  XIV. 

ENNODIUS    4    SEHVILIONI. 

De  perfectione  confidunt  discipuli,  quotiens  magi- 
strorum  praesentiam  praestolantur.  Spes  eruditionis 
manifesta  est,   ut  fruatur  geuio  suo,  invitare  docto- 


inexplicabilis  dolor  pepererat  nubes  abstersit  :  jure  rj  rem  :  clara  sunt  ingenia,  qiue  instruentum  agitantur 

ad  ipsum  beueticiasuareferens,  quilumen  deditet  red- 

didit.  Vix  enim  post  innumeros  dies  sanitatis  fiducia 

animante  respiro.  Et  boc  ad  sententiam  culminis  ve- 

stri  prolixiorem  respicit,  ut  quem  genius  suus  de  vici 

uitate  deseruit,  nil  videret  :  sed   potens    est   ille  qui 

corporis  tollit  nebulas,  rerum  serenitate   mutare  tri- 

stitiam.  Post  elocutionem  necessilatis,   ad   negotium 

redeo  quod  coactum  impetravit  alloquinm.  Amabitis, 

ut  spero,  bajulum  quem  asserit  causa  veniendi.  Par- 

1  In  edit.  Schotti,  cujus  veniendi,  etc. 

4  Domno  papae]  Symmacho  :  et  hoc  igitur  inter 
Ennodii  erga   Symmachum   beneficia  numerandum. 

5  Sanciitas  vestra}  Ut  Bcatitudo  tua,  supra  lib.  iv, 
epist  3*  Hormisdae  eidem.  Hata  compellatio  ln  allo- 
cutione  diaconi,  cujus  ordiuis  erat  Hormisda.  Est 
enim  episcoporum   potius  vel   presbyterorum  noon- 


desideriis:  monitorem  repiirunt,  qui  felici  sorte  didi- 
ceruut.  Sic  ergo  sanctitatis  tuaj  aflectione  possessus, 
quanquam  me  de  peritia  jactare  non  audeam,  vultum 
tamen  praeceptoris  exspecto  :  ne  degeneri  te  credas 
ecclesiasticum  germen  filio  commisisse  :  quia  quam- 
vis  memoria  mea  ad  centenos  se  non  valeat  fructus 
extollere;  scit  tamen  semina  muliiplicata  redhibere 
cultori.  Veni  ergo,  ut  coram  positus  scgetem  tuam 
boni  agricolae  vice  respicias.  Deus  procul  avertat  iu- 

f&YTtiatq,  Attamen  eumdem  Hormisdam  diaconum  ta- 
cito  nomine  sanctissimum  etiam  vocat  lib.  vu,  epist. 
28  ad  Maximum  :  Habes  qux  cum  diacono  sanctissimo 
de  institutismorum  nota  dicendi  ubertatecommunices. 
*  Servilioni]  Ennodii  magistro,  a  quo  ecclesiasticis 
institutis  fuerat  imbutus. 


95 


ENNODll  EPISCOPI  TICINENSIS 
A 


96 


vidiam.  Ita  \orneribus  tuis  ecclesiasticee  fecunditatis 
planta  convaluit,  ut  nulla  scevientis  procellse  possit 
irnpulsione  subverti.  Nolo  praejudicio  laudi  sanctitatis 
tua?  gravare  conscientiam  :  inspicies  quce  litterarum 
testimonio  declarautur.  Superest,  salutationepraelata, 
ut  ad  gaudia  tua  jam  properes  :  cpuia  divina  beneticia 
gradibus  semper  accedunt,  et  quibus  bona  conferunt, 
m<  '.iora  pollicentur. 

EPISTOLA  XV. 

ENNODIUS    SENARIO. 

Nunquam  apud  Deum  fusa  deprecatio  votivo  nu- 
datur  effectu,  apud  quem  hilaritas  lacrymis  obtine- 
tur,  et  mceror  trausit  in  ketitiam.  Adfuit  Divinitatis 
auxilium  desideriis  meis,  et  te,  animae  meae  major 
portio,  '  de  prolixis  gentium  flnibus  gratia  duce  re- 
vocavit.  Vere  non  possum  epistolam  in  multa  verba 
diffundere,  impeditus,  fletibus,  quos  gaudia  in  cumu- 
lum  adducta  pepererunt.  Fac,  mi  domine,  parvitati 
meae  ccelestis  doni  plenitudinem  non  perire.  Unum 
uterque  babeamus  bospitium  :  nec  de  parietum  an- 
gustia  |sol]icitudo  generetur;  quando  unum  pectus 
sufficiens  animabus  nostris  praestat  babitaculum. 

EPISTOLA  XVI. 

ENNODIUS    2    PANFRONIO. 

Magna  sunt  gaudiorum  imperia  :  expers  est  con- 
tinentiae  bilaritas,  etin  vocem  gestit  erumpere.  Venit 
optatis  desideriis  dies,  et  ille  quem  nunquam  de  me- 
ritis  meis,  sed  semper  de  superna  pietate  postulavi, 
magnitudini  tuae  splendor  accessit  :  redditus  est  ge- 
neri  et  moribus  tuis  apex,  per  quem  couscientiae  fi- 
delis  in  lucem  prodire  non  formidet  integritas.  Deus 
bone,  indulta  custodi  :  auge  successibus  quod  dedi- 
sti  :  fac  circaservum  tuum  primum  esse  gradum,  qui 
summus  est.  Praecipio  spe  fulura,  qliae  deprecor  :  ne- 
sciunt  in  foribus  hserere,  quae  coelo  auctore  tribuun- 
tur.  Semper  incrementis  ad  culmeu  ascenditur,  ubi 
supernus  favor  praeslat  exordium.  Quis  hoc  in  vita 
hominum  vel  eorum  qui  conversationem  suam  nulla 
custodiunt  nube  sordentem,  accessisse  sibi  die  una 
gratuletur;  te  honorum  auspicia  iugressum,  et  dulce 
meum  Senarium  ab  ultimis  terrarum  partibus  resti- 
tutum?  Brevis  horarum  cursus  interfuit,  ut  et  tu  pa- 
lalio  natus,  et  ille  sit  redditus.  In  veritate  dico,  et 
de  Dei  misericordia  mihi  securus  spondeo,  fragilitati  D  F 
meae  praesidia  ccelo  obsequente  concedi.  Spondetur 
milii,  quod  vobis  est  praestitum.  Domine  mi,  saluta- 
tionis  obsequia  suscipiens,  rogo  ut  si  quid  amori  meo 
tribuis,  dominum  animae  meae  Senarium,  ut  apud 
me  maueat,  exorare  pleniter  non  omittas.  Quod  nisi 
obtinueris,  multum  niihi  de  hilaritatis  cumulo  decer- 
psisti. 


EPISTOLA  XVII. 

ENNODIUS     AVIENO. 

Bene  magnitudo  vcstra,  dum  origini  et  moribus 
praestat  obsequium,  emendationem  sine  intervallo 
conjungit  errori  :  et  quod  peccatum  sapienter  intel- 
ligit,  priusquam  altero  deuuntietur,  avertit.  Quis 
credat  deliquisse  in  correctione  velocissimum?  pene 
non  vocandus  est  sectator  excessum,  qui  obviam 
manum  ponit  in  subreptione  culparum.  Haec,  mi  do- 
mine,  ad  ea  quae  dignatus  es  scribere,  gratia  vestra 
duce  respondeo.  Caeterum  humiliorem  me  proposito 
actuum  meorum  pondera  reddiderunt  :  vix  miseria 
remansi  idoneus  reformare  colloquia.  Domine  mi, 
salutationis  obsequia  preesentans,  Deum  rogo,  qui 
R  culminibus  vestris  fructum  pro  hac  qua  humilem  non 
spemitis,  consideratione  restituat. 

EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIUS     FAUSTO. 

Vix  est  ut  intentus  rebus  felicibus  adversa  praeno- 
scat  :  velut  sinistrum  enim  animi  omen  repudiat,  si 
quid  de  austeritate  futurorum  intellectu  preecedente 
respexerit  :  certe  ne  et  alieno  tempore  amarae  se 
misceant,  ipsa  molestiarum  horret  agnitio.  Nullo  cre- 
debam  intervallo  nunc  inamabilem  Ravennam,  dum 
erat  thesauris  meis  plena,  distare  :  non  me  sic  sitien- 
tem  fons,  aestuautem  aura,  ut  illa  ad  se  non  lassum 
requies  invitabat.  At  nunc  ipsa  Roma  puto  ad  lon- 
giora,  pro  peccatorum  meorum  fasce,  translata  est. 
Ubi  est  illa,  quae  rara  putabatur,  frequentia  littera- 
^  rum?  ubi  crebra  visio?  ubi  tot  solatia  diligentiae  ? 
Vere  pro  meis  parlibus  loquor  :  detestor  vitam,  quae 
nec  in  aerumna  constitutis  estodio.  Allegat  forsitan 
culmen  suum,  sibi  pro  superna  dispensatione  cupita 
coatigisse.  Non  est  plenafelicitas,  quando  nostrorum 
aliquis  miseriis  durae  sequestrationis  aftligitur.  Deo 
credite,  non  sunt  fucata  quae  detleo;  nec  ad  expli- 
candam  cordis  tragoediam,  aut  epistolaris  concinna- 
tio  sufficit,  aut  sermonis  angustia.  Christe,  rerum 
arbiter,  propriae  succurre  necessitati;  ne  humona 
fragilitas,  ad  immensi  fascem  doloris  non  sufticiens, 
pressa  succumbat.  Domine  mi,  salutationis  servitia 
dependens,  rogo,  ut  paginalis  circa  me  cura  serve- 
tur  :  ut  vel  hoc  remedio  inter  eestus  mens  constituta 


EPISTOLA  XIX. 

ENNODIUS    PARTHE.NIO. 

Non  in  te  admiror  sermonis  abstinentiam  :  quia 
qui  exigua  condiderit,  nil  producit.  Credis  sub  hac 
occasione  profectus  tui  latere  substantiam?  et  taci- 
turnilatis  imperitiam  prodit,  et  infabricata  confabu- 
la'Jo  manifestat  infantiam.  luterea  ante  inops  gratiae 


1  De  prolixis  gentium  finibus]  Epist.  sequenti :  Se- 
narium  ab  ultimis  tcrrarum  partibus  restitutum  :  ex  le- 
gatione  nimirum  aliqua.  freipieuter  enim  delectum 
m  Legationis  honorem  fuisse  constat.  Cassiodorus  lib. 
iv,  epist.  3  Senario  :  Subiisti  sxpe  arduse  legationis 
offictum  :  res/itistiregibus?ion  imparassertor,  coactus 
jusiitiam  nostram  et  illis  ostendere,  qui  rationem  vix 
poterant  crwla  obstinatione  sentire.  Non  te  terruit  con- 
tentionibus injlammala  auctoritas:  subjugati  quinimo 


audaciamr<  ritati,etobsecutusordinatio?iibusnostrisin 
cmscientiam  suam  barbaros  coegisti. 

5  Panfronio  Sublimem  et  magniticum  virum  ap- 
pellavit  lib.  u,  epist.  10,  et  lib.  vi,  epist.  1  i,  quibus 
lllum  Fausto  comm<Midat.  Pro  eodem  scribit  et  Aga- 
pito  epist.  16,  ubi  aliquid  insinuat  de  Vicariae  digui- 
tate,  quam  illi  fortasse  hoc  loco  gratulatur.  Illustrem 
virum  dicet  lib.  vu,  epist.  I. 


EPISTOLARLM  LIH.  V. 


!)H 


non  fnisti,  sciensquid  diligentia,  quid  amantis  solli- 
citudo  flagitaret  :  factus  es  bonaruin  rerum  nescius, 
postquam  te  ad  obtinenda  quac  pulantur  niaxima, 
transmisiraus.  Quod  restat,  vale,  et  accipiens  moni- 
toris  verba,  melioratum  te  scriptionis  assiduitate 
divnlga. 

EPISTOLA  XX. 

ENNODIUS    AVITO. 

Dum  remedia  sua  quoerit  ailectio,  et  oestuin  sollici- 
tudinis  colloquio  cupit  uiediante  relevari,  ardescit 
animus  provisioais  beneficio  :  unde  exstingui  credi- 
tur,  geminatum  diligentise  surgit  incendium.  Sa»pe 
mihi  bajiilorum  copiam  perquirenti  inde  aegrescere 
contigit,  uinle  opinabar  quod  prodesset  accidere. 
Ecce  medetur  desideriis  meis,  qui  suorum  ad  vos 
causa  properavit :  llt  adjumentum  necessitalis  aliense, 
quod  propriae  consideratione  suscipitur.  Videro  quid 
commendatione  mea  Bonifacius  promoveat :  interim 
opitulatur  studiis  mcis,  quod  prolixis  a  mc  precibus 
impelravit.  Hunc  bonis  ortum  natalibus  testis  san- 
guinis  mens  dcsignat.  Germanum  suum  praefatus  in 
viciuitate  Aquileiensis  civitatis  asserit  essecaptivum  : 
qui  ut  a  vobis  juvetur,  exposcit,  Sanctae  domus  ve- 
BtTffi  consuetudo  vulgata  est  :  lalem  vitam  bonornm 
acluum  obsidem  jam  dedistis,  a  qua  velut  debitum 
poscat,  qui  calamitate  deprimitur.  Domine  mi,  acci- 
pieutes  pleuae  salulationis  obsequium,  facite  exorari, 
quod  sponte  consuevistis,  ut  qui  vestris  supplex  est, 
alteri  eum  esse  non  liceat. 

EPISTOLA  XXI. 

ENNODIUS    AVITO. 

Astipulatorem  me  opinionis  suoe  magnitudo  vestra 
ita  supplicatione  postulat,  quasi  ad  amicitias  recenti 
adhuc  sim  incude  formatus  :  aut  non  genio  suo  de- 
fraudet,  qui  propositum  diligentiae  sub  quacunque 
occasione  commutat.  Facessat  a  Christianis  moribus 
varia  de  amante  sententia  :  qui  officium  oris  sui  de- 
dicaverit  laudibus,  liberum  non  habet  inchoata  dese- 
rere,  ne  devenustet  prapfati  mella  proeconii  vilitate 
sequentium.  Videro  qui  '  ingenium  credat  esse  se- 
ctari  novitatem ;  ego  ut  tarde  amicos  eligo,  ita  in 
bis  indemutabililer  persevero.  Mihi  adsum,  quotiens 
opinionem  vestram  astris  aequavero  :  quia  apud  quos 
ignoti  sumus  moribus  nostris,  de  sodalibus  ae.stima- 
mur.  Vere  fateor  splendorem  conscientiae  vcstra?, 
famae  vice,  copiosius  2  effudi.  Ante  adventum  culmi- 
nis  tui,  obsequio  sermonis  mei  in  Liguria,  quanti 
essetis,  innotuit.  Deo  gratias,  qui  cum  sententia  mea 
•  generalitatem  fecit  habere  concordiam.  Utinam  me 
non  humiliaret  paupertas  eloquii !  plus  habent  vota 
de  meritis  tuis,  quam  proferat  lingua  de  laudibus  : 
inops  facundiae  per  quoscunque  strepitus  qnae  gloriae 
tuae  potuerunt  convenire,  non  tacui.  Facta  est  lux 
genii  vestri  conscientiae   meae    demonstratio.  Procul 

1  in  edit.  Schotti,  ingenuwn. 

*  In  edit   Scholti,  effundi.^.   .,   -.  —  „ 

8  Venantio\  Viro  clarisM-mo,  lib.  iv»,  episT.t).  Duos 

hujus  aevi  Venautios  cemmemorat  Cassiodorus.faqum 

virum  spectabilem,  correctorem  Lucaniae  et  Brulio- 

rura  lib.  m,  epist.  #"et  46,  quem  quidem  eumdem 


A  avertat  divinitas,  ne  unqnam  testimonio  meo  fragili- 
tas  olaris  moribus  inimica  sobripiat.  Nulla  est,  qaam 
opime  texuistis,  in  vobis  erroris  causa  quam  recolam  : 
et  si  pro  mcritis  meis  exstitisset,  bonorum  velerum 
recordatione  sopiretur.  Quod  restat,  valete,  ini 
domine,  et  iter  meum  votorum  benignitate  prosecnti, 
caritatis  recordatione  absentiae  meae  damna  pensate. 
EPISTOLA  XXII. 

ENNODIUS   3    YENANTIO. 

Si  proximitas  sanguinis  ad  diligentiam  mentes  in- 
vitat,  pii  amoris  obseculus  imperiis,  gestio  me  prae- 
vium  praestitisse  sermonem,  et  orditum  paginas  am- 
plectendis  viam  reserasse  colioquiis.  Diu  quidem 
cassa  exspectatione  maceratus,  dum  operior  pagtnas, 
non  emisi.  Sed  calcaribus  suis  animum  meum  fodit 
B  affectio,  et  ad  tabellarum  munia  priorem  fecit  acce- 
dere.  4  Ilabes  praerogativam,  si  bene  conjicio,  plus 
amantis  :  qui  et  post  productum  silenlii  vestri  stu- 
dium  loquor,  et  debeo  verecundia  cornmendare  quod 
tacui.  Nunc  tamen,  ne  epistolaris  concinnatio  trans- 
gressa  tcrminum  deveunstet  auctorem,  salutationis 
servitia  deponeudo,  etsi  mereor,  dignationi  vestrse 
conciliandus  occurro  :  quia  potiorum  sublimitas  com- 
munione  geminatur,  et  facem  pra?.fert  eminentissiino 
gratia  concessa  subjectis. 

EPISTOLA  XXIII. 

ENNODILS    CONSTANTIO. 

Si  liceret  cum  magnitudine  vestra  aiqua  sorte  con- 
tendi  :    si  honores,  aetas,   meritum  quod  vobis  facem 

q  praetnlit,  nos  non  in  umbram  cogeret,  ego  potius 
culmen  vestrum  de  tabellarum  abstinentia  jure  cul- 
parem  ;  qui  postquam  ad  urbem  Romam  profecti  estis, 
nulla  me  recordationis  fruge  sublevastis.  Sed  vide, 
per  rerum  providentiam  quam  cauta  est  seniorum 
dispensatio,  et  fabricatis  plena  sermonibus  :  praeve- 
nitur  querelis  innocentia  :  et  ne  dolorem  suum  in  lu- 
cem  producat,  arguitur  :  tit  rea,  ne  faciat.  Ergo  haec 
mihi  digrediens  promissa  contuleras?  haec  deoscula- 
tum  iiducia  sublevasti,  ut  crederem  mei  immemores 
vos  futuros  ?  an  ad  aliud  attributae  sunt  paginae,  nisi 
ut  secreta  pectorum  oris  clave  mauifestent?  Sed 
abstineo  prolixitate  paginali,  ne  grandiorem  generet 
confabulatio  producta  rancorem.  Ad  salutationis  ob- 
sequia  me  reduco,  rogans  ut  pro  me  apud  apostolos 

D  Dei  preces  etfundas,  ut  eorum  beneiiciis  mortalis  an- 
gustioe  superetur  obscenitas,  et  de  puro  mandalorum 
coeleslium  tramite  mens  serena  gratuletur. 

EPISTOLA  XXIV. 

ENNODIUS    LACONIO. 

Bene  cupitis  superna  dispensatio  dedit  effectun, 
et  de  negotiosi  occasione  colloquii  fralernam  rcfovens 
diligentiam,  quod  putabatur  necessarium,  fecit  opta- 
bile.  Hinc  coelestis  cura  nepti  meaa  proeul  non  om- 
nino  a  sanguine  nostro  peregrinantem  jussit  accedere  : 

fuisse  cum  Ennodiano  nihil  vetat.  Alterum  Liberii 
lilium,  virum  illustrem,  qui  comes  domesticorum 
vacans,  creatur  a  Theoderico  lib.  II,  epist.  15,  et 
Venantius  patricius  dicitur  lib.  iv,  epist.  36. 

*  In  edit.  Schotti,  Habeo. 

*  Generalitatem}  An  generalcm  ?  Sed  nihil   muto. 


II I 


f>9 


ENNODU  EPISCOPl  TICINENSIS 


loo 


ut  dum  consulendi  instat  opporlunitas,  sancto  amori  A  pereunt  :    potior    sitis    est,    quam    undarum  gustus 


pabula  praestarentur.  Vix  sustinebam.  fateor,  procu- 
rati  studia  longa  silentii :  sed  interpres  mitior  puta- 
bam  applicandum  timori  quod  subducebatur  affectui. 
Ueo  gratias  qui  ad  usum  styli  fraternitatem  vesfram 
reduxit  et  gratiae.  '  Divinis  tamen  legibus  cognatio- 
nem  indiculo  comprebensam  in  matrimonio  licere 
sociari,  sine  dubitatioue  noveritis.  Sed  continuo  :-d 
urbem  Romam  homines  meos  dirigo,  exaciurus  a  ve- 
Derabili  papa  super  hacparte  responsum,  ut  animum 
vestrum  potioris  praecepii  firmot  auctoritas.  Domine, 
ut  supra,  salutationcm  plenissimam  accipientes,  san- 
ctum  quoque  et  communem  patrem  parilis  noveritis 
esse  sententiae  :  cujus  ad  vos  per  hominem  meum,  si 
divinus  favor  annuerit,  cum  sedis  apo^tolicae  apicibus 
litteras  destinabo. 

EPISTOLA  XXV. 

ENNODIUS    AVITO. 

Quam  saepe  aliena  peccata  nos  ingravant,  et  quod 
a  nobis  non  oritur,  jure  nostro  imputatur  excessui  ! 
Ex  me  didici  fidem  veterum  non  perire,  dum  per 
negotia  novella  canapoetarum  reparatur  annuntiatio. 
D^  me  dictum  aeslimo,  Decidtl  infelix  alienovulnere 
i.Eneirf.  xi.  Super  exspeclandae  meniorian  viri  Sabini 
2  tilio  exhibetur  prapfata  concinnatio  :  qui  hactenus 
aegritudinis  tentus  obslaculis,  sine  vitio  suo  constituta 
violavit.  Fateor,  pene  animum  meum  reum  fecerat 
magnitudinis  vestrae  dives  assertio,  et  credebam  cu!- 
pam  esse  propriam,  qu.im  conscientia  non  habebat. 
Ecce,  ut  primum  in  bonam  valetudinem  reductus  est, 
Mediolanum  cutn  summa  properatioue  commeavit. 
Caetera  apud  vos  alleganda  esse  non  credidi  :  quia 
qui  commendat  magnis  viris  justitiam,  oblivionem 
videtur  aequitatis  opponere.  Domine  mi,  salutationis 
plenissima1  munus  exhibeo  :  et  quod  superest,  quaeso 
ut  status  circa  me  gratise  vestrae,  quamvis  sit  plenis- 
simus,  adhuc  tamen  recipere  cogatur  augmenta. 

EPISTOLA  XXVI. 

ENNODIUS    A.GAP1TO. 

Resistunt  peccata  desideriis,  et  ut  meritornm  status 
delinqupntibus  innotescat,  a  labiorum  proximitate 
cupita  subtrahuntur.    Acrius    affligunt  oblata,    cum 


exaggerat :  non  urunt  memoriam  prima  fronte  ne- 
gata  beneficia  :  quis  ferat  ingestam  oculis  aequo  animo 
se  perdidisse.  dulcedinem  ?  Sed  recle  ista  ad  supernam 
remittuntur  providentiam  :  quae  coelestis  dispensatio 
mysterii  idcircohumanis  dispositionibus  manus  oppo- 
nit,  ut  votorum  prcestet  effectum.  Sanctus  pater  vester 
libenter  se  pariturum  jussioni  magnitudinis  vestrae 
fuerat  de  mea  occasione  pollicitus  :  sed  animum  ejus 
in  diversam  partem  pro  utilitate,  quantum  dicit,  Ec- 
clesisp  supervenientia  rapuere  consilia  ;  sicut  prapfati 
pagina  ad  vos  directa  declaravit.  Praestolatur  tamen 
snper  negotio  designato  magnitudinis  vestrae  secunda 
colloquia  :  quo  manifestius  in  fratris  vestri  Fausti 
patricii  utilitate  me  esse  necessarium  reseretur  :  cu- 
f*  jus  gratiae  nihil  sibi  aestimat  liberum  derogare.  Quod 
restat,  obsequii  mei  humilitate  suscepta  precor,  ut 
opifex  qui  culmini  *  vestrae  parvitatis  meae  curam  est 
dignatus  infundere,  ipse  per  vos  sequenda  disponat. 
EPISTOLA  XXVII. 

ENNODIUS    EUGENETI. 

Supra  modum  me  sollicitant  procuratistudia  inde- 
fessa  silentii  :  et  licet  animus  in  statione  sit  positus, 
contristat  sermonis  abstinentia,  quae.  vivis  imaginibus 
secreturn  pectoris  oris  clave  manifestat.  Patior  qui- 
dem  interdum  caritatem  sub  paginarum  promulga- 
tione  simulari  :  nunquam  tamen  credo  his  muniis 
abstinere  qui  diligunt.  Ref-rat  forte  magnitudo 
vestra  publicre  occupationis  curam  locum  scriptis 
r<  familiaribus  non  dedisse.  Sed  idem  status  erat,  cum 
prcecedente  tempore  colloquia  culmen  vestrum  crebra 
prsestabat  :  nec  3  aulicis  deputatus  ita  premebatur 
excubiis,  ut  promissi  amoris  memoriam  non  haberet. 
Quis  favis  toxica,  quis  coenum  fontibus  clandestinus 
susurrator  admiscuit?  aut  forte  quod  fuerat  de  affe- 
ctione  subreptum  ad  judicium  retulistis?  Sed  ego 
occupare  vos  paginarum  promulgatione  non  differo : 
ut  ad  usum  veterem,  cessantibus  promissa*  dignatio- 
nis  stimulis,  vel  garrulitatis  meae  provocati  fruge 
redeatis.  Domine  mi,  salutationis  obsequium  plena 
humilitate  persolvens,  indico  me  vestris  cupidum  esse 
aspectibus  praesentari  ;sitamen  faciendum.perpensis 
quae  vobis  cordi  esse  non  dubito,  rescribatis. 


1  Divinis  iamen  legibus]  Cogn.iti  generis  matrimo- 
nia  et  divina»  legescoercuerunt  et  humanne,  tum  civi- 
les  tum  canonicae.  Ac  sacris  quidem  Litteris  apud 
Rebrseoa  de  paucis  iisque  proximis  cautum  fuit  :  nec 
longius  fere  processit  interdictum,  quam  ne  cui  fra- 
tris  sororisve  lilia  copularetnr.  **  Imperatores  Chri- 
stiani  etiam  consobriuas  jungi  vetuerunt,  ut  Theo- 
dosius,  (antum,  ut  Sex.  Victoris  verbis  ntar,  pudori 
tribuens  et  continentisc.  ut  ccnsobrinarum  nuplias  ve- 
tuerit  tanquam  sororum.  Quare  sine  principis  venia 
duci  non  licebat :  quod  dcclarat  Cassiodori  Formula 
qua  consobrina  legiiuna  /iat  uxor.  Ecclesiasticse  vero 
leges,  quffi  incestas  hodie  nuptias  quarto  grada  defi- 
niunt,  ad  septimum  usque  gradum  aliquaodo  prove- 
cta;  sunt.  At  Ennodii  sseculo  mos  adhuc indulgentior. 
Qui  enim  de  ea  re  canones  erant,  intra  vetitos  sacris 


D  Litleris  ac  principum  legibus  gradus  fere  consiste- 
bant,  ut  synodus  Agathensis  c.  61,  Epaunensis  c. 
30,  Aurelianensis  in.  c.  10.  Sive  ergo  divinas  leges 
hoc  loco  interpretere  quse  sacris  Litteris  continentur, 
sive  sacros  canones  ita  vocet,  quo  modo  Graeci  Beiovq 
xocvova;,  et  divinas  regulas  passim  Latini ;  parvum 
erat  illo  tempore  discnmen. 

s  Sabini  fdio'  Pro  eodem  scribit  etiam  epist.  13  et 
14  libri  sequentis  ad  Avitum  eumdem. 

3  Aulicis  excubiis}    Quaesturae  palatina?  qua  funge- 
batur,  ut  dictum  est  ad  epist.  26  lib.  iv. 

•  Culmini  veslrae]   Malim   equidem,  c.   vestro.  Sed 

u- :■/'.>. 

"  Estin  opusculis  Sirmondi,ea  dere  qu&stic  Iriplex. 


101 


FPISTOLARLM  LIB.  VI. 


1lt'> 


LIBER  SEXTUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

BNNODIUS  '  ivvhtii  i:\lO. 
Nisi  te  efflictim  diligerem,  et  pii  cordis  soliditas 
indemntahili  radice  constaret,  posset  injuriarum  do- 
lore  provocalns,  vel  cum  pueriliter  irasceris,  vel 
cum  arroganter  supplicas,  commoveri.  Niliil  enim 
invenio,  quod  sit  fabricata  liumililate  supcrbius.  Proe- 
fero  contumelias  fucata*  frontis  obsequiis  :  transit 
amaritudinem  duleedo  simulata.  Non  opus  est  depre- 
cationibus,  si  qua?  te  cateua  nectat  intclligis,  Poscant 
pro  excessibus  veniam,  quibus  est  liberum  non  pa- 
rere.  Ita  famulos  nobis  ccelestis  judicii  claritudo  de- 
putavit,  ut  in  quacunque  mens  parte  dellexerit,  illo- 
rum  necessitas  inclinetur.  Ille  exspectat  clemens, 
qui  destrictum,  si  velit,  refutare  possit  imperium. 
Haud  procul  te  ab  hoc  ordine  evagari  polestas  mihi 
a  Deo  attrihuta  patietur.  Oplare  te  convenit  ne 
mansuetudinem  quam  in  me  proedicas  meritorum 
tuorum  consideratio  justa  devenustet,  et  pietatis  tra- 
mitem  culparum  multitudo  depretiet.  Licet,  ni  fallor, 
misericorditer  vindicta  comitatur  errantcm,  nec  ulla 
est  potior  palientia  nisi  quae  vitiis  aditum  non  reclu- 
dit,  a  te  tamen  facessatindignatio  nostra  :  quia  quod 
dcliqueris,  non  inclusus  dolor  et  gratia  fillente  ser- 
vatus,  sed  verbera  castigabunt.  Nunc  uno  modo  in 
cicatricem  cogere  vulnera  iulemperatis  sermonibus, 
ingesta  praevalebis,  si  te  per  culmina  liberalis  studii 
ingcnuum  doctrina  monstraverit.  Veniam,  nisi  peri- 
tia  suffragante,  non  exiges  :  mutata,  qua  notus  sum 
lege  parcendi,  circa  desidem  saevitiam  sub  perenni- 
tate  servabo.  Quod  restat,  Deum  precor,  ut  valeas, 
et  de  versibus  tuis,  coelesti  favore  comitalus,  spem 
augeas  quam  dedisti. 

EPISTOLA  II. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Summa  gaudiorum  est  opportunitas  perlatoris,  qui 
minister  diligentiae  per  necessitates  suas  desideriis 
obsequium  praestat  alienis.  Hunc  quidem  honestas 
commendat,  et  peregrinus  ab  oflicio  mercatoris  pu- 
dor  insinuat  :  jungitur,  quod  ei  notitia  culminis 
vestri  ad  fidem  probitatis  accessit.  Nam  scriptionis 
venerandae  frugibus  ipso  commeante  satiatus  sum. 
Refundo  ergo  depositum,  officii  lege  constrictus  :  et 
quem  in  Liguria  positum  pro  virium  mediocritate 
suscepi,  ad   potissima  patrocinia  tabella  prosequente 


I! 


A  transmitto.  Quod  supercst,  revercntia>  veslra>  quid- 
quid  habet  humilitas  devotionis  offerimus,  suppli- 
cans  ut  litteras  vestras  vel  pro  mearum  assiduitate 
jam  merear. 

EPISTOLA  III. 
KNNODIUS  EUPREPIjE. 
Rerumomnium  cursus  ohsequiis  corporis,  auima- 
rum  constat  imperio  :  aliud  nobililat  cadeslis  affini- 
tas,  aliud  abjeclio  terrena  submittit.  Nec  libcrum 
est  ut  quo  mens  Deo  parente  collata  deflexerit,  quod 
de  ultimis  assumptum  est  non  sequatur  :  nec  licet 
militem  obviam  manum  decretis  imperatoris  afferre. 
Ilinc  Crispus  asseruit  aliud  nobis  cum  diis,  aliud 
cum  belluis  esse  commune.  J  Ilnjus  secreti  ratione 
cum  absentihus  peregrinamur,  et  salva  menihrorum 
valetudine,  amantum  febribus  apstuamus  :  per  haec 
vincula  nulla  itinerum  interjectione  dividimur,  et 
segregati  habitaculis,  in  unum  studiis  convenimns. 
Nosti,  soror  venerabilis,  et  omnem  apud  me  traos- 
gressa  dulcedinem,  quae  praffationem  exegisset  occa- 
sio.  Nunc  aperta  tecum  et  prodiga  pudoris  fronte 
congrediar.  Vix  quae  ante  direxeras  blandimenta 
sustinui  :  post  admonitionem  nieam  duplicia  in  litle- 
ris  mella  fudisti,  quae  tota  pectoris  secreta  concute- 
rent  et  ad  desiderium  tui  captivam  animam  relicta 
corporis  sede  transferrent.  Quam  timeo  ne  rursus 
ad  incertum  remittatur  affectio  ;  et  cum  tota  mens 
diligentiae  vela  laxaverit,  subducta  periculum  sta- 
tione  patiatur  !   Animus  meus  quia  fuci   sit  nescius 

C  cognovisti ;  nec  detestabilem  inter  amantes  urbani- 
tatem  possit  assumere.  Tua  rursus  diversum  sexus 
etnatura  pollicetur,  ut  dicit  sapientissimus  Salomon  : 
Anima  3  qux  in  sa/uritate  est,  favis  illuAit  (Frov. 
xxv II,  7).  Scit  verborum  meorum  testis  et  judex, 
disposuisse  me  (nisi  forte  subdolo  gratiae  sapore  de- 
cipiar,  et  degnstatae  caritatis  sitienti  pocula  oblata 
submoveris)  spiritalis  conjugii  non  simulacrum,  sed 
ipsam  implere  veritatem.  Ut  dum  inter  nos  unum 
velle,  et  unum  nolle  constiterit,  vel  quod  bonos  ad 
imitalionem  stimulet,  vel  quod  malos  afticiat,  om- 
nium  oculis  et  mentibus  exhibere.  Tu  tantum,  Deo 
medio,  adversus  omnem  quae  ex  invidia  noscitur 
impugnationem,  firmam  promitte  et  indemutabilem 
servandam   esse  constantiam.  Quocirca  vale,  mi  do- 


D 


mina,    et  brevi  pro  maximis  admonitione  contenta, 


1  Parthenio]  Germanse  Ennodii  sororis  filium  fuisse 
docuerunt  nos  aliquot  superiore  libro  epistolae,  qui- 
bus  Parthenium  Romam  studiorum  causa  protici- 
scentem  commendalione  sua  prosecutus  est.  Sed 
sorori  nomen  quod  fuerit,  nusquam  indicat.  Eupre- 
piam  enim  non  esse  id  ostendit,  quod  Enprepiae  filius 
quem  unicum  habuit,  Lupicinus,  non  Parthenius  vo- 
cabatur.  Deinde  Euprepia  vidua  erat  :  Parthenii  vero 
pater  superstes  lib.  vn,  epist.  30  et  31.  Parthenii 
porro  nobilitatem  et  felicia  eruditionis  auspicia  cele- 
bratin  Dictione  4  scholastica,  qua  gratias  egit  gram- 
matico,  quando  Parthenius  bene  recitavit  :  item  librj 


hujus  epist.  23.  Quibus  argumentis  ducor,  ut  de  Par- 
tbenio  illo  conjiciam.  qui  magister  officiorum  ac  pa- 
tricius  tandem  fuit  :  ad  quem  exstat  elegiacum  car- 
men  Aratoris,  quod  lib.  ix  producemus,  in  quo  sin- 
gularem  ejus  eruditionem  cum  generis  nobilitate 
conjunctam,  ac  diversas  legationes  commemorat. 

2  Sallust.  in  Catil. 

3  Anima  qux  in  saturUate]  Cassianus  collat.  \'t, 
cap.  t3  :  Anima  quxin  satietafe  est.favisiltudit.  Ea 
est  lectio  interpretum  LXX  :  Vvyh  h  ir\u<r[iovy  o-Zav. 
xr.oioi;  tu.~c/.i'Cei  .Nec  multum  discrepat  Vulgata,  Anima 
saturata  calcabit  favum. 


103 


EN.NODH  EPISCOPI  TICINENSIS. 


104 


i;uia    nec  epistolaris  concinnatio  plnra  patitur,  nec  A  una    obsequilur  debito,     altera    praestatur    affectui. 


ratio  peneiralium  paginis  debere  committi,  si  nd 
haec  quae  indicata  sunt  voto  et  fide  respondes,  pro- 
priae  scriptionis  testimonio  pollicere. 

EPISTOLA  IV. 

ENNODIUS    FADSTO. 

Non  scripsi,  ut  amaro  incommoditatis  rnesa  indicio 
vos  gravarem  ;  sed  ut  sollicitudinem  vestram,  quate- 
nus  insistat  orationibus,  convenirem.  Mile  oculos 
meos  ante  receptse  valetudinis  substantiam  impositus 
labor  accepit,  omne  a  me  vobiscum  lumen  abscessit. 
Satis  sit  significasse  quod  patior.  Vestrum  est  pro- 
speritatem  meam  a  Deo  quem  prccibus  placatis 
exigere,  et  reseranti   litterarum  fores  crebris    opem 


Credite.  nefas  putavi  non  cum  fenore  suo  restituere 
quod  mens  venerabilis  prima  contulerat.  Dulciora 
sunt  ante  exemplum  bona  diligentiae  :  nec  tantum 
habet  virium  aut  genii  qui  amiciiiarum  callem  fe- 
cuudus  ingreditur.  Summatim  sibi  gratiam  non  po- 
test  vindicare,  cuiin  amore  forma  praestatur :  impu- 
dentiee  est  non  respondere  caritati,  cum  manifestet 
res  bene  orta  virtutem.  Haec  in  festinatione  perlatoris 
celer  scripsi.  Latius  posthac  verba  diffundam  :  nec 
maciem  ingenii  mei,  dum  merita  vestra  respiciuntur, 
aspiciam  :  si  tamen  desideriis  meis  labellarum  fre- 
quentiam  commodetis.  Domonimi,  salutationis  uber- 
rimae  scrvitia  dependens,  quaeso,  ut  memoriam  pro- 


ferrecolloquiis.  Domine  mi,  Deum  quaeso,  ut  lilud  a  B  s  promnlgala  sine  i 

vobis  indicari  faciat  quod  me  delectet  agnoscere. 

EPISTOLA  V. 

ENNO  DI U  S    A  U  R  ELI A  KO. 

Non  est  fiducia  mea   prsecognitis  nudata  successi- 


missione  colloquia. 

EPISTOLA    VII. 

ENNODIUS    AYIENO. 

Diu  est   quod   desideriis  veracibus  suspensus  soio 


bus.  Validus  in  affectione  est,  qnem  animo  meo  dili- 
gentiae  memorem  justa  sum  aestimatione  pollicitus. 
Gratias  tibi,  superna  dispensatio,  quae  bumanis  rebus 
prosperorum  fructum  de  adversitatis  occasione  lar- 
giris,  nec  pateris  in  ordine  suo  tristia  permanere. 
Ne-cio  quid  magniludini  vestrae  hostilis  malitia  de 
patrimonii  ubertate  decerpserit ;  tamen  snb  hoc  ti- 
tulo  invictissimi  domini  multum  locupletem  gratiam 
comparavit.  Bona  est  jactnra  snbstantiae,  si  inclyti 
notitia  principis  di^pendiis  invenitur.  Non  est  facul- 
tatum  formidanda  decessio,  si  per  eum  qui  omnes 
vincat  divitias,  summi  Domini  amor  acquiritur.  Huc 
accedit  quod  necilla  imminutio,  dum  facta  est  lucri 
mater  et  honorum  via,  impacta?  humilitatis  potuit 
tenere  substantiam.  Sic  reparata  sunt  quae  inimicus 
eripuit,  ut  adhuc  gaudiorum  euiuulum  praestoleris. 
Supersunt  quae  in  spe  habeantur,  cum  culmini  tuo 
contigerit  maxima  jam  tenere.  His  beneficiis,  ccelo 
auctore  collatis,  notitiae  et  communionis  nostrae  bona 
jungamus.  Quando  mihi  tantum  virum,  nisi  per  illa 
quae  praefatos  sum,  conligisset  agnoscere  ?  Sed  au- 
geant  superna  quae  tribuunt  ;  et  ad  quae  desideria 
porriguntur,  divina  nos  cura  perducat.  Quod  restat, 
vale,  mi  domine,  et  amantem  tui  crehris  fove  collo- 
quiis  ;  quia  nisi  epistolaris  concinnatio  teneret  ter- 
minum  lege  praescriptum,  gaudia  me  in  multa  verba 
diffunderenl. 

EPISTOLA  VI. 

ENNODIUS    '    BOETIO. 

Par  quidem  fuerat  unis  litteris  magnitudinis  tuae. 
respondisse  simpliciter,  nec  geminare  debere  collo- 
quia  srmcl  ohnoxium  :  ?ed  cautione  ad  hoc,  non 
inscitia  devolutus  sum.  De  utriusque  enim  epistolis, 

1  Boetio\  Haec  secuuda  Eunodii  ad  Boetium  est 
epistola  :  et  contra  prinia  videturquae  seqoeutis libri 
est  duodecima.  Adeo  verum  est  quod  monuimus,  epi- 
stolarum  Ennodii  seriem  ubique  rectam  non  esse. 
J .ini  in  iii  minis  scriptura  variant  codices.  Nam  alii 
Boelium  scribunt,  alii  Boethium  :  qnod  quidem,  si 
Greecffi  vocis  origo  spectetur,  rcctius  erat.  Sed  usus 
obtinuit,  utBoetium  ]»i>tius  dicamus.  Etjam  olira  va- 


litterarum  pascor  officio  :  dum  enim  magnitudinem 
vestram  alloquor,  votivo  me  aestimo  nou  deesse  con- 
spectui.  Sed  remediis  suis  animus  aegrescit  afflicli  : 
et  quod  diligenliae  pabulum  invenitur,  hoc  magis 
maceral  de  amoris  fruge  jejunium,  Vere,  domine, 
sic  vos  lumiua  mea  Deus  servet  incolumes  ;  quia  si 
aut  vires  corporis  mei  sivissent,  aut  festinatio  domni, 
Ravennam  totis  intentionis  meae  viribus  expetissem. 
Sed  si  Deus  voluerit,  salva  vita  domni  mei  patris 
vestri,  et  domnae  matris,  post  Pascha  cum  adjutorio 
J  superno  veniam,  ut  vobis  visis  ad  opem  vitae  reva- 
lescam.  Domine  mi,  salutationem  uberrimam  dicens 
precor,  ut  omnes  sauctos  orare  pro  me  instantissime 
procuretis. 

EPISTOLA  VIII. 

ENNODIUS    SKNARIO. 

Quamvis  pro  peccatis  meis  etiam  litlerarum  vestra- 
rum  solatia  subducantur,  ego  tamen  memor  debiti 
quo  me  per  gratiam  vestram,  ut  Dei  memores,  obli- 
gastis,  'scribere  non  omitto  :  sperans,  domne  Senari, 
ut  Deum  quem  in  me  cogitasti,  semper  attendas  et 
frequeuter  mibi  litterarum  vestrarum  nrunus  imper- 
tias.  Domne  mi,  saluto  plurimum  reverentia  consueta, 
et  imploro  ut  per  omnes  sanctorum  basilicas  pro 
D  afflictione  mea  Deum  rogare  non  desinas. 

EPISTOLA  IX. 

BNNODIUS    F.\U>TO. 

Quamvis  ad  tutelam  ponlificis  innoceutia  officii 
ejus  comes  assistat;  nec  opus  sit  humanis  solatiis  ei 
qui  humanitatem  professione  snperavit,  scit  tamen 
omnipotens  Deus,  me  sancti  episcopi  portitoris  prae- 
sentium   jussioni    exaclum    impendisse  coiloquiom. 

riabant  sculpti  lapides,  utRomauushic  in  aede  beata? 
Agnes  -  ma. 

VALENS  V.  D.  COMIT.   DEPOSITUS 
KAL.     JUL.     CONS.     BOETHI     V.     C. 
Et  aliler  iu  D.  Laurentii  letrastylo  extra  muros. 
GENEttOSUS     EUNUCBUS    DEP  iSlTUS 
1N  PACE  VII.  IU.  OCTOB.  BOETIO  V.  C.  CONS. 


io:; 


EIMSTOLARUM  LII5.  VI. 


106 


Diu  enim  rcnisus  sum,  nc  arrogans  vidcretur,  '  si 
minister  antistitcm,  el  apud  sanctissimam  conscien- 
tiam  potissimum  vix  mcdiocris  assereret.  Sed  perfe- 
cta  obcdientia  cst,  quidquid  suminus  ezigit,  non  nc- 
gari.  Et  idco  pradato  debitce  salulationis  obsequio, 
prccor,  ut  ad  consolationcm  multis  irapugnationibus 
pra-gravati  subsidium  confcratis  :  quatenus  singularis 
boni  rem  iacientes,  non  patiamini  immeritum  saccr- 
dotem  diuturnce  subjacere  mcestitise. 

EIMSTOLA  X. 
ENNODIUS  FAUSTO. 
Deus,  qui  bonorum  opcrum  animo  vcstro  inscruit 
affcctum,  ipsc  obsequentem  sibi  longa  felicissimum 
aetate  tucatur :  quia  quamvis  innocentia  quam  fovetis, 
indesincntes  pro  vobis  ducat  excubias;  obligati  tamen 
bcncficiis  vestris  non  possunt  qua-  pro  vobis  Deo  de- 
bcnt  vota  comprimerc  :  quia  pro  impensis  gratiasnon 
referre  ct  Deus  incarne  constitutus  cxborruit.  Ulinam 
tantum  valcrem  pro  rebus  vcrborum  tribucre,  quan- 
tum  sentio  mc  debcre.!  Ilis  tamen,  quod  ad  aliam  mer- 
ccdem  vestram  pertiueat,  suggerere  non  omilto,  ut 
cbartam  quam  in  causa  Laurcntii  tabularii  comensis 
fecistis,  implelam  mihi  transmiltijubeatis;  et  proilla 
cceca  muliere  quam  Martinus  conductor  2  de  Moditia 
opprimit,  comitis  patrimonii  litteras  tollatis,  quibus 
jubeatur,  quod  ei  abstulit  mancipium,  sinc  dilatione 
rcformare  :  quia  quod  in  prcesenti  in  mandatis  acce- 
pit,  facere  pro  rustica  temcritatc  contemnit. 

EPISTOLA  XI. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Digresso  de  Mediolanensi  urbe  3communi  domino, 
sola  in  consolatione  remanserunt  solalia  litterarum  : 
quia  dum  sermo  ad  vos  dirigitur,  aliqua  prccsentice 
vestree  desideriis  meis  imago  blanditur.  Quod  et  a 
vobis  dominis  meis,  ut  crebro  faciatis,  exposco;  co- 
gitantes  absentiam  vestram  hac  sola  posse  assiduitate 
sustineri.  Habcant  felicissimi  votivam  pra?sentiam : 
mibi  delicta  mea  cogitanti  epistolaris  cura  sufticiet. 
Domine  mi,  salutem  uberrimam  dicens,  precor,  ut 
per  sanctos  Domini  pro  me  preces  fundere  minime 
desistatis,  et  Domino  gratias  referte,  cujus  circa  me 
beneficia  etiam  insperata  tribuuntur. 
EPISTOLA  XII. 

ENNODIUS  LIBERIO,  EUGENETI,  AGAPITO,  SENAIUO, 

ALBINO. 

Uberioribus  opus  est  paginis,  ubi  fides  claudicat 
perlatoris  :  per  amantem  mei  cultorem  vestrum  Ste- 
pbanum  diaconum,  sufticitparca  collocutio :  quitrans- 
grcdiens  epistolas  in  multa  verba  diffusas,  praefert 
aflluentibus  necessaria,  dum  compendio  fidelis  arcani 

1  Si  minister  aniistitem]  Diaconus  episcopum. 
A».a/.ovo;  est  ministar.  Quos  ergo  diaconos  Grseca  voce 
in  Ecclesia  nuncupamus,  ministros  etiam  simpliciter 
appellabant.  Commodianus : 

HIBISTRIS. 

2  *  Ministerium  Christi,  Zacones,  exercete  caste. 

>->  Idcirco  ministri  facite  prsecepta  inagistri. 

2  Nolite  fugere  personam  judicis  a?qni. 

m  Integrate  locuiu  vestrum,  per  ouinia  docti. 

w  Sursuui  iDteudentes,  semper  Deo  summo  devoti. 

H  Tota  Deo  reddite  iuleesa  sacra  miuisteria  arse. 
Fortasse  mysterium. 

Patrol.  LXIII. 


A  alleganda  non  supprimit.  Quod  restat,  valere  me,  Dco 
auspice,  nuntians,  prospcrilatis  vestrae  bona  disquiro, 
et  plenum  rcddo  salutationis  obsequium,  deprecatus, 
nl  liduciam  racam  incorrupta  dignationis  vestrse  non 
denudet  integritas. 

EPISTOLA  XIII. 

ENNODIUS  AVITO. 
Imporlunum  me  facit  aliena  necessitas,  quia  debeo 
pro  deprecante  scrmonem.  Lex  propositi  interccs- 
sionis  refutat  avaritiam.  Nam  ad  conscientiae  mea> 
sarcinam  juugitur,  si  respuam  supplicantem.  Exspe- 
ctandse  mcmoricc  Sabini  tilius  ad  diem  constilutum 
scntentiam  prsestolaturus occurrit :  sed  agellumsuum 
ulilitalis  ratione  est  coactus  expetere ;  quia  et  fidc- 
B  jussor  ctcxsecutor  defunctadiedefuerunt.  Abjurantem 
me  dc  prccfati  negotio  ultra  vilcsccre  bajulus  impulil, 
ut  ad  eum  nuntios,  quatenus  rursus  occurreret,  de- 
stinarem:  quod  me  fecissesignifico.  Nuncsalutationis 
mece  dicens  obscquia,  inpotcstate  estculminis  vestri, 
in  prcedicti  causa,  quid  justitia  quam  fovetis,  quicl 
(iducia  quam  dedistis  mereatur  ostendere. 

EPISTOLA  XIV. 

ENNODIUS    AVITO. 

Scio  mea  apud  vos  clamare  silentia;necquidquam 
Qeri,  quod  non  secreta  interpretatione  teneatur.  Ego 
tamen  a  scriptione  non  destiti ;  nec  sublimis  memorice 
viri  Sabini  filium  fabricato  ingenioa  judicatione  sub- 
traxi,  qui  violentias  in  agello  suo  perpessus,  bactenus 
P  opcram  dicitur  navasse  cum  barbaris.  Credite  mihi, 
aderit  secutus  examini,  et  disceptationem  vestram 
sine  aliqua  formidine  veniet  ingressurus.  Dominemi, 
salutati  reverentiam  dicens,  precor  ut  personam 
meam  tanti  habeatis  iusitcc  dudum  affectionis  recor- 
datione  fulcire. 

EPISTOLA  XV. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Bene  providentia  superna  disponit,  ut  dum  a  me 
beneficia  postulantur,  sic  sollicitudo  mea  votivos  in- 
veniat  perlatores.  Facessat  negare  aliis  quod  mihi 
tribuo :  et  illud  avaritia  sordente  continere,  quod 
sublevat  largicntem.  Simplicianus  prcesentium  baju- 
lus,  adolescens  nobilissimus,  natalem  scienticc  sedero 
Romam  conatus  expetere,  hoc  sibi  credidit  pro  sin- 
D  gulari  evcnire  compendio,  si  ad  notitiam  culminis 
vestri  duce  pagina  perveniret.  Cui  ego  nequaquam 
volui  cupita  subtrahere,  sciens  consuetudinis  vestroe 
esse  qnod  reliqui  faciunt  exorati.  Nunc,  mi  domine, 
servitia  salutationis  accipientes,  facite  ut  prcefatum 
peregrinationis  dura  non   onerent  :   meque  crebra 

S^Rebus  in  diver?is  cxemplum  date  parati. 
""Inclinate  capot  vestrum  pastoribus  ipsi. 
^Sic  iiet  ut  Christi  populo  sitis  probati. 

2  De  moditia]  Modoefia  :  quod  notum  est  Ligurice 
oppidum  haud  procul  Mediolano,  ubi  Longobardorum 
ct  Italiic  reges  olim  coronati.  Moditia  pro  Modoetia 
pari  antiquariorum  licentia  scriptum,  ac  mira  pro 
mcera,  id  est  fiolaa  apud  Sidonium,  et  metici  pro 
metoeci  ps-rotxot,  in  vetere  Galli  auctoris  panegyrico. 

3  Communi  domino]  Fausto,  patre  Avieni. 


4 


107 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


108 


scriptionis  vestrae  per  hanc  impatratam  frequentiam 
revelare  munia  non  desistant. 

EPISTOLA  XVI. 

ENNODIUS    LUMINOSO. 

Non  deberent  esse  negotiosa  colloquia  quae  pro 
remedio  sibi  amor  invenit,  nec  religionis  stipendium 
ad  necessaria  nos  oportet  evocare  commercia  :  quia 
dulce  esset  epistolarum  munia  soli  militare  concor- 
diae,  nec  rem  diligentise  in  aucupia  transferre  com- 
pendii.  Sed  res  ad  hoc  rediit,  ut  nisi  senior  caritas 
quse  inter  nos  ab  ipso  vitae  lumine  sumpsit  exordium, 
et  per  varias  profectuum  vires  messemgratiae  perduxit 
ad  aream,  compulsa  pro  meis  partibus  stimulo  scri- 
ptionis  assurgat,  grandi  ingratitudinis  et  detrimento- 
rum  sterilitate  percutiar.  l  Meminit  amplitudo  vestra, 
quse  de  expensis  qua?  apud  Ravennam  episcopus  meus 
fecerat,  me  ei  redhibitionem  promittente,  pro  sedis 
apostolicae  utilitate,  vobiscum  fuerit  collocutus.  De 
qua  restituenda  celerem  promiseratis  effectum  :  sed 
pro  peccatis  meis  nescio  qui  casus  opposuit  manus. 
De  qua  ad  me  praedicti  antistitis  se  convertit  intentio, 
ut  vix  inducias  ad  sacratissimam  urbem  tribuerit 
destinandi.  Nunc  post  Deum  in  vobis  causa  est;  qui 
potestis  et  personam  meam  offensione  pontificis  mei 
et  detrimentis  eripere;  ne  officium  fidei  mihi  uni 
peperisse  videatur  adversa.  Domine  mi,  salutationis 
munera  persolvens,  Dominum  precor,  ut  animum 
vestrum  ad  utilitatis  meae  considerationem  incunctan- 
ter  invitet.  Ego  quid  amplius  facerem  invenire  non 
potui,  nisi  ut  cum  allegatione  manifesta  tidum  mihi 
dirigerem  perlatorem. 

EPISTOLA  XVII. 

ENNODIUS    MARCELLINO    EPISCOPO. 

Magnifici  viri  domni  Stephanioni  lilii  vestri  facit 
dignatio  ut  beatitudini  vestrae  legendus  occurram, 
cujus  beneficio  itineriscaritasdetrimeuta  nonpatitur, 
et  quod  praesentia  non  valet,  sermone  compensat. 
His  ergo  servitia  apostolatui  vestro  debita  reprsesen- 
tans,  quaero  ut  me  orationum  sutfragio  sublevetis  : 
quatenus  insertus  venerabili  conscientiae,  de  omni 
merear  dignationis  vestrae  fruge  gratulari ;  quia  fi- 
duciae  meae  coronam  vestram  non  ambigo  responsu- 
ram. 

EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIUS    DOMINICE. 

Fecit  magnitudo  vestra  quod  et  sanctis  moribus 
suis  debet  et  sanguini,  ut  propinquitatis  memoriam 
silentii  non  patiatur  torporelanguescere.  In  quacum- 
que  terrarum  parte  vivit  aftinitas,  nec  separantur 
regionibus  pareutefae  catena  sociati.  Credite  mihi, 
dilectio  sancta  non  deperit,  nec  ullum  patitur  per 
divisionis  itinera  natura  dispendium.  Nam  generum 
vestrum  tantum  mihi  uoveritis  caritatis  impendere, 
quantum  ad  vicissitudinem  nulla  satisfactio  existat 
idonea.  Quod  superest,  domina  mi,  accipientes  de- 
bilu;  salutationis  afTeclum,  Deum  precor,  ut  in  bono 
mutuo  felicitatis    videndi   vos   occasionem    conferre 


A  dignetur;   quatenus    sub    confabulatione  votiva   pia 
desideria  subleventur. 

EPISTOLA  XIX. 

ENNODIUS    KAUSTO. 

Postquam  desideriis  meis  videndi  vos  facultas  ela- 
psa  est,  iterum  ad  litteras  mens  revertitur  :  cogitur 
abjuratum  poscere  paginale  subsidium,  et  institutam 
melioribus  copiis  animam,  quasi  vilioris  cibi  alere 
aut  sustentarecommercio.  0  quam  grave  est,  quotiens 
variis  necessitatibus  obsequentem  fugitivalibertas  ad 
nova  instituta  transducit!  Quaj  dura  sunt,  continua- 
tione  franguntur :  multum  de  gravitate  oneris  usus 
incidit;  flebilis  conditio  ad  optata  quae  non  sunt 
mansura  perducit;  levior  sors  est  curisjugibus  occu- 
pati.  Hoc  sum  infelicior  peccatorum  fasce,  quod  de 
bonarum  rerum  sapore  gustavi.  Sed  hinc  alias.  Deo 
relinquenda  sunt,  quae  humano  remedium  nesciunt 
habere  consilio.  Vobis  interim  reverentiam  salutatio- 
nis  impendens,  reditus  mei  facere  indicia  non  omisi, 
cupiens  pari  scriptionis  vestrae  hilaritate  relevari. 
EPISTOLA  XX. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Ignoratur  bonorum  sapor  in  prosperis ;  vix  digno- 
scitur  superni  qualitas  benelicii,  dum  tenetur;  post 
migrationem  cupita  dulcescunt;  desiderii  pretia  in 
manibus  constituta  nescimus.  Vere  fateor,  quandiu 
Ravenna  vos  babuit,  sinistrum  omen  credidi  cogitare 
qufe  patior;  nec  inter  res  secundas,  quasi  malignus 
propriae  felicitatis  interpres,  quae  per  absentiam  ve- 
C  stram  evenire  poterant  suspiravi.  Non  debui  merita 
mea,  si  abhominenon  separarer,  agnoscere,  nec  in- 
telligere  fugitivum  esse,  quod  sectanti  peccata  blan- 
ditur.  Sed  quid  epistolaris  concinnatio  castigatae  ter- 
minum  dictionis  excedit?  Ferat  his  rebus  medelam, 
cujus  imperio  universa  famulantur.  Ego  tamen  pro- 
pter  quod  attributae  sunt  paginae,  valeo  substantia 
corporali;  et  per  haecmunia,  sub  Dei  ope,  ut  prospe- 
ritas  vestra  nuntietur  exspecto.  Accipite  ergoobsequia 
mea;  et  si  quid  inter  haec  quae  mecum  gerididicistis, 
eventus  dexter  attulent,  sine  dissimulationis  obsta- 
culo  nuntiate. 

EPISTOLA  XXI. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

In  occasione  rapui  solvendae  humilitatis  personam 
domeslici  perlatoris.  Desideriis  meis  militabit,  quod 
in  aliorum  negotiorum  efticacia  providistis.  Fateor, 
durum  credidi  vicinior  litterasdenegare,  qui  nunquam 
potui  m  longinquo  constitutus  abstinere  colloquiis. 
Visum  enim  mihi  sum,  Ravennatibus  occupatus  excu- 
biis,  magnitudinem  vestram  quadam  mentis  dexlera 
contigisse.  Idcirco  ad  levameu  desiderii  scripta  pro- 
rogavi,  ut  quod  vivis  subtrahebatur  affatibus,  lectione 
pensarem.  Ergo  honorem  salutati  exhibens,  rogo,  ut 
me  hujusmodi,  quotiens  opportunitas  ingesta  fnerit, 
remediis  suhlevetis,  in  quibus  absentia  unicum  habet 
divina  provisione  subsidium.  Aguovistis  quae  sit  cu- 
ratio  atfectionelanguenti :  vestrum  est  medelam  aegris 
auimis  non  negare. 


D 


1  lnf.  epist.  .i:t. 


109 


EPISTOLARUM  LIB,  VI. 


1ii) 


EPISTOLA  XXII. 

ENNODIl  S    El  GEKBTI. 

Diligentia    ost    multiplicium    causa    paginarum. 

Reverentiffi   vestra?   debetur,    quod  a  scriptione  uon 

tompero  :  lestis  gaudii   non  patitur  vox   defectum, 

quia  statuui  valetudinis  ve  trce  laetus  ezcepi.  Valete. 

EPISTOLA  XXIII. 

I  NNODIUS    PARTHBRIO. 

Deo  auspice  dilectionis  tuse  primordia  convale- 
scant :  adsit  desideriis  communibus,  per  quem  vires 
studia  sorliuutur.  Declarasti  te  scriptiouis  Iuceurbem 
amicam  liberalibus  studiis  jam  teuere  :  preemisisti  in 
foribus  quod  avara  parentum  vota  superaret.  Non 
sum  dictionis  luae  rigidus  sestimator,  nec  respuo 
tenuitatem  prsesentium,  cui  secutura  blandiuntur. 
Quoticns  vomeribas  terram  scribimu3,  animus  de  ?pe 
venturae  frugis  elevatur :  semper  de  berbis  aristarum 
divitias  amicus '  ratiouis  intelligit :  diligens  rusticandi 
adhuc  iu  cano  ilore  pomorum  populos  jam  metitur. 
Facessat  adversitas,  et  quidquid  pariunt  peccata 
discedat.  Ductus  mihi  oratiunculse  luse  et  si  eloquen- 
tiee  nitore  non  subsistit,  Latiaris  tamen  venae  sapore 
radiavit.  Fluxit  sermo  non  absonus ;  lectionis  tamen 
opihus  ampliandus.  Sed  quid  ego  post  tantum  judi- 
cem,  cujus  orihus  operis  tui  concinnationem  placare 
signasti,  quasi  post  olores  anser,  strepui  ?  Illi  qui- 
cunque  placuit,  examen  securus  ingreditur,  facundia 
abillo  prcedicata  prsevalet favorem  etiam  ab  inimicis 
exigere.  Lahora  ergo,  ut  felix   bene   ccepta  eventus 


A  usuest,  vos  beneficia,  me  verba  conferre,  et  magni- 
tudinem  rerum  desiderium  vincere  postulantis.  Si  ab 
his  muniis  temperem,  salvo  munerum  vestrorum ge- 
nio,  ego  votum  benevoli  non  babebo.  Perlator  praa- 
sentium  Pertinax  teste  apud  vos  natalium  suorum 
pudore  vulgabitur  :  qui  in  astipulatione  stemmatis 
usurus  est  hono  verecundiee,  i »<■  r-  i|ucm,  indjciis  valc- 
tudinis  meae  pro  vestro  desiderio  factis,  precor  ut 
fiducise  suue  fructum  capiat  ex  dignationis  vestrte 
messe  locupletem  :  et  quotiens  votivus  commeantum 
cursus  accesserit,  ad  suhlevandum  me,  quas  iu  amo- 
ris  solalio  accipitis,  paginas  destiuate. 

EPISTOLA  XXVI. 

ENNODIUS    EUPREPl  B. 

o  Debentur  quidem  necessitati  silentia,  sed  scripta 
diligentiae.  Exigit  metus  abstinentiam  tabellarum  ; 
sed  interdum  cedet  affectui.  Vix  aliquibus  acquiescit 
ohstaculis  mens  amantis,  servet  ad  redhihenda  gra- 
ticc  stipendia  potius  cum  vetatur.  Ecce  prselocutus 
quac  me  causa  ab  his  muniis  suspenderet ;  relinquo 
conscientiffi  vestrae  quae  faciat  obsequentem.  Deum 
tamen  precatus,  in  bona  me  valetudine,  vel  Lupici- 
num  nostrum  esse  significo  :  hoc  de  vobis  cupiens, 
quae  a  me  sunt  prorogata  cognoscere.  Nolo  tamen 
curam  vestram  sequestrati  pignoris  fasce  deprimatis: 
credite  conscientiae  meae  ;  plus  illi  per  studium  debeo, 
quam  ipsa  exhibere  poteras  per  naturam.  Utinam  in- 
genium  illius  beneiicia  superna  meliorent !  Vere  dico, 
vobis  ad  longiora  digredientibus,   utriusque  parentis 


extollat  :  honestorum  te  obsequiis  indesinenter  im-  C  so]iicitlldo  me  reSpicit,  quam  potuimus  inunum  positi 


pcnde  ;  eos  qui  consortio  se  suo  polluunt,  debens 
monitis  nostris  reverentiam,  velut  veneni  poculum 
fuge  ;  profectum  tuum  pagiuis  scire  cupido  semper 
annuntia.  Quod  superest,  vale,  et  omnibus  superni 
favoris  adjutus  auxiliis,  familioe  tuae  de  peritioe  messe 
responde. 

EPISTOLA  XXIV. 

ENNODIUS   2    ARf.UOTAUljE. 

Quamvis  jus  affectionis,  consanguinifatis  lege  cou- 
strictum,  regionum  prolixitate  nonpereat,  nec  catena 
generis,  quae  animas  nectit,  terrarum  separatione 
dividatur,  attamen  pabulum  caritatis  est,  aut  videre, 
aut  ofticio  sermonis  appellare  quem  diligas  :  nesci- 


cum  ambitione  partiri.  Domina  mi,  salutationem  ple- 
nissimam  dicens,  precor  ut  tantum  mihi  caritatis  et 
orationis  suffragium  concedatis,  quantum  me  ad  de- 
siderii  vestri  elfectum  tendere  comprobastis. 
EPISTOLA  XXVII. 

ENNODIUS    SENARIO. 

Uber  conscientiam  vestram  pro  superna  dispensa- 
tione  vicissitudo  comitetur  ;  reddat  pro  parvitate  mea 
Altissimus  quod  agnoscit  a  vobis,  qui  semper  aman- 
tihus  fideles  exstitistis,  fuisse  cullatum.  Certus  portus 
est,  pectoris  vestri  invenisse  diligentiam  :  estis  hac 
conversatione  praediti,  ut  amicorum  spem  beneiicii 
collatione    vincatis.   Secundam    admonitionem    de?i- 


rentur  secreta  meutium,  nisi  proditione  liuguarum. 

HffiC  in  usu  vocavit  antiquitas,  ut  illa  quae  pectoribus  D  dero,  v  ipiam.  Date  fehcem  dex 

clausa  sunt,  nou  laterent.  Ego  Gallias  quae  totum  me 


propter  vos  sibi  viudicant,  si  oculis  non  inspicio,  aile- 
ctione  non  desero.  Gratias  tamen  prtesentium  perla- 
tori,  qui  necessitatis  snse  occasione  desideriis  meis 
praestitit,  ut  inter  cestus  animarum  quibus  bajulus 
deerat,  optatum  praeberet  ofbcium.  Salutans  ergo 
servitio  debito,  precoi  ut  portitor  beneficii  sui  vicem 
recipiat,  et  qui  in  gaudio  meo  opitulatus  est,  suis 
votis  restitutum  per  me  credat  effectum. 
EPISTOLA  XXV. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Scit  magnitudo  vestra  quo  nie  bonorent  praejudicio 
studiornm  liheralium  sectatores,  tanquam  rem  sibi 
debitam  commendationis   meae   scripta  poscentes.  In 

1  Forte  salionis. 


ram  bumililati  meae,  et  prospera  mecum  vestra  di- 
vidite.  Domine  mi,  salutationis  obsequia  praestan-s 
quaeso,  ut  si  rerum  dominus  apud  Ravennam  feliciler 
commorabilur,  indicetis  quatenus  sine  ambiguo  prffi- 
cepta  vestra  periiciam. 

EPISTOLA  XXVIII. 

ENNODIUS    GUDILEVO. 

Solent  quibus  felicitas  et  potentia,  Deo  ordinantc, 
conceditur,  humiles  consolari  ofiicio  litterarum,  et 
prospera  sua  paginarum  promulgatione  partiri.  Lgo 
multo  tempore  ut  bis  sublevarer  muniis,  exspectavi. 
Sed  cessanlibus  vobis  necessarium  credidi  non  ta- 
cere,  ut  quod  amor  non  exigit,  juxta  evangelicam 
Jectionem  mereatur  importunitas.   Domine  mi,  salu- 

-  Archotamise]  Arelatensi  consanguineoo,  lib.  vn,  14 


m 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


112 


tationem  plenissimam  dicens,  quaeso,  utme  antiquum 
cultorem  vestrum  illo  foveatis  quo  olim  promisistis 
affectu  :  et  prospera  vestra  paginarum  me  faciatis 
directione  cognoscere. 

EPISTOLA  XXIX. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Quamvissublimi  viro  et  omni  integrifate  praedito, 
1  Sabino  Romam  properante,  tute  paginarum  officia 
commisissem,  ut  resignanda  per  litteras  fidelis  rela- 
tor  assereret,  attamen  sollicitudini  mese  debui  dupli- 
cibus  magnitudinem  vestram  indiciis  informare,  ut 
perlator  ex  litteris  secutus  principium  narrationis 
assumat.  IJacc  scripto  degustata  sufficiant  :  ad  illud 
revertor,  propter  quod  epistolse  destmantur.  Valere 
me  corpore  nuntio  ;  Deo  supplicans,  ut  statumani. 
de  vestra  faciat  prosperitate  reparari. 
EPISTOLA  XXX. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Nonpotest  doloris  magnitudinem  eloqui  oris  infan- 
tia,  qui  niilii  de  illa  re  contigit,  quod  barum  perla- 
toribus  ad  Liguriam  destinatis  a  scriptione  tempera- 
stis  :  quorum  commeationem  vos  ignorasse  non  cre- 
didi,  et  praesentiam  magnitudinis  vestrae  a  petitionis 
qualitate  deprebendi  :  datur  enim  inveniri  a  disposi- 
tis  tractatorem.  Me  tamen  urunt  epistolarum  feriae, 
quas  ad  levamen  mceroris  mei  etiam  occupatissimi 
repulistis.  Nunc  ad  vota  redeo.  Valete,  *  mi  domini, 
et  ccelestem  circa  vos  gratiam  multiplici  resignate 
colloquio.  Partum  est  enim  actibus  vestris,  quietis 
tempore  de  ea  quoe  in  laboribus  sata  est,  innocentki' 
messe  gaudere. 

EPISTOLA  XXXI. 

ENNODIUS    DOMNO    PAP.E. 

Pervigil  beatitudinis  vesti'03  cura,  quasi  coram 
positos,  in  quocunque  locisint,  obsequentes  atlcndif, 
et  sine  ullis  feriis,  dum  gratise  suffragium  pracstat 
expertis,  iuvitat  extraneos.  Etenim  plures  de  specta- 
culo  fruclus  capiuntur  laboris  alieni :  quia  discit 
operam  navare  in  cujus  oculis  redduntur  pra^mia 
sudoriset  fidei.  Atque  utinam  par  votisesset  efTectus! 
et  quod  didici  proreligione,  cuperemdareturimplere. 
Domlne  mi,  famulatus  mei  bumi!itatem  exhibens, 
parca  in  maximis  elocutione  contentus,  quid  domnus 
episcopus  frater  vester  super  directa  legationc  sen- 
serit,  patefaciendum  praefati  litteris  derelinquo. 
EPISTOI.A  XXXII. 

ENNODIUS    AVIENO. 

<  iiin  semper  sint  litterarum  inter  amantes  jucunda 
commercia,  et  ex  bis  muniis,  eliam  si  spartana  adbi- 
bcalur  brevilas,  gaudia  prolixa  nascantur ;  sintque 
bujusmodi  ofticia  remedio  absentibus,  votiva  sollic 
attamen  seger  animus  super  eorum  de  quibus  pcndel, 
prosperitate  jactatur,  etbac  tantum  curationc  respi- 

f  S.  V.  Sabino]  Ilujnsce  noniinis  praefectum  annonee 
Roma  paucis  post  annis  babuit,  cujus  hoc  restat  in 
basilica  Ostiensi  epitaphium,  sed  mendosissime  exa- 
ratuin  : 

HIC   REQUIESCIT    1\   PACE.    SABINUS    V.    S. 

PRiEF.    ANN.     QUl     VIXIT    AN.NOS    LIII     ET 


A  rat ;  quam  cum  negat  anxiis  is  qui  nullo  labascit  in- 
certo,  resignat  se  diligentia  non  teneri.  Paveruut  diu 
animum  meuma  magniludine  vestra  destinata  collo- 
quia,  et  bilaritati  congrua  pabula  prsestiterunt. 
Quorumnunc  abstinentiam  non  affert  tristitiam,  sed 
cogit  ad  exitium.  Potuit  enim  sal rti  opem  tribuere, 
quod  ante  militavit  affectui  ;  abjurata  est  caritatis 
religio,  quando  profutura  mese  valetudini  verba  de- 
negantur.  Agnovistis  quid  fecerunt  silentia  vestra ; 
quibus  emendatione  succurrite  :  nam  apud  vos  si 
mei  non  dominatur  oblivio,  scriptione  mutantur.  Do- 
mine  mi,  salutem  largissimam  referens,  Deum  de- 
precor,  ut  aestibus  meis  superni  dispositio  favoris 
occurrat,  et  in  solatio  mcerorum  meorum  illa  a  vobis 
indicarit  faciat,  qnae  delectet  agnosci. 

B  EPISTOLA  XXXIII. 

EXXODIIS    IIORMISD.E    ET    DIOSCORO. 

Scio  conscientiam  religiosam  grande  aestimare 
compendium,  si  proestandi  nascatur  occasio,  bis  m.r 
xime  quos  devotos  exstitisse  meminerunt.  Ergo 
quamvis  prima  reverentiae  vestrae  causa  sit  scrij  ta 
mittendi,  et  utilitatis  allegatio  sit  subjicienda  di- 
ligentiae,  attamen  anxius  animus  saepe  necessarii 
praeponitaffectui.  Retinet  fraternitas  vestra  domnum 
papam  de  expensa,  quam  episcopus  meus  apud  Ra- 
vennam  pro  ejus  utilitate  me  spondente  fecerat.  re.-.i- 
tutionem  fuisse  pollicitum.  Sed  actum  est  ut  vix  ad 
vos  dirigendi  prsestaret  inducias,  et  de  mea  sibi 
tisfaciendum  esse  substantia  protestatur.  Nunc  qui ; 
C  grandis  summa  non  est  quae  reposcitur,  et  summum 
est  beneficium  me  ab  ingratitudine  ejus  quae  vidc- 
tur  justa,  subtrabere,  ordinate  quod  vobis  retributio 
supema  compenset,  Domine  mi,  salutem  abumi 
lissimam  reddens,  Deum  quseso,  quo  animis  vesti  i-. 
quod  me  sublevare  possit,  inspiret.  Ego  autem  adfui 
partibus  meis,  qui  cum  contestatione  mceroris  per 
paginas  indicati  direxi  fidelissimum  perlatorem,  qui 
nobis  perferenda  sine  imminutione  suscipiat. 
EPISTOLA  XXXIV. 

ENNODTUS    FAUSTO    ALBO. 

Quamvis  magnitudo  vestra  per  longum  silentium 
oblivionem  mei  fuerit  contestata,  et  dum  ab  epi>t  o- 
laribus  muniis  temperat,  memoriam  obsequentis  ab- 
jecerit,  attamen  providentia  coelestis  desideriis  meis 
D  prospera  vestra  non  patitur  occultari,  et  variis  indi- 
ciis  successum  circa  vos  resignat  optatum.  Nunc  ta- 
men  animus  meus  usque  ad  boc  devinctione  produc- 
tus  est,  ut  proprium  ad  vos  dirigerem  perlatorem. 
qui  vivis  pastus  aspectibus,  bona  ad  me  manifesta 
p  iducat.  Credite,  domini,  magna  me  vobis  esse  obli. 
patione  constrictum  ,  nec  ullas  pectori  mco  ferias 
dari,  quibus  visiouem  vestram  non  plena  intentionc 
disquiram.    Superesl    ut,  2  reducta  in  Ecclesia   Ro- 

DIES     XXIV.      DP.     XV.     KAL.     ALT..      SYMM. 
l.T  BOETIO  W.  (.('..  CONSS.     . 

2   Reducta   Ecclesix  concordia     Sedatis   moti! 
scbismatis  Laurentiani. 

ti  domini]  Forte,  mi  domine,  ut  alibi  saqie. 


113 


iPISTOLAKUM  Llli 
A 


VII. 


Ili 


inanaconcordia,  occurrcntli  vobis  conlingat  occasio. 
Dominc  mi,  salutationem  reverentiee  vestrffi  plenis- 
simam  dicens,  deprecor  ut  suggestionem  portitoris, 
hominis  moi,  grato  suscipiatia  auditu,  ct  defelicitate 
vcstra  vel  totius  domus  statu  recurrcuti  uos  instrua- 
tis  alloquio. 

EPISTOLA  XXXV. 
BRIfOOIUS  dommnm:. 
Intcr  curas  et  molestias  quibus  pro  peccalorum 
fasce  subjicior,  elegi  singulare  subsidium,  ut  ad  vos 
domuas  meas  lilteras  destinarem;  quarum  precibus 
omnia  mihi  secunda  contingerent,  et  ad  serena  1»- 
titise,  depositis  angustiarum  nubibus,  reformarer. 
Prima  enim  mceroris  causa  est,  quod  prospera  vc- 
stra,  dum  in  longinquo  degilis,  vix  tlatur  agnosci  : 
(«x  qua  nascitur  circa  personam  meam  omnis  adver- 
sitas.  Adeste  ergo  supplici  precibus  vestris,  ul  per 
sancloruui  Dei  suffragia  segro  animo  medela  tribua- 
tur.  Domina  mi,  servitiura  salutationis  impendens, 
dcprccor,  ct  per  Deum  vos,  quera  colitis,  obtestor, 
ut  continuis  me  postulationibus  et  lacrymis,  quibus 
regnum  cojleste  vim  patitur,  Doraino  commendetis  : 
quia  boc  niunus  speciale  computo,  et  omnibus 
commodis  antepono. 

EPISTOLA  XXXVI. 

ENNODIOS  ADEODATO  PRESBYTERO. 

Ccelestis  dispensatio  rcligiosis  desideriis  nunquam 
negat  eHectum  :  nam  quod  piccupimus,  raaturo  proe- 
stat  studio.  DCsideranti  enim  mibi  per  litteras  ora- 
tionum  vestrarum  postulare   suffragia,    perlatorem 


EPISTOLA  XXXVII. 
ENNODIl  B   JOANNI. 

Ergo  falso  creditur  amorem  reddi  diligentiie,  et 
tacitis  animas  ^e  inlerrogare  colloquiis,  Qdem  men- 
lium  sensus  asserere,  ut  quod  impendimus  vicariu 
nobis  relatione  debeatur?  Vocem  montium  secreta 
restituunt,  et  in  obsequio  humanitatis  mutafamulan- 
tur  :  sed  magniludinem  tuam  in  contemptu  mei  con- 
tigit  silentium  pro  scriptione  reddere;  et  in  astipu- 
latione  artilicis  genii,  tcmpcrando  a  paginis,  pertina- 
ciam  garrulitatis  opprimere,  oaturae  lege  calcata.  Fa- 
cessat  a  moribus  nieis,  sequi  quod  admissum  doleo, 
et  sublevare  culpas  imitando.  Ecce  iterum  appello 
linguee  ferias  foventem,  et  in  longioribns  persequor, 
habens  promiss;i'  caritatis  memoriam.  Domine,  ut 
supra,  salulalionem  largissimara  offerens,  qua>so, 
utdeltitum  gratise  vel nunc exigat importunitas,  dum 
providctur  quatenus  ardorem  desiderii  prolixis  salie- 
tis  alloquiis. 

EPISTOLA  XXXVIII. 

ENNODITS    l-IRMIN.K. 

Quoliens  votiva  res  repente  contigerit,  prelium  tle 
ipsa  temporis  brcvitatc  sortitur.  Gcelestis  enim  ul 
crescat  bcnciicii  genius,  subitum  facit  esse  quod  tri- 
buit,  ne  devenuslet  sperantum  prolixitas  misericor- 
diam  largitoris;  quisenim  affectum  desidcrii  rcpenle 
suscipiens  non  avidius  impetrata  vcneretur?  Sic  lil- 
teras  magnitudinis  vestne  sitiens,  temporeprofcctio- 
nis  accepi.  Dolebam,  fateor,  et  vebementer  angebar, 
dum  nec  obscquiorum  meorum  perlator  existeret,  nec 


domesticum  vota  pepcrerunt ;  ut   stimulo  scriptionis  C  sospilatis    vestrce    digressurus     bona    cognoscerem. 


admoniti,  pro  suscepti  aniirta  supplicetis,  quia  '  doc- 
tor  gentium  clamat,  Orate pro  invicem  (Jac.  v,  16). 
iNihil  enim  est  quod  Deum  diligens,  etiam  pro  delin- 
quentibus  obtiuere  non  possit.  Laborate  ergo  pro- 
missis  dudum  patrociniis,  et  gaudia  mihi  per  lacry- 
mas  comparate.  Veniat  ad  me  fructus  innocenticc 
meritis  ignoratus.  Hcec  sunt  de  quibus  sanctum  Dei 
admonere  prccsumpsi.  Timeo  enim  facere  prolixa 
colloquia,  quia  res  necessaria  strictis  cst  postulanda 
sermonibus.  Nunc  in  Christo  valete,  mi  domine,  et 
sentire  me  deprecationis  vestrce  munera  prosperis  in- 
dicate. 

1  Doctor  gentium]   Paulo  tribuit,   quod  est  Jacobi 
apostolicnp.  v  Epistolte  catholicce. 

2  De  Alpibus  Cottiis)  llociter  quod  describit  in  iti- 


Ecce  utrumque  frons  bona  concessit  :  acccpi  pariter 
indicia  optata  quce  rcfero,  ct  uno  codemque  tempore 
regressum  me  2  de  Alpibus  Cottiis,  et  Ravennate  si- 
gnilico  iter  arrepturum.  Oratc  ut  variis  laborum  ja- 
ctato  incominodis  patientiam  supernce  benedictionis 
munus  infundat.  Me  autem  quod  ad  custodiam  gratice 
culminis  vestri  splendor  hortatur,  facilius  credo  cur- 
sus  tlumium  in  divcrsa  revocari,  et  relictis  fluento- 
rum  alimoniis  ccthcr  vacuum  Jpisces  expetere,  quam 
tantorum  me  immemorem  delicta  restituant.  Quod 
superest,  valete,  mi  domina,  et  redemptori  nostro 
pro  persona  suscepti  incessabiliter  supplicate. 

nerario  Rrigantionis.  De  Firminee  autcm  annulo  cst 
epigrammu  93. 


LIBER  SEPTIMUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 
BNNODIOS    l   JOIIANO. 

Praceptis  magnitudinis  vestrae  ministerium  de- 
votionis  exsolvimus;  quia  fit  sequitati  proximus, 
qui  justi  viri  monitis  obsecundat.    Negotiorum    qua- 

1  Juliano}  Comiti  patrimonii,  lib.  iv,  epist.  7. 

2  RegitK  domus  conduciorem]  Qui  liscale  aliquod 
prrcdium  conduxerant,  hi  conductores  domus  Au- 
gustai  dicebantur,  de  quibus  est  titulus  in  codice,  et 
lex  Valentiniani  III,  quaillos  nullius  militiae  dignita- 
tisve  pdvilegiis  frui  docet.  Domus  Augusta,  quando 


D  litas  quse  ab  amico  veritatis  agnoscenda  committi- 
tur,  cautione  instruit  animum  cognitoris  integri  :  af- 
fectionem  infudisset  nobis  mngnitudinis  vestrae  con- 
sideralio,  si  studia  non  dedissent.  In  negotio  igitur 
quodinler  Rautonem2,  regioedomus  conductorem,  et 

imperatores  erant,  vocabalur;  nunc  domus  regia, 
regnante  Theoderieo,  et  conductores  domus  regice, 
Cassiodorus  lib.  v,  epist.  39.  Eorum  cognitio  ad  co- 
mitem  patrimonii  pertincbat,  qua  comitiva  Julianus 
fungebatur.  Theodericus  Juliano  eidem  C.  P.  Con- 
ductores  Apuli deplorata  nobis aditione conquesti sunt , 


llo 


E.NXODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


116 


1  Epiphanium  chartarium  vertitur,  dum  anceps  in  dis- 
ceptatione  nostra  eventus  nutaret,  etalterna  se  partes 
intentione  colliderent,  asserente  Bautone  se  sexaginta 
et  quatuor  solidos  publicos,  quos  de  reliqua  indictio- 
nis  illius  emisso  chirographo  fuerat  dehere  confessus, 
idcirco  non  posse  restituere,  quia  per  manus  subli- 
mis  viri  Projecti  quadraginta  solidos  Epiphanio  suf- 
fragii  nomine  contulisset,  pro  quibus  nullum  bene- 
iicium  secutum  fuisse  doceretur;  et  replicaret  ipse 
Epiphanius,  se  si  quid  accepisset,  labore  meruisse, 
nec  frustra  sibi  a  Bautone  quidquam  fuisse  collatum, 
vel  prolati  testis  lidem  laudibus  incessanter  attolle- 
ret;  statuimus  ut  sub  jurejurando  mihi  nominatus 
superius  vir  nobilis  Projectus  et  sperati  genus  decla- 
raret  benelicii,  et  elfectum,  si  ita  esset,  assereret 
non  secutum  :  quod  cum  fuisset  impletum,  Epipha- 
nius  acceptam  pecuniae  refunderetquantitatem.  Xuac 
in  potestate  est  culminis  vestri  decisionem  nostram, 
si  placet,  auctoritate  fulcire. 

EPISTOLA  II. 

ENNODIUS     FAUSTO. 

Quantum  ad  facein  moeroris  adjungit  interrupta 
tribulatio,  quando  ut  acrius  urat  adversitas,  prospe- 
rorum  mutatione  bianditur!  Ad  cujus  unquam  onus 
accessit,  quod  continuatse  sarcinam  calamitatis  abje- 
cit?  Quam  bene  me  ad  patientiam  absentiae  vestrae 
longus  temporum  usus  aptaverat;  dum  hoc  quod  fe- 
licitas  non  habebat,  didiceraut  nec  vota  praesumerel 
Ecce  iterum  de  inveteratis  doloribus  passio  novella 
me  lacerat,  et  obductam  cicatricem  rescindit  ictus 
acutior.  Imploraveram  a  discedente  misericordiam, 
ut  quod  de  praesenti  confabulatione  perdebam,  litte- 
ris  pensaretur;  nec  hanc  frugem  omnibus  desideriis 
jejunus  emerui.  Ego  consuetudinis  meae  non  negli- 
gens  inter  laceyoaas  scripta  concinno  :  quibus  de 
afllictione  mea  credidi  nil  potius  indicandum,  illustris 
viri  domni  Pamfrouii  relatione  contentus.  Nunc,  mi 
domine,  obsequia  famuli  vestri  dignanter  accipite,  et 
animse  in  angustiis  constitutse  remedia  consueta  prae- 
state. 

EPISTOLA  111. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Quibus  magnitudinem  tuam  discedentem  precibus 
imploravi,  merito  retexerem,  nisi  memoriae  vestrae 
irrogare  contumelias  devitarem.  Nam  qui  amantem 
de  his  quae  recens  sunt  acta  convenerit,  fugiendam 
bonis  oblivionem  importunus  opponit  :  cum  hoc  sit 
peeuliare  conjunctis,  ut  sub  quadam  praescientia 
mutuo  sibi  cupita  sufliciant ;  et  ad  substauliam  cari- 
tatis  efticaci  dispensatione,  quod  volis  poscendum 
est,  effeclu  seniore  concilient.  Ccelestis  dispensatio 
facienda  suggerit,  si  quid  amor  optat,  inquiras.  Ilis 
juugitur  quod  eestuanti  aniinse,  dum  iter  arriperes, 

frumenia  sibi  inimicorum  subrepiionibus  concremaia  : 

postulantes  ne  cogantur  ad  integiam  prxstalionem, 

i/uibus  commerciorum  sunt  commoda  diminuta,   etc. 

1  Epiphanium  chartarium   Lapis  sepulcralis  Romae, 

LOCUS    VALERIANl     CHARTARI.     SimI     eli.n  (anus    hoc   loco 

non  chartffl  opifex,   aut  negotiator,  sed  chartularis 
comitis  patrimonii  :   quomodo  accipi   etiaiu  videtur 


B 


A  mullis  in  promissionibus  subvenisti;  dicendo  suslen- 
tandum  me  esse  paginis,  qui  propriae  lucis  privarer 
absentia.  Ecce  et  pollicitatio  lide  claudicat,  et  spe 
irritatus  ardesco.  Egit  veniens  de  remedii  praesum- 
ptioneliduci;),  ut  difiicilius  dura  tolerentur.  Sed  nunc, 
mi  domine,  honorem  salutationis  accipieus,  post- 
quam  apud  vos,  quod  male  est  animo,  declaravi,  cu- 
ratio  properata  succurrat :  ut  qui  salutis  vestrae  status 
est  vel  gratia  principalis,  exspectatis  reseretur  allo- 
quiis. 

EPISTOLA  IV. 

ENNODIOS    AGNELLO. 

Semperfamulantes  diligentiae  paginas  nunc  in  pro- 
ditione  sui  dolor  exigit,  et  gaudiorum  ministras  iu 
vocem  reserandce  taxit  injuriae;  nec  contenta  fuco 
dissimulationis  urbanae  secreta  pectoris  aut  tacitur- 
nitate  vestivit,  aut  in  partem  aliam  transtulit  blan- 
dimento.  Novi  quidem  fabricata,  sed  fugio  :  et  sim- 
plicitate  contentus,  cum  amantibus  sereni  animi 
fronte  congredior.  Ubi  gentium  fuit  sub  obtestatione 
Dei  inter  nos  promissa  devinctio,  ut  proficiscentes 
insalutalum  me,  velut  incognitum  linqueretis,  nec 
potestatem  ramanens  sortircr  necessaria  suggerendi? 
Credo  providistis  ut  imbecillus  oculis  totum  vobiscum 
lumen  amitteret,  nec  diem  meum  sub  amici  praesen- 
tia  clausis  orbibus  intuerer.  Haec  si  per  negligentiam 
contigerunt,  aestimalioni  relinquetis  quem  apud  vos 
locum  obtineam  :  ferenda  sunt  acerbius,  si  iutelli- 
guntur  accidisse  per  studium.  Nuncvale,  mi  domine, 
C  et  animo  meo  quem  in  statione  consistere  suadet  in- 
nocentia,  origo,  propositum,  potiorem  gratiae  partem 
qua  vobis  sinceritate  patuit  invitate. 
EPISTOLA  V. 

ENNODIUS    SE.\AIUO. 

Quamviste  dominum  meum  per  intemeratae  docu- 
meuta  iidei  2  principalis  sibi  cura  conjungat,  et  mo- 
rum  claritudo  ita  publicis  rebus  misceat,  ut  amabi- 
lis  a  te  saporem  qaietis  excludat,  credo  tameu 
ita  religionemamicitiaeposthaberi,utnonsatisfaciens, 
Deo  adjuvante,  regnantis  imperiis  debita  sua  refun- 
das  alfectui.  Nostis  quid  poscat  aula,  quid  gratia  : 
uno  eodemque  tempore  nec  rerum  deestis  domino, 
nec  amori,  quando  Christianae  mentis  integritas  per 
has  partes  divisa  solidatur.  His  ergo  sollicitudiucm 
meam  credo  relevari,  quibus  venerabilis  consuetudo 
servatur  studiis.  Tantum  est,  tu  Dei  nostri  solaliis 
magnitudo  vestra  adjutagratuletur.  Domiuc  nii,  salu- 
tationis  obsequia  praesentans,  spero  ut  de  vestro  vel 
amici  vestri  domni  Fausti  statu  hilarem  me  fieri  vo- 
tivo  litterarum  contingat  indicio. 
EPISTOLA  VI. 

ENNODIDS  FLOUO  ET  DECORATO. 

Permisi  hactenus  maguitudinem  vestram  mobilila- 

ab  Athalarico  lib.  vm  Variarum,  epist.  22,  ubi 
chartarios  nominat  sedis  Burgantini  comitis  patri- 
monii. 
-  Principalis  sibi  cura  conjungat]  Vel  propter  le 
iones  ad  qnae  ssepe  i  Ihibitus  Senarius,  vel  pro- 
pter  exceptoris  officium,  quo  in  rcgis  aula  fungeba- 
tur,  lib.  ni,  epist.  1 1,  et  lib.  v,  epist.  15. 


I> 


117 


KPISTOLARUM  LIB.  VII. 


118 


tem  Ligurum  urbanae  fuco  disputalionis    incessere,  A  arte  contendis,  cui  ncc  satietalem  do  praesentia  tua, 


quia  etme  origo  rcddebat  alienum,  et  vos  ab  eorum 
culpis  constantia  promissa  sejunxorat.  Sed  cum  una 
sorte  ab  oculis  vestris  ej;  mente  discessi,  praeconis 
voce  contestor,  ncminem  damnare  posse  quod  se- 
quitur,  nec  salvo  pudore  sententiam  excessibus  di- 
ctare  peccantem.  Fas  est  liberos  a  reatu  detestari; 
quis  a>quo  anima  ferat  monitorem  quod  verbis  dc- 
struit  actibus  non  vitare?  Kvangelii  sententia  est, 
Qui  fecerit  et  docuerit  sic  (Malth.Y,  19)  dignum  Dei 
gratia  posse  judicari.  Vobis  copiosus  sermo  est,  quo- 
tiens  errorarguitur,  et  sub  conversationis  negligentia 
pnritas  amplectenda  vcrborum.  Perdidistis  lacryma- 
rum  mearum  memoriam,  quam  discedentibus  gemini 
doloris  ictus  clfudit.  Kccc  quanti  dies  sunt,  in  qui- 
bus  sub  tanta  frequentia  commcantum  nulla  neque 
domini  mei,  amici  veslri,  neque  vestra,  quae  de  illo 
rem  voti  indicent,  scripta  suscipio.  Absolvistis  imi- 
tatione  culpabiles  :  non  quod  I.iguribus  evenerit  pro- 
positum,  quantum  vos  dicitis,  iniidelitatis  amittere, 
sed  quod  eos  contigerit  invenisse  in  bis  quae  snnt  vi- 
tanda  consortes.  Rogo  tamen,  servitio  salutationis 
exbibito,  ut  tandem  aliquando,  tanquam  boni  domini 
precum  mearum  memores,  prosperitatem  vestram, 
vel  domni  mci,  amatoris  vcstri,  reseretis  muniis 
litterarum. 

KPISTOLA  VII. 

ENNODIUS   *    ELPIDIO    DIACONO. 

Perfecta  caritas  corporalis  absentiee  damna  non 
patitur,  nec  animorum  serena  conjunctio  itinerum 
sequestratione  multalur  :  quorum  animee  Cbristo  in 
caritate  sociante  conveniunt,  nulla  possunt  separari 
interjectione  terrarum.  Hac  ego  spe  vel  securitate, 
de  conscientia  vestrasecurus,  amantem  mei  alloquor, 
tanquam  in  amplexibus  constitutum.  Fove,  domne 
Klpidi,  quem  Oeo  medio  suscepisti.  Habeat  suas 
mundus  astutias,  et  urbanitatem  fallendi  prudentiam 
damnandus  appellet.  Tu  illi  dulcedini  quam  probavi, 
nibil  admisceas,  nisi  quod  gradibus  ad  perfectee  ca- 
ritatis  nos  bona  perducat.  Domine,  ut  supra,  saluta- 
tionem  plenissimam  reddens,  queeso  ut  prosperita- 
tem  vestram  vel  eorum  qui  nos  diligunt  frequentibus 
mibi  indicetis  alloquiis. 

EPISTOLA  VIII. 

ENNODIUS    EUPREPIiE. 

Quam  bene  animum  meum  ad  patientiam  seque- 
strationis  absentiee  vestree  usus  aptaverat,  dum  pro- 
lixa  silentia  contemptum  dulcedinis  rerum  suarum 
necessitate  pariebant !  rescissa  est  cicatrix  qua*  ad 
medicinam  pii  amoris  accesserat.  Confiteor,  soror 
venerabilis,  ad  antiquum  me  desiderium  litteree  tuee 
nimis  noto  conditae  sapore  revocarunt.  Kcce  vide  qua 

1  Helpidio  diacono]  Lib.  vm,  epist.  8.  Sicjam  olim 
scribebant,  pro  Klpidio  quod  est  i~).r.L$ioi  :  ut  Helpis, 
Kuhelpistus,  et  alia  id  genus.  Quare  ita  quoque 
scriptum  ab  Knnodio  verisimile  est. 

2  Compulsoris  officio\  Fiscalium  onerum  exactoris, 
qui  publicis  functionibus  obnoxius  ad  solutionem 
compellit.  Leg.  7  cod.    de  Kxsecutoribus,  et  leg.    4. 


B 


nec  oblivionem  de  silentio  patcris  subvenire.  Scit 
mcutium  discussor  altissimus,  lectione  apicum  tuo- 
rnm  animam  meaminlra  pcnetralia  sua  non  potuisse 
consistere,  et  ad  praesentiam  tuam  diligentice  ovo- 
lasse  melle  compnlsam.  Habuit  Arelatensis  habita- 
tio,  cum  Mediolanensibus  muris  includerer  :  et  dum 
ad  dulcem  scdem  libertas  mentis  excurreret,  intra 
Italiam  me  corporiscaptivitas  includebat.  0  si  sup- 
pcteret  sermonis  abundantia  ad  ea  quee  cupitanimus 
exponenda,  autj  ad  illa  ad  quee  lingua  sufficit,  non 
pudor  eriperct !  Parvus  amor  est,  qui  oris  testimonio 
suflicienter  apcritur.  Confessio  est  tepida;  caritatis, 
qnotiens  in  ea  non  cedit  eloquium.  Quod  restat, 
Deum  precor,  ut  valeas  et  ad  sublevandum  mcero- 
rem  meum  quem  scriptione  tua  nimis  daedala  arte 
gominasti,  bono  prosperitatis  mutuee  reserveris. 
KPISTOLA  IX. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Pompam  quam  in  litteris  fugitis  obtinetis;  nec 
aliud  est  loqui  vestrum,  nisi  declamationum  insignia 
custodire  :  hoc  in  vobis  nalura,  hoc  peritiae  mater 
indeliciens  lectionis  cura  congessit.  Sed  miseriis 
meis  evenire  nulla  consolatio  potest,  quando  ante 
oculos  sunt  locata,  quce  merui,  et  quantum  preela- 
tus  indignior  exstiterit,  tantum  in  aperto  tiunt  pec- 
cata  superati.  Quid  animum  meum,  illustrissime 
hominum,  conaris  attollere  ?  quid  in  vita  quee  Jplena 
mceroris  est,  reservare  'Jiceat  tribulationibus  meis? 
J  pro  bono  dispensationis  ccelestis  finem  vel  cum  vita 
constitui.  Vobis  tamen  insufficientes  refero  gratias, 
qui  illam  circa  me  servatis  diligentiam,  qua  potio- 
rem  nec  dignissimis  praestaretis.  Domine  mi,  saluta- 
tionis  reverentiam  solvens,  spero  ut  orare  pro  me 
minime  desistatis,  et  ad  calamitatum  solatia  feren- 
tia  opem  scripta  mittatis. 

EPISTOLA  X. 

ENNODIUS    FLORO    ET    DECORATO. 

*  Compulsorisfunctusofficio,  ad  redhibitioncmpro- 
missionis  suse  vix  advocatum  coegi,  ut  quod  advo- 
catis  debebat  exsolveret.  Genus  duree  professionis, 
ut  a  vobis  dicenda  preeveniam,  ad  verecundiam  cle- 
ricus  inclinavi.  Quale  sit  quo  molliuntur  obstinatis- 
"  simi,  et  quid  sibi  velit  qui  raptores  spoliat,  aesti- 
mate.  Argenti  libram  quam  frater  Kpiphanius  dedit, 
fratri  Gaiano  ad  vos  perferendam  tradidi,  pactis 
tamen  adhuc  apud  me  quee  suscepi  constitutis. 
Restat  ut,  si  tradere  debeam,  designetis.  Domine 
mi,  salutationem  plenissimam  dicens,  rogo  ut  pri- 
mumpro  me  sanctos  orare  dignemini.  Deinde  dom- 
nis  amatoribus  nostris  obsequia  mea  sub  illa  qua  me 
cupere  scitis  humilitate  reddatis. 

Ne  collationis  translatiopostuleretur  :  et  apud  Cassio- 
dorum  lib,  vn,  43;  lib.  ix,  4;  lib.  xn,  8.  Kditio  Ba- 
siliensis  hic  etiam  mutila  erat.  Priori  enim  hujus 
epistolte  membro  alterum  attexuit,  quod  epistolae 
13  debebatur.  Tres  igitur  epistolas  sequeutes  ad 
Agnellum,  Hormisdam  et  Boetium  ex  manuscriptis 
supplevimus. 


U9 


ENNODil  EPISCOPI  TICINENSIS 


120 


EPISTOLA  XI. 

ENNODIUS    AGNELLO. 

Male  est  animo  meo,  quod  de  facundise  suse  doti- 
bus  mihi  abundantia  vestra  nihil  tribuit :  et  ita 
eloquentise  opibus  incubat,  ut  partem  ex  eis  facere, 
sacrilegium  computetur.  Turpis  est  equidem  univer- 
sarum  rerum  avaritia  :  contigit  tamen,  si  verba  de- 
neges,  plus  pudenda.  Ssepe  etiam  evenit  ut  fre- 
quenter  scribentes  minus  diligant ;  nunquam  tamen 
accessit  ut  aliquid  caritati  reservet.  qui  in  perpetua 
taciturnitate  perdurat.  Potest  nasci  de  epistolaribus 
blandimentis  ambiguitas  :  certa  fides  est  ab  eo  qui 
servat  silentium  "non  amari.  Ilesc  sunt  quse  in  fes- 
tinatione  perlatoris  celer  scripsi,  geminis  stimulis 
incitatus,  vel  properationis  bajuli  vel  doloris.  Ergo 
tocdio  animi  mci  remedia  incunctanter  adhibete  :  ut 
quamvis  defuerit  hactenus  affectioni  pabula  sua,  in 
statione  esse  tamen  promissa  caritas  innotescat.  Do- 
mine  mi,  salutem  plenissimam  dicens,  quaeso  ut 
expectationi  mese  quod  sufficit  loquendi  peritissimo 
non  negetur. 

EPISTOLA  XII. 

EWRODIUS    HORMISD.E    DIACOXO. 

Nullus  remaneret  imperitis  locus  veniae,  si  plura 
loquerentur  :  sola  brevitas  commendat  indoctos.  Su- 
pra  errorem  est  prolixa  narratio  rusticantis  :  quando 
ab  ignaro  extortum  fuerit  quod  diu  legatur,  sibi 
rancorem  suum  debet  exactor.  Quisquamne  homi- 
num  in  longum  vult  fastidienda  procedere,  et  nullo 
sapore  condita  breves  terminos  nonhabere?  Romana 
hoc,  frater,  ct  nimium  artifici  subtilitale  flagitasti. 
Sed  nos  contra  fabricatos  munit  simplicitas  nullis 
colorata  prsestigiis.  Etenim  quamvis  me  delenifica 
epistoltc  tuaj  oratione  produxeris,  mei  immcmorem 
non  fecisti.  Scio  artare  paginam,  cujus  pretium  pro- 
mulgator  intelligo.  Noveris  me  tamen  meis  partibus 
non  deesse,  quamvis  vocet  in  medium  et  urbanus  et 
clericus.  Sed  quid  produco  paginam,  cujus  superius 
angustiam  pollicebar  ?  Heec  mihi  cum  amante  con- 
certalio  :  talis  fructus  est  litterarum.  Domine  mi, 
salutem  uberrimam  dicens,  precor  ut  Dei  nostri  tri- 
buente  misericordia  crebro  salutem  vestram  votivis 
mihi,  dum  meam  quoeritis,  nuntietis  affatibus. 
EPISTOLA  XIII. 

ENNODIOS   BOETIO. 

Si  liberum  esset  imperata  ditferri,  concederctur 
adhuc  mihi  ornamenta  silcntii  non  perire.  Nam  taci- 
turuitatis  munus  est,  quodnon  inhumanum  loqui  me 
posse  crcdidistis.  Yidete  quantum  linguce  genium  vox 
pressa  contulerit.  Sed  res  est  vacui  pectoris  peri- 
clilata  remedia  non  tenere.  Agit  scrmonis  cura,  ne 
promulganti  celetur  inscitia,  quaudo  otii  labor  glo- 
riam  intercipit.  Ecce  ego  illc  ante  probationem  lau- 
d.itus  subdor  examini,  etferias  mea?,  ne  videar'pi 
dicatione  dignus,  irrumpo.  Nani  dnm  humilitas  red- 
dit  obsequium,  irapetrata  p^r  silentium  non  habe- 
mus.  Tu  iu  me,  emendatissime  hominum,  dignaris 

1  Archotamise]  Nobili  viduae  Arelatensi,   Ennodii 
consanguine;e  :  cnjns  pietatem  tantam  esse  ostendit, 
utiilio  presbytero,  qui  religionis  studio  ad  Lirin 
sem  eremumse  receperat,  exemploatque  incitamento 


A  prsedicare  virtutes,  quem  in  annis  puerilibus,  sine 
aetatis  prsejudicio,  industria  fecit  antiquum;  qui  per 
diligentiam  implesomne  quodcogitur;  cui  inter  vitae 
exordia  ludus  est  lectionis  assiduitas,  et  deliciae  su- 
dor  alienus  ;  in  cujus  manibusduplicato  igne  rutilat, 
qua  veteres  face  fulserunt.  Nam  qucd  vix  majoribus 
circa  extremitatem  vitae  contigit,  hoc  tibi  abundat  in 
limine.  Vere  dedisti  pretium  loquacitati  meae,  dum 
desiderantem  colloquia  primus  aggrederis.  Contigit 
nova  res  garrulo,  ut  usque  adeo  produceretur,  do- 
nec  exigerent  scripta  rcsponsum.  Deo  gratias,  qui 
occultis  itineribus  de-propinqui  vos  necessaria  affec- 
tione  commovit.  Ecce  geminaa  causas  injurioe  jam 
tenetis  :  nam  postquam    agrestis  innotui,    prsesumo 

~  me  dicere  parentem.  Domine  mi,  salutis  officium 
dicens,  spero  ut  circa  litierarum  munia  frequentiam 
commodetis  :  in  quo  opere  assiduitatem  et  amans 
exhibet  et  facundus. 

EPISTOLA  XIV. 

ENNODIUS   '    ARCnOTAMI.E. 

Ua  supra  claritatem  generis  morum  luce  profecis- 
tis,  ut  quos  etiam  vobis  non  nectit  propinquitas, 
actuum  vestrorum  bona  subjiciant.  Quis  enim  non 
perfectam  reverentiam  sit  paratus  impendere  animoe 
in  Dei  cultura  sublimi?  quia  peregrinum  se  facit  a 
Redemptoris  gratia,  qui  Deo  non  suscipit  obsequen- 
tes.  Indicium  enim  est  conversationis  praeciptue, 
Christi  nostri  amare  cultores,  proximus  est  emen- 
C  datissimis,  qui  diligit  jam  probatos,  testimonium 
datbonorum'siDe  dubitatione  meritorum,  si  studeas 
laudibus  prosequi  sub  debita  continuatione  perfec- 
tos,  fit  sanctis  proximus,  qui  inillis  sine  fuco  prce- 
dicat  sanctitatem,  quemcunque  diligentia  hortante 
praetuleris,  dispendium  pudoris  est,  ni  sequaris.  Quis 
salva  verecundia  per  spinosagradiens  purgatum  iter 
attollat,  et  viam  salutis  aspiciens  calles  eligat  noxio- 
rum  ?  professio  ccecitatis  est,  bona  ante  oculos  in 
excmplum  locata  respicere,  et  unde  imitatione  pro- 
iicias  non  tenere.  Hcec,  mi  domina,  de  te  non  incer- 
tis  fama  nuntiavit  indiciis,  non  loquax  vulgus  per 
tra  judicii  ora  jactavit;  cui  mos  est  de  humanis 
actibus,  dum  scintillas  in  rogos  animat,  amplificatas 
fidelium  iiammas  extinguere.  Hoc  nostrorum  rela- 
tione  propinquorum,  prcecipue  tamen  domna  et  so- 
rore  Euprepria  referente,  percrebuit ;  non  solum  vos 
dignas  esse  prceconiis,  sed  instituisse  celebrandum, 
et  venerabili  filio  cum  prosapice  radiis  facem  conver- 
sationis  ingerere.  Habet,  quantum  comperi,  Lirinen- 
sis  habitator  quod  de  sancta  matre  discat,  etiam 
quae  urbana  domicilio  non  reliquit.  Simihi  credit 
pietas  tua,  plus  est  in  acie  vicisse  sa^culum,  quam 
vitasse;  resignat  timorem  fuga  certaminis;  nec  spes 
estulla  virtulis,  quando  ante  congressionem  declina- 
tur  adversarius.  Conscientia  roboris  paucis  acquies- 
cet  ad  latebram  :  hocest  secretum  eligere,  quod  os- 
lendisse  formidinem.  Haec  ego  non  dominum  meum, 

>sit.  Ajchotonia  e  scribitur  apud    Cas- 

lorura  lib.  i\,    12.  Nam  de  eadem  ibi  sermo  est, 
ut  ostendemus  ad  epistolam3o  lib.  vui. 


D 


121 


EPISTOLARUM  LIH.  VII. 


122 


et  familicc  nostrce  jubar,  prcsbytcrum[argucns  scribo:  A 
cii  ncc  ibi  credo  impugnationes  decsse,  quas  supc- 
;  in  quo  loci  visus  est  dcclinasse  conllictum.  Tunc 
caim  universa  sa>culi  blandimenta  calcavit,  quando 
cctatis,  opum,  nalalium  profectionem  cjus  rctincre 
catcna  non  valuit.  Sed  vobis  quantum  scxus  infir- 
mior,  tantum  debclur  potissima  de  palmse  adeptionc 
laudatio.  Prope  cst  ut  etiam  illius  tu  sis  tutela  pro- 
positi :  quye  mala  viduitatis  ct  orbitatis  paticns,  do 
venerabilis  lilii  mcritis  solatii  tui  occasione  pateris 
nil  perirc.  Ecce  ubi  femina,  fragilitalis  oblita,  castclli 
vice,  ct  virum  ct  juvcncm  ab  bostili  impugnalione 
subducit.  IIujus  facta  dux  gloriosa  perdures,  ct  us- 
que  ad  illud  in  s;eculo  pcrseveres,  quo  illum,  si  ita 
res  poposcerit,  jam  maturum  mundi  istius  campus 
accipiat.  Vellcm  ,  conliteor,  si  cpislolaris  paterctur 
concinnatio,  in  longum  verba  producerc,  et  dc  ac- 
luum  vestrorum  ornamcntis  pauca  sub  loqueudi 
ubertate  narrare.  Sed  hcec  ad  alios  scribenda  reser- 
ventur.  Suflicit  vos  scire,  quia  quamvis  a  me  nun- 
quam  sis  visa,  cognosceris,  et  adorandis  inserta  mo- 
numentis  radice  animi  jam  teneris.  Scriptum  est, 
memiuisti  :  Laudent  'e  proximi  iui  (Prov.  xxvn,  2). 
Vere  sola  mihi  vellem  causa  existeret  Gallias  cxpe- 
tendi,  ut  cum  domno  mco  presbytero,  ulrique  oscu- 
lantcs  manus  et  oculos  tuos,  beatam  te  in  quavis  af- 
flictione  temporis  redderemus.  Dominamibi,  proptcr 
quod  mittuntur  epistoloe,  corpore  me  valere  signiii- 
cans,  prosperitatis  vestroe  statum  requiro :  deprecans 
et  per  Deum  conjurans  ne  unquam  mihi  orationum  q 
vestrarum  adjumcnta  denegetis. 
EPISTOLA  XV. 

ENNODIUS    AGNELLO. 

Deo  gratias,  qui  circa  magniludiuem  vcstram  licet 
protulerit  cupita,  non  repulit.  Etenim  ne  fides  clau- 
dicet  supplicantis  desideria  dilferunLur,  quia  deve- 
nustat  scculurre  bilaritatis  genium  velox  impetratio. 
Et  vos  quidem  houores  meruisse,  non  optasse,  ma- 
nifestum  est,  sed  prcecedens  concinnatio  cloquitur 
vota  diligentium.  Novit  omnipotens,  ct  generis  vestri 
luce  permotus,  et  gratiae  quam  polliciti  estis  invita- 
tus  liducia,  prsecessit  in  prosperis  vestris  quidquid 
vos  disciplina  aut  ratione  cohibetis.  Sufliciant  in  llo- 
ribus  stricta  colloquia  :  respondete  dc  prosperitate 
vestra  sollicito,  quamvis  de  amore  non  dubio.  Do-  D 
mine  mi,  salutationis  plenissimoe  obsequia  depen- 
dens,  litterarum  portitorem  commendo,  quia  mibi 
lido  et  honestate  compertus  est,  volens  universis  quid 
dignationis  vestrre  habeam  non  taceri,  ut  sperantes 
de  communis  gratioe  mcsse  pascantur. 
EPISTOLA  XVI. 

BNNODIOS    AGNELLO. 

Solet  prosperorum  indicia  dispergere  scrmonis 
jucunda  festivitas  :  dum  quidquid  boni  facundis  ac- 
cesserit,  germana  gaudiorum  per  populos  voce  dis- 
currit.  Facilius  est  ignem  in  pyras  animatum  lingua 
comprisiere,   quam  silentium  intcr  optata  servare. 

1  Simpliciano]  Is  est  de  quo  ad  Fauslum  lib.  vi, 
epist.  15  :  Simplicianus  prxsentium  bajulus,  aclolcs- 
cens  nobilisiimus,  nalalem  scientise  sedem  Romam  co- 


Ilnmanitalis  lex  cst  et  natursc  imperium,  hilaritatem 

mentis  opibus  scriptionis  etilucre.  Emanant  enini  vel 
si  arctcntur  secunda  conclavibus.  Sed  in  magnitudine 
vcstra,  sicut  netas  cana  cst,  pudoria  ct  scientise  dolo 
maturcscens,  ita  Isetitiam  IVenis  modcrationis  astrin- 
gitis.  Sed  nunquid  in  damnum  gratiffi  disciplina  dc- 
bet  cxcurrcre  ;  ct  hoc  minui  amicorum  diligonti.r, 
quod  od  morum  ornamcnta  sociatur  ?  Quamvis  mo- 
netam  Latiaris  eloquentiffi  tcncas,  non  potcs  lamen 
invenire  qucmadmodum  jure  factum  asseras  quod 
exspectanti  mihi  verba  non  tribuis.  Decet  ergo  benc- 
iiciasuperna  sola  amantibus  opinione  nuntiari,  ct  dc 
solida  gralulationo  trepidare  gaudiis  jam  potilum  ! 
Hac  crgo  necessitate  pucrum  dircxi,  qui  non  repo- 
scat  scripta,  sed  cxigat.  Nostis  qupo  sit  lidticia  sim- 
pliciter  amantum,  eorum  pra?.cipue  quorum  spcm 
retinetis  gratia1  promissione  iirmatam.  Domine  mi, 
salutalioncm  plcnissimam  diccns,  quoeso  utfrcqucn- 
les  et  non  in  arctum  coactas  cpistolas  destinctis.  Vi- 
delc  animi  mei  securilatem  :  prolixas  posco  paginas, 
qui  adhuc  nullas  accepi. 

EPISTOLA  XVII. 

ENNODIUS    A.VIENO. 

Si  vobis  de  parvitate  mea  fuisset  ulla  curatio,  tanli 
temporis  silcntium  non  maneret :  maxime  cum  inoc- 
qualitas  domnoe  mece,  matris  vestroe,  pcr  varios  ru- 
mores  sine  remedio  afiligat  absentem.  Scio  enim  hoc 
solo  sanctam  feminam  fasce  prcegravari,  quia  immo- 
dicam  pietatem  exhibet  non  merenli.  Sed  quid  pro- 
duco  verba  catenis  obligata  tristitice  ?  si  bonam  va- 
leludinem  ejus  ccelestis  favor  refudit,  properato  lit- 
teris  nuntiare.  Expecto  enim  ut  tunc  mccum  pro- 
spcra  concilientur,  quando  cum  illa  esse  compcrero. 
Didicistis  causam  mceroris  indifferenter  post  Deum 
date  remedii.  Domine  mi,  salutationis  obsequia  proc- 
sentans,  Domino  pro  me,  supplice  vestro,  obscquia 
digna  porrigite. 

EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Si  judex  vilium  personarum  laboret  injuriis,  nc- 
scio  utrum  possit  ab  h'oc  onere  alios  sublevare,  cui 
ipse  succumbit.  Gravibus  medica  manus  est  adbi- 
benda  vulneribus,  ne  impunitate  morbus  adolescat. 
Sublimis  virvicarius  [sic]  haec  a  me,  quamvispro  justi- 
tioo  consideratione  deberentur,  tamen  extorsit  allo- 
quia  :  quid  pertulerit,  ipse  manifestet.  Unum  scio. 
quia  nisi  succurritis,  generale  futurum  malum,  cui 
ipse  est  disciplinoe  tutor  expositus.  Hoc  non  est 
alienum  a  Ghristianitate,  cum  defero,  quia  impium 
est  rerum  ordinem  sub  hac  permixtione  confundi. 
Domine  mi,  salutationis  honore  prcelato,  vos  vocem 
supplicis  gratanter  accipite,  ut  qui  tanti  fascem  la- 
boris  arripuit,  convalcscat  effcctu. 
EPISTOLA  XIX. 

E.NNODIUS   l    SIIIPLICIANO. 

Divini  favoris  adjumento  adolescentice  tuce  rudi- 

natns  expctere  :  cui  nunc  fclicia  cloqucntiac  primor- 
dia  gratulatur.  Fit  ejusdem  praeterea  mcntio  epist.  29 
hujus  libri. 


123 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


124 


raenta  solidentur.  Ipse  det  successum  frngibus,  qui 
contulit  ornameata  principiis;  ut  quod  in  cano  flore 
pra?misisti,  in  pomorum  maturitate  non  subtrahas. 
Est  propositi  nostri  prima  curatio,  ut  de  incipientis 
laude  solliciti  ad  Deum  vota  mittamus ;  quatenus 
quod  in  bonae  indolis  eruditione  praesumptum  est,  de 
superna  ope  maturescat.  Ille  ingenii  segetem  perdu- 
cat  ad  horrea,  qui  altricem  hominum  herbam  exegit 
e  cespite  ;  ipse  de  terreno  lacle  expressam  in  triti- 
cum  formet  efiigiem,  cujus  imbre  soli  facies  mari- 
tata  fecundatur.  Tibi  autem,  erudite  puer,  habeo 
gratias,  quod  quamvis  dicendi  splendore  nituisses, 
et  in  illa  urbe  litterarum  scientia  astipulante  laude- 
ris,  mei  quoque  desideras  adjumenta  praeconii.  Ac- 
cessit  tibi  fructus  diligentiac  mea?,  et  si  nulla  tribuun- 
tur  rusticantis  ornamenta  testimonii.  Libens  dicta 
tua  cum  facundissimis  praedico,  cum  quibus  senten- 
tiam  meam,  ut  bonorum  ditescam  societate,  con- 
jungo.  Proximum  est  ut  non  div'idantur  meritis,  qui 
in  qualibet  judicatione  consentiunt.  Unus  ost,  nec 
enim  procul  evagatus  ab  arce  sublimium,  quiad  hoc 
quod  illi  praenuntiant,  non  dispari  admiratione  con- 
cordat.  Ad  epistola?.  tuaj  tamen  dictionisque  mella 
me  refero  :  cui  sic  est  blanda  de  praesenti  et  tenera 
cetate  praefatio,  ut  non  subtrahatur  virtus  et  genius 
de  futura.  *  Constitit  concavatis  Latiaris  elocutio, 
dum  per  alveum  suum  Romanae  eloquentiae  unda 
praelabitur.  Ad  quae  se  porrigat,  vix  comprehendit 
aestimatio,  qui  maximus  apparescat  in  foribus.  In 
matutina  luce  meridiano  fulgore  rutilasti.  Tueatur 
circa  te  coelestis  gratia  munus  suum,  et  ut  frequen- 
tibus  amantem  epistolarum  colas  muniis,  salus  nos- 
tra  Christus  inspiret. 

EPISTOLA  XX. 

ENNODIUS    -    MAXIMO. 

Dum  prelorum  famuli  autumni  dotem  complerent, 
et  teneras  uvarum  tunicas  properata  calce  disrum- 
perent,  ego  ad  summatem  virum  parentem  fratrem- 
que  ineum  et  oculos  et  verba  revocavi  :  justum  esse 
conjiciens,  dum  vineta  uberem  tribuunt  liquorem, 
mesobriamalloqui  cum  jucunda  hiluritaie  personam, 
Solve  ergo  Pythagoricam  taciturnitatem,  et  mecura 
peritise  et  facundioe  tuae  bona  partire  :  sit  inter  nos 
felicium  vindemiarum  vice  colloquium  ;  currant  dul- 
cia  musta  sermonum.  Habes  qine  3  cum  diacono  san- 
ctissimo  de  institutis  morum  nota  dicendi  ubertate 
communices.  Narn  qui  ecclesiastica,  ut  vos,  probitate 
subsistunt,  silentii  apud  illos  justa  vitatio  est.  Scri- 
bite  qua  aurea  castitas  districtione  teneatur,  per 
quem  callem  obscena  fugiatur  avaritia,  quibus  mo- 
dis  tnrpis  fallendt  declinetur  obscuritas.  In  sumiua, 
sine  dissimulatione  docete  qua?  geritis.  Illud  praeci- 
pue  scire  cupidum   diguanter  instruite  qua  sponsae 

1  Constilit  concavatis]  lta  umueslibri  antiqui :  quid 
autem  sibi  velit,  sequens  alvei  commemoratio  decla- 
rat. 

-  Mn.ru/in  Viro  spectabili  :  cujus  epithalamium 
scripsit  Ennodius  :  atque  lns  etiam  cpi5.tolis  ad  ejus 
nuptias  alludens  subinde  jocatur.  Postea  consul  fuit 


A  vel  blandimenta  sa?culi  religionis  districtione  respuac- 

tur.  Domine,  ut  supra,  salutationis  munera  praesen- 

tans,  precor  ut  gratanter  accipias  quod  inter  curaram 

moles  exigit  fieri  jocorum  non  respuenda  subreptio. 

EPISTOLA  XXI. 

E.VNODIl'5    MAXIMO. 

Ubi  est  fides  splendentis  periclitata  conscientiee, 
quam  in  annis  puerilibus  cana  reverentia  non  relin- 
quit,  quam  per  aevi  praejudicium  observantia  hones- 
tatis  irradiat,  quae  in  tempore  juventutis  actibus 
maturescens  infantiam  ingressa  praelabitur?  Nun- 
quid  aequum  fuit  amantis  paginis  tantum  mandata 
restitui,  aut  par  fides  est  liberae  scriptionis  etfamuli? 
Nunquid  dignum  probatis  moribus  censuistis  provo- 
B  cantem  ad  ofticia  religiosa  non  subsequi,  vel  nefas 
putastis  epistolas  reddere  quas  vobis  inter  excessus 
contigit  non  cepisse?  Haec  igitur  est  tua  disciplina? 
Non  talem  te  probitas  olim  manifestata  disseminat. 
Ego  tamen  loquacitate  qua  notus  sum  indurata  nitor 
mutare  silentia.  Nunquid  impar  est  tibi  lingua  nata- 
libus?  aut  non  testimonium  generis  annuntias  llore 
sermonis?  nunquid  ostrum  loquendi  deseret  pecto- 
ris  fecunda  dictatio  ?  Nihil  nisi  malitiam  designat. 
qui  cum  possit,  desideranti  verba  non  tribuit.  Ecce 
inter  ructationes  Lya?o  debitas  qualia  Silenus  alter 
verba  compono.  Scribendum  sciatis  nomen  vestrum 
ad  genii  mei  purpuram,  et  libellis  propriis  inseren- 
dum  :  ut  etiam  si  nihil  tribues  de  responso,  ego  ta- 
men  arcem  teneam,  quod  ad  doctos  viros  dirigo  sine 
C  trepidatione  aliqua  quod  legatur.  Domine  mi,  ac- 
cipe  nostrae  salutationis  obsequia,  reddens  debita 
litterarum. 

Sic  tibi  virginitas  mansuro  constet  in  aevo: 
Nec  pereat  quidquid  vita  beata  dedit. 

Sic  tua  non  maculent  nigrantes  membra  puellae  ; 
Nec  propter  jaceas  Tartaream  faciem. 

Ut  cupidum  sanctis  releves  per  scripta  loquelis  : 
Deque  tuis  fratri  fontibus  unda  fluat. 

EPISTOLA  XXII. 

E.NNODICS    MAXIMO. 

Fidelius  a  sublimitate  tua  vocem  suscipiunt  aut 
interrupta  montium,  aut  secreta  silvarum.  Proebent 
D  hominibus  natura?  institutione  et  muta  responsum  ; 
redit  ad  mortales  vicissitudo  clamosce  solitudinis  ; 
non  perit  quod  linguae  acceperint  vel  lustra  bene- 
ficium  :  quare  istud  in  magnitudine  tua  Liudis  et 
philosophite  genus  est,  nihil  dicere,  et  silentii  tenere 
inter  declamantium  incerta  cautionem  ?  Homo,  quem 
nec  infecundum  natura  protulit,  nec  infabricatum 
doctrina  dereliquit.  Sed,  credo,  me  dedignaris  af- 
faiu ;  *  opicis  nolens  pretiosa  dare  verba  judicio. 
Quid  quod  signum  est  divitis  eloquentia  viri,  nec  iu- 

ordinarius  anno  523,  hoc  est  biennio  post  morteni 
Ennodii.  Ad  eum  enim  consulem  scripta  exstat  epi- 
stola  Theoderici  de  ludorum  pompa  quam  daturus 
erat,  lib.  v  Variarum  fc2. 

3  Cum  diacono  sanctissimo'  Hormisda. 

*  Opicis   nolens]   Veteres   omnes  obicis  meudose. 


125 


EPISTOLARUM  LIB.  VII. 


126 


iloctis  sermonum  cupita  sublrahcre?  mendicus  Qu- 
minum  cursus  est,  qui  tantom  nobilissimorum  sa- 
liare  putatur  ardorcm;  ubertas  imbrium  et  uihil 
|iaritura  saxa  perfundit.  Liquidae  rationis  ordo  cst, 
ut  paupertatem  resignet  qui  damna  formidat;  quid- 
quid  non  procurrit,  cxile  est.  De  volucribus  tamen 
munus  singula  dcstina\i,  quod  ccjiit  accipiter.  Nam 
progressi  ad  Bromium  et  Bacchi  orgia,  '  inter  aves 
bella  coramisimus  :  profuit  quaestui  noslro  cerlamcn 
sociale  pennarum.  Memento  quod  solam  anatem  di- 
reximus :  scientes  quia  numero  Dcas  impare  gaiuhl. 
Dona  nostra  institutio  cst  :  sume,  si  diligis,  pro  dog- 
mate  quod  jocamur.  Fac  meam  frugiferam  esse  lse- 
titiam.  Si  tibi  perpeluac  diligentiam  castitatis  indixc- 
rit,  laborabit  in  laudibus  tuis  lingua,  quac  modo  c\cr- 
cetur  in  monitis.  Vale,  domine,  etamanti,  ut  doctus, 
si  mereor,  sequestrata  dissimulatione  rcspondo. 
KPISTOLA  XXIII. 

ENNODIUS    MAXIMO. 

8  Producit  magnitudo  tua  nuptiarum  festa  tcmpori- 
bus ;  dum  rem  ad  quam  coactus  es,  sub  diuturnitale 
prosequeris,  subito  necessitas  tua  facta  est  deside- 
rium.  Aliquis  mgotio  illi  perennitcr  incumbat,  ad 
quod  descendit  invitus?  Sic  recessisti  a  custodiUe 
beatitudinis  diligentia,  quasi  prolixis  temporibus  di- 
dicisses  qualitcr  institueretur  uxorius.  Triginta  feli- 
citer  dies  abierunt,  et  te  civitati  adhuc  meis  oculis 
longa  me  macerans  exspectatione  subducis.  Yere  quid- 
quidvis  facias,  si vixero,  qui  tibi  dicenda  tcxui,  non 
tacebo :  tamen  honore  salulalionis  accepto,  guslum 

Mihi  certa  visa  est  castigatio,  ut  opici  legamus,  hoc 
est,  ut  mox  declarat,  rudis  ct  indocti;  quo  sensu  et 
opica  translatio  dicta  Sidonio  lib.  vm,  epist.  3,  ab 
Opicorum  gente  deducta  signiiicatio,  cujus  scrmo  in- 
cultus  et  barbarus.  omx&v  fwh,  apud  Suidam  in  voce 

1  lnter  aves  bella  commisimus]  Sidonius  idem  in 
panegyrico  Aviti  : 

Quid  volucrtini  stndium,  dat  quas  natura  rapaccs 
In  vulgus  prope  cognatum?  quisdoctior  isto 
Iustituit  varias  per  nubila  jungere  lites? 
Alite  viucit  aves,  celerique  per  sethera  plausu 
Hoc  nulli  inelius  puguator  iuilitat  unguis. 

Avium  igitur  venatio  illis  temporibusfrequens,  nec 
clericis  ignota  :  quibus  eam  tamen  postea  canones 
vetuerunt,  ut  in  illa  ipsa  Liguria  synodus  Ticinensis 
auno  830,  can.  't :  U(  episcopus  omnes  qffec/iones  qux 
in  sanclaconversatione  a  sacerdotaliabhorrenl  officio, 
penitus  repudiet,  et  non  canibus  aut  accipilribus  vel 
capis,  quos  vulgus  falcones  vocat,  per  se  ipsum  vena-s 
/iones  exercea/. 

2  Vroducit  magnitudo}  Scptem  quae  sequuntur  epi- 
stolae  dcsiderantur  iu  exemplaribus  quibus  uci  su- 
mus. 

3  Symmacho}  Non  papce,  sed  patricio,  socero  Boetii  : 
qui  illum  hoc  ornat  clogio  lib.  ii  de  Consolatione  : 
A  tqui  vigei  incolu mis  illud  preliosissimum  gencris  hu- 
mani  decus,  Symmachus  socer,  et  quodvilx  prctio  non 
segnis  emcrcs,vir  toius  exsapientia  virtutibusque  fac- 
ius,suorum  securus  tuis  ingemisciliitjuriis.  Item  lib.  i : 
Symmachus  sanctus,  et  xque  ac  tu  ipsa  reccrendus. 
Ennodius  originariam  Symmachorum  familiae  elo- 
quentiam,  nobilitatemque  esse  ait  :  nec  frustra,  quia 
docti  fere  omnes  fuerunt,  et  summis  dignilatibus 
illustres.  Quo  loco  non  abs  re  facturus  videor  si,  quo- 
niam  Symmachos,  qui  Ennodii  aetate  et  superiore 
saeculo  iloruerunt,  plerique  confundunt,  suis  singu- 


A  de  guttulis  ut  fratrem  decet  a  fratre,  directa  susci- 
pite.  Erubesce  tn,  quia  nec  sgrum  requiris,  nec  de 
nuptialibus  deliciis  quac  possent  fastidium  rclcvare 
transmittis. 

EPISTOLA  XXIV. 

ENNODIl  B   srr.  Pll  ANO. 

Exigit  a  me  filii  communis  Marcelli  adhortalio, 
quem  natura  vobis,  niibi  dcdit  ailoctus,  ut  ad  scriptio- 
nis  munia  praevius  aspirarem,  ct  solatium  litterarum 
per  quod  vctustas  voluit  absentiae  nil  licoro,  amore 
victus  impenderem.  Jam  debes  mihi  duplicom  gra- 
tiam,  et  si  responsa  restitueris,  ob  hoc  quod  primus 
incepi.  Illc  diloclionis  januam  pandit,  qui  in  collo- 
quiis  prsestat  ezemplum  :  propositam  custodiuDt  for- 
R  raulam,  qui  scripla  restituunt.  Ergo,  auclore  Dco, 
nuntiam  prosperilatis  nostra^  epistolam  destinamus. 
Illud  ad  gaudium  vestrum,  quo  ubcrius  paterna  mens 
exsultet,  adjungimus,  filiuni  vcslrum  in  studiis  libe- 
ralibus  ingenuitatis  testimonium  jam  tenere,  et  la- 
lem  se  in  hac  cura  piwstare,  ut  avara  suorum  vota 
transcendat.  Spes  pcrfoctionis  est,  honesta  in  ado- 
lescente  inchoatio,  nec  ab  erudito  distat,  qui  intcr 
exordia  boni  gloriam  occupat  instiluti.  Salutansergo 
affcctione  qua  debeo,  spero  ut  reparata  opportuni- 
tale  de  bono  me  faciat  vestrae  prosperitatis  altolli. 
EPISTOLA  XXV. 

ENNODIUS    3  SYMMACUO. 

Lex  desideriis  scripta  vix  creditur.   Impatiens  ri- 

gidioris  pra?cepti  diligentia,  non  jugiter  dignum  facit 

C  reprehensione  quod  libera  est.  Redditur  saipe  ama- 

los  notis  distinguam  ducto  a  patre  Symmachi  orato- 
ris  exordio.  Is  fuit. 

1°  L.  Aurelius  Avianus  Symmachus  prsefectus  urbi 
auno  364.  Cujus  meritorum  series  auctoritatisque, 
prudenlifc  et  eloqueutiee  testimonium  in  statuae  in- 
scriptione  continctur,  quam  illi  dupliccm,  Romoo 
scilicet  ac  Constantinojioli,  principes  poni  jusserunt. 
Yirum  doctum  et  modestum  appellat  Marcellinus  Re- 
rum  gestarum  lib.  xxvn.  Sed  ejus  exstat  unica  epi- 
stola  ad  Symmachum  lilium  cum  paucis  epigramma- 
tis,  qua?  supersunt  ex.  iis  quoe  in  octoginta  illustres 
sui  saaculi  viros  conscripserat. 

2«  Q.  Aurelius  Symmachus  L.  F.  orator;  cujus 
Epistolarum  lib.  ix.  ac  decimus  Relationum  quas  in 
proefcctura  urbana  scripsit:  in  quibus  et  famosa  re- 
latio  de  ara  Victoriae  iegitur,  cui  S.  Ambrosius  et 
Prudentius  respondorunt.  Proconsul  enim  Africee 
0  fuit  anno  370,  prsefectus  Urbi  anno  384,  consul  de- 
nique  ordiuarius  cum  Tatiano  anno  391.  Uxor  illi 
RusticianaOrfiti  filia  :  mater  Acyndini  consulis,  piem 
avunculum  propterea  vocat,  gcrmana.  Is  est  quiapud 
Macrobium  disputat  in  Saturnalibus ;  cui  Griphum 
mittit  Ausonius  :  de  quo  loquitur  Augustinus,  cum 
a  Symmacho  P.  V.  Mcdiolumm  ad  rhetoricam  pro- 
fessionem  missum  se  scribit  lib.  v  Confess.,  cap.  \'i. 
De  quo  item  Prospcr  lib.  ni  de  Promiss.  cap.  38, 
Sidonius  epist.  1  et  aliis  locis;  Socrates  lib.  v,  cap.  I  i ; 
Cassiodorus  lib.  XI,  2. 

3°  Q.  Flavianus  Memmus  Symmachus,  unicus  ora- 
toris  filius,  a  quo  ot  patris  epistolae  post  ojus  mor- 
tem  digesUe  et  editae.  Proconsul  itidem  Africa?.  anno 
415,  pracfcctus  Urbi  anno  520.  IIujus  siquidem  sunt 
Relaliones  quoe  de  Eulalii  adversus  Bonifacium  pa- 
pam  contentione  ad  llonorium  Aug.  scriptae  Annali- 
bus  ecclesiasticis  sunt  insertac.  Quoestor  etiam  candi- 
datus,  et  praetor  ineunte  aetate  fuerat.  Nam  utriusque 
filii  sui  honoris  crebra  mentlo  in  epistolis  Symma- 


127 


FNNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


128 


Lilior  de  reatu,  curn  per  effrenationem  sortitur  ge- 
nium  plus  plaeendi :  nam  delictum  suum  quodam 
ipsius  pnesumptionis  melle  commendat.  Ego  a  prae- 
fatione  me  tueor,  quia  ad  epistolas  primus  aspiro. 
Restat  in  potestate  celsitudinis  vestrae,  si  sustinere 
eligetis  garrulum,  non  tacere,  et  de  originario  Sym- 
macliiani  fontis  lacte  me  pascere.  Vale  in  Christo 
nostro,  Romame  gentis  nobilitas,  et  mejam  ut  clien- 
lem  etfamuhim  pro  morum  et  naturee  luce  dignare. 
EPISTOLA  XXVI. 

ENNODIUS    AGNELLO. 

Pro  voto  meo  produxistis  epistolam,  dum  res  nulla 
fuscatas  nuLe  purgatis.  Felicissima  defensionis  sorte 
adsumus  innocentiBe,  et  dextro  semper  omine  per  se 
splendentiLus  usuram  vocis  impendimus.  Facile  ejus 
luccm  qui  nitet  affirmas  :  nec  deest  sermo  qui  com- 
modetur  aLsolutis.  Sic  de  caLallo  promisso  proces- 
sistis  affatiLus,  quasi  voLis  aliquando  oLscena  men- 
tiendi  fuisset  affectio.  Vere  per  animam  meam  fa- 
cilius  sacros  crederem  laLi  in  Lanc  foveam  posse 
pontifices.  Vitia  maturos  nesciunt,  nisi  quos  prima> 
vos  imLuerint.  lnfitiatio  in  LominiLus  nova  non  ger- 
minat :  quidquid  in  moriLus  nostris  est,  et  sequitur 
et  preecessit.  Proinde  vafete,  ostrum  Latiaris  elo- 
quii,  et  mLLi  vicissitudinem  amando  restituite  :  illud 
providentes,  ut  pro  compensatione  tarditatis  dignus 
milii  munere  vestro  equus  succurrat. 
EPISTOLA  XXVII. 

ENNODHS    l    PROBO. 

Eligo  jacturam  pudoris,  ne  suLeam  dedecus  non 
amantis,  sciens  facilius  sarciri  posse  frontis  damna 
quam  fidci.  Indoctum  esse  infelicitatis  est ;  virtutes 
familiee  vestrae  odisse,  res  criminis.  Potuimus  dis- 
cijilinis  LLeraliLus  defuisse  non  delinquentes  ; 
nulli  sufticit,  unde  mores  excussit.  Ego  in  amplitu- 
dine  veslra  tot  coacervata  epistolari  sermone  Lona 
non  venerer?  ego  nonillud  generis  lumen  amplifica- 

cLi :  et  sumpluum  ejus  praeturee  meminit  Olympio- 
dorus  TLeLseus  apud  PLotium,  Symmachos  inter 
Romanae  urbis  ditissimos  numerans. 

4°  Q.  Aurelius  Symmachus.  Sic  enim  appellalur 
novella 4  Valentiniani.  Consul  ordinarius  cum  Aetio  m 
consule  anno  446,  avus,  opinor,  Gallae  viduae  in  epi- 
slola  Fulgenlii,  quia  Gallam  SymmacLi  patricii  iiliam 
sic  affatur  :  Et  licet  avo,patre,  socero,  marito  consu- 
libus  pridem  fueris  inler  sxculares  illustris. 

o°  SymmacLus  patricius,  cui  Loc  loco  scriLit  En- 
nodius,   cujus   meminit  lib.  vm,  epist.   28,  Loc   cst 

Q.    AURELIUS    MEMMIUS  SYMMACHUS    EXCONS.  0RD.    ET  I'A- 

tricius,  ut  legere  memini  in  autiquis  exemplariLus 
Boetii  gencri,  qui  aliquot  ei  opuscula  sua  inscriliit, 
Consul  fuit  sine  collega  suL  Odoacre,  anno  i£a  a 
TLeodorico  rege  judex  in  causa  Basilii  et  Praetextati, 
qui  magicarum  artium  accusabantur,  intcr  alios  de- 
lectus :  epist.  29  lib.  n,  apud  Cassiodorum,  apud  quem 
et  aliaj  sunt  Theoderici  ejusdem  ad  Symmachum 
epistolae.  De  eodem  Hormisda  ponlifex  epist.  28  et 
66.  Ceeterum  ab  codcni  Theoderico  impiis  delato- 
rum  crimiaationibus  incitato  crudeiiter  una  cuni 
B  letio  genero  i  esus  est,  ut  narrat  Procopius  lil).  i 
de  Bello  Gothico.  Hujusfiliee  duee  memoi  ,;us- 

ticiana  uxor   Boetii  ',;  Galla,  de  qua,  preeter  I 
tiiiin,  Gregorius  Magnus  IV,  dialog.  Ft.  Filium  nullum 
reliquit.  Nam  qui  sequitur. 

Stmma<  huscoIIi  etii in consulatu  anni 


A  tum  studiis  etprobitate  suspiciam?  Videtur  mihinon 
longe  aL  Lonestate  desciscere,  qui  colit  emendatos; 
dum  creditur  quicunque  sectari  posse  quod  diligit. 
Proinde  vale  per  gratiam  Dei,  et  studium  meum  ap- 
proLans  amantem  tui  amplifica  muniis  iitterarum. 

EPISTOLA  XXVIII. 

ENNODIUS  ADEODATO  PUE5BYTER0. 

Voto  meo  oLsequitur,  quee  ministra  ad  vos  scri- 
ptionis  existit  occasio.  Nam  et  pncsentiae  vice  Llan- 
ditur  alloquium,  et  promittit  siLi  de  paginarum  pro- 
mulgatione  quod  exhibet :  quia  emendatissimi  Lomi- 
nes,  sicut  derogari  virtutiLus  suis  eestimant,  aliquos 
in  diligentiee  testimonio  praevios  exstitisse;  ita  igno- 

R  miniam  reputant,  exempla  negligere.  Vixit  inter 
sanctos  viros  ista  communio,  ut  per  intimi  Lominis 
providentiam  nil  noceret  terrena  sequestratio.  Par 
,  domine,  ut  et  votum  meum  sequaris  et  formam. 
o  salutans  principe  loeo,  ut  mei  memor  sis  de- 
precor;  ut  quod  miLi  per  negligentiam  suLtraLitur. 
divince  gratiae  per  vos  suffragio  conferatur.  Indico 
ergo  non  mentiens  nocte  tertia  2  a  profectione  mea, 
ingratam  mibi  dominam  meam  Cynegiam  apparuisse 
in  ipso  lucis  exordio,  et  multum  aL  ea  me  de  itineris 
properatione  culpatum,  quare  etiam  nullis  versiLus 
sepulcrum  ejus  esset  Lonoratum.  Ha?c  quidem  ego 
non  ad  imaginem  propLeticae  veritatis  accepi;  nec 
nocturnis  forte  illusioniLus  operis  mei  sudore  litavi. 
Sed  quia  facile  suadetur  amantiLus,   deLitum  opus 

C  non  laLoravit  exigere  qui  moneLat.  Salva  est  domi- 
nee  reverentia.  Versus  quos  direxi,  per  diem  judicii 
te  conjuro  ut  in  pariete  supra  ad  pedes  scriLi  mox 
facias.  Gratum  noveris  et  filio  tuo  futurum,  vult 
enim  merita  illius  multorum  ore  celeLrari,  sed  in  eo 
modo  quo  illos  Lic  invenit.  Domnam  meam  Stepha- 
m  et  domnam  SaLianam,  sed  et  domnam  Fadil- 
lam  pro  me  saluta.  Si  scripti  fuerint,  mox  rescriLe. 

non  SymmacLi  patricii  filius,  sed  nepos  fuit,  ex  filia 
Rusticiana  et  Boetio  prognatus,  ut  dicetur  ad  epist.  1 
LL.  vin.  Ex  annis  autem  quos  in  singulis  descrip.-i- 
mus,  facile  erit  de  principum  rescriptis  ad  Symma- 
cLos  quae  in  codice  utroque  leguntur,  ad  quos  refe- 
renda  sint,  jndicare. 

1  Probo]  Viro  illustri :  quem  inter  alios  procere- 
urLis  laudat  in  Paramesi.  Item  lib.  vm.  epist.  21  ad 
D  Bealum  :  Tu  feceras  quod  sapiens,  qui  soli  domno 
Probo,  artem  [forte  arcevi  tenenti  inter  doctos,  ver- 
sus  meos  relegeras.  Et  poeticae  igitur  facultatis,  et 
noLilitatis  in  Lac  epistola  mentio  facit,  quod  inter 
CLristiana  monumenta  editum  est  Lis  verLis : 

Spes  generis  clari,  niaguoruui  gloria  patruni, 

Sollera  iogenio,  carmine  doctiloquus. 
Inlustris,  sapiens,  bumilis  moderatus,  honestus, 

Conimunis.  trratus,  plus  bonitate  ]  ius. 
Ante  auuos  animumque  gerens  aelalis  avit3e, 

rior  in  palria  nobilitate  Probus, 
Nil  libi  morsnocuit  :  cuin  heicvivis  laude  perenni, 

Et  Christi  in  regno  dum  sine  fine  manes. 
tihi  jua2  cecini,  non  suut  i>raicouia  falsa: 

Pro  meritis  fama  est  testis  uhique  tua. 

-  A  profectione  mea)  Dum  ab  urbe  rediret.  Epita- 
phium  Cynegiee  aliud  vidimus  lih.  \.  epist.  7.  Illu  i 
Fii;  jororis  rogatuscrips  t  :  hoc  a  Cynegia  ipsa 

nocturno  viso  admonitus  composuit,  ct  Homam  m- 
sit,  ut  parieti  ad  tumulum  intigatur. 


129 


EPISTOLARUM  LII5.  VII. 


130 


Domno  papac  dignare  diccro  ut  aliquid  '  per  secun-  A 
dia  Iloscorum   de    niea   causa  ordinct.   Quautum  in 
festinatione  veredarii   polui,  scripsi  :   dominum  ct 
fratrcm  Hormisdam  satis  pro  me  saluta,  cui  dicitc 
ut  clavem  illam  mittat. 

EPISTOLA  XXIX. 

BNNODIUS    BEAT9. 

Nou  ego  cpistolam  meam  inlra  breves  terminos, 
Spartanae  memor  concinnationis,  includo;  ncc  for- 
mam  tuam  studio  coacti  sermonis  irrideo  :  abest  a 
mc  loqui  pauca  cum  modicis.  Urbanorum  est  exiguis 
producla  subtrahere,  ct  sine  aliqua  necessitate  pagi- 
nas,  quales  poscit  bominum  mensura,  formare.  Quod 
in  me  de  bis  quoe  prujfatus  sum  subtile  pulaveris, 
festinatio  non  semper  amica  artis  et  casus  exhibuit.  rj 
Magnum  mihi  cst,  si  dederunt  fortuita  quod  mireris. 
Ergo  causam  scriptionis  insinuo,  quam  tibi  praelata 
salulatione  commendo.  Digresso  milii  urbe  procul 
domnae  mcce  Cynegiee  occurrit  admonitio,  quare  se- 
pulcrum  ejus  non  bonorassem  laude  ducti  in  carmen 
eloquii.  Quod,  quamvis  reverentia  viri  ipsiusfacerem, 
tractavi,  quia  quod  radiat  luce  meritorum,  styli  uber- 
tate  celcbrandum  est.  Nam  nec  Deus  officium  respuit 
imperiti,  et  contentus  ipsc  quod  tribuit,  a  ruslicanti- 
bus  verborum  diademata  non  requirit.  His  ergo  ver- 
sibus  scribcndum  epitapbium  destinavi.  De  quo  quid 
sentiatur,  sic  pater  tuus  vivat,  et  Roma  te,  quantum 
ad  illa  quce  in  ipsa  reprcbenduntur,  non  suum  faciat, 
ut  simplicitcr  et  pure  indices;  nec  auribus  mcis  aut 
sensui  fuco  mentitcc  gratiaj  blandiaris.  Non  erubescas,  C 
ct  etiam  aliquibus,  prcocipue  tamen  dominoe,  et  me- 
rito  dominae  BarbaraQ  paginam  meam  recensere ;  qui;i 
tecum  locatur.  Opto  tamen  ut  tantum  tabella  mca 
quantum  spes  tua  sapiat,  quoe  in  cano  ilore,  et  mea 
et  parentum  suorum,  quamvis  sint  avara,  *  et  vola 
transgreditur.  Dominum  Celbegum  et  dominam  Ble- 
sillam  sororem  ejus,  pro  me  saluta.  2  ridelera,  Mar- 
cellum,  Georgium,  Solatium,  Simplicianum  pro  me 
saluta  :  quibus  dic :  Si  vobis  cordi  est  disciplina  dom- 
noe  Barbaroe,  dominum,  vel  patres,  aut  fratres  ejus, 
frequentate;  quia  est  casta  luxuque  carens  :  qui 
aliud  fecerit,  ad  me  non  sperat  se  esse  rediturum. 


EPITAPHIUH    CYNEGIjE. 

Obtinui  pretium  votorum  munere  Cliristi  :  ™ 

Quae  mihi  vita  fuit  crux,  deuit  hanc  tumulis. 

Dissolvens  carni  sobolem  sine  vulncre  mentis, 
Quod  Fausto  felix  conjuge  prcemorior  : 

Disjecit  lacrymaa  medela  cordis. 
Quae  servat  uierilis  torum  fidelem. 
Exoptet  similem  matrona  sortem. 

'  Per  secundia  Hoscorum]  Quia  deserunt  nos  hic 
codices,  ut  dixi,  et  conjectura  utendum  cst,  non  alie- 
na,  ut  opinor,  fuerit  emendatio  sl  •per  sanctum  Dio- 
scorum  legamus.  Dioscorus  enim  is  est  ad  quem  ct 
Hormisdam  de  boc  lpso  negotio  suo  cum  papa  tra- 
ctando  scripsit  lib.  vi,  epist.  33. 

2  Fidelem]  Mediolanensem.  Huic  inter  cceteros  se- 
natores  scribit  Joannes  papa,  ut  observatum  est  ad 
epist.  7,  lib.  i.  Sed  illo  tempore  quoestor  Athalarici 
jam  fuerat.  Postea  vero  proefectura  etiam  proetoriana 
functus  est,  ut  testalur  Procopius  lib.  i  Belli  Gothici : 
a  quo  praeterea  Mediolanensem  patria  Fidelem  fuisse 


EPISTOLA  XXX. 

BNNODID8    i'\isto, 
Solida  'esl  spcs  adolesccntium,  quam  magnorum 
cultura  prosequitur  :  si  cessat  curatio,  ubertas  tritici 
transit  in  lolium.  Partlienium,  sororis  meoa   tilium, 
diu    circa  diligentiam    litterarum,  quantum    patris 
ipsius  reseravit  allegatio,  culminis  vestri  metus  at- 
traxerat.  Sed  nunc  per  absentiam  vestram  veneran- 
dea  solutus  lege  formidinis,  molilur  obscena  :  bbI 
illa  peccatis  amicior  multos  reperit  ad  errata  ducto- 
res.   Implorat   fidem  propositi  mci  paler,  et  incolu- 
mem  iilium  loco  dellet  exstincti.  Sic  facirrnt,  quibus 
dc  profectrr  suorum  iiducia  nulla  responderil.   Nih 
mihi residuum fuit,  quod  remedii loco precibus  victus 
ingercrem ;   nisi  ut  eminentiae  veslrce  conscientiam 
de  excessibus  anto  dicti  juvenis  festinus  instruerem. 
Vos  medicam  marrum,  vos  opern  proestate  consuc- 
tam,  ne  vitiorum  profectus  universa  in  eo  quseboni 
aliquid  potuerunt  ferre  succidat.  Commcndate  ami- 
cis  quoe  agantur;  insinuate  doctori,  et  quidquid  pote 
subvenire,  concedrte  :  quia  hoec  sunt  quce,  praefati 
salutationis  obsequiis,  consanguineo  possim,  profes- 
sionis  meaj  memor,  sine  dissimulatione  proestare. 

EPISTOLA  XXXI. 

ENNODIUS  PAHTHENIO. 
Par  quidem  fuerat  silentio  degeneri  vicem  taci- 
turnitalis  opponi,  ut  per  ipsum  callem  vindicta  per 
quem  venerat  error  exiret.  Nunquid  aequum  est  u! 
in  excessibus  tuis  vox,  quid  deliqueris,  et  non  mutus 
dolor  ostendat?  Crede  miiri,  manifeslataj  indignationi 
vicina  curatio  est.  Te  per  longum  ferire  debuit  in- 
clusa  commotio,  si  tamen  non  ex  toto  ab  humanitalo 
discessisti.  Quid  deliqueram,  postquam  3  primoribus 
litteris  veniam  fabricata  bumilitate  poposceras,'?  haec 
est  correctionis  iida  promissio,  ut  postquam  deleni- 
fica  oratione  conceptam  iram  extorseris,  erubescas 
te  minora  peccasse?  Quanlum  video,  post  contest;  - 
tam  verecundiam,  solas  errorum  vitas  angustias,  n  - 
fas  ajstimas  circa  parentem  et  nutritorem  tuum  nori 
in  tantum  extolli  supercilium  quanta  debuisti  pro 
tot  beneficiis  communione  submitli.  Aut  fortc  putas 
quod  me  puerilis  ira  sollicitet,  aut  ulla  necessitas 
maturum  expugnare  possit  affectum?  nunquid  geni- 
tori  natorum  non  grata  sunt  verbera?  aut  creatores 
reptantium  parvulorum  non  et  mulcentur  injuriis? 
Nrhil  amarum  putant,  quibus  inter  desideria  quod 
votis  pro  parte  adversetur  eiTerbuit.  Invenimus  intcr 
triticeas  segetes  spinas  etlolium;  et  dum  frugiferam 
herbam  carpimus,  infecunda  suggeruntur.  Nunquid 

didicimus,  legatumque  a  Romanis  missum  ut  Belis  i- 
rium  in  Urbem  evocaret.  Verum  haec  omnia  multo 
post  Ennodium  :  nunc  juvenis  erat.  Procopii  autem 
de  illo  verha  hoec  sunt  :  *tb*eAtrfv  n  jrefupavTes,  &•» 
ix  Meb*toAavwv  opuoiugvov,  h  ev  Atyotipot?  xetrat  (o;  v; 
' S. t y./v. o '.-/',)  7raowopeve  nporepov,  —  xovalaropa  oi  rr,-j 
apyhv  rawnjv  zaAouo-t 'Pwjxatot. — ),  BeAtcraptov  z:  Pwpvjv 
ixaAouv,  «jrav>jTt  t^v  pdAtv  -v.ov.vurzvj  \rKoa'%op\evoi. 

3  Primoribus  liiieris  veniam]  Ad  quas  rcscripsit  En- 
nodius  epist.  1  lib.  vr. 

*  Etvota]  Conjunctio  hic  redundare  videtur. 


131 


ENXODH  EPISCOPI  TICINENSIS 


132 


ideo  culturce  respuenda  diligentia  est,  aut  cessandum  A  aliquando  hominem,  qufalaborisintentione  destitit 


est  a  vomeribus,  si  non  in  toto  satisfecerit  terra  cul- 
tori?  Deum  precor,  ut  a  te  quod  detestor  excludat  : 
ego  tamen  nunquam,  si  credis,  deseram  monitoris 
olficium.  Audivi  te,  patris  tui  relatione,  circa  studia 
jam  remissum,  et  quasi  arcem  scientite  adeptus  sis, 
ita  nullatcnus  esse  de  lectionis  instructione  sollici- 
tum.  Nosti,  fili,  istius  rei  summam,  nisi  assiduitate 
nimia  non  teneri.  Non  profuit  in  boc  opere  laborasst 


pernicibus  alis  negligentes  fugit  scientia  et  quidquid 
mora  et  sudore  partum  est,  sub  celeritate  transfer- 
tur.  Tu  salutatum  et  vigilem  volo,  ut  profectus  tut 
messem  quotidianae  caleuis  lectionis  astringas.  Ad 
me  vel  nuuc,  si  quid  te  deceatcogitas,  rescribe  :  quia 
si  credis,  nunquam  similem  dictionum  tuarum  inve- 
nies  iu  qualibet  orbis  parte  fautorem. 


LIBER  OGTAVUS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

ENNODILS    *    BOETIO. 

Optimae  spei  plenus,  cui  fautum  (an  faustum)cupio, 
ad  curam  officii  epistolaris  aspiro.  Decet  enim  vestris 
fascibus  bac  prsefatione  delibari;  et  iuter  purpuras, 
possessoris  luce  crescentes,  qualicunque  non  absti- 
nere  colloquio.  Nunquid  solius  doctrinae  beneticiis 
amor  agnoscitur,  nec  fas  esse  credendum  est,  pro- 
dire  in  medium  desideria  rusticantis?  simplicius  inno- 
tascunt  vota  nullo  peritiae  velata  prcestigio.  Ergo  nos 
boc  sumus  ore,  quod  pectore  :  non  amara  prsecor- 
diorum  delenificis  possumus  mutare  sermonibus  ;  pu- 
dens  laudator  est,  cui  in  concinnatione  blandimenti 
dicenda  mens  suggerit.  Deo  ergo  omnipotenti  gratias, 
qui  in  vobis,  dum  velera  familiae  vestrae  bona  custo- 
dit,  nova  multiplicat,  et  quod  plus  est  apice  dignitatis 
dignos  facit  esse  culminibus.  Redditur  quidem  vestrae 
gloria  ista  origini,  sed,  quod  est  clarius,  merito  im- 
petrante  personae.  Fuerit  in  morem  veteribus  curu- 
lium  celsitudinem  campi  sudore  mercari,  et  con- 
temptu  lucis  bonorum  luce  fulgere;  sed  aliud  genus 
virtutis  quaeritur,  postquam  pnemium  facta  est  Roma 
victorum.  Noster  candidatus  post  manifestam  decer- 
tationem  debitum  triumpbum,  dum  nunquam  viderit 
bella,  sortitur.  Judicio  exigit  laureas,  et  congredinou 
necessarium  duxit  armatis.  Inter    Ciceronis  gladios 

1  Doelio]  Consuli  ordinario  ejus  anni,  boc  est  310. 
Hicnimirum  Anicii :sManlius  SeverinusBoetius, 
pbilosophus  et  orator  :  cujus  laus  praeconio  non  eget : 
quod  si  desideretur,  nullum  bac  Ennodii  epistola  esse 
possit  illustrius.  Ouufrius  Panvinius  iterum  consulem 
cum  Symmacbo  socero  fuisse  censet  anno  522.  Sed 
ut  omittam,  Boetium,  si  secundum  consul  illo  anno 
faisset,  collegae  Symmacho  praepoui  debuisset,  cum 
in  Fu.s_tis  et  antiquis  omnibus  lapidibus  postpouatur : 
mihi  certum  est  Symmachum  et  Boetium  consules 
anni  522  Boetii  ipsius  tilios  fuisse  :  illos  inquam,  de 
quorum  ipse  copulato  consulatu  lih.  u  de  Consola- 
tione  scribit  his  verbis  :  Cum  duos  pariter  consules 
liberos  tuos  domo  provehi  subfrequcut ia  patrum,  sub 
plebis  alacritatevidisti.  Et:  Quid  dicam  liberos  consu- 
les,  quorum  jam  ul  in  id  xtatis  pueris  vel  paterni  vcl 
aviti  specimen  elucet  ingenii  ?  Scio  aliter  visum  auctori 
Vitae  Boetii,  ,ui  tilios  ejus  consules  facit  Patricium  et 
Hypatium,  qui  anno  Christi500  consulatum  una  ges- 
serunt.  Verum  baec  profecto  uimia  est  allucinatio. 
Prseterquam  enim  quod  meminisse  oportebat  Grsacos 
et  Orientales  illos  consules  fuisse,  et  ad  Boetii  f.nni- 
liani  niliil  pertinere,  revincere  poterant  quse  modo 
citata  sunt  verba  Boetii,  ex  quibus  liquet  hosce  ejus 
lilios  consulares  setate  adhuc  pueros  fuisse,  cum  ex- 
silii  sui  Cousolationein  scriberet  :  quodsane  dici  non 


et  Demostbenis  enituil,  et   utriusque  propositi  acu- 
mina  quasi  natus  in  ipsa  artium  pace  collegit.  Nem.i 

„  dissonantiam  Atticae  perfectionis  metuat  et  Romana  . 
nec  praecipua  gentium  bona  socielatem  dubitet  con- 
venire.   Unus    es   *-  qui   utrumque    complecteris,    e 
quidquid  viritim  distributum  poterat  satis  esse,  avi- 
dus  maximarum  rerum  possessor  includis.  Eloquen- 
tiam  veterum,  dum  imitaris,  exsuperas,  dicendi  for 
mam  doctissimis  tribuis,  dum  requiris.  Est  apud  ni  • 
epistolse  vestrae,  quae  bujus  rei  tidem  faciat,  vene- 
randa  compositio.    Ltinam  quae  a  vobis  diriguntur, 
tam   essent   crebra  quam  suavia!   Dicatis  forsitan  : 
Par  fuit  propinquum  laudare,  in  commune  augmen- 
tum  laborantem,  quia  non  est  proprium,  quod  qua^i 
singulariter  videtur  palmata  conferre,  Venit  ad  m 
equidem  portio  de  curuli.  Sed,   si  mibi  creditis,  plus 
erigor  de  genio  et  studiis  sublimati.  Interdum  acces- 

C  serunt  ista  de  casibus,  soli  contigerunt  illa  virtuti. 
Prope  inops  ad  sciiplion-em  adducitur  sulfragii  con- 
sularis,  qui  tantum  de  parentibus  gloriatur.  Titi 
utrumque  in  peculio  est,  Latiaris  scientia  et  ven  i 
purpurarum.  0  si  mibi  non  styli  epistolaris  considc- 
ratio  in  longum  equidem  producta  manusopponeret ! 
quod  alii  relatione  dictant,  ego  crudum,  et  si  cor- 
fusis  ordinibus  explicarem.  Redeo  ad  tabellarum  fi- 
dem.  Valere  me  nuntio,  et  utrum  valeatis  imploro  : 
ad  summam  beneficii  postulans  ut  dignatio  me  reci- 

poterat,  si  ante  20  eoque  plures  annos  consules  fuis- 
sent.  Boelii  ergo  filii  fueruut  Symmacbus  et  Boetiu?  ; 
quornm  uni  nomen  a  socero,  lilii  avo,  alteri  suum 
imposuit.  Multa  sunt  horum  consulatn  notata  moni- 
menta  :  uuicum  proferam,  quod  propter  ascriptam 
exeuntis  iudictionis  notam  memorabile  videtur.  Vidi- 
D  mus  id  Romae  in  eede  suburbana  S.  Pancratii.  Sic 
autem  habet  : 

HIC  REQDIESCIT  MAXIMDS  PARVULUS 
QUI  VIXIT  ANNOS  VI.  MENS.  VII.  DIES  X. 
DEPOSITUS  EsT  SUB  D.  III.  ID.  AUGUSTAR. 


SYMMACHO  ET  BOETIO   VV.  CC.  CONS. 


[N  FINE  1M)  XV. 

2  Qui  utrumquc  complecteris]  Grcecam  simul  Lati- 
namque  eruditiunem,  quod  omnia  ejus  opera  testan- 
tur,  et  epitaphium  Ticioi. 

Mseonia  et  Latia  Hngua  clarissimus  et  . j  ni 

Consul  eram,  heic  perii  nii^us  ia  exsiliam. 

Gerbertus  item  nostraslib.  1 1  Epigrammatum  Pith 
noruin  : 

Tu  pater  et  patrisB  lumen,  Severine  Boetbi, 

Cousulis  ofticio  rerum  disponis  habei 
lafundis  lumen  studiis,  et  cedere  uescis 
Grsecoram  inijeuiis. 


133 


EPISTOLARUM  LIB.  VIII. 


i:ii 


proci  sermonis  attollat  :  hoc  quoquc  deprecans,  *  ut  A  Vale,   officio  salutationis   accepto,    et  correotum   te 

domum  quam  in  Mediolanensi  civitate  et  abundanlia 

vestra  et  neglectus  propemodum  jam  reliquit,   mihi 

quo  vultis  geuere  coucedatis.  Justum  est  enim    ut 

parentes  vestri  habeant  quod  de  patrimonii  mole  de- 

scendit.  Crcdite  mihi,  Deo  tesle,   quia  si  impetrare 

sine  detrimento  census  vestri  meruero,  quasi  dono 

obligatus,  obsequiis  potioribus  respondebo.    I)e  qua 

parte,  sic  vobis  felicitcr  universa  contingant,    si  se- 

curus  esse  debeo,  plenarii   mihi  documenti  dirigite 

firmitatem. 

EPISTOLA  II. 


ENNODIUS    AVIENO. 

Par  erat  magnitudiuem  vestram  ingenii  sui  opu- 
lentiam,  dum  sancti  patris  sectatur  instituta,  depro- 
mere,  etmulto  acquisitam  sudore  doctrinam  pro  di- 
ligentiae  testimonio  ventilare.  Gemina  vobis  con- 
tingit  antefata  concinuatioue  laudatio ;  quando  cre- 
scente  susceptorum  devolione  fertur  in  medium  pal- 
ma  sermouis,  res  quaj  nobis  amorem  vestrum  rese- 
rat,  vos  extollit.  Uno  eodemque  usu  et  oris  pompa 
multiplicatur  et  fidei.  In  pace  constituti  illam  sub- 
jectis  alfectionem  putautur  impendere,  quam  loquun- 
tur.  Hsec,  mi  domiue,  ille  occupatissimus  pater  et  iu 
humana  locatus  arce  custodit.  Nam  contemptum  ma- 
uifestat,  qui  iuotiodegens  verba  non  tribuit.  Legisse 
me  memini,  Sermonis  avari  nullus  honor.  Nuncergo 
servitiis  salutationis  adhibitis,  indico  me  valere.  Su- 
perest  ut  suggestio  mea  eliciti  gaudeat  ubertate  col- 
loquii. 

EPISTOLA  III. 

ENNODIUS    2   MESSAL.E. 

Post  unam  epistolam  quam  victus  crebris  scriplio- 
nibus  emisisti,  in  continua  taciturnitate  perduras  : 
et  credo  necessitate,  non  studio,  servas  3  philoso- 
phiam  nil  dicendi;  non  respiciens  veteres,  ut  loque- 
rentur  melius,  in  preesentia  nil  locutos,  et  illam  si- 
lentii  curam  nutricem  fuisse  sermonis.  Tu  videris 
mihi  *  disciplinas  Atticas  in  muta  lideliter  partc  se- 
ctari,  nolens  silentio  acquisita  vulgare  :  ostende 
post  oris  ferias  quae  tibi  per  aurium  callem  divitise 
commearunt.  Destinasti  mihi  dictiones  tuas;  in  qui- 
bus  et  si  non  fuit  optanda  sublimitas,  non  tamen  de- 


suggestionibus  meis  frequentibus  resigna  inuniis  lit- 
terarum. 

EPISTOLA  IV. 

KNNODIUS   5    ARATOIU. 

Ad  longinqua  digrediens  caritatis  irnmemor  exsli- 
tisti,  non  licuit  tecum  piam  diligentiam  muros  exire. 
Dum  urbis  habitator  es,  fabricatas  blanditias,  n<m 
sine  da?dala  arte  custodis,  at  ubi  rus  petendum  ossc. 
decreveris,  quasi  graves  sarcinas  amicorum  memo- 
riam  derelinquis.  Tu  villares  delicias  expetisti,  et  nos 
apud  te  inler  mcenium  mala  remansimus.  Non  habuit 
radicem  alfectio,  quam  velut  curarum  tormenta  sc- 
parasti.  Dicas,  unde  tam  velox  exprobratio?  noc 
B  cequum  esse  parari  ante  delicta  tortorem.  Scripturum 
te,  mox  fuisses  ad  optata  pcrvectus,  sine  cunctationo 
promisisti:  quantum  pater  tuus  sempor  culparum 
tuarum  vulgator  exposuit,  jam  a  tc  pueri  pagmis  va- 
cui  commearunt.  Timeo  ne  isla  taciturnitas  diutur- 
nitate  convalescat;  et  in  usum  silentii  turpis  crescaf 
incuria.  Domine  mi,  saluto  ego,  et  promissi  te  memo- 
rem  debere  esse  convenio,  quatenus  inter  cana  ne- 
mora  redimitus  hederis  efferaris. 

EPISTOLA  V. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Directos  a  sancto  episcopo  artitices  prosequi  com- 
mendatione  non  opus  est.  Des  enim  plus  suo  placi- 
tura  genio,  de  devotione  laudatons  abjurat  injuriam. 
q  Fainilia  est  quam,  cum  videritis,  non  possitis  ambi- 
gere  ab  Ecclesia  destinatam,  et  de  ejus  thesauris  et 
gremio  sub  hoc  studio  processisse,  ut  tractata  Iibe- 
raliter  pariat  vobis  in  illa  melioris  sseculi  commuta- 
tione  mercedem.  In  quibus  mancipiis,  juxta  annun- 
tiationem  beatissimi  Laurentii  martyris,  opes  esse 
maximas  quis  negabit?  Sunt  enim  feminse,  quae  quam- 
vis  exterioris  hominis  lumina  perdidissent,  mentium 
splendore  radiabunt:  quidquid  enim  corporibus  de 
prosperitate  subducitur,  ad  frugem  crescitanimarum. 
Nolite  male  accipere,  quod  nec  videre  poterunt,  nec 
videri  :  procul  a  maturitate  vestra  illiciens  decore 
formositas.  Qui  vitam  suam,  sicut  vos  in  hoc  inno- 
centia:  calle  disposuit,  si  tales  pascat,  in  ccelis  est : 
crede  mihi,  quamvis  vobis  gaudia  pariat  fusa  ad  Deum 


prehensa  est  quae  sorderet  abjectio.  Egi  Deo  gratias,  D  ubertas  illa   lacrymarum,   contenti  eritis  possiden 


quia  jam  te  de  vinculoin  quo  negligenlia  constringe- 
baris,  exemeras.  Promisi  sequentibus  potiorem  suc- 
cessum  testimatioue  principii.  Sed  vos  inchoationem, 
quantum  ad  me  cui  nihil  dirigitis,  cum  extremilate 
junxistis.  Domine  Messala,  quotidie  cujus  sis  filius, 
habere  ante  oculos  cordis  Dei  nostri  dispensatione 
contingat.  Sed   nolo  prolixa  esse,  quaj  aspera  sunt. 

1  Domum  in  Mediolanensi  civitale]  De  hac  rursum 
epist.  30,  38  et  40  hnjus  libri. 

2  Messatx}  Adolescenti,  Avieni  fratri,  Fausti  filio  : 
quod  docet  lib.  ix,  epist.  12  et  26.  Is  eloquentioe  ope- 
ram  Romce  dabat.  Ideo  ejus  dictiones  laudat,  ut  hoc 
stimulo  incitetur.  Aliee  preeterea  sunt  ad  eumdem 
epistolae  hoc  libro  et  sequenti.  Hursum  Messala  hic 
videtur  de  cujus  cousulatu,  qui  incidit  in  annum  506, 
epigrammate  lusit   Ennodius.    Ita  pueros    consules 


sub  continuatione  plangentes.  Inter  ista  bona  quae 
pnofatus  sum,  licet  magno  vobis  labore  et  pretio 
constitissent,  adjicio  quce  sequuntur.  Una  inter  ipsas 
et  ingenua,  et  siae  filiis,  et  puto,  quod  fit  sancts 
vicinum  desideriis,  nec  habebit.  Est  enim  in  Chri- 
stianis  hominibus  fecunda  sterilitas,  etmaximum  so- 
latium  s<eculi  adjutoria  non  habere.  Sed  ne  forte  ani- 

croare  mos  fuit.  hoc  aevo  non  infrequens. 

3  Philosophiam  nil  dicendi]  Pythagoricam  iysu.-j  ■ 
Oia-j. 

4  Disciplinas  Alticas]  Sacrorum  Eleusiniorum,  quae 
in  Attica  religiosissimo  silentio  colebantur.  Unde 
taciti  Cereris  mystse  Papinio;  et  proverbium  'ArTt/ot 
gAsutrlvta  de  iis  qui  arcana  sua  silentio  tegunt  :  quia 
Cereris  mysteria  non  initiatis  evulgare  nefas  erat. 

B  Aralori}  Lib.  ix,  epist.  I. 


135 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


130 


mus  vester  in  occupationes  publicas  debeat  de  !  ana- 
gnostici  prolixitate  fastidium  ;  quamvis  bona  inprin- 
cipiis  locata  vos  animent,  et  quemlibet  rancorem  de- 
tergeat  in  exordio,  juxta  oratoriam  disciplinam,  lo- 
cata  dulcedo;  tarnen  ne  desideria  vestra  fabricata 
dissimulatione  suspendam,  nulla  ex  illis  documenta 
promerui.  Quia  commemorationem  mularum  facerem, 
episcopo  durum  videtur  :  et  quamvis  famuli  vestri 
fratris  Gaiani  institisset  efficacia,  et  supra  modum  nos 
pressisset  importunitas,  nibil  communi  actione  pro- 
fecimus.  Hoc  tantum  volunt  inseri,  multis  sanctum 
patrem  vestrum  bencticiis  vestris  etgratia  invitatum, 
muneris  vobis  vicissitudinem  rrospexisse  :  quod  ge- 
nus  documenti  si  placet,  sine  cunctatione  rescribite, 
aut  quse  ejus  forma  esse  debeat  intimate.  Nunc  ego 
ille  periclitatae  utilitatis  et  in  obsequiis  vestris  annis 
pluribus  jam  probatus,  quantum  egerim,  quod  vix  al- 
ter  per  iniinita  chartae  damna  narrasset,  pernicibus 
sum  verborum  sallibus  elocutus. 
EPISTOLA  VI. 

ENNODIOS    AVIENO. 

Credo  ad  justitiam  pertinere,  ut  quod  a  vobis  ex- 
specto,  priinus  exhibeara.  Decet  enim  ut  qui  bona 
opera  praestolatur,  invitet  exemplo.  Expugnat  calca- 
ribus  tarditatem,  qui  formam  ministrat  officii.  Itis 
ergo  salutationis  munus  impertiens,  sanum  me  esse, 
post  inaequalitatem  quam  pro  peccatis  sum  passus, 
enuntio ;  et  statum  vestrae  prosperitatis  inquiro,  spe- 
rans  ut  in  hujus  rei  solutione  multus  incumbas. 
EPISTOLA  VII. 

ENNODIUS    SENARIO. 

Apud  sanctas  conscientias  non  negat  caritali  de- 
bita  sua  gratiae  principalis  occupatio,  nec  eliminat 
pii  amoris  aula  fervorem.  Testimonium  dat  solidae 
affectioni,  qui  cam  inter  impedimenta  oblivione  non 
obruit.  Commendate  mihi  scriptione  culmina  vestra, 
quae  voto  importunus  emerui :  custodia  communionis, 
honor  est  dignitatum.  His  ergo  obsequentissime  sa- 
lutans,  epistolas  brevitate  constringo,  sciens  posse 
productas  horreri :  faciens  ut  pro  me  Domino  gratias 
refcratis,  qui  molestiam  quam  pertuli,  antequam  ea 
discere  potuissctis,abstersit. 

EPISTOLA  VIII. 

ENNODIUS  2    ELriDIO    DIACONO. 

Quibus  modis  fraternitatem  tuam  ad  scribendum, 
quave  arte  sollicitem,  quando  homo  verborum  locu- 
ples  in  me  silentia  peregrina  custodis?  Elegi  ut  te 

1  Anagnoslici]  Dictum  lib.  i,  epist  4. 

2  Elpidio  diacono)  Medicum  fuisse  extremaepistola 
signilicat.  ltaque  dubium  non  est  quin  hic  sit  Elpi- 
dius  medicus  Theoderici  regis:  cujus  ad  ipsum  ( x- 
stat  epistola  quae  Helpidio  item  diacono  inscribitur, 
lib.  iv  Variarum  :  in  qua  cum  impensi  ab  eo  servitii 
sedulitatem  commendat,  hoc  ipsum  medicinae  obse- 
quium  intelligit.  Procopius  lib.  i  Belli  Gothici :  Mstk 
'jz,  onravTa  zl;  'EikKiftiov  rov  tarpov  r«  \\>u.-nr>-j-v.  zzz- 
veyviav,  Tflv  zi.c  Zujxjxa^ov  rexai  BosYtov  ifxapra^a  ixAatsv. 
Postea  vero,  inquit,  Elpidio  cuncta  </ua,>  acciderant 
comme?noranv,  admissum  in  Symmachum  ac  Boelium 
faeinus  deflere  cceptt.  Mediolanensem  fuisse  indicat 
epist.  21,  lib.  ix.  Sunt  qui  putent  eumdem  csse  cum 


B 


A  loqui  loquendo  faciam,  et  illam  Atticam  eruditionem 
ad  epistolas  alia  garrulitate  producam.  Justum  fuit 
ut  tot  diebus  a  promissione  desisteres,  et  qualiter 
pervenisses,  nulla  paginae  directione  signares?  au. 
forte  contra  me  illam  tuam  cautelitatem  aestimas  esse 
servandam?  Dedignaris  colloquio,  quorum  gratian; 
multo  sudore  quaesisti?  Crede  mihi,  nisi  ab  hoc  te 
vitio  sub  ea  qua  ambulare  soles  velocitate  suspende- 
ris,  necesse  est  ut  ad  alios  nostra  patrocinia  transfe- 
ramus,  qui  memores  constituti  amorem  munerentur 
obsequiis.  His  ergo  salutans,  amico  et  medico  in- 
dico  me  gravi  corporis  incequalitate  laborare:  quam 
nisi  te  dictante  pagina  jocos  exhibitura  curaverii. 
distensam  per  tormenta  ranulam  longis  hominibu 
coaequabo. 

EPISTOLA  IX. 

ENNODIUS    MESSAJL.fi. 

Si  jam  te  favor  divinus  a  proposito  negligentiae  ad 
votiva  ducit  studia,  si  quo  te  vena,  quo  te  domnu 
Faustus  vocat,  attendis,  optata  non  taceas  scriptione. 
Sed  timeo,  ne  dum  officiosum  desidero,  sustinean 
rusticantem,  et  incipiat  hoc  desideriis  meis  resistert 
quod  cupivi.  Coelestes  divitiae  illam  inertiam  stimulo 
pietatis  exsuscitent,  et  mendicitatem  oris  tui  supernr. 
ope  locupletent.  Ecce  injuriis  provocatus  scribe.  Sa- 
lutem  ergo  dicens,  rogo  ut  quid  circa  te  agatur  tabu- 
larum  promulgatione  cognoscam. 

EPISTOLA  X. 

EXXODIUS    MAXIMO    V.    S. 
Q 

Bene  disponantur  superna  rota  nostra  judicio.  Ips 
ad  nuptias  tuas  veniat,  qui  primo  parenti,  dum  adhu 
nativa  immortalitate  gauderet,  superna?  benedictio- 
nis  munus  indulsit.  Faciat  tibi  Christus  noster  nec 
custoditae  integritatis  fructum  perire,  nec  muner  i 
nuptiarum.  Sic  virginitas  prosit  ad  sobolem,  ut  casti- 
tati  tuce  fecunditas  nihil  decerpat :  et  miro  dispensa- 
tionis  arcano,  nec  saeculo,  dum  pater  es,  pereas,  nec 
Dei  gratkc,  dum  pudicus.  Veniat  super  te  quo  \ 
Isaac  juniori  filio  pie  inductus  optavit  [Gen.  ixvn, 
28).  Illis  domum  socrus  auspiciis  uxor  introeat,  qui- 
bus  ad  Tobiae  penetralia  nurus  accessit  (Tob.  vi).  Sit 
tibi  causa  perfectae  dilectionis  in  conjuge,  in  te  vir- 
ginitas  custodita.  Solam  illara  deputatam  tibi  noveris, 
cui  te  quasi  non  esses,  ex  mundi  faece  servasti.  Ecce 
D  quia  venire  non  potui,  oratione  non  desum.  Domin,' 
mi,  spero  ut,  honore  salutationis  accepto  3  quaa  a  m 
directa  sunl,  dignanter  accipias. 

Rustico  Helpidio  V.  ct  inl.  ex  quaestore,  cujus  car- 
mina  leguntur  in  Collectione  sacrorum  poetarum. 
Caeterum  vel  hoc  exemplo  patet  clericos  a  medicin; ■> 
M  u  primis  illis  sseculis  non  abstinuisse.  Quod  ipsum 
etiam  testatur  Dionvsii  alterius  diaconi  et  medici, 
qui  Romae  urbe  a  Gothiscapta  lloruit,  epitaphium  in- 
ter  Christiana  monimenta,  cujus  hoc  est  initium  : 

Heic  Levita  jacet  Dionysius,  artis  honestee 
Functus  et  officio,  quod  medicina  dedit. 

5  Qux  a  me  directa  sunt  Epithalamium,  opinor  : 
quod  Maximo  scriptum  in  antiquis  exemplaribus 
proximse  ad  Aratorem  epistolse  qua  illum  ad  idem 
argumentum  bortatur  sabjici  solet :  nos  inter  csetera 
Ennodii  poematia  rejecimus. 


i:r 


EPISTOLARDM  LIB.  VIII. 


i:m 


EPISTOLA  XI. 
ENNODIUS    \  n  \  rORI. 

Miror  cur  devenustes  turpi  silentio  ad  Itomunum 
decorem  poliii  in  te  bona  colloqaii,  et  coactas  mulfn 
sudore  divitias  fugiens  dispensationem  taciturnitate 
consumas.  Quidqnid  dignis  coliatum  fuerit,  dum  in 
usu  est,  ornat  auctorem  :  ingeniorum  elegantiam  qui 
concludit,  extenuat,  unus  error  est,  prodire  rusti- 
cantem,  et  dignutn  laudis  honore  delitescere.  Nun- 
quid  non  habuisti  digna  memorato,  aut  ego  tibi  vi- 
sus  sum  non  colendus  eloquio?  Fuit  aliquando  mate- 
ria,  quae  sic  oninium  linguis  ct  litteris  celebranda 
sit,  (iiiatulo  ad  nuptialem  copulam  perductus  homo 
est,  cui  cum  magna  sit  lux  natalium,  abandantia  fa- 
cultatum,  disciplina  el  pudor  utrumque  transgredi- 
tur?  qui  vitia  carnis  ahjurans,  pro  blandimento  turpi 
tos[(iie bat  quidquid  leges  dedere  pro  remedio  :  et 
nolens  uxoris  corpus  deputare  servitiis,  putavit  se 
addicere,  si  quidqnam  mundo  impenderet  liberam 
castitatem?  Haec  et  si  non  diligis,  dcbes  tamen  pro 
ingenii  tui  ostentatione  laudare.  Possumus  credere 
te  bonum  (leri,  si  audiamus  qua?  lionesta  sunt  prae- 
dicantem.  Nunc  salulem  largissitnam  dicens,  ut  re- 
scribas  admoneo  :  et  non  me  de  epistola  mea  restimes ; 
quam,  Deus  testis  est,  dum  de  basilica  remearem, 
transcursione  dictavi. 

EPISTOLA  XII. 

ENNODIUS    FLOHO. 

Qua  de  devinctione  teneam,  qua  diligentia  comple- 
ctar,  cx  animi  tui  potes  qualitate  colligerc.  Vix  enim 


A  diligentiam  vestram  est  tota  intentione  captivus. 
Ergo  salntationis  honorificentiara  debita  hamilitate 
persolvens,  nihil  valetudini  meaB  de  itineris  confra- 

clinne  indieo  dcccssissc.  Kccc  qua  sollicitudinem  ve- 

stram  benigni  studii  cura  remuneror  :  facite  quod 
scriptum  est,  accepta  restituentes,  de  prosperitatis 
vestrae  me  significatione  gratnlari. 
EPISTOLA  XIV. 

KNNODIUS    FA.USTO. 

Tacerem  molestias  mcas,  nisi  intellexissem  qnod 
sollicitudo  vestra  me  sublevat.  Namdum  cognoscitis, 
quam  variis  morborum  fatigor  incommodis,  pro  pec- 
catis  mcis  febribus  frequenter  addicor,  et  vires  quae 
videbantur  restilutae,  franguntur.  Krgo  vos  rcmedia 
consueta  praestate,  etusum  illum  sanctae  conversatio- 
nis  impendite  :  utquidquid  medicina  mortaliumnon 
valet,  fusis  ad  Dcum  nostrum  precibus  impetretis. 
EPISTOLA  XV. 

ENNODIUS  EDASIO. 

Ante  experimentum  amicorum  fides  occulta  est  : 
postquam  in  lucem  processerit,  eorum  qui  aliquid  sa- 
poris  habucrint,  sibi  mentes  ohligat.  Est  tamen  mi- 
nus  lihcra  servitus,  quae  caris  exhihetur.  Confiteor 
magnitudini  tuae  :  latehat  me  ante  relationcm  homi- 
nis  mei,  quid  in  sublimitate  tua,  et  saporis  et  gra- 
tia?,  sub  nohili  humilitate  delitesccret :  didici  homi- 
nem,  quicanam  in  iide  ])eatitudinem,  dum  amicorum 
ahsentiam  hene  tractat,  exsuperat.  Plura  quidem 
discedens  promiseras  :  sed  ad  genium  conscicntiac 
tuae  majora  pra^stitisti.  Domini  fili,  salutatiouis  cfTu- 


B 


amari  continget,  nisi  quos  sinceriter  amare  consfite-  C  sissima1:  munus  impartiens,  ago  atque  haheo  insuffi- 


rit.  Congreditur  inter  se  ccclestis  vigor  animarum, 
et  studia  sua  mutis  sibi  pandit  aiiatibus  .  et  ideo 
vicissitudinem  mihireddcre  disponis.  '  Insiste  domno 
ut  suburhanum  illud,  si  dignatur,  dato  a  me  pretio 
comparari  juheat  quod  dum  in  Liguria  fuero,  feli- 
citer  baheham,  et  post  obitum  meum  ipse  suique 
possideant.  Mihi  tamen  post  Deum,  lihertatem,  sub- 
stantiam  videtur  ipse  conferre,  si  hoc  heneficii  per 
ipsum  fuero  consecutus.  Sed  sic  filia  tua  vivat ;  sic 
de  illa  quales  optas  lilios  teneas;  sic  Deus  animam 
tuam  sanctis  suis  faciat  cosequari,  et  frater  tuus  vi- 
vat,  ut  insistas  suppliciter,  importune,  quatenus  ad 
effectum  petitionem  meam  perducas.  Cogites  Deum, 
cogites  necessitates  meas;  quia  nihil  est  quod   po- 


cientes  gratias  de  his  quac  mihi  in  prima  3  potifioe 
fronte  collata  sunt.  Quod  restat,  deprecor  ut  residua 
illa  mancipia  teneri  jam  facias.  Ecce  fiduciam  de 
bonis  pnocedentibus  descendentem  :  qui  ante  ignoto 
preces  metuehat  offerre,  jam  non  dubitat  imperarc. 
EPISTOLA  XVI. 

ENNODIUS   "    BARBAU.E. 

Non  ego  debiti  immemor  ah  ofliciis  temperavi;  ncc 
constituta  despiciens  garrulitatem  meam  ab  obsequii 
exhibitione  suspendi.  Sed  postquam  ab  urbe  regres- 
sus  sum,  continuo  me  variae  segritudines,  et  quid- 
quid  ad  rnortem  vocat,  arctavit.  Vere  domna  mea, 
sic  vobis  vestrisque  laeta  contingant,  quia  ad  testimo- 
nium   veteris  mysterii  Christus  noster  iterum  quam- 


tentia  ipsius,  quod  aifectus  circa  me   majus  possit  D  vis  peccatorem,  nec  ut  illum  qui  amicus  dici  meruit, 


praestare. 

EPISTOLA  XIII. 

ENNODIUS  AURELIANO  PRESBYTERO. 

Affectionem  mentior,  si  2  vobiscum  digrediens  non 
rcmansi,  et  beatitudinem  vestram  mecum  quamvis 
locatam  in  statione,  non  detuli :  et  quia  animus  in 
me,  ut  in  ceeteris,  imperator  est  corporis,  ipse  circa 

3  Insisie  domno]  Fausto  praefecto  praetorio  :  ad 
quem  epist.  19  ita  scribit :  Spero,  ut  petitionem  meam 
quam  per  confamulum  meumfratremFlorum  destina- 
vi,  solita  benignitate  dignemini.  Nec  spes  fefellit :  nam 
obtinuit,-ut  ostendent  epistolae  21  et  22  lib.  ix. 

-  Vobiscum  digrediens  remansi]  Ruricius  lib.  n, 
epist.  I  ac  9  :  Nam  postquam  a  vestra  germanitate  dis- 
cessi,  divisum  esse  me  sentio,  partemque  mei  vobiscum 

Patrol.  LXIII. 


sed  rursus  vocavit  Lazarum  de  sepulcro  (Joan.  xi, 
1l).Est  facti  unitas  in  distantia  personarum:  et  nunc 
amplior  magnitudo  divini  operis,  quia  quod  ille  me- 
ruit,  mihi  cessit  indebile.  Haec  causa  me  ab  ofiicii 
promnlgatione  revocavit.  Postquam  tamen  ad  vitam 
reductus  sum,  continuo  me  ad  servitia  vobis  solvenda 
converti  ;  rogans  Deum,  ut  vos  vestrosque   superno 

resedisse  cognosco.  Nec  absenlibus  vobis  integer  esse 
mihi  videor:  et  cumme in  me  noninveniam,apud  vosmc 
advos  reversusinquiro:  atqueibidem  quantum  meivobis 
reliquisse,  tantum  vestri  mecum  abstulisse,  conspicio. 

3  Potitix]  Fahri  liher,  potentix,  Dasiliensis  editio, 
jmeritix. 

a  Barbarx]  Cujus  cum  laude  mentio  ep.  29,  1.  vn, 
ad  quam  iterum  scrihet  epist.  27. 

S 


139 


ENNODII  EPISCOPI  TICLNENSIS 


140 


tueatur  auxilio.  Promitto  mihi  etiam  et  desideriis 
meis  quod  cum  felicitate  vestra  et  gaudio,  ad  comi- 
tatenses  excubias,  quse  vobis  meis  satisfaciat,  digni- 
tas  adepta  vos  evocet.  Noli,  domna,  buic  te  labori, 
huic  oneri  submovere.  Videant  bona  Romanse  civita- 
tii  provincise,  et  quse  monitis  vix  iustituuntur,  per 
bona  qute  vobis  Deus  conlulit,  formentur  exemplis. 
Rogo  tamen,  reverentia  salutationis  exhibita,  ut  ex- 
spectatissimo  me  relevetis  alloquio  :  sed  nec  alterum 
dictarepatiamini,  quse  ad  me  scribetis  :  sic  nunquam 
ab  impetratione  oratio  vestra  pellatur. 
EPISTOLA  XVII. 

ENNODIUS    '    STEPHAN1.E. 

Credo  vos  et  ignorantes  meis  periculis  subvenisse: 
aut  quare  contidamnescire  quidquam,  quosper  Deum 
contingit  universa  praenoscere?  Postquam  enim  ab 
urbe  redii,  reparata  sunt  in  me  divina  mysteria:  et 
quod  senuerat  temporibus,  novellis  resurrexit  exem- 
plis.  Iterum  vocatus  est  Lazarus  de  sepulcro  :  non 
quidem  illius  par  merito  qui  amici  Redemptoris  no- 
men  emeruit,  sed  in  diversitate  actuum  unius  con- 
venit  forma  mysterii.  Deductus  per  segritudines  mul- 
tiplices  ad  sepulcra;  sed  ccelestis  voce  revocatus,  ad 
hsec  primum  quae  vobis  solvuntur  ofticia  me  converti : 
credens  placere  Deo,  si  cultoribus  ejus  per  linguam 
quam  ipse  reddidu  principe  loco  exhibeantur  obse- 
quia.  Ergo  reverentia  salutatiouis  impensa,  deprecor 
ut  pro  me,  sicut  poposci,  orare  attentius  procuretis,  ut 
per  meritum  vestrum  divina  clementia  dignetur  con- 
iirmare  quod  tribuit:  etfrequenter  me  pia  litterarum 
vestrarum  promulgatione  sublevetis.  Rogo  ut  nullum 
alium  dictare  facias,  per  domni  Asterii  animam  et 
professionem  tuam.  Sic  ei  nitor  quem  optas,  usque 
ad  consummationis  tempus  assistat. 
.  EPISTOLA  XVIII. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Coegit  me  ad  studia  mea  portitor  praesentium  litte- 
rarum,  et  quod  volebam,  prope  importunns  cxegit. 
Sic  contulit  beneticium,  qui  exigebat.  Iste  in  negotio 
suo  probatum  mundo  justitise  vestrse  poscit  examen: 
nec  ab  aliquo  verilatem  causee  sua>,  discerni  sestimat, 
si  cessetis.  Pro  huc  pcccator  accedo,  ut  dum  adestis 
niandalis  ccelestibus  et  veritatem  tota  intentione  per- 
quirilis,  aftlicti  hominis  necessitatibus  succurratis. 
Spero  etiam,  salutationis  officio  impenso,  ut  indicio 
me  prosperitatis  vestrse,  non  neglectis  quae  frequen- 
ter  se  ingerunt  occasionibus,  sublevetis. 
EPISTOLAXIX. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Quamvis  omnis  frequentia  litterarum  videatur  rara 
sollicitis  nec   sulliciat  providentia  pro    pietate  sus- 

1  Stephanise]  Supra  lib.  vn,  epist.  29,  soror  erat 
Fausti  prsefecti.  Lib.  ix,  epist.  18,  Asterii  uxor,  ut  ad 
calcem  epistolse  innuere  \  idetur  :  ;ic  i>roinde  Marciani 
oxater;  quia  Asterii  filius  Marcianus,  lib.  v,  epist.  2. 

-  S/  possem delere]  ln  Cynegiee  epitaphio,  quod  su- 
pcriore  libro  epist.  29  vidimus,  primam  in  uatrona 
syllabam  extremo  versu  corripuerat  Ennodius.  Hac 
de  re  admonitusaProbo  Beatus,  cum  aliis  indicasset, 
ad  aures  perveuit  Ennodii :  qui  Terentiani,  ut  sibi 
videbatur,   auctoritate  nixus,  cum  nulla  in  eo  versu 


A  penso  :  tamen  pars  ista  cui  impenditur,  nisi  respon- 
derit,  ab  humanitate  sejungitur.  Ergo  salutationis 
ofticia  praefatus,  Deo  tribuente  indico  mecum  san- 
ctorum  sulfragiis  et  vestris  precibus  jam  melius  agi, 
et  illam  desperationis  et  febrium  intepuisse  valetu- 
dinem.  Nunc,  quod  restat,  spero  ut  petitionem  meam 
quam  per  confamulum  meum  fratrem  Florum  desti- 
navi,  suscipere  solita  benignitate  dignemini :  quia 
etsi  mihi  ad  prtesens  res  videtur  esse  compendii,  vo- 
bis  quibus  magis  futura  cordi  sunt,  utilitas  ex  hac 
parte  summa  respondet. 

EPISTOLA  XX. 

ENNODIUS    AGNELLO. 

Si  valerem  corpore  prosequi,   verbis  abstinerem  : 

at  cum  illa  res  valetudini  deticit,  ista  succurrit.   Scit 

secretorum    discussor,  me    et  divisum  prsesentia   a 

vobis  abesse  non  posse.  Proinde  sollicitudinem  ve- 

stram  nuntio   mese  prosperitatis  relevo  :   et  propter 

quod  concessum  est  epistolare  commercium,  vestrum 

requiro,  indicans,  honore  salutationis  impenso,  pue- 

rum   me  ad  suscipiendum  caballum  direxisse.  Tan- 

tum  est  ut  talem  mittatis,  quem  et  vos   dedisse  cla- 

reat,  et  ego  pro  honoris  summa  me  gaudeam  susce- 

pisse. 

EPISTOLA  XXI. 

ENNODIUS    BEATO. 

2  Si  possem  scribendo  delere  paginam  meam, 
multiplici  hoc  facere  intentione  procurarem.  Sed 
quia  non  est  fas  hominem  non  errare;  ego  ille  canus, 
P  sed  pater  tuus,  ne  unquam  prioris  epistolee  mese  sis 
memor,  exposco.  Sic  te  pater  et  patria  talem,  qua- 
lem  per  singulos  dies  omnibas  protestor,  excipiat. 
Alienis  scriptis  credidi,  ut  styli  mei  importuna  fe- 
stinatione  mordcrem.  Tu  feceras  quod  sapiens;  qui 
soli  domno  Probo,  a  artem  tenenti  mter  doctos,  ver- 
sus  meos  relegeras  :  quod  facere  decuit.  Ego  impor- 
tunus,  qui  alteri  credere  non  debuissem,  quantum 
video,  frustra  commotus  sum.  Vade  ergo  ad  dom- 
num  Probum  (sic  pater  tuus  vivat :  sic  me,  quem 
semper  amasti,  viventem  audias,  quia  ista  pene  mor- 
tuus  dictavi)  et  osculare  llli  genua  pro  me,  et  dic  illi 
de  extremo  versu,  Terentianus  me  induxit  in  illo 
exemplo, 

Sic  fatur  lacrynians,  classique  ininhttit  habenas. 
D  /Eneid.,  vi,  1. 

Omuia  tamen  quse  fueruut  digna  correctione,  praevi- 
dit.  Saluto,  amore  quo  debeo.  Si  evasero,  versus 
ipsos  emendo,  et  sic  dirigo.  Nam  litteras  tuas  quas 
per  infantem  Rutinum  direxisti,  Julio  mense  suscepi. 
Unde  me  contingit  nescire  quodactum  fuerat,  ut  tali- 
ter  moverer. 

culpam  putaret,objurgatoriasad  Reatum  litterasdedit. 
iNunc  agnito  errore  Beatum  excusat,  prioresque  illas 
litteras  deletas  cupit.  Ea  est  epistola  "29  bujus  libri. 
Quare  et  hic  praposterus  est  ordo,  ut  de  aliis  ante 
monuimus. 

»  Ar/em  tenenli  inler  doctos]  Leg.  arcem  tenentis. 
Idem  Ennodiu-  Paraenesi  ad  Beatum  et  Ambrosium : 
Ergo  ud  disciplinarum  arcem  properantes.  Bahth., 
Advcrsar.  pag.  975. 


I  ll 


KIMSTOLAIUJM  LIIJ.  VIII. 


1'i2 


EPISTOLA  XXII. 

ENNODIUS    FLOHO. 

Qui  juslius  prosperitatis  meaa  cognoscit  indicia,  nisi 
qui  sinceriter  et  indesinenter  optavit,  nec  convenit 
priusalterum  desideria  alienacognoscere?  Ergo  servi- 

tio  salutationis  exhibito,  indico  me.ccelesti  Lenelicio 
postquamcessavit  humana  curatio,  mox  sanatum  :  re- 
vocavit  ad  spem prosperitatis  resilla,  quia  medici  des- 
literunt.  Nunc  gaudia  vestra,  sicut  de  iue  aestimo,  co- 
fiiioscentes,  mecum  laudibus  prosequimini  tanti  be- 
nclicii  largitorem  :  el  si  adhuc  vos  longior  mora 
detineat,  quanibene  valeatis,  littcris  intimate. 
EPISTOLA  XXIII. 

BNNODIUS    Fl.OIU). 
Spectabilis  vir   Eleutherius  in    negotio  suo,   quod  jj 
a  domuopnofecto  audiendum  Vicarius  susceperat,ad 
amplitudinem  vestram  a  me  commendatitias  spera- 
vit  :  credens,  salva  justitia,  opem  sibi  integram  posse 
suppetere,  simeis  apud  vosjuvaretur  alloquiis.  llogo 
ergo  houoresalutationis  exhibito,  ut,  ei,  si  vere  con- 
tra  eequitatem  laborat,  manum  medicam  porrigatis  : 
quia  nefas  est,  ut  in  praejudicio  bonce  causaj  prodesse 
sibi  calliditas  \ideat,  quod  molitur. 
EPISTOLA  XXIV. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Usum  sunm  benignitas  vestra  supra  homines  lo- 
cata  custodit.    Vere   medicina  est  cura  sanctissimi; 
nam    venerabilis    conscientia  Deo    semper    insinuat 
quod  requirit.  Digressis  vobis,  acrior  me  calor  exus- 
sit,  et  ad  omnem  desperationempraccipitante  diabolo 
vela  patuerunt.  Venitad  me  medicus,  et  dixit  se  quod 
faceret  non  habere.  Hinc  mihi  major    spes,    quando 
homo  cessaverit.  Continuo  me  cum  lacrymis  ad  cce- 
lestis   medici  auxilia  converli;  et  «  domni    Victoris 
oleo  totum    corpus,    quod  jam  sepulcro    parabatur, 
coutra  febres  armavi.    Scit   Deus  meus  :   mox  adfuit 
magnimilitis   imperator,  et    quod  per    testem    ejus 
idoneum  poposci,  incunctanter  obtinui.    Mox   fervor 
ille  oeterni  frigoris  procurator  intepuit,  et  hora  nona, 
sicut  legitur,  Domino  meo  mandante  discessit  (Joan. 
iv).  Scio  orationis    vestrse  tempora ;    scio   lacryma- 
rum  copiam  in  illo  quoque  momento  juvisse    labo- 
rantem.  Ecceindicia  votiva  non  tacui  :    sed   portito- 
rnm  raritas  desiderium  communesuspendit.  Nam  me 
multum  juvat  relevatio  vestra,  quae  a  vobis  ininime,  D 
qui  laeta  respuistis,  optetur. 

EPISTOLA  XXV. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Mox  ubi  me  gratia  superna  respexit,  et  animam 
dejudiciis  ccelestis  vicinitate  trepidantem,  concesso, 
ut  melioraretur,  vivendi  laxavit  spatio,  magnitu- 
dini  vestrae  benehcia  per  litteras  divina  non  tacui. 
Vere,  cessantibus  medicis,  illius  qui  innocentia  et 
lacrymis  emitur,  medicina  non  defuit.  Credite,  nisi 
mihi  subvenisset  destitutio  curanlium,  nil  valerem. 
Nam  quia  osgrescebam  hominum    studiis,    ccepi  ne- 


A  gligentiajam  sanari.  Haecquidem  prioribus    iutimata 
sunt  :  scd  ne  occasio  pra-lerirelur,    adjeci  :    sperans, 
ob  equio  salutationis  oblato,  ut  me  de  prosperitatia 
vestrse  de  qua  pendeo,  sublevetis  alloquiis. 
LPISTOLA  XXVI. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Necesse  est  ut  qui  desiderat  scripta  vestra  non 
taceat  :  nec  silentii  exemplum  tribuat,  quicupit  allo- 
quium.  Juxta  orationum  vestrarum  sulliagia,  quos 
innocentiaet  devotio  Deo  nostro  fecit  acccptos,  me- 
liorem  me  esse  jam  sentio  :  desiderans  honorilicen- 
tia  salutationis  impensa,  quam  bene  valeatis  agno- 
scere  :  quia  post  receptam  salulem,  unicum  est  so- 
lalium  bono  vestra  prosperitatis  attolli. 
EPISTOLA  XXVII. 

ENNOIHUS    BARBAR;£. 

Quamvis  adhuc  inter  extrema  sim  positus,  et  pro 
peccatorum  meorum  mole,  somni  mei  benelicia,  dum 
mereor  in  longum  conteri,  uon  sequantur  :  reveren- 
tiao  tameu  vestne  obsequiis  quod  debet  pendens  ani- 
ma  non  omisit.  Pene  jam  vocatur  ad  judicium,  et 
adhuc  suspicit  in  hac  luce  quos  coluit.  Quam  vera  est 
illasententia,  quodsanctus  affectus  necmorte  pereatl 


Ergo,  domna  mea,  servitiis  vos  debitae  salutatio- 
nis  prosequens,  rogo  ut,  agnitis  quae  circame  gerun- 
tur,  pro  illo  quo  omnibus  emiuetis  et  sanguinis  nitore 
et  conversationis  radiis,  domno  meo  apostolo  et  cae- 
teris  ejus  fratribus  supplicetis  :  ut  per  vos  exorata 
Dei  potentia,  clementiae  suae  quae  tarda  esse  non  so- 
C  let,  beneiicia  non  refrenet. 

EPISTOLA  XXVIII. 

ENNODIUS    BEATO.j 

Qua  mihi  vicissitudinis,    qua   obsequiorum    cura 
pensabitur,  quod  te  et  in  frequentibus  paginis   allo- 
quor  et  officio  sermonis  tui  in  lucem  exire  publicam 
non  detestor?  Non    me  aetas  tua,  non    ingenio    meo 
potest  revocare  parformula.  Eligo  benignisplus  cre- 
dere,  quam  peritis;  ut  bona  originis  anteferant  stu- 
diis  :  quod  iidelis  es,  divini  est  muneris :  in  natura 
eruditio  ;  per  Deum  veniet  res  secunda.   Necesse   est 
ut  totum  tibi  amor  integritatis  exhibeat,  primarum 
partium  insignia  jam  tenenti.  Ergo  honore   saluta- 
tionis   accepto,    noveris    me,   juxta  petitiooem    ve- 
stram,  epistolam  *  ad  vos  admonitionis,  quamvis  sub 
festinatione,  dictasse  :  quam  ad    domnum  patricium 
Symmachum  idcirco  dirigere  procuravi,  ut  quod  in 
ea  emendatione  dignum  est,  corrigatur.  Sed  propter 
surreptionem  negligentiae,  te  quoque  ejus  exempla- 
ribus  informavi.  Qua  de  re  tu  apud  te  esto  :  et    cave 
ne  tibi  ad  te  perlatam  manifestes  comprehenso  supe- 
rius  eminentissimo  viro,  ceu  rem  novam  postulans  : 
quia  si  ejus  eam  magisterio  placuisse  cognoveris,  ad 
notitiam    eorum    perferre    qui  sapiunt    non    time- 

bis. 

EPISTOLA  XXIX. 

ENNODIUS    BEATO. 

Non  mihi  tuus  error  illusit,  nec  retroversa  decepit 


i  Domni  Vicloris]  Martyris  Mediolanensis.  |De  hac 
mirabili  curatioue  copiosius_aget  in  Eucharistico  vitae 
suae. 


2  Episiolam  advos  admonilionis]  Paraenesim  dida- 
scalicam  Beato  et  Ambrosio  scriptam,  cui  locum  de- 
dimus  inter  opuscula  miscella. 


143 


ENNORII  EPISCOPI  TICINENSIS 


145 


affectio:  tu  aetatiSj  naturo»,  propositi  ordinem  custo  A 
disti  :  ergo  deliqui  aliter  de  te  quamposcebat  veri- 
tas,  judicando.  Ad  hoc  redeunt,  quos  diligentia  in- 
sulsa  captivat  :  proinde  jam  siue  circuitione  loquen- 
dum  est.  Quo  te  immemorem  tui  duxit  insana  pra?- 
sumptio,  ut  '  sancto  presbytero  diceres,  in  versibus 
illis,  quamvis  in  temporis  momento  compositis,  ali- 
quibus  videriaffectum  conjugalis  gratise  non  expres- 
sum  ?  Aut  ego  diffamare  volui  quod  scripseram  ?  aut 
epitaphia  boc  poscebant,  aut  ratio?  Quis  hoc  impe- 
ritus,  quis  tecum  sanitate  vacuus  dixit,  ut  carnem 
quodinsummam  gratiam  domnus  Faustus  excepit, 
te  et  participibus  tuis  rodentibus  laederetur  ?  Forte  s de 
tertio  Pbaleucio,  qui  Terentianum  nesciunt,  habue- 
rint,  quod  de  una  syllaba  quserentes  occasionem  lo- 
querentur.  Vere  dignus  fui  ista  quse  pertuli,  quia  B 
scriptum  est  [Matth.  vn,  6),  margaritas  ante  im- 
munda  animalia  non  esse  mittendas.  Quamvis  dictio- 
uum  et  imperitiae  meee  bene  sim  conscius,  te  tamen 
nec  scire  aliquid,  nec  sciturum  ante  didiceram.  Yale, 
etad  alios  te  quibus  debeas  loqui,  converte. 
EPISTOLA  XXX. 

ENNODTDS  ADEODATO  PRESBTTERO. 

Acerbo  eegritudinis  impetu  et  valida  febrium  ni- 
mietate  contritus,  cum  ut  fidem  veteris  testimonii 
Christus  noster  in  me,  quod  in  Lazaro  fecerat,  osten- 
disset,etEvangeIiifidempraesentibusdeclararet  exem- 
plis  :  litteras  vestras  accepi.  Ordinavit  ille  qui  potuit, 
ut  diebus  quibus  vitam  restituerat,  amicorum  quoque 


EPISTOLA  XXXII. 

ENNODUS    STMMACHO    (PAP.fi). 

Rem  necessariam  providet,  qui  parenti  omnium 
orbatos  et  peregrinos  insinuat  :  uuica  via  est  aposto- 
latus  vestri  solatium,  quse  medetur  externis.  Absit 
afflictos  dicere,  quos  ad  vos  contigerit  pervenisse  : 
creatoris  patriam,  opesalibi  non  requirunt,  quos  co- 
ronee  vestree  cura  susceperit.  Praesentum  bajulus, 
ortns  nobiliter,  profutura  ad  testimonium  ingenuita- 
tis  studia  Romana  requirit.  Nunc  beatitudini  vestra 
mea  supplicis  vestri  commendat  assertio,  ut  saluta- 
tionis  servitiis  dignanter  acceptis,  quod  usu  facitis, 
pro  mei  consideratione  geminetur. 

EPISTOLA  XXXIII. 

ENNODIOS    5    HORMISD.E    DIACONO. 

Et  quod  es,  miseratione  ornatur  ;  et  quod  futurus 
es,  pietate  conquiritur  :  et  diaconum  his  studiis  ex- 
tulisti,  cujus  rei  promittit  cura  pontiticem.  Preesen- 
tium  bajulus,  honestus  moribus,  natura  sublimis,  ge- 
mini  solatii  orbatus  praesidio,  Romam  pro  honeslis 
artibus,  licet  peregrinaturus,  expetiit.  Vide  si  merean. 
tur  a  religioso,  bene  nato,  locupleti,  juvari  ista  qua? 
praetuli.  Nunc  officio  salutationis  exhibito,  rogo  ut 
si  me,  si  bonam  quam  coemisti;  opiniunem 
impensis  portitor  adulescat  auxiliis. 

EPISTOLA  XXXIV. 

ENNODILS    *    PORTIANO    ABBATI. 

Divinis  declaratur  exemplis,  nisi  per  Dei 
visitationem  hominum   ccelestium  non  venire.   Qua- 


diligis. 


gratiam 


suoi-um  eam  et  confirmaret  et  fulciret  alloquiis.    De  C  enim  recordatio  potest  esse  peccantium,  nisi  occultis 


vcrsibus  unde  tibi  portentum  illud  dixit,  risum  mihi 
stultajudicia  fecerunt.  Scias  illos  in  summo  pretio 
apud  domnum  habitos,  quamvis  in  temporis  angu- 
stia  et  viridarii  transcursione  conscriptos.  Sed  si 
eos  non  scripsisti,  nec  facias.  Mibi  sufticit,  dum  feci, 
vota  complesse.  Nunc  ad  cam  partem  me  con;>.- 
ro,  quoa  specialiter  a  sanctis  poscenda  est;utpro 
regro  et  amante  attentius  ores ;  si  mereor,  crebra 
mihi  et  instructionis  et  consolationis  proestes  alloquia. 

EPISTOLA  XXXI. 

ENNODIOS    BOETIO. 

Consideratio  magnitudinis  vestree  exegit-epistolare 
commercium  ;  sed  festinatio  portitoris  epistolam  bre- 
vitate  conclusit.  Non  potuimorari  properantem  :  sed 
nec  bis  vacuum  muniis  propter  res  necessarias  emisi.  D 
Crebras  super  domo  quam  poposci,  litteras  desti- 
navi.  Sipossibile  e^tcupita  tribui.  jam  referte,  quia 
omnia  sedificia  ejus  sub  negligentia  consenescunt. 
Domine  mi,  salutationis  ohsequia  dependens,  rogo 
ut  vos  juvetis  sine  vestro    dispendio    supplicantem. 

*  Sanrto  presbytero' Adeodato,  epist.  seq. 

°  De  t'  rUo  Phaleucio]  Id  est,  Exoptet  similem  ma- 


trona  sortcm  :  quoversu  clauserat  epitaphium  Cyne- 
ae  lib.  vn,  ep  Baec    igitur  est  epistola  quam 

paulo  ante  retractavit,  epist.  -I . 


gi 


ola  q 

3  Hormisdx  diacono']  Ejas  nomen  inter  Eccl- 
Etomanee  diaconos  in  synodo  Symmachi,  quae  Avieni 
junioris  consulatu  coactaest.  Jamqueapud  Ennodium 
ssepius  occurrit  :  nunc  illi  pontilicatum  non  obscure 
praesagit  :  iterumqne  epistola  39,  Esto^  inqait,  spe- 
cialis  luior  ;  omnium  moxfuiurus.  Nec  vanum  fuit  au- 


itinerihus  favor  coelestis  operetur,  et  perviam  men- 
tihus  in-piratam  quee  propter  peccata;  sunepere  po- 
terat,  eliminetur  ohlivio?  Impetratae  jam  divinee  mi- 
sericordifp  fiducia  est,  cultorum  Dei  animis  non  de- 
esse.  Ergo  gratias  refero  Trinitati  Deo  nostro.  qui  ut 
me  reverentia  vestra  alloquiis  visitaret.  exegit.  Su- 
scipio  obedientiam  vestram  :necenim  exiguus  cultu- 
dehetur  obsequentibus,  cum  Christi  gloria  maneat 
imperantem.  Orate  pro  me,  qui  bumanitatis  imbe- 
cilla,  dum  adbuc  estis  homines,  evitastis :  quos  conti- 
git,  necdum corpore  sequestrato, ponderibus  carnis al- 
solvi;et  servitiis  salutationis  acceptis,  frugem  circi 
rr.e  gratiae,  dum  sermonis  adolescit  cultura,  concedite. 

EPISTOLA  XXXV. 

ENNODIDS  5  ALRELIANO  PRESBTTERO. 

Inamabilis  quidem  desideriis  meis  militavit  occa- 
sio.  et  votis  aditum  necessitas  vix  ferenda  patefecit  : 
amplexus  paginam  praefatione  blandientem,  sequenti 
ejus  elocutione  confusus  sum.  Nam  dulce  principium 
et  sereni    mella   colloquii,   relata    calamitas,   quasi 

gurium.  quia  Symmacho  papa?  successit. 

*  Fortiano  abbati  Etsi  tempora  non  discrepant, 
aflirmare  tamen  non  ausim,  hunc  nostrum  esse  S. 
Portianum  qui  Camlidobrensis  apud  Arvernos  mo- 
nasterii  abbas  fuit,  eique  et  oppido  non  ignobili  no- 
men  reliquit.  Sanportiandm  enim  appellamas.  Fuit 
et  Porcianas  episcopas  in  provinciaqui  synodis  Car- 
pentoraten-i  et  Vasensi  interfuit  paucis  annis  post 
Ennodium. 

s  Aur,'lianopresbytero]  Arelatensi  :  quodsequentia  ' 
declarant. 


145 


EPISTOLARUM  Llll.  VIII. 


146 


i: 


veste  noctis,  obnubit.  Vero  loquentihus  vobis  ingesta  A 
sunt  oculis,  quffi  Legebam.  Nam  dum  absentiae  felici- 
tatem  pagina  Bapientis  intercepit,  coactus  sum  '  Ulana 
/Etheriam  nimis  vidisse  terrenam,  el  ;i  sublimitate 
vocabuli  in  Tartarum  dace  culpa  depositam.  Taceo 
quiddebuerit  parentibus,  quid  pudori:  ex  quadomo 
iniclix  processit  ad  scelus :  quod  secuta  est,  relictis 
Dei  cultoribus,  lupanaris  vice  conjugium.  Credite 
mihi,  ultioneni  criminis,  dutn  ailinittit  crimen,  ex- 
sccuta  cst  :  et  turpi  niorsa  cbntubernio,  et  llagitiuin 
et  pcenam  Qagitii  reperit  in  marito.  Secum  rei  per- 
sonam  portavit:  et  judicis  mulier,  duniLdog.it  indi- 
gnum.  Producerem  litteras,  nisi  memoriam  infauslce 
feminaa  desiderarem  oblivione  sepeliri.  Vos,  ut 
Gallioe  expulsione  illorum  subleveutur,  eligetis:  nos, 
ne  ltalia  coinquinetur.  Expetant  potius  Libycas 
syrtes  :  et  ab  bumanitatis  consortio  dividantur :  quia 
si  inde  domnum  Aurelianum  fugerint,  binc  Enno- 
dium,  ad  quse  loca  declinabunt?  '  Uomno  prcefecto 
quoe  jussistis,  pressius  jutimavi :  qui  5  prsecepta  re- 
gia  inox  exegit,  per  quee  credimus  viros  bonos  ct 
amicos  occasionem  invenisse  prsestandi :  et  vostamen 
aniinum  ab  anxietate  removete  :  quia  ccelestis  sufii- 
cict  ad  ultionem  malorum  vigor  examinis.  Domine 
mi,  salutationis  obscquia  prsesentans,  prccor  ut 
crebro  me  prosperitatis  vestree,  quia  commeantium 
opportunitas  ingeritur,  relevetis  alloquiis. 
EPISTOLA  XXXVI. 

ENNODIUS    B0ET10. 

Perdiderat  eruditionis  pretium  lingua,  dum  reti-  q 
ccs :  quia  dum  venustatem  eloquentiae  taciturnitas 
includebat,  credebatur  non  esse  quod  nuper  effer- 
buit.  Produxisti  in  lucem  novum  jubar  eloquii  :  et 
dum  diem  in  epistola  facis,  splendorem  recens 
adeptus  crederis  jam  maturum.  Gratias  ago,  quod  me 
ad  amicitiee  custodiam  paginoe  tuee  tlore  compellis. 
Sed  si  fidei  meee  esses  conscius,  dubitationem  de 
rebus    constantibus   non   baberes.  Timeo   ne   ambi- 


1  Illam  JElheriam}  Nurum  Archotamiee,  de  qualib. 
vn,  epist.  14.  Sed  tota  liujus  epistoloe  interpretatio 
ex  Cassiodoro  petenda  est,  apud  quem  Tlieodericus 
de  bac  /Etheria  Morabaudo  comiti  sic  scribit  lib.  iv, 
epist.  12  :  Archolamiaitaqueillustris  femina  flebiliter 
ingemiscens  nepotis  sui  calamitatem  iali  conquestione 
deploravit,  dum  semperavix  cura  tenacior  est  suorum, 
asserens  JEt heriam  nurum  suam,  mariti postposita  di- 
lectione,  cuidam  se  Liberio  jugali  fcedere  sociasse  :  et 
cum  ornatiorcupit  novis  thalainis  apparere,  studuerit 
prioris  viri  facultates  evertere:  allegans  dictalam  /i- 
liorum  spoliis,  quibus  mayis  decuil  congregari. 

-  Domno  prxjeclo]  Fausto. 

8  Prxceptaregia]  llla  nimirum  quoe  proxima  quam 
laudavinius  Cassiodori  epistola  continentur,  ubi  Ar- 
chotamiee  adversus  .Etberiam  nuruin  causam  Tbeo- 
dericus  Merabaudo  committit.  Sublimitatis  vestrx  ju- 
dicio  hanc  causam  legibus  committimus  audiendam  : 
urontuiincivititatesubmota,  mediis sacrosanctis Evan- 
geliis,  cumlribus  honoratis quos partium  consensus  ele- 
gerit,  qui  legum  possint  habere  notiliam,  quidquid 
prisci  juris  forma  constiluit,  inter  eos  considerata  dis- 
ciplina  noslri  temporis  proferatis.  Prolata  sententia, 
cum  preegravatam  conjugem  suam  questus  esset  Li  e- 
rius,  Tboodericus  epist.  46  iterum  rescripsit,  ut  causa 
per  arbitros  retractaretur. 

*  Domine  ut  supra]  Sic  lib.  i,  epist.  12,  lib.  n,  ep. 


D 


guitatem  quam  credis  eznibeas;  et  dum  amantis  te- 
porem  metuis,  inaffectionem  Erigescas.  'Domine,  ut 
supr.i,  salutationia  gratiam  persolvens,  spero  at  cre- 
bro  ad  me  epistolarum  commercia  dirigas,  quia  in 
bis  niuniis  et  diligentia  te  admonot  et  perfectio  ut 
multus  iucumbas. 

EPISTOLA  XXXVII. 

ENHOOJ  l  S    B0BT1O. 

Quamvis  tenui  ollectu  potitionis  surgit  eloquium, 
el  conciliaut  et  dotant  facundiam  res  secundas,  in 
qualibet  verborum  saturitate  paginse  si  repudientur, 
ali  impetratione  jejunant :  plus  folicibus  epistolis  de- 
betur  laudatio  quain  peritis.  Jure  loquitur  yerbis 
nitore  sublimibus,  qui  summates  virosdicendi  venu- 
state  captivat :  quodvis  oratorium  schema  sinistra 
sors  dissipat :  ditescit  enim  lingua  nutrita  benoliciis. 
Dudum  ad  eminentiam  vcstram  direxi  qualicunque 
audacia  producenle  colloquium;  quod  ita  responsi 
genio  sublevastis,  ut  crederem  me  perdidisse  digni 
favoris  tempora  per  quietem,  quando  modicus  sudor 
judicium  arcem  tenentis  illexerat.  Promiseratis  cliam 
domum  quam  poposceram,  non  negandam.  Geminis 
elevatus  successibus  incedebam  ;  si  et  opinio  perfecti 
astipulatione,  et  census  locupletissimi  crevisset  im- 
pendio.  Sed  detestor  rr.oram,  quam  sterilia  quidcm 
peccata  pepererunt.  Nam  et  homo  culminis  vestri 
quem  jir^stolabar  advenit :  et  nihil  sibi  mandatum 
esse,  quod  desideriis  meis  prodesse  posset,  asseruit. 
Vide  meritorum  meorum  fusca  commercia  :  quorum 
contra  me  nitentia  fidcm  frangcre  nequeunt,  exigunt 
tarditatem.  Absit  a  conscientia  mea,  de  vestra  clari- 
tate  diflidere  :  obscenee  mentis  est,  putare  constituti 
memoriam  non  manere.  Sed  rogo  ut  dum  propositi 
vestri  lucem  asseritis,  eorum  quce  mihi  debentur, 
obscura  superetis.  Ergo  priostationi  vestra?  genium 
dono  coleritatis  infundite.  Domine  mi,  cultum  salut.i- 
tionis  impertiens,  preces  adjicio,  ut  3  consularem 
sportulam  cum  responso  pnefutoo  petitionis  accipiam. 

9  et  aliis  locis.  In  conscribendisenim  epistolis  quibus 
honorum  titulis  iuitio  epistolee  singulos  appellarant, 
eosdem  sub  iinom  ilerare  mos  erat.  Verbi  gratia, 
Volusiani  ad  sanctum  Augustinum  epistola  sic  inci- 
pit:  Domino  vere  sancto  ac  merito  venerabili  pa/ri  A  u- 
gustino  Valusianus.  Eadem  sicclauditur  :  Incolumem 
venerationem  tuam  divinitas  summa  iueatur,  domine 
vere  sancte  ac  merito  venerabilis  Pater.  Hursum  Au- 
gustini  epistola  qua  Volusiano  respondet,  hoc  habet 
initium  :  Domino  illustri  et  meriio  insigni  et  prxslan- 
tissimo  filio  Volusiano  Augustinns.  Suli  linem  vero  : 
Incolumem  fclicioremq ue  tc niiscricordissima  Deiom- 
nipotentia  tueaiur,  domine  illustris  et  merito  insirjnis 
et prxstantissimefili.  EademqueinplerisqueAugustini 
et  aliorum  epistolis  cernitur  repetitio.  Quam  ut  vita- 
rent  librarii,  compendio  utebantur,  pradixis  verbis, 
OT  SDPRA,  hoc  est,  ut  initio  epistolee  scriptum  fuit. 
Quanquam  apud  Ennodium  liluli  omnes  epistolarum, 
nudis  tantum  nominibus  relictis,  omissi  sunt.  Quod 
item  accidit  rescriptis  Principum  in  codice  ac  no- 
vellis  :  eoqne  factum  ut  illa  :  llave  Tatiane  carissime 
nobis,  et  Albine  Parens  Karissime  Augustorum,  ac  si- 
milia  quae  bis,  ex  more  quem  dixi,  repeti  solebant, 
semol  tautum,  quia  integra  rescripta  non  suut,  nunc 
in  fronlo,  nunc  ad  cdcem  ascripta  vidoamus. 

8  Consulannn  sportulam]  Quia  consul  erat  Boetius, 
cpist.    1    hujus    libri.  Sportulas   autem  amicis  novis 


147 


ENNODIl  EPISCOPI  TICINENSIS. 


148 


EPISTOLA  XXXVIII. 

EXXODIUS    SYMMACHO    (PAPjE). 

Non  inefficaciter  poscit,  qui  parenti  omnium  pe- 
regrinos  insinuat :  nobilibus  generalis  debefcur  asser- 
tio,  maxime  apud  eos  qui  beneficia  tribuunt  non  ro- 
gati.  Beatum  sublimem  adolescentem,  praesentium 
bajulum,  si  coronavestra  dignanter  accipiat,  pr£ecla- 
rum  juxta  morem  pontiticis  ornat  officium.  Est  enim 
qui  gratiam  vestram  et  natalibus  et  moribus  merea- 
tur  :  sufficit  dignis  stricta  laudatio.  Nunc  servitiis 
salutationis  exbibitis,  rogo,  ut  me  amantem  vestri 
crebri  relevetis  promulgatione  colloquii. 
EPISTOLA  XXXIX. 

ENNODIUS    IIORMISD^E    DIACOXO. 

Si  dignatio  circa  me  promissa  duraret,  assereretur 
frequentia  litterarum  :  vix  respiciunt  bumiles,  quos 
ad  arcem  eventus  prosper  evexerit :  grave  est,  si  spes 
secundarum  rerum  caritatis  nexus  incidat  :  non  de- 
bet  pra\judicare  diligcntise,  cui  secundum  vota  blan- 
ditur.  Si  tamen  aliquid  circa  me  gratise  custoditis;  si 
vivit  amoris  polliciti  scintilla,  Beatum  commendo 
nobilissimum  adolescentem  prsesentium  portitorem; 
cui  justum  est  ut  consideratione  mei,  et  parentem 
beatitudo  vestra  impendat,  et  patriarrf.  Esto  specialis 
tutor,  omnium  mox  futurus.  Domine  frater,  saluta- 
tionis  humilitate  depensa,  rogo  ut  sub  celeritate 
quam  bene  valeatis,  scriptione  signetis. 
EPISTOLA  XL. 

ENNODIUS    BOETIO. 

Precum  iteratio  bonam  conscientiam  oblivionis 
accusat.  Sed  facessat  stimulare  currentem,  et  con- 
stantem  virum  ad  memoriam  promissionis  impellere. 
Hsec  de  his  quse  a  me  dudum  culmini  vestro  sunt 
scripta,  perstrinxi;  ut  domum  de  qua  jam  paginali 
judicio  voluntas  vestra  est  patefacta,  perficiam.  Re- 
liqua  epistolaa  salutationis  nuntio  mancipavi ;  ut  sicut 
apud  nos  valetudo  in  statione  est,  ita  de  culmine  ve- 
stro  coelestis  faciat  favor  agnosci. 
EPISTOLA  XLI. 

EXNODIUS    AGAPITO. 

Insolabiliter  amantum  ferretur  absentia,  nisi  opem 
darent  remedia  litterarum,  quse  jejunas  desideran- 

honoris  causa  debebantur.  Symmachus  epist.  ultima 
lib.  ix  :  Sportulam  consulatus  mei  et  amicilise  nostrx 
et  honori  iuo  debeo. 

1  Vice  remedii  obitus]  Qui  diuturno  morbo  languet, 
mortem  optat,  ut  remedium.  Vetus  epitaphium, 

ll/0-z  ey.f,:  ~r->c~  y-XvxepwTepe,  oq  u.,  uitfkxiiraq 
Nouiraiv,  y.y.i  xauarwv  v.t/.i  u.oyepaq  nooa.vpa.%. 


I! 


A  tum  animas  pascunt  esca  colloquii.  Bene  enim  per 
um  diiectio  amicam  sibi  pingit  effigiem;  cum  qua 
sine  laboris  patientia  misceat  mella  sermonum.  Ad 
hoc  magnitudo  tua  artifex  ne  impastam  gratiam  lin- 
queres,  scripsisti.  Debeo  vicissitudinem,  quia  memo- 
rem  mei  te  esse  cognovi.  Honore  ergo  salutationis 
exhibito,  rogo  ut  quod  scis  apud  caros  et  affectione 
prceditos  esse  pretiosum  sub  continuatione  facere 
non  omittas. 

EPISTOLA  XLII. 

EXXODIUS    AYIEXO. 

yEgritudinis  vestrae  indicium  in  meae  coutingit  in- 
crementum.  Nam  talis  semper  et  usus  et  pene  natura 
solliciti,  ut  vix  credat  transiisse  quod  metuit :  et  quae 
fecit  Redemptor  noster  ccelesti  benignitate  praeterita, 
quasi  sint  in  occultis  locata  suspirat.  Vere  domne 
Aviene,  jam  in  me  nihil  de  usura  lucis  istius,  nisi 
vestra  tantum,  post  amorem  Dei,  remansit  affectio  : 
quando  melius  mecum  agitur,  talis  sum,  qualem  me 
in  desperatione  dimisistis.  Superest  ut  precibus  ve- 
stris  et  peccatorum  remissio  concedatur,  et  si  ita 
Deo  videtur,  pro  '  vice  remedii  obitus  celer  eveniat, 
ne  amarius  sit  morte  quod  vivo.  Domine  mi,  saluta- 
tionem  debitam  tota  huniilitate  persolvens,  rogo 
ut  per  vos,  quid  in  causa  vestra  de  Roma  nuntietur, 
agnoscam. 

EPISTOLA  XLllI. 

EXXODIUS    MESSAL.E. 

Nunquid    aliquando    ab  effectu   destitit,   qui 
C  cum  fiducia  supplicavit?  Si  animus  in  fide  non  c 
dicet,  et  vota  et  votorum  copia  conjunguntur.   ] 
egit  apud  vos  silentium  meum,  quod  tanti  temp  >ris 
non  valuit  obtinere  loquacitas.  Quantum  video,  Fcri- 
pta  vestra  nisi  taciturnitas  non  meretur  :  quos  mu- 
tos  putatis,  alloquimini :  ab  his  quibus   lingua  esse 
creditur,  abstinetis.  Fecistis  tamen  quod  decuit  dom- 
num  et,  ut  ipsi  dicitis,  parentem ;  ut  me  gravi  segri- 
tudine  depressum  dignum  putetis  alloquio.   Rogo  ut 
hoc  sub  continuatione   faciatis.   Domine  mi,   saluta- 
tionis  reverentiam  solvens  posco  ut  pro  me  per  om- 
nes  Dei  sanctos   supplicare   non  desinas,   quattiuis 
vitse  redditus,  de  visione  vestra  gaudeam. 

AVP.  AMMKTTON 

dcvow  :?o:  O 

Venisti  tandem  vita  jnihi  dulcior,  et  me 

Sohisti  morbis  tristibus,  et  podagra. 

AUR.  AMPHICTYO 

annum  anens  lxx. 


LIBER  NONTJS. 


EPISTOLA  PRIMA. 

ENNODIUS    4    AUATORI. 


D  pra^stes  ingenio,  quia  nefas  est  in  devotionibus  de- 
spici  amabilem  discendi  cupiditatem  :  quando  quod 
Velim  ita  labori    meo  faveas,   ut   jejuno   veniam      gratiosus  obtulerit,  durus  rerum  interpres   evacuat. 


1  Aratori}  Libens  acccdo  ad  conjecturam  doctissimi 
cardinalis,  Aratorem  hunc  esse  qui  apostolorum  Ac- 
tus  versibus  exposuit.  Verum  is  hoc   tempore  adole- 

scens  adliuc  erat,  et  Musarum  tamen  in  castris  miles 


non  ignotus,  ut  preeter  hanc  bina?  superioris  libri 
epistolse  ostendunt.  Ligurem  patria  fuisse.  facundo 
patre  oatum,  atque  m  Liguria  ipsa  eruditum,  et  cau- 
sidici  officio  functum  :  legationem  etiam  pro  Dalma- 


149 


EPISTOLAIULU  LIB.  I\. 


150 


Laudandus  est  in  studiis,  vel  qui  facundum  fpquaro  A  contezai.  Sufticit  Deo  placcntis  viri    instructam'  esse 


non  putatur  eloquio.  Inter benignoset  eruditos,  quid 
eligatur  iucertum  est,  cum  pars  utraque  det  pretium. 
Ergo  crede  diligenti,  et  amaritudinem  temporibus 
legitimi  amoris  amollire.  Nolo  rem  voti  facias  neces- 
sitatora  :  et  desideria  quibus  humanumgenus  aatura 
peperit,  digeras  in  muerorem.  Non  habiturua  conti- 
nentiam,  nisi  nuptias  optet,  in  culpa  est  :  conjugalis 
copulee  ritans  remedium,  electurus  est  aut  virtutes, 
aut  crimina.  Tu  to  ut  metiaris,  imploro,  ut  nec  su- 
pra  hominem  plennm  casibus  iter  arripias,  nec  in- 
tra  honiinem  quaa  sunt  plectenda  mediteris.  Vix  de- 
linquit,  qui  a  natura  et  lege  non  deviat.  ErgO  post 
Ifusarum  castra,  et  inanes  ffltate  nostra  cautilenas, 
ad  curam  te  serend*  sobolis  muta  :  vita  quod  viluit, 


pietatem  :  et  causa  el  persona,  cum  Dei  solatio,  ves- 
tro  disponatur  studio. 

F.IMSTOLA  III. 

I  NNODll  S    MKHIII  VIDO. 

Quaai  solemfacibusadjuvet,  et  mareexiguo  hnmore 
locupletet,  ita  snperfluis  laborat  impendiis,  qui  per 
se  placitura  commendat.  Sud  stultum  est  perire  oc- 
caaionem  beneficii,  quando  auxitium  fortia  implorat  ; 
opum  largus  supra  copias  ditatus  est,  si  credit  sub- 
sidium  quod  pauper  obtulerit.  Regale  munoa  lit,  cui 
insigne  pretium  preastat  accipiens.  Domnus  Fausti- 
nus  de  prolis  suae  profectu  supra  quam  poscit  pa- 
terna  cura,  sollicitus,  Ambrosium  nostrum  hac  apud 


quia  inter  impentornm  exercitus    luror  est    nolle  B  vos  credidit  prosecutionecommuniri :  aastimansquod 


rusticari :  juvat sapientem,  hoc  esse  quod  plurimos. 
Faeessat  philosophia  in  uostrorum  nota  conventibus  : 
cgo  donasse  curis  cupio,  quotiens  infelicem  inscitiam 
sequitur  qui  proecedit.  Ergo  honorem  salutati  acci- 
piens,  rescribe  inibi  quid  cum  animo  tuo  pagina  mea 
egerit.  Nam  si  qua;  mihi  sit  sententia  llagites,  ego 
ipsa  studiorum  iiberalium  nomiua  jam  detestor. 

EPISTOLA  II. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Stat  apud  conscientiam  culmiuis  vestri  quid  su- 
blimis  viri  Faustinivoto  debeam  et  generi  :  ct  ideo 
quamvis  apud  vos  credat  sufiicere  quod  pro  tilio  pa- 
ter  rogavit,  per  me  tamen  quia  parum  putat  ejus  q 
sollicitudo  quod  egerit,  preces  frequentat,  sperans 
ut  noster  adolesceus  ad  maturos,  Deo  auspice,  mores 
erigatur  :  vos  detis  prcecepta,  quid  sequi  debeat,  quid 
cavere,  vos  apud  quos  necessarium  credideritis  scri- 
ptione  prosequamini.  Hocscioculmen  vestrum,  etiam 
si  taceam,  esse  facturum  :  sed  nec  debui  tanti  viri 
precibus  deesse,  nec  potui :  qua  dere  permotuslacry- 
mis  superius  comprehensi,  et  ego  tlens  supplico  per 
illam  qua;  vohis  a  Ueo  concessa  est,  conscientiam 
(sic  petitiones  vestras  pia  martyrum  Salvatori  nostro 
commendet  assertio),  ut  efficaciter  apudvos  et  crcator 
pro  iilio  et  domnus  Faustinus  pro  Ambrosio  suppli- 
cet  :  et  ordinate  prsedictum  juvenem,  et  orate  pro 
ipso,  ut  adolescentem  Roma  nec  vitiis  possit,  nec 
moribus  exstinguere.  Scio  vos  plura  apud  homines, 
sed  majora  apud  Deum  preevalere.  Et  idoo  securus 
jam  ellectum  illis  polliceor  quos  commendo.  Ergo 
reverentiam    salutationis    exsolvens,    paucis    multa 


D 


sanguis  ejus,  quod  prudeutia,  quod  census,  intra  Li- 
guria;  angusta  delitesceret ;  etquod  artisfama  nobilis 
arctaretur  obstaculis  :  aiieno  prsesidioclaritatem  suam 
in  Horaanam  lucem  putat  erumpere.  Facessatab  stu- 
diis  meis  negare  testimonium  quod  plus  opitulatar 
auctori  :  qui  enim  bonos  asserit,  approbatur.  Videte 
quae  de  vobis  hducia  sit,,cui  quidquid  prcecipuum 
habet  nobilis  terra  commisit.  Nolo  putet  apud  nos 
quod  hac  sit  familia  potius  inveniri.  Sufticit  hono- 
rum  cupidissic  plures  vincere,  ut  potissimis  compa- 
rcntur.  Honestatem  juvenis  vulgatus  natalium  pudor 
ostendit  :  faciat  divinitatis  dispensatio  ut  per  vos 
principiaejus  hic  bene  locata  solidentur.  Ego  hono- 
rem  salutatiouis  accipite,  et  petilioni  meae  paterna, 
sicut  prosceptores  vocavit  antiquitas,  pietate  re- 
spondetc. 

EPISTOLA  IV. 

ENNODIUS    *   PROBINO. 

Si  apud  eminentiam  vestram  supplicatio  mea  re- 
cordatione  subsisteret,  crebra  scriptione  patuisset  : 
nec  quos  apud  Liguriam  vestros  dignatione  vocaba- 
tis,  sepeliret  oblivio.  Sed  quia  loco  et  opibus  divisi, 
nec  diligentiaelege  comparantur  ;  ideoperfectamsub- 
jectis  caritatem,  si  digni  sint  allocutione,  praestatis  : 
hac  in  amicitiam  discretione  coeuntes,  ut  vos  coga- 
mini  tantum  respicere,  nos  amare.  Erit  vilium  su- 
perba  conditio,  si  plus  a  potentibus  quam  verba 
prtestolantur.  Ad  querelam  descendi  caritatis  impe- 
rio  :  debuistis  me  post  periculum  quod  videratis,  di- 
gnum  putare  colloquio,  vel  quia  recentis  mysterii 
reviviscentem  commendabat  assertio  :  puto  quod 
digni  sint  bonorum  gratia  de  sepulcris   Redemptoris 


tis  ad  Theodericum  rcgom  cum  laude  obiisse  testatur 
Athalaricus,  Iib.  vm  Variar.,  epist.  12,  qua  comiti- 
vam  domesticorum  Aratori  decernit.  Postquam  co- 
mitiva  etiam  rerum  privatarum,  priusquam  aula  re- 
iicta  Etclesiae  manciparctur,  ornatum  fuisse,  docet 
nos  vetus  adnotatio,  quae  in  plerisque  exemplaribus 
Aratoris  libris  praefixa  est.  Qua  ratione  Vigilio  oblati 
et  suscepti  ab  eo  fuerint.  Ejus  enim  iu  codice  Re- 
mensi  monachorum  S.  Remigii  hoc  est  exordium  : 
Beato  domno  l'etro  adjuvante,  oblatus  hic  codex  ab 
Aratorcinlustri,  excomite  domesticorum,  ex  contite 
privatarum,  viro  religioso,  subdiacono  S.  E.  II.  sedis 
apostolicse,  sancto  atque  apostolico  viropapse  Vigitio, 
susceptus  ab  eodiexm  id.  Aprilium  :  et  quce  sequun- 


tur.  Pangendi  sacri  carminis,  boc  est  Musffi  ad  divina 
convertenda;  auctor  Aratori  olmi  fuerat  Parthcnius 
Ennodianus.  Idcirco  cum  apostolorum  Actus  cecinis- 
set,  opusque  suum  Vigilio,  ut  dictum  est,  obtulisset, 
id  ipsum  in  Galliam  misit  ad  Parthenium,  utibi  ejus 
opera  ederetur.  Qua  de  re  praeclara  in  eodem  codice 
Hemensi  exstat  Aratoris  ad  Parthenium  ipsum  elegis 
versibus  epistola  :  quam  quia  nondum  vulgata  est,  si 
velut  peregrinum  emblema  his  notis  inseram,  nequc 
ingratum,  neque  inntile  napepyov  fore  contido. 

1  Probino)  Viro  illustri,  patricio,  utpatet  ex  Theo- 
derici  ad  illum  cpist.  n  Variar.  I  I,  et  Paraenesi  au- 
toris  ab  Beatum  et  Ambrosium  hunc  ipsum  Faustini 
filium  quem  Probino  commendat. 


lal 


ENXODII  EPISCOPI  TICIISENSIS 


!  52 


nostri  potentia  restitnti.  Ego  tamen,  quamvis  sim 
prodigus  frontiset  garrulus,  nec  dum  de  me  fiduciam 
gerens,  propinquos  insinuo.  Preesentiurn  portitor, 
domni  Faustini  lilius,  sufticienter  bona  pollicetur 
merita  de  parente  :  hunc  ut  vos  foveatis,  imploro  : 
quia  bene  nostis  qua  sit  creator  ejus  morum  luce 
conspicuus  :  nec  debet  ad  alios  festinare,  nisi  ad 
vos,  quemcunque  vitse  auctoritas  armat  et  gene- 
ris.  Ergo,  domne  mi,  obsequio  salutationis  impenso, 
rogo  ut  pro?peritatem  vestram  epistolaris  cura  ma- 
nifestet. 

EPISTOLA  V. 

ENNODIUS    HORMISD.E    DIACONO. 

Ccelestis  dispensatio  epistolaribusbeneficiis  junctos 
caritate  consociat :  dum  quos  discernit  itinerumpro- 
lixitas,  in  remedio  sollicitudinis  jungit  affectio,  si  sit 
curasermonis.  Silentium  tamen  vestrum  nimis  ad- 
miror,  quod  post  depositse  sarcinas  segritudinis  nulla 
me  allocutione  sublevastis.  Sed  quia  loquendo  op- 
portune  cogimus,  ut  loquaris,  vel  garruli  imitatione 
responde.  Bene  enim  res  desiderii  et  poscitur,  et 
impetratur  exemplis.  Ergo  honorem  salutationis 
impendens,  indico  me,  Ueo  propitio,  jam  valere, 
supplicans,  ut  vicaria  mihi  styli  promulgatione  be- 
nedicas. 

EPISTOLA  VI. 

ENNODIUS    BEATO. 

Si  proferenda  temporibus  de  eruditionis  messe  pe- 
ctoris  horreo  condidisses,  jejunse  ab  epistolis  tuis 
commeanlium  dexterae  non  venirent.  Sed  quia  negli- 
geutiam  et  sterilitatem  tuam  sermonis  proditabsti- 
nentia,  nos  necesse  est  iterum  ad  culturam  admoni- 
tionis  assurgere,  et  terga  jactis  infecunda  seminibus 
recidiyis  ad  ubertatem  sulcis  urgere.  Ubi  sunt  mo- 
nila  quse  apud  te  asserebas  esse  victura?  ubi  stu- 
dium  colloquendi,  per  quod  et  scientia  patescat  et 
caritas?  Clamant  silentia  tua,  te  nonassecutum  quod 
boni  dignumpossit  e??e  judicio.  Nam  sicut  rara  do- 
ctos,  ita  continua  prodittaciturnitas  imperitos.  Ergo 
erubesce,  et  tandem  aliquando  rumpe  vincula,  et 
inpedimenta  sermonum.  Ostende  quid  valeas,  ostende 
quid  promoveris,  si  tamen  te  juxta  votum  nostrum 
gratia  superna  non  deserit.  Nunc  salutationis  hono- 
reni  accipe,  et  brevi  contentus  epistola,  agnosce 
patri  tuo  quae  longa  correptione  resereutur  fuisse 
maudata. 

EPISTOLA  VII. 

ENNODIUS    A.YIENO. 

Im  nedico  Dei  nostri  triplicent  in  majestatibus  uni- 
tatem  quae  me  inter  angustias  meas,  perfectse  sani- 
tatis  loco,  de  conjunctionis  vestrse    munere  subleva- 

1  Domno  Liberio)  Patricio  item  :  de  quo  lib.  v, 
epist.  1.  Aliud  hoc  suburbanum  ab  eo  quod  a  Fausto 
superius  per  Florum postulabat  epi»t.  12,  lib.  vm. 

-  Schot.,  vesira. 

3  Camillx  Viduae  consangaineae  in  Gallia,  id  est 
Arelate.  Infra  e]  illa  parens  mea  intra 

Galliaset  vidvitalismist  r  ia  ,et  yemina  ctiam  captivita- 
tissvccubuisseferturincommodis.  Parentemdicit,  non 
matrem,  sed  sanguine  conjunctam,  militari  olim  et 
barbara,  sed  Ennodii   cetute   recepta,    significatione 


A  vit.  Venit  ad  me  sera  quidem  relatio,  sed  votiva  : 
adsit  Redemptor  noster,  et  impleat  quod  inclinatus 
supplieatione  concessit.  Domine  mi,  salutationis  re- 
verentiam  solvens,  rogo  ut  actionis  vestree  summam 
de  suburbano  illo  cum  parente  vestro  l  domno  Li- 
berio,  Christo  vobiscum  adnitente,  compleatis  :  qua- 
tenus  si  evenit  commutatio,  pretium  dignetur  acci- 
pere,  ne  diutius  subpermissionis  nutemus  ambiguo, 
quia  vos  nostis  nihil  plus  esse  quod  in  hac  supplici 
vestro  inundi  conversatione  prsestetis. 

EPISTOLA  VIII. 

E  N K 0  D 1 0 S    YI CTO B I . 

Dum  inscitiam  sublimitas  tua  prseloquitur,    erudi- 


B 


tionis  secreta  patefecit :  impugnas  periectione  quod 
eris.  Nam  dum  te  salvo  pudore  illitteratum  esse 
confirmas,  quid  naturae  vigor,  quid  studiorum  lima 
contulerit,  declarasti.  Credat  mibi  sublimitas  tua, 
imbuendum  liberalibus  disciplinis  jam  suis  bonis 
ditavit.  Si  talis  lingua  prosequiturfratris  Pauli  tilium, 
facunda  astipulatio  et  commendat  et  edocet.  Mihil 
longe  degentibus  magistris  opus  est,  quando  digna 
laude  loquitur,  qui  dirigit  ;ad  docentem.  Erubesco 
insinuatum  minus  invenisse  quam  detulit  :  Deum  ro- 
gans  ut  quod  dc  me  per  alfectionem  prsesuniitis, 
ingenii  valeam  virtute  complere.  Vos  tamen,  honore 
salutationis  accepto,  quibus  libet  officium  sermonis 
impendite  ;  dummodo  sollicitudiui  meae  de  prosperi- 
tate  2  multiplex  scriptionis  cura  respondeat. 

C  EPISTOLA  IX. 

ENNODIUS    3    CAMILL.E. 

[ntercepisti  nostrum,  nescio  quern  secuta,  consi- 
lium.  Xarn  parvulum  tuum  quem  studiorum  libera- 
lium  debuitcura  suscipere,  ante  judicii  convenientis 
tempora,  religionis  titulis  insignisti.  Veneranda  qui- 
dem  ecclesiastici  forma  servitii,  sed  quse  ad  duas 
partes  animum  non  relaxet  :  unum  et  difticile  iter 
c-tquo  itur  ad  Christum,  nec  occupatos  multipliciter 
aliquando  vitaarctasuscepit.  Properantesad  se  dedis- 
ciplinis  saBcularibussalutis  opifex  non  refutat ;  sedire 
ad  illas  quemquam  de  suo  nitore  non  patitur.  Jam  si 
eum  muudo  subtraxeras,  mundi  in  eo  schemata  non 
requiras  :  erubesco  _ecclesiastica  profitentem  orna- 
mentis  ssecularibus  expolire.  Annueram  quod  per 
D  Patricium  diaconum,  quantum  ipse  asseruit,  postu- 
lasti  :  quid  oportuit  eum  aliter  ad  me,  quam  diebus 
ipsis  inventus  est,  destinari?  Si  judicium  meum  con- 
sulis,  volo  ad  me  pertinentes  magis  merito  sanctos 
■  quam  titulo.  Vere  animum  meum  de  quietis 
statione  ad  cogitationum  pelagus  expulisti.  Suscepi 
tamen,  Deo  auspice,  sanguinis  mei  *  vernulam.  Nunc 

vocabuli.  Ideo  Patricium  diaconum  Camilla?   filium, 
non  fratrem,  sed  sanguinis  sui  vernulam  vocat. 

•   Vemulam]  Nic.  Fabri  liber,  venulam,  quod  pr.'- 

bari  posset :  quia  venam  sanguinis  recte  diceret,    ut 

iam  familue  Symmachuslibro  nono,  epist.  65,  nisi 

tiulam  praeferrent  alii  codices  :  quod  rectius  i 

confirmaturque  glossem  ite  Basiliensis  editionis.  quod 

expunximus,  inquo  vernnla  exponitnr  servitialis,  hoc 

servo  editus  :  vernulae  euimprimum  dicti,  quiex 

ancillis  domi  uati  essent. 


lo3 


EIMSTOLAIU  M  LIIS.   IX. 


I5i 


restat  utconatibusmeisfavorcoDlestisarrideat,  et  neg-  A 
ligentias  hominum piffi moderationis  ubcrtate  compo- 
nat.  Domiiia,  ut  supra,  salutem  debitam  dicens,  pre- 
cor  ut  nunc  geminam  sollicitudinen  pro  utrisque 
suscipias,  et  Deo  noslro  comniemlare  assiduis  preci- 
bus  non  omittas. 

EPISTOLA  X. 

ENNODllS    *    CELSO. 

Lenocinium  est,  non  gratiee  Bacramentum,  quod 
tantum  prsBsentibus  [exhibetur  :  amicitiaa  siuceritas 
et  longe  positos  non  relinquit.  Quid  possit  vera  fides, 
intelligat  qui  tunc  adipiscitur  beneficia,  quando  de- 
sinit  supplicare  ;  ego  mihi  debeo  quod  ad  stationem 
precum  Lrans  Gargara  positus  pervenisti.  Tu  luce 
conscientise  amicos  et  litteras  uno  a  te  tempore  divi- 
sisti,  sectans  uon  solum  longinqua,  sed  abdita,  ila  ' 
ut  nusquain  te  sagaeis  boni  persecutor  inveniat. 
Semper  et  hic  quidem  latentia  inter  lepores  cubilia 
diligebas  ;  sed  sa:pe  latebram  tuam,  qui  presso  ore 
vestigia  rimatus  est  invenit.  Nunc  altiori  consilio, 
credo,  ut  majores  2  accenderis,  te  bominum  ccetibus 
submovisli.  Ergo  solam  pueritiam  debuisti  Mediola- 
nensibus  tuis?  et  virum  te  tcnere  debuerant,  qui 
puerum  possederunt ;  et  quos  la-tilicasti  de  amplexi- 
bus,  debuisti  juvare  consiliis.  Sed  hincalias;  tu  tihi 
provisiouum  tuarum  autgaudia  dehebis  ant  lacryrnas. 
Ego  interim  salutationem  proefatus,  imemor  debiti, 
donatiouem  de  puero  destinavi;  hoe  apud  me  |repu- 
tans,  ut  nec  importunus  iu  tempore  diftidentia:  sua: 
vinceret,  et  cessans  inter  desperationis  niala  gau-  q 
deret. 

EPISTOLA  XI. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Suscepi  litteras  multiplici  gaudiorum  dote  locu- 
pletes,  et  gratiam  circa  vos  Dei  quam  noveram  nun- 
tiantes.  ProtiuustestibusGhristi  nostri,  cum  lacrymis 
quas  suggerebat  hilaritas,  indicata  patefeci :  et  quod 
per  ipsos  impetratum  fuerat,  gratias  referens,  quasi 
novus  relator  asserui.  Vere,  domne  Fauste,  simplici- 
ter  in  hac  causa  vnlgatum  est,  quid  haheret  meriti, 
quid  virium  in  precibus  illa  sancta  anima  quge  prse- 
cessit.  Nam  etsi  sit  spes  nostra  adhuc  ca?ca  muudi 
luce  vestita;  sed  quod  couveniens  esse  noverat  sine 
nostroe  actionis  labore  promeruit ;  cum  a  nobis  divi- 
deret  res  inmanibuscollocatas,  obtulit  longa  statione  D 
distaules,  felicius  tribuens  necessaria  quam  cupita 
Ergo  mundus  iste  veri  aliquid  habet  ;  aut  si  non 
habet,  non  de  ejusditione  mox  rapitur.  Mentiti  sunt 
homines  qui  se  jurabant  accipere  beneiicia,  si  dedis- 
sent  :  etiam  superna  dispensatione  conjuncti  sunt, 
a  quibus  nec  accepimus  blandimenta,  nec  dedi- 
mus  :  certa  ne  desperatione   contidentia,    et   nebu- 

1  Celso]  Mediolanensi. 

2  Schot.,  accenderes. 

3  ln  alterius  servi  lui  copula]  Nuptiis  Avieni,  de 
quibus  epistola  sequenti  ad  Messalam,  etsupra  epist. 
7,  Ltemque  ad  ipsum  Avienum.Ergo  puellacujusobi- 
tus  hic  descnhitur,  Avieni  soror,  iilia  Fausti. 

4  Legati provincialis]PvovincisiL\gnr'\x :  ut  legatio 
Proconsularis  provinctee  :  lege  186  cod.  Theod.  de 
Decurionibus.  Nam  alii    erant    legati  civitatum,    qui 


losnm  de  publicata  promissione  constitutum.  Vere 
dicerem,  bi  doleret  ista   discissio  quod  tales   homi- 

nes  nec  illa  qii.un  dicitis  nutriccin  mendacium  csse, 
Liguria  potuisset mittere.  Quid  arguam  prius  inillis? 
fallaciaa,  aut  fatuitatis  obscena?   perdiderunl    duos, 

qui  inter  se  sanctorum  impetratione  sociantur,  per 
(pios  potuisset  diu  jacenlis  et  in  umhrain  Coacta 
familise  scintilla reparari.  Memores  estis,  domnum 
Avienum  vobis  in  ecdc.-ia  dixisse,  Deum  sc  de  illa 
puella  specialiter  non  rogare.  Videprogeniem  sanctis 
creatorihus  ad  usurani  vilaj  procedentem.  Intellige- 
hat  plus  se  parentum  iletihus  quam  actione  promo- 
turum.  Gratiastibi,  omnipotens  Deus,  gratias,  rector 
lidelium,  qui  ancilla:  tusc  vota  respiciens,  prophetiae 
in  ea  pollicitationes  implesti,  dicentis :  Anima  ejus 
in  bonisdemorabitur, etsemen ejus  hxreditabit  terram 
(Psal.  xxiv,  13).  Perlice,  pie  arbiter,  quod  remansit, 
et  3  in  alterius  servi  tui  copula  serenus  aspira.  Mihi 
si  hocc  videnda  morbus  qui  jamj  vitalem  preeoccupa- 
vit  suhstantiam,  non  relinquit,  videat  de  illis  bona 
pater,  et  avi  proavique  ante  transitum  sunm  nomen 
accipiat.  Me  tamen,  quamvis  peccatorem,  adhuc  gra- 
tia  superna  non  deserit,  qui  admonitionem  cautione 
praevenio.  Nam  desideria  meane  4  legati  provincialis 
nomen  acciperem,  licet  cum  dolore,  suspendi.  Timui 
neautrerum  dominus,  vobisdisponeutihus,  hoec  a  se 
e.xigi  crederet,  quoe  cogit  necessitas  postulari ;  ct 
ego  redderer  ofiiciis  onerosus  et  actionihus  infecun- 
dus,  quamvis  nec  exsequi  nec  injunctis  par  esse  suf- 
ficerem.  Rogo  ut  supplicetis  Deo,  ut  me  vel  usquead 
votorum  communium  tempora  in  mundi  istius  ser- 
vct  iucerto. 

EPISTOLA  XII. 

ENNOOIUS    MESSALJE. 

Fero  vestrarum  ahsentiam  litterarum,  si  sic  ad 
incrementa  gaudii  mei  pertinet  quod  tacetis.  Non  est 
molesta  paginalis  intermissio,  si  cum  splendidis 
dictionibus  junguntur  rara  colloquia.  Quod  de  gratia 
circa  vos  Dei,  quod  de  sanctis  pareutihus  jprtgsuma- 
tur  accipio.  Jam  suffragiis  amicorum  Dei  qui  tihi 
pater  et  frater  est,  agnovisti.  Vere  dictionem  tuam 
sine  lacrymis  quas  dahaut  gaudia,  nou  relegi.  Nolo 
apud  te  quae  de  te  sentio  verborum  importunitate 
producere.  Labora  ut  quod  suggerente  in  sensibus 
veria  invenis,  componas  eloqueutia.  Nihil  tihi  a 
domni  Fausli  et  domna:  meu:  matris  tuaj  tilio  minus 
est,  nisi  quod  5  ipse  studiose  subtraxeris.  Parcat  tihi 
tamen  Deus,  ut  credas  me  immeinorem  esse  tui, 
dum  impedientibus  morhis  frequenti  te  scriptione 
non  veneror  :  debes  nossedignum  esse  venia  quid- 
quid  necessitate  delinquitur.  Domine  mi,  salutatio- 
nem  plenissimam   dicens,    benedicere  me  Deum    in 

non  a  tota  provincia,  sed  a  civitate  tantum  aliqua 
mittebantur,  ut  Hierapolitanx civitatis,  cod.  eod.  Ie<;c 
8  de  Censitoribus,  et  legatio  Alexandrina,  leg.  42  de 
Episcopis,  etc.  Ohlatam  sihi  ad  Theodericum  legatio- 
nem  subire  propterea  cunctatur  Ennodius,  ne  ob 
sumraam  cum  Fausto  necessitndinem,  suspicionem 
regi  moveat,  quae  Ligurum  nomine  postulanda  erant, 
ea  Fausti  suggestione  postulari. 
5Schot.,  ista. 


llio 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


156 


operibus  ejus  de   domni  Avieni  conjunctione   signi- 

fico  ;  et  de  te  quod  ejus  pietas   pollicetur,  exspecto. 

EPISTOLA  XIII. 

ENNODIUS    PANFR0N10. 

Peregrinari  me  in  solo  patrio  vobis  absentibus 
crederes,  etiamsi  valerem.  At  cum  aegritudo.  mihi 
et  quorumdam  insistat  infirmitas,  inter  utraque 
quid  faciam?  quis  uno  tempore,  et  morbos  ferat,  et 
1  ii  rfidos?  Scias  nulla  cautione,  nulla  innocentia,  in 
civitate  nostra,  quse  Deo  medio  promissa  sunt,  cu- 
stodiri  :  totum  felicitati  tribuitur,  nil  amori  :  circa 
humiles  rara  dignatio;  optimus  ille,  qui  celsior.  Sed 
haecegonon  pro  mei,  cui  nilulsuperest  quodsperem, 
consideratione  suspiro,  dolet  mihi  illos  perire  quos 
diligo.  Plenius  vobis  rem  omnem,  et  quam  propter 
studium  vestrum  invidiam  contraxerim,  homo  vester 
insinuabit.  Ego  honorem  salutationis  impertiens, 
rogo  ut  scripta  niea,  et  domno  Avieno,  et  idomno 
Liberio  protinus  contradatis;  etperipsum  qui  vobis 
Pamfroniam  nostram  sanam  contribuat,  conjuro,  ut 
vos  me  quid  responsi  dederint  instruatis  ;  quia  si 
regius  occupatione  aliqua  negatur  adventus,  ego  ad 
vos,  Deo  meo  suffragante,  sub  quavis  membrorum 
meorum  fragilitate  venire  festino. 
EPISTOLA  XIV. 

ENNODIUS    ELPIDIO    DIACONO. 

Deus  sanctitatem  tuam  misericordiae  suoe  et  gratiae 
prosequatur  insiguibus;  qui  de  humilitate  mea,  rem 
amici  faciens,  diguarisesse  sollicitus,  et  me  meosque 
promittis  peculiari  affectione  te  colere.  Scio  quia 
Deus  propitius  tibi  sic  gratiam  invicti  principis  con- 
tulit,  ut  humilitas  ecclesiastica  non  periret.  Vere, 
domne  Elpidi,  si  dignatur  pius  rex  de  servo  suo  esse 
sollicitus,  tu  fecisti,  cujus  animo  nullus  amicorum 
vicem  poterit  repensare.  Scias  me  tamen  quotidie 
diversa  affligi  qualitate  morborum,ita  ut  de  vita  de- 
sperem.  Rogo  tamen,  honore  salutationis  accepto,  ut 
domnum  Faustum  et  filiosipsius,  memor  animae  tuae, 
sinceriler  diligas  ;  et  pro  anima  mea,  quantum  prae- 
vales,  orare  non  cesses  :  quia  non  remansit  in  luce 
quod  sperem.  Rogo  etiam  ut  me  frequenti  digneris 
alloquio,  et  si  domnus  noster  ad  Liguriam  venturus 
est,  intimare  procures. 

EPISTOLA  XV. 

ENNODIUS    STEPnANI.E. 

Benc  e?t  animo  meo,  quod  gravatum  peccati  fasce 
meministis;  et  inter  illas  secri  pectoris  curas,  quan- 
tum  epistolae  ad  domnum  Avienum  destinatae  mani- 
festant,  pcrsonae  meae  non  emergit  oblivio.  Deo 
gratias  ago,  qui  per  indebitam  delinquentibus  cle- 
mentiam  solita  miseratione  succurrit,  dum  eos  san- 
ctarum  animarum  intercessione  sustentat.Non  credo 
quod  inter  orationes  deseratur,  quem  nobihtatis 
alloquio.  Saluto  ergo  humilitate  qua  dignum  est,  et 
rogo  ut  illi  assidua  orationum  donetis  suifragia, 
quem  commeniorationispascitis  ubertate. 

1  Lxnatn  et  racanas]  Ita  distincte  Vaticanus  :  reli- 
qui  *  Lxnametra  canas  :  quod  eodem  recidit.  Raca- 
nae  autera  quod  genus  vestimenti  fuerit,  non  liquet, 
ad  calceamenta  referendse   videntur,   ut   et  rogoe  et 


Ii 


EPISTOLA  XVI. 

ENNODIUS    ADEODATO. 

Olim  ad  beatitudinis  tuae  scripta  responderam,  si 
facile  fuisset  Romam  pergentium  itinera  depreher.di. 
Ecclesiastica  humilitas  a  mundi  potentibus  quasi  res 
peregrina  transitur.  Ut  primum  tamen  domnus  Dio- 
scorus  Romam  perfunctus  pii  laboris  remeavit  ofti- 
cio,  ad  restitutionem  debiti,  reverentiam  vestram 
suspiciens,  aspiravi.  Ilos  filios  vestros,  domnum 
Paulum,  vel  sanctam  progeniem  ipsius  redire  Ro- 
mamcupitis,  nos  manere  :  dispar  sententia  ad  unum 
affectioniscallem  sine  errore  revertitur.  Deus  tamen 
optimus  dispeusator,  quod  felicitati  ejus  scit  eonve- 
nire,  disponat.  Mihi  domni  Fausti,  suorumque  pro- 
speritas  praesentiae  vice  blanditur.  Domine  mi,  salu- 
tationis  cultum  pleno  amore  dissolvens,  codicem 
quem  dedistis,  filio  vestro  domno  preefectoremeante, 
transmitto  :  vos  meum,  aut  illum  quem  promisistis, 
si  placuerit,  destinate.  Ilud  tamen  specialiter  con- 
ferentes,  ut  orationum  vestrarum  nunquam  me  pro- 
pugnatione  nudetis,  quia  nullus  mihi  murus  potior 
esse  adversus  peccati  arietem  poterit,  quam  si  illa- 
rum  me  tutela  defenderit. 

EPISTOLA  XVII. 

ENNODILS    APODEMIjE. 

Non  clauda  fides  opinionis  antiquse,  quae  perhibet 
quod  propinquitas  generis  non  defraudetur  longinqui- 
tate  regionis.  Manent  familiarum  suis  jura  cardini- 
bus;necquae  sunt  divisa  habitaculis,  dissociantur 
C  animabus :  percurrit  aetherius  vigor,  ubicunque  car- 
nis  eognatione  producitur;  et  illa  coelestis  poriio 
unius  patriae  non  continetur  angustiis.  Sic  tu,  domna 
mea,  longe  a  corpore  degentem  Eunodium  perquisi- 
sti,  etferendo  desideratis  nobile  munus  aspectibus. 
Accepi  cucullam  qualem  debuit  dirigere,  religionem 
profitenti.  Sanctissima,  ora,  ut  diguumme  humilium 
indumentis,  et  si  non  invenerunt  dona  vestra,  tamen 
meriti  sui  nobilitate  perticiant.  Domina  mi,  salutem 
largissimam  dicens,  rogo,  ut  crebro  venerandis  re- 
levetis  alloquiis.  *  Loenam  et  racanas,  cujus  vos  vo- 
lueritis  coloris  rubei  aut  fusci,  mihi  sub  celeritate 
dirigite. 

EPISTOLA,  XVIII. 

ENNODIUS    STEPHANI.E. 

Sufficeret  equidem  pro  epistolari  commercio  me- 
ritum  portitoris,  cui  et  vena  sua  quod  loquenduin 
estet  pura  circa  me  ministrat  affectio.  Sed  animr.s 
meus  ad  duplicatum  festinat  obsequium;  nec  sim- 
plici  quam  reverentia  vestra  exigit  humilitate  con- 
tentus,  domno  Avieno  scripta  conjungit,  illi  quem 
de  stirpe  vestra  procreatum  et  vita  prodit  et  oratio. 
Graviter  tamen  fero  quod  rusticas  voces  nimis  ur- 
bana  et  subtili  elocutione  narratis.  Non  ita  circa  fi- 
miliam  vestram  gratia  ccelestis  innotuit,  ut  aliquein 
iu  ea  liceat  majoribus  suis  aut  liugua  esse  aut 
actione  dissimilem,  nisi  forte  quod   vos  supra   clari- 

tzangae  lege  3  cod.  Theod.  de  Habitu   quod  uti   opor- 
tf.it  intra  urbem.  lntra  urbem  Romam  ncmo  velrogis, 
veltzancis  utatur. 
*  Videsis  lc  St.  Moiuc  Vat.  Sacr.  tom.  II,  p.  287. 


i;i7 


KPISTOLAItUM  LIB.  IX. 


i:>8 


tatem  seniorum  sanctee  viduitatit  in  vobia  fulgor  ir-  A  precatio    fructum    sibi    videatur    ascribere    laboris 


c 


alicni.  Saluto  ergo  humilitate  qua  dignum  est,  et   ut 
preefatos  cum  gaudio  ad  mo  remittatis,  imploro. 
EPISTOLA  XXI. 

EN  Miiin  s    BLPl  DIO. 

Ktsi  te  immemorem  mei  Pontica  facit  inhumani- 
tasj  me  tamen  imitari  non  decet  quod  accuso.  Sic 
de  civitate  Mediolanensi  qoasi  lcarus  avolasti,  et  nec 
mandati  me  salntatione  dignatus  cs.  Sic  faciunt  q 
potentium  lateribus  jungit  inopinata  sodaiitas.  Mu- 
sca  moritura  justum  est,  ut  si  per  oaturam  non  po- 
tes,  ad  effectum  nieo  inviteris  excmplo  :  possunt 
tibi  ahi  pro  abundantia  facultatum  uliliores  ezistere, 
esse  tamen  non  valent  dulciores.  Sed  redeo  ad  con- 
siderationem  patrioe,  cui  debes  honorum  oblivionem 
et  miseriam  qua  laboras.  Nunc  ergo,  honore  salula- 
tionis  impenso,  servum  tuum  ad  hoc  direxi,  ut  tilio 
tuo  domno  preefecto  et  tibi  nuntiaret  iu  Christi  no- 
mine,  me  dc  suburbano  illo  documenta  legitima  sus- 
cepisse,  ut  vos  cum  lilio  vestro  domno  Triggua, 
quodnecessarium  videris,  agere  nonomittas  \sic]. 
KPISTOLA  XXII. 

ENNODIUS    FAUSTO. 

Spero  in  Trinitate  Deo  nostro,  per  suffragia  vene- 
randa  sanctorum,  quod  servos  inquocunque  loco  po- 
sitos,  quemadmodum  munitur  oculi  pupilla,  custo- 
diat,  et  ad  bonam  valetudinem  reducat  quidquid 
inimicafregitiueequalitas.  Kgo  tamen,  et^si  corporc 
nequeo,  sequor  ofliciis.  Nam  imperio    sollicitudiois 


radiat.  Nempe  illius  domni  Pausti  germana  <•>,  in 
cujus  prsefectura  quod  monachoa  instituat,  inveni- 
tur,  quem  plus  est  actione  venerabilem  csse,  quam 
titulo.  Hogo  vos,  servitio  salutationis  exhibito,  ut 
nunqnam  scholasticorum  indociles  compositiones 
aanctis  dictationibus  misceatis  :  suftieit  raihi  quod 
admirer,  quod  si  mereor  sequi  debeam,  in  vcstris 
sensibus  invenire. 

EPISTOLA  XIX. 

ENNODIUS    AGNELLO. 

Longo  animus  meus  pependit  incerto,  utrum  pro 
diligentia  notitiai  vestrse  januam  scriptionis  amabili 
prsesumptione  pulsarem,  et  excellentissimi  hominis 
per  hunc  callem  pectus  ingrederer,  an  per  homines 
vestros,  vaga  salutatione  conteotus,  secrcta  quibus 
obsidebar  irrumperem,  quia  visum  mihi  est  non  csse 
in  homiuum  numero  computandus,  quem  hoininum 
potissimus  ignoraret.  Et  plane  illi  nec  mores  sugge- 
runt  tiduciam,  nec  natura,  qui  in  arce  loeatis  abs- 
conditur  :  vobis  prcecipue,  quos  uterque  orbis  amica 
et  socia  diversitate  complectitur,  quod  Dei  timor 
gratise  suae  comitate  iirmatos  fecit  jam  honorum 
summa  largiri,  et  ad  quod  vix  praecipui  perducuntur 
ad  opinionis  gloriam  dare  subjectis.  Laudandi  sunt 
apices,  sed  ad  eos  sudore  maximo  vix  venitur. 
Quod  tamen  feliciter  dictum  sit,  et  inter  munera  ve- 
stra  sunt  culmina.  Krgo  salutans  reverenter,  episto- 
lam  brevitate  concludo,  ne  ante  dignationem  ve- 
stram  videatur  importuna    laudatio.  Latius  post  re-  q  verba  congessi,  deprecans   ut   quam    sani   sitis    edo- 


sponsum  paginale,  quod  moribus,  quod  potentise 
vestroe  couvenit,  eritis  mundo  mecum  attestante  le- 
cturi. 

KPISTOLA  XX. 

ENNODIUS    MASCATOKI. 

Kt  me  sperare  quod  pium  est,  et  vos  decct  an- 
nuere.  Nam  disparibus  viis  ad  unum  iinem  remune- 
randa  tendit  intenlio.  Vos  solatia  rebus  impenditis, 
a  me  tenui  sermonis  proestolatur  auxilium.  Sic  lit 
ut  cui  incumbif  per  ofiieii  cousiderationem  praestare 
potiora,  vix  possit  exigua.  Reddat  ingenuitatem 
homo  palatii,  quia  Ecclesiae  nihil  amplius  suffieit 
quam  precari.  Scitis  '  pro  ascinis  a  quo  veniat  re- 
tributio,  sijuventur.  Succurrite  his  quos  et  patria 
terra  captivat,  quibus  et  invidia  est  cum  origiuariis 
et  conditio  dolenda  cum  profugis.  Pluribus  Christia- 
num  et  sapientetn  non  decet  admoneri,  ne  longa  de- 

1  Proascinis)  Qui  laribus  et  tecto  carent.  Atrxqvot 
enim  asceni  dicti,  qui  sine  tabernaculis  sub  dio  vi- 
vunt.  Hos  ergo  elientes  domo  sua  vi  forsan  ejectos 
Mascatori  commendat,  ut  ejus  ope  postliminio  resti- 
tuantur. 

5  Exhibuisse  documenta]  De  suburbano  Mediola- 
nensi,  quod  Faustus  Knnodio  concesserat.  Kpistola 
prseced. 

3  Liberio]  Certat  haec  epistola  Liberiijlaudibus  cum 
ejus  epitaphio,  quod  patri  olim  a  iiliis  Arimini  posi- 
tum  est  his  verbis  : 

Hiunano  generi  legera  uatura  creatrix 
Hancdedit,  ut  tumuli  memhra  sepulta  tegaut. 

Liherii  soboles  matrique  patrique  superstes 
Triste  ministerium  mente  dedere  pia. 

Heic  sunt  membra  quidem,  sed  famam  non  tenet  urna. 


I) 


cear.  Kcce  vix  fero  brevem,  absentia  longa  fatigan- 
dus  :  sed  potentes  sunt  et  amici  domni,  quibus  vos 
anima  sancta  commisit.  Ego  memores,  ut  depositum 
servent,  sine  cessatione  convenio  :  aderunt  partihus 
suis,  et  quod  ab  eis  susceptum  est,  sine  imminutione 
servabunt.  His  addo,  praestante  omnipotentis  Dei  mi- 
sericordia,  servos  vestros  de  Venetiis  jam  regressos 
2  exhibuisse  documenta  conlirmata  de  legibus,  hic 
introductionem  solemnem  illico  fuisse  confectam. 
Nunc,  utrum  amico  a  vobis  diei  aliquid  debeat,  illa 
qua  soletis  maturitate  consulite. 

EPISTOLA  XXIII. 

ENNODIUS    3    LIBEUIO. 

Datum  est  mihi,  ccelestis  infusione  mysterii,  li- 
bera  habere  judicia,  etiam  cum  sim  beneiiciis  oUi- 
gatus.  Estenim  superni  muneris  ut  ingenuam  son- 
tentiam  ferat    obnoxius,   nec  delectetur  immanitate 

Nnm  durat  titulis  nescia  famamori. 
Rexit  Romuleos  fasces  currentibus  aunis, 

Successu  parili  Gallicajura  tenens. 
Hos  uou  inibelli  pretio  mercatus  honores, 

Sed  pretio  majus  detulit  alma  tides. 
Ausonii?  populis  gentiles  rite  cohortes 

Dis|)osuit,  sauxit  fcedera,  jura  dedit. 
Cunctis  incnte  pater.  toto  venerabilis 83V0 

Ter  denis  lustris  proximus  occuhuit. 
Oquantumbene  gestavalentl  cum  membra  recedui.t, 

Nescit  fama  mori,  lucida  vita  mauet. 

Hoc  epitaphium  primum  in  lucem  edidit  Pithceus  : 
post  illum  Baronius,  exemplar  nostrum  seciitus.  in 
quo  supcrsles  versu  tertio  legitur  :  quod  rectius  vid  - 
tur,  quod  sepulcrum,  quod  erat  in  Pithceano  :  cum 
unius  tantum  Liberii  sit  epitaphium, 


159 


ENNODIl  EPISCOPI  TICINENSIS 


[  i;i  i 


gratiae  vigor  examinis.    Divinum   est,  quando   sine  A  tationis   exhibitis,    valere    me     nuntio,  et   de  vobis 


corruptione  de  te  loquitur  cui  mala  contuleris,  nec 
iniquum  ponit  aliquid   in    lance   veritatis   douorum 
tuorum  opibus  subjugatus.    Xam   ubi    de  potissimis 
sermo  est,  et  in  aures  mundi  itura  formantur,   pu- 
blicum  testimonium  privata  actio  cur  obumbret  ?  De- 
beo  quidem  celsitudini   vestrae  plus  quam   universi- 
tas ;  -    i  nolo  majus  aliquid  quam  universitatis  pos- 
sunt  ora    depromere  :   et   epistolaris  angustiae    lege 
contentus,   satis  modicum  de  illa  meritorum    messe 
praelibo.    Felicissime    bominum,   boc  totis  hostilitas 
virium  suarum  laborat  impendiis,    ut  per  totum  or- 
bem  tu  solus  dissipata  componas.  .Estimationi   re- 
mauet  qualis  sit  ille  cui  militas,  quando  lapsa,   exu- 
sta,  perdita,  cum  te   aspexerint,  convalescunt.  l  Yix 
pascebatur  Italia  publici  sudore  dispendii,  quando  tu 
ea  sine  intervallo  temporis,   et  ad    spem  reparatio- 
nis,    et   ad     preebitionem    tributariam    commutasti. 
Laeti  coepimus  te  moderante  inferre  serariis  publicis 
quod  cum  maximo  dolore  solebamus  accipere.   Fuit 
semper  ubertasnostra  dispensatio  tua.  Juverunt  ve- 
nerabile  superna  consilium.    Xam  vires  vectigalium 
tu  yel  nutristi  pro  bono  publico,  vel  dedisti.   Culmi- 
nibus  omnibus  sublimior,   tu  primus  fecisti  regales 
copias  sine  malo  privatae  concussionis   aftluere.    Tibi 
post  Deumdebetur,  quodapud  potentissimum  domi- 
num  et  ubique  victorem,  ^ecuri  divitias  contitemur: 
luta  enim  est  subjectorum    opulentia,    quando   non 
indiget.  -  Quid  quod  illas  innumeras  3  Gotborum  ca- 


IJ 


quod  voto  meo  satisfacere  possit.  exspecto. 
EPISTOLA  XXIV. 

ENNODIUS    ATIBNO. 

Bene  erat  animo  meo,  si  vel  ad  scriptionem  fre- 
quens  portitorum  suggereretur  occasio,  quia  in  re- 
medio  desiderii  senior  providentia  munus  litterarum 
comparavit,  in  quo  ad  vicem  praesentiae  formato 
aestuantibus  blanditur  alloquio  :  et  licet  de  ipsis  re- 
mediis  mens  aegrescat  absentium,  et  de  medicina 
sollicitudinis  cura 5  geminentur,  attamen  non  sunt 
deserenda  quae  sola  sunt.  Ergo  infante  Valentino 
Romam  petente,  quantum  sub  celeritate  potui,  de 
his  quae  erant  loquenda  subripui,  breviter  signili- 
cans  valetudinem  corporis  mei  fuisse  turbatam.  Sa- 
tis  est  tamen,  si  nuntio  prosperitatis  vestrae,  dum  iit 
hilaris  anima,  convalescam.  Domine  mi,  salutationis 
muniis,  sicut  reverentia  vestra  postuiat,  exsolutis, 
rogo  utjammede  votorum  effectu  et  de  bonis  ve- 
stris  epistolaris  sublevetis  promulgatione  colloquii. 
EPiSTOLA  XXV. 

ENNODIUS    AGNELL.E. 

Gratum  mihi  est  ad  magnitudinem  vestram  litte- 
rarum  munera  promulgare,  quia  et  generi  et  con- 
scientiae  vestrae,  non  tam  exhibetur  honoriste,  quam 
redditur.  Justumest  ut  religiosi  homo  propositi  san- 
ctam  viduam  et  nobilem  veneretur  iDgenuus.  Ago 
Deo  meo  gratias,  quiabonus  opinionis  vestrae,  adnos 
odor  emanavit.  Ilie  usque  ad  consummationem   vitae 


tervas,  vix    scientibus  Romanis,    larga    praediornm  C  fruCtUS  tr[hu*\  <Iui  bonfm  radicem  in  hac    saeculi 

collatione  ditasti  ?  nihil  enim    amplius  victores   cu- 
piunt,   et  nulla  senserunt  damna   superati.    Taceo, 


consideratione  paginalis  eloquii,  communionis  et 
blandimentorum  tuorum  mella  praaceptis  ccelestibus 
instituta,  non  rninus  rebus  nobilitata  quam  verbis  : 
orationem  meam  adeaqute  eminentiae  tuae  debentur, 
vota  transduco,  quia  mecum  ''  Galliae  in  hac  astipu- 
latioue  conveniunt,  ut,  Christo  Deo  vivo  disponente, 
ordiuatis  illis  quibus  civilitatem  post  multos  anno- 
rum  5  curriculos  intulisti,  quos  ante  te  non  contigit 
saporem  de  Romana  libertate  gustare,  ad  Italiam 
tuam,  et  poscentibus  nobis,  et  illis  tenentibus,  redu- 
caris.  Sic  utriusque  orbis  per  sanctas  actiones  indi- 
gena,  venerabilem  domum  et  summates  filios  cum 
universis  Italiam  possidens  videntibus,  felicis  prae- 
sentiae  tuae  dotesublimes.  Ego  autem,    servitiis  salu- 

1  Vix  pascebatur  lialia]  Pertinent  haec   omnia  ad 

muleos  fasces  epitaphii,  hoc  est  ad  praTecturam 

praetorii  Italiae,  qua  fanctus  est  Liberins  primis  an- 

Theoderici,  quem  de  ea  sic  loquentem  facit  Cas- 

siodorus  lib.  n,  epist.    10  :  Sensimus  auctas  illa     - 

nes,  vos  addita  tribuia  nescilis.  Ita  utrumque  sub  ad- 

miratione  perfectum  est,  ut  et  fiscus  cresceret,  e(  pri- 

vata  uiilitas damna non  senliret. 

1  Schot.,  imperator. 

G  thorum caiervas]  Epitaphium,  Ausoniispopulis 

gcn/iles  rite  cohortes  disposiut .  I   iss  bidem  : 

Juvairf/erre.quemadmodumintertiarumdepuiafione 

Golhorum  Ro/nanorumqw  possessioncsjuuxc/itct  a/ii- 

mos.  Nam  cuv.  soleani  dc  vicinitate  colli- 

derc,  islis  prxdiorum  communio  causam  noscitur  p     - 

stitisse  concordix.    Tertiam  agrorum  partem  Gothis 


conversationeplantavit.  Beue  fecisti,  domna  Agnel- 
la,  mundi  istius  blandimentarespuere  :  et  dum  cel- 
siora  sequeris,  etiam  quae  potuerunt  venire  a  legiti- 
mis  remediis,  non  habere  :  scisti  non  solum  veniam 
qucerere,  sed  coronam.  Gaudeant  de  medicina  lan- 
guentes  :  prope  est  ut  proximior  sit  integritati,  cui 
conceditur  ut  feliciter  dediscat  illecebras.  Ergo,  do- 
mina  mi,  salutationis  gratiam  honoriticeutiamqueper- 
solvens,  rogo  ut  pro  me  amico  et  parente  tuo  aposto- 
lorum  liminibus  non  desinas  supplicare,  ut  merear 
servare  quod  praedico,  et  quod  in  aliis  extollo  ipse 
nonnegligam. 

EPISTOLA  XXVI. 

ElfNODIUS    MES5AL.E. 

Scio  equidem  vos  pro   desiderio   meo  fuisse    sub- 

D  tractos  :  sed  aliud   spei  de  sollicitudme  vestra  prae- 

ceperam.    Xam  et   qualiter  domnus  Deo    pra>stante 

assignari  jussit   Theodericus :     hoc   est    -y.-r.j 
quod  sms  antea   largitus  fuerat  Odoacer,    iit    auctor 
est  Procopius  initio  belli  Gotbici. 

llise]  Praefecturam    etiam    pr;vtorii    Galliarum 

ib  iinem    regni  Theoderici,  sub  ejus    suc- 

cessore  Athalarico  :  cujus  exstat  apud  Cassiodorum 

-iola  ad  Libenum  PP.  Galliarum  lib.   vm.  Var.,  G. 

im  li.mc  Ennodius  non  vidit.  Quare  quae  hoc 
loco  commemorat  ad  superiora  tempora  pertiueut, 
cum  primum  in  Gallia  missus  est  :  in  (jua  perdiu, 
nec  una  tantumin  administratione  versatus  est.  Nam 
militares etiam  copiasduzit  :  ut  auctor  est  Jorn-n- 
des  ia  rebus  Geticis. 

5  Forte  circulos. 

6  Schot.,  geminetur. 


161 


KIMSTOI.AIil  M   Ult.   IX. 


162 


valedixerit,  et  qui  vobis   itineris  ordo  fuerit,   si   mei  A  Nam  semper  remedium  oblivio doloris  est ;  quiaquod 


memor  esscs,  agnoveram.  Sed  qnidfacio,  qui  negli- 
gentiam  vestram,  nec  saggerendu  formam  affecliocia 
expugno?  Ergo  si  te,  Christo  Deo  aostro  tribuente, 
spes  nuptialis  afflaverit,  Ennodii  memoriam  dod  fu- 
gabis :  quando  uulla  sic  cessit  major  diligeotia,  et 
pius  amor  exclusus  est,  lantum  a  pectore  tuo,"  quan- 
tum  ab  oculis  submoyebor.  Sanus  esto,  salva  vita  pa- 
tris  et  fratris  tui,  Deus  vobis  benefaciat :  agnoscant 
quod  pascal  auditum,  quale  vullis  circa  me  ezbibete 
propositum.  Unum  te  rogo,  bonore  salutatioois  exbi- 
bito,  ut  apud  domnos  apostolos  jiro  me  digneris  pre- 
cesofferre;  ut  ipsi  miserias  meas  medicinaliter  cu- 
rent,  nec  patiantur  mc  quidquam  velle  quod    non 


ratione  non  possumus,  temporum  prolixitate  sepeli- 
mns.  Bene  est,  quia  diuturnitate  Benescil  afflictio,  el 
magni  doloris  consolatio  per  siientiura  procuratur. 
,\am  iu  bujusmodi  negotiis  ]>lus  agitur  nil  agendo. 
Sed  quid  facio,  quia  epistolee  lectio  jam  obdncta  ci- 
catricis  penetralia  resciodit,  et  sepultam  immaturi 
fuoeris  recordatkraem  amara  Borte  vivilicat?  Ergo 
r^n  communi  fratri  consolationem  [dare  poteram, 
cnm  si  quid  bumanitatis  in  me  esse  creditur,  sic  do- 
lerem  ?  aut  unquam  llens  placuit  consolator?  ergo 
exspectatur  medicina  de  morbidis?  Non  dc  me, 
domneAgapi,  benc  judicas,  si  et  infgermani  tui  moe- 
roribus,   et  in   obitu   spiritualis  iilii,  ego  quasi  opi- 


decet  :  castigent  pnvsumptiones  mentis  et  corporis,       nioni  tuoe  dispulator  occurro.  Sana  pectora  iter  cu 


Quod  si  facias,  credo  pro  innocentiaet  puritale  tua 
te  melius  pro  me,  quam  si  essem  coram  positus,  au- 
diendum. 

EPISTOLA  XXVII. 

ENNODIUS    '    AVHELIANO    EPISCOPO. 

Debeo  equidem  dolori  meo  vocem,  sed  reverentiee 
laciturnitalem.  Et  forte  melius  mieroren  de  absti- 
nentiasermonis  vestri  soqueretur  muta  dissimulatio  : 
urbanum  enim  et  subtile  erat  ut  eisdem  lineis  qui- 
bus  in  me  delinquitur  potiorum  delicta  ferirentur, 
ut  secum  baberet  culpa  vindictam.  Sed  quo  nic  ver- 
tam  qui  immemorem  mei,  et  bumilium  notitiam  re- 
spuentem,  pertinacia  amoris  insequi  non  desisto? 
Nunquid  non  repudiati  importunitas  mater  borroris 
est,  cum  placendi  per  assiduitatem  desiderium  mate- 
riam  exigit  displicendi?  Nam  quidquid  mente  fugi- 
mus,  ingestum  oculis  vix  videmus.  0  si  mibi  liceret 
adbuc  oequali  cum  beatitudine  tua  sorte  contendere! 
sed  dormiunt  apud  coronam  tuampropinquitatis  pri- 
vilegia,  postquam  pater  esse  meruisti.  Retinet  quis- 
quam  bominum  perire  suis  juranecessitudinis  incre- 
mentis,  et  accessione  pioe  dignitatis,  et  generis  et 
diligentioe  vincla  dissolvi?  Ergo  decuit  evectionem 
meriti  vestri  instabili  mibi  esse  rumorea  compertam, 
et  de  communibus  gaudiis  adbuc  pendere  opinione 
contentum  ?  Electus  sum  cui  bonum  generale  tace- 
retur,  ,ut  rem  aurei  soeculi  solus  pro  eonscientioe 
mea?  obscuritate  nescirem.  Nobilis  vita  et  genere 
apicem  ecclesiastici  honoris  ascendit,  et  me  dedi- 
gnatur  alloquio.  Vere  tale  factum,  autstudio  aut  ne- 


rationis  inveniunt,  n^ino  allcrum  unde  ipse  laborat 
absolvit.  Sed  binc  alias  :  potens  est  Deus,  qui  solus 
ad  isla  valet  occurrcre  et  communis  mali  sublcvare 
pressuram.  Vos  tamen  honorifica1,  cultu  salutationis 
impertiens,  rogo,  ut  crebro  mihi  epistolaris  commer- 
cii  munera  conferatis,  ad  quse  studia  pigrum  esse 
nec  amantem  convenit,nec  facuudum. 

EPISTOLA  XXIX. 
BNNODIUS    LIBERI0. 

Si  poetarum  spiritus  disciplina  paginalis  admitte- 
ret,  centena  ora,  et  vox  ferrea  vix  quod  celsitu- 
dini  vestr.t'  a  me  debetur  verborum  ubertate  rese- 
raret.  Sed  quia  magnis  obnoxius  vix  ad  pauca  sufti- 
cio,  providi  post  Dei  misericordiam  vcstroe  gratia? 
repensorem.  Nam  frater  vester  domnus  Faustus, 
dum  debere  se  beneficium  quod  mibi  tribuistis  elo- 
quitur,  ab  imbecillis  cervicibus  gravis  oneris  sarci- 
nas  amolitur.  Sunt  inter  duos  prsecelsos  istacommu- 
nia  :  vos  vobis  et  dare  digna  nostis,  et  reddere;  me 
sub  fasce  vestri  muneris  constitutum  sola  manet  de 
obnoxietate  confessio,  dum  prseventum  gratia-.  ve- 
strse  mole  quod  voti  compotem  fecit,  hoc  imparem. 
Adsum  tamenpartibus  meis,  et  inter  orandum,quam- 
vis  peccator,  Deum,  ut  pro  me  quoque  vobis  reddat, 
imploro.  Ecce  duoistasuflieiunt  :  nam  etde  ccelo  pro 
me  exspectatis  quod  vos  exhibuisse  meministis:  et 
est  aequalis,  qui  se  debere  fateatur  in  terris.  Exspe- 
cto  tamen  beneficii  vestri  celeriter  supplementum, 
ut  litteras,  quales  persublimem  virum  Tranquillinum 


gligentia  evenerit,  non  probatur.  Ego  tamen   servi-  D  sum  precatus,  accipiam.  His  tamen  aliam  vobis  mise- 


tia  salutationis  impendo,  et  Italica  simplicitate, 
unde  tristitiam  habuerim,  sine  dissimulatione  mani- 
festo. 

EPISTOLA  XXVIII. 

ENNODIUS    AGAPIO. 

Duriter  officium  gestientis  animi  ad  memoriam 
tristium  mens    recordatione     stimulanda    revocavit. 

1  Aureliano  episcopo.]  Cujus  cathedra?,  libri  non 
indicant.  Cave  putes  Arelatensem.  Nam  qui  hoc  no- 
mine  episcopusfuit  Arelati,  30  ut  niinus  annis  post 
Ennodii  obitum  eam  sedem  sortitus  est.  Hoc  vero 
tempore  Arelatensis  anstistcs  erat  Coesarius.  Non  ab- 
nuerim  tamen,  novam  hunc  cujuscunque  civitatis 
episcopum  Aurelianum  illum  videri  presbyterum 
Arelatensem,  ad  quem  rescripsit  epist.  35  lib.  vm. 


rendiviam  bene  morum  vestrorumconscius  exhibebo. 
Camilla  parens  mea  intraCallias,  et  viduitatis  mise- 
ria  et  gemina?  jam  captivitatis  succubuisse  fertur 
incommodis.  Nemo  est  qui  tam  multiplices  neces- 
sitates  proeter  celsitudinem  vestram  possit  avertere, 
generis  mei  patronus  quod  in  Ttalia  positis  proesti- 
tit,  non  negetin  Gallia,  ut2  de  casellulis    ipsius,   or- 

2  De  casellulis]  Cassiodorus  lib.  vn,  'io  :  For- 
mula  qua  census  reltvetur  ei  quiunam  casampossidet 
prxyravatam.  Cui  enim  gravior  oequo  canon  imposi- 
tus  erat,  a  pera>quatore  minuebatur.  Id  revclationis 
seu  peroequationis  beueficium  dicebatur.  Clossoe  no- 
stro?,  Helevatus  ager,  «vax.sxovyic^ivo;,  D.WfpMdii; 
toO  dr,y.o<jio'j  fiupo-jq. 


163 


EXXODII  EPISCOPI  TICIXEXSIS 


164 


dinalioDe  vestra,  dum  ab  eis  fisci  onera  derivantur, 
ad  praefatae  alimenta  sufiiciant.  Domine  mi,  saluta- 
tionis  servitia  dependens,  rogo  ut  portitorem  prae- 
sentium,  hominem  meum  quem  ad  haec  exsequenda 
destinavi,  Deo  vobis  inspirante,  meum  eifectum 
eminentia  vestra  jubeat  commeare.  Xunquid  dubi- 
tare  de  postulationibus  suis  eum  convenit,qui  seno- 
vit  et  illa  quae  non  poposcerat,  impetrasse? 

EPISTOLA  XXX. 

(!    SYMUACBO    PAP.E.) 

Natura  rerum  est  ut  etiam  idoneus  ore  vel  pectore 
possit  de  praesumptione  culpari,  quia  omnis  verbo- 
rum  commoditas  humilitatis  terminos  egressa  calca- 
tur  :  et  sicut  babenda  sunt  quae  exiguntur  jin  pretio, 
ita  ingesta  \ilescunt.  Importunitas  cum  facundosopi- 
nionis  nobilitate  dispoliet,  dedecore  vestit  indoctos. 
Sed  bac  me  ratiocinatione  sustento,  quia  est  quidem 
audax,  sed  amabiie  praevium  praestitisse  sermonem  : 
et  sicut  viciaum  temeritatjs,  ita  proximum  diligen- 
tiae  ad  caritatem  pertinens  iter  aperire.  Inter  Eccle- 
siarum  homines  nunquid  reatus  est,  si  pari  amori 
conteuderint  dispares  dignitate  ?  aut  excedunt  mo- 
dici  honorisangustiam,  qui  desiderant  suffragio  gra- 
tiae  summatibus  comparari?  Xon  babet  superbi  con- 
scientiam,  qui  =e  tantum  in  affectionis  muniis  non 
metitur.  Praesumo  dicere,  subditorum  error  est,  qui 
iu  hac  re  prae.cedentem  antevemt.  Ecce  sic  partes 
meas    quasi   voluntariae    allocutionis    fuscatas  nube 


A  exercitus  ad  triumphum.  Quis  credat  militemejus 
in  labore  et  perfectione  habere  quidem  superantis 
gloriam,  sed  continentiam  subjugati?  Consummatis 
congressionibus  de  irae  haereditate  nil  remanet  :  uno 
tempore,  quos  perniciosos  adversarii  vidennt,  blan- 
dos  sentiuut  tributa  pendentes.  Et  hrec  quidem  cae- 
losti  praeparantur  pro  hac  repeusione  suffragio  : 
quia  fides  nostra  apud  eum,  (cum)  aliud  ipse  secte- 
tur,  in  portu  est.  Mirabilis  patientia,  quando  tenax 
propositi  sui,  claritatem  non  obumbrat  alieni  :  nam 
et  Ecclesiarum  nostrarum  patrimonia  relabi,  nisi 
aucta  fuerint,  ingemiscit.  Sic  factum  est,  ut  et  sta- 
tum  suum  locupletes  pauperum  substantiae  teneant, 
et  mediocres  adsupremam  opulentiam  convalescant. 
In  sacerdotibus  virtutes  et  innatas  colit,  et  non  re- 
pertas  inspirat.  Sed  cur  beatitudinem  vestram  prae- 
judicio  diffusi  sermonis  ar-ticipem?  Continuo  expe- 
rientia  vestra  et  spiritalis  illa  perfectio  jejunumme 
fuisse  in  filii  vestri  laudibus  accusabit  :  et  cum  so- 
leant  ampliiicari  facta  colloquiis,  stenlem  me  rela- 
torem  devirtutum  ejus  messe  causabitur.  Jam  saecu- 
lares  apices,  curules  et  trabeas,  patricias  etiam  di- 
gnitates  qualiter  aut  naturae  reddat  aut  moribus, 
domestici  perlatoris  astipulatione  vulgetur.  Xam  et 
veteres  in  antiqua  generis  luce  durare  fecit,  et  no- 
vos  splendore  inopinati  fulgoris  irradiat.  Facilius 
respublica  ejus  bono  dispensationis  in  privatam  mi- 
grat  opulentiam,  quam  famulantum  census  in  pala- 
tina  lucra  commutetur.    Xunc  quod    superest,    meae 


B 


purgavi.   Sed    dico    quod    ad     defensionem    spectat  q  servitiis  salutatiouis  acceptis,  prospicite  ut   Christus 

uberrimam.  Filius  vester  uomnus  Rbodanius    coegit 

a  me  in  usum  styli  praesentis  erumj  ere.  Fateor   ta- 

men,in  studio  meo  fuisse  quodjussit  :  quia  qui  vo- 

lentem  coegerit,  non  laborat.  Deo   gratias    principe 

loco,  et  tola  epistolae  concinnatione  referamus,  quia 

in  societatem  capitis  sui  aliquando  Romana  membra 

coieiunt.  Justum  erat  ut  et  beatus    Petrus  apostolus 

sedi  suae    Ecclesias  et   senatui    liberiori   per    Domi- 

nuin  partes  debitas  reformaret.  Dignus  regnator,  di- 

gnus  in  quo  cum  aetate  votoruni   summa   contigerit. 

Xain  etsi  itura  ad  posteros  felicitas  perseveret,  litan- 

duin    illi  est    laudutione  praecipua  a  quibus  sumpsit 

exoidium.  Deo  efficaciter    suppbcastis,  ut  illius    vos 

virius  erueret,  cujus  potest servare  clementia.    Didi- 


Redemptor  noster  quae  in  praefato  clementissimo  rege 
servientibus  sibi  contulit,  longa  aetate  conservet.  Det 
etiam  regni  de  ejus  germine  successorem  :  ne  bona 
tanti  bominis  in  una  aetate  veterescant,  et  antiquata 
temporibus  pro  sola  aurei  saeculi  commemoratione 
nominentur. 

EPISTOLA  XXXI. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Dum  jucundis  adbuc,  Deo  dispensante,  fruerer  de 
praesentiae  vestrae  vicinitate  conspectibus,  et  amabilia 
colloquiorum  melia  venerabili  mendacio  retineret 
auditus,  occasio  mibi  scriptionis  oblata  est.  Fateor, 
diu  nolui  medicinam  desiderii,dumalteraprocuratur, 
irrumpere.  Delectabat  series  animo  meo  pia  ludifica- 


cistis    ejus   eventus    prosperos,    quem     videtis   dum  D  tione  blandita,  nolebam,  conscius  deprehendere  quae 

pascebat  in  amore  fallaciam.  Bene  enim  sapit  studiis 
nostris  obsecuta  seductio,  et  pro  vero  libenter  ad- 
mittimus  dulcium  imagines  nuntiorum :  grata  somnia 
quoties  fugantur  vigiliis,  ingemiscimus,  et  illud 
mortis  simulacrum  de  placidis  deceptionibus  plus 
amatur.  Ergo  nunc  Jiihi,  quia  illud  quod  praefatus 
sum  stare  nou  licuit,  exsequendum  est  quod  remansit. 
Aliquis  hominum  pro  peccati  sui  onere  sic  laborat  ? 
afiligerer  nisi  vos  viderem  :  ad  cupita  perductus 
maceror,  quia  quae  poscebamus,  Deo  tribuente,  con- 

scbismatis  reliquias,  membris  omnibus,  ut  Ennodius 
ipse  loquitur,  iu  capitis  sui  societatem  Theoderici 
regis  quem  propterea   laudat,  operarevocatis. 


mandat  secutam  bella  victoriam.  Parum  superest,  ut 
mansueludinem  mentis  illiusita  profundam  teneatis, 
quasi  sit  lguara  procinctuum.  Deo  tnbuente,  nec 
pax  ejus  turbari  dubiis  potest,  nec  fortitudo  qualibet 
objcetatione  confringi.  Xihil  apud  illum  tutius  sup- 
plicante  :  solus  evasit  praeliares  acies,  qui  rogavit : 
vicit  armorum  impetus  qui  obtulit  devotus  obse- 
quium.  Quod  vix  veteres  principes  preesentia1  &uee 
sudore  potiti  sunt,  boc  semper  regis  nostri  brevis 
procuravit    epistola.    Per   excursus     dirigitur    felix 

1  Symmacho  papx}  Tilulum  adjecimus,  cujus  vice 
in  antiquis  exemplaribus  scriptum  erat  In  Christi 
signo.  Sed  perspicuum  est  epistolam  esse  ad  Sym- 
machum  papam,  et  quidem  scriptam  post  exstinctas 


16:; 


EPISTOLARUM  LIR.  IX. 


IGG 


cessa  sunt.  Nunquid  alicui  accessit  de   lcptitia;  occa-  A  queetenemus.  Vossalulationismeaiobsequiaprosancti 

sione  quod  torqueat,  autde  messe gandioram egressa 

est  plauta  tristitia)?  Gratias   inseparabili  Trinitati, 

Deo  vero,  qui    ut    vota    impleat,   aiiquotiens   vota 

contemnit.    Ipse     ergo  conjanctionis    tuee  copalam 

respiciat:  ipse  unum  faciat  ex  duobus,  inprimi  lio- 

miuis  corpore,   dam    atlliuc   nativa  et   intemerata 

immortalitate  gauderet,  utrosque  formavit.  Jungalur 

tihi  u.xor,   ut  Abrahse  Sarra,    ut    Isaac   Rebecca,  ut 

Jacob  Hacbel  ecelesti  benedictione  sociata  est.  llabeas 

continentis  praeviam  frugoin,   et  dulcedinem  conju- 

gati  :  legi  Dei  pareat  solutio  virginalis,  dum  quod    in 

se  subtrahit,  reddit  in  sobole.  Ne^-ciat  externam    dili- 

gentiam  bene  in  vobis  solidala  communio  :   illa  ma- 

trem    tuam    moribus    et   conversatione  restituat,   tu 


pectons  vestri  puntate  suscipite;  et  codicem  reci- 
pientes  meum,  cum  illo  quia  vobis  promissus  est, 
destiuate. 

EPISTOLA  XWIII. 

BNNODIUS    '    i;  i:s.\  uio    EPISCOPO. 

Quod    spe  prseceperam,    litteria    indicastis    Nam 

veneramii  promulgatione  colloquii,  quid  codestis  ini- 
perator  domnum  regem  circa  vos  facere  compulisset, 
aguo\i  :  ego  sum,  cui  postquam  meritum  vestrum 
patuit,  nequaquam  se  felicitas  actionis  abscondit. 
Qui  hominum  nobilissimo  inChristiservitutepontifici 
terrenas  dominationes  nesciat  esse  subjectas,  et  mi- 
nacem  reis  potentiam  innoccntia-  objectionesuperari, 
quando  principacis  purpura  aut  cilicia   dexpexit,  aut 


pareulem.  Nonpareat  mundo  majorum  tuorum,  dum      pallium  ;  quando  libertas  illa  potissima  credidit,  sibi 

ante  Chrislianam  bumilitatern  licere  quod  voluit; 
aut  quando  ei  licuit  velle  quod  laederet?  Quod  si 
inter  haec  canae  a>latis  exempla  recolantur,  et  saevi- 
tiam  circa  cultorcs  Dei  tyrannicam  reducas  in  me- 
dium,  scimusquia  ab  illis  nostri  dogmatis  sectatores, 
ne  unquam  morerentur,  occisi  sunt.  Tunc  militibus 
suis  vitam,  aeternit  item,obsequente  gladio  perpetuus 
ille  dux  contulit.  Illi  inimicorum  suorum  ministerio 
perdiderunt  originariam  vilitatem.  Te,  mi  domine, 
in  orbe  jam  Chnstiano  diva  lex  peperit,  [et  apostolici 
uberis  lacte  nutrivit  :  tu  cocteros  velut  solis  magni- 
tudo  astris  minoribus  comparata  transgrederis  :  te 
qui  interioris  bominis  oculis  inspexit,    instructus  est. 


in  te  renascitur,  amplectenda  formatio.  Nequaquam 
peregrina  vitae  exempla,  nec  non  adventitia  postu- 
lantur  :  in  oculis  locata  sectamiui.  Ecce  ego,  qui 
hvmenaeis  tuis  interesse  non  potui,  bac  [te  precum 
mearum  prosecutione  con\enio  :  vos  ad  vicissitudi- 
neiu  exbibete  crebra  colloquia.  Salutationis  amorem 
et  reverentiam  persolvens,  rogo  ut  si  memoriam 
mci  de  illa  'locupleti  recordatione  non  truditis,  et 
orationtbus  me  et  colloquiis  sublevetis. 
EPISTOLA  XXXII. 

ENNODITS  ADEODATO  PUESBYTERO. 

Quantum  a  me  merito,  quantumactione  sis  clarior, 
orationnm    tuarum    reserabit  eilectus.    Ecce    domni 


Fausti    lilii  tui   abstractam   de   solatio     meo  partem  q  iNam  et  cum  facie  ipsa  foveas  puritatem,    delinquen- 

tes  feriato  ore  castigas.  Boni  de  conversatione  tua, 
quocunque  processeris,  imitanda  inveniunt  :  malis 
fugienda  demonstrantur.  Beatus  tu,  cuia  Deo  tri- 
Jrutum  est  ut  monitis  doceas  et  exemplis  :  qui  ad 
pii  itineris  directum  semper  existens  praevius  invi- 
tasti  :  quis  non  optet,  te  loquente,  ut  sciat  plura, 
non  legere?  Tudum  librisgenium  relationeconcilias, 
et  magistros  informas  :  tibi  debet  quicunque  ille 
scriptorum  maximus,  quod  eum  dote  elocutionis 
ampliiicas.  In  te  lux  convenit  seimonis  et  operis. 
Unde  ba?c  praerogativa  Transalpinis?  unde  parenti- 
busmeis  inauspicata  sublimitas,  ut  talem  virum  mi- 
serint?  Sed  cur  inter  terrena  quocritur  res  ccelestis  ? 
Potuit  ergo  ante  te  quodibet  palatii  supercilium  non 
jacere?  potuit  tibi  cupita  subtrahere,quem  miliorem 


maximam  tu  tenebis.  Ego  q  ndem  sanctis  et  legali- 
bus  desideriis  precum  impedimenta  non  attuli  :  sed 
tanta  me  domni  Avieni  perculit  pro  ejus  caritate 
discessio,  ut  lacrymis  prosequerer  et  ad  optata  ten- 
dentem.  Patuit  humanarum  rerum  in  hac  causa  de 
diversitate  formatio.  Illum  evocant,  Christo  duce, 
votiva;  me  feriunt.  Illi  blanditur  de  conjunctione 
vicinitas,  me  de  sequestratione  compungit.  Ecce  de 
precnm  mearum  fruge  sollicitor  :  et  adeptos  nos,  si 
quid  in  hac  parte  postulatum  est,  quod  cum  Christi 
pace  dici  liceat,  ingemisco.  Sed  inter  haec  tali  dili- 
gentioe  curationesustentor,  quia  domnum  Avienum 
sup^rantem  vota  reddidimus.  Habet  de  origine  ejus 
Roma  jactantiam,  Liguria  de  profectu  :  ibi  domno 
Fausto  lilius  naturoelege  concessus  est,  hiceruditione 


patefactus.  Minus  fuit  cum  generalitate  hominem  "  ovibus  sola  faciunt  errata  pugnacem?  Latius  me  et 
nasei,  quam  quod  inimitabile  videbatur,  Fausti  sobo-  meritum  vestrum  vocat  etdiligentia  :  sed  loquacita- 
lem  comprobari.  Referamus  ad  Deum  benelicia  sua,  tem  meam  lex  epistolaris  includit.  Quod  superest, 
et  ipsi  pro  illo  redhibeamus  gratias, aquopoposcimus      benigni  ssrvitutis  meae  munus    accipite,  et  me   Deo 


1  Csesario  episcopo}  Arelatensi.  Episcoporum  sui 
saeculi,  ut  jure  vocat  Lnnodius,  nobilissimo,  doctrina, 
eloquentia,  vita-.  sanctitate  clarissimo.  Isergo  coniicta 
crimiuatione  ad  Tbeodericum  delatus,  Ravennamque 
sub  ?custodia  pertractus,  angelici  vultus  aspectu,  et 
innocentiaesecuritateregcm  itapcrmovit,ut  nonsolum 
pacatehumaniterqucillum  exceperit,  sed  oblalisetiam 
munenbus  bonestarit.  Nec  dispari  antealiquot  annos 
eventu,  cum  Visigotbis  adhuc  pareret  Arelate,  fal- 
saeque  proditionis  accusatus  apud  Alaricum  fuisset, 
cum  honore  postea  dimissus  est.  Utramquehistoriam 
(de  priore  bic  sermo  est  Ennodio)  lib.  i  Vitae  Caesarii 
complexus  est  Cyprianus.  Cujus  etiam  librum  n  qui 


inSurii  editione  desideratur,  in  S.  Martini  ccenobio 
Parisiensi  vidimus,  de  miraculis  S.  Caesarii  ejusque 
obitu  compositum  :  in  quo  praeter  alia  Liberium  pa- 
tricium  narrat,  lethali  lancea;  vulnere  confossum  ac- 
pene  exanimem,  admota  Caesarii  vestecuratumfuisse. 
Variae  praeterea  exstant  pontiiicum  Romanorum  epi- 
stola-  aii  Ceesariuni.  In  quibus  et  illa  Felicis,  quae 
viros  doctos  frustra  exercuit  ob  deprvatae  subscri- 
ptionis  suspicionem,  quasi  P.  C.  Boetii  scripta  dica- 
tur  :  cum  Arelatensis  codex  ex  quo  deprompta  est, 
disertc  habeat.  P.  C.  Maberti,  scu  Mavortii,  qui 
anuus  erat  Christi  528  Felicis  IV  papae  secundus. 


lf>7 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


168 


nostro  orationum  suflragiis   intimate,  frequenter   de  A  efficere,  et  homini  ipsius  classici  illum  de  quo  se 
his  quse  vohiscum  aguntur  vel  acta  sunt,  informantes. 
Deprecor  etiam    ut  quid  apud  vos  promoverit  Rus- 


tici  supplicatio,  qui,  quantum  audio,  fornicationes 
suas  nomine  vestit  uxorum,  et  vocabulo  legis  putat 
excusari  posse  rem  criminis,  mihi  manifestes  mini- 
sterio  litterarum. 

EPISTOLA  XXXIV. 

ENNODIUS    AVIENO. 

Ubi  sunt,  qui  dicunt  inter  habitatione  discretos 
diligentiam  non  durare,  et  affectionis  calorem  terra- 
rum  divisione  tepescere,  nec  longius  procedere 
mentes  posse,  quam  oculos  ?  Ecce  amoris  mei  pleni- 
tudo  violentia  sequestrationis  exsestuat,  et  colloquii 
medicina  languidior    corporis   scdibus    non  tenetur. 


curus  sum,  '  grate  animum  condonare. 
EPISTOLA  XXXV. 

ENNODIUS    MESSAL.E. 

Solent  inauspicata  felicitate  superbarum  mentium 
colla  mollescere,  et  rigidioris  propositi  novo  gaudio 
supercilia'temperari.Namb?nignitatem  seminatquid- 
quid  votis  obsequitur,  nec  plus  aliquid  humiliat  po- 
tissimos  quam  optata  sublimitas.  Indicium  commu- 
nionis  et  obsequii  est,  ad  apic.em  pervenisse.  Tu 
postquam  ad  cupita  provectus  es,  ignorato  hactenus 
tumore  me  despicis  :  et  quid  in  melle  tuo  respicias 
oblitus,  de  sola  amicos  veteres  futurae  uxoris  opu- 
lentia  contemnis,  nesciens  sarcinam  venire  unde 
sestimas  commeare  rem  prsernii  :  primum  quod    mo- 


Deum  tamen  qui,  circa  vos  respexit  vota  nostra,  be-  B  bilem  esse  non   decet,   qui  originis  suse    radios    non 


nedico,  qui  vos  nonsolum  nobili,sed,  quantum  fama 
nuntiat,  sancta  moribus  uxore  donavit.  Cultores 
Christi  perfecta  omnia  promerentur,  ipsis  solis  in 
conjunctione,  opum,  mentium  et  sanguinis  claritas 
non  negatur.  Ipse  prsecipiebam  quod  possit  talis 
eftici,  qualem  ad  te  audio  jam  venisse.  Transit  sesti- 
mationem  meam  quid  de  ejus  hominis  profectu  sen- 
tiam,  quem  audio  ab  optimis  incboasse.  Domine  mi, 
gratiam  salutationis  impertiens,  spero  ut  petitionem 
sancti  episcopi    patris  vestri  dignemini   incunctanter 


obumbrat  :  deinde,  quia  unde  despicior,  vindicabor. 
Ergo  ad  usum  promissionis  benigne  revertere,  ne 
videar  manifesta  suspicatus.  Ego,  quia  hactenus  ab 
scriptionis  munere  temperastis,  in  haec  verba  pro- 
rupi  :  vos  aut  factum  diluere,  aut  affirmare  innocen- 
tiam  convenit  nobilitate  sermonis.  Domine  mi,  salu- 
tationis  plenissimse  ofticia  persolvens,  spero  ut  "qui 
diligentem  neglexisti,  saltem  alloquiis  facias  dignum 
arguentem. 
1  Schot.,  graiix. 


MAGNI  FELICIS  ENNODII 

OPUSGULA  MISGELLA  X. 


OPUSCULUM  PRIMUM. 

1  PANEGYRICUS  DICTUS  CLEMENTISSIMO  REGI 2  THEODERICO. 


Illum,  princeps  vcnerabilis,  in  laudibus  tuis  pro- 
scribat  professio,  illum  a  prseconiis  propositi  repel- 
lat  consideratio,  quem  a  defensione  tua  aliquod  sub- 
traxit  ollicium.  Hefundat  tibi  generalitas  rebus  obli- 
gatasermonem,  dum  insequalis  vicissitudocompensat 
laudibus  quod  adeptaestdesudore.  Armis  tuis  libertas 
obnoxia,  quod  solum  potest,  hilaritatem  [didicit  an- 
nuntiare  prseconiis.  Tuum  est,  inclyte,  devotioni 
pretium  dare,  quam  intclligis  vires  subditorum  non 

1  Panegyricus}  Panegyricus  ubi  aut  quando  dictus 
sit  ab  Eiinodio,  seque  iucertum  est.  Iloc  constat, 
Romsedicturn  non  fuisse,  cum  Homam  ut  absentem 
alloquatur.  Mediolani  crediderim,  aut  Havennse.  Si 
ergoMediolani  dictum  placet,  exceptum  hac  lauda- 
tione  adventantem  Theodericum  dicendum  est,  quo 
more  Lugduni  a  Sidonio  exceptus  est  poeticopanegv- 
rico  Majorianus.  Sin  Ravennae,  in  legatione  aliqua 
pronuntiatum,  qualem  his  fortasse  verbis  indicat 
Ennodius,  Nunc  ecclesia  dirigii  laudaiorem.  De  tem- 
pore  hoc  modo  aflirmare  licet,  ante  Cethegum  con- 
sulem,  hoc  est  annum  Christi  iiOi-,  dici  non  potuisse, 
cum  de  recepto  Sirmio  disserat,  quod  Ccthegi  rece- 
ptum  est  consulatu.  Sed  etalia  suutquse  posteriorem 
ostendant.  Ouod  si   quis   ordo  est  iu  serie  operum 


C  posse  transcendere  :  erit  dispensationis  sacrse  de 
famulis  aestimare  quid  exigas,  in  quibus  cognoscis 
totum  tibi  militare  quod  prsevalent.  Propriis  maje- 
stas  tua  oblationem  litterariam  dignetur  altaribus  : 
quia  ne  senescat  claritudo  operum,  advocanda  sunt 
linguarum  exercitia  :  quid  egeris,  ne  vetustas  sibi 
vindicet,  obliget  catena  referentum  :  disciplinarnm 
enim  quietem  vos  tribuetis,  per  quas  vobis  continget 
seternitas.  Nihil  amplius  ccelestis  dispensator   arcaui 

Ennodii  qua  in  antiquis  exemplaribus  digesta  sunt, 
facilis  est  conjeetura  panegyrieum  huuc  in  annum 
507  vel  508  conjici  oportere. 

s  Theoderico]  Regi  Italise.  Ostrogothorum,  rdum 
adhuc  in  Panuoniis  versarentur,  reges  ex  Amala 
stirpe  germani  tres  fuerunt,  Valamer,  Theodemer  et 
I)  Widemer.  Theodemeris  ex  concuhina  lilius  fuit  hic 
Theodericus,  consul  ordinarius,  et  magistcr  nnlitum 
in  Thracia  sub  Zenone,  ac  tandem  rex  ltaliie  :  cui 
Valameris  cognomentum  trihuit  Marcellinus  comes 
in  Chronico.  fialchus  veroSophista  [Philadelphiensis 
in  Historia  Byzantina,  Valameris  lilium,  sed  perpe- 
rain,  nominat,  cum  Theodemerem  llli  patrcm  inultis 
locis  asserat  Jornandes  in  rebus  Geticis,  Valamo- 
remquc  illiuspatruum  vocct. 


160 


PANEGYRICDS  TIIEODERIOO  RECI  DICTUS. 


170 


ab  humanis  poscit  ingcniis,  ni=>i  ut  Intelligant,  quo  A  nemo  indignationi  toffi  nisi  humilitale  subtractus  cst; 


veniat  auctore  quod  sapiunt.  Inter  Deo  proximos 
agnovisse  qui  preestitit,  reddidisse  est  beneficium  : 
quod  descendit  a  superis,  sola  hymnorum  licet  mer- 
cede  taxari  :  fahricator  muudi  ad  potiora  munera 
modulaiis  invitatur  eloqaiis.  Dicite,  si  non  prsemii 
loco  opilici  suo  lingua  hlanditur.  Jungitur,  quod  de 
sacrario  mundi  pectoris  laudatio  dehet  principalis 
cflluere  :  nec  solum  lingusa  nitorem  postulat  com- 
memoratio  numinis  tui,  bono  asserenda  conscicnli;r. 
In  divinis  obsequiis  feriato  ore  pcragit  rncns  sercna 
sacriiicium  :  actuum  munitus  claritate,  in  oethcrio 
cultu  etiam  mutus  ohsequitur.  Ergo  ct  me  titulus 
qui  ohstarc  putabatur,  invitat;  utinam  mundior  pro- 
fessio  habeat  concordiam  cum  secretis,  ne  dissentiat 
splendor  cordis  a  corpore. 

Salvc  nunc,  regum  maxime,  in  cujus  dominio 
sapovem  suum  ingenuitatis  vigor  agnovit.  Salve,  sta- 
tus  reipnblicae  :  nam  ncfas  est,  separatim  a  te  siinul 
collata  narrare,  et  unius  bona  temporis  verborum 
divisione  discernere.  Si  bella  regis  mei  numerem, 
tot  invenio,  quot  triumphos  :  congrcssui  tuo  nullus 
bostium,  nisi  qui  laudibus  adderetur,  occurrit  :  mili- 
1avit  tropoeis,  qui  restitit  voluntati  :  nam  semper  aut 
pietati  tuee  peperit  subjectus  gloriam,  aut  qui  prce- 
sumpsit  tela,  virtuti.  Qui  te  in  acie  conspexit,  supera- 
tus  est ;  qui  in  pace,  nil  timuit :  necpromissio  vene- 
rabilis  claudicavit  inter  prospera  ;  nec  passus  est 
moram  vigor  in  prceliis.  Callis  tuus   multo   vallatus 


cum  in  sociorum  profecisset  numero,  qui  rogavit. 
Non  tibi  ignotus  cst  algor  Scythice  :  non  .Merocn, 
aut  anlielum  cestibus  Cancrum,  ut  alterius  possessor 
orbis,  ignoras  :  didicisti  universa  subigcndo,  quse 
nobisvix  auditu  patuerunt.  Ihnc  quidem  majora  sunt 
homine  :  scd  qui  ad  mundi  paratur  gubernacula, 
necesse  est  ut  universis  veniat  cardinibus  institutus. 
Nimis  velociter  tempus  maturce  laudis  arripui  :  ct 
quasi  non  in  primordiis  fluvius  etiam  torrentis  fatis- 
cat  ingenii,  sicpcr  narrationis  famem  fruges  pcrfectoe 
oetatis  invasi.  Laurearum  ordiues  quoeril,  qui  et  ce- 
leritate  carum  supcratur  et  numero.  Citius  a  te, 
invictis?ime,  insignia  quoe  reteximus  impleta  sunt, 
quam  dicantur.  Quis  ferat  in  gestorum  suorum  elo- 
"  cutione  torporem,  quem  in  actione  non  pertulit? 

3  Educavit  te  in  gremio  civilitatis  Graecia,  proesaga 
venturi  :  qucm  ita  ingrcssum  vitoe  limen  erudivit,  ut 
dum  adhuc  de  puero  haberet  bilaritatem,  mox  cam 
scqueretur  securitas  de  tutore.  Adhuc  in  cano  ilore 
degebas  adolescentioe,  ncc  virtutum  messem  lacteus 
antc  experimentum  culmus  attulerat  :  adhuc  blanda 
erat  imago  pubescentis,  nec  cingens  faciem  lanugo 
vestibat  :  quando  a;vi  purnura  et  tlosculus  superve- 
nicntis  imperii  promittebat  sollicitis  de  gratio?,  com- 
mutatione  terrorem,  cum  in  probationem  roboris  et 
clementice  tuoe  ruptis  vinculis  furor  emicuit  :  et  evis- 
ceratas  diuturna  quiete  mentes  occasionis  pabulo 
subjugavit.  4  Pulsa  est  extemplo  principalis  urbe  re- 


obstaculo,  et  quolidianas  victorias  vidit,  et  profectio-  q  verentia,  et  in  vacuam  possessionem  nullo   ascitus 


nis  detrimenta  non  attulit  :  sic  inimicorum  interclu- 
sus  agminibus,  ut  negaret  accessum  :  sic  tuo  pate- 
factus  impulsu,  quasi  hostium  providentia  nil  noce- 
ret.  Hoec  si  felicitati  tuoe  ascribenda  sunt,  est  plena 
dos  principis  :  omni  honore  angustior,  si  labori. 
Prima  dextris  omnibus  contra  naturam  certamina 
suscipiens,  ne  resistendi  spes  relinqueretur  inimicis, 
varias  tibi  loco  principe  coeli  leges,  terrarum  muni- 
mina,  fhiminum  *  superbia  subdidisti.  Mentior,  si. 
unquam  dispositis  tui  impedimentum  exhibuit  ardor, 
aut  frigus  :  si  tumore  gurgitum,  si  bibendi  necessi- 
tate  constrictus  es  :  si  Alpium  juga,  2  connexis  poli 
sublimitate  sociata,  cursibus  tuis  attulere  tarditatem. 
Nescierunt  resistere,  quos  devictis  locorum  munitio- 


sanguine  tyrannus  accessit  :  qui  aula  potitus,  defini- 
vit,  postquam  mctu  hostes  suos  debellaverat,  nihil 
superesse  quod  gereret  :  cum  animos  tuos  sine  an- 
norum  suffragio  impulit  lux  naturoe,  ne  aut  causa 
melior  te  coram  posito  subjaceret  :  aut  non  benefi- 
cium  necessitatis  tempore  redderes,  quod  pacis  ac- 
ceperas.  In  ipsis  congressionis  tuoe  foribus  cessit  in- 
vasor,  cum  profugo  per  te  sceptra  redderentur  de 
salute  dubitanti.  Ventilemus  bistorias,  interrogentur 
annales  :  apud  quos  constitit,  refusum  exsuli  quem 
cruore  suorex  genitus  emerat,principatum?  Castren- 
sis  gloria  turmarum  participatione  dispergitur  :  nec 
ad  unum  referri  potest  quod  venerit  collatione  mul- 
torum.  Singularis  boni  fructus  est  ambitionis  refre- 


nibus   invenisti  :    quia    securos    faciunt  interrupta,  D  natio  :   illo   maxime    tempore,    quo   sine    opinionis 


quos  protegunt;  et  laxatis  in  otio  animis  vivunt,  qui 
tutiora  possederint.  Adversus  te  nec  campestris  ha- 
bitatio  pares  protulit ;  nec  quos  amplexa  sunt  invia, 
nisi  exstiterunt  supplices,  a  depreedatione  subduxit. 
ln  possessione  tua  positus  sine  formidine  divitias 
indicavit :  nec  rebellem  juvit,  si  pauper  innotuit : 

1  Editiones  aliquoe,  superba. 

2  Editiones  aliquoe,  convexi. 

3  Educavit  te  Grxcia]  Constantinopolis.  Obses  enim 
a  patre  Leoni  Augusto  datus,  cum  annum  oetatis  sep- 
timum  vix  excederel,  in  ejus  aula  educatus  est,  prin- 
cipisque,  ut  Jornandes  eodem  libro  scribit,  gratiam 
meruit  :  a  quo  post  decem  tandem  annos  ad  patrem 
remissus  est. 

*  Pulsaestprincipalis  urbe]  Zeno  Augustus  Verinae 
socrus  fraude  circumventus ,  Constantinopoli  relicta 

Patrol.  LXIII. 


damno  possis  acquisita  retinere.  Par  te,  inclyte  do- 
mine,  laus  respicit  donati  diadematis  et  defensi.  Si 
te  illarum  rector  partium  non  amavit,  perculsus  proe- 
fuit  reipublicee  :  si  dilexit,  obnoxius  :  usus  es  in 
tuorum  fide  meritorum  teste  purpurato. 
Jam  tunc  in  jus  tuum  se  palatia  ipsa  contulerant. 

in  Isauriam  profugit.  Vacua  aula  biennii  ferme  spatio 
potitus  est  Basiliscus,  Zenone  ipso  n  consule,  anno 
Christi  473.  Hic  igitur  est  quem  tyrannum  vocat. 
Post  hoec  Zeno  collecto  exercitu,  cedente  Rasilisco, 
imperium  recepit.  In  eaque  expeditione  Zenoni  auxi- 
liatum  oportet  Theodericum,  quando  integram  ei  lau- 
dem  restituti  Zenonis  trihuit  Ennodius  :  etsi  nulla 
ejus  bac  in  parte  mentio,  neque  in  excerptis  Candidi 
apud  Photium,  neque  apud  alios  qui  de  Zenonis  re- 
bus  scripserunt. 


171 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


172 


nemo  credidit,  non  te  posse  ad  quem  voluisses  traus- 
ferre,  quod  reddideras.  Sed  parcus  in  exigendis  prae- 
miis,  quasi  sufiicerent  ad  vicissitudinem  operum 
tuorum,  '  fasces  acce])isti  :  non  quo  tibi  accederet 
genius  de  curuli,  sed  ut  de  te  pretium  palmata  me- 
rerelur.  Quis  hanc  civilitatem  credat  inter  familiares 
tibi  vivere  plena  exsecutione  virtutis?  Ille  annus  ha- 
buitcoiisulem,  quirempublicamnontamsollicitudine, 
quam  opinione  tueretur  :  2  quo  in  segmentis  posito, 
quae  ab  hostibus  sumpta  fuerunt  arma,  tremuerunt. 
Quando  talis  contigit  sorte  lictoris,  qualem  dedit  ab 
jpsa  mundi  infantia  regum  examinata  claritudo?  Nolo 
per  casus  errare  dominatuum  :  in  tuo  stemmate  pro- 
bati  sunt,  quireperti.  Serranumscipionibus  aratrape- 
pcrerunt  :  qui  dum  grandia  sulcis  semina  commen- 
daret,  honorum  ei  messis  oborta  est.  Sed  minus 
diiigo  prospera,  quae  sumunt  a  desperatione  priuci- 
pium :  vix  paucos  contigit  degenerare  nobiliter,  cum 
familiae  tuoa  debeas  actus  generis  nobiliter  custodire. 
Quid  mihi,  vetuslas  objicias  agrestia  membra  paluda- 
mcntis  decorata?  Ego  tibi,  quod  admirationem  vin- 
cat,  oppono  principem  meum,  ita  ornatum,  ut  eum 
non  liceat  improbari  :  ita  agere,  quasi  inter  irapera- 
tores  adhuc  precetur  adjungi. 

Sed  quid  faciam,  cui  fecunda  actuum  tuorum  seges 
occurrit,  ubi  universa  eligentem  superant?  nescio 
quas  aristas  horreis  inferam,  quas  relinquam.  Stat 
antc  oculos  meos  3  Bulgarum  ductor  *  Libertem  dex- 
tera  tua  asserente  prostratus  ;  nec  exstinctus,  ne  pe- 
riret  monumentis ;  nec  intactus,  ne  viveret  arrogan- 
:  in  gente  indomita  domesticus  astipulator  super- 
futurus  roboris  tui  :  qui  si  sufiiciens  letho  vulnus 
excepisset,  personam  viceras  :  quod  in  luce  substitit, 
submisit  originem.  Haec  est  natio,  cujus  ante  te  fuit 
omne  quod  voluit :  in  qua  titulos  obtinuit,  qui  emit 
adversariorum  sanguine  dignitatem  :  apud  quam  cam- 
pus  estvulgator  natalium.  Namcujus  plus  rubuerunt 
tela  luctaminc,  ille  putatus  est  sine  ambage  subli- 
mior  :  quam  aute  dimicationem  tuam  non  contigit 

1  Fasces  accepisU]  Consul  a  Zenone  designatus  in 
anmmi  484  Marcellinus  comes.  Theodericus  rex  Go- 
ihorum  Zenonis  Aug.  munijlccntiis  r,-nepacalus,ma- 
yisterqueprsesentis  militiaefactus,  consul  quoquedesi- 
gnaius,crediiamsibi  Ripensis  Dacix  pariem,  Mossise- 
que  inferioris  cum  suis  satellitibus  pro  tempore  tenuit. 
Consul  fuit  Orientalis,  collega  Ronue  Venantio.  Cas- 
siodori  Fasti  eo  anno,  D.  N.  Theodericus  et  Ycnan- 

-  Quo  in  scgmeniis  posito)  Quandiu  consul  fuit  in 

toga  picta  sou  palmata  veste  consulari,  quse  segmentis 

eis  ornari  solebat,  Sidonius  de  Asterii  consulatu 

lib.  vm  epist.  G  :  Etitlam  Sarranis  ebriam  succisinter 

pitantia segmenta  palmatam  pluspicta  plus  aurea 

ione  convenustavit.  ila-c  igiturcerta  videturemen- 

i     io,  pro lign. icntis,  quodin  omnibus  libris  legebatur. 

5  lh  ducior  Libertem)  Dehoc  bello,  ni  fallor, 

Athalaricus  lib.  vm  Variarum,  21  ad  Cyprianum  pa- 

tricium,  qui  in  ea  expeditione  sub  1  \o  me- 

,it  :  Habuisti  sub  divae  memoriae  domno  avo  nostro 

in  utraque  parte  laudatus  semper  excubias.  Viditte 

adhuc  gentilis  Danubius  bellatorem  :  non  te  terruit 

Bulgarum  globus,  qui  etiam  nostris  erat  prsesumptione 

c(  rtaminis  obstaturus.  Peculia  re  tibi  fuit  et  r<  nitentes 

barbaros  aggredi  et  conversos  terrore  sectari.  Sic  vi- 


A  agnovisse  resistentem  :  quae  prolixis  temporibus  solo 
bella  consummavit  excursu.  Hos  non  montanae  strues, 
non  tluminum  objectio,  non  negati  egestas  alimenti 
in  artum  necessitatis  lege  continuit ;  dum  credunt 
satis  esse  ad  delicias  equini  pecoris  lac  potare.  Quis 
ferat  adversarium,  qui  pernicis  jumenti  beneficio 
currit  et  pascitur?  Quid  quod  et  illis  animalibus  in- 
dicunt  studiosee  famis  patientiam,  per  quae  esuriem 
vitare  didicerunt?  quemadmodum  tit,  ut  jejunee  cor- 
nipedis  sessor  visceribus  cibos  extrahat,  quos  illa  ne 
conderet,  diligentia  instruente  prospexit?  His  ante 
mundus  pervius  esse  credebatur  :  nuuc  illam  sibi 
tantum  orbis  partem  interclusam  oestimant,  quam 
tueris.  Cursim  multa  transcendo  ;  nepigrioris  5  stellae 
vitio  serus  advenias  :  ne  Romanse  fax  curiae  diu  in 

"  uinbram  coacta  tardius  elucescat.  Inter  vitae  tiroci- 
nia  et  triumphorum  maturitatem,  pectori  sacro  affe- 
ctum  nostri  coelestis  favor  infudit.  Jam  diuturnae 
quietis  dispendio,  per  gubernantum  vilitatem  potens 
terra  consenuerat  :  jam  attulerat  publicis  opibus 
pax  intemerata  defectum  :  cum  apud  nos  quotidianse 
depraedationis  auctus  successibus  e  intestinus  egeret 
populator  :  qui  suorum  prodigus,  incrementa  aerarii 
non  tam  poscebat  surgere  vectigalibus,  quam  rapinis  : 
7  saevientem  ambitu  pauper  dominum  odia  effusione 
contraxerat :  sed  nec  defrudatis  viribus,  quod  mi- 
nuebat  opulentiae,  jungebatur  affectu.  Tunc  enim 
aulce  angustia  in  artum  res  privatas  agitabat :  nec 
micare  usquam  scintillas  famulantum  exstinctus  ty- 

P  ranui  fomes  indulserat.  Metuebat  parentes  exercitus, 
quem  meminisse  originis  suae  admonebat  honor  alie- 
nus  :  nam  ire  ad  nutum  suum  legiones,  et  remeare 
pavore  algidus  imperabat.  Suspecta  enim  est  obedieu- 
tia,  quae  famulatur  indignis  :  et  quotiens  praelatos 
convenit  conscientia  stirpis  ultimae,  et  illud  metuunt, 
quod  timentur.  8  Nata  est  felicis  inter  vos  causa  dis- 
cordiae,  dum  perduelles  animos  in  propinquorum 
tuorum  necem  Romana  prosperitas  invitavit.  Gene- 
rata  est  ab  invalidis  causa  certandi,  et  ne  vel  a  ne- 

cloriam  Gothorum  non  tamnumero.quam  laborejuvisii. 
Idem  epist.  10  Bulgares  toto  orbe  terribiles  fuisse 
dicit. 

4  Eorte  libertatem. 

5  Schot.,  styli. 

p.  G  Intestimus populaior]  Odoacer,  quimoxtyrannus. 
Is  Momyllo  Augusto  ultimo  Romanorum  imperatori 
in  exsilium  pulso  regnum  eripuit  anno  476,  jamque 
annos  pene  1  i  regnarat,  cum  Italiam  sibi  a  Zenone 
Aug.  concessam,  ut  Odoacrum  debellaret,  ingtessus 
est  Theodericus.  Hinc  omnia  in  Ennodii  verbis  per- 
spicua.  Potens  enim  terra,  gubernantium,  hoc  est 
postremorum  principum,  vilitate  attrita  est  Italia  : 
cujus  affectum  desideriumque  apud  Zenonem  profes- 
s.is  est  Theodericus.  Quod  proeter  caeteros  copiose 
cribit  Jornandes  in  Getii 

7  Edit.  aliquee,  swviintcm  ambitum  paupcr  dominus 
odiosa  e/fusione  con/raxera/. 

8  Nata  est  causa  discordise]  Ne  injuria  bello  appe- 
titus  videatur  Odoacer,  lacessitum  ab  eo  dicit  Theo- 
dericum,  stimulatumque  caede   propinquorum  :  hoc 

.  ut  conjicio,  Rugorum,  quo  bello  csesos  aiilixerat 
Odoacer,  Phaeba  rege  capto  Friderico  ejus  lilio  cui 
aperte  favebat  Theoderii  us,  semel  atque  iterum  acie 
fugato,  ut  in  S.  Sevcriui  Vita  uarrat  Eugippius. 


173 


PANEGYRICUS  TIIEODKMICO  DKCl  DIC/TTS. 


174 


gotio  perituris  veniret  fiducia,  pars  fugacium  praelia 

concitavit.  Tunc  a  lc  commonitis  longe  lateque  \i- 
ribus,  innumeros  diflfusa  per  populos  gens  una  con- 
trahitur  migrante  tecum  ad  Ausoniam  mundo,  nullus 
prseter  parentem  iter  arripuit.  Sumpta  sunt  plaustra 

vice  teetorum,  et  in  domos  instabiles  confluxerunt 
omnia  servilura  necessitati.  Tunc  arma  Cereris  et 
solventia  frumentum  bobus  saxa  trahebantur:  oncra- 
tee  fetibus  matres  inter  familias  tuas  oblitee  sexus  et 
ponderis,  parandi  victus  cura  l  laborant.  Tunc  in 
campo  hiems  et  jugi  pruinanim  candore  velata  cae- 
saries,  barham  stiriis  implicuit  criuc  possesso.  Nain 
quod  diligentius  indumentum  matrona  neverat,  du- 
rante  gelu,  ut  adluereret  corpori,  frangebatur.  Pastum 
agminihus  tuis  aut  iudevotffi  nationcs,  aut  educata 
lustris  fera  suggcssit. 

Iuter  hsec,  quffi  tibi  cum  glacie  aut  ardore  cesse- 
runt.  unain  certaminis  tui  lineam  summotenus  libet 
attingere.  2  Ulca  lluvius  est  tutela  Gepidarum,  quffi 
vice  aggerum  munit  audaces,  ct  in  jugorum  morem 
latus  provinciffi  quibusdam  muris  amplectitur,  nullo 
ariete  frustrandis.  Ad  hunc  te  callis  tui  rigor  addu- 
xit :  ubi  pro  legatis  et  gratiffi  postulatione,  obsistendi 
animo  gens  diu  iuvicla  properavit:  cum  pene  cohor- 
tes  tuas  aute  inimicos  lamis  necessitas  obsideret.  Dic 
quffiso,  clementissime  domine,  quid  prffiter  te  spei 
erat  residuum  in  populo  arencc  aut  sideribus  compa- 
rando?  Instantibus  Gepidis,  amne,  pestilentia,  iter 
quod  declinasset  fugiens,  contra  nudatos  vagina  gla- 
dios  transvolasti :  nullius  inscii  mersa  cceuo  haesere 
vestigia  :  nullus  vitae  prodiguspericulum  ignarus  in- 
currit.  Vincitur  humanae  mentis  auctoritas  praevi- 
sione  discriminis :  labascit  fortium  conscientia,  quo- 
tiens  formidanda  oculis  ingeruntur.  Stetit  ante  indo- 
mitam  juventutem  certa  de  mortibus  optio,  cum  nulla 
videretur  securitas  de  salute.  Quid  Catonem  extuli- 
stis  prisca  monumenta,  quod  per  Libycas  Syrtes  duxit 
exercitum,  dum  humanas  neces  ludihria  faceret  esse 
-erpentum  :  vel  cum  sine  virtutis  pretio  educatum 
cceli  vaporibus  veneni  frigus  expertus  est?  Neminem 
contigit  chelydros  ante  videre,  quam  exitium  :  dum 
per  flamen  prodigiosum  et  corporis  fabrica,  utasso- 
lent  animee,  in  auras  evolaret.  Non  cum  viri  fortis 
iaude  perimitur,  qui  unde  venit  nescit  occasus.  Nec 


A  jejunas  pectorum  crales  acta  validioribus  lacertis 
lancea  transmsabat:  cum  inter  naufragia  terrena,  et 
cruoris  undas,  invictissimus  ductor  apparuit,  tali 
muniens  astantes  alloquio:  «Qui  in  hostili  acie  viam 
desiderat,  me  sequatur :  non  respiciat  alterum,  qui 
dimicandi  poscit  exemplum.  Virtus  multitudinem  non 
requirit:  ad  paucos  vadunt  bella  ;  bcllorum  fruclus 
ad  plurimos.  Do  me  ffistimabitur  ezercitus:  el  in  his 
quffi  gessero,  gens  triumphat.  Attollite  signa  pter  quae 
ne  laleam,  providelur  :  noveriut  quem  petant  aut 
cujus  jugulis  acquiescant.  Qui  congrcssu  meo  occur- 
rerint,  nobililentur  exilio.  »  llis  dictis,  poculum 
causa  poposcit  auspicii,  et  laxatis  in  praelium  habenis, 
effusus  est.  Ut  torrens  sata,  ut  leo  armenta,  vastasti : 
nec  concurrens quisquara  substitit,  necevadere  potuit 

"  insequentem.  Portabaris  per  universa,  jam  deficien- 
tilms  telis,  adhuc  ira  crescente.  Extemplo  Gepida- 
rum  versa  conditio  est :  palanles  visi  sunt  mutata 
sorte  victores.  Nam  tu,  venerabilis,  qui  incomitatus 
gustum  luctaminis  arripueras,  vallatus  millibus  ince- 
debas.  Caesa  est  multitudo  adversaria,  donec  paucos 
eriperet  nox  vicina  :  dum  ad  vaga  horrea  copiis  ur- 
bium  referta  veniretur  :  quae  non  solum  satisfacerent 
necessitati,  sed  sublevarent  inter  deliciarum  secunda 
fastidium.  Ita  prosperis  tuis  militavit  adversitas :  et 
contra  famem  tuorum  esuries  pugnavit  hostilis  :  vicit 
inediam  inimica  congressio  :  nec  redisses  ad  valetu- 
diuem,  si  certamina  defuissent.  Hoec  de  innumeris 
actibus  in  ordinem  digesta  sufticiant.  Transeo  Sarma- 

_  tas  cum  statione  migrantes,  et  plebem  conilictuum 
numeratam  sileo  de  tropaeis. 

3  Tibi  cnm  rectore  meo,  Odovacar,  occurro  qui 
universas  contra  eum  nationes,  quasi  orbis  concus- 
sor,  exciveras.  Tot  reges  tecum  ad  bella  convenerant, 
quot  sustinere  generalitas  milites  vix  valeret :  depre- 
hensum  est  varias  esse  mentes  coacervatae  multitu- 
dinis,  nec  spem  victoriae  venire  de  numero.  Adhuc 
tuorum  dextrae  de  praecedenti  tabe  titubant :  ncc  per- 
agebat  votivos  impetus  membrorum  imbecillitas : 
sufiicit  tamen  unum  velle  pro  viribus,  et  indiscretum 
consilium  de  inimicis  loco  roboris  attulit  ultionem. 
Non  te  castra  longo  munita  tempore :  non  iluminis 
profunda  tenuerunt :  datum  est  hostibus  tuis  vallum 


illius  militis  cuneis  tuis  fortitudo  comparanda  est ;  D  construere,  non  tueri.  Repente  aequora  fugacium  dis- 


nec  par  est  in  duce  sapientia.  Illumcivilis  bellifuror 
Dgitabat ;  te  orbis  domina  ad  status  sui  reparationem 
itoma  poscebat.  Sed  quid  diflero,  quod  tibi  eventus 
dexter  exhibuit  ?  Cesserunt  confertissimis  hostiunr 
tuorum  turmis,  quos  ulterior  ripa  susceperat.  Urge- 
hantur  telis,  quos  vorago  aut  irruptio  non   tenebat : 

1  Schot.,  laborabant. 

2  Ulca  fluvius  est  Gepidarum]  Theoderici  regiahoc 
tempore,  ut  Eugippius  idem  et  Marcellinus  in  Chro- 
nico  docent,  Novensis  erat  civitas  in  Mcesiainferiore. 
Noiias,  Novas  appellat  Ptolemaeus.  lnde  orsus  Itali- 
cam  expeditionem,  Sirmium  recta  contendit.  Eo  in 
tractu  qui  interjectus  est,  in  Dacia  Gepidae  Gunda- 
rilho  rege  habitabant:  quos  iter  impedire  ausos  Theo- 
dericus  ad  Ulcam  fluvium  protligavit. 

5  Tibi  Odovacar  occurro]  Pnma  Theoderici  cum 


cursus  obnubit,  per  quae  superandam  domesticam 
tempestatem  abeuntibus  indixisti :  interea  acies  tuoe 
aspectu  consummant  praelia,  non  labore.  Ulic  tibi 
fores  reseravit  felicitas,  manifesto  detegens,  quod 
qui  primorc  loco  cesserant,  secunda  eos  luctamina 
non  manerent.    Sed   instruxit  rursus    in  deceptione 

Odoacre  congressio  ad  Sontium  Venetae  provinciae 
fluvium  iacta,  Probino  et  Eusebio  coss.  anno  Christi 
489,  in  qua  Odoacer,  ut  Cassiodorus  in  Chronico  no- 
tat,  cum  suis  omnibus  fugatus  est.  Fiumen  ergo  cujus 
meminit  Eunodius,  esl  Sontius,  sive  ut  in  Cassiodori 
Chronico  scriptum  est,  Isontius.  Sed  Sontius  item 
est  Jornandi,  et  Cassiodoro  ipsi  lib.  t  Variar.,  18, 
verbis  Theoderici,  Ex  quo,  ait,  Beo  propilio  Sonlii 
Jluenta  transmisimus,  ubi  primum  Italix  nos  suscepit 
imperium. 


175 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


176 


suimens  vaga  conflictum  :  J  dumapud  Veronamtuam  A  dum  tumefaceres    gurgites  de  cruore,  in  parte  alia 


apparatum  nubeli  laxis  manibus  pugna  instruebatur 
impendiis.  Nibil  fortius  adversariis  tuis  ante  aciem  : 
sed  cum  belli  cecinerunt  classica,  nihil  infirmius: 
maxima  in  luclaminis  promissione  virtus,  et  si  suffi- 
ceret  lingua  pro  dexteris,  copia  summa  verborum. 
ELectus  est  locorum  situs,  non  tam  congressui  utilis, 
quam  pavori :  providentes  ne  ascriberetur  casui  pri- 
ma  etiam  discessio  perfugarum,  et  tamen  reipublicae 
candida  fortuna  perurgebat,  ne  ccepto  desisteres. 
Itineris  tui  permensus  intervalla,  conspexisti  ignes 
hostium  astrorum  more  rutilantes  :  ut  si  aliquando 
tibi  fuissent  nota  formido,  in  abruptum  te  pendere 
didicisses.  Nunquam  animi  tui  status,  aut  secundarum 
rerum  tumore  elatus  est,  aut  dubiis  acquievit.  Insta- 
bat  certandi  dies  multis  tenebras  allatura.  Cum  pri- 
mum  aurora  bigis  in  croceis  ortum  jnbarisindicavit ; 
cum  de  oceani  lymphis  solis  flamma  surrexit  :  jam 
raucum  buccinoe  concinebant,  jam  te  sui  oblitus  quse- 
rebat  exercitus.  Qui  dum  munimentis  chalybis  peclus 
includeres,  dum  ocreis  armarere,  dum  lateri  tuo  vin- 
dex  libertatis  gladius  aptaretur,  sanctam  matrem  et 
venerabilem  sororem,  quse  ad  te  diligentise  causa 
convenerant;  duia  inter  spem  et  metum  feminea 
sollicitudo  penderet,  dum  de  eventu  attonitoe  vultus 
tuisidere  pascerentur,  talibus  alloquiis  conflrmasti  : 
«  Scis,  genitrix,  partus  tui  honore  universis  nota 
nationibus,  quod  natalis  mei  tempore  virum  fecunda 
genuisti  :  dies  est,  quo  filii  tui  sexum  campus  an- 


sistebatur  impetus  fluentorum.  Itaque  ne  ensibus  non 
sufficeres,  pro  te  et  lympha  militavit.  Salve  fluvio- 
rum  splendidissime,  qui  ex  majore  parte  sordes  Italioe 
deluisti,  mundifsecem  suscipiens  sine  dispendio  puri- 
tatis.  Ecce  ille  tectus  armatis  campus  enituit  huma- 
norum  ossium  candore  nobilissimus  ;  habemus,  quo- 
tiens  vetusti  doloris  urgemur  memoria,  quod  tueri. 
Scenam  pulcherrimam  servet  terra.  Sublimes  tandiu 
maneat  quod  passi  sunt,  quandiu  deleat  oblivio  quod 
fecerunt.  0  utinam  voracibus  abripere  aliquid  bestiis 
non  liceret !  Perit  desiderabili  spectaculo,  quod  ac- 
quisiverint  furta  belluarum. 

Illic  vellem  ut  a;tatis  immemor,  Roma,  commeares. 
R  Si  venires  lapsantibus  tremebunda  vestigiis,  eevura 
gaudia  commutarent.  Quid  semper  delubris  immersa 
concluderis?  Hic  actum  est,  ut  plures  babeas  con- 
sules,  quam  ante  videris  candidatos.  Agnosce  cle- 
mentiam  domini  tui :  saporem  te  voluithaurire  trium- 
phorum,  quam  dubia  elegit  nescire  certaminum. 

Ecce  iterum  ad  deditionem  sibi  cognitam  hostium 
letho  debita  pars  cucurrit :  et  cum  excessissent  oc- 
cumbentes  numerum,  ad  servitium  tamen  armis  in- 
structa  radiantibus  agmina  convenerunt.  Flexus  est 
animus  tuus  pronus  semper  ad  veniam.  Credidisti 
quod  fidem  assuescerent  magisteria  necessitatis, 
quam  nunquam  exhibuerant  studio  conciliante  prin- 
cipibus.  Servavit  te,  regum  proecipue,  quod  abjocisti 
sacramenti  confidentia  cautionem.  Pependimus  anxii 


nuntiet  :  telis  agendum  est,  ut  avorum  per  me  decora  C  ne  mererentur,  quos  de  hostibus  tuis  receperas,  non 


non  pereant  :  sine  causa  parentum  titulis  nitimur, 
nisi  propriis  adjuvemur.  Statante  oculos  meos  geni- 
tor,  de  quo  nunquam  fecit  in  certanime  fortunaludi- 
brium  :  qui  dextros  sibi  ipse  peperit  valetudine  exi- 
gente  successus  :  hoc  oportet  duce  contendi,  qui  om- 
nia  incertanon  timuit,  sed  ipse  sibi  secunda  conscivit. 
Vos  lamen  elaboratas  vestes,  et  liciorum  tormenta 
devehite  :  cultiorem  me  acies  suscipiat,  quam  festa 
consuerunt :  qui  me  de  impelu  non  cognoverit,  aesti- 
met  de  nitore.  Invitet  cupidornm  oculos  honor  indu- 
menti :  pretiosior  species  feriendos  exhibeat  :  habeat 
laboris  solatium,  cui  jugulum  meum  fortuna  preesti- 
terit :  inhient  jacenti  splendori,  quos  non  contigerit 
videre  pugnantem.  »  His  dictis,  excepit  te  tergo  soni- 
pes,  lituorum  desideriis  inquietus.  Sed  dum  indul- 
sisti  affatibus,  inimica  legiones  tuoe  premebantur  in- 
stantia.  Dedisti  inertibus  fiduciam,  dum  moraris :  et 
hoc  credo  provisione  cuDlicolum,  ne  deberetur  multi- 
tudini,  quod  vicisti.  Protinus  adventum  tuum  indica- 
vit  hostibus  populus  occisorum  :  exsecutorem  pro- 
didit  coedis  enormitas.  Sed  nec  illis  remedia  defuere 
consueta.  Continuo  alas  quas  tribuit  formido,  sum- 
pserunt :  cursu  proepeti  interitum  mortis  eligentes. 
Qui  me  veritati  nescit  obsecutum,  Athesis  undas  vi- 
deat   tua    vice  opulcntas  exstitisse  cadaveribus :   ct 

1  Dum  apud  Veronam]  Eodem  anno,  inquit  Cassio- 
dorus,  repetito  cun/lictu  vincitur  Odovacer.  Jornandcs : 
Quem  ille  Odoacrem  Theodericus,  ad  campos  Vero- 
nenses  occurrens  magna  strage  delevit. 


I) 


perire.  Gratias  tibi,  mundi  arbiter  Deus,  qui  con- 
scientias  veterno  errore  possessas  ad  ultores  gladios 
impulisti.  Puderet  me  recensere  levitatem  origina- 
riam,  nisi  eam  viderem  tuis  laudibus  obsequentem. 
Quid  dissimulo  gesta  persequi?  Libuit  eos  rursus 
tendenti  inermem  dexteram  *  Odovacri  regna  polli- 
ceri.  Innotuit  illico  rebus  in  luce  deprehensis  hosti- 
lium  error  animorum.  Advocasti  providentiam  actuum 
tuorum  comitem  :  et  neimpunita  essetlibido  discur- 
rentium,  ultionis  vexilla  concutiens,  fecisti  consilio- 
rum  participem  in  secretis  populum  jam  probatum. 
Neminem  adversarium  agnovisse  contigit,  quod  te- 
cum  pars  mundi  potior  disponebat.  Mandata  est  per 
lvdones  disjunctissimas  nex  votiva.  Quis  ha>c  praeter 
supernam  voluntatem  preestitit,  et  unius  ictu  tempo- 
ris  efTunderetur  Romani  nominis  clades  longa  tempo- 
rum  improbitate  collecta  ?  Hic  quo  me  vertam  nescio. 
Gradum  referam,  qui  suscepi  officium  laudatoris  ;  an 
arreptum  praconiorum  tuorum  iter  ingrediar  ?  Con- 
sumpta  res  est  prospero  fatalique  bello  :  succisa  est 
Odovacris  pra?sumptio,  postquam  eum  contigit  de 
fallacia  non  juvari.  Quid  Herulorum  agmina  fusa 
commemorem?  Qui  ideo  adversus  te  deducti  sunt,  ut 
hic  agnoscerent,  #etiam  in  propriis  sedibus  quem  ti- 
mercnt  :  egit  causas  longoe  quietis  tuoe  furor  alienus. 

5  Odovacri  regna  poUiceri]  Tusa  duce  atque  au- 
ctoro  :  qui  cum  deditilio  exercitu  ad  Odoacris  partes 
iterum  defecit :  uude  secuta  est  obsidio  Ticinensis, 
quo  so  Theodericus  reccpera^ :  ut  est  in  Vita  Epiphanii. 


177 


PANKGYMCKS  THKODKMOO  BKGI  DICTKS. 


178 


Taceo  ubi  *  tibi  injuncta  cst  pax  diuturna,  Burgun- 
dio  :  quando  sic  fcederibus  obsecutus  es,  ut  deputctur, 
quod  vivis  feriutus,  constantioe,  non  pavori.  Illud 
quoque  quis  patiatur  notitia^,  perire,  quod  bono  feli- 
citatis  tua)  concurrentia  inter  so  vidinms  lela  perfl- 
doruni,  et  inimicas  acies  te  occupatum  in  aliis  pia 
congressione  cecidisse?  Quotiens  tibi  vicit  qui  contra 
te  sumpscrat  vota  pugnandi?  2  Dicat  Fridericus,  qui 
postquam  Qdem  loesit,  bostes  tuos  interitu  comitatus 
est;  contra  illos  arma  concutiens,  quibus  fuerat  er- 
rore  sociatus;  quando  nata  est  inter  sceleratos  de 
hoc  quod  intelligebant  seunum  velle  discordia.  Adsit 
Divinitas,  et  beneticia  sua  iu  oevurn  producat  :  qua 
disponente  votiva  inter  reos  evenero  litigia.  Nam 
Fridericus,  postquam  tibi  de  adversariis  tuis  peregit 
triumplium,  de  se  proebuit. 

Trabit  me  ad  aliam  partem  venerabilium  pars  ma- 
gna  meritorum.  Video  inspiratHm  decorem  urbium 
cineribus  evenisse,  et  sub  civilitatis  pleniludine  3  pa- 
latina  ubique  tecta  rutilare.  Video  ante  perfecta  oedi- 
licia,  quam  me  contigisset,  disposita.  Ula  ipsa  mater 
civitatum  Roma  juvenescit,  marcida  senectutis  mem- 
bra  resecando.  Dale  veniam,  Lupercalis  genii  sacra 
rudimenta  :  plus  est  occasum  repellere,  quam  de- 
disse  principia.  Huc  accedit,  quod  coronam  curioe 
innumero  tlore  velasti.  Nullum  de  bonoribus  tetigit 
desperatio,  quem  juverunt  deprecantem  bona  con- 
scientiae  :  nescit  de  effectu  petitionis  dubitare,  qui 
splendidis  inopsmeritis  non  rogavit.  Aut  boni  sumus 
proposito  nostro,  aut  tuo  informamur  exemplo.  Cre- 
verunt  reipublicoe  opes  cum  privatorum  profectibus  : 
nusquam  in  aula  tua  ambitus  et  opum  ubique  ditfusio 
est :  nemo  indonatus  abscedit,  et  nullus  incommoda 
proscriptionis  ingemiscit.  Legationibus  tuis  inest  vi- 
gor  immortalis;  mandatorum  ordinem  digeris,  prius- 
quam  legatos  aspicias  :  nec  replicationibus  tuis  re- 
periuntur  contraria;  nec  objectionibus  facilisoccurrit 
resolutio.  Kxcubat  pro  armis  opinio  principalis  :  otia 
nostra  magni  regis  sollicitudo  custodit :  nec  tamen 

1  Tibi  pax  diuturna  Burgundio}  Pacem  intelligit 
cum  Burgundionum  rege  Gundobado  ictam,  atque 
Ostrogotbs  Theoderici  iilioe  cum  Sigismundo  Gundo- 
badi  lilio  nuptiis  copulatam,  de  qua  rex  ipse  Burgun- 
dio  ad  Kpiphanium  episcopum  Theoderici  legatum  : 
Concedat  tamen  dkinitatis  assensus,  utsolidatuminter 
nos  fcedus  lonna  setate  servctur. 

2  Dicat  Fridericus]  Ka?bani  Rugorum  regis  filius. 
Is  pro  Theodorico  primum  hocbello  militarat  :  post- 
ea  lidem  fregit,  et  hostibus  sociatus  est.  Tum  orta 
inter  hostes  ipsos  discordia,  collatis  signis,  Kridericus 
victus  est.  Ita  qui  Theoderico  triumphum  de  adver- 
sariis  suis  ante  pepererat,  de  se  ipso  iisdem  preebuit, 
quando  ab  eis  prostratus  est. 

5  Palatina  ubique  iecta}  Cassiodorus  Patricio  et  Hy- 
patio  coss.  de  Theoderico  :  Sub  cvjus  felici  imperio 
plurimx  renovantur  urbes,  munilissima  castella  con- 
duntur,  consurgunt  admiranda  palatia,  magnisque 
ejus  operibus  antiqua  miracula  superantur.  Idem  in- 
ter  coeteras  ejus  fabricas  formam  laudat  Ravennatem 
instauratam. 

4  Sirmiensium  civitas]  Sirmium  caput  Pannonice 
inferioris,  quoe  proinde  Sirmiensis  Panuonia  dicitur 
lib.  iii  Variar.,  23.  In  ea  regnabat  hoc  tempore  Tra- 
saricus  rex  Gepidarum.  Quem  Theodericus  propter 


A  desistis  castella  propagaro,  curas  tuas  in  longum 
produccns  :  nec  viri  fortis  in  te  deest  securitas,  ncc 
cautela  metuentis.  0  geminam  in  ano  principe  vir- 
tutum  plenitudinem !  quee  Dominum  resignal  aucto- 
rem  :  quia  Qon  habet  inter  bomines,  a  quo  videatur 
sumpsisse  quod  exbibet. 

Sed  ecce  rursus  post  quietem  solidam  ad  acies 
vcrba  revocamus :  iterum  ad  se  tubavocat  eloquium. 
4  Sirmiensium  civitas  olim  limes  Italia-,  fuit  :  in  qua 
scniorcs  domini  excubabant,  ne  coacervata  illinc 
Qnitimarum  vulncrageutium  in  Romanum  corpusex- 
currcrent.  Il;ec  postea  per  regentium  neglectum  in 
(icpidarum  jura  concessit :  hinc  quotidiana  insulta- 
tio,  ct  incomposita  legationum  frequentia  mitteba- 

R  tur.  Urebant  animum  principis  dolosi  blandimenla 
commenti;  et  circa  alios  Gepidas  quorum  ductor  est 
Gunderith,  intempestiva  Traserici  familiaritas.  Cre- 
debas  in  tua  injuria  perire,  quia  diu  licebat  Italisc 
possessionem  te  dominante  retineri.  Nec  sufliciebat 
consolatio,  quod  eam  tu  non  perdideras :  cum  iin- 
mensus  esset  dolor,  cur  illam  retentator  non  inter 
dominationis  tuoe  exordia  reddidisset :  minui  iestimas 
quod  uon  crescit  imperium.  Postquam  tamen  liquido 
Traserici  patuere  commenta,  Gothorum  nobilissimos 
Pitzia,  Ilerduic,  et  pubem  nullis  adhuc  dedicatam 
prteliis  destinasti :  ut  si  oblatis  pactionibus  acquie- 
sceret,  semel  invaso  locorum  potiretur  arbitrio.  Sed 
usus  inconstantis  felicitati  tuae  obsecutus  est  :  fugit 
sponte  aliena,  et  sine  impulsu  exercitus  tui  deseruit 

C  quod  debebat.  Continuo  Pitzia,  qui  et  de  te  eventus 
utiles  sumpserat,  et  consiliorum  momenta  librabat, 
non  acquisitam  esse  terram  credidit,  sed  refusam  : 
necrapinis  ut  lucrativa  populatus  est ;  sed  dispensai 
tionibus  servavit  ut  propria.  Quibus  ibi  ordinationem 
moderantibus,  5  per  fcederati  Mundonis  attrectatio- 
nem  Groecia  est  professa  discordiam,  secum  Bulgares 
suos  in  tutela  deducendo;  quibus  inter  Martios  con- 
flictus  castelli  vice  usa  minilatur.  Tunc  Mundo  cre- 
dens  ad  prsesidium  suflicere,  si  cohortes  tuoc  quid 

occultam,  ut  Knnodio  placet,  cum  aliis  Gepidis,  qui- 
bus  Gundarithus  proeerat,  conspirationem,  per  Pit- 
ziam  comitem  devicit,  et  Sirmium  Italiae  regno 
restituit,  Cethego  consule,  ut  Cassiodori  notat  Chro- 
nicum,  anno  Christi  30i.  Jornandes  de  Rebus  Geti- 
D  cis:  Suumcomitemintcrprimos  eleclumadobtinendam 
Sirmiensem  direxit  civitatem.  Quam  ille  expulso  rcge 
ejus  Trasarico  filio  Trastilx,  retenta  ejus  matre  obti- 
nuit.  De  bac  ipsa  expeditione  et  sequenli,  Athalaricus 
lib.  vni  Variar.,  10.  Pitziee  vero  comitis  celebratoe 
opinionis  viri  meminit  Theodericus  lib.  v,  epist.  29. 
5  Per  fxderati  Muudonis  aitrcctaiionem]  Hoc  est, 
Mundonem  aggressa,  qui  fcedere  junctus  erat  Theo- 
derico.  Mundoni  igitur,  qui  coilecta  latronum  et  aba- 
ctorum  manu,  Ilertaque  munitione  ad  Danubium  oc- 
cupata,  illinc  agresti  ritu  circumquaque  proedasagens 
impetitabat,  cum  illum  oppugnare  adjunctis  sibi  Bul- 
garibus  aggressus  esset  Sabinianus,  militum  per  Illy- 
ricum  magister  Anastasii  Aug.  jam  pene  desperato, 
ac  deditionem  meditanti  opem  tulit  Pitzia,  Sabiniani- 
que  copiis  ingenti  strage  ad  Margum  deletis,  Mundo- 
nem  eripuit,  ac  Theoderico  regi  volentem  subjecit, 
Sabiniano  ipso  ac  Theodoro  coss.  anno  ;>05,  ut  fusius 
narrant  Marcellinus  comes,  et  Jornandes  in  Rebus 
Geticis. 


179 


E.NNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


180 


paterelur  agnoscerent,  pernicibus  nuntiis  periculi 
lidem  commisit :  qui  ante  defensoris  ioire  pro  parlibus 
suis  conspexit  certamina,  quam  moliri  didicisset  : 
tamen  eminus  Pitzia  indomitam  Bulgarum  juvenlu- 
tem  speculatus  est,  ardentes  adolesceutium  impetus 
potioribus  verborum  armavit  ixn  endiis  :  «  .Alemini- 
stis,  socii,  cujus  ad  hcec  loca  commeastis  imperio  : 
nemo  absentes  credat  regis  nostri  oculos,  pro  cu 
fama  dimicandum  e»t :   si  ccelum   lancccirum  iml 

exeret,  qui  fortius  telum  jaceret,  non  lateret. 
Ferro  pectora  immergite,  ut  veniat  de  horrore  vitae 
spes  manifesta  victoriae.  Gredo  regii  lestem  roboris 
jam  deftmctum;  nec  superesse  qui  illis  quem  habea- 
mus  dominum,  consueverat  indicare  :  aut  forte  gen- 
tem  uoslram  dedignantur  aestimare  de  principe.  In- 
telligant  abeo  fluxissc  quod  gerimus  :  nec  liceat  illis, 
quod  rector  nostertransmisit  ad  originem,  uni  tantum 
debere  personae.  »  Haec  eloquia  lituis  commutavit  : 
continuo  ut  assolet  ater  nimbus  tectis  crepitautibus 
procellarum  mugire  discursum  :  sic  se  praecipitem 
plebs  Martis  immiscuit.  Incerta  din  conllictus  lance 
titubavit :  dum  par  ex  utroque  latere  pugnandi  sur- 
rexisset  asperitas.  Concurrebaut  duae  nationes,  qui- 
bus  nunquam  inter  gladios  fuga  subvenerat :  miratce 
sunt  mutuo  sui  similes  inveniri,  etin  humano  genere 
vel  Gothus  resistentem  audere,  vel  Bulgares.  Inlerea 
dum  anceps  esset  fortuna  certaminis,  et  pennatae 
mortes  sibi  aethera  vindicarent,  superavit  nostii  me- 
moria  prineipis,  durn  agerent,  ut  singulorum  apud 
eum  merita  campus  assereret.  Versa  est  in  fugam 
natio  punila  gravius,  quod  evasit :  tellus  excita  tre- 
muit  concussione  cornipedum  :  cum  ingeuti  lamen- 
tatione  properabant,  postquara  viderunt  non  esse  se 
dubios  de  salute.  Cceli  arbiter  Deus,  raunera  collata 
multiplica.  llli  nunquara  dubii  detriumphis  :  illi  quos 
suspexit  universitas,  perditis  bellorum  signis,  et  per- 
culsi  incolumitate  discedunt ;  lerque  beatos  esse  cia- 
mitantes,  quos  oppetere  contigisset.  Quid  strages 
militum  revolvam,  et  Sabiniani  ducis  abitionem  tur- 
pissimam?  cura  a  ratione  dividatur,  retexere  exter- 
minatis  patrociniis  quid  evenerit  indefenso.  Tunc  ne 
videretar  celebrandus  saeculis  Pitzia  non  tam  miii- 
tasse  gloriae  quam  cupiditati,  liquit  feris  aut  avibus 
campi  laborem,  cura  jejunum  miliiem  opulentis  de- 
trahere  cadaveribus  nihil  juberet.  Sed  hacc  quibus 
linguis  sufficienter  explicanda  sunt?  qua  poterunt 
facuudiaj  dote  reserari?  Diu  tu  vicisti  in  universis 
congressibus  tuis,  nunc  incipiens  in  obsequio  habere 
victorcs.    Interea    ad  liraitem  suum  Romana    regna 

1  Casdgatas  Yandalorum  deprxdaliones]  Cassiodo- 
rus  Olybrio  Jun.  cos.  :  Tum  i  tiam  Vandali,  pace  sup- 
pliciter  postulata,  a  Sicilix  depraedatibne  cessarunt. 
Antea  enim  per  Siciliam  et  Italise  omnes  oras,  quu 
ventus  impulerat,  continuo  praedabantur. 

*  Affines  esse  meruerunt]  Per  Amalafi  edam  Theode- 
i  l.i  sororem,  quee  i  hrasamundo  regi  nupsit.  Jornan- 
de  :  Et  ut  adplenum  progeniem  suam  dilaiaret,  A.ma- 
lafredum  germanam  suam,  malrem  Theodabati  qui 
postea  rcxfuit,  in  Africam  regi  Vandalorum  conju- 
gem  dirigit  Thrasemundo. 

3  Alamannix generalitas  intra  ItaliSB  U  rniinos  AJa. 
inanui  Suevis  iu  Germania  liuitimi,  cura  a  Clodovaeo 


B 


\  remearunt :  dicta  more  veterum  praecepta  Sirmien- 
sibus  :  de  suis  per  vicinitatem  tuam  dubitant,  qui 
hactenus  nostra  tenuerunt. 

Quid  *  castigatas  Vaudalorum  ventis  parentibus 
eloquar  depraedationes,  quibus  pro  annua  pensione 
satis  est  amicitia  tua?  Evagari  ultra  possibilitatem 
nesciunt,  duce  sapientia  :  2  afflnes  esse  raeruerunt, 
quia  obedire  non  abnuunt. 

Iltec  de  gestorum  tuorum  cumulis,  majorvoto  qiam 
eloquentia,  strictim  digesta  replicavi,  raelioribus  in- 
tacta  derelinquens.  Videro  quis  rae  vincat  facundia, 
nerao  ci.ca  te  transcendere  valebit  aflectu.  Habes 
banc,  Deoinspirante,  mansuetudinein,  ut  te  plus  cre- 
das  posse  diligentia  quam  timore.  Excellentia  bona 
sunt  glorice  tuae  inserla  monuraentis,  utcum  tereges 
metuant,  famuli  ament :  nam  queecunque  tibi,  metitis 
subjcctorum  viribus,  dari  imperas,  credis  posse  de- 
negari.  0  regem  omni  tranquillitate  corapositura,  qui 
devotioni  nostra;  imputat,  quod  impendimus  servi- 
tuti! 

Quid  qnod  a  te  3  Alamannise  generalitas  iutra  Da- 
lice  terminos  sine   detrimento  Roi  )>sessionis 

inclusa  est?  cui  evenit  habere  regem,  postquam  me- 
ruit  perdidisse.  Facta  est  Latiaris  custos  imperii  sem- 
per  nostrorum  populatioue  grassata.  Cui  feliciter 
cessit  fugisse  patriam  suain  :  nam  sic  adepta  est  soli 
nostri  opulentiam.  Acquisistis  quce  noverit  ligonibus 
tellus  acquiescere,  quamvis  non  coctigeritdamna  ne- 
scire.  Sub  te  vidimus  eventus  optimos  de  adversitate 
generari ;  et  fleri  secundorum  matrem,  occasionem 
periculi.  Ulvis  liberata  gratulatur,  terrara  incolens 
qute  hactenus  dehiscentibus  doraiciliis  solidiori  *  ch  - 
nicem  mergebat  beneficio. 

Par  fuitetiam,  ut  eloquentiam  laudis  pra?miis  inci- 
tares;  ne  aaoreas  tuas  silentio  perderemus.  Nulla- 
ruin  artium  cessat  iudustria  :  solers  ubicunque  latet 
iuquiritnr  :  magistratum,  etiam  si  ionge  deguerit, 
exiget  qui  meretur  :  nunquam  absconditur,  quem 
prodtderit  iunocentia  :  dura  subtilis  arbiter  non  pla- 
caris  voce,  sed  actibus.  Parentura  nostrorum  qui 
occubuerunt,  apud  te  bene  acta  servantur  :  cujus 
mamuetudini  tuae  fides  innotuerit,  beereditatis  jure 
quod  auctori  debueris,  soboli  mux  refundes.  Habe- 
mus  de  majorura  obsequiis  frucium;  et  tainen  de  ex- 
cessibus  supplicia  non  timemus.  Finitur  indignatio 
moderata  cura  horaine;  cum  propter  retributionem 
qucerat  tua  pietas  successorem.  Hestaut  adhuc  multa 
quae  dicerem;  sed  inter  plures  actuura  tuorum  prae- 
cones  convenit  lllibatum  aliquid  reservari.    Debent 

rege  nostro  subacti  fuissent,  rege  amisso,  ad  Theo- 
ti  iiiii  confugerunt.  Sic  enim  apud  Cassiodorum 
scribit  Theodericus  ipse  Clodovaeo  lib.  i:.  epist.  il  : 
Alamannicos  populos,  causis  fortioribus  inclinatos, 
virtrici  subdidisiis.  Scd  motus  vestrcs  in  fessas  reli- 
quias  temperate:  quiajure  graiix  merentur  evadi 
quos  ad  parentum  vestrorum  defensionem  respicitis 

ifugisse.  Estote  illis  remissi,  qui  noslris  finibus 
lantur   exterriti.   Ilis  ergo  profligati   Alamannorum 
exerci  us  re  iquiis  sedes  m  Italia  datas  a  Theoderico, 
docet  Ennodius. 

*  Chxnicem]  Unus,  Schcniem:  cx  aliorum  vestigiis 
Chaenfcem  coilegimus. 


I) 


ISI 


PANEGYRICDS  TIIKODEltlCO  REGl  DICTUS. 


tibi  veneranda  studia,  quod  loqnuntur.  Amaverunt  A  et  Implent  actionem  fortium,  dum  jocantor  :  agitur 


prsecessores  tui  inscitiam,  quia  nunquam  laudanda 
gesserunt.  Sordebat  inter  aratra  facundissimus,  et 
quod  peritia  dederat,  vis  negabat  :  muto  mcerebant 
auctore  tribunalia;  nec  ulla  concedebatur  palma  di- 
centi.  In  casum  uegotiorum  nutabat  eventus,  quando 
littcris  genius  non  dabatur:  unus  ubique  ingenia 
moeror  oppresseral ;  quia  atterebant  otia  eloquentium 
facultates :  pompam  seniorum  edax  negligentia  pos- 
sidebat;  aec  accendebatur  tiro  aemulatione  sectanda. 
Vide  divitias  sseculi  lui :  tunc  vix  fora  habuere  per- 
fectos :  nunc  Ecclesia  dirigit  laudatorem. 

Eat  nunc,  et  cothurnatis  relationibos  A.lezandrum 
jactet  antiquitas,  cni  famee  opulentiam  peperit  dos 


vice  spectaculi,  quod  sequenti  tempore  poterit 

•  virtuti.   Dum  amentis  puerilibus  hastilia  lenta 
torquentur  :  dum  arcus  quotidianes  capitum  neces  di- 

int.  Urbis  omne  pomerium 
nis  atteritur :  agit  Qgura  certaminum,  ne  cum  peri- 
culo  vero  nascantur.  Ad  hsec  quis  credat  unum 
ctus    posse    sufficere,   ut   per  procinctus  indom 
vincat  in  prselii  lio,  ne  dimicandi  causa 

contingat?  Rutilinm  et  Manlium  comperimus  gladia- 
torium   conflictum  magistrante  popniis  providei 
contulisse,  ut  inter  theatrales  plebs  diuturna 

pace  possessa,  q  'eretur,  agnosceret. 

tiinc  feriatis  manibus  frustra  sociae  mortes  ingereban- 

loqtienliiim;  ut  per  adjutricem  facundiam  videatur  B  tur  aspectui.  Nunquam  bona  sunt,  quse  a  crudelitate 

crescere  rebus  mendica  laudatio.  Regis  nostri  merita 

solatitun  non  postuiant  asserentis :  minora  sunt  ejus 

veris  actibus,  quamvis  aucta  sint  veterum  gesta  men- 


daciis.  Simulastis,  poetse,  grandia;  scd  fateri  vos 
convenit  preesentem  dominum  gessisse  potiora.  Pel- 
keus  ductor  prseconiorum  suorum  summam  Choerili 

voluit  constare  benclicio  :  ne  fallendi  VOtum  multitu- 
do  deprehenderet;  et  fieret  testis  impudentiee,  qui 
adsciscebatur  in  astipulatione  victorise.  NihiJ  detraho 
senioribus,  quos  praecipuos  habuisset  antiquitas,  nisi 

Romani  nominis  erectio  tc  dedis^et.  Ultim  verse  reli- 
gionis  ignarum  obtinuit  crroris  matcr  inscitia  :  te 
summi  Dei  cultorem  ab  ipso  lucis  lumine  instruclio 
vitalis  instituit.  Nunquaui  applicas  laboribus  tuis, 
quod  evcntus  dexter  oblulerit.  Scis  iu  te  curam  penes  C 
Deuni  perfectionis  esse  substantiam  :  agis  ut  pro- 
spera  merearis  adipisci:  scd  potitts  universa  ascribis 
auclori  :  ezhibes  robore,  vigilantia,  prosperitate 
principem,  mansuetudine  sacerdotem.  Qutd  frustra 
niajores  noslri  divos  et  pontilices  vocarunt,  quibus 
sceptra  collata  sunt?  Singulare  est,  actibus  impiere 
sanctissimum,  et  veneranda  nomina  non  habere.  Rex 
nieus  sit  jure  Alatnannicus;  dicatur  alienus.  Ut  divus 
vitam  agat  ex  fructu  conscientise  :  nec  requirat  pom- 
posse  vocabula  nuda  jactantise,  in  cujus  moribus  ve- 
ritati  militant  blandiincnta  majorum. 

Vellem,  fateor,  ad  orationis  terminum,  victus 
gestorum  tuorum  enormilate,  descendere,  et  novellas 
adorcas  hebetatus  priscorum  luce   transire.  Quem- 


veniunt  mstituta  :  ut  armarentur  contra  inimicos 
animi,  prins  videre  ezitia  suorum.  Interea  illa  con- 
gressio  (quod  docuit  ezitus)  non  tam  peperit  incre- 
mentarobori  quam  pavori:  inter secondas res  didicit 
imbcllium  animus,  quidtimeret.  Vide  adinventionum 
diversitates  pleno  calle  distantes  :  illis  vera  cruoris 
efiusio  animos  a  dimicatione  submovit  :  hic  adole- 
scentium  vigor  de  imagine  mentitae  concertationis  in- 
candoit :  quos  preecox  eetas  tot  mortes  adversariorum 
repositas  docuit  habere,  quot  spicula :  l  non  per 
exoticos  disctirsus  assueti  pharetrarum  dispendia 
negligenter  effundere  ;  nec  in  auras  exitia  manife- 
sta  torquere,  tot  exacturi  animas,  quot  tela  vibra- 
vcrint. 

Sed  inter  prseliares  forte  successus,  quibus  om- 
nes  instruis,  et  concilias  omina  fecumla  vincendi, 
civilitatis  dulcedini  nil  reservas.  Qttis  credat  heroas 
tuos  percgriuam  nou  respuere,  dum  sint  tranquilla, 
formidinem?  Nam  indomita  inter  acies  ingenia  lez 
coercet:  submittunt  prseceptis  colla  post  laureas;  et 
calcatis  hostium  cuneis,  quibus  arma  cesserint,  de- 
creta  dominantur.  Solus  es  meritis  et  natura  cotnpo- 
situs,  cujus  magnanimi  jussa  sectentur.  Origo  te  qui- 
dem  dedit  domiuum,  sed  virtus  asseruit.  Sceptra  tibi 
conciliavit  splendor  generis :  cujus  si  deessent  iusi- 
gnia,  eligi  te  in  principem  mens  fecisset. 

Sed  nec  formse  tuuj  decus  iuter  postrema  nume- 
raudum  est,  quando  regii  vultus  purpura  ostrum  di- 
guilatis  irradiat.   Exhibete,   Seres,  iudumeata,  pre- 


admodum  ^ i  ;<* tlicrii  axis  innumerum  redigere  orna-  "  tioso  murice  quse  fucatis,  et  non  uuo  aheno  bibentia 


menta  voluissem,  et  Trionum  fulgure  comprehenso, 
cceli  decorem  impoteuti  lingua  describercm,  cederot 
divino  splcndori  morlalis  obscuritas;  jubaris  lampadi 
non  sufficeret  humilium  scintilla  sermonum  :  haec  me 
conditio  resignat  imparem,  qiue  testata  est  obse- 
quentem. 

Nam  illud  quo  orc  celebrandum  csl,  quod  Getici 
instrumenta  roboris,  dum  providcs  ne  interpellcntur 
otia  nostra,  custodis;  etpubem  indomitam  sub  oculis 
tuis  inter  bona  tranquillitatis  facis  bella  proludere? 
Adhuc  manent  in  soliditate  virium  victricia  agmina, 
et  alia  jam  creverunt :  durantur  lacerti  missiiibus, 


nobilitatem  tegmina  prorogate:  discoloribusgemmis 
sertum  tazatur;  et  quem  vehementior  vipera  custo- 
dit,  lapis  adveniat.  Quaicunquc  ornamenta  mundo 
obsequente  transmissa  fuerint,  decorata  venerandi 
genio  corporis  plus  luccbuut.  Statuta  est,  quae  resi- 
gnet  prolixitate  regnantem  :  nix  genarum  habet  con- 
cordiam  cum  ruborc  :  vernant  lumina  serenitate 
continua  :  digna:  manus  qucc  exitia  rebellibus  tri- 
buant,  honorum  vota  subjectis.  Nullus  intempestivc 
positum  jactel  :  quia  quodagunt  in  aliis  dominis  dia- 
dcmata,  hoc  in  rege  meo  operata  est,  Deo  fabricantc, 
natura.   lilos  faciunt  tot  divitiarum  adjumenta  con- 


1  I\on  per  exoticos]  Libri  omnes,  non  te  rexoticus,  ex  quo  germaimm,  ut  reor,  leclionem  eruimus. 


183 


EXNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


184 


spicuos  :  sed  hunc  edidit  simplex,  et  indemutabilis  A  buta  perfectos.  Sed  utinam  aurei  bona  soeculi  purpu- 


ligura  meliorem.  Quid  cultu  laborent,  qui  cupiunt 
peregrinam  obtinere  pulchritudinem?  Italias  rector 
in  amicitiam  colligit  duo  diversissima  ;  ul  sit  in  ira 
sine  comparatione  fulmineus,  in  ketitia  sine  nube 
formosus.  Feriato  ore  legatis  gentium,  aut  pacem 
blanda  promittit  efligies,  aut  bella  terribilis.  Tantis 
constuns  insignibus,   quanta  facerent  viritim  distri- 


ratum  ex  te  germen  amplihcet!  utinam  bares  regni 
in  tuis  sinibus  ludat!  ut  hcec  quoetibi  offerimus  ver- 
borum  libamina,  sacer  parvulus  a  nobis  exigat  simi- 
lium  attestatione  gaudiorum.  Ecce  satisfaciens  debito 
et  obsecutus  ofiieio,  orationem  me.un  oratione  con- 
clusi. 


OPUSGULUM   SECUNDUM. 

VAutclltin  adversus  eos  «iul  l  contra  synodum  scrinere  nrecsumpseruat. 


PR/EFATIO. 

Solet  dicendi   affectum  rerum   ardor  exigere  :  si 
avarus  laudis  est  auimus  et  favorem  desiderat  sudore 
mercari;  et  per  blandimenta  gloriae  crucem  narran- 
tis   ignorat :   aut    lucri  compedibus,   linguoe    vendit 
obsequium,  ut  dum  animus  habendi  cupidine  subju- 
gatus  praesumptum  oestimat  jam  tenere  compendium, 
sic  ingruentia  per  styli  exercitium  nescit  timere  dis- 
crimina :    aut    necessitate    conclusus,    profert    elo- 
quium  sine  quacunque  lima  captivum,   et  nesciam 
pudoris  frontem  monstrat  in  medium,  ut  dum  mten- 
tioni  famulatur,   diligentiam   decoris  abjuret  :   quia 
dicendi   ornamenta  non  sunt   negotii,  sed    quietis ; 
uec   militioe  sunt  picta  verba,  sed  otii  :  campus  for- 
tem  postulat,  pax  profunda  redimitum :  qui  profu- 
tura  asserit,  loquelam  quae  penniculo  artis  est  colo- 
rata,  contemnit.  Ilis  ergo  ita  se  habentibus,    causam 
narrationis    insinuo,    et   coactam    vocem   pravorum 
lalratu  religiosis  mentibus  commendo  :  scriptum  esse 
reminiscens,  Tempus  tacendi,  tempus  loquendi  (Eccli. 
m,  8) :  vel  post  fidem  prophetici  oraculi  -  cujusdam 
oratoris  exemplum,    qui    refert,   nisi  cum    necessa- 
riam,  dicendi  nimis  ineptam  esse   condilionem.  Oris 
ergo  miuisterium  pro  ingenii  valitudine  sacerdotibus 
dedo,  adversus  quos  sibilantium  effusa  sunt  venena 
linguarum  :   licet  scuto  munita  iidei  spiculorum  im- 
brem  patientia  religiosa  non  timeat,  cl  ad  auctorem 
redeant  tela  quae  sine  bellandi  arte  diriguntur.  Qui- 
bus  enim  pro  lorica  Christus  est,  vim  non  metuunt, 
et  mimicos    longa  exspectatione   prosternun*.  Quis- 
quamne  tamen  in  hac  acie  prselium  putet  esse  for- 
midini,  in  qua  Deo  et  pontilicibus  infertur  sine   vi- 
rium  aestimatione  certamen?  quisquamne  lluxum  et 
lacessentem    hostem    videat,    et   proeliorum    causis 

1  Conira  synodum  scriberc  prxsumpserunt]  Syuodus 
quam  hoc  hbello  dcfendit  Ennodius  ea  est  quse  inter 
Romanas  Symmachi  papae  quarta  numerari  debet, 
x  cal.  Novembris  Rulio  Aiagno  Faireto  Avieuo  v.  c. 
consule  peracta,  quse  et  palmaris  cognomiuata  est. 
In  qua  cum  absolutus  fuisset  Symmaclius  a  criminibus 
quibus  unpetebatur  ab  adversariis,  reperti  sunt  inter 
schismaticos,  qui  contra  illam  scribere  auderent,  ti- 
tulumque  operi  suo  indere,  adversum  synodum  abso- 
lutio.ms  incongru.k.  Quibus  Eunodius,  ex  synodi 
mandato  atque  auctoritate,  hoc  Apologelico  respon- 
dit,  et  singula  eorum  argumenta  refellens,  univer- 
sam  Symmachi  synodique  causam  diligenter  accura- 
teque  tutalus  est.  Quo  uomine  adeo  episcopis  omnibus 
probatus  est  liber,  ut  eum  synodus  altera  quae  poot 


adversarium  debilem  expavescat?  Invidet  sibi  ipse 
victoriam,  qui  conscientia  vulneratum  aggredi  cessat 
D  inimicum.  Ad  lucrum  hostis  sui  procedit,  qui  in  con- 
flictibus  non  prius  causas,  quam  aliud  expendit  :  dat 
vires  jaculis  innocentia,  et  mucronem  acuunt  ex 
aequo  venientia  vota  bellandi  :  percutiendi  impetum 
plus  justum  dolorem  scimus  dedisse  quam  brachia. 
Inde  paucorum  telis  multitudo  non  substitit.  Dicente 
ergo  mecum  prophela  :  Plures  nobiscum  sunt,  quam 
cum  illis  (IV  Reg.  vi,  1G);  placiturum  bonis,  quan- 
tum  aestimo,  opus  incipiam. 

Sufficeret  quidemschismaticam  imperitiamproposi- 
tione  cecidisse  :  maxime  cum  secum  habeant  objecta 
responsum,  et  mereatur  titulus  sine  lectionis  discus- 
sione  cum  auctore  damnari :  cum  in  proenotatione 
ipsa  signiiicantia  operis  innotescat   immundi,  dicen- 

C  tilim    ADVERSUS  SYNODUM  ABSOLUXIONIS    l.NCONGRU.r..  EgO 

tamen  nunc  si  agam,  quasi  opus  sit  alieno  esse  pe- 
rire  mala  proponentem.  Istud  praeloquium  potest, 
dementissimi  hominum,  tantum  inscientiae  ascribi? 
Estne  aliquis  praeter  vos,  sic  inter  oves  ulcerosas 
deputandus  et  erraticas,  qui  magnum  regempotuisset 
lacessere  pastorum?  dicente  prophela  :  Filios  nutrivi 
et  exaltavi,  ipsi  autem  spreverunt  me  Isai.  i,  i)\  et 
Domino  de  apostolis,  Qui  vos  spemit,  me  spernit 
(Luc.  x,  16):  quos  episcopos  fuisse  propheta  testa- 
tur,  de  Juda  dicendo  :  Et  cpiscopatum  ejus  aecipiai 
alter  (Psal.  cvia,  8).  Apostolo  acque  Paulo  procla- 
mante,  Obedite  prxpositis  xesiris ,  quoniam  ipsiexora- 
bunt  pro  vobis  (llcbr.  xiu,  17). 

D  Sed  redcamus  ad  gravem  et  venerabilem  non  so- 
lum  3  ex  ala  productam,  sed  mysticam  propositiouem. 
«  Non  omnes,  inquiunt,  sacerdotes  regis  ad   conci- 

consulatum  Avieni  habita  est,  suffragio  suo  conlir- 
marit,  atque  inter  quartam  et  quintam  synodosSym- 
machianas  collocari,  decretique  vim  obtiuere  jusse- 
rit.  Hodie  tamen  perperam  post  synodum  Avieno 
juniore  coactam  ponitur  libellus  Ennodii,  cum  alteri 
quae  Fausto  Avieno,  ut  dixi,  consule  habita  est,  siib- 
in  i  debeat.  Haec  enim,  non  illa,  synodus  fuit  absolu- 
tionis,  el  quarta,  ct  palmaris,  a  Symmachi  spmulis 
oppugnata,  ab  Ennodio  defensa. 

-  Cujusdam  oraioris]  Ciceronis  dialogo  1  de  Ora- 
tore,  ubi  Crassum  sic  loquentem  inducit  :  Xam  quid 
cst  ineptius  quam  de  dicendo  dicere,  cum  id  ipsum  di- 
cere  nunquam  sit  non  ineptum,  nisicum  est  necessa- 
rium  ? 

»  Ex  ala  productam]  Sic  libri  omnes,  quo  sensu. 


18"i 


LIBELLUS  APOLOr.KTir.lJS  PIU)  SYNODO. 


18« 


lium  adscivil  auctoritas  :  '  nec  omncs  m  judicatione 
senserunt.  »  Mancipia  Tartari,  et  liquido  Satauee 
miuistri,  guoscunque  non  evocavit  scriptum  princi- 
pis,  novis  nexibus,  ct  actuum  vestrorum  spiris  causa 
pertraxit.  Nolo  dicere  io  quo  fuerint  voto,  in  qua  dc- 
liberatione  discedentes :  quibus  teedium  illa  peperit 
exspectatio,  cum  viderent  venerabilem  papam  longas 
in  viia  contra  fas  suuni  inducias  accepisse.  Videbant 
ffither  tantum  directis  a  se  jaculis  verberari.  llis  no 
liceret  infelicibus  in  malorum  actuum  consolaliune 
secreto  deliteseere,  libris  vestris  nudantur  abscon- 
dili,  et  per  vos  in  turpi  facto  habere  solitudinem  non 
sinuntur;  dicente  Domino  in  Evangeliis;  Omnis  ma- 
lus  odit  luccm  (Joan.  w,  20). 

«  Post  ha?c  asseritis,  2  adversarios  papce  Romani 
dici  non  dobuisse,  qui  prccdiclum  prolatis  petitioni- 
bus  accusabant.  »  3  Dolose  videlicet  boc  agentes,  eo 
quod  adversarios  suspectosque,  canonica  synodalibus 
clamante  indecretis  auctoritate,  in  suam  recipi  accu- 
sationem  cpiscopos  minime  oportuisse,  vos  non  la- 
luisset :  a  ad  asserlionis  lidcm  jungcntes,  quod  eos 
isto  nomine  prsecepta  regia  non  vocassent.  »  0  bo- 
mines  omni  artis  lima  compositos,  et  caininis  fabrili- 
bus  excoctos,  qui  ad  stipulationem  diclorum  desudata 
invenere  testimonia!  Amamus,  reverendi  viri,  scn- 
tentiam  vestram,  et  ut  aiuut,  in  ipsam  pedibus  imus : 
cognoscimus  errata,  quoe  dicitis.  Inimicum  vocet  ali- 
quis  accusantem,  et  tragico  nomine  appcllct  contu- 
meliam  non  merentem?  Dehinc  subjunctam  quaestio- 
nem  rhetorica  fibula  momordistis,  allegando  :  «  Te- 
slis  est  ltomana  civilas,  si  omnes  episcopi  senes  ct 
debiles  convenerunt.  »  Kcce  orationem  viri  nervis 
nitentem,  et  ''  ipsi  Cepasio  praeferendam  nitorc  ser- 
monum.  Ergo  quia  sesetate  valentes  et  corpore  im- 
bccilles  esse  dixerunt,  ipsi  se  ineptos  judicio  esse 
testantur,  quoniam  membrorum  sc  dixerunt  jam 
sustinere  dispendia  :  maxime  si  hoc  ingerere  clemen- 
tissimi  domini  auribus  prsesumpserunt.  Vos  putatis, 
ab  universis  Dei  conspectibns  pulsi,  illo  vcstrorum 
more  congressum  ubique  narranda  confundi,  et 
apud  principem  de  collectione  pontilicum  alios  pTo- 
tulisse  sermonem,  nisi  quos  setatis  maturitas  ordien- 
daj  loquelee  fecit  auctores;   quibus  anni  veteres  re- 

non  apparet.  Sed  allusit  Knnodius  ad  locum  alterum 
Cicerouis  in  Pisoncm  :  Confer  nunc,  Epicure  noster, 
ex  hara  producie,  non  ex  schola.  Quare  legendum 
censeo  ex  hara  productam.  Non  sohnr,  inquit,  non 
ex  hara productam, sed  myslicam  etdivinam.  Dictum 
ironice,  et  non  solum  positum  pro  non  modo  non  :  ut 
alias  sepe. 

1  Nec  omnes  in  judicalione senserunl]  Quia  nonuulli 
episcopi  morae  taedio,  post  primum  aut  secundum 
synodi  conventum  ab  Urbe  discesserant. 

2  Advcrsarios  dici  non  debuisse]  Male  habebat  schi- 
smaticos,  quod  Tbeodericus  Symmachi  accusatores, 
tanquam  adversanos,  e  judicum  numero  repulerat. 
Infra  :  In  electione  enim  venerandorum  judicum  ipse 
accusantes  exira  ordinem  repulit,  et  ad  spem  rclutit 
accusalum. 

3  Dotose  vidclicel\  Hanc  periodum,  tametsi  neces- 
sariam,  nec  ignotam  Suriana*.  editioni  conciliorum, 
nusquam  in  manuscriptis  oifendi,  prceterquam  in  co- 
dice  bibliothecae  Tilianae. 

*  Ipsi  Cepasio  prxferendam)  Kt  hoc  etiam  est  Ci- 


A  vercntiam  contulcrunt,  qui  putabantur  bonorum 
meritorum  suffragio  in  longum  fuisse  Bervati  :  ipsos 
er  50  de  gravidae  eetatia  fatigationibus  queri  decuit, 
quoa  eetas  jnsserat  allegare.  «  Viri  optimi,  subdi- 
distis,  <x  praeceptis  regiis  evocationis  causam  fa 
jam  cognitam,  et  ftalisa  summa  moderantem  uoo 
fuisse,  quasi  dc  novo  negolio  consulcndum  :  plus 
chartce  et  scriptioni  religionis  debitum,  quam  pr»- 
sentia?  principali.  »  Nullus  ergo  in  preedicto  negotio 
titulus  remanserat,  a  1  cujus  inquisitionem  pergeni.es 
illud  jure  praloquerentur  exordium.  «  Kx  hinc  di- 
gressi  bonarnm  rerum  in  rege  laudatis  affectum,  et 
colitis  verbis  innocentiam,  quam  actibus  ignoratis.  » 
Si  tamen  cultus  est  in  loquela  vestra  :  quam  scabro 
vomere,  velut  agenles  per  devium  aratra,  proscin- 
ditis,  marcenti  solo  lolia  commendantes,  recepturi 
pro  tali  iinpendio  paleas,  qnibus  gehenuae  in  perni- 
ciem  vestram  ignis  animetur. 

Sed  nunc,  ut  quidam  fcrtur  dixisse,  quse  quibus 
anieferaml «  Contra  Apostolum  dicitis  impugnatores 
summi  pontiiicis  non  auditos,  qui  ccelestis  mandati 
memores  partem  suam  G  a  consortio  adulteri  subdu- 
xerunt.  »  Ilic  11011  incesso  ignorantiam  :  rimosam 
memoriam  non  accuso.  Nolo  dicere  quod  propbelaj 
verba  Apostolo  contulistis  ;  qui  novi  et  ipsos  aposto- 
los  recte  vocitari,  quos  missos  esse  non  nescio.  Da- 
vid  enim  dicit:  Furemvidebas  et  currebas  cum  eo,  ct 
cum  adultcris  poriionemtuamponebas(Psal.  xlix,  18). 
r;  a  Deiude  quis  se  de  illa  vestra  enodem  faciat  qua3- 
stione,  qua  dicitis :  In  criminibus  objcctis,  quod  non 
excluditur,  approbatur?  »  Kn  vocem  Uomauaj  Kccle- 
sice  militibus  congruentem,  in  qua  nescias  utrum 
prius  nitorem  procdices,  an  saporem.  Putasne,  au- 
distis  legi :  Quod  juslum  est,  jusle  exsequeris  (Deui. 
xvi,  20)?  Audistis  de  malefactis  hominum,  si  tamcn 
aliquando  conversatio  humana  vos  tenuit,  quidquid 
non  suis  ordinibus  approbatur,  excludi?  Ubi  est  illud 
prophetaa  :  Dominus  ad  judicium  veniet  cum  senibus 
poputi  sui  (Isai.  111,  1  i ).  Et  de  vobis  dictum  :  Pcccatum 
suumquasi  Sodomapnvdicaveruntwx  animabus  coram 
(Ibid.,  9)?  Sed  quid  facto  opus  est,  quotiens  nulla 
despcratis    niedcla  succurrit,   nisi   implorandus    es 

ceronianum,  atquc  ironicum.  Cepasii  enim  duo  fra- 
tres  fuerunt,  oratores  deterrimi  atque  ineptissimi  : 
D  quorum  alterius,  hoc  est  majoris  Ccpasii,  verba  quai- 
dam  profert  ac  deridet  Cicero  in  oratione  pro 
Cluentio. 

5  Virg.  iv  /Kneid.,  vers.  371. 

6  A  consortio  adulleri]  Symmachi.  Satis  aperte  de- 
clarat  quodnam  crimen  fuerit,  cujus  insimulabatur 
ab  adversariis.  Sed  et  in  Praecepto  de  Cellulanis  eo- 
dem  spectat,  quod  recenti  perstricti  Eomani  ponti- 
licis  exemplo  vitandam  clericis  docet  fiagitiosi  con- 
tuberuii  suspicionem  :  et  hoc  ipso  libro  111  prosopo- 
posia  beati  Paul i :  Docctis,  inquit  fornicanlibus  neini- 
nem  esse  miscendum,  adulteri  Laurentii  aut  sequuces, 
aut  prxvii.  Itaque  quod  Xysto  III  ante  annos  fere  70 
contigerat,  ut  fcedi  criminis  infamia  pulsaretur  a 
Dasso  exconsule;  id  ips  im  Symmacho,  Festi  cxcon- 
sulis  item  ac  principis  senatus  potissimum  instiga- 
tione  accidit,  uec  dispare  eventu  :  nam  uterque  ab 
infami  labe  synodi,  cujus  se  judicio  sua  sponte  sub- 
diderant,  sententia  purgatus  est. 


187 


ENNOOII  EPISCOPI  TICINENSIS. 


188 


nominus,  qui  promisit  per  prophetam  (Isai.  n,  12), 
futurum  se  super  omnem  superbum  et  excelsum,  et 
super  ornnem  arrogantem,  ut  humilietur?  Sed  feti- 
dum  opus  vestigiis  insequar  et  ferrata,  si  valeo,  calce 
contundam.  Ut  vere  dicam,  res  cum  re,  causa  cum 
causa,  ratio  cum  ea  quam  putant,  ratione  puguabit. 
Oblocutos  sacerdotes  praeceptionibus  regiis  allegatis, 
et  quoddam  sacrilegium  creditis,  mali  aliquid,  cum 
coelestem  nesciatis,  de  terreni  domini  jussione  sen- 
tiri  :  opponendo,  quis  regi  debuit  dicere ;  !  papam 
oportuisse  synodum  convocare?  certe  quod  in  liac 
parte  constat  exemplum?  Illum  praecipue,  qui  crimi" 
nosis  multorum  propositionibus  jam  jacebat,  quem 
hoc  fuerat  damnarc,  quod  argui;  cui  praerogativam 
coelitus  ascriptam  hostium  suorum  oblocutio  jam  tu- 
lisset?  Ad  hanc  vos  dementiam  malorum  actuum  per 
gradus  suos  incrementa  traxerunt,  ut  hoc  credatis 
esse  lacessere,  quod  convincere?  nec  apud  vos  ha- 
beant  a  veritate  differentiam  odia,  quse  plerumque 
contra  meritum  impeliti,  studiis,  non  rationi  obse- 
quentia  vota  concinnant?  Ubi  est  illud,  Priusquam 
agnoscas ,  ne  adjudices  quemquam  (Eccli.  xt,  7), 
sec.  LXX)?  Olim  vos  accepit  grex  positus  in  sinistra 
collegas :  apud  quos  ex  prsejudicio  excepisse  senten- 
tiam  creditur,  qui  meruit  ad  examen  adduci,  et  hoc 
est  reum  existere,  quod  libram  disceptationis  intrare. 
Pra?locutioni  tamen  optime  divinum  subdidistis 
exemplum  :  quod  ita  quadratis  constat  alloquiis,  ut 
ipsum  in  eo  2  Archisippum  tenere  lineam  putes.  Pec- 
catori  dicit  Oeus :  Quare  iu  enarras  jusiiiias  meas 
[Psal.  xi. ix,  16)?  Huic  dicto  conserentes,  quasi  ad 
sacerdotes  apostrophen,  quia  beati  Petri  apoitoli  vi- 
carius  cestimatur.  «  3  Prohibetis  archiatrum  ejus 
corpori  aflerre  medicinam  :  quomodo  vos  animoe  ejns 
curationem  exhibere  renuetis?  Magnum  per  divina 
ridiculum,  an  maxima  lamenta  sint  nescio.  »  Vos 
alienee  febri  curam  quscritis,  vos  fatisccnti  animse 
medelam  adhiberi  cupitis,  et  in  lethi  proximitate  po- 
siti,  vestri  immemores  de  alterius  salute  tractatis. 
Quid  si  illud  vere  vobis  a  propheta  dictum  :  Nunquid 
parurn  esiquodmolcsti  esiis  hominibus,  molesii  estis  et 
Deo  meo  (Isai.  vn,  13).  Et  itcrum  :  Medice,  cura  te 
ipsum  [Luc.  iv,  23)?  Sed  hinc  alias.  Novimus,  quia 
sanari  non  potest  conclamatus,  et  (Prov.  xvm,  3) 
improbus  in  profundum  deveniens  mira  temeritale 
contemnit.  Sed  crcdo  vivit  in  istis,  et  in  malae  con- 
versationis  suae  niorte,   consilium;  et  potest  optare 

1  Papam  oporluisse  synodum  convocare]  Hoc  Theo- 
dcrico  Ravennse,  ut  est  in  actis  synodi  palmaris, 
opposuerant  episcopi,  cum  ipsius  mandato  evocati 
Romam  ad  synodum  proficiscerentur.  Scd  banc  epi- 
scoporum  libertatem,  tanquam  regi  scilicetcontumc- 
liosam,  taxarant  scbismatici.  At  non  iniqua  visa  est 
Theoderico,  qui  non  alis  re  id  causari  episcopos  sen- 
tiens,  ipsum  quoque  papam  in  colligenda  synodo  vo- 
luntatem  suam  litteris  demonstrasse  testatus  est. 

1  Archisippum]  Colniensiseditio,  Chrysippum. 

5  Forte  probetis. 

*  li/r  perennem  meritorum  dotem]  Synodus  palma- 
ris.  Maxime  cumilla  quseprsemisimus  inter  aliadeau- 
ctoritatesedis  obstarent \quiaquodpossessor ejus quon- 
dam  beatus  Petrus  meruit,  in  nobititatem  possessionis 


B 


A  quis  alteri,  quod  ipse  jam  perdidit.  Nunc  recte  robis 
cum  propheta  dicam:  Omnia  quse  loquitur  populus  istc 
conjuratio  est,  et  timorem  ejus  ne  timeatisnecformi- 
detis  (Isai.  vm,  12).  Facessat  a  nobis,  quiin  vobisest, 
pruritus  iste  linguarum  :  quos  vere  idem  propheta 
arguit  :  Scribentes  injustitiam  scripsistis  (Isai.  x,  1). 
«  Non  nos  beatum  Petrum,  sicut  dicitis,  a  Homino 
cum  sedis  privilegiis,  vel  successores  ejus,  peccand: 
judicamus  licentiam  suscepisse.  »  *  llle  perennen. 
meritorum  dotem  cum  haereditate  innocentiae  misi 
ad  posteros  :  quod  illiconcessum  est  pro  actuumluce, 
ad  illos  pertinet  quos  par  conversationis  splendoi 
illuminat.  Quis  enim  sanctum  esse  dubitet,  quem  apei 
tantse  dignitatis  attollit;  in  quo  si  desint  bona  acqui- 
sita  per  meritum,  sufticiunt  quse  a  loci  decessore 
praastantur  ?  aut  enim  claros  ad  hrcc  fastigia  erigit, 
aut  qui  eriguntur  illustrat.  Praenoscit  enim  quid  Ec- 
clesiarum  fundamento  sit  habile,  super  quem  ipsa 
nioles  innititur.  «  Sed  hinc  aclibus  vestris  coelestem 
potentiam  putatis  esse  suffragio,  quod  ad  prassidium 
beati  apostoli  adjutricem,  ut  dicitis,  dezteram  com- 
modatis.  «  Nescitis,  stolidi,  solem  facibus  nonjuvari, 
nec  ad  prrcsidium  diurnce  lucis  lychnos  accendi :;  Scri- 
ptum  enim  est :  Scrutatur  corda  et  renes  Deus  (Psal. 
vn,  10;  Jer.  xvn,  10). 

Sed  in  illa  parte  quis  audeat  argumentis  vestri- 
respondere,  nisi  quia  sine  arte  dicitur  verum,  et 
fides  mendacio  sermonum  technis  assuitur?  a  Cur,  in- 
quiunt,  ad  principem  convenistis,  si  audiri  non  licebat 

q  impetitum?  »  Sic  vos  in  stuporem  pecualem  peccati 
nebula  aut  divinus  horror  oblimat,  ut  verecundam 
excusationem  aut  fraude  mens  vestra  transeat,  aut 
belluarum  pressa  hebetudine  non  agnoscat?  An  forte 
aliud  putatis  fuisse,  quod  dictum  est,  ipsum  debuisse 
synodum  convocare,  cujus  opus  erat  oflicio?  ut  vos 
videlicet  per  pontilicale  examen  sententia  percellerct, 
quos  a  capitis  sui  compage  in  salutis  detrimento  in- 
sanus  fervor  absciderjt. 

Post,  Esau  mentionem  operi  vestro,  nescio  verbis, 
an  latratibus  indidistis,  5  comparantes  ei  antistitem 
nostrum,  qui  senioris  naturae  beneficium  uuius  cibi 
commutatione  perdiderit,  et  primogeniti  canam  di- 
gnitatem  amiserit  faucibus  obsequendo  (Gen.  xxv). 
Ad  ista  quid  referam,  qui  ex  omui  objectorum  parle 

D  concludor?  Quis,  rogo,  vestrum  Symmacho  benedictio- 
nem,  dum  patri  plus  deservit,  eripuil?  cui  tantorum 
munerum  Jacob  vice  est  collata   nobilitas?  quis  ex 

accessii,  et  claritatem  vcterem  novis  dat  de  Christi 
dote  rectoribus.  Sic  enim  postrema  ba>c  verbalegenda 
sunt.  Quod  ergo  de  sedis  auctoritate  dictum  a  synodo 
fuer.it,  ad  sanctimoniam  quoque  transtulit  Ennodius 
cujus  ex  hoc  loco  sententiam  laudant  Joannes  VIII 
iu  epistola  ad  Bercarium  abbatem,  et  Gregorius  VII 
in  Dictatu. 

6  Cumparantes  ei  antistitem  nostrum]  Plerique  vcs- 
trum  legunt;  sed  res  exigit  utnostrum  legamus,  quod 
sequentia  declarant.  Schismatici  enim  cum  Esau  Sym- 
machum  comparabant,  cum  Jacob  Laurentium,  per 
quem  Symmacho  pontificatum,  tanqoam  benedicuo- 
neni  eripere  conabantur.  Paolo  post,  in  illis  verbis, 
Prxlerea  tunc  Jacob,  Isaae  legendum  videtur. 


18'.i 


LIBELLUS  APOLOGETICUS  PltO  SYNODU. 


l'jn 


qais 


vestnnn  devotionc    sua  ctenitorem  venerabilem 


vobis  c;oci    parentis  desideriis  pariturus   occurrit?  A  tibus  non  credendum ; 'in  quibas  odio  succensa  vici- 

nitas  per  nutrimenta  arida  Qammam  persecutionis 
uscitat,  et  universam  doli  fabricam   sumptu  et 
machinis  cohserentibus   secreta  dispositione  compo- 
nit;  istos   qua3  domus  evomeret,  qui  scire  potui 
uostra    collectio,    uisi   prsesentes?  et  impugnatio 
qualitatem  unde  uisi  ex  scripta  propositione  didici  - 


capluiu  oculis  nulla fecit lucis  damnasentire ?Nonne 
collatione  tenebrarum  vestrarum  uox  putaturjper  su- 
dum  rutilans  jubar  ostendere,  et  omnis  obcuritas, 
actihus  vestris. collata,  decorem  solis  assumit?  Prse- 
terea  tunc  Jacob,  quamvis  congruentem  moribus 
fllii,  benedictionem   tamen  contulit  jam    promissam      set?  in  quibus  sententiam  criminum,  dum  Bimulato 


(Gen.  xi.viii1.  Nunc  qui  his  longius  immoramur, 
cum  docendinon  sint,  quicalces  stimulis  intulerunt? 
Credite  mihi,  pacis  inimica  sunt,  impugnationi  non 
sunt  idonea,  quse  profertis. 

Sed  sequitur  vinculum  cum  senigmate,  quod  ni 
qua  replicatiouis  arte  solvamus.  |Tullianse  enim  pro- 
funditatis  pelagus  ingressi  cymbulam  nostram  quse- 
stionum  Qatibus  per  littorum  incerta  transmittunt. 
In  qua  tamen,  Christo  ctavum  tenente,  portum  in- 
grediar,  et  sigillatim  de  turbinibus  vestris  universa 
discutiam,  habiturusin  duclu  illorum  facultatem  non 
un.  Aiunt  enim  :  «  Vera  est  episcoporum  assertio, 
sedis  apostolicse  prsesulera  minorum  nunquam  subja- 
cuisse  sententise;  cur  ad  jadicium  dislricta  conven- 
tionc  prodoctus  est?  »  Multum  quidum  annosa  hic  in 


B 


ferunt  persecutionemsedeberecriminibus,  agnovisi  i  ; 
Post  illa  quse  de  aecusatoribas  prolata  sant,  addi- 
distis  :  •  2  Cur  personse  jussse  sint  proesentari,  quas 
ssepe  imperialis  flagitasset  auctoritas,  ad  defrauda- 
tionemgenii  pertinere  ejus,  qui  nuncin  sede  aposto- 
lica,  quasi  in  quadam  arce  consistit.  »  Vere  vobisdi- 
cit  Sapientia  ;  Homo  infirrmts  et  exigui  lemporis  ad 
intellecturn  non  perveniet,  sed  laborct,  ut  sciat  quid  ac- 
ceptum  sit  apud  Dominum  (Sap.  ix,  b).  Et  iterum  di- 
cunt  Proverbia:  Odit*sequinegligitstudia,  imperitis 
eniniobviat  mors  (Prov.  xv, 32, et  x,  21).  Quid  enim 
illam  quse  ex  viperina  scientia descendit,  ignorantiam 
fingitis?  quid  adhibetis  mira  latrocinandi  arte  prae- 
stigia,  simplicitatem  fronte  monstrando?  De  vobis 
vere  dictam  est :  Qui  loquitur mendacium,  expropriis 


nobis  laborat  iafantia  :  cui  ille  advocandus  est,  qui      loquitur  (Joan.  viu,  44).  Istam  Isetitise  faciem,  exju- 


ineluctatse  nobiscum  semper  pondus  propositiohis 
exsuperat :  cum  manifeste  pro  sacerdotibus  cum  pro- 
pheta  clamitem  :  Nunquid  gloriabitur securis  [contra 
cum  qui  sccat  inea  ?  aut  exaliabitur  serra  conlra  eum 
quitrahit  eam  (Isai.  x,  l5)?utsitmihiillludsuffragio 


diciorum  censura  venientem,  vafra  provisione  sacer- 
dotis  nostri  oculis  abstulistis ;  ut  eum  talibus  adver- 
sus  acies  vestras  instructum  munitionibus,  ct  inno- 
centiic  in  testimonio  orbis  tela  deferentem.  ab  ipsis 

judiciorum  adytis  pclleretis  :  providentes  ut  nec  sine 


divinum  oraculum  :  Quomodo  si  cessavit  exaclor,  tri-  C  impugnationc  insons  viveret,  nec  babcret  solatiuin 
bulum  quicscit ;  ilaconlrivit  Dominus  baculum  impio-  de  incorrupta  judicum  inquisitione  pulsatus.  Vos  prse- 
rum  (Isai.  xiv,  i).  Tribue,  Domine,  quod  praedixisti  fato  etdedistis  ct  invidistis  examen,  cum  uno  eodem- 
iu  illis :  ut  sicut  crrat  cbrius  et  vomens,  ita  pereat  que  itinere  a  vobis  discej)tationum  dubia  subire  et 
incredulus  qui  infideliter  agit.  Propter  hoc,  propheta  prohibetur,  et  cogitur ;  et  per  singularem  callem  ad 
vobis  insultans  vociferat :  Auditeverbum  Domini,viri      causam  arcendus   evocatur;  ne  manifestam  salutem 


illusores  [Isai.  xxvm,  14).  Qoisquamne  causarum 
ex  prsecognitione  sancit  eventum,  et  rabidis  termi- 
numpositura  conflictibus  sic  metitur,  ut  pernix  de- 
cisio,  dum  inquisitione  esse  senior  innotescit,  favo- 
rem  censentis  accuset?  Nunc  paulisper  ore,  aclibus, 
annis  indignus,  pontificali  voce  vosarguam.  Nos,  qui 
statuta  nostra  non  una  apud  vosvolumus  lance  con- 
stare,  quibus  de  impugnatorum  qualitatc  lati  sunt 
canones,   apnd   quos  ncf.is   cst  cana  patrum  diffinita 


aut  non  lacessitus  obtincret,  aut  subriperet  absolutus. 
Adolescentise  mese  memini  me  legisse  temporibus 
1  de  quodam  dictum:  Exsuli  exsilium  impcras ,  nec 
das.  Vos  impetit  Prophetse  sententia:  Isli  sunt  viri 
qui  conturbaverunl  terram,  eiquiconcusserunt  regna 
(Isai.  xiv,  16).  Et  iterum  :  Excidcnlur  ramusculi  eo- 
rumfalcibus,  etqux  derelictafuerint,  abscindentur 
(Isai.  xvm,  5).  Et  rursus  :  Dum  non  speratis,  veniet 
contri/io  vcstra,  et  comminueturmullitudo  teslra,  sicut 


transcendere,  quibus  scriptum  est  in    Carthaginiensi  "  lagena  figuli  (Isai.  xxx  14).  Nec   non  propheta  ad 

hanc  causam  specialiter  locatas  intonuit:  Dominus 
inclinabitmanumsuam,  et  corruetquifert  matis  auxi- 
lium,  et  cadct  cui prxstaturauxitium^simulque  omnes 


concilio,  quod  apostolicse  sedis  per  Faustinum  cpi- 
scopum  qui  tunc  ab  ea  missus  interfuit,  ajiprobavit 
auctoritas,  Accusatoribus  de  inimici  domo  prodeun- 

1  Carthaginiensi  concilio]  Septimo,  quod  in  sccreta- 
rio  basilicse  restitutse  P.  C.  Honorii  xu  et  Theodosii 
viu  celebratum  est,  cui  et  Faustinus  Potentinse  in 
Piceno  Ecclesicc  episcopus,  Bonifacii  papee  legatus 
interfuit.  Alludit  autem  ad  canonem  4concilii. 

2  Curpersonx  jussaesint}  Symmachi  mancipia  :  in- 
fra,  Quxro  a  vobis,  cujusconditionisfuerintistaman- 
cipia,  quxpostulata  scriptis  principalibusintimastis. 
Item  ubi  de  Visitatore  disserit  :  Ibique  papamabco 
salulatum  suo  ore  jussitaffari,  ut  traderet  coepiscopo 
mancipia,  nullis  subdenda  tormentis,  servanda  ad 
disceptationem  synodalis  cxaminis.  De  his  enim  a 
Tbeoderico  impetrarant  adversarii,  ut  repraesentan, 
et  quod  legeset  canones  vetant,  contra    dominum  in- 


terrogari  jiiberentur.  Quare  et  illatradit  per  libellum 
a  synodo  postularunt. 

3  Odil  se  qui  negligit  sludia}  Quod  in  Vulgata  nostra 
scriptum  est  Prov.  xv.  32  :  Qui  abjicit  disciptinam, 
dcspicit  animam  suam  :  apud  LXX  interpretes  sic  le- 
gitur  :  "O;  knuOsl-r«inai$siuvfu.t(TBi  iavT6v.Quirepellit 
aisciplinam,  odit  se  ipsum.  Qnod  sine  dubio  prius  est 
comma  Ennodii.  Posterius  ex  cx,  21,  sumptum  vi- 
detur  :  ubi  tpiod  Grcecis  est,  Ot  Ss  Zfpovsq  sv  icuiisid 
reXauTwo-t,  nos  legimus.  Qui  autem  indocti  sunt,  in 
cordis  egeslate  morienlur. 

4  Dc  quodam  dictum]  Jasone.  Medese  enim  ad  Ja- 
sonem  verba  sunt  e  Senecae  Medea. 


191 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


102 


consumentur  (Jsai.  xxxi,  3).  Redeo  taraen,  postve- 
tustaexemplorum  sutfugia,  ad  novellas  canonum  de- 
linitiones.  Clamat  in  alio  loco  Cartbaginieuse  conci- 
lium  :  Quascunque  ad  accusationem  personasleges 
puLlicae  non  admittunt,  his  impugnandi  alterurn  et 
nos  licentiam  submovemus  :  et,  Nullae  accusationes 
ajudicibus  audiantur  ecclesiasticis,  quae  legibus  see- 
culi  probibeutur.  Qusero  a  vobis,  viri  quibus  indita 
est  ad  unguem  polita  perfectio,  cujus  conditionis 
fuerunt  ista  mancipia,  quee  postulata  scriptis  princi- 
palibus  intimastis?  Si  ea  servilis  adbuc  in  potestate 
alterius  catena  retinebat,  et  nulla  ad  obscenee  obli- 
gationis  compedibus  vestigia  in  libertatem  missa 
laxabant,  vel  vobis  disceptanlibus  fidem  aliquam  prae- 
dictorum  verba  portassent.  Sed,  credo,  replicabitis  : 
veritatem  quam  sponte  prolata  in  illis  vox  haberenon 
poterat,  hanc  diversis  Vruciatibus  e  latebris  suis  re- 
ligiosus  tortor  exegerat  :  ut  dum  pcenis  corpora  sol- 
verentur,  quoe  gesta  fuisse  noverat  anima  non  celaret. 
Sed  quaeso,  primum  ad  leges  pubiicas,  deinde  ad 
judices  ora  convertite  :  qui  possuntin  defensione  sua 
siceloqui:  Nos  quosDei  servitium  post  istarum  re- 
rum  abjectionem  fecit  ingenuos ;  qui  servulorum  in- 
sultantium  contumelias  autdespicimus,  autridemus: 
quibus  scriptum  est  de  famulis  per  Apostolum  :  Jle- 
?neniote  quia  vester  ei  illorum  in  ccelis  cst  \Dominus 
(Ephes.  vi,  9),  ad  haec  sceculi  mala  revocabimur  ? 
faciendum  a  nobis  est,  quod  facientem  alterum  pro- 
fanum  esse  contendimus?  quod  per  ministerium  jus- 
sionis  et  manus  alience  incestaret  aspectum,  nostro 
peragetur  imperio  ?  Nolite  hanc  ad  universas  Eccle- 
sias  mentem  rapacium  luporum  more  et  natura  ser- 
vare  :  quia  postquam  nos  maculasset  forte  pro  desi- 
deriis  vestris  cruenta  discussio,  effectum  in  his,  quo 
tenditis,  non  haberet.  Sed  dicente  vobis  propheta  : 
Ponamus  circulum  in  naribusvestris,et  frenum  in  la- 
biis,  et  reducamusvos  in  viam  qua  v  nisfis  Isai.  xxxvn, 
29  ;  IV  Reg.  xix,  28) :  qui  eodem  propheta  asserente 
irapugnamini,  qui  dicit  :  Erunt  quasinon sint,  et  pe- 
ribunt  viri,  qui  contradicunt  vobis  (Isai.  xli,  11). 

Hoc  etianv  novo  adversus  nos  subdidistis  invento, 
ipsum  Dominumet  Redemptoremnostrum,  servorum 
subiissejudicia  ;  et  ccelioperatorem  particulae  cuidam 
sponte  subjacuisse  terrenae  :  dum  testatur,  et  loqui- 
lur,  Homo  Juda,  et  qui  habitas  Jerusalem,  judicaie 
inter  me  et  vineam  meam  (Isai.  v,  3)  :  hoc  etiara 
beatum  Petrum  ;  hoc  Paulumapostolumnonhorruise 
narratis,  et  illam  vestram  elegantiam  ad  juspertra- 
hitisexemplorum  nexibus  praecedentem  :  quasivobis 
in  hac  parte  remanserit  cum  renitente  contentio,  et 
validis  facundioe  vestrae  digitisexigantur  oblata.  Sa- 

1  Illc  prxsto  fuil  judicibus  In  synodo  qrav  contra 
ipsum  Tyri  fueratconvucata:  ad  quam  etsi  propter 
apertam  vim  et  conjurationem  adversariorum,  ali- 
quandiu,  ut  Sozomenus  lib.  n,  cap.  24,  scnbit,  an 
vocatue  veniret,  cunctatus  est,  postea  taraen  inno- 
centia  fretus,  et  ne  judiciumdecliuare  videretur,pro- 
fectus  est. 

s  Concilio  auctoritatem)  Synodus  ipsa  de  Symma- 
cho,  cum  synodum  qua>  ipsius  causa  ad  basilicam 
Julii  convenerat,  esset  .ingressus  :   Auc tori t at em,  in- 


B 


A  muelem  etiam  prophetam  miriiicum  de  conscientia 
suoe  serenitate  vulgi  dicitis  implorasse  testimonium. 
Quid  enim  Samuel  dixit  ?  scire  Dominum,  quos  nul- 
lius  unquam  substantiam,  nullius  pecus  abegisset. 
adversatum  se  muneribus,  et  quod  est  supra  homi- 
nem,  sponte  venientia  dona  vitasse  :  providens  sci- 
licet,  neper  suspiciouum  praejudicia,  opinionis  damna 
pateretur.  Postremum  sub  divina  attestatione  pate- 
fecit  innocentiam,  ne  humanum  subiretexamen.  Re- 
demptor  noster  judicium,  quod  inter  se  et  vineam 
suam  optat  evenire,  dum  vestra  in  prapsenti  negotio 
mala  respicit,  magis  implorat.  S.  Athanasius  Alexan- 
drinae  urbis  episcopus,  dum  participum  vestrorura 
argueretur  invidia,  agnoscens  sibi  per  contumelia- 
rum  multitudinera  exercitium  contingere,  non  timo- 
rem,  vere  ad  coronoe  pretium  junxit,  quodde  digni- 
tate  submisit :  et  ante  coelestem  de  absolutione  sen- 
tentiam,  personam  rei  innocentiaebonus  aestimator 
implevit.  Sic  enim  Christi  milites  sudore  suo  hono- 
rum  sibi  incrementa  parturiunt,  dum  concessa  fasti- 
giacelsiore  humilitate  castigant  :  inde  laudum  cumu- 
los  mercaturi,  unde  indepta  culmina  sublimi  parci- 
tate  moderantur.  Sed  quamvis  beatum  Athanasium 
Romano  antistiti,  quantum  nosse  datur,  imparem 
locus  ostendat;  facto  tamen  in  negotiis  comparantur. 
i  llle  prsesto  fuit  judicibus  :  iste  quantum  et  vos  di- 
citis,  advocavit.  Iile  intentatam  discussionem  ut  Dei 
faraulus  non  refugit  :  istetriumphi  suispemindiscus- 
sorum    collectione  constiluit.    Sed    quid  hisMongius 

C  collationibus  immoremur?  Judicia  et  iste  voluit. 
amavit,  attraxit,  ingressus  est  :  et  quod  posset  lideli 
corda  doloris  justi  aculeis  excitare,  venerando  2  con- 
cilio  auctoritatem  etiam  contra  se,  si  mereretur,  in- 
dulsit.  Quis  in  hac  allegationis  ipsius  fronte  nesciret 
fultumadcoepiscopospuritatis  testimoniisconvenisse, 
qui  hoc  quod  districtionem  eorum  minus  licebat,  ex- 
horruit,  aestimans  illud  magis  quolibet  modo  labefa- 
ctandum,  quod  statuisset  censor  invalidus?  Quid 
praBfatum  incessistis  canina  loquacitate?  quid  laeditis 
non  merentem  ?  Votum  ejus  est  quod  vestrum  putatis 
esse  terrorem  :  sed  astutior  in  vobis,  quara  in  Atha- 
nasii  adversariis  novelli  virus  serpentis  insibilat.  Illi 
nescierunt  quod  vos  optime  calletis,  qualiter  trium- 
phus  tolieretur  impetito.  Illi  provocatum,'ue  audien- 

D  dusnon  occurreret,  formidabant:  vos  moram  quam 
habebant  examina  non  ferentes,  3  venientem  jaculis 
repulistis;  et  taedium  vobis  de  sententia  proeparatum 
armorum  ultricium  assumptione  commutastis.  0  ma- 
lorum  comraemoratio,  quae  vocem  et  praestat  et  sub- 
ruit ;  dum  illos  quos  in  clamorem  coegerit,  eorum 
etiamgravitate  facti  verba  confundit. 

quit,  ordinis  corrigendi,  sicut  poscebant ecclesiasiica 
statuia.in  omniutn  qui  ibidem  convenerantepiscopo- 
rum  prxscniia  se  dare  pro/essus  esf. 

\  lient  mjaculisrepulistis\Symm&ch.um  papam, 
cuin  ad  alterum  synodi  conveatum  pergeret,  qui  in 
basilica  S  -  <  "iana  coactus  erat.  Tnm  enim,  ut  sy- 
nodi  acta  narrant,  ab  irruentibus  semuloram  turbis 
ita  tractatus est,  ut  caesis  quicumipso  erant  presby- 
teris,  aagre  ad  beati  Petn  septa,  unde  egressus  fue- 
rat,  mcolumis  a  comite  Aligeruo  reductus  sit. 


193 


LIBELLUS  APOLOGETICES  PRO  SYNOPO. 


194 


Quis  patiatur  vos  ocquo  animo  garrientes?  Ergo  A  medicorum  exercitus  subveniret :  quia  quolicns  mor- 


nos  secundum  assertionem  vestram,  novellse  utilitatis 
commoda  non  amanius,  dum  definitis  senioribus 
prsestamus  obsequium?  Hic  tota  ingenii  vela  snspen- 
ditis :  hic  resupinee  cervicis  ex  secessu  pectoris  quid- 
quid  habuit  flaminis  ructus  emovnit.  •  Aiuntenim: 
Moysi  a  vohis  jejunia,  et  Elisaei  miracula  quoe  egit 
dum  mortuum  suscitavit,  si  annosatantum  seclamini, 
eondemnantur.  •  Quid  hic  rationis  invenit  scrutator 
idoneus?  non  si  auri  pallidus  inquisitor  occurrat,  in 
sensihus  vestris  Iatentium  venarum  motus  inveniat, 
et  insuelis  lucem  latebris  scrmonum  fossor  adraiLlat. 
Idcirco  ergo  cana  miracula  non  prohamus,  si  juve- 
nilihus  consensum  non  prsebemus  excessihus?  Si 
scrvum  Oomino  discipulum  magistro  Evangelii  me- 


borum  violentia  celeri  gressu  ad  animse  seereta  festi- 
nat,  obvias  manus  afferre  non  potest  salutare  consi- 

lium,  nisi  cx  collatione  multorum.  Nam  ct  hoc  a 
rege  nostra'poposcit  allcgatio,  ut  abscissis  clericorum 
prsejudiciis  de  accusatorum  papse  merito  per  huma- 
num  os  supcrnum  judicaret  imperium.  Videamus 
tamen  si  placet,  et  illas  8  didascalici  libelli  vcstri 
relegamus  argutias :  habentibus  etiam  nobis  ;mte  ocu- 
los  patrum  sanctiones,  quihus  excessuum  vestrorum 
sentina  ponderetnr.  Lez  ecclesiastica  pontificem  ab 
aliis  accusatum,  priusquam  suh  lucera  objecta  con- 
stitcrint,  exigit  non  relinqui.  Vos  vero  divini,  ut 
puto,  juris  memores,  qui  Ievia  errata  despicitis,  qui 
peccali  nohilitale  gaudetis,  ne  qua  vos  ex  desertione 


mores   suhjungamus   [Maiih.   x,    2i-;    Luc.    vi,    40;       sacerdotis   culpa    respiceret,    accusasti 


Joan.  vi,  iO,  et  xxv,  20),  quidquid  potuit  prodesse 
negligimus?  Alia  sunt,  iniprobissimi  hominum,  quoc 
ad  usum  rccentem  sine  injuria  vetustatis adhibemus. 
Novam  deinde  culpam,  etquam  invcstigalio  noslra 
transierat,  reclusistis :  «  Quare  papa,  sine  exempli 
instituto  proecedcntis,  synodum  convocavit,  utdecri- 
minum  ejus  ohjectione  cognosceret?  »  Post  ha?c  nos 
falsitatis  arguitis,  cur  a  principe,  quoe  in  pnvfato  ne- 
gotio  scripta  sunt,  dicimus  postulata.  «  Proesta,  no- 
minc,  ut  labyrinthi  hujus  sine  errore  sinuosos  supe- 
remus  anfractus  :  »  dirige  semitam,  quam  Ilexilis 
coluber  juxta  fabricam  proprii  corporis  aut  mentis 
operatur,  nt  vere  dicamus  :  Dominus  virtuium  nobis- 
cum,  adjutor  Deus  Jacob  (Psal.  xlv,    8).   Et    cum  q  didissimopapa  Symmachus,  quareconventionem  prce- 


is  cum  mcre- 
mentis  delictorum.  Ad  hanc  vos  valitudinem  ille  qui 
est  proevius  vester,  adduxit,  ut  post  desolatum,  post 
impetitum  pontificem,  sine  ullius  vigore  sententioe, 
totius  pcne  Italioe  improhandam  antistitum  crederetis 
esse  ccnsuram  :  quomodo  quidam  dixit  de  cohortc 
veslra  :  Feslinantem  animam  morti  non  credidit  uni. 
Potestnc  mens  indocilis,  criminum  jam  ditata  suc- 
cessihus,  a  detestahili  proposito,  velut  effeta  feriari? 
Ille  vos  locupletes  malis  effecit,  cui  elationum  copioe 
opes  angelicas  sustulerunt  (Isai.  xiv,  12)  et  divinum 
censum  nocendi  quo  exuherat,  thesaurus  invidit. 

Sed  promissi  memores  universaquoc.  operi  ipsorum 
recolimus  inserta,  tangamus.  «  Arguitur  stylo  splen- 


Salomone  exsultemus  dicente  :  Equus  paratur  in  die 
belli;  apud  Dominum  esi  autem  omne  prxsidium 
(Prov.  xxi,  31).  Superforaneum  quidem  est  absurdis 
respondere  propositionibus,  dicente  propheta  :  Ne 
respondeas  imprudenti  ad  imprudeniiam  ejus  (Prov. 
xxvi,  4).  Sed  si  quid  contemptus  transierit,  vereor 
ne  quasi  validum  putetur  non  tetigisse  formido.  Me- 
lius  est  nobis  cum  beato  Paulo  insultationis  causas 
incidere,  et  plcna  voce  testari :  Factus  sum  insipiens, 
vos  me  coegislis  (II  Cor.  xn,  11).  Hoccine  ergo  nullo 
cnnstabat  excmplo,  ut  sacerdotum  papa  concilium 
convocaret,  cujus  arbitrium  est  collectio  synodalis? 
aut  parva  erant,  qure  de  vestris  cum  hac  multitudinc 
facinoribus  damnarentur?  x  Nonne  directa  verbasunt 
canonum  :  -  Quicumque  clericorum  ab  episcopo  suo, 
ante  sententioe  tempus,  pro  dubia  suspicione  disces- 
serit,  manifestam  in  eum  remanere  censuram?  Ad 
hujus  rei  ministerium  devotum  neo  oportuit  agmen 
occurrere,  ut  perditi  et  proiligati  gregis  ulcerihus 

1  Nonne  directa  verba  sunt  canonum]  Symmachi 
nomine,  non  Ennodii  citatur  hic  locus  a  Gratiano  VIII, 
q.  6,  quia  cum  libellus  Ennodii  synodis  Symmachia- 
nis,  ut  paulo  ante  dictum  est,  cum  pari  auctoritatis 
proerogativa  insertus  esset,  quoe  in  eo  erant,  pro 
Symmachi  ipsius  decretis  aut  sententiis  baberi  cce- 
perunt.  Percellebant  autem  canones  illi  schismaticos, 
qui  criminum  obtentu  quibus  Symmachum  impete- 
bant,  discessionem  ab  eo  ante  judicii,  nedum  senten- 
tiae  tempus  fecerant. 

4  Dist.  8,  quoest.  4. 

3  Didascalici  libelli]  Ironice.  Nam  <?i<?affxa>ixoi  Xoyot. 


veniens,  cum  populorum  ccetihus  examcn  intravit, 
et  postea  judicia,  4  cum  evocatus  quater  fuisset, 
sprevit.  »  Sic  a  vobis  veri  discessit  affectio,  ut  men- 
daciorum  nebulis  urbis  testimoninm  putetis  involvi, 
et  fallacioe  penniculo  depicta  verba  plus  virium  cre- 
datis  habere,  quam  veritatem  Roma  quam  retinct? 
Ergone  ille  disceptationem  vel  importunus  adiit,  vel 
exspectatus  aufugit?  Ergone  illam  multitudinem  de- 
votoe  neo  plebis,  non  pro  fidei  diligentia  Christiana 
magis  exspectatio,  quam  furor  evocavit?  Quisquam- 
ne  ad  inferendam  violentiam  currcns  lacrymas  co- 
mites  habet,  et  qui  studet  esse  formidini,  vultum 
timentis  ostendit?  Multitudo  illa  juncta  sacerdotis 
ofiiciis  altulit  ad  nos  lamenta,  non  jacula  :  nec  venit 
D  telis  minax,  sed  lletibus  miserabilis  :  uoa  tantum  in- 
tentioncm  vestram  ostentatione  gravatura;  quia  ube- 
ribus  oculorum  fluminihus  demonstrabat,  quam  esset 
per  acerbitatem  vestram  conditio  dolenda  pulsati,  ct 
iu  sobrietale  venerandi  examinis  afllictione  propria 

didascalicoe  disputationes  dicuntur  accuratoe  et  ad 
docendum  idoneie  :  unde  ab  Aristotele  una  copulan- 
tur  -o  &xpi8eaieaov  v.ui  SiSaKnukfMittpcnt. 

*  Cum  evocatus  quater  fuissel]  Ingressus  est  syno- 
dum  Symmachus  primo  conventu,  qui  in  basilica 
Julii  actus  est;  ad  alterum  item  Sessorianum  proli- 
ciscebatur,  cum  ab  adversariis  in  via  circumventus 
ac  coesis  suis  pene  oppressus  est :  quod  utrumquejam 
supra  commemoravimus.  Post  eam  ca;dem  commo- 
nitus  an  rursum  ad  synodi  judicium  exire  vellet, 
compelli  se  jure  posse  negavit. 


19.^ 


coin 


ENNODII  EPISCOPl  TICINENSIS 


190 


mendabat,  quem  voce  non  poterat.  Sed  habetis  A  dum  alimentis  distributor  egebat,  ut  fieret  in  domi- 


manifestum  ex  hac  re  qui  bilem  furor  accendat  :  quia 
pene  absolutus  ad  judicia  veuit,  pro  quo  orbis  illa- 
crymat,  et  dum  rebus  extraneam  in  praedictum  invi- 
diani  sermone  colligitis,  paulisper  reverentise  nostrae 
diu  cervix  superba  submittitur.  Sacram  enim  congre- 
gationem  tunc  vocalis,  quando  exstinctorem  nostrum 
Symmachum  vultis  asserere  :  et  crudeli  pietate  bonori 
nostro  putatis  accrescere,  quod  residens  in  Ecclesia- 
rum  arce  perdiderit.  Nos  ista  non  solum  non  sensi- 
mus,  sed  diversa  sentimus :  ad  alios  magis  tutelae 
vestrae  vonena  convertitc.  Non  babet  testimonium  de- 
fensoris,  qui repugnanti impendit  oris  obsequium  :  per- 
dit  quam  esse  putat  beneficii  gratiam,  qui  aliquid  prae- 
statinvito  :  quianon  est  munusnisiquod  velisaccipere. 
Nunc  longa  non  opus  est  admonitione  jam  per- 
ditis;  odium  debemus  operi,  de  cujus  jam  non  su- 
perest  quod  damnetur  auctoribus.  «  Mulierum  turbas 
asseritis  urbanis  coloribus  cum  praefato  ad  judicia 
convenisse:  et  illa  subtilitate  ostenditur  sexus,  qui 
majorem  antistiti  debuisset  affectum.  »  Profanissimi 
hominum,  scriptum  retineo  :  '  Aliudest  mate  dicere, 
aliud  accusare.  Et  prophetam  dixisse  :  Reprobantes 
verbum  sperastis  in  calumnia  et  in  tumultu,  et  estisin 
eo  :  propterea  erit  vobis  iniquitas  hxc  sicut  interruptio 
(Isai.  xxx,  12).  Quia  pro  nobis  dicit  Dominus  :  Eos 
qui  judicant  vos,  ego  judicabo  (Isai.  xlix,  25).  Et 
iterum  ad  servos  suos  dicit  :  Nolite  timere  oppro- 
brium  hominum,  et  blasphemias  eorum  ne  metuatis 


natu  servitus,  et  in  servitute  dominatus?  Quae  hoc 
qualitas  pracedentis  aevi  per  memoriam  in  medium 
transacta  reddebat?  Qualis  habuit  effici  ex  censura 
convictus,  in  quo  causam  adjudicatio  pra^cedebat? 
Non  fuit  privilegium,  quo  spoliari  potuit  jam  nu- 
datus.  Unum  vobis  putastis  residere  in  sacra  colle- 
ctione  subsidium  :  ut  ad  tuendorum  immanitatem 
crin.inum  sacerdotes  vobis  comites  juDgeretis,  et 
fieret  impunitum  facinus  pollutione  multorum.  Nun- 
quam  convenienti  tempore  censor  adsciscitur,  qui  ad 
decisum  pene  negotium  convocatur;  criminosi  etsi 
est  meritum,  tollit  accusator,  qui  eo  plus  furori  suo 
vult  licere,  quam  judici.  Dicit  enim  vos  impetens 
propheta  :  H%c  est  pars  eorum,  qui  vastaverunt  nos, 
etsors  diripieniium  nos.  Ite,  angeli  veloces,  ad  gregem 
convuhum et dilaceratum ,  etpopulwn  terribilem  Isai. 


xvn,   1  i,   et  xvm,   2).    Ad  vos  angelus   missus    est, 


scilicet  per  sacerdotes,  quorum  voce  atque  merito 
perferenda  Cbristo  dona  suscipiunt,  etplacato  domi- 
nante  impetrata  mortalibus  vota  concedunt,  per  quos 
vobis  obiata  sunt  munera  repudiata  concordiae  :  qui 
pcenam  merentibus  dilectionis  praemia  detulerunt, 
qui  dum  se  considerant,  in  nullo  quod  merebamini, 
respexerunt. 

Quis  eum,  inquiunt,  vidit  cum  accusatoribus  suis 
aperta,  ut  aiunt,  pugna  confiigere?  Impudentissimi 
hominum,  quem  cum  quibus  vultis  decertare,  respi- 
cite  :    et  utriusque  partis,   si  quid   salutis  in  vobis 


(Isai.  li,   7).   Rursus  etiam  vobis  clamat  :  Accedite  q  resedit,  loca,   tempora,  personas  attendite  :  et  si  vos 


huc  semen  adulteri  etfornicarii :  super  quem  lusistis, 
super  quem  dilatastis  osetejecistis  linguam  ?  nunquid 
non  vos  filii  scelesti  estis,  semen  mendax  (Isai.  lvii,  3  .' 
Quae  quibus  copulatis  advertite,  dicentes  :  Indicta 
causa,  derelictis  defensoribus,  papa  decessit  :  fori 
nobis  in  negotio  prtesenti,  et  platearum  quarum  estis 
hypocritae,  exempla  proponentes :  Nobis  scriptum 
est  per  Paulum  apostolum  (Gal.  i,  14)  :  quibus  cru- 
cifixus  est  mundus,  quid  illis  cum  foro?  sed  ista 
nescitis,  «ut  quod  est  gravius,  nota  coutemnitis. 
2  Peregrinum  credo  aliquid,  et  a  ratione  separatum 
postulans  papa  discessit.  Nonue  hoc  speravit  pro 
statu  labentis  Ecclesiae  pastorali  cura  constrictus, 
quod  et  religiosa  providentia,  et  causae  ipsius  ordo 
llagitabat?  Quae  enim  judiciorum  forma  praecesserat, 
ut  vobis  hostiliter  disruptis,  etiam  per  suggestionem 
vestram  sublatis  Ecclesiae  opibus,  qni  diu  fuerat  cibus 
esurientium,   famis  mancipium    videretur  elfectus  : 

1  Aliud  est  male  dicere,  aliud  accusare]  Verba  sunt, 
Ciceronis  m  oratiune  pro  M.  Ccelio  cum  ea  refellit 
quae  adversus  Ccelii  pudicitiam  siue  probatione  obji- 
ciebantur.  Quare  aptissime  ab  Enuodio  in  re  simili 
usurpantur,  ut  tacitum  schismaticorum  couvicium 
retundat,  quod  ex  mulierum  Symmacbum  olticii 
causa  prosequendum  turba  captabant. 

-  l'< n gnnum  credo  aliquid]  Duo,  ut  ex  actispatet, 
a  synodo  postularat  Symmachus :  unum  ut  cederet 
visitator,  de  quo  postea;  alterum  ut  omnia  quae  per 
suggestionem  inimicorum  suoruni  aniiserat,  ante 
judicium  ipsi  redintegrarentur.  Quod  etsi  neque 
afienum  neque  iiuquum  videri  poterat,  cum  spoliatos 
ante   omuia    restitui,    ecclesiasticai   leges   jubeaut; 


nefarie  congesta  cordis  adhuc  pravi  non  subegit  opu- 
lentia,  oculos  ad  Deum  paulisper  attollite,  et  vel 
brevi  tempore  sinistri  monitoris  jussa  contemnite. 
A^noscitis  summi  3  regis  praeceptionibus  vos  in  bis 
qme  merito  plectenda  sunt,  non  muniri.  Quia  quamvis 
responsi  qualitatem  dictent  dogmata  postulati,  et 
petitio  dum  existit  praevia  quae  sint  secutura,  descri- 
bat :  nunquam  tamen  casibus  vestris  libera  regnantis 
verba  cepistis  :  nunquam  desideriis  per  aucupia  calli- 
ditatis  imperialia  vobis  scripta  militarunt.  Quotiens 
vanis  biatibus  nocendi  inefficax  morsus  increpuit  ? 
quotiens  de  accusato  quidquid  spe  tenuistis,  elfugit, 
et  vacuos  imago  pra>sumptione  occupata  deseruit? 
Deo  gratias,  qui  hanc  providentiam  iudidit  ei,  cui 
j)  rerum  humanarum  summa  commisit.  Spes  certa 
quietis  est,  et  salutis  perfecta  in  gubernatore  sapien- 
tia.  Puppis  cujus  magister  ad  clavi  regimen  intelle- 
ctus    dote    proeparatur,    ubique   stationem,    ubique 

regi  tamen,  cum  synodus  ad  eum  retulisset,  placuit 
ut  Symmacbus  ante  restitutionem  judicium  subiret. 
Qnod  llle  pro  modestia  sua  minime  detrectavit. 

3  Regis  pmceptio/tibus  vos  non  munin  Etsi  niulta 
qua'  Syinmaclio  adversari  videbantur,  a  Theoderico 
praecepta  ac  rescripta  exj  resserant  schismatici,  ut 
de  visitatore,  et  quod  modo  de  intercepta  rediute- 
gratioue  recitatuni  est,  atque  alia  id  genus  :  irrita 
tamen  omnia  et  inania  fuerunt.  Neque  unquam  his 
praesidiis  assequi  potuerunt,  quod  moliebatur,  ut 
Symmachus  damnaretur.  Nam  abi  synodo  tandem 
a  reye  mtegra  pcrmissa  res  est,  illum  protiuus  ab- 
solvit. 


197 


LIBELLUS  APOLOCETICUS  PRO  SYNOIK). 


VJH 


portiim  habot  in  fiuctibus.  Certa  est  generalitatis 
securitas,  quando  rempublicam  aobilibus  regit  arti- 
bus  institutus.  Scit   imperatoris    nostri  coelo  infusa 

Idispensalio  obviara  manum  famosis  in  fallendum  in- 
geniis  exhibere.  Labore  apud  eum  non  opus  est, 
quem  sortita  cst  olim  nuda  veritas  defensorem.  I 
sent  impii  commentitia  apud  illum  simplicitatem 
fraude  mentiri  :  quidquid  se  adrersus  justitiam  mo- 
verit,  mox  tenetur  :  ninil  apud  praedictum  tutius 
iunoccntia  cst  :  legatione  valida  utitur,  qui  eequitati 
res  congruentes  insinuat  :  quoe  gravisest  plerumque 
principibus  impugnatio,  minus  fidelium  blanditiis 
non  legatur.  Sed  haec  Deo  minus  narrantur,  a  quo 
frugis  hujus  planta  descendit. 

Ad  vos  me  reduxit  propositi  operis  non  amica 
conditio,  qui  melioribns,  hactenus  operam  volui  na- 
vare  sermonibus,  dum  captivam  orationem  exigit 
imperiosa  necessitas.  Dixistis  enim  :  o  QuomoJo  de 
causa  vel  qualitale  ejus  primitus  tractabatis,  cum 
1  necdutn  haberet  synodus  firmitatem?  »  0  frontem 
dictionis  immnndse,  ct  faciem  libclli,  quam  non  sola 
maculavit  imperitia.  Tractatus  nostri  provinciam  et 
narratis  et  quoeritis.  Iliuc  eramus  nempedubii,  quia 
quemadmodum  loquimini  nonhabebat  synodus  iirmi. 
tatem  :  transibat  negotii  qualitas  audituros,  et  plus 
adhuo  remanserat  in  reverentia  pulsati,  quam  esset 
iu  nostri  integritate  collegii. 

«  Deinde  pro  quaestionum  tormentis  venerabilem -' 
Laurentium  et  Petrum  episcopos,  a  communione 
papae  se  suspendisse  replicatis,  ct  quidquid  providit 
cautio  convocatorum,  ducitis  ad  crimen  impetiti.  » 
LTlonc  ergo  tempore,  dum  celebrarentur  ab  his 
sacra  missarum,  a  nominis  ejus  commcmoratione 
cessatum  est?  Unquam  pro  desideriis  vestris  siue 
ritu  catholico  et  cauo  more,  semipleuas  nominati 
antistites  hostias  obtulerunt?  Aliquando,  quod  capiti 
vestro  ascribatur,  facta  est  apud  Deum  offonsa  per 
graliam,  et  exstitit  nutrix  veniae,  peccati  mater  obla- 
tio?  Fuerunt  quidem  corporis  tantum  conventione 
separati,  quos  loqueris;  animarum  tamenpreesentiam 
non  vitarunt.  Si  eos  putas  a  consortio  mutuo  disso- 
ciatos  quos  tibula  religionis  pio  mordens  dente  con- 
jungit,  procul  te  ab  cestimatione  calholica  culparum 
duxit  alfectus.  Mandati  ccelestis  habitatio  nos  aut  mi- 
scet,   aut  separat  :    non  interest  quoe  intervalla  nos 

1  Necdum  haberet  synodus  firmitatem]  Cum  adhuc 
incerti  penderent  episcopi  an  Syinoiachus  illam  ap- 
probasset.  Quod  ubi  coram  ab  eo  conlirmatum  fuit, 
Tum,  ut  est  in  actis  synodi,  causa  de  sacerdotum 
animis  qux  de  concilio  nondum  firmato  tristitiam  mini- 
strabat,  abscissa  est.  Sentiebant  nimirum  episcopi 
concilium  hoc  sine  pontificis  assensu  ratum  esse  non 
posse.  Quod  ipsum  tamen,  sed  frustra,  improbabant 
scbismatici. 

2  Laurentium  et  Petrum  episcopos]  Quorum  hic 
Raveunas,  ille  Mediolanensis,  synodi  ambo  mo- 
deratores  ac  prcesides  :  quod  declarant  synodiipsius 
subscriptiones,  et  Theoderici  regis  ad  synodum  prae- 
ceptio  quoe  Laurentio,  Marcelliano,  Petro  ac  reliquis 
episcopis  inscripta  est.  Sed  Marcellianus  Palmari 
c.onventui  non  interfuit.  Quod  vero  studio  egcrant 
Laurentius  et  Petrus,  ut  a  Symmachi  consuetudine 
aute  judicii  disceptationem  abstinerent,  ne  prcejudi- 


li 


A  segregent,  si  uno  in  supera  mansione  conclave  reli- 
nemur.  Vere  hinc  conjicimus  esse  vos  servoa  ventris 
et  corporis,    et  per  hanc  sententise   vestrae  vilitatem 
laratis  mancipia  vos  esse   terrena.    Scriptum 

cniin  :  Animalis  homo  nonpercipit  ea  qu3B  sunt  spi- 
ritus   l  Cor,  u,  i  i). 

PostJhaac,  versis  in  fugam  ordinibus,  iymphatici 
more  sermonis  addidistis  :  «<  Ergo  conciiia  sacerdo- 
tuin  ecclesiasticis  legibus  quot  annis  decreta  per 
provincias,  quia  preesentiam  papse'non  habent,  vali- 
tudinem  perdiderunt?  »  Legite,  insanissimi,  ali- 
quando  in  iliis  preeter  apostoiici  apicis  sanctionem 
aliquid  constitutum,  etnonde  majoribus  negotiis,ad 
coilationem  si  quid  occurrit,  prsefatae  sedis  arbitrio 
fuisse  servatum.  Sic  enim  habet  :!  :  Si  quis  episco- 
porum  judicio  provinciali  depositus  fucrit,  Romanum 
papam,  si  placet,  rursus appellit ;  et  ipse,  sividctur, 
reparetjudicia  in  opitulalione  damnati.  Ecce  enode 
est,  quod  ad  Iaqueum  praeparastis  :  nisi  forle  arctis- 
simis  in  illa  parte  ncxibus  astringamur,  et  replica- 
tionum  nobis  ilinera  non  patescant ;  dum  callis  anto 
pervius  dumetis novella  interclusione  vestitur. 

«  Ilis  enim  nos  eloquii  vepribus,  dum  gradimur 
pcr  plana,  retinetis,  cum  dicitis,  loesum  principem, 
quare'1  attributum  visitatorem,  contra  ecclesiasticas 
regulas,  prima  voluimus  fronte  discedere  :  »  etnihil 
amplius  liceret  hunc  vitiis,  ne  duresceret  lolium, 
ne  profanamessis,  nulla  disciplinse  ante  maturitatem 
succisa    falce   decumbcrct.    et  putaretur  licere  quod 

q  judices  non  vetabant.  Unde  ex  aperto  constat,  nulla 
vos,  extra  praestantiam  piissimi  regis,  quam  frustra 
desideratis^  noxoe  copulari,  exemplorum  auctoritate 
fulciri.  Superest,  ut  et  ipsnm  doceam  in  his  exces- 
sibus,  quod  bono  universitatis  contingit  non  teneri  : 
quia  directum  non  occasionem  litis,  nec  fomcntum 
jurgii,  sed  causam  voluit  esse  concordiae  :  praevidens 
scilicet,  quos  nisisimplicem  jussionum  suarum  tutela 
vallaret,  cito  in  escam  dissidii  toxica  vestra  subre- 
perent.  Scriptum  est  enim  :  Vir  simplex  credit  omni 
verbo  [Prov.  xiv,  15).  Idcirco  mandati  limitem  fixit, 
quem  nulla  liceret  transgressione  violari.  Proefatum 
ad  beati  Petri  basilicam,  mox  Romam  perductus 
fuisset,  mandavit  occurrere,  faciens  de  sacerdotis 
voto  regis  imperium.  Quis  enim  non  putaretpontiii- 

D  cem  sponte  pariturum  in  ea   parte    quam  licere  sibi 

cium  aliquod  facere  viderentur,  id  adversarii  aliam 
in  partem  rapiebant,  quasi  de  objectis  Symmacho 
criminibus  compertum  ipsis  exploratumque  jam 
esset. 

3  Syn.  Sardic.  cap.  3. 

"  Altributum  visilatorem]  Petrum  episcopum  Alti- 
natem  qui  aTheoderico  rege,  ilagitantibus  schisma- 
ticis  Ecclesiae  Romanae  praeter  fas  moremque  datus 
fuerat  visitator,  quem  projtterea  submoveri,  ut  ante 
dictum  est,  postulabat  Symmachus.  Acta  synodi  : 
Sperans  ut  visitator  qui  contra  religionem,  contra  sta- 
tut.i  veterum,  contra  regulas  majorum,  u  parteclcri 
vel  aliquibus  laicis  fuerat  postulatus,  ex  ordinatione 
antistilum,  sicut  decebat  sanctum  propositum,  prima 
fronte  cederet.  At  Ennodius  non  solum  Symmachi 
desiderium,  ut  aequissimum  defendit:sed  Theoderici 
etiam  factum,  quasi  Symmacho  ipsi  visitatoris praj- 
sentia  consulere  voluerit,  excusare  conatur. 


499 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


200 


princeps  non  credidit,  etiamsi  vetaret  ?  Ibiquepapam  A  errorum  vestrorum  sectator  esse    desisteret,  si  reve- 


ab  eo  salutatum  suo  ore  jussit  alFari,  ut  traderet  co- 
episcopo  mancipia,  *  nullis  subdenda  tormentis ; 
servanda  profecto  ad  disceptationem  synodalis  exa- 
minis.  0  castitatem  praecepti,  quse  dum  facem  prse- 
sentibus  prsefert  temporibas,  in  umbram  cogit  anti- 
qua  !  quse  rapit  lumen  veteribus  inauspicato  splen- 
dore  novitatis!  Quis  taliter  commentitiis  laudibus 
locupletavitfama  dominum  actuum  suorum  veritate 
mendicum?  Non  derogo  vobis  de  scriptoribus,  quo- 
rum  beneficio  contigit  ornata  ad  nos  majorum  gesta 
perduci  :  sed  Dei  ^beneficia  non  tacebo  :  quia  prin- 
ceps  noster  rebus  superat  decora  sermonum.  Ob- 
noxiam  linguis  gloriam  venerabilis  causarum  truti- 
nator  inspexit  :  ut  cuni  petitioni  vestrse  effectus 
artifex  prsestaretur,  in  omnibus  tamen  jura  ecclesia- 
stica  custodiret.  Quse  ad  hanc  aestimationem,  quam- 
vis  acutiora  cseteris  corda,  sufficiunt?  uno  tempore, 
una  scriptione,  sine  aequitatis  detrimento,  desideria 
vestra  supplentur,  et  eadem  charta  ad  ministerium 
religionis,  et  vestrum  destinatur  ad  gaudium.  Boni 
enim  principis  praevidit  inquisitio,  servilem  asser- 
tionem  innocenti  examine  non  probandam.  In  ele- 
ctione  enim  venerandorum  judicum  ipse  accusantes 
extra  ordinem  repuiit,  ipse  ad  spem  retulit  accu- 
satum. 

Yideamus  tamen  ista  si  facta  sunt  :  si  Dei  inimici, 
etiam  terreni  domini  non  fuistis,  dum  Cbristum  et 
regem  parili  temeritate    despicitis,  et  unus    vobis  ad 


B 


rendae  passionis  penetralia  contigisset.  Ecce  non 
habetis  [in  regia  auctoritate  subsidium  :  ecce  post 
ccelestem  commotionem  juste  vos  et  principalis 
quam  sperni  fecistis,  censura  percellit. 

Videamus  si  superest  aliqua  de  regulari  proposi- 
tione  defensio.  «  Yisitatores,  inquiunt,  et  aliis  epi- 
scopis  ipse  dedit,  et  justum  est,  ut  facti  sui  lege  te- 
neatur.  ■  Non  vos  in  hoc  titulo  falsitatis  incesso  :  diu 
mendaciis  adhserentia  verba  non  arguo.  Dico  tamen, 
latorem  juris  definitionis  suse,  nisi  velit,  terminis 
non  includi ;  et  nisiprinceps  fastigii  summa  modere- 
tur,  frnstraad  illud  quod  dederit,  jus  vocatur.  Lex 
probitatis  et  mentis  est,  quse  hominem  viventem  sine 
lege  castigat  :  proprie  moribus  impendit,  qui  neces- 
sitati  non  debet  disciplinam.  3  Aliorum  forte  homi- 
num  causas  Deus  voluerit  per  [homines  terminare  : 
sed  istius  preesulem  suo,  sine  qusestione,  reservavit 
arbitrio.  Yoluit  beati  Petri  apostoli  successores  ccelo 
tantum  debere  innocentiam,  etsubtilissimi  discussoris 
indatrini  inviolatam  exhibiere  conscientiam.  Nolite 
sestimare  eas  animas  de  inquisitoribus  non  habere 
formidinem,  quas  Deus  prse  cseteris  suo  reservavit 
examini.  Non  habet  apud  illum  reus  de  allegationis 
nitore  subsidium,  quando  ipso  factorum  utitur  te- 
ste,  quo  judice.  Dicas  forsitan,  omnium  animarum 
talis  erit  in  illa  disceptatione  conditio.  Replicabo 
uni  dictum  :  Tu  es  Petrus,  et  super  hancpetramsedifi- 
cabo  Ecclesiam  meam  {Matlh.  xvi,  18)  ;  et,  Qusecunque 


utramque  contumeliam  ductus  est  criminum.    Desti-  q  solverissuperterram,eruntsolutaeiinc(elo(Ibid.,\9); 


natus  antistes  ab  ipso  complendae  jussionis  confinio 
oris  vestri  spiris  adripitur,  et  ad  incentivam  confu- 
sionis  aptatur,  qui  paci  militaturusadvenerat.  Invisis 
beati  Apostoli  liminibus  ad  usum  furoris  vestri  jam 
nescius  sui  advocatur  ;  et  illud  quod  ex  omnibus  or- 
bis  cardinibus  devotos  attrahit,  positum  in  vicinitate 
trausitur.  Ecclesiarum  fundamentum  adirenonper- 
mittitur  structura  mediocris  :  tunc  spem  bonorum 
fructuum  perdidit  a  radice  separatus.  2  Dicatis  forsi- 
tan,  Apostoli  genio  decerpi,  si  putatur  cceli  civis 
terrarum  locis  includi.  Tamen  quamvis  benedictio 
poscentibus  ubique  prsestetur,  et  exigat  prsesentiam 
martyris  fides  et  devotio  supplicantis  :  negari  non 
postest,  diligentise  natali  solo  plustribui,  et  majorem 


et  rursus  sanctorum  voce  pontificum  dignitatem  sedis 
ejusfactam  toto  orbe  venerabilem,  dum  illi  quidquid 
fidelium  est,  ubique  submittitur,  dumtotius  corporis 
caput  esse  designatur :  de  qua  mibi  videtur  dictum 
per  prophetam  :  Sihxchumiliatur,  ad  cujus  fugietis 
auxilium,  etubirelinqueiis  gloriam  vesiram  (Isai.x, 
3)? 

Quid  si  immunda  mihi  labia  habenti,  et  nullissuc- 
censi  carbonis,  ut  Isaite  concessum  est,  undis  abluta, 
ipsum  ad  possessionis  suse  tuenda  privilegia  Petrum 
apostolum  liceret  evocare,  et  quod  agit  precibus, 
humanavoce  loqueretur?  quem  si  audirelis,  hoc  di- 
ceret :  Filii  hominum,  usquequo gravescordc  ?  utquid 
diligitis  vanitatem et  quxritis mendacium  ?  Scitotequo- 


ailectum  loca  impetrare,  de  quibus  ad  supernatrans-  D  niajn mirificavit  Dominus sanctum  suu7n(Psal.  iv,3). 

Quid  stabilita  Cbristi  manibus  cupitis  fundamenta 
subrucre?  quid  canumpossessionis  genium  illiusqua 
per  culpas  juvenescit,  ariete  pulsatis,  et  divisione 
ecclesiastici  gregis  novis  me  et  post  ^carnem  passio- 
nibus  subjugatis  ?  Inauditum  sacrilegii  genus  est, 
quod  mentitte  religionis  honore  coloratis:  dehonestat 
venerandi  reverentiam  nominis,  qui  adjutorem  se  in 
his  quse  in  Deum  jactat   commissa,  pollicetur.  Con- 


itur.  Quam  iidem  allegationi  curationum  multitudo 
jam  prsestitit?  et  utimur  post  obsidionem  diabolicam 
testibus  jam  sanatis.  Ilsee  licet  per  Redemptorem 
nostrum  in  toto  orbe  celebrentur  :  est  tamen  non 
modica  monumenti  illius  per  frequentiam  comparala 
nobilitas  :  quia  per  eum  qui  hominem  mutavit  in 
angelum,  illustrari  potuit  natura  telluris.  Hancvisi- 
tatori  vestro    invidistis    gratiam,     sestimantes   quia 

1  Nullis  tormentis  subdenda]  Ac  proinde  Symrna- 
cho,  et  si  contra  ipsum  testarentur,  nibil  obfutura  : 
quianon  ignorabat,  utjmox  dicet,  Theodericus,  ser- 
vilem  a.ss<  rtionem  innoceniiexamine  nonprobandam. 
[ta  regiipraecepti  invidiam  hac  etiam  in  parte  amo- 
litur. 

2  Dicatis  forsiian]  Locus  insignis   ad  eos  revincen- 


dos  quibus  sacrorum  hodie  locorum,  neque  ad  vota 
et  preces  concipiendas,  neque  ad  ccelestia  beneticia 
consequenda,  nullum  est  discrimen. 

8  Aliorum  forte  hominum  causas]  Ethic  quoque 
illustris  est  locus  de  primatu  summi  pontificis,  et 
praerogativa  sedis  apostolicae. 


201 


LIBELLUS  APOLOGETICUS  PRO  SYNODO. 


202 


tumeliae   genus  est,  quasi  in  solatio  adesse  sublimi,  A  post  hominem  ;  et  irrisam  a  sapientibus  saeculi  cymba- 


juxta  Apostolum  :  Tu  quis  es,  qui  judicas  alienum  ser- 
vum  (lio/n.  xiv,  i)?  Quid  auribus  imperitis  illudilis, 
et  graviorem  vindicta>  speciem  facitis  esse,  quam 
culpae?  Si  odium  debetis  excessibus,  vos  mundate  : 
cur  liberius  condemnatis  scelera  quam  vitatis?  Sui 
impugnator  est,  qui  fornicationis  ofticiis  urget  adul- 
teria,  et  per  animaruin  stupra  carnis  accusat.  Scri- 
ptum  netnpe  retinetis  :  Maledicli  omnes  qui  fornican- 
tur  abs  te  [Psal.  lxxii,  27).  Foedera  ergo  a  nitore 
Domini  sui  obligatione  dissolvitur,  qui  status  coele- 
stibus  minus  mera  fide  depeudit  ofticia.  Possessionis 
nostrae  vobis,  utvideo,  claritas  movit  invidiamjquam 
simulata  in  mali  possessoris  indignatione  transfertis, 
dum  desudatis  impeudiis.  Arcem  qua  fuistis  couspi- 
cui,  crebris  labefactatam  ictibus,  nisi  obsisterem, 
proposuistis  obruere ;  et  ccelo  stabilitam  machinam, 
quanta  sit,  ostendere  per  ruinam.  Nolite  pra^stolari 
de  clade  vestra  victoriam  :  nolite  triumphum  supe- 
rando  perdere,  meis  laboribus,  meo  sudore  quaesi- 
tum.  Quidquid  ad  tropoeum  ducit,  obtinui  :  quidquid 
vos  illustres  faceret,  in  sede  congessi  :  vobis  tribuit 
claritatem  fax  ista  quam  viperino  liquore  putatis 
exstingui.  In  perniciem  propriam  accenditur,  qui  sic 
soevit  in  gratiae  suae  germina,  ut  plantas  abscidat : 
liberior  justo  iracuudia  plus  quam  alios  lacessit 
auctorem.  Symmachi  quos  vocatis  excessus,  si  sunt 
illa  qua  et  vos,  exspectatione  sustineo  :  nefas  est, 
peccantem   patientiam  judicis  non  amare.  Quid  nisi 


B 


lani  non  icliqui.  Ula  me  per  mundi  freta  sustentat : 
ditat  probatum  iu  captione  hominum  rcte,  quod 
cernitis.  Redite  ergo,  quia  fuga  vos  nec  dum  essetis 
agrestes  eripuit :  currite  ad  ovile,  ne  luporum  vos 
exponatis  insidiis  :  ne  per  moram  amittatis  gratiam 
sponte  venientem  :  quia  contemptam  invitationcm 
gelienna  subscquitur.  Ego,  si  quid  dulcedinis  utpater 
debui;  si  quid  districtionis,  ut  attributus  a  Deo  ma- 
gister,  implevi.  Providete  ne  diutius  qualemcunque 
crucis  meae  angulum  rara  Lcvitarum  corona  circum- 
det  :  ne  dolenda  etiam  extraneis  in  longum  soliludo 
dominetur:  ne  labor  uteri  mei  sterilitatis  vice  hosti- 
lem  peperissc  familiam,  et  numerosa  proles  per  sini- 
stros  actus  infecunditatem  parentis  ostendat.  Pauca 
sunt  quae  asserui,  sed  quanta  ex  his  pendeant,  aesti- 
mate.  Venite,  filii,  audiie  me  :  timorem  Domini  docui 
vos  (Psal.  xxxiii,  12).  Romam  respicite,  quam  ab 
idolorum  servitute  sine  auri,  sine  argenti  pretio  libe- 
ram  sanguinis  Christi  fecit  effusio  :  cui  etiam  meam 
servuli  sui  mortem  jussit  impendi.  Quae  per  multa 
tempora  famosis  cultum  delubris  cxhibuit  :  quae  diu 
venerata  est  in  imaginibus  daemonum,  quem  labo- 
rante  censu  indiderat  manus  magistra  terrorem  :  quae 
suspexit  potestatem  numinum  emptam  pretio  metal- 
lorum  :  cui  sublimiores  deos  peperit  excrcitatior 
manus  artificis  :  et  divinitatem  quam  homo  per  fa- 
bricam  contulit,  apud  homines  Dei  habuit  forma  ma- 
jorem.  Ecce  jam,  Christo  propitio,  ad  novas  fornaces 


ultionem  flagitat,  qui  dum  reus  et  ipse  sit,  vindictae  q  simulacra  redierunt :  ecce  jam  de  obsoleta  supersti- 

tione  usus  vester  accipit,  quod  la'tetur  :  dum  de  ve- 
teri  Tonante  nova  merito  vascula  praeparantur.  Quid 
hanc  adnitimini  interrumpere  quietem?  quid  ludere 
vanis  intentionibus  felicitatem?  excusationem  non 
habet  furor  iste,  si  creditis  :  non  interest  quibus  iti- 
neribus  ad  mundi  principem  currat,  qui  a  sancta 
unitate  desciscit :  pingues  hostias  litat  diabolo,  qui 
constristat  Ecclesiam.  Vanas  ergo  repudiate  tendicu- 
las  :  simplicem  habet  defensionem  pacis  affectus  : 
nimis  armatus  est,  qui  illa  quae  adversarius  concordiee 
ministrat,  tela  contemnit:  sufticit  contra  omniajacula 
jurgiorum  fidei  nuda  oppositio.  l  Quid  Eulalii  ct  Bo- 
nifacii  tempora,  dum  malorum  solatium  quaeritis, 
revocatis  in  medium?   quid  incrementis  excessuum 


in  altero  moras  accusat?  Haec  illis  a  me  vox  debetur 
studiis  :  quia  Deum  dixisse  teneo,  pronum  esse  ho- 
minem  in  malitia,  et  omnem  carnem  amicam  esse 
peccatis.  Nolo  occasione  personae  innumeris  datura 
dignitatem,  liat  in  abjectione  possessio  :  ne  dum 
homo  incessitur,  lex  divina  frangatur.  Mihi  credite, 
si  sunt  ista  quae  dicitis,  respicio  :  quia  et  in  illis 
quibus  nihil  tale  dicebatur,  quid  fuisset  inspexi. 
Errat,  qui  falli  Deo  proximum  credit :  Mihi  vindictam, 
et  ego retribuam,dicit  Dominus  (Deut.  xxxn,  35 ;  Eccli. 
xxx vm,  1 ;  Rom.  xu,  19  ;  Hebr.  x,  30).  Vos  potius  olim 
lilii,  de  quibus  spiritalis  ventrem  partus  onerabat,  ad 
abjuratam  redite  concordiam  :  pio  vos  sinu,  sicut 
habuit  hactenus,  Ecclesia  mater  accipiat.  Nunquam 


est  sera  correctio  :  scit  diu  exspectare  immodico  la-  D  prsesentatis  vetusta  contagia,  et  per  iniquam  volun- 


bore  quaesitos :  nescit  pro  vilibus  despicere  magno 
pretio  comparatos.  Multis  gradibus  recursus  est  ad 
salutem  :  praeter  desperantem  nullus  excludhur  : 
fructus  veniae  proximus  est  coronae.  Nolite  Symma- 
chum  papam  pressuris  vestris  juvare  :  si  reus  est, 
mihi  credite,  cum  cessaverit  humanae  impugnationis 
ministerium,  divinum  mox  succedilarbitrium.  Nonne 
in  splendidissimi  cognitoris  lance  praedicto  aut  pcena 
debetur,  aut  preemium  ?  Syllogismos  a  me  sermonum, 
et  schemata  non  quaeratis.   Antiquo   adhuc  utor  reti 

1  Quid  Eulalii  et  Bonifacii]  In  schismate  quod  post 
Zosimi  papae  mortem  inter  hos  duos  diviso  in  partes 
clero  exortum  est,  cum  propter  factionum  studia, 
utrius  legitima  fuisset  electio,  decerni  vix  posset, 
longiusque     protraheretur     disceptatio,     Honorius 

Patrol.  LXIII. 


tatem  senectuti  in  operiendis  delictis  facitis  nil  li- 
cere?  Alia  tunc  fuit  causa  discordiae:  et  nisi  narrando 
cogerer  sustinere  transacta,  ostenderem  vobis  nullum 
evenire  solatium  de  comparatione  factorum  :  quia 
illos  quos  ad  pontificale  fastigium  intentioni  obse- 
quens  fervor  evexerat,  utrosque  repuli;  hunc  elegi  : 
quia  de  illis,  teste  exitu,  nemo  mihi  placuit :  de  istis, 
contra  regulas  nitentem  profugum  feci ;  provectum 
legitime  mundo  impugnante  servavi.  Scitis  ista,  non 
nova  sunt :  quia  dum  ille  truditur,  iste  tirmatur; 

utrumque  ab  urbe  interim  jussit  abscedere.  Itaque 
Bonifacius  ad  S.  Hagnes  basilicam,  Eulalius  Autium 
secessit.  Quod  exemplum  in  Symmacho  renovari 
voluissent  adversarii,  ut  una  cum  Laurentio  pellere- 
tur.  Sed  dispar  fuit  ratio. 


203 


ENNODII  EPTSCOPI  TICINENsIS 


204 


vester  mihi  militavit  assensus.  Deinde  cur  in  perni- 
ciem  vestram  lseditis  sacerdotale  concilium?  cur  la- 
ceratis  sententiam  in  qua  inspirante  Christo  oracula 
superna  patuerunt,  et  inter  Deum  atque  homines 
interpres  exstitit  lingua  pontificum?  quid  generalis 
Ecclesiae  dolorem  facitis,  quamvis  in  principali,  ta- 
men  in  una  commissum?  Illa  enim  coeli  curia,  varia- 
rum  dotibus  aucta  curulium,  et  multo  Redemptoris 
nostri  auro  ostroque  decorata,  nihil  in  illa  discus- 
sione  auctore  se  protulit  :  sed  per  humanee  linguae 
ministerium  divino  militavit  imperio.  lntellexit  non 
esse  suum,  quidquid  impulsa  constituit  :  nihil  habet 
in  illa  sententia,  nisi  unde  de  sola  devotione  gratula- 
tur  :  peregrinum  stylus  sensiteloquium.inde  sumens 
solam  gloriam,  quod  infusa  sibi  servavit  et  coluit. 
Quid  his  de  exemplis  evangelicis  preeparastis  calum- 
niam?  sicut  de  vobis  scriptum  est  :  Erraverunt  in 
ebrietate,  nescieruntvidentem,  ignoraverunt  judicium 
{Isai.  xxviii,  7).  Nam  dum  profanis  memoratos  ver- 
bis  ceeditis,  et  inscitiam  proditis  et  livorem.  Isti  ergo 
resurrectionem  corporis  quam  preedicant,  non  cre- 
dentes,  heereticis  se  miscuere  contagiis?  Isti  quod 
abjurant  linguis,  corde  sectantur?  '  Ergo  quia  dixe- 
runt,  eum  timendum  esse  qui  potest  corpus  occidere 
et  animam  mittere  in  gehennam ;  ideo  a  fide  aliena 
texuerunt?  ecce  profundam  imperitiam.  En  beatum 
Lucam  cujus  potestis  assertione  conviuci,  qui  clamat: 
Timete  eum  qui  postquam  occiderit  corpus,habet  pote- 
stalem  animam  mittere  in  gehennam  (Luc.  n,  5). 
Quis  hic  locus  erroris,  ubi  congruentia  pari  ductu 
exempli  et  historiee  verba  concurrunt;  nec  diversum 
est  ab  intellectu  catholico,  et  lectionibus  quod  pro- 
fertur?  Nunquam  bene  nodus  in  scirpo  quseritur  : 
non  involvit  nebula  preedictee  lucis  auctores.  Resur- 
rectionem  ergo  carnis  non  credunt,  quia  posse 
corpus  contitentur  occidi?  quia  peccatricem  animam 
gehennee  mancipari?  Densis  cor  vestrum  vepribus 
suffocatur,  et  interna  vitia  aliis  certat  ascribere. 
2  Joannis  etiam  apostoli  jactatis  scripta  violari,  quia 
ex  verbis  ejus  dictum  est  :  Si  dicamus  quia  peccatum 
non  habemus,  mendaces  sumus ,  et  verilas  in  nobis  non 
est  (1  Joan.  i,  8).  De  codicum  diversitate  nil  queror. 
Ideo  ergo  corrupta  sunt  apostoli  monita,  quia  non 
junxerunt.  Nos  ipsos  decipimus,  et  quia  junxerunt 
mendaces  sumusl  Non  solum  divinee,  sed  etiam  hu- 
manee  rationis  ignari,  qui  veritatem  non  habet, 
mendax  recte  censetur  :  nec  alia  re  nisi  falsitate  ple- 
nus  est,  qui  integritate  vacuus  innotescit.  Sed  ha?c  in 
vobis  non  curanda  sunt  linguee  oratione,  sed  gemi- 
tuum  :  nec  magis  sunt  vobis  exhibenda  verba,  quam 
lacrymee  :  quia  liquido  nocens  est,  qui  insontibus 
aut  meritum  culpabilis,  aut  nomen  opponit.  Reliqua 
objeetionum  vestrarum  capita  non  revolvam:  prcestat 
sileutio  damnanda  sepeliri.  Nobilitatem  dat  facinori- 

1  Ergo  quia  dixerunt]  Verba  synodi  :  Se7iatum  am- 
plissimum  monentes  et  instruentes  causas  Dei  ipsius 
judicio  esse  committendas,  qui  valet  corpus  occidere 
et  animam  mittere  in  gehennam.  Qui  in  his  verbis 
lueresin  astruebant,  nou  iu  beatum  Lucam  injurii, 
sed   in   Christum  ipsum  qui  apud  Lucam   loquitur, 


A  bus,  qui  ventilationem  ipsorum  multiplici  ad  aures 
posteras  relatione  transmittit.  Beati  Pauli  est  se- 
quenda  sententia,  qui  monet  per  discipulum  cunctos 
et  clamat  :  Inanes  quxstiones  evita  (II  Tim.  n,  23). 
Multa  enim  sunt  in  propositionibus  vestris,  quee  ita 
feculentis  ulnis  peccandi  amor  amplectitur,  ut  fiant 
indigna  memoratu  :  plura  levitas  dehonestat,  dum 
subductis  eviscerantur  verba  vestra  ponderibus,  et 
de  religionis  causis  elocutio  ventosa  componitur, 
auris  congruam  sortita  gravitatem  :  quee  in  palearum 
abundantia  nihil  est  horreis  illatura  de  tritico,  dum 
infecundam  frugibus  culmorum  parturit  ubertatem, 
et  spem  de  herbee  luxuria  mentitur  agricolis  :  de 
quibus  nihil  lucri  ventilabra  reperiunt.  igni  debita, 
incendioque  peritura :  de  his  scriptum  est  :  Dor- 
mierunt  viri  somnum  suum,  et  nihil  invenerunt  Psal. 
lxxv,  6;.  Nihil  est,  carissimi,  pace  dulcius,  si  tamen 
saporem  ejns  non  plenum  amaritudine  pectus  exclu- 
dat.  Breviorem  quidem  admonitionem  debueram, 
quam  prolixam  non  parva  vestri  consideratio,  et  diu 
in  vobis  jurgiis  exercitata  frons  protulit.  Usus  est 
multa  peccantum,  stricta  allocutione  non  corrigi  :  et 
effusionem  plurimi,  quam  in  delictis  habuerunt,  in 
monitoris  sermonibus  hanc  requirunt.  Me  satis  est 
et  diligentiee  vestree,  et  jussis  ccelestibus  obsecutum. 
Iu  his  quee  secutura  suut,  locum  sermonibus  non 
relinquam  :  quia  heec  refero;  mundi  caput  Romam 
per  vestras  inteutiones  esse  prostratam,  et  nutricem 
pontificii   cathedram,    quasi   ultimum  videre  sedile 

q  despectam. 

Cujus  vocem  beatus  Paulus  excepit,  et  illa  qua 
seniper  usus  est  eloquii  intonuit  libertate  :  aposto- 
lorum  principem  lenitatis  incessens,  quod  fluxis  et 
profligatis  mentibus  parentis  adhuc  servaret  affe- 
ctum  :  nec  in  profundum  ductisulceribus  ferro  medi- 
cante  succurreret  rescindenda  docens  lanienis  secreta 
morborum,  et  manifestee  desperationi  salutiferum 
esse  vulnus  adhibendum  :  ne  dum  manus  medici  per 
pietatem  a  sectione  carnis  corruptee  suspenditur,  de 
abstinentia  teli  invitetur  exitium  :  quia  dum  parcit 
aegris  dextera,  curandos  interficit;  nec  grandis  est 
dilferentia,  utrum  lethum  inferas,  an  admittas  :  mor- 
tem  languentibus,  qui  cum  possit  non  excludit,  in. 
flixit.  His  ergo    adversus  eos   oris  januam  patefecit 

D  alloquiis. 

Omnis  qui  judicas,  in  quo  alium  judicas,  te  ipsum 
condemnas:  eadem  enim  agis  qux  judicas.  Scimus 
autem quiajudicium  Deiest  secundum  veritatem  in  eos, 
qui  talia  agunt  (Rom.  n,  I).  Et  iterum  :  Beatus  qui 
non  judicat,  in  quo  probat  seipsum  Rom.  xiv,  ii). 
Quee  malum  ratio  est,  ut  praedicet  non  furandum,  qui 
furatur  :  et  prodigum  verecundiee  frontem  nube  ve- 
stiat  impugnationis  alienee?  Nemo  recte  monitoris 
personam  suscipit,   nisi  qui  actibus  suis  errata  con- 

impii  erant. 

5  Joannis  apostoli  scripta  violari'  Non  tam  verba 
ipsa  Joannis  citarat  synodus,  quam  ex  verbis  sen- 
tentiam.  Sic  enim  habet:  Quanivis  nullus  est,  qui  de- 
lieto  careat,  sicut  Joannes  testatur  apostolus,Si  dicam, 
quia  peccatum  non  habeo,  mendax  sum. 


205 


LIBELLUS  APOLOGETICUS  PRO  SYNODO. 


20G 


demnat,  et  amoreni  innoceutiae  conversationo  demon-   . 

.....        A 
strat.  Nam  adjacet  etiam  pnblicanis,  amica  inorihus 

vitia    damnare  sermone,    et    sceleratioribus  linguoe 

ofticiis  punire  quod   diligant.    Quasi  non   quoddam 

genus    sit  majorum    excessuum,    dare    rei  ailectum 

labiis,  quam  mente  despicias,  et  iugenii  virus  collo- 

quii  melle  veslire.  Haec  sic  ago,  quasi  si  vobis  esset 

pudor,  pudicitia,  venustas  afFectui ;   liceret  accusare 

doctorem,   et   adversus   electum   oris  lividi  morsus 

aptare  :  cum  aute  futuri  praescius  per  epistolam  ad 

vos  datam  plena  voce  monuissem  :  Quis  accusabit  ad- 

versus electos  Dei?  Deusquijuslificat :  quiscstqui  coji- 

demnel  {Rom.  vm,  33^  ?  Et  ilerum:  0  homo,  qui  ju- 

dicas  eos  qui  talia  agunt,  ct  facisilla,  putas  quoniam 

effugies  judicium  Deil  An  divitias  bonitalis  ejus,  et 

L)atientix,  et  longanimitatis  contemnis  (Rom.  it,  3)  ?  B 

Accusatis  malitiam  repleli  iniquitate,  fornicatione, 

avaritia,  nequitia,  invidia,  homicidiis,  condemnatione, 

dolo ,malignitate ,  superbi,  elali,  inventores  malorum, 

parenii  non  obedientes,  insipientes,  incompositi*  sine 

misericordia    (Rom    i,    29).     Docetis    fornicantibus 

aeminem  esse  miscendum,  adulteri  Laurentii  aut  se- 

quaces,  aut  praevii :  per  quos   ille  aut  exseruit  quae 

liabebat  toxica,  aut  quae  effundens  monstravit,  acce- 

pit.    Post  illam  illecebrosae  communionis  maculam, 

<:t  pestem  toto   orbe   exsecrabilem,  sacerdotes  Dei, 

quasi  obsoleta    comparatos  communione,   culpatis  : 

reos  putatis  esse,  qui  subiere  consortium  nullo  teste 

convicti :  et   sectamini   bominem  toto   ecclesiasticae 

iascriptionis,  non  dicam  stylo,  sed  ense  perfossum. 

(Juod  licet,  non  licet;  et  quod  non  licet,  licet.  Quem-  ^ 

admodum  Jamnes  et  Mambres  restiterunt  veritaii;  sic 

rt  vos  menie  reprobi,  circa  fidem  proditores ,  protervi, 

infiati,amaniesvoluplatem  magis  quam  Deum;  haben- 

les speciem quidem pielaiis ,virtutem  autem  ipsiusab- 

negan(es(II  Tim.  m,  8,  et  iv).  0  vim  doloris  internil 

qui  nequit  expedire  quod  concepit ;  qui  profundis  in- 

gestum  visceribus  loquendi  affectum  quem  imperavit, 

irrumpit.   Nibil   vobis  ultra  plus  eloquar  :   quod   de 

oratione  remanet,  lamenta  supplebunt. 

Post  baec  si  inter  manus  medicorum  curatione 
o?grescitis,  nec  aliqua  a  ccepto  salutis  consideratio 
vos  reducit ;  saltem  orbis  parentem  urbem  vestram 
respicite :  ipsa  vos  post  defensores  suos  apostolos 
mcerens  aggreditur,  ipsa  compellat;  et  si  quid  est  ^ 
pietatis  in  reliquum,  orditur  impetratura  sermonem. 

Me,quam  Dei  summi  templa,  repudiatis  fanorum 
cultibus,  et  novee  lucis  nitore  gaudentem,  fecerunt 
esse  conspicuam :  quam  post  sacella  sordentia,  et 
inulto  pecudum  tabo  polluta,  ab  bostiarum  cruore, 
dominici  et  apostolici  sanguinis  effusio  purgavit :  quam 
reducta  post  longum  sanitas  febrium  fecit  delubra 
contemnere  ;  quam  a  victimis  liberavit  oblatio  ;  quae 
pacem  Cbristi  per  idolorum  inimicitias  acquisivi ; 
cui  non  fuerunt  pene  numerosiora  dona,  quam  nu- 

1  Prope  jam  iterum]  Consulum  olim  mos  fuerat 
pecunias  in  populum  spargere,  cum  procedebant : 
<?um  raorem  abrogaratMarcianus,  lege2  cod.de  Con- 
sulibus.  Itaque  Ennodii  tempore  non  spargebantur. 


miua ;  quam  religiosus  reddebat  varia  devotione 
mendicam,  quam  egestas  oppresserat  frequentia  a 
diis  suis  benelicia  postulantcm  :  qiue  Cnrios,  Tor- 
quatos,  Camillos,  quos  Ecclesia  non  regeneravit,  et 
reliquos  misi  plurimae  prolis  infecunda  mater  ad 
Tartarum,  dum  exhaustis  emarcui  male  feta  visceri- 
bus  :  quia  Fabios  servata  patria  non  redemit,  Deciis 
multo  sudore  gloria  parta  nil  prastitit :  profligata  est 
operum  sine  lide  iunocentia  :  criminosis  junctus  est 
aequi  observantissimus,  quia  Cbristum  ignoravit, 
Scipio.  Per  totam  vellem  stylum  ducere,  si  orbatae 
pectus  pateretur,  infantiam.  Sed  quisquis  lamentatio- 
nis  transacta  relegit,  lacrymarum  tempora  videtur 
optare.  Nemo  creditur  non  odisse,  quorum  relatione 
non  laeditur  :  qui  siccara  faciem  de  liliorum  funeribus 
referens  servat,  certo  teste  crudelitatis  arguitur,  Illa 
posteritas  puls  moeroris  attulit  perdita,  quam  jucun- 
ditatis  acquisita.  Relegamus  tamen  quibus  mutata 
sint  ista  successibus.  Ecce  jam  in  illo  sacrario  Iiber- 
tatis  nibil  servile  de  idolorum  cultibus  invenitur  :  ecce 
bonorum  corona,  orbis  genius  llos  Romanus,  quae 
diu  venerata  est  plena  sanctitate  calcat  altaria.  Ecce 
jam  curia  mea  ad  ccelum  vocatur,  laudatur,  accipi- 
tur :  nec  possum  dicere,  perdidisse  me  sobolem  post 
gratiam  baptismi,  quam  vel  repentina  mors  abstulit. 
Multos  trabearum  vel  curulium  possessores  supre- 
mus  regnator  sine  dispendio  cultus,  aut  dignitatis 
amplectitur.  Pene  jam  terreni  munilicentia  triumphi 
divinum  mercatur  affectum ;  et  boc  ad  Christi  gra- 
tiam  proficit,  quod  rnundo  studetis  esse  venerabiles. 
Mentior,  nisi  egena  agmina  consulatus  vestri  in  subsi- 
dio  miseriarum  praestolantur  adventum.  Etenira  pur- 
pura  vestra  qua  anni  vocabulum  nobilitatis,  subri- 
pientem  miseris  vestimentorum  largitate  pellit  algo- 
rem.  *  Prope  jam  iterum  necessitatibus  fuerunt 
auxilium  decora  fastorum  ;  et  veteri  infidelitate  depo- 
sita,  iu  tali  proeparatione  census  dispendia  efficiuntur 
lucra  animarum.  Ecce  nunc  ad  gestatoriam  sellam 
apostolicae  confessionis  uda  mittunt  limina  candida- 
tos,  et  uberibus  gaudio  exactore  fletibus  collata  Dei 
beneficio  dona  geminantur.  Quis  tempore  quo  pre- 
tiosis  siccamus  ubera  partubus,  quo  prolem  nostram 
aeterna  genitrix  rursus  paritura  nunc  suscipit,  cujus 
post  primam  nativitatem  grandaevis  fetibus  alvus  im- 
pletur,  quae  mibi  prolem  regenerando  dulcem  facit 
esse,  quam  peperi,  quae  ad  se  venientes  senium  facit 
exuere,  et  ad  vitae  principia  redire  contractos,  quis 
hanc  felicitatem,  rogo,  interpellatione  commutat  ? 
Quis  per  discordiam  viperina  mente  compositam  au- 
rei  mibi  saeculi  jubetperire  beneficia?  quis  in  reno- 
vatione  mea  occasum  clandestinus  inspirat,  et  per 
blandae  frontis  speciem  iuimicitiis  vires  acquirit  ? 
Generosam  in  tali  negotio  prosapiem  non  agnosco. 
Si  qui  sunt  tamen  summorum,  quos  vilibus  tempe- 
statis  hujus  procella  sociavit,  aliis  auctoribus  facino- 

Sed  quia  ejus  aevi  consules,  in  honoris  sui  auspiciis 
multain  pauperes  erogare  solebant,  pristinummorem 
quodammodo,  sed  feliciori  liberalitate,  renovare  vi- 
debantur. 


207 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


208 


rum  participatione  maculantur.  Splendor  sanguinis, 
et  si  communionem  criminis  incurrit,  nescit  tamen 
ducem  se  praebere  peccautibus.  Habet  forsitan  rea- 
tum  de  neglecta  cautione,  non  babet  dignum  suppli- 
cium  de  scelerum  principatu.  Sub  quadani  verecundia 
jungitur  delinquentibus,  qui  ad  adulta  jurgia  convo- 
catur  :  non  meretur  desperationem  perditi,  in  quo 
facilis  tantum  crudelitas  lmprobatur.  Vos  potiusvideo, 
triviorum  germina,  vos  agnosco  :  in  quibus  uaturae 
vilitas  convenientes  sibi  mores  peperit  ;  quos  dege- 
nerasse  claritas  fuerat :  qui  per  rnentitae  titulum  reli- 


Agionis  gaudetis  impunitate  vitiorum  :  quorum  labia 
nunquam  aut  honorum  sapor  tetigit,  aut  quietis  :  qui 
fas  omne  origini  parendo  violatis,  quos  de  latebris  et 
specubus  productos  praesens  causa  monstravit.  Quis 
ante  concinnationemmali  hujus,  qui  essetis,  agnovit? 
diu  fovistis  secreta,  quibus  vos  nox  generationis 
abdiderat.  Redite  potius  ad  amicam  caecitatem :  no- 
bis  serenam  et  diuturnam  lucem  relinquite  :  concor- 
diam  Ecclesiae,  aut  absentia,  aut  correctione  prae- 
state.  Si  tamen  vultis  vos  numerari  inter  splendidas 
prosapies,  actuum  emendatione  cognoscam. 


OPUSGULUM  TERTIUM. 

1  Ylta  Iieafissinii  viri  epiplianii  episcopi  ticinensis  ecclesiae. 


Quamvis  me  urgeat  suscipiendi  operis  anceps  ne- 
cessitas,  et  e  regione  impositus  sit,  nec  meo  labore 
vacuus,  nec  maledicorum  disceptatione  tractatus  ;  in 
quo  gemina  cautio  dictionis,  hinc  ubertatem  exspe- 
ctet  ingenii,  inde  etiam  lingua  divitibus  narrandi  fre- 
nos  imponat ;  cum  ipsas  eminentissimas,  ut  putentur, 
in  sreculo  vana  inilatione  personas  si  quis  ventoso 
nimium  studuerit  elevare  prseconio,  aut  intra  gesto- 
rum  terminum  inopia  eloquii  continere,  utrumque 
apud  eas  judicetur  ingratum.  In  laudibus  enim  ipsis 
turpe  est  illa  cudere,  quae  nec  ille  de  quo  narrantur, 
agnoscat  :  sic  injuriosum  et  dolore  dignum  putatur, 
illud  praeterire  silentio,  quod  relatio  vera  possit  attol- 
lere.  Etenim  res  bene  gestae  veterum  nostrorum  pro 
referentis  apud  nos  accipiunt  facultate  virtutem.  Nam 
verse  aut  perit  notitiae,  aut  attenuatum  transit  ad 
posteros  quod  adexplicandum  pauper  verborum  vena 
susceperit :  et  illa  haud  justo  2  liberior  laudatio  tan- 
tum  decerpit  glorias,  quantum  falsitatis  adjecerit. 
Fit  vero  plerumque,  ut  fide  carens  cumulus  minuat 
probe  facta  multorum,  et  sit  vana  narratio  quae  cre- 
scit  ex  mendaciis  :  intempestiva  et  mendica  nimium, 
quae  non  pertransit  ad  terminum.  Quocirca  vitam 
beatissimi  Epiphanii  Ticinensis  antistitis  narraturus, 
invito  Spiritum  sanctum  testem  actuum  ejus  et  comi- 
tem,  ut  ipsius  auxilio  gloriam  conscientiae  serenis- 
simae  quam  eidem  concessit,  tradam  chartis  victuris 
in  saeculo ;  ut  exemplum  praebitura  virtutum  nun- 
quam  fama  moriatur.  In  quo  tamenopere,  si  me  an- 
gustia  non  coarctaverit  eloquentiae  sub  certa  lege 
currentis,  ut  saltem  cruda  per  ordinem  digeram  facta 
meritorum  :  nihil  tamen  de  laboribus  ejus  tam  me- 
diocre  vel  humile  inveniam,  ut  necessariis  illud  bullis, 

1  Vita  beatissimi  Epiphanii]  Hujus  Vitae  vix  tertia 
pars  erat  in  editione  Basiliensi :  nos  reliqua  supple- 
vimus  ex  manuscriptis.  Ac  sane  intererat  publici 
juris  lieri  totum  hoc  opusculum,  quod  inter  Enno- 
diana,  ut  maximum,  ita  optimum  videtur,  et  variam 
ac  multiplicem  illorum  temporum  historiam  comple- 
ctitur. 

2  In  edit.  Schotti,  liberialor,  Bollandus,  illa  justo 
liberior.  Forte  illa  justo  liberalior. 

3  S.  Mirocletis]  Episcopi  Mediolanensis,  qui  judex 
inter  alios  sedit  in  causa  Caeciliani,  temporibus  Con- 
stantini,  ut  narrat  Optatus  lib.  i.  Mirocletis  saeculi 
vitio  dictum,  pro  Miroclis,  quo  usus  est  Mirocles  ipse 


B  ut  plerique  solent,  vividi  sermonis  amplificem.  Testes 
etenim  calentium  citabo  negotiorum,  et  tropaea  illius 
adhuc  fumantia,  et  exornata  de  manubiis  diabolicae 
nuditatis  ostendam.  Nemo  enim  sub  oculis  praesentia 
pene  et  nimium  nota  eommemorat,  nisi  qui  de  veri- 
tate  confidit  :  ut  quos  forsitan  ficta  dicturus,  velut 
impudentiae  meae  conscius,  evitarem,  corum  auribus 
relegam  illa  quae  cognovit  aspectus. 

Igitur  praefatus  vir  insignis  Epiphanius  oriundo 
Ticinensis  oppidi  indigena  fuit,  patre  Mauro  genera- 
tus  et  matre  Focaria  editus,  qua^  s  sancti  etiam  Mi- 
rocletis  confessoris  et  episcopi  tangebat  prosapiem 
hominibus  ex  liquido  ingenuitatis  fonte  venientibus. 
Sed  quid  illorum  retexam  sanguinis  praerogativam, 
quorum  familiae  et  nobilitatis  caput  est  filius?  Qui  sub 
decessore  suo  viro  integerrimo  *  Crispino  pontifice 
ccelestis  militiae  tirocinium  sortitus,  annorum  ferme 
octo  lectoris  ecclesiastici  suscipit  officium,  signo  ante 
coelitus  demonstrato.  Nam  dum  esset  in  crepundiis 
lactentis  infantiae,  fulsisse  ejus  cunabula  superno 
lumine  videre  complurimi :  ut  futuram  mentis  cla- 
ritatem  lustrans  eum  etpra^cedens  fulgor  ostenderet, 
secuturumque  splendoaem  in  moribus  jam  tunc  ty- 
pica  luce  signaret.  Notarum  in  scribendo  compendia, 
et  figuras  varias  verborum  multitudinem  comprehen- 
dentes  brevi  assecutus,  in  Exceptorum  numero  de- 
dicatus  enituit,  coepitque  jam  talis  excipere,  qualis 
possit  sine  bonorum  oblocutione  dictare.  Igitur  pro- 
cessu  temporis    et  laboris   ad   sextum   et  decimum 

D  aftatis  annum  divino  favore  perductus,  cana  consilia 
in  annis  puerilibus  meditabatur.  Vernabat  in  illo  prae 
caeteris  materbonorum  operum  verecundia.  Ita  famu- 
labatur  antistiti  libens,  utsi  quid  operis  gereretnr  ab 

in   epigrammate,    quod   beato   Anatholoni   episcopo 
praedecessori  suo  posuit,  clausitque  hoc  disticho  : 

Hic  ttnlum,  et  picto  venerandos  pariete  vultus 
Miroclis  rediiit  Praestitis  alma  fides. 
MIROCLES  EPISCOPUS. 

'  Crispino  pontifice]  Ticinensi,  cujus  nomen  exstat 
inter  caeteros  illins  provinciae  episcopos,  qui  synodiea* 
Eusebii  episcopi  Mediolanensis  ad  Leonem  Magnum 
epistolae  subscripserunt.  Meminit  eiusdem  Ennodius 
carmine  9,  eique  acceptum  fert  quidquid  laudis 
fuit  in  ejus  discipulo  et  successore  Epiphanio. 


209 


VITA  I).  EPIPIIANII  EPISCOPI  Tlf.INENSIS. 


210 


altero,  graviter  ferret  subreptum  sihi  fuisse  sorvi- 
tium.  Accipiebat  senes  graviter,  juvencs  comitcr,  et 
coercebat  jam  tunc  facinorosos  audacter  :  erat  primis 
subjectus,prioribussanctainjungentibusobsecundans, 
a?qualibus  blandus  atqueofficiosus,  sequentibus'mera 
caritate  communis  :  nulli  se  praoferens,  cum  religioso 
cursu  per  ccelestem  tramitem  omnibus  anteiret,  lau- 
dationis  amore  vacuus,  cum  quotidie  in  co  laudanda 
adolescerent  :  cumque  res  gloriae  dignasper  borarum 
momenta  consummaret,  perirefructum  glorice  opina- 
batur  atque  mercedem,si  praetulissenthomines,  quod 
soli  Deo  exhibebatabscondite.  Insumraa,apostolici  me- 
mororaculi,  assentationes  respuens,insemetipso,teste 
conscientia,  pro  boni  operis  recognitione  plaudebat. 
Illud  vero  libandum  esse  non  abnuo,  quod  formo- 
sitas  in  illo  lucis  corporecc  index  animoe  fuit,  et  tan- 
tum  contra  studiura  illius  formoe.  decusenituit,  ut  nec 
forti  viropossetoppugnantesubverti.  Ridebant  genoe, 
etiam  cum  animus  mo^titudine  torpuisset :  nitida 
simul  iabia  commendabant  dupliciter  mella  sermo- 
num  :  necnonquocunque  vertisset  oculos,serenitatera 
mentis  nuntiabat  aspectus  :  frons  cereee  pulchritu- 
dinis,  et  candoris  illius  quac  solis  passa  radios  colo- 
rem  traxit  ab  aethere :  nares  in  tanto  naturaliter 
splendore  formatae,  ut  illas  nequiret  imaginibus  cor- 
pora  reprrosentans  pictor  cemulari:  manus  teretes, 
prolixi  digiti,  de  quibus  aliquid  et  alienigena  gauderet 
accipere.  Staturse  proccritas  decens,  quee  eminentiam 
secuturce  dignitatis  proefiguraret  in  membris ;  nec 
tamenmodum  ornatissimee  prolixitatis   excederet. 

Sed  ne  quis  forsitan  malitiosus  interpres  intempe- 
stive  positum  jactet,  in  viro  tantarum  virtutum  de 
lepore  carnis  factam  esse  mentionem,  cum  in  illa  ve- 
teri  mandatorum  coelestium  radice  sitinsitum,  sacer- 
dotum  corpora  sagaci  debere  insinuatione  lustrari  : 
ne  quid  debile,  vel  de  forme,  ne  quid  plus  minusve 
esse  contingat,  neve  inolitam  maculis  cutem  super- 
iicies  foeda  dedecoret  (  Leu.xvm,  21  seq.)\  ne  fra- 
ctura  manus,  aut  fractura  pedis  aut  gibbus  indignum 
altaribus  reddat  antistitem  :  et  clamet  doctor  gen- 
tium  et  electionis  vas  (Rom.  xiv,  2),  homineramun- 
dum  ad  ejusmodi  debere  ofhcium  pervenire  :  quod 
non  solum  de  animae,  sed  etiam  de  corporis  creditur 
nitore  dixisse.  Qui  deformem  ac  debilem  a  libami- 
nibus  suis  mandat  arceri,  invenitur  eos  qui  multi- 
pliciter  grati  sunt,  adraittere  libenter  :  preesertim  in 
quo  lucem  membrorum  animoe  fulgor  exsuperat  ;nec 
naturaliter  illud  terrenum  decus  aliquibus  artificiis 
adjuvatur. 

Preestrictis  ergo  his  quai  oportuit  non  omitti,  ut 
cui  innotesceret  opere  vir  immensus,  praesentaretur 
et  vultu  :  transeam  ad  illa  queede  cultoribus  Dei  non 
mediocriter  laudanda  fronte  narrantur.  Erat  in  eo- 
dem  sermo  ad  doctrinam  congruus,  fabricatus  ad 
blanditias,  '  ad   intercessiones  jam  tunc    artifex,  ad 

1  Ad  intercessiones  jam  artifex)  Ad  deprecationes 
quas  pro  miseris  et  oppressis  apud  potentiores  adhi- 
bere  solebat  Ecclesia,  ut  dictum  est  lib.  i,  epist.  7, 
de  quibus  semel  atque  iterum  paulo  inferius. 

2  Summias  ager]   Ticine  vicinus.   Padi   alluviones 


A  corripiendos  singulos  auctorilato  plenus,  ad  exhor- 
tandos  quosque  necessario  lepore  dulcissimus  :  vox 
sonora,  succo  virilis  elegantiac  condita,  nec  tamen 
agrestis  ac  rustica,  nec  infracta  gradatiraque  a  ma- 
scula  soliditate  deposita.  Illum  quicunque  vidit,  cum 
necdum  dignitatum  aliquod  limen  intrassct,  orania 
eum  transisse  credidit,  quae  sequebantur  insignia. 

Talisjam  ad  decimum  octavum  eetatis  suae  pervenit 
annum.  In  quo,  secundo  a  levitis  numero  dedicatus, 
senum  ccetibu^  puer  adjunctus  est.  Stupuerunt  plu- 
rimi,  sed  externi,  qui  mores  illius  cum  aetatis  imma- 
turitate  jungebant  :  seram  credebant  dignitatem  hanc 
redditam  esse ;  qui  noverant.  At  ille  venerabilis  Cri- 
spinus  episcopus,  favoris  nescius,  pertinaci  tenens 
districtione  censuram,  et  quem  nunquam  nisi  bona 
conscientia  duxit  ad  gratiam,  sic  eum  mulcebatsen- 
sibus,  ut  morderet  obtutu;  et  sub  specie  frontis  rigi- 
doe  clandestinum  circa  discipulum  nutriebat  affeotum. 
Pascebatur  alumni  sui  optabili  conversatione  pater, 
et  omnibus  ejus  actibus  oculos  amcenabat.  In  quo 
tamen  ille  subdiaconi  ordine  nihil  amplius  'quam 
biennio  commoratus,  meritorum  suorum  saltibus 
evectus  exsiluit,  nec  se  diu  intra  angustias  modici 
honoris  anima  est  dives  passa  refrenari.  Festinabat 
ad  leviticem  dignitatem  conscientia,  quam  nunquam 
vota  preesumpserant  :  exigebat  conversatio,  quod  de- 
sideria  penitus  ignorabant. 

Circa  metas  tamen  praefati  honoris  et  terminum, 
unura  ejus  opusculum  summo  tenus  libet  attingere. 
C  2  :  Summias  vocitatur  aeer,  quiineo  loci  situs  est,  in 
quo  terrenum  marginem  gulosus  Padani  gurgitis  mor- 
sus  arrodtt,  et  flexuose  serpens  fluvius  largitur  in 
compendio  alterius,  quod  furatur  ab  altero  ;  simulque 
fit  lucrura  finitimi  aliena  calamitas.  Dehujus  praedii 
finibus  antiqua  cum  clericis  Burco  quidam  lite  cer- 
tabat  :  ad  quod  jurgium  dirimendum  senilenimis,  et 
praoter  quam  conjici  possit  annosum,  adhuc  puer 
iste  dirigitur.  Electus  est  enim,  qui  et  fortiter  2  illas 
intentiones  exciperet,  et  maturitate  consilii  inferen- 
das  temperaret.  Attulit  tamen,  quod  solet  omnium 
mater  intentio.  Nam  processu  sermonis,  et  scandali, 
ipse  Burco  qui  malitiae  suae  sordido  lenocinaretur  as- 
sensu,  summumfacmus  sine  aliquo  timore  commisit : 
nam  sanctum  virum  ita  fuste  percussit,  ut  sanguis 
protinus  ebulliret.  At  ills  paratissimus  iramrepressit, 
nec  vindictae  spe  provocatus  efferbuit:  turbatumque 
potius  et  attonitum  percussorem  blandissimo  delini- 
bat  affatu.  Illico  miseram  se  clamans,  et  orbatam 
filio  ob  atrocitatem  facti,  Capraria  Burconis  mater 
occurrit.  Credere  eam  circa  funus  pignoris  sui  illa 
qua  fugatur  omne  consilium  in  carorum  mortibus, 
lamentatione  jactari.  Lambebat  vestigia  sanctissimi 
juvenis  ejulans  mater,  et,  Parce,  clamabat,  illi,  quem 
nunquam  ad  indignationem  vis  ulla  compulerat.  At 
ille  supplicantem  prohibebat,   ne    sibi  invidiam  ro- 

scite  describit  :  de  quibus  et  Lucauus  : 

Illos  terra  fugit  donrinos,  his  rura  colonis 
Accedunt  donante  Pado. 

3  Schottus  et  Bollandus,  illatas. 


211 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


212 


gando  concitaret,  ne  se  non  merentem  delati  honoris 
sarcinis  impediret.  Turbata  est  repente  civitas  :  om- 
nium  Christianorum  in  furorem  versae"mentes.  Burco 
ad  exilium  poscebatur,  et  in  tanta  hominum  multi- 
tudine  nemo  placidus,  nisi  qui  injuriam  fueratpassus, 
inventus  est.  Flebat  egregius  pontifex,  de  infirmiti- 
tibus  suis  et  molestiis  gaudente  discipulo.  Nam  ita 
satisfaeiebat  pro  eo  qui  putabatur  inimicus,  singulis, 
ut  nec  gloriam  parcendo  jactanter  quaereret,  nec 
vindicando  mandata  ccelestia  praeteriret. 

Brevi  post  ad  diaconii  evectus  infulas,  vicesimum 
annum  setatis  ascendit,  facie  nec  dum  bene  barbata. 
Turbabatursuscepti  honoris  tirocinio  homo,  qui  jam 
ducem  poteratimplere  Christianum  :  singulorum  pro 
pudore  declinabat  aspectus,  quem  universa  civitas, 
quasi  salutissignumaliquodattendebat.  Intereasupra 
dictus  antistes  omnem  ecclesiastica?  conversationis 
substantiam  et  divitias  pauperum  suorum  inejus  po- 
testate  committit,  volens  ante  episcopatnm  cogno- 
scere,  qualem  futuris  temporibus  praepararet  episco- 
purn.  Et  cum  vix  sit,  ut  ab  eorum  personis,  de  qui- 
bus  successionis  seritur  quantulacunque  suspicio, 
invidia  temperetur ;  in  istius  gratia  sibi  credebat 
perire  *  sanctus  pater,  quidquid  fuisset  minus  exhi- 
bitum  :  quaedam  in  illo  sua,  quaedam  volebat  esse 
majora.  At  iste  quotidianis  profectibus,  etiam  cnpi- 
dissimi  in  oratione  genitoris  voto  transcenderat.  Erat 
enim  genitor,  cujus  eum  per  Evangelium  conceptum 
verbi  ccelestis  semine  feta  alvus  effuderat.  Nam  de 
pudicitia  juvenis  mei  quid  loquar?  in  quo  domum 
sibistatuerat  casfitas,  et  continentia  radices  fixerat 
in  profundum?  Virum  seesse,  nisi  per  laboris  patien- 
tiam,  ignorabat :  carnem  habere,nisi  cum  moriturum 
se  esse  meminerat,  nesciebat.  Quoties  tamenillum 
corporeus  appetitus,  sicut  ab  ipso  didici,  ludebal 
imaginibus  somniorum,  illico  ad  vigilias  sanctas, 
continuata  jejunia,  standi  diutissime  necessitatem 
plena  aviditate  currebat ;  talemque  bellatrix  dextera 
animae  suis  certaminibus  reddebat  carnem,  ut  illi 
opus  esset  postea  pro  necessitate  succurri.  Nectamen 
refecto  corpusculo  indulgebat  otio  :  utebaturlectione 
pro  requie,  librorum  veuerabilium  pro  blaudimentis 
instrumenta  suscipiens  :  memoriter  semel  transcursa 
reddebat  :  et  ne  crederetur  Scripturarum  divinarum 
tramitem  verborum  tantummodo  celeritate  transvo- 
las^e,  pingebat  actibussuis  paginam  quam  legisspt. 
Si  prophetafuissetin  manibus,  prophetantem  videres 
codice  amisso  lectorem  :  si  Testamenti  Veteris  re- 
censuisset  volumina,  Moysi  dignus  aemulator  incede- 
bat  :  laliter  ac  si  illum  lsraelitica  per  deserlum 
agmina  sequerentur.  Si  apostolicum  lac  iverboruni  et 
mel  dominicae  passionis    severitatem  legis   condiens 

\Sanctus  pater]  Basilienses  sanctus  papa,  quod 
etsi  in  aliis  ferri  posset,  quia  papae  nomen  qmbusvis 
episcopis  plerique  tribuebant,  Ennodio  tamen  non 
convenit,  qui  ut  ad  epistolas  docuimus,  unicum 
Romanae  sedis  pontiticem  papam  vocat.  Nam  quod 
objici  posset,  Epiphauium  quoque  papam  infra  in 
hoc  opusculo  appellari,  id  nihil  eflicit,  ijuia  Eunci 
verbo  sunt  quai  eo  loco  recitantur,  non  Ennodii. 
Idemque  judicium  de  Vitae  titulo,  ubi  papa  dicitur 
Epiphanius  :  nam   ascititium    videtur.  ltaque  patris 


A  Scriptura  index  revelasset,  continuo  ex  ore  ipsius 
dulciora  favis  verba  fiuxerunt.  Postremo  quid  libri 
docuissent,  vita  signabatur. 

Domum  taliter  regebat  Ecclesiae,  ut  nec  profusione 
immoderatacommissam  penum  exhauriret,  nec  odia 
sordenti  parcitate  contraheret.  Intercessionum  etiam 
tunc  certamina  proludebat.  Nam  ubicunque  pro  re- 
mediis  miserorum  episcopi  mittebatur  imperio,  tanta 
exigebat  beneficium  arte  supplicandi,  utsentirent 
sibi  in  causis  profuisse  complurimi,  ipsum  per  se 
episcopum  non  venisse.  Augebatur  circa  eumperdies 
singulos  popularis  affectus  et  magnis  successibus 
cumulabatur  amor,  qui  ex  judicio  descendebat.  De- 
siderabatur in  eo  sacerdotium,  cum  nemo  nutritoris 

r,  sui  optaret  interitum.  Ipsum  tamen  ne  odorquidem 
hujus  opinionis  afllaverat :  arbitrabatur  ad  profectum 
suum  sufficere,  si  cum  bona  semper  aestimatione  ser- 
viret.  Postquam  tamen  invalida  senectus,  et  semper 
de  infirmitatibus  querula  venerabilem  virum  Crispi- 
num  pontificem  occupavit,  istius  sustentabatur  ma- 
nibus,  in  hujus  nitens  erigebatur  amplexus,  pes 
illius  erat,  oculus,  dextera ;  cujus  ministerio,  quid- 
qnid  optasset  fieri,  ante  jussionem  suam  videbat 
impletum.  Pra?sentiunt  enim  bonae  mentes  eorum 
desideria,  quibus  cum  integritate  famulantur.  Talis 
in  diaconatu,  a  vigesimo  incipiens,  octo  annos  ex- 
plevit  :  et  quidem  tunc  status  Ecclesiae  ITicinensis 
bona  clericorum  fruge  pollebat.  Erant  ccelestes  viri, 
quos  iste  a  perfectione  incipiens  !  amabat  :  fuit  Sil- 

C  vester  archidiaconus  ea  tempestate,  homo  in  vetusta 
disciplinarum  instructione  probattssimus  ;  Bonosus 
presbyter,  tam  nobilis  sanctitate  quam  sanguine; 
Gallus  quidem  prosapia,  sed  ccelestis  indigena  ;  fuere 
aliiet  numero  plures  et  virtute  praestantes,  quorum 
idcirco  facio  mentionem,  quia  parva  laude  dignus 
est,  qui  tantum  miseris  antefertur. 

Circa  finem  tamen  vitae  quem  spiritu  prsevidebat 
sanctus  antistes,  Mediolanum  vh  iuam  expetit  cin- 
tatem,  ubi  nobilium  germinamesse  quadam  mundae 
ingenuitatis  excreverant.  Quos  visitationis  gratia  re- 
quisitos,  talibus  vir  Dei  sermonibus  appellavit. «  Ecce, 
filii,  jam  me  aetas  compellit  ad  transitum.  Jam  origi- 
nariam  ad  jus  suum  revocat  lerra  partieulam.  Com- 
mendo  civitatem,  commendo  Ecclesiam,  commendo 
hunc,  cujus  labori  et  gratiae  debeo,  quod  usque  ad 
hoctempus  vixi,  et  grandaevus  et  debilis.  3  Corporea 
soliditas  et  virtus  animae  imbecillitatem  meam  por- 
tavit  sine  fastidio  :  cujus  ambulavi  pedibus,  tenui 
aliquid  manibus,  vidi  oculis,  ordinavi  sermone  :  duo 
videbamur  intuentibus,cum  uuus  per  concordiam  fie- 
ret  ex  duobus.  »  Ha^c,  *  Rustico  illustri  viro  dicta 
penitus  insederunt,  qui  in  omni  dieendi  genere  exer- 

nomen  hoc  loco  reddidimus  :  quod  asserunt  vetora 
exemplaria,  et  quae  mox  sequuntur,satis  confirmant, 
ubi  genitor  nuncupatur. 

'2  Bollandus,  anteibat. 

»  Schott.  et  Bol.,  cujus  corporca. 

4  Rustico  I.  V.}  llli,  opinor,  qui  paucis  ante  annis 
consul  fuerat  cum  Olybrio,  anno  scilicet  462.  Hic 
Kusticas  Mediolanensis,  alter  eodem  tempore  in 
GalliaRusticus  Burdigalensis,  ad  quem  scribit  Sido- 
niuslib.  n,  et  de  quod  item  lib.  vm,  epist.  11  :  Satis 


213 


VITA  B.  EPIPHANII  EPISCOPI  TICINENSIS. 


211 


citatissimus,  tali  est  orsus  eloquio.  «  Sciinus,  sancte 
Pater,  scimus,  et  profuuda  consideratione  perspexi- 
nms,  juvenem  istum  non  oportere  pro  cetatis  imma- 
turitate  censeri,  nec  debere  gravis  concilii  hominibus 
teneros  pro  quadam  obice  annos  alferri  :  vir  namquc 
cana  morum  integritate  probabilis  geminata  laude 
dignus  est,  si  illi  ad  venerabile  mentis  imperium 
puerile  corpus  obtemperet.  Vive  tu  tamen,  vive, 
exemplum  ct  forma  bouorum  operum,  et  uberiores 
in  eo,  si  adhuc  possunt  crescere,  lucidffi  conversatio- 
nis  fructus  adjunge.  »  His  dictis  conticuit.  At  ille 
piissimus  poutifex  benevolcntiae  ejus  impendens  gra- 
tias,  quod  secum  pari  de  discipulo  exstimatione 
senliret,  dicto  vale,  discessit ;  atque  Ticinum  quasi 
ad  sepulcrum  festinans  regressus  est  :  qui  aliquantis 
diebus  emensis  morbo  regio  perfusus,  lucem  saeculi 
nostri  superna  habitatione  commutavit. 

Exemplo  in  istum  bonorum  omnium  consensum 
adducitur :  magnus  illico  in  tota  urbe  ooncursus  : 
rapitur  a  lamentatione  funebri  in  gaudium  populi 
consecrandus  antistes.  Flebat  iste  intemperanter 
dolore  mortis  paternae,  cui  reddi  debitas  aliquas  la- 
crymas  promiscuae  multitudinis  lsctitia  non  sinebat. 
Resistebat  in  quantum  poterat,  et  indignum  se  jam 
apostolica  imitatione  clamitabat  :  sed  tantum  magis 
surgebat  in  eo  dilectio  cunctorum,  quantum  in  nnil- 
titudine  magna  solus  erat,  qui  se  vocitaret  indignum. 
Nunc  quid  pluribus  utar,  qui  ornnia  explicare  non 
valeo?  Finitimarum  civitatum  junguntur  studia,  et 
attrahitur  tanta  collectio,  ac  si  initiandus  esset  totius 
orbis  episcopus.  Ducitur  Mediolannm  adhuc  reluctans, 
et  magna  si  dimitteretur  munera  promittens,  qui  ut 
fieret,  noluit  spondere  vel  minima.  Consecratur  cum 
omni  celebritate  cunctorum.  Exsultabat  mundus  de 
tam  sanctae  ordinationis  insignibus.  Extranearum 
habitatores  urbium  tanto  se  tripudio  jactabant,  quasi 
ipsis  proprie  profuturus  infulas  sacerdotales  exce- 
perit.  Aliquos  tamen  magnarum  urbium  incolas  edax 
consumebat  invidia,  quod  tantum  oppidi  Ticinensis 
angustia  habere  meruisset  antistitem,  cum  apud  ipsos 
sola  pontilices  metropolitanae  jactantioe  vocabula 
tuerentur. 

Exacto  ergo  dedicationis  suae  die,  Ticinum  rediit, 
convocatisque  universis  presbyteris  ac  ministris,  ta- 
libus  eos  instruxit  et  confortavit  alloquiis.  «  Quamvis 
me,  fratres  carissimi,  inter  primordia  immatura 
titubantem  judicii  vestri  et  susceptae  dignitatis  pon- 
dus  oppresserit,  memini  tamen  quid  gratiae  vestrae 
debeam,  cui  maxima  contulistis.  Et  licet  parendi  vo- 
bis  magis  quam  jubendi  habuerim  voluntatem,  mu- 
tavi  tamen  per  ofticium  personam  serviendi,  animum 
non  amisi.  Estote  pacifici,  estote  unanimes ;  onus 
meum  mecum  dividite  :  fit  enim  ad  portandum  facilis 
sarcina,   quam  multorum    colla   sustentant  :    meam 

facetum,  Solo  etnomine  Rusiicum  videto.  Verum  prae- 
cipuae  notae  codices  hoc  loco  Rusticium  legunt. 

'  Ad  aures Ricemeris}  RicimerAnthemiiAug.  filiam 
uxorem  duxit  anno  467,  ut  docet  nos  Sidomius,  qui 
sub  ejus  anni  finem  Romam  ingressus  nuptiis  inter- 
venit,   lib.  i,  epist.  5.  Idem  Anthemium  socerum  ci- 


B 


A  vobis  cominunionem  servandam  cum  omni  humili" 
tate  pollicetur;  neque  futurum  esse  quemquam,  <jui 
me,  nisi  cum  Deo  nostro,  possit  offendere  :  auctorem 
bonorum  oranium  servate  pudicitiam,  et  ne  injurio- 
sum  putetis  quod  grandaevos  et  presbyteros  dc 
continentia  et  integritate  servanda  puer  appellat  : 
conversatio,  non  anni,  aut  adolescentiam  aperit,  aut 
seneclam.  Speculamini  moae  conversationis  interna, 
et  si  indignum  aliquid  agnoscitis,  coercete.  Ncmo  ut 
Ecclesiae  principem  admonere  timeat,  si  probat  er- 
rantem.  »  llis  ita  dictis,  conticuit.  Surrexerunt  om- 
nes,  et  consona,  quasi  ex  pristina  medilatione,  sub 
momentanea  tamen  voce  dixerunt :  «  Ave,  Pater  pro- 
batissime,  ave  pontifex  singularis  :  bonum  te  quidem 
universorum  sensit  electio  ;  sed  optimum  etiam  tua 
testantur  alloquia.  Crescis  sanctis  mcritis  apud 
conscientiam  nostram,  et  aperiris  luce  operum,  supra 
quem  porrigebatur  opinio.  »  Quibus  breviter  per- 
strictis,  suscepto  omnes  munere  discesserunt. 

Mox  sibi  beatus  antistes  proprio  ore  leges  quibus 
se  posset  tenere,  dictavit.  Primum  statuit  non  lavan- 
dum,  ne  nitorem  animee  et  interioris  hominis  forti- 
tudinem  balnea  magis  sordibus  amica  confringerent. 
Deinde  decreverat  nunquam  esse  prandendum;  sed 
ne  propositi  sententiam  supervenientium  vis  ulla 
temeraret,  et  aut  jactantiae  nebulis,  aut  avaritiae  fama 
laederetur,  diflinivit  nunquam  sibi  coenandum  ;  ut 
commutatio  horarum,  ac  per  hoc  semel  in  die  refi- 
ciendi  tempus  afferret.  Cibos  jussit  sibi  placere  vi- 
p  liores,  nihilque  in  apparatione  ferculorum  nares 
saporemque  suum  posse  offendere,  nisi  quod  aroma- 
tibus  condiretur.  Olerum  et  leguminis  pascebatur 
epulis ;  sed  neutrum  horum  usque  ad  satietatem  ca- 
piens  :  vini  quiddam  parum,  quam  tamen  exiguitatem 
apostolicae  admonitionis  memor  sumebat  ob  stomachi 
cavendam  debilitatem.  Procedendum  censuit  omnibus 
in  quolibet  aeris  terrore  maturius  :  ita  ut  vigiliarum 
formam  lectoribus  antecedens  ad  ecclesiam  praebe- 
ret  episcopus.  Postquam  vero  ad  altaris  confinia 
pervenisset,  nullam  deliberavit  futuram  esse  neces- 
sitatem,  qua  inde  nisi  impletis  solemnibus  posset 
abduci.  Junctis  pedibus  usque  ad  consummationem 
mystici  operis  stare  se  debere  constituit  :  ita  ut  hu- 
more  vestigiorum  locum  suum  depingeret,  et  longe 
D  aspicientibus  indicaret.  Intercessionum  tantam  sibi 
proposuit  curam,  ut  ipsum  se  miseris  inferre  crede- 
retmolestiam,  quamper  negligentiam  a  quibuscunque 
permisisset  inferri.  Ad  patientiam  laboris  tempore 
otii,  necessitati  ut  sufticeret,  corpus  aptavit.  Hoc 
sibi  vivendi  pragmaticum  vel  disciplinae  dogma  pro- 
posuit,  aggressus  est,  servavit,  implevit. 

Mox  vero  per  universum  mundum  sanctam  illius 
conversationem  illa,  quae  licet  in  gloriosis  actibus 
tardior  esse  solet,  fama  non  tacuit.   Sed  l  ad  aures 

vili  bello  adortus  interemit  anno  472.  Nec  posterior 
igitur  hoc  anno,  nec  prior  illo  potuit  esse  legatio,  qua 
Ricimeris  nomine  functus  est  ad  Anthemium.  Sigo- 
nius,  et  abi  partim  ad  annum  471  referunt,  parlim 
ad  sequentem,  perspicuo  anachronismo.  Novus  enim 
adhuc  episcopus  erat  Epiphanius,  ad  Ticinensis  urbis 


215 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


216 


Ricemeris,  qui  tunc  secundis  ab  Anthemio  principe 
habenis  rempublicam  gubernabat,  detulit.  Nam  im- 
peratore  Romae  posito,  seminarium  inter  eos  jecit 
scandali  illa  quae  dominantes  sequestrat,  invidia,  et 
par  dignitas  causa  discordiae.  Surrexerat  enim  tanta 
rabies  atque  dissensio,  ut  mutuo  bella  praepararent; 
et  praeterquam  origo  irarum  proprios  suggerebat  sti- 
mulos,  lis  ista  circumstantium  consilio  nutriebatur. 
Nutabat  status  periclitantis  Italiae,  et  affligebatur 
ipsis  discriminibus  gravius,  dum  exspectabat  futura 
discrimina.  Interea  apud  Ricemerem  patricium,  Me- 
diolani  ea  tempestate  residentem,  fit  collectio  Ligu- 
rum  nobilitatis  :  qui  flexis  genibus  soloque  prostrati, 
pacem  orabant  principum,  et  ut  ab  scandalo  utraeque 
partes  desinerent,  occasiones  gratise  ab  una  preca- 
bantur  offerri.  Quid  plura  contexam?  mulcetur  Ri- 
cemer,  et  velle  se  reparare  concordiam  permotus 
multorum  fletibus  pollicetur.  «  Sed  quis,  ait,  potissi- 
mum  hujus  legationis  pondus  excipiet?  quem  tanta; 
molis  cura  maneat?  quis  est  qui  '  Galatam  concita- 
tum  revocare  possit  et  principem?  Nam  semper,  cum 
rogatur  exuberat,  qui  iram  naturali  moderatione 
non  terminat.  »  Tunc  uno  omnes  ore  responderunt : 
«  Vester  tantummodo  ad  pacem  declinetur  assensus. 
Est  nobis  persona  nuper  ad  sacerdotium  Ticinensis 
urbis  adscita,  cui  et  belluae  rabidae  colla  2  submit- 
tunt  :  cui  ante  preces  offeratur  beneficium,  quod  a 
quolibet  petiturus  advenerit :  cui  est  vultus  vitae  si- 
milis,  quem  venerari  possit  quicunque,  si  est  catho- 
lbus  et  Romanus;  amare  certe,  si  videre  mereatur 
et  Graeculus.  Jam  si  ad  sermonem  illius  veniamus, 
nunquam  sic  diras  aspides  verborum  digitis  incanta- 
tor  Thessalus  violentis  poterit  evocare  carminibus, 
quomodo  ille  effectum  petitionis  suae  a  negaturis 
extorquet.  Pendet  in  arbitrio  ejus,  cum  loqui  coeperit, 
sententia  audientis.  Pendet  jus  suum,  qui  excusare 
disposuit,  si  illi  allegandi  copia  concedatur.  »  Tunc 
patricius  Ricemer  ita  respondit  :  «  Detulit  ad  me 
hunc  hominem  quem  exponitis,  fama  gloriosum  :  et 
in  hoc  magis  admirationi  mihi  est,  quod  omnes  ha- 
beat  laudatores;  nullos  ejus  quibus  per  invidiam 
abundare  solet  novitas,  prodit  inimicos.  Ite  ergo,  et 
rogate  hominem  Dei,  ut  ambulet:  jungite  etiam  meas 
preces.  »  Egressi  de  consilio  [an  concilio?)  statim 
Ticinum  petunt,  causam  narrant,  fusis,  ut  istum  la- 
borem  susciperet,  beatus  Epiphauius  rogatur  lacry- 
mis  :  qui  ne  extenuaret  beneticium,  si  hlios  diutina 
supplicatione  torqueret,  antecessit  desideria  postu- 
lantum :  quos  tamen  taliter  allocutus  est  :  «  Quamvis 
tantae  rei  necessitas  probatissimae  personae  pondus 
inquirat,  et  titubet  sub  gravi  fasce  portitor  immatu- 
rus,  affectum  tamen  quem  debeopatriae  non  negabo.  » 
Quibus   breviter    narratis,    quomodo    erat   loquendi 

cathedram  nuper  adscitus.  Quare  cum  octavus  ejus 
annus,  ut  postea  dicetur,  inciderit  in  tempora  Nepo- 
tis,  primam  hanc  legationem  sub  anuum  468  conti- 
gisse  necesse  est. 

1  Gatatam  concitatum]  Anthcmium  quem  Graeculum 
mox  vocat.  Sidonius  llem  de  Arvando  scribeus, 
ejusque  littens  ad  Euricum  Iib.  i,  epist.  7  :  Hzc  ad 
regem  Gothorum  charta  videbatur  emitti,  pacem  cum 


A  parcus,  ad  Ricencrem  palricium  perrexit  :  a  quo 
simul  visus  et  electus  est. 

Mandato  ergo  sibi  legationis  ordine,  Romam  pe- 
tiit.  In  quo  itinere  quid  molestiarum  sustinuerit, 
quidve  virtutum  gesserit,  festinans  ad  majora  prae- 
tereo.  Mox  tamen  ut  supra  dictae  urbis  portas  in- 
gressus  est,  fama  nuae  absentem  illum  notum  fecerat, 
digito  coepit  ostendere.  Conversi  illico  omnium 
oculi,  stupuerunt  raentes  attonitae,  quod  tantam  sibi 
exhiberi  reverentiam  imago  ejus  index  sanctitatis 
requireret.  3  Inexplicabilis  se  culpae  reum  fatebatur 
quilibet  potentum,  si  tantum  genua  ejus  amplexus 
est  :  tollebatur  clamor  in  ccelum:  nemo  illum  in 
mortalium  numero  computabat,  cui  omnia  ccelestis 
gratiae  videbant  bona  constare.  Perfertur  ad    princi- 

"  pem  Anthemium,  studio  legationis  episcopum  venisse 
Liguriae,  hominem  quem  nullus  possit  etiam  dives 
eloquio  sufhcienter  exponere.  Atille,  «  Callida  mecum 
Ricemer  et  in  legationibus  suis  arte  decertat  :  tales 
dirigit,  qui  supplicatione  expugnent,  quos  ille  laces- 
sit  injuriis  :  perducite  tamen  ad  me  hominem  Dei  : 
qui  si  possibilia  precatur,  admitlam;  si  difficilia, 
supplicabo  ne  excusationem  meam  gravetur  accipere. 
Dubito  tamen  an  Ricemer  apud  me,  quod  poscit,  ob- 
tineat :  cujus  scio  votorum  intemperantem  esse  per- 
sonam,  et  in  conditionibus  proponendis  rationis 
terminum  non  tenere.  Sed  veniat  directus  autistes, 
et  laudatam  jampridem  praesentet  efhgiem.  »  Egre- 
diuntur    ofticia    urbe   tota    palatina.    Jube,    rogaris 

p  audiebat  episcopus. 

At  venerabilis  et  saeculis  omnibus  probatus  ponti- 
fex,  posteaquam  introgressus  est,  et  proferendi  ser- 
monis  donatus  licentia,  quamvis  fugitiva?  potestatis 
insignia,  ostrum  gemmasque  rutilantes  reverendae 
imaginis  fulgore  compresserit  (etenim  quasi  absente 
imperatore,  ita  in  se  oculos  traxerat  singulorum) 
tali  narratione  incipiens,  januam  oris  reseravit  : 
«  Summa  coelestis  Domini,  venerande  princeps,  est 
ordinatione  dispositum,  ut  cui  tantae  reipublicae  cura 
mandabatur,  per  catholicae  hdei  dogma  Deum  et  au- 
ctorem  et  amatorem  pietatis  agnosceret;  per  quem 
bellorum  furorem  pacis  arma  coafringunt,  et  calcans 
colla  superbiae  concordia  superat,  quod  fortitudo  non 
pnevalet.  Sic  namque  David  praedicabilem  parcendi 

rv  magis  inimico  animus  reddidit,  quam  intentio  vindi- 
candi.  Sic  perfecti  sacculorum  reges  et  domini,  sup- 
plicantibus  indulgere  co^lestiarte  didicerunt.  Supernae 
namque  dominationis  instar  possidet,  qui  imperium 
suum  pietate  sublimat.  Hoc  ergo  Italia  vesti-a  freta 
judicio,  vel  Ricemer  patricius,  parvitatem  meam 
*  oratu  direxit  :  indubitanter  conjiciens,  quod  Ro- 
manus  5  Deo  munus  tribuat,  quam  precatur  et  bar- 
barus.  Erit  enim  triumphus  vestris  proprie  profuturus 

Grxco  imperatore  dissuadens.  Graocum  namque  im- 
peratorem  appellat,  non  Leonem  principem  Orientis, 
cui  rei  nihil  erat  cum  Eurico,  sed  Anthemium  qui  e 
Graecia  nuper  exortus  Romae  regnabat. 

s  Bolland.,  subjnittant. 

»  Scliot.  et  Bolland.,  Inexpiabilis. 

*  Schot.  et  Boll.,  oratum. 

8  Iidem.  Dominus. 


'17 


VITA  B.  EPIPHANll  EPISCOPl  TICINENSIS. 


218 


annalibus,  si  sine  sanguine  viceritis.  Siinul  nescio 
quse  species  fortior  possit  csse  bellorum,  quaui  di- 
micare  contra  iracuudiam,  et  ferocissimi  Getse  pu- 
dorem  onerare  beneficiis.  dravius  enim  percellitur, 
si  postulata  impetret,  quem  puduit  hactenus  suppli- 
care.  Tractandus  deinde  anceps  bellandi  eventus  :  in 
quo  tamen  si  ita  preevaluerint  peccata  certamine, 
veslro  regno  defraudabitur,  quod  partes  ulreeque 
perdiderint.  Nara  qua-cunque  apud  Ricimerem,  si 
amicus  est,  salva  sunt,  cum  ipso  a  vobis  Patricio 
possidentur.  Cogitate  pariter,  quia  beue  causa;  suce 
ordinem  dirigit,  qui  pacem  primus  obtulerit. 

Hactenus  admiraudue  pontifex  proseculus,  loquendi 
liuem  fecit.  Tunc  princeps  erigens  oculos,  desertum 
se  omnium  vidit  aspectibus,  atque  in  eum  invitatos 
vultus  esse  cunctorum  :  quem  admirari  nec  ipse  de- 
sinebat.  Tunc  alto  trahens  verba  suspirio,  ita  orsus 
est  :  «  Quainvis  inexplicabilis  mihi,  sancte  antistes, 
adversus  Ricimerem  causa  doloris  sit,  et  nihil  pro- 
fuerit  maximis  eum  a  nobis  donatum  fuisse  beneti- 
ciis,  quem  eliam  (quod  nou  sine  pudore  et  regni  et 
sanguinis  nostri  dicendnm  est)  in  familice  stemma 
copulavimus,  dum  indulsimus  amori  reipublicse  quod 
videretur  ad  nostrorum  odium  pertinere  :  quis  hoc 
namque  veterum  retro  principum  fecit  unquam,  ut 
inter  munera  quse  '  pellito  Getoe  dare  necesse  erat,  pro 
quiete  communi  filia  ponerelur?  Nescivimus  parcere 
sanguini  nostro,  dum  servamus  alienum.  Nemo  ta- 
men  hoc  credat  propriee  causa  factum  esse  formidi- 
nis:  nam  in  tanta  circumspectioue  salutis  omuium, 
solum  pro  nobis  timerc  non  novimus.  Bene  enim 
apud  nos  compertum  est,  perire  imperatori  laudem 
suu?  virtutis,  qui  pro  aliorum  cautela  non  meruit. 
Sed  ut  tuae  venerationi  ad  liquidum  conatus  illius 
aperiamus  ;  quotiens  a  nobis  majoribus  donis  cumu- 
latus  est  Ricemer,  totiens  gravior  inimicus  apparuit. 
Quanta  contra  rempublicam  bella  proeparavit?  quan- 
tas  externarum  gentium  per  illum  vires  furor  acce- 
pit?  Postremo  etiam,  ubi  nocere  non  potuit,  nocendi 
tamen  fomenta  suggessit.  Huic  nos  pacem  dabimus  ? 
hunc  intestinum  sub  iudumento  amicitiarum  inimi- 
cum  sustinebimus,  quem  ad  foedus  concordiee  nec 
aftinitatis  vincula  tenuerunt  ?  Grandis  cautio  est,  ad- 
versarii  animum  cognovisse  :  etenim  hostem  protiuus 
sensisse,  superasse  est ;  perdunt  semper  deprehensa 
odia  stimulos,  quos  occultata  conceperant.  Sed  si 
in  his  omnibus  reverentia  tua,  et  vadis  et  mediator 
accedit,  qui  potes  spiritali  indagine  consilia  nefanda 
invenire,  et  inventa  corrigere  ;  pacem  quam  et  tu 
poscis,  negare  non  audeo.  Postremo  si  solitse  calli- 
ditatis  astutia  etiam  te  fefellerit,  certamen  jam  vul- 
neratus  assumat  :  me  tamen,  statumque  reipublicee 
tuis  committo  et  commiendo  manibus,  et  gratiam 
quam  supplicauti  et  profuso  per  se  Ricemeri  negare 

1  Pellito  Getx  filia]  Filiae  Anthemii,  quse  Ricimeri 
nupsit,  nomen  incertum.  Nam  quod  Ascilam  nonnulli 
dictam  putarunt,  error  est.  Scripserat  e  consularibus 
antiquis  Gregorius  Turonensis  lib.  n  Hist.  ex  Rici- 
mere  et  Ascila  natum  Theodemerem  regem  Franco- 
rum.  Hi  unum  eumdemque  Ricimerem  natisunt,  cum 


A  disposueram,  per  tc  primus  ezhibeo.  Profunda  enim 
deliberatione  conipendiis  nostris  in  hac  parte  cousu- 
limus,  si  in  incertis  procellarum  erroribus  navem  ex 
veri  gubernatoris  ordinatione  llectamus.  Quis  enim 
tibi  excusare  preosumat  benelicium  postnlanti,  cni 
oportuerat  ante  preces  olferri?  »  Heec  imperator.  Al 
venerabilis  sacerdos  :  «  Gratias,  inquit,  omnipotenti 
Deo,  qui  pacem  suam  principis  menti  inseruit :  qnem 
ad  instar  superni  dominatus  vicarium  suse  potestatis 
voluit  esse  mortalibus.  » 

Quibus  bieviter  narratis,  accepto  etiam  pro  con- 
cordiee  iirmitate  ab  Anthemio  sacramento,  discessit, 
festinans  ad  Liguriam  reverti,  quando  resurrectionis 
dominica?  tempus  instabat  :  per  quod  maceratis  jeju- 
niorum  cruce  corporibus,  carne  frigida  spiritus  hi- 
laris  recalesceret ;  dum  a  Hedemptore  nostro  mo- 
riendo  mors  vincitur,  et  iidelis  spei  cibis  auima 
saginatur.  Vicesimo  a  se,  cum  Homam  cgressus  est, 
futurum  Pascha  dies  promittebat :  tanta  tamen  iter 
celeritate  coufecit,  ut  quarto  decimo  die  improvisus 
et  famam  preeveniens,  Ticinum  ingrederetur,  comi- 
tibus  sane  plurimis  in  via  derelictis,  quia  nec  absti- 
nentiam  ejus  sustinere  poterant,  nec  laborem.  Ecce 
concursus  preestolantium  tanti  antistitis  adventum, 
domi  positum  videre,  quem  nondum  Romam  egres- 
sum  fuisse  cognoverant.  Lsetee  urbis  tripudia  attouito 
Hicemeri  indicantur  :  pacem  factam  consono  omnes 
ore  clamitabant.  Exsultatio  iniinita  provinciarum  : 
et  sicut  hominum  mos  est,  gratius  habere  quod  rcd- 

r  ditur,  quam  si  omnino  non  pereat ;  dulcior  erat 
concordia  quee  post  litem  revocabatur,  et  pax  quee 
jam  pene  desperata  contigerat.  Et  vocabatur  reve- 
rendus  pontifex,  ut  diu  exspectatum  Mediolanensibus 
preesentaret  aspectum.  At  ille,  ne  velut  debitas  gra- 
tiarum  actiones  preesens  videretur  exigere,  visila- 
tiones  eorum  sub  colorata  specie  declinabat.  Igitur 
processu  temporis  et  laboris,  quotidianis  successibus 
vitse  in  eum  meritum  geminabatur.  Erat  illi  germana 
natu  minor,  religione  non  impar,  2  Honorata  nomine 
cujus  vitam  per  singula  virtutum  genera  longum  est 
eloqui.  Sufticit  tamen  ad  laudum  ejus  cumulum, 
dignam  tanti  viri  sororem  dixisse.  Hanc  in  ipso  quo 
de  legatione  rediit,  consecravit  anno  quam  tamen 
imbueudam  disciplinis  ccelestibus,  quasi  sancta  illi 
natura  non  sufticeret,  Luminosee  cuidiim  femina'. 
stupendse  sanctitatis  et  singularis  exempli  commisit: 
cujus  oporteret  fortassis  natalium  culmina  relegi,  nisi 
iusignior  fuisset  vita  quam  sanguine.  Hsec  enim  fuit 
talis,  de  qua  se  crederet  habere  et  ipse  quod  disce- 
ret,  qui  erudiendam  consortem  uteri  committebat. 
Nam  brcvi  apud  hanc  depositurn  antistitis  pignus 
eftloruit,  et  ad  maturitatem  bonse  frugis  plautaria 
onusta  perduxit.  Interea  per  propositum  sibi  callem 
vitee    cursu  preepeti  sacerdos  venerabilis  incedebat, 

eos  et  temporum  intervalla  distinguant,  et  patrise. 
Gregorianus  enim  Francus  fuit:  hic  noster  Suevo 
patre,  Getica  matre  natus,  teste  Sidonio. 

*  Honorata)  Hujus  Deo  devotee  virginis  Ticinenses 
memoriam  quotannis  agunt  m  idus  Januarias. 


219 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


220 


eleemosynis  sine  retractatione  operam  dans :  quod 
munus  accipientibus  vultu  et  animo  blandissimo 
commendabat  :  ita  ut  quicunque  sermonis  solius  gra- 
tiam  praestitisset,  nequaquam  se  indonatum  putaret 
abscedere :  erat  enim  summum  praemium,  talem 
saltem  vidisse  pontificem.  Crescebat  in  dies  singulos 
fama  gloriosis  successibus,  et  totum  pene  mundum 
illius  prsedicatioue  complebat. 

1  Defuncto  tunc  Ricemere  vel  Antbemio,  successit 
Olybrius :  qui  in  ipsis  exordiis  diem  clausit  extre- 
mum.  Post  bunc  Glycerius  ad  regimen  accitus  est : 
apud  quem  quanta  pro  salute  multorum  gesserit,  stu- 
dio  brevitatis  incido.  Nam  sancto  viro,  inlatam  matri 
a  ditionis  suae  bominibus  concessit  injuriam  :  cum 
apud  illum  reverentia  praefati  sacerdotis  esset  etiam 
decessore  sublimior.  Post  quem  ad  regnum  Nepos 
accessit.  Tunc  inter  eum  et  2  Tolosae  alumnos  Getas 
quos  ferrea  Euricus  rex  dominatione  gubernabat, 
orta  dissensio  est :  dum  illi  Italici  fines  imperii  quos 
trans  Gallicanas  Alpes  porrexerat,  novitatem  sper- 
nentes  non  desinerent  incessere :  e  diverso  Nepos, 
ne  in  usum  praesumptio  malesuada  duceretur,  dis- 
trictius  cuperet  commissum  sibi  a  Deo  regnandi  ter- 
minum  vindicare.  Hinc  utrinque  litium  cceperunt 
fomenta  consurgere.  Et  dum  neutrae  partes  conce- 
ptum  tumorem  vincendi  studio  deponunt,  sic  exsu- 
perabat  causa  discordiae. 

Attigerat  jam  beatissimus  vir  octavum  in  sacerdo- 
tio  annum,  cum  repente  Nepotis  animum  summo- 
vendse  dissensionis  amor  infudit  :  ut  repulso  simul- 
tatis  veneno  servaret  inter  reges  caritas,  quod  tueri 
arma  vix  poterant.  Evocantur  ad  consilium  Liguriae 
lumina,  viri  maturitatis,  qnorum  possit  deliberatione 
labans  reipublicae  status  reviviscere,  et  in  antiquum 
columen  soliditas  desperata  restitui  :  tantique  ad 
tractatum  colere  ex  jussu  principis,  quanti  poterant 
esse  rectores.  Seritur  de  ordinanda  legatione  sermo: 
in  beatissimum  virum  Epiphanium  mentes  omnium 
et  oculi  diriguntur  :  fiuntcunctorum  sententiae,  quasi 
unius  et  ore  proferrentur  et  pectore.  Quid  plura? 
cum  Isetitia  Christi  miles  occasionem  laboris  am- 
plectitur,  et  spe  effectum  praecipit  ;  de  negotii  sesti- 
matione  contidens,  agendi  speciem  melioraturus 
inquirit:  actionem  pene  conclamatam  et  valde  difti- 
cilem  ccelestis  potentia?.  praesidio  percunctatus  est, 
suscepit,   implevit.    Cujus  itineris  molestias  necessi- 

1  Defuncfo  Ricemere  vel  Anihemio)  Anno  472.  Rici- 
mer  enim  Anthemium,  creato  jam  in  ejus  locum 
Olybrio.  interemit:  ipse  40  post  dies,  ut  Cassiodorus 
in  Fastis  notat,  defunctus  est,  xv  cal.  Septembris. 
Post  haec  Olybrius  septimo  imperii  mense  decessit 
Romae  x  cal.  Novemb.  Sequenti  anno  473  vacuam 
aulam  Ravennae  occupavit  Glycerius  iii  nonas  Mar- 
tias.  Idem  proximo  dehinc  anno  imperio  dejectus 
est,  levatusque  imperator  Julius  Nepos  yiii  cal.  Ju- 
lias. 

*  Tolosx  alumnos  Getas}  Vesogothos.  quorurn  rex 
hoc  tempore  fuit  Euricus,  Alanci  pater  :  qui  ex  cre- 
brisprincipum  Romanorum  mutationibus  occasionem 
nactus,  ut  Jornandes  quoque  in  Rebus  Geticis  notat, 
Arvernos  oppugnabat,  et  regni  sui  limitem  per  Ro- 
mam  imperii  tines  promovebat.  Sidonius  lib.  vn, 
epist.  6  :  Evarix  rex  Gothorum,  quod  limilem  regni 
sui,  rupio  dissoluioque  fcedere  aniiquo,  vel  iuialur 


A  tatesque  non  valeam  per  ordinem  digererj  ;  nec  si 
mihi  centum  linguarum  fiuminibns  per  meatus  irri- 
guos  verba  fundantur.  Nam  egressus  Ticinensi  op- 
pido,  donec  ad  destinata  loca  pertingeret,  tali  via' 
suae  fatigationem  arte  geminavit,  ut  si  temperius. 
jumentorum  defectum  considerantes,  in  futurae  man- 
sionis  diversoria  successerunt,  praeter  psalmorr.m 
continuationem,  praeter  lectionis  perseverantiam, 
quorum  nihil  nisi  stando  faciebat,  eligebat  secessuni 
nemorosa  fronde  conclusum,  ubi  connexis  arborum 
bracbiis  nox  domestica  texeretur :  quod  solum  re- 
fugus  per  umbracula  opaca  sol  nesciret,  et  toruni 
viridanti  cespite  gratia  naturalis  sterneret.  Ibi  pro- 
fusis  in  oratione  continuis  fletibus  exsortem  pluvia- 
rum  terram  oculorum  imbribus  irrigabat.  Reddeban- 

n 

tur  arva  illa  fecunda  orationum  copia,   quae  fruguni 
esse  non  poterant. 

Tali  exercitio  se  macerans,  Tolosanam  in  qua 
Euricus  tunc  rex  degebat,  urbem  ingressus  est,  quem 
jam  praevia  opinio  Gallorum  auribus,  qualis  esfet, 
intimaverat :  sacerdotibus  praecipue  ejusdem  regio- 
nis,  quos  attonitos  de  advenientibus  inquisitio  pro- 
funda  sollicitat.  Erat  praeterea  ea  tempestate  consilio- 
rum  principis  et  moderator  et  arbiter  3  Leo  nomine, 
quem  per  eloquentiae  meritum  non  una  jam  decla- 
mationum  palma  susceperat :  qui  cum  summo  gaudio 
adventum  pontiflcis  indicavit  notitice  publicae.  Evo- 
eatur  ex  tempore  regi  praesentandus  antistes,  ad  quem 
illico    ut  ingressus   vidit,    salutavit,    aggressus  est. 

q  «  Quamviste,  slupende  terrarum  princeps,  multorum 
auribus  reddat  virtutis  fama  terribilem,  et  gladii 
quibus  finitimos  continua  vastitate  premis,  segetem 
quamdam  inimici  germinis  metant :  nullamtibitamen 
superni  gratiam  numinis  dira  bellandi  praestat  am- 
bitio  :  nec  ferrum  fines  tuetur  imperii,  si  coelesti^ 
Dominus  otfendatur.  Regem  te  habere  memento,  cui 
oportet  considerare  quid  placeat :  qui  cum  susceptum 
hominem  portaret  ad  ccelum,  pro  immensae  haeredi- 
tatis  munere  pacem  discipulis  iterata  saepius  admo- 
nitione  commendat.  Cujus  nos  praecepti  necesse  est 
esse  custodes :  praecipue  cum  noverimus  virum  for- 
tem  dici  non  posse  quem  vicerit  indignatio.  Deinde 
perpendere  nos  convenit,  quod  nemo  diligentius  pro- 
pria  tuetur,  quam  qui  aliena  non  appetit.  Quocirca 
Nepos,  cui  regimen  Italiae  ordinatio  divina  commisit, 

D  ad  haec  nos  impetranda  destinavit ;   ut   reductis  ad 

armorum  jure  vel  promovet,  nec  nobis  peccatoribus 
hic  accusare  ,necvobis sanctis hic discutere permissum 
est.  llaec  igitur  Nepoti  Aug.  causa  cur  Epiphanium 
legatum  mitteret  ad  Euricum,  ut  antiqui  fcederis  jura 
renovarent. 

1  Leo  nomine]  Ad  quem  Sidonius  idem  lib.  viu, 
ep.  3.  his  verbis  :  Sepone  pauxillulum  conclamatissi- 
mas  declamation.es,  quas  oris  regiivice  conficis.  Erat 
enim  velut  quoestor  Eurici.  Sed  aliis  etiam  locis 
doctrinae  nomine  laudatur  a  Sidonio,  ut  lib.  iv,  ep. 
22,  et  iu  Narbone. 

Sive  ad  doctiloqui  Leonis  tedes 
Quo  bis  sex  tabulas  doceutejuris 
Ultro  Claudius  Appius  lateret 
Claro  obscurior  iu  decemviratu, 
At  si  dicat  epos,  nietrumrme  rhythuiis 
Flectat  commaticis  touante  pleclro 
Mordacem  faciat  silere  Flaccum. 


221 


VITA  B.  EPIPHANII  EPISCOPI  TICINENSIS. 


222 


lidem  mentibus,  terrae  sibi  couvcnae  dilectionis  jurc 
socientur.  Qui  licet  cerlamina  non  formidet,  concor- 
diam  prius  exoptat.  Nostis  in  communi,  quo  sit  do- 
minorum  antiquitas  limitata  continio  :  qua  sustinue- 
rint  parles  istae  illarum  rectores  faraulandi  patientia. 
Sufliciat  quod  elegit,  aut  certe '  patitur  amicus  dici, 
qui  meruit  dominus  appellari.  »  Bsec  vir  insigniisi- 
mus  Epiphanius. 

At  Euricus,  gentile  nescio  quod  murmur  infrin- 
gens,  mollitum  sc  adhortationibus  cjus  vultus  sui 
serenitate  signiticat.  Leo  vero  nominatus  superius 
tanto  allocutionis  ipsius  tenebatur  miraculo,  ut  cre- 
deret  verbis  hujusmodi  expugnari  posse  mentes,  si 
fas  est  dici,  etiam  si  contra  justitiam  postularet.  Ta- 
liter  tamen  fertur  ad  interpretemrex  locutus:  «  Licet 
pectus  meum  lorica  vix  deserat,  et  assidue  manum 
orbis  eeratus  includat,  necnon  et  latus  muniat  ferri 
praesidium,  inveni  tamen  hominem,  qui  me  arma- 
tum  possit  expugnare  sermonibus.  Fallunt  qui  di- 
cunt  Romanos  in  linguis  scutum  vel  spicula  non 
habere.  Noruntenim  et  illa  quae  nosmiserimusverba 
repellere ;  etquaca  se  diriguntur,  ad  s  coedis  pene- 
tralia  destinare.  Facio  ergo,  venerande  papa,  qunc 
poscis  :  quia  grandior  est  apud  me  legati  persona, 
quam  potentia  destinantis.  Accipe  nunc  fidem  et  pro 
Nepote  pollicere,  quod  servet  intemeratam  concor- 
diam,  quando  te  prornisisse,  jurasse  est.  »  His  dictis, 
inito  etiam  pactionis  vinculo,  verendus  pontifex  vale 
dicto  discessit.  Ad  quem  statim  precatorum  turba 
dirigitur,  ut  secuturo  die  regis  epulis  interesset; 
quem  ille  jam  compererat  jugiter  per  sacerdotes  suos 
polluta  habere  convivia  ;  cui  cxcusavit,  dixitque  sibi 
non  esse  in  more  positum  alienis  aliquando  prandiis 
vesci  :  perinde  se  magis  velle  proficisci  ;  quod  consti- 
tutum  maturavit  implere,  et  Tolosam  tantis  comi- 
tantibus  egressus  est,  ut  pene  deserta  urbsdiscedente 
nostro  pontitice  cerneretur.  Tantos  enim  in  brevi 
devinxerat  sibi'  caritate  sincera,  ut  captivitatem  fle- 
rent,  'quod  apud  patriam  remanere  necessitas  con- 
stringebat.  Inde  tameu  regrediens  singulasanctarum 
habitationum  loca  visitavit.  Medianas  3  insulas, 
iStcechadas,  Lerum,  ipsamque  nutricem  summorum 
montium  planam  Lerinum  adiit.  Unde  singulos  vitae 
flosculos  decerpsit  ex  omnibus,  quos  in  se  boni  ger- 
minis  fames  insereret,  et  ad  maturitatis  tempus 
gravida  pomis  ccelestibus  arbor  adduceret.  Inierea 
exspectatum  Italis  lumen  redditur,  et  revertente 
singulari  sacerdote  per  sudum  rutilans  jubar  aperitur. 
Ticiuum  diu  desideratus  iugreditur  :  Nepoti  effectum 
peractce  legationis  insinuat  :    et  crescente   laudum 

1  Schot.,  paiiaiur. 

sSchot.  et  Boll and.,  cordis. 

8  Insulas  Staschadas]  Sic  legendum  censui,  non 
Cycladas;  quod  habent  manuscripti.  Stcechada  Pli- 
nius  lib.  ni,  cap.  4,  et  geographi  in  ora  Massiliensi 
locant,  docentque  propter  ordinem  quo  sitee  sunt  id 
nomeu  esse  sortitas.  Z-oi^c/.rhq  Ptolemaeo.  Qui  Stce- 
chadasinsulasignorabatantiquarius,Cycladas  scripsit, 
quia  notiores  erant  :  quemadmodnm  in  panegyrico 
Cyrillum  item  scripserunt  pro  Cochrilo,  et  Cylindros 
pro  Chelydris.  Sunt  autem,  ut  dixi,  Stcechades  in 
ora  Massiliensi  :  at  Lerus  et  Lerinus  e  regione  Anti- 


B 


A  cumulo,  humilitas  iu  co  paritcr  sentiebat  augmen- 
tum. 

Igitur  dum  talibus  se  disciplinis  et  laboribus 
Christi  et  Dei  nostri  operarius  exercet,  ecce  illc 
quietis  nescius  ct  scelerum  patrator  inimicus,  raagna 
dolorum  incrementa  conglutinat,  et  inquirit  quibu 
virum  intogerrimum  passionibus  laccsseret.  Exerci- 
tum  adversus  *  Orestem  patricium  erigit,  et  discor- 
dia;  crimina  clandestinus  supplantator  interserit.  Spe 
novarum  rerum  perditorum  animos  inquietat  :  Odo- 
vacrem  ad  regnandi  amhitum  extollit.  Et  ut  hacc 
pernicies  in  Ticinensi  civitate  contingeret,  Orestem 
ad  cam  liducia  munitionis  invitat.  Episcopus  cum 
omnibus  ad  se  pertinentibus  praesens  invcnitur  :  fit 
maximus  in  urbe  concursus,  praedandi  rabies  inar- 
descit  :  ubique,  luctus,  pavor  ubique,  etmortisimago 
plurima  discurrebat.  Ille  sollicitus  poscebatur  ad 
pcenam,  cujus  substantiam  notiorem  fecerat  amici- 
tiarum  hdesantiquior.  Alii  flammas  ruituris  eedibus 
supponebaut :  alii  ad  exitium  poscebant  dominum, 
pro  cnjus  convenerat  salute  pugnari.  Currunt.  ad 
ecclesiae  domum,  totis  direptionis  incendiis  a-stuan- 
tes,  dum  quem  videbant  erogare  plurima,  perim- 
mensa  suspicabatur  abscondere.  Proh  nefas !  the- 
sauros  cruda  barbaries  qua^rebat  in  terra,  quos  ille 
ad  ccelestia  secreta  transmiserat.  Diripitur  etiam 
sancta  ejus  germana,  et  seorsum  ab  eo  captivitatis 
sorte  deducitur  :  omnes  nobilium  a  suis  familiae  se- 
questrantur :    Luminosa,    gloriosissima  feminaparili 

q-  necessitatisconditioneconstririgitur.  Odolor !  utracquc 
ecclesia?  flammis  hostilibus  concremantur  :  lota  ci- 
vitas,  quasi  unus  rogus,  effulgorat.  Cunctorum  voces 
sacerdotem  requirentium  audiuntur  :  nemo  periculi 
sui  meminerat,  dum  major  ab  illis  salutis  portio 
divideretur.  Cui  quamvis  confusa  in  singulorum  exi- 
tium  turba  fremeret,  honor  tamen  et  intergladios 
impendebatur.  Nam  illico  non  fuerunt,  quos  potuit 
videre  captivos  : B  venerabilem  germanam  suam, 
priusquam  in  vesperam  diei  illius  lux  funesta  labe- 
retur,  "eripuit.  Plurimos  etiam  civium  absolvitprc- 
catu  suo,  antequam  durissimae  conditionis  vincula 
sentirent :  matres  familias  praecipue,  quas  immanior 
in  hac  necessitate  poterat  manere  commoratio.  Po- 
stremo    status    civitatis   quem   multitudo    barbarica 

D  succidebat,  unius  fortissimae  columna'.  sustentatus 
resurgebat  auxilio  :  nec  tantum  ad  delendum  suffi- 
ciebat  exercitus,  quantum  ad  reparandum  uniu.; 
persona  pontificis.  Sublato  tamen  Oreste  et  propter 
Placentiam  urbem  exstincto,  depraedationis  impetus 
conquievit. 

polis.  Omnes  olim  refertae  coenobiis  ac  cellulis  rno- 
nachorum,  quod  Cassiani  collationes  testantur  :  ex 
quibus  septem  postremae  ad  sanctos  qui  in  Stcechadi- 
bus  erant  insulis,  emissae  sunt,  totidem  ad  Honora- 
tum  et  Eucherium,  quorum  alterauctor,  alter  alum- 
nus  monasterii  Lerinensis. 

*  Ores/em  patricium]  Anno  476.  Hicsuperiore  anno 
Angustulo  lilio  imperium,  fuga'o  Nepote,  dederat. 
Hoc  anno  arma  in  illos  movit  Odoacer  et  Orestem, 
quod  Euuodius  docet,  Ticini  obsedit,  .captumque  cura 
oppido  Placentiae  tandem  occidit. 


223 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


224 


Post  quem  *  adscitus  in  regnum  Odovacris  tanto 
cultu  insignem  virum  ccepit  honorare,  ut  omnium 
decessorum  suorum  circa  eum  ofiicia  prsecederet. 
Interea  ne  diu  favillis  domicilia  divina  premerentur, 
ante  gloriosus  antistes  reaedificandi  sumpsit]animum, 
quam  expensas  aut  substantiam  prseparandi.  Ingentis 
pretii  fabricas  sine  nummorum  attollere  condito  non 
expavit,  apostolicse  admonitionis  haud  inscius,  quod 
ccelestia  regna  quserentibus  indeliciens  jugiter  census 
exuberet,  et  de  pleno  semper  impertiat  quem  non 
opprimit  in  largiendi  voluntate  paupertas.  Dicebat 
enim  :  Vix  est  ut  animum  divitem  possibilitas  dese- 
rat,  et  difficillimum  ut  sequatur  abundantia  hominem 
mente  mendicum.  Jam  jamque  tamen  fastigia  per- 
fectionis  majoris  ecclesise  opus  attigerat,  sedificio  et 
dedicationis  insignibus  adornato.  Extemplo  alterius 
ecclesise  tum  columnatus  repente  paries  impulsu 
callidi  serpentis  ejectus  est.  Voluit  experiri  si  mul- 
tiplici  ejus  possit  vexatione  subverti.  At  ille  violen- 
tior,  ne  malis  ejus  cederet,  assurgebat,  et  continuo, 
sine  alicujus  passionisindicio,  ad  reparationem  ipsius 
plena  se  aviditate  succinxit.  Nimio  tamenuniversitas 
tenebatur  miraculo  ;  quod  ab  ipso  templi  tholo  arti- 
fices  cum  ingenti  macbina  corruerunt  :  nullus  tamen 
eorum  aut  crure  debilis  factus  ^est,  aut  aliqua  mem- 
brorum  parte  truncatus.  Quod  orationibus  episcopi 
contigisse  cunctorum  sensibus  patuit;  ut  molem 
propriam  ruina  sustineret,  et  a  casu  suo  lapides 
suspenderentur.  Stupendo  tamen  ordinationis  ejus 
cursu,  supra  dicti  operis  perfectionem  labor  accepit. 
Jam  consummato  majoris  ecclesise  2  prseparationem 
orditus,  raptim  ad  fastigia  priscse  incolumitatis  sur- 
rexisse  conspexit  domum  Dei,  qui  necdum  com- 
pererat  inchoatam.  Quibus  tamen  ab  eo  celeriter 
exactis,  mox  se  in  illum  divinus  favor  ostendit.  Nam 
in  ejusdem  anni  curriculo  summa  dsemonum  turba 
de  obsessis  cceperuut  clamare  corporibus,  flagris  se 
et  cruciatibus  nimiis,  utfugerent,  sacerdote  Epipha- 
nio  imperante  compelli.  Quos  ille  modica  cum  fletu 
oratione  profusa,  ad  extima  terrarum  coniinia  trans- 
mittebat,  ac  diversis  vocibus  ejulantes  meritorum 
suorum  urgebat  imperio.  Sed  cum  talia  per  Christi 
gratiam  jugiter  faceret,  nihil  sibi  deprasumptionum 
ilatibus  assumebat.  Tollit  enim  illis  boni  meriti  po- 
tentiam,  quibus  supercilium  iiducia  benignitatis 
attulerit. 

1  Adscitusiaregnum  Odovacer}  Regnum  ait,  non 
imperium  :  quia  Odoacer  ejecto  in  exsilium  Augu- 
stulo,  deletoque  Romanorum  imperio,  regis  tantum 
sine  purpura  et  insignibus,  non  Augusti  nomen  as- 
sumpsit,  eoque  contentus  Italiae  prsefuit  anuos  ferme 
14.  Vetus  Chronicum  consulare  levatum  regem  pro- 
ditxcal.  Septembris,  et  quinto  post  die  Orestem 
interfectum. 

2  Schott.  et  Bo\l.,  reparationem. 

3  Quinquennii  vacationem]  Bonorum  principium 
mos  est,  attritis  bello  vel  alia  calamitate  civitatibus  ac 
provinciis,  onerum  hscalium  vacatioue  aut  indulgen- 
tia  subvenire.  Sic  olim  Constantinus  ^Eduse  civitati 
graviter  afilicta?  quinquennii  reliqua  remisit.  Eume- 
nius  rhelor  :  Quinque annorumnobis reliqua  remisisti. 
O  lustrum  omnibm   lustris  felicius!  Et  Theodericus 


B 


A  Interea  ne  solis  civitatem  templorum  a?dibus  vi- 
deretur  ornasse,  fessis  ejusdem  urbis  habitatoribus 
remediorum  utilitate  prospexit.  Nam  directa  lega- 
tione  ad  Odovacrem,  3  quinquennii  vacationem  fisca- 
lium  tribulorum  impetravit  :  ad  quse  beneficia  per 
singulos  dispertienda,  tanta  se  castitate  continuit, 
ut  nemo  exhis  minus  acciperet,  quam  is  quo  fue- 
rant  impetrante  concessa.  Dum  hsec  tamen  gereren- 
tur,  in  perniciem  Ligurise  possessorum  "  Pelagii  'qui 
ea  tempestate  prsetorio  prsefectus  erat,  repositus 
malitise  ardor  efferbuit.  Nam  coemptionum  enor- 
mitate  gravissima  tributa  duplicabat,  reddebatque 
onus  geminum,  quod  simplex  sustinere  non  poterat. 
Unde  mox  ad  sanctum  virum  oppressorum  turba 
confluxit ;  qui  leetus  succurrendi  occasionesamplecti- 
tur,  et  pro  cunctorum  necessitate  alacer  ambulavit, 
poposcit,  obtinuit.  Sed  quid  frustra  gestio  singulorum 
species  laborum  cjus  vel  formas  eloqui,  dum  quod 
non  explicat  possibilitas,  'prsesumit  affectus,  datque 
terminum  latiora  opinantibus  sermonis  angustia? 
Fuerunt  tamen  ista  sacratissimi  vatis  desideria,  ut 
cum  innumerabilia  faceret,  optaret  de  laudibus  suis 
aut  nulla  aut  pauca  perstringi.  Unde  si  quid  minus 
lingua  pauper  aperui,  audientium  et  legentium  sen- 
sibus  derelinquo. 

Post  multas  tamen  quas  apud  Odovacrem  regem 
legationes  violentia  supplicationis  exegit,  disposi- 
tione  ccelestis  imperii  ad  ltaliam  5  Theodericus  rex 
cum  immensa  roboris  sui  multitudine  commeavit,  ad 

q  quem  vir  integerrimus,  dum  Mediolani  jam  positus 
esset,  excurrit.  Quem  cum  ille  regum  prsestantissi- 
mus  cordis  oculis  inspexisset,  et  solita  judicii  sui 
sacerdotem  nostrum  librar  pensaret,  invenit  in  eo 
pondus  omnium  constare  virtutum,  cujus  integrita- 
tem  velut  fabrilibus  lineis  ad  perpendiculum  mentis 
emensus  est  :  qui  tali  apud  suos  de  illo  sermone  usus 
est  :  «  Ecce  hominem,  cui  totus  Oriens  "similem  non 
habet  :  quem  vidisse,  prsemium  est;  cum  quo  habi- 
tare,  securitas.  Fortissimo  muro  Ticinensis  civitas 
incolumi  isto  vallatur,  quos  impugnantum  nulla  vis 
possit  obruere,  quos  nequaquam  Balearis  funda1 
transcendant  excursus.Si  qua  necessitas  inter  undas 
certaminum  accesserit,  tutum  est  apud  istum  ma- 
trem  familias    deponere,   et   expeditum    excursibus 

D  militare  bellorura.  » 

Interea  perduelles  animos  dedititii   exercitus   mu- 

provincise  Alpium  Cottiarum,  quia  exercitus  per  illam 
transierat,  tertise  indictionis  tributa  relaxavit.  Cassiod. 
lib.  iv,  epist.  36. 

4  Pelagii  qui  prxiorioprcefecius]  PrtBiecioram  enim 
pnetorii  erat  tributa  exigere,  to-j;  k-kvtk^o-j  vooo-j; 
SiU.  j-crjirojy.ijw  uvroi;  zii—poirriij  ut  loquitur 
Zozimus  lib.  iv.  Cseterum  Peiagio  huic  setate  suppar 
Pelagius  alter  patricius,  vir  eximius  et  poetica  laude 
clarus,  quem  Zeno  Augustus  anno  400  necavit.  Mar- 
cellinus  comes,  Longino  n  et  Fausto  coss.,  Zeno 
imp.  Pelagii  gulam  ininsulaqux  Panormum  dicitur, 
franqi  praecipit. 

5  Theodericus  rex)  Anno  4S9  Cassiodorus,  Probino 
et  Eusebin  coss.  fvlicissimus  atque  fortissiijius  D.  N. 
rex  Theodericus  intravit  Iialiam. 


225 


VITA  B.  EPIPHANII  EPISCOPI  TICINENSIS. 


22G 


tationum  incendit  ambilio:  quorum  caput  *  Tufa  fuit, 
homo  in  perfugarurn  infamio  notitia  veteri  pollutus: 
qui  concepit  mente,  ut  se  desperatis  partibus  cum 
ingenti  multitudine  redderct  :  quod  diun  Theodeiicus 
rex  principali  sollicitudine  cognovisset,  continuo 
omnem  illam  quam  totus  Oriens  vix  sustinuit,  con- 
traxit  manum,  atque  ad  Ticinensis  civilatis  angu- 
sliam  [contulit.  Videres  urbem  familiarum  coetibus 
scatentem  :  domorum  iininaniuin  culmina  in  angustis- 
simis  resecata  tuguriis :  cerneres  a  fundamenlis 
;i'diticia  immensa  migrare  ;  nec  ad  recipiendam  ha- 
bitantium  densitalem  solum  ipsum  posse  sufh- 
cere. 

Inter  haec  ille  iu  bonis  vir  exercitatissimus,  in  quo 
animorum  amplitudo  cunctis  paudebat  accessum, 
opportunum  sibi  conjiciens  tempus  otferri,  quo  be- 
nignitatis  sua^  pleno  austro  vela  laxaret,  et  portum 
gloria:  per  variarum  notitiam  genlium  et  actuum 
celebritatem  secunda  navigatioue  pertingeret :  pri- 
more  iu  loco,  quod  nullai  chartee  veterum,  nulli  li- 
brorum  de  quocunque  loquuntur  annales,  quod  cum 
stupore  relator  affirmet,  vel  cum  admiratione  lector 
admittat,  utcum  sagacissimagente  habitans,  etquam 
nulla  suspicionum  aura  prcetervolat,  in  rebus  dubiis, 
quando  metus  periculi  etiam  mitia  contra  quoslibet 
corda  sollicitat,  sic  illis  hdelissimus  exstitit,  ut  ini- 
micos  eorum  toto  devinctos  teneret  aifectu,  et  -  iuter 
dissidentes  principes  solus  esset  qui  pace  fruerctur 
amborum.  Applicabat  enim  ad  compendium  unius, 
quidquid  proestabatur  ab  altero  :  et  reverentia  pcr- 
snriie  suae  atque  dulcedine  sic  largientis  temperabat 
animum,  ut  uullatenus  accenderetur,  si  aliquid  a  se 
beuehcii  per  episcopum  et  inimicus  acciperet.  Ille 
fuit,  circa  quem  concordiam  et  pugnantes  servarent, 
et  cujus  quietem  bella  non  laederent,  Jam  si  ad  illud 
veniamus,  quod  quotidiana  et  ipsos  pascebat  huma- 
nitate  raptores,  et  illis  intra  civitatem  sumptuum 
necessaria  ministrabat,  qui  foris  praedia  illius  conti- 
nua  vastitate  deleverant.  Nam  tot  millia  hominum 
uno  eodemque  tempore,  cum  diversa  poscerent, 
rehciebat  blanditiis,  humiliabat  alloquio,  pascebat 
muneribus.  Si  cujus  liberi  uxorque,  inimicis  a  qua- 
libet  parte  fuissent  intercipientibus  occupati,  illico 
supplicationis  illius  pretio  reddebantur  suis,  quos 
auri  redimere  nonpotuisset  effusio.  Regi  aptissimus, 
et  pro3  sanctis  omnibus  venerabilis  existebal,  ut 
quoscunque  Romanorum  bellandi  licentia  hominum 
ejus  fecisset  esse  captivos,  mox  illi  restitueret,  quem 
sola  intelligebat  aliorum  libertate  ditari.  Deinde 
enumerare  nequeam  quanta  ille  subjugatorum  agmina 
solo  proprio  reddidit ;  quanta,  ne  vexarentur,  impo- 
suit.  Jam  si  illa  retexam,  quas  inimicorum  sustinuit 
insolentias,  quibus  laboravit  immissionibus,  quali 
procellas  pessimorum    virtute  contempsit,    ad    ha?c 

lTufa]  Liguriae  atque  /Emiliee  consularis,  ut  non- 
nulli   tradunt.    Incidit  ejus    defectio   in  annum  490. 

1  Inter  dissidenles  principes]  Odoacrem  et  Theode- 
ricum. 

*  Civitas  Ticinensis  Rugis  est  tradita]  Anno  493. 

*  Schott.  et  Bolland.,  diligens. 


A  eoarranda  Iingua  non  sufliciet.  Juvat  eniru  certa 
quaeque  decerpere,  ubi  sunt  omnia  admiranda  quae 
referas.  Sub  tali  cruce  triennium  duxit,  soli  Deo 
dolorum  suorum  secreta  manifestans,  a  quo  mini- 
strari  sibi  clandestinuni  poscebat  auxilium. 

Post  liinc  digressis  Gothis,  3  civitas  Ticinensis 
Hugis  est  tradita,  hoiniuibus  omni  feritate  immani- 
bus,  quos  atrox  et  acc-rba  vis  animorum  ad  quoti- 
dianascelera  sollicitabat  :  diem  putabant  perisse,  qui 
illos  sine  faciuore  casu  aliquo  iuterveniente  fugisset. 
Quos  tamen  beatissimus  antistes  sermonum  suorum 
melle  delinibat,  ut  etfera  corda  auctoritati  submitte- 
rent  sacerdotis,  et  amare  discerent  quorum  pectora 
odiis  semper  fuisse  dedicata  cognovimus.  Mutata  est 

K  per  meritum  illius  perversitas  naturalis,  dum  inho- 
noris  mentibus  radix  peregrinse  apud  illos  alfectionis 
inseritur.  Quis  sine  grandi  stupore  credat  dilexisse 
et  timuisse  Hugos  episcopum,  et  catholicum  et  Ho- 
manum,  qui  parcere  regibus  vix  dignantur?  Cum 
quibus  tamen  integrum  pene  biennium  exegit  taliter, 
ut  ab  eo  llentes  discederent,  etiam  ad  parentes  et 
familias  regressuri. 

Postquam  vero  perfuncta  res  est  misero  exitialique 
bello,  et  vicit  is  cujus  post  triumphum  spoliatum 
vagina  gladium  nullus  aspicit ;  qui  praesumptionem 
exercitus  sui  cum  praelio  terminavit :  illico  aggres- 
sus  est  venerandus  pontifex  de  urbis  suae  repara- 
tione  tractare :  quam  ut  primum  dignis  compleret 
habitatoribus,   spiritalis  prospexit   deliberatione  con- 

G  silii.  Et  licet  eam,  precatu  illius  faciente,  nullus  in 
vastitatem  temporalis  procellae  turbo  dispulerat ; 
parum  tamen  credebat  posse  suflicere,  si  post  rui- 
nam  omnium  Liguriae  civitatum  Ticinus  suis  tantum 
contenta  indigenis  exsultaret.  Ccepit  vicinarum 
urbium  hnitimos  quosque  de  civibus  flosculos  legere, 
atque  ad  suos  hoitos  cultor  *  diligenter  plantaria 
jam  probata  portare,  de  quibus  frugi  et  idoneus 
aptissima  caperet  poma  possessor. 

Interea  subita  animum  praestantissimi  regis  Theo- 
derici  deliberatio  occupavit,  ut  illis  tantum  Romanae 
libertatis  jus  tribueret,  quos  partibus  ipsius  fides 
examinata  junxisset :  illos  vero  quos  aliqua  necessi- 
tas  diviserat,  ab  omni  jussit  et  testandi  et  ordinatio- 
num  suarum  ac  voluntatum  licentia  submoveri.  Qua 
sententia  promulgata,  et  legibus  circa  plurimos  tali 
lege  calcatis,  universa  Italia  lamentabili  justitia  sub- 
jacebat.  5  ltur  rursus  ad  illum  qni  manu  medica 
publicis  consueverat  subvenire  vulneribus  :  cujus 
fonte  aTumnarum  saepe  fuerat  ardor  exstinctus.  Qui 
dum  se  diceret  solum  ad  tantam  sarcinam  sustinen- 
dam  non  posse  sufhcere,  rogatur  pariter  venerabilis 
LaurentiusMediolanensis  episcopus  :  qui  profecti  una 
Ravennam  etiam  pariter  pervenerunt,  suscepti  reve- 
renter.    Postquam    illis  agendi   aditus   reclusus  est, 

5  Itur  rursus  ad  illum}  Tertia  haec  Epiphanii  lega- 
tio,  in  qua  collegam  habuit  Laurentium  episcopum 
Mediolanensem,  ad  Theodericum,  de  abroganda  lege 
quam  adversus  eos  tulerat  qui  steterant  a  partibus 
Odoacris. 


D 


227 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


228 


beatus  Laurentius  necessarium  duxit  illi  potissimum 
perorandi  copiam  dari,  cujus  vestigia  frequentium 
legationum  laboriosus  callis  attriverat,  et  per  tra- 
mitem  hujuscemodi  itineris  cursitantem  non  semel 
hispidum  castrensis  pulvis  effecerat :  qui  tali  publicas 
petitiones  est  orditus  eloquio.  «  Quantus,  invictis- 
sime  princeps,  per  innumerabiles  successus  felici- 
tatem  tuam  favor  divinus  evexerit,  si  per  ordinem 
relegam,  '  agnoscis  te  votorum  parcum,  majora 
semper  a  Deo  uostro  beneficia  accepisse  quam  optasse 
memineris.  Sufficit  tamen  hoc  ununi  narrare,  sed 
maximum,  quod  apud  te  principem  ibi  servorum 
tuorum  causas  agimus,  ubi  solebat  inimicus  tuus 
hujus  solii  possessiono  gaudere.  Habes  plurimum 
Christo  Redemptori  nostro  quod  debeas  :  pro  quibus 
rogamus,  ipse  largitus  est.  Cavendum  nobis  est,  ne 
offendatur  auctor  muneris,  si  quod  praestitit  non 
amemus.  Diu  suspendo  liduciam  meam :  placet  ire 
per  singula,  quae  fando  ccmperi,  quaeque  perspexi 
accessisse  tibi  Divinitatis  a  auxilia.  Scis  quae  te  pol- 
licebaris  acturum,  quando  confertissimis  inimicorum 
cuneis  urgebaris.  et  circa  muros  Ticinensis  civita- 
tulae  5  bostis  tuis  clangor  streperet,  quando  armis 
uumero  adversarii  praestantiores  subsistere,  sola 
lecum  dimicante  ccelitu,  invisibili  virtute,  non  pote- 
rant.  Audebat  te  aggredi,  qui  exercitus  tuos  nuda 
oestimatione  pensabat;  solatiorum  tuorum  pondus 
omnis  bellandi  apparatus  sustinere  non  valuit:  Quo- 
ties  utilitatibus  tuis  aer  ipse  servierit,  si  recenses, 
tibi  cceli  serena  militaverunt,  tibi  convexa  pluvias 
pro  voto  fuderunt.  Quis  resistere  dextrae  tuae  ausus 
fuit,  et  cum  gratia  superna  pugnanti  ?  quoties  imimici 
tui  ceciderunt  mucronibus  sodalium  suorum  ?  quoties 
tibi  vicit,  qui  pro  hostium  tuorum  utilitate  certabat? 
His  ergo  donis  ccelestibus  vicissitudinem  impensa 
circa  homines  pietate  restitue.  Mysticee  oblationis 
holocausta  sunt  supplicantum  lacrymas  non  sperni. 
Illud  certe  perpende,  qualibus  in  regno  successeris : 
quos  si,  ut  liquet,  malitia  expulit,  casus  illorum  ne- 
cesse  est,  ut  sequentes  informet.  Ruina  praeceden- 
tum  posteros  docet :  cautio  est  semper  in  reliquum 
lapsus  anterior.  Non  sine  exemplo  militat,  qui  re- 
spicit  tqua  causa  decessor  ejectus  est.  His  freta  Li- 
guria  vestra  nobiscum  profusa  supplicat,  ut  legum 
vestrarum  beneficia  sic  tribuatis  iunocentibus,  ut 
noxios  absolvatis.  Exigua  est  apud  Deum  nostrum 
miscricordia,  si  illos  tantum  laesio  non  sequatur,  qui 
reatu  carent :  culpas  dimittere  cceleste  est ;  vindi- 
care  terrenum.  »  Post  haec  siluit. 

At  eminentissimus  rex  inht :  quo  loquente,  attonita 
de  voluntate  ejus  corda  pavor  arctabat.  «  Quamvis  te, 
venerabilis  episcope,  pro  meritorum  tuorum  luce  su- 
spiciam,  et  multa  apud  me  confusionis  tempore  repo- 
suisses  beneiicia,  quibus  frui  te  convenit  tranquilli- 
tate  revocata  ;  regnandi  tamen  necessitas  qua  conclu- 
dimur,  misericordiae  quam  suades,  nou  ubique  pandit 


15 


1  Bolland.,  agnosces. 
1  Schot.  et  Bollaud.,  auxilio. 
8  lidem,  hosiilis  litui. 
*  Schot.  et  Boll..  duras. 


A  accessum  :  et  inter  res  *  duas  nascentis  imperii,  pie- 
tatis  dulcedinem  censurae  pellit  utilitas.  Exemplorum 
cuelestium  testimonio  5  affectio  mea  nititur.  Offen- 
disse  legimus  principem,  qui  ccelitus  destinatum  nec 
inimicum  subduxit  exitio  :  poenam  meruit  lenitas, 
quam  potuit  intulisse  districtio  :  ultionem  suscepit, 
qui  detrectat  inferre.  Vim  divini  judicii  aut  attenuat 
aut  contemnit,  qui  hosti  suo,  cum  potitur,  indulget. 
Justitia  coercendi  suut,  quos  constat  gratiam  non  se- 
cutos.  Yitia  transmittit  ad  posteros,  qui  praesentibus 
culpis  ignoscit.  Nam  quod  de  Redemptoris  nostri  pa- 
tientia  loqueris,  illos  vere  amplectitur  lac  gratiae, 
quos  austeritas  legis  informat.  Nunquam  a  medico 
ad  plenissimam  cnrationem  aeger  adductus  est,  nisi 
ab  illo  qui  primum  putria  ferro  membra  desecuit,  et 
latentem  penitus  e  sina  viscerum  produxit  illuviem. 
Qui  criminosos  patitur  impunite  transire,  ad  crimina 
hortatur  insontes.  Tamen  quia  precibus  vestris  qui- 
bus  superna  assentiunt,  obsistere  terrena  non  pos- 
sunt,  omnibus  generaliter  errorem  dimittemus.  Nul- 
lius  caput  noxa  prosternet,  quoniam  potestis  etapud 
Deum  nostrum  agere,  ut  sceleralae  mentes  a  propo- 
siti  sui  perversitate  discedant.  Paucos  tamen  quos 
malorum  incentores  fuisse  cognovi,  locorum  suorum 
tantum  habitatione  privabo  ;  ne  forte  exsurgens  ne- 
cessitas  vicinos  inveniat  nutritores,  et  malorum  ad- 
juta  successibus  bellaconsurgant.  »  His  praecellentis- 
simus  rex  dictis,  6  virum  illustrissimum  Urbicum 
acciri  jubet,  qui  universa  palatii  ejus  onera  susten- 

q  tans,  Ciceronem  eloquentia,  Catonem  aequitate  prae- 
cesserat :  cui  praecepit  ut  generaliter  indulgentiap. 
pragmaticum  promulgaret :  quod  ille  ad  omnem  be- 
nignitatem  paratissimus  illico  tanta  brevitate  et  luce 
contexit,  ut  et  illa  culparum  genera  cognoscerentur 
abolita,  quoa  putabantur  fuisse  reservata. 

Interea  secretius  rex  praestantissimus  sacerdotem 
venerandum  Epiphanium  imperat  evocari  :  quem  tali 
compellat  affatu  :  «  Judicii  nostri  ex  ipsa  sententia, 
gloriose  antistes,  pondusintellige,  utcum  tot  in  regni 
circulo  pentitices  esse  videantur,  tu  potissimum  in 
tanta  re  quasi  unicus  eligaris  :  nec  enervata  per  me- 
ritum  tuum  hujusmodi  aestimatores  illudit  opinio. 
Solus  esse  juste  crederis,  cujus  splendore,  tanquam 
globis  lunaribus  minorum  siderum  lumen  obtunditur, 

D  et  medicae  lucis  radii  praefulgida  conscientiae  tuae 
luce  fuscantur.  Quis  quaerat  noctis  lampadam,  ubi 
solis  jnbar  effulgorat?  quis  candelae  praesidium,  ubi 
caminis  indesinentibus  fidei  pyra  succenditur  ?  Po- 
stremo  talem  a  me  oportet  dirigi,  qualem  suscipiens 
libenter  auscultet.  Vides  universa  Italice  loca  origina- 
riis  viduata  cultoribus.  In  tristitiam  meam  segetum 
ferax  spinas  atque  injussa  plantaria  campus  appor- 
tat :  et  illa  mater  humanae  messis  Liguria,  cuinume- 
rosa  agricolarum  solebat  constare  progenies,  orbata 
atque  sterilis  jejunum  cespitem  nostris  monstrat  ob- 
tutibus.  Interpellat  me  terra  quocunque  respicioube- 

5  ldem,  assertio. 

9  V.  I.  Urbicum}  Quacstorem  sacri  palatii,  aut  in- 
star  quaestoris.  Quod  Eurico  erat  Leo :  quod  Gundo- 
bado  Laconius,  hoc  Urbicus  Theoderico. 


229 


VITA  B.  EPIPHANII  EPISCOPl  TICINENSlS. 


230 


rem  \inetis  faciem,  cum  aratris  impexa  contristat.  0  A  Precor  tamen,  ut  indultu  clementiae  tuae  Victor,  Tau- 


dolor!  nullus  humor  illorum  labris  infunditur,  quos 
a  vini  copia  GEootrios  vocavit  antiquitas.  Haec  quam- 
vis  '  Burgundio  inunitis  exercuit,  nos  lamen,  si  non 
emendamus,  admisimus.  Populatse  patriae  cessamus 
succurrere,  et  aurum  apud  nos  habetur  in  conditis? 
Quid  interest,  pecuniis  au  ferro  adversariorum  ani- 
mos  inclinemus?  obtulisse  quod  inenles  capiat  hosti, 
vicisse  est :  occuluisse,  superari.  Suscipe  ergo,  Chri- 
sto  adjuvante,  hujus  laboris  sarcinam,  ex  qua  com- 
munein  lnibeamus  iu  ccelesti  repromissione  merce- 
dein :  quia  novus  iste  propriis  insignibus  tilulus  laudis 
accrescit,  per  manus  tuas  de  2  oppugnationibus  no- 
stris  sine  sanguine  triumphare.  Princeps  eorum  Gun- 
dobadus  est,  cui  reverentiam  tui  vetustas  inseruit, 
quem  videudi  te  nimia  cupido  stimulat.  Milii  crede, 
pretium  captivitatis  ltalica>  erit  vester  aspectus  :  re- 
demptos  esse  putabo  quos  cupio,  si  ad  terras  illas 
talis  redemptor  accesserit.  Quam  magno  sullVagio 
vincuntur  oculi  quibus  te  offerimus!  Sed  quid  demo- 
ror  manus  arva  poscenlia?  jiolliceor  tibi  redivivum 
statum  Ligurioo  :  polliceor  soli  la^.titiam,  etpostTrans- 
alpinam  peregrinatiouem  reducem  fecunditatem  :  ex 
accidenti  aurum  tibi  commodatur,  pro  qua  talis  le- 
gatus  acturus  est.  » 

Ad  haec  episcoporum  lux  Epiphanius  :  «  Quanto, 
venerabilis  princeps,  pectus  meum  tripudio  repleve- 
ris,  si  sermone  posset  ambiri  pro  divitiis  meritorum 
tuorum  immeditata  et  conlinua  verba  profunderem. 


r. 


rinatis  urbis  episcopus,  comes  inihi  et  particeps  hu- 
jus  itineris  adjungatur,  in  quo  clannn  est  epitoma  om- 
nium  virtulum  :  quo  socio  adhibito,  de  Duo  nostro 
securus  respoudeo,  nullnm  effectum  propriis  petitio- 

uibus  alinegandum.  »  Quibus  auditis,  rex  eminentis- 
sinius  aunuit.  At  tremendus  pontifex,  dicto  vale,  dis- 
cessit. 

Ex  tempore  portandae  pro  redemptione  pecunia- 
destinantur,  suscipiuntur  :  egreditur,  Ticinum  impi- 
ger  venit.  Et  quamvis  adlmc  hiemali  tempore  Martius 
mensis  glaciales  ilurninibus  frenos  imponeret,  etcana 
nivibus  juga  Alpium  transituris  minarentur  exilium: 
sed  morliferum  frigus  et  concretas  algore  glebas  iidei 
ardor  exsuperat  :  nunquam  in  gelu  labitur,  cujus  fun- 
damentum  petra  solidavit.  Ordinato  ergo  itineris  sui 
viatico,  profectus  est  :  diceres  quod  universa  impel- 
leret,  quae  poterat  retinere  necessitas :  nec  cibi  ipsius 
capiendi  mora  sustinebatur  :  et  cum  singulos  cum 
ipso  positos  ille  plenus  discriminibus  callis  turbaret, 
solus  inter  pericula  timere  non  noverat;  quem  spes 
vitee  certa  comitabatur.  luterea  illa  quae  itineris  ejus 
fuit  semper  praevia,  et  in  apparatu  diligens,  praeces- 
sit  fama;  et  lanta  Gallos  insignium  ejus  relatione 
complevit,  ut  quasi  superni  nominis  adventu  pra^sen- 
tia  turbarentur.  Concurrcbat  omnis  aetas  et  sexus; 
et  quos  a  vicinitate  viae  ipsius  longa  intervalla  se- 
junxerant,  ardor  animi  proximabat.  Quidquid  habuit 
quisque  pretiosum  obtulit;  et  si  non  habuit,  aliunde 


Sed  quam  sermoni  meo  interceptus  denegetur  suc-  q  8  mercatus  est  :   4  patria  ubique  opulenta  diffusio. 


cessus,  monstrant  lacrymae  gaudiorum,  quasdolorum 
alumnas  nunc  parturiit  exsultatio.  Proinde  iutellige, 
ad  referendas  regi  tam  pro  nobis,  quam  pro  se  ipso 
gratias,  plus  me  sentire  posse  quam  eloqui.  Justitia 
prius  an  bellorum  exercitatione,  an  quod  his  prae- 
stantius  est,  omnes  retro  imperatores  te  pietate  su- 
perasse  commemorem?  Habes  unde  gentis  nostrae 
rectores  accuses  :  tu  redimis,  quos  illi  perssope  aut 
permiserunt  fieri,  aut  fecerunt  ipsi  captivos.  David 
legimus,  pro  singularis  laudationis  exemplo,  idcirco 
maxime  ccelorum  proximitates  indeptum,  quod  oblato 
manibus  suis  Sauli  pepercit  inimico,  et  in  testem  con- 
cessoe  potestatis  exuviarum  ejus  particulam  rapuit  : 
per  quam  et  licentiam  probaret  et  votum.  Deusbone! 


Inemplisdapibusmensa.'  cumulabantur  peregrinorum: 
et  illis  quis  nisi  comparatas  incolae  habere  non  po- 
terant,  escis  sine  pretio  utebantur  externi.  Tunc 
quoscunque  indigentium  reperit,  illis  quae  erant  do- 
nata  dispersit.  Domi,  forisque  pascebat  miseros  :  ne- 
que  fieri  potuit,  ut  quod  ad  ipsum  delatum  est  pau- 
perum  usibus  subtraheretur. 

Hoc  ordine  mira  celeritate  Lugdunum  ingressus 
est,  ubi  B  Rusticus  tunc  episcopalem  cathedram  pos- 
sidebat,  homo  qui  etin  saecularis  tituli  praefiguratione 
sacerdotem  semper  exhibuit,  et  sub  preetexta  fori 
gubernatorem  gessit  Ecclesiae  :  qui  trans  Rhodanum 
fluvium  adventui  ipsius  spiritalis  laetitiae  copia  re- 
pletus  occurrit,  causam  commeationis  inquirit,  quae 


in  quanta  remuneratione  hujus  factum  suscipis,  pro  D  essent  astutiae  regis,  edocuit.  Quem  ne  inopinantem 

objectionum  aut  responsionis  calliditas  inveniret, 
intra  penetrale  pectoris  certaminum  se  prolusione 
formabat.  Quem  postquam  Gundobadus  terrae  illius 
dominus  venisse  cognovit,  «  Re,  inquit  ad  suos,  et 
videte  hominem  quem  et  meritis  et  vultu  semper 
ego  Laurentii  martyris  personee  conjunxi :  qui  quando 
nos  velit  videre  inquirite,  et  cum  jusserit  invitate,  » 
Mox  ad  eum  omnis  Christianorum  principis  assisten- 


tot  millibus  oppressorum  libertate  tractantis,  qui  il- 
lum  pro  unius  servati  hominis  sanguine  sublimasti. 
Perage  ergo  coepta  festinus,  et  felicitatis  tuae  obla- 
tionem  laetus  apporta,  meque,  quamvis  sim  paratus, 
stimula,  ne  in  offerendo  tam  odorato  sacrificio  tardi- 
tatis  obice  refreneris.  Christi  Redemptoris  nostri  erit 
concedere,  sicut  ex  operibus  futurum  conjicimus,  ut 
vere  holocausta  tua  per  manus  meas  possis  offerre. 

1  Burgundio  immilis]  Gundobadus  Burgundionum 
rex  Liguriam  hostiliter  populatus,  multa  captivorum 
millia  Lugdunum  abduxerat,  agrosque  colonis  pene 
vacuum  reliquerat.  Ad  hos  redimendos  quarta  legatio 
imponitur  Epipbanio,  adjecto  ipsius  rogatu  collega 
Victore  episcopo  Tauriuate  anno  49-i. 

8  Schot.  et  Boll.,  oppugnatoribus. 


3  Bolland.,  mercalus  est  patri. 

*  Schot.,  patria  ubique,  ubique,  etc. 

5  *  Rusticus  tunc  episcopalem]  Successor  Patientis 
ad  quem  exstat  epistola  Sidonii,  decessor  Stephani 
cui  scripsit  Ennodius  lib.  m,  epist.  17. 

*  Vide  Sirmondi  adnotationem  primam  in  Aviti  epist.  24. 


231 


ENNODII  EPISGOPI  TICINENSIS 


232 


tium  turba  confluxit  :  qui  affatim  admiratione  ca-  A  debat  displicere  posse,  si  perderet.  In  summam  capti 


piebantur,  quod  illa  tot  linguarum  fama  tam  mino- 
rem  se  in  isto,  quamvis  esset  ampla,  monstraret  :  cui 
nunquam  sufficeret  paupertate  sermonum,  quamvis 
ditiorjusto  esset  in  reliquis.  Constitutus  ergo  videndi 
regem  dies  :  ad  quem  cum  ingressus  est,  salutavit, 
et  sua  uterque  visione  laetati  sunt.  Dedit  summo  viro 
Victori  licentiam,  si  juberet  ipse,  principium  lega- 
tionis  ordiri :  qui  ad  illum  omne  pondus  retulit,  ut 
fuit  ad  cunctam  bumilitatem  paratissimus. 

E  vestigio  decus  Italiee  antistes  noster  talibus  ver- 
bis  regem  ccepit  aifari  :  «  Inexplicabilis  mibi  jam  du- 
dum,  probatissime  princeps,  vestri  amor  imposuit, 
per  iter  istud  contra  naturam  et  tempus  bella  susci- 
pere,  et  crustati  montis  pericula  non  timere  :  quibus 
dum  in  metallum  aquas  arctaverit,  coagulatum  ex 
liquore  minatur  exitium.  Transcendi  alienis  mensi- 
bus  ninguidos  saltus  :  posui  gressus  quos  in  suis  locis 
vis  frigoris  obligabat.  Postremo  mortem  non  timui, 
ut  tibi  celer  preemium  eeternae  lucis  afferrem.  Inter 
duos  optimos  reges  testirnonium  in  ccelestibus  dictu- 
rus  adbibeor,  si  quod  ille  misericorditer  postulat,  tu 
clementer  commodes.  Munus  repromissionis  domi- 
nicae  aequa  lance  dividite  :  et  cum  ambo  amplius  ba- 
bueritis,  damna  nemo  lugebit.  Certate,  duces  invi- 
ctissimi,  et  alterutrum  vos  exsequendo  praecepta 
mystica  superate.  In  qua  conflictatione  sic  bravium 
victor  accipiet,  ut  victus  praemium  non  amittat.  Se- 
quimini  consilium  meum,  et  ambo  superiores,  ambo 


B 


sunt,  quos  nemo  fugientes  invenit.  Agricolarum  labo- 
riosae  stirpes,  et  duris  exercitatae  ligonibus  soboles, 
quos  per  terrain  suam  pascit  infabricata  simplicitas, 
cum  loris  colla  necterentur,  et  palmas  vinceret  arcta 
connexio,  nibil  pro  defensione  sua  aliud  clamitabant : 
Scimus,  et  evidenter  agnoscimus  :  nonne  vos  estis 
Burgundiones  nostri?  Videte,  ne  ante  pium  regem 
quee  facitis,  excusetis;  et  illa  urbanorum  consuetudi- 
ne  crimina  supprimatis.  Quoties  quas  ligare  praesu- 
mitis,  manus  domino  communi  tributa  solverunt  ? 
Novimus  quia  ille  fieri  ista  non  jussit.  Hac  auctori- 
tate  miseri  pro  solatiis  utebantur.  Multos  tamen  inte- 
gritatis  tuee  fiducia  fecit  interimi,  dum  capti  super- 
bius  responderunt.  Redde  ergo  residuos  patriae; 
redde  origini,  redde  gloriae  tuae.  Antiquus  dominus 
provinciam  diligit,  quam  et  modernus  amplectitur. 
Remitte  quamvis  ad  alienam  ditionem,  qui  se  et  ibi 
positi  tuos  esse  cognoscant.  Parum  enim  gratiae  im- 
pendimus  illius  imperio,  cujus  misericordiee  nibil  de- 
bemus.  Vacua  sentibus  illam  quam  bene  nosti  Ligu- 
riam,  et  reple  culturis.  Quantum  obnoxia  sit  mune- 
ribus  tuis  intelligit,  si  faciem  suam  aliquando  cogno- 
verit.  Domesticum  tibi  semper  est  indulgere  suppli- 
cibus,  sicut  superbos  opprimere.  Sic  in  utroque 
fortissimos,  ibi  per  gladium,  hic  per  temperantiam 
triumpbos  acquires.  Nostris  2  nostrorum  commovere 
fletibus.  Sic  in  successione  regni  istius  legitimus  tibi 
haeres  accrescat,  et  per  spem  adultae  3  progenies  ad 


pares  exstabitis.   Redimere  cupit  ille  captivos  :    tu  q  Burgundionum  gubernacula  reviviscas  :  et  licet  hoc 

sine  pretio  redde   genitalibus  glebis.   Mihi    credite, 

nemo   uberius  in  hac  causa,   nemo  majus  accipiet, 

quam  qui  nihil  acceperit  :   defraudabitur  praemium 

partis  illius,  atque  ad  tua  compendia  lucrum  transit 

alterius,   si  quos  et  vendere  gloriosum  est,  donare 

disponas.  Pro  quantum  dispendii  de  pollicitatione  di- 

vina  offerenti  aurum  in  hoc  negotio,  si  remittatur, 

iniliget;  vel  quantam  pauperiem,  si  suscipiatur,  ap- 

portat!  Divites  exercitus  tuos  faciet  contempta  pecu- 

nia,   acquisita   mendicos.   Audi  Italorum  supplicum 

voces,  et  de  te  preesumentum  preces  serenus   admit- 

te.  Audi  Italiam  nunquam  a  te  divisam,  et  multum  de 

animi   tui  clementia  confidentem  :   quae  si  una  voce 

uteretur,  haec  diceret.  Quoties  pro  me,  si  reminisce- 

ris,  ferratum  pectus  hostibus  obtulisti  ?  quoties  pu- 

gnasti   consilio,   ne  bella  i  subriperent?  ne  aliquis 

eorum  duceretur  in  quacunque  orbis  parte  captivus? 

Quos  nunc  detines,   tu  nutristi  :   dolose  mihi  virtus 

tua  benelicium  praestitit,  si  quos  ab  extraneis  tutatus 

estcustos,  invasit.  Quis  catenarum  nexibus  impeditus 

durae  sorti  non  uberiores  lacrymas  exhiberet,  cum  se 

ad  conditionem  liberator  impelleret?  quis  se  subdu- 

ceret,  cum  armorum  tuorum  crepitus  audiretur,  in 

quo  in  necessitatibus  tutissimum  habuere  praesidium? 

Elisis  collo  manibus  matrona  sublimis,  cum   trahe- 

retur  ad  vincula,  promisit  sibi  vindicem  te  futurum. 

Virgo  ab  slupratoris  insidiis  pudorem  suum  tibi  cre- 


I) 


1  Bolland.,  subrcperent. 

*  Schot.  et  Boll.,  nostrorumque  movere. 

3  Iidem,  progeniei. 


Deo  tribuas,  adjice  et  illud;  quod  nec  hominibus 
externis  istud  impendis.  Jam  tibi  Italia^  dominus  "  et 
necessitudinis  aftinitate  conjungitur  :  sit  filii  tuispon- 
sa  Latialargitas,  absolutio  captivorum  :  offeral  pactae 
suae  munus,  quod  et  Christus  accipiat.  »  Haec  cum 
dixisset,  commonito  sancto  collega  Victore  surrexit, 
et  usque  ad  pectus  regium  lacrymantes,  et  cum  om- 
nibus  propter  astantibus  capita  submiserunt. 

Tunc  rex  probatissimus,  ut  erat  fando  locuples, 
et  ex  eloquentiae  dives  opibus,  et  facundus  assertor, 
verbis  taliter  verba  reposuit :  «  Belli  jura  pacis  sua- 
sor  ignoras,  el  conditiones  gladio  decisas  concordiee 
auctor  evisceras  :  lex  est  certantium  quem  putas  er- 
rorem :  frenum  nesciunt  inimicitiae,  quem  tu,  Chri- 
stianae  lucis  jubar,  ostendis.  Praeliis  temperantiam 
nullus  annectit,  quae  oris  tui  nitore,  egregie  mode- 
rator,  attollitur.  Statuta  sunt  dimicantium,  quidquid 
non  licet,  tunc  licere.  Ista  forte  quies  vindicet,  quae 
narrasti :  hostem  suum  qui  non  laesit,  adjuvat.  Pau- 
latim  adversarius  a  regni  sui  mole  succiditur,  cujus 
imperii  radices  5  viribus  amputantur.  Reposui  regi 
partium  illarum  contumeliam,  quam  putas  illatam. 
Ludiiicatus  specie  foederis  nihil  egi  studiosius,  nisi 
ut  quod  est  cautelae,  apertos  inimicos  agnoscerem. 
Concedat  tamen  divinitatis  assensus,  ut  solidatum 
inter  nos  fcedus  longa  eetate  servetur  :  invenient  par- 
tcs  illae  constantem  in  amicitia,  quem  senserunt  sibi 

*  Iidem,  etiam. 
5  Bolland.,  vicibus. 


233 


VITA  B.  KPIPIIANII   EPISCOPI  TI<  INK.NSIS. 


234 


perniciosum  fuisso  dam  litigalnr.  Vos  lamcn,  sancti 
viri,  ad  domos  in  qtiibns  manetis  sinc  tribulationo 
discedite  :  dum  ego  anima?  meoc  ctregni  ntilitate  dis- 
cussa,  qua»  me  conveniat  praestare  pronuntiem.  »  Ilis 
auditis  ponlilices  abscessernnt. 

At  illevocato  ■  Laconio,  cui  ct  rernm  et  verborum 
iides  ab  illo  sempcr  tute  mandata  cst,  qucm  ct  prse- 
rogativa  natalium,  et  avorum  curulos  per  magistra? 
probitatis  insignia  sublimavere,  com  quo  confert 
quotics  et  pia  et  religiosa  mcditalur;  et  sicut  non  est 
cum  vitiis  sociala  nobilitas,  nec  astringitnr  ad  illece- 
bras  lux  naturoe;  si  quid  ille  benigue  facerc  voluerit, 
duplicari  iste  bortatur  adhibitus.  «  Cui  prioceps, 
Vade,  inquit,  Laconi,  et  tota  volorum  tuorum  vela 
suspende.  Et  sacerdos  a  nobis  cl  beatus  Epipbanius 
libenter  auditus  cst :  cujus  te  precibus  fuisse  permo- 
tum,  cum  apud  nos  verba  facerel,  animorum  indices 
lacrymse  testabantur.  Vade,  plcno  pectore  dicla  sen- 
tentias,  per  quas  pactionis  illius  durissime  nexus  ir- 
rumpas.  Liceat  Itaiis  omnibus,  quoscunquc  Burgun- 
dionum  nostrorum  inetus  captivilalis  fecit  esse  capti- 
vos,  quos  famis  nccessitas,  quos  periculorum  timor 
advcxit,  postremo  quoscunque  concessit  aut  addixit 
consensus  principis  sui,  nostcr  absolvat  :  at  paucos, 
quos  quasi  ardore  pradandi  tunc  ab  adversariorum 
suorum  dominatione  rapuerunt,  pro  illis  pretii  quan- 
lulumcunque  percipiant,  ne  detestabiles  apud  illos 
fiant  certaminum  casus,  quorum  cum  discrimina  sus- 
tinuerint,  lucra  non  sentiant.  » 

1  Laconio]  Ad  qucm  ternas  vidimus  epistolas  En- 
nodii. 

2  Singulas  urbes  Sapaudix]  Sapaudia  jam  dudum 
Bnrgundionibus  concessa  fuerat,  post  memorabilem 
illornm  cladem,  ct  victoriam  Aetii.  Tiro  Prosper  in 
Cbronico,  Sapaudia  Burgundionum  reliquiis  datur 
c.um  indigenis  dividenda.  Quae  bodie  Sabaudia  dicitur, 
veteris  Sapaudia?.  partem  tantum  retinet.  Nam  lon- 
gius  olim  porrigebatur,  cum  in  Notitia  imperii  occi- 
dentalis  Ebredunum  Alpium  maritimarum  caput  in 
Sapaudia  collocetur,  itemque  Cularo  Allobrogum, 
quae  est  Gratianopolis. 

3  Avitus  Viennensis  episcopus]  Doctrina  et  pietate 
clarissimus,  Alcin>us  Ecdicius  Avitus  omnibus  nomi- 
nibus  appellatur  in  sua  ipsius  epistola,  qua  poemata 
sua  quibus  in  codice  S.  Victoris  prafigitur,  Apol- 
iinari  fratri  suo,  Valentise  episcopo  dedicat  bis  ver- 
bis  : 


A      Post  preceptum  vcnerandi  rcgis  impiger  ille  ver- 
borum  saltibus  indulgentia1  species  aut  formas  expo- 
suit,  ct  cbartas  ad  insignem  antistitem  detulit :  quas 
ille   cuin  exspectatissima  devotionc  suscepit,  et  por- 
titorem  tanti  doni  ambientcr  amplcxus  est.  Qui  posl- 
qnam  rumor  innoluit,  tanta  istius  jam  liberce  multi- 
tudinis  frequentia  subilo  astitit,  ut  desolata  crederes 
esse  etiam  incolis  rura  Gallorum  :  nam  testis  hujus 
rei  ego  sum,  per  cujus  manus  pictacia   ad  clausuras 
jussio  sacerdotis  elicuit,  quadringentos  bomines  die 
una  de  sola  Lugdunensi  civitate  redituros  ad  Italiam 
fuissc  dimissos.   Identidem  per  2  singulas  urbes  Sa- 
paudio?,  vel  aliarnm  provinciarum  factum  indubitan- 
ter  agnovimus.  Ita  ut  istorum  quos  sola;  preces  bea- 
tissimi  viriliberarunt,  plus  quam  sex  millia  animarum 
terris  propriis  redderentur.  Eorum  vero  quiredempti 
auro  sunt,  numerum  ad  liquidum  agnovisse  non  po- 
tui  :  quia  inter  eos  etiam  multos  fuga  eripuit.  Sic  fa- 
ctum  est,  ut  tunc  ad  liberationem  omnium  subjnga- 
torum   transeundi  occasio  concessa  sufticeret.   Post- 
quam  tamen   pecuniarum  ille  cumulus  effusus  est, 
continua  ad  cxpensas  redemptionis  suggcssit  neces- 
saria  illa,  quap,   ibi  est  tbesaurus  Ecclesiae,  Syagria  : 
cujus  prolixam  quoerit  vita  narrationem  :  sufiicit  ta- 
men  ut  ex  operibus  agnoscatur,quam  verba  transcen- 
dunt.  Dedit  etiam  prosstantissimus  inter  Gallos3  Avi- 
tus  Viennensis  episcopus,  in  quo  se  petitia,  velut  in 
diversorio   lucidae    domus   inclusit.    Quid   pluribus? 
auro  illorum  ex  maxima  parte  actum  est,  ne  Gallis 


B 


go,  quiajubes,  etsi  obscuri  suni ,iuo  saltim  nomineillu- 
strabuntur :  quanquam  quilibet  acerille  doclusque sit, 
si  religionis  propositx  stylum  non  minus  fidei  quam 
metri  lege  servaverit,  vix  apius  esse  poemati  queat. 
Quippe  cum  licentiamentiendi,  quxpicioribus ac poetis 
aequeconceditur,  satis  proculde  causarumserieiaiepel- 
lenda  sit.  In  sxculari  namque  versuum  opere  condendo 
tanio  quis  periiior  appellaiur,  quanfo  eleganiius,  imo, 
ut  vere  dicamus,  ineptius  falsa  texuerit.  Taceojam 
verba  illa  vel  nomina,  quxnobis  nec  in  alienis  quidem 
operibus  frequentare,  ne  dicam  in  nosiris  conscribere 
licet :  quse  ad.  compendia  poetarum  aliud  ex  aliosigni- 
ficaniiaplurimumvalent.  Quocircasxculariumjudicio, 
qui  aui  imperitix  aut  ignavix  dabuvt  non  uti  nos  li- 
eentia  poe/arum,  plus  arduum  quam  fructuosum  opus 
aggressi,  divinam  longe  discrevimtis  ab  humana  exisii- 
matione  censuram  :  quoniam  in  asserendis  quibusque 
rebus,  vel  etiam  prout  suppetit  explicandis ,  si  quacun- 
Domino  sancto  in  Christo  piissimo  ac  beatissimo  D  Que  exparte  peccandum  est,  salubrius  dicente  clerico 


Apollinari  episcopo  Alcimus  Ecdicitts  Avifus  fraier. 
Nuper  quidem  paucis homiliarum  mearumin  ununc 
corpusredactis,  horfafu  amicorum  discrimen  cditionis 
intravi.  Sed  adhuc  te  majora  suadcnie,  in  cothurnum 
petulantioris  aadacix  cduratafronteproccdo.  Injungis 
namque,  itt  si  quidquam  dcquibusque  causis  metri  lege 
conscriptum  est.  sub  professione opusculi  vesiro nomini 
dedicetur.  Recolo  cquidcm  nonnutla  meversu  dixisse, 
adeoutsiordinareniurnonminimovoluminestringipo- 
tuerit  epigrammafummultitudo.  Qttod dum  facere ,  ser- 
vato  causarum  et  temporum  ordine,  mediiarer,  omnia 
peneiniUanolissimxperturbationisnecessilatedisper- 
sasttn/.  Qux  quoniam  sigillatim  auirequiridifficile,  aut 
inveniri  impo^sibile  foret,  abjeci  ea  deanimo  meo,  quo- 
rummihivelordinatiosatvorum,vcldispe?-sorumrepa- 
ratio  dara  videreiur.  Aliquos  sane  libetlos  apud  quem- 
damfamiliarem  meumposiea  reperi:  quilicet  nomini- 
buspropriis  filtilisque  respondeant,  elaliastamencau- 
sas  inventa  materixopportunitate  perstringunt.  Hier- 

Patrol.  LXIII. 


non  impletur  pompa  quam  regula,  et  tutius  artispede 
quam  veritaiis  vestigio  claudicatur.  Non  enim  est  ex- 
cusata  perpeiraiione  peccati  libertas  eloquii.  Nam  si 
pro  omniverbo  otioso  quod  loculi  fuerint  homines  ra- 
tionem  rcdhibere  cogentur,  agnosci  in  promptu  est,  il- 
ludpericutosius  Ixdere,  quod  iractattim  atque  medita- 
tum  et  aniepositum  vivendi  legibus  loquendi  lege  prxsu- 
mi/ur. 

Ex  hac  epistola  docemur,  homilias  etiam  ab  Avito 
editas  fuisse.  Et  quidem  sola  una  restat  de  Rogatio- 
nibus  a  Mamerto  ejus  prcedecessore  institutis.  Sed 
pluscularum  fragmenta  in  antiquissimi  libri  reliquiis 
V.  I.  Jac.  Augusti  Tbuani  amplissimi  senalus  prsesi- 
dis  vidimus:  unam  in  conversione  dictam  domini 
Segisrici  Lugduni,  postridie  quam  soror  ipsius  ex 
Ariana  haerese  est  recepta;  alteram  in  basilica  san- 
ctorum  Agaunensium,  m  innovatione  monasterii  ip- 

*  Hanc  epistolam   Sirmondus  postea  edidit  inter  opera 
S.  Aviti  aliquanto  emendatiorem. 

8 


235 


ENNODIl  EPISCOPI  TICINENSIS 


236 


diutius  servitium  pubes  Ligurum  duceretur.  Nec  in 
uno  loco  summus  vir  in  illa  regione  se  continuit,  ne 
forsitan  in  longinquo  degentes  dominorum  feritas  im- 
pediret.  luiit  Genavae,  ubi  '  Godigisclus  germanus 
regis  larem  statuerat :  qui 2  famam  fraternae  delibera- 
tionis  secutus,  bonis  operibus  ejus  se  socium  dedit. 
Brevi  tamen  tantse  liberatorum  phalanges  emissae 
sunt,  utvideres  longelateque  agminibus  ferventia  iti- 
nera  cum  laude  Dei,  tuin  etiam  splendidissimi  sacer- 
dotis  Epipbanii,  cujus  ministerio  alque  Jabore  erepti 
fuerant,  redeunlium.  Et  ne  tanti  lux  nostra  tropaeo 
muneris  privarelur,  atque  ab  oculis  ipsorum  pulcber- 
rimum  spectaculum  tolleretur,  ipse  cum  his  remea- 
vit.  Videres  duci  in  triumpbis  ccelestibus  vulgus  libe- 
rum,  et  pro  mactandorum  sanguine  terram  madeiieri 
lacrymis  exsultantium  :  cum  Eliae  currum  istarum 
cohorlium  ductor  scanderet,  et  quadrijugum  od  cce- 
lestia  pro  merito  suo  raperetur  excursu.  Non  sic  Pel- 
laeus  princeps  Alexauder,  quem  pacatorem  orbis  vo- 
cavit  vana  laudatio,  captum  gentium  duxit  examen, 
ut  iste  revocavit.  Ecce  binc  comperimus  arrnatorum 
mentes  sanctitate  superatas,  et  cessisse  precibus 
electi  principem,  qui  obvium  semper  lanceis  pectus 
ingessit.  Quantum  fuit  acutior  verborum,  quam  ferri 
lamina,  hinc  lector  agnosce  :  expugnavit  sermo,  cui 
se  gladii  subduxerant.  Dum  ergo  tertio  mense  cum 
tali  tropaeo  Ticinum  remearet  antistes,  ut  3  Taranta- 
siam  veuit  (sic  enim  vocitatur  oppidum  Alpibus  vici- 
num),  ibi  quaedain  mulier  gravi  immundi  spiritus 
vexatione  laborabat :  quce  continuo  percepta  benedi- 
ctione  absoluta  discessit.  Ipse  tamen  suis  inopinatus 
nec  suspicantium  oculis  astitit.  Visus  est  subito,  de 
quo  vix  credebatur  aliquis  posse  rumor  audiri. 

Mox  tamen  ut  rediit,  curis  ex  more  animum  fati- 
gat,  ne  forte  quibus  absolutionem  Deus  per  illum 
dederat,  "proprii  census  possessione  turbarentur ; 
pra?cipue  ob  nobilium  considerationem  personarum; 
quibus  immanior  apud  suos  poterat  constare  calami- 
tas,  si  vitam  inopem  reduces  sustinerent,  et  de  pere- 
grinationis  incommodis  sola  misericordiae  solatia 
perdidissent.  Ad  regem  invictissimum  Theodericum 
per  se  mox  ire  noluit  :  ne  forte  laboris  sui  vicissilu- 
dincm  in  relatione  gratiarum,  aut  in  exbibitione  mu- 
nerum  corampositus  viderelurexigcre :  flagitat  enim 
quasi  debitam  rctributionem,  qui  profligatis  princi- 
pum  jussionibus,  ipse  quid  actum  sit  auctor  annun- 
tiat.  IIoc  ergo  ille  totius  acumiuis  vir  prospiciens 
declinare  gestiebat.  Scripsit  tamen,  et  quoe  gesta 
sunt,  loqui  commisit  epistolis;  ne  aut  tacendo  con- 
temptor,  aut  occurrendo  per  arrogantiam  pronun- 
tiaretur  intemperans.  Quantum  tunc  admirande  pon- 

sius ;  tertiam  in  restauratione  baptisterii  in  civitate 
suaVienna;  quartam  in  basilica  S.  Petri,  quano  san- 
ctus  episcopus  Tarantasiae  condidit ;  quintam  in  de- 
dicatione  basilicw  Genevae,  quam  hostes  incenderant; 
et  alias  quae  vel  incriptionibus  ipsis  nimium  quantum 
sui  desiderium  excitant,  reliquorumque  beati  Aviti 
operum  quae  recensent  Isidorus  et  Ado  Viennensis. 

1  Godigisclus]  Ita  scribunt  libri  omnes,  non  Godi- 
gisilum,  ut  vulgatae  habent  editiones  Gregorii  Turo- 
nensis  aliorumque. 

2  Schot.  et  Bolland.,  formam. 


_Y  tifex,  tua  plus  egit  absentia,  quantum  *  imperavit 
humilitas  deprebensa;  dicant  illi,  quos  de  exsulibus 
ditissimos  reddidisti.  Igitur  omnia  quae  a  piissimo  re- 
ge  pro  miseris  per  paginam  petiit  singularis  antistes, 
incunctanter  obtinuit.  Serenus  praestitit  copiam  sup- 
plicanti,  cui  pro  compensatione  laboris  sui  hoc  cre- 
debatur  posse  suliicere,  quidquid  per  illum  beneficii 
redemptus  et  pauper  acciperet. 

Postquam  tamen  omnes  qui  revocati  fuerant,  in- 
dultu  praeferendi  principis  jure  suo  donati  sunt,  per- 
functam  molestiarum  suarum  molem  admirabilis 
censebat  episcopus  :  cum  needum  biennio  exacto,  a 
deliberatae  quietis  gremio,  tanquam  a  portu  cymba 
aliis  inlata  tempestate  propellitur.  Nam  inhrmis  Li- 
gurum  et  labantibus  humeris  vix  ferenda  tributorum 

B  sarciua  mandabatur.  Rursus  ad  te,  afflictorum  con- 
solator,  accurritur.  5  Docercs  frustra  reddidisse  pa- 
triae  cives,  si  illis  in  solo  avito  periclitantibus  non 
adesses.  Et  quia  apud  te  nunquam  fatigatus  est  qui 
rogavit,  suscepisti  causas  infelicium,  et  te  protinus 
ad  recidiva  onera  praeparasti.  Raveunam  pro  nobis 
regem  rogaturus  excurris;  quam  ne  te  ibi  quisquam 
post  Gallicana  insignia  laudaret,  effugeras.  Minas 
cceli,  procellarumque  discrunina,  adhuc  quasi  aevi 
integer,  aut  valentia  corporis  munitus,  exsuperas. 
Nunquam  tibi  ad  ofticium  animorum  se  membra 
quamvis  invalida  subduxerunt :  frigus,  pluviae,  Padus, 
jejunia,  navigatio,  periculum,  tonitrua,  sine  tecto 
mansio    in   ripis   fluminis,    incerti  peue   sine   terra 

p  portus,  virtuti  tuae  dulcia  fuerunt,  et  grata  successui. 
6  Contristatus  est  de  praesentia  tui  et  ille  eminentis- 
simus  rex,  qui  te  videre  ambienter  optabat.  Expo- 
suisti  necessitates  nostras  adventu  tuo,  antequam  di- 
ceies,  et  quales  tecum  habitantium  lacrvmae  te  com- 
pulerint,  docuerunt  superata  discrimina. 

Ast  ubi  ad  principem  tamen  ingressus  est,  italoqui 
coepit.  «  Solita,  rex  venerabilis,  mentis  tranquillitale 
famulorum  preces  intellige:  et  me  ad  postulanda  ne- 
cessaria,  et  vos  ad  tribuenda  usus  informat.  Lex  tua 
est,  ductor  invicte,  misereri  jugiter  :  tu  semper  nu- 
tristi  spem  intereessionis  in  posterum,  dum  praesen- 
tibus  non  resistis  :  viam  supplicationi  nostrae  pate- 
fecit  ad  reliqua,  semper  apud  vos  beneficii  fldes  im- 
petrati.  Liguribus  tuis  iargire  quod  proferas :  Iribue 
D  quod  reponas  :  futurorum  quaestus  est,  temporalis  in- 
dulgentia.  Boni  principis  mos  est,  cum  virtutibus 
amare  famam;  et  regnum  ita  ordinare,  tanquam  ad 
stirpis  suae  posteros  transiturum.  Nutantes  domini 
baec  tantum  quae  accipiunt,  diligunt  :  tirmissimi  illa 
potius,  quae  dimittunt.  Sic  terris  semina  parva  com- 
mittimus,  ut  multiplicata  capiamus  :  fenus  sine  cri- 

3  Tarantasiam}  Tarantasia  olim  oppidi  nomen,  Al- 
pium  Graiarum  caput.  Sic  enim  et  rn  vetere  Itinera- 
tio  .Elhiei,  et  in  Aviti  homilia  quam  modo  comme- 
moravimus.  HodieTarantasiam  vocitant  nonoppidum, 
sed  pagum  ipsum,  tractumque  totius  Centronum  ci- 
vitatis.  ltaque  contra  illi  accidit  quam  plerisque  aliis 
Gallia?  Jocis,  ut  princeps  oppidum  regioni  nomen  da- 
ret,  non  regio  seu  civitas  oppido. 

*  Bolland.,  impetravit. 

5  Idem,  doceris. 

0  Baronius  ex  Vat.  cod.  consolatus. 


237 


VITA  B.  EPIPHANll  EPISCOPI  TICINENSIS. 


238 


mine  fit  triplicatum  :    boni    imperatoris    est   posses-  A  dicorum.    Stabaut     mussitantes    et   attoniti    populi, 


soris  opulentia.  Concede  immunilalcm  anni  prooscn. 
tis  Liguria»,  qui  eos  cxternisqui  supplicant,  rcduxisti. 
Quam  uberem  praesenlem  nativitatem  habaerimus, 
clcmentia  vcstra  astantcs  interroget.  Nemo  illi  men- 
titur,  cui  serviunt  qtiiconviucant.  »Ad  hajc  princeps  : 
«  Licet  nos  inunaniiim  expcnsarumpondusillicitet,et 
pro  ipaorum  qtiiete  legatis  indesincnler  munere  lar- 
giamur,  tanicn  vis  nieritoruni  tiioruni  tractatibus 
nostris  reverentcr  intervenit.  Opus  est  lieri  quidquid 
injunxcris  :  juvat  onuic  quod  prfficipis  :  aestimamus 
enirncoinpcndii.s  nostris  adjici,  quod  ipse  decerpseris. 
Nibil  tu  quasi  ex  accidenti  depreceris,  qui  babes  a 
nobis  plurima  qurc  reposcas.'  Duas  tamen  proesentis 
indictionis  iiscalis  calculi  partes  cedemus ;  tertiam 
tantununodo  susccpturi,  nc  aut  a>rarii  uostri  angustia 
Ronianis  pariat  majora  dispeudia,  autsupplicatio  tua 
exspectata  patriac  gaudia  non  reportet.  »  Talitcr  prae- 
falo  rcgi  egit  gratias  summus  antistes  :  a  quo  vale 
dicensabscessit.  Heu  dolor  atque  gemitus?  omnibus 
qiuisi  supremi  oliicii  vel  ultimae  visitationis  sludio 
impiger  occurrebat.  Et  cum  domus  ipsius  Cbristianse 
multitudinis  turbas  evomeret,  ipsc  tamen  omnium 
peuetralia  adibat  :  nullum  humanac  mentis  crassitu- 
diue  bebetatum  tangebat  tam  funesta  suspicio,  quod 
instaret  transitus  ejus  quem  ille  spiritus  relevatione 
cernebat.  Ninguido  aere,  et  quali  solent  bomines  ad 
tccta  confugere,  Ravennam  egressus  est,  et  per 
omnes  ^Emiliae   civitates  celer   venit,    tanquam     ad 


B 


casum  in  uno  hornine  totius  provinciaiconsiderantes, 
et  funus  mundi   metuentes.  Spptimo  tamen  die  ino- 
piuatum  scelus,   ineffabilis   calamitas,   iuezplicabilis 
luctus   accessit.  Sed  cum  beatissimus   cerneret  pon- 
tifex,  sarcina  carnis   abjecta  maturius   se  ad    purum 
03tberis  evolare  fulgorem  :  cujus  vox  illa  semper  fuit, 
Mihi  vivere  Christus  esl,  et  mori   lucrum    (Philip.  y, 
21),  lacto  animo  ac  vultusereno  illos  vcrsiculos  Davi- 
dicos  saepius  repetebat :  Misericordius  tuas,  Domine, 
in  seternum  cantabo.  In  generatione  el   progeniepro- 
nuntiaboveritatem  tuamin  oremeo  (Psal.  lxxxvui,  i). 
Et  illud  :  In  manus  luas,  Domine,  commendo  spiritum 
meum(Psal.  xxx,  G).  Nec    non  adjiciebat  de    perfe- 
ctione  securus  :  ConfirmatumcstcormewninDomino, 
el  exaltatum  est  a.rnu  meum  in  Deo  salutari  meo  (I 
Reg.  ii,  1)  :  ut  hymnis  et  canticis  et   in  morte  reso- 
naus  ad  sedem  suam  ccelestis  anima  remearet  :  qua; 
quinquagesimum  *  octavum  aetatis  annum  duxit   ad 
tumulum  :  triginta  in    hac    sacerdotali,    qualem,  et 
si  excerptim  lector  attendis  scalptam,  conversatione 
exemit. 

Illud  namque  silentio  praeterire  non  debeo,  quod 
ejus  sanctse  reliquiae  usque  in  diem  tertium,  quo  cum 
summa  veneratione  reconditae  dinoscuntur,  tanto  lu- 
mine  ac  decore  vestitae  cunctorum  visae  sunt  oculis 
ut  splendorem  vitae  vultus  signaret  defuncti,  et  de- 
positam  gloriam  jam  nunc  percepisse  gloriosum  vas 
creder-etur,  in  quo  vere  fuit  thesaurus   magni   regis 


sepulcri  receptaculum  properans  :  omnibus  sacerdo-  C  inclusus.Quaetibifueruntfluminalacrymarum,  quanti 


tibus  in  itinere  positismuniticus,communis,  affabilis, 
et  quasi  *  exagellam  relinquens,  se  ipso  praestantior. 
Ut  Parmam  tamen,  ejusdem  viae  ingressus  est  civita- 
tem,  continuo  eum  coagulatus  in  vitalibus  bumor  in- 
fudit,  quem  catbarrum  medici  vocant  :  qui  se  medub 
litus  inserens  in  ruinam  publicam  serviebat.  Sed  quid 
formidas  oratio  ?  quid  velut 2  navis  fragos  scopulos 
pcrhorrescis?Velis,  nolis,  et  si  strictim,  cujus  vita 
dicta  est,  narrandus  est  obitus  :  quoniam  nulla  pro- 
tensione  libelli,  nullis  dilatationibusi  promulgatae 
laudis,  transitus  ipsius  poterit  occultari.  Et  quamvis 
velut  .  Scyllaeos  canes  et  patulas  Charybdis  fauces, 
fragosa   discrimina  murmure    minitantes   velificans 


planctus,  silebo,  ne  post  annos  ac  curricula  novellum 
dolorem  scriptor  incutiam.  Quaecunque  ibi  mater 
venit,  liberatum  clamavit  ab  illo  filium  ;  quaecunque 
uxor,  maritum ;  queecunque  soror,  fratrem ;  qui  cee- 
lebs,  se  ipsum.  Postremoin  illa  tantahominum  mul- 
titudine  et  conventu,  ut  audenter  dicam,  totius 
orbis  nemo  fuit  qui  beneficiis  illius  aliquid  non  de- 
beret. 

Sed  quaeso  jam  temperemus  a  luctibus  :  contra- 
ctam  tristitia  resolvamus  frontem.  Excelsa  cum  Deo 
possidet,  ob  cujus  obitum  moeremus  in  terris.  Sed 
quid  faciam,  quod  remediatoris  vestri  siogultus  verba 
difficiunt?  lacyrmae  ora  profundunt?  mugitum  reso- 


carina  difiugiat,  obitus  ejus  naufragium  non  omittit.  ~  nat  omne  quod  eloquor?  et  intelligo  quod  nunquam 

Quid  fletus  narrare  metuo,  quos  continuasemper  ne- 

cesse  est  ut  monstret  effusio  ?  Ergo   dum   se  oppido 

Ticinensi,  nunc  misero,  propinquavit  quasi  alacer  et 

sanus  apparuit  :  quod  licet  cum  3   omnibus    exsulta- 

tionibus  ob  reditum  suum   introisset,    illico    gaudia 

vertit  in  lacrymas,    aegrum  se  esse    ipsa  die  signifi- 

cans,  altera  graviorem.  Etcum  grandior  per  dies  sin- 

gulos  appareret  infirmitas,  adjuta  est   imperitia  me- 


1  Exagellam  relinquens]  Hoc  est,  ut  interpretor, 
normam  et  exemplum.  Exagellam  enim  appellasse 
videntur  libram  seu  trutinam,  ab  eo  scilicet  fonte 
a  quo  et  aginam  et  exagium.  In  antiqua  inscriptione 
quae  continet  edictum  Aproniani  P.  V.  sub  exagio 
pecora  vendere,  est  appensa  vendere.  Zeno  item 
sermone  6  ad  neophytos,  Habelis,  inquit,  aginam  : 
exagium  facite,  quemadmodumvultis  ponderate.  Exa- 


ad  flentem  flens  bene  veniat  consolator.  Haec  sancto 
Patri  et  doctori  peritissimo  idoneus  affectu  non  scien- 
tia  impendi.ut  aliquos  deconversationeilliusflosculos 
relegerem  ;  ut  est  longum  iter  agentibus  iu  usu  po- 
situm,  qui  non  omnes  obvios  consalutent.  Tu  mihi, 
anima  apud  Redemptorem  nostrum  praepotens,  tri- 
bue,  ut  curavacuus  et  pectore  liber,  munda  tibi  sicut 
debentur  praeconia  mundus  exsolvam.  De  caetero  ha- 

gium  facere  est  ponderare  :  trutina  qua  ponderamus, 
exagella. 

2  Alii,  navifragos. 

*  Alii,  omnium. 

*  Quinquagesimum  octavum}  Decessit  beatus  Epi- 
pbaniusxn  cal.  Februar.  anni  497,  anno  aetatis  duo- 
desexagesimo  nondum  expleto.  Quare  natus  videtur 
au.  439,  ereatus  epi%oopusanno  467. 


239 


ENNODII  EPISGOPI  TICINENSIS 


2*«' 


benternin  te  postDeum    fiduciam  non  relinquas,  et  A  vinam  repromissionem  redde  participem. 
quem  religionis  titulis  insignisti,  religiosorum  in  di- 


OPUSGULUM  QUARTUM. 

1  De  vita  Ileati  Antonil  monachl  Lcrinencia  ». 


pra:fatio. 

Ut  praeliautes  assurgunt  buccinis ;  utequorum  cele- 
ritas  ad  potiorem  cursum  ferrata   calce   provocatur  : 
ita  dum  majorum  virtus    sollicitat,  ingenia  novella 
confortat.  Qui  cana  exercitia  et  veterum  gesta  rele- 
git,  ad  disciplinarum  frugem  propositis  laudum  prae- 
miis  inardescit.  Imago  praecedentis  gloriae.  utad  po- 
sterosveniat,  linguarum  catena  retinetur  :    non  licet 
per  aetates  perire,  si  quid  lectio  serenis  actibus  amica 
susceperit.  [Itaque  eloquentiae   diuturnitas,  mortalis 
naturae  sine  congressionis  periculo  vincit   angustiam, 
per  quam  optimorum  conversatio,ipsisdecidentibus, 
noscit  occasum.  Restituetur    quidem  corpus   origini, 
etdestinatus  a  superis  spiritus  ad  proprium    recunit 
auctorem  :  quorum  tamen  probitas   libris  mandata 
fuerit,  eorum  vitalis  est  obitus.  Dicat  forsitan  inter- 
pres  austerior  :    Abjurat  pradicationis    dulcedinem 
perfuncta  mens  saeculo,  et  carnis  vinculis   absolutus 
non  desiderat  quae  inter  incerta  mundi  gessit,  agnosci : 
sed  illos    bumanus  carcer,   sine  libertatis  dispendio, 
refudit  opifici  :  dum  inter  polluta  gradiens,   nitorem 
suum  auima  Deo  nostro  iutenta    geminavit ;  et   per 
mandatorum  ccelestium    lineas   lenocinantem    bujus 
lucis  non  sensit  errorem.  Nobis  vero  istareviviscant, 
nobis  profutura  serventur;  quibus  si  a  studio    deest 
sectari  meliora,  de  illorum  qui  facem    conversationis 
suae  prteferunt,  veniredebet  exemplo   Tu  autem,   ve- 
nerabilis  abbas  Leonti,  quiid  mibi  operis    injunxisti, 
adjuva  oratione  titubantem,  et  siccitatem  styli    san- 
ctarum  precum  imbre  locupleta  :  faciesenim,  utcon- 
fido,  meritis  praecipuum,  quod  aggredi  me    ipse  jus- 
sisti.  Pronumest,beatitudinituaejejunameloquentiam 
fecundis  innocentiae  ferculis  ampliare  :  credite  mibi, 
vos  respiciet  extortae  autculpa,  aut  genius  dictionis  : 
cujusnisisubstantiara  religiosaauctoiitate  firmaveris, 
videbitur  judicii  tui  clauda  tides  delegisseminus  ido- 
neum,  cui  venerandi  laboris  provinciam  commisisti. 
Igitur  beati  Antonii  narraturus  insignia,   primum 
Spiritus  sancti  mibi    majestas  invocanda  est,  ut  qui 
illum  rebus  divitem  facit,  me  in  bis    explicandis  per 
liuguae  frena  moderetur,  et  labiorum  sordes    propbe- 
ticicarbonisdiluere  maturet  incendio,  ne  conscientiae 
nebulis  lucem  conversationis  illius,   aut  amplissimis 
pauperem  faciam  laudibus,  aut  infantia  arente   deve- 
nustem.  Benedicitur  indivisa  Trinitas   Deus   noster, 

*  De  vita  bea/i  Antonii]  Beatum  hunc  virum,  quem 
paucis  post  obitum  annis  primus  omuium  celebravit 
Eunodius.jure  quodam  sibi  vindicant  tres  provinciae: 
orlum  Paunonia,  potiorem  vitae  partern  ltalia,  obitum 
et  sacras  corporis  exuvias  Gallia.  Natus  quippe  in 
Valeria  Panuoniae,  atque  a  beato  Severino  primum 
abbate,  deinde  a  Gonstantio  episcopo  Laureacensi 
patruo  suo  institutus,  inde  in  Italiam  profectus  est  : 
atque  iu  valle  Telliua,  qua  Abdua  tluvius,  priusquam 


qui  servum  suum  Antonium,  tanta  virtutum  dote  su- 
blimem,  circa  Danubii  fluminis  ripasin  civitate  Vale- 
ria,  Secundino  patre  lucis  hujus  januam  jussit  in- 
trare.  Qui  quamvis  de  splendore  natalium  conscien- 
tiae  jubar  hauserit,  tamen  fulgorem  stirpis  praecipuae 
morum  radiis  obumbravit,  vincens  decorem    sangui- 

B  nis  ingenii  claritate  ;  dum  coruscantem  germinis  sui 
lampadam  actuum  serenitate  transcendit :  et  factus 
est  victor  stemmatis  sui,  per  quod  universos  nascendo 
superavit.  Qui  dum  adhuc  de  matris  penderet  ube- 
ribns,  quem  praescivit  Dei  gratia,  non  reliquit  :  nec 
passa  est  inopem  favoris  existere  dispensatio  coele- 
stis,  quem  remunerandis  plenum  studiis  approbavit. 
Qui  ne  sancti  instituta  propositi  per  parentum  blan- 
dimento  frangeret,  annorum  ferme  octo  genitoris  tu- 
tela  nudatus  est  :  moxtamen  ad  illustrissimum  virum 
Severinum  ignara  fuci  aetas  evolavit  :  qui  dum  eum 
mulceret  osculis,  futura  inpuero  bonaquasi  transacta 
relegebat.  Fuit  enim,  cujusmeritis  nibilessetabscon- 
ditum.  Ille  hunc  sibi  futurum  participem.pia  ubique 
Toce  praedicabat  :  credo,  ut  incipientis  tirocinia  spes 

C  annuntiata  sohdaret. 

Sed  postquam  beatus  vir  humanis  rebus  exemptus 
est,  Constantii  antistitis  ea  tempestate   fiorentissimi, 
juuctus  obsequiis,  gloriosis  operibus  vitae  rudimenta 
dedicavit  :    qui  eum    inter    ecclesiasticos  exceptores 
coelestem  militiam  jussit    ordiri  :   erat  enim  venera- 
bilis  sacerdos  Antonii  nostri  patruus.  Sed    nunquam 
ille  magisterii  rigorem  consanguinitatis    lege    molli- 
vit :  nec  fecit  securum  de   necessitudine   discipulum 
non  timere,  cui  gratiam  doctoris   nisi   censura    non 
praestitit.    Tantus    fuit    circa   sectatorem    diligentiae 
modus,  quantum  judicia  contulerunt :  meritum  suum 
in  facie  monitoris  agnovit.  Sed  jam  peccatorumcon- 
summatio  Pannoniis  minabatur  excidium.  Nam  suc- 
cisa  radice  substantiae  regionis  illiusstatus  inpronum 
D  deflexerat.  Per  incursus  enim  variarum  gentium  quo- 
tidiana  gladiorum  seges  messem  nobilitatis   abscide- 
rat,  et  fecundas  humani  generis  terras  ira  populante 
desolabat.   Jam    Franci,    Heruli,  Saxones.    multipli- 
ces  crudelitatum  species  belluarum  more)paragebant : 
quiL-    nationum  diversitas    superstitiosis     mancipata 
culturis,  deos  suos  humaua  credebant  caede  mulceri  : 
nec  unquam  propitia  se  habere  numina,    nisi  cum  ea 
aequalium  cruore    placassent  :    cessare    confidebant 

Lartum  subeat,  decurrit,  cum  Mario  presbytero  ali- 
quandiu  versatus,  inde  rursus  emigrans,  ad  Larium 
lacum,  huud  procul  a  sancti  Felicis  Comensis  mar- 
tyris  sepulcro  sedem  fixit,  clarissimamque  nominis 
iamam  adeptus  est.  Quam  ut  declinaret,  Lerinensem 
denique  maris  nostri  insulam  petiit,  in  eaque  vitae 
cursum  inter  sanctissimos  ejus  aevi  monachos  biennio 
peregit. 
a  In  martyrologio  Romano  die  28  Decerabris. 


24« 


VITA  B.  ANTONII  MONAClll  LERINENSIS. 


242 


iram  ccelicolum  innocentis  elFusione  sanguinis,  qui 
ut  in  gratiam  redirent  cum  superis  suis,  propinquo- 
rum  consuerant  mortes  ofFerre :  quoscunque  tamen 
religiosi  titulus  declarabat  oflicii,  hos  quasi  serenio- 
res  hostias  immolabant,  aestimantes,  quod  piorum 
jugulis  divinitatis  cessaret  indignatio,  et  lieret  ma- 
teria  gratiae  locus  olFensae.  Inter  quas  temporum 
procellas  Constantius  pontifex,  ne  quid  in  mundo 
haberet  subsidii,  terra  *  hostilibus  deputata,  hu- 
mana  lege  liberatus  est. 

Post  cujus  resolutionem,  Antonium  nostrum  fa- 
muli  ad  Italiae  partes  quibus  ccelitus  fuerat  deputatus, 
Christo  duce  perducunt.  Principe  loco  Tellinae  vallis, 
quae  id  sortita  est  vocabuli,  limen  ingreditur  :  quam 
montium  ex  utroque  latere  brachiis  fabricata  naturae 
ditat  amcenitas,  et  de  verticibus  fecundis  amnium 
plebe  locupletat  uber  solum  :  quod  avaris  respondet 
juxta  desideria  immoderata  cultoribus,  non  tamen 
ita  aristis  praegravidum  aut  dotatum  pascuis,  aut 
arbustis  compositum,  aut  iluminibus  latuin,  ut  non 
plus  supervenientis  personae  gratia  praestaret,  quam 
ipsius  originis  variata  et  distincta  formositas.  lllic 
Mario  presbytero  qui  spiritibus  immundis  domina- 
batur,  adjunctus  est :  quia  haec  est  rerum  conditio, 
ut  novi  hominis  mores  divulget  inventa  sodalitas  : 
et  qui  ignoratur  per  originem,  similium  clarescat 
affectu.  Deprehenditur  mens  secreta  per  socios,  et 
cui  non  licet  ad  liquidum  supervenientis  oestimare 
conscientiam,  conceditur  ut  de  suis  deprehendat  ex- 
ternos.  Nam  cum  eum  beatus  Marius  illis  oculis 
quibus  mentes  videntur,  inspiceret,  et  interioris 
decorem  horainis  absconditis  percontareturobtutibus, 
voluit  eurn  clericorum  sociare  collegio,  et  inter  ec- 
clesiasticos  ccetus  praestantem  meritis  dedicare  per- 
sonam.  Sed  fugit  honorem,  velut  veneni  poculum, 
qui  semper  potentiam  credidit  subjacere,  et  servire 
patienter  praetulit  regali  dominatui. 

Ne  tamen  diu  humanae  conversationis  mixtus  ille- 
cebris,  societatem  contagionis  hauriret,  elegit  seces- 
sum  haud  procul  a  beati  martyris  Felicis  sepulcro, 
ubi  Larius  Jonii  marmoris  minas  deponit ;  quando 
ne  evagetur  longius,  objectis  ripis  resistunt  frena 
telluris.  Illic  insertio  nubibus  vertice  mons  coruscat, 
qui  sublimitate  sua  vincit  aspectum.  Sed  quam  su- 
perbus  est  magnitudine,  tam  difficilis  ascensu.  Nam 
nullis  ante  monachum  nostrum  patuit  gressibus  ;  nec 
per  praerupta  saxorum  humani  generis  admisit,  for- 
midine  repugnante,  vestigium.  In  praecisis  cautibus 
tuta  feris  longum  praebuit  nullo  exterrente  cubilia  : 
eo  bestiis  blandior,  quo  terribilius  agricolarum  mi- 
natur  excursui.  In  hoc  Dei  famulus  sedem  diligit,  in 
quo  sola  fuit  placendi  causa,  quia  nequaquam  leno- 
cinabatur  aspectibus.  Nihil  secum  amplius,  nisi  parum 
leguminis  et  ligonem  quo  terram  sollicitaret,  de 
mundi  beneticiis  assumens  :  dedicavit  callem  subjecta 
asperitate  nescilum.  Juga  illa  indomitam  naturae 
legem  Antonio  congrediente  perdiderunt :  reserata 
itinera  post  ingressum  ejus  patuere  cupientibus.  In- 


U 


A  venit  illic  tamen  duos  senes,  quos  jam  ita  inter  lustra 
bclluaruro  habitatio  longa  miscuerat,  ut  nihil  de  illis 
mundo  fama.  nuntiaret :  quorum  vitam  scientiamque 
plene  videor  elocutus,  cum  expetitam  pro  Dei  timore 
habitationcm  sine  nube  vulgavi.  Rrevi  post,  horum 
unus  assumptus  est,  et  terreni  carceris  mole  depo- 
sita,  aetheriam  valetudinem  felix  anima  resumpsit: 
nam  absolutionis  ejus  tempore  columna  ignea  beati 
Antonii  oculis  est  ingesta,  ad  ccelum  usque  pertin- 
gens :  credo,  ut  venerabilis  viri  fides,  et  ardor  ille 
vitiorum  decoctor  typico  monstraretur  incendio.  Tunc 
dum  ibi  Deo  cultor  tota  disciplinis  coelestibus  virium 
suarum  vela  laxaret,  et  per  sinus  animae  corporisque 
extrudentia  paleas  flabra  susciperet:  cujus  vigilias, 
jejunia,  lectionis  assiduitatem  jure  replicarem,  nisi 
haberem  digniora  memoratu.  Nunquam  ille  cibum 
sumpsit,  nisi  fatiscente  corpusculo,  nunquam  nisi 
exemptis  officii  muniis,  sollicitudinem  quicte  laxavit. 
Sed  quid  retexam,  quae  perfectionis  habuerit  instru- 
menta  perfectus,  aut  per  quos  gradus  ad  celsa  con- 
scenderit,  quem  liquido  declaratum  est  obtinere 
sublimia?  Scivit  ille  sic  per  labores  varios  discipli- 
narum  lineamenta  sectari,  ut  nunquam  assumeret 
arrogantiam  de  labore :  et  cum  omma  essent  digna 
pracconiis  quae  gerebat,  dispendium  virtutis  credidit 
fuisse  laudatum.  Sic  totum  de  ejus  actibus  opinionis 
luce  radiabat,  ut  nihil  praeberetur  ostentui :  praemi- 
nebat  censura  mentis  in  corpore.  et  iracundiam  quam 
contra  culpas  anima  ejus  susceperat,  facies  infucata 

C  pingebat.  Videres  adversus  Dagitia  mundana  torvos 
oculos,  et  indefessa  contra  saeculi  blanditias  Christi 
militem  bella  tractare.  Quando  illa  imago  statum 
suum  resolvit  in  risum,  et  ab  ordinis  proprii  rigore 
laetitiae  dobilitate  confracta  est?  Interea  dum  velut 
obsignatum  monachi  in  universis  implet  oflicium, 
vir  quidam  quem  sponsae  suae  amor  in  facinus  impu- 
lerat,  et  ad  effusionem  humani  sanguinis  affectu  et 
indignatione  provocarat ;  dum  conscientiam  se  cre- 
didit  fugere  mutatione  terrarum,  et  in  aliis  pro- 
vinciae  partibus  innocentiam  reperiri  quam  furore 
duce  perdiderat,  velatum  simplicitate  ad  secreta 
eremi  portavit  homicidam,  putans  in  Dei  obsequio 
constitutis  de  actibus  suis  praeter  effigiem  nil  patere. 
Artitici  hnmilem  simulavit  obtutu  ;  et  per  dolosi 
commenta  consilii,  fabricata  subjectione  compositus, 
cautioribus  sselerum  sordes  texit  obstaculis.  Difiicile 
estpraeter  Deum  deprehendere,  quidquid  obsequendi 
argumentis  involvitur:  proinde  flagitium  celat  ab- 
jectio  :  raro  in  lucem  erumpunt  crimina,  quae  auctor 
obtemperandi  scierit  fuco  sepelire.  Protinus  tamen 
adfuit  ille  index  consuetus,  et  latentis  secreta  con- 
scientiae  divina?  vocis  clave  reseravit ;  in  his  sermo- 
nibus  adorsus  Antonium,  quando  eum  plus  quam 
homo  possit  docuit  cognovisse,  illum  denudans,  qui 
crasso  indumento  latronem  tegebat :  «  Cave,  in- 
quiens,  ne  tanti  criminis  reum  sancto  velis  miscere 
collegio  :  ne  lupum  ovibus,  agnis  viperam  negligens 
aestimator  adjungas.  Iste  animam  Dei  manibus  cou- 


Schot.,  hostibus. 


243 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


244 


cessam  per  ensi  fragmenta  gutturis  effugavit,  et  in-  A  ipse  pertractans,  brevi  animum  suum  allocutione  fir- 


ternecivo  fratris  furore  constricti  vitain  e  sedibus 
suis,  dum  infert  faucibus  vincula,  dissolvit  :  bunc 
debitum  exitium  sequitur,  nec  a  jugo  supplicii  erit 
alienus  qui  bumano  sanguini  non  pepercit :  miseri- 
cordia  est,  circa  facinorosos  servata  districtio.  Ergo 
sopori  terminum  ponens,  mandatorum  coelestium 
hostem  depelle,  ne  candida  conversatio  tecum  babi- 
tantum  fusca  supervenientis  contagione  violetur.  » 
Illico  divinis  obsecutus  imperiis  bominem  vocat, 
mentientem  convincit,  feriato  ore  male  conscii  omnia 
ejus  gesta  persequitur.  Expavit  deprebensus,  cum  fla- 
gitia  sua  recenseri  videret  ab  homine,  quae  sine  teste 
humani  generis  commiserat  :  viaticum  poposcit,  fu- 
gam  tremens  apparavit :  continuo  tamen  pedissequa 


mavit.  «  Quid  agimus,  mens  adhuc  mundani  oneris 
fasce  depressa,  quam  nondum  ad  auctorem  suum 
corporeus  carcer  evomuit?  uon  tibi  certa  est  de  per- 
fectione  fidueia,  dumadbuc  includeris  fragilitate  car- 
nali  :  periculis  plena  sunt,  quae  videntur  esse  tutissi- 
ma  :  lenocinia  bostis  tui  intelligis,  dum  universorum 
voce  laudaris.  Vide  quantis  labores  insidiis :  abs- 
conditum  esse  non  licet,  quod  adimus :  latebram 
nostram  persecutio  manifestat  hostilis.  Sanctorum 
petamus  exercitum,  et  illamLirinensis  insulae  cobor- 
tem  irriguo  inquiramus  ardore  :  quem  solum  hacte- 
nus  pulsavit  adversarius,  timebit  inter  inimicam  siri 
multitudinem  constitutum.  Instructa  pra^liis  acies  illa 
semper   invigilat,   et  variis  perfossum  iclibus  abigit 


reum  ultio  comprehendit,   et  expiatum  scelus  patra-  B  infestantem  :  quot  bella  illis  diabolus  intulit,  nume 


toris  morte  nuntiavit.  Ita  sermo  justi  viribus  carere 
non  potuit.  Interea  sanctus  vir  per  regiones  finitimas 
insidiatricis  famae  linguis  innotuit :  quae  ne  pareret 
de  celebritate  jactantiam,  ante  provisa  sunt  remedia, 
quam  morbus  adolesceret.  Qui  enim  grandaevus  aut 
debilis,  duce  diligentia,  non  itineris  illius  transmea- 
bat  abrupta,  cum  dantibus  valetudinem  desideriis 
etiam  aegritudines  corpora  non  tenerent?  Hac  per- 
territus  frequentia  ;  ad  secretiora  eremi  beatus  An- 
tonius  credidit  evolandum,  ne  singulorum  devotio 
inamabilis  arrogantitft  mater  existeret,  et  de  multi- 
formi  gratia  rigidioris  propositi  ruina  nasceretur. 
Mox  tamen  secessus   quem  pendula   rupes  commen- 


rant  tot  triumphos  :  non  metuunt  quotiens  adesse 
Satanam,  ut  dimicantes  acuant,  classico  fuerit  stri- 
dente  nuntiatura:  semper  eruditos  et  fortes  reddi- 
dit  quotidiana  decertatio,  quomodo  prolixior  pax 
solutos.  »  His  dictis,  dimissa  fratribus  cellula,  quos 
ibidem  praedicti  amor  congregaverat,  apud  Lirinum 
improvisus  apparuit.  Nuntiavit  virum  insigniurn  me- 
ritorum  facies  jejunii  pallore  decorata.  Num  dum 
secreti  nitorem  hominis  splendidissima  macies  indi- 
caret  non  defuit  actuum  ejus  prceco  consuetus : 
immaculatam  conversationis  ipsius  speciem  sub  ver- 
borum  abundantia  et  relationis  ubertate  describens. 
Mixtas    grandaevis    et   praecipuis   gestorum    suorum 


dabat,   electus  est :  in   quo   annis  pluribus  solus,   et  q  lampadam  non  minori  intellexit  igna  rutilare  :  meti- 

vere  monachus  vitam  sine  humani   generis  consorte 

transegit.  Dabat  feras   pro   sodalibus    montana  soli- 

tudo:    mugitus   ursi    aliarumque    belluarum   minax 

immurmuratio,  pro  blandoe  confabulationis  commu- 

nione  ponebatur.  Denique  ea  tempestate  ursus  petu- 

lantior,  glorise  plus  daturus,  caules  ipsius  puberibus 

foliis  laetiores,  et  quadam  domino  hilaritate  gestien- 

tes,    immaui   ingrediens  contritione  vastavit,  ita  ut 

uusquam  de  simplici  fruge  spes  residua  linqueretur : 

quera  ille  baculo   mulcatum  districtius  abire  prseci- 

piens,  testem  virtutis  sua?,  et  nuntium  passionis  ad 

alias  ire   bestias  mox  coegit  :  ut  impleretur  Domini 

fidelis  pollicitatio,  qua?  sectatoribus  suis  totius  veneni 

et  omnium  ferarum  promisit  obsequium.  Rursus  ta- 


tus  est  fomitis  sui  lucem,  dum  vidit  alieni.  Qua-i 
inter  ornamenta  cceli  et  sidera  pleno  fulgore  mican- 
tia.  supervenientis  astri  claritudo  societur:  certant 
sine  invidia :  geminare  radios,  et  per  augmenta  lu- 
minis  speciem  superare  novitatis.  Alia  prolixiori  crine 
facem  suam  stella  commendat :  alia  puriore  ;  unam 
ditat  potior  flamma,  nobilitat  alteram  per  spatia 
nocturna  sincerior.  Sic  Antonium  nostrum  per  uni- 
versas  locorum  mutationes  a  Christo  venbms  disci- 
plina  comitata  est.  Providit  tamen,  ne  cui  in  illa 
nutrice  sanctorum  insula,  cum  pra?staret  meritis 
praeferri  videretur  honoribus  :  sciens  in  humilitatis 
radice  plantattim  ad  centenos  fructus  assurgere. 
Blandus  juvenibus,   gravis   maturis,    doctus  peritis, 


men  gradienti  ei  per  destinatum  callem   rugiens  se  D  submissus  existendo  simplicibus,  totam  illam  dom;- 


fera  suggessit :  quam  ille  sola  jussione  turbatum  iter 
fecit  aperire ;  et  occupata  viae  claustra  deserere.  Sed 
ecce  iterum  alis  pernicibus,  per  proditionis  suae  or- 
dinem,  Dei  servum  in  quo  loco  degeret  fama  vulga- 
vit ;  aliud  de  ipso,  pro  sententiarum  varietate, 
diversis  opinantibus.  Tunc  liquido  patuit  per  occursus 
multiplices  nihil  obstare  cupientibus  ;  planari  ardua, 
solidari  scissa,  pendentia  non  timcri.  Sed  potioribus 
insidiis,  ne  per  arrogantiam  hostis  subriperet,  for- 
tiori  consilio  manus  opposuit,  ne  jam  grandaevus 
perderet,  quod  inter  tirocinia  virtute  servasset:  acrius 
enim  circa  robustos  diaboli  certamen  est,  et  majori- 
bus  copiis  lllos  aggreditur,  qui  contlictus  ejus  experti 
roboris  sudore    domuerunt.    Universa  tamen  secum 


nicigregis  legionem  distinctam  actu,  variatam  genti- 
bus,  quasi  unam  auimam  in  sua  affectione  collegit. 
Ibi  biennio,  se  ipso  potior,  mundi  istius  sarcinam 
deponens,  victor  insidiarum  quas  antiqui  serpentis 
parat  astutia,  diem  nostrum  et  lucem  praesentis  sae- 
culi  perpetui  luminis  adeptione  commutavit.  Taceo 
quahter  vitam  ipsius  mortis  claritudo  signaverit,  ne 
universa  digerens,  non  tara  veritatem  narrasse,  quam 
praedicti  laudibus  videar  immoratus.  Veluti  si  quis 
consitum  lucum  frondium  densitate  repererit ;  ex 
quo  coronam  ferro  stringente  subripiens,  genium 
silvee,  dum  praesumit  parva,  uon  amovet;  meliori- 
bus  equidem  de  Antonii  nostri  factis,  qiur  stylo  non 
attigi,  narranda  servavi.  Vincar  forte  eloqueutiae  tlu- 


245 


EUCIIAUISTICUM. 


246 


mine  :  nemo  me  circa  illum  supcrabit  affectu.  Habeat  A  gratiam  beati  hominia  neino  preeripiet,  qui  ad  expli- 
qui  secutus  fuerit,  de  peritia-  messe  jactanliam  :  mihi       canda  ejus  bona  priruus  accesn. 

OPUSGULUM  QUINTUM. 

1  B.iM-liurKf  inim  tle  vita  suit. 


In  uomine  Patri  et  Filii  et  Spiritus  sancti. 

Oraculum  est  scieatissimi  doctoris  gentiuni  (// 
Cor.  xu,  9)  quod  pariat  inlirmitas  nostra  potentiam, 
et  quod  terrena  contritionc  anima  convalescat  :  cum 
Virtus  quae  de  substanlia  carnis  iluxerit,  currat  ad 
spiritum;  et  dum  labefactatio  nostra  cuelestom  bo- 
mincm,  et  in  di\iua  lucandum  arce  componit  ad  fru- 
gem  spiritus;  si  quando  siue  cultura  aut  messe  sunt 
corpora,  dulce  est,  ct  cum  accesserit  propter  aug- 
menta  diminutio:  ad  divitem  Dei  gratiam  pervenitur 
jejuua  et  sterili  paupertate  membrurum.  Lrgo  tibi  de- 
betur  post  Deum,  imbecillitas  nostra,  quod  de  rerum 
sublimium  affectione  surreximus.  Votiva  febris  meai 
necessitas,  et  exustio  amplectenda  medullarum,  de- 
derunt  mihi  et  timere  Deum  de  abitione  sospitatis, 
et  in  ipso  gaudere  de  reditu.  Lcetatur  nuuc  iu  auctore 
nostro  mentis  sanitas  procurata  languoribus.  Ubi  est 
superbia  divinue  salutis  qua^sita  ludibrio?  ubi  super- 
cilium,  per  quod  omuium  munus  credebas  esse  rem 
propriam?  Repente  deseruit  te  constantia  roboris  tui, 
et  eegritudinis  subjecta  ponderibus  elisa  cervice  ja- 
cuisti  :  postquam  fugit  prosperitas  tua,  seram  medi- 
tata  pcenitentiam,  quod  pra^valueras,  Dei  nostri  fuisse 
coguoscis.  Gratias  tibi,  cceli  moderator  et  condilor, 
qtii  dispensatione  subtili,  et  occullis  miscrendi  itine- 
ribus,  vias  nostras  et  de  afllictione  componis,  et  ad 
virtutem  perfectam  pia  laceratione  nos  reparas.  Ad 
medicinam  tuam  venire,  uisi  suffragio  vulneris,  non 
valemus  :  cum  duritiam  cordis  assucscimus  te  percu- 
tieute  mollire,  et  suggestionem  terreuae  vilitatis  nobili 
et  dulcissima  molestiarum  nostrarum  passioue  com- 
primere.  Ecce  ego  ille,  qui  in  longum  ducta  mihi 
alacritate  plaudebam  ;  qua  dum  perpeti  fruerer,  quasi 
nulla  intermissione  solveretur,  qiuerebam  qualiter 
peccati  stipendium  mors  veniret.  iNam  elevatus  insa- 
nis  successibus,  poetarum  me  gregi,  ignarus  vene- 
randae  professionis,  indideram  :  delectabant  carmina 
quadratis  fabricata  particulis,  et  ordinata  pedum 
varietate  solidata.  Angelorum  choris  me  fluxum  aut 
tenerum  poema  miscebat  :  et  si  cvenisset,  ut  esscm 
clarorum  versuuiu  servata  lege  formator,  sub  pedi- 
bus  meis  subjectum,  quidquid  coeli  tegitur  axe,  cerne- 
bam.  Ineptum  diu  'volutavit  vita  mortalis,  et  certa 
miseriarum  csecitas  de  falsa  dicendi  felicitate  perex- 
tulit.  Quotiens  acclamantium  flatibus  propter  reli- 
gionem  vertex  nudatus  intumuit,  et  mendacibus  la- 
biorum  lusus  illeccbris,  credidit  amorem  sui  haben- 
tium  pectoribus  imperari?  Tu  autem  qui  in  coelis 
habitas,    irridebas   me   (Psal.   n,  4)  :   tu   quem  non 

1  Eucharisticum}  Liberatus  gravi  morbo  Ennodius, 
gratias  Deo,  tuin  de  reddita  salute,  turn  de  cseteris 
quee  in  reliqua  vita  acceperat  beneficiis,  hoc  egit 
opusculo  :   cui  cum   anepigraphum  esset,  nisi  quod 


deliniunt  verba,  sed  purilas  :  lu  apud  qiieui  ssepe 
niuti  loquimur,  et  clamantes  tacemus.  Sic  dum  me 
eoncinnationis  snperfluse  in  rhetoricis  et  poeticis 
campislepos  agitaret,  a  vera  sapientia  mentitam  se- 
cutus  abscesseram,  nihil  aliud  cupiens,  nisi  auris 
vanse  laudatiunes  aucupari.  Erat  orandi  fastidium, 
duni   pcroraudi   tenebar  cupiditate  mercari.    Infelix 

p  ego  homo!  quis  me  separaret  de  corpore  mortis 
hujus  (Rom.  vii,  2i)?  gratia  Dei,  medicabilis  morbi 
concessa  ministerio.  Nam  ecce  repcnte  ad  sedem 
animaj  formidantis  dolor  ingressus,  et  secreta  cordis 
hoslili  pavit  inceudio  :  lunc  quidquid  homo  est  jugi 
consenescebat  ardore,  et  per  adiius  naturales  coclio 
se  interna  reserabat.  Nam  dum  c  latcbris  suis  pelle- 
relur  arrogantia,  quamvis  adhuc  aliqua  dc  supersti- 
tioso,  tanien  jam  de  superstite  nihil  habebam.  Hoc 
solum  remanserat  de  conscientia  viventis,  quod  a  te, 
Deus  meus,  sanari  me  po^se  confidebam,  quem  ad 
commotionem  eirore  perduxeram.  Nec  tamen  vasta- 
trix  illa  et  magistra  pestis  latebat,  viscerum  immissa 
conclavibus  :  ncc  contenta  velamine,  totum  meluridi 
coloris  nube   vestierat;  ut   quidquid  in  cseteris  pas- 

C  sionibus  medicorum  quaeritur  digitis,  hoc  propositum 
pro  correptionc  sui  vulgus  vidcret.  Urebat  amantes 
mei  longa  calamitas;  urebat  iuimicos :  alios  despe- 
ratio  obitus  mei,  alios  angcbat  instantia,  concors 
erat  civitatis  in  studii  divisione  sententia.  Interea 
me  edax  ignis  interno  vastabant  ofticio,  et  continuis 
curantium  nutriebatur  studiis.  Nam  quasi  morbos 
aleret,  ita  quidquid  contra  ipsos  providebatur,  ac- 
cessil.  Tunc  illa  seecularis  pompee  philosophia,  Hip- 
pocratis  et  Galeni  conlrita  subsidiis,  ad  adjptorium 
iidele  se  transtulit,  aliquando  sentiens  mundi  biandi- 
meuta  vanescere,  et  humanis  homiuem  proesidiis 
non  juvari.  Jam  duorum  fertne  niensium  curriculis 
cladis  hujus  me  sibi  pressura  submiserat.  Jam  re- 
medii  vice  transitum  praestolabar,  et  nihil  suave  de 
usura  lucisistius  recolens,  abrumpere  moras,  etsi  cum 
peccali  iturus  fasce  cupiebam.  Expenditc  legentes  qua1 
hic  flagella,  quaj  lornienta  me  manserint  :  ut  suppli- 
ciorum  prassentium  metu  gehenna1  pcenas  expetcrem, 
et  ut  ad  illa  immortalis  cainini  et  dirum  anhelantis 
piacula  festinarem.  Sed  non  defuit  mihi  Dominus, 
qui  morlificat  et  vivificat,  deducil  adinferos cl  rcducit 
{I  Rcg.  ii,  o),  majestate  sua  ille,  cujus  esf  promissio. 
Adhuc  verba  in  ore  tuo,  Ei  eccs  adsum,  dicit  Domi- 
nus  (Isai.  m,  6,  et  lviii,  9).  Nam  cum  unus  se  ex 
his  qui  assidebant  mihi,  et  per  singulos  dies  ditabant 
ina.'qualitatem  meam  dispendio  facultatum,  lassatum 

in  uno  codice  Relatio  curr,us  vitse  sax  inscribebatur, 
Eucharistici  nomen  indidimus,  Paulini  Burdegalensis 
exemplo,  qui  ejusdem  argumenti  ac  tituli  carmen 
composuit. 


I) 


247 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


248 


se  fuisse    testaretur,   nec   aliquid   remansisse   quod  A  dendi  aditus  pateret.   Deus  meus,   redemptio   mea, 

fieret;  illico  mihi  spem  vitae  detulit  desperatio  cura-  quae  mihi  occurrunt  de  his  quae  fecisti  mecum  :  quae 

toris.  Nam  illic  promptiora  sunt  coelestis  bona  juva-  deillisquae  gessi  adversum  me  :  quae  si  conferantur, 

minis,   ubi  se  subtraxerint  obsequia    infausta   lan-  nullum  tempus  aut  ope  tua,  aut  delicto  meo  sit  va- 

guentibus.  Continuo  me  ad  4  beati  Yictoris  martyris  cuum.  Libet  ex  innumeris  in  me   collationibus  tuis 

praesidia  saepe  experta  transvexi,  et  opem  fortissimi  unam  libare,    et  preetereundo  populos  largilionum 

precatus,   Deo  per    ipsum  cum  lacrymis    alleganda  tuarum,   singularem   summo  tenus  attingere.   Tem- 

commisi.  Satis  esse    ad   promerendam  clementiam  pore  quo  Italiam  optatissimus  Theoderici  regis  re- 

ejus,  si  semper   ante  oculos  suos  statuat,   unde   nos  suscitavit  ingressus,    cum  omnia  ab   inimicis    ejus 


sumpserit;  nec  facile  ad  sublimitatem  mandatorum 
illius  cum  velocitate  extremam  migrare  posse  mate- 
riam.  Quamvis  per  secundam  pii  naturam  baptisma- 
tis  ablutum  sit  quidquid  de  limo  parente  sorduimus  : 
tamen  quia  dum  inimicus  s^lutis  nostrae  inclusum 
blandimentis  fucat  interitum,  dulci  vitia  sapore  con- 


inexplicabili  clade  vastarentur,  et  quod  superesset 
gladiis,  fames  necaret :  cum  excelsa  montium  ca- 
strorumque  arces  penuria  perrumperet  ;  et  in  cul- 
minibus  locatos  armis  saevior  egestas  obsideret  : 
-  ego  annorum  ferme  sedecim,  amita?  quae  me  alue- 
rat,   ea  tempestate   solatio   privatus  sum  :    remansi 


divit;   et  dum  pruritu  aurium,  dum  gustandi  oble-  "  solus,   inops  re   et  consilio  destitutus,  cui  sola  reme- 

ctatione  producimur,   mors  per  fenestras  ingreditur  dium   tribuere  possit  adversitas.   Ne  inter  parentes, 

(Jer.  ix,  21);  quo  fugiendum  est  ab  ira  ipsius,  nisi  quod  est  captivitatis  sorte  amarius,   subsidia  vivendi 

ad  misericordiam  ejus,  qui  reducem  iilium  et  con-  liber     poscerem,    extemplo     porrexisti     consuetam 

cessae  prodigum  portiouis,  quem  postquam  cum  por-  dexteram,   defensio  mea;  et  domum  censu   et  reli- 

cis  per  obscenum  siliquarum  cibum  addixit  immunda  gione  praedivitem,  ut  solatium  meum  non  respueret, 

communio,  ad  stolam  candidam,  ad  annulum  pretio-  compulisti.   Poposci  in  matrimonium  cujusdam  no- 

sum,   ad  divitias  illas   paterna?.    possessionis,    quasi  bilissimse  et  tibi  bene  comperta;  parvulam  fiUolam  : 

semper    servasset    jussa,    revocavit  (Luc.    xv,    12)?  protinus,  te  ut  ad  te  veniret  procurante,  quasi  hoc 

Precatus  sum  per  electum  ejus,  ut  debita  mihi  plura  a   me   sperari    debuisset,    exceptus  :    contulit    rnihi 


dimitteret,  ut  plus  diligentiae  absolutus  exhiberem. 
Et  hoc  eum  promissionis  suae  chirographo  et  casta 
sponsione  conveniens,  poposci,  ut  daret  etiam  per 
praecepta  sua  amabili  devotione   me  currere  :  quia 


placentium  tibi  consortium,  et  ut  alimentis  afflue- 
rem,  et  ad  culturam  tuam  fugiens  infidelitalis  ob- 
scura  commearem,  pene  ante  agnitionem  desola- 
tionis    mea?,    coeperunt    mihi   largienda    suppetere. 


cum  sit  iilius,  quod  vocamur,  illius  quod  vocati   ac-  p  Tunc  primum  ex  mendico  in  regem   mutatus,  afQi- 


quiescimus,  a  nobis  tanquam  sint  orta  muncrantur 
et  velle  recta,  et  perficere  ipse  suggerit  :  tamen  ceu 
pro  nostra  obnoxius  devotione  dat  pra?miurn.  Pro- 
misi  etiam,  si  clarioris  studii  me  per  gratiam  suam 
donaret  atfectum,  de  manu  iinguae  meae  confessio 
ista  procederet,   de  muneribus  ipsius  ingenioli  mei 


ctorum  orditus  sum  mala  deridere,  et  quasi  debita 
mihi  fuissel  prosperitas,  sic  illorum  negligere  aucto- 
rem.  Non  tamen  perduellis  animus  et  durae  eervicis 
continuo  a  te  tumor  clisus  est :  produxisti  ultionis 
tempora,  ae  forte  compungerer,  et  hoc  tantum,  quis 
esset  proestitor,    sanatus    sentirem.  Sed  quia  homo 


eidem   adipem  litarem;    ut  nunquam   slyii  cura  de  non  corrigit  ex  injusto,  nec  facile  ad  candidum  post 

sa?cularium  rerum  ventosa  exsecutione  lassaretur  :  maculas    sedetur  ;   steti   in   sententia  mea  illa  qua 

reliquas  eliam  quibus  suggillabar  fceditates  abnuere;  caderem,   vici  patientiam  tuam   continualione   pec- 

si  tamen  ipse,  quod  loqui  inspiravit,  velle  me  faciat.  cati.    Et  quia,  cum  sis  clementissimus,   non  semper 

Supplicavi  ut  adesset  in  me  beneficiis  suis,  nec  aver-  justitiam  repouis,  nudatus  praesidio  tuo,  vocem  illam 

teret  seab  eo,  quem  genuini  pru?sidii  tutela  destitu-  quae   directa   est  ad    anres   primi   parentis,   accepi, 

tum  fovisset   misericorditer,   et   illis  qui   parentum  Adam  ubi  es  yGen.  m,  9)?  In  confusione  mea,  quan- 

la?tabantur  defensione,  prsetulisset :  etut  ha?c  tribue-  tos  amiserim  clementia?  tuae  thesauros,  et  qua  nuda- 
rentur  non  vicem  innocentiae  meaa  reddidit,  sed  quan-  D  tus    sim   dote,   numeravi  :  rerum    a  te    collatarum 

tum  gratiae   ejus  deberet  felix  et  eruditus  peccator,  aestimatio  tunc  concessa  est,  cum  mihi  periret  :  redii 

ostendit.   Nam  si  recti  custodiam  pietatem  secutus  ad  me  atque  ad  aerumnas  meas,  et  propter  gaudia 

non  linqueret,  et  nos  terreret  ut  arbiter,  et  non   ut  producta  lacrymavi.  Statim  quidem  alio  itinere,  non 

pater  foveret ;  nusquam  via  salutis,   nusquam   eva-  tamen  impare,  subvenisti.  Ordinasti,  ut  per  officium 


1  Bcati  Victoris]  Martyris  Mediolanensis,  ubi  do- 
mus  et  sedes  Ennodio.  De  hac  ipsa  curatione  sua 
quam  infuso  beati  Yictoris  oleo  consecutus  est,  vi- 
dimus  Ub.  vin,  epist.  24.  Alterum  ejnsdem  martyris, 
etsi  re  ac  modo  dispar,  in  Apollinarem  nostratem 
praeter  usitatum  morem  collatuin  beneficium  narrat 
Gregorius  Turon.  lib.  i  Mirac,  c.  15. 

1  E(jo  annorumferme  sedecim]  llinc  petenda  epoche 
annorum  Ennodii.  Nam  si  sedecim  annorum  erat, 
rum  Theodericus  Italiam  ingressus  est,  nempe  anno 
489,  consequens  est  ut,  Valerio  consule,  qui  fuit 
annus  Christi  521  el  Eunodio  postremus,  annorum 
fuerit  non  amplius  48.   Itaque  hunc  numerum  non 


excessit.  Nam  dissimili  argumenlo  a?tatem  suam,  et 
quo  anno  suos  libros  ederet,  prodidit  Prudeutius, 
consuiem  indicans  quo  natus  erat,  in  Cathemerinon 
pra^fatione,  quam  vetera  exemplaria,  ut  totiusoperis 
Prudentiani  prooemium,  in  pnma  ejus  fronte  merito 
locant. 

Irrepsit  subito  canities  seni, 
Oblituin  veteris  me  Saliae  arguens, 
Sub  quo  prima  dies  ruihi. 

Salia  consul  cum  Philippo  fuit  anno  348.  His  adde 
anuos  '61  ipios  egerat  Prudentius  :  reliquum  est  ut 
haec  scripserit  anuo  i i > : ; . 


349 


IWH.KNKSIS  DIDASCALICA. 


250 


levitarum  coactus  sanarcs,  ct  impacti  honoris  sar- 
cina  quod  premebat  ;i  me  pondus  amoveret.  Sed 
postquam  venerandse  rae  pressura  dignitatis  absol- 
vit,  habui  de  titulo  genium,  non  de  actionis  nitore 
conscientiam.  0  mens  rigore  inebriata  venefico,  nec 
exemplis  instrncta,  noc  monitisl  Si  desunt  tibi  ve- 
narabiiium  magisteria  librorum  ad  profectum,  in- 
formare  suppliciis :  ct  nisi  te  coeno  perditionis  im- 
mergis,  habere  potes  de  pcena  doctrinam.  Scd  ha?c 
faciat  in  nobis  ille  qui  prsecepit,  et  ut  pares  ejus 
cxi-tannis  imperiis,  ipse  nobiscum  quod  injungit, 
operetur.  Hsec  et  alia  plura,  sicut  praefatua  sum, 
per  testem  probatissimum  beatum  Victorem  inti- 
manda  suggessi :  nec  requies,  nec  mora  procuranda 
lentavit:  petilionem  meam  suscepit,  replicavit,  obti- 
nuil.  lloc  amplius  suifragator  meus  emeruit,  quam 
poposci,  ut  _illa  quse  mecum  matrimonii  habuit   pa- 

*  Religiosx  mecumjSimile  qniddam  Huricio  acci- 
disse  scribit  Faustus  Heieusis  epist.  7,  ut  cuni  ipeo 


A  rilitatem,  religiosoe  mecuni  habitudinis  decora  par- 
tiretur,  et  fierct  prseclari  dnx  femina  lituli.  Sed  uli- 
nam  sexum  fragilem  in  animi  virtote  sequeremur, 
et  actione  nobili  non  tantam  excelleret  merito, 
quantum  feminese  imbecillitatis  sequi  videretur  ob- 
tciitn.  llla  pretiosae  vigore  constantise  mala  carnis 
vota  perdomuit,  et  affectiosam  servavit  pudiciliam, 
non  eoactam.  llla  recti  observantiam,  dum  obstinate 
diligit,  ire  compulit  in  uaturam.  Utinam  non  mihi 
in  illa  districti  proponatur  hora  judicii ;  ct  dum  in 
infirmitate  sua  fortis  apparuerit,  ego  in  naturali  vir- 
tute  sim  fragilis  I  Ecce,  Domine,  recensui  ipsa  quse 
novcras,  et  in  ea  tantum  l'ui  fidelis  parte,  ut  non  ra- 
perem  quod    tenebas.   Adesto,    rex   gloriae,  adesto 

n  supplicanli,  ct  secundum  benignitatis  tnee  consuetu- 
dinera,  secutura  dispone.  Gloria  patri,  bTfilio,et 

SPllUTLI    SANCTO. 

Qdelissima  Saira,  id  est  conjux  sua,  sub  uno  Christi 
jugo  ad  communem  tenderet  corouam. 


OPUSGULUM   SEXTUM. 

Pc^rsenesis  «il<3nsra&!ca  ad  .^ajsijro.^ii.ini  e-t  E^eaCnsr». 


Deo  obscquimur,  dum  ejus  convenientia  monitis 
imperamus :  nam  quod  petitioni  vestrse  studio  cari- 
tatis  acquiescimus,  mystica  sunt  pra?cepta.  Multis 
etcnim  sopplicationibus  exegistis,  ut  pagina  vobis 
concinnationis  didascalieae  fingeretur.  Volens  me  in 
multorum  jura  submisi  :  quia  vifreoo,  quid  in  verbis 
adhibeatuT  examinis  ;  sufficit  si  me  in  voto  praedice- 
tis.  Ego  tameu  in  foribus  scriptionis  quod  vivificat 
non  tacebo.  Dcum  tota  mcntis  intentione  tnundis  te- 
nete  visceribus,  ct  circa  vos  prccum  frequentatione 
mulcelc,  nullis  ab  eo  animarum  fornicationibus,  nulla 
transaclione  deducti.  Kovete  etiam  proximos,  quos 
facit  naturale  collegium  ;  et  ne  quod  vobis  factum 
dolori  csset,  vos  fecisse  gaudeutis.  Hujus  boni  fru- 
ctus  est,  quidquid  optaiur.  Me  tamen  diu  tenuerunt 
anxium  deliberationis  incerta,  utrum  ad  vos  per  car- 
mcn,  au  epistolari  lege  verba  promulgarem.  Elegi 
alfectionem  meam  circa  vos  utroque  dicendi  calle 
patefacere  :  quia  et  praecipientem  decet  fortis  eJo- 
cutio,  et  pressis  admonitione  mentibus  moilioris 
styli  cura  subvenitur.  Krgo  benigue  exacta  susci- 
pitc. 

LAns  vEnsiuM. 

Qnamvis  sit  tenerurn  madore  mellis, 

Quodcunque  strepUit  parens  Camoena, 

Et  iictum  lepido  nitore  carmen 

Captivet  docilis  momenta  cordis: 

Nec  semper  deceat  poerna  virtus, 

Quod  lex  praccipiens  tenere  fluxum 

1  Parxnesis  didascalica]  Auctor  ipse  sub  initium 
concinnationem  diadascalicam  vocat,  et  Jib.  vru, 
epist.  28,  epistolam  admonitionis  :  dignam  sane  quae 
adolescentibus  omnibus,  qui  ad  virtutem  et  litteras 
informantur,  legenda  ac  puedagogi  loco  sectanda 
proponatur.  Beatus  et  Ambrosius  ad  quos  ea  missa 
cst,  ex  epistoiis  noti  sunt.  Ambrosium  enim  Kau- 
stiui  lilium  fuisse  docuit  lib.  ix,  epist.  2  et  3.  Bea- 


Besolvat  studio  jubente  fortes: 
At  iios  Pierise  modum  loquelae 
In  tantum  sequimur,  monente  cura, 
N        Quantum  dat  genius,  vigorque  veri 
q         Christi  militis  insitum  rigorem 

Elumbem  patimur  cavere  ductum. 
Ergo  dictorum  aliquotiens  amoma  fugientes,  ma- 
tcriam  solidam  suo  ore  celebremus,  ne  sentiat  viri- 
litas  operis  enervati  damna  sermonis.  Nou  refugit 
professionem  meani  monitoris  officium,  quia  dccet 
pra3cedentes  emendatio  :  et  sicut  posttergum  relictis 
par  est  facem  de  innocentia  proferri;  ita  ratio  flagitat, 
ut  eiiam  vcrbis  iter  quod  sequantur  ostendas  :  cum  di- 
vini  voce  constethortaminis,  Argue  sapienlem  ct  ama- 
bit  te  {Prov.  ix,  8)  :  etnon  reticeat  soecularis  assertor^ 
''Qui  praeceptorem  sancti  voluere  parentis  esse  loco.*'  Vu»4- 
Jure  enim  in  affectionis  supercilio  collocatur,  qucm 
beniguitas  corrigendi  promptius  asserit  quam  ipsa 
natura,g-e««44s.  Genuisse  etenim  libidinistestimonium 
j)  est  erudisse  pietatis.  Ergo  ad  disciplinarum  arcem 
properantes,  matrem  bonorum  operum  amate  vere- 
cundiam :  quse  ita  cx  se  variarum  species  virtutum 
fecunda  et  virgo  parturit,  ut  impudentia  proeax  et 
corrupta  vitiorum.  Hsec  vos  hac  voce,  ut  ad  eam 
tendatis,  bortetur. 

VEBEGUNDIA. 

Tinguite  candentes  roseo  de  murice  vultus, 
Atque  lidein  morum  pandite  de  facie. 
In  niveo  spargens  maculas  sis  pulchrior  ore, 

tum,  etsi  patris  ejus  nomen  non  prodit,  nobilissi- 
mum  et  sublimem  adulescentem  appellat  lib.  vm, 
cpisi.  38  el  39.  Ad  eumdem  etiam  aliquot  sunt  epi- 
stolo?  Ennodii,  et  Ambrosii  noinine  conlroversia  B 
iu  aleatorem.  Ambrosius  vero  is  videthr  qui  postea 
qusestor  fuit  Athalarici  regis,  apnd  Cassiodorum  lib. 
vin,  epist.  13  et  I  i . 


251 


Cum  sudans  tenerum  roscida  colla  feras. 
Nil  tibi  plus  lingua  tribuas,  quam  scbemate 

[frontis. 

Quidquid  amare  libet,  binc  tibi  concilia. 
Nefas  est  huic  tam  sacro  manus  negare  consilio, 
quando  et  ipsa  quse  loquitur,  qusestuosi  decoris  dote 
redimita,  nobilitatis  vel  ampliiicat  bona  vel  suggerit. 
Pudori  ergo  cogaatam  sempersociatepudicitiam  :  quae 
setatis  prsejudicium  cana  moderatione  temperans, 
annis  fervore  tumentibus  peregrinse  frigus  dispensa- 
tiouis  admisceat :  et  edomita  erroris  appetentia,  car- 
nem  sapore  sanctse  conversationis  illiciens,  recti 
diligentiara  studiosam  in  vobis  videri  faciat,  non 
coactam.  Hsec  tamen  ventris  castigatione  procure- 
tur,  nec  inimica  ejus  ferculorum  populosis  nutriatur 
erroribus.  Exigit  enim  comessatio,  magno  qusesita 
dispendio,  etiam  bonorum  damua  meritorura,  et 
uno  calle  morum  veniunt  detrimenta  vel  censuum. 
Haec  si  ad  vos  gressum  protenderit,  bis  eam  tonare 
oportet  eloquiis. 

CASTITAS. 

Nil  moror  afllictos  constanter  prodere  vultus, 
Dum  mibi  praeniteaut  casti  monumenta  decoris. 
Pinguia  nam  tenuem  suffocant  corpora  sensum, 
Et  raale  farta  suas  conculcant  viscera  mentes. 
At  mibi  crux   cuspis,  crux  scutum,  '   cruxque 

[thoraca : 
Hac  tegar,  hac   feriam,    hac  pacis  foedera  iir- 

[mem. 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 
A 


252 


Nec  per  urbanos  volitat  potentes  : 
Conscius  recti  tenet  inter  undas 

Stagna  salutis. 
Barbarum  quamvis  tumeat  Gelonus, 
Parthica  et  lalret  Morinus  tigura, 
Omne  quod  mundi  rabies  susurrat 

Despicit,  arcet. 
Intrat  excelsi  penetrale  regis, 
Divitum  tutis  manet  in  ruinis. 
Ille  nec  legem  patitur  sepulcri, 
Nec  mala  vitae. 

De  prsefatis  virtutibus  facessat  studiorum  libera- 
lium  deesse  diligentiam,  perquam  divinarum  bona 
rerum  quasi  pretiosi  monilis  luce  sublimentur  :  quia 
g  non  multum  a  fceditate  sejungitur  imperfecta  formo- 
sitas  :  et  qui  non  sufficienter  magnorum  tetendit  ad 
culmina,  miserorum  infirma  vix  reliquit,'  Istae  tamen 
pree  foribus  quasi  nutricem  caeterarum  anteponunt 
grammaticam,  quse  adolescentium  mentes  sapore 
artiticis  et  planee  locutionis  illiciat,  et  ad  Tullianum 
calorem  scintillas  praefigurati  vaporis  adducat.  Fa- 
bricatum  Marlius  campus  militem  suscipit,  quem  si- 
mulacrum  mentitae  dimicationis  animavit :  necpe- 
dem  retorquet  a  classicis,  cui  buccinarum  clangor 
et  miuisteria  belli  inter  pacis  blandimenta  crepue- 
runt.  Usu  enim  virtus  nutrita  grandescit,  et  de  in- 
stitutione  nascitur  periculorum  tolerantia  :  consum- 
mati  roboris  viros  principia  viderunt  timentes.  Bene 


est,  si  rhetorum   dextera,  et  libertas  illa  linguarum 
Haec    mihi   dux    belli    est,   quo    victrix   lubrica  c  formatos  grammaticorum  fornace  enses  accipiat :  qui 

[calcans,  ne  manifestis  cedant  ictibus,  frequens  contulit  imago 

feriendi.  In  hac  cautione  opus  est,  ut  supra  aetatis 
immaturae  naturalem  pene  liceutiam  artis  crescat 
affectio  :  et  de  continua  per  paedagogos,  et  indicta 
necessitate  clari  operis  spontanea  cura  prosiliat : 
ostendit  tamen  ad  bonam  voluntatem  se  tendere, 
qui  ut  cogatur  acquiescit.  Jam  pene  iu  studio  babet 
bonestatem,  quem  non  offendit  sollicitudo  monitoris. 
Tamen  sectatoribus  ista  sic  loquitur  : 


Dira  cupidinei  detestor  mella  veneni. 
Ad  me  currentes  puerura  sepouite  factis, 
Deque  meo  juvenes  canam  praesumite  vitam. 
Hanc  admittentes  fidei  ornate  consortio  :  quia  si- 
cut  in  emendatis  moribus  principem  locurn  obtinet, 
ita  suis  spoliata  dotibus  non  tenetur  :  nec  fas  est 
quasi  singulare  occupari  ;  quod  constat  ex  phuibus. 
Nobilia  serta  nisi  multiplicibus  pratorum  non  com- 
ponuutur  spoliis  :  ex  variis  gemmis  una  diadematis 
solet  constare  formatio.  Semper  admirabilis  electri 
corpus  numerosa  metallorum  membra  pepererunt. 
Proinde,  quia  nibil  est  quod  fidem  possit  anteire, 
fovealur,  et  ita  in  diligentia^  messe  coalescat,  ne 
lacteus  alimenti  divitis  culraus  importuna  demessus  D 
falce  inoriatur.  Ergo  recedat  ab  instituto  vestro  clauda 
pollicitatio,  et  per  usum  in  naturam  transeat  res 
sequenda.  Hsec  tamen  his  vos  convenire  putetur  af- 
fatibus. 

FIDES 

Qui  cupit  ccelo  sociare  terram, 
Linquere  et  luxae  vitium  parentis, 
Me  petat,  certum  dncus,  etcorouam 

Muneris  alti. 
Ille  nec  dirummetuit  tribunal, 

1  Cruxque  thoraca}  Pro  tho/aca,  hoc  est  lorica, 
Basilienses  ut  labanti  metro  subvenirent,  ediderant 
corona.  Sed  nos  lidera  velerum  librorum  sequi  ma- 
luimus,  quam  seduli  nimiura  emendatores  videri  : 
preesertim  cum  hujus  generis  exemplis  abundet  En- 


GRAMMATICA. 

Mentibus    damus   saporem,    dum    polimus    fa- 

[bulas. 
Judicein  tenemus   sequum,   si    quid    errat   par- 

[vulus. 
Abstinens   manu,  pudorem  aure  et  ore  verbero. 
Quidquid   ars    habet  pavendum,    ars  loquendi 

[temperat. 
Gum  pusillis'et  jocamur  inter  ipsa  dogmata. 
Nam  jubet  rigor  magister,  ne  per  omne  terreas. 
Nos  parentes  dixit  aetas  illa  major  optimos. 
Quod  favore  computamus   esse  nostra  pignora, 
Quse  dedit  venter  tumescens  litterati   seminis, 
Nec  libido  subjugavit  jura  clari  pectoris. 
Hoc  vos  digredientes  jam  instituto,  rbetoricis  lituis 

nodius,  thoraca  igitur,  pro  eo  quod  est  thorax  :  ut 
larapada  passitn  pro  eo  quod  lainpas.  Sed  primam 
prseterea  syllabam  corripuit,  cum  m  Oupx;  produ- 
catur. 


2:;3 


PAH/ENESIS  DIDASCALICA. 


254 


evocat  Mavors  eloquenliae;  et  quasi  loricam  hamis, 
itacomponit  variis et  coanexis  causarum  munimenta 
particulis.  Nam  nodosis  orationis  artubus  iu  soliJam 
et  simplicem  formam  coactis,  unam  sermonum  pin- 
git  efflgiem  :  in  qaaita  quadratis  sociantur  diverea 
mensuris,  ut  noc  divisio  deroget  conjunctioni,  ncc 
viritim  aggreganda  valeat,  cumopus  est,  segregare 
partitio.  Vos  preemisso  laudissapore  mascula  dictio 
et  humaui  s.![Kin  Lauare  superciliuin  sic adhortatur : 
«  Postapicem  divinitatis  egoillasumqme  vel  commuto 
sisint  facta,  vel  facio  :  quantisvis  actiouum  tenebris 
involuto  lux  suflie.il,  quam  loquendo  conlulcro.  EgO 
sum  per  quam  ezspectant  homipos  reatilmde  lurbida 
et  innocentiam  de  serena:  per  me  fusca  spleudorem 
conscientia,  per  me  luce  sua  radians  adventitia  nocte 
tegitur  :  vel  si  sit  ignara  tenebrarum,'  est  quod  nec 
confldit  puritas,  nec  culpa  suspirat.  Ad  meum  com- 
pendium  ubicunque  est  Homanus  invigilat  :  fasces, 
divitias,  honores,  si  non  ornaveris,  abjecta  sunt : 
nos  regna  regimus,  et  imperantes  salubria  jubemus. 
Quid  quod  declamationumnostrarum  oblectatio  vincit 
universa  quce  sapiunt,  et  opinionem  quam  concilia- 
mus  oeternaest?  Ante  scipiones  et  trabcas  est  pom- 
posa  recitatio  :  de  virorum  fortium  factis  quod  vo- 
lumus  creditur :  actum  nemo  oestimatquod  silemus  : 
nobilia  germina,  ex  nobis  fusa,  orbem  totum  sole 
clara  perfectionis  irradiant.  Poetica,  juris  pcritia, 
dialectica,  arithmetica,  cum  me  utanlur  quasi  geni- 
trice,  me  tamen  asserente  sunt  pretio.  »  Audite  ta- 
men  et  carmen,  alieni  quod  nobis  suggerit  ludus 
oflicii. 

RHETORICA. 

Sit  noster  tantum,  non  stringunt  carmina  quem- 

[quam. 

Nos  vitae  maculas  tergimus  artis  ope. 

Si  niveo  constet  merito  quis,  teste  srnatu, 

Cogimus  hunc  omnes  dicere  nocte  satum. 

Etreus,  et  sanctus  de  nostro  nascitur  ore  : 

Dum  loquimur,  captum  ducitur  arbitrium. 

Lana  Tarentinee  laus  urbis,  gemma,  potestas, 

Quid  sunt  ad  nostrum  juncta  supercilium? 

Qui  nostris  servit  studiiis,  mox  imperat  orbi. 

Nil  dubium  metuens  ars  mihi  regnadedit. 
Ha?c  ergo,  dulcissimi,  et  assequi  contendite,  et 
adepta  custodite.  Sed  replicetis,'  quibus  ad  ista  magi- 
stris,  quibus  utamur  institutoribus,  quorum  erigamur 
exemplis;  cum  Faustum  et  Avienum,  seeculi  nostri 
beatiludinem,  etLatiarisflumen  eloquii,  aulicis  distri- 
ctum  teneat  sorssecunda  consiliis?  quos  dum  manet 
cura,  a  generalitate  nescitur  :  quorum  tentare  prse- 
coniaidem  est  ac  si  lucem  solis  et  potentiam  velis 
divinitatisasserere.  Sed  istis  in  bono  publico  desu- 
dantibus,  patricii  '  Festus  et  Symmachus,  omnium  di- 
sciplinarum  materias  et  constantes  forma   sapienticc, 


B 


A  ab  urbc  sacralissima  non  receduut.  In  ipsifl  est  no- 
biliscuriee  principatus :  quos  vidisse,  erudiri  est. 
Non  apud  eos  sormo  do  ludicris,  nec  pantomimuium 
\  i\  i^no-cenda  commemoralio.  llli  auram  popularem 
perpudoris  detrimcnla  non  capiunt  ;  conteuti  rectis 
magis  placere  quam  plurimis,  sortiuntur  de  inno- 
centi  actione  testimonium.  Istorum  quamvis  iu  om- 
nibus  jussa  sequenda  sint,  est  tamen  in  illis  et  ma- 
gistra  taciturnilas,  et  eruditi forma  silenlii.  Est  etiam 
Probinus  patricius,  ^lacidi  germinis examinata  cla- 
ritudo:  quem  eruditorum  familia^  mores  ad  unguem 
ducti  contulerunt  :  qui  et  de  patris  et  de  soceri  hau- 
sit  fonte,  quod  muudus  est.  Est  patricius  Cethegus, 
cjus  lilius  vir  consularis,  qui  canam  prudcntiam  mi- 
nor  transgrediens,  sine  eelatis  praejudicio  habet  et 
provectorum  sftporem  et  mella  pueritiee.  Est  Doetius 
patriciuSj  in  quo  vix  discendi  annos  respicis,  et  in- 
telligis  p^critiam  suflicere  jam  docendi  :  de  quo 
emendatorum  judicavit  electio.  Est 'Agapitus  patri- 
cius,  et  honestate  dives  et  scientia.  Est  flJrolms  V.  I. 
quem  si  sequamini,  illum  Faustum  et  Avienum  quos 
proedixistis  praesentes,  etiam  cum  desunt  habebitis. 
Caeteros  claros  viros  quos  tantum  ad  me  opinio  de- 
tulit,  silentio  relinquo  :  per  vos,  si  vobis  jam  cordi 
est  mataritas,  aut  pereos  quos  sum  praefalus,  agno- 
scile  :  manifestis  enim  patet  indiciis  amicus  bono- 
rum  :  nec  in  altero  mores  quisquam  bominum,  nisi 
quos  inse  formavit,  ampleclilur.  Jam  si  matrona- 
rum    delectat    aditio,   habetis    domnam     Barbaram, 

G  Romani  flos  genii,  quee  testimonio  vultus  patefaciat 
lucem  sanguinis  et  saporis  :  in  qua  invenietis  et  vc- 
recundam  securitatem,  et  de  bono  actionis  contiden- 
tem  verecundiam  :  sermonem  naturali  et  artilici 
simplicitate  conditum,  ut  nec  lepos  devenustet  allo- 
quii,  nec  duris  splendor  feminarum  rigescat  affati- 
bus,  in  qua  sic  in  naturam  transiit  honestatis  dili- 
gentia,  ut  si  vel  mentiii  velit,  non  possit  errorem. 
Sonat  pudicam  lingua  dulcedinem,  nec  mentis  nubi- 
lum  tecto  sereni  sermonis  operitui  :  hoc  est  pecto- 
ris,  quod  loquelse.  Det  veniam  feminarum  diadema 
pra?sumenti,  quod  ejus  invideo  quieti  :  velim  illam 
omnibns  Italise  partibus  imitationem  prseferri,  ut 
quse  non  acquiescunt  mcnitis,  formarentur  exemplis. 
Est  illic  etiam  Stepbania,  splendidissimum  catho- 
lica?.  lumen  Ecclesiae,  cujus  natales  ita  majore  luce 
fuscantur,  si  mores  intelligas,  ac  si  facem  mundi 
oculus  sol  obumbret :  si  ingenita?  conversationis  ra- 
dios  seponas,  plus  ejus  sanguine  nil  lucebit.  Isto- 
rum,  quoscunque  praefatus  sum,  coelestis  vos  dis- 
pensatio  jungat  obsequiis.  Ecce  habetis  gratioa  meee 
obsidem  paginam,  quam  velut  paedagogum  secta- 
mini.  Det  nutem  vobis  Deus  quod  decet  et  velle 
semperet  facere.  Ergo  si  pomposa  oratione  non  va- 
lui,  oratione  vos,  memor  professionis,  adjuvi. 


I) 


1  Festus  et  Symmachus]  In  hoc  illnstrium  virorum 
citalogo  dignitatum  ordinem  secutus  est.  Festus 
enim  hoc  tempore,  ut  Anastasius  in  Symmacho 
notat,  caput  senatus  erat,  consularium  antiquissimus : 
ex  anno  videlicet  47*2.  Symmachus    eumdem   hono- 


rem  adeptus  anno  i7o.  Probinus  anno  489.  Cethegus 
Probini  lilius  anno  oOi-.  Boetius  anno,  utmonuimus, 
;>10.  Agapitus  nondum  quidem  consul,  cum  scriberet 
Ennodius,  sed  postea  futurus  anno  517.  Probus  for- 
tasse  anno  525. 


255 


ENXODII  EPISCOPI  TICINEXSIS 


556 


Per  te, l  per  qui  te  talem  genuere  parentes,  A 

Symmache,    ne    nostram  maneat   sors  dura  ta- 

rbellam, 
Da  dextram  tenui,  et  tecum  me  tolle  per  undas. 
Xon  facit  ad  mores  credentem  fallere  sanctos. 
Nihil  moror,  en  supplex   venio  :    miserere   pre- 

[canti, 

1  Per  ie,  per  qui  ie}  Miserat  Ennodius  Paraenesis 
exemplum  ad  Symmachum  patricium,  ut  eam  corri- 
geret,  lib.  vra,  epist.  28.  Propterea  hi  versus    parae- 


Vilia  divitibus  commendans  dicta  patronis. 
Germina  clara 
Sumite  sicci 
Verba  parenlis. 
Xobile  dictum  est, 
Quod  bona  monstrat. 


nesi  subjiciuntur.    Adonii  vero   ad     Ambrosium  et 
Beatum  referendi. 


OPUSCULOI   SEPTMOI. 


Pri?coptum,  rfiiando  ju&si  sunt  omnes  episcopi  '   ccllulanos  babere. 


Xulli  dubium  est,  hominem  qui  carnalis  concupi- 
scentiae  illecebras  sacri  amator  instituti,  magistra 
vivendi  arte  domuerit,  et  praeceptorum  falce  ccele- 
stum  erraticos  palmites  de  conversationis  suee  radice 
sustulerit,  vitali  traditurus  incendio,  fructuosa'  plan- 
taria  ad  supernumfovere  valituracompendium,  unde 
annuas  divina  jussa  capiunt  pensiones,  et  eum  sicut 
sinceritate  innocentia?,  ita  opinionis  luce  gratulari, 
Necbonorum  facem  meritorum  maledicentis  creden- 
dum  est  exstingui  posse  conflatu  :  quomodo  et  si 
dente  tangatur  invidi  splendor  vitae,  umbram  vene- 
natae  oblocutionis  excludit.  Auctorem  repetunt  tene- 
brae,  quee  ad  involvendum  jubar  aptantur  :  nitorem 
siderum  nox  infusa  non  obruit  :  ad  genium  claritatis 
pruiicit  cum  obscuritate  conflictus  :  lunaris  globi 
ministerium  die  recedente  plus  rutilat,  etplacet  suo 
lumine,  dum  fugatalienum.  Sub  externum  jjus  non 
mittitur,  qui  lucem  facere,  ut  auctor,  assumit.  Sed 
quomodo  noxiee  mentes  delinilis  se  cestimant  senio- 
ribus  non  teneri,  putantes  prophetarum  preecepta 
dicentium  :  Os  detrahentis  eradicabitur,  cum  eetate 
vetercscere ;  et  valetudiuem  non  habere  per  tem- 
pora?  quasi  novellis  tantum  timor  debeatur  statutis, 
etad  poenam  reos  lex  annosa  non  teneat  :  cum  tem- 
porum  operator  Deus,  prophetee  usus  ofhcio,  et 
aniiqua  jusserit,  et  moderna  disponat ;  et  unus  atque 
idem  boni  fabricator  instituti,  circa  homines  quod 
praemidt  in  parentibus,  servet  in  posteris.  Sed  ad 
propositum  revertamur.  Exercentur  quidem  sanctae 
animse  sermonibus  remulorum,  et  ad  gloriapaugmenta 
deputant,  quidquid  contra  earum  meritum  accusator 
ingesserit  :  sicut  doctor  gentium  clamat,  homines 
oblocutionibus  exerceri.  Ut  solent  arbores  quae  ad 
terrae  penetralia  validis  radicibus  pervenerunt,  de- 
spicere  flabra  ventorum,  et  certaminis  procellarum 
stabilitate  propria  animante  contemnere  :  sic  illi 
repodiantes  superstitiosi  quae  impacta  fuerit  caligo 
lirrmenti,  per  sudum  radios  bonae  conversationis 
ostendunt.  Xam  dum  quis  illorum  objectis,  con- 
scientia  teste,  congreditur,  ad  triumphi  spem  interna 

1  Cellulanos  habere  Scriptam  est  ab  Ennodio  epi- 
scopi  sui  nomine.  Cumenim  jussit  essent  a  papa  aut 
synodo  (neque  enim  proditum  est  ,  episcopi  omnes, 
contubernales  clericos  habere  vitae  suae  actuumque 
testes,  ad  amoliendas  maledicorum  calumnias  quibu? 


B  aestimatione  percurrit.  Xos  tamen  quos  pastoralis 
cura  constringit,  quibus  tuendarum  commissa  est 
animarum  diligentia,  ne  summorum  quispiam  mini- 
morumque  dispereat ;  maxime  cum  mali  ipsius 
recens  oculis  oiferatur  exemplum,  cum  apostolica^ 
sedis  prsesulem,  et  omnium  pene  Ecclesiarum  gu- 
bernacula  tractantem,  per  proximi  tumultus  incen- 
dium  inimicorum  rabies  tali  ore  momordisset,  et  in 
ruinam  suamaliquorum  furor  sine  justa  indignatione 
surrexerint.  Hanc  ergo  volentes  morborum  desecare 
perniciem,  nein  locum  iniquee  assertionis  nostrorum 
aliquis  negligentias  aucupetur,  et  similitndine  veri- 
tatis  ad  impugnationem  fultus  occurrat  :  qui,  ut 
aiunt,  viva  hominum  testimonia  non  formidant,  dum 

P  quod  nefas  dictu  est,  convicti  loco  deputatur    incau- 

J  tus,  et  fecisse  scelus  creditur,  qui  potuisse  facere 
perhibetur.  Xemo  Dei  oculos,  quam  hominis,  judi- 
cat  plus  timeri :  errorem  creditur  fovere  solitud>. 
et  profundam  nequitiam  incomitatus  admittere  : 
quasi  coelo  facinora  penetralibus  inclusa  non  pa- 
teant,  et  vindicari  malum  non  queat,  quod  homo  non 
respicit  :  credentes  quod  rem  studii  possint  depu- 
tare  necessitati  :  et  dum  homo  homini  custos  est, 
alio  maledicendi  ordine.  pudicitiam  valeant  accom- 
modare  formidini.  Xos  quidem  vel  ex  una  parte  car- 
pendi  occasiones  incidimus  :  nos  supernae  memores 
disciplinee,  qualemcunque  sacerdotalem  dexteram 
volentibus  perire  porrigimus ;  et  a  ruinee  praecipitio 
diabolicis     actos    stimulis  retardamus  :    ut    discant 

D  loquaces,  vel  post  decreta  preesentia  religiosum 
amare  silentium. 

Xullum  ergo  sacerdotum,  antiquis  et  modernis 
legibus  obsequentem,  nullumque  levitarum,  sine 
bene  probata  volumus  in  quocunque  lou  manere 
persona  :  vel  quem  substantiae  exilitas  non  permi- 
serit  habere  consortem,  ipse  concellaneus  tiat  alte- 
rius.  Publicum  sit  apud  religiosos  omne  quod  geri- 
tur ;  clandestina  repudietur  obscuritas;  multos  ha- 
beat  actuum  conscios,  qui  Deo  debet  innocentiam. 
Videant  aemuli,  quia  quitestes  adhibet,  vult  probari  : 

vexatus  nuper  fuerat  Symmachu?  :  episcopi,  ut  par 
erat,  exemplum  secuti,  presbyteris  item  ac  diaconis 
suarum  dia*cesum  id  ipsum  praeceperunt,  ut  ipsi 
quoque  sine  aliorum  contubernio  non  essent.  Cellu- 
lanos  itaque  interpretatur  concellaneos.    Tuyt£fow$. 


257 


KE.NEDICTIO  CEKEl. 


258 


male    deprehensa  judicetur    conversatio,    quui    non  A  Petri,  vel   praesulis   ejus  auctoritate    papa:    subnixi, 


optat  agnosci.  Certe  vel  si  mens  sit  recli  conscia, 
vindicta  dignus  est,  qui  alii  existit  causa  pcriculi : 
dum  enim  suspicionibus  patcfacit  accessum,  fit  fra- 
terni  origo  discriminis  :  et  qui  peccandi  fomenta 
tribuit,  ipse  jugulum  mortis  impingit,  ut  ait  divinus 
et  beatus  praeco  :  Noli  detrahere  ne  cradiceris  Con- 
fessor  Ambrosius :  Multi  non  dederunt  errori  locum, 
et  dederunt  suspicioni.  Suspicio  ista  est  inlentus 
suspicantis,ret  quam  non  caret  peccato  qui  dederit. 
Unde  mansuro  cum  Dei  et  Kedemptoris  nostri  ordi- 
natione  constituto  sancimus,   apostolica?  sedis  beati 

1  Mulieres  canonibus  designatas]  Gregorius  Magnus 
lib.  vii,  epist.  39  :  Si  qui  episcoporum  cum  mulieri- 
bus   degunt,  nullo  modo  patiaris,  exceptis  eis  quas 


qu;p  vitia  desiderat  radicitus  amputari,  ut  nullus 
religiosorum  de  memoratis  ordinibus,  aliter  quam 
praefati  sumus,  audeat  conversari  ;  vel  quicunque 
pra>sumpserint,  cum  amissione  pudoris  boiiorum 
damna  sustineant  Quomodo  grande  malum  est ; 
dicalam  Deo  personam  salutaribus  monitis  non 
parere.  Nullus  secum  extraneas  liabeat  '  mulieres, 
praeler  personas  cauonibus  designatas ;  ne  agendo 
taliter,  etiamsi  vita  sit  innocens,  damnum  opinionis 
incurrat. 


sacrorum  canonum  censura  permittit :  id  est  matre, 
amita,  yermanael  aliis  hujusmodi,de  quibus  pravanon 
possit  csse  suspicio. 


OPUSGULUM  OGTAYUM. 

<  Petltorium  fiuo  absolutus  est  ftierontius  pucr  A^aplti. 


Deus  arbiter  universitatis  et  conditor  illa  res  hu-  B 
manas  lance  dispensat,  ut  et  iideles  prcemium  et 
pcenam  rebelles  accipiant.  Lassis  enim  devolorum 
obsequiis  valetudinem  tribuit  :  dum  muneris  obla- 
tione  succurrit :  perdit  laboris  memoriam  mens  ter- 
renis  obligata  carceribus,  quotiens  illi  vicissitudine 
subvenitur  :  in  antiquumsudoris  juvenescit  alfectum, 
qui  necessitatem  gratice  melle  commutat.  Sanctorum 
poenap,  dum  corona  quaeritur,  ahjurantur.  Cuidubium 
est,  quod  nec  ad  coelura  sine  fiducia  remunerationis 
acceditur?  Imitanda  sunt  mortalibus  duce  sapientia 
illa,  quibus  aeternus  ordo  componitur  :  secuturus  est 
animus  actibus,  unde  sumpsit  originera,  dum  Deo 
devote  famnlantes  quod  praestolamur,  offerimus. 
A  superna  enim  conversatione  non  discrepat,  qui 
talem  obsequentibus  impendit  dominum,  qualem  sibi 
vult  esse  salutis  auctorem.  Gerontium  itaque,  cujus 
a  me  comperta  fides,  pudor,  integritas,  et  exigit 
libertatem,  et  suis  dotibus  innotescit,  per  praesens 
petitorium   a  beatitudine  vestra  Romanaj  deprecor 

1  Petitorium  quo  absolutus  est  Geroniius]  Manu- 
missiones  olim  in  Ecclesiafiebant,  beneficio  Constan- 
tini  Magni,  cujus  exstat  lex  ad  Protogenem  episco- 
pum  Sardicensem,  quae  formulam  declarat.  cod.  De 
his  qui  in  Ecclesia  manumittuntur.  Jamdudum  pla- 
cuit  ut  in  Ecclesia  catholica  libertatem  domini  suis 
famulis  prxstare  possint,si  subaspectu  plebisassisten- 
tibusC  hristianorum  antistitibus  faciantutpropterfacti 
memoriam  \vice  actorum  interponatur  qualiscunque 
scriptura,  in  qua  ipsi  vice  teslium  signent  Augustinus 
in  sermone  nondum  •  edito,  sed  qui  a  Nic.  Fabro  brevi 
lucem  cum  aliisexspectat :  Servum  iuum  manumitten-  D 


civitatis  gaudere  consortio  :  cujus  ego  absolutionia 
non  tam  largitor,  quam  testis  existo  :  abjecta  enim 
esset  natura  designati,  nisi  rooribus  vulgaretur. 
Hunc  quidem  sum  dudum  interveniente  commuta- 
tione  mercatus :  sed  quia  nullum  est  majus  commo- 
dum  quam  illud  quod  serenum  examen  assequitur  ; 
elegi  palmam  judicii,  quam  de  acquisito  habere  com- 
pendium  :  ostendit  mihi  justa  praedicti  servitus  per- 
sonam  non  esse  servilem.  Ergo  nominato  non  tam 
cupio  ingenuitatem  tribui,  quam  refundi :  scio  quod 
recte  rile  nomen  expulerit,  qui  ante  ingenuus  credi 
meruit,  quam  vocari.  Remisso  ergo  ab  eo,  quod 
mihi  debebatur,  obsequio,  quam  suam  esse  conver- 
salione  docuit,  eidem  restituo  libertatem :  suppli- 
cans  coronae  vestrae,  ut  gestis  ecclesiasticis  ex  omni 
obnoxietate  solvatur ;  ut  perpetuo  Romanae  urbis 
possit  exsultare  collegio,  omni  peculio  suo  sine 
aliqua  imminutione  concesso  :  nec  fas  est  enim  de 
acquisitis  quidquam  minui,  quem  polliceor  donis 
etiam  potioribus  subsequendum. 

dum  ducis  in  ecclesiam  :  recitatur  libellus,aut  fit  desi- 
derii  tui  prosecutio.  Dicis  teservum  luum  manumittere, 
qui  tibi  in  omnibus  servaverit  fidem  Ejus  antiqui 
moris  praeclarura  hic  exemplum  in  Gerontio  servo, 
quem  dominus  apud  episcopum  manumittit.  Alterius 
ergo  nomine  scriptum  hoc  etiam  opusculum  ab  En- 
nodio,  Agapiti  nimirura,  cujusnomen  titulo  apposui : 
quia  in  veteribus  libris  Gerontius  pcer  ss.  dicitur, 
hoc  est  suprascripti.  Subjicitur  autem  epistolae  ad 
Agapitum,  quae  est  6  lib.  iv. 

Editus  postea  cum  aliis  39  ab  ipso  Sirmondo. 


OPUSCULUM  NONUM. 


Benedicfio   cerei. 


I.   Dignum  et  justum  est.  Vere  dignum  et  justum 
est,  ut  quod  a  te,  Domine,  accepimus,  prece  saltem 

1  Benediclio  cerei]  Harum  alteram,  quae  posteriore 
loco  posita  est,  nunc  primum  edimus.  Pertinent  au- 


et  voce  solvamus.  Etlicet  nostra  lingua   auctoris  sui 
beneficiis  digno  nequaquam  respondere  possit  affatu  : 

tem  ad  priscam  et   solemnem  in    ecclesia  cerei  pa- 
schalis  consuetudinem,  cujus  auctorem  Zosimum  pa- 


2o9 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


260 


vult  tamen  divino  mysterio  profecisse,  quod  facla  est.  A  Agnoscit  hic  odorem  suum  salutiferae  virginis  filius 

ubi  sine  coitu  nascitur  quidquid  offertur.  Non  enim 
hic  turicremis  Panchaeus  adoletur  ignis  altaribus  : 
non  ad  trisle  ministerium  extremum  mugiens  bos 
percussa  litatur :  non  bidentum  fetus  carnificis  po- 
tius,  quam  sacerdotis  mucro  desecuit.  Sufticit  ad 
reparationem  aeternitatis  perditae,  quod  non  a  nobis, 
sed  pro  nobis,  Agnus  occisus  est.  Procul  hinc  aberit 
lauista  Judaicus,  qui  per  cicalrices  inguinum  animas 
sibi  acquisitas  tot  solet  numerare  quot  vulnerat. 
Christi  nostri  libamina  infucata  simplicitate  com- 
plentur.  Peragit  dedicationem  corporis  noslri,  crux, 
unda,  coufessio.  Te  ergo  quaesnmus,  Domine,  ut  si- 
cut  typico  prisca  mysterio,  ita  renovanda  agmina 
ducat  haec  columna  trans  gurgites  :  aestuet  nobis  se- 
mita  praeparata  per  maria,  et  siliat  cailis  pulveru- 
lentus  in  fluctibus.  Nihil  hic  est  in  quo  discrepent 
antiqua  novis  aut  moderna  veteribus.  Tu  semper 
idem  Dominus  etsacerdos  memoratus  per  prophetas. 
Hic  est  ad  cujus  precatum  lluenta  skcentur,  ut  He- 
braeus  transeat,  /Egypiius  deprimatur,  et  mersis  in 
aqua  corporibus,  sola  sentiat  culpa  naufragium. 
Hoc  autem  tibi,  Domine,  castae  operatricis  munus, 
et  hanc  intactae  matris  sobolem  commendamus  ;  per 
quam  meretur  habere  terra  quod  coeli  est :  quae  per 
domos  cereas  divino  stipant  mella  compendio  :  qui- 
bus  causa  est  numerosae  progeniei  nescisse  conju- 
gium  :  ne  dum  copularum  nexibus  occupantur,  labo- 
randi  tempus  effugiant,  etexspectent  utprolem  suam 


Nam  cum  caeteris  anirnalibus  hebetata  caligantium 
crassitudo  sit  sensuum,  veruat  in  hoc  dispositione 
dominica  hominum  factura  praestantior,  quod  sola 
uberius  potest  sentire  factorem  :  qua*  tamen  cernuis 
est  socianda  recte  pecudibus,  si  cceleslis  ignara  mu- 
neris,  velut  elinguis,  beneikia  divinitus  concessa 
concludat.  Nam  ut  absolvit  a  crimine  in  holocaustis 
mysticis,  non  habere  quod  olferas  :  ita  digna  piaculo 
res  est,  offerenda  subtrahere.  Parili  namque  judicio 
censendus  est,  et  qui  nunquam  loquitur  per  natu- 
ram,  et  qui  quod  loquitur,  non  reddit  auctori.  Idcirco, 
Domiuc,  stupendi  hujus  opifex  eiementi,  aliquam  tibi 
a  nobis  reddi  credimus  humili  satisfactione  particu- 
lam,  quodtotum  cognoscimus  non  debere.  Quis  enim 
alius  pr-aeter  te  muridi  fabricam  perpendiculo  repen- 
tinae  jussionis  exactam  bitida  auctoritate  solidavit ; 
cum  primum  proecepti  tui  miraculo  terra  coagulare- 
tur  in  pelagus,  et  deductis  deinde  aquarum  impres- 
sionibus  illa  naufraga  post  sitiref?  Cujus  etiam,  nisi 
tuae  invesligabilis  fotu  jussionis  suscepta  germina 
nutriuutur?  qui  calorem  gignit  infusis,  qui  humorem 
slillat  arentibus?  qui,  nisi  Deusnoster,  succiduajun- 
git  temporibus  tempora,  quorum  terrae  fetus  nunc 
igne  fervescant,  nunc  glacie  tempereutur,  nunc  te- 
pore  animentur,  nuuc  bibulo  liquore  conspergantur? 
Quis  haec  omuia  et  fecit  ex  nihilo,  et  per  lucis  ja- 
nuam  a  perpetuse  noctis  furva  densitate  discrevit, 
fecitque  perenniter  laudanda  dispositione  piissimus, 


I! 


nost  lucis  claritatem  non  horreri  tenebras  reverten-  c  turgida  alvus  etfundat,  quam  herbarum  lucro  diligeu 

tius  possunt  ore  protligare  quam  semine.  In  hujus 
autem  cerei  lumiuis  corpore  te,  Domine,  postulamus 
ut  supernae  benedictionis  munus  accommodes :  et 
1  si  quis  hinc  sumpserit,  adversus  llabra  ventorum, 
adversus  spiritus  procellarum,  tua  jussa  faciens,  sit 
illi  singulare  profugium :  sit  murus  ab  hoste  tideli- 
bus.  Simul  etiam  quaesumus  te  ut  quia  ad  vernantis 
anni  faciem  passionis  ac  resurrectionis  tuae  tempus 
aptasti,  cum  post  concretas  hiemali  torpore  glebas  et 
infrenata  glacie  flumina,  novellas  frondium  tunicas 
gemma  conscendit,  et  cum  auctore  germinum  Do- 
mino  nobis  omnia  reviviscunt :  da  multiplices  fructus 
in  terris,  uostrum  eflice  quod  ostendis,  et  sacerdotis 
nostri,  vel  totius  cleri  incolumitate  servata,  uberta- 
tem  temporum  sine  adversa  tempestate  concede. 


tes  per  dierumdies?  Quisjte  vel  dignus  aut  facundus 
laudator  eloquitur,  cujus  terminata  distributio  succe- 
dente  varietate  iit  gratior  :  quo  jubente  dulcior  lux 
est,  quae  aliquando  desiuit,  quam  si  jugiter  perma- 
neret?  Ecce  illa  nox,  quae  mundum  hactenus  jugo 
crudelissimae  deditionis  oppresserat,  populos  a  nexi- 
bus  violentae  couditionis  absolvit,  et  fit  libertatis  al- 
trix,  quae  mater  fuerat  servitutis.  In  hujus  tibi,  Do- 
miue,  sanctissimae  noctis  ministerio  hoc  cereum  lu- 
men  offerimus,  per  quod  caligo  vetusta  pellatur  :  in 
quo  species  trino  compaginata  consortio,  societatis 
propemodum  mysticae  glutino  conjungatur;  quarum 
ceram  paravit  nectareis  partubus  feta  virginitas  pa- 
pyruua  ad  alimenta  ignium  lympha  transmisit,  lu- 
men  adhibetur  e  coelo.  Nihil  hic  habet  vox  humana  D 
quod   consecret,   ubi  totum  dirigit  superna  cognitio. 


pam  faciunt  ritualiunvlibrorum  scriptores  Alcuinus, 
et  *  Amalarius,  non  episcopus  Trevirensis,  ut  vulgo 
nuncupatur,  sed  diaconus,  qui  episcopo  aetate  sup- 
par  Ludovici  imperatoris  jussu  id  opus  contexuit. 

1  Si  quis  hinc  sumpserit}  Mos  enim  erat  quem  iidem 
auctores  tradunt,  ut  ex  cereo  paschali  qui  sabbato 
sancto  conceptis  precibus  sacratus  fuerat,  particulae 
decerperentur,  ac  populo  die  dominica  in  Albis, 
post  sacram  communionem  distribuerentur,  unde 
suftitum  in  aedibus  suis  facerent,  vel  agros  vineas- 
que  munirent  adversus  damionum  praestigias,  aut 
contra  fulgura  et  tonitrua,  Quo  etiam  spectant  illa 
Ennodii  Bened.  u  :  Sumpfam  ex  hoc  contra  procel- 


las  vet  omnes  incursus  fac  dimicare  particulam.  Cae- 
terum  bic  mos  olim  extra  urbem  duntaxat.  Romae 
enim  cerei  paschalis  vice  ceram  oleo  perfusam  bene- 
dicebat  archidiaconus :  inde  particulas  in  agnorum 
eftigiem  expressas  asservabat,  populo  similiter  die 
qua  dictum  est,  dividendas.  Quaj  res  nimirum  origi- 
nem  dedti  cereis  agni  ccelestis  imaginibus,  quae  a 
pontiticibus  ipsis  augustiore  postea  ritu  consecrari 
cceperunt. 

*  Vide  iuter  Sirrnoudi  ipsius  onuscula,  deduobus  Amala- 
riis  epistolauiad  Gonstautiuuui  Cajetanum  abbatem  Saucti 
Barouti. 


261 


BENEDICTIO  CEREI. 


202 


OPUSGULUM  DECIMUM. 


Itcnetlicllo  ccrcl. 


I! 


II.  Dignum  ct  justum  est.  Vcre  dignum  et  justum  A 
est,  ut  principe  loco  fores  beatee  noctis,  adhibito 
pra?senti  ministerio,  digno  quasi  clave  reserenlur ; 
ut  uobilis  nuntius  vitai  tcstelur  adventum,  ul  pree- 
conis  merito  secutura  ponderentur,  sacris  fidem  my- 
sleriis  venerandus  pra'cessor  accommodet.  Justum 
est  ut  proximitatem  salutaris  aquu;  llamma  manife- 
stet  :  elementorum  divcrsitas  in  peregrina  pace  con- 
veniat :  lympharum  in  promplu  esse  reuiedia  sacer 
ignis  ostendat :  agnoscatur  non  esse  natura?,  sed 
redemptionis,  quod  concordat  unda  cum  lumine. 
La^tetur  in  operibus  suis  fabricalor  ille  ccelestis, 
cum  benedicit  ipse  quod  tribuit :  cum  illud  quod  se- 
creti  sui  producit  origine,  nobilitat  sacramento.  In- 
telligat  linguee  nostrre  ministerio  specialem  quam  no- 
bis  concessit  distantiam.  Mancipetur  laudibus  ejus 
quidquid  a  caeteris  animalibus  jussit  in  homine  esse 
prsestantius.  Quia  optimi  conditoris  aperta  sunt  be- 
neiicia  ;  et  ira  a  pietate  non  discrepat,  quando  et  ar- 
tem  nos  supplicandi  docuit,  et  suis  muneribus  vult 
placari.  Ipse  enim  hominem  sibi  templi  vice  daedala 
provisione  formavit.  Ipse  penetralia  cordis  nostri 
sancto  eruderata  pandit  introitu,  nisi  per  propositum 
libertatis  fcedo  obstruantur  interna  contagio.  Quare, 
universis  rerum  liquet  arcanis,  vitalem  per  sapien- 
tiam  factoris  machinam,  nisi  per  suum  studium,  non 
perire.  Qui  nos  et  ad  meliora  forraavit,  et  quibus  iti- 
neribus  salus  peteretur  ostendit.  Cum  enim  ex  humo 
hominem  fingeret ;  cum  terra  victuram  rnigraret  in 
formam  ;  cum  putre  solum  novam  transiret  in  fa-  q 
ciem  ;  cum  insufllatione  spiritus  sui  moverenturarva 
vestigiis,  et  tellus  respiceret  possessorem  ex  propriis 
abstractum  sinibus  inopina  dote  prsestantem,  haben- 
tem  quod  ipsa  quoe  mater  putabatur  esse,  non  dede- 
rat ;  cum  referret  gloriam  nobilitala  per  sobolem  ; 
imperfectio  erat,  si  acluum  callem  non  suo  jure  dis- 
poneret.  Quotidianus  tamen,  Domine,  beneficiorum 
tuorum  successus  munera  seniora  transcendit,  et 
restimatione  sequentium  vetusta  superantur.  llle  enim 
perpetuam  destinatus  ad  vitam,  ille  de  parente  limo 
cceli  civis  elfectus,  ad  originem  voluntario  errore 
detrusus  est.  Et  quir  dum  liceret,  noluit  sectari 
meliora,  sublimitatem  perdidit  quam  feliciter  dege- 
nerans  dono  conditoris  acceperat,  et  ad  prosapiem 


duce  culpa  revocatus  exsilium  ilevit.  Hunc  nisi  om- 
nipotentia  tua,  Domine,  rcgeueraret  perditum,  pa- 
rum  posset  prodesse  quod  feceras  ;  et  uisi  opem  fer- 
ret  et  numcro  et  prosperitate  fecunda  nativitas,  prima 
in  qua  mortemerror  peperit,  non  juvaret.  Postremo, 
nihil  esset  quod  ad  fabricam  nostram  materiam 
humus  preebuit,  nisi  unda  succurreret  :  unicum 
nobis  sacranienti  hujus  solalium  contulisti,  quod 
aquae  diluunt  pcccata  telluris.  Ergo  jam  typus  rece- 
dat  ;  et  qui  imaginibus  annuntiaverunt  scquentia, 
conticescant.  In  veritate  tenemus  quidquid  colorala 
legis  umbra  promiserat.  Tempus  est  quo  corpora 
nostra,  vcl  animce  Redemptori  Christo  feriato  mu- 
crone  dedicentur ;  quo  salus  per  vulnera  non  quse- 
ratur:  quo  sacerdotis  dextera  lanistae  opus  abjuret: 
quo  consecrationem  impleat  fides,  lympba,  signacu- 
lum  :  quo  humanum  genos  unde  decidit,  fons  redu- 
cat.  In  hujus  ergo  suspiciendcs  noctis  ofiicio,  vcne- 
randis  compactam  elementis  facem  tibi,  Domine, 
mancipamus  :  in  qua  trium  copula  munerum  primum 
de  impari  numero  complacebit:  quce  quodgratis  Deo 
veniat  auctoribcs,  non  habetur  incertum  :  unum, 
quod  de  fetibus  lluminum  accedunt  nutrimenta  ilam- 
marum  :  aliud  quod  apum  tribuit  intemerata  fecun- 
ditas,  in  quarum  partubus  nulla  patitur  damna  virgi- 
nitas  :  ignis  etiam  ccelo  infusus  adhibetur.  Redem- 
ptor  enim  proprio  aquas  dedicavit  baptismate  :  inte- 
gritatem  diligit  quam  et  nascendo  in  malre  servavit: 
ut  a  propheta  nosset  inspici,  innocui  corpus  suscepit 
incendii,  cum  frondibus  in  rubo  crepitantibus  nulla 
frutex  detrimenta  sentiret ;  cum  arida  pabulum  ilam- 
mis,  dum  lamberentur,  ligna  non  fierent.  Ergo  pro- 
prium  tibi  est,  Domine,  quidquid  in  hoc  cereo  ser- 
vorum  tuorum  prceparavit  obsequium.  Serenis  in  isto 
respice  oculis,  quod  contulit  ccelum,  fluenta,  pudici- 
tia.  Tu  ad  tribuendam  benedictionem  evocatus  mini- 
sterio  humani  sermonis,  inlabere.  Tu  resurrectionis 
tuee  tempore,  quo  vernat  anni  reviviscentis  infantia, 
sumptam  ex  hoc  contra  procellas  vel  omnes  incur- 
sus,  fac  dimicare  particulam  :  ut  sacerdotis  nostri 
votiva  omnibus,  vel  totius  cleri  ejus  incolumitate 
concessa,  ubertatem  terrarum  cum  actuum  innocen- 
tia  et  prosperitate  concedas. 


MAGNI    FELIGIS    ENNODII 

1DICTIONES. 


DICTIO    PRIMA. 

En    natali    jTjanirentri    SEciBiolancnsis   epsscopi. 


SACRA    PRIMA. 

Quousque  me  iners  diffidontia  intra  angustum  pa- 

tuit  penetrale  delitescere  ?  quousque  nimia  cautio  : 
terminos  honesti  pudoris  exsuperans,  dispendia  opi- 
nionis  quse  evitat,  incurret  ?  Usu  enim  rerum  venit 
inter  homines,  ut  quantum  famse  decerpitur  per  au- 
daciam,  superfluum  non  minus  pereat  per  timorem. 
Non  enim  debetnotari  velut  avarae  iaudis  assumptor, 
non  ei  ascribi  cupido  affectatae  devotionis  ostentui : 
apud  quem  res  obnoxia  pudoris  stimulis  adacta  com- 
pletur  :  quia  sicut  in  umbram  cogit  gloriae  appetitu?, 
oratione  dum  quaeritur  ;  ita  non  reddere  quod  deberi 
noveris  proximitatemnoctisindicit.  Superfluuascribe- 
re,  res  jactantiseest  :  necessaria  reticere,  coutemptus. 
Saepevituperationisnostraematerestdoctoris  occultata 
laudatio.Dicatforsitanaliquisanimoconsulendi,  quod 
operispressamagnitndineexbaustimaciesarescatinge- 
nii,  et  destituta  dicendi  valetudine  garrulitas  defectum 
mercctur  ex  copia  :  ceu  si  in  alveum  magni  fluminis 
stillantis  guttam  fundas  eloquii,  nequaquam  ad  cursum 
proficis  liquoris  impendio,  et  vix  humorem  parturit, 
quod  ad  uudas  aptatur.  Sed  aestimanus  animo  quae 
dicantur  ad  pretium  meritumdictionis  :  etvenaquaeest 
per  naturam  torrida,  frequenter  currit  a  themate  : 
eloquentia'  exilitas  propositione  pinguescit.  Saepe  pro 
eorum  meritis  quibus  se  mancipaverit  oratio,  dicenda 
tribuuntur  ;  maxime  si  mera  atfectione  laudando  mi- 
litet  narraturus  :  tunc  verborum  abundantiam  trans- 
mittit  alfeclio  :  tunc  amor  suggerit,  quod  negat  inge- 
nium.  Sancti  Laurentii  aliquatenus  pro  mea  medio- 
critate  bona  dicturus,  plenum  quidera  laboris  opus 
aggredior,  sed  plenum  caritatis.  Facessat  ergo  for- 
mido  venerando  inimica  proposito  :  fugitiva  est  glo- 
riae  mens  subjecla  terrori,  clamante  Paulo  apostolo  : 
Perfecta  cariias  foras  millit  limorem  (IJoan.  iv,  18); 

1  Dictiones]  Dictio  iuterdum  est  cujusvis  generis 
oratio  seu  vera  seu  iicta.  Itaque  Cicero  pro  vera 
usurpat  cum  scribitin  Biuto  malle  se  unam  L.  Crassi 
pro  M.  Curio  dictionem  quam  castellanos  triumphos 
duos.  Enuodius  pro  ficta  in  epistolis  passim,  cnm 
Avieni,  Messalae,  Parthenii  adolescentum  deelama- 
tiunculas  dictiones  vocat :  suis  etiam  tum  veris  tura 
iictis  idem  nomen  imponit.  Quas  quidem  in  unum 
collectas  quatuor  in  classes  digessimus.  Duae  prinise 
veras  lautJationes  continent,  pertinentque  aut  ad  res 
personasque  ecclesiasticas,  aut  ad  scholam  et  audi- 
tOrium  :  unde  illas  ab  argnmento  sacras  diximus,  has 
scholasticas.  In  tertio  ordine  sunt  conlroversiae  :  in 
postremo  quas  Graeci  ridoiroiias  xal  ^Stxou;  ^oyov?  nun- 
cupant,  quae  alienos  mores  et  verba  imitantur,  nos 
etljicas  dictiones  appellavimus,  Sidonium  nostnmi 
secuti,  qui  de  Lampridio  rhetore   Burdegalensi  lib. 


1! 


A  hoc  est  dicere  et  indicio  certo  monstrare,  quia  non 
diligit,  qui  pavescit.  Sine  culpa  vincitur  oneris  im- 
mensitale,  qui  ad  porlandan:  sarcinam  et  si  impar, 
tamen  devotus  occurrit.  Illis  ita  se  habentibus,  festa 
nascentis  anni  cur  non  votivo  sermone  concelebrem  ? 
cur  lucidi  nalalis  exordia  silentii  fceditate  dehone- 
stem  ?  Manca  est  sine  sermone  hilarilas,  et  simula- 
crum  moeroris  est,  occultare  quod  gaudeas  ;  et  af- 
flictionis  imitatio,  vocem  in  laetitia  non  habere.  Ergo 
tibi,  sancte  pater,  officii  conscius  verba  non  tribuam  ? 
Libet  tamen  dicendi  principia  consecrationis  tuae  de- 
rivare  de  tempore,  et  cura  anni  renascentis  infantia, 
ilorulenta,  si  valeo,  dictione  vernare.  Nunc  cum  terra? 
succus  per  venas  arentium  virgultorum  currit  in 
germina,  et  alvus  sicci  fomitis  humore  maritata  tur- 
gescit :  cum  in  blandam  lucem  novelli  praesegminis 
comae  explicantur  arboreae,  et  omnis  ramorum  ple- 
ctura  diffunditur,  vel  quaeintra  tuuicam  natura  arcta- 
verat  frondium  decora  solvuntur  :  cum  avium  can- 
tilena  comilur  sapore  modulato  :  cum  vita  segetum 
glebis  sepnlta  biemalibus,  quasi  algoris  repagulo 
emissa  ct  tepore  fota  concipitur.  Nuuc  in  cano  flore 
spem  fructnum  metitur  agricola,  cum  mutuis  palmi- 
tum  brachiis  vinearum  texitur  aprica  formositas,  e* 
ante  maturitatis  tempus  vultum  frugiferum  cultura 
componit,  dans  venustatem  falce  domilrice,  et  luxu- 
riam  infecundam  ferro  fructificante  compescens. 
Cum  profundi  gurgitis  rabies  blandum  transit  in  si- 
bilum,  et  enervata  tepore  ventorum  ferocitas  migrat 

C  in  delicias  navigantis  ;  dum  tutum  est  cymbam  salo 
laxare,  et  anchorarum  morsus  absolvere :  dum  fractu- 
ra  procellarum  quae  nautas  hactenus  terrebat,  invi- 
tat,  et  per  uda  a?quoris  spatia  somnum  gubernantis 
admittit,  cum  colore  distincta  geminato  verni  opibus 
prata  ditescunt ;   et  in  ordinatione  summi  pontificis 

viii,  epist.  1  i,  inter  aliasic  scribit  :  Hic,  utarreptum 
suaseralopus,  e/hicam  dictionem  pro  personx,  tempo- 
riset  loci  qualitatevariabat ;  vulgo  male.e/  hicadditio- 
nem  :  nam  certa  est  emendatio. 

*  In  natali  Laurentii  Mediolanensis episcopi'  Natc- 
lem  intellige  non  vitcp,  sed  cathedrae  et  episcopatas. 
Ilunc  enim  festuin  quotannis  agebant  episcopi,  sicut 
imperatores  natalem  seu  ortum  imperii  sui,  lege  i 
cod.  Theod.  de  Feriis,  et  quud  vel  ex  hac  Ennodii 
dictionediscimus,  quemadmodum  principesnatalisao 
D  panegyrici  orationibus  laudari  moserat  :  ut  testantur 
panegyrici  dicti  in  quinquennalibus,  decennalibus  et 
alii  :  ita  eliam  episcopos  anniversario  die  suscepti 
episcopatus :  qnod  contirmat  altera  Ennodii  dictio, 
quse  dicta  in  natali  Epiphanii  episcopi  tricesimo,  et 
sermo  iu  Petrum  episcopum,  qui  est  107  inter  Chry- 
sologianos. 


263 


DICTIONES. 


266 


nalnrae  gaudium  elemonta  testantur.  Tibi  ergo,  an- 

tistes,    nunc   non  reddam  quod  aliis  preestare  jarn 

diili>'i :  quem  ad  pontiQcalem  apicem  gravitas,  pudor, 

pudicitia,  venustas  adduxit;  qui  tot  dotibus  vclut  in 

acervum  coactis,  canam  dignitatem  praasentis  oflicii 

suscepisti,  habens  tantaram  honestamenta  virtutum, 

quantarum  singulae  probatum  facerent  species  saccr- 

dotem?Taceo  universitatis  inele  tione  taa  consonan- 

tiam,  et  discretarum  nationum  concordem  sententiam 

non  revolvo  :  stataat  i>ta  loco  laudis,  cui  non  suppc- 

tit   quod  possit  proedicaro   de    moribus.    Momentis 

enim  plerumque  incerti  favoris  aura  popalaria  iin- 

pellitur,   et  nescia  examinis  turba   Quiritum,  dum 

studiis  rapitur,  am  it  incognitos.  In  te  lihram  tenuit, 

qui  petitionis  tuae  aut  socium  se  proestitit  aut  aucto- 

rem.    Imperilae    coetus    multudinis    meritum    tuum 

expendit  lance  perfecti :  etdum  in  te  ornamentorum 

varietas  placet,  quasi  unus  haeres  diversissimi  fueris 

instituti ;   sic  singuli  hoc  de  claritate  tua  censebant 

sufficere  quod  probabant :  quia  bona  omnia  nequa- 

quam  omnibns  nota  essc  potucrunt :  et  speciatim  ad 

favorom   sideris  tui  universos  illexeras,  alteri  osten- 

dendo  quod  pius  es,  alteri  quod  severus,  alteri  quod 

bene    acquisiti    distributor   patrimonii,    alteri   quod 

scires  recte  parta  servare.  Id  studii  sumpsit  univer- 

sita',  ut  cum  de  proposita  laude  unusquisque  vince- 

ret,  collatione  lamen  in  praeconiis  tuis  melioris  tituli 

ab   altero   vinceretur.   Nolo  istis   diutius    immorari. 

Veniendum  est  ad  Iaboris  tui  exercitia  ;  quia  ego,  qui 

non  sum  in    laudatione  tna  idoneus  maximis,  nescio 

esse  '  parva  contentus.  *  Novellis  te  adhuc  irnposiloe 

dignitatis    labentem    vestigiis    ineluctati     temporis 

suscepit  adversitas,    et   tironem   pontiiicii    excrcita- 

tissimum  militcm  ndversus  libertatem  impacta  bella 

reddiderunt.  Tu  praedonis  nescisti  timere  soevitiam  ; 

tu  blandimentorum  quod  in  malitiosis  nocentius  te- 

lum  est,  scuto  constantiae  venena  respuisti.  Qnotiens 

te  qui  certamine  non  potuit,  insidiosa  bonoriticentia 

lacessivit  ?  Quotiens  in  damno  bonoe  opinionis  serviiii 

sui  te  credidit  iigmenta  suscipere,  boc  a  te  postulans, 

ut  adbibito  hostem  colludio  intra  urbis  muros  con- 

cluderes,  et  ovium  tuarum  dissipanda  lupis  membra 

proestares?  paris   facti,  quod  dictu  nefas  est  multo- 

rum  exempla   suggerens.  Quas  quidem   tu   vilanda 

despiciens,  et  ad  vindictam   sereni  temporis  servans 

memorioe  commisisti,   detestabilia  retinens,   ne  per 

oblivionem  impune  trausirent,  et  mnjorem  horrorem 

excessibus  debens,  dum  ruiuam  metuis  aliorlim.  Sed 

remotis  dicendi  obstaculis,  veniamus  ad  illa  quoe  re- 

ligioso   sunt  digna  memoratu.  Cum  hoslilis  irruplio 

more    pecorum    Cbristianum   populum   per  diversa 

distraheret,  ut  variorum  generibus  cruciatuum  ca- 

piebaris  in  omnibus,   tu    paterna  conventus  pietate 

1  Schot.,  parvo. 

5  Novellis  te  adhuc)  Successit  Laurentius  in  calhe- 
dra  Mediolanensi  Theodoro  episcopo,  in  quem  exstat 
Ennodii  epigramma  88.  Paulo  post  secuta  e.-t  dire- 
ptio  urbis  Mediolanensis  et  exsilium  Laorentii,  per 
Odoacrem  opinor,  quando  Tufaduce,  ut  in  Epiphanii 
Vita  dictum  est,  adversus  Theodericuui  rebellavit. 
Theoderico   victoria  potito  Laurentius  Mediolauum 

Patrol.  LXIII. 


A  sustincbas  tormenta  multorum,  ut  ait  Apostolus  : 
Quis  vcs/rum  crucia/ur,  et  non  cno  (//  Cor.  «.  19)  } 
Iuter  ista  tamcn  fraetum  te  non  vidit  adversitas  :  hoc 
triumphis  suis  decerpi  sensit  iuimicus,   quod  capti 

sacerdotis  animum  non  subegit.  Pugnabas  adhuc  pro 
absolatione  plurimorum,  et  tibi  nibil  metuens,  de 
plebis  tua?  anxietate  pendebas.  Nolo  diutiua  tristibus 
immorari ;  nolo  tragoediam  maligni  tcmporis  ape- 
rire,  libens  de  illustri  conservatione  tua  aliquanta 
preelervolo,  ne  te  narrando  cogam  denuo  sustinero 
qiue  passua  es  :  quanquam  doctor  gentium  in  tribu- 
iatione  exercitum  se  fuisse  commcmoret  vociferans : 
Cuin  in/innor,  luin  po/ens  sum  (II  Cor.  xn,  10).  Tacco 
inediam,  frfgus,  ct  injurias,  ct  illa  quoe  tibi  inimici 
animus  providit  augmenta  morborum.  Sed,  credo, 
'  haec  puerilia,  et  succo  antiquoc  valetudinis  robusta 
membra  lolerabant.  Nonne  emortuis  per  compages 
artubus,  et  a  possibilitate  propria  longa  jam  aetate 
distractis,  sola  aniraa  ilecti  nescia  sustinebat,  ot  irai- 
tanda  intentione  adversus  impugnantes  muro  con- 
stantiae  stabilita  certabat?  Post  haec  ad  redivivum 
statum  libertatis  optatae  nunquam  pia  vota  despiciens 
Christus  Redemptor  noster  occurrit,  et  fractas  Ro- 
maoi  nominis  vires  artiiici  medela  solidata  in  vigo- 
rem  salutiferum  res  contrita  remeavit.  Cum  ex  alto 
benignis  oculis  ccelestis  dominator  aspexit,  Mediola- 
nensium  urbi  Iux  est  proprii  reddila  saccrdotis. 
Tunc  cum  rarus  habitator,  tunc  cum  error  in  domi- 
bus,  et  per  dulciacubiculorum  liminaconfusa  discur- 
q  sio  ;  tunc  cum  ubiqne  paver  et  luctus,  et  Dei  templa 
ferarum  habitationi  deputata  sordebant :  cum  mar- 
censincuriajsplcndidissima  dudum  atria  situ  vetusti 
humoris  obnuberat,  lu?titiam  cseteris  tuo  dedisti  de 
rcditu,  tu  regressus  ad  lacrymas.  Tunc  more  avium, 
quibus,  dum  terranivibus  vestitur,  etalicujus  loci  in 
spem  cibi  spoliatur  angustia,  videres  quse  remanere 
potuerunt  plebis  reliquias  coniluxisse,  et  ad  boni  pa- 
storis  praesentiam  undiquefatigitis  balatu  nemoribus 
greges  accurrerc.  Alios  tunc,  multiplici  sustentandi 
genere,  mulcebas  affatujalios  reficiebas  impendio  ; 
alios  hortaharis  exemplo.  Brevi  post  in  antiquum 
statum  qui  tibi  post  Deum  debetur,  urbs  jam  sepul- 
ta  revaluit ;  et  quae  non  credebat  in  se  reparari  posse 
quod  fuerat,  ccepit  jam  meliora  oemulari.  Tunc  qui 
vitoe  usus  est  jam  cernere  erat  omnia  ad  latiorem 
profectum  bonis  successibus  invitari.  Curro  per  sin- 
gula,  strictim  referendo  quibus  opus  est  larga  nar- 
ratio ;  ad  agonem  viloe  luoe,  ad  summi  celebritatem 
proposili  perventurus.  s  Secunda  post  dubium  tem- 
poris  nala  est  in  Ecclesia  Romana  captivitas,  quoe  te 
quasi  jam  diu  desidcm,  ct  Iaboris  fugacem  de  longae 
sinu  quietis  abslraherct  ;  cum  vix  spe  pacis  laboris 
tui  arma  dcpo»ita   resumuntur.  Deberetur  quidem, 

rediit,  urbemquo  ex  pristinis  oerumnis  recreavit. 

*Secunda  in  Ecclesia  Rvinana  cap/ivi/ds)  Obschis- 
maticorum  machinationes adversus  Symmachum  ;qua 
de  causa  Romae  diu  versatus  est  Laurentius,  et  syno- 
do  absolulionis  proefuit,  quam  senatum  curioe  ccelestis 
nominat,  impugnanliumque  odiis  et  furori  constantj 
auimo  restitit. 


i) 


I) 


267 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


268 


nisi  me   laudis  tuae   censura  pertraheret,   in  lugenda  A  verenlia  fugatis  instituatnr  libaminibus  ;  quod  sacra- 


causa  silentium,  ut  in  una  aetate  memorise  pereat  res 
nefanda.  Senatus  ille  curiae  ccelestis  accitus  est :  ubi 
ex  variis  provinciis  episcoporum  turba  confluxit :  ubi 
coetus  ille,  quot  hominnm  genera,  tot  sententiarum 
varietates  advexit.  Sed  quibus  inerat  spiritualis  sapor 
intelligentiae,  quasi  ducem  te  principalis  deliberatio- 
nis  caritate  tenuerunt.  Tunc  quo  minantium  impetus 
blandimentorum  melle  domuisti,  qua  superbarum 
corda  veneranda  humilitatis  erectione  fregisti,  qua 
labantium  animos  consilii  radice  fundasti,  explicare 
non  valeo.  Rei  gestae  notitiam  scire  cupidum  ex  facti 
contemplatione  compello.  Unum  te  secuti  sunt  tot 
electi,  et  in    sententiam  tuam  reciderunt  tantarum 


rium  apelletur  merito,  postquam  seniores  hostias 
abjuravit,  et  in  adolendi  mutalione  sacriticii  divinae 
frdis  nomen  assumpserit :  postremo  quod  in  alium 
statum  inconcussis  migraverunt  fundamenta  culmini- 
bus :  et  cum  ad  structuram  parum  humanus  sudor 
adjecit,  quaecunque  fuerunt  innovata  sint,  dum  per- 
sistunt  In  summa,  cujus  aestiraandum  est  miraculi, 
ubi  dum  raodum  teneat  machina,  adliuc  non  desistit 
ascendere,  et  in  antiquis  constituta  vestigiis  attollitur 
incremento?  Requirendura  sane  quis  hujus  operis, 
quis  innovationis  auctor  exstiterit :  praedecessor 
nempe  parvitatis  mese  2  Victor  antistes.  3  Futurae 
annuntiatrix  innocentiae  divinitas  nomen  imposuit : 


principes  civitatum.  Coquitur  lamentationis  aestibus,       nam  qui  de  his  quae  suscipiuntur  adversus  vitia  mun 


qui  a  te  cruda  obstinatione  descivit;  et  nihil  habet 
in  solatium  praeter  calamitatis  lacrymas,  qui  divisus 
est.  Dicat  aliquis  forsitan,  rerum  gestarum  malignus 
interpres,  quam  sortita  est  de  hujusmodi  constantia 
praesens  causa  decisionem  :  quaerat,  qui  fines  de  lau- 
dato  sudore  contigerunt.  Huic  ego  tidens  replicabo  ; 
te  praesule  factum,  ne  sacerdotes  ministros  acciperet 
furor  alienus :  ne  cruentae  indignationi  pontiticum 
sententia  militaret ;  ne  in  usum  male  commoti  tra- 
herent  evenire  posse  quod  vellent.  Postremo  impro- 
borum  loquacitas  obmutescat,  hujus  saltem  aestima- 
tione  secreti ;  quia  odiorum  incendia  quae  nou  ex 
impugnati  merito,  sed  ex  studiorum  fomentis  arse- 
rnnt,  nec  tsanctae  deliberationis  potuerunt  fonte   re- 


dana,  certaminibus  praedicto  eventus  accesserit,  cum 
vocabulum  didiceris,  gesta  cognoscis.  Iste  per  spiri- 
talem  dimicationem,  ut  victorem  decuit,  de  crimini- 
bus  triumphavit :  et  qnidquid  portio  sinistra  morta- 
libus  ingerit,  de  eo  casum  non  requiras,  cum  nomi- 
natum  intelligas  fuisse  quod  dictus  est.  Cujus  merita 
orationis  campum  postulant,  si  me  ad  latiora  progredi 
aut  ingenii  macies  pateretur,  aut  meriti  :  quaedam 
enim  actuum  nobililas  est,  dignum  inveuiri  laude 
magnorum.  Hunc  mediocritas  nostra  in  aediticationis 
cura  dum  sequitur,  ad  consummationem,  Deo  auspice, 
vota  perduxit.  Xemo  aestimet  arrogantiae  esse  quod 
dixi  :  fas  est  cum  eo  vota  conjungere,  cui  par  esse 
nequeas  actione :   quia  assertio  conscentiae  est  me- 


stingui.  Tibi   ergo  debetur  venerabilium  custodia  ca-  C  liorem  in  quacunque  parte  sectari  :  nunquam  tene- 


nonum.  Tibi  quod  sine  episcopali  nota  contigerit, 
quidquid  in  praesentia  saevit  improbitas.  Tibi  patuit 
quod  aliis  accusantes  clandestina  fraude  texerunt  : 
apud  te  compertum  fuit,  non  satisfaciendum  odiis, 
quotiens  lide  deseritur  qui  lacessit.  Sed  melius  aliis 
servantur  narranda  temporibus.  Salve,  |Ecclesiarum 
sidus,  et  ad  senectutem  bonam  Abrahae  eemulator 
accede  ;  quia  testimonium  probitatis  est,  diu  homi- 
nem  in  ecclesiastica  arce  servari,  ut  scriptum  est  : 
Viri  sanyuinum  et  dolosi  non  dimidiabunt  dies  suos 
{Psal.  lxiv,  24).  Tu  aevo  maturus,  et  ad  religiosum 
sudorem  primaevus  exsupera.  Tu  pietate  laudabili 
bonis  disciplinis  exempla  suggere  ;  malos  severitate 
compesce  ;  et  boni  utriusque  iibula  operis  in  testi- 
monio  summa?  gloriae  sine  labe  perdura. 

DICTIO  II. 
1  Missa  Honorafo  episcopo  Novariensi,in  dedicatione 
basilicx  Apostolorum,  ubi  templum  fuit  idolorum. 

SACR.V    SECUNDA. 

Credo  ego  vos,  fratres  earissimi,  tota  mentis  cura 
venerari,  quod  in  loco  hoc,  manente  templi  nomiue, 
vetus  perierit  pro  religione  cultura  :  quod  delubri  re- 

1  Diclio  missa  Honorato}  Scripta  haec  ruidera  ab 
Ennodio,  sed  in  gratiam  Honorati  Novariae  Insnbrum 
episcopi,  qui  eam  recitavit,  ut  suarn.  Sic  etiaui  qua?. 
proxime  sequitur  ab  Ennodio  composita  est,  a  Ste- 
phano  vicario  pronnntiata.  Suut  et  alia1  id  genus  non- 
uullae,  quas  pro  diversis  composuit  :  quo  more  Sal- 
v  ianum  Massiliensem  presbvterum  liomilias  episcopis 
iecisse  multas  auctor  estGennadius  in  catalogo. 

*  Victor  antistes]  Episcopus  Novariensis,  decessor 


brosum  callem,  sicut  aestimamus,  incurrit,  qui  eum 
quem  novit  praetendere  vitae  lumen  insequitur.  Lu- 
culentius  tamen  gestarum  fidem  rerum  sermonis  pan- 
damus  officio.  Hic  ante  fallacibus  dedicata  praestigiis, 
et  turpi  pecndum  cruore  perfusa  veteres  simulacra 
colueruut :  hic  in  divinitatis  injuria,  per  altare  in- 
faustis  cumulatum  muneribus,  res  ccelo  debitas  dae- 
moniis  obtulerunt :  hic  junicum  exta  semivivis  pal- 
pitantia  motibus  misero  inquisitorifuturacecinerunt : 
hinc  fumus  sordidis  aerem  ipsnm  polluit  sparsus  per 
multa  conla^iH.  Ad  ultima,  hinc  mactata  perlanistas 
hostiarum  multitudo,  quidquid  Deus  est  effugavit, 
dum  farra,  sanguis,  tura,  vervinae  idolis  exhibentur : 
dum  simplicem  ritum  a?tas  Christo  inimica  non  reci- 
p  pit,  et  multifariis*  censura  laborante  oblationibus 
supernam  mercatur  otfensam.  Liberet  ire  per  singula, 
et  funestorum  secreta  lingua?  clave  reserare,  ui  rae- 
rito  a^stimomus  oris  injuriam  narrare  sordentia,  et 
quod  illos  aclione  perculit,  nos  loquela  contaminaret. 
Explicemus  interim,  quibus  sint  i^ta  mutata  succes- 
sibus,  quanto  praeventa  nox  splendore  fugerit.  Ubi 
sunt   sigilla    numinum  votis  imaginata  ficientum? 

Honorati,    cnjns   epitaphium  scripsit  Ennodius  epi- 
gram.  95.  At  epigrammate  1 1  de  hac  eadem  re  : 

Di,  quibus  hoc  patuit,  possessas  linquite  sedes. 

Quod  fecit  Victor,  victorubique  tenet. 
Addidit  ad  cultum  merito  sm'ee*sor  et  actis 

Quid  uaorurn  noiuen  hiuc  Houorate  geris. 

3  Schot.,  Cui  futurx. 
*  Schot.,  censu. 


26y 


DMTIONKS. 


27<« 


quoriur.  facies  iu  poteslate  pepeudit  artiiicis?  quibus  A  nitor  ingenii  :  quia  iu  his  etiam  sine  amore  blanditui 


pretium  aut  solliciludo  peperit  operanlis,  aut  metal- 

lum?  Ubi  sunt  dii  quibus  potentiam   dcderuut  bo- 

mines  fulgore  gemmarum?En  video,  omnia  ista,  ut 

credo,  fugerant  :  Christas  ingrcssus  est :  respiciamus 

quibus  fullus   auxiliis.   Venerunt  cum   eo    ccelorum 

radii,  apostolorum  diademata.  Petrus  ct  Paulus.  Qui 

enim  in    restauratione  a-dis  cssent  necessarii,    nisi 

architectus  et  petra?  nisi  lapis  ct  superaedificans?  ni  -i 

fundamentum   etopifex?   Quid    trepidatis    pericula 

mortalium?  quid  anxio  fugam  paratis   excursu?   illc 

est,  cui  nullus  versutiam   vestram  tapsus  ibscondit  : 

qui  cum  loco  non  moveatur,  quocunque  abieritis  in- 

sequitur.  Veni  ergo,   piissime  Domine,  et  ad   conse- 

crationem    operis  tui  plenus  illabere  ;   vice  humani 

pfir  baptisma pectoris   purgentur  hacc    tcmpla    turpi 

hactenus  dedicata  patrocinio.  Institue,   Domine,  ver- 

tendo    sacrilicia;   et  dum  puris   cumulamus   altaria 

saucta  donari  is,praeseutiam  tuaj  majestatisinlersere, 

evocatus  sanctorum  merito  sacerdotum,  electi   seor- 

sum  praesentis  '  Patris  nostri  Laurentii    conscientia  : 

qui  tot   plenus   dotibus  ad   Ecclesise  fastigia    crevit, 

duot  fecissent  summum  singula  quaeque  pontificem. 

inquo  vernat  priuceps  bouioperis  etmater  bouestatis 

verccundia,  religiouis  sancUe  nutrix  patientia,  Dcum 

semper  placatura  pietas,   qui  ecclcsiaslicis   membris 

non  sermone    vike   instituta  tribuil,'~secl     cxcmplis  : 

qui  omnem  callem  quo  ad  Deum  ilur,    dum  praevius 

incedit,  ostendit  :  adjuvante  se  Domino    nostro    Jesu 


i: 


eloquentia,  in  illis  splendorem  Buum  veritas  nuda 
commendat.  Sine  phaleris  cst  omnc  quod  dictat  alTe- 
ctio  :  ad  unguem  fabricantar  illa,  qaa?  volumus  non 
tam  speciem  recti  babcre,  quam  similitudinem.  Ad 
te,  vencrabilis  mihi  antistes  Maxime,  sermo  est :  cui 
in  meritorum  testimonio  virtus  caq)it  a  vocabulo,  in 
quo  actus  eloquitur,  Iqui  nomen  appellat  :  provida 
parentum  tuorum  diligentiaprius  te  eligi  voluit  quam 
probari.  Te  olim  saecularibus  inhaerentem  titulis  ca- 
strensis  sudor  ercoluit,  ct  .«d  Ecclesiae  gubernacula 
pars  adversa  solidavit  :  sicut  Deus  loquitur  per  pro- 
phetam,  Quiinmodico  fidelis,  et  in  magno  fidelis  esl 
(Luc.  xvi,  10).  *  Te  sacrarum  judex  et  consilii  co- 
mitem  meruit  et  laboris.  Bcne  venerandis  initiandus 
altaribus,  et  in  laica  conversatione  quod  sacrum  esset 
elegisli.  Tu  pudicitiae  in  illaaetate  custos  inventus  es, 
in  qua  et  lex  obsequitur  desideriis.  Satis  enim  est 
pueritiae  ambitum  quem  licentia  fulcit,  horreri.  Chri- 
stus  militessuos  quos  in  persouam  ducis  attollat,  inter 
acics  quaerit  hostiles.  Adscitus  Ecclesiae,  pontificem 
actibus  implesti  antc  tempora  dignitatis.  Non  fuit 
advenabenignitas,  quae  naturae  innixa  radicibus,  de 
canoTlore  germen  ostendit.  Temporale  est  omne 
quod  fingitur:  perpctuum  quod  cum  aetate  mature- 
scit.  Xon.tibi  sacerdotium  rem  doni  credimus  eve- 
nisse,  sed  praemii.  Alius  vulgi  aura,  gratia  leuoci- 
nante,  commendatur  :  tibi  rigida  circa  culpabiles 
districlio  dedit  aflectum.  Manet  te  singularis   sapien- 


Christo,  cum   Patre  regnante  in  saecula  saeculorum.  ^  tia  :  quae  licet  generaliter  optanda  est,  tamen   existit 

in  magistro  necessaria.  Fustra  monitoris  personam 
suscipit,  qui  impacti  non  praevalet  aestimare  pondus 
officii  :  vilissimis  comparandus  est,  nisi  prsecellat 
scientia,  qui  est  honore  praestantior.  Dedit  tibi  api- 
cem  res  judicii,  non  favoris  ;  dignus  pontifice  amor 
est,  quemcensura  conciliat :  devenustat  institutionis 
genium,  qui  per  solam  gratiara  vult  placere.  Tu  bis 
conditus  et  formatus  coeli  beneficiis,  plusagendo  po- 
pulum  instituis,  quam  loquendo.  Illa  monita  disci- 
pulorum  conscientiam  eruderant,  quae  praebentur 
exemplo  :  sine  pudore  invitat  ad  inuocentiam,  qui 
illam  non  fuerit  ipse  sectatus.  Te  inter  secrela  pene- 
tralium  quasi  testem  metuunt,  qui  peccare  disponunt : 
nascentibus  culpis  metus,  et  reverentia  tua  negat  ef- 
fectum.  Qui  inter  exordia  occurrit  vitiis,   et  occasio- 


Amen. 

DICTIO  III. 

-  Data  Stephano  3  V.  S.  vicario  dicencla  Maximo 

episcopo 

SACHA    TliRTIA. 

Prodit  religiosac  votum  conscientiap  mens  Iaudibus 
devota  pontiiicum  :  assertio  iugenii  est,  Deo  obse- 
qucnlibus  mancipare  quod  loquimur.  In  quorum  prae- 
coniis  forte  augustus  sermo  vulget  imperitiam  :  ina- 
nisfestat  tamen,  si  abstineatur,  infantiam.  Quis  men- 
dicam  narrationem  a^stimet,  quara  vota  .locupletanl? 
Saq>e  in  facundiae  dotibus  pauper  inveuitur  vena 
praedicantis,  ete  diverso  thesaurus  cordis  irradiat  in 
egestate  verborum.  Qui  vice  Dei  judicat,  non  desi- 
derat  picta  colloquia,  sed  quae  infucatus   commeudat 

1  Patvisnostri  Laurentii]  Episcopi  Mediolanensis, 
quem  proinde  ut  metropolitanum  suura  patris  loco 
babebaut  Novaiienses.  Quod  vero  in  ejus  laudesdi- 
greJitur,  specimen  habet  priscte  episeoporum  inter 
se observaatiae  :  quorum  concionibus  si  quaudo  ad- 
eraut  aliarum  sedium  antistites,  aliquam  eorum  lau- 
dationem  iutexere  solebant.  Cujus  rei  obvia  suut  apud 
Graecos  et  Latinos  exempla.  Sed  illustre  Petri  Chry- 
sologi  sermone  C!G  in  Adelphum  episcopum. 

2  Diclio  data  S/ephano]  Dictionem  banc  Cresconius 
et  atia*  qnaedam  antiijuae  collectioues  inter  Symraachi 
papi.T  epistulas  numerant,  cum  inscriptione,  tanquam 
ad  Laurentium  episcopum  Mediolaneusem  scriptasil: 
quo  etiam  faclum,  ut  in  nupera  editione  Conciliorum 
caeteris  Synimachi  ejiistolis  inserta  sit,  errore  inani- 
festo  :  cum  Symmacho  minirae  congruat,  et  epistoia 
non  sil,  sed  oratio  :  quain  quidemad  Laurentium  re- 
ferri  non  patitur  allusio  ad  Maximi  vocabulura,  quam 


I) 


continet.  Dicta  igitur  est  Maxirao  episcopo  Ticinensi, 
Epiphanii  in  ea  sede  successori,  cui  postea  successit 
noster  Ennodius. 

3  V.  S.vicario]  Viri  spectabilis  notasadjeci  ex  ma- 
nuscriptis.  Hinc  enim  vicarianae  praefecturae  et  jam 
olim  proprius  fuerat  titulus,  etadhuc  erat  aevo  En- 
nodii.  Cassiodorus  lib.  m,  epist.  17  :  Spectabilem  vi- 
rumGemellum,  vicarium  prxfeclorum,  fide  nobis  et 
induslria  compertum. 

*  Te  sacrarum  judrx]  Comes  sacrarumlargitionum. 
IIujus  assessor  fuerat  Maximus,  ut  olim  Alypius  item 
ante episcopatum.  Sic  enim  Je  Alypio  scribit  D.  Au- 
gustinuslib.  vi  Confessionum,  cap.  10:  Romse  assi- 
debat  corniti  largilionum Italicarum;  et  lib.  vili, cap. 
6  :Mecumerat  Alypiusotiosusab  opere  jurisperitorum 
post  assessionem  tertiam,  exspectans  quibus  iterumcon- 
silia  vcnderet. 


271 


ENNODIl  EPISCOPI  TICINENSIS. 


nemlapsus  adimit,  et  concupiscentiae    purgat  aucto-  A  gium,  de  manu  factis  quod  nulla  possit  senectute  vio- 


rem.  Haec  beatitudini  tuse  quasi  strictim  pro  linguse 
mefe  commendatione  dedicavi.  Si  precibus  tuis  vitse 
successus  arriserit,  gestorum  tuorum  plena  me  rela- 
tione  consecrabo  :  ut  quse  universis  nota  sunt,  man- 
suris  in  posterum  litteris,  quatenus  gaudeat  aetas  se- 
cutura,  serventur. 

DICTIO  IV. 
1  In  dedicaiione  missa  Maximo  episcopo. 

SACRA    QUARTA. 

Nunquam  pauper  vena  timeatur  ingenii,  ubi  dives 
est  causa  dicendi.  Transit  hominem,  'quotiens  ccele- 
stibis  militat  mens  nostra  culturis  ;  nec  in  angustum 
redigiturnarrationis  exilitas,  siopifici  suoobsequium 
referat  narraturus.  Potest  enimlinguam  facundiae  do- 
tibus  ornare  qui  contulit,etdareverbis  geniun»  quem 
fatemur  dedisse  sermonem.  Nam  propbetici  dudum 
maciem  juvit  eloquii,  dum  ad  perfectam  magistri 
eloquentiam  et  fortissimi  ruonitoris  tubam  imbecilla 
Moysi  erigeretur  infantia  :  qui  nullis  gradibus  dum 
peritiam  meditatur  efiloruit,  nec  per  aetatis  alicujus 
scientiam  ad  messem  perfectionis  ascendit  :  qui  diu 
militem  infabricato  portavit  ingenio  :  ofticium  ducis 
jussus  arripere,  quia  verecuude  renuit,  constanter 
implevit.  Sic  nosdedicationis  festa  celebrantes,,  inter 
spiritalis  laetitiae  bona  preestolamur  gratiam,  dum  pa- 
remus.  Absit  formido  debilis  :  removeatur  liducia 
inaniter  concepta  per  studium.  Nos  de  humanae  per- 
fectionis  schemate  nec  pra?sumimus  aliqnid,  nec  ti- 


B 


iari.  Occasum  enira  Deo  oblata  non  sentiunt  :  nec  ad 
vetustatem  treraulam  pietate  fulta  mittuntur:  stat 
soliditas  machime,  quam  Christus  ingrcditur  :  etori- 
giuariaj  oblita  fragilitatis,  adipiscitur  de  possessore 
virtutem.  Tecta  vilia  de  consecrantis  nobilitate  de- 
corantur,  dum  rei  caducae  pretium  tribuitur  habere 
de  Domino.  Tu  autem,  frater  sanctissime,  hujus 
oblator  aedificii,  de  mercedis  retributione  gratnlare. 
Nescit  spes  titubare,  cui  bonae  fructus  promittitur 
actionis  :  ab  exercitio  descenditretributionum  fiducia, 
nec  ullo  nutat  incerto  qui  laudanda  meditatur. 
DICTIO  V. 
2  Incipieniis  episcopi. 

SACRA    QUIXTA. 

Par  qnidem  discipulis  iucipiens  magister  est,  et 
inter  exordia  doctor  nulla  est  ab  auditoribus  sorte 
sublimior  :  expertis  honor  debetur  ingeniis  :  vix  me- 
diocrem  cultum  exigunt  non  probati.  I>Ia  sunt  vera 
praeconia,  quae  longus  sudor  elicuit  :  blandimentum 
est,  nonjudicium,  quotiens  laborem  gloria  ingesta 
praecesserit.  Inter  maculas  numeret,  quoscunque 
triumphos  ante  discussionem  carapi  miles  acquiret. 
Qui  properatis  subeunt  Olympiaca  bella  vestigiis. 
Nunquid  eisante  consumraationem  certaminis  suppe- 
tit  spes  coronae?  dicente  Apostolo  :  Non  coronatar, 
nisiqui  legitime  certaverit  (II  Tim.  n,  o).  Ecce  nec 
illos  decet  ante  meritum  praedicatio,  a  quibus  juste 
poscitur  post  laborem.  Nostrae  diverso  prulixo  distat 


memus.  Deinde  quis  in  beati  Joannisprophetae  cujus  q  calle  conditio  :  quibus    tantum    decerpitur    de  fruge 


templum  hoc  sanctificavit  ingressus,vel  m.ula  dubitet 
ora  laxari?  cujus  senior  gratia,  quam  natura,  dum 
ante  lucis  ingressum  pii  vatis  implesset  officium,  li- 
men  vitae  hujus  virtute  signavit.  Nam  uno  eodemque 
tempore,  et  matrem  fecunditate  nobilem  fecit  et  in- 
ofliciosa  genitoris  labia  in  loquelam  pristinam  usu 
reraeante  commovit.  Nemo  Joannem  nomiuans, 
post  exempli  praecedentis  miracula,  pristinam  linguae 
habiturum  se  suspicetur  imperitiam.  Post  sacratissi- 
mum  Zachariam  cujus  faucibus  eliminata  per  istud 
vocabulum  remeavit  humanitas,  ab  universis  jure 
creditur  Joannes  apostolus  clavis.esse  ^verborum.  In 
hujus  comitatu  Autoninus,  velusti  heros  saeculi,  et 
beatissimi  Cassiani  juucta  claritudo,  faciunt  de  sede 


innocentioc,  quantum  accesserit  de  favore.  Nam  sicut 
positi  in  tirociniis  aestimamus,  plenum  necessitatis 
et  periculi  iter  est,  in  quo  et  sectanda  est  vita  lau- 
dabilis,  et  fit  probris  uberrima,  si  desideret  ab  hu- 
manitate  laudari.  Actionostra,  si  de  bonis  suis  fuerit 
elata,  sordescet,  protestantibus  divinis  eloquiis  :  Qui 
vos  laudanf,seducu?itvos,  et subvertuntsemilas  pedum 
vestrorum  (Isai.  ni,  12).  Splendorem  pontilicis  res, 
non  lingua  testetur  :  plus  lucet  claritas  hujus  oflicii 
veritatis  indicio  quam  loquelae.  Ecce  cernitis  qaam 
tuta  sit  causa  subjecti,  et  quamlis  discriminibus  so- 
ciata  praepositi.  Munia  mea  plus  poteritis  fulcire  ge- 
mitibus,  quam  clamore.  Nemo  quod  auribus  lenoci- 
natnr,  credat  eximium  :  sermo    noster,    nisi  animse 


sacramentum,  de   terrena  habitatione    coeleste  colle-  q  medetur,  abjectus  est.  Illum  praeferte,  qui    spiiitali 


Dictio  in  dedicatione  missa  Maximo}  Eidem  epi- 
scopo  Ticineusi,  qui  synodo  absolutionis  Symma- 
chi  cum  ca>teris  interfuit  et  subscripsit.  Superior  ora- 
tio  Maximo  dicta  fuit  :  hacc  a  Maxirao,  cum  dedicare- 
tur  basilica  S.  Joannis  Baptistffi,  quem  novo  exemplo 
apostolum  quoque  nominat  :  nt  prodromum  nempe, 
missumque  anteChristi  Domini  adventum  :  quo  modo 
et  proj)hetas  in  Apologetico  dixit,  quiaet  ipsi  missi 
sunt,  apostolos  posse  nuncupari.  Verum  a?des  illa 
non  solum  Joannis  Baptistae,  sed  Antonini  etiam  et 
Cassiani  titulo  dedicata. 

-  Dictio  incipientis  episcopi]  Incertum  est  an  con- 
cione  hac  usus  sit  Ennodius  ipse,  cnm  episcopus 
creatus  est,  an,  quod  potius  reor,  formulam  aliis 
scripserit  qua  in  episcopatus  auspiciis  uterentur.  Cav 
terum  de  Ennodii  cathedra  longa  refutatione  non 
eget,   quod  a  Bernado  Sacco   in    Historia  Ticinensi 


lih.  vin,  cap.  I,  scriptum  est,  Hnnodium  anno  Chri- 
sti  iflO  sedere  coepisse.  Qui  enini  potuit  illo  anno 
episcopus  creari,  qui  anno  proxime  antecedente  quo 
Italiam  ingressus  cst  Tlieodericus,  sedecim  tantum 
erat  annorum?  aut  quomodo  imponi  tum  potuit  ca- 
thedrae  Ticinensi,  quam  adhuc  regebatet  aliquot  post 
•annisrexil  Kpiphanius,  ac  post  Epiphanium  Maxi- 
musqucm  synodo  palmari  interfuisse  monuimus? 
Certe  et  in  Apologia  pro  synodOj  et  in  omnibusepi- 
stolis  quas  toto  Symnr.uhi  ponlificatu  scripsit,  non 
ampiiusse  quam  diaconum  appellat  I  nnodius.Quare 
certius  videtur,  quod  alii  censent,  Hormisda:  tcmpo- 
ribus  ad  eam  dignitatem  evectum  fnisse.Sed  cura  de 
anno  initi  episcopatus  nt>n  liqueat,  de  Qneconstat  ex 
consule  qui  Ennodii  epitaphio  ascriptus  est,  incidisse 
in  annum  521. 


!73 


DICTIONES. 


274 


falce  sentibus  purgat  interna.  Tunc  prctiosum  pasto-  A  pli  ;  eo  circa  nos  eris  bonorum  largitione  clcmentior, 


ris  diadema  est,  quando  suasioni  ejus  grex  ecclesia- 
llicus,  dum  ad  probitatem  graditur,  noti  reptignat. 
lile  sine  fuco  monitorcm  etferiato  ore  diligit,  quiejus 
inslituta  sectatur.  Additur  quod  imperitia  nostra  ju- 
slam  sustinet  de  ipsa  novilatc  formidinem  :  qui  nuper 
de  ovilibus  ad  custodiam  prseparati,  assuescimua  de 
universorum  iieri  neccssitate  suspecli;  et  cui  vix  fuit 
[iro  ?e  iida  cautio,  susci j»i t  ofticium  cuncta  metuentis. 
Scimus  quantum  erit  linmilior  famulanlibus,  qui  ad 
religiosum  vocatur  imperium.  Necesse  cst  ut  etiam 
extremae  conditionis  personis  obtemperet.  cui  immi- 
Det  sic  jubere.  Ait  enira  doctor  genlium  :  Omnibus 
unia  faclussum,  ul omnes  acquirerem  [I  Cor.  ix,  22). 


quo  substantia  nostra  facta  est  de  peccati  fasce  pro- 
clivior.  Da,  bone  imperator,  dignam  tua  electiono 
virtutem  :  quia  sub  pio  principe  nulla  militem  deco- 
lorat  abjeclio  :  per  Dominum  nostrum  Jesum  Cbri- 
slum. 

DICTIO  VI. 
1  be  hxrelicis  et  synodo. 

SACRA  SEXTA. 

Pro  ratione  solvendum  est  quod  pro  ratione  tacui- 
mus :  nam  ut  pateat  et  lingoae  nostrae  oflicia  et  si- 
lentium  ordinatis  servisse  temporibus,  iide  bortante 
in  oflicium  sermonis  erumpimus.  Idem  enim  est  su- 
pervacue  loqui  quod  necessarie  non  locutum,  dicente 


Modo  Divinitatis  operatio  adsit  muneri  suo,  et  quem  r>  enim  Apostolo  :  Vx  mihi  est,  si  non  evangelizavero 
diguum  apicc  tanto  non  invenit,  eflicial. 


PBECATIO    MISSARUH. 

Dignum  et  justum  est.  Vere  dignum  est,  ut  inter 
exordia  dignilatis  tibi  principiorum  Domino  suppli- 
cemas,  qui  mundiipsius  in  novam  lucem  prodeuntis 
infantiam,  quanto  bonorum  tuorum  secreto  orditus 
es,  tanta  poteutiee  virtute  solidasti.  Stabat  in  admi- 
ratione  sui  tenera  orbis  iucboatio,  et  pene  decoris 
proprii  concussa  stupore  titubabat ;  anle  agnitionem 
ordiuis  solam  sortita  de  auctore  substantiam  ;  requi- 
rens  quo  esset  rotanda  lux  attributa  moderamine; 
qualem  iinem  diei  tempus  exciperet,  si  per  assiduos 
semper  renasceretur  occasus  :  si  nox  mundum  fuscis 
ambitura  complexibus,  quasi  rem  origiuariam  peren- 


(/  Cor.  xi,  Ifi)  ;  et  alibi  :  Tempus  iacendi  (Eccle.  m, 
7)  ;  nos  preecipue  quos  praclati  caeteris  hortatur  pon- 
dus  obsequii,  decet  aut  bona  facientes  elevare,  aut 
mala  comprimere.  Et  quidem  vos  docere  non  aliud 
est  quam  stimulos  admovisse  calcaribus :  nam  quod 
ex  proposito  facitis,  superbi  sumus,  si  nostris  deben- 
dum  credimus  institutis  :  sed  qui  bona  studia  probat, 
ampliticat.  Stat  apud  conscientias  vestras  quanla  Ne- 
storius  et  Eutycbes,  gemina  diabolicae  informationis 
ostenta,  diu  castam  Ecclesiarum  Orientalium  disci- 
pliuam  perlidiae  fornicatione  corruperint,  qui  juxta 
Aposloli  sententiam  :  Dilectionem  veritatis  non  rece- 
perunt,  ut  salvi  fierent  et  ideo  misit  illis  Deus  opera- 
tionem  erroris,  ut  crederent  mendacio  (I  Thess.  n,  10)  : 


niter  non  teueret.  In  boc  ambiguo,  ut  certis  famula-  C  dum   per  subripieutem  scundali  occasionem  Cbristi 


rcnturperlongumconfusatemporibus,  Deinostriexsti- 
tit  lex  voluntas.  Omnis  dispensatio  statutis  praefixa  li- 
mitibustanlum  potuit,  quantum  praestitit  qui  creavit. 
Sic  nos,  pie  opifex,  inter  sacerdotalis  tituli  auspicia, 
sole  couversalionis  irradia  :  per  sudum  de  meritis 
nostris  fulgeat  dies  officii :  nulla  subreptione,  nullis 
diaboli  blaudimentis  pcreat  quod  vocamur :  nou  li- 
ceat  admisisse,  quod  non  decet :  recti  studium,  te- 
imperante,  transeat  in  uaturam  :  adsit  muniis  nostris 
aequalis  operatio  :  composita  servitute  beatum  cre- 
scat  imperium,  nec  subjaceat  moribus,  qui  praeminet 
diguitate :  per  Dominum   nostrum  Jesum  Cbristum. 

ORATIO    ANTE    MISSAM. 

Collator   bonorum  Deus,  cui  effectus  in  voto  est : 


milites  ille  contentionum  campus  examinat :  sicut 
scriptum  est :  Oportet  esse  ceriamina  ut  probaii  ma- 
nifestifiani  (I  Cor.  ix,  19).  Apud  quem  [Chalcedonen- 
sis  non  vivit  commemoratio  veneranda  concilii,  in 
quo  Dioscorus  cum  sectatoribus  suis  stylo  piae  di- 
strictiouis  addictus  est,  et  sanctae  memoriae  Flaviani 
adoranda  monimenta  exsultans  Constantinopolitana 
civitas  recepit,  cujus  jam  pridem  firmaverant  ccele- 
stia  decreta  sententiam  ?  s  Ubi  gentium  Timotbeus 
ignoratur,  qui  propter  suscipiendae  [an  suspiciendae) 
recordationis  Proterii  ceedem  fieri  plus  quam  patri- 
cida  non  horruit?  Nam  sacri  persecutione  pontilicis, 
et  genera  criminum  vicit  et  nomina. 3  Scitur  Petrus, 
et  Cyrus,  et  Timotheus,    qui   dum   jacenti  manum 


qui   de   m.idio  populi   Moysen  iu  prophetee  persona  ^  Dioscoro   porrigunt,   corruerunt :   hi  de  preecessore 

suo  et  studiorum  hcereditatem  adepti  sunt  et  ruinae. 
Proinde,  fratres,  manentem  in  supernis  patrum,  et 
adhrorentem  beato  Petro  tenete  sententiam  :  quianos 
muudae  Ecclesiae  et  non  habentis  maculam  optamus 
unitatem  (Ephes  .  v,  27).  Patienter  sufferre  non  pos- 
sumus  vana  in  Christum  nostrum  et  blasnhema  ru- 
ctantes  :   scimus  qui  in  putribus  membris  non  utitur 

2  Ubi  genlium  Timolheus]  /Elurus  cognomento, 
Alexandriee  sedis,  ceeso  Proterio  qui  in  Dioscori  lo- 
cum  sutfectus  fuerat,  insessor :  de  quo  Liberatus 
diac.  cap.  15  Breviarii. 

5  Scitur  Pelrus]  Petrus  Moggus  yEluri  successor, 
et  Dioscorianae  factionis  prancipuus  incentor  ac  signi- 
fer :  qui  expuncto  ex  diptychis  nomine  Proterii  et 
Timothei  catholici,  Dioscori  et  ./Eluri  nomen  inscri- 
psit.  ut  narrat  idem  Liberatus  cap.  18. 


dedicasli :  nam  dum  queritur  de  imbecillitate,  te  au- 
ctore  convaluit :  sumpsit  meritum  pontilicis,  dum 
justus  sui  arbiter  se  vociferat  nil  mereri,  cui  apicem 
actione  sublimem  conciiiavit  humilitas:  da  parem 
noslris  exordiis  gratiam,  quia  propensiorem  deberi 
actibus  declaramus  offensatn.  Non  sunt  iuusitata  quee 
poscimus  :  beniguitas  tua  testimonio  tenetur  exem- 

1  Diciio  de  hseresibus  Orienlalium]  Lemma  dictionis 
nou  est  Ennodii :  nam  in  veteribus;  libris  est  anepi- 
grapha,  prsetixis  tantum  his  verbis,  in  Ciiiusti  no- 
mi.ne.  ln  ea  porro  nibil  npparet  unde  ab  Ennodio 
potius  quam  ab  alio  quopiam  episcopo  dicta  suspice- 
mur.  Sed  digna  est  prorsus  optimi  cujuscjue  antistitis 
studio,  ut  suos  ab  hseresum  coutagioue  avocet,  atque 
in  orthodoxa  et  Pet.ro  seu  sedi  apostolicee  adheerente 
doctrina  contineat. 


275 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


276 


ferri  medicina,  serpentibus  morbis  praestat  obsequia  : 
nam  nisi  secentur  tabefacta,  contaminant.  Pacifica 
est  cum  bis  qui  rectum  nituntur  impugnare,  congres- 
sio  :  quis  a  bellis  talibus  timoris  revocetur  obstaculo, 
de  quibus  vitali  possit  morte  gaudere  ?  quibus  mundi 
bujus  potentibus,  vcl  si  minentur,  acquiescendum 
credimus,  quando  aliud  imperat  qui  regna  modera- 
tur?  dicente  Apostolo  :  Non  sunt  condignx  fassiones 
hujus  mundi  ad  supercenturam  gloriam,  quse  revelabi- 
tur  in  nobis  (Rom,  vin,  18)  Fluxa  ecclesiasticorum 
corda  aut  turbant  quse  in  praesenti  vita  sunt,  aut  de- 
lectant :  quibus  '  Acacius  qui  diro  diaboli  a  sententia 
sua  motus  imperio,  erubuit  diu  propuguatorem  se 
fuisse  veritatis ;  et  clari  deserens  ornamenta  certa- 
minis,  triumphum  suum  quem  ?ub  Basilisco  pio  su- 
dore  meruerat,  debellavit :  qui  solis  prasmiis  suis 
pene  tempore  adeptionis  invidet,  spem  bonorum  fru- 
ctuum  perfidiae  falce  succidens.  Gravius  enim  est, 
degustata  bona  quam  intacta  calcasse.  Nibil  defensio- 
nis  superest  bomini,  post  dulcem  justitiae  saporem, 
ad  mortifera  scbismatum  venena  redeunti.  De  bis 
quae  praefati  sumus  natum  est,  quod  in  Constantino- 
politana  nuper  Ecclesia  fertur  admissum.  Inde  pati- 
mur  sine  vocis  usura  tristitiam  :  qui  enim  oblatis 
remediis  non  obediunt,  merito  nibil  consolalionis 
tempore  quo  premuntur,  babuerunt. 

DICTIO  VII. 

In     dedicatione  audiiorii  quando  ad  forum  translaiio 

facta  est. 

SCHOLASTICA    PRIMA. 

Ut  campus  militem,  mare  navitas,  fora  causidi- 
cum,  sollicitant  incerta  raptorem,  ita  auditoria  lin- 
guas  exercent.  Nam  quae  malum  ratio  suadebit  silen- 
tium  in  loco  in  quo  sunt  praemia  constituta  verborum? 
ubi  orationis  palma,  si  hie  gratia  taciturnitatis?  Bene 
solvuntur  sudoris  pretia,  ubi  sunt  templa  victoria? : 
bene  effugatur  servitus  inter  atria  libertatis.  Vincta 
bic  ora  teneat  mens  captiva  :  non  agnoscit  fjrum 
Romanipopuli,  non  liberalis  eruditionis  gymnasium, 
qui  adbuc  quasi  in  secessibus  conticescit.  Sint  muta 
forle  diversoria  :  bic  nibil  est  tam  familiare  quam 
pompa  dicendi.  Fescenninos  sales  hymenaeis  dare 
genium  consuetse  professionis  plausus  hortalur : 
eriguntur  lituis  bellatores :  virtute  debiles  gravis 
buccinarum  cantus  attollit:  data  sunt  universis  ami- 
ca  incitamenta  prnpositis.  Quid  ego  faciam,  docto- 
rum  optime,  te  loquente?  si  infabricata  verba  intra 
verecundum  penetrale  contineam,  instiluti  me  esse 
similis  non  agnoscas.  Amicitiarum  religionem  in 
gratia  parcus  offendam,  si  nec  translationis  festa, 
nec  debiUe   tibi  laudis   munus  ex-olvero.   Salve  er- 

1  Acacius]  EpiscopusConstantinopolitanus,  qni  pri- 
mum  quidem  pro  synodi  defensione  adversus  Petrum 
Moggum  stetit,  auctorque  Basilisco  fuit,  ut  edictum 
quod  adveisus  illam  scripserat, revocaret,  ut  ex  Za- 
cbaria  rbetore  tradit  Evagrius  lib.  iii  Hist.  eccle-ia- 
sticae,  cap.  7.  Post  hccc,  mutato  levissima,  ut  Libe- 
ratus  cap.  17  notat,  ex  causa  consilio,  Pelro  Moggo, 
quem  antea  datnnarat,  favere  ca^pit,  gravissimeeque 
et  molestissimse  in  Ecclesia  perturbatiouisauctor  fuit, 
quac  post  ipsius  etiam  mortem    dintissime  desaeviit. 


A  go,  nutritor  profectuum,  fax  et  splendor  ingenui- 
tatis  :  qui  nobilia  germina  laboriosis  purgando  sar- 
culis  in  fructibus  facis  agnosci :  qui  in  cano  flore  no- 
vello?  posteritatis,  quantum  borreis  paretur,  osten- 
dis  :  qui  de  ferarum  cubilibus  et  bubonum  habitacu- 
lis  ad  fora  nos  revocas,  unde  majores  pene  jam  longa 
aetate  discesserant.  Non  enim  patent  eruditis  loca 
ista,  quibus  scientiam  non  primoribus  labris  ipsa 
contulerint.  Cujus  enim  tuba  cognoscitur  eloquii, 
nisi  cujus  puer.lia  innotuerint  rudimenta  sermonum? 
Tibi  ergo  debentur  haec  beneficia,  quod  citaturus 
reum  causidicus  inter  atria  jam  probata  dictio- 
nem  metuendus  incipiet.  Tibi  spes  unica  honestce 
professionis  ascribenda,  quod  nobilitas  decursis 
fcrevi  temnoribus  liberali   sudore  placitura  est.  Sed 

"  quo  me  ignarum  virium  tui  rapit  affectio,  narrationis 
pelagus  non  pendentem  ?  sufficit  in  loci  amici  et  diei 
celebritate  vota  testatum.  Ad  vos  revertor,  quibus  pa- 
terna  conventus  affectione  vocem  debeo  commonen- 
tis.  Reddite  vos  studendo  origini,  reddite  natalibus 
lectioue  :  naturae  lucem  jubar  dictionis  ostendat : 
multiplicate  suffectu  scientiae  parentum  titulos  :  or- 
nate  eruditione  decora  majorum.  Fulvi  nobilitatem 
me'alli  nisi  ad  unguem  manus  ducat  artificis,  mater- 
nis  pene  hcbetatur  tenebris :  et  si  non  magistra  po- 
litione  venustetur,  nihil  ei  prodest  sublimitas  quam 
vena  concesserit.  Adjuvatur  quidem  doctoris  instan- 
tia  dotibus  sanguinis  mundioris  ;  sed  nisi  limata  uon 
rutilant  illa  quae  se  erigunt  praerogativa  nascendi. 

q  Iucrementum  rusticum  matris  mammas  inter  sulcos 
evacuat ;  et  per  pascua  pecus  agere,  dum  ab  uberi- 
bus  pendet,  assuescit :  patris  brachiis,  dum  juven- 
cos  fatigat,  adjungitur:  prensat  dexteram  grandia 
terris  semina  committentem;  et  sudorem  originis 
suae  in  ipso  lucis  limine  meditatur.  Quid  vos  faciatis 
quos  liberalibus  pepererunt  matres  optima?  discipli- 
nis  ?  peregrinandum  vobis  est  agermine  ditiori,  nisi 
vos  nobiles  instituta  'monstraverint.  Habetis  praevium 
eloquentiie  morumque  doctorem  :  currite  prosapiae 
stimulis  incitati,  et  cum  vos  ad  agonem  prapmia  pro- 
missa  perduxeriut,  mei  meminisse  dignamini :  quia 
sunt  quae  a  vobis  post  coelestem  retributionem  suf- 
fragia  hortator  accipiat.  Haec  sunt,  quae  vos  nostris 
licuit  vocibus    admoneri.   Vos   diligontiam    pectoris 

p,  mei  expendite  consideratione  verborum :  non  phale- 
ratus  sermo,  non  illecebrosa  tanlum  et  depicta  fucis 
narratio  delectet :  quaerite  apud  me  non  blanda,  sed 
necessaria  ;  non  deliciosa,  sed  fortia.  Nunquid  juvat 
pompam  texere  praecepta  daturum  ?  qui  probari  non 
magis  sensibus  quara  ^ermone  disponit,  affectum 
monitoris   evacuat.  Pondetibus  oraetur  dictio  casti- 

5  In  dedicatione  auditorii)  De  Romanae  scholae  au- 
ditorio  sermo  est.  Translatioms  festa  vocat,  cum  ex 
pristinis  sedibus  ad  forum  schola  migravit,  ut  ibi 
ludicrae  exeratationes  iierent,  ubi  seriae  causi>  . 
bantur.  Sed  quodnam  in  forum  fuerit  non  expli 
cum  in  diversis  olim  declamasse  rbetores  legantur. 
De  Trajano  licet  conjicere  ex  iis  quae  Fortunatus 
scribit  de  poemalis  illic  ipsius  aetate  recitatis  lib.  m, 
epist.  21. 


277 


DICTIONES. 


278 


gantis  :  lancem  in  exhortatione  teneat,  qui  gestit  A  agricoloc  ligonibus  scripserint,  triticeam  messem  pa- 
audiri.  Instittuor  virtutis  plausua  exeludat:  beno  liurns  superabit  et  lolium.  Munus  Palladium  et  cana 
morala  oratio  imperat  quod  suadet.  HfflC  si  explicare  neraora  baccis  plurimis  cultura  locupletat.  Iudia 
neqneo  facullate  dicendi,  amare  tainen  didici  consi-  niullo  sudore  quo  se  j.tctat  bebenura  nulrit.  Sabasi 
deratione  propositi  et  leotione  cunsilii.  Pars  qusdam      virga  cespitis  manu  cessante  ,non  proflcit.  [ndnstria 


probitatis  est,  si  iinplere  nequeas,  nosse  meiiora. 
Sequi\ur  examinatam  intentionem  effectua  operis  : 
proximus  raagistro  est,  qui  diligit  ornamenta  doctri- 
qsr.  Deus  tamen  voti  se  coraiiera  jungat :  et  quod 
novellis  pneceplor  cominendo  cespitibus,  in  pumis 
tanquam  de  hffireditaria  posdessione  decerpara. 

DICTJO  VIII. 

Prxfatio  '  dicta  Lupicino,  quando  in  auditorio  tradi- 

tus  est  Deuterio  V.  S. 

SCHOLASTICA    SECUNBA. 

Quotieus  amumi  flosculus,  aut  messis  cassise  per 
depraedationein  lascivi  pollicis  viduautur,  et  ad  do- 
tera  manuura  humauarura  nobile  gerraen  adjuugitur, 
raeritura  cespitis  odore  signiflcat,  et  naturse  geniuni 
prima  visione  testatur:  ocoullari  se  non  patitur  fe- 
iura  sublirais  :  decus  clari  sanguinis  non  tenetur  abs- 
condito :  vox  niundae  originis  licet  iu  recessibus, 
semper  auditur.  Sed  quamvis  ita  se  res  babeaut, 
humanitatis  interest,  non  taeere  quod  geslias  :  pa- 
ruin  suscipit  oneris,  qui  quod  scil  amore  dignum 
esse,  coraraendat :  feritatis  maculam  non  evitat,  qui 
dou  featiuat  asserere,  quod  raeritis  novit  esse  placi- 
turum.  Diem  laudare  abnuat?  attollere  solis  ra- 
dios  quis   raetuat  qualibet  uocte  serniuuura  ?  si  the- 


B 


fecit,  quod  Praestaueis  rosas  dumeta  pepereruut; 
quas  de  spinis,  ceu  terrea  sidera,  labor  ezigit.  Felix 
est  operantis  instantia,  quotiens  glebis  uberibus  ma- 

nus  adbibetur.  Tunc  fessa  brachia  succo  eifusae  vale- 
tudinis  intumescunt,  quaudo  integrum  fenua  rurico- 

lis  arva  dissolvunl  :  nascitur  exercitii  desideriura  de 
fertilitate  telluris  :  vomeribus  agendnm  est,  ut  per 
paimitea  exuberet  dos  auturani.  Nuuquam  spumau- 
tia  labris  musta  meruit,  nisi  qui  vitium  luxuriem 
curva  falce  resecavit  :  et  in  diversis  cultibus  plus 
quam  vini  acciperet,  liquoris  efFudit.  Talis  est  na- 
tura  mortaliura  :  rite  comparantur  arbustis  rudi- 
ineula  parvulorura.  Quos  postquam  parentum  solli- 
citudo  a  matris  radice  decerpsit,  providendum  est 
cui  solo  juxla  vota  commendet.  Post  deliberationera 
doctoribus  jura  nostra  transcribimus.  Tunc  fiunt  in- 
stitutione  vestri,  quos  nobis  natura  concesserit : 
tunc  incipit  sibi  tautum  studiorum  lima  viudicare: 
quautum  origo  vix  praevalet.  Peue  enim  non  inju- 
rium  est,  vinci  prosapiem  collatione  doctrinae  ;  quia 
patris  ofliciuin  habet  luxuriem  comitem  ;  pra?cepto- 
ris,  sollicitudinem  :  genitor  fit  deliciis,  institutor  la- 
bonbus  :  libertatem  origo  tribuit,  dignum  Ubertate 
raonilor  facit.  Ergo  magis  vestrum  est,   quod  lauda- 


mati  obsequium  prsestat  oratio,  ab   ipso  suscipit  di-  c  tur  in  homine  :   nemo    enim,   si  desit  testimonium 


guitatem.  Proprii  ergo  macie  non  turberis  iugenii, 
quando  eloquii  vilitas  pretio  susceptae  dictiouis  ele- 
vatur  :  erigere  raens  fasce  depressa  imperttiae  :  dex- 
tera  impacti  oueris  sublevaris.  Sed  cur  longis  invol- 
vimur  ?  Prsesenti  adolesceutulo  militat  praefata  narra- 
lio,  quera  rediturum  ad  proavos,  uon  denuntiatione 


facundiae,  poterit  praedicare  quod  nascimur.  Splen- 
dorem  familiae  prodit  lingua,  quam  tribuilis :  fit 
prseco  generis,  magistri  benefkium  :  ineruditata  no- 
bilitas  oceleste  munus  abjurat.  Adstringite  ergo  arc- 
tioribus  vinculis  per  aetatem  erratici  palmitis  lapsus: 
sine  sobole  ramos  ferro  castiga  :  novellum  cespitem 


augurum,  sed  post  Deum  fultus  spe  mihi  vestrae  per-      fotu   quo    cuncta     fructificare   soles,    attolle.    Habet 


feciionis  spondeo  :  nec  futurum  ambigo,  splendorem 
te  iste  suorum  posse  reddere,  quem  aliis  contulisti. 
Potest  enim  facile  veterura  decora  suscitare,  cui  fas 
est  nova  construere.  Non  credas  haec  esse  solius  in- 
citaraenta  facundiae.  Tibi  uui  concessum  est,  clarita- 
tem  aut  dare,  aut  reparare  majorura.  Stant  ante 
oculos  tuos  non  anuosa  pueri  raonunienta,  sed  re- 


adolescens  noster,  quodcunque  de  suis  respexit, 
quod  sequatur  :  nobis  crede,  actus  tot  stimulis  per- 
volat,  quolibet  scieutiae  fuerit  aequor  ingressus  :  fo- 
dietur  prosapiee  suee  calcaribus :  per  tot  ordines  ni- 
hil  nisi  quod  ad  litteras  invitat,  invenit.  Stat  ecce 
ante  te  parvulus  noster  felicibus  initiandus  auspi- 
ciis :  et  sicut  justi  hostia  devolionem  sacerdotis  ex- 


centia.   Periliam  tuam   Firminus  et  Licerius,  aetatis  ^  postulat.  Palernam  conveuit  ore  pietatem,  ut  quali- 

bet  oratione  coustitutam  in  vitae  limiue  commendet 
infantiam,  quam  de  pareutibus  non  serraone  exigit, 
sed  quid  desideret  error  ostendit  ;  cogimur  subve- 
nire  in  necessitate  parvuli,  quam  formido  nianife- 
stat.  Sponde  tuis  adolescentule  *  digne  primordiis  : 
spem  solidam  de  tua  perfectione  coucipimus  :  bonum 
ingenium  doctori  optimo  manciparaus.  Sacri  jam  ru- 
dimenta  venerare  collegii :  ad  Latiaris  curiae  proQ- 
ciunt  sidera,  quos  vides  scintillis  modicis  futurum 
lumen   ostendere.    Hoc  avos  dixisse   sufficiat :   mihi 


suse  sidera,  hac  vuce  conveniunt.  Suscipe,  doctis- 
sirae  homiuum,  utriusque  plantam  familiae,  et  cul- 
raura  iu  quo  gravidas  aristas  pjrias  secuudus  at- 
tenJe.  Scalpe  sarculis  ubereui  terrara,  quae  si  nostri 
est  gerraiuis  tibula,  fit  tuis  profecto  labunbus  re- 
sponsura.  Doeeiido  libru  adulescere  raaritata  planta- 
na :  novelli  deutibus  virgulti  fructura  surculi  melio- 
ris  accommoda :  veniat  pomorum  successus,  dum 
ore  tenero  sublimtor  ab  illo  te  docente  planta  mnr- 
detur :  quia  nisi   edomitam  terram  terque  et  quater 

1  Prwfatio  dicta  Lupicino]  Lupicinum  Euprepiae 
sororis  Enuodii  iiliuui  fuisse  nos  epistolae  docuerunt : 
hic  utrunique  ejus  avum  prodit,  Firminum  et  Lice- 
rium  a  quibus  et  cognoraina  de  more  sumpsit :  nam 
Flavius  Licerius   Firminus  Lupicinus  appellatus  est : 


quod   quidem  ex  Vaticauo  codice  Commentariorum 
Julti    Caisaris    dicficimus,    in    quo    ad    libri    calr.em 
ascriptum  erat  :  Julius  Celsus  Constantinus  legi.  Fla- 
vius  Licerius  Firminus  Lupicinus  legi. 
*  Forte  digna. 


279 


ENNODll  EPISCOPI  TICINENSIS 


280 


remanet  stricta  insinuatio.  Propiuquum  ad  te  con-  A  eypendere  origine  serpentis  rivuli,  qui  scalpente  ad 


sanguineus,  orbum  parentibus  religiosus  exliibui. 
Quae  res  mibi  affectum  pueri  faciant,  jam  tenetis.  Si 
necessitudo  respicitur,  liber  ab  amore  esse  non  pos- 
sum  :  si  pietas  amica  proposito,  nostri  fiunt  filii  qui 
parentum  suorum  preesidio  denudantur.  Unum  ergo 
vinculum,  venit  a  prosapie  :  alio  nos  adstringit  offi- 
cium.  Respice,  venerabilis  magister,  tot  pro  isto 
supplices  manus,  et  in  spe  parvuli  majores  ejus,  me 
Leque  considera.  Genus  est  singulare  laudis  in  docto- 
ribus,  discipuli  eruditio.  Acbillis  lingua  Cbiron  in- 
notuit ;  fecit  sequacis  meritum  opinionem  illius  plus 
amari,  cujus  per  se  forte  facundia  in  lucem  non  po- 
tuisset  exire.  Maro  vester  tantis  institutores  suos 
commendavit,  quantis  ipse  notus  est  :  et  certe  illos 
per  merita  sua  fama  non  prodidit.  Hieronymus  no- 
ster,  nisi  praeceptorem  suum  Gregorium  diceret,  illo 
melior  censeretur  :  sed  illi  applicanda  sunt  bona  no- 
minati,  a  quo  sumpsisse  videntur  originem.  In 
summa,  ut  dixi,  coelum  pulsat  magistri  opinio  perfe- 
ctione  discipuli.  Apud  scientem  rerum  non  objicio 
oblivionem,  quia  nota  commemoro  :  avara  sunt  vota 
diligentum.  Deum  precor,  ut  studiis  vestris  gratiam 
^uam  comitem  jungat,  ut  quos  a  me  limandos  acce- 
pisti,  doctissimos  reddas :  et  illorum  eruditio  vestra 
quidem  gloria,  sed  meum  efficiatur  obsequium. 
DICTIO  IX. 
iPraefatio  quando  Aralor  auditorium  ingressus  est. 

SCHOLASTICA  TEUTIA. 


lpsam  terram  uDgue  perducitur,  quid  sit  ejus  in  unum 
coliectus  alveus,  quid  si  ubi  nascitur  eestimare,  et 
vires  iluminis  non  de  bis  quae  accepit.  sed  de  illis 
quae  potuit  accepisse,  colligere.  Quorsum,  venerabi- 
lis  magister,  libertatis  index,  boni  testimonium  san- 
guinis,  iugeniorum  lima,  fabricator  sensuum,  baec 
verba  preemiserim,  si  requiras  ;  me  me  locutus  sum, 
fateor,  medigessi:  quem  inter  inscitiae  dormientis 
infautiam  occupationes  variae  et  tristitia  fortis  impe- 
ritise  mater  oppressit:  cui  non  datur  duris  solvere 
colla  laboribus,  ut  studiorum  lupatis  ora  decorentur. 
Meus  sermo  quod  scaber  est,  et  nullo  splendeseens 
dictionis  attritu,  intelligentise  est  et  exercilii  quod 
dedisco.  Te  inter  pakestra  tua  originaria  linguse 
1  palma  sollicitat :  teinter  clves,  mei  immemor,  su- 
perba  Delus  annumerat.  Tu  Castalii  gurgitis  lautus 
pcssessor  incedis  ;  et  ego  vix  arentibus  labiis  stil- 
lantem  guttam  marcidi  liquoris  infundo.  Te  sudore 
coutinuo,  nulla  diversitate  interpellante,  utpote  co- 
lonum  suum,  doctrinae  messis  amplificat.  At  mibi 
vix  de  magnorum  borreis  pauper  faseli  esca  porri- 
gitur.  Tu  in  sustentationem  ruiturea  libertatis  felix 
dextera  subrogaris :  me  Ecclesiae  angulus  etiam 
bona  metuentem  saeculi  praesentis  includit.  Quid, 
rogo,  visum  est  dudum  iusignia  eloquentiae  tuoe  in 
me  tam  longe  positum  oculos  destinare?  Fuerunt 
magis  alii,  quos  dictionis  tuae  ornamenta  compone- 
rent,  quibus  verborum  pbalerae  per  Latiales  elegan- 


Notum  cunctis  bene  mortalibus,  quod  dicendi  la-  p  tias  acquisitae  victurum  et  apud  posteros  nomen  of- 

ferrent.  Me  tacito  teneri  tautum  convenit  affectu  di- 
ctis  iraparem  ct  oftieiis  sequestratum.  Quid  erigeris 
auimos  quos  alter  jani  sibi  vitae  ordo  subdiderat  ? 
Quid  ad  te  revocaris  per  longa  iterum  intervalla  di- 
stantem  bominem,  apud  quem  sicut  nefas  est  non 
meruisse  laudari,  ita  crimen  fuisse  laudatum?  Tua 
sunt,  tua,  ne  dubita,  aut  eorum,  si  tamen  inveniri 
potuerint  qui  sequuntur.  Ad  adolescentulum  tamen, 
quem  praesentis  diei  auditoriis  tuis  auspicia  dedica- 
runt,  cum  quo  mibi  parili  infantia  eonvenit,  si  venia 
me  donatis,  verba  converto.  Cujus  primordia  quam- 
vis  infabricato  sermone  commendem,  imperiis  amo- 
ris  excusor.  Sub  jugum  mittitur  dilectiunis  necessi- 
tate  coustricti  :  et  dum  caris  prospicimus,  quid  nos 


borem  negotiornm  ferise  pariant,  et  eliminatis  cura- 
rum  procellis  orationum  sereua  plus  rutilent.  Dicin 
suum  ingeuia,  nisi  occupationem  nebulis  fuscata, 
uon  perdunt :  sententiarum  jubar  cura  vacuos  re- 
spicit,  et  expeditus  animus  declamatiouum  pompam 
commendat.  Qui  caeca  remis  temerarius  freta  pro- 
scindit,  nudum  solliciludine  gubernaculis  pectus  ac- 
commodat :  ct  cla\iregimen  sola  qua  magistrum 
navis  convenit,  inquisitione  perpendit.  Tunc  stupea 
in  ventos  ex  voto  frena  laxantur :  tunc  rudentum 
vinculis  diu  libera  maria  vinciuutur,  et  imperiosis 
uudarum  cumulis  bomo  dominaturus  iugreditur, 
viarum  incerta  astris  recludentibus  agniturus.  Tunc 
Pbospborum,  Pleiadas,  Cynosuram,  et  quidquid  iter 


monstrat   inspiciens,  ad  coeli  ductum  callis  bomiuis  D  deceat  non  videmus.   Hunc  licet  paterna  debuisset 


ordinatur  ;  si  tamen  mens  nullo  extraneas  occupatio- 
nis  mordeatur  ambiguo  ;  nec  peregrinantem  noti- 
tiam  magister  inertiae  mceror  aftligat.  Quod  si  aut 
pigro  torpore  bebetatus  animus  dormiat,  aut  diver- 
sis  excitans  stimulis  per  devia  distrabatur,  nescit  ad 
propositum  suum  totus  occurrere,  cujus  membra 
prudentise  lauista  auimarum  cura  discerpit.  Inelfi- 
cax  semper  est,  et  a  molis  suae  valetudine  dissocia- 
tus  ostenditur,  qui  non  potest,  quantus  est,  una  tra- 
ctatuum  forma  monstrare.   Est  tamen  boni  doctoris 

1  Prxfatio  quando  Aralor  audilorium}  Haec  tota 
nunc  pnmum  111  lucem  eruta  ex  mauuscnptis  :  scri- 
pta  in  graliam  Araloris,  cum  Deuterii  grammatici 
Midiolani  disciplinse  traderetur.   Mediolani  inquam, 


oratio  prosequi :  non  est  tamen  a  patre  aliena  quam 
porngo.  Debuit  tibi,  macte,  orationem  professio  et 
mea.  Felix  istud  nominis  apud  doctos  auspicium,  di- 
tando  scieutiai  frugibus  laborem  circa  studia  neces- 
sarium  promittit  et  nomine.  Finde,  adolescens  egre- 
gie,  pinguium  dorsa  tcrrarum  :  imprime  dentem  vo- 
meris  novella  adbuc  incude  formatum  :  exerce  in 
studiorum  solo  quidquid  optimum  convonit  arato- 
rem.  Si  scrutatus  penitus  fueris  latentium  secreta 
camporum,   invenies  illic    Deuterium,  qui  ubertate 

quia  ut  ad  epistolas  observatum  est,  Arator  extra 
Liguriam  non  studuit :  et  quai  de  Deuterio  passim 
scnbuutur,  ad  Mediolanum,  ubi  scbolam  babebat, 
referenda  sunt. 


281 


DICTIO.M  S 


•28-2 


linguarucu  germina  tibi  multiplicatis    seminibus,  ct  A  quem  non  juvct  amisisse  palrem,  sub   lucrosa  com- 


sudorem  remnneretnr  impensum-  Discc  jam  nunc 
vcrborum  luxuriem  artis  falco  truncare  ;  ut  novcl- 
lus  cespes  sub  ferri  disciplina  proliciat.  Resecetur 
quidquid  infecunda  palmitum  umbra  transmiserit  : 
ad  solam  uvarum  spem  vites  tu;r  ramos  'extendant. 
Talis  ad  genium  tuum  redcas  necesse  est :  talis  ad 
vota  nostra  respicias  :  et  cum  tc  gravidis  scientia? 
CUlmis  ornaveris,  tunc  te  magnum  dici  convcniet 
At.itorem.  Quocirca  spe  in  te  prsemii  nulriat  laudis 
ardorem.  Lcgi  quia  nonest  furtuiue  lusus,  si  quando 
inter  feculentos  quorum  ego  primus  sum,  imperito- 
rum  grcges  profecerit  litteratus.  Non  metuas  pres- 
surain,  qua  gravantur  inslrucli  :  magis  laudis  babet 


mutatione  si  talem  conccdilur  invenisse?  Tanti  viri 
in&ignia,  quss  implere  ncqueo,  per  profana  verba 
non  temero.  Ipse  est,  cujus  est  dulcis  auctoritas,  aut 
borrida  dulccdo  qui  magistrum  iu  ecclesia,  magi- 
strumindomo,  magistrum  in  convivio,  magistrum 
implet  injocis  :  qui  nunquam  facit  quod  scquentes 
nolit  imitari.  Cujus  ad  unguem  polita  conversatio 
coilcsle  iter  discipulis,  dum  incedit,  ostendit  :  minor 
enim  laus  est  docere  bene,  nisi  opere  docenda  mon- 
straveris.  Hujus  viri  suscepto  adulesieuti  quid  mea 
praestitisset  oratio  ;  [quem  eventus  dexter  de  insti- 
tutoris  meritis  niauet,  et  de  orbitatis  prosperitate 
perfectio?  lluic  sufliciunt  patroni  preces  :  per  quas 


jacens  peritia,    quam   culmina    ruslicantum.    Erigit  ~  merebitur  institutis  optiinis  imbutus  degenerare  |su- 
doctos  conscientia  sua  ;  et  si  quando  incertis  tempo-      blimiler. 
rum  llatibus  opponunlur,  susliuent  mala,  quae  sa.>cu- 
lis  magis  suul  ascnbenda,  quam  meritis. 

1'rosecutiouem  meam  quam  vere  rusticam  iu  Ara- 
toris commendatione  contexui,  febjci  lantum  dicunt 
aliqui  persona?  blandilam  ;  cui  favorem  de  patris  ipo- 
testate  conciliet  dilectionem  meutita  necessitas.  ln 
cujus  laudis  ministerio  vivis  ct  presentibus  tautum 
servieus,  temporalem  exhibct  lingua  famulatum.  Quoe 
quoties  in  aliquorum  preeconio  fucatis  verborum  iraa- 
giuibus  ludit,  forliori  studio  couceptum  meutis  abs- 
condit.  Nonuuuquam  eniui  doctis  tribuit  stylus  pro- 
fundiorum  cogitationum  lalebram,  si  dulcibus  aures 
nou  bene  merentium  fomentis  illexerit.  Sed    seque- 


DICTIO  X. 
2  Gratiarum  actio  grammadco,  quando  Varthenius 
bcne  reci/avit. 

SCHOLASTICA    QUAItTA. 

Quando  debitas  beneticiis  reddimus  gratias,  credo 
quod  abjuramus  jactantiam  necessariis  obsequcndo  : 
nullo  enim  arrogantia3  tumor  bouestatis  velatur  in- 
dumento,  cum  non  gloria>  militant  verba,  sed  san- 
guini.  Aliud  est  enim  utlauderis  dicere,  aliud  dicere 
ne  carparis.  lbi  mens  avara  famai  estsubjecta  jactan- 
tia\  bic  servata  ratione  jure  in  locum  gloriae  redi- 
git,  quod  ex  dictionis  sudore  contigerit.  Justis  nam- 
que  et    superlluis  declamationibus,   et   si  pari  favor 


streutur  a  uoslro  talia  instituta  proposito.  Nos  ct  scire  C  sermone,  discretis  tamen    mentibus  exbibetur  :   uno 


bsec  conveuit,  et  odisse.  Cautius  eniin  a  prudentibus 
nota  quam  inopinata  fugiuutur.  Mibi  ad  laudationes 
amicorum  uisi  amor  verbo  trausmiserit  qua>  in  pe- 
netralibus  conscientia;  caritale  magistra  dictantur, 
inter  relationum  vias  sub  fasce  suscepti  oneris  pal- 
pitabo.  Ergo  l  classico  meo,  cuipropriumsine  fraude 
servivit  ingenium,  iudices  animi  mei  dictiones  at- 
tuli ;  quia  sine  adulationis  suspicione  est  inter  aequa- 
les  amicitia  personas  ;  et  tunc  lida  diligentum  sin- 
ceritas  approbatur,  quotiens  non  venit ;  a  potestate 
quod  metuas.  Mibi  classicus  non  meretur  imperiis, 
quidquid  non  imponit  obsequio.  Ferunttamen  aliqui, 
orbo  parentibus  lideli,  auspicato  gymnasia  littera- 
rum,  personam  religiosamdebuisse  magis  verbaprse- 


quidem  tyranni  laudationes,  et  bonorum  principum 
ore  celebrantur,  nec  est  aliqua  inter  ejus  qui  mere- 
tur  prseconia,  diversitas,  et  illius  qui  usurpat.  Quod 
nisi  gravia  judicantura  ingenia  dicendicausas'expen- 
derent,  nullum  daret  bsec  quse  etiam  iudignis  con- 
tingit,  acclamantium  aura  discrimen.  Susceptarum 
secreta  dictionum  ab  audientibus  non  examinantur 
lingua,  sed  pectore.  In  summa,  aliud  est  recitantem 
blande  et  libenter  audire,  aliud  affectum  quo  recites 
approbare.  Sed  jam  omissis  thematis  commendatio- 
nibus,  rem  potius  mediocratis  nostrse  eloquatur. 
Parthenium  quondam  ad  studia  tua  properantera, 
optime  magister,  sub  oratiunculae  meae  insinuatione 
perduxi,  tunc  cum  liberalium  disciplinarum  limen 
sentare.  Orbum  parentibus  dixi,   cui  per  felicia   na-  D  intraret,  tunc  cum  incertum  esset,  utrum   prosapiae 


tura>  damna  communis  pater  et  episcopus  factus  est 
proprius.  Ille  aftlictorum  consolatio,  jejunorumci- 
bus,  caicorum  oculus,  pes  claudorum,  tot  pietatis 
sua3  species,  tot  misericordiarum  gradus  ad  bujus 
convertit  personaj  profectum.  Et  illud  domni  Lau- 
rentii,  quid  mundi  necessitatibus  succurrit,  inge- 
nium,  in  ministerio  bujus  exercetur  iufantuli.  Cui 
talis  non  sit,    ut  vere  dixerim,   gratiosa   calamitas? 

1  Classico  meo}  Mox  infra,  classicus  non  meretur 
imperiis,  uempe  Arator.  Nova  signilicatione  classi- 
cum  dixit  auditorem  scbolasticum,  quasijam  tura 
scbolaruin  ordinesin  quos  scholastici  distinguunlur, 
classesappellarint  :  usus  porro  eadem  est  voce  lib. 
ix,episto!a  penultima. 

2  Gratiarum  actio grammatico ,  quando Parlhenius] 


nitorem  eruditione  loqueretur  ;  nullo  enim  teste  no- 
bilitatis  utitur,  cujus  sanguinem  non  prodit  instru- 
ctio.  Tunc  ergo  pra^dictum  prosecuti  sumus  eloquio, 
quando  fas  non  erat  sermone  nostro,  qualis  esset 
natus,  ostendi  :  quia  bouorum  semper  meritorum 
labes  est  habere  lucem  sanguinis,  et  nocte  rustici- 
tatis  includi :  prodi  stemraatum  vocibus,  et  imperi- 
tia  fuscante  delitescere.  Aurum  nibil  |est,  nisi    manu 

De  Parthenio  alterius  Ennodii  sororis  filio  dictum  est 
suo  loco  inepistolis.  Nunc  olim,cumstudia  auspicare- 
tur,  alia  dictione  prosecutus  fuerat  Ennodius  quaB  non 
exstat  :  nuncejus  doctori,Deuterio,  utopinor,  gratias 
agit,  cumspecimen  profectus  sui  declamando  dedisset. 
Sic  pro  Aratore  diuc  sunt  dictiones,  una  cum  ad  scbolam 
deductus  est,  altera  cum  ad  laudem  provectus. 


283 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


28i 


componatur  artiiicis,  et  fulvo  pretium  metallo  lima  A 
fabricante  jungatur  :  cessante  industria,  exigua  est 
claritas  quae  venerit  a  natura.  Fabrilibus  debet  stu- 
diis,  quod  in  partu  suo  terra  laudatur  :  fornacis  be- 
neficio  etlatentium  fffcibus  venarum  quod  in  solidi 
traxit  speciem  ferro  '  dominatur:  et  effera  bominum 
corda,  domitrice  atfectioue  captiva,  victum,  nisi 
exercerentur,  mortalibus  non  preeberent.  Artis  est, 
quod  liquidum  maris  elementum  bomo  securus  in- 
greditur;  et  parvo  discrimine  per  ingenia  iter  mor- 
tis  exsuperat.  Magistra  agricolarum  simplicitas  tel- 
luris  faciem  dumbrachiis  distiuguit,  vineta  compo- 
nit,  et  de  prole  arborum  liquorem  quo  salus  "nutria- 
tur,  extorquet.  Multis  manifestatur  indiciis,  operan- 
tium  diligentia,  aut  tinfundi  quod  origo  non  tribuit, 
aut  quod  bona  tribuit  custodiri.  Et  si  talis  est  rerum  * 
universa  conditio,  quanto,  doctor  eruditissime,  sol- 
licitudo  tua  est  elevanda  praeconio,  per  cujus  dexte- 
ram  libertas  jam  jamque  ruitura  relevalur?  per  cujus 
peritiam  aut  instituuntur  novella,  aut  servantur  de- 
cora  majorum?  Yere  fateor,  nisi  esses,  brevi  suc- 
cumberet,  quidquid  monstrat  ingenium.  Sed  quid 
obligor  maximis,  qui  sustinere  parva    non  valeo,  et 


DICTIO  XI. 

Qux  dicta  est,  quando  Eusebii  filius  tradilus 

est  ad  studia. 

SCHOLASTICA    QUIXTA. 

Licet  sicut  novitas,  ita  habeant  intermissa  formi- 
dinem,  et  boc  sit  cum  de  '  attrito  favoris  publici 
frons  refugit,  quod  fuit  ante  quam  disceret ;  dum  ad 
eluctatam  reducitur  usu  dicendi  pereunte  senectus 
iufantiam.  Exercilus  Oljmpicis  certaminibus  de 
palma  confidit  eculeus;  et  si  non  otio  debilitetur, 
insuojure  credit  esse  victoriam  :  semper  ei  coro- 
nam  blandimentis  efficacibus  spes  promittit,  nisi 
velocitati  praemium  desidiae  languor  excutiat.  Artifex 
jaculandi  de  triumphis  securus  optat  incerta  :  et  cui 
occurrit  semper  in  acie  gloria,  longa  pace  superatur  : 
poetarum  hederas  nobilioribus  corymbis  etviridanti 
specie  nutrix  iugenii  comit  assiduitus  :  cessante  fre- 
quenti  probatione  mutescunt  ora  causidici  :  educa- 
tus  in  puppibus  »quor  liquidum  sine  terrore  nauta 
perlustrat  :  qui  si  ad  terrenam  vitam  ducat  ofiieia, 
nec  itinera  astris,  »ec  eventus  deprebendit  auspi- 
ciis.  Agricola  si  aliquando  vomerem  illectus  urbani- 
tate  contemnat,  in  devium  bobus  dum  scribit  terga, 
generalem  facio  gratiarum    relationem,  qui  vix  pro      rapietur.  Ergo  sicut  artium  in  suo  quaeque  opere  in- 


persona  sufticio  ?  Uberes  tibi  coram  multis,  emen- 
datissime  hominum,  grates  refero,  quia  agnosci  a  me 
Parthenium  institutione  fecisci.  Tu  de  ejus  pectore 
scientiae  sarculo  paliurum  et  lolium  submovisti  :  tu 
tritieeam   messem  qua   propinquos  pascat,    elevasti, 


venitur  mater  instantia  ;  ita  noverca  eruditionis  est 
negligentia.  Talis  est  noslrae,  quam  post  temporum 
intervalla  producimus,  conditio  dictionis  :  t:on  no- 
tum  schema  deferens,  non  pompam  quam  aetate 
mercari  debuisset  ostendit :  totam  tiduciam  de    audi- 


felici  in  eo  eventu  per  familiarumdissonantiam,  unum  q  torum  benignitate  concii.  iens,  sufticerecredit  veniaru 


quod  sequeretur,  et  aliud  quod  fugeret,  demonstran- 
do  !  0  laudanda  supra  hominem  tui  virtus  ingenii !  In 
una  eademque  persona,  qua  arte,  quod  utrumque 
descendebat  a  sanguine,  quid  disceret,  et  quid  dedi- 
sceret,  indicasti.  Laeto  Deus  gaudia  nostra  disponat 
eventu  :  procul  sit  quodcunque  minatur  adversitas  : 
plus  in  te  laudandum  est,  quia  discipulus  tuus  scit 
prosapiem  vitare,  quam  quod  prosjpiem  certat  imi- 
turi.  Ecce  Parthenium  propinquitas    sua    ex  utroque 


pro  favore ;  satis  esse  pia  vola  pro  merito.  Absiste 
procui,  debilis  timor  :  inunuandum  orbitalis  mise- 
ratio,  orationem  religiosum  commendat  ofhcium. 
Quid  faciat  sermo  peritiae  splendore  dotatus,  ubi 
causa  etiam  sine  insiuuatricis  linguae  placet  ofticio? 
res  impetravit  gratiam  :  sufficit  ut  verba  mereantur 
atfectum  :  utraque  secuudis  ad  audientiam  vestram 
ominibus  convenerunt.  Dicam  sane  quod  restat,  quia 
tantum  defrudo  laudibus  meis,  quantum    remauserit 


generis  calle  descendens,  alia    aguoscit  fehciter,  alia  in  praesenti  causasilentiis.  Huic   Eusebius    nobili.-si- 

Lliciter  non  agnoscit.  Quam  timui  ne  praefata  permi-  mus  genitor,  parmoribus  quam  natura,  dum    extro- 

stio  dum  ipsa  diversitate  discordat,  in  deterioris  jura  mis  pressus,  humanitatis  sortem  profuturo  iu  longum 

meliora  vita  concederet,  et  pro  vilitate  temporum   fa-  velit  superare   cousilio  :   dum   vitalis   animae  ugore 

cilius  in  ipso   pars  indocta  regnaret !  Sed   ostendisti  terreni  carceris  angusia   calcaret,  ac  se  spiritalibus 

mihi,  setatis  tuae  ornameutum,  quia    plus  in  consan-  habitaculis,     cum  a  Deo  vocaretur,  refunderet;    ui- 

guineo  obtinui   quam   poposci.    Ccelestia  imitatus  es  hilque  in  mente    ejus  esset  ^de  homine    residuum, 


ubertate  beueiicii,  quando  impensione  inultiplicicom- 
mendantis  vota  vicisti.  Ecce  jam  hiemali  pectore  et 
corde  algido  dictiouum  tlosculi  vernant,  et  rideutia 
verborum  germina  depingunt  calathos  exhibeutis  : 
ecce  postgentile  murmur  de  ore  ejus,  quae  humani- 
tatem  signiiicent,  verba  funduntur.  His  ergo  mune- 
ribus  tuis  nisi  reddam  vicissitudinem,  praestitisse  te 
aestimes  non  merenti.  Quisquis  enim  feiiata  lingua 
successus  meliores  suscepeiut,  ostendit  se  quod  attu- 
iit  prosperitas  non  amare. 


nisi  imuiaculata  filii  diligentia,  illud,  quod  nec  iu- 
ter  cceiestia  ulla  delet  oblivio  :  huuc  raihi  quasi  bene 
couscius  foveudum,  prout  vires  tribuunt,  dereiiquit  : 
confusa  suut  supremis  deponeutis  verba  suspiriis. 
Yidero  quid  aliis  reliquerit,  mihi  sub  Dei  obtesta- 
tioue  dimisit  haredem.  Cui  saporem  vitae  labris  pri- 
moribus  conlingeuti  gustum  deprecor  ubertatis  in- 
fundi  :  ut  provocatus  disciplinarum  melle  et  favis 
scientiae,  dedomibus  cereis  ipse  sibi  liquentis  ele- 
meuti  nectar  assumat.  Habet,  doctor  veuerabilis, 
laus  tua  per  hunc  ad  cumulum  perducta,  quod  ca- 
piat:  extalium  profectu,   meritorum  tuorum   pleni- 


1  Schot.,  donatur. 


2  Forte  atlritu. 


:js:, 


DICTIONES. 


Uido  non  refutat  augmenta  :  quia  discipuli  elegantia  A  per  vos,  quod  corbonedictaverit,  linguaproloquitur: 

ad  investigandam  inter  justitiam  vos  praebetis,  dnm 
oppressum  callem  dumetis  quo  ezpetuntur  superna, 
purgastis :  vos  triticeam  de  loliis  segetem,  vos  fe- 
cundas  de  Bterilitate  ingeniorum  glebas  eflicitis,  et 
gravidas  aristas  ad  Bcientise  horrea,  ne  fames  infan- 
li.c  possit  praevalere,  portatis.  Mund;je  nitorem  fami- 
lisa  servando,  obscenam  prosapiem  peregrina  luce 
perfunditis.  Deo  proxima  res  est  vero  infusa  benefl- 
cio,  dum  per  cursus  elucubrationis  traditse,  ne  optiini 
degenerent,  et  ut  mali  degenerent,  salva  stemmatnm 
veritate  praestatur.  Per  vos  de  innocentum  actibus, 
qu;e  ad  instructionem  sequentiuin  pertinebat,  gesta 
non  pereunt :  vestris  in  medium  eatenis  transacta 
reducuntur,  et  sepulta  reviviscunl :  vos  instrumenta 
[5  memoriae,  vos  causa  pietatis  :  vcstris  vomeribus  hu- 
mani  pectoris  tellus  ad  fecundilatem  praeparatadescri- 
bitur  :  vos  religionis  auctores,  vos  bostes  crirninum  : 
vobis  ducibus  quae  per  usum  subripiunt,  dediscuntur 
scelera,  per  quas  bona  discuntur  :  aut  ad  directum 
homines  augetis  propositum,  aut  mutatis  obliquum. 
Vestro  exsules  ornantur  indicio,  et  a  mundi  culrni- 
nibus  sejunctos  vos  ccelo  sociatis  :  malas  conscientias 
aut  intrare  contemnitis,  aut  in  sacrarium  ingressae 
dedicatis.  Facessat  a  litteris  vel  mutare  qnod  dignum 
est,  vel  non  mutare  quod  noxium  :  vestris  vulneri- 
bus  nulla  per  chalybem  vestitos  subducit  instructio  : 
ad  penetralia  illorum,  et  quos  ferrum  texerit,  perve- 
nitis  ,  vestris  umbonibus  directa  ab  adversariis  tela 
repelluntur :  nec  speculis  peritiae  veslrae  ulla  clypeo- 


assertio  est  sine  labe  doctoris  ;  ejus  maxime,  cujus 
prosapicm  splendidam  teropus  postulat  scientise  ra- 

diis  adornare,  ut  decus  originis  in  diem  serenissi- 
mum  procedat,  quando  oris  in  ipso  jubar  elFnl- 
serit. 

DICTIO  XII. 

Data  Aratori  quando  ad  laudem  provectas  est. 

SCUOLASTICA    SEXTA. 

Tbema,  laus  litlcrarum. 

PRiBFATIO. 

Littera  de  proprio  laudetur  splendida  censu, 

Advena  nam  cultus  nil  tribuet  genii. 
Ebria  vestito  plus  lucent  vellera  S<Te  : 

Persica  candontes  colla  decent  lapides. 
Nil  juvat  externo  componere  membra  nitore  : 
Lux  naturalis  sidera  jiobilitat. 
NABRATIO. 
Omnibus   rcbus  qure  aestimantur   preeconiis,  exhi- 
benda  est  pro  dicendi  facultate  laudatio  :  ab  eloquen. 
tiSB  dote  radiautibus  reddcnda  sunt  litteris  quae  de- 
bentur:  quia  sicut  gratuitum  munus,  et  opes  et  ani- 
mum  indicat  largitoris  ;  ita  accepta  denegari,  avari- 
ti.ira  et  impudenliam  reserat  supprimentis.  Libemus 
litterarum  nnmini  quod  de  ipsarum  fluxit  altaribus  : 
qnantisvis  enim   materia    ista  copiis   preedicationis 
honoretur,    qualibet    effluat   ubertate    dictorum,    de 
possessionis  suae  frugibus  pasta   satiatur :  quia  dum 
inter  vireta  quae  disposuit,    propria    oculos  amoeni- 
tate   captivat,    habet  quidem  ipsa  jucunditatem  de 

<  r 

0 


graminibus  suis,  sed  majora  capiunt  messes  ingenio-  ^  rum  crates  opponitur.  Vos  in  afflictione  constitutos 

rum  incrementa  per  dominam.  Itaque   qui  fenus  lit-  erigitis  :  vos  posilos  in  corporum  cruce  mulcetis  :  sic 

teris     solverit,   plus   ditescit:    dum    per   secrctiores  gaudiis  augmenta  tribuentes,  ut  modum  hilaritas  e.t 

meatus,  quasi  per  magnos  alveos,  qua?  ad  illas  dire-  producta  custodiat:  si  a  vobis  veniant  blandimenta, 

cta  sunt   fluenta,  reducuntur :  nec  quod   per  guttas  dulcescunt.   Non  licet   contra  imperium  vestrum  vel 

amiseris,  aliter  quam  si   reiabentis  Joniijus  habeas,  defunctum  flere  quem  diligas  :  vos  nuptiis,  vos  aptae 

possidebis.   Quis  peritiae  depositum   neget,  nisi  qni  funeribns  :   scientice  istius    studium   diversissima   in 


desiderat  mendicus  effici  dum  reservat  ?  Istius  rei 
fructus  (quod  mirum  dictu  est)  in  abundantiam  refu- 
sus  exaestnat,  dum  jejuuos  faciat  incubantes.  Ergo 
post  opem  ccelestem,  post  superni  favoris  auxilium, 
ministra  quibus  utaris,  ars  veneranda,  preeconiis ; 
ct  inventionis  tuae  bono  de  his  quae  a  te  fuerint  di- 
recta,  gratulare.  A  te  orta  in  usu  laudis  amplectere  : 
nos  nihil  manet  in  hac  parte,  quod  dignum  sit  ultione 


concordiam  tenet,  et  utramque  partem  amplexa  gra- 
tulatur  :  utinam  vos  longioribus  coli  liceret  affatibus, 
et  non  vestris  legibus  deberetur  brevitas,  a  quibus' 
copia  votiva  suggeritur !  Per  litterarum  species  in 
longum  itura  vox  tuto  committitur,  et  sine  imminu- 
tione  sui  relegente  solidatur.  Ante  vos  ignara  ordinis 
vixit  humanitas,  et  ructanlia  glandem  pectora  sine 
modis   verba  vomuerunt  :  vos    inter  unius  naturae 


vel  praemio.  Fideli  oris  nostris  famulatu  si  parum  in  D  homines  distantiam  facitis,    dum   ccelestihus  notitia 


elevatione  meritorum  tuorum  suggerimus,  hoc  de!i- 
sti :  nos  horum  amnium  tistulae  sumus,  nec  quidquam 
de  copiis  commissi  liquoris  ebibimus  :  tu  ut  per  nos 
meritis  tuis  satisfacias,  quasi  jEgaram  pelagus,  ut 
Pegaseus  gurges  illabere.  Ante  oculos  vestros  sunt 
morum  vestrorum,  si  bene  exempla  retiuelis.  Salvae 
sunt  quaseunqne  de  ccnsu  vestro  ad  usuram  gemmas 
admovemus.  Ecce  verticem  meum  coruscans  luce 
vestra  diadema  nobilitat,  et  preliosorum  lapidum 
fulgore  variato,  crescit  ex  genio,  dum  compelentcr 
ostendili.r.  A  vobis  radicem  suniunt  instituta  sa- 
pientiae  ;  per  vos  iuformata  proferuutur.  Nullus  sine 
vobis  pectori  sapor  est,  nec  libertas  eloquio  :  vos 
ingenui  testi.nonium  sanguinis,  vos  materia  pudoris, 


vestri,  pecudibus  similes  reddit  ignoratio.  In  propa- 
tulo  est,  qualis  ante  hanc  frugem  fuerit  mortalium 
deserta  prosapies  :  cum  illis  enim  quibus  nobiscum 
par  adventus  in  luce  est,  per  discretionem  vestram 
non  e*t  conditio  una  sapiendi.  Valete,  ornamenta 
melioris  saeculi,  et  mundum  quem  eruderastis  con- 
cessae  a  Deo,  in  temporum  remedio  possidete. 

DICTIO  XIII. 
Quando  Paterius  et  Sevcrus  tradili  suntad  studia. 

SCIIOLASTICA    SEPTIMA. 

Si  nauta  secundis  flatibus  feliciter  humidi  directum 
transit  ltineris  :  si  bellatorem  ducit  successus  melior 
ad  triumphum  :   si  per  rhetoricos  campos  litterarum 


287 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


288 


railes  jadicis  fit  favore  sublimior  :  nostrum  est  ho-  A  res  secundse,  quando  propugnatorum  vestrorum  et 


dierno  die  momentis  paribus  gaudere  de  themate. 
Quid  mihi  est  cum  ingenii  mei  publicata  et  degeneri 
pauperlate?  ecce  de  susceptae  dictionis  messe  dite- 
scimus  jucunda  sorte,  qnando  relatorem  meritum 
relationis  amplihcat,  et  actorem  causa  commendat. 
Ubi  est  pavor,  qui  nos  sibi  propter  imperitiee  con- 
scientiam  subjugabat?  ubi  frontis  trepidatio,  usu  et 
exercitatione  fragilior  ?  obliviscimur  meriti  nostri, 
dum  claritatem  loquimur  alieni.  Nunc  discimus  po- 
tentes  et  alios  esse,  vos  facere,  quando  tantum  et 
fama  nobilis  dat  praeconi.  Nihil  mihi  cum  dubiis  : 
splendor  laudantes  illuminat :  et  immersos  tenebris, 
si  ejus  meminerint,  sol  recludit.  Sed  rursus  hilantas 
jungitur  cum  pavore,  et  fit  socia  exsultationis  trepi- 
datio.  Quando  impar  in  modicis,  sufficit  in  snpremis? 
Nam  qui  claritudinem  non  slyli  luce  commendat, 
obnubilat:  et  sicut  ingenio  facundorum  crescunt 
modica,  ita  siccitate  devenustantur  amplissima  ;  et 
nisi  eestimatis  viribus  aggrediaris  sarcinam,  subjace- 
bis.  Ecce  Paterius  et  Severus  ornamenta  curulium, 
et  parentiva  vocabula  purpurarum,  eruditionem  ori- 
ginariam  in  ipsis  vitee  praestolantur  exordiis :  dedi- 
gnantes  non  studiorum  diligentiam  cum  sapore  hau- 
rire  lucis,  quos  indiscretis  temporibus  Dei  natura 
donavit  et  litteris.  Pro  quibus,  quid  parentum  de- 
cora,  qaid  insignia  vetusta  novo  mentibus  relator 
iusinuem?  Levabor  hoc  onere,  si  fastos  pro  me, 
auditor,  interroges  :  mecum  campi  solemnis  illa  vo- 


IJ 


adolescit  posteritas,  et  adhuc  patris  avique  tutela 
non  deficit.  Ergo  his  stimulis  incitatum,  doctor 
venerabilis,  suscipe  universorum  voces  afTerentem, 
et  elevatus  consideratione  meriti  parem  te  multorum 
forma  sententiee  :  labora  ut  munitio  nostra  te  susti- 
nente  solidetur,  et  ne  inimica  arietum  vincat  impu- 
gnatio,  tu  muris  patriae  studiorum  arma  conjunge. 
Scimus  quorum  tibi  soboles  committatur,  ut  quod 
nalura  validum  peperit,  confortet  industria.  Ducis 
erit,  non  originis,  si  de  viri  fortis  stirpe  editus  ha- 
beat  inter  bella  formidinem.  Sufficit  te  sic  instruclio- 
nis  tuee  sudore  crescere,  ut  preesentes  pueros  formam 
veterum  facias  obtinere.  Sed  dicas  forsitan  :  licet  te 
professio  sanctior  urgeat,  me  in  istis  non  habet  cura 
postremum.  Ego  sum  cui  Paterium  iilium  mater  et 
virgo  sacri  fontis  alvus  effudit :  ego  inanimeeejus 
secunda  nativitate  aut  recreatione  sum  genitor  :  ergo 
peculiaris  eruditionis  ejus  me  provisio  respicit,  cujus 
pater  et  inter  ccelestia  sum  vocatus. 
DICTIO  XIV. 
In  legatum,  qui  patriam  hoslibus  prodidit. 

CONTROVERSIA    PRIMA. 

Si  excellentius  crimen  est,  quod  digna  veneratione 
persona  commiserit,  habetis,  judices,  in  uno  homine 
duo  diversissima,  et  proditoris  meritum,  et  sacra- 
mentum  legati.  Sed  vincitur  in  ipsis  vox  superata 
primordiis :  facinus  vix  credo,  quod  arguo  :  quis 
aestimet  in  vocabulo  integritatis  consummatam  ceci- 


ciferatio,  mecum  Severum  et  Paterium  et  aula  vene-  C  disse  perfidiam.  Cogimur  dicere,  quia  nil   mali    aut 


ratur  et  curia  :  quorum  quamvis  familia  meruit  sci- 
piones  et  trabeas ;  seposita  tamen  ad  tempus  dote 
sanguiuis,  quod  occasum  per  dignitates  et  post  se- 
pulcra  nesciunt,  moribus  exegerunt.  Mentior,  nisi 
vivit  J  Paterius  in  opinione  doctorum,  et  perenni  aere 
formatus,  illam  eloquentiae  palmis  nobilem  inter  pe- 
ritos  preesentat  effigiem.  Horum  prosapies  adhuc 
quidem  parva,  jam  maxima,  gemmata  pubescentis 
tlosculi  orapreeferens,  vocis  prcesidium  quod  exhibe- 
bit,  implorat,  hoc  taciti  poscens  allegatione  colloquii. 
Juvate  parvulos,  quos  habebitis  patriee  mox  parentes  : 
impendite  proesidia  defensoribns,  et  pugnate  pro  te- 
neris,  ne  maturiores  aevo  succumbamus  pro  univer- 
sitate  bellantes.  Scitis  qua?  domus  pro  generali  cala- 


proditor  metuat,  aut  verus  legatus  admittat.  Quid 
accusationi  meae  pro  innocentia  nomen  opponis?  in- 
sequentem  posses  efftigere,  si  esses  meritus  quod 
vocaris.  Nemo  cautius  malus  est  quam  qui  abscondi- 
tur  sub  appellatione  pietatis  :  tuium  est  iniquitatis 
exercitium,  quod  honestatis  tegitur  indumento.  Fa- 
cessat  propositum  praestigiis  potius  quam  mente 
constare :  cnervata  defensio  est,  quae  nudi  honoris 
nititur  nihil  valitura  testimonio.  Ut  nocentior  contra 
patriam  existeres,  viam  tibi  consilia  nostra  pepere- 
runt  :  nos  egimus,  ut  fortior  bostis,  dum  propugna- 
torem  quoerimus,  appareres  :  non  sentiremus  quee 
irrogasti  patriae  inimicitiarum  pondera,  nisi  sunip- 
psissent  ab  araicitiarum  religione  principium.  Exter- 


raitate  desudet,  cui  debeatur  pro  communi  securitate  ..  nis  adversariis  sine  labore  congredimur :  inerme  pe 


litatio:  a  qua  lluxerit  quod  iuter  adversa  inter  vos 
civilitas  non  vacillat.  Debet  vobis  origo  nostra  hauc 
tributariam  functionem,  ut  semper  nutriat  patrioe 
sme  sine  intermissione  custodes.  Ergo  si  nota  sunt 
vobis  bona  germinis  nostri,  inserenda  suggerite  :  ut 
quod  nitet  in  semine,  cultura  melioret:  habeatcespes 
radici  obsecundans  poma,  quee  tribuat.  Non  sunt 
peregriua,  non  fugitiva  quee  poscimus.  Si  Eleis  et 
Olympicis  couflictibus  nutritur  eculeus  de  parentibus 
oestimatus,  nos  adhuc  prolicientium  creatorum  mu- 
niamur  exemplis.  Vobis  tantum  proebuerunt  obsequii 


Vivit  Paterius]  Petronii  Maximi  n  consulis  collega 
anuo  442  et  aute  consulatum  prsefectus  prsetorio,  ut 
testatur  Valeutiniani  Aug.  novella  ad  eum  missa. 
Rnnodius  eeream  quoque    statuam  doctriuee  nomine 


ctus  invenit,  qui  de  gratiee  fruge  in  affectum  prorum- 
pit  inimici :  eginius  fcederis  tempore,  ut  generalem 
adversarium,  quid  gravaret  patriara,  non  lateret. 
Iste  enim,  cognitorum  splendidissimi,  si  negligentius 
in  suscepto  functus  oflicio,  per  animi  taediura  socio- 
rum  commodis  institisset,  capitale  mereretur  exi- 
tium  :  quale  est  enuntiasse  hoslibus  iuterna  patrise, 
pro  quibus  certasse  sacrilegium  fuit?  quibus  sunt 
expianda  tortoribus,  quaudo  illud  perdideris,  quod 
nefas  est  non  juvisse  ?  quantis  colorum  varietatibus 
et  urbanitate  lethali  ad  hoc  perductus  aastimatur,  ut 

Paterio  positam  fuisse  significat,  in  foro  nimirum 
Trajauo,  ubi  mos  erat,  Sidonius  : 

Ulpia  quod  rutilat  porticu?  a?re  meo 


289 


DICTIOM.S. 


logati  pcrsonam  putaretur  implere?  Solet  virlusqine  A  |ms  afllixit  :  poslrema  est  iu  novorcali   indignation. 


innata  non  fuerit,  cara  et  nutrimenlis  institui,  et 
transirc  in  atreclum,  quod  feceris  stodio  falsitatis  : 
usu  honeslatis  robur  adipiscitor,  qtii  bonum  sob 
diutnrnitale  mcntitur.  Servasse  adhuc  benevolenti.uu 
captiosam,  nisi inspeiisses laedendi  callem  legationis 
clave  reseratum.  Tale  est,  ac  si  eogris  sub  febriom 
jactationc  languentibus  allalurus  salutem  curator 
adveniat,  et  onimain  in  penetralibus  suis  sub  medi- 
cinali  specie  exclusurus  inquirat  :  quis,  rogo,  buic 
non  pandat  secrela  vitalium,  et  io  quibus  adhuclocis 
vigor  subsistat,  annuntiet?  facilis  exstinguendi  mi- 
nistralur  occasio  illi  a  quo  sanitas  postulatur.  Sic  te, 
impurissime  hominum,  adversus  nos  intimorom  rc- 
seratione   munivimus.    Ex  vestro   nunc,  cognitores, 


necis  exseculio.  Vellem   in  accusatione,  jodices,  dio 
tius    immorari,   nisi    facinorosse    poenaon   proiixioi 
lingaa  difierret.  Nolumus  qnas  peroraoti  conceditis. 
utaddicenda  in   luce  mereatur  inducias.  Quotiens, 

scelestissitna  fominarum,  subdolis   privignum    fovisti 
complexibus  matrem  mentita?  quotiens  innoxiis  po 
tionibus    cgisti,   nt   de    inanu    tua    morlcm  sccuru 
acciperet?  Captata   sitis,    tempus  et  bibendi  neces- 
sitatem  forte  ut  cilius  lellium  porrigercs,    exorabat  : 
babuisti  misericordis  opinionem   privigni  desiderii 
obsequcndo  :    quntiens    malrum     loca   tenuisti,    u 
novercam    tutius    exbiberes?   Solel,   libertatis    prar- 
sules,  in  conjugali  consorlio  uniussobolis  utcommune 
pignus  attendi,   dum    oireclio   quam   pater  obtinui: 


pendet  arbilrio,    si  qui  peccalis  vicit  universos,   non  "  transit  ad  filium  :   decedentibus  matronis,    viroru 


debet  omncs  reos  snperare  suppliciis.  Nascituras  in 
posterum  culpas  incidite  :  eveniet  ex  unius  cruciatu 
generalitatis  emendatio.  Genus  pietatis  est,  circa 
hostetn  patrioe  esse  dislrictum,  ne  dum  personee 
parci ti^,  ad  incrementum  vitia  provocetis. 

DICTIO  XV. 

In  novercam,  qux  cum  marito  privigni  odia  suadere 
non  posse/,  ulrisque  venena  porrexif. 

CONTROVERSIA    SECUrtDA. 

Adest,  judices,  noverca,  qua?  ut  satisfaciat  odiis, 
non  parcit  alfectibus  :  quam  ne  privignus  evaderet, 
elegit  miscere  ejus  casibus,  quem  dilexit  :  quoo  ssb- 
vissimarum  more   belluarum,   de  confusis  mortibus  q  non  uno  tempore  de  propriis  sedibus  nocens    anima 


m 

providentia,  dum  ad  educandam  posteritatem  cura- 
rum  participes  queerunt,  sic  novercas  inveuiuut.Seepo 
tamen  sub  hoc  vocabulo  mater  accedit,  eo  eaulior 
circa  germen  alienum,  quo  sollicilius  nomen  tragi- 
cum  vult  vincere.  Genitricem  munit  securitas,  el 
sacramentum  nominis  sui  :  qua?  etiam  misericorditer 
creduntur  irasci.  Vestras,  infausta,  blanditias  jun 
respuimus,  quibus  per  fucum  malitiee  interna  ve- 
stitis.  Erubesco,  cognitores  sanctissimi,  damnatam 
meritis  suis  diuturna  impugnatione  suslentare  :  nou 
est  anceps  seutentia,  quam  labore  suspendo.  Uti- 
nam  exquisitis  elFugetur  de  luce  cruciatibus,  et 
lentis  secta  vulneribus  exislat  superstescorpori  suo ' 


tesseram  fecit,  dignos  iethi  forte  a?stimans,  quicuu- 
que  cum  inimico  illius  potuere  trucidari.  Uuptis 
repagulis  accepit  furor  ejus  exercitium,  quasi  neci 
deputatum  perimens  quidquid  occurrit.  Generalitati 
perniciosa  es:;e  desiderans,  nisi  defecissent  toxica, 
adhuc  ira  crescebat  :  hausta  sunt'a  duobus  venena, 
quae  reperit :  quod  in  aliorum  servaretur  exitio, 
non  remansit.  Ileul  quemadmodum  gemuit  defectum 
poculi,  cum  cadavera  pauca  conspiceret,  indignata 
sibi  quod  de  funesto  liquore  plus  defunctis,  qtiam 
quod  occideret,  dedit.  Quoesivit  de  exstinctorum  vis- 
cerihusptctium  morlisaliena?,  si  licuissct,  abstrahere; 
ut  plurimis  per  gultas  fata  dispergeret,  utanimarum 
penelralia  virus  nobile  possidcret.  Ante ;  cxperimen- 


vellatur.  In  alFectum  reducitur  puritas,  quotiens  ge- 
neralitatis  oculos  expiaveris  cruce  noxiorum. 

DICTIO  XVI. 

In  eum  qui  prsemii  nomine  vestalis   virginis  nuptias 
postulavit. 

CONTROVERSIA    TERTIA. 

Creditis,  judices,  per  hunc  victoriis  lamenta  miscei  i 
et  triumphorum  saporem  displicere  de  preemio?  ees- 
timatis  olFendi  deos  in  efFectu  rerum,  et  deduci  ad 
poenitentiamnumina,  qure  votajuverunt  ?  Adesthomo 
nequissimus,  qui  gemere  nos  imperat,  quod  patria' 
nostroe  vicit  inimicos  :  qui  consummatis  preeliis,  dum 
laboris  pretium  tlagitat,  et  hostes  et  bella  commen- 


tum  perniciosus  efl'undebaturhumorinpoculum  :  fecit  q  dat  :  qui  exhausta  putat  laboris  esse    sulFragia,    nisi 


eam  quid  perdidissel,  agnoscere,  postquam  de  succis 
abundantibus  paucos  exstinxit.  Ubinam  gentium  fuit 
animus  conjugalisdiligentia??  ubi  maritalis  sacramen- 
tumcopulee?  IMusegitprivigui^quam  tori  recordatio  : 
dum  immanitati  obsequitur,  ellugatus  est  viri  pra?- 
sentis  aiFeclus  :  credidit  in  quocunque  vivente  pri- 
vigni  remanerc  posse  substantiam.  Lucem  voluit 
profanaconfundere,  et  humani  generis  messem  mundo 
labente  succidi  :  quidquid  in  occasum  potuit  ire 
pra3cipitans  veternis  Erebi  legibus  diem  nostrum 
cupicns  scelerata  submiltere  :  ne  illam  vel  post  in- 
fernaodiosus  inspiceret.  Quantisgradibus  et  profectu 
scelcrumad  venena  descendit  ?  Diu  exitium  distulit, 
quod  aliquando  in  tormentis  constituto  ingessit  vice 
beneficii.  Ante  Uagris,  fame,  frigore   inimicum  cor- 


qua?iratis  ccelicolis  conferuntur  :  ut  possitcivitas  ejus 
perdere,  quod  per  ipsum  creditur  acquisisse.  Coniidit 
genium  bellatoris  pictis  tabulis  et  imaginibus  non  te- 
neti  ;  nec  requirit  ut  servetur  sa?culis  a?re  Formatus  : 
sola  opinalur  esse  gaudia,  quibus  evenit  munus 
adulterii.  Si  ad  hoc  te  casibus  obtulisti,  ut  pro  su- 
dore  tuo  nominari  pudcat  quod  requiris,  nos  non 
possutnus  scortis  debere  quod  vicimus.  Non  pro 
amore  bella  gessisti,  qui  post  adversarios  in  civitalis 
medio  cum  pudore  congrederis  :  sine  cama  ho.-tes 
depulisti,  qui  eorum  vicibus  fungeris  in  triumpho. 
Ilabuimus  statum  honestatis  liberum,  dum  casibus 
subjacemus  :  Fugienda  est  virorum  fortium  felicitas, 
per  quam  jungimur  miseriis  subditorum.  Etenim, 
curia?  lumina,  per  minutias  scelerum  hunc  opinamur 


29] 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


292 


ad  iaimania  vota  perductum?  quantis  gradibus  exer-  A  inter  adversa  constitutis  :    necesse  est    optari,    qnod 


citatum  facinus  pervenit  ad  hoc  ut  vitia  laudibus  mer- 
caretur  ?  Credebamus  eum,  dum  vitam  in  tentoriis 
ageret,  etad  insignia  roboris  duris  corpus  successibus 
invitaret,  civico  amore  constringi  ;  ut  per  militiam 
ejus,  nec  incendium  urbis,  nec  sacras  corruptela 
virgines  possideret.  Iste  enim  emit  tot  vulneribus, 
ne  alter  facinorum  fruge  potiretur.  Quid  tibidebeam, 
crudelissime  hominum,  datur  intelligi,  percujus  bene- 
liciasuperati  exitum  victor  ingemisco.  Dicite,  praesu- 
les  libertatis,  quem  potius  habuimus  quianimos  nos- 
truspossedit,intubarumc!angore  terroiem,  dum  ferri 
seges  equorum  fremituminaretur  exitium?  Credo,  ne 
libera  patrum  colla  calenarum  rigor,  astringeret  :  ne 
inviolabilis  matribus  pudorcivitatis  excidio  deperiret: 
ne  votivavirginitas  sacris  mancipata  culturis  pra;- 
donis  igne  raperetur  :  ne  famula  castitas  hosti  pre- 
tium  lieret  insultanti  :  ne  corporibus  ex  humana  con- 
dilione  liberatis,  vis  inimica  subriperet,  et  adversarise 
pudicitialibidiniadultimumdeducta  serviret.  Quaero  a 
te  *  heroa  magnanime,  quid  de  patria  tua  mali  ,depu- 
leris,  si  hsec  quee  timui  victor  optasti,  dum  morles 
hostium  ictibus  tuis  numinum  favor  addiceret.  Percunc- 
tor  utrumpoposcerissuperosiu  illa  necessitatefauto- 
res?Sifecisti,perfunctuspericulis  sacerdotibus  eorum 
pro  debita  oblatione  minitaris?  si  non  adhibuisti  pia 
vota  certamini,  quid  tibi  debeo,  quem  sine  precibus 
suis  generalis  prosperitas  comitataliberavit?  Si  intel- 
ligis,  multum  est  quod  debes  numiuibus,  si  studuerunt 


B 


modum  ponit  amaritudinis.  Rogo,  quibus  estbelluis 
comparandus,  qui  procuratione  sua  infert  durasine 
termino  ?  cujus  doli,  dum  manus  abstinet  ab  auctore 
lucis,  letho  comrnutanda  pepererunt?  Jam  erat  ge- 
nitor  istius  annorum  fasce  contritus  :  jam  per  tre- 
menda  senis  membra  sevi  dfpopulatio  vestigia  olim 
robusta  subverterat :  jam  diuturitatis  morsibus  in 
rugasquae  declarabat  hominem,  forma  vergebat :  non 
tamen  sine  spe  subsidii  ad  maturitatem  pervenerat, 
cuijam  major  soboles  arridebat.  Potiori  fiducia  ad 
v  ictum  congregata  dispersit,  quem  semper  scimus  hor- 
rca  sua  in  pignoris  alacritate  posuisse.  Omen  putavit 
cogiture  de  substantia,  cuiexistebat  natus  incolumis: 
ad  gelidam  canitiem  hoc  putans  posse  sufticere, 
quod  reparatus  iu  prosapie  annis  viridioribus  non 
peribat :  cum  repente  egregius  juvenis  tali  patrem 
securitate  nudavit.  Vellem  paulisper,  venerandi  co- 
gnitores,  ad  hunc  verbaconvertere  :  sed  reor  perire 
monita,  qnee  profligatis  moribus  exhibentur.  Puta- 
mus,  venerandi  hominum,  ad  hos  ususprolem  cujus- 
piam  magisterio  pervenire  ;  sufticit  germini  iustitu- 
tio  naturae;  quando  quod  solent  facere  doctores,  in- 
fundil  eorum  pectoribus  lex  humana.  Non  est  exacci- 
denti  bonum,  debita  complere  :  nec  deesse  potest 
ratioue  praeditis,  quod  avibus  probamus  insertum. 
Versa  vice,  aquilas  legimus  fetuum  ministerio  pasci : 
et  benelicium  parentum,  quod  implumes  nati, 
quando  ovorum  tuuicis  exuuntur,  indepti  sunt,  qua- 


supplici  :  majus,  si  dederunt  victoriam  non  petenti.  q  dam  districlioequitaterestituunt.  Non  putant  volucres 


Credo,  digressus  e  prselio,  loco  principedeiubravene- 
ratus  es,  et  ibi  gratiam  retulisti,  unde  proedam  fe- 
riatis  manibus  certas  abripere.  Vereor  ne  templis 
nullaface  consumptis,  ducat  vestalem  virginem  sors 
secunda  captivam. 

DICTIO  XVII. 

ln  eum  qui  seni  patri  cibos  subtraxit. 

Data  Aratori. 

CONTROVERSIA    QTJARTA.* 

Nescio,  judices,  utrum  inveniatur  poena,  'quoe  cri- 
minibus  satisfaciat  impetiti.  Interim  deest  linguce 
copia,  quando  facinoris  novitas  superat  arguentem. 
Iste  est  lilius  qui  grandasvo  patri,  cum  posset  praibere 
alimenta,  denegavit  :  id  genii  sceleribus  suis  asso- 
cians,  ut  esset  patre  incolumi  parricida.  Putaseva- 
sisse  te  debitum  de  non  illata  genitori  morte  suppli- 
cinm?  ut  esses  'innocentior,  pepercisti.  Potuissescru- 
ciatus  quosintuleras,  ultimo,  patris  fine  concludere,si 
manum  jugulo  medicam  prsestitisses  :  prima  est  ma- 
lorum  tuorum  adinventio,  creatoris  proprii  exitium 
nec  removere  ut  pium  hlium,  nec  ut  crudelem  decet, 
inferre.  Quidest  quod  inter  utramque  viam,  exqui- 
siti  inventor  periculi,  neulram  sectatuspasceris  pro- 
mulgata  tabe  geuitoris?  vixit,  te  procurante,  eo  in- 
felicior  pater,  tjuod  mori  te  procurante  non  meruit. 
Nemo,  sanctissimi,  dubiiat  mundi  istius  mala  advo- 
cata  nece  sepeliri ;  et  communem  sortem  votum  esse 


I) 


esse  liberum  accepta  denegare  :  quale  est  ingenium 
quod  circa  diligentiam  suorum  alites  ne^cit  imitari? 
Transeo  multiplicibus  exemplis  luporum  rapacitates, 
jejunoescas  parentibus  ore  detVrunt,  et  impasta  vi- 
sceribus  fera  ad  creatores  suos  currit  ore  locupleti. 
Vos  perpendite  conscientiam  rei,  quali  pcena  digna 
sit,  quce  inusitata  commisit  :  quia  propagantur  im- 
punitate  vilia,  et  nisi  judicantium  censura  succur- 
reret,  peccandi  vis  per  generale  corpus  exiret.  ' 

DICTIO  XVIII. 

In  tyrannum,  qui  prsemii  nomine  parricidse  statuam 

inter  virosfortes  dedit. 

Data  Aratori  V.  C. 

CONTROVERSIA    QUINTA. 

Quamvis,  judices,  virorum  fortium  effigies  man- 
suro  perenniter  sere  serventur,  et  per  ha?c  simulacra 
nesciant  obitum  vel  sepulli  :  quamvis  in  a?ternitatem 
migret  perhas  artes  imago  mortalium,  et  angustam 
humanae  naturee  legem  viucat  indu=tria  :  tamen  vir- 
tutis  pretium  nec  parricida  aliquando  meruit,  nec 
tjrannus  exsolvit.  Quando  nmnus  innocentum  aut 
sceleratus  elicuit,  aut  oppressor  Libertatis  ingessit? 
Statua,  venerandi  praesules,  sudoris  fructus  est, 
judicio  rcddenda  purissimi  :  ui  iu  utroque  congruus 
nitor  nec  suscipientem  devenustet,  si  indigno  au- 
ctori  provenerit,  nec.siconferatur  immerito,  maculel 
largientem.  Si  libera  adversus  hr.uinum  vox  est  vitia 
detestantis,  silicetsub  tutorecriminum  culpas  urgeri, 


1  Heros  vet.  cod.  apud  Schot. 


*  Schot.,7ioce>i/2or. 


293 


IHCTIONES. 


294 


dicam   quod   sontio.  Inter  duos  nefarios  res   honesta  A  si  qui  animabus  reliquus   vigor  est,    deflent  pr.emi  i 


volitavit,  et  neutro  munita  prffisidio,  nec  a  quo  pro- 
cederet,   nec    ad  quein    deflueret,  coguoscebat.    Rea 
dudtim  dccretasortibus,  et  sanguiuis  cbmparanda  suf- 
fragiis,  ad  quorumpervenerit  jura,  respicite :  uteam 
tribuat  usurpator  imperii,  et  accipiat  patris  exstinctor. 
Quo  me  vertam,  uescio  :  inter  virtutum  tuarum,  ve- 
ncrande  princeps,deprehensns  abrupta, nescio  utrum 
accusem  quod  tyrannus  es,  an  quod  honoras  prarmio 
parricidas.  Utrique  digni  crucibus,  etdeprsesenti  vita 
culleis  effugandi.  Non  creditis  sufficere,  vos  debitum 
vitasse  supplicium,  nisi  et  tu  quod  non  licet,  tribuas, 
et  ille  quod  non  meretur  acceperit.  J.im  dudum  a  te 
ista  per  audaciam  prssumpta  sunt,  cum  arcem  ju- 
stitia?.  profligator  intrasti,  his  ad  domiiiatum  evectus 
sUffragiis,  quibus  in  altero  statuam  contulisti.  Necesse 
est,    amplissimi    hominum,    universos    fovere   quol 
ftierint :  nec   utiliter,  nisi  ab  emendatis,  corriguntur 
excessus.    Prodigus   frontis   est,  qui  punitorera  mali 
credit  facinorum  sectatorem.  Judicis  conscientia  con- 
stringitur  necessitate    secreti,   et  non  putat  liberum 
condemnare  in  subjectis,   quod  ipsa  non   dubitavit 
admittere.  Quantis  successibus  aut   quam  variis  in- 
crementis  ad   haec  seutiua   criminum  pervenisti,   ut 
tibi  liceret  ad  sublimia  pervenienti  in  tantum  pec- 
care,  cum  velles,  ut  probrosos  ad  potiora  statuis  in- 
vitares?Tu  libertatis  saporem  felle  servitii  commu- 
tasti  :   ille  obsequia    patri   debita  vertit  ad  gladios. 
Quantnm  laudanda  sint  quae   lapsistis,  advertite:  et 


i: 


sua,  quffl  annisu  roboris  ezegerunt.  II. i  honei 
ubi  studii  liberalis  efficacia,  ubi  munus  pro  patr  i 
dimicantis,  si  sereas  formas  artis  possessor  i 
bet,  et  qui  getptoris  funns  procurat,  obtineat?  Vos 
tantum  digna  meritis  exhibete  tormenta  :  ne  si  irapar 
pcena  impetitos  addixerit,  nec  vobis  debeatur  lau- 
datio  directa  censendi.  Uuo  itinere  vita  pellantur, 
quibus  pene  par  exstitit  sors  delicti. 

DICTIO  XIX. 

Data  Ambrosio,  in alealorem quiagrumin quo parenl !<  5 

ejus  eranl  posiii,  pio  ludi  pre/io  didil. 

CONTROVERSIA    SI-XTA. 

Poslquam,  judiccs,  deforme  aleatoris  studium  de- 

ductus   ad  exilitalem  census  evaserat,  et  crescentem 

certandi    c  iram  facultatum  defectus   addixit,  ccepe- 

runt  a  turpi  prsemio  nec  parentum  sepnlcra  subduci  : 

cceperunt  exspectari  dubia  casuum  de  favillis,  et  riden- 

da  proponi  contentionum  momenta  de  lacrymis.  Ubi 

sunt,  qui  dicunt  perfunctas  luce   animas   nihil  cum 

hujus    mundi    ctiltoribus  habere  communc,   et    post 

soeculi  sogregationem  diem  suum  habere  translatos? 

Ecce  jam   majores  istius  prope  quoe  obtinuerant  se- 

pulcra  senucrunt,  et  de  ipsis  per  diuturnitatem  fliint 

busta  jam  tumulis  :   et  tamen  apud  commessatorcin 

improbissimum   adhuc  creduntur  in  illis  intentionis 

pretia  non   perisso.    Post  longi  vitae    curricula  for- 

tuito  nil  debentes,  eventum    manes  jubentur  exspec- 

tare  de  tesscris  :  post  profligatas,   quas   parentes  tui 


feriato  ore  accusmtis  quid  mereatur   pater,  et  inge-  q  por   longam   parcimoniam    opes    collegerant :    post 


nuitas  aestimate.  Tu  absoluta  colla  jugo  miserrimae 
conditionis  astringis :  apud  illum  nihil  praovaluit 
lexnaturoe:  hoc  tu  circa  patriam  geris,  quod  intulit 
hic  parenti :  in  eo  fortasse  crudelior  tu  credendus, 
quod  dura  imperia  sub  vitali  quadam  morte  dispen- 
sas  :  nec  illis  quibus  est  desiderabilis  obitus,  quasi 
medica  manu  proestas  exitium  :  ille  non  passus  geni- 
torem  in  mundo  subsistere,  pernici  ictu  eripnit  vitam 
lucis  auctori.  Nescio  qua  sunt  criminum  diversitate 
discreti:  interim  si  liceat,  pcena  jungendi  sunt.  Si 
te  circa  cives  alicujus  supercilii  tumor  elevassct, 
reum  te  designaret  la?sa  communio,  et  privatae  abju- 
ratorem  dulcedinis  immoderata  nuntiaret  erectio.  Si 
ille  creatorem  torvo  lustrasset  aspectu  genitoro  in- 
columi,  habuisset  meritum  parricidae.  Videte  quid  dig- 
num  his  sit,  qni  ad  delictorum  fastigia  pervenerunt. 
Ntbil  est  qnod  residuum,  aut  affhcta  credat  patria, 
aut  pater  exstinetus.  Facessat  a  nobis,  principes  viri, 
argumentis  accrbara  commissum.  Sufficiunt  nuda 
reorum  vocabula,  nullo  defensionis   munienda  privi- 


I) 


multaargentiaurique  pondera,  quaejutura  boeredem 
parcitas  sub  dimensione  servavit :  urnas  veterum, 
ut  essent  in  pra?mio  tabuloe,  sterilitate  deterior  prolcs 
honorasti.  Si  mausolea  proecedentium  minor  posteri 
cultus  ornaret,  essct  plectenda  negligentia,  et  spectarct 
de  illispcenam  judicibus,quiflliorum  suorum  moresia 
alienis  cupiunt  emendare  commissis.  Pro  festivitate 
certa  temporum  lege  redcunte,  pro  sortis,  etquibus 
anima1  pascuntur  muneribus,  credidisti  nefas  si  geni- 
torumtuorum  sepulcra  dominos  non  mutarent.  Noa 
tibi  licuisse  domos  ultimas  pro  abducta  ab  hostibus 
pignoris  tui  redemptione  distrahero:  quaero  quao  sit 
nocossitas  qtiod  alienum  video  in  parentum  tuorum 
cineribus  possessorem  :  et  nihil  mihi  aliud  nisi  ludus 
opponitur.  0  misera  mortalis  conditio,  et  cum  done- 
gantur  desideria,  et  cum  infelicius  concedunttir ! 
Quotiens  creatores  tui  sollicitis  Deum  movere  su- 
spiriis,  ne  de  hujus  usura  lucis,  quod  infaustissimum 
creditur,  et  sino  legitimo  hfflrede  transirent?  Editus, 
institutus,  eruditus,  ad  banc  mossem,  judices,  jejuna 


legio.  Addam  sane   delicto  quaodam  quae  sunt  prae-      pudoris  mente  pervenit,  ne  in  jure  suo  patiatur  esse, 


celsa  reatuum,  ne  ulla  res  videatur,  actione  subtracta, 
quam  sagacibus,  ut  oeslimo,  vestigiis  invenistis.  Am- 
hitur  parricidae  statua,  fortium  vallata  lateribus,  et 
simulacrum,  quod  aut  *  litteraris  cura  peperit,  atit 
Martius  campus  refudit,  hujus  imaginem  posthabelur. 
Duriter,  si  creditis,  ferunt  tot  evecti  titulis,  nulla  ab 
eflusore  se  paterni  sanguinis  retributione  distare  :  et 


postquam  universa  perdidit,  patrimonii  largitores. 
Damnamus  in  scelcrato  voluntalem  turpissiraam : 
nam  contigit  forsitan,  ut  ad  probos  dominos  prio- 
rum  luortim  ossa  benoficio  levitatis  emi.-e:is.  Co.n- 
munis  est  universis  defunctorum  reverentia,  et  circa 
religionem  sorte  ultima  conditorum  dignam  poscit 
humanitas  universa   culturam  :    excellentius  taraen 


1  Schot.,  lilteraria. 


2!>o 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


29(1 


majoribus  nostris  debita  suprema  redduntur,  qnos  A  in  utroque  deprehensi,  nulli  exibent  f,tabilem  con- 


ita  sibi  veneratio  proponit  ante  oculos,  ut  diis  cre- 
damus  exhibitum  in  quibus  defunctorum  mandata 
peraguntur.  Servamus  universa  qiue  jusserint ;  non 
credentes  impune  contingere,  quod  de  eorum  fuerit 
praeceplione  violatum.  Non  invenio,  novum  facinoris 
genus  qna  explicem  novitate  sermonum.  Quibus  fuit 
sacrilegium  non  parere,  quale  est  eorum  suprema 
domicilia  pro  ludicris  vendidisse?  Credite,  cognilo- 
res,  stare  ante  oculos  vestros  tot  istius  atavos  cindi- 
ctae  tempora  prcestolantes,  quorum  placatione  man- 
sura  in  posterum  circa  parentes  diligentia  poterit  sine 
labe  sanciri. 

DICTIO  XX. 


scientiam.  Pollicentur  enim  pcenitentiae  tempore 
honestatis  affectum,  quos  fidem  videris  exhibere  pec- 
catis.  Si  te,  scelestissirne  hominum  ante  Veneris  de- 
lubra  positum  stimulasset  Minervac  recordatio,  utram- 
que  potestatem  male  diligens  ingenii  tui  memoria 
laesisset?  fugisses  illius  domicilium,  cujus  adversa- 
riam  mente  retinebas  :  qui  honor  est  ibi  ejus  statuam 
collocasse,  nbi  dea  pudicitiae  potuisset  commemora- 
tione  violari?  Nesciendo,  infaustissime,  gradibus  ad 
fastigia  exsecrandi  erroris  accedere,  pene  postliminio 
hellum  inter  ccelicolas  excitasti.  Vident  illi  oculi 
semper  turpia,  detestati  junctos  quadam  obscenitatis 
lege  complexus.  Dum  procurante  te  interest  lupana- 
ribus  captivum  numen;  soltis  es  qui  ostendisti  ser- 
In  eum  qui  in  lupanari  statuam  Minervx  locavd.  B  ^  ^^  Hbidini  superorum  potenliam :  et  illis 

controversia  septima  eos  constnngi  locis,   quibus  fueiint  a  mortalibusde- 

Semper  venerandorum  judicum  ancipitem  credi-      putati.  Quam  dissona  erit  in  adolendis  impensa  sa- 


mus  fuisse  sententiam  de  confusione  peccati.  Ibi 
cognitoris,  quo  potissimum  vergeret,  haesit  delibe- 
ratio,  ubi  dubia  exstitit  sors  delicti :  nam  delinitio- 
nem  eequitati  congruam  sicut  vitia  manifesta  exigunt 
ita  obscura  suspendunt.  Quando  in  luce  est  facinus, 
quid  spei  remanet  addicendo?  Percipite,  quaeso,  ani- 
mis,  et  interna  sestimatione  tractate,  qualis  sit,  qui 
et  virginitatis  oculos,  etlupanaris  secreta  violavit :  et 
in  utroque  sacrilegus,  nec  flagitia  veneratur  quibus 
inimicam  testem  adhibuit,  et  castitatis  profligat  ru- 
borem  quam  indignis  associat.  Expostuloa  te,  humani 


crificiis?  unius  oblatio  numinis  alteridabit  injuriam. 
Nam  dum  per  providentiam  tuam  simplex  pulvinar 
gemina  superorum  polestas  obtinuit,  et  in  una  eede 
pudor  et  luxuria  convenit,  neuter  devotionem  no- 
stram  favor  aspiciet :  quas  tu  habitatione  miscuisti, 
nos  propriis  habebimus  offensas  sacriliciis  :  qualia 
erunt  munera  quae  gregatim  portanda  sunt  per  in- 
cestas  et  virgiues?  una  offendenda  est  hilaritate,  et 
lascivia  placanda  altera.  Inter  verbenas  et  thura  ho- 
stiarum  erit  causa  certamen,  et  inde  efticienda  irata 
numina,   unde    mulcentur1.    Submovero    sacrilegis 


generis  osteutum,  qui  levitatem  tuam  ad  erigendum  C  prolixam  narrationem  :  moras  quas  in  luce  reus  ac- 


Minervse  simulacrum  religionis  cultus  adduxerit, 
dum  iutegritatis  hostcm  illata  de  loci  foeditate  mon- 
stret  injuria  :  uec  reverentiam  te  exhibere  Veneriae 
pollntioni  clamat  publicata  corruptio.  Nesciunt  pec- 
candi  terminos,  qui  ad  transgressionem  sceleris  ex- 
cessuum  amore  provocantur:  modum  in  erroribus 
ignorant,  qui  crimina  excelsa  moliti  sunt.  Dum 
Dionem  et  Palladem,  diversissima  numina,  peregri- 
nantibus  mancipata  sententiis,  in  unum  fabrioata  deri- 
dens  arte  conjungis.fecisti  religione  tua  acerbius  quod 
delinquis.  Res  suinmo  digna  piaculo,  miscere  dis- 
cordantiam,  et  in  unum  colligere,  quibus  nisi  secre- 
tum  praestiteris,  contumelias  irrogasti.  Creditis  inve- 
niri  hominem  de  hac  mundi  gemina  conversatione 
ncutrum  tenentem,  et  nec  amicum  virtutibusexistere,  d  est :  frugipiratas  evasit :  pater  petit  utal.it :  ille  con 


cipiet,   inter    supplicia   consumat:    quia  devenusta 
referentem  et  alienorum  actuum  turpitudo. 

DICTIO  XXI. 

Iti  patrem  quemdam,  quicum  filium  a  pirata  caplum 
redimere  non  diynalus  esset,  ab  eo  tamm  ali  petebat. 

CONTROVERSI  A.    OCTAVA. 

Thema.  Lex.  Liberi  parentes  alant,  aut  vincian- 
tur :  cuidam  duo  filii,  frugi  et  luxuriosus :  pirtaa? 
utrique  incidere  :  scripserunt  patri  de  redemptione. 
Pater  vero  venditis  facultatibus  piratas  expetiit :  cui 
optio  data  est,  quem  vellet,  redimeret,  quia  parum 
pretii  detulisset.  Ille  elegit  luxuriosum,  quia  seger 
erat,  redimere  :  qui  cum  reverteret  in  via  mortuus 


nec  fidum  vitiis  inveniri?  Solent  aliquos  erigere  ad 
despectum  boni  operis  patrocinia  culparum,  et  qui 
de  sapore  laudis  alieni  sunt,  de  licentiac  fruge  gratu- 
lari.  At  te  quaj  istarum  rerum  invenit  sectatorem? 
meliori  ordini  contrarias  manus  attulisti:  nec  ini- 
probis  sinceriter  obsecutus  colla  submitteris.  Odi, 
principes  viri,  morum  snorum  remissosjudices  :  con- 
demno,  qui  per  negligentiam  sercnorum  actuum  in 
dubium  trahuntur:  exsocrabilius  tamen  detestor   qui 

1  Sehot.,  Submoveo. 

s  Nunquid  fas  adversus  Quintilianum]  Quemacutis- 
simum  Romani  generis  declamatorem  appellat  Tre- 
hellius  Pollio  in  Postumio  juuiore.  Ausonius  de  Pro- 
fessoribus 

Seu  libeat  ficlis  ludorum  evolvere,  lites, 


tradicit.  Actio  contra  Quintilianum  suscepta.  Ille  enim 
patrem  tuetur,  nos  lilium.  Rogo  ne  arrogantian 
putes,  qui  legeris. 

Prxfalio.  -  Nunquid  fas  est  adversus  Quintilia- 
num  nisi  pro  veritate  dicere?  aut  immemorem  sut 
loquendi  facit  aviditas,  qui  tribuit  verlja  jastitise  : 
Fallentes  decet  urbanitas,  dum  peniculo  fucata  men- 
dacii  peregrinum  decorem  laudanda  verbo  tenus  sn- 
mit  elocutio.  Sane  solatio  oratoriae  artis  eequitas  asse- 

Ancipilem  palmam  Quintilianus  habet. 
Quinta  est  Quintiliani  declamatio  «GER  redemptus,  cui 
contradicit  Ennodius.  Tliema  autem  controversise, 
quod  apmi  Qtiintiltanum  iisdem  pene  verbis  legitur, 
et  principium,  quorum  utrumque  in  vulgatis  librh 
desiderabatur,  ex  antiquis  adjecimus. 


291 


DICTIONES. 


208 


ralur  :  eiigo  pompam,  quam  probitas  dcfensa  partu- 
riet.  Procedat  contra  eloquentissimum  virum  ccele- 
stiuai  favore  munita  simplicitas  :  de  liduciapartium 
aostrarum  oritur  quod  audemus.  Vos  tantum, 
principes  viri,  benignitatem  vestram,  salva  au- 
riiun  animorumque  cautione  praestate  :  ne  cothurnus 
Ule  sublimior,  oris  facaltate  qua  prevalet,  in  pos- 
Bessione  sua  credat  esse  viotoriam.  Quid  est  aliud 
adversus  ejus  impetusnos  juvare,  nisi  peregrinantem 
reducere  post  intervalla  justitiaiu  ? 

Principiiim.  Gauderem,  cognitores  amplissimi, 
avasisse  me  pedorem  carceris,  vincla  piratarum, 
nisi  regresso  miln  myoparonum  loco  pater  cxiste- 
ret.  Qua>rit  a  mc  alimenta,  quem  n.  c  auro  ab 
hostibus,  nec  lacrymis  liberavit.  Putat  quod  itli  de- 
beat  regressus  ejus  proficere,  quem  cum  potuit  non 
redemit.  Frustra  pastuin  beneficio  legis  imploras, 
qui  faclis  tuis  naturae  jura  solvisti.  Exhiberi  victum 
patribus  jus  dcceruit  :  non  cst  tantummodo  sacra- 
menturn  istud  io  nominc.  Dicat  vcl  pirata,  si  pater  es. 
Meliorem  me  fuisse  mortuo  seepe  cum  loqueris,' nun- 
quam  ostendis  esse,  cum  judicas.  Viam  culparum 
germani  decedentis  attendite  :  ipse  magis  geuitoris 
moribusparuit,qui  pradatus  est;  cgo  quo  ominevitam 
meam  per  extraneos  ab  istis  actus  cxegcrim,  decla- 
ratum  est  cum  ine  pater  praedonibus  sponte  dereli- 
quit.  Valida  sibi  videtur  advcrsussobolem  argumenta 
proponere,  cum  propensioremgratiamineruisse  jactet 
culpabilem  iilium,  et  proximum  sepulturae.  Quaeso, 
judices,  pronuntiate  quid  debeam.  Interim  clarum 
est  meet  cineribus  vitiosi  fuisse  postpositum.  Non 
erubescit  quidquamab  eo  auctoritateparentisexigere, 
in  quo  esse  noluit  quod  vocatur.  Utinam  mihi  ad  hos 
usus  valetudinem  piratarum  cateua  reservasset !  fa- 
cerem  praebitione  indebiti  alimenti  patrem  meum 
pudore  captivum,  ut  injustus  arbiter  de  propriae 
gemeret  iniquitate  sententiae.  Cibus  enim  qui  ab  illo 
praestatur,  cui  uihil  boni  mereris,  exhaurit  :  jejuna 
^unt  saturitate  sua  viscera,  quae  non  hahent  con- 
-cientiam  beneiicii  ante  collati.  Nescio  quid  de  duobus 
liliishomo  ille  spei  suae  residuum  putet,  qui  unum 
terrae  reddidit,  alterum  passus  est  in  perpetua  rapto- 
runa  dominatione  servari.  Accipiat,  nisi  confunditur, 
quidquid  exhaustasuppliciis  membragemuerunt.  Non 
uovi  quid  senex  a  debililato  flagitet  :  interea  quod 
adverto,  sumus  ambo  pascendi.  Quid  mihi  rationem 
modicce  facultatis  adducis  in  medium  :  quiunum  re- 
dimere  voluit,  sic  substantiam  suam  vendidit,  ne  pre- 
tium  pro  utroque  sufficeret:  quis  infelicitatem  meam, 
quis  miserias  possit  exponere?  cui  post  Cilicas  et 
ipsa  quam  resumpsit  esse  fertur  libertas  obnoxia? 
Dicite  quresumus,  judices,  si  et  in  patria  mea  debito- 
res  pronuntiabimur,  quid  evasi?  Addidit  creator  san- 
ctissimus  dolere  me  quod  emisissent  vincla  germa- 
num.  Quasi  vero  tantum  a  nobis  exigat  natura  servi- 
tium,ut  compenset  erepti  fratishilaritasquodreman- 
si.  Amorem  debemus  carnis  sociis  absoluti  :  credite 
dicentimanifesla  :  nesciunt  intrare  de  altero  gaudia 
hominem  pro  se  timentem.  Illud  enim  improbati  more 
Patrol.  LXIII. 


A.  clamat  examinis,  ditiorem  esse   quodammodo  a  quo 

aliquid  poscitur.  Talciu  tcchnam  in  supplicationibu^ 
fucata  servat  urbanitas,  ut  utatur  composita  hu- 
militate  pro  jaculis  :  quatenus  commanto  superbte 
abjeclionis  nihil  ei  relinquat  liberum,  qui  rogatur. 
Licitatuin  pro  ambobus  ceusuni  testatur,  qucm  pro 
uno  constat  expensum ;  exspectat  geminara  gratiam 
de  beueticio  singulari.  Neseio  utrum  qucerendum  sit 
quid  cogitaverit,  cum  apud  universos  liqueat  quid 
fecerit.  Ezhausit  partium  luarura  defensiones  pirata, 
qui  de  nobis  prastitit  optionem  :  teneat  quae  sola 
desideravit  sepulcra  dc  tilio  pater,  qui  tantum  mori- 
turum  redeinit;  nam  qui  sauolanguentempra>po  suit, 
denuntiavit  sehorruisse  victurum  :  quid  de  superstite 

~  poscas,  nescio,  habeus  in  cousolatione  lacrymas  quas 
emisti. 

Narralio.  Perpetuo,  judices,  honestatis  culturam 
et  in  aitale  peccatis  amica  servavi  :  subtrahens 
impensas  desideriis  puerilibus,  unde  posset  aevi  gau- 
dere  maturitas.  IIujus  rei  frugalitate  fecimus  ut 
remaneret  patri  quod  pro  luxurioso  filio  posset  of- 
ferre.  Quid  de  patrimonii  exilitate  causaris?  si  par 
moribus  exstitisscm,  usque  eo  perducta  res  fuerat, 
ut  neuter  potuisset  absolvi.  Inaequalis  est  arbiter,  qui 
proficere  voluit  alteri  quod  nostro  pudore  condi- 
dimus.  Quantum  asserit  paterna  districtio,  causa 
nobis  diuturnae  captivitatis  probitas  fuit.  Sanus  dili- 
gens,  patri  fratrique  sedulus,  talis  reduci  non  me- 
retur  in    patriam  :   et  nisi  exstitissemus  una  sorte 

C  captivi,  sorduisset  suspicione'  nostra  regressio  : 
aiqualescalamitale  fuimus  ;  sed  patris  amore  distan- 
tes.  Felix  luxuriae  suffragio  juvenis,  etantemagnam 
partem  communis  exhausit  substantiae,  et  ipsi  pro- 
fuit  quodremansit.  Me  miserum,  ct  semper  paterna 
judicatione  captivum!  Prolusi  in  pace  ante  quod  per- 
tuli ;  et  dum  recti  itcr  teneo,  indicio  parcimoniae, 
qualiter  iuterhostes  viveretur,  aguovi !  Hinc  est  quod, 
cibo  quem  ministravit  feritas  illa  contentus,  vixi 
inter  ultimasolatio  consuetudinis,  non  humanitate 
raploris.  Quccro  qui  me  servavit  usus  ille  frugalior, 
si  aequi  observantia  patrum  meretur  offensas? 

Objeclio.  Quid  quod  barbarus  dixisse  se  perhibet, 
Unius  pretium  pertulisti?  debitum  scmper  accipiunt 
objecta  responsum.  De  nulla  pependisti  auctione  sol- 
licitus  :  aurum  quod  exhibueras  ante  preces  ini- 
micorum  oculis  obtulisti.  Duin  sic  tibi  universa  pro- 
cederent,  a  nullo  potuit  ambigi  quo  sufticeret  de- 
sideriis  tuis  unius  liberatio.  Mox  tamen  ut  illa  intra 
repleta  squalore  mortis  intrasti,  quid  esses  [electurus, 
antequam  optionem  tribueref  pirata,  cognovit :  non 
descendit  ista  de  amore  trepidatio;  nihil  ostendit 
ambiguum,  qui  de  duobus  filiis  per  omnia  sigua  di- 
ligentice,  quasi  ad  unum  venisset,  annuntiat.  Post 
egressum  luum  fortiores  me  arctavere  custodiae  :  di- 
vinitati  gratias,  si  fibcrtatem  meam  et  hic  tutaverit, 
quod  evasi.  Tua  iuterim  ad  inimicos  vocem  videtur 
emisisse  sententia,  nisi  studiose  quem  (relinquo  ser- 
vetur,  elapsurus  est.  Diis  ducibus  fuga  nostra  ante 
oculos  hostium  locata  efficax  fuit. 

10 


299 


ENNODII  EPISGOPI  TICINENSIS 


300 


Excessus.  Praeterea,  ut  est  fandi  locuples  pater, 
et  vivendi  diuturnitate  didicit  prsesentare  quod  lo- 
quitur,  callens  impenere  necessitatem  mentibus  per 
auditum,  dicit  omnibus  in  bumanitate  degentibus 
cibum  esse  communem,  et  ab  uno  flagitat  quod  non 
licet  quemquam  negare,  generaliter  allegans  deberi 
universis  quidquid  terra  produxerit.  Sed  quando  in 
communem  usum  seges  triticeam  sobolem  et  liquo- 
rem  vineta  fundebant,  nec  viritim  tellus  erat  distri- 
buta  cultoribus  :  nullus  inter  bostes  filium  sic  reli- 
quit,  ut  crederetur  gemitus  prsetulisse  servitiis. 
gnoro,  judices,  postquam  elegerit  lacrymas,  de  su- 
perstite  quid  requirat.  Sed  metnm  nobis  legis  obje- 
ctat,  et  quod  inter  parentes  et  liberos  scriptum  est, 
sibi  deberi  vult,  qui  nibil  exbibuit  de  parente.  Volun- 
tatem  nostram,  dum  cogimur,  quaerit ;  et  desiderat 
hoc  nos  exhibere  pietati,  quod  ipse  professus  est 
excusantem  non  posse  negare  formidini.  Nunquid 
misericordise  locus  est  ubi  instat  imperium?  quod 
non  licet  subtrabi,  non  possumus  dicere  liberalitate 
conferri ;  clementia  nisi  ingenua  non  vocatur  :  quid- 
quid  non  dare  prsevales,  ceuintermunus  computa,  si 
dedisti.  At  frequens  nobis  naturse  iteratio  et  san- 
ctum  creatoris  Jnomen  obsistet,  quasi  usura  lucis, 
dono  parta  coelestium,  inter  illa  quse  ab  bominibus 
tribuuntur  possit  ascribi  :  sacrilegium  est  supero- 
rum  indulgentiam  semen  dixisse  mortalium,  de  sola 
babet  libidine  testimonium  pater  crudelis.  Jungit 
etiam  oneribus  meis,  dum  reposcit  solatia  destituti, 
dicens  sibi  civitatem  potuisse  succurrere,  ni  redis- 
sem.  Quid  aliud  voluntas  ista  manifestat,  nisi  ut  rur- 
sus  me  pirata  suscipiat  :  sigravis  est  inempta  visio 
prolis  tuse  ;  certe,  vel  quod'  soles  magno  comparare, 
meum  bustum  sine  pretio  possidebis  :  setas  quidem 
pollicetur  vitam.sed  tormentorum  magnitudo,  quam 
acerbiorem  te  digresso  pertuli,  promittit  exitium. 

Exempla.  Deindeprotulisti  exemplapaterno  digna 
proposito  :  sed  interpretatione  viluerunt :  quasi  setas 
cana  desideriis  tuis  formam,  et  non  imitationem 
sanctis  prsestiterit  institutis.  Quid  magni  ^Enese  bu- 
meri  ponderis  de  creatoris  fasce  senserunt  ?  aut 
pressit  liliumcorpore,  cujus  ipse  fuit  ssepe  bajulus 
actione?  Vis  scire  quia  eripi  de  bostibus  meruit? 
ante  oculos  locatum  est  quod  noluit,  ne  gravaret, 
credens  sibi  sepulturam  procumbentis  Ilii  ruina  prse- 
stari :  et  ne  procedentem  natum  vita  digniorem  seni- 
lia  membra  retinerent,  occasum  civitatis  dixit  satis 
esse  pro  tumulo.  Ille  preedonibus  evadente  iilio  re- 
manere  voluit  :  remeasti  ad  patriam  turelicto.  Quid 
nobilia  Scipiouis  pro  genitore  suo  facta  commemo- 
ras?  cum  ille  pro  auctore  sedulo  dum  se  obtulit,  to- 
tum  dedit,  sed  non  consumpsit  universa  quae  debuit. 
Semper  votorum  bonorum  est  causa  cousimilis,  nec 
discreta  sunt  studia  benignitatis.  Pronuntiat  quid  de 
tilio  mereatur,  qui  euni  ad  officia  natura^,  nisi  coa- 
ctum,  sestimat  non  venire.  Vincla,  nisi  paream,  lex 
minatur  :  quid  refert?  Ad  banc  me  consuetudinem 
suppliciorum  a  te  procurala  formavit  diuturnitas, 
quamvis  longa  poenarum  tolerantia  non  faciat  contu- 


A  maccm.  Miror  tamen,  nisi  quod  effugi  de  barbaris 
pater  intulerit  :  nibil  est  unde  declinentur  preedones, 
si  sors  ipsa  sequatur  in  patriam,  una  est,  quautum 
video,  genitalis  soli  et  peregrinationis  adversitas, 
nec  dispar  amaritudo  redeuntibus  et  captivis.  Ne- 
quaquam  tamen  quid  intersit  invenio,  nec  quse  po- 
tissimum  cervices  meas  catena  nectat  inquiro  :  ri- 
gentisferri  nexus  incurram,  aut  gulse  vectigal  exbi- 
beam,  unaconditio  est.  Jejunus  epulas  portabo  sa- 
tiato,  et,  quod  est  deterius,  non  amanti.  Quantis 
oblata  a  me  projiciet  alimenta"  fastidiis?  quo  devo- 
tionem  meam  rancurecalcabit?  bomo  quem  miseri- 
cordem  habere,  et  dum  essem  inter  extrema,  non 
potui.  Ex  sequo  meet  germanummeum  redemptione 
litteris  poposcisse  denuntiat,  paribus  absolutionem 
implorasse  lacrymis,  in  simili  episiolas  constitutos 
sorte  dictasse.  Non  renuo,  non  refuto,  habeat  de 
hac  objectione  victuriam.  Illud  tamen  flagito,  qua? 
causa  fecerit  ut  quod  duo  poposcerunt,  duobus  est 
debitum,  unus  acceperit  ?  Pro  utrisquemariaintrasti, 
et  liquentis  elementi  minas,  quantum  asseris,  'pie- 
tate  duce  transisli.  Quis  de  gemina  caritate  credat 
hominicum  uno  redeunti?  Nunquam  misericordianisi 
periclitata  laudatur;  quo  pudore  cessante  effectu 
praedicatur  affectio?  Nunquid  semper  secretum  pe- 
ctoris  innotescit  veraciter  clave  sermonis?  pietas 
quse  non  etiam  muta  rebus  tenetur,  ostentum  est. 
Inter  omnes  bomines  inconvulsa  amor  radice  sub- 
sistet,  si  valet  ista  jactatio.    Lex  dicit :  Aut  alat,  aut 

C  vinciatur.  Clamat  pater  :  Pastus  iste  parenti,  vel  si 
non  redimat,  jam  debefur.  Ad  has  te  equidem  partes, 
cumab  officio  cui  eras  per  naturam  obuoxius  cessa- 
ris,  armasti  ;  proficit  ventoso  munimini,  quod  ge- 
nuiuse  negatum  est  turpiter  puritati.  Crede  mihi,  lex 
cum  parentem  locuta  est,  non  tacuit  redemptorem  : 
hortata  est,  jussit,  extorsit  universa  sufficienter  im- 
pleri  religiosi  operis  sacramenta  per  nomina.  Calami- 
tas  mea  sensus  tuos  ad  hujus  reiintellectus  obnubit  : 
redemptio  filii  quse  est  in  diligentia  necessitudini*, 
esse  non  potuit  in  prseceptis.  Impietatem  meam,  et 
in  liberatione  fratris  invidiam,  dum  Ledaea  pignora 
laudas,  accusas.  Nescis  quia  si  inter  illos  tua?  distri- 
butionis  processisset  sequatio,  generasset  errorem  : 
nam  unu:n  in  perpetuo  decore  lucis,  alterum  in  jugi 

u  noctis  possessione  damnasset.  Mentior,  si  alia  judicia 
tua  exstitere  de  filiis.  Quidnam  esse  censuisti,  cum 
unum  nunquam  habiturus  pirata  dimitteret,  alium 
nunquam  relicturus  quasi  patre  tradente  retineret  ? 
quidquid  post  oculos  tuos  in  illaferali  terrasustinui, 
a  te  processisse  non  dubito.  Spes  mihi  universa  con- 
sumpta  est,  postquam  inerme  de  solo  barbarico  re- 
demptor  abscessit.  Quas  naves  ad  littora  inhuman  i 
tendentes  non  primus  inspexi,  etquidquid  vanescente 
vi^ione  non  sequebantur  oculi,  menle  comprehendi? 
quia  sagacius  inscipiunt  aliquid,  qui  promptius  prfe- 
stolantur.  Quotiens  ante  adventum  tuum,  si  quaneo 
nos  lustrare  aerem  pirata  permisit,  inextraneis  mihi 
personis  pater  occurrit,  et  vidi  has  quas  sibi  amor 
sine  mentiendi  dedecorepingit  effigies?  His  imagini- 


301 


DICTIONES. 


302 


diu  sollicitato  corda  feriuntur.  Heu!  quotiens  A 
renuenti  mihi  cibos  quos  pirata  praestabat,  hac  bar- 
burus  consolatione  subvenit.  Nil  motuas,  nil  de  liac 
afflictioue  snspires :  si  creator  tuus  superest,  parum 
a  libertatis  statione  sejungeris.  Ecce  aliquando  adfuit 
snrs  cupitis,  alacer  mihi  adventum  istius  ot  prsedo 
uuntiavit.  Non  longe  fuit  ab  iutegra?  amore  clemen- 
ti  ee,  qui  redemptorem  leetas  excepit.  Non  babuimus, 
jndices,  dominos  inhumanos :  fucrunt  qui  potuissent 
et  prece  molliri :  si  aori  inopiam  compensassent  la- 
crymae,  uno  tempore  ntrosque  reduxerat;  tcstalus 
cst  nolnisse  fieri,  quod  non  est  magno  precatus  im- 
pendio.  Ezpendite,  quaeso,  quid  a  mejure  postulet, 
(iui  mihi  iu  ultimis  iuc  supplicatione  subvenit.  Ad- 
jecisti  quod  privilegiis  uaturae  munitus  sis,  et  quod 
in  me  deliquisti  non  liceat  vindicari.  Scd  non  habet 
innocentiae  preerogativara,  qui  defensionem  suam  lo- 
cat  iu  apicc.  Insons  actionisluce  niteat :  citra  dissimu- 
lationem  crimina  confitetur,  quiinhoc  tutelam  suam 
testimat  quod  praecedit  :  rcos  nulla  defendit  auctori- 
tas ;  in  facinorosis  sacramenta  nominis  evanescunt. 

Epiloijus.  Et  hoc,  sanctissimi  cognitores,  ita  post 
enstodias  latronum  alio  lahore  pectoris  allegavi, 
quasi,  ctsi  essem  dchitor,  valerem  exhibere  quod 
poscitur.  Non  considerat  spoliata  carnihns  ossa,  do- 
minorum  inhimianitate  sordentia,  et  patefacta  per 
earnifices  naturae  secreta  non  respicit.  In  corpore 
meo  in  lucem  quidquid  homo  est  protulerunt  tor- 
menta,  et    penetralia  viscerum   instante  cruciatihus 


TIIF.  M\     I.F.X. 

De  capia  civita/e  liustium  sacerdolcs-  et  Yestales 
virgines  liberi  dimittantur. 
Post  secundos    hcllici    certaminis    eventus,    inter 
triumphos  et  Laureas  vircs  habere  non  potest  lcx  ad 
resistendum  recitata  victoribus.  Quid  gladiis  per  af- 
fectionem  mortis  egimus,    si   erit  quod  post  praelia 
formidemns?  Jacet  antc  oculos  mcos  quidquid  hactc- 
nus  minabatur  exanimum,  et  postquam  fusa  est  ini- 
mica  congressio,  ncscio  quid  nobis  afrerunt  dcfuncto- 
runi    priucipum    decreta   terroris.    Nescit    probala- 
qualitatem  virtutis  expendere,  qui  de  chartarum  freno 
superbit  armatis.  Acquicscant  istis  inertia  corda  re- 
paguiis  ;  ego  quidquid  mihi  licentiam  tollehat,  enso 
dispersi.  Illud  lantum  jiotcst  nobis  quisque  negare, 
quod  nolumus.  Illud  contentus  sum   habere   termi- 
num,   ad    cujus   me  transgressionem  desideria  non 
vocarunt.  Mihi  quidquid  praevaluero  habere  lex   tri- 
buit.  Otium  et  toga  denegnantes  aliquid  ferant :  milii 
totum  nalura   peperit,  quidquid  in  procinctu  consti- 
tutus  extorsero.  Sola    nobis  scripta  jura  sunt,  nil  ti- 
mere.   Et  haec  quidem    aurihus   vestris,    quasi   bona 
esset  formula  quae   objectabalur,  asserui.   Nutrix  ta- 
men  virorum   fortium  )ex,  vindex  libertatis,  patriae 
munimentum,  jubet  post  certamen  heroas  suos  reci 
divam  intentionem  habere  de  pra-mio  ;  et  gestis  non 
contenta  felicibus,  dum  tollitsudoris  pretium,  frangit 
studia  dimicandi.  Ergo  ne  hona  sunt  prsecepta  qme 
ne  boni  efficiamur  occurrunt?  Quaecunque  fructum 


barharo,  cum   pater  mihi  dedignarelur  adcsse,  vul-  q  adimunt  lahorum,  censores  prudentissimi,  de  aliena 


gata  suut.  Modum  transit  atrocitas,  quae  vel  in  debi- 
tis  exigendis  non  principe  loco  vires  interrogat.  Tu 
cum  vidcas  a?tutis  in  me  valetudinem  miseriarum 
fasce  mollitam,  cum  aevi  robur  multiplicium  calami- 
talum  varietate  contrilum,  cum  et  necessitate  se- 
nectof  haheam  et  invidiam  juventutis,  non  a  me  de- 
sistis  poscere  quod  ct  hostis  remisisset  exhausto. 
Tu  accipies  tributariam  functionem,  el  adhuc  me 
magnitndine  nominis,  et  genio  parentis  inccssis,  cum 
miserationem  quam  debes  cuicunque  homini,  despi- 
cias  exhibere  vel  pignori.  Superna  dispensatio  hac 
intentioncm  tuam  mercede  locupletet,  ut  rursusprolis 
tuae  funera  votiva  respicias;  et  qui  gravaris  de  vi- 
vaci  preesenlia,  desideriorum  summam  capias  de  se- 
pulcris. 

DICTIO  XXII. 

C0NTK0VERSIA    NONA. 

Prxfatio. 
Copiose  quidcm  egregius  adolescens  inventorum 
suorum  divitias  in  ordinem  digerens,  verbornm  quo- 
que  uhertate  ditavit,  et  qua>  pro  religione  esse  credi- 
dit,  digno  reverentia  ore  deprompsit.  Sed  procul  opi- 
nionis  insidias  cessent  malignorum  commenta  tra- 
ctatuum.  Nos  contra  Aralorem  dictionis  pectus  op- 
ponimus.  Sed  nec  erumpentem  iu  lucem  laudis 
palmitem  inimica  falcc  truucamus :  sed  quem  ver- 
borum  callem  sequi  debeat  demonstrantes,  scimus 
in  illo  nobis  clarius,  si  eum  praeferri  contigerit, 
triumphandum  quia  de  nostris  hausit  quidquid  Deo 
amplilicante  de  scientia  opum  largius  effuderit. 


I) 


nos  facultate  castigant.    Nunquid   o'quum  est  habere 
valetudinem  sanctiones  de  externo  jure  conscriptas  ? 
aut  videtur  rationi  vicinum  spem   de  futura  posses- 
sione  praeciderc?  Quid  nobis  religionis  insacerdotum 
personis  opponitis?  Deo  duce,  quem  in  illis  veneraris, 
ohtinui.  Cujus  intuitu  desideras  eos   de  jugo  nostrae 
serviUitis  evadero,    ipsos  noveris    teneri  illo   impe- 
rante   captivos.  Contra  superos  nititur  qui  quoscun- 
que  illorum  sententia  prosternit  extulerit:  quos  fe- 
stinas  oripcre,  noquaquam  fuerant  effecti  hominum, 
si   moruissent   ministri  esse   ccelestium.  Ecce  tecum 
de  sapore  legis,  quasi  non  habeam  quao  responsi  loco 
ohjiciam   tela,    contendo.   Quam  justitiam    pulas  in 
illa  jussione,  quae  ut  hostem   fulciat  socio  imperia 
propagantes  addicit?   Tolle  spem  praeda?,  tulisti  vota 
certaminis ;  et  si  defrudatur  genius  laurcati,  ad  pce- 
nitontiam  rediet  quidquid  contemptu  lucis   expetiit. 
Faccssat  a  prudentibus   aequitatem   hujusmodi  non 
dico  lege,  sed  tyrannica  inscriptione  roquirere,  quae 
ingrata  numinibus,  inimica  virtuti,  contra  fas  et  ju- 
stitiam  pugnat  mentito  colore  pietatis.  Nescis,  loqua- 
cissime  hominum,  quam  justus  dolor  de  amissa  labo- 
ris  fruge  nascatur.  IIoc  est  dicere,  quidquid  diis  du- 
cibus   acquisistis,  eripimus.     Vidi   urhem    inimicam 
quasi  uno  incendio   senescentem,  et   illas  ccelicolum 
sedes  desertus  ct  spoliatas    divinitate   prosterni :  et 
putas  remansisse   quidquam   quod   non   debeat  esse 
victoris?  Quid  quod  ipsa  frivola  et  inanis  constitutio 
obscuritate   confunditur?  Dicit  enim,  sacerdotes  vel 
Vestales  virgines    debere   libertate   gaudere.    Credo 


303 


ENNODH  EPISCOPI  TICINENSIS 


304 


illos  nominat  in  quibus  domicilium  suum  esse  cceli 
habitator  ostenderit,  quos  majores  esse  hominibus 
eetherius  favor  sua  luce  signaverit.  Indicit  eorum  re- 
verentiam  quos  agnosci  volunt  divina  pontifices. 
Vidimus  miseros  quos  tuetur  iste  inter  favillas  lapsae 
urbis  de  sola  exspectantes  lamentatione  praesidium, 
et,  nihil  habentes  fiduciae  de  proposito,  inter  turbas 
captivitate  pressas  errare.  Non  illis  erat  divinus 
splendor  in  vultibus,  non  quae  officium  nuntiaret  hi- 
laritas.  Nesciunt  inter  adversa  turbari,  quibus  in 
sseculi  tempestatibus  de  innocenti  conscientia  portus 
occurrit.  Vidimus  afflictiores  caeteris  trepidantibus, 
quibus  nuda  nomina  lex  ridenda  concedit.  Quis  re- 
mansit  locus  in  meritis,  si  sacramentum  istud  solo 
restat  in  titulo  ?  Dici  credo  aliud  esse  pontiti- 
cem.  Vidi  saepe  ante  confectas  jejuniis  facies  directa 
in  jugulum  tela  cecidisse,  et  retusos  ab  inermibus 
gladios  rigentem  perdidisse  naturam.  Si  creditis  re- 
ligiosa  dicturo,  non  fuit  templorum  minister,  qui 
inter  quaelibet  discrimina  humano  eget  auxilio.  Scit 
supremus  arbiter  possessionem  suam  nova  luce  ve- 
stire.  Non  latet  ccelestis  illa  permistio  ;  et  quamvis 
humanae  fragilitatis  tunica  vestiatur,  effulgorat.  Quid 
quod  ipsi  parati  adfamulandum  veniunt,  qui  trahi  ad 
servitia  non  merentur?  Hac  extremitate  qui  indignus 
est,  non  rebellat.  Occurrunt  ad  obsequia,  quorum 
mens  est  digna  culminibus  ;  et  pervicaciam  mortali- 
tatis  eliminant,  quos  nefas  est  ad  inhonesta  con- 
stringi.  Isti  tui  pericula,  si  nequaquam  absolvi  me- 
reantur,  intendunt.  Non  possunt  subtrahi  hominibus. 
quos  non  intelligimus  quidquam  amplius  habere  de 
hominibus.  Juvate  me,  socii,  juvate  consortes  :  et 
garrulitatem  impugnatoris  mei  auxiliante  veritate 
comprimite.  Agitur  res  de  qua  quid  senserit  supero- 
rum  sententia  jam  tenemus.  Addicantur  immeriti, 
ut  bonos  possimus  habere  antistites.  Instituantur 
per  istos  quos  suos  esse  non  conciliatrix  fabula, 
non  incerta  defensio,  sed  ipse  summi  Dei  fulgor 
enuntiet. 

DICTIO  XXIII. 
1  In  abdicatum,  qui,  patre  necafo,  matri  quoque 
insidiabatur. 

CONTROVEUSIA  DECIMA. 

Postquam,  judices,  abdicatus  filius,  in  justi  exsecu- 
tionem  doloris,  patris  factum,  matris  consensum,  gla- 
dio  vindicavit,,  turbare  se  eestimat  innocentiam  co- 
gnitorum,  etaliquid  de  manifesti  facinoris  absolutione 
subripere.  Nescimus  quee  in  defensione  sui  verba 
commentitia  sceleratus  inveniat,  ad  cujus  nos  con- 
futationem  vulnus  ostendimus.    Malo  perseverantiee 

1  In  abdicaluin]  Titulo  caret  in  duobus  antiquis  :  in 
tertio,  qui  recentior  est,  inscnbitur  :  Iuvectiva  inOre- 
stem  qui  occidit  Clylemnestram  malrem.  Sed  dcceptus 
est  quisquis  hujus  mscriptionis  auctur  fuit,  argumenti 
similitudine.  Nam  Orestes  matrem  occidit,  non  pa- 
trem  :  hic  autem  palrem  necavit,  matrem  non  potuit. 
Quare  indetinite  scripta  est  iu  lilium  abdicatum  :  cu- 
jusmodi  aliee  complures  sunt  apudSenecam,  Libanium 
et  alios   in  abdicantes  vel   abdicatos ,  «7roxy;pvTTOVTKs 

f)  «7rOJt1jpOUTTOpt6VOUi;. 

*  Allocutio\  Quani  ethopuiiam  a  Greecis  dicimonui- 


B  : 


A  perditus  fiims,  postquam  necavit  patrem,  opinionem 
matris  contendit  exstinguere  :  dolens  quod  evasimu^ 
pugionem,  telo  famarn  insequitur,  cui  pro  sexus  ve- 
recundia  plus  timemus,  Non  ruptum  patri,  non  scele- 
rati  iter  ostendimus.  llle  contra  verba  non  pcenitet. 
Ne  quod  nobis  fidum  videatur  exstitisse  subsidiuni 
ad  sententiam  suam  traxit  parvulum  nostrum,  queni 
fuci  nescium  fabricata  verborum  arte  subvertit, 
faciens  et  illum  perire,  qui  putabatur  esse  residuus. 
Quid  preestigiis  nudam  desideras  velare  justitiam? 
nec  odiosus  parcere  potuit,  nec  quem  mentiris  amasse, 
percutere.  Nunquid  argumentis  opus  est,  ubi  factum 
suum  propria  voce  veritas  testatur  ?  perdidisti  spem 
defensionis,  cum  genitricis  ferro  membra  describeres. 
Sed  licet  procurator  formosus  et  nitidus,  nos  ad  heec 
inspicienda  oculos  non  habemus. 
DICTIO  XXIV. 
Ex  tempore,  quam  ipse  Deulerius  injunxit. 

ETHICA     PRIMA. 
THEMA. 

Perfunctus  pelago  Diomedes,  tutus  et  arvis 
Naufragium  defiet,  quod  sine  lympha  fuit. 

Quampropter  varios  contendens  vicerat  aestus, 
Uxor  ad  alterius  transierat  copulam. 

Causa  querelarum  simulato  nomine  vera  est. 
Hujus  verba,  precor,  comite  vos  placidi. 

2  ALLOCUTIO. 

0  numina,  si  vobis  non  eveniunt  cuucta  disponen- 
tibus,  divisa  potestas  est,  aut  et  malorum  estis  au- 
£  ctores.  Quod  si  humanarum  rerum  quemquam  ex 
numero  vestro  cura  sollicitat,  felicitatem  mibi  re- 
deuntis  tribuite,  aut  errorem  quem  finistis  ingrati.  Si 
ccelum  vocanda  piorum  possessio,  sipropter  momenta 
lsetitise  mortalibus  orata  tribuuntur,  nolite  beneficiis 
vestris  sociare  vindictam.  Cur  taliter  ad  effectum  vota 
tetendimus,  ut  pararetur  coelitum  suflragio  de  occa- 
sione  prosperitatis  adversitas  ?  Reddite,  queeso,  pro- 
pitii  incommoda  qua1  tulistis  ;  restituaturpelagus,  ne 
terreno  pereat  fama  naufragio.  Secundis  rebus  proxi- 
mum  est  qusecunque  accesserint  mala  nesciri.  Igno- 
minia  quae  me  in  facie  perculit,  non  tetigisset  absen- 
tem.  Lxorem,  pro  nefas !  nisi  ad  eam  rediissem, 
amisisse  non  crederer  :  intlexit  statum  meum  abju- 
rata  calainitas.  Stationi  proprior  fuit  liquentis  error 
rjelementi :  portum  in  genitali  solo  perdidi,  quem 
saepe  in  vasti  gurgitis  sinibus  acquisivi.  Haeccine  est 
domusoptatn,  cujus  desiderio  periculorum  promitte- 
batur  oblivio,  cum  spe  sequentis  gaudii  prascns 
malorum  poterat  forma  nesciri  ?  Cui  unquam  de  mi- 
serarium  terminis  sunt  nata  principia,  aut  de  perfun- 

mus,  eam  Latini  saeculo  Ennodii  alloculionem  voca- 
runt.  Sic  enim  et  Priscianus  in  Praeexercitamenlis 
rhetoricae  :  Allocuiio  ist  imitaiiosermonis  ad  mores  et 
suppositas  personas  accomomdala,  ut,  Quibus  verbis 
utipotuisset  Andromache  Hectore  mortuo:  quod  est 
apiul  Libanium,  rtva?  S™  si7rot  Xoyou?  Avopofut^g 
xstptsvu  ef'  'ExTopt.  Iloc  enim  modoGrseciethnicaram 
tioaum  themata  proponebant.  Latini  in  hunc  fere 
modum,  Verba  Diomedis,  cum  .Egiales  uxoris  adul- 
teria  cognovit. 


30d 


DICTIONES. 


306 


ctis  casihus  evcnit  exordium  ?  Aliqnando  optata  con-  A  vincirans  interitum,  vcl  subire.  Stat  anteoculos  meos 
tigit    non  amari?  aut  accessit  nt  homincm    lacderet      orbitas,  idcirco    deterior,    quia  illam  pro  rnternitatis 


fuga  discriminis?  Me  novis  semper  pessima  iotibus 
fortuna  perculit  :  cujus  si  in  deterius  vergit  mutatio, 
simplicem  nocendi  fervetspeciem,  ne  successionibns 
insoiescat.  Uxorem,  malorum  comites,  babui  ad  pu- 
dicitiam  natarae  luce  transmissam,  cui  spiendor 
oriundi  creverat  institutis,  utgemino  defeusa  pro- 
pugnaculo  nullatenus  facinorum  credcretur  ictibus 
subjacere,  nec  dura  castimonis  obscenitatis  evisce- 
ratione  mollire.  Illa  nnnquam  fulvum  metalli  queesi- 
vitornatum,  ncc  protiosorumcandore  Lapidum  nivem 
corporis  imitata  cst,  non  ulla  babuit  decoris  adju- 
mcnta,  dura  placuit,. scivit  conjugalis  jura  sacrameuti 
fucatis  studiis     non   juvari,    nec  obligatum    tenuisse 


mes3  sublitnitate  pnescivi.  0  lugendam  numinum  fe- 
licitatem,  citm  illud  quod  de  adversis  ignorari  non 
licet,  iiun  donatur  avertere !  Recordor  prseteriti  sol- 
licitudinem  temporis,  et  curas  mdiS  quibus  nequid- 
quam  invigilavi  reminiscor.  Quid  profuit  Stygifle 
palndis  auxilio  nati  corpus  armatum,  dumillud  quod 
a  nobis  samere  debait  qusareremus  a  gurgite  ?  In 
membris  prolis  nostree,  quem  dca  tenuit,  locus  cst 
vulneris.  (lnr  non  laxioribus  digitis  lympha  se  mi- 
scuit,  ut  ex  tulo  exclusisset  ictus  supcris  unda  su- 
blimior ?  quid  etiam  juvit  Ghironis  elegisse  magiste- 
rium,  qui  setatis  lubricum  doctrina  solidaret?  Credo 
diversis  institutionam  callibus,  ut  bellumfilio  place- 


conjugem,  quando  alium  praeler  eumqui  descendit  a  ^1  ret,  invenimus  :  apud  monitorem  fortissimum  actum 


moribus  quaesivit  nupta  fulgorem.  Mansit  illa  edu- 
candorum  pignornm  servitus  libera,  dum  talem  se 
priebuit,  quae  et  desiderari  meruerit,  et  virum  nun- 
quam  putaret  absentem.  Illa  sexum  mentis  firmitate 
duraverat, dum  illa  muliebris  irnbecilla  consilii  de 
virili  ceperant  auctoritate  substantiam.  Jam  lapsibus 
ordinis  sui  doctrina  medicante  repugnabat,  et  trans- 
lata  in  usus  alteros  feminarum  ridebat  excessus.  In 
summa,  talis  periit,  quaies  solent  a  meritis  Iacrymas 
impetrare.  Circ?eo,  ut  aiunt,  poculo  a  se  translata  est, 
et  in  votum  migravit  adulteri.  Sed  quid  agamus  inter 
anxia  et  incertadeprehensi?  Recipiat  nos  pro  reme- 
diisexosa  navigatio,  lassatae  manus  rudentibus  stupea 


est  ut  vires  quaj  sequebantur  consilia  non  haberent. 
Quis  miscendum  feminarum  latebris  virum  saporem 
vellet  haurire  certaminis,  et  inde  provideat  pignori, 
unde  facit  perire  quod  providet?  Jara  duratas  spiculis 
manus  ad  calathos  frangebamus,  et  illos  humeros 
quos  spoliati  leonis  terga  calefecerant,  auro  distincta 
vel  murice'  palla  claudebat.  Non  facilis  transitus  fuit, 
juvcnem  nostrum  puellam  post  gustum  laudis  iraitari  : 
nec  astute  componitur,  quod  non  in  teneris  aetatis 
primordiis  imperavi.  Sed  quid  transacta  recolo,  cum 
animum  futiiroa  calamitatis  pulset  immanitas?  Video 
Tr  jie  fumantis  excidia,  et  statu  eam  manente  sub- 
versam;  video    Hectoris    prselia   icerba  Grajugenis, 


rursus  viucula  meditentur  ;    hacreat    clavis    dextera,  p  qui  idcirco  crevit  opinionibus,  ut    soboli    meae,  dum 


ut  frenata^  puppisper  gubernaculum  jura  moderetur ; 
depictus  sideribus  axis  reddatur  aspectui ;  dispositio- 
nis  nostr.f  itineranoctium  dirigantur  indiciis.Sitsola- 
tium  luminibus  meis,  si  profanati  non  videatur  terra 
conjugii  :  fugiamus  patriam,  ia  qua  tale  effecluin  est 
matrimonium  nostrum,  quod  et  amisisse  pudeat,  nec 
audeant  vola  recipere. 

DICTIO  XXV. 
Verba  Thetidis,  cum  Achillem.  videret  cxstinctvm. 

ETHICA    SECUNDA. 

Intercepta  est  pio  quaesita  fraus  materna  consilio. 
Inveuerunt  Achillem  nostrum  fata  et  ab  alia  natura 
subreptum,  nec  profuit  quod  sexum  quem  ei  origo 
dederat  astutia   comrautavit ;  feminam  diuturnitate 


oceumberet,  triumphi  crescat,  ad  pretium  ;  raptatum 
quadrigis  adhuc  bellaturi  corpus  agnosco,  et  Achillis 
mei  minui  commodis,  quod  de  pondere  decrescit  ex- 
stincti  ;  video,  quod  irae  proficit,  perire  compendio. 
Sed  quid  his  laudibus  pascor  orbanda?reliqua  silen- 
tio  tegam,  ne  ante  doloris  tempus  narratione  conii- 
ciar.  Habeat  consolationem  de  ,taciturnitate  aeternitas 
nostra,  quam  non  habet  de  natura. 

DICTIO  XXVI. 

Verba  Menelai  cum    Trojam  videret  exusiam. 

ETHICA    TERTIA. 

Etsigravibus    dolorem  meum    raptor  inflammavit 
incendiis,  etsi  pertulimus   faccs   injuriac1,  debito  ta- 


non  didicit,  et  viri  fortis  auimum  mollis   consuetudo  ^.  men  rogo  immensi  auctor  sceleris  cumconjunctasibi 

servavit.  Quis  credat  inefficacem  fuisse  provisionem, 

quarn  et  dea   et  mater  invenit?   Non  est   praemium 

immortalitas,  quam  nec  geuitrix  transmittit  ad  sobo- 

lem,  nec  per  eam  quod  filium  casibus  furetur  occur- 

rit.  Ut   nunquam    doloribus    subducamur,    numina 

sumus.  Quae  est  ista  conditio,  quando  de  peneiralibus 

viscerum  nostrorum  quod  lelho  serviat    exbibemus  ? 

Coelicolura  potentiam  aut  liceret  posteritati    conferre 

quodpossidet,   aut  caris  descendentibus   pro  lamen- 

tatiouis  termino  daretur  occumbere.  Inferiores  homi- 

nibus  sumus  quibus  similes  paremus  :   in  boc  dete- 

rius  Parcarum  ludibrio   subjacentes,   quia   nescimus 

exitia  pignoribus  obligatap.  Superorum  maxime,  aut 

prosapicm  nostram  subduc  fortuitis,  aut  nos  pro  be- 

neficii  collatione  submitte.  Liceat   pro  caro,    si    non 


universitate  consennit.  Pene  felix  contumelia  est  quae 
talem  meretur,  etsi  cura  maximo  sudore,jvindictam. 
Quis  respuat  suscipere  necessitatem  triumphi  ter- 
mino  concludendam?  sa,.or  sequentium  amaritu- 
dinem  rei  praecedentis  excludit  :  dulcelitquod  dolui- 
mus,  quia  doloris  nostri  pcenitet  provocantes.  Abdu- 
cta?  mulieris  turpiter  occasio  nostri  exstitit  mater 
augmenti :  peperit  a  nobis  sequestratauxorimperium, 
et  de  adulfori  complexibus  nobis  edidit  patriam  qnam 
tenemus  ;  qui  riserunt  caelibem,  videant  superba  ho- 
stium  colla  calcantem.  Habuimus  conjugem  honestis 
per  longam  moribus  institutam,  alieni  ignaram  con- 
tubernii,  quae  non  optaret  desiderare  quod  non  licet. 
Non  illara  n<ns  preecipitavit  in  vilia;  sed  scelerati 
praedonis  impulsu  secuta  est  Paridem  voluntate    ca- 


307 


ENNODII  EPISCOPI  TICIXEXSIS 


308 


ptiva.  Xunquam  ad  hoc  illam  erexit  forma  conscien-  A  generis,  quod  opinione  mentiris.  Constat  Venerisnon 


tiee,  ut  se  crederetadamari  :  quia,  ut  conlidimus,  tur- 
pissimis  sunt  moribus  quse  pulchras  se  esse  memine- 
runt.  Talis  ultio  decuit  magna  peccantem  ;  funditus 
procubuit,  quisibi  venerandee  sumpsit  culmen  uxoris. 
Talibus  utere,  adulter,  hymenaeis.  His  te  Alecto 
pronubum  sectatur  insignibus;  et  placari  nos  sic 
convenit,  et  Parideni  sic  perire.  Dictavimus  matri- 
moniorum  jura  non  sermone,  sed  gladiis,  prsesum- 
ptionum  segctem  ultrici  falce  vastantes.  Multis  ad 
conservationem  proderit,  nos  perdidisse  conjugium. 
Dicite,  quaa  ubicunque  accepistis  nomen  uxoris,  si 
non,  quotiens  vitia  subripuerint,  Menelai  et  nomen  et 
virtus  occurret.  Quibus  non  est  in  studio  pudicitia, 
erit,  ni  faliimur,   in  necessitate  ;   et  par   per  omnes 


essefilium  nil  amantem  :  ordo  rerum  est  ut  prosa- 
piem  mores  annuntient,  et  quo  quis  auctorein  lucem 
venerit,  ejus  facta  sectetur.  Diva  Idalise  uescientem 
respondere  beneficiis  non  agnoscit.  Xon  fama  filios, 
sed  conversationis  monstrat  aequalitas :  si  diversa  sit 
conscientia,  vix  credenda  est  esse  soboles  quae  voGa- 
tur.  Te  potius  Caucasei  rigoris  preerupta  genuerunt, 
autconceptum  in  recessibus  moutium  saxea  alvus 
effudit  :  et  ne  dira  nutrimentis  natura  mollesceret, 
aeripientes2  salutem  Cytheris  Hyrcanee  tigndes  ali- 
menta  preebuerunt  :  nutrivit  te  illa  feritas  quee  tru- 
cidat.  Xam  quid  mihi  dissimulatione  pollicitor?  aut 
quid  sperando  meliorasustentor?  Xon  reduidit  fleti- 
b'!s  lacrymas,  quas  ejus  amore  torta  fundebam  :  non 


disciplina  servabitur,  ubi  unam  formam   et  volentes  ^  gemitus  meos  propriis  mens   cruenta    est  consolata 

suspiriis.In  doloribus  meis,  quod  unicum  est  reme- 
dium,  non  exhibuit  pari  dolore  collegam,  quia  pene 


custodiunt  et  coactee 

DICTIO  XXVII. 

Verba  Junonis  cum  Antxum  videret  parem  viribus 
Herculis  exslitisse. 

ETHICA    QUARTA. 

Tandem  aliquando  qui  judicio  nostro  responderet 
inventus  est,  qui  de  inimico  nostro,  et  dum  vincitur, 
triumpharet.  Herculeee  vires,  nisi  eiiserint,  non  jace- 
bunt  :  quem  providimus,  et  de  casibus  est  superbus. 
Stat  propriis  magnus  viribus,  sed  erit  maximus  per 
ruinam.  Xescio  utrum  Hercules  valeat  par^esse,  vel 
si  Anteeum  non  liceat  ulla  ratione  prosterni  :  at  si 
hosti  nostro  blandilur  adversitas,  nos  ad  laureas  per 


f>  solus  est  in  eetate  terminus  invenisse  participem. 
Sed  quae  eloquar  uescio,  quee  relinquam.  Heec  nec 
dexter  Junonis  oculus,  nec  summi  Tonantis  patie- 
tur  aspectus,  ut  pro  tot  impensis  sequestratione  con- 
sumar,nec  aliud  pietatepromoverim,  nisi  ut  merear 
non  amari.  Heu  fides  ab  universis  proturbata  mor- 
talibus,  et  quod  hactenus  numiuibus  homines  junge- 
bat,  expulsum  !  Suscepi  e  miseranda  naufragium,  et 
ejus  ditioni  reginam  subdidi  manentefelicitatis  sorte 
captivam  :  feci  ut  ageret  dominum  profugus  impera- 
tor.  Nunc  furore  succensa  discrucior,   quare  posses- 


venimus.  Scimus  futura,  sed  convenit   superos  loqui  C  £r>r  me  deserat>    ingemisco.    Ergo  Apollinis    vocatu 


quasi  humana  mortalibus.  Provideat  Hercules  quid 
eligat  esse  faciendum.  Vincendus  est  congrediente 
inimieo,  vincendus  e.st  et  jacente.  Qui  venena  lusit 
in  cunis,  qui  pacavit  Eriraanthi  nemora,  qui  cervam 
velocitate  preecessit,  optionerahabeat  quid  sequatur: 
aut  hostem  periturus  dejiciet,  aut  si  certaraen  me- 
tuerit,  cum  suis  cautibus  jam  sepultus.  Lerneeum 
periculum,  nisi  fallor,  orietur  de  consummatione 
certaminis.  Quis  non  credat  nihil  superesse  quod 
peragat,  cum  humifusus  aspicitur?  At  nostree  par- 
tis  intentio  de  oppressione  suscitabitur,  et  augmen- 
taudi  roboris  causam  feliciter  pro  inimico  perfuncta 
res  suggeret. 

DICTIO  XXVIII. 

Verba  Didoniscumabeuntemvideret  JEneam. 
1  Xec  t.ibi  diva  parens  generis. 

ETHICA    QUINTA. 

Quantum  docet  inclementia,perdidisti  testimonium 

1  Nec  tibi  diva  parens}  Hos  locos  Virgilianos  ap- 
pellabant,  cum  Virgilii  versuspro  declamationuru 
theinate  sumebantur.  Talis  est  metrica  exercitatio 
quam  in  vetusto  codice  Pithceauo  viditnus,  Corouati 
V.  C.  hoc  titulo  et  principio  : 

THEMA,  LOCUS  VIRGILIANUS. 

Vivo  cquidem,   vitamque  extrenia  per  oumia  duco  ; 

V.  C.  CORONATI. 

Aspora  diverso  laxatur  vita  dolore, 

Et  rnorti  vicinus  eo,  vivitque  dolori 

/Egra  salus  :  nostras  cruciant  dum  flamiua   mentes, 

Vitee  flatus  abit  :  quantos  post  Pergaina  cusus 


I) 


auguriis  abscedis,  et  sortis  Lyciee  casum  certis  et 
apud  te  jam  manentis  praaponis  imperiis?  Scilicet 
coelestibus  crudelitas  ista  procuratur  auctoribus,  et 
interpres  superorum  ad  hos  hominem  compellit  ex- 
cessus,  ut  diligentis  littora  quasi  solumhos  ile  diffu- 
giat;  ut  per  tempestates  salutem  prodat,  qui  solum 
fugit  affectura.  Vade,  ulterius  non  morabor.  Habet 
vindictam  mei  via  qua  deseror,  habebit  pelagus  in 
furore  judicium ;  raucos  tumeutium  procellarum 
eestus  exaudiam  ;  vocabis  inter  pericula  Didonis  no- 
men,  quee  et  fuit  portus,  etpreebuit  :  aut  certe,  quod 
timeo,  nedura  vindicor  nievivente  moriaris,  eveutum 
expetitee,navigationis  post  usuram  lucis  agnoscam. 
Vide  sceleribus  indebitam  mercedera  :  perire  inno- 
cens  antecupio  quam  merentem. 

Durus  et  indomitus  Veueris  se  semine  cretum 
Jactat,  et  abjurans  collaudat  stemmata  diva?. 
Edidit  ergo  Venus  fugientera  noraen  amoris, 
Pectoris  et  rabidi  fudit  cleraentia  virus. 

Vidit  item  praedata  manus  :  quos  saepe  dolores 
Pertulit,  atque  itcrum,  quas  seusit  Trojaruinas? 

et  quee  sequuntur.  Nam  vitiosi  codicis  mendae  pro- 
gredi  vetant. 

2  Salutem  Cytheris]  Fortasse,  cs-teris. 

a  Eripientes  salutem  Cytheris  Veram  esse  lectio- 
nem  cxteris  sequentia  docent  :  Nutrivit  tc  ilia  feritas 
quae  trucidat.  Barth.  Adversar.  pag  932. 

t>  Solus  est  in  xtate  ierminus]  Rectissime  V.  C. 
Schottus,  in anxietate.  Id.,  ibid. 

cSuscepi  mistranda  naufragium}  Leg.  naufragum. 
Id.,  ihidem. 


309 


CARMINUM  LIB.  I. 


310 


GARMINA. 

LIBER  PIUMUS. 


i. 


1    ITINERARIUM   BRIGANTIONIS   CASTELLI. 

Celsior  astrigerum  Titan  conscenderat  axem, 

Lampade  cum  plena  totus  in  orbe  patet. 
Flnmmiger  ardenti  sorbebat  ilumina  Cuncro, 

Cum  segetem  messor  falce  domat  propriam. 
Siccatur  dumfonte  bibens,  dum  mundas anhelat : 

Jussus  iu  occursum  Gallica  lustra  sequi, 
Torrida  non  timui  quac  vincunt  arva  Syenem. 

Pulvis,  Qamma,  sitis,  dos  fuit  obsequio. 
Quid  jubar,  et  validos  renovas  mibi,  Musa,  vapo- 

[res  ? 

Plus  eritalgentes  me  superasse  vias. 
Quidquid  plana  calent;  quidquid  sublimiarigent 

Frigoribus,  passum  dic  sine  lege  poli, 
Bellurn  naturoBj  quod  discors  fecerat  annus, 

iHstatem  atque  biemem  detulit  una  dies, 
Indutum  nebulis  canassuperare  pruinas 

Edocuit  •  Vates  fervidus  imperio. 
Presserat  aestivo  corpus  sub  fasce  Iacerna, 

Vestitus  tenui  tegmine  nudus  eram. 
Cum  fugit   ex  oculis  constanti  tempore  tempus. 

Lampada  nam  Pboebi  dux  fuit  ad  glaciem. 
Optanti  brumam  devoto  contigit  borror, 

Quaesitusque  calor  nil  dedit  indicii. 
Matronas  3  taceo,  scopulos  atque  invia  dictas, 

In  foribus  blandas,  caetera  difliciles. 
Illexit  miseros  facies  depicta  viantes, 

Calcatoe  diras  mox  peperere  neces. 
Norainibus  propriis  nil  fallit  sacra  vetustas, 

1  Itinerarium  Brijantionis]  Brigantio  Delpbinatus 
nostri  oppidum  est  iu  faucibus  Alpiuui  Cottiarum. 
Briansonem  bodie  vocaut,  quod  Bpiyaniov,  Brigan- 
tium  Straboni  et  Ptolemaeo  :  quo  modo  etiam  scri- 
pserat  Ammianus  Marcellinus,  ubi  Virgantiam  legi- 
mus  lib.  xv  Rerum  gestarum.  Eo  igitur  episcopi  sui 
jussu  tendebat  Ennodius  Mediolano  digressus.  Medio. 
lano  Brigantionem  peleutibusoccurruntlluvii  et  alia, 
quse  describit. 

*  Edocuit  Vates]  Episcopus.  Familiare  est  Eunodio 
vatem  ponere  pro  episcopo,  ut  vatis  Cypriani,  Am- 
brosii,  Laurentii,  Eustorgii  vatis,  passim.  Sic  in 
epitaphio  ipsius  Eunodii  :  item  Petri  episcopi  Tici- 
uensis  : 

Hic  vates  Doniini,  mundo  quia  corpore  vixit. 
Admixtus  gaudet  ccetibus  augelicis. 

3  Matronas  taceo]  Pra?celsi  verticis  nomen  haud 
procul  Brigantione  :  qua  parle  Galliam  spectat  qui 
Uodie  mons  Genevra  nuncupatur.  Itinerarium  Hiero- 
sol :  Mansio  Ebreduno.  Inde  incipiunt  Alpes  Co/tise ; 
mula/io  Rame,  M.  xvn,  mancio  Brigantium.  M.  xvn. 
/nde  ascendis  Matronam.  Ammianus  Marcellinus  :  In 
Alpibus  Cottiis,  quarum  initium  a  Segusione  est,  prx- 
celsum  eriyilur  jugum.  A  summitate  hujus  Italici  clivi 
planilies  ad  usque  stalionem  nomine  Martis  per  sep/em 
extenditur  millia  :  et  hinc  alia  cetsitudo  erectior  wjre- 
que  superabilis  ad  Matronx  porrigitur  verticem  :  cujus 


A  Tot  loti  formas  sic  vocitare  volens. 

Scrupea  descissis  pendebat  semita  plantis, 

Nec  visu  facilis,  credite,  callis  erat. 
Quid    labyrinthaeos   priscorum    fama    recessus 

Involvis  linguis,  quod  timeat  relegens? 
Illic  artilicis  laudandus  constitit  error, 

Cum  torsit  rectum  Da'dalus  ingenio. 
Ilic  natura  bomines  persummum  portat  Olympi, 

Quo  liquidum  trauans  ire  columba  valet. 
Parcite,  Pierides,  pelagus  lluviale  silendo, 

Ne  reparet  sermo,  fors  bona  quod  pepulit. 
Duria  4  nam  Sessis,  torrens  vel  Stura,   vel  Orgus 

Marmoris  Ionii  saeviliam  superant. 
Dulcia  cum  variis  succedunt  laeta  periclis, 

Effectus  rerum  cor  solidare  solet. 
Nil  mibi  cum  dubiis  prosunt  oblivia  tristi : 

Ebria  lethceo  pectora  fonte  fero. 
Limina  sanctorum  pracstat  lustrasse  trementem, 

Martyribus  lacrymas  exhibuisse  meas. 
Ecce  Saturnius,  Crispinus,  Daria,  Maurus, 

Ensebius,  Quintus  gaudia  magna  parant. 
Octavi  meritis  da,  Adventor ;  s  redde,  Solutor, 

Candida  ne  pullis  vita  cadat  maculis. 
Hostiles  laqueos  scindat  mens  conscia  recti : 

Hoc  semper  placeat  quod  decet,  boc  liceat. 
II. 

DICTI06DATA  DEUTERIO  V.  S.GRA  M  M  ATICO,  N0M1NE 
IPSIUS     EUGENETI    V.    I.     MITTENDA. 

Gaudia  transcendunt  vires,  vox  laeta  superbit, 
q  Ingenii  maciem  prospera  non  metuunt. 

vocabulum  casus  feminse  nobilis  dedit :  unde  declivc 
quidem  iter,  sed  expeditius  ad  usque  castellum  Virgan- 
tiam  patet.  Matronam  Marcellinum  cis  Brigantium 
cum  Ennodio  locat.  Itinerarii  auctor,  quia  iter  ordi- 
tur  e  Galliis,  post  Brigantium  Gencvrae  montis  pars 
est,  ut  dixi. 

11  Duria  nam  Sessis]  Hunc  versum  ex  conjectura 
restituimus,  nam  in  antiquis  etiam  codicibus  depra- 
vatissimus  eral.  Sturam,  Orgum,  Durias  duas,  Ses- 
sitem  Plinius  lib.  m,  cap.  16,  in  fluviis  numerat,  qui 
ex  Alpibus  in  Padum  laevo  latere  decurrunt.  Et  vero 
priscis  adbuc  vocabulis  nuncupautur,  nisi  quod  Ses- 
sitem  Sessiam  vocant,  et  Orgum  Orcum  :  ex  quo 
patet  non  recte  apud  Plinium  Morgura  legi. 

5  Redde  Solutor]  Octavius,  Solutor  et  Adventor 
raartyres  tres  e  legione  Thebaea :  quorum  sacrae 
reliquiae  in   honore  sunt  Augustae  Taurinorum  :  ex- 

D  statque  iu  eos  sermo  Maximi  episcopi  Taurinensis. 

6  Dictio  daia  Deuterio  mitfenda  Eugeneti]  Uterque 
ex  epistolis  notns  est.  Nam  de  Deuterio  grammatico 
dictum  est  ad  epist.  19  lib.  i  ;  de  Eugenete  quaestore 
lib.  iv,  epist.  20.  Al>  Eugenete  igitur  hortuh  partem 
petit  Deulerius,  cujus  nomine  carmeu  hoc  scriptum 
ab  Ennodio. 

'  Quid  jubar,  et  cahdos]  Sic  legit  Barthius  Ani- 
rnadv.  ad  Papinii  Statii  i,  Thebaid.  pag.  114,  aitque 
his  verbis  ab  Enuodio  exprimi  serenitatem,  lucem, 
diem,  solem. 


311 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


31-2 


B 


Dulcia  temporibus  famulantur  fila  secundis  :        A 

Quod  felix  meruit,  nobile  carmen  erit. 
Vox  justi  qusestor,  legum  substantia,  nobis 

Ceu  Pbcebus  mittet  tympana,  plectra,  lyram. 
Docta  Camcenarum  coeat  pia  turba  sororum, 

Offerat  arguto  pollicequod  loquitur. 
Turgida  fatidici  vix  possint  pectora  vatis 

Yirtutum  species  enumerare  tuas. 
Tu  decus  Italife,  spes  tu  fidissima  recti, 

Fax,  tuba  causarum,  purpura  nostra,  vale. 
Luminibus  locuples  solem  te  Roma  vocavit 

Celsa,  Quirinali  suscipiens  gremio. 
Eloquio  lyncem,  tu  subdes  voce  leonem, 

Melle  tuo  serpens  gutturis  arma  premet. 
Fetibus  orbatae  ferrent  tibi  munera  tigres, 

Quae  dolor  etferitas  aure  pavente  daret. 
Te  pene  demessum  ceu  florem  dextera  fati 

Dum  lacerat,  Cbristus  perculit  exitium. 
Reddita  se  melius  nunc  vincit  vita  beati, 

Actibus  asseritur  quod  venit  a  superis. 
Hic  fretus,  non  legatos,  nec  verba  precantum, 

Callida  fucatis  artibus  elicui. 
Ipse  ego,  mendicae  transmittens  verba  Tbalise, 

Donum  more  Dei  te  precor  ut  tribuas. 
Hortulus  exigua  sociatus  parte  retardat 

Spem  solidam,  Qeri  ne  raerear  dominus. 
Hanc  mibilargiri  non  spernas,  lumen  bonorum, 

Sic  voti  compos  saecula  nostra  colas, 
Sic  1  te  regnantis  sublimet  celsa  potestas  : 

Sic  currant  meritis  aurea  fata  tuis.  Q 

Amphion  Dirceus  tetigit  quod  pectine,  vixit ; 

Nulla  mori  rerum  tunc  animata  potest. 
Commoda  de  Musis  nunquam  iluxere  tot  annis  ; 

Affectu  pretii  quas  mihi  conciha. 
III. 

PRjEFATIO  *  NEPOTIBUS  PROCULI    DICTA  SUB  DIE  XV 
CAL.    MAII. 

Exprimit  in  spicam  tellus  jam  feta  papillas, 

Lacte  maritatis  turgida  cespitibus. 
Stringitur  in  prolem  sparsus  per  gramina  succus. 

De  guttis  faciens  progeniem  solidam. 
Vestitus  gemmis  protendit  bracbia  palmes, 

De  gremio  ligni  pampinus  ecce  viret. 
Jussa  per  augmentum  nunc  silvam  perdere  vites 

Frugibus  ut  crescat,  vulnera  conciliant.  r» 

Evocat,  inquirit  gaudens  infantia  mundi 

Nutricem,  tepidi  quam  dedit  aura  poli. 

1  Sic  ie  regnanlis}  Theoderici  regis,  cujus  quoestor 
erat. 

*  Nepotibus  Proculi}  Liguris  poetae  :  quem  Sido- 
nius  inter  eximios,  et  utraque  lingua  praestantes 
setatis  suae  poetas  numerat  lib.  ix  epist.   15  : 

Potuisset  ista  semper  efficacius 
Humo  atque  genle  cretus  in  Ligustide 
Proculus  melodis  insonare  pulsibus, 
Limans  Eaceta  quaeque  sic  poemata, 
Yenetam  lacessal  ut  favore  Mantuam. 
Homericaeque  par  et  ipse  gloriae 
Rotas  Maronis  arte  sectans  compari. 

s  Marsya  si  vmiat]  Hoc  est,  si  Phcebo  iterum  cum 
Marsya  subeundum  sit  certamen,  Proculum  adjuto- 
rem  ac  socium  habere  velit. 


Ludit  per  faciem  camporum  rustica  pubes, 

Respiciens  duri  dulce  laboris  onus. 
Annus  reptat  ovans  tractus  per  murmura  veris, 

Fracta  locuturis  mella  ferens  labiis. 
Cum  rebus  noster  balbutit  carmina  sensus, 

Aurea  principiis  dextera  portel  opem. 
Blandior  ad  falcem  messor  perducit  aristas, 

Si  rastris  segetem  pectere  continuet. 
Nunc  stirpem  Proculi  dans  vernum  suscipe,doctor  ; 

Ne  fervor  teneros  decoquat  immodicus. 
Serventur  leges;  ceu  census  littera  currat. 

Horum  Pindareus  flumina  vicit  avus. 
Docta  Camaenali  cecinit  qui  carmina  plectro  : 

Cujus  Apollinei  nil  tacuere  chori. 
Phoebus  in  auxilio  repetat  mox  fortior  illum, 

Artis  nobilitas  3  Marsya  si  veniat. 
IV. 

4    EPITHALAMIUM    DICTUM    MAXIMOV.  S. 

Frsefatio. 
Annus  sole  novo  teneras  dum  format  aristas, 

a  Natura  in  thalamis,   orbe  tepente,  sedet. 
Pingitur  et  vario  mundus  discrimine  florum  ; 

Una  soli  facies,  gratia,  cultus,  amor, 
Arbuta  vitali  coalescunt  uda  vapore  ; 

Ignea  concretus  semina  succus  alit. 
Erigitur  genio  tellus  tumefacta  marito  ; 

Torrida  lascivis  silva  viret  spoliis. 
Lactans  cespitibus  in  nodum  truditur  herba, 

Vitea  gemmatos  brachia  dant  digitos. 
ln  rerum  cultu  lex  jungit  pronuba  taedas  ; 

Aura  poli  ut  sponsum  germina  cuncta  facit. 
Ergo  pari  voto  lux,  ccelum,  flumina,  Nereus, 

Montes,  prata,  ferae  gaudia  concipiunt. 
De  te  quod  vernat  sortitur,  Maxime,  mundus  . 

Et  naturalem  dos.  tua  comit  opem. 
Cui  sanguis,census,  genius,  mens,votasuperstai    . 

Musarum  primo  fulta  supercilio. 
Saecula  te  fldei  monimentum  nostra  dederunt, 

Corporis  et  cordis  virginitate  parem. 
Vincentem  meritis  sponsam  dat  candida  vita  : 

Quae  cum  te  superat,  sic  tibi  palma  venit. 
Huic  niveis  concors  arridet  flamma  labellis, 

Alba  verecundas  spargit  in  oranoias. 
Adsit  oro  fons  loquelae,  voce,  mente,  pectine  ; 
Ars,  natura,  Musa,  Phcebusqua  tumet  facundi ... 
Vile  nil  decet  sonare  in  Maximorum  laudibus : 
Conterunt  Phcebeia  celsum  saepe  dicla  verticem. 

u  Epiihalamium  Maximo]  Ad  Maximum  aliqui  t 
vidimus  opistolas  lib.  vn  et  vnt,  atque  in  iis  nuptia- 
rum  mentionem  in  quibus  dictum  est  hoc  epithal  i- 
mium  :  quod  fcedis  hactenus,  ut  caelera  fere  poemal  •■ 
Ennodii,  vcrsuum  trajectionibus  interpolatum,  ordini 
nitorique  suo  reddidimus,  Vario  metrorum  genere 
constat  exemplo  Claudiani,  qui  diversis  numensluil 
in  nuptias  Honorii et  Mariae.  Nam  Sidonhisio  epitl  i- 
lamio  Polemii  et  Araneolse  heroico  tantum  usus  e<t, 
Paulinus  elegiaco  in  epithalaraio  Juliani  Memo 
episcopi  F.  ct  lae  clarissiraae  feminse 

a  Natura  in  thal.  ]  ld  est,  praegnans  est,  mox 
superventurse  partioni  intenta.  Adinodum  eleganter, 
BARTH.Ammadt).  acl  Papinii  Siatii  i  Achilleid..  pag. 
1682. 


313 


CARMINUM  LIB.  l 

A 


315 


Orbe  captivo  Venus  alma  fusis 
Dotibus  llorum  per  am^na  ludens, 
Uum  facitvermun  pretio  et  micantis 

Sidere  formse ; 
Sprevit  aurati  decus  omno  pepli, 
Adveme  pompam  uoluit  metalli 
Ditior  cultu  stetiteiluguto, 

Sparsa  capillos. 
Nobilis  si  quod  bibit  arte  virus 
Laua,  mentito  potior  colore, 
Dic  a  et  algentis  pelagi  lapiilos, 

Nuda  superstat. 
Fulserant  raro  sub  hiaute  lilo 
Pectoris  genuna*  iu  roseis  papillis. 
Invidum  membrisabigens  amictum 

Altera  lux  est. 
Proditum  risit  sine  uube  corpus, 
i>  Garcere  irrupto  niluit  sereuum  : 
Quodque  servabat  male  tuta  veslis, 

Proditur  arte. 
Aliger  laxo  rcmeabat  arcu, 
Marcidam  damnans  otii  pharelram, 
c  Sauguiue  in  nullo  madefacta  loetus 
Spicula  gestans. 
Tunc  sic  alloquitur  matrem  iluitautibus  armis  : 
Perdidimus,  genitrix,  virtutis  pramia  nostrae. 
Jam  nusquam  Cytherea  sonat,  ridetur  Amorum 
Fabula,  uec  proles  nascenti  suflicit  avo.  j 
Frigida  consumens  multorum  possidet  artus 
Virginitas  fervore  novo  :  sublimia  carnem 
Vota  domant  :  mundus  tenui  vix  nomine  constat, 
Primam  tremulos  fractis  imitantur  ephebis. 
Rara  per  immensos  saiclorum,  respice,  campos 
Conjugii  messis  :  per  flores  sola  vetustas 
Exserit  albentes  jejuna  et  pallida  cauos, 
Una  iides  rerum  nulla  dulcedine  flecti, 
Et  si  quid  teneros  poluit  transducere  mores, 
Praceptis  calcare  malis  :  servatur  ubique 
Justitium  ;  culpa  est  thalamos  nominasse    pudico  : 
Tu  remissa  jaces,  et  tanti  nescia  juris 
Nudaper  etfusos  respectas  membra  capillos. 
Surge,  age,  et  obstantem  properanter  discute  som- 

[num. 
Nec  te,  quod  turpe  est,  captivum  numen  jhabere 
Jura  pudicitiae,  vel  lex  malesuadaputetur. 
Talibus  arsissent  dictis  et  viscera  ponto. 
Colligitin  nodum  passos  lux  aurea  criues, 
Et  naturalem  concludens  veste  decorem, 
Mutavit  formam.  Tunc  quidquid  fulget  iaspis. 

1  Pasturae  ficta  smaragdus}  Pastura  est  voimj.  Ut 
ergo  voprj  dicitur  interdum  depaseuis  ipsis,  utquando 
vo7.at  xal  Xst/A&ive?  copulantur,  sic  pastura  hoc  loco 
pro  pascuis  virentibus  :  et  epigrammate  10  :  llerbida 
pasturam  superantia  saxa  virentem.  Jam  smaragdi 
laus  et  pretium  est  viror.  Pliniuslib.  xxxvui,  cap.  5  : 
Herbas virenies  frondesque avldespectamus  :  smarag- 
dosvero  tanto  libentius,  quoniam  nihil  omninoviridius 
comparalumitlisviret.  Tertullianus  de  Judicio  :  Her- 
bosaquevirel  prgegrandis  luce  smaragdus.  Martian. 
Capella  lib.  t  de  Jove :  Calceos  aulem  smaragdinex 
fluctu viriditalis  herbososvesligiis ejus  tellus  innexuit. 

a  Dic  et  algeniis,  pelagi  lapillos}Ceditalgenlis,  etc. 


Ii 


D 


Qurc  viret  in  pretio  '  pasturce  iicta  smaragdus, 
Et  latet  iu  couchis  melior  custode  veneno 
Alba  veuit,  niveum  sumptura  ex  corporelumen. 
Palla  per  accinctos  decrescitsplendidu  hunbos, 
Et  zona  teneras  compressit  dura  papillas. 
Ailatur  natum,  Quem,  spes  mea,  iigere  tentas? 
Querasequimur?  quove  ire  jubes  ?   post  otia  majin- 
Flamma  decet :  discant  populi  tunccrescere  divam, 
Cum  neglecta  jacet.  Superos  nil  perdere  somno 
Ostendant  geminis  reparata  iucendiacuris. 
Maximus  ecce,  vides,  generis  spes  unica   summi, 
Dulcibus  illudit  per  longa  oblivia  ta?dis. 
Sectatur  matrem,  quu;  coelo  purior  ipso  est 
Femiua,  quam  scimus  mulierem  vincere  mente. 
Hic  domuit  puerum,  mores  sortitur  avorum, 
Quod  pudet  heu,  lougo  nobis   nescitus  iu  ajvo  es!. 
llujus  ad  abstrusas  veuiat  mea  lampada  iibras  : 
Suspiret,  cupiat,  discurrat,  ferveat,  oret. 

Hrec  ait  :  et  sobolem  fotu  complexa  benigno, 
Mollia  mellitis  arclavit  ad  oscula  labris. 
Ille  volat  celeri  tranaus  per  nubila  vento, 
Oinnia  lascivo  sociaus  elementa  furore. 
Ut  stetit,  et  juvenem  formaj  conspexit  in  ostro, 
Tuue  Dionaeum  tumefactus  despicis?  inquit. 
Huc  Veneremculture  veni  :  qui  tardius  arsit, 
Iu  multum  calet  ille  rogus,  celeresque  favillas 
liestituet  qua?cunque  p)rrs  subdticitur  arbor. 
Deprompsit  jaculum,  quo  divos  iixerat  omnes. 
Tum  pulcher  teretem  flexuram  ]>erculit  arcus  : 
Singula  diverso  traxerunt  brachia  calle. 
Penuigeri  vultus  praasentet  dextera  fatum. 
Moxque  ferit,  laHo  factum  clamore  salutans. 
Ille  ego,  qui  trepida  semper  contemptus  adha^si 
Visceribus  fugitive  tuis,  hac  victima  matri 
Litamus,  multis  quam  tu  non  suspicis  annis. 
Ecce  iterum  magno  rimatus  sanguine  cretam 
Quam  thalamis  jungat,  cernit  sublime  ipuella? 
Sidus,  et  attonitus  ad  matrem  lumina  flexit, 
Germanam  credens  collaudat  nobile  furtum. 
Sed  teueram  leviore  ferit  puer  ille  sagitta, 
lnque  virum  totos  contorsit  fortior  ictus. 
Post  hajc  digrediens  permulcet  pectora  dictis. 
Nostra  tuas,  juvenis,  confortent  vulnera  vires. 
Nam  quicunque  mea  est  percussuscuspide,  crescit. 
H«c  faciunt  multos,  si  credis,  bella  nepotes. 
Sis  felix,  semperque  feras  mea  vulnera  tecum. 

Nuuc  me  Pierio  favore  jutum 

In  lajta,  proceres,  locate  fronte. 

Sustentent  gracilem  per  omne  carmen. 

Totidem  lit.terse  sunt  transposits  solnm.  Sed  reclius 
fortasse,  Sic  et  algentis,  etc.  Bautu.  Adversar.  pag. 
479. 

b  Carcere  irrupto  nituit}  In  veteribus  scriptis  et 
editis  carcere  inrupto.  Optime  :  non  enim  rupit 
tegmen  quod  cohibebat,  etc.  Id.,  ibid. 

c  Sanguine  in  nutlo  madefacla  Ixtus  Spicula  ge- 
slans}  Minime  Isetus  videtur  Cupido  adesse  :  id  quod 
argutt  etiam  allocutio  Veneris.  Legendum  igitur  len- 
ius  :  ut,  velut  tristi,  lentum  gradurn  ascribat.  In  edi- 
tionibus  priscis  voxilla  plaue  omissa  est,  et  versus 
ultimus  velut  iu  hexametrum  formatus  :  quod  auget 
nobis  de  vitio  suspicionem.  Id.,  ibid. 


315 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


316 


Qui  doctum  faciunt  benignitate. 
Quodnunc  ingenium  premunt  pruinse. 
Distendat  refovens  decore  vernum. 
V. 

ITINERARIUM    PADI.J 

Ingenii  cultor,  fons  oris,  copialinguae, 
Humor  Castalius  veniat,  quo  Thracius  Orpheus 
Naufraga  diffuso  succendat  pectora  fluxu. 
Adsit,  et  arentis  conjungat  cordis  hiatus. 
Eridani  dicturus  aquas,  nisi  ilumine  largo 
Sicca  Pegasfeo  perfundam  membra  liquore,' 
Torrida  jejuno  vix  stillant  verba  relatu. 
Undarum  cumulos  ut  narrem,  suggere  lympha. 
Quam  bene  pandit  aquas,  cui  blandus  murrnurat 

[amnis  ? 

Anni  tempus  erat,  quo  vernat  mitibus  uvis 
Palmes,  et  autumni  proponit  dotes  in  orbe. 
Imbribus  externismadida  cum  veste  Lyaeus 
Distendit  tunicas  uvarum  carcere  musti. 
Uberibus  pluviis  2  petrarum  lege  subacta 
Tunc  sibi  forte  Padus  captivos  texerat  agros, 
Canebant  spumis  et  turgida  dorsa  minaci. 
Currebant  stantes  per  fluctus  culmina  villa?. 
Servavit  raptum  pelagus  tunc  littore  tectum, 
Et  mutans  terras  mansit  fortuna  casarum. 
Kespiceres  silvas  stationem  perdere  jussas 
Ad  ilammas  properare  Pado  ducente  voraces. 
Tunc  ego  fervenii  germanae  tractus  amore, 
Cui  natum  Parcce  demessum  pollice  diro 
Sustulerant,  viduamque  domum  constante  marito 
Reddebant,  5  urbis  peperit  quae  semper  Averni. 
Hancut  solarervel  vitam  prodere  legi. 
Regnator  Ligurum  fluviorum  maximus  ille 
Sub  juga  transmissus  gemuit  sub  pondere  cymbae. 
Intumuit,  rursusque  minas  flatusque  remisit, 
Quique  polos  vicit,  soli  mihi  cedere  jussus. 
Sic  pietas  elementa  domat,  sic  cuncta  coercet 
Cujusgrata  Deo  tenuit  miseratio  mentem. 
Ecce  iterum  madidis  contectus  nubibus  aether 
Ikmsit  aquas,  quibus  omneruenssubmergeret  arvum. 
Noncoeli  faciem  conspexit  naufraga  tellus, 
Et  stellis  viduae  micuerunt  dira  tenebrae. 
Erravitpiscis  sed  non  captivusin  aedes, 
Et  populus  fluvii  per  mensas  lambuit  escam. 
Evomuit  pelagus  hominum  peuetrale  profundum, 
lhimida  pulveribus  clauserunt  aequora  campos. 
Perfuuctus  primis  recidivapericula  vidi. 
llle  triumphator  tiro  ad  certamina  Nerei 
Frigida  per  liquidas  gestabam  pectora  lymphas, 

1  Itiaerarium  Padi]  Padi  nomen  argumenti  vice 
adjectum  est.  Navigationem  enim  describit,  qua 
aestuante  Pado  jactatus  est,  cum  sororem  suam  unico 
lilio  uuper  orbatam  oflicii  causa  inviseret. 

2  Petrarum  lege  subacta]  Ruptisaggeribus.  Variant 
codices  :  unus parcarum  legit,  alter parumper  :  terlius 
parwn.  Sed  nihil  mutanduui  censeo,  aut  siquid  mu- 
taadum,  riparum  ex  terlii,  hoc  est  Vaticani  exem- 
pliris  vestigiis  legendum  :  ut  epigr.  133.  Hoc  euim 
vult  quod  Virgilius  lib.  n  /Eneidos  : 

Nou  sic  aggeribus  ruplis  cutu  spumeus  amnis 
Exiit,  oppositusque  evicit  gurgite  iuoles. 


A  Nec  siccis  oculis  respexi  marmoris  iras. 

Cum  subitoabsorptum  vidit  vetus  accola  pontum, 
Risitet  objecti  restantia  signa  pavoris. 
Ditia  permixto  fulgebant  arva  metallo  : 
Eridanus  claris  radiabat  comptus  arenis. 
Navita  me  laetus  suscepit  protinus  alno, 
Sarcina  cui  felix  dudum  concesserat  omen. 
Indoctus  clavum  rexit  de  pondere  tutus. 
Et  me  festivis,  Christo  duce,  pertulit  oris. 

VI. 
"dictio  ewodii  diaconi  quaxdo  roma  REDIIT. 
Amica  est  homini  ad  genitalesolum  revertentisem- 
per  hilaritas,  dum  metus  quoscunque  ei  peregiinanti 
mens  anxia  peperit,  quasi  praeflnitos  et  ccelo  gravante 
dispositos  se  evasisse  confidit.  Debetur  ergo  vox  se- 
rena   leetitiaj,    ne    muta  gaudia  mceroris  imaginem 
sortiantur.  Cui  enim  pateat  exsultantis    animi  secre- 
tum,  nisioris  clave  reseratum  ?  Reduces  etiamcycnos 
alis  ludere  Mantuanus  asseruit.    Quid    ego  faciamin 
medio  deprehensus   abrupto,   qui   et    regressui  meo 
debeo  dicendi  fldem,  et  proposito    tacendi   necessita- 
tem?  Secede,  qua?so,  ad   tempus  officii  censura  gra- 
vioris,   nunquam    te    opportune    gaudiis    miscuisti. 
Prophetarum  insignissimi  sub  legem  versuum   verba 
redigentes  carmine  desideria  sua  et  vota1  cecinerunt : 
divino  pectora  dedicatacolloquio  plectrisecclesiaslica 
per  populos  jura  diviserunt.  Cur  ego  in  ordinisetme- 
riti  constitutus   infantia    aemulari  summorum    facta 
non  studeam,    maxime    cum   narrandi   simulacrum 
q  altaris  militem  ad  excipienda  quae  contra  fidem  eve- 
niunt  bella  corroboret?  Nec    dubitabo    dicere    quod 
praesenti  constatexemplo.Didicimus  jam  quo  turbine 
pro  amore  tidei  hasta  jacienda  sit,  neque  nos   virtu- 
tis  pretio  vel  titulis  mediocris  contlictus  elevavit.  Di- 
cam  ergo  libens  musico   stylo  gaudia  mea  :  quorum 
perfectionem  maximis  promitto   me,  Deo   adnitente, 
eloquii  litteris  nuntiaturum.  Pulsabunt  me  oblatran- 
tium  venena  linguarum,  sed  professionis   et  ingenii 
exercitiis  aggregabo  quidquid   coutra  accusati  meri- 
tum  maledictor  ingesserit.  Usus  iste  est  bene  nitentis 
conscientiae,  opinionis  lucro  jungere  morsus  jomulo- 
rum,  et  famap  compendia  de  invidia    aucupari.  Male 
pertinax  dens  livoris  infringere;  et  qui  oblocutionis 
fomitem  de  loco  gloriae  quseris,  obmutesce.  Dic  unde 
D  fructus   eveniat  meritis,   si  jactantiae    deputas   quod 
sudori  nostro  placemus.  Labor  est  disciplinae  amicus, 
etreligioni  quadam  cognatione    sociatus.    Velutuda 
praesegininaperegrinismaritata  fomitibus  uobilitatem 
fructuum    rainis   tribuant,     quam     parturientia  diu 

3  Urbis  Avemi}  Ita  omues,  fortassewrms,  ut  urnas 
Avcrni  dicat  urnas  sepulcrales,  sororein  significans 
alios  quidem  antea  liberos  sustulisse,  sed  vitae  brevis 
omnes  atque  immatura  et  acerba  morte  raptos. 

*  Dictio  ia  reditum  ex  Urbr  Huicpoematin,e1  aliis 
nonuullis  prauationes  solut.i  oratione  prsefiguntur  : 
quae  licet  iuterdum  longiores  sint,  quia  tainen  ad 
poemata  referunlur  in  eorum  potius  classem  conji- 
ciendas duzimus.  Heditum  autein  ex  urbe  describit, 
quando  post  syiiodum  palmarem  et  Apologeticum 
rcgressus  est. 


3)7 


CAIi.MlNUM  LIM.  1. 


318 


nesciere  plantaria  :  ita  dotatns  liberalibus  institutis  A 
bona  mentem  cura  gravidam  ad  spem  germinis  me- 
lioris  attollit.  Pelluntur  animo  consiliorum  toxica 
humanis  prcoparata  necibus,  bumor  succi  letbalis 
abolclur,  quotieos  hujiismodioccupationibus  ingenia 
se  submittnnt.  Hinc  ad  clariora  digredientibus  divi- 
norum  patescunt  secreta  librorum  :  quorum  januam 
sensu  pulsantedum  resorat,  populis  se  duce  pervium 
facit  iter  ignoratum,  dum  fastidiosos  eloquii  splen- 
dore,  parum  docto.s  fabricata  I.atinitato,  et,  ut  aiunt, 
arlilici  rusticitate  perducit.  Quis  talem  salutis  non 
diligat  indicem,  non  sequatur,  qui  necessariis  dulcia 
dulcibus  sovora  miscondo  amare  vit»  dogmata,  et 
volle  cogit  invitos?  Sed  islinc  alias  coepti  complean- 
tur  bonesta  vota  propositi.  Apud  scicntes  rerura  lo-  .. 
quimur:  res  virtutis  est,  gaudium  continere  ;  se- 
cundae  diligentia?  por  elaborattim  tramitcm  luculcntae 
dictionis  ostendere  :  bodie  maxime,  cum  mei  porlio 
limen  ingrcssa  facundiae  dat  parenti  exsultatione  elo- 
i{uentiara  quam  negat  ingeniura,  cum  donat  causa 
quod  natura  non  preestitit.  Macte  insignium  adole- 
sceus  virtutum,  qui  incano  llore  pomorum  numerum 
monstras.  Das  pellore  afllictionis  glaciem,  et  ad  ver- 
nuin  me  dictionis  invitas.  Nara  dum  quod  tu  debes 
studiis,  ego  impendo  leetitire,  puto  ambo  prolicimus. 
Siraile  est  enim,  rudem  instituere,  et  ad  declamatio- 
nis  alfectum  revocare  jara  desidem. 

Post  canas  biemes,  gelidi  post  damna  profundi, 

Tranquillum  quotiens  navita  carpit  iter,  q 

Moeret,  et  inlidi  desperat  prospera  ponti, 

Quamque  videt  faciem  non  putat  esse  salis. 
Sibilat  aura  levis,  validas  timet  ille  procellas 

Fluctibus  et  blandas  aestimat  esse  minas. 
Lintea  si  crispant  Zepbyri  pendentia  malo, 

Et  dulci  ludit  spirilus  obsequio  ; 
Confusam  ventis  naturam  perdere  leges 

Jurat,  et  antiquum  credit  adesse  chaos. 
Gaudiasic  tollunt  placidis  discrimina  rebus  ; 

Nulla  fides  leetis  integra,  nec  dubiis. 
Non  aliter  variis  tenuit  quos  Roma  periclis, 

Littoris  optati  reddidit  ad  gremium. 
Permulcent  pelagi  numen  venerabile  cantu, 

Auchora  quod  proprium  mordetobunca  solum. 
Flamina  sed  lassis  tenerum  factura  soporem 

Perturbant  mentem  militis  aoquorei. 
Arma  ratis  subigit,  remos  et  lintea  vibrat : 

Sic  mens  naufragium  suspicionis  habet, 
Adveniat  siccis  qui  pressit  cserula  plantis  : 

Nam  portus  felix  ille  salutis  erit. 
Qui  latices  vinxitiundens  in  pocula  saxum, 

Qui  lapides  solvit,  qui  solidavit  aquas. 
Quem  genitrix  fudit  sseclis  sine  semine  fcta, 

1  Tristia  nil  capiunt  pectora  versiloqui)  Sidonius 
Lampridio  Nosti  probe  Ixtitiam  poe/arum,  quorum 
s-ic  ingenia  mozroribus,  ut  pisciculi  retibus  amiciunlur . 
Versiloquum  itaque  vocat  non  vafrum  aut  versutilo- 
quum,  sod  pootruu  qui  vorsus  pangit. 

2  Ad  Faustum]  Occasione  carminis  cujusdam  quod 
i  Fausto  acceperat,  poeticam  ejus  facultatem  miris 
laudibus  extollit.  Quo  scilicct  Enuodii  praeconio  per- 


I) 


Ad  malrem  jungens  virginitatis  onus. 
Qui  rnortcm  propriae  superavit  munere  mortis, 

Dans  vitam  mundo,  fimere  quem  peperit. 
Illo  per  excelsum  viiloat  me  dexter  Olyrnpura. 

Tunc  patriam  teneam,  tunc  stalionis  opem. 
Nubila  laxati  vorrant  licot  aoquora  venti, 

Hiinosam  puppira  nil  nocitura  pelunt. 
Dulcia  compositis  quatiam  tunc  tympana  chordis : 

Floribus  etpingam  carmina  nostra  novis. 
Ut  fatear,  dictis  constat  bene  dicere  Lctum  ; 

1  Tristianil  capiunt  pectora  versiloqui. 
Sed  redeat  vernum,   cesset  jain   bruraa  timoris  : 

Stringite  quse  neetant  frondea  serta  comas. 
Cantem  quon  solitus,  dum  plebcm  pasceret  ore, 

Ambrosius  vates  carmina  pulchra  loqui. 
VII. 

AD   2  FAUSTUM    DE   CARMINIBUS    EJUS. 

Prxfatio. 
Nisi  didicissem  quod  serenitas  conscientiee  vestree 
hujus  mali  scabiem  abjuraret,  invisum  mihi  eloquii 
uber  astruerem.  Facessat  a  bonis  actibus  res  amica 
perlidiae.  Me  tamen  nocitum  cautela  vcstradenuntio. 
Suspendistis  bactenus  ab  ingenioli  mei  ariditate  im- 
brem  fructuum  nutritorem.  Deus  bone  !  quam  pere- 
grinas  in  me  et  ex  vestri  oris  divitiis  acquisitas  di- 
cendi  opes  intelligo  !  Adjacct  dictis  locupletibus, 
quantum  sentio,  rubiginosos  lingua  et  sensu  hebetes 
peritiee  lima  componere.  Est  vobis  quoddam  cum  bo- 
minum  factore  collegium.  Ille  linxit  ex  nihilo,  vos 
reparatis  in  melius.  Gratias  ego  refero  de  suscepto 
carmine,  cum  de  dilato  mceream  beneficio.  Ad  Ca- 
mcenalem  ignominiam,  quibus  nunquam  3  Gluvidcnus 
deest,  versus  adjeci ;  et  perituree,  ut  dictum  est, 
chartee  prodigus  non  peperci.  Legite  jocunditatem 
motura  poemata,  et  familiari  stupenda,  ut  aiunt,  de- 
cora  comprimite. 

Flurainis   in    medio     succendis   viscera,  Fauste, 

Cujus  alit  magnam  carminis  unda  sitim. 
Quis  ferat  ardorem  laticum,  flammasque  iluenlis 

Cognatas  sicco  sorbeat  ore  potans? 
Fonte  vaporiferum  pariunt  tua  verba  calorem  : 

jEstuat  unde  jecur,  pocula  prospiciunt. 
Ingenii  quisquis  festinus  tendit  ad  amnem, 

Non  putet  ambiguum,  sic  bibit,  ut  sitiat, 
Nobilis  occnltum  condivit  lympha  saporem. 

Computat  et  damnum,  si  minus  inde  feram. 
Lubrica  Cecropio  conlidens  lingua  cothurno 

Ni  jactet  priscos  nobilitate  senes. 
In  veterum  morem  pangit  nova  carmina  Faustus, 

Qui  per  membra  suum  desecat  arte  melos. 
Coctus  ad  incudem  verba  infabricata  referre  ; 

Quosque  facit  versus,  terque  quaterque  probat. 

moti  Po.trus  Crinitus,  et  Lilius  Giraldus  Faustum  hunc 
inter  illustres  hujus  seeculi  poctas  collocarunt.  Ne- 
que  enim  ulla,  opinor,  ejus  carmiua  viderant,  quee 
nulla  cxstant  preeter  distichum  quod  Ennodius  epi- 
grammatis  suis  inseruit  de  vino  Ligustico  : 
In  Lipurum  terris  potorem  qui  \ocat,  errat. 

Nunquid  vina  bibit  viua  bibens  Ligurum  ? 

3  Gluvidenus]  Lib.  v,  epist.  8. 


319 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


320 


^tas  cana  refert  digitis  animasse  Maronem 

Quod  fingebat  opus  viviticante  manu, 
Tu  verbis  faciem  tribuis,  modulamine  membra. 

Quod  natura  Deo,  boc  tibi  dant  studia. 
In  vetulum  dexter  si  vertas  plectra  cadaver, 

Primaevum  facias  aedificante  lyra. 
Si  flores  simules  gelidi  per  plaustra  Bootis, 

Mox  Helicem  vernis  sibilat  aura  modis. 
Ninguida  lustra  rosas,fundant  tibi  frigora  mustum , 

Ftrventi  Pallas  sidere  donaferat. 
Piscis  in  sethereo  quem  portas  vertice  tranet : 

Si  jubeas  versu,  marmora  cervus  amat. 
Faucibus  e  mediis  impasto  viscere  praedam 

Ore  potens  tollas,  quam  tenet  ore  leo. 
Jam  scio  Castalii  quo  me  traxistis  amores ; 

Accedunt  culpis  munera  vestra  meis. 
Sutilis  ad  tumidas  rapitur  mea  cymba  procellas, 
Hibernos  passura  Notos  :    quam  navita  pauper 
Rimosam  tenui  fingens  de  cortice  puppim 
Composuit,  nomenque  dedit  sine  laude  pbaseli. 
Illa  nec  JEgeum  pelagus,  nec  littora  Pbryxi, 
Nec  quaecunque  valettrux  aequora  verrere  fundo. 
/Eolus,  agnovit :  placidos  sed  gurgitis  alti 
Praelegit  bene  cauta  sinus,  ubi  serviat  Auster, 
Non  ubi  regna  petat :  quotiens  ibi  remige  lento 
Sibilat  in  tremula  discurrens  aura  carina. 
Lintea  nam  summis  dum  crispant  l  nexa  cerucbis, 
Quccportantmortes,praestantmihiflaminasomnos. 
Huc  vertam  puppim,  certis  mea  carbasa  ventis 

Commendans,  cursus  artis  opisque  meae. 
Flecte  viam  velis,  clavumque  ad  littora,  Pboebe. 

Ancbora  proscissum  mordeat  unca  solum. 

Musa  dictorum  caput  optimorum. 

Herbidam  fingens  bederis  coronam, 

Quam  per  exsectos  numeres  poetas, 
.  Necte  capillos. 

Sulcat  immensum  pelaguscarina, 

Nescit  ad  clavum  manus  apta  ferri. 

Quo  vocatdextrum  regimen  per  undas 
Artis  ainicus. 

Pergis  ad  Faustum  trutinam  loquelee, 

Ore  qui  vastum  valet  ut  profundum. 

1  Nexa  ceruchis]  Antennis.  Ksjsouxos  Graecis  est  car- 
niger.  Inde  in  navibus  antennns,  quia  cornuum  instar 
babent,  unde  et  -/.spolui  dicuntur,  cerachos  appeJla- 
runt  Lucanus,  Flaccus,  Apuleius  et  alii.  Sunt  qui 
antennarum  funes  interpretentur.  Isidorusin  Glossis, 
Ceruchi  navium  funes . 

2  Meos  ihyrambos]  Meos  versus.  Duplex  in  una  voce 
licentia.  Nam  simplex  pro  composito,  vel  aticisam 
potius  dictionem  pro  inlegra,  tbyrambospro  dilby- 
rambis,  et  speciem  pro  genere :  dithyrambos  pro 
quovis  genere  carminum.  Sic  rursura  epigram- 
mate  108  : 

Nunquam  frugiferis  per  saecula  longa  thyrambis 
In  nie  fluxeruntcommoda  Castalii. 

Id  est,    nullum  unquam  ex  versibus   meis  quaestum 
feci :  ut  supracarm.  2  : 

Commoda  de  Musis  nunquam  fluxere  tot  anuis. 

3  Ad  Olybrium]  De  Olybrii  eloquentia  dictum  ad 
epistolam  9  lib.  i.  Nuuc  auctani  loco,  alterius  Ro- 
mani  causidici  qui   eadem    aetate  vixit,   mcmoriam 


I? 


Luce  quem  mundus  veneratur  ipsa 

Dexteriorem. 
Aurium  libram  tenet  in  Camoenis  : 
Iilius  ferrum  secat  omne  vulnus, 
Quodquod  internis  latet  in  medullis 

Carminis  aegri. 
Si  2  meos  vellet  modicos  thyrambos 
Mente  qua  cunctum  moderatur  orbem, 
Inter  infantum  triviale  murmur 

Peudere,  laus  est. 

Lux  mea,  Fauste, 

Spesque  salusque, 

Litterularum 

Munera  parva 

Suscipe  laetus. 

Sic  tua  summus 

Germina  Cbristus 

Lucida  servet. 

Porrige  dextram 

Nominis  almi. 

Grata  Tonanti 

Farra  piorum. 

VIII. 

AD  s  OLYBRIUM,  DE  EJUS  ELOQUENTIA. 

Prxfatio. 
Non  canit  fistula,  quotiens  rusticum  pecus  agrestis 
pastor  inspexerit.  Muta  nemora  formidolosam  solitu- 
dinem  pariunt;  et  ubique  metus  est,  quando  nullus 
insolatium  deserti  sonus  auditur.  Sed  si  aHrarum  si- 
r  bilis  arborum  comae  lingua?  speciem  mentiantur,  et 
ridente  frondium  motu  appellet  hominem  jucunda 
concussio,  putabitur  ambientibus  latera  ccetibus  in- 
teresse  :  nec  aliquam  aerumnam  gemit,  quem  inter 
secreta  sua  ipsa  natura  quibuslibet  alloquitur.  Juvat 
tunc  exsulationis  comitem  iistulam  labiis  admovere, 
et  flatibus  per  testudinis  rimosa  dispersis  quamdam 
de  spiritu  et  aura  componere  rationem.  Tunc  Palae- 
monem  suum  rudis  et  infabricata  lingua  compellat, 
tunc  numerat  quantis  servare  caulas  sit  opus  excu- 
biis,  tunc  multiplices  luporum  insidias  quas  acuit 
fames  magistra  suspirat,  tunc  in  sermonem  cadit 
quidquid    efflaverit ;    hujus    se  solari,    hujus  nititur 


D 


vindicabimus.  Is  est  Petilius  Processius  V.  S.  sedis 
praetorianae  togatus,  quem  Probo  juniore  consule, 
hoc  est  anno  513,  diern  clausisse  docet  elegans  ejus 
epitaphium,  quod  iu  beati  Pauli  basilica  niarmoreo 
tumulo  incisum  legimus  liis  verbis  : 

Post  mortem  si  vivit  amor,  si  gratia  prisca 

Dur.it  iu  arcanum  meutis  adacta  bonum  : 
Quamvis  luetifieum,  fratris  tamen  accipe  carmen, 

Ne  mala  sit  tumulis  extera  lmgua  tuis. 
Te  natura  parens  omni  depinzeral  arte, 

Moribus,  ingenio,  corpore,  mente,  fide. 
Purus  amicitise  cultor,  servator  bouesti, 

Eloquio  miseros  vel  pietate  fovens. 
Hic  est  quod  toto  semper  te  tlebimus  aevo. 

Quod  fuerit  juveni  vis  tibi  multa  seuis. 
Te  sreuitrix,  fratresque  simul,  te  compare  luctu 

Perpetuis  lacrymis  plangii  aiuata  domus. 

IIIC  REQUIESCIT  IN  PACE  B.  M.  PETILIUS 
PROCESSICS  V.  S.  TOGATUS  INL.  P.  P.  Ql'I  VIXIT 
PL.  M.  A.X.N.  XXXVIII.  DEP.  E.  SUB  DIE  KAL.  IUL. 
PROBO  JUN.  V.  C.  COS. 


:!■.'! 


CARMINUM  LIU.  I. 


32'^ 


mulcere  collegio.  Cui  talia  agenti  siquis  sermocinau-  A  Tu  Phoebum  rcddis  :  fumat  tibi  victima  pinguia, 


tem  fidibus  citliaram  doctus  admoveat,  et  loquacia 
lila  irrisor  urbanus  apportet,  iti  aneipiti  est  quid 
eligat  uuda  simplicitas,  duni  lyrao  taetus,  licet  iTran- 
tibus  digitis,  dulcem  et  qui   aniinaiii  IVangat    crepi- 

um  reddit  :  nefas  tamenpntat, sialienitractus  amore 
propositi,  avitam  discat  scienliain  non  '  amare  ;  ut 
dum infrenis  ambitus  rusticantis  doctrinae  terminum 
uou  mctitur,  superiorum affectu,  et  ipsase  possibilia 
intelligat  perditurum  :  cuni  nescicntem  quid  valeat 
mapalium  alumnus  ipsa  paterna'  institutionis  medio- 

.ritas  quasi  exterua  conlemnat.  Non  aliter  me,  vir 
implissime,  inter  maxima  curia^  sidera  computande, 
jubar  facundia',  iogeniorum  ilamtua,  splendor  elo- 
quentisc,  dictionum  census,  per  nemorum  invia  ad 
aistar  pastoralis  listulae  qua;  viliter  narrantur,  oble- 
ctant,  metuentem  citbaram  tuam,  laudantem  plectra, 
quae,  ut  superius  texui,  agrestibus  digitis  meis  urba- 
nus  adjungis.  Amove,  qiueso,  quam  adbibes  ad  invi- 
tandum  me,  elucubrati  sermonis  illecebram.  Absint 
quibus  etiam  apud  perito-s  uteris  vincula  colloquii. 
Compesce  verborum  digitos,  quibus  soletis  reniten- 
lium  animas  ad  desideria  vestra  compellere.  Liceat 
me  aut  silentio  inscitiam  tegere,  aut  per  stridentem 
stipulam  aliis  triviale  carmen  afferre  ;  vobiscum  fa- 
bulari,  res  est  meriti  veteris,  et  novce  felicitatis.  Quod 
simei  immemor  ego  tentavero,  adeptuscoutra  utili- 
tatem  propriam  solis  currus,  juste  subeo  Pbaetbontis 
exemplum.  De  quo  quia  sermo  contigit,  et  forma 
cautionis  accessit,  quid  facto  opus  sit,  subjectum 
carmen  ostendit. 

Fama  refert,  veternm  quae  nescit  perdere  gesta, 

Quae  loquitur  semper  quidquid  iu  orbe  fuit. 
Germina  dum  lucis  Titan  dispergit  in  axem, 

Etditat  mundum  nobilibus  radiis  : 
Uda  vaporiferas  cobibent  dumlora  quadrigas, 

Et  nitidum  gurges  mittit  ubique  diem. 
Undantes  doctis  manibus  sol  fiexit  habenas, 

Artiticem  dominum  lux  bene  nota  tulit. 
Sed  Phaelhontaeo  postquam  dare  regna  precatu 

Non  exploratis  viribus  instituit  : 
Degenerem  primis  rectorem  motibus  astrum 

Sensit,  et  excussis  currere  ccepit  equis. 
Tunc  totam  sonipes  lucem  de  naribus  efflans 

Non  tenuit  legis  temporacerta  suep. 
ln  flammam  cessit  splendor,  quod  luminat  ussit, 

Quodque  animat  terras  exitium  peperit. 
Tuncet  Ilyperboreas  dum  frangit  lampade  crnstas 

Epotis  Tanais  siccusabibat  aquis. 
Crystallum  fluxit,  sed  cursus  fluminis  arsit : 

Quod  lapides  solvit,  nexuit  Eridanum. 
Sic  ego  rhetoricum  tentans  transcurrere  callem, 

Aggredior  currus  soliset  imperium. 
Nescio  quid  variis  impendam  sideris  oris, 

Nescio  quid  teneam,  cuncta  calor  superat. 
Curia  te  pollens  teretem  formavit  ad  unguem, 

Etpatribus  jussit  lumina  ferretuis. 

1  Innatali  Epiphanii~\C\im  tricesimumannum  ini- 
ret  cathedrae  seu  episcopatus  Ticinensis.  Inciderunt 


Pro  qua  cessissent  fulmine  ccelicolai. 
Atmihi  vix  illud  transmittuut  pauperes  horti, 

Ruhra  quod  acceptum  testa  rcfutat  olus. 
Sum,  fateor,  cujus  distillenl  vcrba  relatu, 

Quae  maciem  moustrent  paupcris  ingenii. 
Carmina  nulla  cano,  nec  me  modulante   Camoenas 

Mausurum  dabitur  pollicis  ore  sophos. 
Quidquid  Apollineo  loquebamur  pectine,  cessi 

Oblitus  linguae,  quam  mihi  tila  dabant. 
Hustica  per  teneras  errat  mihi  dextera  chordas, 

Confringunl  dulces  barbara  plectra  modos. 
Ah  quotiens  vitrcis  Helicon  mihi  fluxit  in  herbis, 

Arridens  labiis  quaefacit  undasitim  ! 
Ah  quotiens  hederis  redimitus  lempora  duxi, 

Aonium  mulcens  carmine  concilium  ! 
At  nunc  per  silvas,  inter  spelaea  ferarum, 

Agrcstem  certus  ducere  militiam, 
Grandia  per  validos  commendo  semina  sulcos, 

Ut  germen  vitae  destituant  lolia. 
Lactea  ne  mentem  denudent  vcrba  solutam, 

Et  dictismollis  dicar  et  ingenio, 
Non  mihi  percampos  discurrat  lingua  patentes, 

Mascula  ncc  Iituis  dicta  feram  gravibus. 
Ne  mea  grandisono  ilammentur  corda  cothurno; 

Et  tumidus  scriptis  moribus  csse  puter. 
Qui  mihi  tunc  portusfamam  petit  undique',  lector. 

Sed  stabilis  pudor  est,  si  taceam,  proprius. 
Tu  ccelum  teneas,  me  terris  linque  quietum,'\ 
q      Qui  solum  novi,  quod  bene  nil  didici. 

IX. 

DICTIO   QU.E   HABITA   EST    l    IN    NATALl   SANCTl   AC   BEATIS- 
SIMI    PAP^J   EPIPHANII,    IN    ANNUM   XXX   SACERDOTII. 

Vrxfaiio. 
Sentio  quid  plerique  taciti  loquantur  in  sensibus, 
et  apposita  cordis  aure  vocem  cordis  intelligo.  Cla- 
mant  enim  ista  silentia  quid  sibi  alienie  professionis 
honio  quaerat  ex  themate,  quid  insignitus  humilitatis 
titulis  per  crepantes  ex  more  vulgi  cuneos  vocem 
plausus  exspectat,  quos  tumescentibus  fautorum 
bullis  aura  popularis  exsuscitat.  Olim  talia  dicunt 
debuisse  componi,  cum  adulantibus  adolescentiae 
floribus  et  pueritiae  adhuc  in  illo,  et  saecularis  licen- 
tiae  verna  riderent,  cum  reboantibus  efferri  decuit 
acclamationibus,  tunc  cum  capi  potuit  etiam  fucatae 
voluptatis  specie :  nunc  cur  recitet  publice,  quem 
laus  nec  decet  publica,  nec  delectat?  Hi  meminerint 
quod  ego  rem  nostri  muneris  ago,  quem  in  sacerdo- 
tis  praeconiis  constat  sentire  quae  debeam.  Cui  quam- 
vis  nunc  intempestivis  laudibus  reddam  modica,  ta- 
men  maxima  post  debebo,  in  cujus  ministcrio  quid- 
quid  valeo  praestat  impendi.  Simul  etiam  perccpi 
animo  quod  si  reddenda  est  de  otioso  sermone  rutio, 
non  minus  de  otioso  silentio.  Erant  enim  otiosa  si- 
lentia,  si  laetantibus  circumfusisomnigenum  mentibus 
solus,  cum  dare  possem,  verba  subtraherem.  Quippe 
cum  etiam  in    obsequiis    coelestibus  hymnos    deceat 

autem  Epipaanii  tricennalia  in  annum  49G.  Tllo  igitur 
anno  dictus  estpanegyricus  ab  Eunodio. 


L> 


323 


ENNODII  EPISCOPI  TIGINENSIS 


324 


adhiberi,  et  credamus  exsortem  humanitatis   Domi-  A  Vatis  in  obstequium  ?  Natalistempora  sentit 


B 


num  hominuni  meris  laudibus  demulceri,  et  hoc  ab 
his  speciali  quodamjure  quos  donavit  lingua  repo- 
scere.  Quid  antistes  faciat,  qui  propriis  orationibus 
egit  ut  possim  ? '  Scriptum  est  enim  :  Dominus,  dedit 
mihi  linguam  eruditionis,  quando  oportcat  sermonem 
dicere  (Isai.  i.  4).  Oportet  nuuc,  ut  censeo  ;  et  ad 
loquendi  tempus  ostium  cordis  aperitur.  Sed  nunc 
non  ego  in  poeticis  laudibus  ora  laxabo.  Absit  ja  me 
sentina  carminum,  quae  :sicut  vera  non  laudat,  sic 
nec  vere  laudatur.  Nuuc  favete  mentibus  certa  di- 
cturo.  In  quo  opere  si  miuora  pro  ingenii  exiguitate 
non  dixero,  pro  jactantia  majora  non  lingam. 

Vatibi.s  antiquis  dicendi  masima  virtus 
Illa  fuit,  doctis  si  scirent  fallere  verbis. 
Laus  erat  in  laudem  mentitum  pangere  carmen. 
Tunc  operi  fraus  apta  fuit :  nam  more  poeta? 
Servantes  quod  crimen  habet,  vetuere  pudore 
Vera  loqui,  carmenque  fides  despexit  ubique. 
Ars  placuit,  quam  culpa  decet  :  nam  doctior  error 
Extorsit  certis  metuenda  poemata  linguis. 
Lex  docuit  sine  lege  loqui,  cum  vindicat  arte 
Quidquid  jura  negat  fandum  :  retinacula  morum 
Numina  fallaci  finxerunt  sordida  cantu. 
Phcebum,  et  ter  ternas  dixerunt  esse  sorores, 
Castalium  laticem,  varias  quoque  Palladis  artes. 
Tum  laurus,  tripodas,  cortinam,  tympana,  plectrum 
Narrabant :  illos  a  veri  tramite  fugit 
Sensus,  et  errantes  visus  delusit  imago. 

Nunc  liuguam  citharae,  quse  cantat  pollicis  ore, 
Sperne  lides  :  magis  ille  veni  nunc  Spiritus,  oro, 
Cujus  inexhausto  reviviscit  semper  in  anno 
Quidquid  terra  creat,  gignit  mare,  parturit  aether. 
Qui  freta  diffundit,  solidum  dat  corpus  in  arvis, 
Saxa  ciet  jussu,  metuit  quem  cautibus  horrens 
Caucasus,  aurito  famuli  cum  fortia  sensu 
Corda  domat  :   qui  cuncta  videt,    quem    cuncta  tre- 

[miscunt; 
Fons,  via,  dextra,  lapis,  vitulus,  leo,    lucifer,    agnus, 
Janua,  spes,  virtus,  verbum,  sapientia,  vates, 
Hostia,  virgultum,  pastor,  mons,  rete,  columba, 
Flamma,  gigas,  aquila,  sponsus,  patientia,  vermis, 
Filius  excelsus,  Dominus,  Deus,  oninia  Christus. 
Nunc  precor  ut  dictis  adsit :  qui  pectora  prisci 
Vatis  ut  ingressus,  Pharaonis  tempore  regis, 
Adjuvit  gracili  locuturum  voce  prophetam. 
Se  stupuit  tunc  ipse,  reor,  bene  couscius  oris. 
Murmuris  et  soliti,  complentem  principis  aures 
Pondere,  voce,  sono,  sensu,  probitate,  pudore. 
Tu  famulum,  tu,  sancte,   nione  :  da    solvere    grates, 
Qtias  debere  juvat  :    sanctum   complectimur    omnes 
Ecce  dietn,  voluit  quo  se  jubar  indere  terris, 
Promptius  et  radiis  animas  auimare  propinquis. 
Quo  gaudet  muudus,  cum  non  sint  gaudia  muudi  : 
Cernis  adorantem  pavidos  submittere  vultus 

^Scriptum  est  enim)  Isaia?  cap.  l,  juxta  editionem 
LXX  interpretum  :  k-joio;  Si$m<ti  poi  yldi-~c/j  iraiieia-. 
toO  yv&vou  r,-ji/.y.  ozl  zi~zvj  Xoyov,  quos  etiam  secutus 
est  Tertullianus  lib.  iv  adversus  Marcionem,  •■?'.>  :  Do- 
minus  mihi  dat  hnguam  disciplinse,  quando  debeam 


Festa,  nec  admissis  contemnit  tristis  alumnis. 

Iste  dies  cunctis  vitae,  cunctisque  salutis 
Causa  fuit,  veteris  dissolvens  vincula  noxae. 
Christus  in  hoc  tribuit  decus  et  tamen  in  arvis 
Ausoniis,  parili  populos  qui  mente  gubernet, 
Et  gentes  pietate  regat  :  quibus  auctor  Olympi 
Pollicitus  simili  regem  probitate  paravit, 
Dexter  et  ipse  Deus  solio  dat  jura  corusco. 

Proximus  hic  coelo,  cui  recti  conscia  mens  est, 
Sernper  erit,  quem  justa  probant,  quemjudice  mundo 
Publica  vota  legunt  :  fateor,  suffragia  magna 
Contulit,  ut  sedis  gremio  frueretur  inemptae. 
Libera  te  dominum  posuit  sibi  turba  perennem, 
Servitio  laudanda  suo.  Proh  quantus  ubique 
Fervor  erat !  sancto  mundiplaudente  tumultu, 
Omnibus  idem  animus,turbis  vox  omnibus  una. 
Sic  tamen  alterutrumcertabant  vincere  votis, 
Ceu  sibi  cum  diro  bellaudi  cominus  hoste 
Causa  foret  :  vulgus  proprio  tunc  sanguine  vicit, 
Pollicitum  quotiens  fuerit  sufferre  pericla. 
Caspia  non  aliter  cum  tigris  fetaNiphalem 
Circuit,  aut  catulos  rapiendi  format  ad  usus, 
Ardet  in  absentes,  saevis  mortalia  mandat 
Membra  animis,  hominumque  necem  petit  ore 

[cruento. 
Alter  in  hoc  senium  tcneris  miratus  in  annis, 
Alter  in  antiqua  jactabat  stirpe  parentes  : 
Alterius  contenta  parum  de  sanguine  mens  est, 
q  Digna  referre  viri  virtutum  stemmata  mille 

Commemorat  :  quanta  tituli  tunc  claude  superstant, 
Vincuntur  quotiens,  et  morum  gloriavictis 
Parturit  insignem  per  sseeula  longa  triumphum? 
llle  pudicitiam,  quae  pulchro  in  corpore  veruat 
Pulchrior,  et  castaridentem  luce  figuram 
Laudibus  ad  ccelum  portat :  decus  illa  profecto 
Attulit  huic  facies,  qua?  multis  causa  pericli 
Saepe  fuit  :  pulchrum  satis  est  mansisse  pudicum. 
Ha?c  nisi  desummo  non  dantur  culmine  Olympi. 
Sic  ubi  contingant,  vel  forma?  commoda  sanctis 
Meutibus  accrescant,  bello  se  vincere  certant 
Tunc  homines,  fuuditque  decus  vel  muneraterra 
Dextra  anima>,  vivitque  sibi,  dum  deperitilli. 
Haec  cum  multiplici  populus  narraret  ab  ore, 
D  Una  fuit  cunctis  sententia  lixa  catervis. 
Turba  sacerdotum,  venerandaque  curia  sa?clis 
Elegit,  voluit,  meruit,  suscepit,  amavit. 

Ecce  aliud  dictuque  novum,  mirabile  cunctis 
Transieram,  quodquisque  pavet,  quod  suspicis  orbis. 
Vix  primaevus  erat,  tremulis  cum  limina  lucis 
Calcantur  plahtis,  cnni  matris  ab  ubere  raptis 
Blandior  a  tenero  succus  subducitur  haustu  : 
Callida  menlituin  genitrix  cum  forte  saporcm 
Ilcrbarum  querulis  lnfundit  dura  labellis, 
Nesciat  ut  natus  gustu  cognoscere  matrem. 

proferre  sermonem.  Item  adversus  Praxeam  cap.  22  : 
Dominusdat  mihilinguam  disciplinse adcognoscendum 
quando  oporteat dicere  sermonem.  Namvulgatalectio 

nostra  in  posteriore  membro  diversaest. 


325 


CAliMLNUM  LIH. 


32« 


Dnde  sabornataca  sorbetar,  lacte  negato, 
Faucibus  insuetis  ridenda  fraude  venenum. 
Istius  illa  fuit,  cum  signuni  contigit,  a:tas. 
Nam  fulsisse  ferunt  hujus  cunabuia  magno 
Lumine,  cum  tanlus  micuissetsplendor  iu  illo, 
Quantus  in  obsequium  potuit  lum  fungier  aither  : 
Cum  jussus  servire  viro,  mortalia  raptim 
Membra  levat  lapsu  gradiens  celer  ignis  Olympi, 
Cornipedum  pernix  cursus  imilatus  equorum. 
Prosperanonaliterpuerum  tuncllammapererrans 
Circuit,  illustrat,  veneratur,  suspicit,  ambit. 

Tum  pavidus  genitor  submisso   lumine  falur  : 
Summe  Ueum,  sancti  custos  qui  culmine  cceli 
Omina  dextra  facis,  quae  cernis  lumine  dexlro  : 
Munc  tibi  de  primis  et  adbuc  reptantibus  annis, 
Sancte  pater,  voveo,  quem  necdum  cassibus  arctis 
Lubrica  terrenis  innectunt  saecula  culpis, 
Nec  faciant :  sit,  summe  Deus,  tibi  munus opimum. 
Haec  ait,  etlacrymas  quaspromuntgrandiafundit. 
Crispinum  petit  inde  libens,  quem  dicere  diguo 
Non  datur  eloquio,  nec  si  modo  surgat  Averno, 
Qui  potuit  rigidas  de  rupibus  Apenniui, 
Flumina  cum  stareut,  ad  plectrumducere  silvas. 
Ilelias  fuitbic  mage:  nam  quis  Ilelisaeum 
Linqueret  in  terris,  duplicato  munere  palmae. 
Nutrivit  quem  lacte  pio,  quod  ab  ubere  Paulus 
Pressit,  evangelicis  plena  est  cui  dextra  papillis. 
Salve,  sancte  parens,  semper  salvete,  recepti 
Crispini  cineres,  ad  cujus  jura  redundat 
QuidquidinhocChristimiramurdogmatedignum. 

Tu  bene  transmissumtibicensum  possides  bares. 
Hes  non  parva  docet  triplicatis  juncta  talentis. 
Monstrat  ab  occidui  revocatum  partibus  orbis 
Quod  supplex  captum  transmisit  Gallia  vulgus. 
Effera  te  viso  didicerunt  pectora  flecti, 
Armatum  precibus  superasti,  maxime,  regem. 
Sic  pugnax  gladios  obtundit  verbere  lingua, 
Sic  ferrum  expugnat  verborum  lamina  fortis. 

Nam  si  fanda  ferunt,  sociant  qui  maxima  parvis, 
Sic  Dominum  expectat  domitatis  villicus  arvis. 
Cum  bene  mollitos  incurvi  dente  ligonis 
Scribit  agros,  faciemque  soli  sic  pectit  aratris, 
Ut  spumet  plenis  currens  vindemia  labris. 
Inserit  externas  peregriuo  in  cespite  plantas, 
Advena  conjunctis  sociatur  nexibus  arbor, 
Truncantur  stirpes,  demessum  falce  maritat 
Virgultum,  tenero  lignum  mordetur  biatu, 
Germine  nobilitas  consurgit  non  sua  parvo, 
Surculus  ignoto  coalescit  munere  dives, 

1  Lilia  pro  nitidx  funduntur  lumine  calcis]  Pictores 
tabulis  quas  picturae  aptant,  colorem  primo  aliquem 
illinunt,  quem  campum  vocant.  In  rusticanis  vero 
pictuiis  quae  parietibus  inducuntur,  calx  ipsa  et 
te.ctorium  est  pro  campo.  Hoc  igitur  est  quod  in  borto 
sno  iingit  Ennodius,  pro  tectorio  et  picturae  campo 
fuisse  lilia  ;  pro  colorum  pigmentis  reiiquos  diverso- 
ruin  generum  colorumque  fiores. 

2  Hymnus  vesperdnus]  Qui  Prudentioest  adincen- 
sum  lucernx.  Sic  enim  in  optimis  exemplaribus  in- 
scribitur  hymnus  6  Cathemerinon,  qui  ejusdem  est 
argumenti :  non  ut  vulgatum  est,  Ad  incensum  cerei 
paschalis.  Unde  et  Lucernarium  dicebant  vespertina- 


A        Dum  madef.icla  uovojungit  plantaria  libro. 
Psstanifl  paritcr  depingil  torga  rosetis, 
Hegius  agrcsti  vestitur  murice  campus. 
Lilia  '  pro  nitidsa  fanduntur  lumino  calcis : 
Tunc  piugit  violas,   cythisos,    colocasia,    calthas. 
Cinnama,   serpillum,    narcissos,  balsama,   costos. 
Tunc  rediviva  serit  quue  portal  germina  [phcenix. 
Iluncjubet  adveniens  dominusdiscumbereservum: 
Surgit,  et  ipse  suis  manibus  dat   fercula  mensae. 

Sic  tua  ter  denis,  animarum  cultor,  in  annis 
Halant  rura  rosas,  interpellata  nec  ullis 
Frigoribus  marcescit  humus,  quam  vere  perenni 
Servat  odorato  meritorum  cespite  doctor. 
Arbuta  siccantur  quotiens  tua  rore  negato, 
Infundis  lacrymis,  cophiuum  quoque  congeris  illic 
Stercoris  immuudi :  tunc  ramis  surgit  opimis, 
Tum  fecunda  Deo  nascendi  jura  superstat. 

Suscipe  nunc  dexter,  vitoe  lux    aurea  nostrae, 
Gaudia  quae  faciunt  modicum  tibi  promere  carmen. 
Cum  mea  vota  Deus  produxerit  ordine  cepto, 
Fulserit  et  docilis  quem  pLmtat  dextera  palmes  ; 
Debita  post  centum  reddam  tibi  fortius  annos. 
En  statui  quodcunque  tibi  nunc  scalpere  carmen  ; 
Nodoso  subjure,  pater,  quod  nexuit  arctis 
Diversa  sub  fronte  modis  lex  proxima  pcenae, 
Usquam  ne  fallax  mutaret  syllaba.  Dixi. 

X. 

8    HYMNUS  VESPERTINUS. 

Nigrante  tectam  pallio 
r  Jam  terra  noctem  suscipit. 

Ut  viva  dulci  funere 
Reconvalescant  corpora. 
Mortis  ligura  blandior  * 

Bustum  soporis  admovet, 
Anhela  lucis  aestibus 
Dum  mens  tepescit  otio. 
Lux,  Christe,  vita,  veritas, 
Ne  fusca  somni  tempora. 
Tetris  parata  umbraculis, 
Nos  ad  tenebras  evocent. 
Nox  nulla  nos  subdat  sibi, 
ln  noctis  atrae  tegmine, 
Sed  nec  caloris  ebrii 
Mentita  pingat  corpora, 
Verum  reatum  nesciis 
Falsi  ministrans  criminis. 
Tu  per  quietis  munera 
Assiste  custos  pervigil. 
Hostis  procul  sit  callidus  : 

rum  precum  officium,  quod  vespere  et  quando  lu- 
cernas  accendi  mos  est,  occaso  nimirum  sole,  peragi 
soleret.  Horam  incensi  appellat  S.  Ambrosius  lib.  in 
de  Virginibus  :  Certe  solemnes  oraliones  cv.m  gratia- 
rum  actione  sunt  deferendx,  cum  e  somno  surgimus, 
cumprodunus.cum  cibumsumimus  cum  sumpserimus, 
et  hora  incensi  ;  cum  denique  cubitum  pergimus.  De 
hymnis  porro  qni  sequuntur,  etsi  stylo  et  genio  au- 
ctorem  satis  produnt  Eunodium,  aberant  tamen  a 
manuscriptis,  quorum  ope  nixi  sumus.  Quare  cum 
reliqua  esset  conjecturoe  divinatio,  qui  parcius  uti 
libuit,  pauca  eaque  apcrta  et  obvia  mutavimus. 


D 


32' 


ENNODII  EPISCOPI  TICLNENSIS 


328 


Quod  laedit,  illud  dormiat. 
Qui  dente  ssevo  maDdere 
Certat  cubantes  lectulis, 
Hic  membra  vinctus  lugeat 
Pulsare  sese  quos  foves. 
Madente  carne  spiritus 
Non  enecetur  naufragus. 
Ornet  cubile  castitas, 
Quee  prima  virtutum  micat: 
Vivat  fides  in  pectore, 
Quae  luce  vernat  perpeti. 
XI. 

HYMNUS    II.    1N    TEMPORE    TRISTITI^. 

Deus  perenne  gaudium, 
Pax,  Christe,  cordis  anxii, 
Portusque  fluctuantium. 
Quem  nec  procella,  turbidis 
Si  verrat  ima  motibus, 
Potest  fugare  a  pectore. 
Qui  mersa  ponto  sublevas, 
Quisubjugata  sarcinis, 
Qui  dux  prophetse  naufragi, 
Dum  vivit  escabelluae, 
Dum  nescit  aequor  quod  tenet, 
Tutum  ferino  gutture 
Exactor  abrumpe  cibum. 
Diro  reductus  remige, 
Custode  salvus  pessimo, 
Vates  locutus  te  Deum 
Tunc  jussa  gessit  fortior. 
Immunda  lymphis  sobriam 
Pcr  busta  terris  vixerat 
Vivens  sepulcra  pertulit, 
Viventis  ornet  prandium. 
Secreta  ceti  prodidit 
Testis  verendus  intimi. 
Sic  nos  precamur,  rex  Deus, 
Mcerore  fractos  ut  cibum 
De  ventre  curarum  rape. 
Vivit  medullis  quod  necat, 
Turbantur  alta  viscerum, 
In  fonte  carnis  ardor  est, 
Qui  mergit,  urit,  afficit : 
Sed  si  serenus  aspicis, 
Pressura  gignet  gaudium. 
XII. 

HYMNUS    III,    DE    S.    CYPRIANO. 

Vatis  Cypriani  et  martyris 
Cor,  lingua,  sensus,  dignitas 
Mortem  ferendo  proferant. 
Vitalisictum  nox  dedit, 
Mucrone  parta  lux  micat, 
Dictis  fuit  prsefulgidus, 

1  Procul  Maximus]  Calerius  Maximus,  qui  Aspa- 
sio  Paterno  in  proconsulatu  Afrieae  suceesserat  : 
cujus  audita  Cyprianus  sententia  qua  morti  addice- 
batur,  boc  solum  respondit :  Deo  gratias;  quin  et 
licatis  per  manus  suas  oculis,  ut  Pontius  diaconus 
scribit,  moram  carnificis  urgere  tentabat.  Eo  spectat 
Ennodius  cum  ait  Cyprianum  euses  accivisse,    mo- 


B 


D 


Et  ore  dives  unico, 
Torrentis  unda  gurgitis, 
Impacta  cornu  spicula 
Sermone  vincens  promulo. 
Opes  verendi  pectoris 
Qui  jure  Christo  reddidit. 
Nunc  munus  implet  pristinum, 
Orator  orat,  obtinet, 
Et  dura  causis  temperat. 
Facit  beatos  ex  reis, 
Peccata  rumpens  carmine. 
Non  tlamma,  carcer,  vinculum 
Potest  nocere  quos  juvat, 
Mactare  jussus  hostias, 
Legenda  risit  numina. 
Instante  mox  periculo, 
Fugit  pericla  funere. 
Parvas  loquendi  scheraate 
Morasremisit  ictibus, 
Accivit  enses  laetior, 
Cnrrente  letho  plus  celer. 
Proconsul  l  esse  saevior 
Nequivit  ille  Maximus. 
Dum  quod  minatur  munus  est  : 
Nec  tardat  ira  lenior 
Christum  volentes  visere. 
XIII. 

HYMNUSIV.    DE    PENTECOSTE. 

Et  hoc  supernum  munus  est, 
Quod  linguis  lingua  militat. 
Quis  non  tonantis  praemia 
Per  dona  ejusdem  proferat? 
Facit  loquendo  qui  sapit, 
Dignum  loquatur  ut  Deo. 
Infundit  ecce  Spiritus, 
Et  ora  rursus  instruit. 
Intrat  2  veterno  poctora 
Eviscerata  nubilo. 
In  hoc  apostolis  die 
Dum  verba  Verbum  dividit, 
Sermone  mundi  praepotens 
Et  corda  mundi  contulit. 
Summi  feratur  laudibus 
Homo,  habet  ora  gentium. 
Thrax,  Gallus,  Indus  unus  est. 
Quod  blanda  ludit  Graecia, 
Quod  ssevit  atrox  barbarum 
Stridor  Canopi  murmuris, 
Quod  s  lingua  latrat  Parthica, 
Pectus  replevit  hospitum. 
Mundi  ad  salutem  curritur 
Nolente  mundo  tot  viis. 
Quod  sacranunc  remissio 
Paschalis  instar  gratiae 

ramque  loquendo  minimam  attulisse. 

2  Velerno  nubilo]  Veteruus  adjective,  pro  veternoso 
et  vetusto  :  ut  in  panegyrico,  conscicnlias  vctcrno 
errore  possessas,  et  dictioue  in  Novercam,  vcterni 
Erebi   lc(/ibus. 

3  Lingua  latrat  Parthica)  In  Paramesi,  Parthica  et 
latret  Morinus  /igura. 


CARMINUM  LID. 


330 


Dnm  mysticam  septemplici 
Ornat  coronam  munere. 
Angmenta  plenitudinis 
Opes  ministrant  di\  iti. 
Nunc  mcnte,  v»  lite, 

Hoc  nostra  vox  el  mens  Deo. 
XIV. 

HYMNUS    V.    in:    S.    S  tl  PHANO. 

Quid  Stophano  potentius 
Dicas  coronam,  m  irtyr 
Hoc  est  homo,  quod  prcemium. 
Fructus  laboris  nomen  est. 
Laus  hsec  brevis  protixa  sit. 
Sic  evocantur  inclyti. 
Necis  minister,  aspicQ, 
De  morte  vitam  conferens. 
IIoc  dat  salutem,  quod  nocat. 
Felix  sub  istis  ictibus 
Fit  sempiternus  i  xito. 
CruOre  lucem  pra?parat, 
Cuelum  sepulcri  munere, 
Hostem  ut  triumphus  eifugat 
Ceupalraa  sic  congreditur. 
Hic  primus  intravit  viam 
Nullis  subactam  gressibus. 
Secreta  lustravit  poli, 
In  veste  carnis abditus 
ClamaA  it,  Ecce  Filius 
Consistit  in  dextra  Patris. 
Dum  saxa  ferrent  impii, 
Dum  ille  lethi  machinas, 
Solus  bonorum  conscius, 
Orabat  ex  ti*le  loquens, 
Ne  nescientes  noxios 
Ccelestis  ira  perderet. 
Insons  erat  vgsania, 
Reum  furor  provexerat, 
Per  votacurrebat  labor  : 
Crucem  gemebat  carnifex, 
Cresccntc  quem  subegerat. 
XV. 

IIYMNIS    VI.    1)E    S.    AMBROSIO. 

Coelo  ferunt  Ambrosium 
Nomcn,  honor,  vel  actio. 
Nil  debet  bic  facundise, 
Dos  omnis  est  a  moribus. 
Fortis  juvantem  non  cupit 
Umbone  munitus  suo. 
lu  carne  carnis  nil  agit 
Regina  mens  in  corpore. 
Confregit  omne  lubricum. 
Sic  vixit  ille  non  sibi, 
Sed  totus  auctori  Deo. 

•  Justina  vires perdidit]  Mater  Valentiani  junioris 
ugusti,  quae  Ambrosium  Ecclesiamque  Mediolanen- 
•m,  utpote  Ariana,  diris  uiodis  vexavit.  Itaque  de 
i  loquitiir  Gaudentius  in  pra?fatione  ad  Benivolum 
j  magistrum  memoria? :  Nostrinamquetemporisre- 
ina  Jesabcl.  Arianx perfidis  patrona  simul  acsocia, 
cum  beatissimum  pers>  queretur  Ambrosium,  Ecdesix 

Patrol.  LiX.HI. 


D 


Adjectus  hinc  apostolis, 
Reduxit  expulsam  fidem, 
Dixit  triumphos  martyrum 
Linguaa  virentis  laureis. 
Hic  ore  prsedara  sustulit 
De  fauce  serpentis  feri. 
Qui  bella  Chrisli  militat, 
Nudu  ■  timetur  cnsibus. 
Vivit  sepultus  el  juvat, 
Clavnm  tenens  Ecclesia?. 
Justina  '  vircs  perdi  !it, 
Dat  pcena  Vati  praemium. 
Sedis  memento  lux  tua?, 
Exorna,  sanctc,  posteros. 
Auctore  fultus  nobili 
Ne  dux  sereni  culminis 
In  nubc  tectus  horreat. 
Qui  2  pastor  est  antistilum, 
Quod  fucat,  omne  submovet  : 
Gregem  gubernat  principum, 
Magister  cst  docentium. 

XVI. 
HTMNUS    VII.    DE    ASCENSIONE    DOMINI. 

Jam  Christus  ascendit  polum 
Necavit  anle  funcra, 
Letbum  sepultus  expulit, 
Mors  morlis  impulsu  ruit. 
Cantate  factum  ssccula, 
Funiis  subngit  Tartarum, 
Vicit  peremptus  exitum  : 
Mors  inde  luget  pallida, 
Pra^sumpsit  unde  gaudium. 
Escis  vorator  captus  est. 
E?t  pra?da  raptor  omnium. 
Jam  rete  vinctum  ducitur, 
Jacet  catena  in  ncxibus. 
Serpens  venena  protulit, 
Mitis  terit  superbiam, 
Agnus  leonera  eviscerat. 
Pius  istud  est  potentia?, 
Quod  nostra,  Cbriste,  suscipis, 
Et  veste  servi  absconditus 
Nos  ad  triumphum  provehis  : 
Quam  si  e  coruscis  sedibus 
Falgore  terreres  reos. 
Deuspatet  per  omnia, 
Nullo  remotus  tcgmine  : 
Sed  ut  jacentes  erigat 
Dignatus  esse  quod  sumus, 
Ili-demit  ipse  jus  suum. 
Ovem  revexit  perditam 
Pastoris  ad  custodiam. 
Levate  portas,  augeli, 

Mediolanensis  antisti/em,  te  quoque  ea  tempesiate  ma- 
gistrum  memorix,  obliium  salutaris  fidei  arbitrata, 
conira  cathoiicas  'diclare  Ecclesias  compellebai. 

-  Pasior  est  antistitum]  Medioianensia  antistes  :  qui 
metropulitani  jure  multis  hodieque  pra?est  episcopis, 
m  d  multo  pluribus  olim  prsesidebat.  Orat  ergo  pro 
Laurentio  episcopo  Mediolanensi. 

11 


331 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


Intrat  tremendus  arbiter, 
Major  tropseis  hostium. 
XVII. 

HYMNUS   VIII.    DE    S.    EUPHEMIA. 

Quae  lingua  possit,  quis  valeat  stylus, 
Tantse  triumphos  virginis  eloqui  ? 
Nunc  mente  molles  discite  masculi  : 
Exempla  proestat,  sumite  desides, 
Puella  fortis  cum  superat  viros. 
Virtus  teneri  nescia  semper  est, 
Necjura  sexus,  fractaque  mensei, 
Quse  corde  Christum  conciperet  semel. 

Solvuntcaducis  pectora  vinculis, 
Quibus  repostus  mentibus  est  Deus. 
Tormenta  torsit  fortia  corpore  : 
Lassante  poena  crevitamor  crucis. 

Si  scire  posses  vincere  martyrem, 
Vesane  tortor,  parcere  disceres. 
Flammas,  flagellum,  carnifices,  rotas, 
Cui  crux  sequenda  est,  non  metuit  nimis. 
Hanc  cum  caminis  igne  crepantibus 
Jussisse  fertur  prsecipitem  dari 

Priscus  f,  veneni  fonte  nocentior 

(Nam  sic  feralem  tempore  sordido 

Dixere  sanctse  virginis  arbitrurni 

Hujus  ministri  dum  cuperent  nimis 

Fornacis  escae  tradere  martyram, 

Lux  tunc  Olympi  luce  serenior 

Opus  removit  sseva  volentium  ; 

Cum  voce  monstrant  qui  gladium  simul. 

Noshinc  precamur  dirigeTartaro, 

Nam  nostra  sanctam  non  violat  manus. 

Turgescit  illi  felle  jecur  calens  : 

Mox  saxa,  fossas,  verbera,  bestias; 

Majusvenenum  blanditias  parat, 

Quibus  virago  fortiter  obstitit. 
XVIII. 

HYMNUS    IX.    2    DE    S.    NAZARIO. 

Angusta  vitae  tempora, 
Parvis  coacta  terminis, 
Mors  sancta  donat  crescere, 
.Eterna  fines  praeparat. 
De  fruge  casuum  venit, 
Quosurgat  humanum  genus  : 
In  stirpe  Nazariusbona 

1  Priscus]  Asi ae  prcconsul  :  quo  judice  S.  Enplie- 
mia  martyr  Chalcedone  atrocissimis  suppliciis  excru- 
ciata  est. 

s  De  S.  Nazario]  Martyre  Mediolanensi,  de  quo 
exstat  sermo  S.  Ambrosii,  multa  iis  quae  hoc  hymno 
scribuntur,  simillima  continens.  Sed  quod  Nerone 
imperante  passus  dicitur  S.  Nazarius,  id  post  Ambro- 
sii  mortem  compertum  est,  quia  suotempore  ignora- 
tum  adhuc  fuisse,  auctor  est  Paulinus  presbyter  in 
Vita  S.  Ambrosii. 

3  Vatem  monel]  Ambrosium  episcopum,  qui,  ut 
Paulinus  idem  narrat,  inventas  in  liorto  S.  Nazarii 
reliquias  transtulit  inbasilicam  Apostolorum.  Qua  de 
re  Ambrosii  ipsius  \ersus  lcguniur  in  monumentis 
Christianis,  quos  titulum  apposuit  : 

Condidit  Ambrosius  templum,  Dominoque   sacravit 

Noniinc  apostolico,  munere,  reliquiis. 
Forma  crucis  templum  est,  templum  victoria  Christi. 


B 


D 


De  morte  lumen  addidit. 
Nerone  felix  principe 
Diversa  perpessus  mala, 
Lustravit  orbem  non  gravi 
Pavorecordis  algidus  : 
Sed  utprofanis  inderet 
Quocalleconscendant  polos, 
Verus  magister  actibus 
Exempla,  non  verbis  dedit. 
Nam  ductor  ille  fortis  est, 
Qui  bella  viribus  docet. 
Quem  dicta  militem  trahunt, 
Si  dux  gerendisabstinet? 
Ventosa  linguee  hortatio, 
Quod  forma  praestat,  non  habet. 
Sed  magna  postquam  semina, 
Scribente  terram  sarculo, 
Glebis  refudit  optimis, 
Mediolanum  moxpetit, 
In  qua  triumpho  nobili 
Carnis  ruinam  reppulit. 
Qui  cse.de  non  digna  jacens, 
Vatem  5  tremendus  mox  monet, 
Ut  clara  rursus  muuera 
Mundo  refusus  adderet. 
XIX. 

HYMNUS    X.    DE    S.    MARIA. 

Ut  virginem  fetam  loquar 
Quid  laude  dignum  Marise  ? 
Det  partus,  ornet, -exigat 
Quod  clausa  porta,  quod  patens 
Exposcit,  ipsa  suggerat. 
Sint  verba  ceu  miraculum. 
Quid  mens  requirasordinem? 
Natura  totum  perdidit. 
Hoc  est  salus,  quod  vincimur. 
Cum  sola  virgo  degeret, 
Concepit  aure  tilium  : 
Stupente  factum  corpore, 
Turgescit  alvus  spiritu. 
Quod  lingua  jecit  semen  est. 
In  carne  Verbum  stringitur. 
De  matre  cunctus  noster  cst, 
De  Patre  nil  distans  Deus  : 
Utrisque  parlus  integer, 

Sacra  triumphalis  signat  imago  locum. 
In  capite  est  templi  vitae  Nazarius  almae, 

Etsublime  soluni  martyris  exuviis. 
Crux  ubi  sacratum  caput  extulit  orbe  reflexo, 

Hoc  caput  est  templo  Nazarioque  domus. 
Qui  fovet  seternam  victor  pietate  quietem, 

Crux  cui  palma  fuit,  crux  etiaiu  sinus  est. 

Sunt  et  alii  versus,  qui  indicant  eam  basilicae  parten 
qua  Nazarii  conditaj  sunt  reliquise,   a  Serena   Stilico- 
nis  conjuge,    Libyois  marmoribus  ornatara  ex  vot< 
fuisse. 

Qua  sinuata  cavo  consurgunt  tecta  regressu, 

Sacratseque  crucis  Qectiturorbe  caput, 
Nazarius  vil;e  immaculabilis,  integer  arlus 

Couditur,  exsultans  hunctumuli  esse  Locum. 
Quein  pius  Ambrosius  signavil  imagine  Christi, 

Marmoribus  Libycis  Hda  Serenapolit. 
Conjugis  ut  reditu  Stiiiconis  Iseta  fruatur, 

Germanisque  suis  pignoribus  propriis. 


333 


CARMINUM  LIIL  II. 


334 


Quae  gignit  et  qui  proecipit. 
Nil  raajor  ille  servulis, 
Sed  nec  minor  creante  fit. 
Fons  dicta  clausus  accipit. 
Fons  membra  clausus  accipit. 
Nec  rima  cessit  arctior, 
Et  vera  proles  emicat. 
Dic,  mater  et  virgo,  precor, 
Quisquamne  claudit  exiens 
Arctantur  exta  fetibus, 
Vinclum  pudoris  natus  est. 
XX. 

HYMNUS   Xr.    DB    S.    MA.RTINO. 

Gum  gesta  Martini  loquor, 
Nil  laude  dignum  transeo  : 
Divisa  virtus  omnibus 
Unum  coacta  praetulit. 
Labore  magno  marlyr  est, 
Victore  caruis  spiritu  : 
lloc  est  triumphis  proximum, 
Sr  bella  calcent  intima. 
Perdente  vires  corpore, 
Res  tixa  constat  laureis. 
Sublimat  hostem  mentium, 
Qui  vota  membrorum  fecit. 
Hicfontis  ignem  nesciens, 
Calore  fervebat  Dei  : 
Undis  vapore  junctus  est, 
Christo  drcatus  actibus. 
Qua  veste  ludum  texerat ; 
Uac  rex  nitebat  setheris  : 
Sordente  panno  acquiritur, 
Quo  fulget  astrorum  globus. 
Quam  justa  commutatio  1 
Astrum  rependit  indigens : 
Et  regna  mendrcus  parat, 
Mox  sacra  vitaj.  contigit, 
De  plebe  lusit  deemonum. 
Jussrt  favillis  surgere  : 
Vixere  tactu  funera, 

*  De  S.    Dionysio]    Episcopo   Mediolanensi,   viro 
sanctissimo,    qui   pro   iide   orthoxa   in   exsilium   a 


B 


Flagelia  passus  est    libeus. 
Quibus  coronam  nexuit. 
Compulsus  ad  antistitem 
Votum  repugnans  induit, 
Quod  saucta  complevit  frdes. 
XXI. 

HYMNUS  XII.    l    DE    S.    DIONYSIO. 

Dionysio  Christus  dedit 
Quot  bella,  tot  victorias. 
Exsul  piorum  civis  est, 
Urbis  supernoe  particeps. 
Constantius  vatem  loco 
Qnondam  tyrannus  expulit. 
Non  cessit  rste  turbido, 
Crevrt  pcrrculrs  Ddes. 
Hoc  sancta  drc  professio  : 
Te  pcena  tradrt  prosperis. 
Optata  mercaris  malo. 
Persrste^tortor  adjuvans, 
Lux  heec  negando  ceditur. 
0  quam  beata  adversitas, 
Si  sic  triumphant  exsules  ! 
Nihrl  verendo  martyre 
Confessor  ille  destitit. 
Dispersa  mors  quos  afficit, 
Ad  vota  mortis  evolant. 
Nil  lenta  perdit  coctio  : 
Intrat  latenter  abdita. 
Vitale  funus  mceror  est, 
Velox  medela  transitus. 
Rrsit  furorem  principrs, 
Fide  manente  cursitans : 
Fixus  per  orbem  ducrtur, 
Qua  sol  coruscat  acrior, 
Negans  bibendi  copiam, 
A  te,  tremende,  sumimus 
Ceu  nostra,  quae  remuneras 
Tu  mrtte  sanctum  poscere, 
Quod  ipse  nobis  conferas. 


Constantio  Aug.  relatus  in  eo  vitam  posuit,  ut  docet 
S.  Ambrosius  epist.  25  ad  Vercellenses. 


LIBER  SECUNDUS 

EPIGRAMMATA. 


I. 

EPITAPHIUM    HOMINISBONI. 

Mente  bonus,  probrtate  nitens,  et  *  nominis  auctor 
Sic  jacet  angusto  dic  dolor  in  tumulo? 

Spes  domus  immensae  modico  contecta  sepulcro  est 
Artantur  parvis  culmina  cespitibus. 

Quid  decus  in  pueris,  quid  praestantlimina  vitae? 

1  Nominis  aucior]  ^epwvu^o?,  vere    homo   bonus, 
et  nomini  respondens.  Creber  est  his  allusionibus,  ut 
epigr.  11  de  Honorato,  et  dictrone  3  de  Maximo. 
Athalaricus  Felici  quaestori  lib.    vin  Variarum,  18  : 
Sumpsistinomenex  moribus :  cusiodiutsemper  Ixteris 


D  Non  exspectatis  mors  venit  ordinibus. 

Quidjuvathunc, tenerisseniumquod  praetulitannis 

Funeribus  junxit  funera  multa  suis. 
Occidit,  heu,  juvenis,  qui  texit  crimina  vitae 

Tempore  culparum  vivilicante  Deo. 
Aspice,  primeevos  metuis  qui  forsitan  annos, 

/Etas  vincentem  non  tenuit  pnerum. 

verilale  vocabuli.  Nam  cum  omnis  appellatio  addecla- 
randas  res  videatur  imposita,  nimis  absurdum  est  por- 
tare  nomen  alienum,  et  aliud  dici  quam  possit  in  mo- 
ribus  inveniri. 


335 


Exemplum  terris  linqueus,  ad  sidera  raptus 
Confessis  rectum  quam  bene  monstrat  iter ! 

Bis  denas  hiemes,  totidem  tianscendit  aristas, 
Quem  subito  ex  oculis  sors  inimica  tulit. 
II. 

EPITAPHIUM    HABCXDAXTII  T.  I. 

Nunquam  morte  perit  meritis  post  busta  superstes, 

Funera  sublimem  non  eapiunt  animam. 
Sanguis,honor,genius,probitas,constantia,census 

Interimunt  multis  dotibus  exitium. 
In  commune  bonus  non  sentit  damna  sepulcri : 

Fila  legunt  Parcae  quae  dederant  miseris. 
Pendula   lassantur  qua?   plebem  stamina  poriant. 

Fortia  contingunt  licia  nobilibus. 
Cana  venerandi  renovabant  saecula  mores  : 

Inque  vicem  templi  pectora  munda  tulit. 
III. 

DE  EPIGRAMMATIS  PER  ARMARIA  DOMM  FACSTI  FACTI5. 

Consona  diversis  finxisti  carmina  libris, 

Suscipiat  gaudens  littera  quod  tribuit 
Nescio  qui  tantum  non  laudet,  Fauste,  pudorem, 

Cum  reddis  si  quid  lecta  dedere  tibi. 
Depositurn  perdit  mens  recti  nescia  semper, 

Ad  mores  redeunt  ha?c  documenta  probos. 
Si  tamen  admittis  dexter  mea  verba,  fatebor, 

Qui  pollet  magnis  parvula  jure  fugat. 
Laudentur  tereti  quos  pingis  carmine  vates, 

Mascula  '  rhetorico  scbemate  lingua  tonet. 
CeuPaulusChristumdocuithominemqueDeumque. 

Quo  praestat  cunctis  gaudeat  eloquio. 
Attica  per  Graios  ditentur  dogmata  sensus, 

Et  nostrum  stupeat  Graecia  docta  decus. 
Moralis  strictis,  narreiur  physica  certis, 

Historiam  monstrans  indicet  historia. 
Comica  per  limam  numerentur,  fortia  plausu. 

Conveniunt  operi  lucida  dicta  tuo. 
Non  valet  haec  alter  :  sed  Faustum  dicere  summa 

Ludus  erit  semper,  si  bene  nota  loquor. 
IV. 

DE   PLACSTRO    QCOD   EPISCOPCS    DONARAT. 

Antistes  summus  Plaustro  te  nobile  donat. 
Paudit  iter  magnis,  omina  dextra  facit. 
V. 

2    EPITAPHICM     RUSTICS. 

Rustica,  perpetuae  non  te  sors  pallida  viia? 

Sustulit,  interitum  nec  tibi  morte  dedit.  rj 

Purior  eetherias  graderis  sine  carne  per  arces  : 

Sic  vitam  castse  funera  nobilitant. 


1 :  N  N ODTI  E PISCOPI  T l C i  N E N  S I 

A 


C 


4  Rhe/orico  schemate]  Schema,  iyr,j.v.,  est  figura, 
cultus,  habitus.  Schemata  igitur  rhetorico  dicere, 
t-st    ornatre    et  qua    pompa    ;  suleat,  dic 

-chema  oratorium,  et  schema  ac  pompa  sermomim 
i;b.  i,  epist.  15  et  10.  Sic  mundi  schemata  sunJ  or- 
i^amenta  saeculi  lib.  ix,  epist.  9,  et  humanae  perfec- 

onis  schema  dictione  i.  At  pro  scbomate  perperam 
;.oc  loco  autiquarii    stemmate    scripserant,   item 
iu  hymno  in  Cyprianum.  ct  epigram.  87. 

2  Epitaphium  Rusticz  est  adhuc  Hediolani 

boc  epitapbium  insculptum  ln  lapide,  qui  uunc  in- 
<ertus  est  ecclesia?  S.  Francisci 

1  Serpens  venena  fugai]  Pradentius  iu  Enchiridio. 

sed  prudeus  a?re  polilnni 
Duz  cruce  suspendit  <jui  virus  temperet  anguem. 


Quid  mirum,  viduata  tibi  sat  coustitit  aetas, 
Conjugis  ad  natum  cum  bene  ductus  amor. 
VI. 

EPITAPHICM     MELISSC 

Corpore  devicto  moritur  quicunque,  superstat : 
'  Donat  lethilegem  criminasola  homini. 

Nil  tibi,  virgo,    perit :  carnem  mens  pura  refudit 
Qua?  nunquam  mundi  vixit  in  obsequiis. 

Funera,  busia,  rogi,   scelerum  stipendia  cessent  : 
De  vita  ad  vitam  transitus  iste  placet. 
VI 1. 

-ERPF.XS    .ENtCS    IN    CRDCE.) 

Occisor  mortis,  dux  vitas,  planta  salutis, 
Aspice,  nuuc  3  serpens  ecce  venena  fugat. 

Et  quod  supplicii  species  et  mortis  imago 
Jam  fuerat  miseris,  est  mihi  cerla  salus. 
VIII. 

VERSUS  IX  BASILICA  SAXCTI   XYSTI  EPI5C0PI  FACTI  ET 
SCRIPTI,     QCAM     *     LACREXTICS    EPISCOPCS    FECIT. 

Aniistes  genio  pollens,  probitate.  pudore, 
Ornavit  donum  meritis,  et  lumina  vita? 
Ad  pretium  jungens  operis,  ha?c  t^mpla  locavit. 
Lapsa  per  incertos  non  spargit  fama  recessu-  : 
Sed  veteris  facti  vivit  lex  aucta  per  s?vum, 
Quam  dexter  capiat  Laurenti  munera  Xystus. 
Sic  rr.anet  officium,  quod  sanctis  contigit  olim, 
Obtulit  hic  templum,  veniens  qnoJ  consecrat  ille. 

IX. 

ITEM      IX      BASILCA     5S.      QUIA     AI5ERAXT     .CDIFIClA       QC-F- 
PRIUS   IBI    FCERAXT,    ET  -T. 

Vilia  tecta  prius  facibus  ces=ere  beatis. 
S     -     'udor  per  damua  venit,  sic culminaflammis, 
Cousurguut  habitura    Deum.  Si  perdita  crescunt 
Ignibus  innocuis,  si  dant  dispendia  cultum  ; 
Qualis  erit  reparans  crepitautibus  aucta  ruini-  ? 
Laurenti  tua  bella  gerens  incendia  vince. 
Sordida  marcenli  latuisset  ia-ra  recessu, 
Si  status  ficiem  tenuissent  antra  vetus 
Sed  postquam  supcri  tlammas  misere  secund     . 
Ad  lumcn  cineres  traxerunt  ista  cob  : 
Huc  oculos  converte  pios,  qui  cuncta  vapore 
Praedicis    mundanda,   pater,   rebusque   docendos 
Instrue,  ne  verbis  titubet  mens  nescia  recti. 

X 

5    IX     DOMO    MEDIOLAXI. 

.EJibus  ad  geuium  duo  sunt  conccssa  per  aevum, 
Si  niteant  crustis,  aut  domiui  merito. 

Paii    elegantia    et    antithesi  Severianus    G  balorum 
episcopus   serpente    illo,  quia  symbolum  eraf  crucis 
Christi,  salutem,    scoci   a-o   rou    hrtxarapaTou    euAoyiay, 
a  maledicto  benedictionem,  fluxisse  ait  ia  oration 
e  decem  quas  Chrysostomi   nomine  in  lucem   d< 
card.    Sirletus.  >no   hanc  asseront,  quam 

dixi,   Damascenus  et  Hadrianus  papa  cum  synodo 
Parisiensi. 

*  Laureniius  episcopus'  Mediolanensis :  ab  eo  Me- 

v    Xysli  :  Eunodius  parie- 
j>nsco  1  more  '  -  inscripsit. 

"'  In  domo  Mediolani    Domo  ■  sen  basilicffi 

lis:  quam  Laurentius idem  variis  rebus  exor- 
narat. 

*  Dant  leee  dum  videtur  juxta  leges  metri.  F.dit. 


337 


CARMINUM  LIB.  II. 


338 


Herbida  '  pasturam  simulantia  saxa  virenlcm 

Illiciant  oculos  nobiliore  dolo. 
Pellat  opus  tamen  arte,  regal  natura  figuras, 

Viscera  dum  lapidnm  Bngil  imaginibus. 
Candorem  roseo  perfundat  doctorab  ore, 

Depingal  sparsis  congrua  membra  notis. 
Aurum,  culmen,  ebur,  tabalas,    laquearia,  gemmas 

Non  datur  bumanis  plus  rutilare  bonis. 
In  pretto  cautis  fors  et  sine  legejocatur. 

Moribus  ut  constes,  crede,  laboris  orit. 

XI. 

(IS    2    B&SILICA    APOSTOLORUH    IfOVARI 

Antiquum  ecce  nitel  templum,  quod  sorduit  ante, 

Cui  faciem  veterem  lux  nova  composUit. 
Perdidil  antiquum  «]uis  relligione  sacellum, 

Numiuibus  polsis  quod  bene  numen  habes? 
Ui  quibus  boc  patuit,  possessas  linquite  scdes. 

QuoJ  fecit  Victor,  victor  ubique  tenet. 
Addidit  ad  culluin  meril  i  successor et actis, 

Qui  morum  nomon  liinc,Honorate,  geris. 
Nubila  viperei  qui  gestat  corda  veneni, 

Nou  datur  ut  facial  culmina  pulchra  Deo. 

XII. 

(ITEM    IX    DOMO    MEDIOLANT.) 

Aspicede  cujus  biberil  domus  arcta  Quentis, 

Atria  quod  superal  porticibus  modicis. 
Pontificis  summi  studio  constructa  renidet, 

Laurenti  propriura  possidet  ista  diem. 
Splendida  per  census  consurguut  lecia  ruinam, 

Occasum  nesctl  quod  venil  a  Domino. 
Vix  caries  senium  cumitata  hoc  deterit  unquam, 

Gloria  factoris  quod  bene  condiderit. 
Eabula  de  magnis  nunquam  tacitura  reservat, 

Quod  vincens  sevum  nomen  ad  astr.i  ferat. 

XIII. 
Ille  fuit  rigidi  sempcr  servator  honesti, 

Terribilis  culpis,  supplicibusque  pius. 
Quem  nunquam  llexit  vitium,  misoralio  semper, 

Judicium  facie  certus  ubique  dedit. 
Crimina  corripuit  vultu,  compuncta  refovit, 

Conscia  secroti  detulitora  tui. 
Ilunc  utero  genitrix  ccelcstem  fudit  in  aulam, 

Ubera  subducens  tradidit  uberibus. 
Cana  venerandum  stupuerunt  ssecula  vatem  : 

Moribus  ante  fuit,  quod  gerit  officio. 

XIV. 
Qui  posspssa  diu  felix  habitacula  liquit, 

Qurc  crevit  Domino  sic  viduata  domus. 

1  Herbida  saxa]  Marmor  Lacedaemonium,  viridi 
colore.  Prudentius  :  Qua  viridis  Laccdxmon  habet. 
Sidenius  in  Burgo  : 

Herbosia  quae  vemant  marmora  venis. 

"2  ln  basilica  Aposiotorum]  In  omnibus  libris  tiiulus 
hic  erat,  versus  ibidem,  quodfalsum  est.  Itaqtie  alium 
fecimus  ex  Diciinne  -',  qoae  ejosdem  est  argomenti. 
ftorsum  in  codice  Vaticano  primus  versns  quinum 
lantum  estpedum  :  abest  enira  to  antiqutim :  pro  quo 
iii  Fabii  libro  scriptom  estin  line  76  lavacrum,  lioc 
mo<jo  :  Eccp.  niiel  iemplum,  quod sorduit  ante  lava- 
cnrn  ;  in  tertio,  ante  vetustum. 

*  Super  regiam  Triclinii)  Portam  maximam,  me- 
diam,  Sa<ri).ix^>,  ideo  1  vah  rprelatur. 

Sic  fores    ct   regias    in   basilicis  app  lla  iant.   Gre- 


i; 


C 


A  Anlica  suscipiens  moderamina  raptus  inemptum 

Quod  preiio  mentis  qoeeritur,  obtinuit. 
.Niinc,  locus  irrigoo  retinetquod  sorbuit haustu, 

Prospera  custodiens  faucibnsacta  semei. 
Extemplo  qnisquis  successil  mansor  ol  baeres, 

Ingresso  dextrum  contulit  istapedem. 
Quid  praastet  consors  ad  sanctam  discite  vitam, 

Si  redduntmundos  tocla  dicataviros. 

XV. 
Da,  Pater  oranipolens,  per   saecula  longa,  precamur, 

Sprs  ,  t  certa  piis  bospitibus  venia. 
Candida  ne  meritis  fuscentur  stamina  nostris, 

Neu  metissistat  palma  parata  meis. 
Surgat  quipropriae  genitricis  fotus  inalvo 

Ad  gostum  vit.e  per  tua  dona  vcnil. 
Tu  meavel  tenui  perfundis  corda  saporc, 

Tu  testem  linguam  sanguinis  esse  facis. 
Celsa  tenebroso  frondescunt  arbuta  luxu, 

Quee  nullis  strinxit  falcibns  agricola. 

XVI. 
Eloquium  certus  naturae  constitit  index, 

Perfecti  fontem  quserere  qui  sitiat. 
Libertas  semper  studiis  reseratur  bonestis, 

Infabricata  latet  nobilitas  sludiis. 
Captivum  venis  servasset  terra  metallum, 

Ni  daret  inventor  quod  vocat  in  incdium. 
Scrulator  fulvum  cuucessit  pallidus  aurum, 

Qui  polit, ingenfum  sic  facit  esse  suum. 
Hactenus  Jonium  perlustransreraige  pauco 

Ad  poiiuin  cymbam  flecie,Thalia,  meam. 

XVII. 

SUPER    3    REGIAM    TRIC.LINII    IN    DOMO. 

Navita  per  postes  suspendit  munera  ponti, 

In  foribus  propriis  llumine  parta  gcrens. 
Venator  portis  opponit  missile  ferrum, 

Vestibulum  galea  comitur  arraigeri. 
Discitur  in  valvis  ars,  virtus,  nomen,  origo. 

Nos  froutis  signo  credimur  esse  Dei. 
Sic  noslrum  pandestudium  dux  littera  recti, 

Utdomus  ingeniuni  noulaceat  Domini. 
Qui  gestas  Latium  satiatus  pectora  rorcm, 

Aspice  serpentes  hic  Heliconis  aquas. 

XVIII. 

IX    4   MISSOIUO,    QIT0D    HABET   L0IUCATUM    JUVENEM    SUPt.U 
r.  EQUUM,    TENENTEM    VICTORIAM    IN    MANU. 

Ecce  tenet  victrix  pennatum  de.xtera  numen  : 
Venit,  et  ad  reditum  non  habet  arma  viae. 

gorios  Turon.  lib.  iv.  cap.  12  :  Dum  deambulaban' 
per  ecclpsiam,  ad  regias  xdis  sacrx  qux  tunc  resel 
ratse  fuerant,  appropinquant.  Anastasius  liiblioth.  in 
Honurio.  Invpstivit regiasin  ingressuecclesix  majoris 
qux appellantur  medianx,exargpnlo.  Item  in  Conone: 
Qui  missi  fucrant  de  exercitu  adcustodiendas  regias 
basiUcx  clausas  observabant.  Graecif3ao-iXtxa$  vocaot. 
4  In  missorin  ln  lance  sea  disco  :  utepigram.  02. 
Missorium  inter  vasa  escaria  oumerat  Isidorus  Or- 
ginum  xx,  dictumque  a  raensa  putat,  quasi  menso- 
riura  :  pgoa  missudoctum  raalim,  ut  gostatorium  a 
g  latatione.  Gtossee  Isidori,  lancibus  missoiiis.  Vetns 
aliud  Glossarium, discummissorivm.  Grseci;  fwowpwj 
Atquent  mi^sorinm  hoi  equHem  hahet  cum  Victoria, 
etallerum  iufra  irhaginem  ipsitis  Eonodii :  sic  An- 
thologia;  lib.  iv  pivo-wpiov  duplex    describitur,  unttm 


339 


ENNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


3*0 


Pugnacem  gestans  sonipes  per  terga  minatur, 
Advena  cui  terror  ridet  in  arte  bonus. 

Discat  Hyperboreis  famosum  germenin  arvis 
Naturae  genium,  cum  simulacra  videt. 

XIX. 

DF   LEONE   MARMOREO,    QUI  AQUAM   MITTIT   IN   DOMO. 

Aspice  deposita  blandum  feritate  leonem  : 

Ore  vomit  lymphas  pectoris  obsequio. 
Unda  fluit  rostro,  dens  mortis  pocula  mandit, 

Naturam  perdens  bellua  nos  satiat. 
Effera  dum  vitreos  effundunt  guttura  fontes, 

Dira  salutiferis  corda  lavantur  aquis. 

XX. 

[iN   BAPTISTERIO     AGELLO    UBI   PICTI   SUNT   MARTYRES, 
QUORUM    RELIQUI.E    CONDIT.E    SUNT  IBI. 

Conditor  *   Armenius,  supero  qui  dignus  honore  est 

Hic  peperit  fonlem  vivificantis  aquae. 
Plena  salutiferis  gestemus  viscera  lymphis. 

Ne  sitiat  potans  contulit  unda  semel. 
Rapta  sepulturis  animavit  corpora  pictor  : 

Funeraviva  videns  mors  eat  intumulos. 
lllorum  tamen  iste  locus  complectitur  artus, 

Quos  paries  facie,  mens  tenet  alma  flde. 

XXI. 

DE   *   SCUTELLIS   SEPTEM   HABENTIBUS   FERAS   VEL 
DIANAM. 

Delia,  cervus,  aper,  tigris,  leo,  bucula,  pardus 
Apportat  mensis  fercula,  docte,  tuis. 

XXII. 

DE  3  COMPOSTILE  HABENTE  SEPTEM  GAVATAS. 

Diversis  dapibus  confinia  proxima  servat, 
Dum  claudit  variis  fercula  multa  viis. 

in  quo  zv.  <5wc?£xk  'QuSix,  alterum  syov  ayooo"i77jv  xai 
£'pw"«5-  Idacius  orbiculum  vocat,  cum  de  aureo  quin- 
gentarum  librarutn  missorio  scribit,  quod  Aetius  pa- 
tricius  Thorismundo  Gothorum  regi  ob  navatam  ad- 
versus  Attilam  operam  dedit  :  pro  quo  numerata  a 
Sisenando,  quia  direptum  a  Gothis  fuerat,  cum  ad 
Dagobertum  regem  mitteretur,  jsolidorum  millia  du- 
centa,  tradit  vetus  auctor  Vitse  Dagoberti  cap.  29. 
De  altero  item  aureo  Chilperici  regis  missorio  memi- 
nit  Gregorius  Turon.  lib.  vn,  cap.  5.  De  utroque 
Aimoinuslib.  iii  et  iv.  De  aliis  duobus,  sed  argen- 
teis,  Flodoardus  presbyter  in  testamento  S.  Remigii 
etSonnatii,  praesulum  Remensium. 

1  Condiior  Armenius]  Ad  quem  epist.  I  lib.  n. 

4  De  scutellis  septem]  Ut  in  repositorio  Petronii 
Arbitrii  duodecim  signa  zodiaci  pro  scutulis  sunt  et 
lancibus,  ita  hic  septem  scutella?  in  Dianam  et  sex 
feras  eftictae,  aut  illas  certe  insculptas  habent. 

5  De  compostile  habente  septem  gavatas]  Quod  aliis 
repositorium  dicitur,  id  Ennodio  est  compostile  a 
compositis  in  eo  lancibus  obsoniorum,  Gavata,  ut 
Martialiset  Fortunatus  docent,  lancis  est  genus.  Isi- 
dorus  lib.  xx  :  Lancis  gavala,  quasi  cavata.  Et  in 
Glossario  :  Paropsis  gavatavelcatiyius  :  sic  enim  utro- 
bique  legendum.  Compostile  ergo  Ennodii  septem 
gavatas  habebat,  id  est  septem  lances,  vel  quasi  lan- 
ces  iuter  se  distinctas,  diversisque  dapibus  accom- 
modas.  In  repositorio  euim  missns  unius  epulae  di- 
versis  lancibus  a  structore  compositae  (quas  struices 
patinarias  Plautus  vocat)  menste  inferebantur.  Et 
quidemPetronio  repositorium  id  proprie,  cui  gravior 
ccena,  ut  gustatorium  Martiali  ac  Plinio  Cajcilio,  cui 
gustatio  imponebatur.  Ita  nimirura  flebat,  ut  nonsin- 
gulas  lances  [apponerent,  sed  multas  simul  in  uno 
compostile   seu    repositorio    congestas.    Atque   hinc 


D 


A  Limitibus  certis  quod  junctus  dividit  ordo, 
Unus  in  argento  quam  bene  venter  habet? 

XXIII. 

DE   *   EO   QUI    UT     FILIUM     MATRI     RFCONCILIARET,   FURTUM 

FECIT. 

Quis  rogo  per  facinus  crimen  compescuit  unquam  ? 
Amplector  sanctas,  quae  dant  bona  semina,  fraudes, 
Augmento  rumpunt  dum  jurgia  saeva  perito. 
Qui  natum  matris  per  culpam  reddit  amori, 
Hunc  odiis  constat  missurum  semina  pacis. 
Ordine  perverso  fallax  concordia  pugna  est, 
Cum  belli  facies  tribuat  mentita  quietem. 

XXIV. 

DE   EO   QUI     DICEBATUR    MERETRICIS  FILIUS   ET  ASELLIONIS 

ESSE. 

Di,  prohibete  minas,  quaspartus   nuntiat  horrens. 
Quem  lupa  sordenticonceptum  fudit  asello, 
Conjugis  illicibus  satiavit  viscera  prole, 
Edidit  et  pecori  sobolem  fera  prodiga  legis. 
Quid  faciat  rumpens  naturam  convena  discors? 
Unde  sequenda  petat  natus,  quis  dicere  possit  ? 
Quem  stultum  genitor,  furem  dedit  improba    mater, 
Nobile  degenerans  tenuisset  culmen  ab  istis. 
Sed  vitiis  proprium  te  norunt,  crede,  parentes, 
Elinguem,   trepidum,   jactantem,   fraudibus   aptum, 
Gutturis  immensi,  sorbentem  quidquid  ubique  est. 
Qui  semel  assuetas  humano  sanguine  fauces 
Pandit,  et  ad  viles  non  vertit  terga  juvencos. 

XXV. 

C  DE   8   CAUCO    CUJUSDAM     HABENTE    PASIPHAEN     ET  TAURCM. 

EX    TEMPORE. 

Pasiphae  niveum  linques  nec  in  arte  juvencum, 

fortasse  labor  ille  gestantium  ministrorum  quem  an- 
tiqui  scriptores  signifieant.  Sidonius  lib.  l,  epist.  2  : 
Non  ibi  impolilam  congcriem  livenlis  argenii  mensis 
cedeniibus  suspiriosus  minister  imponit ;  et  lib.  ix, 
epist.  10  :  Geruli  caput  plicanles  Anaglyptico  melallo 
Epulas  superbiores  Humeris ferunt  onustis.  Interdum 
etiam  Compostilis  sen  repositorii  non  unica  facies 
erat,  sed  multiplex,  alia  alii  imposita  :  quod  videre 
est  in  Petroniano  :  Reposiiorium,  inquit,  rotundum 
12  habebat  signa  in  orbem  disposita,  superque  pro- 
prium  convenientemque  materix  slructor  imposuerat 
cibum  :  super  arietem  cicer  arielinum ,  super  taurum, 
bubale  fruslum  :  etpost  alia :  Ad  symphoniam  quatuor 
tripudiantesprocurrerunt,  superioremque partem  repo- 
sitorii  abstulerunl  :  quo  factovidemusinfra,  inaltero 
D  scilicet  ferculo,aliilia  etsumina,leporemque  in  medio 
pennis  subornafum,  ui  Pegasus  videretur. 

"  De  eo  qui  at  filiu7n]S>ex  quoe  sequuutur  epigram- 
mata  in  lucem  nuuc  primum  exeunt. 

5De  cauco]  Caucus  poculi  genus.  Hicronymus  lib.  n 
in  Jovinianum  de  Diogene :  Quodam  tempore  habens 
ad polandum caucum  ligneum,  viditpuervm  mamicon- 
cava  bibere,  et  elisisse  ferlur ad terramdicens,  Nescie- 
bavi  quod  natura  haberet  poculum.  Spartiauus  in  Pe- 
scennio :  Tantx fuitseveriiatis , ut  cum milites  quosdam 
in  cauco  argenteo  expeditionis  tcmporebibcre  vidisset, 
jusserit  omne  argenlum  submoveri  de  usu  expeditio- 
nali,  addito  eo  ui  ligneis  vasis  uierentur.  Apud  Tre- 
bellium  quoque  Pollionem  inepistola  Valeriani  cavei 
etscyphiunajunguntur.  Sedfecitinsolentiavocabuli,ut 
passim  corrumperetur.  Nam  apud  Spartianura  et 
Pollionera  caveos  editum  est,  cavum  apud  Hierony- 
mum  :  apud  Ennodium  epigrammate  29,  de  glauco. 
At  veteres  libri    recte  ibidem  et  hoc  loco.  de  cauco. 


341 


Diffusis  collo  manibus  petis  oscula  supplex. 
Pulchrior  et  certis  illudis  ficta  puellis : 
Caudidus  argeutum  superat  bos  luce  coloris, 
Vivit  amor,  taurus,  mulier,  sine  corporo  vero. 

XXVI. 

DK  KO    QDl  NUNQDAH     NISl    1\     DEPOSITIONE    PILII     1'AVIT. 

Prseparat  in  fletu  qui  fercula  lauta  vocatis, 
Anuua  per  lacrymas  celebret  sollemnia  maguas. 

XXVII. 

a  l  i  r  i:  B . 
Nunquom  stante  domo  pascit,  mihi  credite,  tantos, 
Qui  tumulos  natis,  et  mensas  comjtlot  amicis. 

XXVIII. 

A  LI T  E  R. 

Convivcc  miscri  luctus  deposcite  multos  : 
1'randia  tot  venient,  fuuera  quot  fuerint. 

XXIX. 

ITEM    DE  CAOC01  HABENTE  PASIPHAEN    ETTAURUM. 
Blauditur  mulier,  sentit  bos,  membra  moventur. 
Attulit  ars  formas  :  quis  dedit  hic  animas? 
XXX. 
A  LITER. 
Et  lictus  rigidam  servat,  Venus  improba,  mentem 
Taurus,  ut  admotis  suspendat  rostra  labellis. 
.XXXI. 

A  L  I T  E  R  . 

Si  tibi  sunt  animse,  pictor,  quibus  iuseris  artem, 
Mollior  in  tauri  claudatur  spiritus  ore, 
Fortia  si  misera?.  non  dantur  corda  puellse. 
XXXII. 

L)E  !  EO  QLOD   MESSALA    CONSOL   ENNODIUS  1N    COGNOMINE 
DICTUS  EST. 

Consulis  ad  genium  nomen  pro  stemmate  junxit : 
Dans  lucem  fastis,  sum  trabeis  potior, 

Quid  jtalmata  tuo  tantum  de  murice  vernas  ? 
Plus  fucaute  dedit  3  purpura  nostra  tibi. 
XXXIII. 

DE  OBLOQUENTE    SIBI    ADVOCATO. 

Improbe,  quid  fractis  confundis   singula    verbis? 

Depingit  mores  obruta  lingua  tuos. 
Accipis,  exposcis,  prsesumis,  renuis,  ardes. 

Tristio,  blanda  simul,  fortia,  fluxafacis. 

1  Habenle  Pasiphaen]  Caelatam  autinsculptam.  Hoc 
nimirum  est  quod  sugillat  Plinius  in  jtrocemio  lib, 
xxsiii  :  In  poculis  libidincs  cxlare  juval,  ac  per  obsce- 
nitates  bibere. 

2  De  eo  quod  Messala  consul}  Messala  cousnl  fuit 
anno  Christi  50G.  In  eo  consulatu  novum  sibi  cogno- 
meu  Enuodii  fastis  ascrijt^it,  ut  Ennodius  Messala 
diceretur.  Cognomen  ergo  illis  saeculis  appellabant, 
quod  vero  nomini,  hoc  est  ultimo,  prseponebatur. 
lta  enim  Coecilii  Cypriani  Hieronymus,  et  Sulpicii 
S  veri  Ceuuadius,  coguomenta  fuisse  scribunt,  quae 
jtriore  loco  pouuntur.  Alta  mens  fuit  doctissimo  Pan- 
vinio,  qui  priscum  Homanorum  morem  jam  diu  exo- 
letnm  secutus  iu  fastis  scriptum  fuisse  putat  Me&ala 
Ennodids.  Sed  hoc  modoEnnodius  Uessalse  proprium 
uumen  fuisset,  uon  cogoomen.  De  Messala  Fausti  li- 
lio  Avieni  fratre,  dictum  est  in  epistolis. 

8  Purpura  nosira]  ,Nomen  nostrum  minio  fastis  in- 
scrijttum  :   ab  hoc  enim  scripturee    colore  purpurei 


hamiinum  i 

A 


342 


B 


D 


Ira,  pavor,  rabies,  patientia  tempore  in  uno, 
Tot  facies  gestas  pectoribus  vacuis. 

XXXIV. 

ERSUS  [SCRIPTI     AGELLO     l  111    *    PILIDM     ARMENII     ANC.ELl 
CHRI8T0   OPPBKDNT,   QDI  PCENITBRTIAM    l.GlT. 
Suscijtit  oblatuin  veniam  cui  conlulit  lesus. 
Post  culpas  aiiinue  simt  bolocausta  Dei. 
Perge,  puer,  teneros  superans  bene  couscius  an- 

[uos. 
Victores  juvi  candida  vita  jtios. 

xx.w. 

DB  b  EO  L.'L'l   GALLIS    IPSO    lll.l.SKNTK    ODLOCLTUS   EST, 
CDM   BSSET   DETRACTOR  VENBTDS. 

Uludis  Gallis,  Veneti  male  tincta  propago. 

Nil  candoris  babes,  mens  tibi  quod    genus  est 
Despicis  insontes  maculatee  veruula  terrie  : 

Sed  natos  Hhodani  nix  probitatis  habet. 

XXXVI. 

EPIGRAMMA     °     IN    SUBSCIUPTO. 

Quod  tibi  naturai  dederit  lex  germen  amice, 
Hoc  mihi  fons  tradat  vivilicantis  aquaj. 

XXXVII. 

IN     DOMO      ANTE  OBATORIUM. 

Commoda  de  damnis  mercaris,  gaudia  planctu, 
Si  tibi  de  Christo  est  indubitata  Udes. 

XXXVIII. 

ANTE    OLEARIUM. 

Hoc  est  quod   nitido  mpinbrnm  complelur  olivo  : 
Nil  potius  sanctas  couveuit  ante  fores. 
XXXIX. 

ANTE    HORREUM. 

Ilorrea  parva  licet,  sed  mens  est  largior  illis. 
Non  parcens  opibus  divitias  merui. 
.    XL. 

ANTE    SCALAS. 

Adveniant  auimum  reserante  tesle  ligura, 
Quo  semjter  votum  proditur  indicio. 

XLI. 

ANTE    CELLARIUM. 

Nulla  penum  laxat  mentis  pressura  sinistrae  : 
Eflluit  expeusis  quod  spatiis  latitat. 

fasti  Martiali,  et  purpurissati  Sidonio.  Non  minus, 
inquit,   Messalam   consulem     oruat    nomen   meum, 
quam  ipsa  palmata. 

4  Filium  Armenii]  Lib.  n,  epist.  I. 

5  De  eo  qui    Gallis}  Transalpinis  scilicet,  unde  ijtsi 
origo.  Nam  et  Veneti  quoque  Cisalpini  sunt  Calli. 
Venetus  jtrceterea   coloris  genus  est.   Hinc    \'enetos 
male  tinctos,   et  maculatse  terrae  vernulas  vocat,  vel 
quia  fusiore  sunt  ore,  quam  Galli. 

0  Insubscripto]  De  competente,  haptismicandidato. 
Quibaptismum  postulabant,  s;rij)to  noraen  edereju- 
bebautur.  Concil.  iv  Carthag.,  can.  25.  Ferrandus 
diac.  in  epist.  nondura  edita  ad  Fulgentium  de  quo- 
dam  .Klliiope  baplizando  :  Propinquante  solemnitale 
paschali  intercompetentes  offertur,  scribitur ,eruditur. 
Cyrillus  in  prologo  Catecheseon,  ei<rij\9sq,  xa.m)%i&- 
Or,:,  ovopa  tfou  evsypoupr,.  Inde  eo  tempore  competentes 
et  subscripti  dicebantur. 


343 


ENNODII  EPISCOPl  TICINENSIS 


344 


XLIL. 

ANTE    COQDINAM. 

Non  mihi  ditfusee  dant  prandia  celsacoquinse  : 
Nec  plures  venter  concutit  artifices. 

Fercula  pauca  damus    nuineruin  vincentia  cultu, 
Gloria  nec  mensa?  damna  salutis  babet. 
XLIII. 

1  ANTE    CANAVAM. 

Sobriacella  cadis  vinutn  quod  servat  onustis, 
Corpora  coufirmat  gressibus  acta  suis. 

Infundunt  multis  irarura  pocula  flammas  : 
Mitescunt  nostro  bellica  corda  mero. 
XLIV. 

IN    1NGRESSU     H0RTI. 

Respice,  qui  gressum   sinuas  per  amcena  vireta, 
Ut  discas  cultis  lucern  preeferre  diserti, 
Arridet  germen,  quod  linguee  pingitur  ostro, 
Ver  habet  in  bruma,  qui  fiores  carmine  gignit, 
Per  glaciem  zephyros  exhalantverba  tepentes, 
Ebria  fulgenti  maduerunt  murice  dicta, 
Omnibus  in  rebus  sermonum  purpura  regnat, 
Oris  ad  iinperiurn  submittuut  colla  chelydri. 
Algida  cum  roseo  juvenescunt  sanguine  corda, 
Primaevos  gelidis  ostendit  littera  membris. 
Vertit  ad  obsequiura  naturie  munera  doctus, 
j£tates,  species,  mensuras,  tempora,  formas. 
XLV. 

INTRA    HORTUM    SUPRA      LIMEN. 

Collaudet  spatiis  hortorum  commoda  lautis, 

Plurima  cui  satiaut  jugera  culta  famern. 
Ditior  extentos  superat  dos  larga  minorum: 

Nobilitas  vera  est,  quae  uitet  in  modicis. 
Venit  ad  inclusum  postpouens  gratia  campos, 

Prodidit  augustis  quid  faciat  sludium. 
Veruat  in  ingressu  viridanti  porticus  umbra, 

Cui  fudit  genium  vitifer  ipse  Deus. 
Exornans  magnis  foliorum  texta  racemis 

/Estivis  junget  commoda  frigoribus. 
Lilia  nam,  laurus,  oleas,  commista  rosetis 

De  cultu  proprium  fecit  avere  diem. 
Serta  triumphantis  frondem   quae  monstret  ami- 

f  cum. 

Contulit  affectus  aurea  terra  suos. 
Largus  opum  poscat  majoris  praemia  voti : 

Hoc  satis  est  nobis,  quod  sine  fraude  libet. 
XLVl. 

2  DEMURENA  INL.  F.   QU.E  S  1N  SEPTICIO  CLAU  DITUR. 
ITA    TENDIS    EST. 

Spiritus  exhausto  voiitat  preelubricus  auro. 

1  Anie  canavam}  Cellam  vinariam,  S.  Augustinus 
sermone  61  de  Tempore :  Mulla  sunt  qux  de  horreo, 
canava,  vel  cellario  aliquolies  proferre  nonpossumus, 
(sidorus  in  Glossis,  Canava,  camera  post  camaculum. 
Cauevaros  hodieque  Itali  vocant  pincernas  vel  ca- 
uavae  prsepositos. 

2  I)e  Murena  ihl.f.]  Hoc  est  inlustriv  fcininx:  for- 
tasse  Firminae  :  in  cujus  auulum  lusit  epigram.  97, 
nunc  iu  ejus  murenulam,  hoc  est  catenulam  auream, 
cui  similitudo  pi.-cis  uomen  fecit:  eam  describit 
Hieronj  mus  ad  Marcellam  i  pist.  15.  Murenas  pro  mu- 
renulis  frequenter  iterat  Anastasius  iu  Gregorio  iv  : 
Murenam  in  qua  pendent gemmse  hyacinihicx  1 3 ;  item 
murenas  prasinales,  et  murenam  trifilem,  murenam 


I! 


\         Cai  tum  vix 

Lixit  pondus  pretium  foraacis  anhela. 
XLVII. 

ALITER. 

Aurea  per  nebulas  dissolvit  fila  magister  : 
Luseruut  dociles  Uamina  fulva  manus. 
XLVIII. 

ALITiiR. 

Contulit  hic  ventus  pretiosi  membra  meialli. 
Quod  finxerc  timent,  nec  capiunt  oculi. 
XLIX. 

ALITER. 

Est  nihil,  et  teneo,  convincit  dextera  visum. 
Stringitur  arctatis  digitorum  nexibus  aura. 

L. 

DE  EO    QUI    FICUS   MUNERE    ET    TESSERAM  SIMUL  MISIT. 

Damnati  *  fructus  mittit  tua  dextera  ligui. 
Hnec  hominem  s  dira  spoliarunt  pabula  primur,  . 
Et  nudis,  serpens,  post  fraudem  soite  minaris. 
Parce,  precor,  douis :  casus  et  damna  reserva. 
Quid  nocitura  putas  insontis  poma  saluti  ? 
Ante  ferax  letbi  tunc  mortem  depulit  ardor, 
Fixa  triumphigeris  cnm  ramis  vita  pependit. 

LL 

DE  ADOLTERO  ET  MOLLE. 

Omnia  memphitis  retinentur  seecula  textis. 
Servivit  nunquam  Laurentius  ante  Neroni, 
Nec  timuit  validas  vicit  qui  corpore  Qammas. 

LII. 

C  A  L 1 1  E  R  , 

Vir  facie,  mulier  gestu,  sed  crure  quod  ambo, 
Jurgia  naturse  nullo  discrimine  solvens, 

Es  lepus,  et  tunti  conculcas  colla  leonis. 

LIII. 

ALlTEIt. 

Exige  mendaces  poqulorum  uxorcula  barbas, 
Ne  minuant  qucestum  mascula  labra  tuum. 
LIV. 

A  L  1  T  E  R  . 

Respice  portentum  permixto  jure  creatum, 
Communis  generis,  satius  sed  dicitur  omnis. 
LV. 

A  L I  T  E  R  . 

Ludit  in  ancipiti  constans  fallacia  sexu  : 
Femina  cum  patitur,  peragit  cum  turpia,  mas  i 
LVI. 

IN  BAPT1STERI0    MEDIOLANENSI. 

Mundior  excoeti  fnlgescat  luce  metalli, 

Munera  disponit  qui  dare  digna  Deo. 
Ante  vaporatis  Laurenti  vita  caminis. 

lilatanti 

septicio]  Basilienses,  septacia. 

nti 
arborem  Adamo  vetitam  ficum  stimant: 

quibu    rii  iodoretus  qi  Tessei 

autem  cum  ficubus  u 

5  Dira  spoliarunt   ili  i  mei.ro  licen 

qui§  i  uatu 

:  aucipitem  (ieri,  quam  in  ic  i 

cousona  .   quarum  prior  sit  S.   Ita  i 

g.am.  \1  ,Pande  siudium ;  i  latetela,  - 

dite  muros.  ilis  lib.  vni,  J 

Nondum  taxaia  slulte.  negala  putas  '  m  eum 

versum  legunt  probatissiniee  lidei  exemplaria. 


H 


345 


I  nM  »1   Llli.   ii. 


Cunstitil,  ut 
Marmora,  picturas,  tabulas,  sublime  lacuuar 

[pse  dedit  templo,qui  probitate  nitet. 

libus  ad  pretiuin  sic  mores  conditor  addit, 

Vellera  ceu  Serum  mulrice  tincta  feras. 
Qualiter  inclusus comit  lu\  hospita  gemmas. 

Nix  lapidis  quotiens  pulchrior  arte  rubet. 

LVll. 

DE   JOVINIANO,    QUl  CUM    HABERET     BARSAM    GOTHICAM    I.A- 
RNA       VBSTITUS      PROCESSIT    i;\   TBUPORE. 

Barbaricam  faciem  Romanos  sumere  cultus 
Miror,  et  iu  inudieo  distinctas  corpore  genles. 

LVIII. 

ALITER. 

Romuleam  legelem  nox  o:-is  nubilafuscat  : 
Opprcssit  vestes  leuebroso  tegmine  vultus. 

LIX. 
Ai.i  r::u. 
Nobilibus  tollis  genium,  male  compte,  lacernis, 
Discordcs  miscens  inimico  fce  lere  proles. 

LX. 

I.\    LiASlLK.A    '    S.    CALEMERI    QCANDO    REPARATA    EST. 

Libera  captivum  merqerunt  cuimina  lumen; 

Arridet  facies  nubila  nullagerens. 
Hic  nuper  astrigeri  dos  proxima  vcnit  Olympi, 

Laurenti  vatis  ducta  ministerio. 
.Edibusel  vitse  eujus  nunc  una  flgura  cs! ; 

Ceu  solis  radiis  forma,  color  similis. 
Euge  vetuslorum  reparator,  perge  novorum 

Couditor.et  vultuclarus  ct  ingenio. 
Abjurant  priscam,  te  praesule,  tectafiguram, 

Advena  casuris  porrigitnr  genius. 

LXI. 

DE  QDODAJi     VETERI     INIMICO    STCLTO    ET   BKNE   PASCENTE. 

Prandialauta  paras,  si-d  lingua  sordibus  horres. 

Si  desis  pastor,  fercula  coucilias. 
Ambitiosa  fames,  lassato  prodiga  censu, 

t-ornibus  insultat,  si  taceat  dominus. 

LXII. 

DE    EO    QUIA    PAUPERUM    OPLS    VORABAT. 

Visceribus  miserorum  et  sanguine  panperis  aucle, 
Tantorum  mortes  cur  tibi  sunt  epulae  ? 

Tubera,  perdices,  grus,  turdus,  turtur,  echinus, 
Non  explent  uterum  corpora  mille  tuum, 

Infaustus  mukis,  tibi  felix  diceris  uni, 
Il.cres  quod  inisero  venter  erit  proprius. 

LXIII. 

DE    EODEM. 

Artubus  humanis  Polyphemus  vixil,  et  atro 

1  S.  Calemeri]  Episcopi  et  mart)  ris  Mi  diolanensis, 
cujus  Natalemagunt  prid.  cal.  Augusti.  Calemerus 
in  Evemerus  reclum  est  K«).vj|xspo?  Evvjjxspo$.  Usus 
iuflexit  ut  Galimcrus  dicatur,  sicut  Culoeerus  pro 
Calocsero,  quod  Grsecis  est    KaAoxaipo?. 

*De  defensore  callido]  Epigi  imma  e  76,  Decallido, 
qui  Defensor  dicebatur.  Defensor  itaque  hocloco  non 
:";<«:,  nl  ciim  dicitnr  defensor  civitatis,  sed  no- 
men  proprium  viri,  ut  apud  Sulpicium  Severum  De- 
feusor,  (jui  obstitii  S.  Martino,  et  inautiquis  Notitiis 
Defensor  primus  episcopus  Andegavensium. 

3  Niliacis  biblis\  Clnfrtis  e  biblo  seu  papyro.  Aldel- 


C 




Tu  re  Idis  similem,  scen  i  redeunte,  furorem  : 
Gui  pa  I  um  tribuunl  agmina  debilium. 

IV. 

DE   EO    (Ml    ri    AMH  G  lOLLl  111  i. 

Mergeret  ut  divos  in  mortem,  pabula  serp 

Contulit,  et  vitam  munere  dira  tulit. 
Sic  quicunque  meos  paradisi  vere  labores 

Demulcet,  c  onvivii  patitur, 

Illic  discedit  quem  pectore  gessil  amicus  : 

Fit  dominum  cari  gutturis  hospitium. 

LXV. 

DE    DEPENSORE    C\  1.1.11)0. 

Nesciris  votis,  etcordisnube  recedens, 

Ex  oculis  prsesens  quaereris  in  facie. 
Tuque  per  ambages  nulli  spectabilis  esse 

Calles,  mellifluia  Loxica  dans  labiis. 
Hoc  volo  quod  non  vis  jurans,    t^   nolle  quod  opl  i  , 

Concutis  et  variis  pectora  sseva  modi '. 
Hydram  verlicibus,  formis  superare  Promelhcum 

Doctus,  utad  priscos  fabulanon  redeat  : 
Bella  cics,  spoliis  crescis,  defensor,  ademptis. 

Ad  nomen  currit  praeda  superba  tuum. 

LXVI. 

PRjEFATIO    TOTIUS    OPERIS    POETia    QUOD    FEOIT. 

Dum  mca  multiplices  mens  anxia  sustinet  restus 
Et  reddorYitrei  mancipium  pelagi. 

Cumque  procellosus  relluentis  portitor  undae 

Africus  ut  captas  me  rotat  exuvias. 
Pierius  mcnti  calor  incidit  :  indiga  serti 

Tempora  mox  cinxit  laurus  Apoliinea. 
Tunc  hcderae  viridis  ruhuerunt  frontc  corymbi, 

Castalii  mellis  murmur;i  hlauda  bibi. 
Continuo  ponens  marcenlespectore  curas 

Complcctor  laudem,  carmina,  Isetitiam. 

LXVII. 

DE   EO    QU0D    VINDEMIARUM    TEMP0RE    SCIUPSP.  . 

Musta  cadis  famuli  dum  condunt  nostra  iideles, 
Et ludnntprelo  calcibu?  intrepidis; 

Dum  tingunt  rosei  plantas  de  sanguine  Bacchi, 

Soinditur  et  tencras  uva  gerens  tunicas  ; 
Otia  3  Niliacis  non  passus  carmina  hiblis 

Sulcavi,  tumulo  ne  tenear  moriens. 
Ebria  lapsanlis  confessus  verha  Thalise, 

Sum  vacuus  culpa,  si  pedihus  titubct. 
Jejunos  deceat  lex  artis, "  syllaba  rhythmus; 

Nulla  Camcenarum  jungilur  ad  Bromium. 

musde  Nycticorace,  Romuleis  scriborbiblis,  sedvocr 
Pelasgu.  LJnde  i  I  inse  epistola?  fsaisexviii  apud 
interpretes  LXX  quod  uoster  ait  :  In  vasis  papijri..- 
Niliaaae  autem,  quia  papyrum  in  .V  y\  to  nascitur  in 
Nili  palustribus.  Plinins  lib.  xiu,  c.  II.  Cassiodorus 
lib.  xi,  epist.  38.  lude  et  Capella  chartas  Nilotica 
fruticis  collemata  vocat  lib.  m 

*  Syllaba,rhylhmus]  Male  in  vulgatis  et  antiquis 
remmus.  Simili  joco  aenigmata  sna  claudit  Sympo- 
sius  : 

Insanos  iuLer  sauum  non  esse  necesse  e»t. 

I),i  veniam,  lector,  quod  non  sapit  ehria  Musn. 


3i- 


E.NNODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


3*8 


LXVIIl. 

DE    QUODAM    GLUTONE,    QUI   OPDS   EJCS   IMPERITUS 
CARPEBAT. 

Nescio  cur  sancto  non  parcas,  stulte,  labori, 

Dutn  morern  servas  deutibus  insiliens. 
Manderenos  pergis  :  sedventer  commoda  nescit. 

Flamina  nam  vacuis  stringis  imagiuibus. 
Escarum  gurges  nil  ruptis  murmure  buccis 

Suscipit,  aut  castis  motibus  exuberat. 
Pbasiacam  volucrem,  pisces  vel  sumina  captans, 

Uda  vaporatis  guttura  pasce    cibis, 
Me  jejunajuvat  sine  ructu  pangere  dicta  : 

Regifico  luxu  fercula  te  satient. 

LXIX. 

DE   EUNUCHO   TRIBU.NQ,    NOMINE,    PEREGRINO,    OM.NIA 
PERAMBULANTE. 

Testibus  asseritur  gens<  census,  vita,  Tribune, 

Antiquum  quotiens  linquimus  bospitium. 
Tu,  quem  lustratis  transmisit  gentibus  error, 

Nulla  domus  pleno  nec  tenet  ampla  die  : 
Vis  dici  locuples,  sublimis,  pulcber,  amicus, 

^Estibus  ignoti  missus  ab  Oceani. 
Irrita  dicta  volant,  assertor  non  venit  ullus, 

Nulla  fides  sexum  detegit,  aut  patriam. 
Mendicus,  vetulus,  timidus,  confusus,  anhelus, 

Ilis,  verum  perdens,  utere  nominibus. 

LXX. 

DE    EODEM. 

Tutus  falsa  loqui  poteris  sine  teste,  Tribune  : 
Ventus  babet  linguam  ponderibus  vacui. 

LXXI. 

ALITER    DE    IPSO,    QUIA    NUSQUAM    STAT. 

Instabilem  faciunt  naturae  damnaTribunum  : 
Avolat  binc  rarsus,  vincula  ni  teneant. 

Tolle  miser  modicam  zephyro  veniente   saburram 
Radix  nulla  tuo  est  utiiis  auxilio. 
LXXII. 

ALITER    DE    IPSO. 

Eunucbus  turpern  poscitper  compita  victum  : 

Semina  telluri  non  habet  unde  ferat. 
Grandia  proscissis  rus  servat  germina  membris, 

Fetibus  et  messis  multiplicata  redit. 
In  cassum  sectusproscindit  vomere  terga,' 

Ni  findens  spargat  triticeam  sobolem. 
LXXUI. 

DE   EO   QCOD    CCM    IPSE   GALLOS   PARENTES    HABERET, 
ANSERES    AMABAT    COMEDERE. 

Hic  volucrum  pugna    est,  ubi  Gallo    caeditur    anser 

Dat  poenas  '  veteris  proditionis  avis. 
Mactatus  quondam  vocis  capis,  improbe,  qusestum. 

Romanis  vitam  qui  dederit,  moritur. 
LXXIV. 

I)E    VARIETATE    CLERICORUM 

Qui  ponli  facies,  numerum  qui  novit  areuee, 


A      Femina  quem  jurans  failere  nulla  potest; 
Astrorum  plebem,  qui  calles  spectat  amantum, 

Cynthia  cui  certis  ornibus  innotuit  ; 
Non  valet  hic  vultus  retinere,  etnomina,  mores, 
Quos  mutat  clerustempus  in  exiguum. 
LXXV. 

DE    MALO    HOHINE,    QUI    EQUOS    AMABAT. 

Gaudet  equis  recti  dissuasor,  et  indignus  a?qui, 

Nomina  qui  dignis  studio  superante  caballis 

Subtrahit,  opponens  ad  sancta  vocabula  clunem. 

Sed  procul  est  pecudis  quod  censet  mentis   iniqua?, 

Propositum    perstat   generis,    quod   stemmata  fun- 

[dunt. 

LXXM. 

B  DE    CALLIDO,    QUI    DEFENSOR    DICEBATUR. 

Aspidas  ut  capiat  testis  fraus  hospita  technis, 

Sub  ludi  specie  mortis  imago  latet. 
Umbra  2  lacessitas  producit  callida  pestes, 

Et  bellum  blandis  principiis  geritur. 
Credite,  non  aliter  defensor  praelia  tractat, 

Qui  accusat  ridens,  qui  perimit  placidus. 

LXXVII. 

DE    3    VITA   ET  ACTIBUS    S.    AMBROSII   EPISCOPI. 

Egit  quod  docuit  meritis  et  honore  superstes 

Ambrosius  vates  moribus,  ingenio. 
Roscida  regifico  cui  fulsit  murice  liugua, 

Vere  suo  pingens  germina  qure  voluit. 
Serta  redimitus  gestabat  lucida  fronte, 
C      Distinctum  gemnis  ore  parabat  opus. 
Instituit  populos  gestu,  probitate,  pudore, 

Fovit  respiciens,  perculit,  admonuit. 
Vocis  ut  officium  postrema  pericula  poscunt, 

Sic  teneras  culpas  qui  tacet  insequitur. 
Succinctus  gladiis,  clypei  de  pondere  tutus, 

Pectora  claudebat  textilibus  chalybis. 
Ensis  habet  vires  vitiorum  sector  et  hostis  : 

Vipera  non  tangit  squamea  terga  viri. 
LXXVIII. 

DE    S.    SIMPLICIANO    EPI5COPO    SUCCESSORE    EJUS. 

Ambrosius  linquens  viduatae  munia  plebis 

Transtulit  ad  curam,  Simpliciaue,  tuam. 
Succesoris  opes  spoliati  viscera  regni 

Creverunt  merito  temporis  alterius. 
Ac  velut  annosam  zephyris  parentibus  ornum. 

Ne  metuat  bellum,  longa  quies  ^vilidat. 
Tiro  tamen  felix  cana  ad  rudimenta  vocaius 

Non  ilexit  priscum  degenerans  apicem. 
Nil  tirauit  gelidis  anima  fervente  medullis. 

Ponlificis  virtusfloris  habet  senium. 
iEquora  qui  tecto  pressit  terrena  patenti, 

Moribus  et  cultu  sidera  cum  tetieit. 


II 


^Velcris  proditionis]  Cum  anseres  Gallos  Capito- 
liura  obsideutes,  Romanis  voce  sua  excitatis,  pi'odi- 
derunt. 

-Umbra  lacessitas)  Siuieca  lib.  111  de  Ira,  cap.  3  : 
Tauros  color  rubicundus  excital ,  ad  umbram  aspis  ex- 
surgit  ;ursos  leonesque  mappa  proritat  :   omnia  qux 


natura  feraac  rabida   sunt,  consiernantur  ad  va 

5  De  vita  S.  Jmbrosii]  Quae  sequuntur  duodecim 
epigrammata  laudes  continent  duodecim  antistilum 
Mediolanensium,  quo  ordine  sedem  episcopalem   te- 

nuerunt  ab  Ambrosio  ad  Laurcntium. 


;r.',' 


CAItMlNUM  l.llf.  II. 


:i:;n 


LXXIX. 

D8    B.    VENERIO    SEQtlENTE. 

Forma  pudicitia»  juvenis  sectanda  Veneri 

Venit,  l  nominibusnil  famulata  suis. 
Fortia  marcebant  vetulo  sub  judice  membra, 

JEUs  pra>sentem  perdiderat  puerum. 
Sublimis  postquam  conscendit  fulcra  cathedrae, 

Canateuer  populis  dogmata  disseruit. 
Aurea  fluxerunt  locupletis  scbemata  linguae, 

Sol  vitee  nitidum  reddidit  eloquium. 
Alvus  ut  Ecclesiae  tumuisset  semine  verbi, 

Non  deerat  pastus  lactis  apostolici. 
LXXX. 

DE    VENERABILIS    MAROI.l    SUCCESSIONE. 

Marolus  extremae  potator  Tigridis  ore, 

Qui  jubar  in  madidis  viderat  bospitiis. 
Quem  labor  in  proprio  Syria?  solidaverat  axe, 

Orditurvatem  dolibus  innumeris. 
Pervigil,  intentus,  jejunus,  providus,  ardens  : 

Quod  morem  tenuit  sat  fuit  ofiicio. 
Os  tenerum  quotiens  gustus  contingit  bonesti, 

Transit  ad  atFectum  quod  fuit  imperii. 
Terra  potens  olim  Patribus  fundata  beatis, 

Nobilibus  mundum  portubus  irradiat. 
LXXXl. 

DE    CULTORE    DEI    MARTINIANO    EPISCOPO. 

Mens  nivei  lactis,  species  manifestacolumbae, 

Astutia  serpens,  Martiniane,  vale. 
Lubrica  te  dubii'dum  poscunt  flamina  vulgi, 

Inveniunt  pavidum  ne  mereare  legi. 
Unus  erat  mundo  contraria  judice  narrans, 

Qui  ut  caperet  regnum  vincere  non  meruit. 
Protinus  ad  magni  perductus  limen  bonoris 

Exsul  ccelorum  civibus  inseritur. 
Post  geminas  sanctis  construxit  mundior  aedes, 

Lumine  quas  clauso  jussit  habere  diem. 
LXXXII. 

DE    VENERABILI    GLYCERIO    EPISCOPO. 

SufFusus  minio,  perque  optima  facta  rubescens 

Virginei  vultus  Glyceriussequitur. 
Puram  sanguineo  maculat  dum  rore  figuram, 

Picta  genas  facies  simpliciter  placuit. 
Candentem  crocea  gestans  aspergine  frontem 

Laeta  verecundis  tinxerat  ora  notis. 

1  Nominibus  nil  famulata  vuis]  Quia  pudicus  erat, 
cum  Venerius  vocaretur.  Simile  est  quod  Arcbontae 
puellae  nomen,  quia  militare  quoddam  imperium  sa- 
pere  videbatur,  non  satis  aptum  virgini  fuisse  dicitur 
in  ejus  epitapbio  :  quod  quidem  etsiad  Ermodium  pa- 
rum  facit,  propter  elegantiam  tamen,  et  quia  ad  Gallos 
pertinet,  buic  loco  inlexi  placuit,  ut  a  nobis  ex  mar- 
morea  tabula  paucos  ante  annos  ad  Urbembaud  pro- 
cul  a  Constantinae  mausoleo  effossa  descriptum  est. 
Sic  igitur  babet : 

Epitafium  Remo  et  ArCO.NTI/E, 

Quinatione  Galla  germani  fralres   adulli  una  die 
morlui  et  pariier  tumulati  sunt. 

Haec  teuet  urna  duos  sexu  sed  dispare  fratres, 

Quos  uno  Lacbesis  mersit  acerba  die. 
Ora  puer  dubiae  signans  lanugiue  vestis, 

Vix  hieuies  licuit  cui  geruiuasse  novem. 
Nec  thalamis  longinqua  soror  trieteride  quinta 

Tanaria3  redo  funere  vidit  aquas. 


B 


A  Indeptus  sceplrum,  tribuit  quod  testis  imago, 
Parpuraquem  mentis  prodidit  imperio. 
Hunc  2  babuit  et  populus  parvo  vix  tempore  felix, 
Sed  rursus  magni  missus  ad  obseqaiam. 
LXXXIIL 

DE    S.    LAZARO    ANTISTITK. 

Lazarus  ut  diri  premeret  pede  culmiria  munli, 

Vocibus  accitus  trux  venit  in  medium. 
Quem  frons  la-la  parum  vitiis  depinxorat  bostem, 

Mulcantem  culpas  luminibus  tacitis. 
Respiciens  lapsusdetersit  nubila  vitae  : 

Curam  saepe  dedit  vulneris  obsequio. 
Nonlatuit  tectis  facinus  qui  gessit  in  antris, 

Absens  criminibus  tortor  ubique  fuit. 
Innocuis  placida  vernabat  luce  serenus, 

Ceu  speculum  noxis  injiciens  facicm. 
LXXXIV. 

DE    AMICO    3    DEI    EUSEBIO    PONTIFICE. 

Eusebius  Li^urum  successit  finibus  bospes, 

Ignotae  tractus  plebis  amicitia. 
Grajus  erat,  socio  Titan  quos  respicit  ortu 

Flammigero  lympbas  vertice  decutiens. 
Mitis,  compositus,  largus,  pius,  integer,  audax, 

Crederet  ut  damnum  non  dare,  perpetuum. 
Flevitpauperiem  miserans,  arrisit  babenli, 

Gaudia  cum  cunctis  tristitiamque  gerens, 
llunc  index  operis  locuturo  nuntiat  orbi 

Fama  virum,  gentes  destatione  trabens. 
LXXXV. 

C  DE    GERONTIO    EPISCOPO. 

Ecclesise  postquam  parta  esttibisella,  Geronti, 

Funera  decessor  nontimuit   moriens. 
Te  reparante  redit,  patitur  sors  pallida  letbum, 

Vivit  post  obitum  discipuli  pretio. 
Agricolis  juuctus  coluisti  germina  vitae, 

Nec  serpens  lolium  pabula  laeta  tulit. 
Qui  deditin  medium  quem  lex  jubet  optima  victum 

Emitterrenis  fructibus  ille  polum. 
Errorem  mentis  pressisti  lege  laborum  : 

Otia  non  passus  virtutibus  veberis. 
LXXXVL 

DE    VENERABILI    BENIGNO    EPISCOPO. 

Exsere  quae  posuit  mensnomina  serta,  Benigne, 
Quem  quisquis  vocitat  testis  erit  meriti. 

llle  Remi  Latio  fictuui  de  sanguine  nomen, 
Sed  Gallos  claro  germiue  traxit  avos. 

Ast  haec  Grajugeuam  resonans  Arcoutia  linguam 
Noinina  virgineo  uou  tulit  apta  choro. 

Depositi  Nonis  Novemb.  consul.  Dioscori  V.  C. 

aIn  edit.  Scbot.,  Hincavo  et  populus.  Forte  hunc 
habuit  populus,  absque  et. 

3  De  Eusebio  poniifice]  Hujus  exstat  synodica  ad 
Leonem  Magnum  epistola,  cujus  ante  facta  est  men- 
tio,  cum  de  Crispino  Ticinensi  episcopo  ageretur. 
Exstant  et  versus,  qui  ecclesiam  beatae  Tbeclae  Me- 
diolani  ab  Eusebio  post  incendium  renovatam  te- 
stantur  :  nam  in  illa  olim  ecclesia  inscripti  viseban- 
tur. 

Prisca  redivivis  consurgunt  culmiDa  templis, 
Iu  formatu  rediere  suatn  quae  flaumia  crearat, 
Reddidit  haec  votis  Christi  qui  templa  uovavit, 
Eusebii  meritis  noxia  flaiuma  perit. 


ili\ 


NODII  EPISCOPI  TICINENSIS 


3x2 


s  hominem        n      trrat,  detegit  actus, 
Nil  loquitur  easu  pignoris  attonitus. 

Prsescia  venturi  non  errant  vota  parentum, 

In  veram  vertunt blanditias  sobolem. 
Ante  patres  censens  sedit  plaudenie  senatu, 

Prselatum  sanctis  extulit  ille  caput. 
Pollice  sed  diro  ceu  ilos  succisus  aratro  est. 

Spes.  decus,  et  genius  de  foribuscecidit. 
LXXXVII. 

DE    BEATISSIMO    VIRO    SEMATORE    EPISCOPO. 

Qui  vincit  trabeas,  solium,  cincluinque  Gabinum 

Consulibus  praestans  ecce  senator  adest. 
Iugenium  velox,  sermonis  cura  rotundi, 

Virtutum  pretium,  forma  pudicitiee. 
Abdita  Iibrorum  mysteria  clausa  prophelae 

Qui  dedit  in  lucem  scliemate  quo  voiuit. 
Orbis  ad  extremi  missus  secreta  verendis 

Curavit  stndiis  quod  Euerat  lacerum. 
Tunc  oriens  victum  peregrino  lumine  fassus, 

Heesit  ad  aspectum  lampadis  alterius. 
LXXXVIII. 

DE  DOM.NO   TIIE0D0R0    VIRTDTOM    OMNIDM    EPISCOPO. 

Tu  lux  certa  tuis,  spes  tu  fidissima  rerum, 

Vatis  apostolicitu,  Theodore,  vigor. 
Virtutum  cumulus,  substantia  lucida  veri, 

Monstrat  acervatis  quam  labor  in  studiis. 
Praescius,  accinctus,  fortis,  tranquillus,  amicus, 

Composiius,  simplex,  tu  bonns  et  sapiens. 
Fatidicus  semper  lu  conscia  corda  futuri. 

Deprensum  Quxit  te  reserante  malum. 
Quem  timnere  feri  calcantes  culmiua  mundi, 

Dilexit  spernens  dura  supercilii. 
LXXXIX. 
Restat1,  quem  longo.servet  rex  inclytus  aevo... 

XC. 

(AI)    DEDTERIDM.) 

Imperii  custos  2  vocali  pollice  chordas 
Per  numeros  animans,  tibi  fila  loquentia  carmen 
Verberibus  plectri,  doctor,  servire  coegi. 
Cyrrha  potensPhcebo,  laticis  pia  turba  sereni 
Tumihisemper  eris,  qui  pectora  clausa  remotis 
Inseris  ofticiis,  et  dextro  numine  comples. 
Deprecor,  exactam  fauturus  suscipe  vocem, 
Extorsis  pretium  donanste  judice  dicli.-. 

1  Reslat  quem  longo)  Laurentius  episcopus  adhuc 
superstes,  cumhaec  scriberet  Ennodius. 

2  Imperii  cuslos  Ad  Deulerium  scriptum  conjeci, 
tum  quia  doctorem  appeliare  solet  Deuterium,  tum 
maximequiain  antiquis  libris  subditur  allocutioni 
Diomedis,  quam  Deuterio  peteute  scripsit. 

3  De  marmoribus  opere  sarsorio)  Gregorius  Turo- 
..  nsis  lib.  u  Histoiia?,  cap.  lti,  de  ecclesia  quam 
Namatius  episcopus  Arvernorum  in  civitate  sua  aedi- 
hcavit:  Parie/cs,  inqnit,  ad  altarium  opere sarsurio  ex 
mullo  marmorum  genere  exornatos  habet.  Kx  Enno  lii 
verbis  satis  patet  sarsorium  opus  dici,  cum  varioe 
discolorum  marmorum  crustee  committuntur,  ut 
unum  corpus  el  unam  quasi  picluram  efhciant,  quod 
genus  scite  a  Cassiodoro  describitur  1'  i.  i,  ist.  6  : 
De  urbe  nobis  marmorarios  peritissimos  deslim  tis,  qui 
eximie  divisa  conjungaut  ,ct  venis  colludentibus  illigata 
naturalem  faciemlaudabdi/er  menlianlur  :de  ar/e  ve- 


B 


XCI. 

DE    3    MARMORIBUS     OPERE    SARSORIO. 

Visceribus  lapidum  permixta  lege  coactis 

Naturam  faciuntartificum  studia. 
In  solidum  fractis  riguerunt  marmora  membris, 

Partibus  in  crustam  colligiturgenius. 
Unam  de  variis  speciem  componere  frustis 

Qui  potuit,  saxum  duxit  inobsequium. 

XCII. 

DE    M1SS0RI0    UBI    IMAGO    IP-SIUS    EST. 

Divitibus  prelium  est  Ennodi  forma  inetallis. 

XCIII. 

IX    CONCHA    IPSIl-. 

Parlurit  unda  sitim,  quam  splendens  concba   mii   - 

strat. 
XCIV. 

DE    '*   EQUO    QUI.M    ACCEPIT    HDNISCO. 

l;  lliger  algenti  sonipes  nutrite  -ub  axe, 

Per  Tanais  medium  pectora  sicca  ferens. 
(.  ma  pruinosis  mandentem  gramina  lustris 

Virtus  lege  poli  quem  sibi  percoluit. 
Post  domitas  gentes,  post  flumiua  tauta  cruoris, 

Alter  te  dominus,  sed  manet  ipse  labor. 
Linque  precor  lituum,  cantus  passure  beatos, 

Captivus  pacis  mitteris  obsequiis. 
Nil  tibi  cum  bellis  :  commendat  buccina  lelhum  : 

Quid  juvat  expertas  semper  amare  neces? 

XCV. 

EPITAPHIOM    S.    VICTORIS    EPISCOPI    NOVAR1EXS13. 

P  Nomine,  proposito,  meritis,  certamine  Victor, 
Despicis  oppressas  maculato  semine  terras. 
Tu  carnis  vitiis  possessor  corporis  expers, 
Lubrica  subjectis  domuistissscula  membris, 
Tranquillus,  patiens,  correptor.  providus,  acer. 
Hic  reddens  tumulis    cineres,  ad  celsa  vocatus 
Spiritus  aHberea  congaudet  lucibus  arce. 
Busta  supercilio  miseratus  cernit  Olympi. 
Unde  triumphati  respectans  funera  mundi, 
Cassibus  exutis  concedes  praBinia  membris. 

XCVI. 
DE  QDODAM  romano   QDI  VOLUIT  magister  esse. 
Index  naturae  studium  tibi  non  venit  nllum, 
Littera  nulla  colit  bruta?  commercia  linguae, 
Nunquam  discipulus  valeas,  dic  unde  magister? 

D 
niat,  quod  vincat  naturam  idiscolor acrusta  marmo- 
ram  gratissima  picturarum  varie/ate  texantur.  Inde 
et  sarsor,  ejus  opiiicii  artifes  marmorarius.  In  actisCir- 
tensibus  Numutii  Felicis,  cum  sacri  codices  sub  Dio- 
cleti  .■•  quoererentur :  Kl  dum  venlum  esseiaddomum 
Felicis  sarsoris,  protulit  codices  quinque. 

*  De  equo  quem  accepit  Hunisco]    Huniscum  dixi 
qua  forma  Daciscum  Aurelianns  in    epist.    apud    Vo- 
piscum.  Hunnorum  gens  semper  in  armis,  et    nun- 
quam  sine  equis.  i  lonius  argute,  u1  solet,  cae- 

teras  gentes  equorum  tergo   ferri,    Hunnos    habitare 
ait  iu  panegyrico  Anthemii. 

Ita  equo  ceu  fixus  adhaeret 

Rector,  Cornipedum  tergo  geus    Itera  fertur, 
Haec  liabitat  :  teretes  ar<  cordi. 

Locum  ut.emendari   debet  exscripsi,  quia  ut  editus 
es!  multiplii  i  menda  scatet. 


:;..:; 


I  MiMINUM  l.lli.    II. 
A 


XCVII. 

DE  A  N  l     Q1  A  l>  AM. 

Algidus  iu  vivo  moritur  dum  corpore  Banguis, 
Anaoram  gl  icies  cum  siecat  pabula  vulv», 
Semiais  et  custos  refugit  cruor  atilis  iri:,rucn, 
Marcida  curjuveni  sociaris,  Galla,  marito? 
Pignoris  iu  tbalamis  pariet  liducia  juocto. 
Nam  sobolem  Laxis  mendacem  vivere  rugis 
lasimulans,  epulis  daa  prolem  feta  cloacse. 
Attulit  hoc  venter,  quod  conjunz  jungat  ad  ora. 
XCVIII. 

DE    ANl  LO    FIB  MiX  i:    INL.   FEMIN  E. 

Nil  fallit  simulans,  quod  liuxit  dextera  verum  est. 
Iinmobilis  stantem  fugitat  lepus  arte  molossum, 
Insertus  rabidis  ridet  furor  aureus  ursis,  ., 

Gestandus  manibus  sasvit  leoblandior  ira. 
Cognoscit  domiuam  genius  famulante  metallo. 
Mitigat  illa  feras,  duiu  plebem   pascit  egentum. 

xcix. 

(de  albi.no.) 
Aspicis  Albinum  titulos  post  busta  dedisso, 

Pnnera  qui  meritis  vivaeibus  jugulat. 
Inclyle  cui  princeps   dom  sabdis  jura  magistri, 
Vere  sepulturai  contigit  illc  locus. 
C. 

(Di:  CA.NK   VENATICO  ET    AGNA.) 

Cretius  liic  sollcrs  quidam  vocitatur  homullus, 
Naribus  argutus,  gressus  celer,  ore  timepdus, 
Impavidus  |»resso  signaus  vestigia  rostro, 
Quo  cervus,  caprca?,  lepores,  lupus,  ursa  vagatur,  C 
Invenit,  et  tepido  capitur  fera  provida  lccto. 
Luditur  agnellse  post  prseiia  tanta  volatu, 
Molle  pccus  volucrcm  praevertit  fraudc  molossum. 

CI. 

I)E   '    SCOTELLIS. 
Tot  Jovis  illecebras,  tot  crimina  viva  figuris 
Dum  bene  depiugit,  vitiosa  est  dextera  fabri. 
Argenti  pretium  e^t  facinus  retincrc  vutustum, 
Ne  purum  superct  quod  furtis  Juppiter  egit. 
Nil  licet  setati,  scelerum  monimenta  resurgunt. 
Admonet  exemplis,  qui  culpas  format  avilas. 

CII. 

AIUD. 

Si  tautas  facies  tunc  sumpsit  divus  adulter, 

Se  primi.m  falsis  lusit  imaginibus.  rj 

Quid  non  mentito  violasset  corpore  numen, 
Cujus  forma  suo  gaudet  adulterio  ? 
Clll. 

(l>E   PASIFHAE    ET    MINOTAURO.) 

La^sa  Venus  non  est :  naturce  vincula  constant : 
Bucula  Daedalei  c;>ss;\t  mentita  Iaboris. 
Ingenio  vivens  nil  rnugit  vacca  biformis. 
Kielaqne  nec  vcruiu    coituin  dant  ligna  javencae. 
Ecce  iterum  tauro  mulier  subinittitur  uxor, 
Humaaas   pecudum  suspirant  pectora  llammas. 
Vasta  jugum  cervix,  cursus  capit  area  colli, 
Qualiter  astricto  sudavit  marcida  loro. 

1  De  sculellis]  llt  caucum  supra  fabula  Pasiphaes, 
i.  i  nunc  scutellas  Jovis  adulteriis  celatas  deseribit. 


CIV. 


(DB    11  ii  fEB  [0  <•..  v  '•!  UATH 

Porma,  caput,  facies,  deuteri  cuncta  magister, 

Inaumeris  doctor  Dotibus  ille  oluit. 
Excussit  linguam  genius  perfectus  ubiqae. 

Quoil  fari  nescit,  displicet  inde  malis. 
Grammaticam  jactant  artem   neseire  magistrum: 

Hoc  melius  simplex  moribus  instituit. 
Oratoris  opus,  lapidosaque  culmioa  Tulli 

Noo  tetigit :  celsum  rhetora  aulius  amat. 
Discipulis  satis  est  vultus,  tacitique  vercnda 

Calvities,  Phcebe  lumina  plena  vident. 
cv. 

IN   X  \ta  LEM  INFANTIS   ARAT0B1 

Ex  tempore. 
Jnre  colis  proprium  natalem  pulcher  Arator. 
Qui  si  non  coleres,  2  ounquam  Arator  eras. 
CVI. 

DE    Q00DAM  INCERTI  1'UOPOSITI    VIT.K  TORPIS. 

Tot  rebns  fallax  quid  garris  pica  biformis, 
Semivir  et  tremuloqui  vevas  turpia  luniho  ? 
Quod  tibi  propositum,  quisexus  contigit  unquam? 
Quid  non  mentiris,  vir,  femiua,  sancle,  profane  ? 
CVII. 
VERSOS   MISSI  AGNELLO  VIR0  SIIBLIMI. 
Ex  tempore. 
Lucidum  tinxit  maculante  ftico 
Quisquis  affectum,  ferat  inde  linguam 
Judicis  Christi  facibus  perustam 

Ore  sepultus. 
Scindit  urgens  foedus   omne  fraude  vivax  perpeti, 
jEgre  portans  quidquid  ordo  llngitat  serenior. 
Linque,  quaeso,  amice,  morcs  plebe  dignos  ultima, 
Sanguinis  callem  secutus  serva  quod  depeclus  es. 

ENNODIUS    AGNELLO. 

Anto  imperium  diligentiee  vcstra1.  valctudinem  suam 
injuncta  tenuerunt.  Nam  ne  cui  hsee  darentur  vel  le- 
genda  vel  transcribenda  pramionitus,  obvias  poscen- 
tibus  inauus  opposui.  Nunc  victus  tui  caritate  tfans- 
misi.  Facies  meum  pndorern  in  statione  osse  si  rele- 
gas,  in  prolligatione  maxima,  sitranscribas. 

cvin. 

Vincula  solvit  amor,  quaj  quondam  nexuit  altcr  : 
Non  nisi  per  legem  cedit  lex  prisca  sequcntem. 

CIX. 

ni:  V  ERSIBUS    SUIS.) 

Nunquam  frugiferis  per  saicula  ionga  tyrambis 

In  me  fluxerunt  commoda  Castalii. 
Tristia  jejunis  spargentem  carmiiu  labris 

Spes  nova  quid  stimulas  gurgilis  Aonii  ? 
Sed  si  mutato  Parcarum  stamine  gaudes, 

Exbibe  cornipedem  nunc  Pegaseea  mihi. 
Qni  fcr.it  aligerum  pcr  gr.imina   roscida  corpus, 

Nec  leneras  flectat  vcstigiis  segct' 
Sublimem,  validum,  formosum,  passibus  aptum- 

Qui  sicontingat,  mox  mihi,  Musa,  places. 

ot  morem  pudori  ooxium  rnerito  castigat. 
!  Schot.  Icgit  numquid. 


o *'  *■ 


E.YNOmi  EPISP.OPI  TICINENSIS 


35« 


Mitteris  ad  largum  locupletem  poscere  parva  : 
Ni  gaudens  redeas,  dic  mihi,  Musa,  vaie. 
CX. 

DE  1  CASTELLO   HOXORATI   EPISCOPI. 

Pontificis  castrum  spes   est  fidissima  vitae. 

Cui  tutor  sanctus,  quae  nocitura  petant? 
Hic  clypeusvotum  est,  procul  hinc  Bellona  recede 

Quod  meritis  constat,  praelia  nulla  gravant. 
Conditor  hic  muros  solidat,  munimina  factor. 

Nil  metuat  quisquis  huc  properat  metuens. 
CXI. 

DE  2    HORTO    REGIS. 

Dextera  bellipotens  vulgatis  plena  triumphis, 

Qua  cecidit  qnidquid  fugit  ab  obsequio  : 
Disperso  celsam  solidas  qui  sanguine  famam, 

Cui  peperit  laudem  mitis  et  arma  tenens. 
Postquam  praelargo  rubuisti  scammate  campi, 

Arva  colis  pingens  germine  purpureo. 
Virgultis  proprio  dispensas  murice  poma, 

Das  plantis  fructum  nobilitate  tua. 
Vilior  en  cespes  jactat  se  divite  ramo, 

Dum  ligni  morsus  semina  clara  fovet. 
Demessus  ferro  floret  tibi  surculus  alter  : 

Nuda  maritatis  dos  nitet  arboribus. 
Gramina  cultorem  praeuoscunt,  muta  loquuntur : 

Quod  tetigit  princeps,  ver  habet  in  glacie. 
Gestu  terra  potens,  monstrat  cui  creverit  arbor 

Fetibus  et  genio  panditur  hic  dominus. 
Pervigil  Hesperidum  quae  servas  jugera  serpens, 

Aurea  jejunis  munera  3  dans  epulis. 
Quis  silvae  sobolem  carpat  custode  veneno  ? 

Murte  nemus  tutum,  credite,  nullus  adit. 
Hic  commune  facis,  pietas  quod  sola  parasti. 

Visceribus  plenis  nescit  abire  fames. 
CXII. 

DE   C£CO  QUODAM   LUXURIOSO. 

Orbe  pereffoso  fluidum  de  lumine  vulnus 

Pestifer  ostentans  ora  sepulta  geris. 
Caeca  per  innumeros  facies  portatur  amicos, 

Qui  te  conspiciunt  jure  dolent  oculis. 
Ebria  marcenti  locupletas  flumine  menta, 

Circnmfers  crasso  sordida  labra  fimo. 
Oscula  nulla  petas,  madidam  suspende  Mephitim  : 

Te  propter  cupiam  perdere  quod  video, 
Quis  putet  ex  oculis  flammas  coalescere  turpes? 

Nil  videt,  et  rectum  servat  iter  scelerum. 
CXIII. 

DE    EQUO    SU0   SENE. 

Flexior  annoso  sonipes  moderamine  noster 

1  F)e  castello  Honnrati]  Episcopi  Novariensis,  ut 
docuit  nos  Diciio  2.  Jam  tum  igitur  ob  militum  prae- 
donumque  iufestationes  castella  a?diiicare  cogeban- 
tur  episcopi.  Tale  enim  fuit  Nicetii  episcopi  Trevi- 
rensis  castellnm  supra  Mosellam,  quod  suis  versibus 
ornat  Fortunatus  lib.  m,  et  quap  ab  episcopis  Hemen- 
sibus  conditamultis  locis  narrat  Flodoardus. 

2  De  horto  regis  Theoderici  ;  nam  hic  unus  Italiae 
rex  tempore  Ennodii.  In  quinto  versu  pro  stemmale, 
scammate  reposui  ex  vestigiis  manuscripti. 

»  Schot.,  dant. 

a  Caplivo  stultuscongaudet  stcjnmalevates)  Scriben- 
dum  arbilrer raptivo.  W.\i\jn.  Adversar.  png.  1535. 


B 


A  Nunc  juvenem  blando  sustinet  obsequio. 

Mollia  grandaevus  summittit  terga  sedenti  : 
.Etas  constantem  gressibus  esse  facit. 
CXIV. 

DE    FLAGELLO  INFANTIS   ARATORIS. 

Quae  capiunt  mundum  junxit  mens  docta  flagello, 
Exornans  censu  nobilitante  plagas. 
CXV. 

ALITER. 

Argenti  atque  auri  vapulat  quicunque  metallis, 
Gaudia  cum  fletu  miscet  avara  suo. 
CXVT. 

ALITER. 

Dentibus  argenti  fulvum  concluditur  aurum, 
Contemnat  nullus  verbera  pulchra  pati. 
CXVII. 

EPITAPHIUM   DOMN.E    MELISS.E    INL.    FEMIN.E. 

Sanguine,  mente,    opibus,  facie,  virtute,   pudore, 

Optatur  qualis  femina,  sola  fui. 
Hoc  tantum  munJi  quod  lex  est  corpore  gessi, 

Esornans  casta  prole  pudicitiam. 
Quae  victrix  fortem  tenui  per  blanda  maritum, 

Melle  meo  vertens  jura,  Severe,  tna. 
Quos  genui,  celsa  conjunctos  stirpe  reliqui, 

Quod  votum  est  sanctis,  conjuge  praemorior. 
Nil  mihi  decessit,  maneo  post  busta  superstes  : 

Felices  nunquam  mors  nocitura  petit. 
Et  nomen  dulce  est,  de  factis  Melissa  dicor. 

Moribus  hoc  fluxit  jure  datum  propriis. 
c  CXVIII. 

DE    QUODAM     STULTO,    QUI     VIRGILIUS    DICEBATUR. 

In  tantum  prisci  defluxit  fama  Maronis, 
Ut  te  Virgilium  saecula  nostra  darent. 
CXIX. 

ALITER. 

Si  fatuo  dabitur  tam  sanctum  nomen  homullo, 

Gloria  majorum  curret  in  opprobrium. 

CXX. 

ALITER. 

Captivo  a  stultus  congaudet  stemmate  vates. 
Non  est  Virgilius.  dicitur  iste  tamen. 
CXXI. 

A  L I T  E  R . 

Externo  quotiens  vocitaris  nomine  demens, 
Si  tibi  sunt  sensus,  &  prospice  ne  venias. 
CXXII. 

ALITER. 

Cur  te  Virgilium  mentiris,  pessime,  nostrum? 
c  Non  potes  esse  Maro,  sed  potes  esse  moro. 

b  Prospice  ne  venias'  Magis  est  ut  legas,  ne  veneas, 
hoc  est,  ne  vendaris  et  ducaris  in  servitutem.  Alludi- 
tur  vero  mos  veterum,  qui  mancipiis  emptis  pro  lu- 
bitu  suo  nomma  imponebant.  Non  obest  huic  lectioni 
syllaba  natura  longa,  correpta :  cum  eum  Eunodii 
morem  notaverit  jam  ante  multa  saecula  Aruulfus 
Lexoviensis;  et  demonstrant  scripta  Felicis  nostri, 
hac  in  parte  perquam  infelicia.  Id.,  ibid. 

e  iVo;i  potes  esse  Maro.  sed  potes  esse  moro\  Vi- 
tiosus  ille  jnoro  exigendus  videtur,  et  substitaendus 
baro,  qui  sonutn  pnoris  magis  .emulatur,  nec  con- 
tractione  ulla  conturbatus,  hominem  sonat  stupidum, 
bardum,  etc.  ln-,  ibid.,  pag.  1336. 


I) 


3.V? 


CAIi.MIMM   LIB.   II. 


CXXIH. 

IN    CUBICULO  SUPEB    CODICBS    IN    0HDINB    POSITOS. 
Iste  callis  est,  supernam  qui  parat  potentiam, 
Lnx  pudoris,  esca mentis,  fax,  medela,  claritas, 
M  iinii  faace  qui  fucantur  hunc  tenere  nesciunt. 
Liber  exstat,  hoc  quicunque  colla  loro  vinxerit. 
Sanguinis  venam  aitentis  comit  iste  sarculus. 

CXXIV. 

ADVERSUS    *    CLAUDIARUM    DE    UULABUS. 

Hic  volucrem  Rhodani  torrontis  respice  natam 

Sermonum  frenis  subdere  colla  tuis. 
Jussa  volat  verbis,  et  verbis  jussa  quiescit, 

Cujus  captivum  est  auribus  arbitrium. 
Viucula  nesciret,  ni  vocis  stricta  lupatis 

Perderet  auditii  luxuriam  generis. 
Cum  stimulos  clamor  mcntitur,  clamor  habenas, 

Obsequium  liuguoe  libera  membra  ferunt. 
Non  opus  est  loris,  sed  nexus  certa  loquendi 

Dura  catenati  rostra  ligat  pecudis. 
CXXV. 

DE    ASINO    ET    EQUA. 

Visceribus  propriis  externos  fundere  partus 
Cogitur,  et  generis  sobolem  lactare ferini. 
Jurgia  naturoe  magno  distantia  calle. 

CXXVI. 

ALITER. 

Edidit  ignotum  genitrix  male  conscia  partum, 
Naturoc  fraudes,  nobiliore  dolo. 
CXXVII. 

ALITER  . 

Discrimen  generis  junxerunt  fcedera  parlus, 
Ingenii  stirpem  permixta lege  coacli. 
Hic  mulus  geminum  pecus  est,  sed  corpore   simplex. 

CXXVIII. 

DE      VECTATIONE    SUA.    NOCTE    IN    JiSTATE. 

Astrorum  -  populus  necdum  de  lumine  solis 
Perdiderat  lucem  :  gremio  sed  noclis  adultoc 
Fnndebat  rutilos  madefacta  aspergine  crines. 
Cynthia  per  croceas  fulgcbat  lactea  bigas, 
Rescindens  quidquid  descripserat  orbita  fratris. 
Vernabat  tacitus  splendor  de  munere  noctis, 
Torrida  frigoribus  confringens  tempora  Cancri  : 
Cum  me  curarum  cupientem  spernere  fasces, 
Ruris  amcenati  facies  depicta  vocavit. 

1  Adversus  Claudianum]  Exstat  Claudiani  epw 
gramma  de  mnlabus  Callicis  dnplo  longius  quam  En- 
nodianum,  sed  utriusque  eadem  sententia.  Quare  ad- 
versushoc  loco  non  oppositionem,  sed  imitationem 
siguiiicat. 

2  Aslrorum  pcpulus]  PhrasisEnnodii,cum  magnum 
cupiam  et  numerum dlcere  vult,  populum  autplebem 
appellare.  Sic  populos  pisciinn  dicitlib.  i,  epist.  (5; 
populum  occisorum  in  panegyrico.  Wem  o\\b\,  populos 
lan/itionum,  et  populosos  ferculorum  errores.  Rursus 
plebem  amnium  in  Vita  S.  Antonii, plebem  con/licluum 
m  panegyrico,  plebem  aslrorum  in  epigr.  7k 

3  Despatha  in  fuste)  Cui  fustis  pro  vagina  :  quo 
genere  utunturetiam  nunc  inCallia  peditesnonnulli, 
dum  iter  faciunt.  In  proximo  epigrammate  titulum 
correximus,  ubi  spathacinotus  lcgebatur.  Est  autem 
spatha   ciactus,    qui   barbaris   una  voce   spathatus, 


li 


A  Cornipedem  scandi,  qualem  vix  Cyllarus  sequat, 
Uollibus  ;i'thereas  qin  vincit cursibus auras. 
[mmobilis  currit  cajns  per  devia  sessor, 
ln  Btatione  volans  pedibus  constanter  adactis. 

CXXIX. 

IN     IIVSTERNA    UXORIS    RASSI     VIOLJt. 

Quam  vaga  constantcm  retinent  haec  tecta  decorcm  ! 

.Mitiiiur  a  domina  quidquid  habent  pretii. 
Namrutil.it  fulvum  Violce  dc  luce  metallum  : 

Possessor  radios  spargit  ubique  suos. 
CXXX. 

EPITAPIIIUM    EUPHEBIjE. 

Obruithsec  tumulos,  vivit  post  funera  factis, 

Qua>  mortale  nihil  moribus  inseruit. 
Euiihemia  luos  tellus  complectitur  artus, 

Scd  mensest  niveis  quam  bene  juncta  choris! 
Occidit  exitium  :  sors  tunc  durissima  servit,' 

Cum  superat  fatum  ncscia  vita  mali. 
Hffic  thalamis  fecunda  fuit,  viduata  pudori 

Exemplis  natam  fecit  amare  Deum. 
CXXXI. 

DE    3    SPATIIA    IN    FUSTE. 

Utimur  incluso  per  fraudes  ense  bacillo, 

Mors  ligni  tunicis  quam  bene  tecta  latet ! 
Snbsidium  portas;  quod  cunctis  terror  haberis 
Pacilicum  est  nobis  quod  nec.tt  obsequium. 

CXXXII. 

DE    BOETIO    SPATIIA    CINCTO. 

Langucscit  rigidi  tecum  substantia  ferri, 
C      Solvitur  atque  chalybs   more  lluentis  aqua1. 
Emollit  gladios  imbellis  de.xtra  Boeti  : 

Ehms  erat  dudum,  credite,  nunc  colus  est 
In  tliyrsum  migrat  quod  gestas,  improbe,  pilum. 
In  Venerem  constans  linque  Mavortis  opem. 
CXXXIII. 

DE    4    STOMATIO    EBURNEO. 

Sollicitata  levi  marcescunt  corda  virorum 

Tormento  :  fas  est  ludere  virginibus. 
Frangunt  Marmaricis  elephas  quodmisit  ab  arvis, 

Per  micas  sparsum  mox  solidatur  opus. 
De  pcena  teneroe  discunt  cum  fraude  jocari. 

Nam  ridere  necis  munere,  femineumest. 
Angusta  norunt  res  mille  includere  capsa, 

Omne  ebur  hic,  mulier,  pectoris  arcatui  est. 

D 

4  De  stomatio  eburneo}  Oscillo.  Glossarium  vetus 
Osdllum,  (TTopaTtov.  Ludieri  genus,  quodgraphice  ab 
Ausonio  describitur  in  pra-fatione  Centonis  nuptialis. 
Simile  ut  dicas  tudrico,  quod  Grseci  oropeTiow  roca- 
vere  :  oscillaea  sunt,  adsummum  quatuorderim.  Ha- 
rum  vrrticularum  variiscoagmentissimulantur  species 
mille  formarum  :  Elephantus  bcllua,  aut  aper  bestia, 
anser  volans,  el  mirmillo  inarmis,subsider,s  vcnator 
et  latrans  canis  :  quin  el  turris  ct  cantharus,  et  alia 
hujusmodi  mirabilium  fifjurarum,  quxatiusalio  scien- 
tius  variegant.  Srd  peritorum  concinnalio  miraculum 
est  :iniperitorumjuncturaridiculum.  Ilacarte  puellse 
resmille,  utaii.  Ennodius,  angusta  capsa  includebant, 
quia  paucis  oscillis  quae  ex'  capsula  promehant,  res 
innumeras  concinnabant.  Eodem  spectat  larva  ar- 
gentea  Petronii  Arbilri,  cnjus  catenatio  mobilis  di- 
versas  liguras  exprimebat. 


359 


CXXXIV. 

I)E    AVE    PER     PADUM     SUPER    SPUMAS     SEDENTE    ET 
TRANSEUNTE. 

Riparurn  frenos  naturse  vincula  surgens 

FortePadus  tumido  gurgite  transierat. 
I:i  spumani  fluxas  cogens  durescere  lymphas, 

Squamea  prsevalidis  dorsa  ferebat  aquis. 
Ales  ut  in  tenero  iidenstunc  constitit  orbe, 

Otia  dans  pennis,  tuta  pretnebat  aquas. 
De  proprio  pelagus  calcanti  suggerit  aluum, 

Humida  cum  siccam  cymbula  portat  avem. 
CXXXV. 

DE    SEPULCRO    MAJORIANI    IMPERAT0R1S. 

Cum  perstat gravior,  bustum  foriuna  petitum 

Contulit  exuviis,  Majoriane,  tuis. 
Nunc  indignispyramidum  (fors)  prospice  moles, 

Vilia  priucipibus  linque  sepulcra  piis. 

CXXXVI. 

DE    EQUO    PADANO. 

Corniped.es  cuncti  quos  gignunt  beilica  rura, 

Quosque  cruentatis  diluitunda  toris  ; 
Algida  qui  Tanais  domuistis  dorsa  profundi 

Quorum  praevalidas  ungula  calcataquas  : 
Ecce  Padanus  adest  sonipes,  cuijudice  recto 

Cedant  /Fmonii  quos  fovel  aura  poli. 
liie  pruinosis  qui  mandat  gramina  lustris, 

Et  merito  et  forma  dispar  utroque  veuit. 
Molliter  incedit  membris  formosus  bonestis, 

Oblectat  visum  dulcis  in  obsequio. 
Nil  jam  Phasiacam  collaudetfabula  prolem  : 

"Jec  peregrina  ferant  nomina  celsa  caput. 
CXXXVII. 

DE   *    PRINCIPE    P.    P.    EBRI0S0,    QUI   VITEM    TENEBAT. 

\    fus  bonor  vilem  tribuit,  sed  munera  vitis 
Jejuno  non  dant  ligna  ministerio. 

CXXXVIII. 

ALITER. 

Llt  sceptrum  princeps,  sic  gestat  dextera  vitem, 
Utribus  exornet  diva  coronacaput. 

CXXXIX. 

ALITER. 

Vi  ifer  hic  siccus  matrem  compleclor  horilis 
Uberibus  pressis  quae  mihi  vina  negat. 

CXL. 

ALITER. 

;.   u  quotiens  calidis  vitessine  fruge  Libellis 
Illusit  nudo  nomine  me  refovens  ! 

5  De  principe   P.    P.\   ld  est    praefecti   praetorio, 
aceps  P.  P.  eratprimus  inter  officiales  sedis  prae- 
ianae.  Notitia ;imperii:  Officium  V .  1 .  prxfecti  prx- 
no,princeps,  cornicularius,adjutor,eic.  ^odemque 
do  in  ofticio  praefecti  urbis,  et  magistrorum  utri 
i]    e  militiae,  et  aliarum  dignitatum  principes  eranl  : 
.    i  omnese  schola  agentium  in  rebusad  gubern  inda 
oia  mittebantur.  Leg.  6,  cod.  Theod.  de  Piiiu 
>  agentium  in  rebi  -.  I juris,  [Iptyxtif*  6  n 

7  •  iv  -rj'/.i7r/.'-yj    7«i:'.;7.v.    Erat    et    pn:. 

per.  rheoderii  .-  rex  Variarum    lib.  n,    epist. 

plumo  V.  S.comiti  primi   07'dinis,  ex  principe  of- 
/iciinosiri.  El  in  lapide  Romano  :  Neritus  prjm 
of/icii  imp.  Claudii.  Horum  ergo  insigne  fuit  viti 


EiNNODH  EPISCOPI  TICINENSIS 
A 


360 


CXLI 

ENNODIUS    H0N0RAT0    PRINCIPI. 

Terrarum  culpis  vitiura  potator  obumbras, 
Ebrius  esse  ncquis  vina  vomens  Ligurum. 

Dum  repletmadidus  ferventia  pectora  Bacchus, 
Indicunt  validam  pocula  nostra  sitim. 
CXLIi 

DE  2    EPISTOLA    DOli.NI    AMBRO-II    C0NTRA   SYMUACHUM    DE 


VICTORI.E,      QUANDO 


PETENS     CULTUM 
SUBITO, 


IPSIDS   VI- 
ET  KISSDM 


B 


C 


AHA 

CTCS     EST     SVMMACHU3    :     FACTCM 

DOM.NO   FAUSTO    PR.FF.    PR.FT. 

Dicendi  palmam  Victoria  tollit  amico. 
Transit  ad  Ambrosium  :  plus  favet  ira  Dea3. 

cxLin. 

VEBSOS    D0MNI    FAUSTI. 

In  Ligurum  terris  potorem  qui  vocat,  errat  : 
Nunquid  vina  bibit,  vina  bibens  Ligurum  ? 
CXLIV. 

VERSUS    MESSAL.E. 

Suscipe  versiculos,  Ennodi  proxime,  nostros, 
Ut  librum  nobis  reddere  non  desinas. 

Ne  fcedes  cultum,  dum  reddere  maxime  non  vis, 
Qua?  pridem  nobis  es  quoque  pollicitus. 

CXLV. 

DOMNI    FNNODII. 

Si  te  Messalam  studiis  mihipandere  velles, 
Nondeerant  libri,  quos  tibi  dulce  darem. 

Mens  injustanimis  quod  spernat  tollit  amanti. 
Nec  graium  est  munus,  quod  fugit  ingenium. 

CXLVI. 

DOMNI    ENN0DII. 

Artis  Grammaticae  librum  a  de  carmine  facto 
Qui  poscit,  h  solidos  certat  habere  pedes. 

0  utinam  Musis  contingant  munere  noslro 
3  De  te  quandoque  gaudia  certa  puer  ! 

Vitant  loripedem,  nisi  fallor,  pangere  versum, 
Vel  quos  in  somnis  respiciunt  studia. 

CXLVII. 

DE    HONORATO. 

Uxor  Flasconis  cupis  dotata  Falerni, 
Semper  iuexhausto  pectus  repleta  Lyaeo, 
Quoe  Bacchum  madidis  colui  veuerata  labellis, 
Turgida  ructato  permulcens  numina  musto, 
Concludor  sicci  beue  conscia  tegmine  bos 
[)  Est  tamcn  ad  superos  coujunx  milii  nobilis  euve. 
Pocula  quem  nunquam  possint  transire  beata. 
Quem  si  fata  virum  servant,  tibi  vivimus  ambo. 

virga,  ut  centuriohum:  unde  jocum  captat  Encodius 
in  temulentum  principem  Honoratum  :  de  qao  iterum 
epigrammate  sequenti,  et  1  il. 

2  De epistola domni Ambrosii   Eaest  I21ib.  n  epi- 
stolarum  S.  A    brosii,   cui  pr;  -   isi  i  e  I    Symn 
praefecli  urbis  relatio  quam  refellit. 

5  De  te  quandoque  gaudia  cerla  Lego    quon- 

dam  neque gaudiacerta,  etc.  Jd.,  i 

a  Decarminefacfo    Veleres  editiones  melias  f. 
referre  puto.  Barth.  A 

didos  cerlat  habere  pedes)    Legitur   in   p 
i  l  avere, 

hoc  c    .     olidos   lirmo: 
bid. 


361 


DICTIO  IN  NATALl   L.W  KKNTll. 


CXLVIH. 

EPITAPIHIJ  M     DO.MN.li     UALM.VTl.li. 

Imiiiis  obit  virgo  quotieas  in  basta  refertur. 

Unuraiterest  mortis  criminis  obsequiam. 
Dalnaatise  meritis  victa  est  aatura  rebellis, 

Degeaeri  coelum  uobilitate  tenet. 
Hoc  satis  est  mundum  calcasse  in  corpore  mundi, 

De  vitio  sumptam  cedere  nil  vitiis. 
Stemmatis  haec  Iucem  transcendit sole  padoris, 

Mens  cum  propositoconsociala  fuit. 
CXLIX. 

DE    PONTE    BAPTISTERU    S.    STEPBANI,    ET  AUlA    QO  l 
PER    COLUMNAS    VEMT. 

En  sino  aube  pluit  snb  tectis  imbre  sereao, 

El  cceli  facies  pura  ministrat  aquas. 
Protlua  marmoribas  decurrunt  Ilumina  sacris,  13 

Atque  iterum  rorem  parturit  ecce  lapis. 
Arida  nam  liquidos  etluudit  pergula  fontes, 

Kt  rursus  natisunda  superna  venit. 
Sancta  per  a>thereos  emanat  lympha  recessus, 

1  Kuslorgi  vatis  ducta  ministerio. 

CL. 

EXCUSATIO    ENNODIl  DB    LA13DIBUS. 

Qui  rniratur  oflicii  tcrminos  in  amicorum  me    lau- 

4  Eustorgi  vafis]  Episcopi  Mediolanensis,  qui  Lau- 
rentio  successit  :  ad  quem  exstat  epistola  Theode- 
rici  regis,  hoc  litulo:  EustorgiovirovencrabiliMediO' 
lanensi  episcopo.  Nuncut  umbilicum  aotis  aliena  po- 
tius  manu  quacn  meis  verbis  addam,  epigrammati 
Ennodii  consimilis argumenti  octastichum  apponam 
de  fonte  quem  Leo  Maguus  ante  Ostieusem  D.  Pauli 
basilicam  condidit  : 


A  dibus  egressum  recolat  quam  imperiosa  est  semper 
allectio,  nec  parens  propositi  legibus  vi-»  amoris.  Kl 
profecto  si  facti  mei  rationem  quairat,  religionem 
vocat  quod  montiebalur  excessum. 

Ut  valeant  aquihr-  formatos  prodere  fetus, 
\  ilalis  tenertim  frangit  tepor  insitus  ovum. 
Tuuc  pius  artatam  lacerat  paterimpiger  a^dem, 
Ut  pariat  rursus  stndio,  quos  edidit  alvo. 
Mox  i,'eri(>ri->  testem  Phosbum  ciet  arbiteridem, 
Invenit  internam  rimatus  lumine  lucem. 
Non  aliter  celso  pueros  de  slemmate  cretos 
Doctrinse  radiis  oppoait  curaparentis. 
Qu.e  bene  flammarnm  constanter,  respice,  bella 
Kxcipiunt  teneri,  vincentes  fulgura  visu. 

CLI. 

(de  duabus  domibus  conjunctis.) 
In  geminis  simplex  radiat  pia  gloria  tectis, 

Kt  dedivisisconsociatur  honos. 
Ne  procul,aut  ibidem  sacros  confunderet  usus, 

Constanti  numerum  sors  dedit  amplaloco. 
Unadomus  duplicidiscreta  jungitur  a;de, 

Partiturque  suum  quod  bene  nectit  opus. 

Unda  lavat  carnis  uiaculas,  sed  crimina  purgat, 

Purificatque  animas  nnmdior  ainne  fides. 
Quisquesuis  merilis  veneranda  sacraria  Pauli 

Ingrederis  supplex,  ablue  fonte  nianus. 
Perdiderat  laticum  longaeva incuria  cursus, 

Quos  tibi  uunc  pleno  cantharus  ore  vomit. 
Provida  pasloris  per  totum  cura  Leouis, 

Ikec  ovibus  Cbristi  larga  flueuta  dedit. 


APPENDIX 

EX  NOYO  TIIESAORO  ANECDOTOR 

P.  EDMUNDI  MARTENE 

TOM.  V,  PAG.  61. 


DIGTIO    ENNODII 

IN    NATALI  LAURENTII, 

MEDIOLANENSIS  EPISCOPI, 
(Ex  ms.  S.  Remigii  Rhemensis.) 
Usu  rerum  vcnit  inter  homines,  ut  quantum  famae  c  virgultorum  currit  in  gramina,  et  alvus  sicci   fomitis 


decerpitur  per  audaciam,  superlluum  non  minus 
pereat  per  timorem.  Supeiflua  scribere,  res  jactan- 
tia?.  est  ;  necessaria  reticere,  contemptus.  Sa?pe  vitu- 
perationis  matcr  est,  doctoris  occulti  laudatio.  Ver- 
borum  abundantiam  transmittit  affectio,  amor  sug- 
gerit  quod  negat  iugenium.  Kacessat  formido  vene- 
rando  proposito  inimica.  Kugitiva  gloria  est  mens 
subjecta  errori.  Sine  culpa  vincitur  oneris  imraensi- 
tate,  qui  ad  portandam  sarcinam  etsi  impar,  tamen 


bumori  maritatus  turgescit,  cum  in  blandam  lucem 
novelli  prseseminis  conise  explicantur  arborese,  et 
omuis  ramorum  plectura  dilfunditur,  vel  quae  intra 
tunicam  natura  frondium  decora  solvuntur.  Cum 
avium  cantilenacomitur  sapore  modulato,  cum  vita 
segetum  glebis  sepulta  hiemalibus  quasi  algoris  re- 
pagulo  emissa  et  tepore  feta  concipitur.  Nunc  in  cano 
flore  spem  fructuum  metitur  agricola,  cum  mutuis 
pahnitum  bracbiis  vinearum  texitur  aprica   formosi- 


devotus  occurrit.  Marcida  est   sine   sermone  hilaritas       tas,  et  ante  maturitatis   tempus   frugiferum    vultum 


et  simulacrum  moeroris  occultare   quod   gaudeas,    et 
afUictionis  imitatio  vocem  in  lsetitia  non  habere. 

Liber  dicendi  principia  derivare  de   tempore,  cum 
anni  renascentis  iufantia  florulenta,  si  valeo,  dictione 
vernare.  Nunccum  terrae  succus  per  venas  arentium 
Patrol.  LXIII. 


cultura  componit,  dans  venustatem  falce  domitrice, 
et  luxuriam  infecundam  ferro  fructilicante  compe- 
scens.  Cum  profundi  gurgitis  rabies  blandum  transit 
in  sibilum,  et  enervata  tepore  ventorum  ferocitas 
migrat  in  delicias  navigantis.  Cum   tutum   est   cym- 

12 


363 


VITA  HORMISILE  PAP/E. 


361 


bam  salo  laxare   et  anchoram  in  inorsus  absolvere. 

Dum  fractura  procellarum  quae  navitas  hactenus  ter- 

rebat,  invitat,  etper  uda  eequoris  spatia  somuum  gu- 

bernantis  admittit.    Cum  colore    distincta  gemmato 

vernis  opibus  prata  ditescunt. 

Te  ad  pontilicalem  apicem  gravitas,  pudor,   pudi- 

citia,  venustas  adduxit,  statuat  ista  loco    laudes,    cui 

nunc  suppetit,  quod  possit  praedicare  de    moribu;. 

Momentis  enim  aura  popularis  impellitur,  et  nescia 

examinis  turba  dum  studiis  rapitur  amat  incognitos. 

Alteri  quod  pius  es  ostendit,  alteri  quod  severus,   al- 

teri  quod  bene  acquisiti  distributor   patrimonii,    al- 

teri  quod  scis  recte  parta   servare.    Id    studii   sumit 

universitas,  ut  cum  de  proposita    laude  unusquisque 

vinceret,  vel   collatione,  vel  collocutione,    tamen  in 

praeconiis  tuis  melioris  tituliab  altero  vinceretur. 

1  Venantio]  Idem  fortasse  cum  Venantio  cui  Enno- 
dius  inscribit  epistolam  22  lib.  v,  ad  quem  locum 
vide  notam  Sirmondi.    Venantii    quoque     meminit 


A  Tu  prsedonis  nescisti  timere  saavitiam,  tu  blandi- 
mentorum  quod  in  malitiosis  nocentius  telum  est, 
scuto  constantiae  venena  respuisti. 

1  VENANTIO  ENNODIUS. 
Domiue,  admiror  sermonis  abstinentiam  quia  qui 
exigua  condiderit,  nihil  producit.  Credis  sub  hac 
occasiuue  profectus  tui  latere  scientiam,  et  tacitur- 
nitas  imperitiam  prodit,  et  infabricata  confabulatio 
manifestat  infantiam.  Interea  ante  inops  gratia  non 
fuisti,  sciens  quid  diligentia,  quid  amantis  sollicitudo 
flagitaret.  Factus  es  bonarum  rerum  conscius,  post- 
quam  te  ad  obtinenda  qaaa  putantur  maxima  trans- 
misimus.  Quod  restat  vale,  accipiens  monitoris 
verba,  et  melioratus  in  te  scriptionis  assiduitate     di- 

B  vulga. 

idem  Ennodius  epist.  9  lib.  iv,  eumque   appellat  w- 
rum  tlar. 


ANNO    DOMINI    DXIV-DXXIII. 


HORMISDAS  PAPA. 


NOTfflA. 

(Ex  Libro  pontiticali.) 


»Hormisda  natione  Camparjus,    ex    patre  Justo  de 

*  Variantes  sive  notas  quae  ad  utramque  paginae 
oram  post  Labbeum  Mansi  exscripserat,  nos  plerum- 

a  Symmacho  ex  hac  vita  ad  sempiternam  gloriam 
peniucto,  summa  totius  Romani  cleri  concordia, 
schismate  sublato,  post  dies  septem  ab  ejus  obitu  vn 
calendas  Augusti,  auno  Christi  514,  Anastasii  inipe- 
ratoris  24,  et  Theodorici  regis  Italiae  22.  Hormisda 
S.  R.  E.  diaconus,  pontifex  est  creatus.  Quod  cum 
toti  orbi  innotuisset,  Clodoveus  *  rex  Christianissi- 
mus  cunctorum  obsequium  praneuit,,  et  offieia  supe- 
ravit.  Nam  suggerente  Remigio,  coronam  auream 
cum  gemmis,  qi  se  regnum  appellari  solet,  B.  Pelro 
donavit  :  qua  re  a  Deo  consecutus  est  mercedem  eam, 
ut  Francorum  regni  coroua  haclenus  perseveret. 
Hu'|us  temporibus  Anastasius  imperator  Eutychianus 
multa  ad  oppriniendum  Chalcedonense  concilium 
molitusfuit.  Bina  legatione  a  pontitice  monitus,  ut  ad 
uniendam  Orientalem  cum  Occidentali  Ecclesiam  no- 
men  Acaciicuraret  expuugi;  non  modonon  obtempe- 
ravit,  sed  potius  majore  cum  furore  <  amdem  perse- 
qui  ccepit  ;  maxime  tunc,quando  per  lidei  orthodoxae 
simulationem  favorempopuli  Constantinopolitani  con- 
secutus  esset,  Vitalianique  praesertim  rebellantis  me- 
tum  excussisset.  Post  multascelera  in  Ecclesiam  Dei 
patrata,  apparuit  ei  per  visum  viri  candidi  species  in 
ha-c  verbaipsum  compellantis  :  Ecce  propter  perfi- 
diamtuam  deleo  tibi  quatuordecim  :  quibus  in  illo 
codice  expunctis,  tertio  post  die  tonitrui  fragore  exa- 
nimatus  est.  Justinus  ex  armentano  et  subulco  iin- 
perator  catholicus,  fideique  ortbodoxae  singularis 
patronus,  Anastasio  Acephalorum  defensori  a  senatu 
simul  et  exercitu  universo  subrogatus  est:  tunc  in 
omnes  haereticos  anathema  est  proclamatum  ;  tunc 
quatuor  cecumenica  concilia  approbata,  eaque  omnia 
gesta  fuerunt  quae  in  actis  concilii   Constantinopoli- 

(a)  Cod.  Luc.  490,  9. 

*  Childebertus  Clodoveus  rexdonat  B.  Petrocoronam 
auream. 


civitale    Frusinona    (Frusione),  t  sedit    annos   (a)  8 

C  que  intra  parentheses  in  textu   posuimus,    aliquoties 
ad  calcem  paginarum,  asterisco  praetixo.  Edit. 

tani  sub  Hormisda  celebrati  infra  descrihuntur.  Ro- 
gatus  Hormisda  utdecretumconciliicontirmet,  praevia 
syuodali  consultatione  respondit,  petitam  ab  Orien- 
tali  Ecclesia  pacem,  et  commtinionem  ita  esse  con- 
cedendam,  si  nomina  Acacii,  Euphemii  et  Macedonii, 
quos  sacris  tabulis  restituerant,  penitus  delerent  et 
expungereut.  Quam  ut  et  citius  et  facilius  obtineret, 
legationem  quamdam  ad  Justiuum  et  Constantinopo- 
litanumepi^copum  ablegavit,  quae  magna  cura  et  in- 
dnstria  singulari  efficeret,  ut  Zenonis  et  Anastasii 
baereticorum imperatorum  memoriadamnaretnr,  fidei 
formula  subscnptione  episcoporum  iirmaretur,  ac 
denique  ut  nomen  Acacii  aliorumque  quos  sacris  di- 
ptycius  restituerant  plane  delereutet  omnino  ex^tin- 
guerent.  Successit  res  provoto  sanctissimi  pontiticis. 
Ad  communionem  Occidentalis  Ecclesiae  recepti  fue- 
i  iint  hoc  tempore  Orientales,  qui  annis  plus  miuus 
octoginta  ab  Ecclesia;  unitate  per  schisma  sese  divi- 
D  serant,  idque  accidit  sanctissimo  festo  Resurrectionis 
dominicse  absque  ulla  seditione  ettumultu  :  tantaqne 
cum  admiratione,  gratiarum  actione  et  laetitia,  quan- 
tam  vix  lingua  ulla  explicare  valet.  Haec  ex  epistolis 
Hormisda?  Baronius  :  ex  notisepistolarum  et  conci- 
liorum  infra  subsequentium  plura  rerum  sub  Hor- 
in  -da  gestarum  cognosces. 

Restituta  fides  catholica,  nexibusque  srhismatis 
liberata,  hoc  bonumseeum  attulit,  ut  Lazorum  regem 
et  populum,  hactenus  verse  religionis  divinaeque legis 
expertem,  ad  Christianam  fidem  amplectendam  in- 
doxerit.  Auctor  Miscell.  lib.  zv.Ssv.  Bmins. 

bAnnis  novem,  diebus  decem,  a  consalata  Cassio- 
dori  ad  Maximum  sedisse,  Marcellinus  in  Chron.  et 
Vaticani    indices    attestantur  :  imo    ipse  Anastasius 


365 


VITA  IIOHMlSD.i:  PAP  1 


36fi 


dies   17.    Fuit  autem  temporibus  Theodorici  regis  et  A  Quibns  hoc  dedit  in  mandatis  imperator  Anastasius, 


Ana-stasii  Augusti,  a  a  consulatu  Senatoris  usque  ad 
consulatum  Symmachi  et  Boetii.  Ilic  composuit  cle- 
rum,  et  psalmis  erudivit.  IIic  fecit  basilicain  in  terri- 
torio  Albaneosi,  in  possessione  (a)  Mesontis.  b  Eo- 
dem  tempore  ex  constituto  synodi  misit  in  Grseciam, 
humanitatem  ostendens  sedis  apostolicse  (et  reconci- 
liavit  Grsecos),  quia  Graeci  obligati  erant  sub  vincnlo 
anathematis  propter  Pelrum  Alezandrinum  et  Aca- 
cium  ConstaUtinopolitanum  episcopum.  Sub  Joanne 
episcopo  Constantinopolitano,  cum  consilio  Theodo- 
rici  rogis  (Hic  papa  perreiit  ad  regem  Theodoricum 
Havennam,  et  ex  consilio  regis  ),  direxit  Ennodium 
episcopum  Ticinensem,  et  Forlunatum  episcopum  (b) 


ut  nullam  civitatem  ingrederentur.  Legati  vero  sedis 
apostolica?  secretius  suprascriptas  epistolas  (idei  19 
per  manus  monachorum  et  orlbodoxorum  cxposue- 
runt  per  omnes  civitates.  Quas  tamen  episcopi  civi- 
tatun  ,  qni  erant  complices  Anastasii  Augusti,  omnes 
eas  epistolas  timore  pro  crimine  Constanlinopolim 
direxerunt.  Tunc  furore  replctus  Anastasius  Augustus 
contra  papam  Hormisdam  inter  alia  sacra  sua  boc 
scripsit,  dicens  :  Nos  jubcre  volumus,  non  nobis  ju- 
beri.  •  Eodem  tempore  nutu  divinitatis  percussus  cst 
fulmine  (ictu)  divino  imperator  Anastasius,  et  obiit. 
Sumpsil  itaque  imperium  f  Justinus  orthodoxus,  et 
direxit  auctoritatem  suam  ad  papam  Ilormisdam  sedis 


Catauensem,  etVenantium  presbyterum  urbis  Homae,  -n  apostolieae  per  Gratum,  Illustrem  nomine:  (f)  petens 
et  Vitalem  diaconum  sedis  apostolicse,  et  (c)  Ililarium 


ege- 


notarium  ad  Anastasium  Augustnm  :  scd  nihil 
runt.  c  Itcm  secundo  misit  Ennodium  (d)  episcopum, 
et  .Peregrintim  Misenatem  episcopum  (et  Pollionem 
subdiaconum  nrhis),  portanles  epistolas  confortato- 
rias  lidei,  et  contestationes  secretas  numero  10,  d  tex- 
tum  libelli  (et  libellum  per  quem  redirent ;  quod  si 
noluissent  epistolas  suscipere,  conlestationes  per  ci- 
vitatcs  spargereht).  ln  quo  libello  noluit  assentire 
Anastasius  Augustus,  quia  et  ipse  in  hseresi  Euty- 
chiana  communicaverat  (erat  consentiens).  Voluit 
ilaque  eoslegatosperremunerationemcorrumpere  (e). 
I.egati  vero  sedis  apostolicae,  contempto  Anastasio 
Augttsto,  nullatenus  consenserunt  accipere  pccunias, 


a  sede  apostolica  ut  redintegraretur  pax  ecclesiarum. 
S  Tunc  Hormisda  episcopus  cum  consilio  regis  Theo- 
dorici  direxit  a  sede  apostolica  Germanum  (h)  Ca- 
puanum  episcopum,  et  Joannem  (episcopum)  et  Blan- 
dum  presbyteros,  et  Felicem  et  Dioscorum  diaconos 
sedis  apostolicae.  et  Petrum  notarium,  munitos  ex 
onini  partc  lide  et  textti  libelli  poenitentiae  (una  cum 
libello  quomodo  redirent  Graeci  ad  communionem 
sedis  apostolicae),  Qui  venientes  juxta  Constantino- 
polim,  tanta  gratia  fidei  (h)  illis  refulsit ;  ut  multitudo 
monachorum  orthodoxorum  et  illustrium  virorum 
maxiina  multitudo  occurreret :  in  quibus  etJustinus 
imperator  et  Vitalianus  consul  (magister  militum) 
simul  occurrerunt  ad  castellum  rotundum,  quod  du- 


nisi  satisfactionem  sedis  apostolicae  operaretur.  Tunc  c  cit   (dicitur)   usque    in   civitatem  Constantinopolim, 


imperator  repletus  furore,  ejecit  eos  pcr  posterulam 
(locum  periculosum),  et  imposuit  eos  in  navi  pericu- 
losa  (sub  periculo  mortis)  cum  militibus,  et  magi- 
strianis,  et  prtefectis  nomine  Heliodoro  et  Demetrio. 

sibi  ipsi  contrarius  hic  in  fine  obitum  et  sepulturam 
Hormisda\  iogressumque  Joannis  successoris  Hor- 
misdae  sub  Maximi  consulatu  collocat.  Quare  erro- 
neum  est  quod  hoc  loco  de  tempore  pontiticatus  Ilor- 
misda^  scribit  Anastasius,  Sev.  Binius. 

a  Errat  Anastasius  ut  ex  praecedentibus  patet 
supra.  Sev.  Bi.mus. 

I»  Prima  legatio  pontificis  ad  imperatorem,  de  qua 
plura  vide  apud  Baron.  anno  515,  Item  notas  episto- 
larum  Hormisdse  infra.  Sev.  Binius. 

c  Secunda  Iegatio.  quam  anno  Christi  517,  pouti- 
licatus  sui  i,  rntsit  ad  linperatorem.  De  qua  plura  in 
notis  epistolarum,  Sev.  Binids. 

d  Exstat  infra  inter  epistolas  Hormisdae,  cujus  ini- 
tium  tale  est :  Prima  salus  est,  etc. 

Inter  alia  sacra  sua  boc  scripsit  :  Nos  jubere  volu- 
mus,non  nobis  juberi.  Exstat  epistola  haec  inter  epi- 
stolas  Hormisda'  post  epist.  22,  infra,  cujus  inilium 
tale  est :  Etsi  magnum  aliquid.  Circa  iinem  luijus 
epistohe  ait  :  Injuriari  et  annulari  suslinere  possu- 
mus,  juberinon  possumus.  Hte.c  imperator  haereticus 
Pharaoni  simillimus,  qui  ut  exertum  contra  se  Vita- 
liani  gladium  vitaret,  et  instantia  Dei  tlagella  sub- 
terfugeret,  astute  simulaverat  se  velle  Romano  pon- 
tiiici  parere,  atque  adeo  non  nisi  per  speciem  ferream 
cervicem  inclinavit  :  quando  verohacc  pericula  amota 
vidit,  Moysencum  Deo,  pontiticem  cum  Christo  oblir- 
mata  obstinatione  contempsit.  Quid  post  hcec  acci- 

(a)  Idem  cod.,  Mefontis. 

(b)  Idem  cod.,  Calinensem. 
lc)  ldem  cod.,  Hilarum. 

(d)  Item  cod.,  ipsum. 

(e)  Inms.  additur  sednonpotuit. 


qui  ingressi  uua  cum  Grato  IUustri,  suscepti  sunt  a 
Justino  orthodoxo  Augusto  cum  gloria.  Omnis  itaque 
clerus  una  cum  episcopo  Joanne  Constantinopoli- 
tano,   (i)   sensit,  quod  gratanter  suscepti   sunt.  Sen- 

derit  in  Oriente,  videre  est  ex  relatione  archiman- 
dritarum  et  monacborum  secundae  S.vriae,  quae  exstat 
infra  inter  epistolas  Hormisda?  post  vigesimam  secun- 
dain.  Sev.  BiniuS. 

c  Anno  nimirum  Christi  518.  Postquam  annis  27, 
mensibus  tiibus  et  20  diebus  iniperium  Orientale  te- 
nuisset.  Quae  insomuia  ante  obitum  perpessus  fuerit, 
ex  Zonara  retuli  supra.  Vide  Baron.,  anno  518,  num. 
1G  et  sequentibus.  Sev.  Binius. 

f  Decreto  et  concilio  synodi  Constantinopolitanae, 
ut  patet  ex  notis  ejusdem  syuodi,  et  ex  epistolis  Ju- 
slini,  Joannis  Constantinopolitaui  et  Justiniani  ad 
Hormisdam  scriptis.  Sev.  Binius. 
D  S  Hac  legatione  Orientales  ad  unionem  et  commu- 
nitinem  Ecclesise  Homanae  recepti  fuerunt,  postquam 
jussu  Homani  pontihcis  obtemperautes,  nomina  Aca- 
cii,  Euphemii  et  Macedonii  e  diptychis  sacris  expun- 
xissent,  lidem  catholicam  integre  professi  fuissent, 
et  memoriam  Zenonis  atqueAnastasii  haereticorum  e 
numero  imperatorum  abstulissent.  Horum  nomiua 
in  codice  Justiniano  diversis  legibus  alibi  praehxa 
adhuc  inveniuntur,ideo  quod  Tribonianus  homo  gen- 
tilis  et  impius  eumdem  codicem  compilarit,  ut  dice- 
mus  infra  in  notis  ad  Vitam  Felicis  IV.  Contigit  haec 
conciliatio  Orientalis  Ecclesiae  cum  Homana  sub  con- 
sulatu  Justini  anno  Domini  510,  Hormisdse  pontifi- 
catus  anno  sexto. 


(f)  Cod.  Luc  490,  sperans. 

(g)  Deest  in  ms.  Capuanum. 
h)  In  cod.  Luc.  490  deestillis. 
i)  Cod.  Luc.  490,  sensiens. 


367 


HORMISD^  PAP.E 


368 


tieutes  quoque  hoc,  qui  eraut  couiplices  Acacii,  in- 
cluserunt  se  in  ecclesia  majori,  quae  vocatur  Sancta 
Sophia,  et  consilio  facto,  mandaverunt  imperatori, 
dicentes  :  Nisi  nobis  reddita  fuerit  ratio,  quare  dam- 
natus  est  episcopus  noster  (civitatis  nostrae)  Acacius, 
nullatenus  conseutimus  sedi  apostolicae.  Hic  papa 
Hormisdaperrexit  ad  regem  Theodoricum  Ravennam, 
et  cum  ejus  consilio  misit  auctoritatem  ad  Justinuin, 
et  cum  vinculo  chirographi,  et  textum  libelli  ledin- 
tegravit  ad  unitatem  sedis  apostolicse,damnans  Petrum 
et  Acacium,  vel  omues  haereses.  Hic  invenit  Mani- 
chaeos,  quos  etiamdiscussos  cum  examinatione  pla- 
garum  exsilio  deportavit.  Quorum  codices  ante  fores 
basilicse  ConstantinaB  incendio  concremavit.  a  Hujus 
temporibus  episcopatus  in  Africapost  annos  74revo- 
catus  est,  qui  (reordinatur,  quod)  ab  haereticis  fuerat 
exterminatus.  Eodem  tempore  venit  regium  donum 
cum  gemmis  pretiosis  a  rege  Francorum  *  Clodoveo 
Christiano  B.  Petro  apostolo.  Sub  hujus  episcopatu 
multa  vasa  aurea  vel  argentea  venerunt  de  Graecia,  et 
evangelia  cum  tabulis  aureis,  cura  gemmis  pretio.sis 
pensantibus  lib.  15 ;  patena  aurea  cum  hyacinthis, 
quee  pensat  libras  20 ;  patente  argenteae  duse,  pensantes 
singulae  libras  25  :  scyphus  aureus  cum  genimis,  pen- 
sans  lib.  8  ;  scyphus  aureus  circumdatus  regno,  pen- 
sans  libras  8 ;  scyphi  argentei  deaurati  2,  pensantes 
singuli  libr.  5  ;  gabata  (a)  electrina,  pensans  lib.  2  : 
thecae  cereae  aureae  2,  pensantes  lib.  6  ;  palliolum 
(b)  oloforum  blateum  cum  tabulis  auro  testis  de  chla- 
myde  vel  de  stola  imperiali,  (c)  succinctorium  super 
confessionem  beati  Petri  apostoli.  Haec  omnia  a  Ju- 
slino  Augusto   (d)  orthodoxa  votorum  gratia  oblata 

a  Auctoritate  quorumdam  regum  Vandalorum  con- 
stitutum  fuerat,  ut  supra  vidimus,  ne  catholici  in 
Africa  in  locum  defunctorum  alios  episcopos  ordina- 
rent :  verum  Hildencus  Hunerici  lilius,  post  obitum 
Trasamnndi  regis  regno  potitus  anno  nono  Hormisdae 
pontilicis,  qui  est  Christi  522,  praecepit  (teste  Isidoro 
m  Chron.)  ut  sacerdotes  catholici  ab  exsilio  reduce- 
reutur,  et  ecclesiae  aperirentur :  idque  priusquam 
regnaret,  ne  violaret  religionem  jjuramenti,  quo  Tra- 
samundo  praedecessori  jam  monturo  promiserat,  se 
catholicis  in  suo  regno  nullas  ecclesias  aperturum, 
nullaque  privilegia  restituturum  esse.  Voluit  Deus 
beatissimum  pontilicem  etiam   hac  benedictione  au- 

(a)  Cod.  Luc.  490,  ylietiva. 

(b)  Idem  cod.,  olobyra  blattea. 

(c)  Idem  cod.,  suf/ictorium. 

(d)  Idem  cod.,  orthodoxo. 

(e)  In  ms.  additur  singula. 

(f)  Cod.  Luc.  490,  cxxl. 

(g)  In  eodem  cod.,  ltem  ad  B,  Paulum libras 

6,  desunt  omnia. 


B 


A  sunt.  Eodem  tempore  Taheodoricus  rex  obtulit  beato 
Petro  apostolo  cerostrota  argentea  duo,  pensantia 
(e)  libras  70.  Eodem  tempore  fecit  papa  Hosmisda 
apnd  B.  Petrum  apostolum  trabem,  quam  ex  argento 
cooperuit,  pensantem  libras  (f)  mille  et  40.  Hic  fecit 
in  basilica  Constantiniana  arcum  argeuteum  aute 
altare,  qui  pensat  libras  20  ;  canthara  argentea  16, 
qua?  pensant  singula  libras  12.  (g)  ltem  ad  beatum 
Paulum  fecit  arcus  argenteos  duos  pensantessingu- 
los  libras  20  ;  canthara  argentea  16,  pensantiasingula 
libras  15;  amas  argeuteas  3,  pensantes  libras  3 ; 
scyphos  argenteos  stationales  6  cum  ducibus,  pen- 
santes  singulos  libras  6.  (h)  Hic  fecit  ordiuationes  in 
urbe  Roma  per  meusem  Decembrem,  presbyteros  21, 
episcopos  per  diversa  loca  numero  55.  Qui  etiam  se- 
pultus  est  in  bisilica  B.  Petri  apostoli,  vm  idus  Au- 
gusti,  **  consulatu  Maximi.  Et  cessavit  episcopatus 
dies  7  (i). 

Ex  cod.  Hardyo.  Et  facto  simul  concilio  cum  Ju- 
stino  agitatum  in  conspectu  omnium  illustrium.  Tunc 
legati  sedis  apostolicai  elegerunt  ex  suis  Dioscorum 
diaconum  ad  reddendam  rationem,  qui  tunc  exposuit 
eis  culpas  Acacii,  ut  etiam  omnes  simul  cum  Justino 
agitantes  acclamarent  dicentes,  et  hic  et  in  a?vum 
damnatur  Acacius.  Eodem  tempore  jussit  Justinus 
rex  accepta  veritate  ut  sine  aliqua  dilatioue  facerent 
libellos  omnes  episcopi  qui  in  regno  Justini  erant,  et 
rediret  ad  communionern  sedis  apostolica?  :  quod 
etiam    factum     est   et   concordaverunt    ab    Oriente 

C  usque  ad  Occidentem,  et  cucurrit  pax  Ecclesise.  Qui 
tcxtus  libelli  hodie  in  archivo  Ecclesiae  reconditus 
tenetur. 

gere,  ut  post  restitutam  Orientalem  Ecclesiam  catho- 
lica'  coinnninioni,  Africanam  quoque  longa  persecu- 
tione  vexatam,  atque  novissime  a  Trasamundo  rege 
omnibus  ejectis  episcopis  proculcatam,  pristinosplen- 
dori  restitutam  videret.  Hisitaque  aliisquemunenbus 
a  Deo  locupletatus,  tandem  victoriae  coronam  acce- 
pturus,  sequenti  anno  ad  superna  est  evocatus  ;  quasi 
senis  Simeonis  mstar  jam  responsum  a  Domino  acce- 
pisset,  uon  visurum  se  mortern,  nisi  videretCbristum 
Dominum;  nempe  dissoluto  schismate  Orientalem 
Ecclesiam  Occidentali  unitam,  et  Occidentalem  in 
Africa,  sublato  persecutore  tyrauno,  in  integrum 
restitutam.  Sev.  Binius. 

(h)  Idcm  cod.,  quatuor. 

(i)  Idem  cod.,  6. 

*  Hoc  nomen  abest  a  c.  77  in  quo  hxc  leguntur :  Eo- 
dem  et  tempore  venit  corona  aurea  cum  gemmis  pre- 
tiosissimis  donum  a  rege  Francorum,  Recte. 

"  Abest  a  v.  c.  manusc.  v.  c.  Hardyi,  quo  bactenus 
usi  sumus  in  recensendis  Vitis  pontiiicum  Roma- 
norum. 


I) 


BORMISDi!  PAPJB 

EPISTOLiE  ET  DECRETA. 


KPISTOLA  PRIMA 

HORM1SD.E     PAP.E  AD  S.     REMIGIUM    UEMENSEM    EPISCOPUM. 

Post  acceptas  ab  eo  gratulatorius  litteras,  eidem,  ob 
■prxclaram  meritorum  excellentiam,  et  nobilissimx 
sedis  prseroga(iva?n,  vicariam  sedis  apostolicx  prx- 
fecturam  in  Gallia  deleyavil. 


Dilectissimo  fratri  Remigio  Hormisda. 

Suscipientes  plena  fraternitatis  tuae  congratula- 
tione  colloquia,  quibus  nos  germanae  salutis  tua?  lae- 
tilicavit  inuicio  corporali  cum  spiritualibus  ofhciis 
iucolumitas    subnixa ;  congruum    esse  perspeximus 


369 


EPISTOL/E  ET  DECRETA. 


370 


hanc  ipsam,  quam  mente  gerimus,  verbis  aperire 
laptitiam.  Agisenimsummi  documenta  po  itificis,  dum 
et  praedieanda  facis,  et  ea  insinuare  non  differs.  Prse- 
rogativam  igitur  de  nostri  sumpsimus  electione  judicii 
quando  i/1  operatum  te  esse  didicimus,  quod  ccetcris 
agendum  obnixius  imperamus  ;  ut  in  provinciis  tanta 
longinquitate  disjunctis,  et  apostolicaesedis  vigorem, 
etPatrum  icgulis  studeas  adhibere  custodiam.  Vices 
itaque  nostras  per  omne  regnum  dilecti  et  spirilalis 
filiinostri  Ludovici  J.un  ab  annoiilf  obierat),'  quem 
nuper,  adminiculante  superna  gratia,  plurimis  et 
apostolorum  temporibus  enquiparandis  signorum  mi- 
raculis  preedicationem  salutiferain  comitantibus,  cum 
gente  integra  convertisti,  et  sacri  dono  baptisraatis 
consecrasti,  salvis  privilegiis  quae  metropolitanis  de- 
crevit  antiquitas,  praescnti  auctoritate  committimus  : 
augentes  studii  hujus  participatione  ministerii  digni- 
tatem,  relevantes  nostras  pjusdem  remedio  dispen- 
sationis  excubias.  Et  licet  de  singulis  non  indigeas 
edoceri,  a  quo  jam  probavimus  acutius  universe 
servari  ;  gratius  tamen  esse  solet,  si  ituris  trames 
ostendit.ur,  et laborataris  injuncti  operis  forma  mon- 
stratur. 

Paternas  igitur  regulas  et  decreta  sanctissimis  de- 
finita  conciliis  ab  omnibus  servanda  mandamus.  In 
iis  vigilantiam  tuam,  in  his  curam  et  fraternae  mo- 
nita  exhortationis  ostendimus.  His  ea  (quantum  di- 
gnum  est)  reverentia  custoditis,  nullum  relinquit 
eulpae  locum  sanctaj  observationis  obstaculum;  ibi 
fas  nefasque  preescriptum  est  :  ibi  prohibitum,  ad 
quod  nullus  audeat  aspirare  :  ibi  concessum,  quod 
debeat  mens  Deo  placitura  praesumere.  Quoties  uni- 
versale  poscit  religionis  causa  concilium,  te  cuncti 
frates  evocante  conveniant  :  et  si  quos  eorum  spe- 
cialis  negotii  pnlsatintentio,  jurgia  inter  eos  oborta 
compesce,  discussa  sacra  lege  delerminando  certa- 
mina.  Quidquid  autem  illic  pro  fide  et  veritate  cou- 
stitutum,  vel  provida  dispensatione  praceptum,  vel 
personae  nostree  auctoritatefuerit  conhrmatum,  tolum 
ad  scieutiam  nostram  instructa  relationisattestatione 
perveniat.  Eo  fit  ut  et  noster  animus  officii  caritate 
dati  et  tuus  securitate  perfruatur  accepti.  Deus  te 
incolumem  custodiat,  frater  carissime  (anno  Domini 
514). 

a  EPISTOLA 

ANASTASII     AD    UORMISDAM    PONTIFICEM. 

Ponfificem  precatur,  ut  ad  componenda  in  Scythise 
partibus  orta  dissidia  concilium  congregari  velit. 
Victor  Anastasius,  pius,  felix,  inclytus,   triumpha- 

aAdversus  Anastasium  imperatorem,  exturbatorem 
orlhodox^nim  epiicoporum,  excitavit  Deus  Vitalia- 
num  Scytham  magistrum  eqmtum,  qui  occupatis  ali- 
quot  provinciis,  praedando  Constantinopolim  usque 
processit,profltens,  teste  Marcellino  in  Ctiron.,  se  pro 
orthodoxorum  fide  et  revocando  Macedonio  episcopo 
Constantinopolitano  (quem  relegaverat  imperator) 
omnia  agere.  Res  suas  deploratas  esse  videns  Ana- 
stasius,  pacem  petit,  jurans  cum  senatu  se  legatos 
revocaturum  :  Macedomo  et  Flaviano  suos  episco- 
patus  redditurum,  concilium  Heracleae  acturum,  et 
ad  illud  Horaunum  poutiticem  evoctturum.  fndicto 
igitur  Heracleae  coucilio,  25  Decembris  anno   Domini 


A  tor,  sempcr  Augustus,  Hormisdrr  sanctissimo   ac    re- 
ligiosissimo  archiepiscopo  et  patriarcbee. 

Beatitudini  vestr.e  non  putamus  ignotum,  quod  pro 
temporis  qualitate  loquendum  atque  tacendum,  etiam 
divinae  ScriptursBprovida  estadmonitionc  dispositum. 
Exaclum  proinde  silentii  tempas  incitamenta  nobis 
loquendi  concessit.  Atque  ideo  opportunum  esse  per- 
speximus,  quac  apud  nos  sub  religionis  specie  com- 
movcntiir,  auditui  vestro  committere.  Ante  hoc  si- 
quidem  duritia  eorum  quibus  episcopatus.quem  nunc 
geritis,  erat  sollicitudo  commissa,  temperare  nos  a 
transmittendis  faciebat  epistolis.  Nunc  autem  currens 
de  vobis  suavis  opinio,  ad  memoriam  nostram  boni- 
tatem paternee affectionis  adduxit,ut  illa  requiramus 
quaj  Deus  et  Salvator  noster  sanctos  apostolos  divino 
sermone  docnit,  ac  maxime  beatum  Petrum,  in  quo 
fortitudinem  Ecclesiae  suaa  constituit.  His  igitur  prae- 
fatis  initiis,  hortamur  ut  ad  ea  quae  deScythia?  par- 
tibus  mota  sunt,  uude  et  concilium  fieri  convenire 
perspeximus,  mediatorem  se  apostolatus  vester  faciat, 
ut  contentionihus  amputatis,  unitas  sanctce  restilua- 
tur  Ecclesiae.  Nobis  autem  omnia  optata  praestantur, 
si  orationibusvestris  et  frequenti  pagiuarum  allocu- 
tione  nostri  memorcs  fueritis.  Data  pridie  idus  Ja- 
nuarii  Constantinopoli,  et  accepta  Anthemio  et  Flo- 
rentioVV.  CC.  consnlibus  vcal.  Aprilis  per  Patricium 
(Data  et  accepta  anno  Domini  olo). 

EPISTOLA  II. 

p   RESPONSORIA      AD        ANASTASILM      IMPERATOREM. 

Laudat  eum  quod  Ecclesise  paci  studeaf,  et  cum  cau- 
samcurconcilium  cupiat  congregaricognoverit,  scn 
bit  se  illi  responsumdalurum. 

Hormisda  episcopus  Anastasio  Augusto. 

Gratias  supernae  virtuti,  quee  per  vestrae  pietatis 
affatusdiuturnum  dignata  est  terminare  silentium, 
tale  praestans  collocutionis  exordium,  ut  et  de  vestrae 
clementiae  prosperitate  laefemur,  et  adunitatem,  Deo 
donante,  reverti  posse  sanctam  confidamus  Eccle- 
siam.  Hoc  opus  superuae  clemeuliae,  haec  et  descesso- 
rum  nostrorum  fuitsemper  oratio  ;  quosetiam  rerum 
actus  paternae  traditionis  ministros,  et  rectae  fidei 
declarant  fuisse  custodes.  Pax  est  enim  totius  boni- 
tatis  initium,  qua  nihil,  quantum  ad  catholicae  fide 
rj  cultum,  validius,  nihil  eestimari  oportet  excelsius  : 
pro  hacscilicet  facere  et  cuncta  sustinere  convenit, 
qui  sanctarum  Scripturarum  probabilis  cupit  essedi- 
scipulus.  Hanc  omnium  bonorum  matrem  et  nutricem 
Christum  Dominum  nostrum    suis  constat  preedicassc 

lil 4  ad  Romanura  pontificem  dat  epistolam  infra  post 
tertiam  Hormisda?  exstantcm,  de  fiitura  synodo  eum 
certiorem  reddens,  ac  rogans  ut  ad  conciliandas  Ec- 
clesias  suum  exhiberet  adventum.  Ut  id  facilius  im- 
petrarent,  cum  rei  praestandae  summam  potestatem 
apud  Romanum  pontificem  esse  scirent,  Vitalianus 
et  Anastasius  Palricium  virum  clarissimum  cum  hac 
epistola  legatum  miserunt  ad  Hormisdam  papam  ; cm 
Dorotheus  Thessalonicensis  episcopus  suas  mfra  ex- 
stantes  adjunxit,  ejusdem  fere  argumenti.  Quid  pon 
tifex  responderit,  ex  tribus  sequentibus  cpistoli 
constat.  Sev.  Binius. 


371 


HORMISDiE  PAP.E 


372 


discipnlis,  dicentem  :  Pacem  meam  dovobis,  pacem 
relinquo  vobis  (Joan.  xiv).  Quam  vos  religiosi  cura 
propositi,  Domino  aspirante,  providentes,  de  ortho- 
doxae  concordia  cogitatis  Ecclesiae  in  beati  apostoli 
Petri  reverentia,  divina  specialiter  praecepta  servan- 
tes.  Quae  res  majorem  superni  favoris  defensionem 
vestro  procurat  imperio.  Recte  enim  oblata  Deo  ve- 
neratio  inexpugnabilern  devotis  mentibusmurum  de- 
fensionis  indulget.  Proindeomnipotentem  Deum  fusis 
precibus  exoramus,  ut  qui  vobis  studium  quaerendae 
Ecclesiarum  pacis  indulsit,  ipse  quoque  sub  conser- 
vatione  catholicae  fidei,  desiderio  vestro  super  hac 
parte  praestet  effectum.  Prceterea  directis  ad  nos 
sacris  affatibus  commemorationem  sancti  concilii 
facere  pietas  vestra  dignata  est.  De  qua  re  tunc  ple- 
nissimum  poterimus  praebere  responsum,  cum  cau- 
sam  congregationis  nos  voluerit  evidenter  agnoscere. 
Nunc  vero  quia,  praestante  Domino  nostro,  data  est 
facultas  alloquio,  congrua  veneratione  debiti  praebe- 
bimus  sermonis  officia.  Data  pridie  nonas  Aprilis 
(anno  Domini  olo),  Florentio  viroclarissimo  consule. 
EPISTOLA 

DOROTHEI  THESSALONICENSIS  EPISCOPI  AD    HORMISDAM 
PONTIFICEM. 

Pontificem  laudaf,  quod  Ecclesise curetunitaiem,seque 
cupereait,  uthxreticis  damnatis,RomanxEcclesi3B 
debitus  honorprxstetur. 

Sacro,  beatissimo  et  comministro  papae  Hormisdae 
Dorotheus  episcopus  Tbessalonicensis  in  Domino 
salutem. 

Ait  quodam  loco  cuncta  beatissimus  divinorum 
praeceptorum  promensmiracula  Salomon  :  Sicut  aqua 
frigida animx  sitientisuavis est.sic benignum  nuntium 
longinquis  ex  ierris  (Prov.  xxv).  Et  sacer  David  spi- 
ritualem  pulsans  lyram  psallit  :  Quam  speciosi  pedes 
eorumqui  evangelizant  bona  (Rom.  x),sic  equidem 
et  nos  cunctos  docens.  Quidquid  autem  est  ita  animae 
hominis  suave,  aut  ita  impinguat  ossa,  quam  specioso 
nuntio  cognoscere  veroe  pacis  nuntiatorem  ;  et  rectae 
nunquam  errantes  propugnatores  fidei  ad  Ecclesia- 
rum  sanctarum  tramire  gubernacula  ;  et  tanquam  ex 
arce  quadamad  consensum  Dei  congregare  dispersa, 
et  continuo  quidem  ad  principatum  tuae  sedis  festi- 
nantes,  venerandi  fratris  supplicationibus  annuentes, 
et  membra  Ecclesiae,  quae  vobis  Christus  et  Deus  no- 
ster  credidit,  contemnentia  prius  concordiam,  aduni- 
tatem  venire;  et  praecedenlem  (praecidentem)  divi- 
sionem,  atque  invidiam  veslrse  tantum  ordinationis 
perimere  calculo  (clanculo),  et  nunc  in  concordiam 
atque  societatem  coniluere  (conflare,  vel  constare) 
omnem  terminum  sancta?  illius  Ecclesiae? 

Haecdidicimus,  non  ante  multa  spatia  temporis : 
sperabamus  autemetantiquam  consuetudinem  ccgno- 
scentesEcclesiae,  et  vestrum  audientes  socialem  et 
irreprehensibilem  morem,  ex  vestris  litteris  firmiora 
atque  manifestiora  cognoscere.  Sed  quia  tempus  hic- 
mis  ad  ha?c  vos  implendaretinuisse  consideratur,  et 
iptum,  et  debitum  fuit,  plenam  et  Dei  amatricem 
•aritatem  etiam  scabra  (scrupulosa)   transire  :   scribo 


A  et  alloquor  beatum  vestra?  sanctitatis  caput,  signifi- 
cans  collaelari  nos  beatae  sedi  sacratissimi  Petri  apo- 
stoli,  quod  tali  regitur  manu  quae  suscepit  non  qui 
honorem  raperet,  sed  qui  raperetur  ab  eo,  et  (sicut 
sermo  multiplex  tradit,  et  nos  ita  se  habere  credi- 
mus)  nutritorem  pacis,  et  rectae  fii'ei  certatorem,  et 
humilitate  (humanitate)  mentis  et  caritate  quae  circa 
cunctos  est  tanquam  pretiosis  lapidibus  coronatum. 
Etenim  cuncta  te  volo,  venerande  pater,  agnoscere, 
quod  exantiquis  sanctis  et  venerandis  Patribus  su- 
scipiens  illius  beatae  sedis  aflectum  :  (al.  add.  et)  ad 
hanc  tanquam  paternam  sortem  custodiens,  addere 
hoc  opto  atque  festino:  ut  veniat  in  hoc  studio  termi- 
nusutilis  humanitate  quidem  Domini    et  Dei   nostri 

R  Jesu  Christi,  intercessionibus  autem  in  cunctis  bea- 
tissimi  apostoli  Petri,  et  in  omnibus  sapientissimi 
Pauli;  ut  venerandae  eorum  sedi  et  tuee  beatitudini 
juste  debitus  honos  custodiatur  atque  reddatur  (ad- 
datur),  ut  nostris  temporibus,  velut  secundum  prin- 
cipatum  sedis  apostolicse  honorem  congruentem  su- 
scipiat,  omnis  discordia  recedat,  et  Ecclesiae  omnium 
vestrum  catholica  voluntate,  Domini  etiam  et  Dei 
nostri  Jesu  Christi,  et  Nestorium  et  Eutychetem  im- 
pios,  et  horum  servantes  dogmata,  et  qui  istorum 
fuere  sectatores  aut  exstant,  et  omnem  haeresim  ana- 
thematizent  semper,  et  rectam  atque  incontamina- 
bilem  fidem  inconcussam,  tanquam  anchoram  certam 
atque  firmam  teneant,  et  parent  jam  pacem,  nulio 
(quod  absit)  impediente;  praesertim  venerando  capite 
vestro  (sicut  didicimus)  homines  contentiosos  hor- 
rente,  quibus  et  vita  et  esca  est  sacerdotum  Dei  inter 
se  altercantium  separatio  :  qui  non  ab  omnibusvelo- 
citer  cogniti,  tanquam  lupi  in  vestimentis  ovium. 
facile  ab  apostolica  Ecclesia  repellantur. 

Istanunc  scripsi  beato  capiti  vestro  per  Patricium 
virum.spectabilem,  commmunem  tilium,  et  consuetn- 
dinis  affectu  super.ins  rationem,  et  circa  illam  beatam 
sedem  caritate  devinctus,  et  omni  die  videre  desidij- 
rans  congruenlem  aique  debitam  venerationem  ei 
servari.  Scribe  igitur,  in  cunctis  beate,  tanquamuna- 
nimi  et  optanti  animam  quoque  offerre  profide  ortho- 
doxa  et  Ecclesiarum  pace  sanctarum,  et  ut  custodian- 
tur  venerandae  sedi  in  omnibusbeati  Petri  convenien- 
tia  :  quod  facile  liet,  ordinata  unitate  cunctorum,  et 
omnium  ad  vos  tanquamad  firmum  festinautium  por- 
tum.  Divisiones  etenim  contra  contemnere  con- 
sueverunt,  et  ordini  decentia  nonsorvant.  Omnem  Era- 
ternitatem  qua?  est  vestraesanctitati  conjuncta,  et  ego, 
et  qui  mecum  sunt,  multum  in  Domino  salutanius. 
Et  alia  rnanu  :  Salvari  me  in  Domino  orate,  sanctis- 
simi  et  beatissimi  Patre5.  Accepta  epistola  Dorothei 
t  ]  iscopi  Tbessalonicensis  Ecclesiae  missa  per  Patri- 
cium  V.  C.  sub  data  (die)  quinto  calendas  Aprilis 
(anno  Domini  olo),  Florentio  viioclarissimo  consule. 
EPISTOI.A  111. 

AD     DOROTHEIM      rHESS  A.LONIC8NSBM      EPlSCOPfM 

Laudat  pjus pietatemet  studiumin  Romanam  sedem. 
Dilectissimo    fratri   Dorotheo    episcopo    Hormisda 
episcopus. 


373 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


374 


Ubi    caritatis   interest   servare  prcccepla,    etiauis:  A  gionem  esse  prohaverit,  ad  prnefatam  Ileracleotanam 


aliquid  tale  eveniat  quod  cujuslibet  possit  animos 
commovere,  tamen  ut  ea  quee  concordia?  conversa- 
tione  prediximus  dcbeanl  custodiri,  oportet  eequa- 
nimiter  preetermitti,  quia  utique  si  quid  ignorantia 
tale  proveniat,  excusationem  potest  de  ipsa  simplici- 
tate  recipere.  Suam  Deus  noster  Ecclesiam  propria 
ordinatione  constituit,  quod  divinis  prccceptis  no- 
scitur  esse  dispositum,  nullatenus  poterit  prseteriri, 
cujus  Dotiliam,  vel  scientiam,  te  non  convenit  igoo- 
rare.  In  fuoiendo  namqne  bona  laudamur,  et  tunc 
verborum  ewltus  ornatur,  quando  sibi  convonientia 
rite conjungit.  Litteras  siqnidem  per  Patricium filium 
nostrum  spectabilem  virum  tuee  suscopimus  caritatis, 
in  quibus  speramus  opus  plenura  et  probabile  repe- 
rire,  ut  nibil  esset  quod  ab  integritate  unitatis  secer- 
ne.ret.  Sed  quia  in  his  ipsis  hunc  promittis  affectum, 
qui  nos  ad  lioc  quod  praediximus  possit  specialiter 
provocare,  Domino  nostro  preces  effundimus,  ut  ipse 
cujus  etcausa  tractatur,  abstersis  vel  amputatis  uni- 
versis  scaudalis,  et  Ecclesia  sua  sub  uno  consensu  et 
parili  faciat  ftde  conncxos  :  nec  in  s.icerdotibus  suis 
quidquam  reperiri  patiatur,  quod  cujuslibet  aut  odiis 
propriis,  aut  inanibus  intertiotiibus,  aut  hominibus 
in  injuriam  Dci,  quod  nefas  est,  velle  placere  ;  et  non 
ma^is  univer-a,  secundum  beatum  apostolum,  scccu- 
laria  contemnentem  a  spe  non  possit  exorbitare  fu- 
tura.  llottor  propter  commune  remedium,  invitopro 
salute  tidelium,   propter  generalem  suadeo   medici- 


B 


civitatem  intra  diem  calendarum  Juliarum  venire 
dignetur.  Data  v  cal.  Januarii  Constantinopoli,  Sena- 
tore  V.  C.  consule.  Accepta  pridie  idus  Maii,  Flo- 
rentio  V.  C.  consule  (Data  anno  Domini  514,  accepta 
sequenti). 

EPISTOLA  IV. 

AK    ANASTASllM    [HPERATORKH    AUGDSTUM. 

Impcraloris  zelum  commendat :  quoad  concilium,per 
Irgatos  se  responsurum  pollicetur. 

Hormisda  Anastasio  Augusto  per  Severianum. 

Benc  clomcnlia  vestra  conlidit,  sicut  datis  ad  me 
gloriosis  designavit  affatibus,  quod  reipublicee  vestree 
specialiter  proiicit,  si  negotiis  omnibus  orthodoxae 
iidei  causa  prceponatur.  Hocc  est  enim,  venerabilis 
imperator,  de  suscepto  moderaraine  rectoris  cura  sa- 
lubrior,  ut  ejus  sibi  favorem  per  opera  bona  conci- 
liet,  qui  universum  et  tribuit,  et  regit  imperium. 
Proiude  me  quoque  et  Domino  nostro  Jesu  Christo 
convenit  supplicare,  ut  qui  de  Ecclesice  suee  concor- 
dia  vcstram  pietatem  cogitare  voluit,  hunc  super  hac 
parte  concedere  dignetur  effectum;  quatenus  tempo- 
ribus  vestris  orthodoxa  fide  piaeditus  universus  ter- 
raruin  orbis  exsultet.  De  his  vero  quce  pro  synodali 
congregalione  preecepistis,  quid  fieri  oporteat,  a  per 
fratres  et  coepiscopos  meos,  qui  propere  subsequen- 
tur,  gloriee  vestree  insinuandamandavi  :  quorura  sug- 
gestione,  si  divinus  favor  mea  vota  prosequitur,  com- 
petentius    poteritis     universa   cognoscere.  Data   vn 


nam.  Quis  namque  contentus  est  hos  videre  diviso?,  c  idus  Julii  (anno  Domini  315),  Florentio  consule. 
quorum  potest  unitate  gloriari !  Unde  opus  est  labore 
coramuni,  ut  hoc  quod  a  Patribus  nostris  accepimus, 
conservantes  secunde   nisi  in   illo,  possimus    divino 
astare  judicio. 

EPISTOLA 

ANASTASII    AUGCSTI    AD    HORMISDAM    PONTIFICEM. 


Concilium  Heraclese  ad  componendas  in  Scythia  de 
fideortas  qusestiones  esse  congregandum,  ipsumque 
j.onti/icem,  ut  adillud  accedat,  precatur. 

Anastasius  Augustus  Ilormisdce  papee. 

Omnibus  negotiis  divince  res  preeponendce  sunt  : 
Deo  elenim  omnipolente,  propitio,  rempublicam  et 
conservandam  et  meliorandam  esse  confidimns.  Qnia 
igitur  dubitationes  qua?dam  de  orthodoxa   religione 


INDICULUS 

QUI  DATUS  EST  ENNODIO  ET  FORTUNATO  EPISCOPIS,  VE- 
NANTIO  PRESBYTERO,  VITALl  DIACO.NO,  ET  HILARO 
NOTARIO,  LEGATIS  APOSTOLIC^  SEDIS  CONSTANTINO- 
POLIM,    AB    HORMISDA    PAPA. 

Cum  Dei  adjutorio  et  orationibus  apostolorum  ve- 
nientes  in  partes  ^GrEeciarum,  si  episcopi  voluerint 
occurrere,  in  qua  deceteos  veneratione  suscipite.  Et 
si  voluerint  secessionem  parare,  nolite  speruere,  ne 
judicetur  a  laicis  nullam  vos  cum  illis  velle  habere 
concordiam.  Si  vero  vos  ad  couvivium  rogare  volue- 
rint,  blanda  excusatione  eos  declinate,  dicenles  : 
Orate,  ut  primura  mysticam  illam  mensam  merea- 
mur  habere  comraunem,  et  tunc  erit  nobis  ista  jucun- 


in  Scythiee  partibus  videntnr  esse  commota?,  id  spe-  d  dior.  Victualia  vero  et   quce  alia   offerre  voluerint, 


oaliier  clementice  nostrce  placuif,  nt  \enerabiis  sy- 
nodus  in  Heracleotana  civitate  provincice  Europee 
celebretur,  quatenus  concordantibus  animis,  et  omni 
veritate  discussa  vera  fides  nostra  omni  orbi  terra- 
rura  manifestius  innotescat,  ut  deinceps  nulla  possit 
esse  dubitatio,  vel  discordia.  Quapropter  sanctitas 
tua  cum  quibus  sibi  placuerit  revercndissimis  episco- 
pis,  quod  de  Ecclesiis  sub  sui  sacerdotii  cura  con- 
stitutis  idoneos  et  instructos   erga  orthodoxam   reli- 

a  Quatuor  legatos  in  sequentis  indiculi  iuscriptione 
nominatos  misit,  non  ad  concilium  celebrandum, 
sed  tantum  ad  explorandum  qua  mtentione  synodum 
fieri  postulasset;  an  tidem  catholicam,  pruut  promi- 
Serat,  proliteri,  epistolam  sancti  Leonis  recipere,  et 
heereticos  analhematizare  paratus  esset;  ne    scilicet 


excepta  tamen  subvectione,  si  causa  poposcit,  nolite 
suscipere  :  sed  taliter  excusate,  nihil  deesse  dicen- 
tes,  sperantes  etiam  ut  animos  suos  vobis  accommo- 
dent,  ubi  sunt  dona  et  divitice,  et  caritas  et  unitas, 
et  quidquid  ad  gaudium  religiosum  certum  est  perti- 
nere. 

Cum  ista  ordinatione,  Deo  propitio,  Constantino- 
polim  pervenientes,  ibi  secedite,  ubi  ordinaverit 
clementissimus  imperator :  et  antequam  ipsum  videa- 

majestas  sedis  apostolicee  eluderetur  ab  ipso,  dum 
nou  ad  fidem  catholicam  stabiliendam,  sed  ad  regnum 
conlirmandum,  Vitalianumque  avertendum  pontificia 
auctoritale  abuteretur.  Quonam  modo  apud  impera- 
torem  se  gerere  deberent,  sequens  indiculus  et  com- 
monitonum  refert.  Sev.  Binius. 


375 


HORMISDjE  PAP.E 


376 


tis,  nulli   detis    ad   vos  veniendi  licentiam,    prseter  A  spondete   :    Ut  synodus  Chalcedonensis   et    epistolae 


quos  pietas  ejus  miserit.  Postea  tamen  quam  princi- 
pem  videritis,  si  qui  orthodoxi  et  nostrae  communio- 
nis,  aut  zelumhabentes  unitatis  vos  videre  voluerint, 
eos  sub  omni  cautela  suscipite ;  per  quos  forte  et 
quid  agitur  deprehendere  poteritis.  Praesentati  itaque 
imperatori  litteras  porrigite  cum  tali  allocutione  : 
Salutat  vos  pater  vester ;  Deum  quotidie  rogans,  et 
intercessionibus  sanctorum  apostolorum  Petri  et 
Pauli  vestrum  regnum  coinmendans,  ut  Deus,  qui 
vobis  tale  desiderium  dedit,  ut  pro  causa  Ecclesiae 
mittitetconsulere  beatitudinem  ipsius  eligeretis,  ipse 
et  perfectionem  tribuat  voluntatis. 

Et  si  voluerit,    antequam  chartas  suscipiat,   ordi- 
nem  legationis  agnoscere,  his  verbis  utimini :  Jubele 
scripta  suscipere.  Si  dixerit  :  Quid    habent  chartee? 
Respondete  :  Salutes  ad  pietatem  vestram  continent, 
et  Deo  gratias  agunt,   quod  vos  soilicitos  de  unitate 
cognoscunt  Ecclesiae  :  legite,  et  agnoscetis.  Et  nul- 
lius  causae  mentionem    penitus    faciatis,  nisi  prius 
acceptoe  litterae  relegantur.  Et  post  susceptas  litteras 
et  relectas,  adjicite  :  Nam  et  ad  Vitalianum  famulum 
vestrum   misit  litteras   qui  accepta  a  pietale  vestra 
(sicut  ipse  scripsit)  licentia,  suos  ad  patrem  vestrum 
sanctum  papam  homines  destinavit.  Sed  quia  justum 
erat  ut  prius  ad  clementiam  vestram  dirigeret,   hoc 
fecit,    ut  vobis   jubentibus   atque    ordinantibus,    ad 
eum  scripta,  quae  detulimus,  Deo  propitio  perferamus. 
Si  imperator  petierit   epistolas  a  nobis  ad  Vitalia- 
num  directas,  sic  respondendum  est :  Non  hoc  nobis 
paler  vester  sanctus  papa  praecepit  :    nec  sine  jus- 
sione  illius  aliquid  possumus  facere.  Tameu  ut  scia- 
tis  simplicitatem  litterarum,  quia  nihil  aliud  habent 
nisi  preces  ad  pietatem  vestram  directas,  ut  aecom- 
modetis  animum  vestrum  pro  unitate  Ecclesiae  ;  jun- 
gite  nobiscum   personam,   qua   praesente    traditae   a 
nobis   litterae  relegantur.   Si  vero  dixerit  imperator 
eas  se  debere  legere,    respondebitis  :  jam  vos  sug- 
gessisse,  jussum  non  fuisse  a  sancto  papa.    Si  dixe- 
rit  :  Hoc  tanturn  est  quod  in  litteris  continetur  :  pos- 
sunt  enim  et  mandatis  alia  nuntiari.  Tunc  responde- 
bitis  :  Absit  a  conscientia  nostra  :  Nobis  non  est  con- 
suetudo  :   Nos  pro  Dei  causa  venimus,    et  in  Deum 
commissuri  sumus?  Simplex  est  sancti  papae  egatio, 
et  omnibus   nota  ipsa  ejus  petitio,   ipsae  preces  :  ut 
constituta  Patrum  non  corrumpantur  :  ut  heeretici  de 
Ecclesiis    removeantur  :  praeter  ista,   legatio  nostra 
nihil  continet. 

Sidixerit:  Inde  etad  synodum  invitavi  sauctum  pa- 
pam,  ut  si  quid  est  ambiguum,  tollatur  de  medio. 
Respondendum  est  :  Agimus  Deo  gratias,  et  petitioni 
(al.  pietati)  vestree,  quia  hunc  vos  aifectum  et  ani- 
mum  habere  cognoscimus,  ut  ea  qua?  a  Patribus  con- 
stituta  sunt  generalitas  servet  :  quia  tunc  vera  et 
sancta  unitas  potest  esse  inter  Ecclesias  Christi,  si 
Deo  adjuvanle,  hoc  quod  praedecessores  vestri  Mar- 
cianus  et  Leo  custodieru;it,  elegeritis  esse  servan- 
dum.  Si  ille  dixerit  :  Quae  sunt  ista  quee  dicitis?  Re- 


sancti  Leonis  papae  quae  scriptae  sunt  contra  haereti- 
cos  Nestorium  et  Eutychetem  et  Dioscorum,  nullate- 
nus  corrumpantur.  Si  dixerit:  Nos  synodum  Chal- 
cedonensem  et  epistolaspapae  Leonis  et  recepimus  et 
tenemus.  Yos  mox  gratias  agite,  et  pectus  ejus  oscu- 
lamini,  dicentes  :  Modo  cognovimus  Deum  esse 
vobis  propitium,  quando  facere  talia  festinatis  :  quia 
ista  est  fides  catholica,  ista  est  quam  praedicaverunt 
apostoli,  sine  qua  nullus  potest  esse  orthodoxus: 
istam  debet  sacerdotum  generalitas  tenere,  et  praedi- 
cando  servare. 

Si  dixerit  :  Orthodoxi  sunt  episcopi  :  de  constitutis 
Patrum  non  recedunt.  Respondebitis  :  Ergo  si  con- 
stituta  Patrum  servantur,  et  in  nullo  corrumpitur 
D  quod  in  sancta  Chalcedonensi  synodo  tirmatum  est ; 
quae  causa  est,  tantum  inter  Ecclesias  partium  ista- 
rum  esse  discordiae?  Vel  quae  causa  facit,  in  uno 
Orientis  episcopos  nonconsentire?  Si  dixerit  :  Quieti 
erant  episcopi,  nulia  inter  ipsos  discordia  versaba- 
tur  :  preedecessor  sancti  papae  animos  eorum  missis 
litteris  excitavit,  et  ad  confusionem  excitandam  per- 
duxit.  Respondendum  :  Litteras  quas  sanctae  memo- 
riae  Symmachus  destinavit,  prae  manibus  habemus. 
Si  extra  heec  quee  pietas  vestra  dixit,  hoc  est,  Chal- 
cedonense  concilium  sequor,  epistolas  papae  Leoni- 
admitto,  aliud  nequidquam  continent  nisiexhortatio- 
nem  ut  ista  serventur;  quomodo  verum  est  quo  1 
per  ipsum  est  generata  confusio?  At  si  hoc  contine- 
P  tur  in  litteris,  quod  et  pater  vester  sperat,  et  pietas 
vestra  cousentit;  quid  llle  fecit?  quid  enim  in  eo 
videatur  esse  culpabile?  His  adjicite  preces  et  lacry- 
mas  :  rogantes  :  Domine  imperator,  considera ■  >■ 
Deum  :  ponite  ante  oculos  vestros  futurum  eju- 
judicium.  Sancti  Patres,  qjiista  constituerunt,  beati 
apostoli  tidem  secuti  sunt,  per  quam  aedificata  e-i 
Ecclesia  Christi. 

Si  imperator  dixerit  :  Quod  me  vullis  (a)  per 
locutionem  (prosecutionem,  per  solutionem)  facere, 
habete  :  Ecce  mihicommuuicate,  qui  synoduni  Cha!- 
cedonensem  recipio,  et  epistolas  papee  Leonis  am- 
plector  :  Nunc  communicate  mihi.  Respondendum 
est  :  Quo  ordine  pietas  vestra  communicari  sibi  de- 
siderat?  Nec  nos  praedicantem  ista  pietatem  vestram 
vitamus,  quod  scimus  Deum  timere,  et  gaudemus 
quia  gratum  vobis  est  Patrum  coustituta  servare. 
Fiducialiter  ergo  rogamus,  ut  per  vos  in  unitatem 
reverlatur  Ecclesia.  Sciaut  omnes  episcopi  volunta- 
tem  vestram,  et  quia  synodum  Chalcedonensem  et 
epistolas  papae  Leonis  servatis,  vel  apostolica  consli- 
tuta.  Si  dixerit  :  Quo  ordine  facientla  sunt  ha?c  osten- 
dere  oportere  :  Iterum  prcces  adhibete  cum  hnmi:i- 
tute,  dicentes  :  Pater  vester  scripsit  episcopis  gene- 
raliter.  Jungite  his  litteris  sacras  vestras,  signili- 
cantes  hoc  vos  vindicare  (indicare  vel  judicare)  quod 
sedes  apostolica  prcedicat  :  et  tunc  qui  sunt  ortho- 
doxi,  de  unitate  sedis  apostolica?  minime  separentur, 
et  qui  his  sunt  coutrarii   cognoscantur.  Quibus  ordi- 


ll 


(o)  Edit.  Rom.,  persequulionem  facere  ab  eo? 


37" 


EPISTOL/E  ET  DECRETA. 


378 


natis,  paratus  est  pater  vester  etiam,  si  opus   fuerit,  A 
suam  accomraodare  prsesentiam,  et   quidquid    expe- 
dit,  servatis  Patrum    constitutis,  pro  integritate   Ec- 
clesiae  non  negare. 

Sidixerit  imperator  :  Hene  ista,  suscipile  interim 
nostroe  civitati.s  episcopum.  lterum  preces  jungite, 
liumiliter  dicentes  :  Domine  imperator,  pacem  veui- 
mus  cura  Dei  adjutorio,  vobis  adniteutihus  et  prae- 
stantibus,  facere,  et  contentionem  (intentionem) 
sopire  in  civitate  vestra.  De  duabus  est  personis  in- 
teutio  :  ista  causa  proprium  cursum  babet  :  Genera- 
litas  episcoporum  prius  ordinetur  :  iiat  una  commu- 
nio  catbolica :  et  sequenti  locode  istis,  vel  si  qui 
sunt  alii  extra  Ecclesias  suas,  lunc  diligentius  jpotest 
causa  coguosci.  Si  dixerit  imperator  :  De  Macedo-  ■> 
nio  dicitis  :  intelligo  subtilitatem  vestrara  :  haereticus 
est  :  nulla  ratione  revocari  potest.  Respondetis  : 
Nos,  doraine  imperator,  nullum  personaliter  indica- 
raus.  Et  si  pietas  veslra  consideret,  magis  pro  ani- 
ma  vestra  et  opinione  loquimur,  ut  sit  discussio, 
et  si  haereticus  est,  judicio  cognoscatur,  ut  non 
sub  opiuione  orlhodoxi  injuste  dicatur  oppressus. 

Si  dixeritimperator  :  Quid  vultis?  modo  dicite  de 
synodo  Chalcedonensi,  dicetis  et  de  epistolis  papee 
Leouis:  Ecce  qui  ille  est  istius  civitatis  episcopus  ad 
ista  consentit.  Respondendum  est  :  Si  ita  custodit, 
in  examinatione  causa?eum  juvare  plus  poterunt :  et 
quia  servo  vestro  Vitaliano  magistro  militura  talem 
dedistis  licentiam,  ut  si  speraret  a  beatissimo  papa, 
ut  pro  causis  talibus  apud  eum  discussione  causas  his  ^ 
personis,  quibus  de  locopotest  esse  intentio,  iutegra 
uuiversa  serventur.  kSi  imperator  dixerit  :  Sine  epi- 
scopo  debet  esse  civitas  mea  ?  Hoc  vobis  placet,  ut 
ubi  ego  maneo,  episcopus  non  sit  ?  Respondendum  : 
Prcediximus  duarum  personarum  intentionem  esse 
in  ista  civitate.  Quod  ad  canones  pertinet,  jam  ante 
suggessimus  :  canones  solvere,  irreligionem  com- 
mittere  est.  Multa  sunt  remedia,  multa  inventa,  per 
qute  pietas  vestra  sine  communione  esse  non  possit, 
et  integra  judiciorum  forma  servetur.  Si  dixerit : 
Quae  sunt  ista  reraedia?  Respondetis  :  Non  a  nobis 
noviter  inveuta  :  Su^pensa  causa  de  aliis  episcopis, 
persona  quee  consentit  confessioni  pietatis  vestrae  et 
constitutis  sedis  apostolica>,  inlerim  usque  ad  even- 
tum  cognitionis,  teneat  locum  Constantinopolitani  rj 
sacerdotis,  si  cum  Dei  adjutorio  episcopi  voluerint 
se  accommodare  sedi  apostolicae.  Habetis  textum 
libelli  in  scriniis  Ecclesiae  editum,  juxta  quem  de- 
beant  profiteri. 

Si  tamen  contra  alios  episcopos  catholicos  fuerint 
datae  petitiones,  magnopere  coutra  illos,  qui|  sine 
verecuudia  Chalcedonensem  synodum  anathemati- 
zant,  et  epistolas  non  recipiunt  sancti  Leonis  papae, 
petitiones  suscipite,  causamtamen  in  sedis  apostolicae 
reservate  iiidicio  ;  ut  et  spem  de  audientia  detis,  et 
tamen  nobis  debita  reservetur  auctoritas.  Si  tamen 
imperator  serenissimus  totum  se  promiserit  e^se 
facturum,  tantum  ut  nostram  pnesentiam  accommo- 
demus,  modis  omnibus  priussacram  ipsius  perepisco- 
pos  et  per  (Ed.  Rom.  vel  per)  epistolam  vestram,   uno 


de  veslris  perferente  per  provincias,  unacum   perso- 
nis  quas  imperitor  deputaverit  destinate  :  ut  sic  ein  i 
scrvare   Chalcedouense    concilium    et    epistolaa   S 
Leonis  papee  omnibus  innotescat.  Qaibus  ita   proce- 

dcntibus,  ad  nos  in  Chrisli  signo,  ut  adveutum  procu  - 
remus,  scripta  dirigite. 

Preeterea  est  consuetudo  per  episcopum    Constan 
tinopolitanura  oranes  imperatori   episcopos   praeseo 

tari  :  si  hoc  illoruin  callidus  tractatus  inveneril, 
volentium  formam  tegationis  agnoscere,  ut  cum 
Tiraolheo,  qni  modo  vijetur  ConstantinopolitanaDi 
gubernare  Ecclesiam,  imperatorem  videatis  ;  sic  faci- 
te,  ut  si  ante  agnoveritis,  quam  a?d  imperatorem 
ingrediamini,  ista  disponi  per  aliquos,  necdum  prae- 
sentali,  dicite  :  Mandata  talia  nobis  dedit  et  prae- 
cepta  pater  pietatis  vestrae,  ut  sinc  aliquo  episcopo- 
rum  vestram  clementiam  videamus.  Ergo  agite,  do- 
nec  se  ab  hac  consuetudine  ipse  removerit. 

Quod  si  omnino  noluerit,  aut  si  captiose  contigerit 
ut  ante  imperatorem  inopinate  Timotheum  videatis, 
ita  suggerite  :  Praecipiat  pietas  vestra  nobis  dare  se- 
cretum,  utcausas  pro  quibus  missi  sumus,  expona- 
mns.  Si  dixerit :  Dicite,  ecce  ante  ipsum,  respondetis : 
Non  injuriam  facimus  :  sed  quod  ad  causas  pertinet, 
etiam  ipsias  continet  legatio  nostra  personam,  et 
suggestionibus  nostris  praesens  esse  non  potest.  Et 
nulla  ratioue  eo  praesentealiquid  allegetis,  sed  egres- 
so,  delegationis  textum  exerite.  Hactenus  indiculus, 
sive  quod  dicunt  commonitorium  :  sequuntur  post  eum 
assertiones  singutarum,  in  huncmodum. 
Capitula  singularumcausarum. 

Ut  synodus  Chalcedonensis  et  episiolae  S.  Leonis 
papae  serventur.  Utque  clementissimus  imperator 
consentiens  debeat  pietatis  suae  sacra  generalia  ad 
univeros  episcopos  destinare,  iu  quibus  significet 
praedicta  se  et  credere  et  vindicare. 

Consentientes  etiara  ''episcopi,  in  Ecclesia,  prae- 
sente  plebe  Christiana,  haec  prsedicare  '  debeant  : 
Amplecti  se  sanctam  tidein  Chalcedonensem,  et  epi- 
stolas  S.  Leonis  papae,  quas  scripsit  contra  haereticos 
Nestorium  etEutychetem  et  Dioscorum,  sed  et  con- 
tra  sequaces  eorum,  Timotheum  ./Elurum,  Petrum, 
vel  contra  eos  qui  in  ipsa  causa  tenentur  ohnoxii, 
simul  etiam  et  Acacium,  qui  quondam  Constantino- 
politana?  Ecclesiae  fuit  episcopus,  sed  et  Petrum  etiam 
Antiochenum  anathematizantes  cum  sociis  eorum. 
Haec  manu  propria,  praesentibus  electis  venerabilibus 
viris,  scribentes,  faciant  secundum  textum  libelli 
quem  per  notarium  nostrum  edidimus. 

In  exsilium  deportatosjpro  causa  ecclesiastica  ad 
audientiam  sedis  apostolicae  revocandos,  ut  judicium 
et  vera  examinatio  de  bis  possit  baberi  :  ita  ut  causa 
eorum  inquisitione  integre  reservetnr, 

Si  qui  vero  sacrae  sedi  apostolicae  communicantes, 
calholicau:  fidem  praedicantes  atque  sequentes  fugati 
sunt,  vel  in  exsilio  detinentur,  hos  justum  est  ante 
omnia  revocari. 

Praeterea  quae  legatis  inter  reliqua  injunximus,  ut 
si  contigerit  libellos  porrigi  adversus  episcopos  qui 
persecuti  sunt  catholicos,  de  his   judicinm   sedi  apo- 


379 


HORMISD.E  PAP.E 


380 


stolicae  reservatur,  ut   circa  eos  venerandorum   Pa-  A  connexione  substantiae  ;  et  si  in  utrisque  naturis  pro 


trura  possint  constituta  servari,  per  quae  aedificatio 
generalitati  proveniat. 

EPISTOLA  V. 

AD    ANASTASIUM    IMPERATOREM    AUGUSTUM. 

Novum  esse  Romanum  ponlificem  ab  imperatore  ad 
concilium  vocari,  setamen  iturum.  si  Chalcedonen- 
sis concilii  decretanon  revocentur  in  dubium. 

Hormisda  episcopus  Anastasio  Augusto. 

Bene  atque  utiliter  serenitas  vestra  curam  princi- 
palis  acuminis,  non  tantum  in  administrando  reipu- 
blicae  exercet  officio,  sed  melioribus  eam  nobilitat 
institutis,  et  per  curam  redintegrandae  unitatis  aucto- 
rem  venerandi  placat  imperii.  Certi  sunt  enim  de 
tutela  regnante,  si  ulla  iisdem  praesidentibus  Eccle- 
siae  castitas  importuna  diaboli  commixtione  macule- 
tur.  Unde  enim  potest  fieri,  ut  nitidas  pro  principi- 
busad  Deum  nostrum  preces  dirigat,  si  sit  letbaliter 
populus  perfidia  corruptus?  Nam  sicut  ante  bona 
omnia  est  perfecta  juxta  Deum  in  imperatoribus  sa- 
piontia,  ita  de  sacrario  mundorum  pectorum  pro  bis 
supplicatio  debet  et  fideli  animarum  ubertate  proce- 
dere.  Nulla  vobis,  sublimissime  domine,  triumpbo- 
rum  materia  poterit  esse  jucundior,  quam  de  subju- 
gatione  perfidise. 

Hoc  etiam  iiducialiter,  et  pro  commissi 'nobis 
officii  praerogativa  suggerimus  ;  quia  prope  est  ut 
suum  splendorem  aliena  patiatur  nube  fuscari,  qui 
cum  Deo  tribuente  amovere  possit,  in  subditis  tene- 


nostrae  redemptionis  dilectione  Cbristi  Jesu   Domini 

nostri    persona    una   est,    aediiicante    mysterio 

restitutione  mortem  subire  potuisset  naturae fra- 

gilitatem  ccelestis  imperii  valuerit  virtute  reparare. 
vel  ita  pro  unitate  personae  et  Dominus  majestati- 
crucitixus,  et  Filius  hominis  credatur  descendisse  dc 
ccelo.  Eutychetis  quoque  ignorantia  divinorum  bono- 
rum  omnium,  et  ipso  cum  sociis  detestando  jarn  no 
mine  abdicctur  bebetudo,  qui  Deum  et  Dominun! 
nostrum  Jesum  Cbristum  figuram  tantum  carnis  ba- 
buisse  testatus  est,  et  nostrae  veritatem  non  habuisse 
substantiae,  nesciens  de  quo  promissum  sit:  quia 
videbunt  persecutores  ejus  in  quem  pugnaverunt. 
g  Ita  enim  in  una  eademque  persona  persistit  utraque 
natura,  ut  Deus  atque  homo  unus  Dei  Filius  Jesu? 
Christus  fidelium  cordibus  apparet.  Quid  enim  qua- 
draginta  dierum  post  resurrectionem  Domini  cum 
hominibusconviventis  et  convescentis  egit  praesentia? 
Nisi  in  istis  negotiis  illorum,  qui  veritatem  carnis  ne- 
gaturi  erant,  seniorem  faceret  aetatem  curationis  esse 
quam  vulneris.  Sic  enim  dixit  ad  discipulos  :  Quid 
cogitatisin  cordibus  veslris"?  Palpate  et  videte  quia 
spirilus  carnem  et  ossa  non  habet,  sicut  me  videiis 
habere[Luc.  xxiv,  Joan.  xx).  Neque  fuisset  myste- 
rium,quod  ostiis  ad  eos  clausis  ingressus  est.  si  inte- 
gritatemhumani  corporis  non  habebat.  Possumns  ex 
hoc  dono  verbi  praecedentem  longius  proferre  sermo- 
nem  :  sed  satis  esse  credimus  per  Dominum  nostrum 
bras  manere  permittit  errorum.    Ergo  quia  mansue-  C  eruditae  clementiae  vestrae   strictis  supplicare   sugge- 


tudo  vestra  futuram  synodum  scriptis  sacratissimis 
indixit,  cui  nos  interesse  debere  iisdem  paginis  Deo, 
ut  credimus,  sibi  imperante  commouuit,  gaudemus, 
scientes  quoniam  directarum  mentium  est,  venerabi- 
lis  Ecclesiae  magistros  expetere.  Soli  enim  declinant 
examen  conscientiae,  ,  qui  vitae  sunt  non  continentis. 
Nam  et  feriato  ore  splendorem  bonae  voluntatisenun- 
tiat,  qui  per  apostolicam  immaculatamque  fidem  et 
per  competentes  praedicatores  aut  confirmari  se 
optat,  aut  corrigi.  Yerumtamen  licet  in  his  nullum 
saoculi  praecedentis  existat  exemplum,  neque  senioris 
facti  qualitas  aut  commissa  libris,  aut  memoriis  in- 
serta  teneatur  ;  nihil  ad  nos,  quibus  dulce  est  bene- 


stionibus,  sperantes  ut  laborem  curamque  pastoralis 
officii,  venerabilium  praedecessorum  vestrorum  Mar- 
ciani  et  Leonis  formam  secuti,  etiam  principali  po- 
tentiae  participatione  fulciatis.  Habebitis  Deo  propi- 
tio  spem  de  victoriis  non  jacentem,  si  pontificali 
contra  diaboli  subreptiones  congressione  pacifica  ad 
decertandum  instructionem  muuiatis.  Nunquam  in 
sanctarum  Ecclesiarum  memoria  Dioscori  participis 
Eutychetis,  Timothei  et  Petri,  parricidarum  com- 
memoratio  reviviscat  :  servetur  ab  omuibus  susci- 
piendae  Chalcedonetisis  syuodi,  Deoper  vos  operante, 
diftinilio.  Acacius  Petri  tenebrarum  filii  communione 
poliutus  habeat  participes,  quos  delegit  :    qui    etiam 


ficio  Dei,  pietate  vestra  invitante,    inchoare  meliora,  D  inter  suos  excessus,    nec    de    Petro    Antiocheno,    et 

complicibus  ejus  nitidum  se  esse  porpessus  est.  Ces- 
sent  maledicta  piissanctae  recordationis  papae  Leonis 
ingesta  dogmatibus,  quae  solos  quidem  illo  in  suis 
manente  puniunt  irrogantes.  ln  his  quae  praefati  su- 
mus,  sollicitudinem  vestri  advocamus  imperii  :  pote- 
rit  enim  pietas  vestra,  hoc  custodiens,  apices  et  sce- 
ptra  sua  post  multos  annos  ad  aliud  saeculum  possi- 
dere  translata.  Suscipite  precesnostra?  perEnnodium 
atque  Fortunatum  fratres  et  coepi?copos  nostros,  nec 
non  Venantium  presbyterum,  atque  Vitalem  diaco- 
num,  vel  Ililarum  notarium,  filios  nostros,  quorum 
apud  uos  fides  in  Dei  timore  studiumque  perclanut, 
pro  vestro  amore  transmissas,  et  placidam  vice  no- 
stra  supplicatiouibusconscientiam  accommodate.  Spe- 
ramus  enim,etde  Deo  habeutes  fiduciam,  pollicemur 


et  hoc  quod  non  accepimus  a  parentibus  tam  clari 
operisinstitutum  nobis  ipsisimponere  ;  quiatotumpro 
redintegratioue  fidei  et  Eclesiarum  pace  facere, 
libenter  amplectimur  :  si  tamen  majorum  nostrorum 
diffinitio,  et  sanctorum  Patrum  in  suis  radicibus 
inconcussa  permaneat  :  si  anathematizetur  Nestorius 
cumparticipibussuis,  qui  evacuansdivinae  sacramenta 
naturae,  beatam  virginem  Mariam  nudihominis  men- 
titur  esse  genitricem  ;  oblitus  angelicae  annuntiatio- 
nis,  per  quam  mundo  innotuit,  quia  quod  ex  ea 
nasceretur  vocandum  esset  sanctum,  Filius  Dei. 
Facessat  irapiorum  tam  contumeliosa  in  Deo  honori- 
ficentia  :  quoniam  sic  est  in  utero  virginis  operata 
divinitas,  ut  ex  ea  unitas  ibi  procederet  carnis,  ani- 
maequehumanae  ;  increata  quidem,  sed  non  confusa 


;<8I 


EPISTOL/E  ET  DECBETA. 


:js2 


studia,  quae  a  vobis  verae   religioni  impensa  fuerint,  A  tmpiissimos    Nestorium  atque   Eutycbetem    vitamus 

pariter  et  horremus.  Eorum  condemaaotes et  aoathe- 
matizantea  et  personas  et  dogmata,  detestabilihua 
sacrilegiis  comparanda,  qui  dispensationem  divinam 
ct  humaus  remedia  infirmitatis,  similiter  aut  aescire 
voluerunt,  aut  cognita  blasphemare.  Tale  igitur  cir<  a 
fidem  clementia*  noslrae  propositum  summus  Deus  ;>!> 
exordio  vitae  sensibus  nostrisimmisit  :  undeetimpc- 
rium  nostrum  credimus  custodiri.  Miramur  autem 
quamobrem  de  bealissinus  Patribus,  qui  in  Clialce- 
done  convenerunt,  aliqua  nobis  scribere  voluistis, 
dum  eaquse  abhisfuerant  conslituta  praedecessorum 
nostrorum  multiplicibus  decretis  conlirmata  mon- 
strantur.  Et  cum  nec  alia  s^modus  facta  fuerit,  pcr 
quam  quae  ab  illadisposita  sunt  redderentur  infirma, 
nec  lex  a  nobis  processerit,  cujus  novitate  statuta 
praefati  episcopalis  concilii  solverentur,  maxime  cum 
ipsa  synodus  dixerit  anathema  esse  debere,  quicun- 
que  aliam  fidem  quam  apud  Nicaeam  trecenti  decem 
et  octo  venerabiles  Patres  constituerunt  docere  vel 
immutare  voluerit,  ad  'hoc  etiam  eos,  quos  superius 
comprehendimus,  id  est  Nestorium  et  Eutychetem 
damnawrunt,  quos  nos  quoque  damnamus.  Nam  pro 
hac  causa  attestantur  nobis  etiam  divinae  litterse  ad 
Alexandriam,  non  semel,  sed  multoties  destinatae. 
Per  quas  objurgavimus,  cur  sibinon  arbitrentur  posse 
sufficere  directam  tidei  doctrinam,  recedentes  al> 
anathemate  Chalcedonensis  synodi  vel  veneranda' 
memoriae  Leonis  episcopi.  Unde  non  parvum  studium 


sine  retributioae  et  prsemio  non  futara.  Data  111  idus 
Augusti,  Florentio  V.  1).  consule. 
•  EPISTOLA 

ANASTASII   1MPERATORI8     AD     HOIUIIRDAM     PEH     LEGATOS 
SEDIS  APOSTOI.IC  i:    M  [SSA. 

Ca/holicam  fidem  profitetur:  Chalcedonensis  condlii 
decrcta  servanda  :  Acaciwn  ad  tollenda  scandala 
non  damnandum,  et  dcpace  cogitandum. 

Exemplum  sacree  AuasLasii  Augusti  Hormisdae  papae 
per  Eunodium  et  Fortunatum  episcopos,  Venanlium 
preshyterum,  Vitalem  diaconum  et  Ililarum  nota- 
rium. 

Gratias  omnipolenti  Deo  referimus,  quod  sanctitas 
vestra  disciplinis  coelestibus  instituta,  sicut  poposci- 
mus,  legatos  iidei,  Ennodium  et  Fortunatum  vcnera- 
biles  episcopos,  sed  etiam  viros  religiosos  Venantium 
presbyterum,  Vitalem  diaconum,  et  Hilarum  nota- 
rium,  quales  poscebat  causae  sublimitas,  destinavit ; 
qui  negotii  magnitudinem  implere  possent,  ecclesia- 
stici  luce  sermonis,  quique  operante  Deo  omnia 
subtiliter  requirentes  quae  ad  rectam  et  veram  Chri- 
stianorum  pertinent  lidem,  et  ipsi,  sicut  decuit,  de- 
clararunt,  et  a  nobis,  sicut  oportuit,  agnoverunt : 
quia  una  est  Ecclesia  Dei,  apostolicis  ubique  iirmata 
doctrinis.  Unde  quis  audeat  de  Domini  nostri  Jesu 
Christi  incarnatione  aliter  quam  habet  veritas  ipsa 
sentire,  nisi  ut  confiteatur  aequalem  et  consubstan- 
tialem   Patris    Filium,   salutis    nostrae    causa,    juxta 


B 


annuntiationemarchangeli,  in  utero  virginis,  carnem  C  aPU(I  nos»  et  intentio   in  praesenti  quoque  perdurat, 


ex  eadem  assumendo,  hominem  factum?  et  sicut  ait 
Apostolus,  in  servili  furma,  ut  crucem  pro  nobis 
carne  susciperet.  De  quo  beatus  Petrus  apostolus  Ju- 
daeis  dicit :  Vos  petistis  vobisdimitti  virum  homicidam, 
auctorem  verovitaeinterfecistis.  De  quo  etiam  legitur 
in  Paulo  apostolo  :  Factus  obediem  usque  ad  mortem, 
mortem  autem  crucis.  Confitemur  enim  quod  genitrix 
Dei  beata  virgo  Maria  in  vera  carne  etaniraa  rationa- 
bili  et  intelligibili  nobis  Deum  peperit  salvatorem, 
qnem  homousion  Deo  Patri  et  Spiritui  sancto,  ante 
sa^cula  eumdem  nobis  quoque  homousion,  propter 
peccata  nostra  in  fine  temporum  credimus  et  proba- 
mus  fuisse  progenitum,  sicut  propheta  David  dicit : 
De  ventre  matris  mcx  Deus  meus  es  tu   (Psal.,   xxi). 


quatenus  a  superfluo  anathemate  eosdem  possimus 
abstrahere,  et  sanctae  Ecclesiae  universali  conjungere. 
De  Cupitulo  vero  quod  solum  videtur  esse  residuum, 
nostra  voluntas  petitioni  vestrae  fortasse  propter  uni- 
tatem  Ecclesiarum  convenerat,  nisi  alia  venerabili- 
bus  Ecclesiis  ex  hoc  removeri  scandala  crederemus. 
Nunc  universa  quae  sint  facienda  perpendite,  quia 
grave  esse  clementia  nostra  judicat  de  Ecclesia  ve- 
nerabih  propter  mortuos  vivos  expelli,  nec  sine 
multa  effusione  humani  sanguinis  scimus  posse  ea 
quae  super  hoc  scribitis  ordinari :  omnia  tamen  a 
Deo  sperantes,  per  concilium  melius  agere  poteritis, 
quam  ab  his  hominibus,  qui  propter  erroressuos  pro- 
vincias  percurrentes,  inimicam   Evangeliis  sanctis  et 


Quce  tamen   ita.   sine    defectu  vel  confusione   nostri  D  Ecclesiis  volunt  esse  discordiam.  Ergo  ut  sit  placens 

supernae  majestati  Ecclesiarum  unitas,  providete: 
quia  quid  nobis  in  eis  quae  prsefati  sumus  obsistit, 
ignoramus,  si  bene  nos  arguit.  Per  omnia  tamen 
veluntatis  nostrae  puritatem  legatorum  nostrorum 
poteritis  narratione  cognoscere.   Petimus  autem    ut 


corporis  est  assumpta  nostra  substantia,  ut  in  cadem 
carne  Dei  Filius  mundum  examinaturus  adveniat, 
oculis  oninium  vulnerum  et  clavorum  indicia  reprae- 
.^sentans,  sicut  scriptum  est :  Et  videbunt  in  quempu- 
pujerunt    (Apoc.  i).  Cum  omnibus  etiam  orthodoxis 

a  Hapc  epistola  cnm  quibusdam  sequentibus  scripta 
est  ab  Anastasio  imperatore  anno  Domini  516,  quando 
edita  catholicae  lidei  professione  se  catholicum  esse 
simulavit,  ut  scilicet  hac  arte,  populi  favore  captato, 
metum  Viialiani  excuteret.  Addidit  reverentibus  sedis 
apostolicae  legatis  Theopompum  et  Severianum,  ho- 
iuines  laicos,  quibuscum  de  rebus  ecclesiasticis  age- 
retur.  Anastasium  his  litteris  catholicam  fidcm  vete- 
ratorie  et  per  summam  calliditatem  professum  esse, 
eademque  fallendi  arte  Chacedonense  concihum 
approbasse,  ex  his  quae  superius  de  ipso  scripta  ha- 


bentur,  et  quae  de  eodem  scribentur  infra  manifeste 
demonstratur.  Legati  quos  misit  fuerunt  alieni  a 
catholica  religione,  defensoresque  haeresis  Eutychia- 
nae ;  ideoque  praecipue  Romam  venerunt,  ut  (si  fieri 
potuisset)  ipsum  Hormisdam  ad  suas  ipsorum  partes 
adducerent.  Al  ubi  haec  adeo  inexspectata  Hormisda 
comperit,  legatos  re  infecta  ad  imperatorem  redire 
jussit;  jam  de  Anastasii  perfidia,  diu  piorum  verbo- 
rum  involucro  velata,  certior  factus.  ILec  constant 
infra  ex  epistola  Hormisdae  ad  Avitum.  Sev.  Binius. 


383 


HORMISDtE  PAPjE 


384 


pro  nobis  apostolatus  vester  orare  dignetur :  quod 
vos  libenti  animo  facere,  hac  poterimus  maxime 
ratione  cognoscere,  si  perfectam  nobis  unitatem 
Ecclesiarum  dignatus  fuerit  Ueus,  vobis  disponenti- 
bus,  condonare  :  illam  enim  vox  Dei  magnam  bene- 
dictionem  diligentibus  se  mandavit  atque  donavit, 
qua  declaravit :  Pacem  meam  do  vobis,  pacem  meam 
dimitto  vobis  (Joan.  xiv). 

EPISTOLA 

ANASTASII  IMPERATORIS  AD  HORMISDAM  PAPAM. 

Theopompum  et  Severianum  homines  laicos,  legatos 

ponti/ici  ad  sululationis  officium,  et  pacem  conci- 

liandam  mittit. 

Anastasius  Augustus  Hormisdse  papae  per  Tbeo- 
pompum  et  Severianum  viros  clarissimos. 

Omnia  quee  benignitas  conceperit  animorum,  dulci 
ambitu  et  festinatione  laudabili  propagantur  ;  nec  sibi 
requiem  putant  posse  praestari,  donec  ad  affectum 
saluberrimum  desiderala  perduxerint.  Et  tunc  quae- 
dam  ipsius  festinationis  lit  requies,  dum  contigerit 
spes  votorum.  Quod  in  preesenti  nos  certa  ratione 
pertulimus,  donec  coelestis  favor  et  nostrae  petitioni 
auditum,  et  vestrae  promissionis  serenum  donet  effe- 
ctum.  Ergo  quia  vel  maxima  itineris  longitudo,  et 
ultra  solitum  morem  biemalis  asperilas,  quod  opta- 
bamus,  nobis  fecit  incertum,  interim  intra  animos 
desiderata  compressimus,  beneiicia  divina  captantes, 
quae  bonae  exitus  rei  sua  interpositione  decidunt. 
Agnoscentes  igitur  quod  ejus  primam  nobis  gratiam 
condonavit,  ut  missa  ad  nos  legatio  ad  beatitudinem 
tuam  feliciter  remearet,  ad  secuudam  processimus, 
ut  dirigeretur  a  nobis  promissa  legatio,  per  quam  et 
commemoratio  fieret  eorum  quae  cum  sanctissimis 
viris  ionga  deliberatione  contulimus,  et  inde,  Deo 
auspice,  tam  nostne  petitionis,  quam  vestrae  gratiae, 
ad  integrum  lux  serena  resplendeat,  et  toti  orbi  gau- 
dia  exspectata  douentur.  Gommemoralionis  itaque 
loco,  et  salutatiouis  bonorem  reddendo,  Theopom- 
pum  virum  illustrem,  comitem  domesticorum,  agen- 
tem  sacri  nostri  palatii  scbolam,  iidelem  nobis  vel  pro 
suis  moribus,  vel  pro  ipsa  affectione  genitali  nostrae 
provinciae,  sed  et  Severiauum  virum  clarissimum 
comitem  sacri  nostri  consistorii  ad  vestram  direxi- 
mus  sanctitatem,  qui  ordinem  litterarum  propria  voce 
testantes,  ad  celeritatem  exspectata  provocent,  quae 
etiam  coelesti  misericordiae  credimus  placuisse.  Data 
xvii  cal.  Augustas  Constautinopoli,  Petro  viro  claris- 
simo  consule  (anno  DominiolG). 
EPISTOLA  VI. 

AD    ANASTASIUM    AUGUSTUM. 

Fraude  Anastasii  imperatoris nondum  detecta,  laudat 
ejus  studiumde  pace  consilianda,monetqueut  tandem 
damnatis  hseresibus  Ecclesix  unitas  sortiatur  effe- 
ctum. 

Hormisda  Anastasio  Augusto  per  Theopompum  et 
Severianum. 

Sollicitari  animum  tuum,  clementissime  imper*tor 
ambitiosa  aviditate  commemoras,  donec  speratae  uni- 
tatis  redintegratio  optata  contingat.  Bona  sunt  desi- 
dcria  salutis,   et  laudabilis   quae   se  hujusmodi   Deo 


I! 


A  commendat  intentio.  Prudentiae  siquidem  speciale 
documentum  est,  cumid  quod  sibi  utile  credit,  irapa- 
tienter  inquirit.  Nam  si  in  corporum  morbis  noxia 
est  tarda  curatio,  quanto  magis  in  salute  animae  gre- 
vius  est  ferendus  remediorum  fidelium  serior  appe- 
titus  ?  cum  moneamur  spiritualibus  institutis,  ne  qut:' 
prodesse  possunt  in  diem  posterum  differantur,  cla- 
mante  sapientissimo  Salomone  :  Ne  tardes  converti 
ad  Dominum,  et  ne  differas  de  die  in  diem  (Eccli.  v)  : 
quia  sicut  in  incerto  vitae  tempora,  ita  in  tuto  ani- 
mae  convenit  esse  remedia,  ut  intret  in  gaudium 
domini  sui,  quem  veniens  dominus  ea  quae  sibi  pla- 
cent  invenerit  operari.  Lnde  et  fateor  me  fuisse  mi- 
ratum,  cur  tandiu  legatio  promissa  tardaverit,  cum 
facienda  ista  sint,  ut  regna  ccelestia  rapiantur.  Ye- 
rumtaraeu  instinctus  ipse,  quem  mansuetudinis  ve- 
strae  declarat  alloquium,  spem  supernae  misericordiep 
pollicetur.  Desuper  est  enim  et  ipsum  velle  quod 
bonum  est.  Contido  autem  quoniam  qui  coepit  in 
vobis  opusbonum  perhciet  usque  in  hnem.  Ergo  viae 
cui  coepistis  insistite,  et  spretis  errantium  lubricis, 
nobiscum  supra  petram  solidam  lenete  vestigia.  Taii 
crevit  Ecclesia  sancta  consensu,  quod  his  verbis  apo- 
stolicorum  actuum  testatur  historia :  Mul/itndinis 
credentium  erat  cor  unum,  et  anima  una(Act.  iv)  Nam 
quemadmodum  connecti  poterunt  gratuT  vinculis, 
quorum  distant  corda  sententiis  ?  Fac,  domineimpe- 
rator,  effectum  rerum  tidem  probare  verborum.  >*on 
enim  sermonibus  cognoscuntur  hominum  corda,  sed 

C  effectibus.  Cum  et  Abrabam  pater  noster  non  nuda 
Deo  iide,  sed  opere  hdem  commendante  placuerit. 
Unde  vel  pro  dispensatione  mihi  credita,  vel  pietatis 
vestrae  circa  me  benignitate  perpensa,  domine  hli, 
hortor  et  supplico,  ut  studium  pacis,  quod  per  scri- 
pta  preefertis,  ad  componenda  nobiscum,  adjutore  Deo, 
ea  in  his,  quibus  laborant  Ecclesiee,  dirigati*,  quia 
secundum  prophetam:  Pax  multa  dilijeniibusnomen 
tuum,  et  non  est  illis  scandalum  (Psal.  cxvm).  Xon 
sunt  incognita  apud  mansuetudinem  vestram  quae 
nos  ab  ea,  quam  redintegrare  cupimus,  unitate  di- 
scernant.  Date  operam,  utlaudando  quae  prohtemini, 
compleantur  effectu.  Et  apostoli,  cujus  communio- 
nem  creditis  expetendam,  tolis  viribus  sequimini 
disciplinam.   In   totum   perdita  noxiorum   declinate 

D  contagin  ;  scientes  non  babere  cum  religiosis  impios 
portionem,  nec  ullum  tidei  cum  perhdia  es?e  consor- 
tium.  Consequensestut  qui  errorum  detestatur  princi- 
pes,  oderit  sectatores.  Exsecrabile  babeatur  in  flore, 
quod  damnatur  in  semine.  Olferte  hoc  munus  Deo, 
pro  vestris,  precor,  offerte  temporibus  :  jam  diu  hanc 
a  vobis  hostiam  pro  tantis  quae  vobis  cootulit  Chri- 
stus  beneticiis  exspectat.  Quid  opus  est  apud  illum 
preces  adhibere,  qui  supplicat?  Vos  senatni  urbis 
Romae,  ut  me  ad  pacem  hortaretur,  injungitis.  Ego 
non  solum  cum  his  ad  vos  supplicationis  verba  con- 
verto,  sed  vestigiis  ve^tris  pro  universali  advolvor 
Ecclesia.  Audite  me  pro  Christo  legatione  fungen- 
tem  :  non  patiamini  ab  improbis  canibus  Cbristi 
raembra  discerpi :   quee  insanabilia  videtis,  abscin- 


385 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


386 


dile,  et  qua?  aegra,  curate.  Cur  quae  sana  sunt  inva-  A 
liuis  conjuncta  quatiunLui?  Servato  ordinein  queni 
uuitas  lpsa  pradinit,  etpacem  mundo,  quam  poscitis, 
reddite.  Haec  et  sub  pru'senti  occasioue  deposco,  et 
rursuin  ac  *a'pius  supplicare  curabo,  sperans  iuipor- 
tunitatem  banc  ineam  et  Deo  esse  placituram,  etapud 
vos  quoque  per  assiduas  petitiones,  quouiam  id  nos 
Dominus  docuit,  vacuam  non  futuram.  Data  Roniaj 
anno  Domiui  i)16). 

EPISTOLA 

ANASTASII    AD     SENATOH     URlllS    ROM.E,     PER    JTIIEOPOMPUM 
ET   SEVERIANUM    VIROS  CLARISSIMOS. 


B 


Po/ilificem  et  regem  ad  paceni  hortandos. 

a  Imperator  Csesar  Flavius  Anastasius  pius,  felix, 
victor,  semper  augustus,  Cermanus  inclytus,  Fran- 
cicus  inclytus,  Sarmaticus  inclytus,  pater  patriae, 
proconsulibus,  consulibus,  praetoribus,  tribunis  ple- 
bis,  senatuique  suo  salutem  dicit. 

Si  vos  liberique  vestri  valetis,  bene  est  :  ego 
eiercitusque  meus  valemus.  Quotiens  utrisque 
publicis  rebus  prospera  voluntate  consulitur,  non 
solum  exbortatio,  sed  postulatio  quoque  creditur 
conveniens,  ut  duabus  in  unum  concurrentibus  cau- 
sis  animus  iucitatus,  quod  felix  et  bouum  partibus 
sit,  valeat  adipisci.  Si  etenim  Cbristus  Deus  et  Do- 
minus  noster,  et  per  mitissimam  voluntatem,  et 
quamdam  dispensationis  petitionem  nos  revocavitad 
se,  et  redemptos  proprio  sanguine  libertati  restituit,  C 
ut  salutem  mortalitati  praestaret,  non  videtur  absur- 
duin,  tam  apud  gloriosissimum  regem,  quam  apud 
beatissimum  paparu  almae  urbis  Romae,  patres  con- 
scriptos  imperiali  petitioni  conjunctos,  ea  sperare, 
quee  et  nobis  et  sibi  Deo  annuente  in  commune  pro- 
ficiant;  boc  est,  ne  fugitivorum  audiant  concinnatos 
sermones,  mendacio  solo  compositos,  sed  satisfa- 
ctione  suscepta,  quam  et  veritas  et  legatorum  qui 
directi  sunt  inquisitio  patefecit,  ad  desideratam  pa- 
cem  acceptabili  Deo  voluptate  concurrat.  Indubitatum 
siquidem  est  ex  longa  annorum  serie,  multam  par- 
tem  reipublicae  vestram  vindicare  coustantiam. 
Proinde  oportet  sanctissimum  coetum  vestrum  solerti 
studio  ac  provido  labore  contendere ;  tam  apud  ex- 
celsum  regem,  cui  regendi  vos  potestas  et  sollicitudo  D 
commissa  est,  quam  apud  venerabilem  papam,  cui 
intercedendi  apud  Deum  facultas  est  preestita,  ut  in 
ea  parte  animi  sui  bonitatem  dignentur  impendere, 
in  qua  utriusque  reipublicse  membrasperata  sanitate 
salventur.  Implebitis  enim  veterem  consuetudinem, 
et  nimis  consilio  vestro  notissimam,  si  ea  quBepubli- 
cse  utilitati  conveniunt,  tractando,  sperando,  postu- 
lando,  effectum  adipisci  Deo  auspice  feceritis.  Data 
Vcalendas  Augusti  (anno  Domini  516),  Chalcedone, 
Petro  viro  clarissimo  consule. 


a  In  editione  Rom.  epist.  Pontif.  Romanorum  hi 
tituli  ita  enuntiantur:/mpera/or  Csesar  Flavius  Ana- 
stasiuspontifex  inclytus,  Germanicusinclyius,  Alama- 


RESCRIPTI  M 

SENAIOS     URltlS    ROM^i      AD    ANASTASIOU     AOGOSTOH     PIB 
rHBOPOHPOH   ET  SEVERIANUM    VIHOS  CLARISSIMOS. 

Pontificem   scmper    pacis  fuisse  studiovum,    quam 
pendere  ab  Acacii  damnalione  futcnlur. 

Si  prima  semper  est,  imperator  invicte,  a  regeu- 
tibus  supplicium  spectata  devotio,  si  sola  gratia  do- 
minorum  conciliatur  obs"quio ;  indubitanter  agnosces 
sacros  jussionis  oracula  quanta  senatus  vestri  fuerint 
gratulatione  suscepla,  maxime  cum  ad  hos  et  auimus 
domini  noslri  invictissimi  regis  Tbeodorici  lilii  vestri 
mandatorum  veslrorum  obedientiam  praecipientis 
accederet,  et  sciamus  super  omnia  benelicia  vestra 
tunc  magis  nos  erigi,  cum  dignos  creditis,  quibus 
debeat  imperari.  Mox  igitur  sacrae  studio  jussionis 
implende,  beatissimum  papam  Hormisdam  credidi- 
mus  deprecandum  :  de  quo  parum  est  dicere,  quia 
vota  supplicautium  benignitate  praecessit;  sed  et 
nobiscum  suas  preces,  ut  quod  hortamini  iiat,  ad- 
junxit,  evangelicis  voluntatem  suam  testimoniis 
asserendo,  ostendens  mundum  supra  mullitudincm 
peccatorum  suorum  scandalis  plus  gravatum,  dum 
vox  sit  ista  dominica  :  Vse  mundo  a  scandalis  {Malth. 
xvui).  Et  idem,  oportere  homines  scandalizantium 
partes  membrorum  abscindere,  quam  ut  in  ignem, 
non  renuntiando  scandalis,  mittantur  aeternum.  Sed 
et  post  haec  diviuae  lectionis  exemplis,  quam  boni 
sint  fructus  pacis,  ostendit  cum  diceret :  Et  aposto- 
lum  Paulum  gratia  Dei  plenum,  nihil  tamen  quibus 
bene  cupiebat,  quod  optaret  melius,  invenisse;  nisi 
ut  pax  Dei,  quae  est  supra  omnem  excellentiam,  in 
eorum  sensibus  abundaret:  quodque  in  Evangelio 
Domini  sitvox  ista  dicentis  :  QuoniampacificifdiiDei 
vocabuntur  (Matth.  v)  :  et  iterum  ad  ipsum  Scriptu- 
rarum  omnium  revertendo  doctorem,  quantoipsa  vel 
fide,  qua  et  coelestia  regna  praesumimus,  a  peccato- 
rum  cruciatibus  credendo  salvamur,  caritas  sit  major, 
ostendit,  testimonium  tale  subjicieus  :  Spes,  fides, 
caritas,  major  autem  omnium  caritas  (I  Cor.  xm) :  id 
est  Spiritus,  gratiadonaute  divina,  caritatera  virtuti- 
bus  omnibus  exaltat.  Non  habentes  ergo,  si  et  pro- 
pter  pcenam  scandala  decliuamus,  et  pacem  propter 
pacis  bona  sectamur,  et  ad  caritatem  nos  qui  est 
caritas  Christus  hortatur;  quid  est  enim  quod  retinet 
catholico  ardore  festinos?  quid  est  quod  delinquentis 
Acacii  impedit  volentes  Cbristum  videre  persona? 
quid  est  quod  a  suo  liberi,  alieno  graventur  errore? 
Haec  cum  venerabilis  papae  latius  fuerint  expedita 
rescriptis  pro  nostrae  tamen  obsequio  credidimus 
devotionis  indenda,  ne  non  rogasse  putaramur  re- 
condendo  responsum,  quod  accepimus  deprecantes. 
Proinde,  piissime  imperator,  haec  suo  nomine  sena- 
tus  serenitatis  tuae  clementiae  provocatus  adjunxit, 
ut  qui  animo  quambenigno  in  utraque  republica 
concordanda  fuisti,  tam  esse  pio  in  Ecclesiae  redin- 
tegranda  unitate  noscaris.  Nam  ut  pax  illa  regnorum 
tantum  scitur  prodesse  subjectis,  sic  haec  religionis 

nicusinclytus,  Francicus  inclytus  Tribunic.  Pot.  XXV 
cos.  ni  pius,  felix.  victor,  ac  triumphator semper  augu- 
tus.pater  patrise,  consulibzis,  etc. 


387 


HORMISDjE  PAP.E 


388 


curn  popalo  suo  proflcit  imperanti.  Etenim  quis  non  A  a  vero  praesule  Romanae   Ecclesiae  Leone.   Rogo  au- 


haeresum  perfidarum  sequaces  plus  quam  ipsos  deli- 
quisse  putet  auctores?  Qui  nonpost  patibulum  crucis 
dividentes  iterum  Christi  membra  condLmnet?  Dti- 
nam  haec  jam  vobis  regnantibus  causa  ccepisset,  ut 
facilius  mala  reprimerentur  nascentia,  quam  prove- 
cta.    Nam  quis  ambigat   non   potuisse  ejus  existere, 


tem  plenius  atque  perfectius,  quae  servari  oportet, 
communete,  et  a  quibus  abstinere  debeam,  vestris 
custodibus  litteris  intimate  :  ut  si  fortassis  adhuc 
inexercitatus  ordini  deputor  lectionum,  seu  dixi, 
sive  egi  apostolicis  doctrinis  vestris  incongruum, 
vestris  imbutus  sermonibus  possim  haereticorum  ob- 


cujus  corrigi  temporibus  videret  errorem?  Per  Enno-      sistere    machinis.    Hoc    enim   faciente,   sanctissime, 

iirmiores  nostrae  sanctae  synodi  invenietis  episcopos, 
et  bonorum  actuum  clerumac  populum  conhrmabitis, 
tanquam  famiiiarem  vobis  reddentes  sanctam  Nico- 
politanorum  Lcelesiam.  Venerabilem  vero  diaconum 
Rutinum  ad  tam  necessariam  causam  directum,  pa- 
citice,  sicut  vos  decet,  rogati  suspicite;  et  iiiuciam 
tribuentes,  celerem  ejus  recursum  ad  nos  praestare 
dignemini,  portantem  spiritualia  atque  apostoli  a 
constituta.  Cunctam,  sanctissime,  omnem  in  Christo 
frateruitatem  vestrae  beatitudinis  ego  et  qui  mecum 
sunt  plurimum  salutamus  in  Domino. 

EPiSTOLA    VII. 

AD  JOANNEM    NICOPOLITANUSI    EPISCOPUM. 


dium  et  Fortunatum  episcopos,  a  Venantium  presby- 
terum,  Vitalem  diaconum  et  Hilarum  notarium. 
EPISTOLA 

3IVE    EXESIPLUM    RELATIONIS    IOANN1S    EPISCOPI    NICOPOLl- 
TANI,      PEK     aDFINOM 
MISDAM. 

Catholicam 


DIACONUM      EJUSDEM,      AD      HOR- 

fulem  profitelur  et,  quse  vitanda,  quxve 
servanda,  moneri  cupit.  " 

Domino  meo  per  cuncta  sanctissimo  ac  beatissimo 
patri  patrum,  comministro  ac  principi  episcoporum 
Hormisdae,  Joannes  in  Domino  salutem. 

Cura  mihi  exstitit  semper  nihil  amplius  quaerere, 
nisi  agere  propriam  et  familiarem  conversationem 
vacuam  sollicituJinis  et  anxietatis  mundanae  :  jsed 
quia  Dei  judicia  abyssus  multaest  (Psal.  xxxv),  sicut 
et  vestram  coguosco  docere  beatitudinem,  patre 
nostro  quondam  atque  archiepiscopo  Alcysone  a 
Christo  ad  supernas  mansiones  evocato,  ea  ratione 
qua  ipse  cognoscit,  qui  est  possibilium  dominus,  in 
me  sancta  synodus  bonorum  actuum,  ac  clerus  pas- 
torum  transtulit  sortem.  Ego  autem  cuncta  referens 


Commendat  illius  religionem  :  Xestorium  et  Eutychen 
damnandum,  et  quomodo  qui  ad  fidem  revertun- 
tur  recipiendi  iint,  per  indiculum  se  significaturum 
scribit. 

Hormisda  Joanni  episcopo  Nicopolitano  per  Rufinum 
diaconum. 

Gavisi  sumus  in  Domino  valde,  frater  carissime, 
acceptis  litteris  tuis,  in  quibus  te  proliteris  sacerdo- 


Deo,  qui  balbutientium  Hnguas  liberas  facit,  decen-  c  tium  Dei  gratia  suscepisse.  Haec  esi  liies  certa,  haec 


ter  ad  vestras  orationes  concurro ;   ut  juxta  consue- 

tudineni    apostolicae   sedis    vestrae,    quae   cunctarum 

Ecclesiarum  curam  habet,  et.Nicopolitanorum  habere 

dignemini,  secundum  antiquam  spiritualem   disposi- 

tionem  vestram.  Petenti  etenim  mihi   dari  spiritum 

ad  apertionem  oris,  sicut   docuit  Apostolus   (Ephes. 

vi),  atque  ipse  etiam  Dominus  praecepit,  mecum  pe- 

tite  horum  datorem,  et  cum  quaerente  pariter  quae- 

rite,  et  pulsantem  spirituali  manu    vestra   suscipite. 

Hoc  enim  vobis  facientibus,    potero,    sanctissime,   et 

accipere,  et  invenire,  et  aperiente  Chnsto  recta  per 

veibum  veritatis   incedere.    Quoniam    vero   quidam 

dissimulantes  nobiscum  credere,  atque  sectari  san- 

ctas    synodos    quae     Nicaeae,    Constantinopoli   atque 

Ejthesi  congregatae  sunt,  in  qua  principesexstiterunt 

sanctissimae  memoriae  episcopi  Ccelestinus  apostolicae 

sedis  vestrae,  et  Cyrillus  Alexandrinae ;  insuper  etiam 

quae   Chalcedone   adversus  Eulychetem  impium  con- 

gregata  est,  quaeoniDes  prtedictas  veritates  orthodoxa 

in  se  ratione  lhmavit.  Tainen  audent  nos  impugnare, 

tanquam  vinculum  concordiae  sine  ratione   vitantes. 

Votum  autem  mihi,  est  vestram  sequi  doctrinam  sicut 

inter  sanctos  praedecessor  meus  Alcyson   exstiterat, 

et  anathematizo  Dioscorum,  Timottieum  appellatione 

..Elurum    et  Petrum    horum    successorem ;   et   Petri 

communione  cumhis  permixtum  Acacium,  et  Petrum 

qui  Autiochenam  perturbavit    F.cclesiam,  sequens  in 

omnibus  synodicas  et  apostolicas  epistolas  scriplas 


D 


spes  sine  ambiguitate  secura,  quacreditur  totiusboni 
causa  in  superna  dispensatione  consistere.  Cujus  rei 
scientiam  babens,  frater  carissime,benehciorum  quae 
a  Deo  nostro  consecutus  es,  religioso  animo  gratiam 
cjniiuris;  licet  hoc  quoque  deeodem  demeniiae  fonte 
descendat,  ut  se  auctori  suo  humaua  submittat  hu- 
militas  Aitenim  :  Super qusm  requiescet spiritusmeus, 
nisi super humilem ,  ttquittum.ettrementemsermones 
meos  \Xum.  xi)?  In  his  ergo,  in  quibus  bujusmodi 
probaiis,  clarius  elucescet  aliis  etiam  virtutis  hujus 
futurum  exemplum;  quando  ad  hoc  etiam  Deo  insti- 
tueute  perductus  es,  ut  et  de  te  catholicorum  glorie- 
tur  Ecclesia.  Nam  sicut  divmis  testimoniis  eruditus, 
et  juxta  Apostulum  sacrarum  Litterarum  institutione 
formatus,  hoc  auspiciura  tiue  orJiuations  edidisti, 
ut  adversus  deviantes  cum  sedis  apostolicae  senten- 
tiis  conveni;.'-.  Neque  enim  remunerare  aliter  tanto- 
rum  henehciorum  poteras  largitorem,  nisi  adversus 
inimicos  ejus  evidentem  zelum  apostolice  confessio- 
nis  ostenderes. 

.N"tum  est  enim  eos  extra  religiosa  septa  consis- 
tere,  qui  et  ipsi  prolitentur  conscientiam  tidei  atque 
iiduciam,  sed  infructuosa  est  apud  eos,  quamviscum 
religiosis  congrua  sanctae  communionis  eequalitas, 
quiaprocul  dubio  qui  ea  quani  meruit  libertate  non 
utitur,  subjectum  se  iniquitatibus  conlitetur.  Quid 
gloriemur  his  quas  non  sequimur  disciplinis?  Falso 
appellat  magistrum,   qui  se  iustitutionibus  ejus  non 


a  In  edit.  Romana  est  Ililarianum. 


380 


EPISTOM-:  ET  DECRETA. 


390 


prub.it  esse  discipulum.   Sed  quia  nubis  nunc  umnia  A  quc  ex  nobis  in  reguante  fuere  (lonstanLinopoli  ;  cum 


in  confessione  similia,  et  libertatis  propriffi  resump- 
sistis  atleclum  ;  paternae  rursus  hffireditatis  cupientea 
esse  consortes,  amplectimini  gratiam  traditionis  an- 
tiqusn  ;  et  in  illius  inconvulsi  fundamenli  stabilitate 
persistite,  non  cum  temporibus  corda  mutantes  ;  in- 
constanlis  enim  mutabilitas  ista  solet  esse  propositi  : 
atque  ideo  bene  fundalis  oportet  inbcerere  ;  quando 
bujusmodi  studia  clementia  scit  fovere  divini,  ut 
tidei  vestroe  lirmilas  vobis  de  aliorum  salule  fructili- 
cet,  et  fervore  vestri  studii  aliorum  quoque  animus 
ad  resumptionem  bonorum  suorum  possit  acceudi ; 
quateuus  et  de  vobis  quoque  sanctus  apostolus  di- 
xisse  credatur  :  JEmulatioveslra  provocavit  plurimos 
(II  Cor.  ix).  Ergo  Nestorii  el  Eutyehetis  impietatibus 
juxta  synodalia  cunstituta  damnatis,  sectatores  quo- 
que  eorum  similiter  exsecrantes,  cum  exsultatione 
dicamus :  Exite  de  medio  eorum,  et  separamini,  et 
immundum  ne  letigeritis,  dicil  Dominus  {Levit.  xv). 
Quemadmodum  enim  quis  malarum  inventionum  de- 
testabitur  principes,  si  non  declinat  sequaces  ?  aut 
quemadmodum  odit  originem,  qui  non  exsecratur  et 
sobolem  ?  In  discipulis  praedicatur  fama  docentiura, 
et  donec  male  jactorum  serainum  radix  per  succe- 
dentes  culta  floruerit,  tandiu  auctorum  memoria  non 
peribit.  Addatur  perdito  Eutycheti  et  Acacius  disci- 
pulus  sub  communione  Petri,  oinniumque  damnato- 
rum  mixtus  errori :  quos  vestra  dilectio  litteris  suis, 
dum  tidem  suam  asserit,  evidenter  expressit.  Ad  in- 


B 


veslri  sanctissimi  vicani  Ennodias  et  Furtunatus 
episcopi,  Venantius  presbyter,  Vitalis  diaconus,  et 
Hilarus  notarius  degerent,  pietatis  agonem  BUSCeptum 
tenentes.  Nobiscum  autem  fuit,  inter  sanctos  factus, 
pater  atque  archiepiscopus  uoster  Alcyson,  qui  cum 
omni  prffiSUmptione  supplicibus  utens  hbellis,  apud 
vestrara  bealitudinem  diguus  effectus  est  apostolicae 
sedi  vestrffi  coramunicare  nobiscum.  Sed  quia  re- 
penle  qui  cunctorum  retinet  putestatera  hunc  ad  se 
evocavit ;  nos  irrefrenabili  iletu  detenti  pervenimus 
tamen  ad  patriam,  nullo  modo  errorem  propter 
Dei  gratiam  sustiueules,  sed  ubique  vestra  decreta 
seclantes. 

Flentibus  autem  nobis  atque  lamenlantibus  cum 
his  qui  nobiscum  relecti  suut  in  parcecia  commini- 
stris,  quis  possit  de  orthodoxis  recte  Cbristi  oves 
transigere  ;  qui  consolatur  humiles,  consolatus  est 
etiam  nos  per  vestras  orationes,  demonstrans  me- 
tropolitauaj  civitati  in  cunctis  sanctissimum  Joan- 
nem,  qui  a  pueritia  in  Ecclesia  sine  culpa  nutritus 
imo  laudabiliter  in  ea  degens  ;  ita  ut  neque  eum  in 
his  quisquam  temporibus  antecellat ;  zelo  autem  circa 
ortbodoxa,  juxta  apostolicas  admonitiones  vestras, 
nulli  omnino  cedens.  Hunc  ergo  Dei  providentia  or- 
dinavimus  proesulem  Nicopolitanurum  sanctissimffi 
Ecclesiae :  et  rogamus  ut  juxta  antiquam  consuetu- 
dinem  hunc  quoque  complectamini  paternis  visceri- 
busvestris,  nobisque  aut  ipsi,   Dei  gratia,  efficiamini 


structionem  vestroe    fidei  pleniorem,    quo  ordine    ad  q  arma  inexpugnabilia  cominonitiunibus  vestris  atque 


communionem  nostram  suscipi  deceat  revertenles, 
indiculum  subter  adjecimus,  sperantes  in  Deum  bo- 
norum  omniura  largitorera,  quod  laudabili  circa  fidein 
^estrae  devotionis  instantia,  non  solum  hoc  eorum 
qui  vobisvicinitate  junguntur  saluti  prosit,  sed  eorum 
quoque,  ad  quos  iidei  vestrae  et  religiosae  voluntatis 
velox  fama  pervenerit.  Rufinum  siquidem  diaconum, 
qui  nubis  litteras  vestras  obtulit,  iu  Christi  caritate 
suscepimus,  quem  apostolorum  orationibus  commen- 
dantes  cum  pace  remittimus,  hortantes  litteras,  a 
nobis  tam  ad  caritatem  tuam  quarn  ad  synudum  dire- 
ctas  populo  relegatis,  quod  et  nos  pro  lidei  vestroe 
commendatione  fecisse  cognosce.  Data  xvn  calendas 
Decembris,  Petro  v.  c.  consule. 

EPISTOLA  SYNODICA, 

SIVE  EXEMPLAR  RELATIOMS  SY.N0DI   EPIRI  VETERIS  AD 
HORMISDAM    PAPAM. 

ioannis  in  Nicopolitanum  episcopum  electi  postulant 
confirmalionem,  et  in  fide  calholica  instrui  cu- 
piunt. 

Domino  nostro  per  cuncta  sanctissimo  ac  beatis- 
simo  patri  patrum,  comministro  ac  principi  episco- 
porum  Hormisdae,  synodus  veteris  Epiri,  Joannes, 
Matthaeus,  Constantinus,  Cbristodorus  (Cbristopho- 
rus),  Hilarus,  Philippus,  Jnlianus  et  Chrysippus. 

Si  dignis  praemiis  uti  tentemus,  necesse  est  multis 
flelibus  horum  depromptiones  eflicere.  Plurimi  nam- 


I) 


doctrinis :  et  deprecantibus  nobis  inclinetis  aurem, 
et  pietatem  concordiae  reperiatis,  juxta  inspiratam 
vobis  divinitus  aposlolicam  providentiam,  ut  in  pace, 
quae  est  ei  amabilis,  cunctae  sanctissimae  Ecclesiae 
cooptatse  immarcescibilem  vobis  coronam  nectentes, 
in  omni  pietate  atque  humilitate  comprehendatur  in 
Christo.  Veuerabilem  voro  diaconum  Rufinura,  pro- 
pter  hanc  tam  necessariam  causam  directum,  liben- 
ter  rogati  respicite,  et  ad  nos  sub  velocitate  re- 
mittite  portantem  doctrinas  vestras  apostolicas.  Et 
alia  manu  :  Incolumem  me  ora,  sanctissime  pater 
patrum. 

a  Ego  Joannes  episcopus  rursus  retuli :  Incolumem 
me  ora  in  Domino,  sanctissime  ac  beatissime  pater 
patrum. 

Ego  Matthoeus  episcopus  Butroti  retuli. 

Ego  Constautiuus  episcopus  Ilacnanopoleos  (Ha- 
drianopoleos)  retuli :  Incolumem  in  Domiuo  me  ora, 
sanctissime  ac  beatissime  pater  patrum. 

Ego  Christodorus  (Christophorus)  episcopus  An- 
chiasmi  retuli. 

Ego  Hilarius  episcopus  Photices  retuli. 
Ego  Philippus  episcopus  Phoenices  retuli. 
Ego  Julianus  episcopus  Dodones  retuli. 
Ego  Chrysippus  episcopus  Congrae  retuli. 


a  Eadem  hic  nomina  sedium  atque    in  epistola    59,  3  part.  Concil.  Chalced.,   unde   nonnulla  emendavi- 
mus.  Hardcinus. 


30) 


HOR.MiSDiE  PAP.E 


392 


EPISTOLA  VIII. 

AD    SYNODUM    EPIRI    YETERIS. 

Eutycheiis errorum sectatores  damnat :  episcoposEpiri 
veteris,  utnominatim hasreiicos anathematizeut,  hor- 
talur. 

Hormisda  synodo  Epiri  veteris. 

Benedictus  Deus  Ecclesiae  suee  metnbra  consocians. 
Benedictus  Deus,  qui  maligno  instigante  divisos,  sub 
eadem  qua  olim  fuerunt,  facit  soliditate  conjunctos. 
Etsi  enim  diu  perdicis  modo  vociferavit  inimicus,  et 
eos  quos  non  genuit,  sicut  asseruit  propbeta,  colle- 
git  :  tamen  abyssina  ambiguitate  desolabitur.  Neque 
enim  oves  dominicae  sequuntur  alienum,  aut  alterius 
vocem  pastoris    exaudiunt.  Unde    nec  vos  ad  salutis 


A  sit  utrumque  sententia,  borum  rlterum  si  quis  se- 
quatur  et  diligat,  dicat  aliquis  quemadmodum  se 
ea  sententia,  quae  designatos  damnavit,  excipiat ; 
cum  eos,  quos  trausgressionis  aut  impietatis  con- 
nectit  aequalitas,  sine  dubio  unum  quoque  vinculum 
damnationis  astringat.  Timotheus  et  Petrus  borum 
sequaces,  bominesmente  corrupti,  et  pestis  quaedam 
nominis  detestanda  catbolici,  quorum  communionem 
in  Petro  complexus  Acacius,  similiter  (al.  similem. 
Harii.)  quoque  meruit  subire  sententiam,  quitantum 
malum  quasi  parvi  aestimans,  et  propositum  nun- 
quam  ad  meliora  convertens,  ne  ab  illis  quidem  se 
quae  in  Antiocbia  detestamur  abstinuit ;  ibi  quoque 
transgressori  Petro  communione  connexus  in  Apa- 
meam    nibilominus     bostiliter    versatus ,    Ecclesiam 


iter  rediisse  miramur,  cum  tarditatem  magis  in  hac       Tyriam  quoque  non  ea  qua  decuit  integritate  dispo- 

redintegratione  culpemus.    Debemus,    carissimi  fra- 

tres,  domesticis  uti  ad  hanc  quam  quaerimus  stabili- 

tatem  documentis  ;  siquidem   tunc  Timotheus  Cher- 

sonensis  gravis  cum   disceret,   gravior   cum  doceret. 

Nam    Dioscori    sectator,  et    idem    Petri  nihilominus 

institutor,   adversus  beatae    recordationis  Proterium 

saevitiam  suae    temeritatis    exeruit,    et  totius    finem 

crudelitatis  excessit,  religiosi    viri  caedem  inter  ipsa 

operatus  altaria,  vix  faucibus  suis  ab  illo  pio   cruore 

suspensis.    Tunc    excitata    universalis     Ecclesia,    in 

odium  parricidae,  auctorem  facinoris  tanti  non  solum 

communione,   verum    etiam  ipso  quoque  Christiano 

nomine   spoliavit,  et  omnium   mentes  nova  quadam 


nens.  Propter  quae,  dilectissimi  fratres,  ab  eorum 
innodatioue  solventes,  velut  religionem  quamdam 
pestiferam  relinqueutes,  servemus  apostolicam  dis- 
cipliuam,  saluti  nostrae  omni  diligentia  et  solli- 
citudiue  providentes,  ea  cura  nefandi  Neslorii  decli- 
nemus  errores,  qua  Eutychetis  impia  inventa  perse- 
quitnur. 

Maxime  enim  nunc  religiosa  fidei  dogmata  diverso 
incursu  horum  qui  praedicti  sunt  incursantur  insi- 
diis,  scelestis  pro  ratione  temporis  sua  argumenta 
nectantibus,  quomodo  possint  innocentium  viis  trau- 
deni  suae  impietatis  inserere.  Atque  ideo  sicut  docti 
numularii,  et  prudenter   instructi,    ab    improbaudis 


admiratione  stupuerunt  tantae   praesumptionis  auda-  q  laudanda    separantes,    talenti    vobis  crediti  poteritis 

ciam.  Tunc  beatus  Eugenius  parceciae  vestrae  obtinens 

principatum,  cum   subjecta  sibi  sancta  synodo,  ze- 

lum  quemdam,   quali    lide   esse,    Deo  commendatus 

ostendit.  Cujus  rei  memoriam  non  solurn  non  potest 

tempus  abscondere,    verum   etiam  de    die    in    diem 

magna   apud    orthodoxos  fama    multiplicat.  Horum 

studia  sic  probata  negligere,  etsententias  non  amare 

idem  est  in  ipsa  Domini  nostri   confessione    delin- 

qnere.  Et  nobis  quidem   nunc  post   professionem  ac 

litteras  vestras,  omnia  iidei  dogmata,  Deo  suos  con- 

jungente,  similia  orandum  est,  ut  in  en  voluntas  ve- 

stra,  qua  nostros  animos  relevavit,   confessione  per- 

maneat.  Sed  opus  est  citra  respectum  timoris  insec- 

tari  eorum  rabiem  qui  lide  diversa  nituntur.   Quanto 

enim  intidelium    error  exaestuat,  tanto   magis  se,    si 

resistat,    securitas    nostra  commendat.    Neque  enim 

haec  sunt  per  patientiam  negligenda;  quando  malum 

hoc  vitio  pravaeconsuetudinis  animatum  apud  plures 

sub  quodam  colore  legis  inolevit,  dum  aut  prava  stu- 

dia  in  unum  congruunt,  aut  recta  se  subtrahunt.  Nam 

ut  eam  quae  imtninet  rem  loquamur,  Eutyches  ut  ne- 

fandae  haeresis  inventor    excludttur    etiam    ab  his  a 

quibus  ejus  dogmata  dtliguntur,   apud  eos   ipsos  ita 

exosus    atque  fugiendus,  ut   nominis   quoque  ipsius 

oderint  mentionem.  Sed  perversi  religiosarum  insti- 

tutionum  ministri,   quem    sicut    verum    detestantur 

haereticum,  hunc  alia  via  tanquam  verum  amplexan- 

tur  orthodoxum.  Siquidem   in  sancta  Chalcedonensi 

synodo  Dioscorus  eadem  sentiens  pari  ratione  dam- 

natus  est :  et  cum  unapersecuta(al.p/-ayecufa.  Hard.) 


I) 


multiplicare  substantiam.  Haec,  dilectissimi  fratres, 
scripsimus  plenae  caritatis  impulsu,  quia  spem  fidei 
vestrae  primum  Dei  dono,  deinde  et  fratris  nostri 
Joannis,  qui  vobis  praesidet,  professione  praesumpsi- 
mus  ;  qua  nominatim  omnes,  quos  apostolica  ac  ge- 
neralis  catholicorumcondemnat  Ecclesia,  exsecrabiles 
sibi  esse  declaravit ;  quos  vos  quoque  in  litteris  ve- 
stris  oportuit  evidenterexprimere,  nec  arbitrari  posse 
sufticere  sibi,  tantis  pra±sertim  insidiis  callidorum, 
quos  viritim  et  singulos  insectari  convenit,  atque 
damnare,  sub  quadam  eos  geuerali  damnatione  con- 
cludere.  Diligentem  quaerunt  vulnera  anttqua  medi- 
cinam;  nec  abundans  esse  creditur  quidquid  pro  in- 
tegritate  fidei  et  stabilitate  religionis  adhibetur.  Unde 
libellum  cum  litteris  misimus,  cui  vos  subscriptiones 
proprias  inserite,  ut  fides  vestra,  quam  directa  per 
Ruiinum  disconum  scripta  testantur.  apud  nos  tiat 
hiijus  quoque  repetitionis  adjectione  manifestior. 
Dat.  xtii  cal.  Dec.  (anno  Domini  316)  Petro  v.  c. 
consule. 

EPISTOLA  IX. 

AD    JOANNEM    N  ICOPOLIT  A  N  l"  M    EPISCOPLM. 

Citm  per  litteras  Epiri  veteris  episcopi  nominatim  hx- 
reticcsnon  damnassent  ,millitu.r  libeilus,  cuidebeant 
subscribere. 

Hormisda  Joanni  episcopo   Nicopolitano  per   Pu- 
lionem. 

Litterarum  quas  direxisti  series,    et  exposiiio  tuu> 
lidei  conveuiens   sedis   apostolicie  judiciis,    nostros 


393 


KPISTOL/E  FT  DECRETA. 


3!ii 


animos  relcvavit.  Tot  incitati  gaudiis  contcnti    non  A  tiontes  sedi  apostolico?,    eorom    nomina  intcr   sacra 


fuimas,  nisi  pcr  Pulionem  (Polionem),  subdiaconum 
Ecclesioe  Roinaiuc,  quid  plenius  circa  vos  ageretur 
euperemna  agnoscere;  maguopere  quia  iu  relatione 
episcoporam|  sub  ordinatione  caritatis  tua3  degen- 
tium,  non  universa  quoe  ad  ecclesiastica  constitnta 
pertincnt,  :sicut  in  vestra,  leguntur  evidenter  ex- 
pressa.  Unde  et  pro  nostra  sollicitudine,  et  illorura 
tntegra  nobiscumeonjnnctione,  a  libellum  direximus, 
in  quo  eosoportet  debere  subscribere,  qaia  et  omqes 
sacerdotes  vestrarum  partium,  qui  ad  sedis  aposto- 
licoe  communionem  reversi  sunt,  in  cadcm  proles- 
sione  subscripserunt.  Ista  caritas,  ista  communis  sa- 
lutis  excitavit  ombitio,  quod  credo  et  fraternitatem 
vestram  gratanter  accipere,  quia  ubi  de  animarum 
salute  res  agitur,  studii  tui  vel  intentionis  debes 
operam  commodare,  ut  anteccdendo  .fructum  de  tali 
possis  laude  percipere.  Pulionem  proedictum  cum  re- 
scriptis  caritatis  vestroe  ad  nos,  juvante  Deo,  sub 
celeritate  remittite,  quatenus  desidcria  nostra  diu 
suspensa  esse  non  possint.  Data  xm  cal.  Decemb. 
(anno  Domiui  510),  Petro  viro  clarissiuio  con- 
sule. 

REGULA  FIDEI. 
Prima  salus  est  regulam  rectse  fidei  custodire,  et  a 
constitutis  Palrum  nullalenus  deviare.  Et  quia  non 
potest  Domini  nostri  Jesu  Christi  prsetermitti  scu- 
tentie  dicentis  :  Tu  es  Petrus,  et  super  hanc  petram 
xdificabo  Ecclesiam7neam,etc,  hxc  quoe  dicta   sunt 


iiim  esse  recitanda  mysteria,  Hanc  autem  professio. 
ncm  mcam  manu  propria  subscripsi,  et  tibi  Hormisdee 
sancto  et  venerabili  papse  urbis  Romse  obtuli.  Data 
xvcai.  Apritis  (anno  Domini  ;>I7),  Agapito  viro  cla- 
rissimo  consule. 

INDICULUS 

PER    PULIONEM    SU  B  1)1  ACONUM. 

Quid  in  Nicopolitana  Ecclesia  sit  agcndum. 

Cum  Dei  adjutorio  et orationibus  sanctorum  apo- 
stolorum  Pctri  et  Pauli  veniens  Nicopolim,  sic  dcbes 
agcrc,  ut  postquam  episcopus  Nicopolitanus  accepe- 
ritlitteras  nostras,  episcopos,  quos  in  sua  paroecia 
habet,  colligat,  et  faciat  subscribere  libellum  quem 
P  in  epistolis  suis  habet  annexum.  Si  tamen  dixerit 
prsedictus  episcopus  esse  laboriosum  episcopos  colli- 
gere,  dirigattecum  personas  per  singulos  cpiscopos, 
ut  le  proescnte  subscribant  proedictum  libcllum.  Sic 
tamen  cum  Dci  misericordia  facere  debes,  utepistoloe 
quoe  a  nobis  missoe  sunt  publice  lcgantur  ;  aut  si  vi- 
deris  proe  timore  hoc  episcopos  facere  nolle,  saltcra 
clericis  suis  hoec  relcgant  :  quoc  tamen  in  ipsorum 
dimitte  potcstatem,  et  scriptaepiscoporum,  et  illius 
cpiscopi,  hoc  est  Joannis  metropolitani,  ad  nos  cum 
Dci  misericordia  reporta.  Post  hac  factum  nullas 
moras  te  volumus  ibidem  facere,  propter  insidias 
et  calliditates  inimicorum.  Per  Joannem  diaconum 
ejus.  • 

EPISTOLA 


rcrum  probantur  elfectibus,  quia  in  scde   apostolica  r 

.    .  .  ,.    .  .,      .  ^   AVITIEPISCOPI  VIE.VNENSIS  AD  HOUMISDAM  PAPAM 

linmaculata  est  semper  scrvata  rehgio.  Ab  hac  ergo 


spe  et  tide  separari  minime  cupientes,  et  Patrum  se- 
quentes  in  omnibus  constituta,  anathematizamus 
omues  hoereticos,  proecipue  Nestorium  hocreticum, 
qui  quondam  Constantinopolitanoe  fuit  urbis  episco- 
pus,  damnatus  in  concilio  Ephesino  a  Ccelestino  papa 
urbis  Romoe,  etasancto  Cyrillo  Alexandrinoc  civitatis 
antistite.  Una  cum  ipso  anathematizantes  Eutyche- 
tem  et  Dioscorum  Alexaudrinum,  in  sancta  synodo, 
quam  sequimur  et  amplcctimur,  Chalcedonensi  dam- 
natos.  His  Timotheum  adjicientes  parricidam,  ^lu- 
rum  cognomento,  et  discipulum  quoque  ejus  atque 
sequacem  Petrum,  vel  Acacium,  qui  in  eorum  com- 
munionis  societatepermansit ;  quia  quorum  se  com- 
munionimiscuit,  jillorum  similem  meruit  indamna-  D 
tione  sententiam.  Petrum  nihilominus  '  Antiochenum 
damnantes  cum  sequacibus  suis,  et  omnium  supra- 
scriptorum. 

Quapropter  suscipimus  et  approbamus  omnes  epi- 
stolas  Leonis  papoe,  universas  quas '  de  religione 
Christiana  conscripsit.  Unde,  sicut  proediximus,  se- 
quentes  in  omnibus  apostolicam  sedem,  et  proedi- 
:autes  ejus  omnia  constituta,  spero  ut  in  una  com- 
munione  vobiscum,  quam  sedes  apostolica  praedicat, 
esse  mcrear,  in  qua  est  integra  et  verax  Christianoe 
religionis  soliditas.  Promittens  etiam  sequestratos  a 
communione  Ecclesioe  catholicoe,  id  est,  non  consen- 

4  Hunc  libellum  qui  his  lilteris]  jungebatur,  eum- 
dera  esse  putamus  quem  xv  calendas  Aprilis  datum 

Patrol.  LXIII. 


Gratulatur  de  conversione  provinciarum  Dardanix  el 

lllyrici,  pedlque  ut  cerliorjiat  de successu  legationis 

Constandnopolim  missse. 

Domino  sanctismeritis  preecellentissimo, in  Chiisto 
gloriosissimo  et  apostolica  sede  dignissimo  papai 
Hormisdoe  Avitus. 

Dum  religionis  (Ilabetur  ord.  87  in  edit.  Sirm. 
anno  1G 1 3)  slatui  et  plenis  catholicce  fidei  regulis 
perspicitis  convenire,  ut  gregem  per  tota  vobis  uni- 
versalis  Ecclesioe  membra  commissum  pervigil  cura 
vestree  adhortationis  informet,  etc.  (Hanc  epistolam 
legere  est  tomo  LIX,  col.  288,  nostroe  Patrologice, 
inter  opera  Aviti  episcopi  Viennensis.) 

EPISTOLA  X. 

AD    AVITUM    VIENNENSEM    EPISCOPUM. 

Laudat  in  eo  studium  cognoscendi  de  statu  Ecclesix 
Orientalis,  a  legatis  autern  ob  perfidiam  Graecorum 
nihil  perfectumfuissescribit ;  in  animo  sibiessealtc- 
ram  ad  illos  legationem  destinare. 

Hormisda  episcopus  Avito  episcopo  et  universis 
episcopis  provincioe  Viennensis,  vel  sub  tua  diceccsi 
consistentibus. 

Qui  de  his  quoe  "ad  disciplinam  catholicam  perti- 
nent  maxime  sciens  instrui  cupit,  quid  studii  circa 
mandata  divina  habeat  evidenter  ostendit.  Non  enim 
potest  esse  hujusmodi  cura,  nisi   ubi  fides    fuerit  in- 

ex  codice  Vaticano  hic  tibi  exhibemus.   Sev.    Binius 


13 


395 


HORMISD^E  PAP.E 


396 


fucata.  Atque  ideo  exsultamus  iu  Domino  de  sinceri-  A  tate  quae  est  in  Christo  Jesu.  Perniciosa  sunt  blandi- 


tate  propositi  tui,  dilectissime  frater,  dum  te  secun- 
dum  directas  per  Alexium  presbyterum  atque  Ve- 
nantinm  diaconum  litteras  intuemur,  et  de  impiis 
transgressoribus  Eutychete  atque  Nestorio  sedis 
apostolicae  constituta  recolere,  et  si  quid  adversus 
eos  admonitio  nostra  promoverit,  per  quos  Orien- 
tales  Ecclesiae  confunduntur,  inquirere.  Digna  plane 
sollicitudo  tidelibus,  ut  de  miserorum  lapsibus  inge- 
miscant,  et  ipsi  ne  aliena  polluantur  contagione 
provideant.  Sed  ne  nos  quidem  hoc  supersedisse  cre- 
datis,  ut  ad  notitiam  vestram,  si  quid  actum  fuisset, 
competens  perferret  instructio.  Verum  breviter  si- 
lentium  nostrum,  quoddilectio  mordet  vestra,  pur- 
gamus.  Nam  quod  non  saepius  nostra  admonitio  vos 
frequeutet,  de  conscientia  vestra  et  fidei  stabilitate 
confidimus.  Sollicitudo  impendenda  fortasse  sit  du- 
biis ;  satis  est  vitanda  indicasse  perfectis.  Legationis 
vero  nostrae,  quam  semel,  non  secundo,  sicut  scri- 
bitis,  misimus,  si  votivus  contigisset  eventus,  ala- 
cres  illico  vobiscum  fueramus  desiderata  partituri ; 
scientes  hoc  rationi,hoc  nostro  proposito  convenire, 
ut  quos  participes  sollicitudinis  fecimus,  cum  bis  de 
integritate  unitatis  gaudia  jungeremus.  Sed  quantum 
ad  Grsecos,  ore  potius  prseferunt  pacis  vota,  quam 
pectore,  et  loquuntur  magis  justa,  quam  faciunt  : 
verbis  velle  se  jactant,  quod  operibusnolle  declarant: 
quae  fuerint  professi,  negligunt;  et  quae  damnave- 
rint,  hsec  sequuntur.   Nam  unde    est  quod,    cum  per 


I! 


menta  nocentium,  atque  ideo  vigilare  vos  convenit, 
quia  adversarius  salutis  hnmanae,  tanquam  leo  ru- 
giens,  circuit  quaerens  quem  devoret,  cui  resisiite 
fortes  in  fide  :quiafhoc  speciale  habent  patris  sui 
de  cceli  arce  dejecti,  qui  vestigia  ejus  sequuntur  et 
diligunt,  ut  illaveritatis  luce  privati,  et  alios  gau- 
deant  sua  obscuritate  fuscari ;  et  cum  perversitatis 
suae  pamas  luituros  esse  se  sciant,  exsiiltent  si  mi- 
seros  cum  sua  damnatione  conjungant.  Nam  unde 
est  quod  cum  pro  magna  parte  a  conterminis  suis 
Thracibus,  Dardanis,  Illyricis,  cognita  eorum  per- 
versitate  deserantur,  procul  positos  ignorantiae  spe, 
fiaudibus  et  variis  artibus  nituntur  allicere,  nisi  ut 
lucem,  quam  ipsi  non  habent,  in  aliis  quoque  impia 
contagione  commaculent?  Ut  autem  quae  sint  par- 
tium  earum  studia  possitis  agnoscore  ;  plures  Thra- 
cum,  licet  persequentium  incursibus  atterantur,  in 
nostra  tamen  communione  persistunt,  scientes  fieri 
fidem  per  adversa  clariorem.  Dardania  et  Illyricus 
vicina  Pannoniae  a  nobis,  quod  jam  fecimus  ubi  ne- 
cessarium  fuit,  ut  sibi  episcopi  ordinarentur  expetiit ; 
in  tantum  se  a  communione  perditorum  separare  gau- 
dentes,  ut  remedia  quEererent,  dummodo  commune 
cum  transgressoribus  nibil  haberent.  Epiri  metropo- 
litanus,  hoc  est  Nicopolitanus  episcopus,  cum  synodo 
sua  nupcr  segregatus  ab  impiis,  ad  apostolicamcom- 
munionemdeprompta  qnae  efficeret  professione  se 
contulit.    Quae    ideo    scriptis  aestimavimus    indenda 


Ennodium  fratrem   et  coepiscopum   nostrum    sacer-  c  praesentibus,    ut  sicut    sortem   nos    convenit  dolere 


dotales  viros  ad  contirmanda  ea  qure  sedes  nposto- 
lica  poposcerat  directuros  se  esse  promisissent,  mul- 
ta  quoque  quae  ad  correctionem  pravitatis  suae  a 
nobis  quaesita  fuerant  pollicentes,  non  solum  non 
religiosos  viros,  penes  quos  causae  illius  plena  esse 
posset  instructio,  secundum  constituta  propria  non 
miserunt ;  verum  etiam,  quasi  res  parva  gereretur, 
laicos  et  alienos  ab  ecclesiastico  corpore  destinantes 
(Theopompum  comitem  domesticorum  et  Severia- 
num  comitem  sacri  consistorii)  non  se  studuerunt  de 
coe.no,  quo  immersitenentur,  evolvere,  verurn  etiam 
catholicae  fidei  claritatem  fulgentem  sua,  quod  ab- 
sit,  se  posse  crediderunt  obscuritate  fuscare?  Haec 
fuit  nostri  causa  silentii,4  quam    vos    quoque  spiritali 


pereuntium,  ita  laetemur  pariter  de  salute  remean- 
tium  ;  et  ut  lideles  constituti  ab  eis  longius  instruan- 
tur,  qua  virus  eorum  soilicitudine  debeat  effugi,  quos 
et  a  suis  videant  tam  justa  detestatione  vitari.  Et  nos 
quidem  dispensationis  nostrae  memores,  necesse  est 
eos  repetita?  legationis  officio  convenire  :  quo  affectu 
salvationis  suae,  si  respectu  Dei,  si  rationis  intuitu 
non  moventur,  saltem  pulsantibus  importune  et  per- 
tinaciter  acquiescant  ;  et  aut  ad  rectam  viara  decli- 
natis  erroribus  revertantur,  aut  propter  impcenitens 
cor  ab  omnibus  inexcusabiles  judicentur,  qui  et  mo- 
niti  toties  in  perfidiae  obstinatione  persistunt.  Vos 
orate,  et  nobiscum  ad  Deum  preces  et  vota  conjun- 
gite,  ut  per  opem  misericordiae,  ejus  nostra  actio  la- 


...  .  n 

vobis  prudentia  revelante  vidistis.  Quid  enim  de  hac  u  borans  pro  catholicee  tidei  stabilitate  promoveat,  im- 


causa  poteram  directis  litteris  indicare,  quara  in 
statu  suo  videbam  duram  pertinaciter  custodire  per- 
fidiam  ?  Novi  exitus  sollicitae  diligentiam  relationis 
inquirunt.  Qui  de  rebus  cognitis  nihil  iudicat,  abun- 
de  in  statu  suo  manere  priora  declarat.  Quapropter, 
dilectissime  frater,  et  vos  preesentibushortamur  allo- 
quiis,  et  per  vos  quoque,  quia  occasio  data  est,  alios 
per  Gallias,  quos  fides  eadem  nobiscum  amplectitur, 
admonemus,  promissam  et  amabilcm  Deo  tidei  ser- 
vare  constantiam,  et  transgressorum  societate  de- 
clinata,  constantiam  vestram  uni  viro  virginem 
castam,  sicut  spopondistis,  exhibere  Christo.  Et  ca- 
vete  ne,  sicut  serpens  Evam  seduxit  astutia  sua,  ita 
sensu.aliquorum  corrumpantura  simplicitate  etcasti- 


maculatos  vos  et  integros  ab  orani  transgressorum 
societate  servantes;  ut  aut  cum  correctis  sensus  et 
corda  juogamus.  aut  ab  eorum  venenis  intacti  esse 
mereamur.  Nam  qui,  sicut  vos  quoque  conscientiam 
vestram  non  latere  testamini,  novimus  Eutychetem 
atque  Nestorium  apostolioae,  id  est  caiholicc?  sen- 
tentiee  auctoritate  damnatos ;  quemadmodum  salvi 
esse  poterimus,  si  eorum  seclatoribus  ac  posteris 
qualibet  parte  communionis  bsereamus,  cum  Belial 
cum  Christo  nostro  portionem  habere  non  possit? 
Instructionis  autem  vestrse  interesse  credimns,  ut  ea 
quae  apud  nos  Nicopolitanis  vel  Dardanis  acta  sunt, 
vel  quo  in  communionem  ordine  sunt   recepti,   vobis 


39" 


EPISTOLiE  ET  DECHETA. 


39K 


nota  faceremus    ipsarum    lectione    chartarum.   Data  A  Acacius,     qui    cceno    Petri,    Dioscori   ct     Eutychctis 


xv  calendas  Harlias,  Agapito  consule. 
EPISTOLA  XI. 

AD  ANASTASIOM  AOGOSTOM,  PEB  BNNODIOM  TICINENSEM,  ET 
PEREGRINOM  MISENATIS  ECCLKM.K  l.N  CAMPANIA  KIMSCO- 
POS  SECONDJB  LEGATIONIS  Ai)  ANASTASIOM  DESTINATJB 
MONBRK   PONQENTBS,    TRANSMISSA. 

Pacem   EcclesisB  non   nisi    damnalo   Acacio  posse 

restilui. 

Hormisda  Aoastasio  Augustoper  Ennodium  etPe- 
regrinum  episcopos. 

Dum  legatis  mansuetndinis  vestrae  remoantihus, 
ad  litteras  vestras  et  mandata  respondi,  non  quidcm 
universa  plene,  sicul  magnitudo  rei    posttilabat,  ex- 


dogmate  et  communione  pollutus,  dum  copulatur, 
immersus  est?  Illius  sustinens  in  condemnatione  sup- 
plicium,  cujus  eiegit  in  communione  eousortium? 
Qui  viritim  propter  impietates  suas  horum  singulos 
odit,  et  in  illis  Acacium  necesse  est  oderit,  et  omnes 
in  Acacio  non  amarit.  Al>  illo  per  Orientales  Eccle- 
sias  fermentum  nefandi  erroris  inolevit.  Inde  Alexan- 
drinse  perfidiae  eousque  nutrita  superbia,  ut 
iiuii  acquiescat,  sicnt  Bcripsistis,  maudalis  salutari- 
bus,  cujus  famalatnr  imperiis;  et  iu  errore  decb- 
nando,  iion  sequatur  admonitionem,  cujus  inagendi 
rebus  experitur  sibi  utilem  potestatem.  Unde  etma- 
jore  hujusmodi  homines  convcnit  dclestatione  vitaii, 


pediens,  et   tamen  pro    tempore   certa  perstringens.       quia  quae    docere  debucrunt,  ncc  dum   ab  aliis  in 


Verum  etsi  sufficienter  me  allegare  omnia  contigis- 
set;  nunquid  agens  apud  clementiam  vestram  cau- 
sam  fidei,  poteram  repetitis  precibus  importunitatis 
incessi?  Timeant  notam  hujus  ingratitudinis,  quibus 
cina  est  studium  negotiis  navare  mundanis.  Opus 
non  implet  Evaugelii,  qui  a  praedicatione  ejus  venia- 
liter  putat  posse  cessari.  Pervigilem  pastorum  opor- 
tet  esse  custodiam,  et  lumbos  sine  relaxatione  pra3- 
cinctos.  Bonan  adir onitionis  sicut  constat  dulcem 
fruclum,  ila  ejus  non  decet  esse  fastidium.  Et  alias, 
cnr  postulationis  mese  molestam  masuetudini  vestree 
quisquam  dicat  esse  frequcntiam,  cum  per  ea  quae 
fiunt  ex  ofiicio  meo,  per  remedia  lidei  vestro  consu- 
latur  imperio?  Etenim  quae  me  onerat,  cura,  vos  re- 


struuntur,  assumunt;  spcrnentes  iu  his  imperanlis 
monita,  in  quibus  tautum  non  timeri  jubentur  ini- 
peria;  ct  immemores  devotionis  contra  salutem 
anima?,  quos  contumaccs  esse  oportuit  pro  salute. 
Hos  meutibus  perditis  ausus  nutrivit  Acacii  cum 
{icrtidis  juncta  communio  :  atque  ideo  aestimandus 
est  auctoris  loco,  cujus  gravius  peccatur  exemplo. 
Nihil  enim  vilia  magis  quam  Jmitatio  fovet,  dum 
creduutur  non  impiohanda  esse,  ad  quae  alii  quoque 
videntur  accedere.  Fragilis  est  et  caduca  mortalitas  : 
vix  nefarioe  cogitationes  dum  comprirnuntur  iute- 
reunt.  Jacet  semen  noxium  suh  errore,  nec  deiicit  : 
ldtumpandit  derelinqucnlibus  aditum  quijungitcum 
improbitate  consensum.  Utinam,  invictissime  impe- 


levat  :  milii   incumbit,   sed  vobis  proficiet;    licet  ex  q  ralor,  inter  ipsa  apostolicae  districtionis  initia  Orien- 


diverso  semine  unns  fructus  amborum  est.  Nam  si- 
cut  pcena  est  nec  dicere  Deo  accepta,  nec  facere,  ita 
certa  remuneratio  vel  illi  qui  spiritalia  praedicaverit, 
vel  illi  qui  audita  non  spreveht.  Dedit  quidem  cle- 
mentia  veslra  veluti  obsidem  propositi  sui  sub  testi- 
monio  imperialis  alloquii,  et  se  quasi  pignore  quo- 
dam  bonac  voluutatis  astrinxit?  sed  opus  est  cceptis 
adjicere  iirmitalem  :  sumant  plenum  decorem  jacta 
fund.tmina  :  non  remittantur  propugnantes  pro  Dei 
Ecclesiis  manus.  Toties  Israeliticus  hostis  intereedit, 
quoties  Moyses  brachia  non  remisit.  Eifectus  opera, 
tinis  commendat  iuitia.  Non  prodest  ccepisse  dese- 
rentem,  quia  sola  perseverantia  iidei  dat  salutem. 
Beuedicimus  Deum,  cujus   zelo  pietas  vestra  trans- 


tales  Eeclesiae  Acacii  coutagia  nefanda  vitassent  : 
nou  per  multos  error  ille  noxia  veneua  diffundcret; 
ipsa  quoque  erecta  tunc  fortassis  Alexandrinae  Ec- 
clesiae  tunc  colla  cecidissent,  dum  perculsam  perfi- 
diam  suam  in  daranatione  iinitatoris  agnoscerent,  et 
displicere  iu  complicihus  se  viderent.  Sed  dum  male 
uutriti  foventur  errores,  et  pravorum  conscnsus  inu- 
tilis  a^quitaie  corrigenda  dissimulatur,  per  impuni- 
tatem  sequacium  mala  dogmata  multiplicavil  aucto- 
rum.  Et  vos  quidem,  si  placet,  a  Deo  (adeo)  efiica- 
citer  impelretis,  ut  condemnetis  vestrum  de  alieno 
errore  proposilum.  Sed  cogitandum  est,  clementis- 
sime  imperator,  si  ei  apud  Deum  sufiiciat  errata  cul- 
passe,  cui  dedit  posse  corrigere  :  non  est  differenda 


gressores  impios  Nestorium  et  Eutychetem,  vel  eos  y.  curatio  :  admoveantur  medicse  profundis  vulneribus 

persequilur,  qui  cum  nefandis  et  sacrilegis  dogma- 

tibus   profitentur.  Probat    odisse  se  vitia,   qui  con- 

demnat  errantes,   nec  relinquit  sibi  locum  deviandi, 

qui   non    pepercerit  excedenti.    Primus   innocentiae 

gradus  est,  odisse  cutpanda  :  sed  veritatis  interest, 

doraine  tili,   et  catholicae   di-ciplinae,    ut  sectatores 

etiam  eorum  atque  participes  oderitis,  quorum  exse- 

crandos  principes  judicatis.  Non  in  damnandis  sola, 

id  estcerta  nomina,  sed  in  his  etiam  qui  damnatos 

sequuntur,  sunt  crimint  persequenda.  Frustra  aver- 

sari  se  plures   asserit,  qui  unum  de  his  qui  detesta- 

tione  digni  judicantur  exceperit  :  non  enim  numerus 

errantium  hominum,  sed   meritum  consideratur  er- 

rorum.  Hoc  ideo,   ne   facile  putet  vestra  clementia 

Acacii  praetereundam  esse  personam.  Nonne  ille  est 


manus.  Sola  ante  Acacium  Alexandria  perlidiae  suae 
foeditate  sordebat.  Respicite  quantas  jam  partes 
emendatio  neglecta  polluerit.  Quousque  peteris, 
domine  fili,  Ecclesiam  Dei  divisionem  suorum  mce- 
rere  membrorum?  anticipent  beneiicia  tua  ad  Deum 
perventura  suspiria  :  assume  tidei  curam  :  et  vexil- 
lum  salutis  attollens.  ad  errores  ab  Israel  removen- 
dos  velut  Ezecbias  alter  exsurge  :  fas  tibi  laude  no- 
vorum  operum  litulos  acquare  priscorum.  Ille  dissi- 
pavit  excelsa,  tu  superbiam  erectoc  impietatis  inclina  : 
ille  simulacra  contrivit,  tu  dura  intidelium  corda 
confringe  :  ille  memoriam  serpentis  aenei  sustulit,  tu 
virus  praesentis  effunde.  OiTer  Deo  recta  quae  fecit; 
et  spera  dona  qua;  meruit.  Bidelis  esL  enim  Dominus, 
qui  reddit  singulis  secundum  opera  eorum  [Matth.  xvi). 


399 


HORMISD.E  PAP/E 


400 


In  aperto  est  quanta  sit  exspectatio  fidelium,  quanta 
trepidatio  perfidorum.  Illi  ambiunt  gaudere  cum  an- 
gelis  de  receptis  :  'isti  metuunt,  ne  ab  his  quos  dece- 
perant  destituti,  pcenis  remaneant  praeparatis.  Pen- 
dent  anxia  corda  cunctorum.  Ab  ultimis  ad  nos 
Galliis  directa  legatio,  si  quid  de  unitate  redintegra- 
tionis  sollicitudo  nostra  promovisset,  fama  secuta, 
consuluit.  Nec  difficile  opus  clementiae  tuae.  Scit  Deus 
suorum  laboribus  subvenire.  In  usu  est  ad  principes 
suos  convertere  colla  subjectos.  Dat  specie  maximum 
signum  recens  religiosae  memoriae  Marciani  impera- 
toris  exemplum.  Quidegit  tunc  vulgus,  aut  populus? 
Non  opus  nota  revolvere.  Adulta  est  perfidia  istaper 
devios,  sopita  per  justos.  Imitare  religiosi  integrita- 
tem  propositi,  quam  studio  civilitatis  eequasti.  [Ad 
heec  nostris  lacrymis,  nostris  precibus  allegaDda, 
Ennodium  atque  Peregrinum  fratres  et  coepiscopos 
nostros  vice  nostra  pro  exbibenda  etiam  bonorifica 
salutatione  direximus;  ideo  maxime  designato  viro 
fasce  secundee  legationis  imposito,  ut  qui  nobis  spei 
bonee  detulit  initium,  nunc  adjutore  Deo  plenumre- 
portet  effectum.  Acquiescite,  precamur,  fidelibus  mo- 
nitis,  cujus  vos  delectatos  dudum  legimus  institutis. 
Data  iii  nomas  Aprilis,  Agapito  viro  clarissimo  con- 
sule  (anno  Domini  517). 

EPISTOLA  XII. 

AD     TIMOTBEDM     CONSTANTINOPOLITANUM     EPISCOPUM      IL£- 
RETICUM    COMMONITORIA     PER     SUPRADICTOS    LEGATOS. 

Pro  unitate  Ecclesix  laborandum. 

Hormisda  Timotbeo  episcopo  Constantinopoli- 
tano. 

Non  mirabitur  dilectio  tua  rationem  praeteriti  si- 
lentii  mei,  si  quae  preecesserint  universa  consideret  : 
non  mirabitur  praesens  alloquium,  si  quee  sit  vis  ca- 
ritatis  expendat.  Sustinere  enim  omnia'  caritatem, 
magistro  gentium  docente  (/  Cor.  xiii),  cognovimus ; 
quee  si  sua,  sicut  continet  doctrina  ipsa,  non  queerit, 
an  incongrue  abusus  privilegio  meo,  quod  tibi  potius 
prodesse  possit,  exbibeo?  Exspectare  enim  me  de- 
cuit  ab  errantium  conjunctione  te  liberum,  et  sic 
amare  correctum  :  videre  ab  improbandis  dividi, 
atque  ita  litterario  sermone  complecti.  Sed  fquem 
optem  reducem,  cur  differam  vocare  tardantem?  Cur 
non  detur  locus  moderationi,  cum  nihil  detrabitur 
eequitati?  Impendenda  sunt  quee  laborantibus  pro- 
sunt,  si  nos  societatis  contagione  non  polluunt.  Heec 
causa  mibi  fuit  proesentium  litterarum,  ut  borter,  ut 
moneam,  ne  terram  nostram  'jacere  patiamur  negli- 
gentius  infecundam.  Non  diu  infmctuosam  arborem 
occupare  solum  diligens  permittit  agricola  :  patien- 
ter  exspectat;  sed  nunquid  sub  continuatione  perdu- 
rat?  Vocatus  ad  salutaria,  non  moreris.  Prope  ab 
innocentia  non  recedit,  qui  ad  eam  sine  tarditate  re- 
vertit.  Movere  Patrum  monilis,  et  insistens  fidelilms 
sine  lapsu  aut  errore  vestigiis,  proecedentia  dilue  per 
futura.  Adjacet  tibi  modo  ad  justa  populos  incitando, 
modo  pro  iide  principalibus  vestigiis  supplicando, 
dirigere  quod  devium  est,  solidare  quod  dnbium  : 
magno  te  conveuit  labore  providere,  ut  causas  trans- 


A  acti  temporis  rectee  tegat  sedulitas  actionis.  Preestat 
quidem  animae  suee,  per  quem  universali  aliquid 
confert  Ecclesiee.  Et  ita  se  res  babet,  ut  si  studiosus, 
si  indefessus  institeris,  fiet  tibi  utilis  causa  commu- 
nis.  Data  ut  supra  (anno  Domini  517). 
EPISTOLA  XIII. 

COMMOMITORlA       AD      UNIVERSOS       H.ERETICOS       EPISCOPOS 
ORIENTIS    PER   SECUNDAM   LEGATIONEM    TRANSMISSA. 

Unitas   catholicx   fidei    custodienda. 
Hormisda  universis  episcopis  in  Orientis  partibus 
constitutis. 

Etsi  admonitionis  meae  cura  desideret,  vos  tamen 
proprii  memores  conveniret  officii,  non  negligenter 
omittere  quae  enixe  omnes  decet  pro  animee  suee  sa- 
lute  servare,   ut   mandatorum  ccelestium  disciplina, 

"  non  alieno  studio,  sed  ipso  vobis  clareret  inessepro- 
posito.  Nam  licet  laude  non  careat  qui  bonis  consi- 
liis  obsecundat,  tanto  est  tamen  potior  in  honore 
sapientiee  qui  praevenit  recta,  quam  qui  sequitur 
instituta,  quanto  est  illustrius  docere  quam  discere. 
Recordetur  unusquique  in  qua  vocatione,  a  Domino 
sit  vocatus,  et  quid  ab  eo  exspectetur  advertat.  Mise- 
rum  est  intra  meritum  jacere  propositi,cum  id  quod 
praefertur  nomine,  non  ostenditur  actione.  Magna 
meruimus,  si  quod  indulta  (indicta)  postulant  implea- 
mus.  Qui  se  ad  pascendas  dominici  gregis  oves  gau- 
dctadscitum,  cogitet  de  commissa  sibi  gubernatione 
judicium.  Pervigil  adhibenda  tutela  est,  continuanda 
custodia  :   non  dandus  lupis    rapacibus   locus,  non 

C  ullius  casibus  relinquendus  :  quia  neglectus  error 
ovium,  culpa  pastorum  est.  Veniet  qui  rationes  cre- 
ditae  dispensationis  examinet.  Omnium  quidem  con- 
stat  esse  justitiam,  nec  ulli  impunitam  licentiam  pa- 
tere  peccandi.  Sed  qui  gradus  nesciat  esse  merito- 
rum,  et  sicut  non  aeque  preemia,  ita  diversa  esse 
supplicia?  Multiplicantur  scientibus  plagae  :  pauca 
llagella  leguntur  inscitiee.  Quod  si  ita  est,  sicuti  esse 
non  dubium  est,  existimandum  quid  in  eo  deceat 
esse  propositi,  cui  alienos  quoque  errores  necesse 
est  imputari.  Clamat  sanclus  Spiritus  per  prophetam  : 
0  pastores  Israel :  nunquid  semetipsos  pascunt  pasto- 
res  (Ezech.  xxxiu)?  Certum  est  plus  ab  eo,  cui  plus 
creditur,  exigendum ;  et  tanto  magis  nos  obnoxios 
fieri,  quanto  effusiore  gratia  contigerit  honorari.  Ma- 

"  gister  bonus,  et  docens  per  obscura  lucem,  per  simi- 
litudinum  eenigmata  veritatem,  servum  talenti  a  se 
tr^diti,  preeter  augmenta,  custodem  non  arguit  inti- 
delem,  scd  condemnavit  inutilem  (Matth.  xxv).  Unde 
in  aperto  est  in  quo  metu  esse  deceat  eum  qui  do- 
minicum  numisma  perdiderit,  si  culpatus  est  ille 
qui  acceptum  sine  imminutione  servavit  (Luc.  xix). 
Nullus  contentus  sit  innocentia  sua,  quia  Deo  nostro 
universa  cernenti,  per  praedicationis  assiduitatem, 
rationem  quoque  propositi  debemus  alieni.  Largam 
scientiam  decet  esse  doctorum.  Non  amat  lides  Chri- 
stiana  secretum ;  quam  quisquis  in  aure  tantum  ef- 
fundit,  abscondit.  Per  universas  gentes  verbi  praedi- 
catio  mandatur  apostolis,  et  quam  inexcusabiliter 
hoc  quisquam  potest  sibi  tacere  commissum.  Quid 


401 


EPISTOL/E  ET  DECRETA. 


402 


prodest  cuilibet  paternarum  reverentiam  servaro  re- 
gularum,   si   concuti  hoec   ab   aliis,  si   sine   honore 
tractari  patienter  accipiat?  Inlirnium  ostendit  atfec- 
tum,  qui  quod  diligit  nou  tuetur.  Incursantur  passim 
sancta  a  pertidis   constituta,  et   rediviva   subinde  de 
compressis  excessibus  resurgit  improbit  is.    Quemad- 
modum,   rogo,   pietatem  in   Deum   probat,   qui  ne- 
fanda  dissimulat  ?  Ilecordemur  qua  catholicorumfre- 
queutia   sacerdotum    illa    quibus    nitimur   celebrata 
didicerimus  esse  coucilia  :  quautos  nec  debilitas  im- 
pedivit,  nec  senectus   onerosa  tardavit.    Exigua    visa 
sunt  spatiosarutn  intorvallu  regionum,  et  labores  ipsi 
pro  quadam  cousolatione  jucundi,  dum  spiritu  sanc- 
tarum  congregationum  regento  sapientiam,  sera  oetas 
quod  servaret  acciperet.   Et  heec  insectautibus  impiis 
post  danmatam  in    radice    perlidiam,  tacet,  qui  scit 
sibi  esse  mandatum  :  Exalta  vocem  tuam  qui  evan- 
gelizas  Jerusalem  :  exalta,  noli  timere  (Psal.   xl). 
Nonne  hoc  ante  oculos  habens,  discipulum  ita  gen- 
lium  doctor  iustituit,  ut  opporlune  evangelizare  non 
cesset  ?  admonens  :  Attende  tibi  et  doctrinse:  insla  in 
illis.  Uoc  enim  facicns,  et  teipsum  salvum  facies,  et 
eosqui  teaudiunt(ll  Thesss.  iv).  Ergo:vel  propheticis 
stimulis  excitati,   vel  normis  apostolica>.  iustitulionis 
iustructi,    curam    salutaris    praedieationis    assumite- 
Diligite  et  viudicate  sententias  probatas  piis,  iuilJeli- 
bus  inimicas.  Et  ad  petram,  supra  quam  est  fundata 
Ecclesia,    revertentes,    apud   illorum  etiam  vos  Pa- 
trum  spiritus,  quorum  veneranda  constituta  improbe 
labefactantur,  absolvite ;   aestimautes,    cum  Dominus 
ad  illud  quod  exspectatur  examen  advenerit ;  qualis 
apostolis  creditus,  qualis  aliquorum  tentantium  dubi- 
tatione  compertus,   qualis  angelo  praenuntiante  pro- 
missus  :  utrum  ab  illis  melius  sit  argui,  an  cum  eo- 
rum  cohorte  conjungi?  utrum  talis  qualis  videbitur, 
autqualis  ab  impiis  negatur,  Dominum  confiteri  ?Nil 
vos    retraliat    a    salute :    velocibus    ad   viam   redite 
vestigiis.  Lapsus  ruentem  non   gravat,   si  resurgat, 
Larga  est  domiuiccc  doctrina  elementiae  :    noxia  sunt 
erroris  vincula,  dum  retinent.   Odit  justitia  pertina- 
ces,    fovet    clementia    corrigentes.    Data    iii    nonas 
Aprilis,  Agapilo  V.    C.  consule  (anno    Domini   317). 
EPISTOLA  XIV. 

AD     EPISCOTOS    ORIENTALES    ORTHODOXOS       EADEM 
SECUNDA  LEGATIONE  TRANSMISSA. 

Laudat  eorum  in  fi.de  constantiam,  et  adpacem  con- 

ciliandam  a  se  legatos  denuo  Constantinopolim  mis- 

sos  esse  scribit. 

Ilormisda  episcopis  orthodoxis. 

Est  quidem  fidelium  speciale  solatium  Deus,  nec 
unquam  inter  quadibet  dura  deliciunt,  qui  se  ad  eum 
toto  ..mentis  studio  contulerunt.  Verumtamen  hoc 
votum  proposito  vestro  debere  me  fateor,  ut  sicut 
exsulto  de  sinceritate  lidei  vestrae,  ita  de  lirmitate 
merear  gaudere  constantite.  Uude  etaspectu  mteriore 
vos  iutueus,  ad  desiderium  colloquendi  vobiseum 
promptus  a^surgo,  ut  et  dilectionem  circa  Deum 
vestram  litterario  sermone  remuneret.  et  spem  pagi- 


A  nali  adhortatione  confirmem;  atque  ita  his  cum  qui- 
hus  mihi  est  consortium   sanctce  communionis,  ju- 
cundum  reddam   testimonium    caritatis.    Non   enim 
sufficit  animo  meo  de  nobis  esse  securum,  nisi  osten- 
dero  illum  quoque,   quo  vos    complector,   allectum. 
Siquidem    declarat  se    non  ex  judicio    odisse   a  Dei 
dilectione  divisos,  qui  potest  non   amare  conjunctos. 
Benedico  igitur  Deum,  dum  fervorem  fideivestro?.  in- 
tcr  procellas  varias,  tempestatum  adversa  considero. 
Vos  quoque,  ut  super  his  pietatem  ejus  glorificetis, 
uberiore  exsultatione  suadeo  ;  qui|electorum  suorum 
mentes   quo   acceptiores   sibi   reddat,    examinat  ;  et 
licet  cognitos  sibi,    quibusdam    tamen  diflicultatibus 
probat,  ut  justitiam  quoque  inesse  douo  quod  largi- 
tur  osteudat.  Atque  ideo  pertiuaciter  bono  vos  con- 
venit  imminere  proposito,   nec    in  via  qua?  ducit  ad 
cceli  regna   deficere.   Qui  intuetur   dominica  munera 
non  cestiinanda   promissa,   nullius  potest  respectum 
habere  periculi.  Non  enim  frangit  consideratio  proe- 
sentium  malorum,   nisi    futurorum    bonorum  vincat 
oblivio  :  quando  omnem  amaritudinem  laboris  exclu- 
dit,    qui  dulcedineoi  spei,  quae    exspectatur,  amise- 
rit.  Qurc    enim    difficultas    beatitudini   par  est?  aut 
quoe  condignae  praemiis  passiones  ad  futuram  scilicet 
gloriam,    quee  in  nobis  Apostolo  annuntiante  revela- 
bitur  (Rom.  viii)  ?  Absit  ne  quidquam  a  Christi  cari- 
tate  nos  separet.  Quanta    est  tribulatio,  si    gloriam 
parit  ?  Materia  prosperorum  est  quoe  putatur  adversi- 
tas.  Dum  inclinamur,  erigimur.  Nemo  haberet  futu- 
C  ram  remunerationem,  nisi  necessitates  praesentium 
sustineret.  Videte  quanlo    opere   hominum   terrena 
messis  assurgat.   Quanto  est  igitur  labore  procuran- 
dum,  ut  ccelestia  dona  non  pereant  ?  Quieta  est  ne- 
gligentium  vita,  sed  non   voti  opulenta  substantia  : 
Dignus  est  operarius,  ut  fructum  mercedis  accipiat 
(Luc.  x).  Indiscrete  passim  pietas  cum  impietate  lan- 
guesceret,  si  examinatio  bonos  a  malis  divisura  ces- 
saret.    Gratum    admodum    spectaculum    Domino  in 
agone  justorum  :  nec  quidquam  ita  supernam  gratiam 
conciliat  homini,  sicut  adversorum  impetus  patienter 
excepti.  Quis  milites  sub  pacis  securitate  miretur  (a)  ? 
Non  est  arduum  in  sicco  secura  iixisse  vestigia;  nec 
artem    gubernatoris  ostendit    marina   tranquillitas. 
n  Satis  est  intrepidum  interbella  procedere,  inter  lu- 
brica  non  labare,  iluctus  in  tempestate   contemnere. 
Soeviat,   et   motus    suos    exerceat  mundana  tentatio, 
dum  manifesti  appareant  qui  probantur.  Hoec  scientes, 
carissimi  fratres,  iidei  vestrse  tenete  constantiam,  et 
ipsa  etiam,  si   inciderint,    militantia    meritis  vestris 
amate  pericula.    Annuntiate   quae  colitis,  et  partici- 
pate  etiam  per  universum  orbem  mandata  evangelica 
quoo  tenetis :  supra  stipendia  vestra,   correctio  quo- 
que  vobis    ascribatur  aliena :  inter   coeterorum  enu- 
merationem,    quibus    sibi  divinam    gratiam   plenus 
spiritu  Dei  propheta  conciliat  (Psat.  l),  inter  ea  qui- 
bus  misericordiam,  qua   conservetur,  exorat :  docere 
si  iniquos  vias   Domini,  et  conversionem  per  se  lieri 
praedicat  impiorum.    Beati    quibus    vita  innoceuter 


(a)  Edit.  Rom.  habet :  Quis  milessub  pacis  securilate  meretur. 


403 


HORMTSD.E  PAP.E 


404 


acta  dat  praemium.  Beati  per  quos  aliis  quoque  prae 
statur  exempluna.  Ec  nos  quidem,  quantum  in  nobis 
est,  nec  sollicitudine,  nec  labore  cessamus,  ut  bu- 
militatem,  quam  nos  Dorniaus  noster  docuit,  imitati, 
quee  saluti  eorum  convemunt  postulemus  :  ut  dispen- 
.-ationis  mibi  creditae,  dum  agnoscitur  cura,  proben- 
tur  officia.  Nam  repetita  vice  Ennodium  atque  Pere- 
grinum  fratres  et  coepiscopos  nostros,  mandata  le- 
gatione,  direximus,  rationem,  adhortationes,  preces, 
ldcrymas  ingerentes,  ut  ab  impiorum  contagione 
^tparati,  ad  veram  lidem  iisdem  quibus  vos  modis, 
et  apostolica  scit  sedes,  se  conferant,  aut  certe  non 
nos  defuisse  praedicationi,  sed  illos  propriae  saluti 
mundus  aguoscat  (a).  Data  Agapito  viro  clarissimo 
consule  (anno  Domini  517). 

EPISTOLA  XV. 

a   AD    POSSESSOREM    EPISCOPUM. 

In  p.de  cathollca  perseverandum. 

Hormisda  Possessori  episcopo. 

Optimam  vestrre  caritatis  audientes  instjntiam,  et 
cognoscentes  rectae  (o)  vitae  tramitem,  quem  sine 
strepitu  vindicatis,  Deo  nostro  gratias  sine  cessatione 
persolvimus  :  ut  et  in  ea  dispositione  persistas,  et 
coeteris  quod  sequantur  tribuere  possis  exemplum. 
Ista  sunt  dona  coelestia  :  ista  sunt  diviuaeretributionis 
indicia:  ista  sunt  Dei  judicia,  quae  te  a  catbolico  sa- 
cerdotum  noluerunt  separari  consortio.  Uude,  frater 
carissime,  praesentibus  bortamur  alloquiis,  ut  in  ea 
constantia,  qua  electus  es,  perseveres,  et  augmenta 


A      Si  is  qui   calicem  aquae   frigidae,  mandata  evange- 
lica  secutus,  obtulerit,  mercedem  boni  propositi,  ipso 
Domiuo,  qui  boc  docuit,  restituente.    consequitur  ; 
nonne  qui  tantopopulo  tidelium  veritatem  annuntiare 
distulerit,  juste  poenam  damnationis  incurrit  ?  Hinc 
est  quod  interminationem  mandaticcelestis  effugiens, 
(  quod  decet  loquendum  est  in  bis  quae  ad  Deuin  per- 
tinent,  nec  tacendum)  babens  quoque  vestrae  salutis 
affectum,  admonitionem  eorum  quae  praesens  neces- 
sitas  poscit  assumpsi ;    omnes,  quibus   curae  est   fide 
integra  Christianam  religionem  servare,  contestans, 
ut  eos    qui   sanctam    Cbalcedonensem   synodum    et 
beati    Leonis  de   liie  catbolica  conscriptas  epistolas 
declinant,  quibus  possunt  viribus   aversentur  et  fu- 
R  giant ;  quando  ipsi  sunt,    qui    Eutycbetis  et  Dioscori 
Alexandrini,  vel  potius  nefanda  Manichaeorum  con- 
tagione  polluti,  verbo  quidem  adversus  constituta  Pa- 
trum  videntur  habere  certamen,  rebus  autem  contra 
incarnationem    Domiui  nostri  Jesu  Christi  evidenter 
in-urgunt.  Recordamini,  carissimi,  quae   fuerunt  Ba- 
silisco  palatinae  aulae  incubante  tentata  ;  et  temporum 
illorum  acta  vel  visa  vel   audita   recolite.   Quam  sce- 
lesta  tuuc  fuerit  Timothei  cognomento  JJluri,  quam 
impudens  et  monstruosa  praesumptio  :  quantus  etiam 
per  universum  orbem  iidei  se  ve=trae  fervor  ostende- 
rit.     Probavit    tunc    Constantinopolitanus    populus, 
quam  pure   deceat  credentes  Christiana  servare  ruy- 
steria.   Sed  transacta    uiinam  studia  fuissent,  et   non 
nunc  similia  tempus  expeteret..  Rursum  enim  iidem 


probabilibus  initiis  subministres  ;  quia  bonum  opus,  C  haerelici  caput  improbum  de  profuado,  quo  immersi 


preecipue  quod  ad  doctrinam  tidei  pertinet,  nisi  sem- 
per  creverit,  videtur  imminui.  Et  si  tribulatio  mun- 
dana  contigerit,  ante  oculos  vestros,  futura  praemia 
ponentes,  apostolica  vos  admonitione  consulimus,  di- 
centes  :  Non  sunt  condignx  passiones  Itujus  temporis 
ad  fuluramgloriam,  quse  revelabilnr  in  nobis  II  Cor. 
x).  Meliora  tamen  speramus,  quia  Deus,  qui  per 
beatum  Apostolum  dixit  :  Quivos  non  dimisit  tentari 
supcr  quodpotestis  [Rom.  viii)  ;  ipse  pro  sua  pietate, 
quos  suos  elegit  esse,  et  de  laqueis  adversariorum, 
sicut  semper,  eripiet.  Libellum  dilectionis  tuae  de 
confessione  rectae  iidei  per  legatos  nostros  remeantes 
accepimus,  et  in  eos  sinceritatem  tuae  fraternitatis 
agnovimus  :  quia  quod  recte  credit,  sub  attestatione 
publica  praedicare  nondistulit.  Data  ninonas  Aprilis,  D 
Agapito  viro  clarissimo  consule  (anno  Domini  517). 
b  EPISTOLA  XVI. 

AD     POPULUU   ET     MONACEOS    CO.NSTANTINOPOL1TA.NOS,  PER 
EOSDEM   LEGATOS   DIRECTA. 

Abstuiendum  a  consortio  hse?eticorum,  et  in  catholica 
fide   perseverandum. 
Hormisda   clero,  popolo   et    monachis   orthodoxis 
Constantinopoli  consistentibus. 

a  Possessor  episcopus  Africanus  pro  tide  catholica 
Gonstantinopoli  exsulabat.  fidei  catholica?  profe?sio- 
nem  ibidem  edidit  coram  prima  legatione.  Magno 
cum  fructu  et  commodo  omnium  cataolieorum  Con- 
stantinopoli  lioc  tempore  morabatur.  Baronius  anno 
517,  num.  26.  Sev.  Binids. 

(a)  Deest  data  in  edit.  Rom. 


tenebantur,  attollunt.  Atque  ideo  rogo,  hoitor,  ad- 
moneo  dilectionem  vestram,  ab  eorum  vos  conciliis 
et  communione  secernite.  Recordamini  zeli  prioris, 
et  vivere  in  vobis  lucem,  scintillam  ignis  spintualis 
oslendite,  ne  simplicem  in  vobis  veritatis  atfectum 
perditorum  astutia  expugnasse  se  gaudeat.  Et  haec 
quidem,  quantum  ad  praeseutem  necessitatem,  et 
assumendarn  contra  impios  cautioaem,  dixisse  suffi- 
ciat.  Sperotamen  quod  si  admonilio  isla  promoverit, 
et  mihi  et  vobis  ulilis  erit ;  quando  et  Deus  in  vestra 
salute  glonficabitur,  et  fructus  noslrse  iol.i^itudiais 
apparebit.  Data  iii  nonas  Aprilis,  Agapito  viro  claris- 
simo  consule  (anuo  Domini  517  . 

EPISTOLA  XVII. 

AD    ENNODIUM    ET     PEHEGRINUM     EPISCOPOS. 

Joanne  NicopoWano,  qudscontra  eum  Thessalonicen- 
sis  tentaverit,  se  cognovisse  scribit,  novamque  cau- 
sam  sedisapostolicse  hvjestam,iisdem  cognoscendam 
per  litteras  hasce  commisit. 
Hormisda  Eunodio  et  Peregrino  episcop;s. 
Posteaquam  profecta  est  cantas  vestr.;,  Nicopolita- 
qus  diaconus,  qui  vobis  etiam  occurrit  mitinere,  Ro- 
main  venit ;  quem  praeter  morara  vidimus,  coiritautes 

*  His  omnibus  litteris  datis  adjecit  p  outiiex  libel- 
lum  confessionis  catholicae,  quem  supra  recitavimas, 
cui  subscribendo,    quisque    se    ^ere  catholiLum  i 

.    rtomanaeque  Euclesise   catholicam  commu- 

nionem  cousequi  posset.  Sev.  Biwi   - 

(b)  Ibid.,  fidei. 


405 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


400 


ne  forte  esset  quod  ad  instructionem  mandatn  vobis  A  ot  praedecossoris  sui  bonum  exemplum  sequons,  con- 


legationis  adjicere  debcrenius  :  quod  et  rationabiliter 
factum  ipsa  res  evideuter  osteudit.  Obtulit  euiiu  no- 
bis  epistolam  Joannis  episcopi  sui,  et  aliain  synodi 
sibi  subjacentis  Ecclesioe  Nicopolitanee,  qua  querun- 
lur  ab  episcopo  Tbessaloniccusi  excitatas  adversum 
se  tam  priucipales  quam  judiciarias  potesLaLes  :  con- 
cussionibus  et  dispendiis  se  vebementer  afiligi  pro- 
pter  boc,  quia  de  ordinatione  sua  ad  episcopuin  re- 
laiionem  secundum  [prisca  ezempla  non  miserit.  Pro 
qua  causa  speraverunt,  ut  de  remedio  cogitare  debe- 
reinus,  consulentes  etiam  nos,  ut  daremus  eis  liceu- 
tiam  relatiouem  ad  designatum  episcopum  secuudum 
consuctudiuem  destiaaadi.  Unde  traetavimus,  et  epi- 
scopum  quideni  Nicopolitanum  adinonuimus,  ne  tale 
aliquid  audere  tentaret,  si  uobiscum  velit  m  commu- 
nione  pcrsistere  ;  ne  per  illum,  si  ab  eo  qui  a  commu- 
nione  nostra  alienus  est,  coniirmatiouem  petiisset, 
noslra  quoque  cominunio  contagium  sustineret.  Ha-c 
vos,  ut  omnia  sciretis,  instruximus.  Quid  autem  pro- 
pitio  Deo  vobis  de  bac  (o)  ageudum  sit,  subjecta  de- 
claraut.  Data  pridie  idus  Aprilis,  Agapito  consule. 
EPISTOLA  XVIII. 

AD     EOSDEM. 

Quid  in  causa  Nicopoliiana  cum  Thessalonicensi 
agendum  sit  prsescribit. 

Hormisda  Enuodio  et  Peregrino  episcopis. 

lu  uomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti,  inter- 
cedentibus  et  adjuvantibus  sanctis,quid  agendum  sit 


B 


demnatis  heereticia  vel  trausgressoribua  ad  sedem  B. 
Petri  apostoli  misit,  et  susceptus  est  :  buic  nunc 
Thessalonicensis  episcopus  insidiatur,  et  eum  concu- 
tit;  contraria  bis  quoc  fecit  ab  eo  exigere  volens. 
Hiuc  patcr  ve.ster,  et  omnes  orthodoxi  rogant  ut  jus- 
sionibus  vestris  removeatur  ab  eo  ista  molestia;  ne 
videatur  hominibus  propter  boc  illum  persecutionem 
pati,  quia  ad  communiouem  sedis  apostolica>  rediit; 
et  qui  exspectaut  per  vos  unitatem  lieri,  aliud  inci- 
piant  credere,  si  pietatem  vestram  viderint  boc  dis- 
simulare,  boc  negligenler  accipere.  Visum  est  noljis 
expedire,  ut  litteras  quas  ad  Thessalonicensem  in 
causa  Nicopolitana  direximus,  quolibet  ordine  pru- 
dentia  vestra  diversis  in  locis  faciat  publicari,  ma- 
gnopere  tamen  in  civilate  Thessalonicensium,  quia 
boc  facto,  et  a  persecutione  nostrorum  potest  cessa- 
ri,  et  ad  ipsius,  si  se  correxerit,  credimus  pertinere 
salutem. 

EPISTOLA  XIX. 

AD    ANASTASIUM    AUGUSTUM. 

Joannem  Nicopolilanum  ei  commendat. 

Hormisda  Anatasio  Augusto,  per  Ennodium  et 
Peregrinum  episcopos. 

Dum  sapientise  vestroe,  clementissime  imperator, 
profunda  considcro,  providentes  saluti  proprioe,  vobis 
displicere  non  oestimo.  Neque  enim  aut  divina  mo- 
nitn.  aut  humana  continent  instituta,  ut  qui  consulit 
bonoe  spei,  qualibet  debeat  reprehensione    culpari  : 


le  causa  Nicopolitanae   Ecclesiae.  Primum  ubi  Thes-  r  cum  m;ixhn«  P»etas  quoque  vestra  affectu  se  unitatis 


salonicam,  Deo  juvante,  veneritis,  epistolas  nostras, 

mas  in  hac  causa  misimus,  episcopo  Thessalonicensi 

iradite,  illum  quidem    ordinem   in  ejus   salutatione 

■ervantcs,  quem  scitis  a  nobis  esse  mandatum  circa 

;os  qui  cum  sede  apostolica,  hoc  est  Ecclesia  catho- 

lica  uon   communicaut.    TradiLis  autem  epistolis,  in- 

stanter  agere  debetis  ut  se  ab  ejus  Ecelesioe  concus- 

sioue  suspendat  :  rationem  reddentes,  quia  non  po- 

;uu  reversus  ad  communionem  et  ad  corpus  Ecclesioe 

cum  illis  qui  necdum  reversi  sunt  quidquam  habere 

■onjunctum,  nos  non  solvere  a  proedecessoribus  no- 

tris  concessa  privilegia,  si  ipse  ecclesiastica  instituta 

iou  deserat.  Certe   redeat   ad  unitatem,  et  nos  cum 

co  inoistemus,  ut  omnia  privilegia  qua?cunque  conse 


et  pacis  tlagrare  fateatur.  Quae  res  me  quoque  vel 
pro  liducia  conscientise  vestrce,  vel  pro  creditse  quo- 
que  mihi  dispensatiouis  ofiicio,  emergente  compulit 
non  supersedere  negotio.  Joannes  frater  et  coepisco- 
pus  meus  Nicopolitauoe  civitatis  antistes,  praedecesso- 
ris  sui  sanctce  recordationis  Alcysonis  secutus  exem- 
plum,  beati  Petri  apostoli  comruunionemcum  synodo 
sua,  damnatis  his  quos  Ecclesia  detestatur,  expetiit. 
Is  nunc  gravibus  fatigatur  insidiis.  Precor  mansuetu- 
dinem  vestram,  iuiqua  molientibus  obviate,  et  remo- 
ve;e  molestias,  et  correctum  fovete,  cui,  ut  corrige- 
retur,  debuisset  insisti.  Scient  enim  qui  tardaveriut, 
se  reos  futuros,  cum  a  vobis  foveni  viderint  jam  re- 
versos.  Fateor,  clementissime  imperator,  miror  insi- 


ula   est    a   sede    apostolica    Ecclesia  ejus,  inviolata  D  dumtium  pertinaciam  neque  Dei  neque  vestro  intuitu 


ierventur.  Dicite  etiam  aperte  illum  ostendere  ini- 
:nicum  se  esse  lidei,  si  inscquitur  quo.s  viderit  ad 
:atholicain  commuuionem  reverti.  Quod  potehtis 
causam  ibi  Deo  propitio  compouere,  scriptis  ad  epi- 
scopum  Nicopolitauum  litteris,  quid  vestra  promove- 
rit  opera  nuntiate.  Si  vero  obstiuatus  fuerit,  nec  ab 
iusecutioue  ejus  cessare  voluerit,  secundum  litteras 
quas  ad  clementissimum  imperatorem  misimus,  apud 
priucipem  causam  Ecclesia?  Nicopolitanee  sic  agite, 
ut  dicatis  :  Alcyson  episcopus  Nicopolitauus  satisfecit 
Eccksioe  catholicae,  susceptus  est,  et  ad  commuaio- 
nem  reductus  :  hujus  successor  Joannes  episcopus  et 
Deum  ante  oculos  habens,  et  de  salute  sua  cogitans, 


permoveri.  Nam  qui  oderunt  in  homine  studium  de- 
sideriiboni,  quod  de  se  aestimant  judicari,  insequun- 
tur,  ad  recta  rcduces;  jure  culpandi,  si  non  conver- 
terint  deviantes.  Date  iidei  vestrae  clara  documenta, 
si  adfore  cunctis  ad  unitatem  reductis  et  officio  omni 
et  adhortatione  cogitetis. 

EPISTOLA  XX. 

AD    JOANNEM    EPISCOPUM    N  ICOPOMT  ANU  M. 

JEquo  animo  xrumnas  pro  fide  sustinendas,  et  ideo 
provinciales  episcopos  ad  fidei  unitatem  ab  eo  con- 
firimmdos. 

Hormisda  Joanni  episcopo  Nicopolitano. 

Remeante  Pulione  subdiacono  nostro,  litteras  ca- 

ritatis  ve^trae  suscepimus,  de  constantia  fidei,  vel  de 


(o)  Edit  Rom.  addit,  cuusa. 


407 


HORMISD.E  PAP.E 


408 


intentione,  quam  circa  communionem  sedis   aposto-  A  vestra  tribulatione  remediis,  quantum  in  homine  esse 


licae  geritis,  gratulantes  :  sed  contristati  sumus,  quod 
vos  aliquas  sustinere  molestias  perhibetis.  Ista  tamen 
diuturnam  non  possunt  habere  substantiam  ;  quia  ubi 
Deus  pure  colitur,  etsi  adversa  contigerint,  in  por- 
spera  commutantur,  secundum  Apostolum  dicentem  : 
Spes  non  decipit  (Rom.  v).  Dubitans  apostolorum 
princeps  incedens  per  pelagus  laboravit  (Matth.  xiv)  : 
mox  tamen  invocato  Domino  suo,  paratum  habuit 
qui  eum  porrecta  manu  non  pateretur  sustinere  dis- 
crimen.  Ergo  auctorum  nostrorum  sequentes  exem- 
pla,  et  in  ipsorum  fide  permanentes,  illius  poscamus 
auxilium,  de  quo  scriptum  est  :  Qui  nos  non  dimittit 
ientari  supraqux  possumus  (I  Cor.  x).  Igitur  salutan- 
tes  caritatem  tuam  bortamur  ut,  quemadmodum  prse- 
diximus,  in  his  quae  bene  inchoata  sunt  perseveres : 
quia  qui  perstiterit  usque  in  finem,  hic  salvus  evit 
(Maith.  x).  Frequenter  alloquiis  tuis  nostram  sollici- 
tudinem  relevare  non  desinas.  Paroeciales  quoque  sa- 
cerdotes  tuos  competenti  adhortatione  confirma,  quia 
ista  faciendo,  talentum  tibi  creditum  poteris  multi- 
plicare  quotidie.  De  illa  quoque  parte,  quam  dilectio 
tua  postulat,  cogitamus,  ut  ad  imperatorem  clemen- 
tissimum  pro  generalitatis  quiete  preces  nostrae  per- 
veniant.  Tantum  est  ut  votum  studiumque  nostrum 
congruis  orationibus  juvare  non  cesses,  quia  nos  in 
his  Deo  auctore  perficiendis  vacare  minime  potueri- 
mus.  Data  v  nonas  Martias,  Agapito  viro  clarissimo 
consule  (anno  Domini  517). 

EPISTOLA  XXI. 

AD     EUMDEM    JOAXNEM. 

Hormisda  Joanni  episcopo  Nicopolitano  cum  sy- 
nodo. 

Optaremus,  dilectissimi  fratres,  ab  omnibus  vos 
molestiarum  fluctibus  alienos,  vitam  sub  tranquilli- 
tatis    serenitate    transigere,   et  Deo   nostro,  remota 

mundanarum  tempestatum  mentis  perturbatione 

moverunt  :  quia  quee  fieri  nolumus,  necesse  est,  ut 
facta  doleamus.  Sed  abundat  mundus  incommodis  et 
tentationibns  :  sa^culum  istud,  in  quo  peregrinamur, 
expositum  est  passim,  veluti  magna  moles,  ventorum 
procellis.  Ita  fidelium  mentes  diabolicis  pulsantur  in- 
sidiis,  et,  sicutdictum  est,  qui  volunt  pie  vivere  in  Chri- 
sto,  persecuiiones  patiuntur  (II  Tim.  m).  Sed  conso- 


r; 


potuit,  non  quievit.  Nam  per  legatos  ad  Orientis  prin- 
cipem  destinatos,  et  Thessalonicensem  episcopum, 
ut  ab  infestatione  vestra  cessaret,  admonui;  et  pro- 
rogatis  paginis,  ut  imperatori  supplicaretur,  ad- 
junxi. 

Haec  quantum  ad  prcesentia  sunt  provisa  :  sed  illa 
quae  ad  spem   futuram  pertinent,   haec  sunt  potius 
mentibus  intuenda.  Sane  hoc  me  fateor  fuisse  mira- 
tum,  quod  inter  allegationes  angustarum  religiosae 
prudentiae  vestrae  haec  potuit  cura  subrepere,  ut  a 
me  sub  consolationis  colore  dirigendi  ad  Thessalo- 
nicensem  episcopum  solidas  litteras  licentia  poscere- 
tur.  Egone  hujus  rei   auctor  existerem,  quam  si  in- 
scio  me  cognoscerem  factam   esse,  culparem?  Absit 
ista  perversitas.  Audite  apostolicam  vocem,  sed  per- 
sonae  meae  convenienter  aptandam.  Si  quse  destruxi 
hxc  iterum  recedifico,  prxvaricalorem  me  constituo 
(Gal.  n).  Xolite,  obsecro,  ad  evitata  vix  redire  conta- 
gia  ;  nec  pedes  luto,    quo  tenebantur,   avulsos,  pa- 
tiamini  male  rursus  immergi.  Siniie  oblitterata  esse 
transacta.  Nemomittens  manum  suam  in  aratrum,  et 
aspiciens  retro  aptus  est  regno  Dei  (Luc.  ix  .  Impe- 
diuntur  a  processu  propositi  itineris,  qui  retlexis  ocu- 
lis  respiciunt  quod  relinquunt.  Non  amant  ecclesia- 
sticae  disciplinae  eos  in  quibus  remanet  memoria  illa 
perfidiae  :  totos  ab  errantibus  oportet  abscindi  :  quia 
in  tantum  detestabiles  existimanturad  spreta  redeun- 
tes,  ut  B.   apostolus  Petrus  (//  Petr.  n)  melius   illis 
C  esse  praedicaverit,  ut  non  cognoscerent  viam  justitiae, 
quam  cognoscentes  retrorsum  reflecti  in  tradito  sLbi 
sancto  mandato.  In  aperto  est  qua  perlinacia  traditae 
iidei  debeat  constantia  custodiri,  si  tolerabilius  est 
in  errore  persistere,  quam  coinquinationibus  rursum, 
quas  quis  fugerit,  implicari.  Data  pndie  idus  Aprilis, 
Agapito  viro  clarissimo  consule. 

EPISTOLA  XXII. 

AD     DOROTHEUM     BFISCOPDM     THESS  ALONICEN  SEM . 

Hormisda  episcopus  Dorotheo  episcopo  Thessalo- 
nicensi. 

Joannes  frater  et  coepiscopus  meus  Nicopolitame 
urbis  antistes  cum  synodo  sua  vanis  se  concussioni- 
bus  atque  dispendiis  graviter  causatur  aflligi ;  quod 
a  transgressorum  societate   divisus,  postquam  com- 


latur  spes  a  justo  retributore  promissa  :  quia  beatus  r>  munionem  sedis  apostolicae  emeruit,  ad  Thessaloni- 


estquVnonfuerit  scandalizatus  in  Domino  (Matth.  xi ). 
Non  dejiciant  milites  Dei  impetus  fragiles  et  caduci. 
Qui  assistit  strenuis,  non  delectatur  ignavis.  Facile 
contemnuntur  ista  quae  transeunt,  si  illa  quae  sunt 
mansura  cogitentur.  Amplectenda  e.-t  probationis  oc- 
casio  :  quia  licet  sint  dura  onera  laborum,  prapmia 
tamen  majora  virtutum.  Quemadmodum  par  erit  ei 
remuneratio,  qui  se  imparem  monstrat  examini? 

Non  simus  segnes  ad  fortia,  si  pervenire  cupimus 
ad  promissa.  Quis  super  hoc  exspectet  vocem  homi- 
nis,  cum  quotidie  nobis  insonet  sententia  verita" 
Deatiquipassiones  patiuniur  proptcr  jus(i(iam(Matth. 
v)?  Sed  ne  me,  fratres  carissimi,  (licet  apud  tideles 
magna  sint)  spiritualia  tantum  vestra3  exhibere  cre- 
datis  ronfirniationis  solatia;  provideudis  enim   pro 


censium  Ecclesiamordinationis  suae  iuitia  non  direx. 
Potuisset  neglectus  esse    culpabilis,  si   unum    esse 
inter  omnes  mysterium  caritatis.  At  cum  multi  ; 
petras  illius,  quae  Christus  est,  soliditate  divisermt 
quis  non  velit  ab  errantium  conjunctione  dirimi,  i. 
mereatur  cum  his  qui  consistunt  m  veritate  conjun 
gi?  Non  isitur  consuetudo  est  neglecta,  sed  vitat 
contagia.  Ergo  objicere  quis  possit  errorem,  ubi  cc 
.      "am  salnbriter  intelligit  eautionem?  At  nos.  quo 
debueras  primus  assumere.  credebamus  te  sequi  sal 
tem  post    ahena   exempla  potuisse.    Nou  sufficit   i 
lapsibus  mora,  nisi  ad  reprehensionis  cumulum,  circ 
eos  quoque    qui  ad  viam   redeunt   accedat   mvidia 
Quid  aliud,  quam  beati  Petri   quod  siue  lmpietate  dici 
non  potest    ipsum  quod  a  Domino  datum  est  nomen 


409 


EPISTOUE  ET  DECRETA. 


410 


oderunt,  qui  eosqui  adsedis  ipsius  altaria  confugiunt 
inscquntur ? 

Quo  pudore,  rogo,  privilegia  circa  te  illorum  ma- 
nere  desideras,  quorum  mandata  non  servas  ?  et  re- 
verentiam  quam  nou  exhibes  iidei,  cupis  tibi  eccle- 
siastica  potestate  deferri  ?  Si  in  iisdem  vestigiis, 
quibus  catliolici  nituntur,  insisteres,  iusectatiouem 
tamen  proximi  vitare  deberes;  sciens  secundum  I)o- 
mini  nostri  et  Salvatoris,  qucm  colimus,  instituta, 
eum  qui  scandalizaverit  unum  de  minimis,  obnoxium 
magnis  esse  peccatis  (Marc.  ix).  Ubi  est,  Domine, 
humilitas,  quam  sub  occasioue  discipulorum  tuorum 
certantium  de  loci  qualitate  docuisti  ?  Tu  ostendis 
illum  esse  maxirnum,  qui  exbibere  studuerit  se  pu- 
sillum,  Respice  de  coelo,  vide:  visita  vineam  istam  ic 
cultore  plantatam  (Psal.  lxxix)  :  intendc  circa  man- 
data  tua  minimos,   et   circa  ambitum  honoris  elatos. 

Cur  recentia  cupitis,  etprisca  deseritis,  circa  sum- 
ma  desides  et  parva  curantes  ?  Nonne  hoc  est  rerum 
vilia  decimare  ;  et  legis  prtecepta  contemnere  ?  Serva 
illa  qurc  Deo  congruunt ;  et  facile  ea  quee  sunt  ab 
hominibus  subsequentur.  Quin  potius  curam  salutis 
assume  :  et  cur  te  almsproevenerit  in  veritate,  suspi- 
ra :  ue  si  insectari  eos  qui  ad  Ecclesi?e  revertuntur 
membra  perstiteris,  tu  quoque  cum  his  quos  nomina- 
tim  condemnat  apostolica  sententia,  copuleris.  Data 
pridie  idus  Aprilis,  Agapito  viro  clarissimo  consule. 
a  EPISTOLA 

ANASTASII    AD    HOUMISDAM. 

Suggiilat  Hormisdx  nimiam  dwitiam. 

Anastasius  Augustus  Hormisdae  papae. 

Etsi  magnum  aliquid  taciturnitas  judicatur,  tamen 
necessarium  est  admirantes  Dei  misericordiam  assi- 
dne  frequeutare  sermonem.  Et  quia  initium  fidei, 
quam  nos  Dominus  et  Deus  Salvator  noster  Jesus 
Christus  docuit,  inremissione  peccatorum  prsecellit, 
nulli  habetur  ignotum.  Ipse  enim  perpropriam  pas- 
sionem  omnia  Adam  peccata  mundavit :  et  hoec  fuit 
negotiatio  humilitatis  ipsius,  ut  et  pnefatum  et  om- 
nes  fratres  liberaret  ex  servitute  peccati,  voluutarie 
personam  servi  suscipiens.  ftam  beatus  Paulus  apo- 
stolus  docuit  nos  scribens  ad  Romauos  :  Regnavit 
mors  ab  Adam  usque  ad  Moysen,  et  in  eos  qui  non  pec- 
caverunt  (Rom.  v)  :  ex  quo  est  universitati  quodam- 
modo  declaratum  ex  generali  dispositione,  sive  mira- 
bilibus,  specialia  quaeque  exempla  debere  (a)  semel 
(6)  tam  magnae  legis  (c)  jussiones,  et  tain  piabonitate 
(d)  lirmatee,  ut  omnis  doctrina,  quam  discipulis  suis 
tradidit,  in  hoc  lirmamento  consistit.  Fugavit  eegri- 
tudines,  sive  multifaria  genera  passionum  :  nodum 
peccati  propria,  sicut  dictum  est,  passione  resolvit; 
et  ageus,  ad  implenda  similia  discipulos  factis  et  ser- 
monibus  instruebai.  Verum,  si  sicut  aliqui  nituntur 
ostendere,  certi  ex  ipsius  apostolis  tam  piam  doctri- 

a  Hoc  tempore  contigerunt  ea  quae  scribit  Ana- 
stasius  Bibliothecarius  in  Vita  Hormisdae,  his  verbis  : 
Item  secundo  misit  Ennodium,  etc.  Quibus  peraclis, 

(a)  Edit.  Rom.  addit  suscipere. 

(b)  Al.  tanta. 

(c)  Al.  jussione. 


A  nam  per  inobedientiam  implere  dissimulant ;  ignora- 
mus  ubi  magislerium  misericordis  Domini  et  magni 
Dei  nobis  possit  occurrcre.  Nos  autcm  non  ea  cre- 
dimus  ratione,  jut  immisericordes  esse  putemus,  qui 
misericordiam  didicerunt :  sed  postulatiunem  nostram 
a  pra'senli  tetnpore  taciturnitate  comprimimus,  irra- 
tiouabile  judicantes  illis  precum  adbibere  bonitatem, 
qui  rogari  se  noliut,  contumaciter  respuenles  :  inju- 
riari  enim  et  annullari  sustinere  possumus,  juberi 
uon  possumus.  Data  v  idus  Julii  Constautinopoli, 
Auastasio  Augusto  iv  et  Agapito  viro  clarissimo  con- 
sulibus  (anno  Domini  517) 

EXEMPLUM   RELATIONIS 

MINORUM     ARCIIIMANDRITARUM   ET   CETERORUM     MONA- 
CUOllUM    SECUND.E   SYIII.E 

"  Scribunt  qux  pro  fide  catholica  ab  Eutychianistis, 
quos  imperator  minime  coercendos  curaverat,  pa- 
tianiur,  et  quod  ab  imperatore  non  auditi,  Roma- 
niun  ponlificern  tanquam  communem  palrcm  inter- 
pellent. 

Sanctissimo  et  beatissimo  universce  orbis  terrce 
patriarchce  Hormisdae,  continenti  |  sedem  principis 
apostolorum  Petri,  deprecatio  et  supplicalio  mini- 
morum  archimandritarum  et  caeterorum  monacho- 
rum  secundae  Syrise  provinciae. 

Gratia  Salvatoris  omnium  nostrum  Chrisli  nos  ad 
vestram  beatitudinem  refugere  velut  de  hieme  et 
tempestate  ad  portum  tranquillitatis  admoniti,  mi- 
nime  circumvallantibus  (e)  teneri  jam  credimus. 
Nam  etsi  patimur,  gaudeutes  sustinemus  scientes, 
0  quia  non  suni  condiynx  passiones  hujus  temporis  ad 
futuram  gloriam,  qux  revelabitur  in  nobis  (Rom.  vm). 
Quouiam  vero  Chhstus  Deus  uoster  principem  pa- 
storum  et  doctorem  et  medicum  animarum  constituit 
vos  et  vestrum  sanctum  augelum,  dignum  est  pas- 
siones,  quse  nobis  contigeruut,  exponere,  et  immi- 
sericordes  osteudere  lupos,  qui  dissipaut  gregem 
Christi :  ut  auctoritatis  baculo  eos  expellat  de  medio 
ovium,  verbo  autem  doctnuee  auimam  sanet,  et  ora- 
tiouis  medicamcntis  mitiget.  Qui  autem  sint  isti,  et 
qui  hos  adversum  nos  armaverint,  audislis  utique, 
beatissime  :  Severus  ille  et  Petrus,  qui  nunquam  in 
Christiano  uumero  reputati  suut,  qui  per  singulos 
dies  sanctam   Chalcedonensem  synodum,   sanctissi- 


d: 


mum  patrem  nostrum  Leonem  publico  auathemate 
impetentes,  qui  judicium  Dei  nihil  aestimantes,  et 
colendos  canones  sanctorum  Patrum  couculcantes, 
episcopos  quidem  principali  potentia  facieutes  exhi- 
beri,  et  nos  cogeutes  illudere  preedictam  sauctam 
synodum,  suppliciis  inaestimabilibus  affligeules. 
Unde  et  quidam  eorum  injectas  plagas  minime  susti- 
nentes,  de  hoc  saeculo  transierunt,  et  ^nostrorum 
vero  non  exigua  multitudo  perempta  est.  Euntibus 
namque  nobis  ad  mandram  domini  Simeonis  pro 
causa  Ecclesiae,  insidiati  sunt  nobis   in  itinere   prae- 

quas  caedes  quasve  injurias  orthodoxis  Severus  An- 
tiocbenus,  cteterique  Acephali  mtulerint  in  Syria, 
sequens  epistola  iudicat.  Sev.  Binius. 

(d)  Al.  pmala. 

(e)  AI.  ad  nos  calamitadbus. 


411 


HORMISD.E  PAP.E 


412 


B 


dicti  coinquinati,  et  supervenientes  occiderunt  er  A 
nobis  trecentos  quinquaginta  viros,  quosdam  autem 
vulneraverunt ;  alios  vero,  qui  potuerunt  ad  colenda 
altaria  confugere,  ibidem  peremerunt  et  monasteria 
inccnderunt,  per  noctem  mittentes  multitudinem  in- 
quietorum  hominum  redemptorumque  omnem  pau- 
pertatem  ecclesiasticam  hujusmodi  pestiferi  homines 
consumentes.  Ad  singula  autem  delatae  ad  vestram 
beatitudinem  instruent  chartae  a  venerabilibus  fra- 
tribus  Joanne  et  Sergio,  quos  miseramus  Constanti- 
nopolim,  sperantes  vindictam  iieri  de  his  quae  com- 
missa  sunt.  Sed  eos  nec  verbo  dignatus  est  impera- 
tor,  sed  etiam  cum  grandi  contumelia  expulit,  com- 
minatus  eis  qui  ista  porrigereut.  Unde  hinc  est  nos 
vel  sero  cognoscere,  quoniam  tanta  parvitas  et  au- 
dacia  talium  malorum  adversus  Ecclesias  facta, 
ipsius  immissione  composita  est.  Deprecamur  ergo, 
beatissime  pater,  supplicantes  et  rogantes,  ut  ex- 
surgatis,  cum  fervore  et  zelo,  et  condoleatis  juste 
pro  corpore  laniato  (nam  caput  estis  omnium)  et  vin- 
dicetis  lidem  contemptam,  canones  conculcatos,  Pa- 
tres  blasphematos,  et  talem  synodum  anathemate 
impetitam.  Yobis  a  Deo  data  est  potestas  et  auctori- 
tas  ligare  et  solvere.  Non  opus  habent  qui  sani  sunt 
medicis,  sed  male  habentes  {Matth  xvi).  Exsurgite, 
Patres  sancti,  venientes  ad  salvandos  nos  ;  imitato- 
res  estote  Domini  nostri,  qui  de  coelo  super  terram 
advenit  quaerere  errantem  ovem  :  Petrum  illum  re- 
spicite  principem  apostolorum,  cujus  sedem  ornatis, 
et  Paulum  qui  est  vas  electionis,  qui  circumeuntes,  c 
orbem  terrarum  illuminaveriut :  nam  magna  vulnera 
majonbus  indigent  adjumentis.  Mercenarii  videntes 
lupos  venientes  adversus  oves  dimittunt  eas  dissipari 
ab  illis  :  vobis  autem  veris  pastoribus  et  doctoribus, 
quibus  cura  pro  salute  ovium  commissa  est,  occur- 
rit  ipse  grex  cognoscere  suum  pastorem,  ab  immi- 
tissimis  bestiis  liberatus,  et  vocem  sequens  pastoris, 
sicut  Dominus  ait  :  Oves  mex  vocem  meam  audiunt. 
et  ego  cojnosco  cas,  et  sequntur  me  (Joan.  x).  Non 
ergo  despiciatis  nos,  sanctissime,  qui  a  bestiis  fero- 
cibus  quotidie  vulneramur.  Ad  perfectam  autem  no- 
titiam  vestri  sancti  angeli,  anathematizamus  in  ea- 
dem  nostra  deprecatione  virtutem  habente  libelli 
omnes  projectos  et  excommunicatos  a  vestra  aposto- 
lica  sede.  Dicimus  autem  Nestorium,  qui  fuit  Cons-  ^ 
stantinopolitamus  episcopus,  Eutychetem,  Diosco- 
rum,  et  Petrum  Alexandrinum,  qui  cognominatus  est 
Bdlbus,  et  Petrum,  qui  dicebatur  Fullo,  Antioche- 
num  nihilominus  et  Acacium,  qui  fuit  Constantino- 
politanus  episcopus,  eorum  communicatorem,  et 
omnesqui  unum  illorum  haereticorum  defendunt. 

SUBSCRIPTIONES. 

Ego  Alexander  misericordia  Dei  presbyter  et  ar- 
chimandrita  sancti  Marouis  deprecatus  sum. 

Simeon  misericordia  Dei  presbyter  et  archiman- 
drita  ut  supra. 

Joannes  misericordia  Dei  diacouus  et  dispensator 
ut  supra. 

Procopius  misericordiaDeipresbyter  etarchiman- 
drita  utsupra. 


Petrus  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Eugenius  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Geladius  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Bassus  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Romulus  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Eusealius  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Malchus  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Leontius  misericordia  Deidiaconus  ut  supra. 

Stephanus  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Carufas  diaconus  ut  supra. 

Thomas  presbyterut  supra 

Samuel  diaconus  ut  supra. 

Theodorus  presbyter  ut  supra. 

Joaunes  misericordia  Dei  presbyter  ut  supra. 

Joannes  presbyter  ut  supra. 

Thomas  diaconus  ut  supra, 

Joannes  diaconus  ut  supra. 

Simeonius  diaconus  ut  supra. 

Salinus  archimandrita  ut  supra. 

Eusebius  presbyter  ut  supra. 

Mucymus  presbyter  ut  supra. 

Simeonius  presbyter  ut  supra. 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Jacobus  presbyter  ut  supra. 

Joannes  presbyter  ut  supra. 

Paulus  presbyter  ut  supra. 

Priscus  presbyter  ut  supra. 

Antonius  presbyter  ut  supra. 

Joannes  presbyter  ut  supra. 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Julianus  presbyter  ut  supra. 

Simeonius  presbyter  ut  supra. 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Simeonius  presbyter  ut  supra. 

Zachseus  presbyter  ut  supra. 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Simeonius  presbyter  ut  supra. 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Simeonius  presbyter  ut  supra. 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Sergius  presbyter  ut  supra, 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Eusebius  presbyter  ut  supra. 

Paulus  presbyter  ut  supra, 

Joannes  presbyter  ut  supra. 

Seigius  diaconus  ut  supra. 

Item  Sergius  diaconus  ut  supra. 

Julianus  presbyter  ut  supra. 

Sergius  presbyter  ut  supra. 

Ammonius  diaconus  ut  supra. 

Thomas  presbyter  ut  supra. 

Lucas  presbyter  ut  supra. 

Thomas  diaconus  ut  supra. 

Simeonius  presbyter  ut  supra. 

Flavianus  arehimandrita  ut  supra. 

Monimus  diaconus  ut  supra. 

Joanues  diaconus  ut  supra. 

Joannes  presbyter  ut  supra. 

Antonius  diaconus  ut  supra. 

Thoraas  diaconu?  ut  supra. 


413 


FPISTOL/E  ET  PFCHETA. 


414 


Eliseus  presbyter  ut  supra. 
Sergius  diaconus  ut  supra. 
Isaacius  presbyter  ul  supra. 
Scrgius  presbyter  ut  supra. 
Thumas  diaconus  ut  supra. 
Joannas  presbyter  ut  supra. 
Philippus  diaconus  ut  supra. 
Jacobus  presbyter  ut  supra. 
Zenobius  presbyter  ut  supra. 
Moras  diaconus  ut  supra. 
Isaacius  presbyter  ut  supra. 
Ananias  presbyter  ut  supra. 
Sergius  presbyter  ut  supra. 
Sinieon  presbyter  nt  supra. 
Thomas  pre^byter  ut  supra. 
Joannes  presbyter  ut  supra. 
Simeon  presbyter  ut  supra. 
Tbomas  presbyter  ut  supra. 
Joannes  presbyter  ut  supra. 
Simeon  presbyler  ut  supra. 
David  tbos  diaconus  ut  supra. 
Tliomas  diaconus  ut  supra. 
Joannes  diaconus  ut  supra. 
Lamneus  presbyter  ut  supra. 
Daniel  archimandrita  ut  supra. 
Simeon  arcbimandrita  ut  supra. 
Abraraius  presbyter  ut  supra. 
David  presbyler  ut  supra. 
Dorotheus  presbyter  ut  supra. 
Antoninus  presbyter  ut  supra. 
Thomas  presbyter  ut  supra. 

Darsumas  (Forte    Barsumas.   Hard.)  presbyter  ut 
supra. 
Sergius  presbyter  ut  snpra. 
Eusebius  presbyter  ut  supra. 
Simeonius  presbyter  ut  supra. 
Marcellus  presbyter  ut  supra. 
Priscus  presbyter  ut  supra. 
Maras  presbyter  ut  supra. 
Sergius  presbyter  ut  supra. 
Jacobuspresbyter  ut  supra. 
Tbomas  presbyter  ut  supra. 
Item  Thomas  presbyter  ut  supra. 
Thomas  presbyterut  supra. 
Salinus  presbyter  ut  supra. 
Tbomas  presbyter  ut  supra. 
Joannes  presbyter  ut  supra. 
Varasaldas  presbyter  ut  supra. 
Joannes  diaconus  ut supra. 
Marcellns  diaconns  ut  supra. 
Simeonius  presbyter  ut  supra. 
Gennadius  presbyter  ut  supra. 
Thomas  presbyter  ut  supra. 
Simeonius  presbyter  ut  supra. 
Abramius  presbyter  ut  supra. 
Simeouius  presbyter  ut  supra. 
Jacobus  presbyter  ut  supra. 
Joannes  presbyter  ut  supra. 
Isidorus  archimandrita. 


R 


A     Julianus  presbyter  ut  snpra. 

Joannes  et  Homanuset  Thomas  presbyteri  nt  supra. 

Antoninus  diaconus  ut  supra. 

abraham   presbyter,   Ifaras  diaconus  et  Abraham 
presbyter  ut  supra. 

Zenobius  et  Stcphanus  presbyteri  ut  supra. 

Simeonius  et  Demetrius  presbyteri  ut  supra. 

Thomas  et  Domnus  presbyteri  ul  supra. 

Simeonius  et  Eli.is  presbyteri  ut  supra. 

Abramiuset  Pelagianus  presbyteri  ut  supra. 

Homanuset  Abr.un  presbyteri  ut  supra. 

Simeonius  presbyler  et  Carufas  diaconus  ut  supra. 

Simeonius  et  Joanncs  presbytcri  ut  supra. 

Simeonius  et  Julianus  presbyteri  ut  supra. 

Eutychianus  et  Joannes  diaconus  ut  supra. 

Tbomas  ct  item  Thomaspresbyteri  ut  supra. 

Romauus  diaconus  et  Joannes  presbyter  ut  supra. 

Eusebius  arcbimandrita  et  Eustasius  presbyteri  ut 
supra. 

Jacobus  et  Eusebiuspresbyteri  ut  supra. 

Sergius  et  Maras  presbyteri  ut  supra. 

Joanneset  Julianns  presbyteri  ut  supra. 

Paulus  et  Isacius  presbyteri  ut  supra. 

Thomas  et  Dasiauus  presbyteri  ut  supra. 

Joannes  et  Daniel  presbyteri  ut  supra. 

Jevenas  presbyter  et  Azizos  diaconus  et  archiman- 
drita  ut  supra. 

Antonius   diaconus    et  archimandrita    et  Cyrillus 
presbyter  ut  supra. 
q      Job  presbyter  et  Stephanus  diaconus  et  archiman- 
drita  ut  supra. 

Bassus  diaconus  et  Basilius  presbyter  ut  supra. 

Simeonius  et  Joannes  presbyteri  ut  supra. 

Jjcobus   presbyLer  et  Julianus  diaconus  et  archi- 
mandrita  ut  supra. 

Simeoniusct  Alpheus  presbyteri  ut  supra. 

Joanucs  presbyter  et  Petrus  diaconus  ut  supra. 

Daniel  diaconus  et  Eunus  diaconus  archimandrita 
ut  supra. 

Alexander  etEpiphanius  prcsbyteri  ut  supra. 

Zoilus  et  Abramius  presbyteri  ut  supra. 

Julianus  presbyter  et  Joanncs   diaconus  et  archi- 
mandrita  ut  supra. 

Carufas  et  Simeonius  presbyteri  ut  supra. 

Timotheus  diaconus  et  Petrus  presbyteri  ut  supra. 

Macedonius  presbyter  et  arcbimandrita  ut  supra. 

Dionysius  archiraandrita  ut  supra. 

Joannes  archimandrita  ut  supra. 

Simeonins  presbyter  et  archimandrita  utsupra. 

Menas    diaconus   et   archimandrita   et   Darabsabas 
presbyter  ut  supra. 

Sergius  presbyter  et  Theodorus  archimandrita  ut 
supra. 

Benjamin    archimandrita  et  Isacius  presbyteri  ut 
supra. 

Daniel  presbyter  et  archimandrita  et  Abraham  ar- 
chimandrita  ut  supra. 

Simeonius  archimandrita  ut  supra. 


I) 


415  HORMISDAS  PAP/E  416 

EPISTOLA  XXIII. 

AD    ARCHIMANDRITAS    SYUI^. 

Illos  solatur  hortaturque  ut  in  fide  catholica  perseverent. 
'Opp.io-$u<;  £7r£<rxo7ro? ,  7rpeo-§uTe'pot<;,  xai  upyip.u-j§pi-  A      Hormisdas  •  episcopus  presbyteris,  diaconis  et  ar 
rat;  TOt§   Iv  <?euTs'pa  Ivpiu  ou<rt,  xat  AotTrotc,  dpQooo^ot? 


Iv  oiwt?vJ7roTe  ava.TO/txw  xAtuart  Siuycruat,  xai  ev  tvj  tvjcj 

'A7roo"To/ixvjc;  xaSecipac,  xotvwvia  Stup.ivo\iatv. 

'Avayvwo-SsvTwv  ypaaptaTwv  tvjc;  upteTspac;  aya7rvj<;  dY 
wv  twv  iyOawj  to-j  ©sou  aypotrvvvj  lyavspw^vj,  xat  twv 
aTrtcrrwv  vj  £7rtaovoc  ptavta  ).u7rvjpw<;  c?vj).vj  yeyovsv,  otTiveg 
kitEido  tw  xaxwc,  ^wvTt  7rve0aaTt  Ipticrvjffav  tov  Kuptov, 
Ta  t/i)ivj  Ixetvou  acrESwc,  <?twxoucriv,  6'crov  a.776  tvjc,  uueTS- 
pac;  |3e§ai6TVjT6;  eart  yvwvai,  iju^oyijtra  Tov  Kuptov,  tov 
t&v  Triartv  twv  eauTOu  arpaTtwTwv  pteTa^u  twv  ivaviiwv 
yu).aTT0VTa.  Kat  rra).tv  twv  IxxAcatwv  tov  <ra).ov,  xat  twv 
<Jou).wv  tou  ©eou  Ta;  iituyOduc,,  xat  touc;  xo7rouc,  y.utu- 
vovj<ra<;  oreva^wv  xara  tov  rrpoyvjTvjv,  exsV.pacJa-  «  'AvacrTa, 


chimandritis  ^secundse  Syriae,  et  reliquis  orthodoxis 
in  quocunque  Orientali  climate  degentibus,  et  in 
apostolicae  sedis  comuiunione  permanentibus. 

1  Lectis  litteris  dilectionis  vestrae,  quibus  mimi- 
corum  Dei  patefacta  vesania  est,  et  infidelium  per- 
tinax  furor  dolenter  expositus,  qui  dum  redivivo 
spiritu  oderunt  Dominum,  membra  illius  impie  per- 
sequuntur,  quantum  ad  constantise  vestrae  agnitio- 
nem  benedixi  Deum,  fidem  militum  suorum  inter 
adversa  servantem.  Sed  rursum  Ecclesiarum  concus- 
sionem  et  servorum  Dei  moleslias,  laboresque 
considerans,  propheta  gemitus  meos  adjuvante  cla- 
mavi  :    Exsurge,  Domine,judica  causam  tuam,   me~ 


Kupte,  <?ixa<ro-v  tvjv  tjtxvjv  crou,  uvvjo-0vjti  twv  dvsicTio-uwv  B  mor  esto  improperiorum  tuorum,  eorum  qux  ab  insi- 


trou,  twv  utto  otfpovoq  o\t,-j  tvjv  jjuepav.  »  'Hoeacj  xal  ra 
si;vjc,  duoiwc,  Irrayw,  «  Mvj  I7rt).a9vj  TJJS  cowvvjc,  twv  ^vjtouv- 
twv  ae,  vj  urrspvjyavsia  twv  uictouvtwv  ce  aveovj  <?ia7ravT6c; 
7rpdc;  <re'.  »  Kat  yap  wtrrrep  ^pvj  vjptac;  to  edpaiov  tvjc, 
7riaT£w<;  yuAaTTEtv,  outwc,  ou^  apuo?et  rrspi  tjjcj  dV/.ato- 
tTuvvjc,  tvjc,  Setac;  xpicre&xj  aTrtcrretv.  Oux  sart  ve'o?,  udeXfoi, 
tvjs  IxxAvjcriac,  outocj  6  xorroc/  duwc,  iv  auTw  tw  TaTretvou- 
<r5at,  ui^ouTat,  xat  dY  ixeivwv,  e?t'  wv  rrTw^suEtv  ooxet, 
7r)iouTt£eTai.  'Ev  7ret'pa  io"Tt  Totc;  7riarotc;  tou  ©eou  to  t?ta 
tou  (5avaTOu  twv  trwaaTwv  tvjv  £wvjv  xeptjatvetv  twv  t^u- 
^wv  a7ro6a).)>ovTat  p.iv  Ta  peovTa,  a)./'  l^aTropeuovTat  Ta 
atwvta,  xat  iv  tw  tov  §iwyp.b-i>  bSoi:oizi-j  zy  dV/.tptri,  atTta 
ytveTat  tv3?  a^tac;  vj  b*oxt(jtvj'  avovjTOt  xat  iv  ta  Tuy>wt7£t 
ptatvoptevot  ayvooucrtv,  oTt  ouc;  Ix  tvjc;  twv  av9pw7rwv 
avaarpoyvjc;  yupi^si-j  tJuvacrQat  voutc^outrt,  toutouc;  £tt; 
rflv  |3at7t).£t'av  ayoucrt  tou  ©sou-  Ivt£u9£v  iv  auTOt;  toic; 
xtvcJuvotc;  at  euypotTUvat,  xai  vj  Trept  to  ■xcHvyziv  o•7rouc?VJ• 
v/.Siysrca  yap  tou;  aywva;  twv  t(?twv,  d  twv  pteya).wv 
tJwpewv  avTaTrotToTvjc;.  Ttc;  yap  oux  av  dx).acr£t£  iv  toic; 
xaxot;,  et  ptvj  t?ia  twv  i7raG).wv  7rapaau9v;0£t'vj  Ta  ivav-ta; 
exetvvj  ItrTtv  vj  D.Trtc;  vj  ptvj  cruyy;wpout7a  iv  tvj  avelrrtcjTta 
vjpta?  aTOV£tv  a7rox).£t£t  twv  t5).t]/£wv  to  7rtxpdv  vj  yAuxeta 
y£U<7ic;  twv  apsTwv.  Ti?  yap  av  otvjOstvj  Ta  7rapdvTa  pte- 
ydlct,  Ivvowv  Ta  'p.i\\ovTcr. ;  Tt'c;  tov  0u.va.TO-j  a7rapv£tTat, 
et  twv  pt£A).dvTwv  tvjv  avTic?0C7tv  xaTavovjc7£t£v ;  "Evotvjte, 
uyv.ivfjToL  ptou,  xat  acra).£UTOv  tvjv  7rio"Ttv  Be^atw  Xoyttrptw 
ijiulaTTOVTec;,  tvj?  urroptovvjc;  tov  £7ratvov,  I;  w  £t7Ttv  vj 
o"WTVjpia,    xat    twv    ayaOwv    1'pywv    to    ^paSetov,    xap7rw- 


picnte  sunt  tota  die[Psal.  lxxii)  :  libenter  ea  quoque 

quse    sequuntur  adjungens  :   A7e   obliviscaris   vocem 

quserentium  te  :  superbia  eorum,qui  te  oderunt,  ascen- 

ditsemperad  te.  Nam  sicut  oportet  nos  stabilitatem 

fidei  custodire,   ita  non  convenit   de    divini  judicii 

a?quitate  diffidere.  Non  novus  hic,  fratres,   Ecclesiae 

labor,  et  tamen  dum  humiliatur,  erigitur,   ac  per  ea 

quibus  atteri   creditur,  damna  vitantur.    Ex   usu  est 

fidelibus  Dei,  ut  per  mortes  corporum  \vitas  lucren- 

tur  animarum  :  amittunt  quidem  caduca,  sed  mer- 

cantur  seterna,  et  dum  persecutio  viam  facit  proba- 

tioni,  probatio  causa  fit  meriti  :   stutli  et  in  caecitate 

ssevientes  nesciunt,    quia  quos  conversationi  homi- 

num  subtrahere  se  posse  credunt,  ad  Dei  regna  per- 

'  ducunt :  hinc  in  ipsis  periculis  gaudia,  et  ambituf 

passionum  :  exspectat  enim  agones  suorum  qui  ma- 

gnorum  retributor   est    munerum.    Nam    quis  noi. 

frangeretur  malis,    nisi   consolarentur    adversa    dc- 

praemiis?  Spes  illa  est,  quae  non  sinit  in  despera- 

tione  deticere  :  excludit  siquidem  amaritudinem  tri- 

bulationum  dulcis  sapor  virtutum.  Quis  enim  magn. 

habeat  (magna   ducat)    praesentia,   sciens  cestimar.- 

ventura?  Quis  dispendia   viUe  renuat,   si   quae  sun 

recipienda  considerat?  Persistite,    carissimi  mihi,  r 

inconcussam  fidem  fixa  animi  virtute  servantes.  pei- 

severantiae  laudem,inqua  estsaluset  bonorumhomi 

num  palina,  praesumite.  Magnasunt  ad  quae  vocamu: 

indigni:  nonretardet  infirmitas,  quia  qui  vocat  rotri 


o-ao-Te.  Meya).a  ettriv  el?  a  xa/ouptet3a  ot  ava^tot.  Mvj  J3pa-  D  butor  lidelis,  et  fortis  adjutor  est.  Non  prosperorun 


t?uva'TW  i)  ucrOivtiu,  oti  d  xuImv  avTa7roc?OTVj;  7rtt7ro;, 
y.ux  cTuvaTOc;  |3ovj06c;  lo"Tf  ptvj  tvj  twv  xaTa^uptiwv  Dv7ric?t 
a7raTvj0wpt£v ,  ptvjTe  twv  vjoVwv,  ptvjTS  Trpoxpivwptsv  Ta 
su^spvj'  ou  Tp-jft]\u  vjpttv  6  Kupto?  vjptwv,  ou  xo).axsuTtxa 
en-nyyziluTO-  exsivo?  sYraSAa  vttiayjXO,  oux  apyia;.  Ou 
o-uaGaivoucriv  £7raivoc;  xai  pw.0vp.iu.  Tt?  tvj?  avTaptsi-^sw; 
scrSTat  Torrocj,  et  oucTsptia  soTt  cppovTtc;  tvj?  apsTVjc;;  cttsvvj 
>j  7tu/vj,  uhku  tv\utzu  tu  j3acriA£ta'  b\iyoiz  i)  Etaoc?oc;, 
aX).a  toi;  cToxtuote;.  0\>y  ouToi  Etcrtv  ot  rrpwTot  /oyot  7rpo«; 
EXEivouc,  ouc;  ISiSu^z,  i  A£wc;ouo"t,  xat  iv  Tai";   auvaywyat? 

1  Ex  alia  Latinitate  legitur  apud  Harduiuum. 
Ex  veWi  codiee  Vatir^no,  expressa  in  editione 


spe  decipiamur  aut  mollium  :  nec  facilia  propona- 
mus  :  non  deliciosa  nobis  Dominus  noster  non  es! 
blnnda  pollicitus  :  praemia  promisit  ille,  non  otia. 
Non  bene  laudi  convenit  et  quieti.  Quis  locus  erit  re- 
munerationi,  si  nulla  est  cura  virtutis?  Angusta  por- 
ta,  sed  regna  dillusa  :  paucis  aditus  sed  probatis. 
Nonne  haec  sunt  ad  eos  praevia  verba,  quos  docuit  : 
Persrquentur,  et  in  synagogis  flagcllabunt  vos  [Matlh. 
xv)?  Per  patientiam,  sicut  scriptnm  est,  possidea- 
mus  animas  nostras,  ne  eas  per  impatientiam  dolea- 

Roman.  1591,  epist.  21,  ac  deinceps  in  aliis. 


417 


EPISTOL/E  ET  REORETA 


418 


•tuo-ziycoo-ovo-iv   uptdi;;  »  Ata  rf}{    u7roaovvj;  ,  xaOw;  ys-  A  mus  atnissas.  Primu3  crucem  Roroinus  noster  et  pa- 


ypunzui,  XTVjcrwpt£Oa  Ta;  eauTwv  \J/u^a;,  ptvj7TOTe  TauTa; 
c?ta  tv;;  ou^'  uTrottovvjcj  uy\r)0~o>usv  a7ro),e'o-avTi;.  Mowto; 
ei;  tov  o-raupdv  6  Kuoto;  vjptwv,  xai  tvj;  uttouovv;;  eaurou 
cMao-xa^o;,  uvf,\0zv  iv  tw  10*1*61  tuttwv  {jnoSziyuuzi  iv.zi- 
vou;,  ot;  iuzXkz  |3o'/]0eiv.  Auto;  -lzzu\\j  twv  apeTwv,  xai 
twv  xdrrwv,  tov  ^uyov  -Auziyzi ,  eoractevo;  itgra  twv  cTvj- 
^vjTvjpiwv  twv  •izu.rdv6ztov,  tva  xaTa  njv  6pyr)v  tou  Sio-y- 
ttou,  aurd;,  xai  tv;;  aiwviou  |3acre).£ta;  tou;  c-T£yavou; 
itupa-ryr,.  \\.vuloyio~uvQz,  Troea  twv  Max«o«iwv  vj  icjocJo;, 
Toi;  xaareotxoe;  v;  -zul.r,,  eOTopia  twv  e7rat'vwv  ic*E7T£Tai, 
Troia  'Iouc?a;,  xaxscvY]  twv  ao"e^ywv  vj  <pa).K),;,  Quvuzov 
Ttpt^  uvuyopzvzzui  5  ev  rrotot;  iori  ardptacrtv  6  ).ad;  0  iv 
tw  doet  ava).wOet;'  xai  auTae  r.ao~ui  ae  c?uvaie£i;  uVeo 
tv;;  tou  vdptou  yu),axv;;,  optotwaa.Ta,  xai  crxiai  rwv  pte).- 
),ovtwv  ouaat,  vji-twOvjo-av  rupu.Sziyuuziov  totoutwv,  v;ptet; 
iv  Tot;  7raToao-tv  e'woa'xactev,  i\>rj.u-or)o~uu.zv,  iSov.iuu.o~u- 
ptev  iv  Ttvt  axo).ouO/;Toptev.  Tt  oux  VfupuoC^zi  zr,  \tr.oOio~zi; 
zi  uruSzi  tv;;  a)..;0eta;;  Tt  oux  dyei),eTac  :'J  ).utowtv;  ; 
xaraOuptew;  xotvwvouctev  iv  toutoi;  uutv  toi;  Soyuuai. 
Aiyzi  yu.o  7tou  6  ffoywraTO;  So),oawv,  1  Maxapto;  6  XI}- 
puTTwv  ).dyov  et;  axovjv  urraxouovTO;'  »  eucppOTpti/j  ceiv 
ouv  eo~Tt  to  Siu\iyzo~Oui  Toi;  Ozlowiv,  xai  Trpd;  tjjv  dpOvjv 
ctJdv  tou;  ptvj  avTt7ra).at'ovTa;  TrooTpE7T£70ae.  KaTe^optev 
•yap  eve^uoov  tv;;  TrtTTew;  tv;;  uptETEoa;,  tvjv  arrd  twv 
ypuuuu.zuv  itioiXofodsiaav  svtrracrcv,  c?t'  v;;  ex.  tv;;  twv 
7raoa6aTwv  ),uav;;  ywotTOevTe;  et;  Ta  tv;;  'AttootoXcxvj; 
xaOe'(?pa;  Soypuru,  xat  evTo),a;  iizu-jipyzvzz ,  d-^/e  usv 
ouv  erTtoavTe;    t/;;  di?ou    tv^;  a),v;0eia;'  ax^'   euloyvjTo;  6 


i; 


tieatieB  ipsius  magister  asccndit,  suo  informaturus 
exemplo,  quos  eratadjuturus  auxilio.  Ipse  inter  vir- 
tutes  lancem  retinet  et  Iabores,  stans  contra  vcnena 
furentium,  ut  secundum  persecutionis  iras,  illis 
ttterni  imperii  det  coronas.  Revolvite,  quas  Macba- 
ba>orum  cxitus  pertinaces  vetus  bistoria  laudes  per- 
sequitur  :  quo  Judas  et  illa  suprema  fidelium  pha- 
lanx  mortis  bonore  referatur :  in  quanto  ore  sit 
constans  populus  in  moate  consumptus  :  et  baec  om- 
nes  pro  custodienda  lege  virtutis  species  et  umbra 
futurorum  tanta  excmpla  merucrunt  :  nos  in  Palri- 
bus  vidimus,  palpavimus,  probavimus  quem  sequa- 
mur.  Quid  non  referendum  est  rci,  quod  denegan- 
dum  est  verilati  :  quid  non  debitum  Redemptoris  ? 
libenter  comraunicavimus  dogmata  ista  vobiscum. 
Dicit  enim  sapieutissimus  Salomon,  Beatus  qui yrx- 
dical  vcrbumin  aure?n  obeJiends  (Eccli.  xxv)  :  gau- 
dium  cst  siquidem  volentes  alloqui,  et  ad  rectam 
viam  eos,  qui  non  reluclentur,  bortari.  Tenemus 
enim  obsidem  fidei  vestra>,  ^sub  lilterarum  profes- 
sione  constanliam,  qua  a  transgressorum  contagione 
divisi,  ad  apostolicai  sedis  dogmata  et  mandata  re- 
curritis,  sero  quidem  viam  veritatis  ingressi;  sed 
benedictusDcus,  qui  non  in  finem  obliviscitur,  qui 
corripit,  et  medetur,  nec  continue  gregis  sui  ovcs 
patitur  insidiantium  luporum  rapacitate  discerpi, 
qui  per  districtionis  temperantiam,  neccoercitionem 
suorum  negligit,  nec  salutem.  Sed  quid  mirum  si 
©ed;  oux  et;  Te"),o;  e7rt>avO«'veTat,  0;  7rat(?£uei,  xae  taTat,  q  oves  relicto  illi  uno.etvero    pastore    dispersas,    cal- 


xat  ouc?£  tv;;  v^vo)pt£vv;;  aurou  7rot'ptvv;;  r«  irooZuzu  v.upzz- 
pzl  twv  £7Tt6ou),£udvrwv  ).uxwv  Tv;  upTzuyy  $iuo~txuq~Oui, 
0;  (?v«  tv;;  xexoapteV/j;  aucmjpta?  oub*e  tv;;  ao-ya),et'a;  twv 
cc?iwv  uTrepopa,  ouc?e'  tv;;  0"wTv;pia;.  'AXku  Tt  OauptacTOv, 
ec  tcc  izpoSuzu  xaTa).£tyOe'vTo;  ixetvou  tou  evd;  xat  ulr,- 
Otvou  7rotpte'vo;  Siuo~v.oot:io~Ovjzu.  6  7ravoupyo;,  d  a/iptaTi 
irsyupusvo;,  xat  donu^,  zul^  iv£(?pat;  £Taoa^£v ;  Ot  tjjv 
aT^«).£tav  t?jv  t(?iav  xaTa).tu.7r«'vovT£;,  auTOt  iauTOu;  TOt; 
xtv<Juvot;  ^jf,  wv  o~T.upuzzo~Jzui  £pt€a),),ouo-iv.  *Q.o~zi  xac 
vuv  yoxj-j  crzzppol-  ^vjtcacrcv  iv  tv;  d(Jw  twv  -zuzipwv  7rpd; 
i)v  uvz'lpu-LZzz,  BVOTijTg"  c?uvaTKt  yup  zo  tou  0£ou  e),eo; 
xai  zr)j  twv  oc).).wv  daocw;  (JtdoOwo-tv  tw  uptere'ow  pttcrOw, 
ei  7r«p'  v-lcov  7rpd;  to  euOe;  6-lrtyi)0zlv,  \oyio~uo~0ui.  'AlV 
gauTOUcj    xaOd),ou,    arrd  tou  pootldpou,  iv   w    oi    uipzzv/.ol 


lidus,  cruentus  et  rapax  turbavit  insidiis?  Qui  tute- 
lam  suam  deserunt,  ipsi  se  periculis,  quibus  lanien- 
tur,  exponuut.  Ergo  nunc  saUim  solidis  passibus  in 
viam  Patrum,  ad  quam  recurristis,  insistite  :  potens 
erit  misericordia  Dei,  aliorum  quoque  correctio- 
nem  mercedi  vestrce,  si  a  vobis  ad  reclum  dedu- 
canlur,  ascribere.  Sed  in  totum  vos  a  cceno,  quo 
immersi  baeretici  tenentur,  avellite,  et  excutientes 
immunditiam  pulverisinboerentis,  generaliter  univer- 
sos  ab  apostolicis  dogmatibus  declinantes  religiosa 
detestatione  damnate.  Nulla  tenebris  cum  luce  com- 
munio  (I  Cor.  vi)  ;  nec  qui  per  recta  itinera  gradiun- 
tur,  vestigia  sua  cum  deviantium  errore  conjungunt. 
Tenendum  est  fidei  vinculum,   et  vitandum  de    per- 


xara7roO£VT£;  xexpanjvTae,  a7roa-7Tao-aTe,  xai  ixTcva;avT£;  u  fida  societate  contagium  :  quia  secundum  Apostolum, 
tv;v  uy.uOupcriuv  tou  xovtopTou  tou  xo),),v]0£vto;,  yevtxw;  quemadmodum  qui  adhxretDominounus  spirilusest : 
ar.wjzuc,  tou;   a7rd  rwv  'A7too-to).cxwv   dV/u.arwv  kttoxXc-      itaquiadhxretmere(rici,unumcorpuseffici(ur(Ibid.): 

amant  virtutes  collegia  sua  :  at  adhserentes  sibi  se- 
cum  impietas  in  profunda  demergit  :  in  conspectu, 
in  oculis,  in  ore,  in  ipsis  manibus  sunt  Patrum  do- 
gmata  quae  custodienda  niandamus  :  quotidie  nos  ad 
conservationem  sui  concilia  veneranda  constrin- 
gunt.  Longum  est  sigillatim  universa  retexere  :  Cbal- 
cedonensem  synodum,  in  qua  omnium  reverentia 
continetur,  seu  et  venerandi  Leonis  prolata  de    ipsis 


vavTa;,  eucreSec  arroxvipu^et  xaraxptvarg.  «  OvSzuiu  tw 
crxoTec  7rpd;  to  ^w;  xotvwvta,  »  oure  ot  Siu.  twv  euOetwv 
d(?wv  PuSi^ovzz^  zu  eauTwv  'i^vvj  pt£Ta  twv  a7rox),tvdvTwv 
7r).a'vv;;  cuva7rT0U0-i.  KaTacr^£T£-o;  io-ri  tv;;  7ricrT£w;  cruv- 
(Jeo-pto;,  xai  -zupuizr.ziu  r)  ix  tv;;  K7TCOTOU  xotvwvea; 
l\iu.r,,  ozt  v.uzu  tov  'A7rdcrTo),ov ,  «  dv  toottov  d  iauTov 
7rpocrxo),),wv  tw  Kuoiw  ev  7rveuaa  zo~zvj,  outw;  6  xo),).w- 
pt£vo;  tv;   7rdpvv;   ev  ybjzzui  crwcta'   »    ayarrwcrcv  ui  upzzuV 


tcc;  a).).vj>wv  xoivwvia;,  xai  tou;  xo).),wptivou;  auTv;  uzO'  apostolorum  pr32cordiis  instituta   et  nosse    nos  con-, 

eaurvj;  r)  uaiSzia  iv  tw  SuOw  xaTaffovT^ge.  'Ev  dyOa\aot;,  venit,  et  tueri  :  in  bis  vexillum    fidei,  in  his  propu- 

iv  tw  ordptaTi,  iv   auTai;  -at;  yjptriv   eicu  twv  -xuzipu-v  gnaculum  veritatis  :  in  his  Christus   agnoscitur  ;   in 

tk  cJdyptKTK,  a  9>u/\arretv  ivzillo-isOn'  xaO'  exao-Tvjv  7rpd;  his  redemptionis  nostrae  spes  et  causa  servatur.   Hoc 


419 


HORMISD.-E  PAP.£. 


420 


rf,v  <fvka.if.iiv  eaureov  ui  tzoutulv.  tvvoool  rcsotTfiyyovTt. 
filv/.c  c.yozi/.  zrri  x.ccO'  z/.v.ttov  t.vj-.v  ouvepovv  r«  rijc; 
ev  ji.uj.xr.S6vi  tvvoSov,  iv  r,  tcutcov  to  t:'//.:  irepU%eTaif 
uu.u,  xai  -.v.  t.v.ov  ~'/j  TsSutruia>Tci.rov  AeovToc  ttooeve- 
yrj-.j~'j.  zc  xvrrjc,  rcov  'Airotrrokiav  t>:;  xapoiut-  ooiruv-v, 
xv.\  ynvco—xnv  f.uv;  —  oorc./.zi,   xxt  njpetv.  "Ev  rovrotc;  to 

tTc6d.~-U.lOV     TJJC.     7CLT7ZCO;,    £V     T0VT0t:     OC     T.0OXV:/:,jZ;     7  c,  ; 

u/.r,0ziu;,  ev  tovtoic.  6  Xpierrdc,  ytyeocneerat,  ev  rovrotc,  rf,; 
kvTpcotTeoit;  7?,;  husripu;  c,  i/-\c,  /.■/'.  incoQsTtc,  fvkuTTS- 
7'J.L.    OvTO';  ZT7LV    i/.ZLVO;,   OV    EV    TiJ    'A-07TC/)'.)    vvzyvoiufj, 

Qzuzkto;,  iv  Z>  savTOv  tl;  TCupu\oyVC,STUi ,  et  ti:  cw.a, 
yoo-.ov,  xukuu-v  xaravakicrxoLtsvu  t&  Tcvpt  sKOtxoSouijtrat 
TCStpucrQy'  ev  -'j:'j-.'j.l;  vjc.oc/jc,  ju  Evtv^ovc,  v.v.\  Netto- 
cfov  ratc  ervvocfotc.  Sr,'/:r-f,oLv.,  otTtvec.  zl  evuvria'  ~c; 
Sztto^lxc,;  tov  Tcorr.OLcoSov;  ttvemjpcov  oi/.ovouiv.;,  sv 
071)  ivavTtep  u.Z7v.c'j  iavrcov  uvkkoyiau.'  ftkovstxovtrtv, 
vrco  tvjl  ~r,;  izporvkiu;  irorr-t  ervttacovovcrtv ,  uv.roi 
-at:  yvtouuLc,  xai  ouol-jyot  tjj  b.noziv:  ~v  6  ere-oq  -rc. 
Oi/cov  ri)v  TcupOevov  Maptav  (-)eoO  Etvat  yswnrpiuv,  ocrcsp 
iv  70)  xvpico  f)uojv  zltlv  r/joiuivu  Stuipsi,  6  Si  ztzoo;,  sv 
6to>  'lSlcc  rcov  CTVVskQovautv  pverecov,  xa\  ru  ukr.Oc.  ervyvet, 
7rj  ttvcrnjptov  7?,;  r,uz7Z-j'j;  Xvrpeocreeoc;  oSevvvcTiv  r2Y/o; 
^ojTitvou  ttjv  Qpncrxsiav,  zctooc  7ov  Mavevroc  ttjv  uopo- 
crvvijv  ao-£?£t  rvyy  zvzlv  —vvarcTOiv.  Kv.cv.  rovreov,  xSekfoi 
uyv.T.r-o\,  Tcpozvof.jr.rv.v  Larpetat,  sv.zivu;  7f,  toj  koytcruov 
Svvccusi  oLZv.0L/:r,Trj-s,  STczLor,  si;  uvurpor~r)v  avrcov  opdrs 
7'j-j:  ui.oz7iv.ov;  Stu  7f,;  kcre€eiuq  ujayousvov'.  Mr;  eotoj 
iv  oxvoi  r>5s  0L0'j.7/.'j.'/.irj.;  r,  u/r/jzLV  jroia  ^or;  cnroub*» 
tqv    -oj7r,oi'j.v    uyu-cd-Qai,  otcots   opure  7t,j    QuvuTOfopov 


A  est  illud  quod  in  Apostolo  (/  Cor.  v)  legimus  fanda- 
mentum,  in  quo  seipsum  decipit,  quisquis  ligna,  fe- 
num,  stipulas  consumendas  ignibus  supera?dificare 
tentaverit.  His  interfecta  sunt  Eutychetis  et  Nestorii 
venena  conciliis  :  quia  ddversum  dominica?  di=pen- 
sationis  salubre  mysterium,  dum  contraria  inter  se 
disputatione  nituntur,  sub  quadam  sacrilegii  aequali- 
tate  consentiunt,  sententiis  dispares,  et  imnietate 
concordes  :  quorum  alter  nolens  beatam  Mariam 
virginem  Dei  esse  genitricem.  inDomino  nostro  quae 
unita  sunt,  dividit,  alter  dum  ccnvenientium  natu- 
rarum  propria  et  certa  confundit,  nivsterium  no- 
strae  redemptionis  exstinguit  :  alter  Photini  sectaro, 
alter  Manetis  insaniam  impia  contagione  conting 
Adversum  hos,  dilectissimi  fratres.  provisa  remedia 
iila  animi  virtute  defendite,  qua  in  Iabefactionem  eo- 
rum  videtis  baareticos  impietate  pugnare.  Non  sit 
picra  veritatis  assertio.  Quo  studio  oportet  salutem 
diligi,  cum  videatis  perditionem  mortiferam  sic 
amari?  pudeat  segniter  asseri  veritatis  leges  :  cum 
tam  pertinaciter  defendantur  errores.  Et  anctores 
quidem  inventionum  malarum,  qute  praediximus  sy- 
nodica  constituta  justis  condemnationibus  insequun- 
tur  :  sed  vos  etiam  sequaces  eorurn  ut  declinetis, 
pariter  admonemus,  quos  apostolica  sedes  et  de- 
prehendit  pares  auctoribus  suis,  et  conjunxit  addi- 
ctis(damnatis)  Timotbeum  panicidam,  et  Dioscorum 
et  Petrum  Alexandrinos,  Acacium  Constantinopolita- 
num,  cum  sequacibus  suis.  Antiochenum  quoque  Pe- 
x-cikstav  outco  TTzo-.oj.ijr.j:  hlSs-Qcauev  •j'jr/z/'l>;  Tcyc,-  ^  trum  praedicto  similem  sicut  errore  sic  nomine  :    - 


B 


■jL-irOui  7c,;  uktiQeiu'  70-'j;  vouov;,  6r.07Z  i-iuovoj;  Sizv. 
Stxovvrut  ui  -ckavui,  Kui  ro-j;  upyrttyov'  wsv  reov  xaxuv 
ifSvpiTSOjV,  cc  —poziT.ouz-j  tvvoSlx-j.  jzttcitj:j.7'j.,  Stxuiutc, 
XU7U/.0LTZTL  uZ7iy/rjj7rJ.L-cc'/j'  r/j.zl;  xai  tovtcov  too:  uxo- 
ko\>Qov<-  otcco;  z/:/'/.ivr-z,  6uoi;i;  •jtcoui-j.-jc.t/.oj.zj,  ov;  r, 
' kr:oT70j.Lv.r,  v.'j.0iSpu,  xcc\  v.'j.7ii:j/Ji  -'j.ouT/r.rioj;  oj-.-j.; 
roi;  evvt&jv  olov.t /.'/.'/ oi;,  xai  roi;  xuTUXpiQsitrt  tvjzCzjcz 
TluoObov  tov  —v.70v.'/.o:v:j,  v.ul  Xlotv.ooov,  v.ul  niroov, 
rov;  'Akzcuvoozi;,  'Axa/.tov  tov  KcoverravrcvovTro^injv, 
7T£Ta  t-Lv  £7.-jtoj  uxoikovQcov,  ojtuvtco;  llsTpov  tov  'Avrto- 
ysicc;,  tw  —ooi.zyOivTL  oaotov  t%  t£  rckuvr,,  v.ccl  toj  dvo- 
u.aTt,  ukku  v.cc\  lzvf,oov  rov  avrov  7otco-j  ovSsv  jjttov  xat 
tov  tov,  Eeveav  tov  'Ispu—olt7r,v,  Kvoov  tov  'Eo*£otj5,  IIe- 
toov  tov  \\.7cvuziv.;,  6v  ttovov  i/7:ip  cf,;   oiv.iiuc,  ukku   xat 


et  Severum  ejusdem  loci,  nihilominu*  fet  veneni, 
Xenaiam  (Xeneam)  item  Hieropolitem,  '  Cyrum  Ela- 
densem  (Edessenum),  Petrum  Apameae,  non  jam  pro 
sua  tantum,  sed  pro  aliorum  quoque  damnatione 
danuandos  :  qui  cum  se  opinionum  suarum  sordibus 
indesinenter  involvunt,  alios  quoque  docendo,  qua? 
male  assecuti  sunt,  polluerunt,  generalis  mandati 
salubritate  vos  moneo  :  Quidquid  adversus  regul  ^ 
Patrum  de  quibuslibet  ^commentariis  profertor,  ab- 
jicite.  Nullus  vos  incongruentibus  praeceptis,  aut  no- 
vis  moveat  institutis.  Si  enim  mundani  sunt,  et  Ec- 
clesias  tenere  non  possunt  :  quia  eiscomenit  m ag 
discere,  quam  docere.  Nefas  est  enim  altaribus  piis 
peregrina  inferre    libamina  :    quia  certos    religiosis 


v-cep  7?,;   t-./v  ctkkcov  ouoico;  uccco'/.ziv; ,  xaruxptrsovc,,  ot  D  disciplinis  terminos  Deus   inter  ipsa  quoque    cultus 


Ttv£;  ev  oo-'.)  iavrov;  rot;  pvrcot;  rf;  loiv;  OjCc.;  v.tcuv- 
arco;  syxvkiovatv,  u/jo-j;  ouoico;  ev  reo  StSu—xstv,  rovc, 
xaxw;  avTot;  uxokovQr)-uvTU<-  euokvvuv,  olv.  ysvtxijc,  tco- 
rr,otcbSov;  evrokf,;  vu.lv  Tcuputvco.  Tluv  otl  ovv  i^evavrca; 
Twv  nuTpLxcav  /.v.jovcov,  ic  oicovSf.rcors  vtcotcvc,  uurcov 
—pozvzyOzir,,  urcrjjTUTrs.  MijcTet;  vuu;  utcootcjoool;  jrpotr- 
ruyuv.TLv ,  f,  vecoripoi;  opitrua-i  xutvtcrccrco.  zi  ui-j  -.jj 
sltl  v.otulv.ol,  xul  ov  SvvuvTUt  tui\  ix/j:c,Tix;  v.vriyzLv, 
i-ZLofi  tovtoi;  upu6%ZL  to  SlSutv.ztOul,  uvjj.ov  f,  StSucr- 
xslv  uQeutTOV  yup  roi;  TsSucruiot;  OvTLVTrc.zioi;  civu; 
rcpoTfipZLv  tccovov.;,  iT.v.dzi  -ufstc,  ev-eSetriv  i-cLrcf.WjiL; 
opov;  zv   ujroi;  ouoico;  7?,;   ioiv;  7tuf,;   rpi;    Tcpootuiott, 

1    Facundus,    pag.    10."),     meminit  hujus   Cyri.   et 
Nestorianum  facit.  Meminit  et   Ennodius  distinct.  6 


sui  praescripsit  initia  ;  inter  levitas  et  populum  suum 
divisit  oflicium.  Alia  est  potestas  hominum,  alia  mi- 
nisteria  sacerdotum  (Luc.  ~)  :  incitavit  potius  Do- 
minum,  quam  placavit,  qui  externum  ignem  divinis 
adytis  sacrorum  temerator  invexit.  Quis  est  qtii  sibi 
in  alienis  institutis  jubendi  auctoritatem  possit  assu- 
mere,  cum  non  sit  ambiguum  olferentis  honorem 
debitum  pro  sola  ofhcii  praesumptione  punitum?  In 
regia  Oziasreverentia  et  administratione  permansis- 
set  (//  Par.  xxvi),  si  monitus  tanta?  destructionis 
exemplo  ac  religiosis  institutis,  timendo  quam  hxc 
assumendo  meliora  temperasset  [melius  imperasset) : 

VictorTun.  et  Evagr.  lib.  m,  cap.  31. 


421 


EIMSTOLjE  ET  DECHETA. 


422 


r.poiypu-ijz,   pterai-y   AsutTcov,  xbi   toO    idiov    \uov    cFceiXe  A  sed  dum  nec  prohibenlibus  cul Lurihu.s    templi    perti 


-rrjv  XecTouoycav.  "AXXv;  ioriv  r)  twv  uvOpoiiCMv  iijouffia, 
aXXac  ai  twv  izpir.yv  v-nypzviui-  r.up^lvvz  ptaXXov  tov 
Kvocov,  n7r£o  s5tX««i!>craTO,  6;  aXXoTptOV  r.vp  iv  toc;  6itot? 
atJurot;  Ta  kpa  pto/vva;  nrtttrigvtyxs*  Ti;  l-rrtv,  6;  eauTW 
ev  aX/orpcoc;  0eo-7rcerptacrc  tou  xsXsustv  ttjv  uvOzvTiuv  Ou- 
vaTat  7rooo-Xa6etv  J  xai  yap  oGx  SOTIV  apt^cCo/ov  ti  r.ooo~- 
■qzoovtu  Tcptrjv  Y.zypzMO-Tr,u.ivr,v  intkp  ptovv;;  tijs  zyyziph- 
oew;  t>5?  XetTOvpyca;  TSTlptoopJJffSai  jv  Tfji  vaw.  Oc^ta;  ev 
Tij  suXaSsla,  xai  t«  vimptaia.  Jjspteivsv,  zi  6"z  vovOzTr.Ozic, 
tw  u7ro«j£tyuaTt  t>5?  ToaavTvj;  sTrtTrXvicew;  arro  twv  tspuv 
(JiaTa?£cov  eyoCvjOvj  ptaXXov  v;  xaT£To).uv;T£  TOUTWV,  uuzlvov 
av  iSaalXsuasv'  aXk  iTczidr,  undz  xwXuovtwv  twv  irciuz- 
Xvjrwv  tou  vaoii  6  l7rc'ptovo;  TraoafiaTvj;  u-inrr,.  'Ev  aJTOc; 
|3c?eXuyptaTc  XsVpa;  irXvysl;  toi?  Oufftaarvplot;  ri}v  Xst- 
Tovpyiuv  tvj;  j3ao"cX£ca;  aTroXsVas,  tvj  vTcr.pziiv.  tou  ceolw; 
E7re).0wv  rtvwtrxsratoav  TOtyaooOv  ptrj  etvac  ©ew  avpao*- 
osxra  arreo  ex  tqcv  auTOU  IvtoXwv  napa  tojv  ToXuvjpwv 
iipapTra^ETat,  ottote  eva  7700;  siricTstflv  TJiftj  a7rocpacr£w;  tvj 
tv;;  pteyaXvj;  axoo-ptia;  Ttpteopia  syuXafsv,  aXXdv;  ruy-vr) 
<pX6$  xaTvjvaXwtre.  Ato  ovj  o~ =0  Tcva  sitri  Ttvt  o-yr,uv.TL 
Qor,o~Y.ziuc,  §z§zyp.ivu,  to^uv  e'zecv  ou  ovvutul  toctuvtxlc, 
uvOzvTiuic,  xaTa7ra).acopt£va.  Boa  IlaOXo;  6  'Attotto/o;- 
«  xa'vvjpc£c;,  ij  a'yye).o?  I;  ovpuvov  euayyeXci^vjTai  vpta;,  7rap' 
6  ei/ayyeXcaapteOa,  uva.0zuu  eVto)"  »  ov^aTrai;  Bipvjxw;  tovto 
r,p/.ivOr}'  iiTavilxSz  cTe  tvjv  vyzLuivoveruv  £VToXv)v,  «  w;  Trpoei- 
■kouzv,  xai  aoT»  7raXtv  Xsycu,  ei'  ti?  upta;  £yayye).i'c7£Tat, 
Trao'  0  Ta.piKci.Qzrz,  avaOeaa  eg-tw.  »  "JuXaTTEt  yap  ttjv 
izpozvzyOziTccv    xjtzo    ttic,  yvhu.Y.f.c,    Tyc,   7rt'o"T£w;   u.T.iywtiv, 


B 


nax  temerator  absistit,  intcr  ipsam  lepree  aDomioa- 
liDiiem  percussua,  altaria  et  officia  regni  perdidit, 
(luin  ministeria  Bacerdotis  invadit.  Sciant  ergo  non 
esse  accepta  a  Deo,  <hki'  de  mandatis  ejus  a  pro  - 
sumptoribus  assumnntur,  quando  unnm  ad  oste 
sionem  «ententiaj  vivacis  dedecoris  (magnae  defori:>i- 
tatis)  poena  servavit,  alios  velox  Qamma  consumpsit, 
(Juod  si  sunt,  quse  relif^ionis  aliijuo  colore  contecta 
sint,  vires  Uabere  neiiueunt,  quai  tantis  auctoribus 
reluctantur.  Clamat  Paulus  apostolus,  /yice/  710^,  aut* 
angelus  de  caelo  evanyelizet  vobis,  prxtcrquam  quod 
evangelizavimus  vobis,  anathnna  sit  (Gal.  1).  Nec  se- 
mel  hoc  dixisse  snflicit,  repetit  salubre  niandatum  : 
Sicwt1  prsediximus  ct  nunc  iterum  dico,  Si  quis  vobis 
evanjclizaverit,  przter  id  quod  accppislis,  anafhcma 
sit.  Servet  ergo  latam  pro  i Wl < ; i  conservatione  sen- 
tentiam,  quisquis  apostolicam  soquitur  disciplinam  : 
etquidem  nobis  cnra  non  defuit ;  nam  gemino  le^a- 
tionis  ofiicio  quidquid  in  precibus  humile,  quidquid 
in  allcgationibus  rationabile,  quidquid  in  mandatis 
salubre  detulimus.  Sed  nunquid  ideo  negligenda  est 
justitiae  via?  Qni  errores  suos  diligit  (quoniam  inii- 
delitas  suos  errores  amat,  etc.)  cum  obstinationc 
perfidia?,  non  sunt  jungendi  cum  cadentibus  lap«us. 
Sine  nostra  contagione  pereant,  qui  ab  impietatibus 
suis  nec  castigato  errore  declinant.  Et  alia  manu  : 
Deus  vos  sanos  custodiat,  filii  dilectissimi.  Data  iv 
idus  Feb.   (anno  Christi  518)  post  consulatum  Aga- 


£t  tlc,  tjj  'A7roo"To).tx/j  uy.oIovOzl  c?tc5>ao"xa).tK•  xai  iiu.lv  ptev  r  peti  V.  C 

ouv  ypovTi;  ivDzL^iz.  Kai  yap  rrj  Trjc,  c?£  o*t7rXiJS  v-r.pz^ia.  r.pivZziuc,,  z'i  tl  Iv  Tat?  Setitrztri  tutzlvqv,  st  Tt  ev  Tai";  3i- 
xatoXoycaicj  SuXoyov,  ec  tcIv  Tac?  !vTo)ac;  vtcriviyY.uu.zv.  'AXXa  p.r)  Slu  tovto  apcsXqrsa  Ittcv  r)  6c?6;  tvj;  c?cxacoo"uv/5;; 
£-£ct?rj  Ta;  cc?c'a;  7r).ava;  uyur.a.  pt£Ta  ur.ovoiuc,  r)  u-klctlu,  ovy.  zo~tl  gvvv.tctzo-Oul  u.ztu  toO  t^iv  ttctttovtwv  oXtcrflij- 
ptaTO?,  avsx  t^;  ijpteTepa;  Xupo]?  utcoWvo-Qojguv  ot  aTro  tojv  otxetwv  acreSetwv  p^cTe  pcacrrtyoupievYJS  rr)c,  TrXavvjg  IxxXcvov- 
Te;.  Kai  e're'oa  yzioi'  'O  ®z'oc,  upca;  vyiuivovTac.  c?cac3v).a*Y7,  Texva  uyuicr^ra.. 

'EdoOri  TTpoTecrcrapwv  ecc?wv  Qzvpova.piojv  pteTa  t»jv  u7raT£t'av  'Aya7r>jToO  tou  /\uu.icpoTu.rov. 

1  EPISTOLA  XXIV.  trumpertinent,  et  ad  mandatacatholica,sinealia  cupis 

ad  joannem   t a rr Af.ONENSE m    episcopum.  transgressione  servare  ;  sporans,  ut  prorogatis  gene- 

Libenier  de  ejus  in  ltaliam  adventu  audivisse,  litteras      ralibus  ad    Hispanienses    Ecclesias    constitutis,   quae 


ad  Hispanienses  de  ecclesiasticis  instituiis  ab  eo  da- 

tas  probat,  eiquevices  suas  committii. 

Dilectissimo  fratri  Joanni  Hormisda. 

Fecit  dilectio  tua  rem  caritati  et  fidei  congruen- 
tem,  ut  adventum  tuum  ad  Italiam  nobis  directis  lit- 
teris  indicai  ^t,  et  quse  in  te  sit  summa  religiosre  vo- 
luntatis  ostenderet.  Atque  utinam  ad  plenioris  affe- 
ctus  satietatem  praesentiae  tuae  nobis  gaudia  conti- 
gissent,  ut  gratulemur  nos  et  colloquio  et  praesentia 
frui,  quam  sumus  ante  per  scripta  complexi.  Verum- 
tamen  probasti,  dilectissime  frater,  quo  Christianam 
fidem  veneraris  affectu,  dum  ea  quae  ad  regulas  Pa- 

a  Has  sequentes  epistolas  collector  decretaiium 
epistolarum,  Surium  imitatus,  retulit  ad  consulatum 
Agapiti  secundum,  et  ad  annum  Domini  541.  Quod 
si  verum  esset,  oporteret  Hormisdam  viginti  et  plu- 
ribusannis  pontiticatum  administrasse,  qui  communi 
oninium  sciiptoium  senteutia,  non  ultra  novem  au- 
nos  sedem  apostolicam  tenuit.  Quamobrem  lectori 
pergratum  me  facturum  judicavi,  si  hasce  epislolas 
Hormisdae,  consulatu  Agapiti  consignatas,  praece- 
dentibus  eadem  nota  consulari  insignitis  subjunge- 


aut  negligentius  aut  irreligiosius  fiunt,  ecclesiasticis 
disciplinis  congruentia  *  sanciamus  :  quod  amplexi 
sumus,  captata  istius  desiderii  facultate.  Quid  euim 
aut  vobis  dulcius,  quam  cum  fidelibus  loqui  ?  aut  Deo 
aptius  (bcatius),  quamdeviantes  ab  errore  revocare  ? 
D  Salutantes  igitur  caritatem  qua  juugimur,  per 
Cassianum  diaconum  tuum  significamus,  nos  di- 
rexisse  generalia  constituta,  quibus  vel  ea  quoe  juxta 
canones  servari  debeant  competenter  ediximus,  vel 
circa  eos  qui  ex  clero  Graecorum  veniunt,  quam  ha- 
bere  oporteat  cautionem,  sufficienter  instruximus. 
Sen   et     causae    ipsius     ordinem    instructionemque 

rem.  Sev.  Binids. 

Erravit  Dinius  cum  errasse  crcdidii  collectorem  de- 
cretalium,  qui  hasce  epistolas  ad  annum  521  referre 
voluit,  quod  nempe  consulatum  ordinarium  gerebant 
Valeriuset  Justinianus,ex(raordinariumvero  Agapi- 
tus,  ut  ipsemet  colleclor  annotat.  Mendum  itaque  fuit 
in  edilione,  cum,  pro  anno  52 1,541  in  margine  posilus 
est  inquit  R.  C. 

•  Sentiaraus.  Amplexi  sumus  cupilam  istius  dcsi- 
derii  facultatem. 


423 


HORMISD.E  PAP^E 


424 


abunde  decretis  ecclesiasticis  vos  docebuut,  ut  agno- 
scentes  et  impiorum  transgressionem,  et  apostolicae 
sedis  curam,  pro  Patrum  regulis  excubantem,  osten- 
datis  vos  perosos  (perosa  babere)  damnatorum  con- 
sortia,  et  amare  fidelium.  Et  quia  per  insinuationem 
dilectionis  tuse  bujus  nobis  est  viae  patefacta  provi- 
dentia  (al.  prudentia.  Hard.),  remuneramus  sollicitu- 
dinem  tuam,  et  servatis  privilegiis  metropolitanorum 
vices  vobis  apostolicae  sedis  eatenus  delegamus,  ut 
inspectis  istis,  sive  ea  quae  ad  canones  pertinent, 
sive  ea  quae  a  nobis  sunt  nuper  mandata,  serventur, 
sive  ea  quae  de  ecclesiasticis  causis  tuae  revelationi 
contigerint,  sub  tua  nobis  insinuatione  pendantur. 
Erit  boc  studii  ac  sollicitudinis  tuae,  ut  talem  te  in 
his  quae  injunguntur  exhibeas,  ut  fidem  integritatem- 
que  ejus,  cujus  curam  suscipis,  imiteris.  Data  iv 
nonas  Aprilis,  Agapito  V.  G.  consule  (/Era  dlv.  Anno 
Cbr.  517  in  ms.  codice). 

EPISTOLA  XXV. 

AD    UNIVERSOS   EPISCOPOS   HISPANI^B. 

I.  De  sacerdoiibus  juxtastatufa  canonum  ordinandis. 

II.  Ut  pro  episcopatu  prxmium  non  accipiatur. 

III.  De  concilio  per  annos  singulos  celebrando. 
Dilectissimis  fratribus  universis  episcopis  per  His- 

paniam  constitutis  Hormisda. 

Benedicta  Trinitas  Deus  noster,  qui  psr  miseri- 
cordiam  suam  Romanae  reipublicae  per  universas 
partes  suae  pacis  tranquillitate  diffusa,  nobis  quoque 
viam  demonstrandae  circa  nos  invicem  caritatis  in- 
dulsit,  ut  qui  coba-remus  iirmitate  fidei,  jungamur 
quoque  votiva  jucunditate  colloquii,  quo  facilius, 
dum  per  litterarum  ministeria  ad  vos  usque  perten- 
dimus,  etiam  corda  vestra  ad  religiosum  cultum  apo- 
stolicis  admonitionibus  incitemus  :  et  dum  dilectio- 
nis  nostree  pignus  reddimus  velut  quoddam  debitum, 
plenum  circa  Deum  monstremus  afiectum.  Jungamus 
igitur,  dilectissimi  fratres,  continuas  et  bumiles 
preces,  et  Dominum  nostrum  oris  et  cordis  lacrymis 
supplicantes  jugi  deprecatione  poscamus,  et  insti- 
tutione  et  opere  ilii  cujus  esse  membra  cupimus  bae- 
reamus  :  nec  unquam  ab  illa  via  quae  Cbristus  est 
devio  tramite  declinemus,  ne  ab  eo  juste  quem  nos 
impie  relinquimus  deseramur.  Quod  cum  superni 
favoris  auxilio  ea  nobis  potest  ratione  contingere,  si 
apostolica  dogmata,  si  Patrum  mandata  servemus. 
Dicit  enim  Dominus  noster  :  Qui  diligit  me,  sermo- 
nem  meum  servabii,  et  Patermeus  diliget  eum,  et  ad 
eum  veniemus,  el  mansionem  apud  eum,  faciemus 
(Joan.  xiv).  Et  licet  baec  possint  generaliter  dicta 
suflicere  ut  vel  declinemus  errata,  vel  custodiamus 
catbolica  constituta,  tamen  quia  Joannis  fratris  et 
coepiscopi  nostri  nobis  insinuatione  vulgatum  est, 
contra  canonum  reverentiam  nonnulla  praesumi,  peri- 
culum,  quod  doctoribus  imminet  de  taciturnitate  de- 
clinans,  et  proplietica  voce  compunctus,  qua  dicitur  : 
Loquere  ne  taceas  (Isai.  xviu),  generalibus  edicen- 
dum  credidi  constitutis. 

I. 

Ut  ia  sacerdotibus  ordinandis,  quae  sunt  a  Patri- 
bus  praescripta  et  dctinita  cogitetis :  quia  sicut  est  ca- 


A  put  Ecclesiae  Cbristus,  Christi  autem  vicarh  sacerdo- 
tes,  sic  et  in  eligendis  his  curam  oportet  esse  perspi- 
cuam.  Irreprenhensibiles  enim  esse  convenit,  quos 
praeesse  necesse  est  corrigendis  :  nec  quidquid  illi 
deesse  personae,  penes  quam  est  religioni  summa  et 
substantia  disciplinae.  jEstimet  quis  pretium  domi- 
nici  gregis,  ut  sciat  quod  meritum  constituendi  de- 
ceat  esse  pastoris.  Hoc  ita  fiet,  si  non  sacerdotii  gra- 
dus  saltu  quodam  passim  laicis  transferantur.  Longa 
debet  vitam  suam  probatione  monstrare,  cui  guber- 
nacula  committuntur  Ecclesiae.  pson  negamus  esse  in 
laicis  Deo  placitos  mores,  sed  milites  suos  probatos 
sibi  quoarunt  instituta  fidelia.  Discere  prius  quisque 
debet  antequam  doceat;  et  exemplum  religiosae  con- 
versationis  de  se  potius  aliis  praestare,  quam  sumere. 

"  Emendationem  esse  convenit  populo,  quam  necesse 
est  orare  pro  populo.  Longa  observatione  religiosus 
cultus  tradatur,  ut  luceat,  et  clericalibus  obsequiis 
erudiendus  inserviat,  ut  ad  venerandi  gradus  summa 
perductus,  qui  sit  fructus  bumilitatis  ostendat.  iNec 
leve  nec  vacuum  fuit,  quod  nec  apud  veteres  qui- 
dem,  nisi  Levitici  generis  viri,  ad  sancta  admitteban- 
tur  altaria,  ne  pessime,  meritis  contemptis,  aut  pre- 
tio,  aut  praesumptione  ad  sacros  cultus  impar  acce- 
deret.  Tunc  migrabant  per  hlam  praerogativam  fa- 
miliarum  ad  instituta  cultorum  :  nunc  est  doctrina 
pro  genere.  Quod  illis  fuit  nasci,  hoc  nobis  imbui. 
Illos  tabernaculo  dabat  natura,  nos  altaribus  parturit 
disciplina.  iNec  tantum  de  laicis  consecrari  inbibemus, 

C  sed  nec  de  poenitentibus  quidem  quisquam  ad  hujus- 
modi  gradum  profanus  temerator  aspiret.  Satis  illi 
postulanti  sit  venia.  Qua  conscientia  absolvat  reum, 
qui  se  peccata  sua  populo  scit  teste  confessum?  Quis 
(cum)  enim,  quem  paulo  ante  vidit  jacentem,  vene- 
retur  antistitem  ?  Praeferens  (perferens)  miserandi 
criminis  labem,  non  habet  lucidam  sacerdotii  digni- 
tatem. 

II. 
Hoc  quoque  ad  praemissa  adjungimus,  ne  benedi- 
ctionem,  quae  divina  esse  creditur  per  impositionem 
manus,  quis  pretio  comparet  :  quoniam  ante  oculos 
esse  convenit,  quod  Simon  Spiritum  sanctum  volens 
redemptione  mercari,  apostoli  fuerit  detestatione 
percussus  (Act.  vm).  Tunc  deinde  quis  non  vile  putat 

p  esse  quod  venditur?  Istam  sacerdotihus  ordinandis 
reverentiam  servet  electio,  ut  in  gravi  murmure  po- 
pulorum  divinum  credatur  esse  judicium.  Iui  enim 
Deus,  ubi  simplex  sine  pravitate  consensus.  Verum 
nec  hanc  quidem  partem  sollicitudinis  et  admonitio- 
nis  omittimus,  ne  velille  se  a  culpa  aestimet  alienum, 
qui,  etsi  ipse  quidem  a  redemptione  liber,  initiave- 
rit  benedictione  mystica  sacerdotem,  et  tamen  ad  al- 
terius  redempti  voluntatem  vel  sponte  in  hoc  vel 
necessitate  consenserit.  Quid  prodest  illi  suo  errore 
non  pollui,  qui  conscnsum  pnostat  erranti?  Procul 
dubio  contra  mandata  committit  et  qui  habet  pecca- 
tum  proprium,  et  qui  peccatum  sequitur  ahenum. 
Incassum  animus  resistit  cupiditati,  si  non  resistit 
et  timori.  Adversus  haec  facilius,  Deo  adjuvante, 
providebitur,   si  circa  metropolitanos  privilegia  a 


i-j:. 


EPISTOJ  i:  ET  DECRETA, 


426 


sanctis  Patribus  constituta  permaneant :  si  mctropo- 
litani  circa  parochias  suas  ordinem  suuin  ea  qua  de- 
cet  vcneratione  custodiant,  ut  ncc  electio  preesolia 
empta  detur  pretiis,  et  nec  obsequentis  sit  qusesita 
operilms,  sed  ita  fixa  habeanturincordibus,  quemad- 
modumrelegontur  in Scripturis.  Si  nullasintin  tem- 
plis  emptionum  semina,  nulla  erunt  fomenta  discor- 
dioe  ;  sed,  regnantc  caritate,  sub  illa  quam  noliis  pro- 
misit  Dous  et  retribuit  pace  vivatur. 

111. 
Ob  boc  Patres   Providentia   qua    Spiritus  sanctus 
cultores  suos  compungere  dignatus  est  incitati,  bis 
in  anno  per  parochias  singulas   concilia    baberi  de- 
bere  docuerunt,  ut   in  unum  juxta  salubris  institu- 
tionis  dogmata  congregati,   pro  ecclesiasticis   causis 
tractandis  libere  convenirent,  ut  si  juxta  votum  uni- 
versa  consistunt,  Deum  junctis  vocibus,  qui  proestat 
desiderata,  coliaudont.   Diflicile    est  enim  ut  cujus- 
quam  cor  pravis  sic  cogitationibus  induretur,  ut  a  se 
patiantur  culpauda  iicri,  cum  noverat  (sibi  subeun- 
dum)  se  judicium subiturum  esse  concilii.  Pra>cinctos 
ad  lianc  viam  sempcr   lumbos  babeant,    scientes  ra- 
tionem  actuum  suorum  esse  reddendam.  Suspendan- 
tur  ab  illicitis  per  formidinem,  et  quinequivcrint  per 
pudorem.  De  conveniendo  bis  in  anno  notum  est  ca- 
nones  sanctos   cbnstituisse ;  et  prsefinitum    quidem, 
si  possibile  est,  inviolabiliter  convenit  custodiri.  Sed 
si  aut  temporum  necessitates,  aut  emergentes  causoe 
boc  non  patiuntur  impleri,   semel  saltem  (quamvis 
non  licuerit)  sine  ulla  cxcusatione    proecipimus  con- 
venire.  IIsgc,  fratres  carissimi,  et  alia  quoe   Patrum 
regulis  continentur,  in  labiis  et  in  cordibus    nostris 
invisa  retractatione  meditemur  ;  et,  sicut  scriptum  est, 
narremusea  filiis  noslris,  ut  ea  meditcnlur  in  cordibus 
suis,  sedentesin  domo,ambulantes  in  itinere,  dormkn- 
tes  atque surgentcs  (Deut.vi) :  quia  beatus  in  Domino, 
qui  in  lege  ejus  medilabilur  die  ac  nocte  (Psal.  i).  (Ioc 
et  magister  gentium,  discipulum  suum  secutus  insti- 
tuit,  admonens :  Haec  meditare,  in  his  eslo  (I  Thess. 
m)  :  et  subjiciens  plenitudiuem,   Attende  libi  et  do- 
ctrinx,  inquit,   quia  si  fidclibus    sine    intormissione 
incumbimus  institutis,  separamur   a  vitiis  dum  im- 
pensa  cura  divino  operi  bumano  locum  non  relinquit 
errori.  Dat  iv  nomas  Aprilis,  Agapito  viro  olarissimo 
consule  (anno  Domini  olT). 

EPISTOLA  XXVI. 

AD    SALLUSTIUM  *. 

Sallaslius  aposiolicce  sedis  vicarius  conslituitur  per 
Bxticam  et  Lusifaniam  (provincias). 

Carissimo  (Dilectissimo)  fratri  Sallustio  Hormisda. 

Suscipientes  plena  fraternitatis  tuce  votiva  gratu- 
latione  colloquia,  quae  nos  geminae  salutis  tuoe  laeti- 
ficaverunt  indicio  (siquidem  retulerunt  te  corporali 
cum  spiritualibus  officiis  incolumitate  subnixum), 
congruum  esse  perspoximus  banc  ipsam  quam 
mente  gerimus  (a)  expedire  (aperire)  laetitiam.    Edi- 

(a)  Edit.  Romana,  verbis  expedire. 

(6)  Edit.  Rom.  addit  sacras. 

'  Spalensem  episc.  :  ita  ms.  c.  Just. 

Patrol.  LXIII. 


B 


A  disli   enim    boni  documenla  pontificis,  dum  et  prce- 
dicanda  facis,  et  ea  suadoro   non   dillcrs.  Praerogati- 
vam  de  nostri    snmpsimus  electiono  jndicii,   quando 
id  to  sponte  amplecti  (operari)  didicimos  quod  ca> 
teria  imperamus.  Oramua  siquidem  divinam  clemen- 
tiam  (divina   benelicia),  cunclos   et   hoec  ad  studia 
ecclesiastica1  pacis  instrumentatransmisimus.  Tu  vota 
nostra   et  fideli    intelligentia   porcepisti,     et   oflicii 
protiiuis  devotione  complesti,  cunctis  fratribus   inno- 
tescens  qua;    per  ccelestem    gratiam  cunctis  profutu- 
ra  cognovoras.  Suffragantibus  igitur  tibi   tot   mcriti^ 
pisa  sollicitudinis  el  laboris,   certe  jam  delectal  in- 
jungere  quee  ad  noslri  curamconstat  officii  pertincrt , 
ut  provinciis   tanta  longinquitate  disjunclis,  et  nos- 
tram  possis  exhibere  porsonam,  et  Patrum  regulis 
aduibere   custodiam.  Yices  itaque  nostras  per  Bceti- 
cam  Lusitaniamque  provincias,  salvis  privilegiis  quc;- 
metropolilanis    episcopis    decrevit   antiquitas,    prae- 
senti  tibi  auctoritate   committimus,    augentes  tuani 
bujus  participatione  ministerii  dignitatera,  relevantes 
nosiras    ejusdem  remedio   dispensationis   excubias. 
Et  licet  do  singulis  non   indigeas  edoceri,  quera  jam 
probavimus  cautius  universa  servare,  gratius  tamen 
esse  solet,   si    itorum   trames  ostendatur,  et  laboris 
injunctio    superius     formata   monstretur.    Paternas 
ieitur  recrulas  et  decreta  a  sanclis  definita  conciliis 
omnibus  servanda   mandamus.    In   hic   viligantiam 
tuam,  in   his  curam   fraternaa   monitu  exhortationis 
extendimus.   Hic  ea    qua  dignum  est  reverentia  cus- 
C  toditis,  nullum   relinquit    culpce  locum,  nec  sanctae 
observationis  obstaculum.  Ibi  fas  nefasque  preescrip- 
tum   est,  ibi  prohibitum  ad  quod  nullus  audeat  as- 
pirare,  ibi  concessum  quid   debeat  mens  Deo  placi- 
tura  preasumere.  Quoties  universalis  poscit  religionis 
causa,  ad  concilium  te  cuncti  fratres  evocante  con- 
veniant :   et  si   quos  eorum   specialis  negotii   pulsat 
contentio  (intentio),  jurgiainter  eos  oborta  compesce, 
discussa    sacris     legibus    determinando    certamina. 
Quidquid  autem  illis  pro  fide  et  veteribus  constitutis 
vel  provida  dispositione  praecipies,  vel  personoe  nostrce 
auctoritate  formabis  (firmabis),  totum   ad  scientiam 
nostram   instructce  relationis  attestatione  perveniat, 
ut  **  noster  animus  officiicaritate  dati,  et  tuus  securi- 
tate  perfruatur  accepti.  Deuste  incolumem  custodiat, 
frater  carissime. 

EPISTOLA 

JUSTINI    IMPERATORIS    AD    H6RM   SDAM. 

Se  imperatorem  eleclum  esse  significat. 

Justinus  Angustus  Hormisdee  papce. 

Dei  beneficia  licet  multis,  maxime  tamen  summis 
pontificibus  convenit  indicari.  Proinde  sanctitati  ves- 
trce  per  has  (b)  declaramus  epistolas  quod  primum 
quidem,  inseparabilis  Trinitatis  favore,  deinde  am" 
plissimorum  procerum  sacri  nostri  palatii  et  sanctis 
simi  senatus,  nec  non  electione  firmissimi  exercifus, 
ad-  imperium  nos,  licet  nolentes  ac   recusantes,  ele- 

**  Yoluntarie  tuus  animus   officiis  caritate  datis  et 
ex  hujus  decreti  securitate  perfruatur  acceptis. 


I) 


14 


427 


HORMISD/E  PAPtE 


4-28 


ctos   fuisse  atque    firmatos.    Precaniur    proinde    ut  A  colentium,   proque  unitate  venerabilium  ejus  Eccle- 


sanctis  orationibus  vestris  divinae  potentiae  supplice- 
tis,  quatenus  initia  nostri  roborentur  imperii.  Hoc 
enim  et  nos  sperare,  et  vos  decet  implere.  Data  ca- 
lend.  Augusti,  Constantinopoli,  Maguo  viro  claris- 
simo  consule  (anno  Domini  518). 
EPISTOLA  XXVII. 

AD    JUSTINUM. 

Itlo  imperante  sperat  fore  ut  Ecclesix  pax  restituatur. 

Hormisda  Justino  Augusto. 

Venerabilis  regni  vestri  primitiis,  tili  gloriosis- 
sime,  loco  muneris  gratulationem  suam  catholica 
transmittit  Ecclesia,  per  quas  se  post  tantam  dis- 
cordiae  fatigationem  requiem  pacis  invenire  contidit. 


siarum  litteras  tuae  sanctitati  utferendas  confecisse, 
ac  magnopere  postularunt,  nostras  etiam  epistolares 
paginas  super  boc  ad  eam  emanare.  Quorum  peti- 
tiones,  utpote  semper  unitatis  amaiores,  libenter 
amplexi,  hos  diviuos  apices  ad  tuam  beatitudinem 
censuimus  prorogandos.  Quibus  scriptis,  desideriis 
supradictorum  reverendissimorum  antistitum  subve- 
nire,  proque  nobis  et  republica,  cujus  gubernatio 
nostrae  pietati  ccelitus  credita  est,  supernam  maje- 
statem  suis  orationibus  placare  dignetur.  Ut  autem 
tuae  sanctitatis  }>acis  et  unitatis  atque  concordiae  jura 
plenius  patetiant,  quosdam  religiosissimos  sacerdo- 
les  pacem  amplectentes  et  desiderantes  ad  sacratissi- 


mum  nostrum   nervenire    disponat  comitatum.    Ob 
INec  est  dubium  ldeo  ad  rerum  summam  ccelesti  vos  i>  .  r     _  .  ,     .    . 

. ,     ..  .  .  .  .,  "  banc  emm  causam  Gratum  virum  clarissimum  saen 

providentia   pervenisse,    ut    vestns  temponbus  lm- 


pacta  religioni  in  Orientispartibus  aboleatur  injuria. 
a  Debitas  beato  Petro  apostolo  imperii  vestri  primi- 
tias  reddidistis,  quas  bac  ratione  devoti  suscepimus, 
quia  Ecclesiarum  per  vos  proxiine  futuram  credimus 
sine  dubitatione  concordiam.  Deus  qui  pietatis  ve- 
strae  sensibus  alloquendi  nos  vota  concessit,  ipse 
circa  sincerum  religionis  suae  cultum  praestabit,  sicut 
optamus,  effectum.  Significastis  nolentibus  et  recu- 
santibus  vobis  imperii  pondus  impositum,  qua  ra- 
tione  electos  vos  ccelesti  constat  esse  judicio,  se- 
cundum  Apostolum  dicentem  :  Non  esl  potestas  nisi 
a  Deo  :  qux  autem  sunt,  a  Deo  ordinata  sunt  (Rom. 
xiu  .  Superest  ut  a  Deo  electi,  sicut  et  credimus, 
Ecclesiae,  quam  laborare  ceruitis,  manus  vestree  so- 
latia  porrigatis.  Cessent  qui  paci  ejus  obsistunt,  ob- 
mutescant  qui  in  forma  pastorum  conantur  gregem 
Christi  disperdere.  Istorum  correctio  vires  vestri  fir- 
rnat  imperii  :  quia  ubi  Deus  recolitur,  adversitas  non 
babet  effectum.  Hanc  gratulationis  paginam  per  Alex- 
andrum  virum  clarissimum  non  omisimus  destina- 
re,  sperantes  cum  Dei  nostri  adjutorio  per  (Ed.  Rom. 
ad  Gratum)  virum  clarissimum  tilium  nostrum  de 
singulis  quae  ad  unitatem  Ecclesiae  pertinent  nos 
clementiae  vestrae  preebituros  esse  responsum  (anno 
Domini  518). 

EPISTOLA 

JUSTINl    AD    IIORMISDAM. 

Adpetiti  nemconciliiConstantinopoli/aniJus/inusper 
Gratum  comi/em  petit,  ut  pontifex  ad  pacem 
Orientali  Ecclesix  reconciliandam,  et  ad  lapsos 
rccipiendos  legatos  Cons/autinopolim  miitere  dig- 
netur. 

Justiuus  Augustus  Hormisdae  papae. 

Joannes  vir  beatissimus,  bujus  regiae  urbis  an- 
tistes,  et  caeteri  viri  religiosi  episcopi  de  diversis  locis 
et  civitatibus  bic  reperti,  nostram  serenitatem  do- 
cuerunt  pro   concordia  veram  et   orfhodoxam   iidem 

a  Postquam  preecedente  epistola  Justinus  impera- 

tor,  antiquum  morem  orthodoxorum  imperatorum 
imitatus,  de  sui  electione  ad  Romanum  pontificem, 
quem  ut  parentem  venerab.Uur,  litteras  dedisset,  ea 
intentione,  ut  aperte  protileretur  uulla  furtiore  po- 
tentia,  quam  communione  cum  totius  Ecclesiae  pri- 
mario  antistite,  populorum  ,:.  I  ilium  vohm*atom  con- 


nostri  consistorii  comilem,  et  magistrum  scrinii  et 
memorie  direximus,  cujus  praeclaram  opinionem 
multis  antea  notam  babemus  temporibus.  Data  v:i 
idus  Septembris,  Constantinopoli,  Magno  viro  claris- 
simo  consule  (anno  Domini  ol8). 

EPISTOLA  XXVIII. 

AD    JUSTINUM    AUGUSTUM    RE3PONSORIA. 

Commendat  ejus  de  concilianda  pace  sollicitudinem, 
et  casp/is  monet  insistendum,  nomenque  Acacii  abo- 
lendum  esse. 

Hormisda  Justino  Augusto. 

Sumptam  de  imperii  vestri  ortu  laetiliam,  qnamvis 
apud  nos  poileutem  merlto  praecedenti,  quoque  ge- 

£  minastis  alloquio,  reciproca  devutione  tesiati.  Jam 
tuncsecutura  praevidimus,  quae  nunc  de  ecclesiasticae 
unitatis  affectn  ccelestis  gratiae  iuspiratione  signiti- 
castis.  Habes  ergo,  clementissime  imperator,  prae- 
sentem  de  tali  voto  jam  gloriam,  sed  exspectatur  de 
perfectione  perpetua.  Hae  suut  validissima  imperii 
vestri  fnndomenta,  quse  in  ipso  nascentis  regui  prin- 
cipio  divinam  universis  praeferunt  sancta  dispositione 
culturam.  Tenete  iiaque  hanc  piae  sollicitudinis  cu- 
ram,  et  pro  catbolicurum  pace,  sicut  coepistis,  in- 
sistite ;  quia  Deus  noster,  qui  vobis  hunc  tribuit  ani- 
mum,  elegit  etiam  per  quos  praestet  effectum.  Nam 
et  episcoporum  vota  precesque  nobis  effusas  gratan- 
ter  amplectimur  :  qui  tamen  loci  sui  cousiderationo 

rj  commoniti,  ea  desiderant  quae  dudum  ut  sequi  velleni 
sedis  apostolicce  exhortatio  crebra  non  defuit.  Et 
quoniam  clementiam  vestram  id  cupere,  illos  etiam 
h»c  didicimus  poslulare,  quae  res  hactenus  Eccle- 
siarum  pacom  sub  conlentiosa  obstinatione  diviserit, 
nec  pietatis  vestrae,  nec  illorum  refugit,  velut  latenti 
causa,  noiitiam.  Quid  igitur  facere  debean;,  et  litteris 
no;tris,  et  libelli,  quem  direximus,  serie  continetur. 
Haec  si,  Deonostro  et  clementia  vestra  a  Ijuvante,  sus- 
cipiunt   et  sequuntur,   poterit  ad  eam  quam  maxi- 

ciliari  posse,  respondit  illi  Hormisda  pontifex  prae- 
stitum  esse  id  ad  quod  omnes  orthodoxi  imperatores 
juresunt  obligati.  Unde  vides  antiquitus  observatum 
fuisse  u1    -  ;>    imperatore    Romanus   pontifez 

certior  red  lectique  consecratio   el   confirma- 

tio  petatur.  Sev.  Binius. 


42«J 


UMSTOL/K  ET  DKCHETA. 


4.'!0 


mo  desideramus  ardore  pervcniii  concordiam.  Ki-  A 
lius  preeterea  noster  vir  clarissimus  Gratus  sacri  con- 
sistorii  comes  et  magister  scrinii  meraoriee  oslendit 
in  se  vestrum  allcgationis  suu>  maturitate  judicium  : 
cujus  mora  sensibus  vestris,  eo  referente,  melius  as- 
seretur  (anno  Domini  .>18). 

EXEMPLUM  RELATIONIS 

joannis  episcopi  constvntinopoli  pkr  ghatum 
miss^;. 

VI  communionnn  Romanae  V.cclcsix  impeiret  miltit 
libellum  quo  fidem  catholicam  profitetur;  et  ipsius 
pontificis  a  sc  ncmen  in  diptychis  descriptum  csse; 
leyatos  per  quos  pax  constiluatur  dcstinandos. 

Domino  et  per  omnia  Dei  amatori  sanctissimo  fra- 
tri  et  comministro  Hormisdae  Joannes  in  Domino  sa-  n 
lutem. 

Saluto  vestram  sanctitatem,  carissime  in  Christo 
frater,  et  salutans  preedico,  qnoniam  recta  iides  sal- 
va  est,  caritas  fraternitatis  firmata  est.  lloc  Deus  so- 
lus  potens  per  sludium  C.hristianorum  et  piissimorum 
imperatorum  fieri  voluit.  Scribere  igitur  apostolice 
et  rescripta  suscipere  fraterue  Dei  amore  dignemini. 
Kgo  enim  inquisibili  ratione  doctrinam  sanctissimo- 
nim  apostolorum  secundum  traditionem  sanctorum 
Patriim  tenens,  similiter  honorem  consubstantiali  et 
per  omnia  sanctse  Trinitati  offero,  sicut  in  Niceea 
cccxviu  ccetus  promulgavit,  et  in  Constantinopoli  cl 
conventus  Jirmavit,  e"t  in  Ephesina  cc  tirmavit,  et,  in 
Chalcedone  conventus  dcxxx  Patrum  iinnavit.  Hanc 
erc;o  tidem  usque  ad  ullimum  anhelilum  per  gratiam  C 
Dei  custodieus,  spiritualibus  amplexibus,  tam  vestram 
sanctitTtem  quam  etiairi  orlhodoxas  Kcclesias  ex  ani- 
mo  amplector,  una  tecuin  io  veritate  sentiens,  et 
iinn  tecum  sperans  illo  die  per  hanc  lidem  salvari 
bona  voluntate  Patris,  et  Kilii ,  et  Spiritus  sancti. 
Consubstantiali  enim  Trinitati  omnis  gloria  debetur 
nunc  et  iu  ssecula  seeculorum.  Omncm  in  Chrisio  fra- 
ternit.item,  qua?-  cum  vestra  est  sanctitate,  ego  et  qui 
mecum  plurimum  in  Domino  salutamus.  Tantum  ad 
satisfaciendum  scripsimus,  ut  et  venerabile  nomen 
sanetae  recordationis  Leonis,  quondam  urbis  Romae 
archiepiscopi,  in  sacris  diptychis  tempore  consecra- 
tionis  propter  concordiam  alligeretur,  ct  vestrum  be- 
nedictum  nomen  similiter  iu  diptychis  praedicelur.  „ 
Ut  de  omnibus  autem  satisfiat  vestrae  sanctitati  (quo- 
niam  pacem  vestram  ampleclimur,  et  de  unitate  san- 
ctarum  Dei  Kcclesiarum  curamus),  rogamus  vos  pa- 
ciiicos  viros  destinare,  et  vestree  dignos  apostolicu3, 
sedis,  qui  debeant  satisfacere,  et  satisfactionem  no- 
stram  suscipere,  ut  et  in  hac  parte  Christus  Deus 
noster  gloriiicetur,  qui  per  vos  pacem  hanc  mundo 
servavit.  Accepta  xiu  calendas  Januarii  (anno  Do- 
mini  518),  post  consulalum  Agapiti. 

EPISTOLA  XXIX. 

AD   JOANNEM    CONSTANTINOPOLITANUM    EPISCOPUM 
RESPONSORIA. 

Commendal  Joannem  episcopum,  dyaudet  concilium 
Chalcedonense  et  divi  Leonis  epistolas  ab  eo  comple- 
xas.  Ad  Ecclesix  communionem  admittendum  pol- 


licetur.si  nomcn  Acaciiediptychis  sacris  expunxeri' . 

Hormisda  Joanni  episcopo  Constantinopolitano. 

Spirituale  gaudium  directis  caritas  tua  siguificavil 
affatibus,  docendo  ut  catholicae  religionis  disciplinarn 
ordine  suo  veslri  pastores,  D<  o  nostro  juvante,  re- 
ceperint.  Hac  esse  beneficia  raisericordiee  supernae 
quis  dubitet?  Haec  quis  dubitet  venerabilis  princip 
tropeeia  adjungi?  Qui  ambigat  quia  major  ei  de  hi  i 
pace  quam  de  quibuslibet  preeliis  triumphns  acqui- 
ritur?  Istius  laboris  gloria  nescit  occasum  :  quia  ul.i 
Deus  recte  colitur,  nunquam  adversariorum  cre 
iniquitas.  Dilectionis  tiue  confessionem  gratanter  a^  - 
cepimus,  per  quam  sanctoe  synodi  comprobantur, 
inter  quas  instauratione  constitutorum  omnium  Chal- 
cedonense  concilium  praedicastis,  ct  calholicorum 
numero  adjungi  desiderans  sancti  papae  Lconis  in 
diptychis  nomen  asseveras  scriptum.  Ista  laudanda 
sunt,  si  perfectionis  subsequatur  eifectus  :  qui  rc- 
cipere  Chalcedonense  concilium,  et  sequi  sancti  Leo- 
nis  epistolas,  ct  adhuc  nomen  Acacii  dcfendere, 
hoc  cst  inlcr  se  discrepantia  vindicare.  Quis  Dio- 
scorum  ct  Kutychetem  condemnans,  innocentern 
ostendere  possit  Acacium?  Quis  Timotheum  et  Pe- 
trum  Alexandrinum,  et  alium  Petrum  Antiochenum, 
et  sequaces  eorum  declinans,  sicut  diximus,  non 
abominetur  Acacium,  qui  eorum  communionem  se- 
cutus  est?  De  caritate  siquidem  tua  meliora  Dei 
omnipotentis  exspectamus  auxilio,  habentes  optimie 
promissionis  spem,  sicut  ad  nos  quae  direxisti  tua 
scripta  ostendunt,  tecum  in  veritate  sentiens,  et  ip- 
sa  defendens,  sperans  in  illo  judicio  per  ipsa  te  posse 
salvari.  Post  hacc  quid  restat,  nisi  ut  sedis  aposto- 
licse,  cujus  fidem  te  dicis  amplecti,  sequaris  etiam 
sine  trepidatione  judicia?  Igilur  partibus  Orientali- 
bus  ostende  per  te  quod  sequantur  exemplum,  ut 
omnium  laus,  qni  correcti  fuerint,  tuis  laboribus 
applicetur.  Krgo  cum  magna  denunties,  etlidem  beati 
apostoli  Petri  te  amplecti  significes,  recte  crcdens 
in  ea  salutem  nostram  posse  subsistere,  libellum, 
cnjus  continentia  subter  annexa  est,  a  caritate  tua 
subscriptum  ad  nos  dirige,  ut  sine  conscientiae  for- 
midine  unam  communionem,  sicut  oramus,  habere 
possimus.  Pro  persona  quoque  filii  nostri  Grati  viri 
clarissimi  Deo  nostro  gratias  sine  ccssatione  persol- 
vimus,  cujus  fides  et  recta  credulitas  nostrum  circa 
se  excitavit  aifectum;  dignus  re  vera  qui  tantae  cu- 
ram  susciperet  actinnis,  et  maximi  principis  ad  nos 
mandata  perferret. 

KPISTOLA 

JUSTINIANI    AD    HORMISDAM    MISSA    PER    EUMDEM    GRATUM 
IMIM.RATOR1S    LEGATUM. 

Pro  pace  el  unitate  Orientalis  Ecclesix  pontificem  ro- 
gat,  ut  si  minus  se  Constantinopolim  velit  conferre, 
lcgatos  mittat. 

Justinianus  comes  Hormisda>  papae. 

Desiderabiletempus,  quod  summis  votisoptavimus, 
divina  clenientia,  dolores  generis  humani  respiciens, 
largiri  dignata  est,  quo  omnes  catholiciet  Deo  perfecti 
fideles  majestati  ejus  se  valent  commendare.  Idcirco 
has  ad  apcstolatum  vcstrum,  libcra  licentiajam  mihi 


431 


HORMISD.E  PAPM 


432 


benelicio  ccelesti  indulta,  direxi.  Dominus  etenim 
noster  invictissimus  imperator  orthodoxam  religio- 
nem  semper  amplectens  ardentissima  ti.Je,  cupiens- 
que  sacrosanctas  Ecclesias  ad  concordiam  revocare ; 
mox  ut  adeptus  est  ccelesti  judicio  infulas  principa- 
les,  sacerdotibus  bic  positis  denuntiavit  ut  pro  regu- 
lis  apostolicis  unirentur  Ecclesiae  :  et  magna  quidem 
pars  fidei  est  composila  Deo  auctore.  De  nomine 
tantummodo  Acacii  vestrse  bealitudinis  conveait  au- 
dire  consensum.  Quam  ob  causam  dominus  noster  se- 
renissimus  princeps  Gratum  virum  sublimem,  una- 
nimem  mibi  amicum,  cum  paginis  Augustis  ad  san- 
ctitatem  tuam  transmisit,  ut  modis  omnibus  digne- 
tur  Constantinopolim  ad  reliqua  concordise  compo- 
nenda  venire  :  sed  absque  quadam  dilatione  vestrum 
exspectamus  adventum,  quem  si  qua  tarditas,  quod 
fieri  non  debet,  forsitan  retinuerit,  interim  vel  sa- 
cerdotes  idoneos  destinare  festinet;  quia  totus  mun- 
dus  partium  nostrarum  conversus  ad  unitatem  mo- 
ras  non  patitur.  Accelerate  ergo,  domine  sanctissi- 
me,  ne  vobis  absentibus,  quse  debent  praesidentibus, 
ordinari...  Scimus  etenim  litteras  vestrse  beatitu- 
dinis  et  antecessorum  vestrorum  ad  Orientem  di- 
reclas  quid  super  bac  eadem  causa  contineant.  Ut 
autem  nihii  praetermittatur,  propter  causam  ssepius 
memoratam,  ab  invictissimo  rege  religionis  quoque 
negolium  filio  vestro  viro  sublimi  Grato  est  injun- 
ctum,  favente  Domino  noslro  Jesu  Cbristo. 

EPISTOLA  XXX. 

AD     CESAIUUJI   ARELATENSEM. 

Docet  Bardanix  et  Illyrici  episcopos  ad  sedis  aposto- 
licx  communionem,  Eutychiana  hxresi  damnata, 
rediisse,  et  de  hgatione  in  Orientem  missa. 

Dilectissimo  fratri  Caesario,  vel  bis  qui  sub  dilec- 
tionis  tuse  ordinatione  consistunt,  Hormisda. 

Justum  est  ut  qui  catholica  communione  lsetamini, 
nobiscum  de  Ecclesise,  si  qua  provenit,  concordia 
gaudeatis;  ut  quemadmodum  unus  nobis  consensus 
est  fidei,  ita  sit  individua  gratulatio  prosperorum. 
Nostis  qualiter  detestabilis  Eutychiana  haeresis  per 
Orientales  serpat  Ecclesias,  et  quoties  prsefataj  su- 
perstitionis  virus  synodus  generalis  exstinxerit,  vel 
quoties  ejus  sequaces  salubria  monita  apostolicae  se- 
dis  spreverint,  et,  quasi  erubescentes  manus  dare 
veritati,  aut  apostolicae  sedis  prsedicationibus  obe- 
dire,  in  hac  tamen  obstinalione  perstiterunt.  Llatio 
enim  semper  affert  saluti  periculum,  per  quam  ip- 
sius  inventor  diabolus  angelica  potestate  privatus  est. 
Pro  his  nobiscum  saepissime  fraternitas  vestra  con- 
doluit,  apostolicae  non  immemor  lectionis,  qua  mon- 
stratur  :  Si  patilur  unurn  membrum,  compaliiutlur 
omnia  membra  (I  Cor.  xn).  Scd  Dominus,  qui  vult 
omnes  homines  salvos  fieri  et  ad  cognitionem  veri- 
talis  venire,  nunc  multorum  sensus  illuminans,  eis 
desiderium  apostolicae  communionis  infundit,  ut  quod 
dudum  intentione  proodicabant,  hoc  nunc  correctio- 
nis  professione  condemnent.  Quorum  reditum  ideo 
absque  suspicionis  morsu  recipimus,  quia  dum  pec- 
catum  siue  aliquo  excusationis  velamine  confiteutur, 


A  manifestum  desiderium  correctionis  ostendunt.  Ergo 
episcopi  tam  Dardani,  quam  Illyrici  pene  omnes,  ne 
sint  errore  condemnandi  pra-terito,  petentes  beati 
Petri  apostolorum  principis  communionem,  et  scri- 
ptis  et  legationibus  destinatis  se  apostolicae  sedis  re- 
gulis  obedire  confirmant.  Pro  quibus  quantum  nos 
oporteat  gratulari,  soli  quorum  hdes  fervet  intelli- 
gunt.  Sciendum  vobis  est  igitur  anathematizari  nunc 
ab  ipsis  quoque  iXestorium,  qui  dividit  incarnationem 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  per  hoc  duos  filios  co- 
natur  asserere.  Eutyches,  carnis  negans  veritatem, 
et  duas  naturas  in  una  persona  non  praedicans,  ut 
Manichffiam  phantasiam  Lcclesiis  Christi  quemad- 
modum  putavit  insereret,  simili  ratione  damnatur. 
His  adjungitur  Dioscorus  Alexandrinus,  qui  malitise 
praefatse  consentiens,  in  sancto  Chalcedonensi  conci- 
lio  particeps  damnationis  ellectus,  et  malorum  semi- 
num  sequales  fructus  inveniens,  in  eam  cecidit  fo- 
veam  quam  fidelibus  parabat.  Lacti  sunt  istorum 
successores  Timolheus  Jilurus  et  Petrus  :  quorum 
sibi  ubique  consensit  iniquitas,  et  mentientes  magi- 
stros  in  nullo  deserunt,  sed  in  omnibus  pravitatibus 
anteceduut.  Hi  approbati  sunt  generalis  materia  lae- 
sionis,  quorum  et  manus  sacerdotalis  sanguinis 
maculavit  effusio,  et  vitam  innocentium  peremit  in- 
teritus.  Habent  per  universum  munclum  a  catholicis 
intixa  aeternae  damnationis  stigmata,  quos  orthodoxi 
non  solunr.fecerunt  communionis  expertes,  verum 
etiam   eos   Christianorum    spoliavere  vocabulo.  Pe- 

C  trum  Antiochenum  cum  suis,  sicuti  ab  his  de  qui- 
bus  ne  sermonum  polixitas  nasceretur  hoc  tantum 
dixisse  sufficiat,  Petrum  et  ejus  socios  in  nullo  ab 
eorum  qui  damnati  sunt  dogmate  discrepere.  Quos 
Acacius  aliquando  condemnans,  in  laudes  suas  om- 
nium  Christianorum  ora  converterat,  et  eos  impu- 
gnans  qui  Eutychianam  haeresim  vindicabant,  iidem 
colentibus  gratissimus  apparuerat.  Sed  huic  solitis 
insidiator  fraudibus  quod  fraudabatur  invidit.  .\an; 
postea  hos  suos  complices  habere  desiderans,  et  in 
catholicos  arma  convertens,  cum  ipsis  invenit  sor- 
tem  quos  optavit  habere  participes.  Longum  est  epi- 
stolae  brevitale  per  universa  discurrere.  Lnde  ex  to- 
tius  summa  negotii  partem  aliquam  pro  instructiono 
direximus,  judicautes  quod  tanta#res  vestram  non 
possit  latere  notitiam;  praecipue  cum  hoc  per  prap- 
decessorum  nostrorum  litteras  vestrls  fuerit  regioni- 
bus  nuntiatum.  Quod  et  nos  pro  his  quae  nuper  acei- 
derunt  fraternitatem  vestram  curavimus  instruen- 
dam,  ne  alicubi  per  ignorantiam  fidelium  locum  in- 
v<  nire  possit  subreptio  praedictorum  (perditorum  ; 
sed  qui  nituntur  talia  vindicare  sacra?  cousortio  coni- 
munionis  arcendi  evidentius  inuotescant.  [gitur  ubi 
interest  lid.i,  quidquid  ad  gratiam  hujns  pertinet 
saeculi  respuatur  :  cum  nec  naluralis  affectio  rel)iis 
debeat  ccelestibus  anteponi,  ut  illud  prseceptum  Do- 
mini  com jilcatur :  Qui  auiat  patrem  aut  matrem  plus 
quam  me,  non  est  me  dignus  (Malth.  x).  De  cseteris 
quse  in  religionis  causa,  confidentes  divinis  beuefi- 
ciis,  preesenti    tempore  iterum  de  Orientis  partibus 


43.'! 


EPISTOLjE  et  decreta. 


434 


speramus,  et  legatos  direximus  Domino  Je>u  Christo 
sapplicate  [F.  supplicato],  tit  ipse  qui  pro  pietate  sua 
prosperumdonavitinitium.similemconcederedignetur 
effectum.  Urbanumsedisapostolicse  defensorem,  etiam 
huic  aptum  negotio,  ad  caritatem  tuam  direximus ;  per 
quem  de  universarnm  effectuum  causarum  responso 
congruo  cupimus  quse  sunt  votiva  cognoscere.  Deus 
vos  incolumes  custodiat,  fratres  carissimi.  Data  vi 
idus  Septembres,  Fiorentio   viro  clarissimo  consule. 

OBSERVATIO   I>.   ANTONIl   l'Al.1    AD    A.N.MM   CHIUSTI  515,  N.  3. 

Ad  annum  Christi  545  revocandaa  litlerae  Hormis- 
dffi  ad  Csssarium  Arelatensem  episcopum  scriptse,  in 
quibus  docet  Bormisda  Dardamae  et  Illyrici  episco- 
pos  ad  sedis  apostolicae  communionem  rediisse,  si- 
gnificatque  se  legatos  in  Orieniem  misisse.  Ea  enim 
epistola dicitur daia  \i  idus  Septe  mbres,  Florentio  V. 
C-  cgs.  Baronius  et  collectores  conciliorum  autu- 
mantes  aunum  Christi  518  Magni  et  Florentii  con- 
sulatu  notatum  fuisse,  easdem  retulere  ad  enm  Chri- 
sti  annum.  Verum  eo  anno  Magnus  solus  consul  pro- 
cessit,  ideoque  eae  litterae,  cum  quibus  aliqua?  annis 
sequentibus  datce  connexionem  habent,  ad  annum 
515  omnino  retrahendae,  et  in  nova  Conciliorum  edi- 
tione  in  suum  ordinem restituendse erunt. 

a  EPISTOLA  XXXI. 

AU  JDSTINIANUM    Ai  GDSTDM. 

Ad  pacem  assequendam   dcacium,  damnandam,  le 
galos  mitii  significat. 

Hormisda  episcopus  Justiniano  Augusto. 

Litterarum  vestrarum  seric  religionis  ope  pollente, 
devotionis  optatissima  gratulatione  suscepta,  gratias 
divinilati  retulinius,  quia  dedistis  indicium  facile  a 
vobis  lieri  quod  potuissemus  hortari.  Hinc  est  quod 
quia  sponte  laudabilia  cupitis,  digne  ad  principatus 
apicem  generis  vestri  stemmata  pervenerunt.  Qua- 
propter  insistite  et  religiosce  vivacitatis  animis  im- 
minele,  ut  quemadmodum  pro  bonoe  voluntatis  initio 
genus  vestrum  meruit  culmen  imperii,  in  ceterna  vo- 
bis  de  perfectione  gloria  sint  triumphi.  Videte  quo 
desiderio  ad  pacis  gaudia  ludilicatus  diu  mundus  ex- 
hortct  (exsultet).  Respicite  geueralitatis  animos,  ve- 
stri  prcesumptione  beneficii,  certa  spe  quietis  attolli; 
non  est  quod  se  dubietas  inserat,  non  est  quod  ali- 
qtiid  ambiguitatis  accedat,  cum  testamini,  quod  et 
uos  quidem  bene  novimus,  accedere  ad  Ecclesiarum 
concordiam  religionis  (religiosi)  principis  vota.  Qua- 
proptcr  tantce  magnanimitati  gratias  agentes,  quanta 
possumus  petitione  deprecamur  ut  Acacii  nomen 
cum  sequacibus  suis,  quod  plene  unitatis  Ecclesia- 
rum  impedit  gaudium,  damnationis  ordine  sit  remo- 
ium.  NTos  enim  convenier.tes  causce  qualitati  direxi- 
mus  legatos,  quibus  praesentibus  initium  quod  dedi- 
sti  gaudii  possit  secundum  quoe  mandalis  contiuen- 
tur  impleri  (anno  Domini  517). 
INDICULUS 

QUEXl    ACCEPEUU.NT    LEGATI   APOSTOLIC.E  SEDIS. 

Legatos  inslruit. 
Cum  Deo  propitio  partes  Orieulaies  fueritis  ingressi, 

a  Hanc  epistolam  cum  novem  sequentibus  de  pace 

t  uuitate  Orientalis  Ecclesiffi  scripsit  Horunsda  pon- 

:ifex  anno  Domini  519.  Curavit  eas  deferri  per  lega- 

iionem  sedi  apostolicae,   qua  Germanus  et  Joannes 


B 


A  si  qui  episcopi  vobis  occurrerint,  et  libellum,  cujus 
continentiam  percepistis,  a  sc  subscriptum  offerre 
voluerint,  suscipite,  eisque'preebete  sanctse  commu- 
nionis  consortium.  Si  vero  occurrentes  ipsi  eo  quo 
superius  diximus  ordine  profiteri  noluerint,  a  vobis 
equidem  sub  sacerdolali  affectione  tractentur  :  sed 
neque  vobis  sit  cum  his  mensa  communis,  nequc  ab 
his  vel  victualia  prsesumatis  accipere,  nisi  tantum 
subvectionem,  si  causa  poposcerit,  et  hospitalitatem, 
ne  credant  se  omnino  fastidiose  despectos.  Cum  au- 
tem  Constantinopolim  Deo  adjuvante  veneritis,  in  eam 
seceditequamimperatorpreebueritmansionem;  etnul- 
lum  ad  salutationem  vestram  prius  permittatis  acce- 
dere,  exceptis  hisquosipse  miserit  imperator,  aut  quos 
nostrae  communionis  esse  cognoscitis,  donec  ipsum 
principem  videatis ;  cui  prcesentati,  salutantes,  litte- 
ras  nostras  offerte,  suggerentes  magnum  nos  de  ejus 
imperio  gaudium  percepisse,  et  nimium  gratulari 
quod  eum  Deus  omnipotens  ad  hoc  evexit,  juxlaejus 
sacras  litteras,  ut  secundum  ea  quae  sunt  ab  aposto- 
licae  sedis  constituta  praesulibus,  Deo  auctore  et  re- 
gno  ejus  adnitente,  Ecclesiarum  et  pax  et  unitas  bis 
temporibus  desidcrata  proveniat.  Qui  si  vos  bortatus 
fuerit  ut  Constantinopolitanum  videatis  episcopum, 
intimate  vos  prsefinita  habere,  qu.n  etiam  ab  eis 
s.T>pe  stint  cognita,  quae  ab  universis  episcopis  eatho- 
licam  communionem  amplectentibus  professio  debeat 
celebrari.  Ihrc  si  episcopus  Conslantinopolitanus  im- 
plere  paratus  est,  ei  gratanter   occurrimus;  si  vero 

g  sedis  apostolica1  adhortationem  sequicontemnit,  quid 
necesse  est  ut  ad  occasionem  contentionis  salutatio 
nostra  proficiat,  quibus  non  est  disputationis  autcer- 
taminis  causa  in  mandatis?  Si  vero  imperator  sibi 
aperiri  voluerit  quid  sit  quod  ab  episcopo  fieri  po- 
stuletis,  formam  libelli  quam  portatis  ostendite.  Quod 
si  de  anathemate  Acacii  consentiens,  successores 
ejus  dixerit  recitandos,  ob  boc  quod  propter  [defen- 
sionem  Chalcedonensis  synodi  aliqui  eorum  (nempe 
Euphemius  et  Macedonius)  fuerint  exsilio  denortati, 
insinuabitis  nihil  vos  de  libelli  posse  forma  decer- 
pere,  in  qua  sequaces  damnatorum  [pariter  continen- 
tur.Sed  si  eos  ab  hac  non  potueritis  intentione  defle- 
ctere;  saltem  hoc  acquiescite,  ut  anathematizato 
specialiter  per  libellum,  quem  vobis  dedimus,  Aca- 

C  cio,  de  prssdecessorum  ejus  nominibus  taceatur, 
abrasis  eorum  de  diptychorum.inscriptione  vocabulis. 
Quo  facto  episcopum  Constantinopolitanum  in  ve- 
stram  commnnionem  accipite.  Libellum  vero  vel  epi- 
scopi  Constantinopolitani,  vel  aliorum,  quos  vos 
suscipere  Deo  volente  contigerit,  primo  agite,  ut 
prcesente  populo  recitetur.  Quod  si  hoc  iieri  non  po- 
tuerit,  saltem  tn  secretario  prcesentibus  clericis  et 
archimandritis  relegatur.  Hsec  omnia  si  Deo  fuerint  vo- 
lenlecompleta,impt:ratoremrogatu[F.imperatorroge- 
turj,  ut  destinatis  sacris  permetropolilanos  episcepos, 
adjunctis  ipsius  episcopi  Constantinopolitani  litteris,in- 

episcopi,  Blandus  presbyter,  Telix  et  Dioscorus  dia- 
coui  fungebantur,  quique  sequentem  indiculum  re- 
rum  ageudarum  a  pontilice  acceperunt.  Sev.  Binils. 


435 


HOHMISD^  PAP/E 


436 


notescatepiscopumCoustantinopolitanum,suoquoque  A  clementia  divina   provexit;   ob  hoc  scilicet  ut  tan- 


consensu  celebrata  professione  quam  sedes  apostolica 
destinavit,  inunitatemcommunionisfuissesusceptum, 
quibus  litteris  etiam  ipsos  bortetur  similia  proliteri, 
Qnod  si  in  hac  parte  iinperator  aliquid  difficultatis 
attulerit,  episcopus  Constantinopolitanus,  directis 
praeceptionibus  episcopis  ^suis  paroecialibus,  vel  cae- 
teris  metropolitanis,  eis  praesentibus  qui  a  vobis  pa- 
riter  directi  fuerint,  quid  ipse  fecerit,  innotescat  : 
quod  ab  eo  modis  omnibus  vos  oporiet  exigere,  ut 
facti  hujus  testimonio  peragrante,  etiam  universos, 
vel  qui  longe  sunt  positi,  latere  non  possit. 

EPISTOLA  XXXII. 

AD   JUSTINUM   AUGUSTUM. 

Ab  iis  gui,  admissis  Chalcedonensis  concilii  decretis 
Acacium  damnarerecusabunt,cavendum;  lcgatosque 
ob pacemelunionem  Orientalis  Ecclesisemissos com- 
mendat. 

Hormisda  Justino  Augusto. 

In  tantum  pro  gratia  Divinitatis  gloriae  vestrae  fa- 
mam  constat  extensam,  et  ita  vos  suffragante  vitae 
raerito  laudabiliter  mundo  contigit  innotescere,  pro- 
batissimorum  bominum  opinione  vulgante,  ut  super 
vos  potius  credatur  delatum  culmeu  imperii,  quam 
per  imperium  vos  aliquis  dicat  agnosci.  Certum  est 
i;uidem  hujusmodi  provectione  vestra  pristinosplen- 
dori  accessisse  decoris  cumulum  ;  sed  sicut  tenuistis 
olim    moribus  principatum,    sic  cum    vos   per   ora 


I! 


dem  aliquando  divisores  dominicicorporis  fldei  ve- 
stra?  exsecutione  compressi,  Ecclesiarum  concordia 
diabolica  impedimenta  succideret,  et  universitas  de 
adunatione  gauderet.  Hoc  religioni,  hoc  fidei,  hoc 
serenitati  vestrae  specialiter  ccelitus  mandatur  offl- 
cium, 'quibus  et  posse  omnia,  et  perficere  videmus 
indultum.  Itaque  sicut  instituistis  facere,  navate  sus- 
cepti  operis  munus  quod  superna  vobis  Providentia 
videtis  injunctum.  Et  vere  sic  decuit  ut  per'  princi- 
pem  pax  debeat  fieri,  quam  reverentia  Divinitatis 
exposcit.  Date  has  assumpti  Deo  nostro  vestri  obla- 
tiones  imperii,  ut  per  vos  possit  pacis  fructus  impleri. 
Sine  dubio  quidquid  tali  facto  animae  vestrae  fuerit 
praestitum,  a  vobis  mundo  judicatur  impensum.  Ma- 
gnum  et  inaestimabile  est,  venerabilie  imperator, 
propter  quod  adsciti  estis  judicio  Divinitatis  :  exten- 
duntur  ecce  vota  pacem  desiderantium;  diuturni 
temporis  tractu  mceret  Ecclesiarum  indivisibilis  dis- 
cissa  communio;  est  in  gemitu  discerpta  fraternita^, 
cum  circa  Patrum  dogmata  varia  sit  voluntas.  Accin- 
gite  ergo  lumbos  viribus  fidei,  videte  cui  vos  regi 
Divinitas  velit  obsequi,  quantum  sit  quod  per  vos 
procurat  impleri.  Ecclesiae  venerandae  corpus,  quod 
propria  Christus  noster  passione  fundavit,  gloriae  ve- 
strae  adunare  factis  instituit.  Non  est  quo  magis  circa 
vos  gratia  supernae  majestatis  eluceat,  quam  si  Ec- 
clesice  corpus  per  vestrum  reparetur  officium,  san- 
guinis  Domini  redemptione  formatum.  Est  quidem 
gentium    impatiens  secreti  magnitudo  detulerit,   ad  C  causae  hujus  vetustissima  calmitas,   sed  pro    imma- 


uos  quoque,  sicut  mystice  loquuntur  Scripturae,  te- 
stimoniis  suavitatis  vestrse  odor  advenit.  Et  certe 
cum  late  prudentium  hominum  sententia  religiosae 
\  itae  vestrae  fuerint  instituta  dispersa,  habere  non 
potuimus  incognitum  quidquid  de  vobis  fuerat  mundi 
attestatione  vulgatum  :  quia  sicut  mediocri  laude  di- 
gna  in  immensum  sibi  nequeunt  vindicare  praeconia, 
ita  sine  fiue  proedieandum  rapitur  iu  populum  quid- 
quid  bono  fuerit  admiratiouis  ornatum.  Vindicat 
enim  sibi  quantitatis  suae  jure  magnitudo  famae  testi- 
monia,  quia  nesciunt  latere  miranda.  Hinc  est  quod 
principatus  vobis  ac  honores  (Ed.  Rom.  adoreas)  pu- 
lilica  jura  commiserunt  :  nam  quod  meritorum  insi- 
gnia  generalitatis  facta  snnt  vota,  nemo  ita  rerum 
arbiter  iniquus  exstitit,  qui  passim  vos  aestimet  ar- 
ches  inclytae  accepis-e  litulos,  cum  negari  nequeat- 
uigne  vos  meruisse  imperii  culmen,  quorum  probita- 
tem  mundus  agnovit.  Sed  parum  est,  quamvis  judicio 
universitatis,  suscipere  loco  praemii  jura  regnandi. 
lllud  magis  est  admirabile  quod  ita  vos  hominum 
laudabilitate  tirmatos  suscipiunt  imperia,  ut  judicia 
sint  diviua.  Non  est  dubium  electos  suos  venerabili 
praedestinatione  Divinitatis  ad  tantae  potestatis  orna- 
menta  venire,  quos  sincera?  tidei  documenta  circum- 
vallant.  Vere  vobis  prophetici  spiritus  convenire 
verba  dixerimus :  Priusquam  /e  Jormarem  in  utero, 
novi  te  (Jer-  i).  Ad  hanc  vos  gloriam,  incomprchen- 
sibili  supernae  majestati?  dispositione  procuraute, 
obsequium  natura?  muudo  prolulit,  sub  custodia  lidei 
trausactoe  vitae  probitas  instituit,  atque    ad   imperia 


1) 


nitate  sui  recentissimus  dolor,  et  tanto  Christianis 
animis  fortiorgemitus,  quanto  temporibus  estdilatus. 
Videndum  vobis  est  in  quantum  quotidie  antiqui  ho- 
stis  fervescat  insania,  et,  cum  olim  causa  sit  decisa 
fine  sententiae,  pacis  faciat  tarditalem :  et  cum  Chal- 
cedonensis  synodus,  et  B.  papae  Leonis  constituta 
placeant,  quo  ad  caritatem  reverti  volumus  a  cerla- 
mine  non  desistas.  Sequuntur  quae  dogmatibus  prae- 
dictis  ascripta  sunt,  et  eorum  sequacibus,  quos  prae- 
dicta  auctoritate  damnatos  intelligunt,  non  recedunt. 
Tenent  adhuc  in  compiexibus  nomen  Acacii,  quem 
vident  judicio  sedis  apostolicap  merito  pcenam  subje- 
cise  damnari.  Quis  non  intelligat  simulate  dici :  San- 
ctorum  Patrumsequimur  dogmata,  sed  non  diligimus 
facta?  Quae  a  sancta  synodo  Chalcedonensi  constituta 
sunt,  et  quae  beati  Leonis  epistola  continet,  fovemus, 
veneramur,  amplectimur,  sed  Acacio,  [qui  damnato- 
rum  communionem  secutus  est,  impendimus  vota. 
Sed  quid  opus  est  de  judicatis  rebus  verba  facere, 
cum  nos  hortari  tantummodo  deceat  ut,  expre^sasu- 
perius  simuiatione  submota,  sub  omni  puritatepacem 
debeant  a  quibus  baec  dicuntur  optare.  Apud  vos 
mihi  est  omnis  deprecalionis  causa,  imperator  egre- 
gie  :  vos  bic  ac  talibus  religiosi  operis  resistite  viva 
caritate;  vobis  imininet,  ut  q'ii  ecclesiasticae  con- 
cordiae  habuistis  sub  privata  vita  desiderium,  sub 
principatu  !  ■  is  effectum.  Non  fuit  quo  magis  gratise 
vestra?  cumulusacc  roam  quod  vobis  divinitus 

datum  est,  nt  quod  semper  volaistis  fieri,  per  vos  ad 
terminum  possit  adduci.  Nec  breve  specimen  circa 


437 


EPISTOLffi  ET  DECRETA. 


438 


vos  gratia?  Divinitatis  effulsit,  quibua  d  itur  posse 
facere  quod  semper  optastis.  Quapropter  quoniam 
vobis  tautSB  causse  titulum  videtia  esse  servatum,  re- 
movcte  quidquid  anbiguum  remansis  a  creditur  ad 
plenitudinem  gaudiorum.  Nos  enim  qua  decuit  affe- 
ctione  per  Gratum  virum  clarissimum,  cui  pro  mo- 
derationc  sui  congrue  sensimus  officium  legationisjin- 
junctum,  Litteris  vestri  principatus  acceptis,  causse 
in  ignitudini  convenientes,  a  destinavimus  viros  Ger- 
manum  et  Joannem  episcopos,  ct  Blandum  presbyte- 
nmi,  nec  non  et  Felicem  diaconum,  per  quos  si, 
quemadmodum  prxsumimus^serenitatis  vestrse  favor 
arriserit,  secundum  quse  mandata  sunt,  Ecclesiarum 
adunatioue  generalitatis  possit  vota  firmari  (anno 
Domini  519). 

EPISTOU  XXXIII. 

b   AD    EOPHKMIAM    ADGOSTAM. 

Augustum  ad  pacem  Ecclesix  restituendam  cohor- 
tandum. 

Hormisda  Euphemise  Augustae. 

Ecclesiarum  pax  jam  coelesti  ordinatione  compo- 
nitur,  cum  vos  ad  impcrium  Deus  elegit,  apud  quos 
essc  integrum  semper  religionis  stuc  cognovit  affe- 
ctum.  Nam  sicut  in  privata  vita  Deum  semper  rccto 
dogmate  coluistis,  ut  de  religionis  concordia  cogita- 
retis,  et  multi  quidera  inter  ipsa  imperii  vestri  pri- 
mordia  facta  sunt,  qute  spem  nobis  correctionis  inte- 
grse  pollicentur.  Unde  quia  in  vobis  amorem  fervere 
iidci  gratulamur,  agentes  Deo  gratias,  quotidie  pro 
vol)is  beato  Petro  apostolo  supplicamus,  ut  votis  ve- 
stris  apud  Dominum  suffragetur,  ct  cursum  bonse 
voluntatis  adimpleat.  Nec  dubium  est  divinis  vos 
auxiliis  adjuvari,  quia  tanto  religionis  studio  raanda- 
tis  ccelestibus  obeditis.  Hinc  est  quod  quia  sanctum 
conjugii  vestri  constat  esse  propositum,  bas  fiducia- 
liter  ad  vestram  clementiam  litteras  destinamus,  ut 
per  vos  ad  perficiendam  Ecclesise  pacem  mariti  vestri 
pietas  amplius  incitetur.  Magnum  opus  arripuistis, 
magna  vobis  causa  commissa  est.  Per  vos  etiam  po- 
pulos  Gbristus  vult  ad  Ecclesice  fcedera  revocare, 
quos  per  se  voluit  a  morte  redimere.  Magna  etiam 
vestro  sexui  parata  est  laudis  occasio,  si  vobis  instan- 
tibus  Ecclesiae  suae  Cbristus  quae  divisa  fuerant  mem- 
bra  conjungat.  Nec  ejus  major  est  gloria,  quae  hu- 
manae  salulis  lignum  scrutata  est,  et  solam  crucem 
quam  omnis  veneratur  mundus  invenit  *.  Superabitis 
quinimo  iilius  merita,  quia  Ecclesiac  unitas  per  illam 
suuminvenitsignum,  per  vos  estbabitura  remedium. 
Agat  igitur  jugalis  vestri  religiosa  clementia,  ut  fra- 
trcs  et  coepiscopi  nostri  sub  eo  libelli  tenore,  quem 
dudum  misimus,  tidem  suam  dignentur  asserere  ; 
quatenus  perfecta  possit  c-se  quae  est  iucboata  cor- 

a  Hoc  loco  desideratur  nomen  Dioscori  diaconi, 
quod  in  epistolis  sequentibus  expressum  invenitur, 
licet  non  hoc  ordine.  Nam  in  ipsis  post  nomiua  epi- 
scoporum  legatorum  niox  nominatireperiunturambo 
legati  diacoui  et  novissime  Blandus  presbyter.  Sed 
iiujus  epistolae  auctoritate  dici  potest  errore  libra- 
riorum  accidisse  quod  ibi  series  nominum  sit  in- 
versa,  et  diaconi  ante  presbyterum  positi  reperiantur. 

Sev.  Binius. 


B 


A  rectio  :  quia  irrita  est  qualibet  in  cultura  Dei  con- 
fessio,  cui  deest  fidei  plenitudo.  Hocenimquod  a  re- 
liquis  fieri  poposcimus,  a  multis  jam  sacerdotibus 
constat  effectum:  et  unitas  esse  justa  in  commnnione 
non  poterit,  si  non  fuerit  in  reversione  servata  (anno 
Doinini  519). 

EPISTOLA  XXXIV. 

AD   JOANNBM  CONBTANTINOPOLITANDM    KPISCOPUM. 

Acac.inm  <lamnandnin>'t  inlegalorum  manibus  fidei 

professionem  emittendam. 

Bormisda  Joanni  episcopo  Constantinopolitano. 
Reddi  limns  quidem,  frater,  congruum  Litteris  tuis 
sub  ecclesiastica  libertale  responsum ;  et  quid  in  bis 
congratulati  fuerimus  insertum,  qui  taciturnitate 
praeteritum,  evidenter  expressimus.  Ac  licet  cuncta 
sensibus  tuis  nunc  crebra  legatio,  nunc  usu  in  Ec- 
clesia  diuturnae  conversationis  tuae  vetustas  infuderit, 
juvat  tamen  adhuc  latius  aperire  nostrum  repetita 
rationi-  consilium  :  quia  tunc  bene  de  lidei  firmitate 
disseritur,  quando  simplicibus  verbis  conciliandae 
pacis  cupiditas  explicatur.  Desideria  quippe  tua,  qui- 
bus  te  ad  ecclesiasticam  testaris  festinare  concor- 
diam,  ut  haberent  partes  illae  semper  optavimus  ;  nec 
sola  votorum  ambitione  contenti,  usi  etiam  precibus 
sumus.  Vestro  suntha>c  et  mundi  testimonio  roborata 
qua?.  loquimur  :  quia  ut  catholicae  unitatis  reparatio 
ht,  auctoritatem  nostram  integritate  submittimus. 
Inclinet  orationibus  nostris  aurem  suam  divina  mi- 
seratio,  ut  quod  creditis  postulandum,  sequamini,  et 

q  ametis  oblatum.  Nobis  una  causae  sollicitudo,  una 
custodia  est,  ita  pacem  cupere,  ut  sic  religionis,  sic 
venerabilium  1'atrum  constituta  serventur  :  quoniam 
quac  inter  se  consona  credulitate  non  discrepant, 
sequum  est  ut  simili  observauone  subsistant.  Sed  cur 
diutius  immoramur?  Scis  ipse  unitatis  causa  quid 
exigat,  scis  ipse  qua  via  ad  beati  Petri  apostoli  de- 
beas  venire  consorlium.  Habes  itineris  tui  ducem, 
quem  te  jam  sequi  asseris,  Chalcedone  habitum  pro 
religione  conventum.  Jam  te  quoque,  quod  idem 
amplecti  testatus  es,  beati  Leonis  redeuntem  dogma 
comitabitur.  Haec  si  placent,  Acacii  defensio  damnati 
non  placeit  :  hoc  est  quod  boni  studii  a  perfeclione 
vota  suspendit.  Si  sunt  enim  illa  adversum  Dei  et 
legis  ejus  inimicos  venerabilium  Patrum  congrega- 

D  tione  disposita,  ut  quisquis  eos  in  communione  se- 
queretur,  jam  tunc  latam  subiret  in  sua  damnatione 
scnteutiam;  non  sunt  igitur  nova  quae  constanter 
exsequimur,  sed  temporibus  illis  facta  judicia  justa 
Patrum  constitutione  servamus.  Hortamur  itaque, 
frater,  mentem  tuam  Dei  nostri  raisericordia  adju- 
vante  pulsamus,  nt  ab  omni  te  haereticorum  conta- 
gione,   Acacium  cum  sequacibus  suis  condemnando, 

i'  Euphemia,  conjux  Justini  imperatoris,  insignis 
pietate  femina,  antca  Lupicina  nominata  fuit.  Quando 
vero  Justinus  imperator  factus  est,  nomine  Euphe- 
niia'  illustris  martynis,  in  cujns  basilica  Ghalcedo- 
uense  concilinm  celebratum  fuerat,  conjugem  suam 
j)ieiaiis  ergo  appellari  voluit,  antequam  lllam  Au- 
gu^ta?  titulo  decoraret.  Zonaras  et  Cedrenus  in  Ju- 
stino.  Sev.  Binids. 

*  Helena,  Coustantini  mater,  Christi  crucem  invenit. 


439 


IIORMISD^;  PAP.E 


440 


disjuDgens,  una  nobiscum  dominici  corporis  partici- 
patione  pascaris.  Si  nobiscum  universa  praedicas,  cur 
nobiscum  non  universa  condemnas?  Tunc  enim  no- 
biscum  quap.  veneramur  amplecteris,  si  nobiscum 
quae  detestamur  borrueris.  Pax  integra  nescit  ali- 
quam  babere  distantiam,  et  unius  Dei  vera  esse  non 
potest  nisi  in  confessionis  unitate  cultura.  Quapro- 
pter  salutantes  te  fraternae  caritatis  affectu,  petitio- 
nem  tuam,  missis,  sicut  sperasti,  religiosissimis  viris 
Germano  ac  Joanne  episcopis,  a  Felice  diacono, 
Dioscoro  diacono,  atque  Blando  presbytero,  signifi- 
camus  esse  completam.  Hi  vero  quibus  fuerint  man- 
datis  instructi  ante  allegationes  eorum,  si  cogites, 
evidenter  agnosces.  Hi  pacem  tuam  sub  ea  qua  saepe 
scripsimus  professione  suscipient.  Imple  ergo,  frater 
carissime,  gaudiura  nostrum,  et  tuum  ad  nos  per 
eos  rectae  fidei  tuae  remitte  praeconium,  ut  per  te 
universis  detur  exemplum  (anno  Domini  519). 

EPISTOLA  XXXV. 

AD    EUMDEM. 

Cum  jam  fidem  catholicam  profiieaturiUi potissimum 
de  stabilienda  pacecogilandum,  pro  quaipse  legatos 
destinavit. 

Hormisda  Joanni  episcopo  Constantinopolitano. 

Ea  quaa  caritas  tua  destinatis  litteris  significavit 
agnovimus,  et  gratulamur  ad  conscientiam  nostram 
fidei  tuae  indicia  pervenisse  :  optantes  ut  intentioni 
tuae,  quam  rectam  esse  cupimus,  plenum  Deus  noster 
circa  ecclesiasticam  pacem  concedere  dignetur  effe- 
ctum,  cujus  spem  animo  supernae  majestatis  assum- 
psimus  :  quia  imperatorem  serenissimum  ad  bocpro- 
videntia  divina  judicamus  electum,  ut  per  eum  Ec- 
desiarum  redintegratio  tantis  temporibus  desiderata 
proveniat.  Quapropter  licetquae  pro  fidei  unitate  fa- 
cienda  sunt  tuae  caritatis  notitiam  latere  non  possit, 
legatos  tamen  direximus,  quos  ratio  causee  poscebat  : 
quibus  bortantibus,  et  quae  jam  pridera  a  nobis  si- 
gnificata,  et  quoe  nuper  iterata  sunt,  ad  effectum, 
Domino  nostro  auctore,  perveniant. 

EPISTOLA  XXXVI. 

AD    ARCUIDIACONUM    ET     CLERUM    CONSTANTINOPOLITANUM. 

Caiholicis  hxreticorum  molestia  liberatis  legaii  ad 
pacem  confirmandam  mittuntur. 

Hormisda  Tbeodosio  arcbidiacono  Constantinopo- 
litano,  et  universis  catbolicis  a  pari. 

Gralias  misericordiae  divinae  competenter  exsolvi- 
inus,  quae  fidem  vestram  diu  laborare  non  passa  est : 
et  nam  tempus  oblatum  est,  quo  fidos  militis  suos 
catbolica  recuperare  possit  Ecclesia.  Quae  enim  major 
.mimum  vestrae  potest  obtinere  jucunditas,  quam  ma- 
lorum  commemorata  depulsio?  Gaudiis  preesentibus 
compensate  afflictionis  incommoda :  quia  Deus  no- 
ster,  qui  remedio  fuit,  adversis  opprimi  caritatem 
vestram  noluit,  sed  probari.  Nam  si  transacti  tem- 
poris  mala  cum  praesenti,  quae  divina  esse  non  ambi- 
gitur,  retributione  compensetis,  quis  dubitat  ampliora 
vos  praemia  consecuturos  quam  nocere  potuisset  ad- 
vcrsitas?  Et  quamvis  pro  statu  fidei  catbolicae  nun- 

a  Ex  epistola  trigesima  secunda  praecedente  patet 
quod  boc  loco  nomina  legatorum  diaconorum  aute 


A  quam  sollicitudo  nostra  cessaverit,  tam  serenissimi 
principis  sacris  affatibus  incitati,  legatos  destinare 
curavimus,  quorum  ofticio,  Deo  auctore,  in  bis  quae 
saepe  mandaviraus  subsequi  non  dubitamus  effectum. 
Et  ideo  competenter  enitere,  ut  Ecclesiae  catbolicae 
bos  praecipuum  vestrae  liberationis  munus  possitis 
offerre,  quatenus,  repulsis  omnibus  quae  bactenus 
nocuerunt,  in  una  quam  semper  optavimus  commu- 
nione  gratulantes,  Deo  nostro  laudes  referre  sine 
cessatione  possimus. 

EPISTOLA   XXXVII. 

AD    JUSTlMANUM    DOME5TICORUM    COMITEM    POSTEA 
JUSTINl    SUCCESSOREM. 

Sperai  foreut  ejus  opera  pacem  Ecclesia  adipiscatur, 
R  et  missa  ab  eo  munera  se  accepisse  nuntiat. 

Hormisda  Jusliniano  viro  illustri. 

Magnitudinis  vestrae  litteras  sanctse  fidei  plenas 
amore  suscepimus,  quibus,  ad  exercendam  apud  vos 
praedicationis  apostolicae  firmitatem,  opportunitatem 
nobis  provenisse  divinitus  nuntiastis.  Unde  indesi- 
nenter  Domino  nostro  agimus  gratias,  qui  ad  tam 
praeclara  remedia  et  tempus  vobis  et  animum  dedit. 
Et  nos  quidem  desuper  ista  agnovimus  ordinari, 
postquam  ei  detulit  divina  majestas  imperium,  qui  se 
ad  componendam  Ecclesiarum  pacem  indicat  ordina- 
tura.  Ergo  restat  ut  universi  episcopi  partis  Orienta- 
lis,  juxta  libelli  seriem,  ad  correctionis  pervenisse 
se  testentur  effectum.  Patet  venerandae  via  concor- 
dia?  :  nota  (nolata)  sunt  optatae  remedia  sanitatis.  Sa- 
C  cerdotes  qui  catbolicam  pacem  desiderant,  profes- 
sionera  catbolicam  non  recusent ;  non  enim  opus  est 
partibus  errorem  corrigi,  sed  radicitus  amputari.  In- 
sistite  igitur,  sicut  coepistis,  ut  merces  apud  Deum 
vestra,  qua?  de  boni  operis  incboatione  babet  ini- 
tium,  de  perfectione  consequatur  effectum.  Animum 
quidem  vestrum  talem  missa  ad  nos  testantur  allo- 
quia,  ut  ad  plenitudiuem  boni  propositi  non  multum 
indigeatis  bortatu  :  nostri  tamen  desiderii  ea  quae 
spem  dedit  ratio  (oratio)  amplius  accendit  ardorem  ; 
et  avidius  gaudia  impleri  cupimus,  quse  instare  jam 
divinitus  arbitramur.  Hinc  est  quod  beatum  Petrum 
apostolum  quotidie  suppliciter  obsecramus,  ut  vobis, 
per  quos  integrari  membra  sua  sancta  jam  sperat 
Ecclesia,  et  effectum  Deus  celerem,  et  salutem  tri- 
buat  longiorem.  Nos  quidem  vestris  animis  obse- 
quentes  viros  direximus,  ad  solidandam  sub  aposto- 
lica^  dispositionis  ordinatione  concordiam.  Vestrum 
est,  ut  sicut  nos  bonae  intentioni  deesse  noluimns, 
ita  eos  apud  nos  optatum  referre  faciatis  effectum. 
Munus  vestrur  veneranda  sacraria  susceperunt ; 
quod  amplius  beato  Petro  apostolo  facietis  acce- 
ptius,  si  per  vos  optatam  Ecclesia:  feceperint  unita- 
tem  (anno  Domini  519  . 

EPISTOLA  XXXVIII. 

AD   CELEREM    ET     PATRICIUM    CLARI5SIM0S     AULICOS. 

atos  in  causa  jjacis  coadjuvandos. 
Hormis  la  Celeri  ct  Patrb  Lo  a  pari. 

Quamvis  pro  loci   nostri  consideratione  de  causa 

presbyteri  nomen  posita  reperiautur,  ut  dixi  supra  in 
notis  cjusdem  epistolse.  Sev.  Bi.mi  s. 


D 


Ul 


EPISTOL  E  ET  DECRETA. 


i  i  2 


iidei  catholicae  minime  tacero  possimus,  tatnen  ;ul 
hanc  partem  serenissimus  prineeps  magnopere  di- 
rectis  affatibus  nostrum  incitavit  studiam,  pro  cujas 
legatos  voluntate  diuximus.  Et  quia  hujasmodi 
causa  filiorum  Ecclesin'  sublevari  debeat  auzilio,  sa- 
lutantes  vos  cultu  atqoe  bonorincentia  competenti, 
poscimus  ut  pro  ecclesiastica  paco  allegationes  eo- 
rum  qui  dicti  sunt  apud  animos  serenissimimi  prin- 
cipis  adjuvetis:  siquidem  vestras  celsitodinis  laborem 
non  parva  retributio  subsequitur,  cum  omnipotenti 
Deo  nos  gralias  persolvere  de  vestris  operibus  fece- 
ritis  (anno  Domini  :>I9). 

EPISTOLA  XXXIX. 

AD    PU.ECFPTIM    PU.ETORIO   TDESSALONICENSEM. 

Eadem  qux  in  supcriori. 

Hormisda  pra*feclo  praetorio  Thessalonicensi  et 
caeteris  illustribus  a  paii. 

Licet  pro  causa  ecclesiastica  nunquam  sollicitudo 
nostra  cessaverit,  tamen  imperatoris  serenissimi  sa- 
cris  affatibus  promptins  incitati,  legatos  cum  coelestis 
misericordiffl  favore  direximus;  quorum  oflicio  bona, 
qute  de  principis  mente  prsesumimus,  impleautur.  Et 
ideo  salutantes  amplitudinem  vestram,  cultu  et  ho- 
nore  quo  dignum  est,  poscimus  ut  pro  redintegra- 
tione  lidei  vestrum  commodetis  studium,  nec  tantis 
tidelium  tardari  vota  temporibus  pcrmittatis  :  quia 
non  est  dubium  celsitudinem  vestram  fructum  tanta? 
laudis  acquirere,  si  per  eam  quae  ab  omuibus  bonis 
optantur,  Dei  nostri  misericordia  operante,  prove- 
niant  (anno  Domini  o  19). 

EPISTOLA  XL. 

AD  A.NASTASIUM  F.T  PALMATIAM  CLAUISSIMAS  FEMINAS  SE- 
N  \TORIAS,  QU.E  TEMPORE  PERSECCTIONIS  ANASTASII  PRO 
FIDE   CATHOLICA    INCONCUSS^E    STETEUANT. 

Eadem  qux  in  superiori. 

Hormisda  Anastasiae  et  Palmatiai  a  pari. 

Bonae  voluntatis  studium  divince  semper  comitatur 
prosperitatis  effectus.  Dei  nostri  providentia  teraporis 
facultas  oblata  est,  in  qua  pro  lidei  vestrae  prsemio 
debeatis  anniti.  De  superna  primitus  misericordia, 
deinceps  de  conscientia  clementissimi  principis  prae- 
sumentes,  legatos  pro  religionis  catholicee  causa  di- 
reximus,  per  quos  amplitudinem  vestram  debitae  vc- 
nerationis  salutamus  officio;  postulantes  ut  pro  ec- 
clesiasticae  rediutegratione  concordiae  vestrum  labo- 
rem  atqueoperam  nonnegetis,  quatenns  cum,  repulsis 
remotisque  iis  quos  apostolicae  sedis  damnavit  aucto- 
ritas,  ad  unam,  qua?  recta  est,  communionem  plebs 
Christiana  redierit,  beatum  Petrum  apostolum,  pro 
cujus  fide  nitimur,  in  vestris  possitis  habere  actibus 
adjutorem  (anno  Domini  :>19). 

EXEMPLUM  SUGGESTIONIS  SECUNDiE 

GEUMANI    ET   JOAN.NIS,    EPISCOPI,    FELICIS   ET    DIOSCOUl 
DIACONOUUM,    ET    BLANDI    PUESI3YTEUI. 

Quanto  cum  honore  Scampi  fuerint  accepii. 
In  civitate  Aulonitana  quo  ordine  cum  Dei  adjuto- 
rio  pervenimus,  et  quomodo  sumus  suscepti  ab  epi- 
scopo  civitatis  ipsius,  et  quid  est  actum,  vel  quale 
responsum  dederunt,  et  quia  haec  promisit,  ut  cum 
metropolitano  suo  faceret  libellum,  in  alia  epistola 


A  beatitudini  vestra»  signilicavimus:  quod  in  Scampina 
civitate  Eactum  est  vestris  orationibus  tacere  oon 
permisimus.  Antequam  ims  ingrederemur  ia  civita- 
tem  i]>sam,  venerabiUs  Trojus  (Troilus)  episcopus 
cum  suo  clero  vel  piebe  ia  occursum  nobis  egre 
est.  Et  quomodo  Deus  in  ipsa  die  benedictas  est,  et 
quffi  festivitas  per  ipsius  pietatem  est  subsecuta,  ad 
notitiam  apostolatus  vestri  referimus.  Nobis  prffisen- 
tibus,  vel  suo  clero  et  nobilibus  viris  ipsius  civitatis, 
libellum  subscripsit,  porrezit  :  suscepimus,  et  praB- 
sente  omni  clero  vel  plebc,  in  gradu  suo  a  servo 
vestro  Pctro  notario  sanctoe  Ecclcsiae  Romanffl  est 
relectus.  Erat  conventus  in  basilica  Sancti  Petri. 
Conlilemur  beatitudini  veslrae,  tantam  dcvotionem, 
tantas  Deo  laudes,  tantas  lacrymas,  tanta  gaudia  dif- 

"  ficile  in  alio  populo  vidimus.  Prope  omnes  cum  cc- 
reis,  vin  cum  mulieribus,  milites  cum  crucibus  in  ci- 
vitate  nos  susceperunt.  Celebratffi  sunt  missae,  nul- 
lius  nomen  obnoxium  religionis  est  recitatum,  nisi 
tantum  beatitudinis  vestrae.  Noster  episcopus  vcnera- 
bilis  Germanus  missam  celebravit.  Et  promiserunt 
nec  postea  recitari,  nisi  quos  sedes  apostolica  susce- 
pit.  Quanta  a  nohis  operata  sunt,  Deus  propitius  in 
vobis  conservet.  Istam  epistolam  ante  triginta  millia- 
ria  a  Lignido  fecimus,  sperantes  ipsa  die  in  eadem 
civitate  cum  Dei  adjutorio  pervenire.  Et  quomodo  ad 
nos  pervenit  Scampinus  episcopus,  speramus  et  ipsius 
civitatis  Lignidi  episcopum  sirailia  facere.  Quod  si 
factum  fuerit,  data  occasione  rescribemus.   Scampis 

p  nobis  positis,  post  missas,  hora  ccenatoria,  Steplia- 
nus  et  Leontius  vv.  cc.  ab  imperatore  missi  in  oc- 
cursum  nobis  vcuerunt,  adhuc  nescientes  nos  in  par- 
tibus  Groeciarum  positos,  quia  tulia  mandata  fuerunt 
comiti  Stephano  data,  ut  ad  partes  Italiae  transirent 
in  occursum  nostrum.  Est  Stephanus  iste,  qui  modo 
dicilur,  de  parentela  iilii  vestri  magistri  militum  Vi- 
taliani.  Hi  nobis  nuntiaverunt  Patricium  senatorem 
proscriptum  et  in  exsilh.m  missum.  Pro  qua  tamen 
causa,  nisi  quomodo  ad  nos  pervenerit,  non  possu- 
mus  dicere,  quia  non  est  de  talibus  rebus  facile  de- 
liberare.  Dicitur  tamen  et  apocrisiarios  Thessaloni- 
censis  Ecclesiae  teneri,  apud  quos  dicunt  epistolas 
inventas;  pro  qua  causa,  nescimus  :  cum  ipsis  et 
Philumenum,  Demetrium,  Magistrianum,  et  alias 
personas,  quarum  nomina  ignoramus.  Ista  sunt,  quo- 
modo  praediximus,  quae  audivimus.  De  causa  tamen 
ecclesiastica  cum  Dei  misericordia  prospera  nuntian- 
tur.  Cosmatem  tamen  medicum  pro  qua  causa  in  Italia 
venit,  penitus  intelligere  non  potuimus,  nisi  hoc,  quia 
fortiter  quaeritur,  de  quo  debetis  esse  solliciti,  ut 
sciatis,  pro  qua  causa  ibidera  venit. 

ITEM  TEIITIA  SUGGESTIO 

LEGATORUM    SUPUANOMINATORUM. 

Lignidum  pervenisse,  el  juxta  ejus  mandaia  omnia 

peracta. 

In  alia  epistola  significavimus  beatitudini  vestrae  de 
Scampina  civitate  de  venerabili  Trojo  episcopo,  quo 
ordine  libellum  dedit,  et  qualis  festivitas  estcelehrata 
in  ipsa  civitate.  Cum  Dei  misericordia  venimus  Li- 


1) 


443 


HORMISD/E  PAP  U 


gnidum,  Theodoritus  episcopus  venerabilis  vir  ipsius  A  rituali   caritate    vestrae    sanctitatis,    quod    unitatem 


civitatis  similiter  libellum  dedit,  qui  libellus  iu  Ec- 
clesia  est  relectus,  et  omnia  secundum  constitutio  - 
nem  vestram  sunt  facta.  Rogate  Deum ;  sperate  ab 
apostolis  ejus  beatissimo  Petro  et  Paulo,  ut  Deus, 
qui  initia  talia  donavit  orationibus  vestris,  similiter 
sequantur  \sic\  et  prospera,ut  tenipora  coronae  vestroe 
in  correctione  Ecclesiarum  semperpraedicentur.Quani 
epistolam  ad  apostolatum  vestrum  direximus  die  no- 
narum  Martiarum. 

EXEMPLUM  RELATIONIS 

ANDRE.E    EPISCOPI    PR^LVALITANl. 

Continet  simulafionem  episcoporum  in  synodo  Epiri 
novi,  et  quae  Scampis  et  Lignidi  in  adventu  legato- 
rum  acta  sunt. 

Domino  semper  meo  beatissimo,  et  apostolica 
sede  intima  veneratione  pra^ferendo,  atque  angelicis 
meritis  cosequando  patri  patrum  papae  Hormisdae 
Andreas. 

Commendans  me  humillime  vestigiis  vestris  piis- 
simis,  indico  propter  synodum  Epiri  novi,  quoniam 
finxerunt  anathematizare  intra  semetipsos  aliquas 
personas.  Hoc  tantummodo  ingenio  usi  sunt,  ut  os  in 
sua  malitia  caperent  :  quibus  restitit  divina  Trinitas 
per  vestras  sanctas  preces;  et  cum  deprehensi  fuis- 
sent  in  sua  malitia,  nunquam  potuimus  archiepiscopo 
suadere  ut  ad  viam  veritatis  et  ad  vestra  prascepta 
verteretur.  Sed  modo  cum  advenerunt  beatissimi  at- 
que  sanctissimi  domini  episcopi  vel  diaconi  directi  a 


sanctissiraarum  Dei  Ecclesiarum  secundura  veterem 
Patrum  requiris  traditionem,  et  laceratores  rationa- 
bilis  gregis  Christi  animo  repulsare  (amore  pulsare) 
festinas.  Certus  igitur  scito,  per  omuia  sanctissime, 
quia,  secundum  quod  vobis  scripsi,  una  tecum  cum 
veritate  sentiens,  omnes  a  te  repudiatos  haereticos 
renuo  et  ego,  pacem  diligens.  Sanclissimas  enim  Dei 
Ecclesias,  id  est  superioris  vestrae  et  novellae  istius 
Romae  unam  esse  accipio  illam  sedem  apostoli  Petri, 
et  istius  Augustae  civitatis  unam  esse  definio.  Omni- 
bus  actis  a  sanclis  illis  quatuor  synodis,  id  est  Ni- 
csena,  Constantinopolitana,  Ephesina,  et  Chalcedo- 
nensi,  et  de  contirmatione  fidei  et  statu  Ecclesiae  as- 
n  sentior,  et  nihil  titubare  de  bene  judicatis  patior  : 
sed  et  conantes  aut  **  enixos  (scissos)  usque  ad  unum 
apicem  placitorum  perturbare,  lapsos  esse  a  sancta 
Dei  geuerali  et  apostolica  Ecclesia  scio,  et  tuis  verbis 
recte  dictis  evidenter  utens,  per  praesentia  scripta 
haee  dico  :  Prima  salus  est,  rectae  fidei  regulam  cu- 
slodire,  et  a  Patrum  traditione  nullatenus  deviare  ; 
quia  non  potest  Domini  nostri  Jesu  Christi  praeler- 
mitti  sententia,  dicentis :  Tu  es  Petrus,  el  super  hanc 
petram  xdificabo  Ecclesiam  mr.am  (Malth.  xxvi).  Hsec 
quse  dicta  sunt  rerum  probantur  effcctibus  :  quia  in 
sede  apostolica  inviolabilis  semper  catholica  custo- 
ditur  religio.  De  hac  igitur  fide  non  cadere  cupientes, 
et  Patrum  sequentes  in  omnibus  constituta,  anathe- 
matizamus  omnes  haereses,  praecipue  vero  Nestorium 


sancta    corona    vestras,  occurrerunt   illa  Scampinus  C  haereticum,  qui,  quondam  Constantinopolitanae  urbis 


episcopus  vir  beatissimus  Trojus  cum  omni  gaudio 
et  luminaribus  :  et,  porrecto  libello  secundum  vestram 
pra'ceptionem,  statim  recepti  sunt  in  pace  Christi, 
et  missas  celebravere  cum  episcopo  in  Scarapina  ci- 
vitate.  Et  videntes  Lignidonenses  quod  fecil  Scampi- 
nus,  simili  modo  et  ipsi  secuti  sunt.  Nuuc  dum  istas 
litteras  ordinaremus,  supervenit  Magistrianus  de  urbe 
Constantinopolitana,  qui  nuntiavit  quia  Deo  propitio 
precibus  sanctis  vestris  et  Constantinopolitani  mise- 
runt  anathema  Acacio,  et  cum  pace  Pascha  celebra- 
verunt.  Jam  quod  sequatur,  vestra  intercessio  apud 
Deum  laborct,  ut  ad  perfectum  servi  sedis  apostolicse 
inveniamur.  Epistolas  vero  quas  destinaverunt  ad 
meam  humilitatem   supra  memorati   viri  beatissimi 


episcopus,  damnatus  in  concilio  Ephesino  a  beato 
Goelestino  papa  urbis  Romee,  et  a  venerabili  viro  Cy- 
rillo  episcopo  Alexandrinae  civitatis  :  et  una  cum  illo 
anathematizamus  Eutychetem  et  Dioscorum  Alexan- 
drinee  civitatis  episcopum,  damnatos  in  sanctasynodo 
Chalcedonensi,  quam  venerantes  sequiraur  et  am- 
plectimur,  quae  sequens  sanctara  synodum  Nicaenam, 
apostolicam  fidem  praedicavit  :  his  conjungeutes  Ti- 
motheum  parricidam,  /Elurum  cognominatum,  ana- 
thematizamus,  et  hujus  discipulum  et  sequacem  in 
omnibus  Petrum  Alexandrinum  similiter  condemuan- 
tes.  Analhematizamus  similiter  Acacium  quondam 
Constantinopolitanae  urbis  episcopura  complicem  eo- 
rum,  et  sequaccm  factum,  nec  non  et  perseverantes 


episcopi  pietati   vestrae  junctas    transmisi.   Accepta  rj  eorum  commuuioni  et  parlicipationi  :  quorum  enim 


die  quo  supra. 

*  EXEMPLUM  LIBELLI 

JOANNIS    EPlnCOPI    CONSTANTINOPOLITANI. 

Cafholicam  fidem  profitclur.  Hasreticos  omnes  etprx- 
cipue  Acacium  de/esfatur. 

Domino  meo  per  onmia  sanctissimo  et  beatissimo 
fratri  et  comministro  Ilormisdae  Joannes  episcopus 
in  Domino  salutem. 

Redditis  mihi  littcris  vestrae  sanctitatis,  in  Christo 
frater  carissime,  per  Gratura  clarissimum  comilem, 
et  nunc  j)er  Germauum  et  Joannem  reverendissimos 
episcopos,  Felicem  eL  Dioscorura  sanclissimos  dia- 
conos,  et  Blandum  presbyterum,  laetatus  sum  de  sjii- 

*  Epistola  sive  libellus. 


quis  conimunionem  complectitur,  eorum  et  similem 
adjudicationem  iu  condemnatioue  consequitur.  Si- 
mili  modo  et  Petrum  Antiochenum  condemnantes, 
anathematizamus  cum  sequacibus  suis,  et  in  oranibus 
suis  (oninibus  supradictis).  Unde  prohamus  et  am- 
plectimur  epistolas  omnes  B.  Leonis  jtapae  urbis 
Roma>,  quas  conscripsit  de  recta  lide.  Quapropter, 
sicut  praediximus,  sequentes  in  omnibus  sedem  ajio- 
stolicam,  et  praedicamus  omnia  quae  ab  ipsa  decreta 
sunt,  et  propterea  spero  in  una  commuuioue  vo- 
biscum,  quam  apostolica  sedes  praedicat,  me  futu- 
rnm,  iu  qua  esL  integra  Christianae  religionis  et  per- 
fecLa   solidilas.  Promittcntes  iu  scqueuti  lempore  se- 

**  Al.  nisos  Hard. 


445 


EIMSTOL/E  ET  DECRETA. 


m 


questralos  a  commanione  Ecclesise  catholica?,  id  est 
in  omnibus  Qon  consentientes  sedis  apostoliCK,  eonun 
noinina  inter  sacra  non  recitanda  BSSe  my.-teria.  Quod 
si  in  aliquo  a  professione  mea  dubitare  tentavero, 
his  (juos  condemnavi,  per  condemnationem  propriam 
consortem  me  esse  proiiteor.  Mtiie  vcro  professioni 
subscripsi  rnea  manu,  et  direxi  per  BCripta  tibi  Hor- 
misdaa  sancto  et  beatissimo  [ratri  et  papae  magnaa 
Homae,  per  suprascriptos  Germannm  et  Joannem  ve- 
uerabiles  episcopos,  et  Felicera  et  Dioscorum  diaco- 
nos,  et  Blandum  presbyterum.  Kt  atia  manu  :  Joan- 
aes  misericordi.i  Dei  episcopus  GoDstaatinopolitanee 
uovellae  llonue  bac  inea  professione  consentiens, 
omnibus  snpradietis  subscripsi  sanus  in  Domino, 
Data  mense  Marlio  die  27  (28),  indictione  duode- 
ciina,  (consulibus  domino  Justiuo  im[)eratore  Augusto 
3t  Braclio  [Eutbarico]  v.  c.  ajra  dlvii),  consensu  do- 
inini  Justini  unperatoris  Augusti,  Eutbarico  viro  cla- 
risssimo  consule  (anno  Domini  519). 

itemsi  ccestio 

JEKMANl    ET    JOVNNIS    KIMSropORUM,    FELICIS  ET  DIOSCORI, 
DIACONOROM,   ET  HLA.NDl    PIIESUYTEUI. 

Qaanto  cum  honore  ab  imprra/ore  sint  acccpti  :  a 
Joanne  episcopo  fidei  (Ed.  Rom.  addit  libellum) 
subscrij)tum,  et  Acacio  cxterisijue  sectatoribus  dam- 
natis  pacem  Ecclesix   redditam. 

Non  miramur  apostolatus  vestri  precibus  cuncta 
aobis  prospera  successisse,  scientes  quod  amplius 
aostro  ministerio  vestra  pro  nobis  elaboret  oratio. 
tta  enim  totus  se  ecclesiastiei  negotii  tulit  eveutus, 
lt  dubitari  nou  possit  beati  Petri  per  singula  prove- 
uisse  miraculum  ;  primum  quod  tantum  in  ipsis  qui 
ligoitate  fuuguntur  iuvenimus  religionis  ardorem, 
lt  Vitalianus,  Pompeius  et  Justinianus  nobis  occur- 
•ereut  in  decem  millibus,  et  de  adventu  nostro  cum 
/estra  gratiarum  aclione  gloriari  non  arbitrarentur 
indignum.  Deinde  quod  tanta  fuit  etiam  in  plebe  de- 
votio,  ut  pars  maxima  populorum  cum  cereis  simul 
et  laudibus  vesiris  nostrum  praestolaretur  adventum. 
Sub  bac  itaque  eelebritate  secunda  feria  hebdomada? 
majoris  Constantinopolirn  sospites  bilaresque  eonve- 
aimus :  posteroque  die  pissimo  principi  praesentaii, 
tauto  ejus  relevati  sumus  alfectu,  ut  si  alia  miuime 
praecederent,  sola  nobis  ad  solatium  piissimi  princi- 
pis  gratia  suifecisset  :  sed  orationibus  veslris  majora 
seeuta  sunt.  Nam  eo  die  sub  seuatus  cuncti  praesen- 
tia  episcopi  quoque  quatuor  adfuerunt,  quos  Joanues 
Constantiuopolitanus  antistes  pro  partis  suae  defen- 
sioue  transmiserat,  quibus  apostolicee  sedis  libellum 
osleudiinus,  omniaque  in  eo  recta  canonicaque  esse 
probavimus.  Postremo  quiuta  feria,  boc  est,  in  coena 
Oomimi  ad  palatium  iu  generali  conventu  venit  epi- 
.icopus,  et  perleelo  iibello  consentiens,  cum  summa 
levotioue  subscnpsit.  Quis  explicet  quauta  lllic  priu- 
eipis  pariter  ac  senatus  laetitia  fuerit,  quas  ibi  la- 
^rymas  f*audia  pepererint,  quas  voces  vel  in  laudem 
prineipis,  vel  tn  sedis  vesttve,  totius  ccetus  etclerifa- 
or  emistt?  Explicari  baec  reiatioue  nou  possuut,  sed 

(a)  Edit.  Rom.  addit  communionis. 


A  considerationi  vostrae  portitorique  reUnqoimua  qaod 

eloqui  non  valemus.  A  palatio  in  ecclesiam  summa 
cum  celebritate  perrenimos,  ut  fldei  animorumque 
concordiani  (a)   Bolemnis  quoque  celdbritas  robora- 

rcl.  Vix  credi  poiest  tpiis  llctus  bctantium,  quSB  im- 
mensitaa  fuerit  exandatioque  populorum  :  i|»sa  suam 
isstitiam  turba  mirabitur  :  nec  dubitari  poterat  ma- 
niiin  adfuisse  ccelestem,  quaa  talem  mundo  contulit 
unitatem.  Acacii  prajvaricatoria  anathematizati  no- 
inen  de  diplyciiis  eeelesiaslicis,  sed  et  caeteroruin  epi- 
scoporum,  qui  t^uin  in  coinmunione  secuti  sunl,  sub 
nostro  conspeetu  significamus  erasos.  Anastaaii  quo- 
que  ac  Zenonis  uomina  siini.iter  ab  altaris  reeita- 
tione  submota:  pax  eat  orationibus  vestris  Cbristia- 
norum  mentibus  reddita  :  una  tolius  et  Ecclesiai 
"  aniina,  una  la^titia :  solus  luget  bumani  generis  ini- 
micus,  veslra;  precis  expugnatione  collisus.  Orate  ut 
Antiocbenam  quoque  similis  felicitas  illustret  Eccle- 
siam,  de  cujus  antistite  adbuc  tiaclatus  nutare  con- 
spicitur  ;  quoniam  inter  diversa  vota  populorum  de 
persoua;  electioue  non  constat.  Credimus  tamen  quod 
precibus  beatitudinis  vestraj  de  ipsa  quoque  velociter 
ordinatio  digna  proveniat,  ut  coepta  pax  temporibus 
vestris  per  omnem  mundum  pariter  dirigatur,  et 
cunctisiu  apostolicam  partibus  communionem  lidem- 
que  conveuientibus  perfecte,  sicut  pridein  fuerat, 
omnibus   membris   capiti   suo  counectatur  Ecclesia. 

SUGGESTIO. 

DIOSCORI  DIACONI  PER  PULIONEM  (Polliauem)  SUBDIACONUM. 

C  Nuntiat  qux  Thessalonicx  et    Constantinopoli   acta 

fuerant. 

InelFabilis  Dei  omnipotentis  misericordia,  et  pietas 
ejus,  quam  super  humanum  genus  clernenter  effun- 
dit,  humanis  viribus  a?stimari  non  potest,  necsermo- 
nibus  explicari  ;  sed  suflicitejus  tantum  consilia  devo- 
tis  sensibus  adinirari,  et  scire  omnia  bona  de  ejus  tan- 
tum  gratiae  pendere  remediis.  Est  ista  quotidiana  pro- 
batio  :  audacter  tamen  pnesutno  dicere,  doraine  meus 
beatissime  papa,  quia  proesenscausa  praeterita  cuncta 
transcendit,  quam  Deus  vestris  temporibus  et  meritis 
reservavit.  Quid  in  Aulone  sit  actum,  quid  Scampis, 
quid  Lignidi  fuerit  subsecutnm.  anteriore  signitica- 
tione  suggessi.  Ad  Tbessalonicam  pervenimus  ;  quas 
intentiones  (contentiones)  habuerimus  cum  epi- 
scopo  Tbessalonicensi,  et  quaB  dicta  fuerint  vel  etiam 
constituta,  harum  portitoris  viva  insinuatione  disce- 
tis.  Quod  tamen  non  oportet  prsterire  silentio,  insi- 
nuare  non  dilFero.  Post  multa  certamina  praefatus 
episcopus  ratione  convictus  libellum  subscribere  vo- 
luit:  sed  quia  episcopi  qui  sub  ejus  sunt  ordinatione 
constituti  omnes  non  aderant,  in  praesenti  hoc  con- 
venit,  hoc  promisit,  ut  post  dies  sanctos,  uno  ex 
nobis  a  sede  Constantinopjlitanaj  urbis  directo,epi- 
sconis  congregatis,  qui  in  ejus  sunt  dimcesi  constituti, 
libellum  subscriberent :  quod  cum  Dei  adjutorio  cre- 
dtmus  esse  complendum.  Haec  suut  Thessalonicae 
conslituta.  Vestris  orationibus  commendati  ad  Con- 
stantinopolitanam  pervenimuscivitatemferia  secunda 
hebdomadis  authenticae.  Decimo  ab    urbe  praedicta 


L> 


447 


HORMISD.E  PAP.E 


448 


milliario  sublimes  et  maguitici  viri  nobis  oecurre- 
runt,  inter  quos  sunt  magisler  militum  Vitalianus, 
Pompeius  et  Justinianus,  et  alii  senatores,  cunctique 
(multique)  catbolicae  fidei  ardore  ac  desiderio  redin- 
tegrandae  pacis  ardebant.  Quid  plura  ?  Gum  suminis 
pene  omnium  gaudiis  ingredimurcivitatem.  Alia  die, 
quae  est  tertia  feria,  piissimi  principis  praesentamur 
aspectibus  :  cunctus  illic  aderat  senatus,  in  quo  con- 
ventu  erant  et  episcopi  quatuor,  quos  episcopus  Con- 
stantinopolitanus  pro  sua  persona  direxerat.  Obtu- 
limus  beatitudinis  vestrae  litteras,  quas  clementissi- 
mus  princeps  cum  grandi  reverentia  suscepit.  Dicta 
sunt  quae  ante  examinationem  causae  oportuit  inti- 
mare  :  mox  causa  ccepta  est.  Hortabatur  nos  clemen- 
tissimus  imperator,  boc  dicens :  Videte  civitatis  bu- 
jus  episcopum,  et  invicem  vobis  pacifico  ordine  red- 
dite  rationem.  Nos  e  contra  respondimus :  Quid  imus 
ad  episcopum  certamina  facere ?  dominus  noster 
beatissimus  papa  Hormisda,  qui  nos  direxit,  non  no- 
bis  praecepit  certare:  sed  prae  manibus  babemus  li- 
bellum  quem  omnes  episcopi  volentes  sedi  aposto- 
licae  reconciliari  fecerunt ;  si  pra?cipit  pietas  vestra, 
legatur ;  et  si  est  in  ipso  quod  ignoretur,  aut  verum 
esse  non  credatur,  dicant,  et  tunc  ostendemus  nibil 
extra  judicium  ecclesiasticum  in  eidem  libello  esse 
conscriptum;  aut  si  illipossnnt  docere  quia  non  con- 
venit  religioni  catbolicae,  tunc  nobis  incumbit  pro- 
bare.  Relectus  est  libellus  sub  conspectu  principis 
et  senatus.  Nos  statim  subjunximus  :  Dicant  praesen- 
tes  quatuor  episcopi  qui  adsunt  pro  personaConstan- 
tinopolitani  episcopi  si  baec  quae  in  libello  leguntur 
gestis  ecclesiasticis  minime  continenlur  ?  Responde- 
runt  omnia  vera  esse.  Post  quae  nos  subjunximus  :Do- 
mine  imperator,  et  nobis  grandem  laborem  episcopi 
abstulerunt,  et  sibi  convenientem  rem  fecerunt  di- 
cere  veritatem.  Mox  clementissimus  imperator  bis 
qui  aderant  dixit  episcopis  :  Et  si  vera  sunt,  quare 
non  facitis  ?  Similiter  et  aliquanti  de  ordine  senato- 
rio  dixerunt :  Nos  laici  sumus  ;  dicitis  baec  vera  esse  : 
facite,  et  nos  sequemur.  Intermissa  quarta  feria  epi- 
scopus  Constintinopolitanus  in  palatio  suscepit  a  no- 
bis  libellum,  et  imprimis  quasi  teutavit  epistolam 
potiiis  facere  quam  libellum.  Sed  non  post  multa 
certamina  boc  convenit,  procemium  modicum  facere, 
et  subjungere  mox  libellum,  quemadmodum  vestra 
beatitudo  dictavit.  Subscriptio  ab  eodem  facta  est, 
libello  conveniens,  similiter  et  datarum,  cujus 
exemplaria  et  Graece  et  Latine  apostolatui  vestro  di- 
reximus.  Post  factum  libellum  nomen  Acacii  de  dip- 
tycbis  est  deletum,  similiter  et  Pbravitae,  Eupbemii, 
Macedonii  et  Timotbei:  et  non  solum  hoc  in  ipsa 
sola  ecclesia,  in  qua  episcopus  manet,  verum  etiam 
per  omnes  ecclesias  cum  grandi  diligentia,  Deo  ad- 
jutore,  suggerimus  fuisse  factum.  Similiter  deleta 
sunt  de  diptychis  Zenonis  et  Anastasii  nomina.  Epi- 
scopi  diversarum  civitatum,  quanti  inventi  sunt,  U- 
bellum  similiter  obtulerunt:  et  cum  grandi  cautela 
suggerimus  custoditum,  ne  quis    nobiscum  commu- 

•  Sacra  imperatoris. 


i: 


A  nicaret  episcopus,  qui  libellum  primitus  non  dedis- 
sent.  Pari  modo  et  omnes  arcbimandritae  fecerunt : 
apud  quos  arcbimandritas  et  certamina  nos  babuisse 
suggerimus,  dicentibus  illis  :  Sufficit  quia  arcbiepi- 
scopus  nosterfecit;  nos  factum  ejus  sequimur.  Quid 
amplius  ?  Post  multa  certamina,  ipsi  quoque  ratione 
convicti,  libellos  modis  omnibus  obtulerunt.  Post 
baec  omnia,  Deo  juvante,  in  ecclesiam  processimus  : 
et  qualia  gaudia  facta  sint  unitatis,  et  quemadmo- 
dum  Dous  benedictus  sit,  quae  laudes  quoque  beato 
Petro  apostolo,  et  vobis  relatae  sunt,  ipsius  actionis 
consideratione  perspicitis,  quod  mea  lingua  non  va- 
let  explicare.  Nihil  est  subsecutum  secundum  vota 
inimicorum,  non  seditio,  non  effusio  sanguinis,  non 
tumultus,  quod  veluti  terrentes  inimici  antea  praedi- 
cebant.  Ipsi  quoque  ecclesiastici  Constantinopolitani 
admirantes,  et  Deo  gratias  referentes,  dicunt  nun- 
quam  se  meminisse  ullis  temporibus  tantam  populi 
multitudinem  communicasse.  His  adimpletis  etiam 
clementissimus  imperator  ad  beatitudinem  vestram 
sua  scripta  subjunxit,  ordinem  rei  gestae  signifieans, 
similiter  et  vir  reverendissimus  Joannes  Constanti- 
nopolitanae  civitatis  antistes.  Noveris  etiam  et  sacra 
generalia  esse  edita,  atque  credimus  Deo  propitio  et 
vestris  sanctis  orationihus  per  universas  provincias 
quantocius  destinari.  Haec  Constantinopoli  gesta  sunt, 
et  nunc  de  Antiochena  Ecclesia  tractatur ;  et  ideo 
adhuc  laboratur,  quia  nondum  persona  congrua  est 
electa.  Oret  ergo  beatitudo  vestra  intentius,  ut  Deus, 

C  qui  vestris  precibus  exoratus  Constantiuopolitanam 
Ecclesiam  apostolicae  sedi  restituit,  ipse  et  dignam 
personam  donet  in  Antiochia  ordinandam,  et  a^i- 
duas  adunet  Ecclesias.  Rescribite  episcopo  Constan- 
tinopolitauo.  Si  videtur  beatitudini  vestrae  facite  men- 
tionem  damnationum  Severi  et  illorum  quos  nomi- 
nastis  in  epistola  illa  quam  scripsistis  ad  secundam 
Syriam  per  Joannem  et  Sergium  monachos,  hocip- 
sum  det  ad  imperatorem  rescribentes.  Si  feceritis, 
videtur  mihi  necessarium  esse. 
*  EPISTOLA 

JUSTIWI    AD    HORMI5DAM. 

Joannemepiscopum catholicamfidcmamplexum  hsre- 
iicos  anathemafizasse,  afque  ?w?nen  Acacii,  cum 
aliorum  schismaticorum  nominibus,  e  sacris  tabulis 
expunclum  esse. 
q      Victor   Justinus,  pius,  felix,    inclytus,  triumphator 
semper  Augastas,    Hormisdae  sanctissimo  (sacratis- 
simo)    ac    beatissimo   archiepiscopo    et    patrian 
(alma?  urbis  Romae). 

Scijis  effectum  nobis,  pater  religiosissime,  et  quod 
diu  summis  studiis  quaerebatur,  noveris.  patefactum, 
et  antequam  advenerint  qui  a  vobis  destinati  sunt: 
quod  Joannes  vir  beatissimus  antistes  nova?  vestrse 
(nostrae)  Romae  una  cum  clero  ejus  vobiscum  sen- 
tiunt,  nullis  variantes  ambiguitatibus.  nullis  divisi 
discordiis;  scias  libellum  ab  eo  subscriptum,  quem 
otferendum  indicaveras,  sanctissimorum  Patrum 
concilio  congruentem.  Omnes  concurrunt  alacri  opere 
ad  suscipienda   vota   tam  vestra   quam  Constantino- 


449 


KPISTOLiK  ET  DECRETA. 


i  50 


poltlance  sedis,  quos  veritatis  coruscus  fulgor  illu- 
ininal;  omnes  accelerant  [libentissime,  quos  oblectat 
via  dilucida  ;  seqnnntur  scita  Patruin  Banctissima, 
leges  probatissinias  :  et  conciliis  quorumdatn  lirmalis 
qui  rectum  teuebant  tramitein,  aliornm  correctis 
qui  vagabantur  incerti,  in  eo  res  colligitur,  ut  unita- 
tein  individuss  Trinitatis  ipsi  quoque  unitate  eolant 
mentium.  Ncgatum  est  inter  divina  mysleria  momo- 
riam  in  posternm  fieri  ( | u-o  tenore  libelli  quem  dixi- 
mus)  Acacii  prsevaricatoris  quondam  btijus  (regia?) 
urbis  episcopi,  nec  non  alioruin  sacerdotum,  qui  vel 
primi  contra  constituta  vonerunt  apostolica,  vcl  suc- 
cessores  erroris  facti  sunt,  nulla  usque  ad  ultimum 
diom  suum  pcenitcntia  correcti.  Et  quoniam  omnes 
nostrce  regiones  admoueudce  (religionis  admonendi) 
sunt,  ut  exemplum  imitentur  civitatis  regise,  desli- 
nanda  ubique  principalia  prcecepta  duximus,  tanto 
ilagramus  religionis  ofiicio,  tanto  affectamus  studio 
pacem  catholicse  fidei  pro  reinuneranda  ccelitus  pace 
nostra'  reipublicse,  pro  conciliando  subjectis  meis 
superno  prsesidio.  Quid  autem  (enim)  gratius  repe- 
riri  potest?  quid  justius?  quid  illustrius?  quam  quos 
idcm  rognuin  contiuet,  ejusdemque  iidei  cultus  irra- 
diat,  cos  non  diversa  contendere,  sed  collectis  in 
eodem  sensibus,  iustituta  venerari  non  bumana  mente 
lata,  sed  divini  prudentia  Spiritus?  Oret  igitur  ves- 
Irse  religionis  sanctitas,  ut  quod  pervigili  studio  pro 
concordia  Ecclesiarum  catholicce  iidei  procuratur 
divini  muneris  opitulatio,  jugi  perpetuitate  servari 
annuat. 
Datum  x  cal.  Maii  Constantinopoli  *. 

EXEMPLUM  RELATIONIS 

EPISCOPl  CONSTANTINOPOLITANI  AD  HOKMISDAM. 

Ecclesice  pacem  initamesse  nuniiat  ,ideoque  plurimum 
eum  rjaudere  monet. 

Domino  meo  per  omnia  sancto  et  Deo  amabili  fra- 
tri  et  comministro  Hormisdae  Joannes  in  Domino  sa- 
lutem. 

Quando  Deus  propria  mirabilia  in  suis  operatur, 
tunc  oportet  ea  qua;  divinis  litteris  continentur  ip- 
sius  Scripturae  vocibus  fiducialiter  exclamare  :  Quis 
loquetur  potentias  Domini  aut  audilas  faciei  omnes 
laudes  ejus  in  omni  tempore  {Psal.  cv)?  Ecce  enim 
talom  pium  principem  Romanae  reipublicae  suscita- 
vit,  quali  mundo  ante  et  catbolica  indigebat  Ecclesia, 
et  omne  genusbominum  videre  cupiebat.  Ideoque  ita 
etiam  cornu  (coronam)  gratiae  super  eum  ccelitus 
declinavit,  ut  affluenter  in  sacrum  ejus  caput  mise- 
ricordia  funderetur :  omnique  annuntiationis  ejus 
tempore  cum  magna  voce  Deum  omnium  principem 
glorincaverunt,  quoniam  talem  verticem  meis  ma- 
nibus  tali  corona  decoravit.  Is  vero  maximus  impe- 
rator  primam  suorum  certaminum  palmam,  devicto 
inimico,  evidenter  ostendit;  secundum  virtutis  ejus 
meritum,  adunationem  sanclissimis  Ecclesiis  sapien- 
tissime  comparavit  :  regnum  ejus  tertium  bonum, 
dissipata  conjunxit,  et   pacem  mundi  sapientissime 

•  Anno  Domini  oi9,  cum  legati  essent  adhuc  Con- 
stantinopoli. 


B 


A  procaravit.  Idoirco  in  omnibus  Deo  magno  gralias 
referens  cuncta  sapientissime  gubernanti,  annontian 
tibi  pacem  pacis filio nuntiavi,  inon  nibus  Deoaman 
tis  ime;  ut  illud  g.mdium  salias,  quu  David  quiden 
secundum  legem  in  arcsB  Dei  revocatione  Bgnralitei 
ezsnltabat  (//  Reg.  vni),  apostoli  vero  per  gratian 
veraciter  Isetabantur.  Gaude  itaqae  in  Domino  gau- 
dium  tuu>  conveniens  sanctitati,  et  scribe  ea  quae 
v<  triun  benignum  animum  decent,  bomo  Dei  :  nam 
quse  fuerant  divisa  conjuncla  sunt,  et  dispersa  col- 
lecta  sunt;  et  quae  longe  erant  sibi  invicom  adu- 
nala  sunt ;  et,  sicut  opurtet  dicere  et  oliin  scripsi, 
ntrasque  Ecclesias,  tum  scniuris  quam  novse  Rornee, 
unam  esse  evidenler  intelligens,  ct  utriusque  earum 
unam  sedem  recte  esse  diftiniens,  indivisibilem  adu- 
nationem,  et  utriusque  nostrorum  consonam  coniir- 
mationem  cum  judicii  integritate  cognosco.  Unde 
rogo  Deum  semper  eam  inseiiarabilem  permanere 
orationibus  sanctorum  apostolorum  et  tuce  precibu:; 
sunctitalis,  per  quas  donari  nobis  et  univcrso  mundo 
clemeutissimum  et  Cbristianissimum  principem  Jus- 
tinum,  et  piissimam  ejus  conjugem,  nostram  autem 
iiliam  Eupbemiam,  in  pace  multis  temporibus  com- 
precatur,  per  omnia  beatissime  frater.  Gavisi  igitur 
de  'prsesentia  reverendissimorum  cpiscoporum,  nec 
non  et  clericorum  vestrorum,  gratias  agimus,  quo- 
niam  secundum  petitionem  nostram  tales  pacificos 
viros  et  vestrae  dignos  sedis  apostolicce  destinastis, 
regulam  Patrum  sine  confusione  servantes,  fidemque 

C  indivisam  custodientes.  Quorum  amplectentes  in  om- 
nibus  mentem,  cuncta  per  eos  ad  satisfactionem 
vestrse  egimus  sanctitatis.  Omnem  in  Christo  frater- 
nitatem,  qucc  cum  vestra  est  sanctitate,  ego  quoque 
et  mei  plurimum  salutamus  **. 

EXEMPLUM   EP1STOL.E 

JUSTINIANI    AD     HORMISDAM,     CUI    DE     PROSTRATA    PERFIDIA 
ET    INITA    PACE    CONGRATULATUR. 

Cum  jam  Ecclesia  pacefruatur,  pro  imperatore  ad 
Deum  preces  fundendx. 

Domino  meosanctissimo  Hormisdoe  primoarcbipon- 
tifici  et  papse  urbis  Ronua?  Justinianus  comes  salutem. 

Venerandce  sanctitatis  vestrae  prcedicatio  regula- 
D  rum,  quee  Cbristo  Deo  pro  Ecclesiarum  pace  et  pro 
plebis  concordia  jugiter  supplicat,  quidquid  nunc  per 
beatissimos  suos  sacerdotes  annuit  peragendum,  pro- 
pitia  divinitate  cuncta  effectui  sociata  sunt,  nulla 
prorsus  quoHimdam  valente  discordia.  Igitur  vestri.^ 
sacris  orationibus  ac  praeceptionibus  orthodoxorum 
iide  muniti,  supplices  petimus  ut  hic  pro  sanctissimo 
Augusto  nostro,  totius  iidei  fautore,  proque  ejus  re- 
publica,  pro  nobis  quoque  mandatorum  vestrorum 
custodibus,  aetemo  Regi  consueti  impetrabiles  preces 
oirerre  diguemini,  nosque  vobis  iideliter  supplices 
vestris  salutiferis  rescriptionibus  visitare  (anno  Do- 
mini  519). 

**  Anno  Domini  5 19.  Huc  refer  relationem  Joannis 
supra  recensitam. 


451 


HORIHSDjE  PAP/E 


4b2 


EXEMPLUM   EPISTOLiE 

POMPEII    AD    HORMISDAM. 

De  prostrafaperfidia,  et  paceOrievtalis  Ecclesizinita, 
ponti/ici  conyratulalur . 

Domino  meo  beatissimo  et  apostolico  patri  Hor- 
misdae  archiepiscopo  universalis  Ecclesia?.  Pompeius. 

Sanctis  beatitudinis  vestra?  precibus  omnipotentis 
Dei  pietas  exorata  tantse  nobis  iidei  principem  con- 
donare  dignata  est,  ut  religiosissimis  clementiap,  ejus 
meritis  redintegratio  pacis  ecclesiasticae,  quae  votis 
omnium  fidelium  poscebatur,  jure  videatur  esse  col- 
lata;  in  cujus  regis  proventu  solidissima  principatus 
sui  fundamenta  saneti  Spiritus  operatione  constituit, 
quae  tantum  robur  obtinent  stabilitatis  invicta1,  quan- 
tum  actionis  excellentia  unica  et  admirabilis  aesti- 
matur.  Et  ideo  reverendam  veslri  pontiiicatus  beati- 
tudinemcultu  reciprocantis  alloquii  salutantes,  qua3- 
sumus  ut  magis  magisque  pro  clementissimi  atque 
invictissimi  domini  nostri  principis  prosperitate 
orare  dignemiui,  quatenus  ineffabilis  ornnipotentis 
Dei  pietas  sua  dona,  in  quibus  etiam  fructus  vestise 
agricolationis  exuberat,  justis  gratiaeopitulatione  cus- 
todiat  :  nobis  quoque  iiliis  vestris  spirituali  vobis 
conglutinatis  affectu,  quosbujus  operis  maxime  sem- 
per  sollicitudo  perstrinxit,  suifragatrix  intercessio 
sanctimouiae  pontiticalis  assistat  (anno  Domini  519). 

EXEMPLUM  EPISTOL^E 

JULU.Wi:    A.MCI.E    HORMISDAM. 

Prxsentialegatorumomnes  Ecclesiae  dissensiones  com- 
positas  esse  nuntiat;  hos  non  nisi  firmata  pace  dis- 
cedere  permittendum. 

Domino  beatissimopatri  Ilormisda?  Juliana  Anicia. 

Precibus  vestrae  beatitudiuis,  adventu  lcgatcrum 
priucipalis  sedis  apostolicae  elisis  erroribus  hsereti- 
corum,  in  unitatem  iidei  catholicae  convenimus  con- 
gregati  simul  ad  ubera  materna  Ecclesia?  in  die 
sanctae  resurrectionis.  Quapropter  stylo  venerationis 
alloquentes  sanctitatem  vestram,  admonemus  ut 
intimetis,  destinatis  a  vobis  reverendissimis  viris, 
nullo  modo  abscedere,  antequam  sicut  preevideritis, 
ut  oportet,  iirmentur  ea  quae  bene  disposita  sunt 
ab  eis  :  ut,  amputatis  omnibus  reiiquiis  transacti  er. 
roris,  impendiis  vestrae  beatitudinis  roborata  unitas 
ad  eifectum  perpetuum  deducatur  (anno  Domini  519). 

EXEMPLUM  EPISTOL.E 

A.NSTASLE    AD    HORMISDAM 

Ut  pro piissimiimperatoris salute preces  ad  Deumfun- 
dat,  precatur. 

Domino  sancto  et  beatissimo  patri  patrum  Hor- 
misda?  arcbiepiscopo  universalis  Ecclesiae  Anastasia. 

Divini  luminis  illuxisse  nobis  gratiam  merito  pro- 
iitemur,  apostolatus  vestri  reverentiam  in  sancto 
corde  nostri  tenere  memoriam  paginali  assertione 
noscentes;  veraci  namque  spe  contieiinus  supernae 
mbericordia1  propitiationem  de  pontiticali  interces- 
sione  subsistere,  domine  beatissime  et  apostolico 
honore  snscipiende  pater.  Pervigiles  vestrarum  ora- 
tionum  excubia?.,  et  miranda  victoriosissimi  princi- 
pis  iides  splendore   catholico  semper  irradians,  diu 


A  exspectatam  sacrosanctis  Ecclesiis  concordiam  paci 
restituit,  quam  omnibus  triumphis  suis  solidissiru 
iirmatis  invictnm  jure  exsultat  praecoluisse  vexillum. 
ldeoque  illibata  vestra?  paternitatis  sanctimonia  pro 
incolumitate  atque  prosperitate  prsedicti  domini  nos- 
tri  Augusti  vota  precesque  omnipotenti  Deo  offerre 
indesiuenti  conlinuatione  persistat,  ut  ineffabilem 
tantorum  bonorum  gratiam,  quam  ipse  piis  ejus  sen- 
sibus  inspiravit,  ad  futurse  quoque  beatitudinis  pro- 
fectum  conservare  dignetur.  Domino  etiam  jugali  tilio 
vestro,  et  mihi  peculiari  cultrici  vestree,  cum  sobole, 
quam  nobis  Dominus  donare  dignatus  est,  a  vestro 
pontificatu  oratio  benigniter  impendatur,  cujus  suf- 
fragio  divini  favoris  protectio  nobis  clementer  aspi- 
ret  (anno  Domini  519). 

B  LXEMPLUM   EPISTOL.E 

THEODORITI    EIPSCOPI     LIGMDENSIS    AD     HOIIMISDAM    PAPAM. 

Gratulatur  pontifici  de  unione  Ecclesiarum. 
Domino  sancto  beato  preedicabili  et  adorando  apo- 
tolico  patri  Hormisdae  papa?  urbis  Roraae  humilis  fa- 
mulus  tuus  Theodoritus. 

Meae  quidem  exiguitatis  non  esse  tam  magna  prae- 
sumere,  et  ad  vestrum  pium  sanctum  apostolatum 
pusilli  sermone  praesentes  parvulas  destinare  paginas. 
Sed  quia,  pro  insita  vobis  humanitate,  pio  propitia- 
tionis  animo  omnia  nutu  Divinitatis  protegere  con- 
suevistis,  lucidum  diem  et  totius  festivitatis  reple- 
tum  omni  reddidistis  mundo,  et  vestris  praedicandi- 
precibus  ad  pristinum  veritatis  (unitatis)   revoca.-tb 

q  statum,  et  in  unum  concordare  vel  subjugare  ves- 
tris  praedicabilibus  et  adorandis  meritis  annuistis. 
Ideoque  etsi  meis  obrutus  iniquitatibus,  et  ab  ei>  un- 
dique  oppressus,  ex  ipsius  [F.  ipsisjrecreatusinfernis, 
recurrente  adreligiosa  vestigiavestra  famulo  tuo  viro 
religioso  Pulione  (Pollione),  usurpavi  me  lam  per 
eum,  quam  etiam  his  parvulis  et  exiguis  chartb 
vestris  praedicandis  et  adorandis  prajseutare  vesti- 
giis,  divinum  omnibus  viribus  exhortans  favorem,  e'. 
clara  voce  cum  omnibus  omnino  canens  :  Gloria  in 
excelsis  Deo,  et  in  terra pax  hominibus bonxvoluntatis 
(Luc.  n),  qui  pro  sua  iucomprehensibili  pietate  ves- 
tris  miriflcis  operibus  omnia  illuminavit  et  liberavit, 
et  lucidum  et  totius  festivitatis  repletum  diem  in 
toto  orbe  vestris  Deo  dignis   precibus  praestitit,  et  ab 

D  omni  iniquitate  eripuit,  et  omnem  nodum  colliga- 
tionis  absolvit,  et  omnem  semitam  aperuit.  Hanc 
itaque  gratulationis  repletam  pio  vestro  pronins  of- 
ferens  apostolatui,  deprecor  uti  pro  mea*  flebilita- 
tis  exiguitate  vestris  piis  precibus  memores  esse 
dignemini,  domine  sancte  beate  apostolice  pater. 
Accepta  xin  calendas  Julii,  domino  Eutharico  viro 
clarissimo  consule  (anno  Domini  519). 
EPISTOLA  XI.I. 

AD   GERMANL'M    C£TEROSQOE    LEGATOS. 

Deeorumincolumitateetrebus  gestiscertior  fiericupit. 

Hormisda  Germano  et  (ad.  Joanni)   ejtiscopis,  Fe- 
lici  et  Dioscoro  diaconis,  et  Blando  presbytero. 

Opiniouum  diversitas  diu  nos  facit  de  prosperitate 

vestra  vel  de  suscepta?  actionis  qualitate    sollicitos  : 


453 


EIMSTOLE  ET  DECKETA 


i.Vi 


pnecipue  cum  nihil  certum  tam  diuturno  lempore 
vestrae  dilectionis  potuissemus  rescriptione  cogno- 
scere.  Nos  tamen  reperta  Latoris  occasione  hac  ipsa 
tigniflcare  malaimus.  Qaapropter  salntantes  cuin 
Dei  omnipotentis  aozilio  incolumes  nos  esse  cogno- 
scile,  quod  et  de  vobis  audire  desideramus.  Sed  ut 
de  omnibus  qaffi  gestasant  nostram  plcnius  possitis 
instruere  notionem,  a  quibus  personis,  vel  in  quibus 
locis  bene,  sicut  credimus,  suscepti  fueritis,  vel  abi, 
aut  sub qua  festivitate  resurrectionis  dominicss  ca- 
ritas  vestra  tenuerit  diem.  Etquid  deinceps  egerilis, 
peromnia  rescriptis  currentibus  declarate,  quatenus 
vcslram  [  F.  nostram]  cogitationem  de  vcstra  et  actuum 
prosperitate  relevare  possitis,  et  si  quid  instructioni 
quam  suscepistis  causffi  defucrit,  subjungere  cum  Uei 
nostri  solatio  valeamus.  Data  vncalendasMaiasEutha- 
rico  viro  clarissimo  consule  (anno  Domini  319). 

EPISTOLA  XLII. 

AD    EOSDEM    LEGATOS. 

Dolet  illos  non  scribere  :  se  Paulinum  ad  imperalorem 
misisse  aii. 

Hormisda  quibus  supra. 

Animus  noster  diuturna  redditur  exspectatione 
sollicitus  :  precipae  ad  tantum  principem  destinati, 
sub  celeritate  nos  certiores  debuissetis  efficere.  Nam 
ante  diem  Ascensionis  dominicse  litteras  vestras  cre- 
debamus  nos  posse  suscipere.  Ideirco  tam  vestroe 
sospitatis  indicia,  quam  profeclum  cause,  quam  per- 
agendam  cum  Dei  nostrijuvamine  susccpistis,  desi- 
deramus  agnoscere.  Pauliuum  Ecclesiae  Rouianae  de- 
fensorem  cum  scriptis  praesentibus  destinare  cura- 
vimus,  tam  principi  litteras,  quam  singulis,  quibus 
oportuit,  dirigentes.  Quapropter  Oeum  nostrum 
congruis  precibus  oramus,  ut  ipse  salutem  vestram 
sua  propitiatione  custodiat,  et  causae  qualem  deside- 
ramusconcederedignetur  elfectum.  Qui  [F.  quiaj  nibil 
majus  inter  titulos  optimi  imperatoris  ascribitur,  quam 
si  eum  Ecclesia  Graeca,  proesens  et  futura,  'praedicare 
mereatur  pacis  auctorem.  Oata  m  calendas  Maias, 
Eutbarico  viro  clarissimo  consule  (anno  Dominiol9). 

EPISTOLA  XLIII. 

AD  EOSDEM  LECATOS 

De  his  quiP  agant  vult  se  moneri  :  Stephanwn 
commendat. 

Hormisda  legatis  nostris  quibus  supra. 

Necesse  est  ut  vel  de  injunclae  actionis  statu  vel 
de  vestrae  dilectionis  cogitemus  absentia,  et  pro  bis 
rebus  sollicitudo  nostra  non  patitur  scribendi  quasli- 
bet  occasiones  omittere.  Antebac  per  Magistrianum, 
qui  in  Svmmachi  patricii  remeavit  obsequium,  litte- 
ras  caritati  vestroe  direximus,  hortautes  ut  nos  de 
uuiversis  quae  iu  causa  ecclesiastica  gesta  sunt  vel 
geruntur  nou  omitleretis  instruere,  quod  et  facere 
pro  nostrae  cogitationis  revelatione  debetis.  Nostri 
enim  voli  est  ut  labori  vestro  Deus  omnipotens  de- 
sideratum  concedere  diguetur  clfectum.  Stephanum 
negotiatorem  per  quem  vobis    nostra  contradentur 


A  alloquia,  in  quo  ratio  poposcerit,  compctentibiu  sola- 
i i i -  adjuvate,  quia  hnnc  semper  nostrnm  fuisse  reco- 
litis.  Data  eodem  die  (anno  Domini  519). 

*  EPISTOLA  XLIV. 

Al)    JUSTI.NI   M     AUGUSTUM. 

Gratulaiur  cum  ejus  opera  Constantinopolipaxvigeat, 
hoc  ipsum  Antiochix  et  Alexundrix  faciendum  cu- 

ret. 

Ilormisda  cpiscopus  Justino  Augusto. 
Lectis  clementise  \estra:  paginis,   quae  restitutam 
fidei  concordiam  nuntiabant,  in  divine  landis  canti- 

cum  mens  totius  Ecclesieletaprorupit,  quo  canitur: 

Gloria  in  cxcclsis   Dco,   et   in  terra  pax  hominibus 

bonx  voluntalis  (Luc.li).  IIujus  igitur  tiducia   hyinni 

rj  dignam    fidelibus   mcritis     gloriam    felicitatemque 

praesumite.  Neipie  enim  te  ita  Deo  placitum  jirinci- 
pem  ad  imperii  verticem  humanus  tantum  consen- 
sus  evexit,  te  sibi  divinus  favor  ante  formaverat. 
Tradidit  enim  tibi  Orientis  imperium  ut  ejus  ope- 
rum  lieres  iustrumentum ;  atque  idco  ut  hoc  in  te 
propheticum  dictumjure  conveniat  efliciatis :  Con- 
stilueseos  principes  super  omnem  terram;  memores 
erunt  nominis  tui,  Dornine,  in  omni  progenie  et  gene- 
raliunc  (Psal.  xnv).  Etenim  cum  tibi  sit  Christia- 
nam  pacem  servare  ,'propositum,  quis  te  dubiteta 
Christo  esse  dilectum  (delectum)?  Hoec  prima  sunt 
vestri  fundamenta  principatus,  Deum  placasse  jusli- 
tia,  et  ascivisse  vobis  excelleutissiuiae  majestatis 
auxilia,  dum  adversarios  ejus  velut  proprios  compri- 

0  mitis  inimicos.  Hsec  uimirum  maxima  rcipublicac 
fuudamcnta  sunt, 'hoc  solidum  iuvictuinque  robur. 
Neque  enim  humauis  ictibus  potest  esse  pervium  quod 
estdiviuee  gratiae  iirmitate  vallatum.  Testis  est  huic 
prophetica  Scriptura  ;  ait  enim  :  Elegi  David  servum 
meum,  oleo  sancto  meo  unxi  eum:  manus  enim  mea 
auxiliabilur  ei,  et  brachium  meum  confortabit  eum 
(Psal.  lxxxviii).  Contraautemfrustra  arma,  frustra  sibi 
copias  quaerit,  qtiem  gratiasuperna  destituit.  Etenim 
veraciter  scriptum  est  :  Nisi  Dominus  custodierit 
civitatem,  in  vanum  vigilant  qui  custodiunt  eam 
(Psal.  cxxvi).  Bellabis  tu  quidem  divino  tutus  auxilio, 
excellentissime  princeps,  et  tuae  reipublicae  jugo  fe- 
rocissimarum  gentium    colla    submittes ;    sed  uulla 

^  victoria  potest  esse  praestantior,  quam  quod  humani 
generishostem  post  quaesita  tam  longi  temporis  iir- 
mamenta  subvertis.  Enimvero  caeterorum  natura 
praeliorum  distiucta  gentibus,  regionibus  terminata, 
cruore  polluta;  haec  omne  genus  humanum  palma 
complectitur,  hunc  omnibus  regionibus  imputabis 
(importabis)  triumphum  ;  et  quod  divimc  proximum 
pietati  est,  qui  paulo  ante  ductu  diaboli  grassaban- 
tur,  nunc  ad  propriae  salutis  efiectum  sine  sanguinis 
etfusione  vincuntur.  Durabit  igitur  hujus  Christianae 
victoriae  peraevum  triumphus.  Neque  enim  poterunt 
labe  temporis  aboleri,  quae  in  sempiterna  iidei  stabi- 
litatefundata  sunt.  Permanebit  longe  latequevestro- 
rum  fama  factorum,  et  sicut  divinis  designatur  elo- 
quiis,  in  omnem  terram  exivit sonus  eorum,et  infines 


Haec  epistola  cum   quinque   sequentibus  scripta  estpost  pacem  nuntiatam,  annoDominibl9. 


455 


FIORMISDjE  PAPyE 


456 


terrx  verba  eorum  (Psal.  xvm).  Et  caeteris  quidem 
beilis  agros,  urbes,  oppida  et,  quod  supremum  est, 
subjectorum  libertatem  tueris,  quae,  mortalium  usi- 
bus  comparata,  simili  quadam  mortalitate  solvenda 
sunt.  In  boc  certamine  vita  ipsa  defenditur,  et  quo- 
dammodo  pro  sernpiternae  beatitudinis  arce  pugna- 
tur.  Quocirca  continuam  tanti  operis  apparatus  cle- 
mentiae  vestrae  intentionem  requirit.  Facite  ut  nul- 
lum  prorsus  receptaculum  eo  quo  rursus  immanissi- 
mus  bostis  emergat  inveniat ;  cuuctis  eum  nudate 
praesidiis,  et  si  quid  usquam  vestigiorum  ejus  reli- 
quum  est,  id  omne  elementi  remedio  purgate:  omne 
nequitia?  germen  funditus  eruatur  :  adversa  Deo 
stirps  ad  vivum  usque  resecetur,  ne  minus  com- 
pressa  fquod  absit)  iniquitatis  radix  venenata  latius 
iterum  virgulta  diifundat.  Quorsum  haec?  Quia  su- 
perest  adbuc  vobis  Alexandrinee  atque  Antiochena? 
et  aliarum  Ecclesiarum  nullo  modo  negligenda  cor- 
rectio,  in  qua  si  suam  curam  clementia  vestra  immi- 
serit,  spes  est  quo  auctore  bona  cuncta  credimus 
incipi,  eodem  celeriter  auxiliatore  compleri.  Com- 
mendamus  praeterea  legatos  ab  apostolica  sede  di- 
rectos,  et  apud  vestram  fidem  religionemque  de- 
ponimus;  quos  ita  perfectis  omnibus  pietas  vestra 
dimittat,  ut  divinis  vestrisque  beneficiis  ad  apostoli- 
cam  sedemplenam  referant  de  Ecclesiarum  omnium 
pace  laetitiam.  Qua?  scriptaper  Paulinum  Romana? 
Ecclesiae  defensorem  famulum  vestraa  pietatis  inge- 
renda  transmisimus.  Data  vn  idus  Julii,  Eutharico 
viro  clarissimo  consule  (anno  Domini  519). 
EPISTOLA  XLV. 

AD    JOANNEM    EPISCOPUM    CONSTANTINOPOLITANrM. 

Laudat  Joannem  adunita/em  Ecclesise  rediisse;  hor- 
tatur  ut  Alexandrinx  et  Antiochense  Ecclesix  unio- 
nemprocuret,  legatosque ei  commendat. 

Hormisda  Jonnni  episcopo  Constantinopolitano. 

Consideranti  mibi  tuae,  scripta  caritatis,  in  quibus 
cum  sede  beati  apostoli  Petri  unam  tibi  esse  fidem 
professuses;  propbetica  libet  exclamare  licentia: 
Eccequam  bonum  et  quam  jucundum  habitare  fratres 
inunum  {Psal.  xxxn).  Neque  enim  refert  quam  lon- 
ginquis  locorum  spatiis  dividamur,  quando  jam.Deo 
auctore  una  fidei  cohabitatione  conjungimur;  nunc 
enim  misericordia  procurante  divina  in  unius  cor- 
poris  vultum  dissipata  olim  Christi  membra  conve- 
niunt,  et  ab  iniquissimis  direpta  latronibus  annun- 
tiata  a  propheticis  vocibus  Domini  nostri  redintegra- 
tur  hsereditas,  et  vere  in  hujus  petrae  fide,  id  est 
apostolorum  principis  lirmitate,  Orientalis  Ecclesiae 
fundamenta  solidantur,  quae,  cum  facta  tuis  litteris 
indicentur,  tempestiva  exsultatione  dicendum  est  : 
Qua?nspeciosipedeseva?igelizantium  pacem,  evangeli- 
zantium  bona  (Rom.  x).  Gratias  igitur  excellentis- 
simae  Trinitati,  quae  consentientis  in  Christum  Ec- 
clesiae|ac  reipublicse  dedit  esse  rectores  :  enimvero 
rerum  salus  est,  quotiens  in  fidei  cathulicae  veritate 
sacerdotes  ac  priucipes  mens  una  connectit.  Hoc  lir- 
mum  pacis  vinculum  cst,  haec  coelitus  dimissa  socie- 
tas  ;  neque  fas  est  enim  in  quo  vident  concordari 
praepositos,  aliud  sentire  subjectos.  An  dubium  est 


A  cuncta  haec  providentiam  disposuisse  divinam  ?  Pri- 
mum  eum  principem  esse  delectum,  qui  cum  se  ho- 
minum  suscepisse  videret  imperium,  non  se  .oblitus 
est  Deo  esse  subjectum.  Dehinc   quod    talem  frater- 
nitatem  tuam  Ecclesiae    suae  praesulem   dedit,   quem 
non  esset  ambiguum  cum  sede  nostra,  id  est  aposto- 
lica,  certam  mansuramque  fidei  subiturum  esse   con- 
cordiam.  Etenim  libello  a  nobisfideilibeuter  accepto, 
cum  redintegrationis  in  Christo  fueris  avidus,    nun- 
quam  in  praedestinatione  divina  fuisse  a  nobis  cog- 
noscerisalienus.  Itaque,  dilectissime  frater,  Dei  nostri 
sponte  currentibus    insiate    beneficiis,    sparsi  oiim 
gregisplenius  membra  colligite,'et  custodite  collecta. 
Memento  nunc  clementer  assignatee  a  Christo    navis 
esse  te  reclorem  :  fac  cogites   diabolicae  contumacia' 
spiritus,  quietem   itineris   et  curam  turbantes  ;    nec 
te  latent   tluctus   tempestatis    incertae,  quos   evigiii 
mente  prospicias,  et  jerecta  in  Deum    ratione   com- 
penses.  iSulia  tibi  commissinegotii  negligentia   cla- 
vum  dominicae  retis   extorqueat.  lllud  unicum  recti 
itineris  signum  fixis   semper   obtutibus  intuere,  quo 
certius  perfiantis    diaboli    turbata  contemnas,  et  ad 
promissi  portus  tranquilla  pervenias.    Ha?c  est  Chri- 
stiani  pala?stra  certaminis,  tali  Christi    militiae  sem- 
piterna?  vitae  palma  proponitur.  Ha?c  tibi   rectissime 
cogitanti  non  deerit  suo  militi  praesidium  ducis  ;    et 
quanto  hostium  multiplicantur  insidia?,  tanto  summi 
gratia  rectoris  adversantis  venena  misericordiae    sua 
facit  esse  materiam,  sicut  sermo  apostolica?    veritatis 
C  asseruit,  dicens  :  Ubi  abundavit  iniquitas,  superabuyi- 
davit  et  gratia   (Rom.  v).  Tu  tantum  divinis  rectis- 
simisque  inhacrens  institutis,  ecclesiasticam  fovendo 
concordiam,  veluti  quodam  pacifica?  voluntatis  signa- 
tus  indicio,  illius  esse  discipulus  approberis  qui  ait : 
Pacem  mearn  do  vobis,  pacem  mea?n  relinquo  vobis 
(Joan.  xiv).  Hortare  etiam,quanquam  sponte  ad  recta 
tendentem,  filium   nostrum    clementissimum  prin- 
cipem  Justinum,  Christiano  sa?culo   divinitus  compa- 
ratum,  ea  perficere  quae   regalibus  litteris  dignatus 
est  polliceri,  ut  missis  ad  eos  edictis  quos  ab   Eccle- 
siae  matris  ubcribus  etiam  nunc  devius  error  abducit, 
diabolicam  fraudemet  auctoritate  religionis   et   mo- 
derata  potestate  compescat  imperii,  eamque  sibi  con- 
tra  communem    totius  humanitatis    hostem   maxi- 
p.  mam  ducatesse  victoriam,  si  superna*   auxilio   Divi- 
nitatis   vetusti    serpentis  venena    compresserit.    De 
Antiochenae  quoqueatque  Alexandrina'    Lccle>i;irum 
statu  non  supersedeas  esse  sollicitus,  et    clementis- 
simo  subinde  supplicato  ut  inbis  quoque  pacem  re- 
ligiosa  ordiuatioue  restituat,    quatenus  bonis  coaptis 
plena?  cumulum  perfectionis  adjungat.  Frustra  enim 
bonum  opus  incipitur,  si  nonin  totuin  perfectio  sub- 
sequatur.  Commendamus  prseterea   legatos   a    sede 
apostolica  destinatos,  quos  ila  faciat  ad  nos   tua  di- 
lectio  remeare,   ut  nobis  plcnam   referre  cjueant   de 
restitutauniversis  Ecclesiis    pace    kotitiam.  Data   vn 
idus  Judii  (auuo  Domini  5I(Ji,  Eutbayrico   v.  c.    con- 
sule. 


457 


EPISTOL  i:  i:t  decreta. 


158 


EPISTOLA  XLVl. 

AI)     J  l'STINI  ANl   M. 

Commendateum,quodJus(inoadjumenlofueritinpace 
Ecclesix  reddenda  ad  quam  perfecte  ineundam  hor- 

tatur. 

Hmmisda  illustri  viro  JustiDiano. 

Benedicimus  ineffabile  Divinitatis  auxilium,  quia 
de  Ecclesiarum  pace  universitatis  desideriam  sub 
tranquillitate  agnovimus  ftii-^se  completum.  Quod 
quidem  uon  prster  opinionem  nostram  contigit  fieri  : 
quia  religiosissimi  Augusti  praesumpti  genere  spem 
semper  gessimus  de  quiete,  et  quod  credidimus  fa- 
cicndum  sub  principe  Christiano  de  adunatione,  erat 
in  votum.  Quare  habebit  gloriosus  imperalor  de  hac 
causa  triumphorum  titulos,  non  quibus  se  Oblivio 
mortalitatis  interserat,  sed  quos  Divinitatis  gratia 
super  perpetuitate  confirmet  :  et  vobis  quoque  cce- 
lestis  remuueratiouis  non  deerit  pramiium,  qui  adju- 
vistis  boni  principis  institutum,  atque  obscquio  con- 
venienti  desiderio  horrorem  segregationis  fecist.is 
excludi.  Denedictus  Dominus  Deus  noster,  qui  visitavit 
et  fecit  redemplionem  plcbis  sux  (Luc.  i).  Superest 
nuue  ut,  quia  vobis  hujusraodi  officiam  certum  cst 
providentia  Divinitatis  injunctum,  accingalis,  ut  ait, 
lumbos,  et  paciticae  adbortatiouis  viribus  persequa- 
mini,  a  quibus  pacem  non  videtis  agnosci,  maxime 
quia  gratia^  gloriee  vestree  delrabitur,  si  quid  in  bac 
causa  fuerit  minus  impletum.  Gircumspicite  omnia 
fide  qua  vivitis,  et  diligentia  qua  vigetis  occurrite 
omnibus  incursibus  quibus  religionis  Christianee  re- 
verenliam  videtis  esse  vexatam,  ut  instantise  vestrae 
bene  possimus  cum  exsultatione  dicere  :  Reminiscen- 
tur,  et  converientur  ad  Dominum  omnes  fines  terrae 
(Psal.  xxi).  Qua;  cum  lla  sint,  vos  qui  Ecclesise  ca- 
tbolica'.  tranquillitati  fecistis  iuitium,  procurare  decet 
etfectura  :  non  deerit  Salvatoris  nostri  favor  in  per- 
fectione,  qui  vobis  boc  opus  inspiravit  incipere.  Data 
consule  suprascripto  (anno  Domini  519.) 

(Post  hanc  epistoiam  in  collectione  Avellana  altera 
haec  succedit  quam  ex  eadem  collectionne  vulgaruut 
Ballerini  opcr.  S.  Leoni?,  tom.  III,  pag.  100). 

Hormisda. 

Cum  necesse  fuerit  scripta  domino  filio  nostro 
clementiisimo  principi  destiuari,  amplitudmt  m  ve- 
stram  silentio  prceterire  nequivimus.  Kt  ideo  saluta- 
tiouis  bonoriiicentiam  pradoqueutes  eos  qui  in  rem 
destinati  sunt  commendamus,  postulantes  ut  domino 
nostro  auctore  sub  vestra  dispositione  celeriter  ut 
(leg.  ad)  destinata  perveniant,  ut  sacratissimus  et  reli- 
giosissimus  imperator  meritorum  suorum  gloriam 
possit  sine  dilatione  cognoscere. 

EPISTOLA  XLVH. 

AD    POMPEIUM. 

Laudat Pompeiumquodse pacis  studiosum  ostenderit : 
hortaturad  operam  navandam,ut  perfecla  Ecclesise 
iranquillilas  reddaiur. 

Hormisda  Pompeio. 

Ita  devotionis  nostrse  animum  gaudio  concordiae 
fatemur  implelum,  ut  nulla  credamus  verba  sufiice- 
re  quibus  lidei  vestrae  puritatem  valeamus   explere. 

Patiiol.  LXIII. 


A  Alagna  profecto  memoria  felicitatis  transibitis  ad  po- 
steros,  quia  vos  in  facienda  pace  sollicitudine  cei 
iuin  est  fuisse  constrictos.  Habetis  apud  Divinitatem 
meritam,  cujus  religioni  persolvitisaffectum.  Operati 
quidem  estis  generalitatis  desideria,  sed  et  veslra 
pariter  completa  sunt  vota;  et  cum  animse  vestrtc 
paraveritis  preemium,  universitas  sibi  gaudet  bene- 
Qcium  impensum.  Quapropter  debita  bonorificentia 
salutantes  hortamur,  ct  petimus,  ut  vivacitate  qua 
quietis  ecclesiasticee  coepistis  initium,  procuretis  ef- 
fectum;  et  quocunque  contentionis  alicujus  videritis 
remansisse  vestigia,  curetis  modis  omnibus  inse- 
quenda.  Adeste  Ecclesiaram  Dei  plenissimce  trau- 
quillitati,  insistite  labori,  quem  ttdei  vestra;  munere 
Domino  curastis  offerre.  Facitis  enim,  ut  majore  a 

"  vobis  iiducia  exigamus  plenitudiuem,  quos  gratulamui 
desideratsa  dulcissimaj  adunationis  initia  votiva  fun- 
dasse.  Data  consule  suprascripto  (anno  Domini  519). 

EPISTOLA  XLVIII. 

AD    JULIANAM    ANICIAM. 

Eadem  qux  in  superiori. 

Hormisda  Juliana1  Anicia;. 

Litteris  amplitudinis  vestraj  perceptis,  gratias  Deo 
nostrode  catholicee  lidei  rediutegralione  persolviraus; 
optantes  ut  ipse  vestris  sensibus,  pro  religione  sua, 
quod  concessit  longa  atate  couservare  dignetur  stu- 
dium  :  ut  sicut  personam  vestram  imperialis  sangui- 
P  nis  vena  nobilitat,  ita  conscientisa  bonorum  meri- 
torum  luce  prsefulgeat.  Unde  salutantes  cultu  atqu-j 
honorificentia  competeuti,  poscimus  ut  in  eo  quo 
coepistis  permanere  proposito  debeatis,  et  dare  ope- 
ram,  ui  ad  eifectum  conatus  tantae  causae  perveniat, 
ne  aliquod  in  posterum  semen  hujus  mali  remaneat, 
unde  posthac  sub  qualibe.t  occasione  inimicus  qui- 
libet  iidei  revirescat  (anno  Domini  519). 

EPISTOLA  XLIX. 

AD    ANASTASIAM. 

Eadem  quse  in  superiori. 

Hormisda  Anastasioe. 
n  Postquam  Deus  noster  Ecclesiae  suse  membra  in 
pacem  pristinam  redeuntis  .solidavit,  diu  vos  deside- 
rasse  certamina...  Quod  provenisse  gaudentes,  et 
nos  quidem  indesinenter  diviuam  clementiam  depre- 
camur  ut,  sicut  has  rcgni  primitias  gratanter  acce- 
pit,  ita  fidem  boni  principis  omni  semper  adjuvet 
prosperitatis  affectu,  et  tam  ipsum  quam  vos  omnes 
in  sacrosancto  religionis  amore  custodiat,  ut  quorum 
iides  errorcm  pessimse  dissensionis  abjecit,  ct  tu  ita 
in  terris  tlorcas,  ut  seternse  salutis  remuneratio  sub- 
sequatur.  Nunc  igitur  vos  quoque  vota  nobis  cou- 
jungite,  et  omnibus  a  Deo  viribus  implorate : 
ut  hujus  correctionis  exemplum  omnes  sequautur 
Ecclesise,  ut  nihil  sibi  diabolus  remansisse  gaudeat, 
quein  in  Lolum  pene  nostra  concordia  gratulatur  ex- 
clusum  (anuo  Domini  o!'J). 

15 


459 


HORMISDjE  PAP.E 


400 


EPISTOLA  L. 

A  D     G  R  A  T  U  M . 

Gratum  salutat,  ah  eoque  certior  fieri  de  ejus 
salute  postutat. 

(a)  Hormisda  Grato  viro  sublimi. 

Contristavit  nos  amplitudinis  vestrse  silentium, 
quia  inter  quaslibet  occupationes  nostri  esse  non  de- 
buistis  immemores.  Et  ideo  ne  quod  in  vobis  repre- 
heudimus  incurrere  videamur,  necesse  fuit  ope- 
ram  styli  prsesentis  assumere,  per  quam  nobilitalem 
tuam  bonoriiice  salutamus,  postuiautes  ut  sollicitu- 
dinem  nostram  de  bono  vestrae  prosperitatis  non  de- 
sinatis  efficere  certiorem,  quia  incolumitatis  vestrse 
bona  quibuslibet  indiciis  Deo  nostro  cupimus  propi- 
tiante  cognoscere. 

EPISTOLA  LI. 

AD    OMNES    HISPAM.i:    EPISCOPOS. 

Joannis  Constantinopolitani  episcopi  professionem 
dirigit,  pvopter  orientalesepiscopos  [clericos),  quieo- 
rum  communionem  poposcerint. 

Dilectissimis  fratribus  universis  episcopis  per  Ili- 
spaniam  constitutis  Hormisda. 

Inter  ea  quse  notitire  nostree  Joannes  frater  et 
coepiscopus  noster  studio  ecclesia-ticae  utilitatis  in- 
gessit,  boc  quoque  pro  affectu  catbolicoe  fidei  et  apo- 
stolicae  sedis  veneratione  consuluit,  quo  ordine  ex 
clero  Grsecorum  venientibus  tribui  deberet  sancta 
communio,  propter  causam  scilicet  Acacii,  a  prsede- 
cessoribus  nostris  pro  hsereticorum  communione  da- 
rnnati,  in  qua,  qui  se  ab  ejus  contagione  non  divi- 
dunt,  a  nostra  communione  habeantur  excepti.  Laudo 
propositum  viri  hoc  zelo  circa  fidem  et  apostolica 
instituta  fervcntis,  ut  nec  per  ignorantiam  quidem 
quemquam  cceno  erroris  alieni  pateretur  immergi. 
Digna  hsec  cura  tidelibus,  ut  sollicito  studio  semper 
invigilet,  et  inculpatos  se  ab  omni  perversitate  con- 
servent.  Ipsa  est  enim  iidei  innocentia,  ut  prsevideat, 
ne  vel  casu  possit  errare  (preevidere  vel  cavere  pos- 
sit  errores).  Satisfacientes  igitur  et  laudabilibus  de- 
sideriis  memorati  viri,  et  memores  nostri  (sicut  opor- 
tet)  officii,  documenta  quaeque  de  Ecclesiee  scriniis 
assumentes,  ad  concilium  vestrum  pro  generalitatis 
instructione  direximus,  ut  ex  illis  plenius  quae  sunt 
acta  discentes,  ab  omni  vos  errantium  communione 


II 


A  poscerit,  ad  eam  possit  admitli,  secundum  quam  et 
de  Thraci»  et  Scythise,  Illyricique  partibus,  vel 
Epiri  veteris,  sed  et  secundum  quod  (quam)  de  Sy- 
ria  multos  jam  constat  esse  susceptos,  gaudentes  ad 
recta  confluere,  et  devia  declinasse.  Unde  pro  subre- 
ptione  mandamus,  ut  omnis  cura  et  sollicitudo  omnis 
invigilet,  et  ut  jam  nuilus  sit  ignorantise  locus,  nul- 
lus  utatur  simplicitatis  excusatione  prseterita  (prsete- 
ritis).  Scienti  peccare  necessaria  confessio  est.  Ne- 
cesse  (Et  necesse)  est  ut  errorem  sibi  scribat,  qui 
monstratur  institisse  pravo  itineri.  Bonifacius  nota- 
rius  sanctae  Ecclesiae  Romanae  ex  scrinio  editi  exem- 
plaria  libelli  exsequitur. 

Prima  salus  est,  rectae  fidei  regulam  custodire  et  a 
constitutis  Patrum  nullatenus  deviare.  Et  quia  non 
potest  Domini  nostri  Jesu  Christi  praetermitti  senten- 
tia  dicentis  :  Tu  es  Petrus  et  super  hanc  petram  sedi- 
ficabo  Ecctesiam  meam  (Matth.  xvi),  etc,  haec  quaj 
dicta  sunt  rerum  probantur  effectibus,  quia  in  sede 
apostolica  extra  nuculam  semper  e=t  catholica  ser- 
vata  religio.  De  qua  spe  et  fide  minimc  separari  cu- 
pientes,  et  Patrum  sequentes  constituta,  anathemati- 
zamus  omnes  haereses,  et  praecipue  Nestorium  hte- 
reticum,  qui  quondam  Constantinopolitanae  fuiturbis 
episcopus,  damnatus  in  concilio  Ephesino  a  beato 
Ccelestino  papa  urbis  Romae,  et  a  venerabili  viro  Cy- 
rillo  Alexandrinae  civitatis  antistite.  Similiter  et  ana- 
thematizamus  Eutycheu  et  Dioscorum  Alexaudrinum 
in  sancta  synodo,  quam  sequimur  et  amplectimur, 

q  Chalcedonensi  damnatos,  quse  secuta  sanctum  con- 
cilium  ISicaenum  fidem  apostolicam  praedicavit.  De- 
testaruur  et  Timotheum  parricidam,  /Elurum  cogno- 
mento,  discipulum  quoque  ipsius,  et  sequacem  in 
omnibus  Petrurri  Alexandrinum  condemnamus.  Et 
etiam  anathematizamus  Acacium  Constantinopolita- 
numquondam  episcopum  ab  apostolica  sede  damna- 
tum,  eorum  complicem  et  sequacem,  vel  qui  in  eo- 
rum  communione  aut  societate  permanserint.  Qui 
Acacius  quorum  se  communioni  miscuit,  ipsonim 
similem  habere  meruit  in  damnatione  sententiam. 
Petrum  nihilonriinus  Antiochenum  damnamus  cum 
sequacibus  suis  et  omnibus  suprascriptis.  Suscipi- 
mus  autem  et  probamus  epistolas  Leaii  Leonis  papse 
universas,   quas  de  religione  Christiana  conscrij.-i*, 


(contagione)    separetis.   Neque  enim    est  personalis  D  sicut  preediximus,  sequentes  in  omnibus  apostolicam 

odii  causa  in  impios  transgressores  dicta  (Deo  inspi- 

rante)   sententia,  in  qua  quidem  causa  nequaquam 

(neque)  a  prsedicatione  cessavimus,  et  principi   sup- 

plicando,  et    sacerdotes   et  populos    admonendo,  ut 

transgressores  absoluti,  ad  rectam  se  iidem  et  affectu 

Dei  et  judicii  timore  converlerent.  Sed  obstinatio  ini- 

seranda  eo  perduxerat  illos,   ut  nullis   modis  morti- 

fera  venena  vincantur,  sed  mala  semina  tixis  in  de- 

terius  pullulent  radicibus.  Ergo,  dilectissimi  fratres, 

ad  omnia  competenter  instructi,  servate   vos  et  Ec- 

clesiam  Dei  apostoli    exhortatione   compuncti  (Act. 

xx).  Nos  autcm  libellum    misimus,  sub  quo  si  quis 

communionem  vestram  de  Orientalibus  clericis  po- 


sedem,  et  preedicantes  ejus  omnia  constituta.  Et  per 
omnia  spero,  ut  in  una  communio  ic  vobiscum,  qqam 
sedes  apostolica  prsedicat,  esse  merear,  in  qua  est 
integra  et  vera  Cbristianse  religionis  et  perfecta  so- 
liditas  :  promittens  in  sequenti  tempore  sequestratos 
a  communione  Ecclesioe  catholicee,  id  est  non  con- 
sentientes  sedi  apostolicce,  eorum  nomina  intcr  sa- 
cra  non  recitanda  esse  mysteria.  Quod  si  in  aliquo  a 
mea  professione  deviare  tentavero,  his  quos  damnavi 
complicem  me  mea  (hac)  senteutia  esse  profiteor. 
Hanc  autem  professionem  meam  ego  manu  mea  sub- 
cripsi,  et  tibi  I!  ae  sancto   ac  venerabili  papse 

urbis  Roina'  direxi. 


(a)  In  Collectione  Avellana  Cod.  Vatic.   4001  iste  titalus  sic enuntiatar  :  a  Grato in  l.Hormisda. 


ii;i 


EPISTOLiE  ET  DECRETA. 


uvi 


EPISTOLA  LIl. 
AO   6BBMANUM    CjBTEBOSQUE    LEGAT08. 

Monei  ul  nun  imperatore  ejusque  coniiuje  aqant,  uf 
omnes  Ecclesix,  praecipu  vi  ro  Alexandrinaet  Antio- 
chena,  adapostolicsesedis  communionem  revocentur 

Hormisda  Germano  et  Joanni  episcopis,   Felici  et 
Dioscoro  diaconis,  el  Blando  presbytero. 

De  his  quse  aritatis  vestree  relatio  compre- 

hendit,  gratias  Deo  nostro  referimas,  qui  laborem 
vestrum  juvare  dignatus  est,  ct  hortamus  n!  cle- 
mcntissinio  principi  ct  piissimse  Augustse  conjugi 
ejua  ofticiis  imminere  competentibus  debeatis,  et 
agere,  auxiliante  Ghristo  nostro  univorsis  sub  eccle- 
siastica  observatione  dispositis,  ut  omncs  Ecclcsia1, 
quoe  in  qualibet  inundi  parte  sunt  posit;o,  ad  commu- 
nionem  scdis  apostolicoe  revocontur.  De  Alcxandrina 
vero  att[uc  Antiochena  Ecclesiis  laborate  ut  nostrae 
lidei  sub  obscrvationc  rationabili  connectantur,  quia 
tantce  rei  perfeclio,  tam  clementissimo  principi, 
quarn  vobis,  gratiam  divinae  propitiationis  acquirit. 
Data  Eutharico  viro  clarissimo  consulc  (anno  Do- 
miui  o!9). 

EPISTOLA  LIU. 

AD     IHOSCORU.M    DIACONUM. 

Ut  cogiiet  quomodo  ii  qui  Ckalcedonense  concilium 
scnpto  damnaverunt ,  et  ad  Ecclesiam  redire  eupie- 
ban/,  recipiendi  sint.  Tkomam,  Nicostralwn  et 
Joannem  episcopos  ei  commendat. 

Ilormisda  Dioscoro  diacono. 

De  lahoris  tui,  quem  cutn  Doi  omnipotcntis  juva- 
mine  suscepisti,  pro  ea  parte  quoe  acta  est,  gratula- 
mnr  effectu;  et  indicamus  ut  quemadmodum  revo- 
candi  sunt  hi  qui  cx  scripto  Chalcedonensis  concilii 
constituta  damnavcrunt  debeas  cogitare.  Eorsitan 
talos  non  schismatici,  sed  magis  heeretiei  videantur. 
An  certe  una  sit  causa  tam  eorum  qui  sermonihus 
quam  eorum  qui  convincuntur  scripto  damnasse, 
quia  per  hanc  distantiam  iilius  noster  vir  illustris 
Albinus  religiosus  videtur  facere  queestionem,  et  co- 
gita  utrum  et  scribentes  contra  Chalcedonense  con- 
cilium,  per  illum  generalem  libellum  tantum  suscipi 
debeant,  an  certe  aliquid  amplius  addicere.  De  Alex- 
andrina  et  Antiochena  Ecclesiis  solatio  Dei  nostti 
adjutus  enitere,  ut  omnibus  recte  dispositis  commu- 
nioni  catholic.e  socientur.  Thomae  quoque  et  Nico- 
strati  fratrum  et  coepiscoporum  nostrorum  observa- 
tio  nos  longa  contristat;  et  miramur  cur  apud  ca- 
tholicum  principem  rectae  iidei  laborare  videantur 
episcopi,  quorum  desideria  lua  debebit  caritas  suble- 
varc,  agcndo  quatenus  optata  consequendo  moeror 
converti  possit  in  gaudium.  Joannes  Nicopolitanus 
episcopus  per  Ammonium  diaconum  nobis  scripsit, 
quod  ci  aliqui  malevoli  apud  principem  nituntur  ge- 
nerare  calumniam  :  quem  dilectioni  tuae  commenda- 
mus,  hortantes,  ut  elabores  ne  ejus  quieti  inimico- 
rum  possit  nocere  subreptio.  Quem  Ammonium  dia- 
conum  ad  nos  venientem  in  sedis  apostolicee  no- 
lumus  communione  suscipere,  tandiu  donec,  habito 
cum  Sergio  diacono  tractatu,  quid  ordinari  debuerit 


1! 


A  qusereremUS,  et  hoc  deliberatio  nostra  de  supradicto 
diacono  probabilis  invenit,  ut  per  testimonium  li- 
belli  communioni  catholicse  jungeretur;  quem  libel- 
lum  solemniter  oblatum,  ot  nostraa  offerentem  com- 
munioni  significamus  adjunctum.  Duta  cousulc  supra- 
scriplo  (anuo  Donnni  519  . 

EPISTOLA  LIV. 

AI)    EUMDEM. 

Laudat  ejus  de  firmanda  pace  sollicitudinrm.  Ad  im- 
peratorem  se  liiteras  daturum,  u/  eum  Alexandrinx 
Ecclesiae  prseficiendum  curet.  Thomam  et  alios  <i 
commendal,  et  hortatur  ne  pro  rcditus  Jestinaiionc 
quidquam  indisposilum  rehnquat. 

Hormisda  Dioscoro  diacono. 
De  laboris  tui  quidem,  quem  Dci  omnipotcntis  ju- 
vamine  suscepisti,  pro  ea  parte  quse  acta  cst,  gralu- 
lamur  etfectu  ;  indicantes  omnibus  Italioe  populis  quai 
auctore  Deo  *  (per  te  acta  sunt  placuisse;  et  gralias 
Deo)  nostro  sine  cessatione  persolvimus,  qui  te  fecit 
agnoscere,  quia  non  pro  odio,  sed  pro  causoo  magis 
fueris  ampliludine  destinatus.  Unde  quoniam  suppli- 
cem  et  puram  cogitationem  nostram  per  tc  miseri- 
cordia  divinte  propitiationis  adjuvit,  necessc  est  ut 
de  industrite  vel  fatigationis  tuo1  pnoinio  et  vicissi- 
tudine  cogilemus.  Nam  sequenti  tempore  scribcre 
domino  et  lilio  nostro  imperatori  disponimus  ut  te 
Alexandrinum  episcopum  debeat  ordinare.  Justum  est 
enim  ut  ea  doctrina  et  moderatione  tua  corrigatur 
Ecclesia,  in  qua  pnecipue  ab  ipsis  aetatis  tua?  prin- 
C  cipiis  militasti;  nam  displicuit  nobis  quod  caritatem 
tuam  amplissimus  imperator  Antiochcnai  pramoncre 
nitebatur  Ecclesia;.  Melius  enim  in  solo  patriaj  tanti 
accipies  sacerdotii  dignitatem,  ut  ^Egyptios  populos 
doceas,  quam  inter  Syros,  novos  et  incognitos  homi- 
nc?,  in  alia  orbis  parte  progcnitos  errare  vidcaris. 
Thoma?  quoque  et  Nicostrati  fratrum  et  coepiscopo- 
rum  nostrorum  observatio  longa  nos  contristat,  et 
miramur  cur  apud  catholicum  principem  rectae  iidci 
laborare  videantur  episcopi,  quorum  desideria  tua 
debebit  caritas  sublevare,  agendo  quatenus  optata 
consequendo  mceror  converli  possit  in  gaudium. 
Joannes  Kicopolitanus  episcopus  per  Ammonium 
diaconum  nobis  scripsit,  quod  ei  aliqui  malevoli 
apud  principem  nituntur  generare  calumniam  : 
quem  dilectioni  tua?  commendamus,  hortantes,  ut 
elabores  ne  ejus  quieti  inimicorum  possit  nocere  sub- 
reptio.  Quem  Ammoninm  diaconum  ad  nos  venientem 
in  sedis  apostolicee  noluimus  communione  suscipere, 
tandiu  donec,  habito  cum  Sergio  diacono  tractatu, 
quid  ordinari  dcbnerit  qinerercmus;  et  hoc  delibe- 
ratio  nostra  de  supradicto  diacono  probabilis  invenit, 
ut  per  testimonium  libolli  communioni  catholicae 
jungeretur;  quo  libello  solemniter  oblato  nostrae  oife- 
rentem  communioui  signilicamus  adjunctum.  Pauli- 
num  Ecclesiae  RomaiuB  defensorem  commendamus 
ot  hortamur,  ut  nihil  indispositum  pro  festinatione 
vostri  reditus  relinquatis  :  quia  melius  cuncta  sub 
prolixitate  temporis  cum  Dei  nostri  juvamine  dispo- 
nuntur,  et  gratius  est,  ut  sub  mora  omnium  Ecclesia- 


I) 


Ansulis  inclusa  supplevimus  ex  editione  Romana  per  incuriam  in  Labbeo  omissa. 


463 


HORMISDifi  PAP^ 


464 


rum  ordinetur  status,  quam  cum  per  festinationnn 
aliquid  imperfectum  remaneat,  unde  iterum  et  labor 
nobis  generetur  et  nostris  atferatur  ordiuationibus 
difficultas.  Data  supradicto  consule  (anno  Domini 
519). 

EPISTOLA  LV. 

AD    THOMAM    ET    N ICOSTRATU  M. 

Se  de  eorum  salute  esse  sollicitum.  Joanni  et  Dioscoro 
per  litteras  eos  commendasse. 

Hormisda  Thomte  et  Nicostrato  episcopis. 

Animum  nostrum  pro  negotio  vestro  otiosum  aut 
desidem  non  putetis,  natn  non  aliter  de  vestra  fati- 
gatione  quam  de  propria  cogitamus.  Meua  siquidem 
Ecclesise  nostrae  notario  insinuante,  cognovimus  ca- 
ritatem  vestram  adhuc  observationum  molestias  sus- 
tinere  :  et  ideo  in  istis  adversitatibus  Deus  omni- 
potens  dignetur  praestare  remedium,  tam  ad  Joannem 
fratrem  et  coepiscopum  nostrum  scripta  direximus, 
quam  dilectissimo  filio  nostro  Dioscoro  diacono  per 
litteras  nostras  injunximus,  ut  domino  et  tilio  nostro 
Justino  principi  necessitatem  et  causam  nostrae  di- 
lectionis  insinuet,  et  instanter  agat,  quatenus  desi- 
deriis  vestris  dominus  noster  congruum  dignetur 
praestare  effectum  :  cum  quo  Dioscoro  diacono  debet 
loqui  vestra  fraternitas,  quia  necesse  est  ut  inten- 
tioni  vestree,  vel  intuitu  catholicae  communionis  vel 
consideratione  nostrae  adhortationis,  studeat.  Dala 
quo  supra  consule  (anno  Domini  519.) 

EPISTOLA  LVL 

AD    JOANNEM    ET    DIOSCOUUM    LEGATOS. 

Thomam  et  Nicostratum  Constantinopoli  congruo 
honore  dolet  non  fuisse  receptos. 

Hormisda  Joanni  episcopo  et  Dioscoro  diacono. 

Reperimus    Thomatem    et   Nicostratum    fratres  et 
coepiscopos  nostros  Constantirjopolim  non  ita  susce- 
ptos   sicuti   nostra   fuere   desideria,    et  ipsi   semper 
optabant  :  non  solum  enim  loca  eis  debita  dicuntur 
ablata,  sed  a  communione  quoque  eos  cognovimus 
fuisse  suspensos.    Quod   quam   acerbe  ferat   animus 
noster,    etiam    fraternitatem     et    dilectionem    tuam 
credimus   oostimare  :    et  ideo  quantam    diligentiam 
causae  videtis  magnitudinem  poscere,  tantum  vos  ef- 
licaciam   debetis  sine  mora  praestare;  et    agere,   ne 
nos  magis,  apud  quos  fuerunt,   videamur  esse  con- 
tempti,  cum  illis,  contra  quam  desiderium  commune 
habuit,   sollicitudinis   molestia  fuerit  iudecenter  in- 
jecta,  in  tantum  ut  nec  de  facultatibus   eorum  (quae 
eis  dicuntur  invasse    a   fratre   et  coepiscopo  nostro 
Joanne)   dicatur  aliquod  ordinatum,  nec  litteras  no- 
stras,  quas  per  eos  misimus,  fuisse  susceptas.  De  qui- 
bus  omnibus  ita  vos  agere  desideramus  instanter,  ut 
ad  nos  caritas  vestra  de  effectu  hujus  causae  valeat 
sub  celcritate  rescribere.    Data   quo  supra   consule. 
(anno  Domini  519). 

EPISTOLA  LVIL 

AD    JUSTINUM    AUGUSTUM. 

Ut  suis  sedibus  Heliam,  Thomaiem  el  Nicostralum 
restituendos  curet. 

Hormisda  Justo  Augusto. 


A  Gloriosis  clementiae  vestrae  laboribus  ecclesiasticae 
palma  concordiae  et  orbis  pacati  votiva  tranquillitas 
generali  pra-dicatione  respondent.  Quae  res  nostrum 
parcum  reddit  ac  retinet  ad  agendas  gratias  sermo- 
nis  officium.  Illud  tamen,  quod  pro  vobis  indesinenter 
Domino  nostro  preces  elfundimus,  non  taceamus, 
quia  in  votis  intinitus  affectus  est,  finitum  esse  po- 
test  in  praedicatioue  judicium.  Verum  inter  haec  pie- 
tatis  vestrae  beneficia,  uno  [F.  una]  nos  quae  etiam 
vchementer  afticit,  cura  non  deserit,  quod  Heliam, 
Thomatem,  atque  Nicostratum  fratres  et  coepiscopos 
meos,  qui  primi  ecclesiasticam  festina  secuti  sunt 
devotione  concordiam,  non  solum  magni  frustratur 
palma  principii,  verum  etiam  mali  miseria  comitalur 

r.  exempli.  Quare  clementiam  vestram,  mixto  etiam 
precibus  fletu,  deposciruus,  ne  gaudia  noslra,  qme 
de  hsereticorum  quotidie  conversione  praestatis,  prae- 
fatorum  abjeclio  iutoleranda  conturbet,quia  non  sola 
personarum  nos  causa  sollicitat,  quibus  et  boni  facti 
simul  sufficere  gloria  posset  et  meriti  :  sed  quod  ve- 
nerabilium  constituta  canonum  contemnuntur,  et 
quod  non  parvam  eorum  abjectio  apostolicae  sedis 
tangit  injuriam,  nec  Christianitatis  vestra?  sinceritas, 
quia  et  magnum  patrocinium  veteribus  conslitutis 
impenditis,  et  sedis  apostolieae  principatum  acta  no- 
viter  vcneratione  sancitis,  uno  inexpuguabilem  re- 
linquat  posteris  negotio  quaestionem. 

EPISTOLA  LVIII. 

Q  AD    EUPHEMIAM    AUGUSTAM 

Perpetuas  pro  Ewphemise  et  ejus  viri  salute  ad  Dcum 
se  preces  effundere.  Thomam  et  alios  commendat. 

Hormisda  Euphemise  Augustae. 
Orare  nos  et  pro  vestra  incolumitate  Deo  nostro 
vota  persolvere,  cum   catholicorum  etiam  ccetu  sine 
cessatione  pontiticum,  non  vestra?  studium  exoratio- 
nis  invitat,  sed  devotum  atque  persistens  iu  ecclesia- 
stica  stimulat  reconciliatione  propositum.  Quis  enim 
ab  haeretica  segregatus  conspiratione  se  teueat,  quis 
aliis  in    sua   utatur   deprecatione  principiis,  nisi  ut 
vobis  serenissimoque  principi  jugali  vestro  et  vita  sit 
longior,  et  ad  prosperitatis  augmentum  gratia  divina 
proximior,    qui  initia  felicis  imperii   plectendi  exse- 
crationibus   consccrastis   erroris,  et  amicam  diabolo 
pacifica  expulistis  intentione  discordiam?  Lnde  nunc 
decet  vos  laudabilibus  coeptis  insistere,  et  per  totum 
orbem  perfectam  spargere   medicinam;  quia  Christo 
major  numerus  gregis  oblatus  mercedem  coulidenter 
exigit  largiorem;  inter  quce  curae  vestra?  sit  ut  nul- 
lum  Satanas    jamdudum    prostratns  vulnus  efliciat, 
sed  communionis  unitas  magnum  sit  justitia1  inipe- 
trandae  suffragium.  Qmvsumus  namque  ut  tandem  de 
venerabilibus   fratribus  et  coepiscopis  nostris,  llelia, 
Thomate    atque    Nicostrato,    quod    sacrati.-simorum 
canonum  dictat  autoritas    vobis    decernentibus   im- 
pleatur,   ne    videantur,   ut    auclores    alicujus   mali, 
quod  primi  ad  unitatem  sedis  apostolicee  festinarunt, 
in  communi  omnium  gaudio  soli   meruisse  percelli, 
et  in  facto  laudabili  \ietain  personali    odio   cessi?se 
justitiam.    Nostris  ergo    precibus   apud  clementissi- 


465 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


400 


mum  Augustum  vcstras  adjungite,  ut  fructum,  quem 
illis  Patram  regulce  tribui  et  conservari  prsecipiunt, 

iuimica  tergiversalio  auferre  uon  possit. 

EPISTOLA  LIX. 

AH  JOSTINIANOM. 

Justiniani  stvdium  erga  ecclesiasticam  pacem  laudat, 
eique  Heliam,  Thomatem  et  Nicostralum  episco- 
pos  commendat. 

Hormisda  Justiniano  viro  illustri. 

Studium    restrum  erga   ecclesiasticam   pacem    et 
damnatos  hsereticse  contentionis  errores,  ipsis  rerura 
efTectibus  approbamus;  cujus  vos  operis  magna  im- 
mensaque   sine  dubio   merces   exspectat.    Hinc   est 
quod  quidquid  pro  canoiuini  lirinitatc  et  pro  aposto- 
licai  sedis  revercnlia   oecessarium    duxerimus,  ma- 
gnitudini  vestrae  secura  peragendum  protinus   prae- 
sumptiouc  mandamns,  quia  cum  magno  vos  gaudio 
procausis  talibus  sperata  suscipere,multiplicia  hujus- 
modi  exempla  testantur.  Quare  omissis  in  longa  cir- 
cuitione  principiis,  ad  rem  ipsam  prsesentis  paginse 
verba  convcrlimus.  Mu-ret  Ecclesia,  et  magno  votivae 
unitatis  exordio  frui  prsestita  non  potest   pro  unius 
causa?  affiictionelaetitia  :  hanc  ut  nobis  sollicitudinem 
beneficia  vestra  submoveant,    non  parvis  precibus 
exoramus.  Angit  nos  enim  et  praesens  dolor,  et  futu- 
rorum  occasio  procurata  certaminum,   per   quam  et 
venerabilium  Patrum  regulae  negliguntur,  et  aposto- 
lica;  sedis  putatur  auctoritas    posse  contemni.  Nam 
cum  divino  clemenlissimique  principis  beneiicio,  sed 
et  vestro  simul  adnixu  hi   soli  credantur  esse  ponti- 
ficcs,  et  jure  Ecclesias  continere,  qui  ad  communio- 
uem  nostram  damnatis  erroribus  redirc  consentiunt; 
Helise,  Thomati  atque  Nicostratro  fralribus  et  coepi- 
scopis  nostris,  qui  bonum  causce  etiam  sub  adverso 
imperatore  dedcre   principium   non  solum  uihil  ad 
provectum    bona    studia    profuerunt,    verum    etiam 
collatse  sibi  a  domino  obtinere   nequeunt  ofiicia  di- 
gnitatis,  et  extorres  a  commissis  sibi  gregibus  subirc 
coguntur  miserias  damnatorum.  Quaproptcr  quaesu- 
mus  et  per  divinam  vos  misericordiam   obtestamur 
ut  eorum  causae  (quae  justa  est)   summum  patroci- 
nium  et  probatse  vivacitatis,  impendatis  affectum,  piis- 
simi  principis  haerendo  vestigiis,    quatcuus  eos  tan- 
dem  suis  Ecrlesiis  et  pietatis  intuitu  et  justitiae  con- 
templatione  restituat;  quia  in   illorum  contumeliam 
ab  inimicis  asseritur  optatum   nostrae   comniuniouis 
displicuisse  consortium. 

EPISTOLA  LX. 

AD    &ERMANDM    VIRDM    ILLDSTREM. 

Eadem  qux  in  superiori. 

Hormisda  Germano  viro  illustrissimo. 
Excubantibus  vobis  probabili  pro  ecclesiastica 
pace  proposito,  et  tanto  tidei  calore  ferventibus  gra- 
tiarum  actio  sola  non  sufticit-,  quia  nec  vos  humanse 
;  mdis  pruerogativa  sollicitat,  sed  divinae  exspectatio 
retributionis  inflammat.  Quod  igitur  maxime  debe- 
mus  exsolvimus,  et  Deum  nostrum,  cujus  vos  causis 
!in[)enditis,  pro  incolumitatc  vestra  ([uotidie  de[)ro- 
amur,  rogantes  ut  studium  vestrum  in  omni  pro  ec- 


A  clesiasticsB  unitatis  affectu  parte  sie  ferveat,  ut  nnllns 
boni  reiinquatur  locus  oliicii,  ubi  non  paternia  rc- 
gulis  vestrae  patrocinium  defensionis  assistat.  Prseci- 
pue  tamen  Heliee,  Thomse  atque  Nicostrati  fratrum 
et  coepiscoporum  nostrorum  causa  nos  commovet, 
qui  primo  mundo  [sic\  necessariam  secuticoncordiam, 
Ecclesiarum  suarum  privatione  perculsi,  cum  vene- 
rabilium  qnoque  canonum  contumelia  deprimuntur, 
Btque  illis  proprise  reconciliationis  gloria  causa  dif- 
Bcilis,  quasi  ipsi  magis  pertinaci  mente  restiterint,  et 
aliis  ad  sedis  apostolicse  redeontibus  unitatem  ipsi 
Ecc*lesise  magis  membra  discerpserint;  quod  quam 
nobis  duruin  sit,  quamquc  clementissimi  lemporibus 
imperatoris  indignum,  prudentiam  vestram  convenit 
Bestimare,  ettandem  prsestare  remedium,  quo  et  il- 
lorum  labores,  et  nostram  grato  possit  solamine  au- 
ferre  mcestitiam. 

(In  collectione  Avellana  post  hanc  epistolam  sub- 
ditur  et  alia  primo  vulgata  a  Hallerinis  oper.  S.  Leo- 
nis,  tom.  111,  pag.  167). 

Justinus  Augustus  Hormisdae. 

Illustrem  virum  episcopum  R.    grato   susccpimus 

animo  non  pro  honorc  tanfum  qui  clcbetur  sacerdo- 

tibus,  verum  eliam  pro  affectu  vestrse   sanctitudinis. 

Nam  quicunque  tuo  comprobatus  judicio   fuerit  est 

apud  nos  etiam  judicatus  probatissimus.   De  opera 

tameu  et  favore   qui   sacrosanctis  inferendus  est  Ec- 

clesiis  tuncdemum  opportunius  statuetur  cum  legati 

quos  nuper  ad  regem  magnificum  Trasamundum  de- 

q  stinasse  noscimur  reversi  propitia  Divinitate  respon- 

sum  nobis  detulerint.  Vestra  autem  beatitudo  supre- 

mum  nobis  prasidium   indefessis  orationibus  postu- 

lare  dignctur.   Data  xv  cal.  Decembris  Constantino- 

poli  domino  Justino  perpetuo  Augusto.   Accepta  xi 

cal.  Junii  Rustico  cos. 

EPISTOLA  LXI. 

AD  HELIAM,  TIIOMAM  ET  NICOSTRATDM. 

Ad  imperatorem  et  alios  sepro  illorum  causascrip- 
sisse  significat. 

Hormisda  Heliae,  Thomoe   et   Nicostrato   episcopis. 

Quanto  mens  nostra  doloris  vcstri  participalionc 
fatigelur  supervacuum  est  apud  probant'js  mutuarn 
caritatem  verbis  astruere  :  sed  ille  qui  et  nostrum 
animum  et  vestros  labores  scrutator  praescius  intue- 
n  tur,  mcerorem  nostrum  vestra  in  gaudium  prosperi- 
tate  convertat.  Verum  ne  umpiam  pro  vestro  negofio 
sub  allegatione  justissima  et  blanda  intercessione 
cessemus,  noveritis  nos  tam  ad  clementissimum 
principem,  quam  ad  praecellentissimam  Auguslani, 
nec  non  ad  illustres  et  magniiicos  viros  Justiuianum 
atquc  Germanum  iilios  nostros  litteras  destinasse, 
vestrum  specialiter  negotium  continentes,  quas  viros 
sublimi  Eulogio  ita  tradidimus,  utin  vestro  primum 
ponat  arbitrio  utrum  per  vos  eas  eligatis  offerre, 
an  per  ipsum  potius  perlatorem  tam  principi  porri- 
gantur  quam  caeteris,  quas  designavimus  supra,  per- 
sonis. 

EPISTOLA  LXII. 

AD  LEGATOS. 

De  iis  qu3e'Thessalonicse  ab  Eutychianis  gesta  perfa- 


467 


HORMlSDiE  PAP.K 


468 


mam  audiveraf,  Dorolheum  et  Aristidem  Romam 
venire  compellendos. 

Hormisda  Germano   et  Joanni-  episcopis,   Felici  et 
Dioscoro  diaconis,  et  Blando  presbytero. 

Cum  nos  ecclesiasticae  prosperitatis  gaudia  suble- 
varent,  et  prope  plenum  laboris  vestri  fructum  quo- 
tidie  carperemus,  repente  nos  inimica  universi,  quae 
repente  successerat,  fama  confundit:  cujus  opinionis 
ordinem,  etsi  vobis  necdum  referentibus  suspicamur 
incerhmi.  proipsius  rei  tamen  magnitudine  credimu? 
non  tacendum.  Itaque  perlatum  est  fratrem  et  coepi- 
scopum  nostrum  Joannem,  dum  ad  Tbessalonicam  pro 
suscipiendis  tantum  libellis  qui  promittebantur  ac- 
cederet,  ita  plebis  irralionabiii  seditione  concussum. 
ut  exstincto  primum  eo  qui  bospitium  venienti  prae- 
buerat,  ipse  quoque  non  dissimili  caede  mactatus,  et 
vix  sacrosancti  funtis  reverenlia  vindicatus  evaserit  : 
cujus  seditionis  initium,  sub  iuterrogationis  dolosse 
commento  ab  Aiistide  presbytero  narraiur  exortum. 
Verum  nos,  si  bcec  manifesta  sunt,  adeo  de  plebe 
non  querimur.  Krit  in  potestate  venerandi  principis, 
temporis  sui  et  catbolici  sacerdotis  injuriam,  qua 
jubeat  resecare  censura.  Sed  quod  ad  nos  aitinet, 
cura  pervigili  per  vos  (Deo  propitio)  desideramus 
impleri,  quia  nullum  volumus,  aut  non  reddita  ratione 
converti,  aut  sic  reclam  viam  fidei  profiteri,  ut  sibi 
a  principe  aliquid  sine  doctrinaj  remedio  causetur 
imponi.  Haec  igitur  suggestione  vestrae  ^supplicationis 
peragite,  ut  Tbessalonicensis  episcopus,  qui  sub 
iuterrogationis  obtentu  ecclesiasticam  p^cem  protra- 
cto  iu  longum  nititur  dissipare  negotio,  quoniam  a 
vobis  suscipere  noluit  a  priucipe  ad  urbem  directus, 
ab  apostolica  percipiat  sede  doctrinam,  et  quidquid 
sibi  dubium  putet,  buc  veniens  praesenti  a  nobis  in- 
quisitione  condiscat  :  sic  enim  probare  potest  se  ca- 
tbolicae  professionis  servare  cautelam,  non  malitiose 
concepta  vindicare  certamina.  Sciat  nos  paratos  esse, 
et  bene  inquirentes  instruere,  et  errantes  ad  iidei  re- 
ctum  tramilem  scientia  duce  revocare  :  quia  si  dubi- 
tans  paratam  non  vult  experiri  doctrinam,  nec  rursus 
in  simplicitate  cordis  quae  pacis  et  religionis  causa 
jubentur  admittere,  in  aperto  est  qua  mente  vel  Dei 
nostri  praceptis  obsistat,  vel  ortbodoxi  principis 
exempla  contemnat.  In  bac  ergo  parte  totus  sugge- 
stionis  vestrae  actus  immineat,  quia  nec  illi  alia  pos- 
sunt  ratione  salvari,  et  incitatae  plebis  sub  boc  melius 
moderamine  causasedatur ;  cum  quoetiam  Aristidem 
presbyterum  clementissimus  princeps  ad  nos  venirc 
praecipiat,  quia,  sicuti  praefati  sumus,  omnes  quorum 
pax  ecclesiastica  ambiguitate  dividitur,  simui 
communionem  nostram,  depulsa  mali  erroris  aegri- 
tudine,  catbolicae  scientia?  cupimus  sentire  medici- 
nam.  Praeterea  mox  ui  pra?sentia  vos  contigerit  5 
pta  suscipere,  debebitis  ad  nos  de  vestris  aliquem 
destinare  cum  relatione  quae  universa  contineat, 
uude  bis  quae  gesta  suut  vel  geruntur  sollicitudinem 
nostram  relevare  debeatis.  Datarium  quoque  lit; 
vestris  adjungite,   ne  vobis  portitoris    tarditas  possit 


S.  ascribi.  Data  m  idus  Octobris,  Eutbarico   \iio  clari: 
simo  consule  (anno  Domini  519  . 

SUGGESTIO 

GERMANI    EPISCOPI,     FELIC15    ET   DIOSCORI    DIACONORUII,    ET 
BLAXDI  PRESBTTERI. 

Qux  Thcssalojiicse a  Dorotheo  conlra  Joannem  episco- 
piayi  acla  fuerinl. 

Magna  misericordia  Dei  est,  et  inaestimabilia  ejus 
judicia,  qui  nibil  occultum  dimittit,  ut  probetur 
uniuscujusque  conscientia.  Dorotbeus  Tbessalonicen- 
sis  episcopus  nou  novus  apparuit,  nec  ad  praesens 
factus,  sed  se  demonstravit  quem  olim  vera  praedi- 
cabat  opinio.  Iste  semper  in  malis  desideriis  suis  iuvo- 
lutus,  data  occasione  exercuit  quod  contra  fidem  ca- 

"  tbolicam  semper  parturiebat  scelus.  In  alhs  litteris 
significavimus  beatitudini  vestra?  quo  ordine  trans- 
euntes  Tbessalonica  libellos  non  potuimus  suscipere. 
Erat  tamen  constitutum  post  ordinationem  sanctae 
Ecclesiae  Constaminopolitame  unum  ex  nobis  ad 
ipsum  dirigere,  quia  boc  sperabat  praedictus,  ut  Dnus 
ex  nobis  post  susceplos  libellos  cum  ipso  missas  ce- 
lebraret,  quasi  testimouio  babens  in  generalitate  se 
ad  unitatem  sedis  apostolicae  esse  conjunctum.  Etsi 
tarde,  factum  est  tamen  :  et  venerabilein  Joannem 
episcopum  ad  ipsum  dirigentes,  directus  estcum  ipso 
ex  communi  electione  Epipbanius  presbyter.  Ger- 
manus  venerabiiis,  et  iiiustris  episcopus  erat  cum 
eis,  et  Licinius  comes  scbola?  ex  ordinatione  clemen- 

P  tissimi   lmperatoris.  Qui  Liciuius   tamen  cum  prius 
pro  alia  causa  esset  Tuessalonicam  directus.   congre- 
gata  synodo  de  paroecia   Ecclesiae  Tuessalonicensis, 
ibi  est  inventus,  exspectans  secundum  promissionem 
unum  ex  nobis.  Voluerunt  ipso  praesente  libellos  fa- 
cere  et  subscribere  :  quod  factum  est;  signavit  ipsos 
libelios  praedictus  vir,  et  veniens    Constantinopolim, 
factum  nuntiavit.  Dicebatur  nobis    ab    apocrisiario 
Dorotbei  :  Jubete  dirigere  qui  libellos  suscipiat.   De- 
liberatum  est,    sicut  praediximus,  venerabilem  Joan- 
nem  episcopum  arubulare,   ut  baberet   testimonium 
iscriptionis  ilioram.    R  ig  ......  ..;  impe- 

ratorem  ut  comes  Licinius  ambularet  cum  eo  :  quod 
et  factum  est.  Et  quia  perveneruut  in  civitalem,  nuu- 
tiatum  est  Dorutbeo  per  comitem  Lieinium  praesen- 

D  tiam  adesse  nostrorum.  Qui  direxit  Aristidem  pres- 
byterum  cum  aliis  duubus  episcupis,  quus  solos  scie- 
bat  adversarios  esse  negoiii,  ut  nostros  videret  :  aim 
quibus  vuluerunt  facere  primum  certamen  de 
diceutes  :  Sunt  capitula  quae  debent  emendan.  Di- 
xeruut  nostri  non  esse  in  um  hoe   ia- 

'.  venimus.  salutavimas  vos,  perambulavimus. 
Discesserunt  pust  isia  verba.  Ad  aliam  diein  con 
nerunt,  iterum  ista  luquentes ;  et  autequam  proposi- 
tionem  verborum  fecissent,  ibi  non  est  inteiuio  gene- 
rata,  non  injuria  secuta  esi  :  subito  populus  insanus 
irruit  super  ipsum,  et  duus  pueros  occiderunt  epi- 
scopi,  caput  etiam  fregeruut  episcopo  iu  duabus  par- 
tibus,  et  renes  ejus  dissipaverunt,  -vt  nisi  misericor- 
dia  Dei,  et  defensio   Sancti  Marci   basilica?   eruisset 


',<;<.) 


KIMSTOL.i:  ET  DECRETA, 


47(1 


eos  dc  mauibus  eorum,  ibi  perierant :  liberati  sunt  A 
tamen,  quomodo  dicitur,  quia  manus  publica  super- 
venit,  quae  cos  eruere  potuit.  Jsta  ci  istorum  concin- 
namenta  Dorothei  malitia  fabricavit,  qui  ante  biduum 
quara  pervenirent  nostri  Thessalonicam  super  duo 
millia  baptizavit:  *  sacramenta  tanta  erogavil  in  po- 
pulo,  quse  possint  ipsis  ad  tempora  sufficere,  signi- 
iicans  plebi  quia  Qdes  recta  mutatur.  Ista  quomc 
non  babuerant  excitare  popuium?  Ista  quem  non  in- 
vitabant  ad  seditionem?  P<>st  hoc  ipsum  libellum 
quem  fecerat  cum  episcopis  ante  populum  seidit,  di- 
cens  :  Ego  islud  tisquo  ad  mortcm  meam  nunquam 
facio,  ncc  facientibns  consentio.  Occiderunt  et  homi- 
nem  (Joannem)  venerabilem  catholicum,  qui  nos 
venientes  susceperat  in  domo  sua,  qui  semper  sepa- 
ratus  fuit  a  communione  Dorothci  propter  synodum  " 
Cbalcedoncnscm  :  inquo  talem  mortem  cxercuerunt, 
qualem  illi  qui  sanctum  Proterium  occidcrunt.  Isla 
ad  clcmenlissimum  iraperatorem  pervenerunl,  et 
prope  in  tota  civitate  catbolicas  luctus  est  proptor 
talia  qu82  eontigerunt  scelera.  Promittit  sancta  cle- 
mentia  vindicare  et  citarc  Dorotlnmm,  quia  nos  con- 
testati  sumus  pietatem  ejus,  dicentes  :  Nulla  ratione 
Dorotbcnm  inter  cpiscopos  aut  in  coramunione  scdis 
apostolicc  potest  beatissimus  papa  recipere,  et'con- 
Ira  qui  volueriut  cum  in  sua  communione  rccipcre, 
scire  se  esse  rcos  auctoritate  ecclcsiastica.  [sta  ad 
Dotitiam  beatitudinis  vestra>.  festinavimus  referre,  ut 
nihil  vos  lateat,  quod  in  istis  partibus  agitur.  Ac- 
cepta  iv  calendas  Dccembris,  Eutharico  consule  p 
(anuo  Domini  i>!9). 

EPISTOLA  LXIII. 

AD  LEGATOS, 

Dotet  Joannem  occisum  :  el  Dorotheo  ab  episcopatu 
remoto.  atium,  Aristide  excepto,  in  ejus  locum  sub- 
stitui  prxcipit.  Tkomam  et  Nicoslratum  suis  Eccle- 
siis  restitut  ndos.  Monachos  Scythas  Iiomx  usque  ad 
legalorum  adventum  detineri. 

Hormisda  Germano  et  Joanui  cpisoopis  et  Blando 
presbytero. 

Graviter  nos  Joannis  catholici  afllixit  interitus, 
qucm  haeretici  Dorothci  vasania  perhibetis  exstin- 
ctum.  Xam  cumdem  Dorolheum  Constantinopolim 
jussu  principis  didicimus  evocatum.  Advcrsus  qucm 
domino  et  lilionostro  clementissimo  principi  debctis  D 
iusistere,  ne  in  eamdcm  civitalem  denuo  rcvertatur  : 
sed,  episcopatus, quem  nunquam  bencgessit,  bonore 
deposito,  ab  eodem  loco  ac  Ecclcsia  lougius  rclcge- 
tur,  vel  cciTcbuc  ad  urbcm  sub  prosecutione  congrua 
dirigatur.  Ad  hanc  etiam  partem  evigilare  debelis, 
ne  in  locum  ejus  Aristides  totius  mali  incentor  et 
conscius  quibusbbet  subreptionibus  ordinetur  :  nam 
nulli  prodest  mutari  personam,  si  ejusdem  forma  ne- 
quitise  perseveret :  sed  lalem  virum  dcbetis  eligere, 
ut  de  judicio  vestro  cuucta  catholicorum  congregatio 
gratuletur.  Iis  igitur  observatis,  pro  Thomae  et  AT- 
costrati  fralrum  et  coepiscoporum  jnostrorum    per- 

1  Forte  Malacitano,  iu   Hispauia.  Nam  et  sequens 
epistola  esl  ad  Hispanos  episcopos.   Hap.di  t\i  s. 
*  Frumenta,  minus  beue,  ut  ex  seq.indiculo  patebit. 


sonis  intentio  dilectionis  vestrce  velwmentcr  dcbet 
incumbere,  Nara  quid  prodest  Ecclesiam  redinte- 
grasse,  si  ab  ejus  corpore  sacerdotes  videamus  ex- 
traneos,  quos  in  nostram  communionem  voa  '.tuto 
autrationabiliter  non  ignorastis  esse  Busceptos '/  Unde 
iioii  leviter  nos  res  ista  contristat,  si  ab  his  qui  se- 
dis  apostolicae  prsedicationera  sequuntur,  negligantur 
qui  in  ejus  lide  et  consensu  recepti  sunt.  Idcirco, 
sicut  hortati  sumus,  pro 'eorum  communione  atquo 
loco,  serenissirao  principi  vehementer  insistcrc  :  nam 
in  eadem  causadomino  etfilio  nostro  clcmenlissimo 
principi  et  viro  illustri  Justiniano  lilio  nostro  scripta 
dircximus,  bortantes  eum  ut  cum  vcstra,  quantum 
ad  Ecclesiaram  suarum  receptionem  pcrtinct,  de- 
beant  caritate  traclare.  De  eo  vos  articulo  nostrae  ad- 
mouitionis  suspicamur  non  immcmorcs.  Diximus 
cnim  quemadmodum,  exclusis  occupatoribus,  bi,  de 
quibus  loquimur,  ad  proprias  revertanlur  Ecclesias, 
ut  illi  alibi  (si  tamen  recta1  sunt  lidei)  ordinentur.  De 
pcrsonis  Scytharum  monachorum  Justinianus  vir  illu- 
stris  nobis  scripsit,  quarum  exemplaria  litterarum 
fraternitati  vestra;  direximus,  qui  cuin  nollent  susti- 
nere  vcstra1  dilectionis  adventum,  et  observationum 
moras  se  dicerent  ferre  non  posse,  tentaverunt  clam 
de  urbe  disccdere  ;  quos  tum  nos  faciemus  sollicilius 
custodiri,  ea  quae  de  vobis  contraria  dixerunt  volentcs 
agnosccre,  ut  cum  reversi,  Deo  propilio,  fueritis, 
eorumerrorrationabilibusadhortalionibuscoriigatur. 
Data  iu  nonas  Decembris,  Eutharico  viro  ciarissimo 
consule  (anno  Domini519). 

EPISTOLA  LXIV. 

AD  JOANNEM  MEHCITANUM  (MIHTANiE  ECCLESI^e) 
LPISCOPUM. 

**  Consiantinopolitanam  Ecclesiam  ad sedis apostolicx 
communionem  rediisse. 

Hormisda   Joanni  episcopo  Melicitano  l  (Nilecopo- 
litano). 

-Vota  nostra  caritatem  tuam  lateie  nolumus,  ne  qui 
particeps  fuit  sollicitudinis,  gaudiorum  fructu  redda- 
tur  extorris.  Et  ideo  Constantinopolitanam  Ecclcsiam 
ad  communionem  nostram  rediisse,  Domino  propi- 
tiante,  tradentibus  signiiicamus  alloquiis  ;  et  manda- 
torum,  quae  legatis  nostris  dedimus,  in  omnibus  se- 
riem  fuisse  completara.  De  qua  parte,  ut  ad  dilectio- 
nem  tuam  plenius  perfectum  gaudium  perveniret, 
libelli  Joannis  fratris  et  consacerdotis  nostri  episcopi 
Constantinopolitani,  et  Justini  clementissimi  princi- 
pis  Orientis  sacrarum  litterarum  exemplaria  pariter 
credidimus  destinanda  ;  indicantes  nihilominus  per 
Orientis  partes  plurimos  episcopos  sic  fecisse.  Super- 
est  ul  a  nobis  competentibus  precibus  Divinitas  ex- 
orata  conccdat  quatcnus  de  aliarum  quoque  Eccle- 
siarum  redintegratione  gratulemur.  Ea  vero  quae  si- 
guiticare  curavimus  in  eorum  sacerdotum  qui  frater- 
nitali  tuae  vicini  sunt  curabis  perferre  notitiam,  ut 
et  ipsi  de  eifectu  tantae  rei  gratias  nobiscum  coclcstis 

*•  Ubi  communioni  Constantinopolitanx  Ecclesix 
subscribens  ei  gralulatur. 


471 


HORMISD.E  PAP.E 


472 


inisericordiae  beneticiis  referre  non  cessent.  Deus  te  A  fieri.  Nunc,    etsi  post  labores,  etsi  post  intentiones 

plures,  Antiocbena  Ecclesia  ordinata  est  :  electus  est 
quidani  Paulusnominepresbyter  Constantinopolitanae 


incolumem  custodiat,  frater  carissime. 
EPISTOLA  LXV. 

AD  EPISCOPOS  HISPANI.E  (b.ETICE    PROVIXCLe). 

Gratulalur  de  pace  Orientalis  Ecclesix. 

Fratribus  dilectissimis  universis  episcopis  per 
Baeticain  provinciam  constitutis  Hormisda  episcopus. 

*  Quidtam  dulce  sollicito  quam  quod  (quum)  mibi 
de  vobis  innotescunt  illa  quse  cupio  ?  Quid  tam  reli- 
giosis  conveniens  institutis  quam  ut  inter  sacerdotes 
pacem,  quam  eos  necesse  est  aliis  pro  officio  annun- 
tiare,  conservent?Plena,  fateor,  gratulatione  suscepi, 
quod  votiva  mibi  caritate  (quae  inter  vos  est)  Eecle- 
siarum  et  pace  litteris  indicastis.  Sponte  mibi,  quid- 
quid  bortaripoteram,  quidquid  monere,  delatum  est. 
Confirmct  hoc  Deus,  quod  operalus  est  in  nobis  (Psal. 
lsvii)  :  et  quae  praecepit  pro  animarum  salute  facienda, 
baic  ipse  qui  praecepit,  pro  ea  qua  nos  redemit  pie- 
tate  faciat.  Et  bis  tam  bonis  nuntiis  nos  quoque  reli- 
giosorum  vicem  reddimus  nuntiorum.  Quidquid  cum 
Orientalibus,  quos  ad  Ecclesiae  corpus  unitatemque 
revocatos  dudum  Dei  nostri  ope  litteris  significavi- 
mus  destinatis,  denuo,  cum  aptum  fuerit,  repetitis 
vobiscum  participabimusiadiciis.  Mox  postnostrorum 
reditum  (pro  nostro  edicto)  ab  Orientalibus  missa  le- 
gatio  est.  Certa  speravit,  certaconsuluit.  Sed  facimus 
de  bis  quae  fuerant  dicenda  conpendium,  ipsi  potius, 
ad  instruendam  notitiam  vestram,  quae  a  nobis  sunt 
responsa  dirigentes,  ne  quid  sibi  sub  spatio  prolixiore 
terrarum  aut  opinio  viudicet,  aut  error  assumat,  cum 
id  rerum  fidem  ipsam  teneri  sufficit  veritatem.  Quod 
aulem  ad  contiuentiam  \  estrarum  pertinet  litterarum, 
oportuit  quidem  desideria  plenius  expedire,  ut  aesti- 
rnatis  omnibus  responsum  rationi  congruum  redde- 
retur.  Sed  quia  privilegiorum  veterum  et  statutorum 
paternorum  indidistis  iisdem  litteris  mentionem,  ad 
Sallustium  fratrem  et  coepiscopum  nostrum  sub  bac 
parte  rescripsimus,  vobis  quoque  strictim  quae  dicta 
sunt  illis  latiusindicantes,  neprivilegia  nobis  (a  nobis) 
indulta  convellerent,  et  nibil  tam  conveniens  fidei  ju- 
licare,  quam  ut  in  bonoresuo  aPatribusdecreta  ser- 
ventur.  Deus  autem  vos  incolumes  custodiat,  fratres 
carissimi  (anno  Domini  ;iI9j. 

SUGGESTIO 

DIOSCORI    DIACONI. 

Paulum  Aniiochix  episcopum  ordinatum .  Scyt hasmo- 
nachos  tumultus  excitasse,  dicentes  unum  de  Trini- 
tate  fuisse  crucifixum. 

Verum  est  nulla  esse  gaudia  magnopere  spiritualia, 
quibus  ex  toto  tribulatio  possit  esse  separata.  Gau- 
demus  de  unitate  Constantinopolitanae  Ecclesiae,  quae 
facta  est  cum  sede  apostolica  :  laetamur  quotidie  di- 
versorum  episcoporum  libellos  nobis  satisfactionis 
otferri.  Modicum  m  Epbesina  civitate  contigit  scan- 
i.ilum,  ubi  conteuipta  est  et  injuriata  synodus  Chal- 
cedonensis.  Est  iuvocaius  clementissimus  imperator 
boc  corrigere,    quod   et  sperat    cum   Dei    adjutorio 

Eadem  fere  est  Marcellini  papae  epistola. 


B 


Ecclesiae,  quem  buic  bonori  aptissimum  imperatoris 
testimonio  comprobatam  voluerunt  et  tentaverunt 
bic  ordinare.  Ego  jussionis  vestrae  non  immemor 
contradixi,  dicens  :  Jussit  dominus  noster  beatissimus 
papa,  secundum  antiquam  consuetedinem,  ibi  eum 
episcopum  ordinari.  Hoc  oblinuit  quod  praecepistis. 
Orate  ut  Deus  precibus  apostoli  Petri  et  ipsam  civi- 
tatem  cum  pace  faciat  eiectum  suscipere  sacerdotem. 
Et  quia  ista  aguutur,  et  iu  bis  quotiuie  proiicit  Lccle- 
sia,  insidiator  antiquus  suscitavit  monacbos  de  Scy- 
tbia,  qui  de  domo  magistri  militum  Vitaliani  sunt, 
omnium  Cbristianorum  votis  adversarii,  quorum  in- 
quietudo  non  parvas  moras  generavit  unitati  Eccle- 
siarum,  et  magnopere  de  praedictae  Ecclesiae  Antio- 
cbenae  ordinatione.  Isti  monacbi,  inter  quos  est 
Leontius,  qui  se  dicit  esse  parentem  magistri  militum, 
Romam  festinant,  sperantes  aliqua  capitula  a  beati- 
tudine  vestra  confirmari.  Est  in  ipsis«inter  caetera 
ubi  volunt  dicere  unum  de  Trinitate  crucibxum  : 
quod  estnec  in  sanctis  synodis  dictum,  nec  in  episto- 
lis  sancti  papae  Leonis,  nec  in  consuetudine  eccle- 
siastica.  Quod  si  permittuntur  fieri,  mibi  videtur  dis- 
sensiones  et  scandala  non  mediocria  nasci  inler  Ec- 
clesias.  Istud  Anastasius  imperator  magnopere  ca- 
tbolicis  imponere  festinavit :  istud  et  Eutycbetis  di- 
scipuli  in  synodo  Cbalcedonensi  proposuerunt.  Quia 
quotiescunque  Patres  de  Dei  Filio  Domino  nostro 
Jesu  Cbristo  dispuiaverunt,  FiliumDei  Verbum,con- 
substantialem  Patris,  bomousion  Patri  dixerunt.  Iste 
autem  sermo  ideo  nunquam  est  in  synodis  a  Patnbus 
introductus,  quia  procul  dubio  catholicae  bdei  mi- 
nime  poterat  convenire.  Cujus  sermonis  si  subtiliter 
attendatur  intentio,  ad  quantas  haereses  pateat,  et 
quae  mala  per  eum  possint  dL-putationibus  ecclesia- 
sticis  introiucit,  quoniamlongumestperpraesentes  in- 
sinuare,  praeterimus.  Unde  sauum  mibi  videtur  et 
utile,  et  ad  pacem  Ecclesiarum  conveniens,  nihil  aliud 
responsum  dari,  nisi  :  Sufficit  sanctum  Cbalcedo- 
neuse  concilium,  in  quo  et  alia^  synodi  contiuentur  : 
sufiiciunt  epistolae  papae  Leonis,  quas  synodus  con- 
firmavit :  novitatem  m  Ecclesia  introducere  nec  volu- 
mus,  nec  debemus.  Est  inpropositione  eorum  cnllida 
D  et  baec  dicere.  Nos  svnodum  Cbalcedonensem  susce- 
pimus :  boc  speramus,  ut  jubeatis  nobis  eam  expo- 
nere,  quia  non  suffieit  sic  quomodo  est  exposita  con- 
trahaeresim  Nestorianam:  non  quasi  noa  intelligen- 
tes,  nisi  conantes  per  subtilitatem  ad  boc  nos  addu- 
cere,  ut  disputetur  de  synodo  Cbalcedonensi.  Quod 
si  factum  fuerit,  dubia  et  intirma  ostenditur,  et  bae- 
reticorum  omuium  patuit  errori.  Inter  alia  si  post 
synodum    Cbalcedone;:  epistolas    papae 

Leouis,  si  post  libeilos  quos  dederunt  et  daut  epi- 
scopi,  e;  per  ipso^  erunt  sedi  apostolicse,  ite- 

rum  aliquid  novum  addatur,  sic  mibi  videtur,  quia 
quidquid  factum  est  destruitur.  Data  111  caleudas  Ju- 
nias,  Constautinopoli. 


473 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


iTi 


SUGGESTIO 

GERMANl   ET    JOANNIS    EPISCOPOROM,    PELICIS    Kr   DIOSCORI 
DIACONORDM,    ET  BLANOl    PRESBYTERI. 

Eademquae  in  superiori. 
Cnm  Dei  misoricordia,  quo  ordiae  et  qua  cautela 
commuoicarimus  iu  Ecclesia  Constantinopolitana, 
jam  aliis  litteris  per  serrum  vestrum  Pollionem  di- 
rectis  veslra  beatitudo  eoguovit.  Et  similiter  in  aliis 
litteris  non  senicl,  sed  secundo,  qualia  semuli  hoini- 
nes  religionis  tentanl  signiiicare curavimus  :  ut  oihil 
sit  actum,  aut  cogitatum  faciendum,  quod  late.it  bea- 
litudinein  vestram.  Stat  nobiscum  cuui  Dei  udjulorio 
quidquid  in  Gonstantinopolitana  Ecclesia  est  ordina- 
tum.  Non  titubant  gaudia  spiritualia,  quae  celebra- 
runt  et  celebrant  catliolici.  Causa  Autiochensc  Eeclc- 
sise  ordinatiouis  non  solum  nobis  labores  fecit,  sed 
grandes  tribulationes  :  quia  homines  festinanles  im- 
pedimentum  facere  generali  unitati,  diversis  modis 
diversa  impedimenta  fecerunt.  Nostra  erat  proposi- 
tio  de  bis  qui  se  suspeuderant  de  anatbeiuate  in  prse- 
dicta  Ecclesi  i  ordinare  sacerdotem.  Non  proposuerunt 
ante  oculos  suos  futurum  judicium  palam  dicentes  : 
Omncs  qui  sedi  apostolicse  communicabant  Nestoriani 
sunt.  et  magis  illis  non  debcrc  credere,  qni  modo  vi- 
denlur  ad  commuuionem  sedis  apostolicap.  revocati. 
Post  multas  afilicliones,  et  peue  in  tres  menses  a 
Patribus  protracta  certamina,  piissimus  imperatoi 
sua  auctoritate  Paulum  nomine  presbyterum  de  Ec- 
clesia  Con^tantiuopolitaua  elegit  episcopum  heri  in 


A  derc,  quam  ad  concordiain  pervenire,    Praedicti  mo- 
aachi   ad    Italiam  vcuientcs,  aliqiiant a  capitula    pro- 

ponere  habent,  inter  quaa  et  unum  de  Trinitate  crn- 
citixuui  continetur,  sperantes  ita  confirmari  ex 
auctoritatc  beatitudiuis  vestrse,  sicut  et  in  aliis  littc- 
ris  siguilicavimus,  ct  modo  lioc  dicimus,  ut  nulla 
novitas  a  sede  apostolica  scribatur :  quia  et  nos  ante 
imperatorem,  et  ante  senatum  basc  indicavimus, 
dicentes  :  Exlra  synodos  ipiatuor,  eztra  epistolas 
papse  Leonis,  nec  dicimus  oec  admittimus  quidquid 
non  continetur  io  prsedictis  synodis,  ant  quod  non 
est  scriptum  a  papa  Leone  nou  suscipimus :  quia  si 
voluerit  domiuus  noster  qualemvis  uovitatem  scri- 
bere,  pejus  erit  istud  initium  (vitium)  quam  illud 
quod  factum  est  per  Eutychetem.  Suflicere  debet 
Ecclesioe  quod  per  sexaginta  annos  ab  Eutychete 
usque  modo  sustinuit.  Nobis  quod  visum  est  scripsi- 
mus  :  in  vestra  potestate  est  delibcrare  quod  vobis 
Deus  imperaverit  :  quoniam  hsec  illi  nituntur  asse- 
rere,  eo  modo  sibi  satisfacere  cupientes,  ita  ut  pro- 
iiteamur  et  dicamus  unum  de  Trinitate  passum  esse; 
qnod  nec  Patres  nec  synodi  dixerunt.  Ista  ideo  per 
singula  exposuimus,  ne  illorum  subtilitas  glorietur  in 
nostra  simplicitate  propter  istas  novas  suas  intentio- 
nes.  Vitaliano  magnifico viro  subrepserunt,  utettalia 
vindicare  pro  talibus  rebus,  etcontranos  quajcunque 
potuit  impedimenta  aiferret :  cujus  immutationem 
omnis  nobiseum  dctlet  Ecclesia.  Quapropter  rogamus, 
ut  consueta  cautela,   et    qua    solet  dominus    nostcr 


B 


Ecclesia   Antiochena,   dicens  inter  alia  et  hoc  testi-  C  vigilantia,  cogitetis,  et  quomodo  suspendendi  sunt, 


monium  de  ipso,  quia  duobus  annis  in  Antiochia 
positus  nou  mediocriter  resistebat  Severo  hceretico  : 
similia  et  omues  catholici  cousonabant.  Et  omnia 
ista  dc  persona  prsedicti  imperator  se  promisit  ad 
vestram  beatitudiuem  relaturum.  Harum  tamen  tri- 
bulationum  provisores  et  socii  et  unitati  Ecclesiarum 
impedimento  inonachi  de  Scythia  fuerunt,  qui  postea 


qui  a  nobis  taliter  recesserunt,  et  a  nostra  commu- 
nione  fuernnt  sejuncti;  et  quid  eis  respondeatur,  vel 
quomodocorum  capitula  repellantur;  quia  eos  omnes 
Constantinopolitana  catholica  exhorret  Ecclesia.  Data 
iii  calendas  Julias,  Constantinopoli. 
SUGGESTIO 

LEGAT0RUM  AD  HORMISDAM  PAPAM. 


hic  defccerunt  (lunc  discesserunt),  assignati  ab  0111-      Reliquias  S.  Laurentii  et  sanctuariaapostolorumJus- 


nibus  nihil  pacilieum  cogitare,  ad  beatitudinem  vc- 
stram  cucurrerunt,  sperantes  subrepere,  et  per  lit- 
teras  vestra?  sedis  suas  intentiones  confirmare.  Isti 
de  sua  proviucia  episcopos  accusant,  inter  quos  est 
Paternus  Tomitanse  civitatis  antistes.  Petitiones  ob- 
tulerunt,  et  coacti  ptissimi  principis  et  domini  Vita- 
liani  magistri  militum  jussione,  frequenter  ad  audien- 
tiam  causae  conveuimus,  non  quasi  volentes  nos  in 
bis  negotiis  occupare  :  quia  uobis  sunt  ante  oculos 
beatitudinis  vestrae  prcecepta,  quibus  proecepistis  ut 
causa;  tantum  cui  veneramus  intenti  nullis  aliis 
negotiis  misceremur,  sed  sperantes  posse  intentione 
rorum  pacari,  ad  hoc  descendimus.  Et  quia  nobis 
diu  laborantibus,  ct  illis  nullam  suscipientibus  ratio- 
nem,  nihil  prohciebat  in  eo  quo  tenebamus,  clemen- 
tissimus  imperatur  in  convenlu  publico,  ubi  et  nos 
interfuimus,  Pateruum,  praedicfum  episcopum,  ct 
magnihcum  virum  Vitalianuin  rcduxit  ad  gratiam  : 
accusatores  quoque  ejus  suo  praecepit  episcopo  sup- 
plicare.  Monachi  vero  cum  similiter  ad  concordiam 
quaererentur,  fuga  lapsi  malueruut  de  civitate  disce- 


tiniano  concedi  pelunt,  qui  illa  in  basilica  Aposto- 
lorum  collocare  cupiebat. 

Filius  vester  magniticus  vir  Justinianus,  res  con- 
venientes  fidei  su.e  faciens,  basilicam  sanctorum 
Apostolorum,  in  qua  desiderat  et  beati  Laurentii 
martyris  reliquias  esse,  constituit,  sperat  per  parvi- 
^  tatem  nostram,  ut  pnrdictorura  sanctorum  reliquias 
celcriter  concedatis.  Habuit  quidem  petitio  praedicti 
viri  secundum  morem  Grcecorum,  et  nos  contra  con- 
suetudinem  sedis  apostolicoc  exposuimus.  Accepit 
rationem.  Et  quia  talis  est  fervor  tidei  ejus,  qui  me- 
retur  quidquid  de  apostolica  sede  depoposcerit,  et 
talis  est  qui  sperat  unde  et  salus  animae  ct  fidei 
elfectus  accrcscat,  talibus  dcsideriis  postulata  com- 
petit  non  negare.  Unde  si  et  beatitudini  vestrse  vide- 
retur,  sanctuaria  beatorum  apostolorum  Petri  et 
Pauti,  secundum  morera,  ei  largiri  praecipite;  et  si 
tieri  potest,  ad  secundam  cataractam  ipsa  sanctuaria 
deponere,  vestrum  est  deliberare.  Petit  et  de  catenis 
sanclorum  apostolorum,  si  possibile  est,  et  de  cra- 
ticula  beati  Laurentii   martyns.  Ista  sunt  desideria 


\~\i 


HOKMISD.E  PAP.E 


176 


pra?dicti  viri :  in  hoc  fides  ipsius  estincitata.  Propter 
hoc  in  urbem  vestram  virum  spectabilem  Eulogium 
magistrianum  direxit,  hoc  sibi  satisfacere  judicans, 
si  de  ipso  fonte,  quo  per  omnem  terram  sanctua- 
ria  apostolorum  sunt  data,  inde  et  ipse  reliquias  sus- 
cipere  mereatur.  Et  bene  facitis  cousam  ecclesiasti- 
cam  magnopere  in  contestatione  Dei  tali  homini 
commendare,  cujus  sinceritas  et  integritas  circa  re- 
ligionem  catholicam  nota  est  omnibus  hominibus. 
Hic  voluerunt  capsellas  argenteas  facere  et  dirigere  ; 
sed  postea  cogitavqrunt  ut  et  hoc  quoque  a  vestra 
sede  pro  benedictione  suscipiat.  Singulas  tamen 
capsellas  per  singulorum  apostolorum  reliquias  fieri 
debere  suggerimus.  Data  ni  calendas  Julias,  Conslan- 
tinopoli. 

EXEMPLUM  EPISTOL.E 

JDSTINIANI    AI)    II.0RMISDAM. 

Dissensiones  amonachis  Scythis  excUatas  ab  eocom- 
pescendas.  Apostolorumreliquias  se  cupcre. 

Domino  sancto  meritis  beatissimo  et  apostolico 
domino  patri  papa?  Hormisdse  Justinianus  vir  claris- 
simus. 

Propitia  Divinitate,  quae  semper  Ecclesiam  catho- 
licam  per  incrementa  fidei  instituit,  unitas  sanctarum 
Ecclesiarum  per  doctrinam  et  auctoritatem  aposto- 
latus  vestri  provenit.  Sed  quoniam  comperimus  quos- 
dam  nomine  monacbos,  quibus  magis  discordia  in 
studio  est  quam  caritas  et  pax  Dei,  cupientes  quae- 
dam  perturbare,  ad  angelum  vestrum  hinc  disceden- 
tes  iter  arripuisse  :  quos  beatitudo  vestra,  pra?sen- 
tibus  scriptis  causam  livoris  eorum  cognoscens,  ita 
ut  merentur,  suscipere  et  a  se  longe  pellere  dignetur  : 
quoniam  vaniloquia  ipsorum  festinantium  novitates 
iutroducere  in  Ecclesia,  quod  neque  quatuor  synodi 
venerabiles,  neque  sancti  Leonis  papse  epistola?  con- 
tinere  noscuntur,  in  omni  loco  turbas  excitare  viden- 
tur.  Quamobrem  etiam  et  a  viris  reverendissimis 
episcopis  et  diaconibus  directis  ab  apostolatu  vestro 
ad  nos  angelus  vester  destinare  dignetur,  et  ipsos 
digna  correctione  perculsos,  ut  superius  dictum  est, 
pellere  jubeat.  Ergo  ha?c  petimus  ut  (sicut  supra- 
dictum  est)  ipsas  hujusmodi  litteras  per  eumdem 
portitorem  ad  nos  dirigere  magnopere  festinet.  Sunt 
autcm  nomina  eorum,  Achilles,  Joannes,  Leontius  et 
Mauritius  (Maxentius).  Hsec  nostra  est  masims  solli- 
citudinis  causa,  ne  unitas,  quam  vester  labor  oratio- 
que  perfecit,  per  inquietos  homines  dissipetur,  spe- 
rantes  in  Domino  Deo,  quia  si  quid  est  quod  adhuc 
atotius  orbis  pace  dissentiat,  hoc  quoque  orationibus 
vestris  apostolica?  scdis  communioni  societur.  Prte- 
sumentes  autem  de  heatitudinis  vestrae  benevolentia, 
patcrnam  dilectionem  nimium  petimus,  quatenus 
reliquiis  sanctorum  apostolorum  tam  nos  quani  basi- 
licam  eorum  hic  in  domo  nostra  sub  nomine  procdi- 
clorum  venerabilium  constructam  illustrare  ct  illu- 
minare  large  dignemini;  cognoscentes  quod  nullum 
nobis  majus  beneficium  nec  munus  praestare  potestis, 
domine  beatissime  pater,  quam  si  hanc  nostram  pe- 
tiliouem  adimpleveritis.  Subito  autem  iter  arripiente 


A  praedicto  agente  in  rebus,  etiam  duo  pallia  serica  ad 
ornamentum  altaris  sanctorum  apostolorum  direxi- 
mus,  qua?  suscipientes,  efficacissimis  precibus  vestris, 
nostri  jubete  jugiter  facere  memoriam. 
EXEMPLUM  EPISTOL.E 

JDSTINIANl     PER     FRATREM     PROEMPTORIS      AD     HORMlv 

PAPAM. 

Petit  ut  expedito  monachorum  negoiio  Joannem  et 
Leontium  ad  se  remiliat. 

Quidquid   est    cautius,    quidquid    firmiu?.  ut    pro 

sancta  lide  et  concordia  sacrarum  Ecclesiarum  gera- 

tur,  optamus.  Unde  ad  beatitudinem  vestram  et  fra- 

ter  noster   gloriosissimus    Yitalianus  per  Pauliuum 

vinim  sublimem   defensorem  vestra?  Ecelesia?.  rescri- 

t>  psit,  et  nos  per  eumdem  significare  curavimus  illa 
debere  beatitudinem  vestram  perficere,  qure  pacem 
et  concordiam  sanctis  concedant  Ecclesiis.  Subinde 
tamen,  qui  certius  responsum  ad  sanctitatem  vestram 
referat,  cumlitteris  piissimi  nostri  imperatoris  desti- 
navimus.  Xam  quanta  qua?stio  in  partibus  nostris 
orta  est,  potest  etiam  antelatus  vir  religiosus  defen- 
sor  sanctitatem  vestram  instruere.  Unde  petimus  ut, 
si  est  possibile,  celerrimo  dato  responso  et  satisfactis 
religiosis  monachis,  Joannem  et  Leontium  ad  nos 
remittatis  :  nisi  enim  precibus  et  diligentia  vestra 
ista  qua?stio  soluta  fuerit,  veremur  ne  non  possit 
Ecclesiarum  sanctarum  pax  provenire.  Ergo  cogno- 
scentes  quia  et  merces  et  periculum  hujus  rei  vobis 
servatur,  diligenter  tractate,  et  firmissimum  respon- 

C  sum  per  antelatos  religiosos  monachos,  si  est  possi- 
bile,  antequam  legatus  noster  ad  beatitudinem  ve- 
stram  perveniat,  nobis  remittite ;  in  hoc  enim  solo 
omnis  pendet  intentio. 

EXEMPLUM   EPISTOL.E 

JISTINIANI   AD    HORMISDAM. 

Ad  dicendum  sit  unum  de  Trinitatefuissecrucifixum. 
Ut  plenissima  fidei  pcrfectio  doctriua  beatitudinis 
vestra;  nobis  proveniat,  iterum  Eulogium  virum 
strenuum  agentem  in  rebus  juxta  alias  causas,  etiam 
hanc  propter  direximus,  per  quem  valde  petimus  ut 
per  omnia  responso  apostolatus  veslri  circumspecto 
et  cautissimo  in  confessione  catholica?  fidei  contir- 
metur.  Post  semel  enim  divina  misericordia  douatam 
Ecclesia?  catholica?  unitatem,  quidam  asseruut  Chri- 
stum  Filium  Dei  Dominum  nostrum  pro  nostra  salute 
carne  crucifixum  unum  de  Trinitate  debere  prsedicari : 
quod  sisuscipiendumsit,  paternaprovisionereverentia 
vestra  cautissimo  suo  rescripto,  quid  sequi,  quidve 
super  hoc  evitare  debeamus,  nos  certiorare  dignetur : 
quoniam  verba  videntur  facere  dissensionem  :  nam 
sensus  inter  catholicos  omnes  unus  e?se  probatur. 
lmponite  igitur  vobis  semel  susceptum  laborem, 
sancte  ac  venerabilis  Pater,  etiam  in  hoc  prede 
sores  vestros  sequentes,  quorum  memoriam  et  am- 
plectimini,  et  consortio  pontificatus  ornatis,  et  de 
bac  intentione  liberos  nos  properate  reddere  et 
securos.  Hoc  enim  credimus  esse  catholicum,  quod 
vestro  religioso  responso  nobis  fuerit  intimatum. 
Quia  vero  dictum  est  Scythicos  monachos  hac  ratione 


I) 


477 


EPISTOL/E  ET  DECRETA, 


i-78 


B 


ad  sedem  vestram  accessisse  pro  traditione  Patrum  A 
et  ordine  regularum,  pra?bito  eis  responso,  nihil  for- 
midante,  ad  nos  cum  vestris  litteris  jubete  remittere. 
Quaruin  otiam  exemplaria  consignata  proedicto  viro 
strenuo  Eulogio  dari  prsecipite.  H«C  enim  omniaideo 
pctimus  vos  disponere  cautius,  ut  ne  locus  mendacio 
vcl  insidiis  delur  :  quoniam  sumnio  cum  desiderio 
fidem  catholicam  amploctentes,  vestra  doctrina  uni- 
tatem  universo  orbi  petimus  condonarc. 

EPISTOLA  LXVI. 

AD    JUSTl.NIANUM. 

MonachosScythas  anteler/atoru?n  adventwn  Romanon 
discessuros.  Aposlolorum  sancluaria  transmillit. 

llormisda  Justiniano  viro  illustri. 

Ita  magnilkenlke  vestrse  animum  vigore  novimus 
religionis  affectu,  nt  beneficium  a  vobis  in  perfectione 
pacis  Ecclesise  vclilis  magis  exigi  quani  rogari,  judi- 
cantes  meritis  cxcellenlia?  vestra?  proiiccre,  quod 
vos  generalitatis  desiderio  contingil  offerre.  llndc  et 
nos  a  vobis  preesumpte  quserimus  taDquam  debitom 
quod  meritis  vestris  novimus  esse  profoturum  :  et 
ideo,  domine  iili,  sub  omni  caritate  salutante,  spe- 
ramus  ut  immineatis  operi  quod  Domino  adjuvante 
fuodastis,  memores  divini  testimonii  :  Qui  pcrsevera- 
verit  usque  in  finem,  hic  salvus  ent  (Ma/th.  x).  Proe- 
terea  monacbos,  quos  venisse  Homam  signilicastis 
litteris  vestris,  ad  propria  mox  voluimus  reverti.  Scd 
quia  sub  testificatione  potentia?  divinae  dicebant  per 
iusidias  in  itincre  paratas  vitae  sustinere  se  posse 
discrimen,  volentes  redire  Constantinopolim,  passi  C 
non  sumus  violenter  expelli.  Quapropter  necesse 
babuimus  venientibus  legatis  nostris  inquirere  qua 
revera  faciente  causa  inter  eos  fuerit  commoti  dis- 
cordia.  Beatissimorum  vero  apostolorum  Petri  et 
Pauli  sanctuaria,  sicut  religiosissimo  quoesistis  afre- 
ctu,  per  harum  portitorem  sub  omni  veneratione 
transmisimus;  optantes  orationibus  eorum  ut  mentis 
vestroe  oblatio  et  desideria  gralia?  sint  Divinitatis 
accepta.  Petimus  itaque  ut  tam  de  bis  quse  geruntur 
pro  concordia  quam  ctiam  de  incolumitatis  vestra?. 
bono  nuntietis  sollicitudini  nostra?  gaudium,  currcnte 
pagina  litterarum.  Data  iv  nonas  Septembris,  Eutha- 
rico  viro  clarissimo  (anuo  Domini  120). 

EPISLOLA  LXVIL 

AD    EUMDEM.  D 

Scythas  monachos  ante  legatorum  adventum  Roma 
non  discessuros. 

Hormisda  Justiniano  illustri. 

Eulogio  viro  clarissimo  iilio  nostro  deferente,  Iitte- 
ras  ceisitudinis  vestra?  suscepimus,  eoque  remeante, 
debitum  persolventes  salutationls  officium,  significa- 
mus  Scythas  monachos  allegasse  plurima  qua?  nos 
relinquere  indiscussa  non  possumus  :  sed  legatorum 
nostrorum  Deo  juvante  festinemus  adventum  :  pro 
qua  re  eos  in  Urbe  credimus  retinendos,  a  qua  nec 
ipsi  ordinatione  dissentiunt.  Amplitudinem  vestram 
tamen  retinere  confidimus,  quod  de  ipsis  nobis  proe- 
terito  tempore  litteris  destiuatis  scripserint.  In  quo- 


rum  allegalionibua  cum  tegatis  remeaotibua  compe- 
tontor  fuerimus  instructi,  si  quid  reprehensiona 
dignum  cognitio  uostra  repererit,  uecesseestut  circa 
eos  lonoamus  ecclesiastieam  disciplinam.  Victorem 
preeterea,  qui  diaconi  habere  perhibetur  officium, 
cujus  fidom  hi  ipsi  monachi  vohcmenter  accusant, 
vcl  alios  qui  perversas  forsilan  objiciunt  qusestiones, 
ordinalione  domini  lilii  nostri  clcmcnlissimi  impera- 
torisad  urbem  vobis  suggerentibus  dirigantur  \sic\,  ut 
universas  allogationes  de  quihus  conlendunt  nos  pos- 
simus  agnoscere. 

SLY.GLSTIO 

DIOSCORI   DIACO.M    Al)    HORMISDAM    PVPAM. 

Ab  hxreticorian  se  consortio  cavere.  Viclorem  diar.o- 
num  cat holicam  fidem  profcssum.  Scythas  monachos 
Chalcedonense  concitium  damnasse.  Suam  /idem 
exponit,  quam  pontificis  judicio  submitlit. 

Per  Eulogium  (a)  virum  sublimem  lilteras  beatitu. 
dinis  vestroe  suscepimus,  in  quibus  significastis  in- 
tentionem  monachorum  Scytharum,  et  quomodo 
visum  fuerit  apostolatui  vestro  episcopo  Constantino- 
politano  causam  delegare,  ut  ipse  inter  eos,  et  qui 
ab  eis  impetuntur  audiret  :  mihi  quidem  non  displi- 
cuerat,  quia  ubi  conscientia  cum  Dei  adjutorio  nulla 
formidine  terretur,  a  nullo  debet  decliuare;  imo 
magis  festinare,  ut  per  examen  quod  verum  est  om- 
nibus  manifestetur.  Signilicastis  mihi  ab  illis  conte- 
stationem  datam,  ut  non  mihi  hoeretici  jungerentur. 
Quos  dicunt  haereticos  ego  ignoro,  nisi  illos  forte  qui 
synodum  Chalcedonensem  suscipiunt,  quos  ego  ca- 
tholicos  dico.  Victor  diaconus  dicitur  :  quidam  cum 
isto,  antequam  nos  Constantinopolim  ingrederemur, 
habuerunt  intentionem  (contentionem)  de  uno  de 
Trinitate  crucifixo,  et  de  Christo  composito,  et  de 
aliis  capitulis  (6)  nobis  hic  positis  :  obtulerunt  contra 
ipsum  libellum  tam  nobis  quam  episcopo  Constanti- 
nopolitano.  Convenimus  in  domum  episcopi,  ut  inter 
eos  intentionem,  qua?  vertebatur,  agnosceremus. 
Pia-dictus  episcopus  synodum  Chalcedonensem  pro- 
tulit  :  legit  ante  omnes  omnia  qua?  sunt  iu  eodem 
concilio  constituta,  dicens  :  Pra?ter  ista  nihil  mihi 
aliud  dicatur.  Qui  sequitur  ista  potest  inter  catholi- 
cos  esse.  Victor  respondit :  Suscipio  similiter  et 
epistolas  papa?  Leonis,  et  saDcti  Cyrilli  epistolas  syno- 
dales,  qua?  sunt  in  Chalcedonensi  concilio  allegauo,  : 
et  manu  subscribo,  et  sacramentis  confirmo  ista  me 
suscipere,  et  proeter  ista  nihil  aliud  proedicare  :  etsi 
iuventus  fuero  aliquando  extra  ista  aliud  proedicans, 
nullam  circa  me  peto  misericordiam.  Scytha1  e  con- 
tra  inchoaverunt  dicere  :  Addatur  et  unus  de  Trini- 
tate.  Nos  e  contra  diximus  :  Quod  non  est  in  quatuor 
conciliis  delinitum,  nec  in  epistolis  beati  papa?  Leo- 
nis,  nos  nec  dicere  possumus  noc  addere.  Displicuit 
hoc  dictum.  Victor  autem  utrum  sincero  animo  ha?c 
diceret  an  dolose,  quis  nosse  potest  nisi  qui  corda 
cognoscit?  Verba  ista  nos  audivimus  :  Dei  est  animum 
judicare.  Postea  sine  nobis,magniticus  vir  Vitalianus 
magister  militum  iuter  se  et  episcopum  Constantiuo- 


(a)  V.  C.  lta  legit  Collectio  Avellana  ms. 


(6)  Edit.  Rom.,  nobis  hinc  posilis. 


479 


HORMISD.E  PAP.E 


480 


politanum  vocaverunt  praedictum  Victorem,  locuti 
sunt  cum  eo :  quid  definierint  inter  se,  nescimus. 
Postea  nec  Victor  ad  nos  venit,  nec  est  causa  dicta. 
Isti  tamen  Scythae  (sciat  beatitudo  vestra)  omnes  qui 
accipiuut  synouum  Chalcedonensem  Nestorianos 
dicunt,  dicentes  :  Non  suflicit  synodus  contra  Neslo- 
rium,  et  sic  debere  synodum  suscipere  quo  modo 
ipsi  exposuerint  :  qui  homines  quales  sunt,  et  quales 
intentiones  habent,  et  quid  volunt  in  fide  catholica 
introducere,  cum  Dei  adjutorio  manifestatum  est 
omnibus  catholicis  :  nec  indiget  causa  meo  labore, 
quam  pro  sua  misericordia  Deus  produxit  ad  lucem. 
Ego  quod  a  Patribus  didici,  quod  semper  Ecclesia 
catholica  servavit,  non  tacui,  non  abscondi.  Unus  est 
Deus,  de  quo  Moyses  loquitur,  dicens  :  Audi,  Isracl, 
Dominus  Deus  iuus,  Deus  unus  est  (Deut.  vi) ;  et  in 
alio  loco  ait  :  Dominus  solus  docebat  eos.  Unius  sub- 
stantiae  credimus  Trinitatem,  quomodo  praedixi  unam 
deitatem;  tres  personas,  quia  nec  plures  deos  dici- 
mus,  credentes  unum  Deum  esse,  id  est  Patrem,  et 
Filium,  et  Spiritum  sanctum,  nec  tres  personas  ne- 
gamus,  ne  Sabellii  dogma  videamur  sequi.Verum  est 
personam  Filii,  id  est  Verbi  Dei,  consubstantialem 
Patri,  et  ipsa  caro  facla  est ;  ipsa  in  utero  Mariae 
habitavit;  ipsa  naturam  humanam  suscepit  sine  pec- 
cato;  ipse  Filius  Dei  homo  factus  natus  est  de  vir- 
gine  Maria:  propter  quod  eam  Dei  genitricem  dici- 
mus  et  credimus,  quia  unitas  divinitatis  et  humani- 
tatis,  quae  fieri  ccepta  est  ex  quo  Maria?  angelus 
Gabriel  annuntiavit  dicens:  Ave,  Maria,  gratia  plena, 
Spirilus  sancius  superveniet  in  te  (Luc  1),  etc,  non 
tantum  in  utero  non  est  divisa,  sed  nec  in  partu,  nec 
in  nutrimentis,  nec  in  passione,  nec  in  sepulcro,  nec 
in  resurrectione,  nec  in  ccelo  separata  est  :  quia 
unus  est  Filius  Dei  Dominus  noster  Jesus  Christus, 
non  in  personis  divisus,  non  in  naturis  separatus, 
neque  in  potentia  diversus.  Idem  est  namque  et 
sustinens  passionem,  quia  omnes  homines,  aut  divi- 
dens  quemadmodum  Nestorius,  aut  negans  quomodo 
Eutyches,  aut  minus  incarnationem  credens  quomodo 
Apollinaris,  aut  phantasiam  introducens  quomodo 
Mancs,  a  fide  catholica  sunt  incisi,  homiues  opererarii 
iniquitatis,  et  hostes  doctrinae  apostolorum.  Ista  di- 
dici,  ista  audivi  a  majoribus  nostris  :  et  si  forte  extra 
ista  quid  debeamus  sequi  ignoro,  exponenle  beatitu- 
dine  vestra  neccsse  est  me  sequi.  Maxentius  tamen, 
qui  sub  abbatis  vocabulo  dixit  se  congregationem 
habere,  si  iuterrogetur,  aut  cum  quibus  monarliis 
vixit,  aut  in  quo  monasterio,  aut  sub  quo  abbate 
monachus  factus  est,  dicere  non  potest.  Similiter  et  si 
de  Achille  dicere  voluero,  rem  facio  supervacuarn  : 
cui  sufficit  semper  latere  propter  conscientiam  suam 
ab  omnibus  catholicis  damnatam.  Data  idibus  Octo- 
bris  Eutharico  consule  (anno  Domini  .iI9).  Accepta 
xv  calendas  Decembris,  Rustico  viro  clarissimo  con- 
sule  (anno  Domini  520). 

EPISTOLA 

JUSTINI    AD    HORMISDAM. 

Preces  de  fi.de  quxstiones  continentes  sibi  oblafas,  eas 


A      Dioscorum  non  probasse.  Se  aliquem  ad  ponti/icem 
destinalurum  ut  quxstiones  terminet. 

Justinus  Augustus  Hormisdae  papae. 

Quanto  flagramus  studio  pro  colligendis  concordia 
sacratissimis  Ecclesiis,  jamdudum  nos  palam  fecisse 
dignoscitur  :  qui  et  ineunte  nostro  imperio  sanctitu- 
diuem  vestram  admonendam  duximus,  quo  certos 
dirigeret,  ut  interventu  eorum  remedium  aliquod  his 
rebus  inveniri  possit.  Et  antequam  advenerint  qui 
destinati  sunt,  cuncta  praeparavimus,  quo  facilius 
transigerentur  quae  per  hanc  florentissimam  urbem 
disponcnda  fuerant.  Verum  quoniam  preces  nostro 
numiui  porrectae  sunt  ex  diversis  Eois  provinciis, 
certa  quaedam  disserentibus  pro  fide  catholica,  secre- 
taque  suse  mentis  declarantibus,  quae  apud  se  pro 
"  individua  Trinitate  constituta  testantur,  quaeque  fir- 
miter  sese  recepturos  ostenditur  (ostendunt) :  hisque 
relectis,  Dioscorus  aliqua  asseruit  non  convenienti 
ordine  inserta  fuisse  :  merito  duximus  aperienda 
vobis  ea  quae  sumus  edocti.  Non  multo  itaque  post  a 
nobis  quidam  destinabitur  ad  certiorem  faciendam 
beatitudinem  tuam  super  omnibus,  et  insinuandas 
vobis  supplicatioDes  qu<e  nobis  oblatae  sunt,  et  re- 
sponsum  pietatis  vestrae  referendum,  quo  possint 
resecari  tandem  dubitationes  incongrucc.  Securi  igi- 
tur  de  nostro  conciiio,  sollicitis  orationibus  placare 
nobis  Divinitatem  summam  dignemini.  Data  xiv  ca- 
lendas  Februarii,  Constantinopoli,  Vitaliano  et  Ru- 
stico  consulibus  (anno  Domini  520). 

C  RELATIO 

JOANNIS    EPISCOPI     CONSTANTINOPOLITANI. 

Instaniem  dominicx  passionis  diem  recte  celebrari 
xin  calendas  Maias. 

Domini  per  omnia  amabili  Deo,  sanctissimoque 
fratri  comministratori  Hormisda?,  in  Domino  salu- 
tcm. 

Quemadmodum  puro  corde  et  caritate  spirituali 
apud  nosmetipsos  habemus  te,  frater  carissime,  et 
quemadmodum  te  per  omuia  ducimus  venerandum, 
ex  operibus  his  satisfactum  esse  vestrae  revereutia? 
judicamus,  dominicae  ohsequentes  voci  manifeste  cla- 
manti  :  Qux  vultisut  faciant  vobis  homines  :  sicetvos 
faciie  eis  (Maiih.  vn),  et  apostolicam  doctrinam  am- 
plectentcsdocentem  :  Yos  invicem  honore  praevenientes 
(Rom.  xn).  Haec  operibus  ostendere  festinamus, 
vinculum  insolubile  spirituali  caritate  ad  unitionem 
(adunationem)  sanctarum  Ecclesiarum  contiuentes, 
quo  nec  contratriorum  spirituum  ictibus,  nec  fluctua- 
tionibus  malorum  principis,  vel  veritatis  inimici  titu- 
bare  possimus,  auxiliante  nobis  sancta  et  consubstan- 
tiali  [Yinitate,  intercessione  gloriosae  et  verae  Dei 
genitricis  Mariac  :  per  quffi  praecipue  nobis,  domine 
atque  sanctissime,  immobilem  permauere  oramus 
nostraruni  vestrarumque  sanctarum  Ecclesiarum  sta- 
lum,  nibilominus  ct  inseparabilem  custodire  tidei 
unitionem  :  potens  est  enim  Deus  victoriae  palmam 
sperantibus  in  eum  sine  certamiuecondonare.  Instan- 
tis  autem  dominicae  passionis  numerum,  qui  vestris 
continetur  Iitteris,  ex  repositis  apud  nos  diei  pascha- 


is 


481 


EPISTOL  !•:  ET  DECRETA. 


182 


lis  annalibus  recte  habere  signiflcamus  *  (el  ante 
quidem  seienles),  et  tunc  scrtipulosius  requircntes, 
sinc  dubitatione  mundi  festivitatem  incolumea  qos 
celebrare  xni  calendarum  Maiarnmdie  optamus  :  qui 
est  proprie  nonns  decimus  dies  futuri  tnensis  Aprilis. 
Orate  igitur,  et  circa  nostram  memoriam  nullam 
oblivionem  vester  animas,  sanctissime,  babere  digne- 
tur.  Omnem  quae  cuin  vestra  est  sanctitate  in  Christo 
fraternitatem  ego  quoqnc  et  mei  plurimum  salatamus. 
Alia  manu  -.  Incolamis  in  Domino  ora  pro  oobis, 
amabilis  Dei  et  sanctissime  frater.  Data  Constantino- 
poli,  xiv  calcndas  Februarii,  Vitaliano  et  Ruslico 
w.  cc.  consulibus  (anno  Domini  520). 
SUGGESTIO 

liERMANI    EPISCOPI,    FELICIS    ET    DIOSCORl    DIAC.0N0RUM,    ET 
BLAND1    PRESBYTERI. 

Dorolheum  Ileracl  am  fuisse  pcrduclum,  ncc  impcra- 
iorem  permisisse  ut  Romam  duceretur  :  inde  autem 
a  quibus  fueril  dimissus  ignorari.  De  paschali  die 
Orientalem  Ecclesiam  cum  Romana  convenire. 
Reverenda  vestri  apostolatns  alloquia  per  lilios 
vestros  Leonem  atquc  Eulogium  desiderabilibilaritate 
suscepimus ;  quorum  prius  procceptum,  cur  quae 
Thessalonicee  contigerunt  non  insinuavimus,  argue- 
bat.  Sed  longe  ante  ejus  adventum,  occasione  com- 
parata,  curavimus  signiticare  quaecunque  rumore 
venientium,  vel  eorum  qui  pertuleraut  scriptis,  quo- 
rum  exempla  subter  adjunximus,  vel  piissimi  prin- 
cipis  narratione  comperimus.  Secuta  est  vindictae 
promissio  :  adeo  ut  Dorotheus  Thessalonicensis  epi- 
scopus  ad  Heracleam  deduceretur  civitatem,  donec 
causa  terminum  reperiret.  Inter  haec,  secundum  ea 
qiue  praccepistis,  fauctoritatem  apostolatus  vestri 
principi  insinuare  curavimus,  ut  ad  percipiendam 
doctrinam  catholicae  puritatis  Romam  praefatus  Do- 
rotheus  una  cum  Aristide  mitleretur.  Qui  respondit 
causam  non  esse  pro  qua  Romam  delcgarentur  au- 
diendi,  uhi  sine  accusatorum  controversia  se  possent 
liherius  excusare.  Sed  repente,  dum  haec  geruntur, 
ab  Heracliensi,  quantum  agnovimus,  in  qua  teneba- 
tur,  dimissus  est  civitate  :  quam  ob  causam,  vel  qua 
ratione,  aut  conditione,  vel  quibus  agentibus  iguo- 
ramus.  De  paschali  die  vestra  beatitudo  cognoscat 
concordare  Orientalium  cum  apostolica  sede  senten- 
tiam,  ut  xui  calendarum  Maiarum  die  festivitas  cele- 
branda  speretur,  sicut  Joannis  quoque  Constantino- 
politani  antistitis  relatione  clarebit.  Superest  ut  ora- 
tionis  bcatitudinis  vestrac  adminiculo  celeriter  sicut 
cupimus,  vestris  mereamur  procsentari  vestigiis. 

INDICULUS 

QUI   DIRECTUS  EST  A  JOANNE,   EPISCOPO,  VEL    AB   EPIPHANIO 
PRESBYTERO    DE    THESSALOMCA. 

Thessalonicensium  crimina  narrantur. 
Si  pro  peccatis^nostris  isti  qui  hinc  adducti  sunt 
episcopi  Constantinopolim  fuerint  ingressi,  non  di- 
camusquod  imperatorem  visuri  suntmodis  omnibus, 
sed  quod  et  suis  locis  restituentur.  Tantas  enim  pe- 
cunias  secum  detulerunt,  ut  non  homines,  sed  pos- 
sint  angelos  excaecare.  Si  ergo  (quod  ahsit)  ingressi 

*  Ansulis  inclusa  in  Labbeo  omissa  supplevimus  ex 


B 


A  faerint,  tanta  falsa  per  nostram  absentiam  dicluri 
sunt,  quanta  potest  diabolus  invenire.  Nam  si  bic  in 
conspectu  nostro  plara  tentaverunt,  et  domino  no- 
biscum  siaute  confusi  sunt,  qaanta  facient  per  ab- 
Bentiam  nostri?  l't  ergo  eorum  |  ossit  dispari  ma- 
lignitas,  jubete  nobis  preesentibus,  si  ad  audientiam 
pro  peccatis  ventum  fuerit,  ut  constet  apud  bomines 
nos  iinmerito  mortuos  esse,  et  illos  palrocinio  pecu- 
ni;e  laborarc.  Nos  enim  eos  inomnibus  iu  conspeclu 
senatus  convincere  possumus,  quod  haeretici  perfecti 
sunt;  tunc  demum  eorum  potest  monstrari  fallacia. 
Item  diceudum  :  Si  heeretici  non  sunt,  quomodo 
ante  duas  hebdomadas  quam  nos  venissemus  sta- 
luerunt  omnes  in  anum  episcopi  nc  quis  missas  fo- 
ras  civitatem  teneret.  Sed  hinc  omnes,  ut  et  multi- 
tudo  esset  futurae  seditioni  congregata,  et  doceri 
possit  secundum  errores  eorum.  Qui  postquam  sen- 
serunt  nos  venisse  publicaverunt,  festinandum  esse 
cum  parvulis,  ne  persecutione  veniente  pagani  mo- 
rerentur  infantes  :  et  tunc  velut  ad  alterum  1'ascha 
tantos  baptizaverunt,  ut  consuetam  festivitatem  su- 
perarent.  Itcm  dicendum  :  Si  heeretici  non  sunt,  quo- 
modo  tanta  sacramenta  confeccrunt,  ut  canistra 
plena  omnibiis  erogarent,  ne  imminente  (sicut  dice- 
bant)  persecutionc  communicare  non  possent?  Item 
si  hseretici  non  sunt,  postea  quare  accusati  sunt  ges- 
tis  a  Candido,  viro  sublimi,  vicario  magistri  militum 
praetorianorum  in  judicio  praefectorum?  Et  si  matu- 
rum  periculum  cognoscent  adfuturum,  quare  denuo, 

C  tanquamdamnaudi,  velint  subvenire  iterum  parvulis 
cupieutes;  tanta  rursum  et  confutati  exercuerunt 
baptismata,  ut  vere  cunctis  se  haereticos  ostendis- 
sent  :  ad  quam  rem  satis  et  magnitica  potestas  prae- 
fectorum  gravissime  indignata  est.  ltem  si  haeretici 
non  sunt,  quomodo  cum  iu  baptisterio  absconditi  es- 
semus,  consilium  inter  se  habilum  per  noctem,  vel- 
uti  de  periculo  libcrare  nos  volentes,  in  navi  mittere 
voluerunt,  ut  hac  oecasione  mari  praecipiles  daren- 
tur?  Cumque  nos  repondissemus  per  Uemetrium  et 
Andream  diaconos  :  Omnes  nos  apud  vos  esse  co- 
gnoscunt;  quomodo  per  noctem  navigare  possumus; 
sed  si  vos  vere  pro  nostra  salute  consuluistis,  cra- 
stina  die  secrete  quinque  vel  sex  senatores,  qui  peri- 
culum  substantiae  vel  salutis  suae  metuunt,  una  cum 

D  magistris  militum  et  vicario  Candido  comite  jubete 
advocare;  cognoscant  et  ipsi  ubi  transferimur,  et  fa- 
cimus  quod  jubent;  sin  autem  soli  secretim,  hoc 
non  facimus;  tuncilli  nou  iuvenientes  elfectum,  ad 
boram  tacuerunt,  et  alia  die  iterum  seditionem  po- 
puli  commoverunt  :  unde  vix,  Deo  volente  evasimus. 
SUGGESTIO 

DIOSCORI  DIACONI  AD  UORMISDAE  PAPAM. 

Epiphanium  in  locum  Joannis  Constaniinopoliiani 

suffectum. 
Erat  optabile  et  voto  nostro  convenieus  conso- 
nantia  praeteritis  annuntiare,  scilicet  pontilicem  Con- 
stantinopolitanse  Ecclesiae  Joannem  esse  supersti- 
tem,  et  confessionem  libello  editam  ;  cujus  merita 
non  est  dubium  Deo  placere,  qui  inter   catholicos  et 

edit.  Rom. 


483 


IIORMISD.E  PAP.-E 


484 


communicatores  sedis  apostolicae  meruit  ad  aliam  ex 
hac  vita  discedere.  In  cujus  locum  Epiphauius  qui- 
dam  presbyter  quondam  syncellus  ejus  successit, 
cujus  initia  bona  videntur  :  nam  rationabilia  loqui- 
tur,  et  promittit  Patrum  se  regulas  servaturum,  pa- 
cem  unitatemque  ordinatam  non  dissipare,  sed  magis 
augere.  Ista  sunt  qurc  promittit.  Quid  tamen  opere 
possit  implere,  adhuc  ignoramus.  Has  siquidem  litte- 
ras,  quarta  post  ordinationem  ejusdem  die,  reperta 
occasione  transmisimus  :  necdum  cum  eo  communi- 
cavimus;  non  quasi  resistentes,  sedquiaadhuc  ab  eo 
non  sumus  invitati.  Superest  ut  beatitudinis  vestrse 
insi-tat  oratio,  quatenus  divinae  gratiae  adjutorio  talis 
erumpat,  per  quem  de  perfecta  possimus  unitate 
gaudere.  Accepta  vn  idus  Aprilis,  Rustieo  viro  cla- 
rissimo  consule  (anno  Domini  520). 

RELATIO 

SYNODI   CONSTANTLNOPOLITANJE   DE  ORDINATIONE    EPIPHANII 

EPISCOPI. 

Epiphanium  episcopum  electum  significat. 

Domino  nostro  sancto  ac  beatissimo  patri  patrum 
arehiepiscopo  et  patriarchae  Hormisdaj  Theophilus, 
Basiliscus,  Isaias,  Anastasius,  Paternus,  Martianus 
et  caetera,  sancta  synodus  quae  in  Constantinopolitana 
est  civitate  congregata. 

Inntimerabilemet  ininvestigatam  magni  Dei  et  Sal- 
vatoris  nostri  Jesu  Ghristi  sapientiam,  quantum  ho- 
minibus  datur  intelligi,  considerantes,  caritatem  ejus 
immensam  juste  miramur,  et  cum  magna  [clamamus 
voce  :  Quis  loquetur  potentias  Domini,  auditas  faciet 
omnes  laudes  ejus  (Psal.  cv)?  Ecce  enim  per  bonam 
voluntatem  sanctae  et  unius  essenlise  Trinitatis,  et 
intercessione  gloriosee  Mariee  virginis,  studio  quoque 
etvigilantia  Christianissimi  et  lidelissimi  imperatoris 
et  piissimae  reginae,  olim  quae  fuerant  membra  divisa, 
per  Spiritus  sancti  gratiam  ad  unitatem  et  caritatem 
perfectam  sunt  redacta  :  et  sicut  Moyses  et  Aaron 
duces  Dei  vere  culturae  Israeliticfe  nominati,  nunc 
ita  et  nos  gaudentes  clamamus  :  Cantemus  Domino  : 
gloriose  enim  honoriflcaius  est.  Adjutor  et  protector 
factus  est  mihiin  salutem  (Exod.  xv).  Et  haec  sentire 
et  praedicare  cum  tiducia  sumus  edocti.  Cunsideran- 
tes  autem  caritatem  et  Deo  amabilem  vestroa  beati- 
tudinis  vitam  etiam  ex  his  qui  a  vobis  sunt  destinati 
reverendissimi  legati,  similiter  et  pacem  sanctarum 
Dei  Ecclesiarum  tam  senioris  quam  uovellue  Romae, 
cui  nos  ipsi  participes  fuisse  moustramur,  bouo  pa- 
stori  et  principi  omnium  Christo  Deo  nostro  con- 
suete  gratias  referimus.  Nam  post  obitum  sanctoe  re- 
cordationis  quondam  archiepiscopi  et  patriarchae 
Joannis  Constantinopolitanae  civitatis,  Deus,  qui  pro- 
priam  sanctam  Ecclesiam  in  petra  rectae  iidei  iucor- 
rupta  fundavit,  et  portas  inferni  non  praevalere  ei 
decrevit  (Malth.  xvi),  dedit  nobis  sanctum  pastorem 
et  patriarcham  Epiphanium,  virtutibus,  et  eorrectio- 
nibus,  et  medttatione  divinarum  llorentem  Scriptu- 
rarum,  rectam  quoque  tenentem  tidem,  etorbatorum 
paternam  regenfcem  sollicitudinem  :  et,  quid  amplius 


Adicam?  omnem  praeconiorum  fontem  transcenden- 
tem.  His  ergo  virtutibus  pollens,  non  immerito  pro- 
prias  et  creditas  sibimet  maximas  Ecclesiae  curas 
sapienter  et  honorifice  gessisse  dignoscitur,  habens 
in  mente  illud  quod  a  sacri  cantici  auctore  relatum 
est:  Os  meum  loquelur  sapientiam ,  et  mediiatiocordis 
mei  prudentiam  (Psal.  lxxxviii).  Unde  secundum 
rectam  et  probabilem  fidelissimi  et  Christianissimi 
nostri  principis,  et  piissimae  reginae,  etgloriosissimo- 
rum  communis  reipublicae  procerum  sententiam, 
nostra  quoque  etiam  omnium  in  hac  urbe  habitan- 
tium  testificatione,  judicium  Pauli  mirabilis  commu- 
nis  Ecclesiae  doctoris  non  est  in  eo  fraudatum,  qui 
irreprehensibilem  debere  esse  episcopum  denuntiat 
(l  Tim.  m)  :   ita  et  nostrum  pontificem   virtutibus 

B  undique  coronatum  esse  videmus.  Igitur  ecclesiasti- 
cam  legem  implentes,  apostolatui  vestro  salutationis 
debitum  persolventes  ofticium,  speramus  ut  amplius 
caritatis  vinculum  et  paternum  affectum  circa  nos 
caritas  vestra  custodire  dignetur,  et  sapienti  guber- 
natione  et  humilitate,  quae  Christianum  decet,  et 
mansuetudine,  quae  ad  rationabilis  traditi  vobis  ovi- 
Jis  salutem  pertinet,  peragatis,  commune  lucrum 
existimantes,  quo  per  vos  et  vestrum  germanum  et 
comministratorem,  nostrum  autem  dominum  et  pa- 
tiarcham,  pacem  totius  orbis  Ecclesiarum  esse  pro- 
visam.  Frater%enim  a  fratreadjuvari  spiri(ualiter,mu- 
rus  est  inexpwjnabilis ,et  civitas  munita,  exdivinis  est 
accipere  Scripturis.  Nam  (a)  in  intercessionibus  ve- 
strae  beatitudinis  generalis  tranquillitas  Eccle^iis 
orthodoxorum  fuerit  redonata,  gloria  quidem  iu  ex- 
celsis  Deo  omnium  Salvatori  per  angelos  cum  laetilia 
referetur,  pax  vero  in  terra  contirmabitur  :  bona 
autem  voluutas  iidelibus  (in  iidelibus)  communis 
Domini  et  Salvatoris  nostri  Jesu  Christi  servis  fun- 
detur.  Adjicient  igitur  nostris  supplicationibus,  quod 
minus  dictum  est  Joannes,  sanctissimus  episcopus 
Claudiopolitanae  civitatis  noster  comministrator;  et 
Heraclianus  reverendissimus  presbyter  Sanctae  Ma- 
joris  ecclesiae  et  cohabitator  praedicti  sanctissimi  ar- 
chiepiscopi  et  patriarchae  Epiphanii,  et  Constantinus 
vir  reverendissimus  diaconus  ejusdem  sanctae  eccle- 
siae,  qui  probationem  suae  rcctae  fidei,  et  bonae  voluu- 
tatis  olim  his,  qui  a  vestra  apostolica  sede   fuerant 

rj  directi,  dedisse  cognoscuntur  :  digni  autem  et  vestrae 
sanctitatis,  et  administratione  [F.  administrationis 
pacis,  et  gratiae  Domini  nostri  Jesu  Christi  Dei  nostri, 
et  unitionis  sanctarum  Ecclesiarum  monstrabuntur. 
Quos  speramus  laetantes  in  Domino,  et  pacem  deside- 
ratam  nuntiantes,  ad  nos  citiusvestris  Deo  amabilibus 
correctionibus  edoctos  remeare  dignemini.  Omnem 
in  Christo  fraternitatem  nos  quoquc  et  qui  nobiscum 
sunt  plurimum  salutamus  (anno  Domini  519). 

SUBSCRIPTIONIS. 

Theophilus  misericardia  Dei  episcopas  Heraclieu- 
sis  civitatis,  metropolitanus  subscribens  in  synodali- 
bus,  saluto  vos  in  Domino,  domiue. 


(a)  Edit.  Rom.,  si  quxintcrcess. 


i8.'i 


EPISTOL.E  ET  DECRETA. 


Isr, 


Basiliscus  miscricordia  Dci  cpiscopus,  qui  '  Zici- 
ncntium  mctropolitanus  ut  supra. 

Stephanns  misericordia  Dei  ojhscopus  Nicomedien- 
siuiu  metropolitanus  ut  supra. 

rsaias  tnisericordia  Dei  cpiscopus  Uhodicc  civilatis 
motropolitanusut  supra. 

Anastasius  misericordia  Dci  cpiscopus  Niccrcnsius 
metropolitanus  ntsupra. 

Joaunes  misericordia  Dci  opiscopus  Claudiopoli- 
tancr  civitatis  provincise  Isauriae  ut  supra. 

Paternus  miscricordia  Dei  cpiscopus  provincicc 
Scythice  mctropolitanus  ut  supra. 

M  irtianus  misericordia  Dci  episcopus  Chalccdo- 
nensis  civitatis  metropolitanus  ut  supra. 

Patricius  misericordia  Dei  episcopus  Eudoxiopo- 
litance  civitatis  metropolitanus  ut  supra. 

Polydeuciusmisericordia  Deicpiscopus  Antiochena? 
civitatis  metropolitanus  ut  supra. 

Eulogius  misericordia  Dei  episcopus  Melitence  civi- 
tatis  motropolitanus  utsupra. 

Stephanus  misericordia  Dei  cpiscopus  (a)  Philo- 
mcdiensis  civitatis  provinciai  Pisidia?  ut  supra. 

Christodorus  misoricordia  Dei  episcopus  Methym- 
nonsis  civitatis  ut  supra. 

Palmantins  minimus  episcopus  Oenandce  civitatis 
provincice  Lyci;o  ut  supra. 

Joannes  misericordia  Dei  episcopus  Attaliensis 
civitatis  ut  supra. 

Joannes  misericordia  Dei  episcopus  Olympincc  ci- 
vitatis  provincicC  Lycise  ut  supra. 

Marlianus  minimus  cpiscopus  Martiancc  civitatis 
provincico  Lycico  ut  supra. 

Phocas  minimus  episcopus  Dardana:  civitatis  pro- 
vincise  Ilellesponti  ut  supra. 

Zoticus  misericordia  Dei  episcopus  Carpatiensis 
civitatis  provincia^  Insularum  ut  supra. 

Sabbatius  misericordia  Dei  episcopus  Stratonicicc 
civitatis  provincice  Lycice  ut  supra. 

EPISTOLA 

Jl/STINI    AI)    UORMISDAM. 

Eliam  Ecclesix  suse  non  posse  resfituivivente  eo  qui 
inillius  locum  suffectus  fuerat.  Thomam]  et  Nico- 
slratum  pace  firmata  suis  sedibus  se  restituturum. 

Justinianus  Augustus  Horrnisdce  papce. 

Cum  in  animo  nobis  sit,  pater  religiosissime,  ut  in 
omni  re  nostra  inter  se  concurrant  consilia,  tum  et 
in  Elia  viro  reverendissimo  episcopo  id  constituen- 
dum  credimus,  logatis  admonentibus  vestris,  quod 
intor  varias  utrasque  rationes  expeditius  esse  per- 
spectum  est.  Nam  et  in  prcesenti  pontificem  Ccosa- 
riensium  urbis  favor  tutatur  omnium,quemob  insti- 
tuta  pulcherrima  non  solum  incolce  validissime  reti- 
nendum  arbitrantur,  sed  prope  cunctus  Oriens  sine 
dubio  venerantur,  et  qui  prior  in  eodem  fuitsacerdo- 
tio,  injuria  esse  remotum  queritur.  Visumestj  itaque 
convenire  ut  nec  faciamus  impetum  contra  iniinita- 
rumvoto  multitudiuun:,  aut  homo  integritate  nobilis 

1  Lege  Cizicensium.  Sic  inmss.  scepe  Quiriacus  pro 
Cyriacus.  Hard. 


i: 


A  sede  dojicialur,  qua  se  dignum  exhibet,  nec  antoriori 
spem  prorsus  adimi  patiamur,  ropotondi  locum  dc- 
nuo,  quo  sespoliatum  sino  causa  conlinnat  ;  scd  in 
reduhia  tomporantius  vcrsemur,  ita  ut  inlorim  qui- 
dem  hic  idrm  Elias  vir  rovoroiidissiinus  episcopus 
inquicle  pormanoat ;  verum  postquam  successor  ojus 
vitani  deposuerit,  tum  doinum  ad  sedcm  rovoitatur, 
quia  destitit  adhibendis  prius  omnibus  quae  ad  im- 
petrandam  reditionis  licentiam  sacratissimarum  re- 
gularum  postulant  definita,  inlorponcudocliain  con- 
sensu  tam  tute  sedis  aposlolicte,  quam  Qorentissimaa 
hujus  urbis,  nccnon  aliarum  quarum  hoc  interest. 
Do  Thoma  ctiani  ct  Nicostrato  viiis  rcligiosissimis 
episcopis  omnia  mancipabuntur  effectui.  Postquam 
cseterae  otiam  vobis  copulata^  fuerint  ;  sed  ct  ad  uni- 
tatein  venerabiles  Ecclesi8e,Jquae  pnocedente  sujtcrno 
pi\'osidio  statuenda  duxorimus  pro  sacratissimarum 
regularum  itidcm  ordine.  Quoniam  itaque  vcstra3 
quoque  sancl.iludini  doliberationem  nostram  oportuc- 
rat  declarare,  ut  ex  hac  etiam  patefiat  desidorium 
in  quo  omnom  operam  intendimus  ad  comjicsccndas 
atque  tempcrandas  controversias,  et  optatam  intcr 
omnes  concordiam  prorogandam,  pro?sentes  quoque 
litteras  duximus  dcstinandas,  movontcs  proocipue  ut 
pro  incolumi  statu  reipublica;  numcn  supernum  ve- 
stris  exoretur  prccibus.  Data  vn  idus  Junias,  Con- 
stantinopoli,  Vitaliano  et  Rustico  consulibus  (anno 
Dominii)l9). 

EPISTOLA 

Q  JUSTINI     AD    HORMISDAM. 

Diligentia  legatorum  Constaniinopoli  etaliis  civitati- 
bus  pacemrestilutam.  In  damnandis  episcoporum 
nominibus  mitius  agendum. 

Justinus  Augustus  Hormisdce  papa3  per  legatos 
Germanum  et  Joannem  episcopos,  Folicem  et  Dio- 
scorum  diaconos,  et  Blandum  presbyterum. 

Summaquidem  habenda  vobis  est  gratia,  quod 
alacrem  oporam  non  dubitatis  impendere  ad  colli- 
gendas  adunandasque  venerabilos  ecclesias,  verum 
in  ea  producet  maximc  perfocta  solertia,  quod  homi- 
nes  adoptatis  qui  voto  benevolo  tuee  sanctitudinis 
sincero  et  integro  possint  animo  deservire.  Germanus 
siquidom  reverendissimus  episcopus,  nec  non  Felix, 
etDioscorus,  et  Blandusviri  religiosissimi  tanta  semet 
n  prtebuerunt  attentos  industria,  ac  in  tanta  sapientia 
versati  sunt,  ut  quantum  ad  oflicium  eorum  pertinet, 
transactis  in  plenum  et  elaboratis  omnibus,  nihil 
altercationis  superesset  ulterius  ;  sed  cum  ea  condi- 
tione  sit  mortalis  fragilitas,  ut  remissius  circa  se  agi 
desideret,  et  interrogationibus  suis  planum  prcnberi 
responsum,  maxime  cum  aliqua  causa  in  immensa 
hominum  fuerit  multitudine  devoluta,  factum  est  ut 
in  hac  quidem  urbeflorentissimaquidquid  ordinatum 
est  de  causa  religionis,  deque  unitate  celebranda 
cum  apostolica  sede  sub  temporibus  Joannis  religio- 
sissimce  memoriin,  cum  in  sacerdotio  regice  esset 
hujus  urbis,  id  favcnte  Deo  servetur  immobile  ;  quin 
et  in  aliis  compluribus  civitatibus  probata  sit  vestra 

(a)  Al.  Philomelensis 


487 


HURMISD.E  PAP.K 


m 


ordinatio  atque  suscepta.  Caetera  vero  elementiore 
quodam  indigeant  moderamine  iu  nominibus  antisti- 
tum,  non  eorum  qui  specialiter  numerati  sunt  in 
epistola  quam  sarictitudotua  nobis  destinasse  nosci- 
tur,  sed  aliorum  quorum  memoriam  maximae  civita- 
tes  diligunt,in  quibus  floruisse  noscuntur  superstites. 
Quapropter  legatis  quidem  tuae  sanctitudinis  nulia 
fuit  licentia  mandati  tenorem  egrediendi,  cum  quo 
directi  sunt.  Omnis  autem  finis  negotii  vestro  jam 
tantum  pendet  arbitrio,  ut  solus  pacem  concludere 
debeat  qui  prima  reicommovit  exordia  :  sed  ea  qui- 
dem,  nec  non  qusedam,  commemorabunlur  apertius 
per  legatum  nostrum,  qui  paulo  post  destinabitur.  ln 
preesenti  vero  redeuntibus  viris  religiosissimis,  tam 
appellandam  vestram  reverentiam  credidimus,  quam 
commonendam,  ut  suis  orationibus  pro  nostro  utatur 
imperio,  proque  incolumistatu  reipublicae.  Data  vn 
idus  Julii,  Gonstantinopoli,  Vitaliano  et  Rustico  viris 
clarissimis  consulibus  (anno  Dominiot9). 

EPISTOLA 

EUPHEMI.E    AUGUST.E    AD   HORMISDAM. 

Sanctissimi  ponlificis   cralionibus  se  et  tirum  suum 
commendai. 

Eupheniia  Augusta  Hormisdee  papae. 

Beatitudinis  vestree  litteras  grato  jucundoque  sus- 
cepimus  animo  :  quem  etenim  non  solum  apostolicse 
sedis  auctoritas  celebrat,  sed  vitee  quoque  consmen- 
dat  integritas,  et  studiosa  rectae  fidei  solertia,  bujus 
verbaquisnon  libentissimis  suscipiet  auribus?  Igitur 
poscimus  ac  monemus  ut  orationibusvestris  nunquam 
excedat  nomen  meum,  ac  preecipue  serenissimi  con- 
jugis  nostri,  sed  tam  utrique  nostrorum,  quam  rei- 
publicae  supernum  precibus  vestris  placetur  preesi- 
dium. 

EPISTOLA 

f.  t.LERlS    AD    HORMISDAM. 

LegatorumoperaConstantinopoliomnespacificevivere, 
quod  et  in  aliis  civitatibus  brevi  fulurum  sperat. 

Domino  beatissimo  et  apostolico  patri  Hormisdae 
Celer  vir  illustris. 

Maxima  nobis  gratulationis  causa  praestatur,  quo- 
tiens  ad  apostolatum  vestrum  scribenditempus  emer- 
serit.  >»unc  igitur  remeantc  i  eatissimo  Germano  epi- 
scopo,  vel  reverendissimis  viris,  qui  a  vobis  procon- 
jungendis  sanctis  Ecclesiis  fuerunt  destinati,  neces- 
sarium  duximussanctitatem  vestram  deberevenerari, 
indicantes  antedictos  babuisse  quidem  studium  ut 
voluntatem  vestram  plenus  sequeretur  elfectus  ;  sed 
quia  totumcorpus  eratintirmum,  interim  caput,  quod 
prius  necessarium  judicatur,  adbibito  medicamine 
vestro  sanatum  est,  et  dissensio  qiue  erat  inter  ve- 
nerabiles  Ecclesias  Romanam  et  Constantinopolita- 
uani  umtate  interveuiente  sepulta  est,  et  alia  non 
parva  membra  similis  Divinitatis  gratia  purgata  at- 
que  conjuncta.  Hanc  etiam  spem  gerimus  universi, 
quod  gratia  Dei,  quoe  semper  sedi  vestrse  permansit 
et  permanet,  hujusmodi  vobis  inspirationem  bonita- 
tis  pnebeat,  et  mausueludine  et  dispensatione  vestra 
reliquum  adhuc  corpus,  quod  habetur  infirmum  (sic- 
ut    superius .  a   uobis   dictum),     vestro    medicamiue 


A  unitate  ivcepta  jungatur.  Specialiter  autem  depreca- 
mur  pontificium  vestrum  utpro  nobis  benigno  patris 
animo  orare  jubeatis. 

EPISTOLA 

JVLIAN.E    AD    HORMISDAM. 

Pontificem  salutat. 

Domino  beatissimo  atque  apostolicea  sedis  proba- 
tissimo  pontifici  Hormisdae  papee  p.itri  Juliana  Ani- 
cia. 

Quae  prima  sunt  tuee  beatitudinis  salutatione  ob- 
sequia  persolvimus,  optantes  ut  hanc  paginam  tuis 
venerandis  obtutibus  Divinitas  faciat  recenseri,  et 
prosuae  Ecclesiee  vigore  augmenta  salutaria  vestree 
vitae  suffragari  dignetur,  quatenus  te  pervigili  possit 
r.  contra  adversos  et  rabidos  canes  status  Ecelesiae  vin- 
dicari.  Etenim,  veuerabilis  pater,  quod  de  nostree 
fidei  integritate  curam  geris,  vicariis  gloriosi  Pelri 
apostoli  ista  conveniunt,  cui  Dominus  pascendarum 
ovium  injunxit  officium.  Cognoscat  ergo  tua  pro  no- 
bis  sancta  soilicitudo,  nos  firmius  tenere  rectae  fidei 
firmitatem  immobilem  :  pro  qua  ne  ejus  violaretur 
sanctimo:iia  bactenus  repugnavimus.  Quod  vero  tuus 
apostolatus  pro  tantae  pietatis  causa  curam  ferre 
preecepit,  in  quantum  potuimus  pro  nostris  viribus 
non  desivimus  spiritu  lenitatis  adversos   admouere, 

et  Dei  nobis  gratia  cooperante deest  reliquum. 

EPISTOLA  LXVIH. 

AD    LEGATOS    SLOS. 

De  eorum  saluie  et  rebus  gestis  certior  fieri  cupit. 
r 

Hormisda  legatis  suis. 

ltanos   incolumitatis    et    actuum   vestrorum    cura 

sollicitat,  ut  quamvis  frequentibus  occasionibus  non 

praetermittamus  hortari,  certiores    nos   de    bis  qu;e 

circa  vos  aguntur  fieri  litteris  destinatis.  Nam  et  cum 

per  hominem  illustiis  viri  atque   magnifici    patricii 

filii  nostri  Agapiti  desideriis  vestris  congruos  rniseri- 

mis  affatus,  et  nunc  quoque  anxietatis  vestrae    credi- 

dimus  solatium,  si  ad  vos  prcesentia  scripta  mittere- 

mus  :  tantum  est  ut  de  actibus  atque  sospitate  vestra, 

necnon  et  de  mora  per  quam  vos  detineri  plurimum 

dolemus,  relevetisnos  alloquiissub  occasione  idonea 

portitoris.  Data  iv   idus  Julias,    Rustico  viro   claris- 

simo  consule  (anno  Domini  520). 

D  EPISTOLA  LXIX. 

AD    EOSDEM. 

Cum  eorum  litteras  non  acceperit ,  monet  utscribaiit. 

Hormisda  Germano  episcopo,  Eelici  et  Dioscoro 
diaconis,  et  Blando  presbvtero. 

Animos  nostros  tam  diuturnum  dilectionis  vestree 
silentium,  ut  tantoruratemporumcontristat absentia, 
preecipue  cum  vir  magnilicus  patricius  Symmacbus. 
et  vir  illustris  Romanu  -tcrnuhtum    filii  nostri 

reditum  apud  nos  caritatis  vestra?  sine  dilatione 
proraiserint,  et  ignoraraus  utrura  illic  causarum  qua- 
litas,  an  certc  fraus  aliqua  simulata  sub  necessitate 
detineat;  quia  nobis  sollicitudinem  sine  cessatione 
gerentibus,  et  pene  universos  homines  illarura  par- 
tium  percunctantibus,  diversa  et  dissimilia  nuntian- 
tur :  et  ideo,    quouiam  vos   causas  tanta-  tarditatis 


EPISTOLjE  et  decreta. 


490 


melius  deprehendere  et  iutelligere  potestis  atqueco- 
guoscere,  signilicare  nohis  ista,  de  quibus  noster 
cruciatur  animus,  debuistis  ;  vel  si  est  causa  dilalio- 
nis  idonea,  sicut  constitulum  e*t,  aliquem  de  vestris 
ad  nos  oportuerat  destinari,  unde  ne  forsitan  per 
versutias,  aut  aliquam  concinoationem  vohis  dilatio 
et  impedimenta  genereatar,  suhceleritate  aobisscri- 
bite,  ut  suh  rationahili  ordinatione  pro  vestra  repe- 
titione  ad  iilium  nostrum  clementissimum  imperato- 
rem  dirigamus.  Ergo  tam  circa  personas  quam  de 
causa  iidei,  pro  qua  diu  moramini,  quid  geratur  in- 
struite,  atque  plenissime  nobis  universa  roscribite, 
ut  omnibus  cognitis,  Deo  noslro  favente,  traclemus 
quemadmodiim  personis  vestris  et  caus;e  ipsius  cu- 
jus  res  agitur  possit  misericordia  subvenire.  Data 
idibus  Julii,  Rustico  viro  clarissimo  consule  (anno 
Domini  .">20). 

RELATIO 

POSSESSORIS  EPISCOPI   AKIU  PEll    JOSTINUM   DIACNOUM   EJCS. 

Consulit  pontificem  de  Fausti  episcopi  libro. 

Domino  beatissimo  et  ineffabiliter  mirabili,  et  in 
Cbristi  gratia  preeferendo  papae  Ilormisdae  Possessor 
episcopus  in  Domino  aeternam  salutem. 

Decet  et  expedit  ad  capitis  recurrere  medicamen- 
tum,  (puoties  agitur  de  sanitate  membrorum.  Qui 
enim  majorem  circa  subjectos  sollicitudinem  gerit, 
aut  a  quo  magis  est  uutanti?  tidei  stabilitas  exspe- 
ctanda,  quam  ah  ejus  sedis  prieside,  cujus  primus  a 
Christo  rector  audivit  :  Tu  es  Petrus,  et  super  hanc 
pelram  czdificabo  Ecclesiam  mearn  {Matth.  xvi)  ?  Arbi- 
tror  vestram  beatitudinem  non  latere  quantis  in  Con- 
stantinopolitana  urbe  Ecclesia  laboret  insidiis,  et  ad 
morem  veterismorbi  in  saniem  vulnusiterum  quaerat 
erumpere,  quod  obductum  creditur  cicatrice.  Unde 
cum  quorumdam  fratrum  animus  de  codice  Fausti 
cujusdam  natione*  Galli**  Reginae  civitatis  episcopi, 
qui  de  diversis  rebus  et  frequentius  de  gralia  Dei  di- 
serte  visus  est   disputare,   in  scandalum   moveretur, 

a  Joannes  Maxentius  baereticus  et  meudax  scriptor 
primus  est  qui  banc  epistolam  Hormisdae  esse  nega- 
vit ;  q"bani  lpsa  tameu  connexio  rerum  gestarum, 
seutentiarum  atque  verborum  proprietas,  ipse  deni- 
que  stylus  Hormisdae  maniieste  adjudicant.  Joannem 
Cochlaeum,  virum  fama  celebrem,  et  haereticorum 
uostri  tmporis  acerrimum  impugnatorem,  idem  cum 
Maxentio  sensisse  fatemur,  sed  errore  et  boni  opi- 
nione  lapsus  fuit.  Apologiam  enim  Maxentii  in  quam 
inciderat,  a  catbolico  scriptam  esse  putavit,  quam 
na:reticus  pestilentissimusediderat.  Caruit  vir  doctus 
barum  epistolarum  Hormisdse  nunc  recens  editarum 
subsidio.  Quo  si  instructus  fuisset,  fraudem  et  dolum 
haerelici  animadvertere  potuisset .  Vide  Baronium 
auuo  u20,  uumero  vigesimo  secuudo  et  sequentibus; 
Possevinum  in  Apparatu  sacro,  verbo  Joannes  Maxen- 
tius.  Sev.  BlH  ius.  —  Vafernmibujusce  h;eretici,  atque 
utmiuimum  loquar,  Eut ycbiaua  1'uligine  tiucti,  patro- 
cimum  nuper  susceperunt  procaces  quidam  atque 
infruuiti  novatores  Jansenii  asseclae,  sedinfelici  plane 
atque  lrrito  successu,  ut  plurihus  alias  docebnnus. 
JNequeeuimiu  qua;stionem  vocatur,  utrum  tolerari 
poshit  haec  assertio,  Unus  deTrinitate  passus  est,sed 
quo  sensu,  quibusve  adblandientis  vulpeculae  suhdo- 
lis  ariihussubuliorum  haereticorum  more  eamprotu- 
lerit  defenderitque  cuin  suis  Scytbis  monachis  Joan- 
nes   Maxentius,  hoc  uno    patrocinium    Janseniano- 

Patrol.  LXIII. 


A  aliis  (ut  se  babent  humana  studia)  in  contrarium  re- 
mittentihus,  me  crediderunt  de  boc  ambiguo  consu- 
lendum.  Dizi  quidem  ea  quae  a  traclatoribus  pro 
captu  proprii  ingenii  disputantur,  uon  ut  canonica 
recipi,  aut  ad  synodalium  vicem  pro  lege  servari  ; 
sed  babere  nos  certa  scilicet,  quae  veteri  lege  vel 
nova  conscripta,  et  generulibus  Patrum  sunt  dccreta 
judiciisad  fundamentum  iidei,  ac  religionis  integram 
iirmitatem  ;  beec  autem,  quae  antistites  diversi  con- 
scripserunt,  pro  qualitate  sui  sine  precjudicio  fidei 
solere  censeri.  Sed  cum  ha^c  (quantum  in  eorum  fre- 
quenti  postulatione  persensimus)  magis  eis  excusatio 
videretur  :  vcl  pro  eorum  prece,  vel  proobsequii  oc- 
casione  reddendi  apostolatui  vestro,  per  Justinum 
diaconum  meum  praesumpsi  apices  parvitatis  meae 
ingerere  ;  quibus  principaliter  oralionum  vestrarum 
munimen  exposcens,  quaeso  ut  consulentes  quid  de 
preefati  auctoris  dictis  videatur,  auctoritate  aposto- 
licae  responsionis  agnoscant  :  maxime  quod  filii  quo- 
que  vestri  magistri  militum  Vitalianus  et  Justinianus 
prsecipue  super  hac  re  rescripto  beatitudinis  vestrae 
similiter  informari  desiderant.  Codicem  quoque  tra- 
ctandum  (tractatuum)  antebac  direxisse  memini, 
continentem  beati  Pauli  apostoli  epistolarum  expla- 
natioucs;  pro  quo  rescripto  gratulari  non  merui.  Un- 
de  simili  prece  deposco  ut  praerogativam  benedi- 
ctionis  vestrae  competenti  responsione  merear  adi- 
pisci.  Accepta  xv  calendas  Augusti,  Rustico  viro 
clarissimoconsule. 

a  EPISTOLA  LXX. 

C  AD    POSSESSOREM    EPISCOPUM. 

Scythas  monachos,  suos  errores  damnare  nolentes,  ut 

haereticos  ab  urbe  expulsos .  FaustilibrumaRomana 

Ecclesia  non  recipi. 

Hormisda  Possessori  episcopo. 

Sicut  rationi  congruit  ut  consulant  ambigentes,  ita 

par  est  respondere   consultos,  quia  ipse  impellit  in 

errorem  qui  non  instruitiguorantem  ;  necquidquam 

rum  rite  promeritus,  quod,  iu  aposloiicam  sedem 
iujurius,  et  in  Hormisdam  Romanum  pontiiicem  im- 
pudentissimus  calumniator,  illorum  in  eamdeni  sedem 
conviciis  et  in  summos  Ecclesiae  autistites  calumniis 
praeluserit.  Heeremus  en  caiumniis  Joannis  Maxeutii 
acneevagemur  iatius,  unam  ex  orunibus  seligamus : 
Dixerat  Hormisdas:  Vroficiemus inler  advenantes pro- 
priis  bonis,si  erroribus  non  involvamur  alienis :  quo 
D  nibil  sanius,  nibil  verius  dici  potuit.  Quid  ad  baec 
perditissimus  sycopbanta  ?  Catlide,  mquit,  tuamnite- 
ris  occuttare  per/idiam,  etc.  Felagianseperfidixinvo- 
Luturn  erroribus  cunctorum  oculis  anteponit,  qui  inter 
adversantes  non  Deimunere,  sed  propriis  bonis  profi- 
cere  ieposse  tumida  elatione  confidis,  etc.  Calumniaris, 
impudens  nebulo,  dum  Cbnsti  vicanum  neereticum 
et  mimicum  veritatis  blaspbemo  ore  deblateras,  et 
egregus  defensoribus  tuis  magnifice  pra^luces.  Pro- 
pria  bona,  non  Dei  donis,  sanctissimus  pontifex  Hor- 
misdas,  sed  bonis  oppomt  alienis.  Ceetera  non  patiun- 
tur  bujus  observationis  angustue:  recle  enim  monuit 
vir  eruditus,  suspenso  pede  et  acri  judicio  beeretici 
bujus,  eo  perniciosioris  quo  cultions,  legenda  esse 
tironibus  scripta,  neimpiugant.  Philip.  Labbe,  S.  J. 

*  Errat :  commoratione  quidem  Gallus,  at  natione 
Britannus  fuit,  ut  vel  ipsemet  testatur  pluribus  locis. 

**  Reiensi  inNarbonensi  n. 


16 


491 


HORMISDjE  papje 


492 


B 


aptius  est  studioso  religionis,  quam  iraposito  (Edit.  A 
Rom.,  inquisitio)  veritatis ;  iquando  facilius  devium 
vitat,  quiuer  perquod  graditur  rogat.  Sedpriusquam 
respondendi  curam  de  his  quae  dilectio  tua  percun- 
ctatur  aggrediar,  iibenter  in  litteris  tuis  fidei  tuee  me 
fateor  invenisse  fervorem,  cujus  calore  succensus, 
redivivam  in  illis  partibus  inlidelium  perversitatem 
vigere  suspiras.  Dignissimus  dolor,  qui  dedita  Deo 
cordacontristet  :  nec  enim  est  apud  eos  lapsus  iula- 
mentabilis,  quibus  est  igniculus  caritatis  ;  quia  unum 
spiritualium  votum  est  salus  inconcussa  cunctorum. 
Sed  non  est  ignota  Ecclesiae  Dei  de  hujusmodi  pro- 
cellis  aut  iusueta  tempestas  :  et  quamvis  rectoris  sui 
gubernaculo  inconcussa  persistat,  variis  tamen  insur- 
gentium  fluctuum  Jaborat  vexata  turbinibus.  Nam 
unde  est  psalmidici  vox  propheta?,  qui  ipsius  Eccle- 
siae  personam  spiritu  quo  impellebatur  assumens  : 
Ssepe,  inquit,  expagnavernnt  me  a  juventute  mea  : 
etenimnon  potuerunt  mihi  ?  Concutiunt,  sed  in  nihilo 
praevalebunt :  adhuc  in  area  sumus,  mixta  sunt  fru- 
menta  cum  paleis,  gemunt  boni  consortia  malorum, 
sed  superest  flamma  non  necessariis,  et  parata  sunt 
horrea  jam  probatis.  Ubi  terrarum  non  est  ista  per- 
mixtio?  Nos  fixis  decet  instare  (insistere)  vestigiis  : 
proticiemus  inter  adversantes*  propriis  bonis,  si  er- 
roribus  non  involvamur  alienis.  Probat  enim  virtutis 
suae  validumrobur,  qui  cum  impellitur  nou  movetur. 
Ubi  non  variae  tentationis  aculei  ?  Quales  per  hunc 
fere  jugem  annum  quorumdam  Scytharum,  qui  mo- 
nachos  prae  se  ferebant  specie,  non  veritate ;  profes-  ^ 
sione,  non  opere,  subtili  tectas  calliditate  versutias, 
et  sub  religionis  obtentu  famulanlia  odiis  suis  venena 
pertulimus,  studentes  eos  ab  interno  vulnere  medi- 
cabilis  patientiae  moderamine.sanare,  beati  Pauii  mo- 
nita  non  tacentes  :  Noli  verbis  contendere  ;  ad  nihil 
enim  ulile  est,  nisi  ad  subversionem  audientium  [II) 
Tim.  n).  Sed  quando  virus  quod  viscera  penetravit 
evellitur?  Quando  corda  male  sibi  credula  veritatis 
obtemperaut  inslitulis?  Quando  iuduit  obedientiae 
humilitalem  opinionibussuis  vallata  superbia?  Quan- 
do  acquiescuut  paci  contentionuiii  studiis  assueti, 
sola  certamina  amautes  de  religione  eaptare,  et  man- 
data  negligere  ?  Nunquam  apud  eos  caritas  novocom- 
mendata  praecepto,  nunquam  pax  dominico  relicta 
diseessu  ;  una  perlinacis  cura  propositi,  rationi  velle  D 
imperare,  noncredere;  contemptores  auctoritatum 
veierum,  novarumcupidi  quaestionum  ;  solam  putan 
tes  scientiae  rectam  viam,  qualibet  concepta  facili- 
tate  sentenliam  :  eousque  tumoris  elati,  ut  arbitrium 
suura  utriusque  orbisputent  inclinandum  esse  judi- 
cium  :  nec  in  numero  tidelium  deputantes  sequaces 
traditionispaternff,  si  suse  viderint  cedere  nolle  sen- 
tentiae  :  docti  crimina  serere,  obtrectationum  venena 
componere,  integrum  Ecclesiae  corpus  odisse,  sedi- 
tiones  instruero,  invidiam  concitare,  et  pro  obedien- 
tia,  quae  in  ccenobiis  principatum  regularis  obtinet 


disciplinae,  obstinationem  pertinacis  amare  superbise. 

Non  illos  potuimus  monitis,  non  mansuetudine, 
non  auctoritate  comprimere.  In  pnblicum  usque  pro- 
diere  conventum,  ad  concursioncm  quietis  circa  re- 
gum  etiam  statuas  inclamantes  :  et  nisi  bdelis  populi 
constantia  restitisset,  per  diabolica?  semina  nefanda 
zizanife  apud  illos  dissensionem  et  discordiam  com- 
movissent  i  Tim.  ni),  per  quos  adjutorio  Dei  dc 
religione  eorum  est  pulsa  dissensio.  De  eis  sero  pro- 
bavimus  prophetica  apostolum  voce  dixisse,  in  novis- 
simis  diebus  instare  tempora  periculosa,  et  forcho- 
mines  sui  tantum  amatores,  habentes  formam  pieta- 
tis,  virtutem  autem  ejus  abnegantes ;  itaque  esse 
vitandos.  Haec  ideo  dilectionis  vestra?  indicanda  sub 
occasioiie  credidimus,  ne,  si  illuc  fuerint  forte  delati. 
ignorantes  quemadmodum  se  in  nrbe  Romana  tra- 
ctaverint,  sub  aliqua  verborum  simulatione  decipe- 
rent. 

Hi  vero,  quos  vos  de  Fausti  cujusdam**  Galli  anti- 
stitis,  dictis  consuluisse,  litteris  indicastis,  id  sibi 
responsum  habeant.  Neque  illum  (a)  recipi,  neque 
quemquam.  quos  in  auctoritate  Patruru  non  recipit 
examen  catholicae  tidei,  aut  ecclesiastica?  disciplina? 
ambiguitatem  posse  gignere,  aut  religiosis  praejudi- 
cium  comparare.  Fixa  sunt  a  Patribus  quae  tideles 
sectari  debeant  instituta  :  sive  interpretatio,  sive 
prsedicaiio,  seu  verbum  populi  aediticatioce  compo- 
situm,  si  cum  fide  recta  et  doctrina  sana  concordat, 
admittitur,  si  discordat,  aboletur. 

Unum  est  fundamentum  extra  quod  qua?libet  fa- 
bnca  si  consurgit,  intirma  est,  super  illud  quisquis 
aedificat,  sive  vilia,  sive  pretiosa,  consideret.  Errat 
autem  a  via,  qui  ab  eo  quod  Patrum  electio  mon- 
stravit  exorbitat,  nec  tamen  improbatur  diligentia 
per  multa  discurrens,  sed  animus  a  veritate  decli- 
nans.  Seepe  de  his  necessaria  providetur,  de  quibus 
ipsi  aemuli  convincantur,  instructio.  Nec  vitio  dari 
potest  nosse  quod  fugias,  atque  ideo  non  legentes 
incongrua  in  culpam  veniunt,  sed  sequentes.  Quod  si 
ita  non  esset,  nunquam  doctor  illegentium  acquievis- 
set  nuntiare  fidelibus  :  Omnia  prohate ;  quod  bonum 
est  teneie  (1  Thess.  v).  Non  abs  re  est,  et  si  munda- 
num,  non  tamen  a  ratione  discretum  miseere  sermo- 
nem.  Fertur  quidam  nobilis  arte  pingendi,  cum 
cquum  penicillo  vellet  explicare  perfectum,  asellum 
sibi  (6)  proposuisse  pingeuti,  asserens  non  ut  ju- 
mentum  imitaretur  informe,  sed  nein  alicujus  infor- 
mis  liueamenti  similitudinem  lapsus  incideret. 

Non  improvide  veneranda  Patrum  sapientia  fideli 
potestati  qua?  essent  catholica  dogmata  definiit;  certa 
librorum  etiam  veterum  in  auctoritatem  recipienda, 
sancto  Spiritu  instruente,  praefigens :  ne  opinioni  suae 
lector  indulgens,  non  quod  aedilicationi  ecelesiastiea1 
conveniret,  sed  quod  voluptas  sua  concepisset,  as.-e- 
reret.  Quid  ergo  calumniantibus  opus  erat  extra  con- 
stitutos  Ecclesiae  terminos  porrigere   qu;estiones,    et 


(a)  Deest  recipi  in  edit.  Rom. 

(6)  Al.  profuisse. 

*  Super  haec  verba  calumniam  struxit  Hormisdee 


Joan.  Maxentiu-. 
**  In  Gallia  Reiensis  episc. 


493 


epistola:  et  decreta. 


491 


de  his  quae  habcntur  dicta,  quasi  dicta  uon  sint,  ino-  A 
vere  certamina,  cum  Christiana  fldea  canonicis  liliris, 
et  synodalibus  preeceptis,  et  Patrum  regularibus  con- 
stitutis  stabili  et  inconcusso    termino  (tramite)  limi- 
telur? 

Dc  arbitrio  tamen  libero,  ct  gratia  Dei,  quod  Ro- 
inana  (hoc  est  catliolica)  sequatur  et  asseveret  Ec- 
clesia,  licet  in  variis  libris  beati  Augastini,  et  maxi- 
me  ad  Ililarium  et  Prosperum,  possit  cognosci,  tamen 
in  scriniis  ecclesiasticis  expressa  capitula  continen- 
tur,  quae  si  tibi  desunt,  et  necessaria  creditis,  desti- 
nabimus,  quanquam  qui  diligenter  apostoli  dicla  con- 
siderat,  quid  sequi  debeat  evidenter  cognoscat.  Data 
idibus  Augusti. 

EPISTOLA   LWI. 

AI)    EPIPIIANMUM   C0NSTANTIN0P0L1TANUM   EPISCOPUM. 

Epiphanium  episcopum  ordinatum  ncc  scripsisse  nec 
legatos  misissc  nunfiat. 

Hormisda  Epiphanio  Constantinopolitano  episcopo. 

Diu  nos  non  nuntiata  tuae  primordia  dignitatis 
tenuere  suspensos,  et  in  ips.i  communis  gratulatione 
leetitise,  mirati  admodum  sumus  morem  pristinum 
fuisse  neglcctum;  quia  reparala  Ecclesiarum,  Deo 
annuente,  concordia,  plcninn  fraternae  pacis  id  ilagi- 
tabat  oflicium  :  preesertim  quod  illud  sibi  non  arro- 
gantia  persoualis,  sed  regularum  observanlia  vindi- 
cabat.  Decuerat  siquidem,  frater  carissime,  te  legatos 
ad  apostolicam  sedem  inter  ipsa  tui  pontiiieatus  iui- 
tia  destinasse  *,  ut  et  quem  tibi  debeamus  affectum 
bene  cognosceres,  et  vetustoe  consuetudinis  formam 
rite  complcres.  Sed  licet  his  omissis,  paginalia  lan-  C 
tum  sufticere  judicasses  ex  occasione  colloquia  :  nos 
tamen  gratia  stipulante  (stimulante)  compulsi,  inte- 
rim  juste  constantiam  expectationis  abrupimus,  reci- 
proca  mutuae  caritatis  verba  reddentes;  quia  et  no- 
ster  animus  amoris  impatiens,  et  legatorum  nostro- 
rum  votiva  relatio  exclusum  quod  imperabat  causa 
silentium  ad  officia  benigna  traxerunt,  quibus  ad  prae- 
sens  gaudii  nostri  signa  monstramus,  ct  privatae 
quodammodo  amicitiee  votiva  persolvimus.  Legatio- 
nem  autem  tuam  et  ea  qua  dudum  gratia  sustinemus, 
et  fulti  veteribus  constitutis  exigimus,  ut  quantum 
gaudii  fructum,  vel  de  tui  pontificatus  honore  capia- 
mus,  vel  quas  tibi  gratias  referri  conveniat  pro  im- 
pensis  in  negotio  propagandae  unitatis  officiis  (sicut  „ 
nostrorum  multipliciter  astruxit  legatorum  narratio) 
evidentius  exprimamus. 

EPISTOLA  LXXII. 

AD     EUMDEM. 

Queritur  Eliam,  Thomam  et  Nicosiratum  suis  sedibus 
non  restiiutos  :  ad  Epiphaniian  speciare  ut  hxc  ex- 
secutioni  mandentur. 

Ilormisda  Epiphanio  episcopo  Constantinopolitano. 

Oporluerat  quidem  frateinitatem  tuam  diviui  con- 
templatione  judicii,  atque  caritatis  nostrse  respectu, 
Eliam,  Thomam  atque  Nicostratum  fratres  et  coepi- 
scopos  nostros,postquam  in  consortium  communionis 

(a)  Edit.  Rom.  addit  tecum. 
\b)  Al.  deest  divulgata. 
(c)  Al.  inserere. 


nostroe  recepimus,  ad  divina  (aj  mysteria  incunctan- 
ter  admittere,  atque  ad  Ecclesias  suas,  a  quibus  eos 
discordiae  error  excluserat,  pro  pacis  nostrse  plenitu- 

dine  revucare;  ut  unitas,  quam  post  annorum  multa 
curricula  per  lotum  orbem  suis  Deus  restauravit  Ec- 
clesiis,  nulla  voluntatum  nostrarum  distantia  loedere- 
tur.  Sed  quia  rem  tam  gratam,  et  Patrum  statutis 
venerabilibus  congruentem  quibusdam  tarditatibus 
contigit  nunc  usque  differri,  unde  eliam  ad  decesso- 
rem  fraternitatis  tuoe  nos  scripsisse  meminimus;  hor- 
tamur  ut  laetitiam,  quam  de  damnato  pra-teritoe  dis- 
sensionis  errore  percipimus  :  in  nullo  iterum  discre- 
pantium  animorum  causa  contristel.  Etenim  nulli 
videtur  vos  nobiscum  pleno  communicare  mentis 
affectu,  si  eos  qui  nobiscum  communicant  a  vestro 
consorlio  segregatis.  Incassum  certe  vidcntur  pacem 
recipere  qui  pacis  ditferunt  proecepta  complere.  Quid- 
quid  enim  in  illorum  suscipienda  communione  mo- 
ramini,  (piodammodode  nostra  reconciliatione  detra- 
hitis.  Et  providendum  est,  frater  carissime,  ne  si 
Ecclesiarum  nostrarum  tandem  desuper  indulta  con- 
cordia  ab  his  exordium  sumat  exemplis,  et  religionis 
veneranda  regula,  et  apostolicoe  sedis  auctoritas  im- 
minuta  (quod  absit)  per  Orientem  potius  (b)  divul- 
gata  quam  restituta  videatur. 

RELATIO 

EPIPHANII  EPISCOPI    CONSTANTINOPOLITANI. 

De  sua  clectione.  Fidem  catholicam  pro/itetur,  et  de 
qmnibus  cum  Ecclesia  Romana  seniit. 

Sanctissimo  ac  beatissimo  donaino  fratri  et  commi- 
nistratori  Hormisdoe  Epiphanius  episcopus  in  Domino 
salutem. 

Deus  qui  in  alto  habitat,  et  humilia  respicit  (Psal. 
cxn),  et  omnia  pro  salute  hominum  affluenter  pro- 
videt,  pro  sua  bonitate  et  misericordia  meam  respexit 
parvitalem,  et  post  obitum  sanctae  memorioe  quon- 
dam  archiepiscopi  et  patriarchae  Joannis  sedem  sacer- 
dotalem  sanctae  Ecclesiae  catholicoe  regioe  urbis  mihi 
conferre  dignatus  est,  sententia,  et  electione  Chri- 
stianissimi  et  justissimi  principis  nostri  Justini,  et 
piissimoe  reginoe,  quae  ei  ad  omne  studium  commu- 
nicat  divinum,  sequentiumque  eorum  his  quibus  est 
bona  conversatio,  et  qui  regiis  honoribus  sunt  subli- 
miores,  simul  et  sacerdotum,  et  monachorum,  et 
lidelissimae  plebis  consensus  accessit.  Quapropter 
necessarium  duxi  hoc  primum  indicium  meis  (e)  in- 
ferre  litteris,  ut  ostendam  quam  circa  vestram  apo- 
stolicam  sedem  habeo  voluntatem.  Est  mihi  oratio 
(ratio)  magnopere,  beatissime,  uniri  me  vobis,  et 
divina  amplecti  dogmata  quae  ex  beatis  et  sanctis  dis- 
cipulis  et  apostolis  Dei  proecipue  summi  Petri  aposto- 
lorum  sedi  sanctae  vestrae  sunt  tradita,et  nihileis  pre- 
tiosius  existimare.  Neque  enim  extra  aliunde  veniens 
sanctae  Ecclesiae  constituta  ignoro,  sed  nutritus  per 
Dei  voluntatem  ex  teneris  unguibus  in  sancta  catho- 
lica  Ecclesia,  parui  per  tempora  sanctissimis  sacer- 

*  Episcopus  Constantinopolitanus  initio  sui  episco- 
patus  iegatos  Romam  mittehat. 


■('.i: 


dotibus  et  patriarchis.  Nam   saepius  praepositus   his 
qui   per    sacratissimum   et   ineffabile   baptisma  sua 
exuunt  peccata,  et  veram  unius  essentiae  Trinitatis 
docui  lidem,  quam  (sicut  prsefatus  sum)  ex  discipulis 
Dei  magni  et  Salvatoris  nostri  Jesu  Christi  proceden- 
tem  omnium  sacerdotum  et  omnium  laicorumample- 
ctitur  coetus.  Divinum  enim  revera  sauctum  et  a  Deo 
datum  symbolum  trecentorum  decem  et  octo  sancto- 
rum  Patrum  in  Niceea  congregatorum  adoro  et  prae- 
dico,  et  Christiani  splendoris    manifestum  judicium 
esse  annuntio:  et  quinquaginta  et  centum  sanctorum 
sacerdotum  in  hac  urbe  regia  factam  venerabilem 
synodum  :    similiter  et    ducentorum   Dei  amatorum 
Patrum  conventum   in  Ephesina  factum  :  triginta  et 
sexcentorum  reverendissimorum  Patrum  et  sacerdo- 
tum  synodum  factam  Chalcedone  unam  (veram)  esse 
et  convenientem,  et  compaginatam  praedictis  sanctis 
conciliis,   ipse  ego   didici,    aliosque  docere  cognovi. 
In  his  ergo  quatuor  synodis  sanctis  et  sacris  magnum 
pietatis  praedicatum  mysterium,  et  omnium  hominum 
est  reposita  salus.  Eos  enirn   qui  fuerunt  vel   sunt 
ejusdem  sententiae  et  suscipio  et  amplector,  et  unire 
rne  eis  diligo.  E  contra  autem  eos  qui  praeter  istas 
quid  senliunt  aut  praedicant,  praeterito  tempore  ali- 
quid    conati    sunt,    a    coetu   orthodoxorum    extorres 
esse  existimo.  Similiter  rectas    et  revera  religiosissi- 
mas  epistolas  venerabilis  papae  Leonis  pro  recta  fide 
conscriplas  circumamplector  et  suscipio.  H;)heat  igi- 
tur  hanc  sententiam  circa  me  vestrae  beatitudinis  san- 
cta  fraternitas.  Vobis  enim  manifestum  feci,  et  sub 
me    Ecclesiis   haec  praedico,  festinans  per  omnia  eas 
mihique  et  vestrae  beatitudini  vinculo  caritatis  adu- 
nari,  quas  omnino  oportet  esse  unitas  et  inviolabiles, 
et  corpus  unum  communis  apostolicse  Ecclesiae  idem- 
que  perpetuo  custodire.  Quantus  enim  circa  vestram 
venerabilemfraternilatem  in  omnibus  sit  amor  jubete 
perpendere;  quia   quos  vestra  apostolica  sedes  con- 
demnans  in  sacris  diptychis  non   recitare  jussit,  eos 
nec  ego  inter  sacra  facio  nominari  mystoria.  Hoc  au- 
tem  et  his  notum  est  qui    a  nobis  sunt   directi  viri 
reverendissimi  ,    id    est     Germano    sanctissimo     et 
(a)  Joanni  episcopis,  Felici  et  Dioscoro  diaconibus,  et 
Blando  presbytero,  qui  efficaciter  secuti  sunt  ea  quae 
eis  suut  a  vobis  injuncta.  Oret  igitur  vestra  sanctitas 
tarn  pro  me  quam  pro  subjectis  meis  sacerdotibus  ut 
perpetue  custodiamur,  rectam   Dei  tenentes   confes- 
om;  similiter  et  pro  serenissimo  principe  nostro, 
et  pro   Ghristianissima  Augusta,   quia   eorum  salus 
communis  sanctarum  ubique  esL  Ecclesiarum  profu- 
turum  firmamentum.  Istam  igitur  vobis  habenlibns 
intentionem  nnllo  modojam  licebit  sanctam  Dei  dila- 
iri  Ecclesiam,  per  gratiam  saucti  Spiritus,  et  iu- 
tercessiones  sanctae  gloriosae  Dei  geuitricis  virginis 
iae.   Omnem  quamcunque  vestram  fraternitatem 
ego  quoque  et  mei  plurimum  salutamus.  Aliamanu  : 
Incolumis  in  Domino  ora  pro  nobis,  Dei  ainator  san- 
ctissime   frater.    Accepta  xv  calendas   Octobris,   Ru- 

(a)  h\  edit.  Rom.  deest  Joanni,  et  pro  episcopis  est 
episcopo. 


HORMISD^E  PAP./E 
A 


490 


stico   viro    clarissimo   consule    (anno    Domini  520  . 
EXEMPLUM  EPISTOL.E 

JUSTINIANI    VIRl    1LLUSTRIS    AD    H0RM15DAM    PAPAM. 

Acacio  damnato  Conslanlinopoli  pacem  vigere  :  cvm 


Orientalibus  pacem  quoquo  modo  ineundam 
sanctissima  Trinitate. 


et  de 


Domino  N.  Jesu  Christo  favente  regnat  in  sapculo 
qui  sacra  religione  suum  fundat  imperium;  quoniam 
bene  gubernat  humana,  cui  prius  divir.a  placuerint : 
quod  praesentibus  evenisse  temporibus  gratulamur. 
Filius  etenim  vester  clementissimus  imperator  aeter- 
nitatis  benelicio  sceptra  sortitus,  fidei  causas  arripuit 
explicandas,  et  ad  tuam  sanctitatem  missa  legatione 
sedis  apostolicae  promeruimus  sacerdotes,  quornm 
adventu  non   mediocriter  adolevit  Ecclesiarum  con- 

B  cordia  sacrosanctarum,  vobis  instanlibus,  ut  decebat. 
Acacii  namque,  quod  dissidium  gerehat,  nomine  stir- 
pitus  amputato,  pro  tenore  libellorum  quos  direxi- 
stis,  iu  hac  urbe  regia  multisque  civitatibus  unitas 
optata  provenit,  quam  summis  inveutam  laboribus 
venerari  couvenit :  in  perpetuumque  custodiri  necesse 
est.  Haec  quibuslibet  argumentis  retractari  quispiam 
patietur,  quae  sempiterna  majestas  rite  composuit? 
Sed  quia  prosperos  cursus  frequenter  impedire  festi- 
nat  humani  generis  inimicus,  pars  Orientalium  non 
(6)  exilis,  nec  ferro  flammisque  compelli  potest,  ut 
episcoporum  nomina  postAcacium  defunctorum  con- 
demnet  :  quae  difficultas  generali  concordiae.  moras 
nectit.  Sanctitas  itaque  vestra  ccelitus  mspirata,  tem- 

r  porum  rerumque  qualitatem  consideret,  et  condem- 
natis  hujus  erroris  auctoribus,  id  est  Acacio  C<m- 
stantinopolitano,  Petro,  et  Timotheo  .Fluro,  et  Dio- 
scoro  Alexandrinis,  Petroque  Antiocheno,  linire 
dignetur  mveteratum  certamen,  de  caeterorum  nomi- 
nibus  quaestione  sopita  :  ut  redimatis  plebem  de  san- 
guine,  quam  Deus  noster  regendam  commisit,  ac  nou 
persecutionibus  ac  cruore,  sed  patientia  sacerdotali 
populum  Domino  nostro  concilietis  :  nec,  dum  volu- 
mus  animas  lucrari.  et  corpora  multorum  perdamus 
et  animas.  Errores  etenim  diuturnos  lenitate  clemen- 
tiaque  convenit  emendari,  praecipue  quia  vestrse  bea- 
titudinis  praedecessores  saepissime  voluerunt  reipu- 
blicae.  nostres  antistites  ad  suam  revocare  communio- 
nem,  si  tantummodo  taceretur  Acacius  csterique 
praedicti.  Non  est  ergo  grave  quod  suasit  vestra  se- 
des  ut  praestet  :  illud  etiam  magis  magisque  deposci- 
mus,  ut  tua  sanctitas  concepta  gratia  coelesti  qnae 
pi  .''tendunt  Orientales  episcopi  tractare  dignetur, 
eorumque  tidei  competentem  praebere  consensum. 
Nobis  etenim  videtur,  quoniam  Filius  Dei  vivi  Domi- 
nus  noster  Jesus  Christus  ex  virgine  Maria  natus. 
quem  prcedicat  summus  apostolorum  carne  passum, 
recte  dicitur  uuus  in  Trinitate  cum  Patre  Spirituque 
sancto  regnare  :  sicut  enim  videtur  ambiguum  dicere 
simpliciter  unumde  Trinitate,  non  praemisso  nomine 
Domini  nostri  Jesu  Christi;  sic  ejus  personam  in 
Trinitate  cum  Patris  Spiritusque  sancti  personis  non 
dubitamus  osse  :  sine  Ghristi  uamque   persona    nec 

(6)  Al.  exiliis. 


I) 


EPISTOl.  K  ET  DECRETA 


198 


credi  frinitas  religio  q  pol         nec  adorari  lideliter,  A  communia  unitaa  pervenire  videatur.  Diligentius  au- 


quemadmodum  S.  Augustinus  ait:  An  aliqua  ex  Tri- 
niiate  persona;  etalio  loco  :  Solua  in  Trinitate  cor- 
pus  accepit :  etiterum  :  LJnustrium.  Rogamus  igitur, 
reverendissime  salutantes,  ut  futurijudicii  memores, 
causam  taliter  ordinetis,  ne  quid  dubitationis  relin- 
quatur  in  posterum,  quatenus  omni  scrupulo  discor- 
diarum  sublato,  pacia  desideratse  per  orbem  totutn 
vincula  renoventur,  et  venerandarum  Qoreat  Eccle- 
siarum  concordia,  corporisque  unius  in  pristinum 
statum  membra  recolligantur.  lile  uamque  medicus 
jure  laudatur,  qui  veteres  segritudines  ita  sanare  de- 
propcrat,  ul  ex  bis  uova  vulnera  nou  uascantur. 
Specialiter  ergo  eognoscat  vester  apostolatus,  com- 


1 1*11 1  de  his  Qdelissimi  et  piissimi  uostri  principea  de 
sanctarum  Dei  Ecclesiarum  anitate  et  concordia 
gaudentes,  ad  vestram  mandaveruntbeatitudinemsup- 
plicationea  a  plurimis  sanctia  sacerdotibua  suscipien- 
tes,  tam  Ponti  quam  A  ise  provinciae,  et  m  ixime 
Orientis,  apud  quos  nomina  quondam  sacerdotum 
suorum  tacere  difflcile  et  impossibile  esse  pidetur, 
tantaque  eorum  obstinatio  est,  ut  omnes  periculum 
pro  tali  facto  parati  sinl  sustinere.  [gitur  pra?ceden- 
tes  omnes  circa  pacis  stndium  neeessarium  causas 
considerantes,  quiapersolara  istam  humilitatis  viam 
communem  omnibus  unitionem  et  salutem  inveni- 
mus  interrogantes  sieut  dictum  est,  et  salisfacienles 


positis  eisdem  duoJ)us  capitulis,  universos  sacerdotes  „  vobis  ab  illis  quia    Dobis   in  hoc  negotio  sunt  desti- 


i^ tiu>  reipublicse  libenter  amplecti   vestram  cominu 
nionem.   Accepta  xv  calendas  Octobris,  Hustico  viro 
clarissimo  consule  (anno  Domini  520). 

RELATIO 

I  Pl  PB  Wll    EPISCOPI    CONST  \  \  T  I  MH'll  I.  IT  A  X  I. 

Tmperatorisejusqueconjugis,  suamque  de  Ecclcsiarum 
unione  animialacrifatemdemonslral.  PontietAsise, 
ct  maxime  Orientis  sacerdotes  suorum  epi.scoporum 
nomina  damnare  volentes  in  unionem  aamiltendos. 
Calicemet  atia  ponliHci  munera  miltit. 

Domino  per  omnia  sancto  ac  beatissimo  fratri  et 
comministratori  Ilormisdae  Epipbanius  episeopus  in 
Dotnino  salutem. 

Quantara  habuimus  alacritatem  nos  quoque  etpiis- 
simus  et  Christianissimus  imperatfruna  cum  lidelis- 
sima  ct  in  omnibus  bonis  florente  conjuge  sua  circa 
rectam  et  puram  sanctarum  Ecclesiarum  uuitionem, 
et  quemadmodum  cum  caritate  Dei  qua  uos  decebat 
destinatos  a  vobis  sanctos  episcopos  et  religiosos  sus- 
cepimus,  et  venerandos  habuimus  clericos,  existi- 
mamus  quidem  et  antc  ex  his  quae  acta  sunt  satisfa- 
clum  vestrae  beatitudini  :  credidimus  tamen  quod  si 
Dominus  Salvator  Jesus  Christus  Deus  noster  idem 
ipsos  reverendissimos  comminislratores  nostro  in- 
columes  vestris  obtutibus  praesentavit,  omnia  qua: 
excitata  sunt  vobis  sanctissimis  manifesta  fleri,  et 
laborem,  quem  potuimus  sustinere,  per  hos  ipsos 
manifestius  cognoscetis.  Quemadmodum  per  Dei 
gratiam  et  fidelissimorum  principum  nostrorum,  Con- 
stautiuopolitanae  civitatis  nostra  Ecclesia  pacitice  est 
gubernata  :  et  nomina  eorum  inter  sacra  uon  sunt 
recitata  mysteria,  quae  sedi  vostrae  profana  cognovi- 
mus,  sed  quatuor  conciiiorum  pro  recta  fide  conso- 
nantia  praedicatur  et  boc  ipsum  omnibus  sacrorum 
diptychorum  recitatione  manifestum  est.  Annuntient 
igitur  vobis  quia  non  pauci  nobissubjecti  sacerdotes, 
necrursus  sub  eorum  ordinatione  episcoporum  parva 
est  subdita  multitudo,  quae  bonum  hujus  cceptae  uni- 
tionis  amplectitur  :  vestra  etiam  sanctitas  cognoscat 
istius  se  generalis  boni  et  principem  et  inceptorem 
nihilominus  constitutum.  Unde  fortiter  ad  vigilan- 
dum  beatitudo  vestra  laudum  est  stimulis  excitanda, 
ne  id  quod  divina  in  honorem  vestri  cceperat  ordi- 
nare  misericordia,  non  ad  plenum  ita  ut  condecet 


nati,  causam  cum  pacifica,  qua  vos  decet,  guberna- 
tione  dispensetis :  nam  dum  una  utraque  sit  Eccle- 
sia,  procul  dubio  et  bona,  quae  per  vigiiantiam  eve- 
niunt,  communis  exiude  laudis  gloria  utriusque  pa- 
triarchalibus  sedibus  rimatur,  ut  consuete  omnium 
Dominus  et  conditor  Christus  verus  Deus  no 
magnificetur.  De  his  autem  omnibus  sumrao  vobis 
supplicentur  affectu  Joannes  snnctissimus  episcopus, 
multos  nobiscum  sudores  in  praesenti  deponens  cer- 
tamine,  et  Heraclianus  reverendissim>:s  presbyter 
sanctaj  nostree  majoris  ecclesia?,  et  cohabitator  no- 
ster,  et  Constantinus  reverendissimus  diaconus  ejus- 
dem  majoris  ecclesiae,  per  quos  et  nostra  synodalia 
secundum  ecclesiasticas  vestrae  beatitudinis  destina- 

C  vimus  legps.  Nunc  igitur  piissimi  nostri  imperatoris 
studium  circa  sanctarum  Ecclesiarum  unitionem 
ostendeutis,  paciticis  ad  vestram  beatitudinem  de  his 
causis  utendo  litteris,  et  oblatas  sibimet  ab  Hieroso- 
lymitanis  et  Orientalibus  petitiones  destinavit.  Nos 
ergd  occasionem  salutationis  invenire  vdlentes,  hanc 
ad  vos  fecimus  epistolam,  per  quam  supplicamus, 
proponentes  vobis  sanctissimis  hanc  vocem  divinam  : 
Ecce  tempus  acceplabile ,ecce  nuncdies salutis  (l I  Cor. 
vi).  Ecce  credidit  nobis  omnium  Dominus  talentum, 
quod  augmentatum  possit  restitui  boni  operis  fructu, 
et  salvari  per  laudabi'  m  vestram  dispensationem 
tantas  quidem  sanctn;  Ecclesias,  tantosque  eorum 
sacerdotes,  et   multiludinem   innumerabilem,  [nunc 

n  quidem  unitam  sanctae  Ecclesiae,  periclitantem  au- 
tem  et  errantem  :  si  vestrae  beatitudinis  gubernacu- 
lum  commoretur  (commemoretur),  et  maxime  his, 
qui  in  sanctis  locis  babitant  Christi  Dei  nostri,  ita 
ubique  sanctis  adhaerentes  ecclesiis,  ut  eorum  respui 
non  debeat  multitudo.  Nam  omnes  per  suggestionem 
eorum  ita  in  obstinationis  suae  malo  perdurant,  ut 
velint  ante  e  vita  recedere,  quam  excogitata  relin- 
quere  :  ut  si  Deus  hos,  per  vestram  beatitudinem 
adunari  praeceperit,  vestrae  laudis  meritum,  et  prae- 
sentibus,  et  futuris  ascribatur  temporibus.  Oret  igi- 
tur  vestra  sanctitas  tam  pro  piissimis  et  CKristianis- 
simis  principibus,  quam  pro  nostra  parvitate  et  uni- 
versali  unione,  ut  gratia  sanctae  et  unius  essentiae 
Trinitatis,  et  intercessionibus  dominae  nostrae  sanctae 
et  gloriosae  virginis  et  Dei  genilricis  Mariae,   omnia 


499 


hormisd.e  pap^: 


500 


ad  unitatem   indivisam  conveniat,  et  fundamentum  A  per  taciturnitatem  largiri  tempus  videar  illis  qui  ni- 

hil  quidem  a  nobis  laesi  sunt,  sed  sine  causa  et  su- 
perflue  adversus  nos  armati  sunt :  Deo  tamen  et  ve- 
strac  satisfacio  sanctititi.  quia  pro  Joanne  viro  re- 
verendissimo  episcopo,  qui  paulo  ante  a  vestra 
venerabili  corona  directus  est,  praedestinavi  me  pe- 
riculis,  et  mortem  sustinui,  et  meam  pro  ejus  scio 
me  objecisse  animam  :  et  hoc  ostenditur  gestis  :  et 
ex  his,  qui  quanquam  per  meam  absentiam  acer- 
rime  videantur  esse  discussi.  Et  quid  longo  sermone 
opus  est  uti?  cum  vobis  omnia  Dominus  Deus  noster 
Jesus  Christus  patefacere  et  satisfacere  possit ;  quia 
et  quando  cognovi  vos  ad  apostolicae  sedis  praesula- 


inconcussum  catholicse  fidei  contirmetur,  per  omnia, 
sanctissime  frater.  Iudicia  autem  nostrae  secundum 
Christum  Dominum  nostrum  caritatis  per  viros  re- 
verendissimos  destinavimus,  ad  administrationem 
divinae  culturae,  et  sanctae  apostolicae  vestrce  Eccle- 
siae,  calicem  autem  gemmis  circumdatum,  patenam 
auream,  et  alium  calicem  argenteum,  vela  serica 
duo  ;  quae  suscipere  vestram  beatitudinem  supplica- 
mus  cum  illa  caritate  quam  vos  habere  secundum 
Deum  non  dubitamus.  Onmem  in  Christo  frateruita- 
tem,  quae  cum  vestra  est  sanctitate  nos  quoque  et 
qui  nobiscum  sunt  plurimum  salutamus.  Accepta  pri- 
die  calendas  Decembris,  Rustico  viro  clarissimo 
consule  (anno  Domini  520). 

SACRA 

JUSTINI    AUGUSTI. 

Joannem  episcopum  ad  tractandam  Ecclesix  pacem  de- 
stinatum,  quamprimum  convaluerit,  profecturum. 

Justinus  Augustus  Hormisdaj  papae. 

Dum  beatissimum  Germanum  episcopum,  vel  eos 
qui  cum  eo  a  vobis  fuerant  destinati,  de  hac  dimit- 
teremus  regia  civitate,  hujusmodi  illis  mandata  tra- 
didimus,  quod  ca[itula  quae  ad  perfectam  unitatem 
Ecclesiarum  pertinebant  apostolatui  veslro  per  reve- 
rendissimum  Joannem  episcopum  sequenter  manife- 
sta  faceremus  ;  quae  tamen  ipsis  hic  praesentibus 
fuerant  declarata.  Sed  evenit  praefatum  Joannem  an- 
tistitem  longa  aegritudine  detineri.  Ne  qua  igitur  ve- 
stram  reverentiam  ingrediatur  adversa  sententia, 
quasi  vobis  promissa  nostra  desidia  quadam  ultronea 
minus  ad  eflectum  perducentibus,  necessarium  esse 
perspeximus  dilationis  causam  vobis  exponere  per 
Eulogium  V.  S,  tribunum  et  notarium,  quem  ad  prae- 
celsum  regem  Theodoricum  super  negotiis  quibus- 
dam  transmisimus  :  hoc  quoque  adjicientes  quod 
dum  propitia  Domini  et  Dei  nostri  majestas  eumdem 
virum  religiosissimum  Joannem  pristinae  voluerit 
reddere  sanitati,  sicut  semel  promi?eramus,  statim 
illum  ad  tuam  sanctitatem  transmittemus.  Superest 
ut  sanctitudo  tua  divinum  nobis  praesidium  orationi- 
bus  suis  dignetur  acquirere.  Data  pridie  calendas 
Septembris,  Constantinopoli.  Accepta  Romae  calen- 
dis  Octobris,  Rustico  viro  clarissimo  consule  (anno 
Domini  520). 

RELATIO 

DOUOTHEI    EPISCOPI    THESSALONICENSIS. 

Objeclum  sibi  crimen  refellit. 

Sanctissimo  ac  beatissimo  patri  ac  comminislra- 
tori  Hormisdae  Dorotheus  in  Domino  salutem. 

Propositi  nostri  et  orationis  est  summum  studium, 
per  omnia  beatissime  et  ter  beate  Pater,  et  scribere 
frequenter  ad  vos  sanctissimos,  et  mutua  mereri  col- 
loquia  :  et  nullo  tempore  extorrem  me  ab  hujusmodi 
laetitia  esse  condecet.  Quoniam  igitur  manifeste  co- 
gnovi  quosdam  sanctas  aures  vestras  perturbare,  et 
scio  procul  dubio  vos  in  omnibus  esse  perfectos,  et 
quia  nihilsine  judicio  audire  possitis,  nec  ulli  peni. 
tus  vestrum  animum  commodare,  et  ut  non  amplius 


B 


tum  advocari,  commune  gaudium  totius  mundi  esse 
judicavi.  Ab  illo  enim  tempore,  hoc  ipsum  scribens 
ad  vos,  quantum  ad  me,  quidquid  ad  honorem  et 
satisfactionem  vobis  et  apostolicae  sedi  pertinet,  ni- 
hil  praetermisi,  sed  nec  praetermitto.  Paulo  post  au- 
tem  scietis  per  venerabiles,  annuente  Domino  Jesu 
Christo,  quia  haec  ab  exordio  mihi  sunt  excogitata, 
et  quando  Dorninus  Deus  temptis  dedit  ad  effectum 
haec  sunt  perducta.  Omnem  cum  vestra  sanctitate  in 
Christo  fraternitatem  ego  quoque  et  mei  plurimum 
salutamus. 

EPISTOLA  LXXIII. 

AD     DOROTHEUM     TH ESS ALON ICENS EM      EPISCOPIM 

Romam  ei  veniendum.  ut  catholicam  doclrinam  perci- 
piat,  et  objectum  crimen  punget. 
Ilormisda  Dorotheo  episcopo  Thessalonicensi. 

C  Considerantes*tuae  fraternitatis  Ecclesiam  anle 
praetereuntis  mala  discordiae  olim  cum  sede  aposto- 
lica  praecipua  fuisse  caritate  conjunctam,  te  nuper 
pacis  redditae  esse  credebamus  auctorem,  sed  quia 
quos  praevenire  debueras,  sequi  etiam  remoraris, 
non  leviter  pro  fraternitatis  tuae  dilatae  correctionis 
ingemiscimus  tarditate  ;  scribis  enim  aures  nostras 
cujusdam  sceleris  atrocitate  turbatas.  Utinam  usque 
ad  nos  tautum  detestabilis  fama  percurreret,  et  non 
toto  orbe  Christianis  mentibus  tam  dolendum,  tam 
exsecrabile  facinus  nuntiaret?  ut  qui  te  innocentem 
nesciunt,  a  Christianitatis  simul  credant  tramite  de- 
viasse.  In  qua  euim  mundi  parte  immanitatis  hujus 
invidia  non  et  catholicas  contmtat  Ecclesias,  et 
haereticorum  prava  vota  laetificat  ?  quae   nos  a   dile- 

p.  ctionis  tuae  conscientia,  sicut  litteris  intimas,  ostendi 
cupimus,  aliena  :  quid  enim  votis  nostris  magis  con- 
venit,  nisi  ut  redire  ad  pacem  catholicam  volentes 
episcopos,  a  crudelite  et  criminibus  contingat  sem- 
per  innoxios  comprobari.  Exspectamus  igitur,  si  non 
desunt  fraternitati  tuae  veritatis  Deo  nota  praesidhi, 

„  ut  et  tanti   sceleris  a  te  repellas   invidiam,  et  in  re- 
conciliatione   fidei  tandem    eorum  qui  reversi  sunt 
sequaris  exempla.   Data  iv  calendas  Novembris,  Ru- 
stico  viro  clarissimo  consule  (anno  Domini  520). 
EPISTOLA  LXXIV. 

AD    JISTIMM   AUGUSTl  M. 

Accepisse  ejus  litteras,  etde  ejus  fide  et  pietate  nun- 
qutvn  dubitatuin. 
Hormisda  Justino  Augusto. 
Benedicta  Trinitas  Deus  noster,  qui  vobis  guber- 


iOI 


KIMSTOl.i:  ET  DECRETA 


502 


B 


uacula  commisit  mundani  impeni,  quibus  non  bo-  A 
lum  pro  jare  regni  veneratio  deberetur,  verum  etiam 
pro  gloriosi  modestia  et  integritate  propositi.  Vere 
enim  gloriiicamus  Ueum,  lectis  vestrae  pietatis  epi- 
stolis,  quibns  promissae  legationis  moram  pro  inflr- 
mitato  ejus,  qui  dirigendum  fueral  excusando,  luee 
clarius  reddidisti  qoam  curam  iidei  et  pudoris  habe- 
retis,  ostendentes  rerum  sumniam  regentibus  non 
suflicere  ad  dominationis  apicem  quam  obtinent  ]>o- 
testatem,  nisi  ornamenta  morum  pretiosiorem  fa- 
ciant  principatum.  Servet  circa  vos,  clementissime 
imperator,  Ueus  noster  benelicia  sua,  et  respiciens 
bona  vestra,  largiatur  aeterna.  Nec  nos  tamen  mo- 
mordit  ulla  suspicio  aut  implendi  tarditatem  pro- 
missi  ;  nec  mutatione  eredimus  evenisse  consilii.  Ne- 
fas  enim  erat  de  ejus  verbis  qualibet  sollicitudine 
dnbitari ;  cujus  tidem  in  magnis  rebus  datum  est 
tam  evidenter  agnosci.  Redeunte  igitur  filio  nostro 
spactabili  viro  Eulogio  tribuno  et  notario  culturn  de- 
salutationis  exsolvimus,  Ueo  magno  continuis 
precibus  supplicantes,  ut  qui  vestro  studio  per  infi- 
deles  vulnera  impacta  curavit,  aevo  vobis  per  lon- 
giora  tempora  propagato,  uuitatem  Ecclesiae  reddi- 
tam  ex  omni  quoque  faciat  parte  securam.  Uata  iv 
calendas  Novembris,  Rustico  viro  clarissimo  con- 
sule  (anno  Uomiui  ii20). 

EPISTOLA 

JUSTINI    AO    HORMISDAM. 

Gratum  ad  pontificem  mi/til,  suadetque  ut  Asianis  et 
prxcipue  Oricntalibus  suorum  episcoporum  nomina 
damnarenolentibus Anastasiiexemploindulgeat : ab  p 
iisdempreces  pro  Ecclesiarum  unione  oblatas  trans- 
nuttit. 

Justinus  Augustus  Hormisdae  papoe  (a). 
Quo  fuimus  semper,  et  quo  sumus  studio  pro  con- 
ciliandis  sententiis  catholicam  tidem  colentium,  ut 
eodem  auimo  cuncti  venerentur  numen  individuum 
Triuitatis,  palam  fecisse  dignoscimur  :  nunc  legatum 
ad  vestram  beatitudinem  ultro  ob  hoc  ipsurn  dirigen- 
tes  Gratum  virum  (6)  sublimem  magistrum  scrinii, 
quo  remedium  tandem  reperiatur  discordiis  varia  (c) 
cunctantium,  nunc  prono  libentique  suscipientes  af- 
fectn  viros  religiosissimos,  quos  interventores  unita- 
tis  vestra  sedes  apostolica  credidit  destinandos.  Pro- 
fecto  enim  tanquam  ipsam  pacem,  et  jucundis  eos 
ocnlis  aspeximus,  et  extensis  manibus  duximus  am-  rj 
plectendos.  Quin  etiam  omni  intentione  ordinavi- 
mus,  ut  venerabilis  Ecclesia  Constautinopolitana, 
nec  non  complures  aliae  vota  suscipiant,  vestra,  non 
solum  in  coeteris,  sed  in  auferendis  etiam  nominibus 
ex  sacris  diptychis,  quae  removenda  maxime  poslu- 
lastis.  Verum  uonnul!u3  fueriyit  urbes  et  Ecclesiae 
tum  Pontica1,  tum  Asianae,  praecipuae  Orientales, 
quarum  clerici  vel  populi  omnibus   pertentati  miuis 

(a)  Cod.  Luc.  123,  Sacratissimo  ac  beatissimo  ar- 
ctiiepiscopo  almse  urbis  Romse  ac  patriarchx  Hormi- 
sdas.  Hoec  tamen  mscriptio  apposita  est  ab  altera 
manu  fere  ejusdem  antiquitatis,  cum  prius  esset  ut 
bic  in  textu. 

(6)  Idem  cod.,  exspectabilem. 

(c)  Idem  cod.,  certantium. 


et  persuasionibus,  tamen  nequaqoam  llcxi  sunt  ut 
tollant  antistitum  et  repellant  nomina  quorum  apud 
eos  opinio  Qoruit,  sed  morte  vitam  duriorem  oesti- 
raant,  si  mortuos  condemnaverint,  quorum  gloria- 
bantur  vita  superstitum.  Quid  igitur  faciamus  hujus- 
modi  pertinacise,  qnae  nec  dicto  audiens  existit,  et 
tormenta  in  tantum  despicit,  ut  amplum  sibi  ac  fe- 
stivuin  jmlicet,  si  corpore  prins  i|iiam  religioso  desi- 
stat  consilio?  Nobis  quidem  videtur  opus  es>e  mol- 
lius  agendi  et  clementius :  qnsesi  uno  in  tua  (d)san- 
ctitate,  jani  nec  in  alio  poterunt  inveniri,  nain  ne- 
que  sangainis  et  suppliciorum  cupidi  (quod  dictum 
etiam  grave  est)  libellum  suscepimns,  neque  ut 
pravo  discrimine  remaneant  imperfecta  concordue 
desideria,  sed  ad  propagandam  quo  possumus  or- 
dme  conjunctionem  membrorum  Ecclesiae.  Utrum 
itaque  praestantius  erit  minorum  gratia  in  totum 
esse  nobis  (e)  adjectas  tantas  multitudines,  an,  con- 
cessis  exiguis  et  remissis,  majora  et  omni  ratione 
qua-renda  corrigi,  ut  quae  non  licuit  (f)  per  omnia, 
saltem  ex  necessariis  partibus  allegentur?  Veniam 
itaque  nominum  postulamus,  non  Acacii,  non  utrius- 
que  Pelri,  non  Uioscori,  vel  Timothei,  quorum  vo- 
cabula  ad  nos  datae  tuae  sanctitatis  epistolae  contine- 
bant,  sed  quos  in  aliis  celebravit  civitatibus  episco- 
palis  reverentia,  et  hoc  exceptis  urbibus,  ubi  vestrae 
beatiludinis  libellus  jam  in  plenum  admissus  est, 
ni^i  hanc  quoque  partem  benevolentia  statuerit  ve- 
stra  mitius  corrigendam.  Verum  nec  judicio  (g)  ca- 
ret  sedis  apostolicae,  ut  non  magis  venia  dicenda  sit 
quam  deliberata  jam  ac  perspecta  diftinitio.  Ana- 
stasius  quidem  religiosissimae  memoriae  vestrae  cul- 
men  Ecclesiae  palam  aperteque  constituit,  cum  hoc 
idem  scriberet  negotium  prcedecessori  nostro,  satis 
esse  pacem  affectantibus,  si  nomen  tantum  reticea- 
tur  Acacii.  Ergo  priora  vestrae  sedis  constituta  se- 
quitur  qui  non  omnes  memorias  mortuorum  judi- 
cat  contemnendas,  ut  indigunm  habeatur  et  incon- 
gruum,  si  non  placidior  omnibus  non  solum  defun- 
ctis,  sed  etiam  superstitibus  vestra  divulgetur  in 
omni  fine  terrarum  le:  iias.  Et  hoc  quidem  non  du- 
bitaverimus  ita  gratioMim  vobis  futurum,  ut  pacifico 
statim  responso  loatior  mundus  reddatur.  Retinet 
autem  vestra  sanctitas,  quod  dudum  scripsimus,  ex 
Oriente  supplicationes  nobis  esse  destinatas,  volun- 
tatem  ipsorum  continentes  et  arbitrium,  in  quo  sese 
duraturos  ostendunt  lirmiter,  et  quo  nulla  ratione 
desistendum  existimant.  Hanc  itaque  chartulam  se- 
cundum  nostra  promissa  per  Joannem  virum  reve- 
rendissimum  episcopum  dirigendam  vobis  in  prffl- 
senti  merito  credidimus,  uta  vestrasede  etiam  teuor 
ejns  admissus  ad  colligendas  proficiat  et  adunandas 
ubique  venerabiles    Ecclesias,   et  Hierosolymitanam 

(d)  Idem  cod.,  sanctitudine. 

\e)  Idemcod.,  abseptas. 

(J)  Iu  eodem  cod.  ita  priuueva  manus  ;  sed  altera 
fere  ejusdem  antiquitatis  ita  emendat :  ut  qux  non 
licuil  missis,  majora  per  omnia  saltem,  etc. 

Ig)  Idera  cod.,  res  caret  et  sedis,  etc. 


503 


IIOKMISD.E  PAPiE 


-»0  5- 


praecipue  ;    cui   tamen   omnes  favorem    irnpendunt  A  tionem  a  sancta  Chalcedonensi  synodo  proruulgatam 


quasi  matri  Christiani  nominis,  ut  nemo  audeat  ab 
ea  sese  discernere  :  consensum  itaque  propitium 
tuam  sanctitudinem  epistolari  quoque  pagina  conve- 
nit  declarare  ;  ut,  cognito  omnibus  atque  patefacto, 
tenorem  ejusdem  chartulee  a  vobis  etiam  laudari,  et 
tenaciter  custodiri  la.tior  mundus  existat.  Data  (a) 
idibus  Sept.  Chalcedone,  Ilustico  viro  clarissimo 
consule.  Accepta  pridie  calendas  De.cembris,  consule 
suprascripto  (anno  Domini  520). 

EXEMPLUM  PRECUM. 

Ejusopera  ad  Ecclesiae  unitatem  admitli  rocjant .  Ca- 
tholicam  fidem  pro/itentur. 

Deo  amabili  ac    piissimo  imperatori  ex  Deo  Au- 


intelligimus  quoque  et  suscipimus,  confidentes  et 
credentes,  quia  unam  substantiam  vel  personam, 
quod  idem  est,  ipsa  sancta  synodus  in  duabus  natu- 
ris,  id  est  in  deitate  et  humanitate  indivise  et  incon- 
fuse  praedhavit  Deum  Verbum.  Dominus  noster  Je- 
sus  Cbristus  unus  est  ex  sancta  et  unius  essentiee 
Tnnitate  ;  si  enim  unum  Deum  in  tribus  subsisten- 
tiis,  sicut  dictum  est,  accipimus,  Pater  autem  non 
est  incarnatus,  nec  Spiritus  sanctus  ;  Deus  Verbum 
incarnatus  est,  et  homo  factus  est  unus  ex  sancta  et 
unius  essentiee  Trinitate,  secundum  filiationis  pro- 
prietatem.  Sic  ita  secundum  preedictas  quatuor  sy- 
nodos  credentes,   (j)  et  secundam  Dei  Verbi  nativi- 


gusto  et  principi  Justiuo   Christianissimo  deprecatio  „  tatem   secundum   carnem    confiteri   non    renuimus. 


et  supplicatio  ab  Hierosolymitanis,  ,et  Antiochenis, 
et  secundoe  Syriee  clericis  et  abbatibus  et  possessori- 
bus  Syriee  provincise. 

Haurite  aquam  cum  laelitia  ex  fontibus  salutis  (Isai. 
xu),  vociferator  (b)  Isaias  propheta  exclamat,  fontes 
salutis  (c)  evangelicae  veritatis  preedicationes  mani- 
feste  ostendens,  ex  quibus  beati  Apostoli  et  eorum 
qui  per  ordinem  fuerunt  discipuli  et  sapientes  Ec- 
c  lesiee  doctores,  salutarem  aquam  fidei  haurientes, 
omnem  sanctam  Dei  Ecclesiam  irrigaverunt,  quee  in 
petra  summi  apostolorum  subnixa  rectam  et  inffexi- 
bilem  confessionem  custodiens,  fiducialiter  [cum  eo 
ad  unigenitum  Filium  Dei  exclamat  omni  tempore, 
dicens:    Tu  es  Christus  Filius  Dei  vivi  (Matth.  xvi). 


Unde  proprie  Dei  (k)  virgo  genitrix  esse  creditur, 
tanquam  quee  natura  et  veritate  unius  essentiae  Patri 
Filium  Deum  Verbum,  natura  immutabilem,  ex  ipsa 
factum  hominem,  enixa  est,  et  duas  naturas  in  Chri- 
slo  per  essentiam  vel  substantiam  unitas  confitentes 
sicut  in  unius  persona,  vel  substantia.  Neque  harum 
diversitatem  vel  proprietatem  post  unitionem  auferi- 
mus,  nec  eas  dividere  in  duabus  personis  et  sub- 
stantiis  per  unitionem  sumus  edocti  ;  eumque 
scimus  unigenitum  Filium  Dei,  et  ante  incamatio- 
nem  ejus,  et  post:  eumdem  Deum  quidem  simul  et 
hominem  ;  'passibilem  carne,  impassibilem  deitate  ; 
circumscriptum  corpore,  non  circumscriptum  spi- 
ritu,  eumdem  terrenum  et  coelestem,  quem  mundus 


Hanc  salutarem  confessionem  (d)  a  sanctis   quatuor  C  ut  hominem  cepit,  et  ut  Deum  continere  non  potuit, 


synodis,  quae  evangelicis  praceptis  sunt  honoratee, 
suscipientes,  nunquam  per  Christi  gratiam  a  traditis 
nobis  rectis  dogmatibus  deviavimus,  sicut  rerum  te- 
statur  probatio,  et  tempore  necessitatis  iidei  con- 
stantia  demonstrat.  Si  igitur  ut  Christiani  rationis 
iidei  sumus  participes,  domine  piissime,  et  ad  com- 
munem  pacem  et  unitatem  festinamus,  nostram  fi- 
dem,  quam  ab  initio  suscepimus,  per  hanc  satisfd- 
ctionem  nostram  manifestam  vestree  facimus  pietati ; 
ut  notum  sit  quia  et  paci  concurrimus,  et  .a  recta 
cum  Dei  juvamine  non  divertimus  fide,  sed  omnem 
ex  eequo  lueresim  exsecramur,  non  solum  Eutychia- 
nistas  et  Acephalos,  sed  et  Nestorianos,  et  hominem 
colentes  toto   aniino  (e)   audentes  anathematizamus. 


mortalem  et  immortalem,  nusquam  naturarum  diver- 
sitate  ejus  ablata,  neque  dividentes  per  essentiam 
unionem.  Hoc  enim  veree  maguum  pietatis  myste- 
rium,  quia  unus  ex  sancta  unius  essentia  Trinitatis 
incarnatus,  et  homo  factus  Deus  Verbum  in  utraque 
natura  deitatis  et  humanitatis  indivise  et  inconfuse 
cognoscitur  et  adoratur,  non  conversionem  vel  mu- 
tationem  sustinens,  sed  proprietatem  utriusque  na- 
turae  in  una  persona  in  semetipso  conservans.  Ob 
hanc  igitur  fidem  preedictas  sanctas  synodos  susci- 
pientes  et  custodientes  anathematizamus  omnes  qui 
adversus  eas  quocunque  tempore  vel  modo  aliquid 
conscripserunt,  preecipue  Joannem  /Egeotam,  qui 
adversus  memoratam    sanctam   Chalcedonensem  sy- 


Nos  autem,  domine   (f)   carissime    imperator,    sicut  rj  nodum  multas  ut  Nestorianus  blasphemias  evomuit ; 


supra  dictum  est,  in  Patrem  et  Filium  et  Spiritum 
sanctum,  ab  initio  baptizati  quoque  et  credentes  (g) 
essentiam  Dei  in  tribus  (h)  subsistentiis,  adoramus  : 
secundum  sanctorum  Patrum  symbolum  credentes 
in  unum  Deum  Patrem  omnipotentem,  et  in  unum 
Dominum  nostrum  Jesum  Christum  unigenitum  \(i) 
Deum  Verbum,  similiter  et  in  unum  Spiritum  san- 
ctum  ;  et  secundum  hoc  divinum  *  mathema,  detini- 

(a)  Idem  cod.,  quinto  iduum. 

(b)  Idem  cod.,  Isaise  proyhetae. 

(c)  Idem  cod.,  evangelicas  veritates. 

(d)  Idem  cod.,  inserit  custodiens  fiducialiter . 
ye)  Idem  cod.,  odientes. 

(f)  Idem  cod.,  christianissime. 
\g)  ldem  cod.,  unam  essentiam. 


similiter  et  condemnantes  Timotheum,  .Elurum  co- 
gnomiuatum,  sicut  Eutychianistam,  adversus  eam 
cum  suis  latrantem  sequacibus.  Ita  ergo  cum  Deiju- 
vamine  semper  sensimus,  et  jam  nunc  sentimus. 
Quapropter  hanc  satisfactionem  vestra  obtulimus 
pietati :  et  ut  jubere  dignata  est,  nos  proprium  in- 
tellectum,  et  quemadmodum  de  sana  fide  sentimus 
exponere  :    quia  quidam  heeretici,  dum  suam  malam 

(h)  In  eodem  cod.  ita  emendat  manus  antiqua  ;  sed 
prior  posuerat  substantiis. 
(i)  Idem  cod.,  Dei. 
(j)  In  eodem  cod.  deest  et  srcundam. 
(k)  Idem  cod.,  genitrix  sancta   Virgo,  etr. 
*  Hoc  est  symbolum,  vel  doctrinam.  Hard. 


i.ll.i 


EPISTOL  1:  i:t  decreta. 


506 


iidcm  occultare  festinant,  aostram  iu  Christo  Liber- 
tatoin  et  reetam  fidem  detrectare  conantur.  Suppli- 
camus  igitur  vestram  clementiamj  sollicitudioem 
perfectam  in Ecclesiarum  unilione  sanctarum  habere 
debere;  ot  onitas  quee  cum  Dei  fuerit  juvamine,  uec 
ullo  deiaceps  rationabili  aut  irrationabili  occasionis 
fomite  inqnietari  paz  possit.  Deoe  autem  omnium 
vestrum  pium  adimpleat  desiderium  in  gloriam  sui 
ct  reipublisa  disciplinam. 

EPISTOLA  LXXV. 

Al)    SYNODDU    CONSIANTINOPOLITANAM. 

Gratulatur  Epiphanium  pontificem  electum. 

Hormisda  synodo  Constantinopolitanae. 

Fralrem  et  coepiscopum  uostrum  Epiphanium, 
apud  felicissimam(Deo  favente)  Constantinopolim  ad 
ofhcium  mnneris  sacerdotalis  assumptum  pervenisse 
ad  nos,  fraternitatc  vestra  referente,  gaudemus,  quia 
gratius  quodammodo  suscipiuntur  indicia,  quae  si- 
gnineaverit  amata  persona,  ettanto  rnajus  proaucto- 
ritate  nuntii  nascitur  gaudium,  ([uauto  non  est  quod 
de  testimonio  disputetur.  Sic  erat  congruum,  caris- 
simi  nobis,  sic  se  circa  proxhnun  patefacere  dece- 
bat  affectum,  ut  per  vos  sedi  apostolica-  innotescat 
quod  moribusct  sanctitate  fulgeret  ;  quod  usqueadeo 
se  oninium  bonis  (sicut  ct  vos  asseritis)  imbuit  msti- 
tutis,  ut  uon  sit  fortius  mcritis  testimonium,  quam 
in  bonorem  sacerdotis  adscitum.  Quid  est  enim  quod 
de  eo  babeatur  ambiguum,  in  quo  de  bonis  monbus 
sub  probatione  facla)  concordiui  prasuscepta  sunt 
diviua.  Quapropter  facitis  sancte,  facitis  religiose, 
facitis  pie,  quod  vcritali  testimonium  libentcr  im- 
penditis,  quod  prsemium  bene  meritis  non  negatis. 
Quia  idem  error  est  tacere  veritatem,  qui  est  falsis 
assistere ;  et  eadcm  injustitia  cst  si  negetur  bonor 
moribus  placitis,  quse  est  si  conccdatur  indignis. 
Certum  est,  amantissimi,  participari  vos  cum  sa- 
cerdotis  laudibus  intimatis,  quia  omni  fraternitatis 
vestrse  ordini  trauscribitur,  quod  in  uno,  quem  ex 
vobis  elegistis,  esse  laudatur.  Deus  omnipolens  tidei 
suse  pacem  sub  'perpetuitate  couscrvans  clectionem 
ordiuationemque  vestram,  quam  insinuandam  sedi 
apostolicae  per  Joannem  fratrem  et  coepi.^eopum 
nostrum,  nec  uon  et  Heraclianum  presbyterum,  at- 
que  Constantiuum  diaconum  iilios  nostros  rcligioso 
credidistis,  tauta  lirmitate  corfortet,  ita  et  omuium 
diBCordantium  luctamiua  disjiciat,  lta  dissidentium 
corda  compescat ;  et  quemadmodum  sub  fratre  ct 
coepiscopo  nostro  Epiphanio  pacificationis  datum 
est  indicmm,  gratulemur  ctfectum.  Data  vn  calendas 
Aprilis,  Valerio  viro  clanssimo  consule  (anno  Do- 
mini  521). 

Gesta  in  causa  Abuudantii  episcopi  Trajanopolitani 
in  scrinio  babemus. 

EPISTOLA  LXXVI 

AD  EPIPHANIUM  EPISCOPUM     C0NSTA.NT1N0P0LITANUM. 

Quod  qua  decuit  via  ad  sacerdoiium  pervenerit.  In 
unione Ecctesiosperseverandum.  Et  de  acceptis  mu- 
neribus. 

Hormisda  Epiphanio  episcopo  Coustantinopolitano. 


i; 


A  Benedicimus  Dominum  fraternaa  caritalis  affectn, 
quia  oon  solum  synodica  relatione  ad  sacerdoliom 
digne  pervenisse  cognovimus,  sed  factis  atque  mori- 
bus  comprobamus  :  et  ita  se  merili  tui  gradus  patefe- 
cit  affectibus,  ut  ante  IVatium  et  coepiscopornm  no- 
slroruni  testimonium  cuncta  crederemus.  Quod  enim 
illi  te.promittunt  posse  omnia  agere,  oos  videmus 
implesse;  et  tanquam  fidei  [tuae  servata  pacis  fuerit 
gratia,  Bic  unitatis  hactenus  dilata  sunt  vota  divina. 
Eorum  prsedestinationi  caritatis  tuae  vocabulum  quo 
nuncuparis  accessit,  sub  quo  spiritu  apparente  con- 
cordia,  factum  est  ut  dicamus  :  Ecce  quam  bonum  et 
quamjucundumhabitare  fiatres  in  unum(Psal.  cxixi). 
Quapropter  in  Christo  Domino  nostro  reddentes  olli- 
cia  salutationis,  hortamur  ul  boni  operia  initiura  lau- 
dabile  continuet  institutum,  secundum  sanctum  Evan- 
gelium,  quomonemur  :  Quiperseveraveritinfineyhic 
salvus  erit  (Matth.  x).  Adhortamini  igitur  reliquos, 
invitate  monitis,  colligite  blandimentis  :  quia  talenti 
crediti  multiplicata  compendia  sacrihcia  sunt  divina. 
Piseterea  gratissime  tulimus  quod  Joanni  fratri  et  co- 
episcopo  nostro ,  necnon  Beracliano  presbytero,  atque 
Constautino  tiliis  nostris  iutcuiuiiliis  jiromotionem 
caritatis  tuaa  cognovimus,  qua esse aliquid  dulcius  uon 
putamus.  Et  cuni  te  preedicli  viri,  etsi  [)ro  obsequio 
suscepto  facerent,  non  tamlan  ratione  Laudarent,  beati 
omuiuin  sumus,  quod  digrue  rei  nuutius  relalor  di- 
guus  exstabal,  ut  tibi  absolutissime  de  legatorum 
meritis  probatiosit  honoris.  Manupapx  :  Suscepimus 

q  calicem  aureum  gemmatum,  patenam  argenteam,  et 
alium  calicem  argenteum,  et  vela  duo  miuisterio  ba- 
silicse  beati  Petri  apostoli  profutura,  a  caritate  tua 
directa.  Uata  vm  caleudas  Aprilis,  Valerio  viro  cla- 
rissimo  consule  (anno  Domini  521). 
EPISTOLA 

EPIPHANIt    AD    HOHMISDAM. 

Ab  Orientalibus  imperatori  preccs  oblatas  se  ad  eum 

misissc. 

Dominomeo  peromnia  amabili  Deo  sanctissimoque 
fratri  et  commiuistratori  Hormisdaj  Epij  hauius  e[)i- 
scopus  in  Domiuo  salutcm. 

Quautam  alacritatcm  aut  quale  desiderium  piissi- 
mus  et  Cbristiauissimus  imperator  caram  perfectam 
uuionem  universarum  Ecclesiarum  babeat,  non  vo- 
D  luntate  tantum,  sed  operibus  ipsis  babitantibus,  in 
bac  regia  urbe,  etanteijuam  ad  rcguum  a  Dco  sibi 
datum  perveniret,  ostendit.  Sanctitati  autem  vestra1 
ex  correctis  ab  initio  rcgni  ejus,  et  usque  nunc  labo- 
ribus  maxime  manifestavit,  per  quos  omniacatbolicac 
Ecclesise  membra  in  unum  Domini  et  Salvatoris  no- 
stri  Jesu  Cbristi  corpus  cum  prompto  nititur  animo 
conjuugere  :  et  quid  opus  est  verbis  uti  prolixis,  qui 
rebus  ipsis,  quauquam  nos  veri  testes,  existere  va- 
leamus.  Habet  tanien  et  vestra  sanctitas  experimen- 
tnm  quod  etper  scripta  coguovit  :  conbrmat  quidem 
haec  quod  nunc  additur.  Nam  ijuidam  qui  sub  poten- 
tissima  ejus  mauu  sunt,  religiosissimorum  sacerdo- 
tum  ex  Orientalium  partium  regionibus  preces  por- 
rexerunt,    docentes    de  his  quse  volueruut.   Nec  boc 


507 


HORMISD/E  PAP.E 


508 


latere  vestram  voleiis  sanctilatem,  bene    deliberavil  A  lilius  vester  regnavit,  cognoseitis.  In  praesenti  quoque 


ut  quod  jain  factum  est  in  praesenti  nunliaret  vestrae 
sanctitati.  Paulo  post  de  ea  his  manifestius  signiiica- 
re ;  ut,  communi  concilio  praecedente  omnium,  Do- 
mino  et  Salvatori  nostro  Jesu  Ghristo  ea  quee  ad 
utilitatem  communem  couveniunt,  et  undique  sunt 
irreprehensibilia,  catholicae  tidei  correctionibus,  cla- 
rescant.  Opportune  igitur  existimantes  fraternis  lit- 
teris  vestram  sanctitatem  ct  carissimis  alloquiis  ro- 
gamus  ut  majus  et  iustantius  pro  piissimo  principe 
nostro  omuium  Domiuum  Deum  orare  diguemini. 
Omnem  in  Christo  fraternitatem  quae  cum  vestra  est 
sanctitate  ego  quoque  et  mei  plurimum  salutamus 
Alia  manu.  Incolumis  in  Domino  orapro  nobis,  ama- 
bilis  Deo  et  sanctissime  pater. 

RELATIO 

EPIPHANIl    EPISCOPI    CONSTANTINOPOLITANI. 

Paulini  sollicitudinvm  laudat. 

Domino  meo  per  omnia  amabili  Deo  sanctissimo- 
que  fratri  et  comministratori  Hormisdae  Epiphanius 
in  Domino  salutem. 

Paulinus  vestrae  sedis  defensor,  qui  vestram  retu- 
lit  epistolam,  vestrseque  sanctitatis  virtutem  in  s-e 
ostendens,  cum  gaudio  nobiscum  conversatus,  suam 
sollicitudiuem  communibus  consiliis  actibusque  con- 
tnlit.  Sed  quoniam  ad  vos  festinantem  non  oportebat 
eum  prolixiore  tempore  remorari,  ideoque  reciprocis 
alloquentes  vestram  sanctitatem,  protegi  praefatum 
virum  et  nostri  dignum  amoris  tidelem  servum  sub- 
sistentem  commendamus.  Erit  autem  de  his  qnae  a 
nobis  gesta  sunt  pro  vestro  animo,  et  circa  sanctas 
Ecclesiassollicitudinem  quam  gerimus.vigilare  nobis 
di^nus  lide  enarrator.  Nam  nos  orationibus  vestrse 
sanctitatis,  ut  naturalem  bonitatem  hujus  rei  respi- 
cientes,  vigilautissimum  habeniem  studium,  et  Deo 
cooperante  in  plurimis  verbum  gratiae  decurreus  sine 
aliqua  obsistentia  ad  etfectum  nostrum  ducit  et  in- 
tentiouem.  Sed  quia  difticultates  aliquee  accesserunt, 
gubernatione  utique  et  inniti  dispositione  ea  quaehic 
movetur  oportet,  et  competenter  exponi,  sicut  et  ve- 
stra  cognoscit  super  omnia  sanctitas.  Et  quemadmo- 
dum  oportet  eos  qui  Dei  greges  pascere  sortiti  sunt 
universa    ad   gloriam  Dei   et  agere   et  moliri,  spem 


15 


debito  pudore  salutantes  tuam  sanctitatem,   postula- 

mus  enixius    ut  assiduis  precibus  et  frequentissimis 

orationibus  pro  concordia  laboretis  Ecclesiarum  (a) 

vestrarum,  nobisque  (sicut  per  legatos  etiam  vestros 

post  omnia  scripsimus)  tam  de  sermone  de  quo  ver- 

titur  controversia,   quam  de  nominibus  episcoporum 

sub  Acacio  defunctorum,  per  Eulogium  virum  subli- 

mem  tribunumet  notarium  dignetur  apostolatus  ve- 

sler  integrum  indubitatumque  destinare  responsum; 

omnibus  videlicet  quee  preesentibus    legatis    vestris 

ordinata  sunt    in    perpetuo  firmiter    duraturis.    Vir 

namque  religio^  is  Joannes  episcopus,  qui  venturus 

est  Romam,    detinetur  aegritudine    corporali  :   nihil 

enim  prohibet  ante  ejus  quoque  adventum    concor- 

diam    preevenire,    sublata  dubitatione  religionis,    et 

eum  tamen  mox  <  imittemus  favente  divinitate,  quia 

jam  melius  habei  :    quoniam  nec  difticilia  sunt  quee 

ceciderunt  in  ambiguitatem;  nec  expedit  diutiuscau- 

sam  vilee  protrahi  sempiternse,  ne  dilatis  temporibus 

aliquid  nascatur  incertius.  Eternitatis  igitur  supernee 

trernendique  judicii   non  immemor  sanctitas  vestra, 

quee  sibi  commissa  sunt  efiicaciae  tradi  deproperet, 

(6)  ut  intelligant  cuncti  rectevos  apostoliceesedis  esse 

primaium  sortitos.  Heec  igitur  quae  scribuntur  a  no- 

bis  affectu  pat^rno  jubete  quantocius  adimpleri.  Scitis 

namque  quani  sit  adrairabilis  gloriee  tantorum  erro- 

res    annorum   vestri  pontificatus    tempore    stirpitus 

aboleri. 

EXEMPLUM  EPISTOL.E 

JISTINIANL    COS.    AD    H0RMISDAM 

Confiiemur Chrisium  Dominurnrecte unum in  Trinitate 
dici.  secusunum  ex  Tr.nitate.In  nominibusepisco- 
porum  damnandisnon  ita  severe  agendum. 

Domiuo  viro  beatissimo  sanctoque  patri  Hormisda? 
urbis  Romae  pontitici  Justinianus*  cos. 

Quantam  venerationemreligionisbabeamus,  quam- 
que  solliciti  semper  fuerimus  propter  uniendas  san- 
ctas  Ecclesias,  testis  est  quoque  vestra  beatitudo. 
Postquam  regnavit  enim  dominus  noster  inclytas 
imperatorper  omnes  ad  Italiam  venientes  direximus 
litteras,  apostolatum  tuum  rogantes  sicut  decebat. 
Nunc  etiam  ne  quid  eorumquae  tieri  convenit  prae- 
termittatur,    Joannes   vir    reverendissimus    antistes. 


salutisin  eum   habentes  :  et  sicut  scriptum  est  :    Di-  D  Heraclianus  presbyter,  et  Constantiusdiaconus  sacro- 


ligentibus  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum  (Rom. 
vm).  Ea  enim  quae  vobis  placeaut,  sicut  dictumest, 
sentire  quoque  et  agere  nitimur,  sanctissime.  Omnem 
in  Christo  fraternitatem,  quoe  cum  vestra  est  sancti- 
tate,  ego  quoque  et  mei  plnrimum  salutamus. 
EXEMPLUM  EPISTOL/E 

JUSTINIANI    VlHl    ilAUISSIMl    AD    EORMISDAM. 

Petit  uf  pro  Ecclesiarum  unione  laboret,  et  sibi  adea 
respondeat  quceper  legafos  scripserat. 

Dtnnino  beatissimo  atque  apostolico  patri  Hormis- 
dae  papee  urbis  Romae  Justinianus. 

Quanta  reverentia  vestram  beatitudinem  venere- 
mur,  muitis  epistolis,  ex  quo  serenissimusimperator 

(o)  Edit.  Rom.,  venerandarum. 
(b)  Al.  fiiiis. 


sanctae  Ecclesiae  hujus  inclytae  civitatis  destinati  sunt 
ad  urbem  feliciter,  ut  super  omnibus  quee  seripnt 
hlius  vester  serenissimus  imperator  inte,u;nim  respon- 
sum  accipiant.  Dignetur  ergo  sanctitas  tua  suscipere 
memoratos  viros  religiosissimos  libenter,  et  habitis 
orationibus,  placataque  Divinitate,  sic  omnia  debeat 
ordinare  venerabiliter,  ut  nihil  ultra  remaneat  iu 
amlii^imm.  Nobis  etenim  videtur  quoniam  Filius  Dei 
vivi  Domiuus  noster  Jesus  Christus  ex  virgine  Maria 
natus,  quein  praedicat  summns  apostolorum  carne 
passum,  recte  dicitur  unus  in  Trinitate  cum  PatreSpi- 
rituque  sancto  regnare,  majestatisque  ejus  personim 
inTrinitate,  et  ex  Trinitate  non  intideliter  credimus. 

*  Ita   legitur  in   collect.  Avellana,    cum   antea  in 
editis  haberetur,  vir  clarissimus. 


509 


EPISTOL.K  KT  DKCHKTA. 


:,io 


i: 


De  nominibus  autem  defunctoratn  episcoporum  cle-  A 
menter,  et  ut  decet  paciflcum  palrem  disponite  :  qaia 
vester  quoque  prsedecessor  beatee  recordationis  ad 
memoriee  principalis  Anastasium  scripsit,  ut  si  nomen 
Acacii  tantummodo  tolleretur,  nna  nobis  esset  com- 
munio.  Nonne  igitur  suasil  vestra  sedes,  ut  preestet 
unitari  beatissimum  et  sanctissimum  Leonem  Roma- 
nuni  pontificem,  ac  sicut  ille  scripsit  Leoni,  ita  et  vos 
omnibus  amputatis  dubitationibus  perfectas  paciflcas- 
que  paginas  ad  invictissimum  principem  filium  ve- 
strum  rescribere  Ecclesise,  ut  ante  tribunal  venturi 
jadicis  participes  eorum  sitisquoram  sedem  jure  sa- 
cerdotali  tenetis.  Ostendat  ergo  tuus apostolatus quod 
Petro  successit  apostolo ;  quoniam  Dominus  a  vobis 
utpote  summis pastoribus  ezacturus  est  universonun 
salutein,  qui  poteruut  esse  salvi  firmata  concordia. 
Nos  etcuim  linitis  capitulis,  de  quibus  scripta  susce- 
pistis,  ultra  non  patiemur  a  quoquam  controversiam 
religionis  in  republica  nostra  moveri,  nec  vestram 
sanclitatem  convenit  audire   superflua  couccrtantes. 

EPISTOLA  LXXVII. 

AI)    Jl STINIANIM. 

CommendaUustinianum  de  rercrenlia  sibi  exhibita. 
Vromissam  iegationem  se  exspectare.  Sanctissimx 
Trinilalis  myskria  explicat. 

Hormisda  Justiniano  viro  lllustri. 

Quod  celsitudo  vestra  animi  circa  me  sui  benevo- 
lentia  dignatur  oslendere,  facitis  rem  Dco  placitam, 
et  rectce  conscienlise  congrueniem  ;  scd  nou  parva 
sunt  nobis  bujusernolumeula  pro[iositi.  Major  in  vos  q 
fructus  de  tali  bouitate  revertilur,  nequa  enim  vacua 
bonoriticeutia  est  qucc  defertur  autistiti.  Indubitatum 
siquidem  est  quia  bonor  iniuistri  cultus  est  domini, 
et  qui  persouam  sacerdotis  magui  habet,  majorem 
rcmunerationem  ab  eo  cui  sacerdos  famulatur  acci- 
piet,  dicente  Domino  Jesu  iis  qui  prophetas  in  ^ho- 
nore  suscipiunt,  suam  mercedem  esse  reddendam  : 
et  apud  nie  quidem  magni  estgratia  vestra momenti, 
eo  tamen  pretiosior,  quia  quidquid  mihi  gratiae 
digaanter  impenditis,  iu  Ecclesiarum  defeusione 
monstratis.  Sed  ut  ad  id  quod  celsitudo  vestra  desi- 
derat  noster  sermo  dirigatur,  quanquam  et  clemen- 
tissimus  imperator,  et  vos  promittatis  Legationem 
esse  venturam,  et  id  cum  ratione  convenerit,  ut  eo 
rum  qui  dirigendi  sunt  super  omnibus  nos  decuerit  D 
exspectare  prcesentiam  ;  tamen  quia  gratum  nobis 
est  studium  quod  circa  religionem  vos  babere  decla- 
rastis,  non  gravat  pra?libare,  dicendo  non  opus  ut 
stabilitatem  lidei  vestra?  intentionis  (contentionis) 
polius  quam  rationis  sequaces  procaci  verborum  no- 
vitate  confundant.  Sancta  Trinitas  Pater,  et  Filius, 
et  Sj)iritus  sanctus  unus  est  Deus  ;  banc  Israel  jussus 
<;dorare,  cujuj  inseparabilis  et  indiscreta  substantia 
iion  potest  dividi,  non  potest  sacrilega  distinctione 
separari,  servata  tainen  proprietate  sua  unicuiqus 
personee.  Haec  interim  commendanda  lidei  vestrae, 
epistolaris  styli  lerminum  cogitantes,  congrua  credi- 

(a)  Hoc  epistolae  argumentum  ex  editione  Romana 
desumptum  eidem   epistolae  plane    non  respondet ; 


mus  brevitate  sufiicere,  plenius  disserenda  cum  flo- 
rente  imperio  clementissimi  principis,  Bi  promissam 
legationem  et  nos  suscipere  Deo  propitiante,  conti 
gerit,  et  cognitis  omnibus  cum  adjutorio  Dei  nostri 
responso  rcddito  pro  aniversitatis  informatione  re- 
mittere. 

EPISTOLA 

JUSTINIARl    Vlltl    I  I.  l.l.S  lli  IS     A  l>    IIO  II  M  ISh  \  M. 

Petii  ut  letjalos  rebus  benegeslis  redire  qnamprimum 

curet  (a). 

Diligenter  apostolatus  vester  cognovit  quanlo  fidei 

calore  tilius  vester  serenissimus  imperator   nosque 

fuimus  ab   initio.   Nunquam  cessavimus  agere  quee 

pertinebant  ad   firmamentum  reiigionis  divina?..  Pro 

qua  re  nuper  etiam  reverendissimos  sacerdotes  Ito- 

mam  direximus,  ut  integrutn  componeretur  de  capi- 

tulis,  quibus  ad  ea   dubietas  vertebatur.  Sed  ignora- 

mus  quse  diflicultas  provenerit  ut  minime  sopirentur 

bactenus  ea  quae  videntur  esse  levissitna.  Salutantes 

ergo  vestram  reverentiun  petimus  ut  nulla  praebeatur 

occasio,  qua  de  tua  quisquam  possit  umbigere  volun- 

tate  ;   sed  babentes   pne   oculis  judicium   majestatis 

supernae,  modis  omnibus  festinare  diguemini. 

EPISTOLA  LXXVIH. 

AD    JDSTINUM    AUGUSTUM. 
Adevitandam  discordiam  niliit  innovandum  :  etde  his 

qui  ad  communionem   admitti  possunt    Epiphanio 

scriptum. 

Hormisda  Justino  Augusto. 

Scio  quidem,  venerabilis  imperator,  clemenliam 
tuam  conscientia  boni  operis  tantum  esse  conten- 
lam  ;  nec  in  bis  quae  pro  calbolicae  Kcclesiae  unitate 
disponitis,  bumauis  laudibus  iudigere,  et  (ne)  magni 
studii  gloria  non  digna  reniuueratione  vilescat. 
Quauta  est  enim  circaeum  bumani  summa  preeconii, 
cui  contigit  terrarum  regua  committi  ?  Cum  eo  noxia 
sint  blandimenta  adulationis  suspicioni,  quee  humi- 
litas  detulerit  imperanti.  Kt  alias  secundum  evange- 
licam  traditionem  m-cesse  est  ut  fructu  supernae  re- 
munerationis  careat,  qui  retributionis  laudem  ex- 
spectat.  Hinc  mansuetudinem  vestram  omni  bonitatis 
perfectione  pollentem,  ad  Deum  universa  quiDe  me- 
morabiliter  faciiis  referre  non  ambigo,  nec  caduca 
cogitantcs,  ab  illo  exspectatis  pro  actuum  vestrorum 
retributione  mercedem,  quam  bonorum  omnium  con- 
stat  auctorem.  Kt  tjinen  ego  divinis,  quibus  obse- 
cundo,  convenio  institulis,  ne  religiosse  conscientia? 
vestrce  beneficia  couferta  dissimulem,  ne  taciturnitas 
mea,  quae  vobis  crescit  ad  gloriam,  mihi,  quod  absit, 
vertatur  in  culpam.  Novi  enim  de  illis  decem  Domini 
et  Salvatoris  nostri  pietate  mundatis,  quia  et  novem 
sunt  nota  ingratitudinis  nnprobali,  ct  unus  testimo- 
nium  fidei  et  merita  receptae  salutis  retulit,  qui  gra- 
tiaruin  actionem  sanatus  exsolvit.  Kxsequor  exempla 
qute  didici,  et  quod  per  oilicii  milii  crediti  mati-riam 
procdico,  sub  occasione  litterarii  sermonis  exbibeo. 
Ago  gratias  quauto  (a)  amplius  possum,  et  si  quantas 
debeo  nou  possum  :  sed   solatium   mihi  est   quod  de 

ego  istud  substituerem  :  Quod  capitulis propositis  non 
dum  eongruo  rcsponso  salisfecerit,  modeste  queritur. 


>H 


hormisdj*:  pap,e 


512 


beaeiicii^  mecum  vestris  mundus   exsultat,   et  laee-  A  hoc  possit  admittere,  ut  ad  illa  per  pacem  credamur 


ratse  liactenus  Ecclesise  membra  ad  compagem  suani 
revocata  gloriantur.  Heduxisti  populis  iidem,  perse- 
cutus  errorem  ,  inclmata  estsuperbia  inimicorum  Ec- 
clesise  Dei,  et  hurnilitas  erecta  iidelium.  Magna  res 
tibi  contigit,  imperator  :  magna  in  te  emolumenta 
cum  potestate  coierunt,  quse  merearis  intellige.  Non 
exiguam  in  te  partem  boni  operis  illius  quod  vadens 
ad  ccelos  Dominus  noster  Jesus  Christus  contulit 
transtulisti :  nam  pacem  quam  ille  discipulis  dedit 
per  te  mundus  invenit:  non  dubium  congratulari 
tibi  angelos  cceli :  nam  si  juxta  assertionem  evange- 
carn  laetitia  est  eis  super  uno  peccatore  salvato, 
quse  potest  esse  populo?  Salve  Ezechias  prsesentis 
aetatis.  Nam  etsi  fuerunt  ante  eum  regcs  Juda  (b)  bo- 
num  qui  facerent,  nullus  tamen  eorum  dissipavit 
excelsa ;  tu  quoque  schismatum  et  superbise  dissipa- 
tor,  et  cultus  veteris  restitutor,  prsesuine  tibi  simili- 
tudine  illius  annorum  augenda  curricula,  quioperum 
eju^  imituris  exempla.  Haec  omnia,  quee  ad  majus 
glorise  tuae  spectant  augmenturu,  non  stimulo  adhor- 
talionis  alienae,  non  ullis  precibus  excitatus  aggrede- 
ris  :  solus  tibi  in  consilio  Deus  :  non  est  qui  se  ad 
participationem  tanti  operis  tentet  inserere  :  tibi  de- 
bes  actionis  hujus  studium,  tibi  bonse  actionis  efte- 
ctum.  Tu  me  venerabilis  imperator,  Ecclesise  vul- 
neratamlonga  mcerentem  ad  spem  reddendse  salntis 
animasti.  Tu  me  post  tam  continuos  turbines  jam 
pene  desperatione  cessantem  ad  novam  tranquillita- 


B 


adduci,  ad^use  non  potuimus  discordise  necessitate 
compelli  ?  Et  putetur  sequum,  ut  contra  salutern  priu- 
ceps  subjectorum  voluntatem  sequatur,  quam  prosua 
salute  subjecti,  principis  non  famulentur  imperio? 
Ipsam  tibi  mecum,  venerabilis  hli,  crede  Eeclesiam 
Dei  supplicare,  ut  eam  sine  macula  et  ruga,  sicut  scis 
Domino  placere,  costodias ;  nec  in  eam  oculus  ille 
qui  pervigilat  nsevum  aliquem  quem  aversetur  aspi- 
ciat.  Ama  quod  a  Deo  compunctus  elegisti,  et  inte- 
meratum  serva  illud  cujus  pars  esse  voluisti.  Fuerit 
aute  sollicitudo  lantum  mea,  nunc  unam  nobis  cau- 
sam  tua  fecit  e  -e  clementia.  Nec  austeriorem  me 
quisquam  dicat  sse  prioribus,  nec  adbortatio  alicu- 
jus  pro  sententi  auctoritate  teneatur.  Diligentiorem 
me  non  pertina;  ;e  studium,  sed  sc  indala  secuta  fe- 
cerunt.  Forte  int  r  initia  locus  esse  potuit  lenitati  : 
male  (sicut  notum  est)  per  accessus  prsecedentium 
temporum  errorura  augmenta  creverunt.  Non  parvi 
habeas,  tili  sanetissime,  quod  curasti,  ubi  sancta 
Chalcedonensis  synodus,  et  inter  sanctos  venerandi 
papas  Leonis  religiosissima  constituta  locum  alicujus 
honoris  habuerunt  ?  Ebi  non  adversum  tauta  iidei 
fundamenta  quasi  quodam  bellicum  hostium  Dei  in- 
souuit  exercitus?  Quanto  acrioribus  hsec  impetita 
sunt  jaculis,  tanto  validioribus  sunt  muuienda  subsi- 
diis.  Rogo,  clementissime  imperator,  ne  me  aut  ad 
delenda  (Edit.  Rom.  desereuda)  hsec  quse  dudum  be- 
neplacita  sunt,  aut  mutanda  compellas.  Yox  enim  illa 


tem  directis  ultro   piis  litteris  excitasti  :  hoc  quoque  q  aurihus  meis  indesinenter  immurmurat  :  Quia  nemo 


procul  dubio  divina  intelligentia  conferente,  ut  inter 
ipsa  tui  principatus  exordia  lidei  ejus  dicares  obse- 
quium,  cui  acceptum  debebas  imperium,  sed  qui  te 
ad  incipienda  ha?c  non  potui  primus  impellere  ;  nunc 
majore  fiducia  tantis  beneticiis  compellor  provocatus 
orare,  ne  patiarisin  re  tam  boni  operisesse  defectum  ; 
ne  manus,  quas  ad  Deum  erigis,  accepti  operis  per- 
fectione  suspendas.  Negare  non  possum  pro  domini 
nostri  haec  me  afleclu  et  unitatis  exposcere  :  sed 
fateor  et  saluti  tuse  pro  tanta  mansuetudinis  gratia 
hsec  studia  me  debere.  Scriptum  est  enim  quia  qui 
perseveraveril  usque  ad  finem  salvus  erit  (Matth.  x). 
Nec  vos  aliquorum  obstinatio  reddat  a  proposito 
pigriores.  Durum  est,  utefticacior  sit  eorum  pertina- 


manujn  ad  aratrum  mittens,  etpostse  respiciensaptus 
eslregno  (Dei  Luc.  ix),  cum  in  evidenti  sit,  quiapoe- 
nitentia  malorum  est  operum,  non  bonorum.  Sed 
quanquam  his  urgemur  angustiis,  tamen  propter  man- 
suetudinis  tuse  considerationem,  et  venerabilium  le- 
gatorum  Joannis  episcopi,  Heracliani  presbyteri,  et 
Constantini  diaconi  allegatio  nos  non  inhumana  per- 
movit,  qui  innocentibus  aut  ignaris  causse  remedia 
credidit  esse  poscenda  :  ad  fratrem  et  coepiscopum 
nostrum  Epipuanium  scriptatransmisirnus,  ut  memor 
tidei,  memor  religionis,  quos  dignos  susceptione  esse 
crediderit,  et  alieuosacommuuione  quam  respuimus, 
sicul  asseritur,  innoceutes  eos  ad  societatem  suse 
communionis  admittat,  libelli  tamen  qui  a  nobis  iu- 


cia  qui    dividunt  pacem,  quam  eorum  qui  asserunt  ^  terpositus  est  tenore  servato.  Melius  est  enim  et  ma- 

unitatem.   Amentnr  vulnera    cum  provideantur  pro 

salute  remedia,  et  prseoptabile....  putetur  se....  mor- 

tuis  quam  inhserere   cum  vivis.  An  non  aequum  est, 

ut  religiosi  principis  subdantur  imperio  qui  non  mo- 

ventur  exemplo  ?  Non  omnis  seger  remediis  salubri- 

bus  acquiescit,  et  medendi  studium  saepe  ipsis  quibus 

adhibetur  ingratum  est  :  et  tamengrata  est  prosalute 

necessitas,  nec  ipsi   post  respirationem  non  sunt  be- 

neticiis  obnoxii  qui  curanlur  inviti.  Caveuda  est  sub- 

tiliummagnncircumspectione  calliditas,  qui  ingerunt 

difficilia,  dum  nituntur  labefactare  composita.  Et  quis 


gis  Deo  placitum,  si  salva  iide  ecclesiastico  corpori 
jungantur  abscissi,  quam  in  abscissos  transeant,  qui 
in  beati  Petri  immaculata  communione  manserunt. 
Data  septimo  calendas  Aprilis,  Valerio  viro  claris- 
simo  consule  (anno  Domini  521). 

EPISTOLA  LXXIX. 

AD    JDSTIHUM    ALUUSIIMM. 

Diviniiatis  et  incarnaiionis  mystefium  exponitur. 
(c)  Hormisda  Justino  Augusto. 
lnlor    ea   quae    ad   unitatem    hcclesia?  pertinentia 
(pertiuent),    propter   quain    Deus   clementia^    vestree 


(a)  Al.  humilius. 
(6)  Al.  deest  bonum. 


(c)  Cod.  Luc.  125,  Gloriosissimo  atque  clemcntis- 
simo  filio  Justino  Augusto. 


»1   : 


KPISTOLK  ET  DECRETA. 


.,1V 


elegitimperium,  in  litteras  conlulistis  :  hsec  quoque,  A  habet,  aecesse  esl  aul  div  initatem  in   malta  dividen 


venerabilis  iinperator,  cura  tidei,  caimaltiplicitervos 
studere  declaratis,  adjecit,  ut  aliquorum  preces  per- 
ferenda-  ad  humilitatis  (a)  notitiam  juugerentar,  qui- 
bus  vel  quid  qasestioais  oriretar  agnoscerem;  vel  ad 
suhmovendum  propositee  consaltationis  ambigoum 
responsum  a  me  religiosse  (b)  scientiae  conveniens 
redderetur.  Legi  omnia  sollicitudine  qua  decebat  : 
et  licet  ad  responsi  plenitudinem  sufiicere  potulsset 
si  illa  tantum  quffi  a  veteribus  (ab  auctoribns)  stmt 
diffinita  rescriberem,  lamen  ut  religiosi  propositi 
veslri  remuuerarem  alTectum,  non  subtrahendum 
credidi  mei  quoque  sermonis  obsequium.  Quid  enim 
est  (iiiod  emergentibas  Nestorii  et  Eutychetis  venenis 
paterna  omisit  instructio?  Pene  omnes  impietates 
cum  inventoribus  tam  nefandorum  dogmalum  conve- 
nientia  in  unum  synodica  dccrcta  presserunt :  nec 
ulterias remansit  locus  ullus  tam  diris  perfidiae  semi- 
nibus  amputatis,  aut  Ghristum  Dominum  nostrum 
credere  sine  carnis  faisse  veritate,  aut  eumdem  non 
Deum  et  hominem  de  materni  uteri  intemerata  fecun- 
ditate  prodiisse,  cum'  alter  eorum  dispensationem, 
qua  salvati  sumus  negando,  quantam  in  se  est,  irri- 
tam  faceret;  alter  o}iinione  contraria,  sed  impietate 
consimili,  in  eodem  Domino  nostro  Jesu  Christo  po- 
testatem  divinam  a  vera  humanitate  secluderet :  ne- 
que  ille  recordatus  quia  palpandam  carnem  suam 
Christas  ostendit  nec  ilie  Evangelii  ir.emor  Verbum 
carnem  factum  esse  dicentis  (Joan.)  cui  vox  Doinini 
indelicienter  insonare  debuerat,  qua  dixit  et  docuit  : 
Nemo  ascendit  in  ccelum,  ni.ri  qui  de  calo  descendit 
Filius  hominis  qui  est  incailo  (Joan.  111).  Ssepe  hsecet 
multis  prsecedentium  sunt  comprehensa  sententiis; 
I  nec  clementia  veslra,licet  jam  dicta  sint,  fasti- 
diose  polerit  repetita  cognoscere :  nec  nobis  pudor 
est  ea  qua?  sunt  a  decessoribus  noslris  prsdicta  prae- 
tlieata)  revolvere.  Neque  enim  possibile  est  ut  sit 
diversitas  prffidicstionis,  ubi  una  estforma  veritatis; 
nec  abire  judicabitur  alienum,  si  cum  bis,  cum  qui- 
bus  couvcniemus  jfide,  congruamuset  dogmale.  Re- 
volvantur  piis  mansuetudinis  vestrae  auribus  decreta 
synodica,  et  beati  papa?  Leonis  convenientia  sacrse 
lidei  constituta  :  eadern  invenietis  in  illis  qua?  recen- 
sueritis  (inveneritis)  in  noslris.  Quid  ergo  est  post 
illum  fontem  fidelium   statutorum  (statutum)  ?  quid 


(dividat),  aat  specialiter  passionem  ipsi  essentise  Tri- 
nitatis  impingat,  et  (quod  absita  tideliam  mentibas) 

boc  est,  aut  pbires  deos  more  profano gentilitatis  in- 
ducere,  aut  sensibilem  pcenam  adeamnatnram  qasa 
aliena  est  ab  omni  passione  transferre.  Unum  est, 
sancta  Trinitas  non  multiplicatar  aumero,  nou  cre- 
seit  augmento ;  nec  potest  aut  intelligentia  compre- 
hendi,  aut  hoc  quod  Deus  est  discretione  3ejungi. 
Quis  ergo  illisecreto  ffitemee  impenetrabilisque  sub- 
stantise,  qnod  nulla  vel  (neque  ulla  visibiliam,  vel) 
invisibiliam  naturarum  potuit  investigan;  natura, 
profanam  divisionem  tentef  ingerere,  et  divini  arcana 
mysterii  (arcani  ministerium)  revocare  ad  calculum 
moris  humani?  Adoremus  Patrera,  et  Filium,  et  Spi- 

"  ritum  sanctum,  indistinctam  (indivisam)  distincte 
(Dionys.  indistincta.  IIaiuj.),  inconiprehensibilcm  et 
inonarrabilem  substantiam  Trinitatis, ubi  etsi  admittit 
numerum  ratio  personarum,  unitas  lamen  non  ad- 
mittit  cssentia?  separationcm,  ita  tamen  ut  servemus 
divina^  propria  naturse,  servemus  propria  unicuique 
persona?,  nec  personis  divinitatis  singularitas  dene- 
getur  nec  ad  essentiam  hoc  quod  est  proprium  no- 
minum  transferatur.  Magnum  est  sanctae  et  incom- 
prehcnsibile  mysterium  Trinitalis,  Deus  Pater,  Deus 
Filius,  Deus  S[)iritus  sancttis,  Trinitas  indivisa  :  et 
tamen  notum  est  quia  proprium  est  Patris  ut  gene- 
raret  Filium,  proprium  Filii  Dei  ul  cx  Patre  Patri 
nasceretur  sequalis,    (d)  proprium  Spiritus  sancti  ut 

i-  de  Patre  et  Filio  procederet  sub  una  substantia  Dei- 
talis.  Proprium  quoque  Filii  Dei,  utjuxta  id  quod 
scriptum  est  :  In  novissimis  temporibus  Verbum  caro 
fierei.  et  habiiarct  in  nobis  (Joan.i)  :  ita  inlra  viscera 
sanctse  Slarise  Virginis  genitricis  Dei  unitis  utriusque 
sine  aliqua  confusione  naturis,  ut  qui  ante  tempora 
erat  Filius  Dei,  tierct  iilius  hoininis  ;  et  nasceretur 
es  (in)  tempore  hominis  more,  matris  vulvam  natus 
non  aperieus,  et  virginitalem  matris  deitatis  virtute 
non  solvens.  Dignutn  plane  Deo  nascente  mysterium, 
ut  servaret  partum  sinc  corruptione,  qui  concejitum 
fccit  esse  sine  semine,  scrvans  quod  ex  Patre  crat, 
et  repra-sentans  quod  ex  matre  suscepit.  Nam  jacens 
in  prsesepio  videhatur  in  cado,  involutus  pannis  ado- 
rabatur  a  magis,  inter  animalia  editus  ab  angelis 
(e)  nuntiabatur,  vix  egressus  inlantiam,  et  annuntians 


amplius  (si  tair.en  fidei  terminum  servat)  quamlibet       mysticam  sine  instituente  doctrinam,  inter  rudimenta 


cunosus  scrutalor  inquirat,  (c)  aut  operc  aut  instilu- 
tione  perfectius  (non  opus  aut  adjectione  plenius  aut 
institutione  perfectius)?  nisi  forte  mavult  quisquam 
dubitarc  quam  credere,  certare  quam  nosse,  sequi 
dubia  quam  servare  decreta.  Nam  si  Trinitas  Deus, 
hoc  est  Pater  et  Filius  etSpiritus  sanctus,  Deus  au- 
temunus  specialiter  legislatoredicente  :  Audi,  Israel, 
Dominus  Deus  iuus  Deusunus  est  (Deut.  vi),  qui  aliter 

(a)  Idem  cod.,  mese. 

(6)  Idem  cod.,  sentenlix. 

(c)  Idem  cod.,  Nonopus  aut  adjeclione  plebis,  aut 
instituiione  perfectis  nisi,  etc. 

(d)  In  eodem  cod.  primigenia  manus  ita  hunc 
textum  ferebat  :  Notum  eliam  quod  sit  proprium  Spi- 
ritus  S.  proprium  antem  Filii  Dei  utjuxta  id,   etc. ; 


annorum  puerilium  edens  coelestia  signa  virtutum. 
Idem  enim  Deus  et  homo,  non  (ut  ab  infidelihus 
dicitur)  sub  quartse  introductione  personoe  :  sed  ipse 
Dei  Filius  Deus  et  homo,  (/)  id  est  virtus  et  infirmi- 
tas,  humilitas  etmajestas,  redimens  ct  venditus,  in 
cruce  positus  ct  cce.li  regna  largitus;  ita  nostrae  in- 
firmitatis  particeps,  ut  posset  interimi,  ita  ingenitae 
potentise  dominus,  ne  posset  morte  consumi  :  sepul- 
tus  est  juxta  id  quod  homo  voluit  nasci,   et  juxta    id 

quam  lectionem  ita  reformat  manus  antiqua  et  fere 
aequalis  :  nolum  etiam  quod  sii  proprium  Spiritus  S. 
ut  de  Pa/re  et  Filiopror.ederetsub  una  substantia  Dei- 
tatis.  Proprium  quoque  Filii,  etc. 

(e)  Idem  cod.,  nuntiatus. 

\f)  Idem  cod.,  idem. 


515 


HORMISD.E  PAP.E 


516 


quod  Patri  erat  similis  resurrexit,  patiens  vulnerum,  A  et    omnibus     proplietis,    oportuisse    pati    Christum, 


et  salvator  segrorum,  unus  defunctorum,  etvivificator, 
obeuutium;  ad  inferna  descendens  et  a  Patris  gremio 
non  recedens  :  unde  et  animam,  quam  procommuni 
conditione  posuit,  pro  singulari  virtute  et  admirabili 
(a)  patientia  mox  resumpsit.  Haec  ita  esse,  nec  ullam 
dubitationem  oportere  recipere,  (6)  idem  Dominus 
noster  Jesns  Christus  ne  iuter  corporis  passiones 
Deus  non  esse  crederetur,  aut  ne  Deus  tantum,  et  non 
homo  inter  opera  mirabilinm  stupenda  virtutum, 
proposito  nos  duorum  apostolorum  informavit  exem- 
plo,  Deum  esse  Christum  Dominum  nostrum  Pelri 
tide;  hominem  Tliomae  dubitatione  declarans.  Quid 
enim  intererat,  ut  quem  se  homines  dicerent,  di^ci- 
pulos  suos  vellet  inquirere,  ni-i  ut  respondeute  Pe- 
tro  :  Tues  Christus  Filius  Deivivi  Matth. xvi),  notum 
faceret  hoc  non  de  carne  et  saugume  proditum,  scd 
a  Patre  Deo  inspirante  revelatum,  et  per  testimo- 
nium  laudatoc  re^ponsiouis  iides  patefactse  fieret  ve- 
ritatis?  Quid  intererat,  ut  apparente  post  resurre- 
ctionem  Domiuo,  Thomas  tamen  aut  desset  ca-teris 
aul  solus  ambigeret,  nisi  ut  inuudus  crederet,  quod 
ambigens  discipulus  exploraret  (explorasset),  ut  dum 
unius  manibus  se  pateretur  tangi,  ad  universitatem 
(ab  universitate)  fidelium  quid  esset,  possit  (posset) 
agnosci  ?  Non  ergo  ad  (c)  improbandum  discipulum 
interposita  est  dubitatio,  sed  quasita  posteritatis  in- 
structio.  Anne  ad  aliud  spectat  (aliud  exspectat), 
quod  se  idem  Dominus  Cleopha?  cum  alio  discipulo, 
cum  ad  Emmaus  tendentes  de  se  loquerentur,  inse- 
ruit;  et  quanquamde  resurrectione  Domini  per  mu- 
lieres,  qua^  primae  ad  monumentum  convenerant, 
agnovissent;  tamen  utper  eorum  dubilationem  daret 
credenti  futuris  saecnlis  firmitatem,  incipiens  aMoyse 

EPISTOLA  LXXX. 

HO  R  M  ISD  M    A  D    EPIPHAM  Y  U  . 

1 'psivicariamsedi?  aposfolicx  prsefeciuraminrecipien- 
dis  lapsis  delegaf. 

Hormisda    Epiphanio     episcopo    Constantinopoli- 

tano. 

Multo  gaudio  suni  repletus,  quod  circa  Ecclesiae 
pacem,  et  sanctissimi  imperatoris,  et  dilectionis  tuse 
tale  studium,  quale  litteris  indicasti,  1-jgatorum  quo- 
que  meorum  assertione  cognovi.  Manifesta  enim  hinc 
supernse  rnisericoidiae  documenta  produntur,  quando 
et  humani  principes  causam  fidei  cum  reipublicae  ordi- 
natione  eoujunguut,  Ecclesiarum  praesules,  quod  ad 
dispensationem  suam  pertinet,  oflicii  memores  ex- 
sequuntur.  Talibus  indicjebat  post  aiscordiae  procel- 
las  religio  Cliristiana  rectoribus,  qui  compres-is 
provida  dispensatione  turbinibus,  diu  peregrinatam 
pacem,  depulsa  tempestate  reducerent,  et  in  futura 
seecula  propositi  sui  exempla  tendentes,  sibi  ascri- 
bendum    indubitanter    ostenderent,    quidquid     Ueo 

(a)  Idem  cod.,  potcntia. 

(d)  Idem  cod.,  id  estne  Dominus  noster  Jesus  Chri- 
stus  aut  inter,  etc. 

(c)  Idem  cod.,  explorandum. 

(b)  Idem  cod.,  Multiplicibus  hxc  sanctarum  Scri- 


\\ 


et  ila  intrare  in  gloriam  suam,  interpretatus  Scri- 
pturas  ostendit,  et  per  passionem  humanam  natu- 
ram,  et  divinam  in  eo  esse  per  gloriam,  (d)  mul- 
ipliciter  haec  sanctarum  Scripturarum  testificatus 
exemplis.  Hte  apud  religiosam  conscientiam  tuam, 
venerabilis  imperator,  tanquam  ignota  dicntur.  Fi- 
des  enim  ipsa,  quae  a  te  constanter  asseritur,  tibi 
reddit  hoc  muneris,  ut  sensibus  tuis  et  affectum  sui 
(e)  miserat,  et  scientiam,  per  quam  diligentius  asse- 
ratur,  infundat.  Et  tamtum  interest  dispensationis 
mihi  creditae,  ut  ego  quoque  vel  apud  scientes  nota 
non  taceam;  ut  succedente  sibi  pervices  temporum 
catholicorum  praedicatione  sensuum  quod  indeticien- 
ter  asseritur  sine  fide  credatur.  Latius  haec  quae  ad 
deitatem  humanitatemque  Domini  nostri  Jesu  Christi 
pertinent,  etin  eo  unitas  duas  sine  confusione  natu- 
ras  potui  secundum  veterum  definita  disserere,  si 
esset  adversum  eos  qui  his  dissentiunt  disputandum  ; 
sed  cum  in  manibus  omnium  sint  et  synodica  con^ti- 
tuia  et  beati  papa?  Leouis  dogmata,  perstrinxisse  po- 
tius  pauca  quam  evolvere  credidi  convenientius  uni- 
versa.  Nunc  vero  agnoscere  satis  est,  et  cavere  pro- 
prietatem,  et  essentiam  cogitandam,  ut  sciatur  quid 
personae,  quid  uos  oporteat  deferre  substantiae  :  quae 
qui  indecenter  (indigenter)  ignoraut,  aut  callida  im- 
pietate  dissimulant;  dum  omittunt  quid  sit  proprium 
filii,  trinae  {al.  in  Triuitate.  Hard.)  tendunt  insidias 
unitati  (divinitati).  Sed  si  quae  praedicta  snnt.  validis 
C  teneantur  lixa  radicibus,  nec  a  paterna  traditione  re- 
ceditur,  et  coustanter  quaestionibus  obviatur.  Data 
(/)  vn  calendas  Aprilis,  Yalerio  viro  clarissimo  con- 
sule  (anno  Domini  521). 

EnirroAH  rr. 

'Opu.L<7oo-j  t.-Jjz    Y.-i^y.-jio-j 

'Oou.io-rfc/x    'ETTtyavttjo    e—tsv-d— «    KuvcrocvTtvouTro^Eu;. 

Wo~t'/.f,z_  ZT/.f,7cjr,-j  yy.py.z,  OTt  T.zpi  rijv  zipf,-jr,-J  -?,:  ix- 
•/.'/ r, -7 i y. : ,  v.y.i  rov  «ytMTOTOU  i-y.7u.i-L>:,  v.y.i  rf, :  7fz  y.',k- 
t.c,z  rotauTT]  7t.o-joc,,  oiy.v  oty.  ruv  ypaft^taTwv  iuqvuora^, 
xai  ota  7f,z  rwv  lixoiv  7rpea"6s'wv  v.y.-.vc}Z7z:>:  ryvwv.  Iv-jf.z. 
yap  ivreu0ev  rf,:  oupaviou  z  j  777/ yyyjiy.z  xtooziziz  irpdst- 
7u,  orav  xai  oi  toj  xoauou  p*y.7u.ziz  toc?  jtocjz7Ziz  zix- 
jrspi  7f,z  T.i77z:>z  u.Z7'X  7f,z  oiov/.r,7z:>z  7c,z  To).i7ziy.z  BV 
1zj',jj'o7i,  xai  ot  7f>>j  zv.v./.r,7'-'oj  c,-iojj.z-jol  r«  otuvte£vovtr 
z'.:  rijv  ioiy.j  otxovoutav  ■j.zu-jc.-j.z-jol  rou  xaOqxovro;  i/.rz- 
'/:,7i.  Totourav  iyor.zz  •j.Z7;x  ra;  7f,z  Siyowix<\  xaratyt- 
Solz.  r,  Xptortavtx^    0p»o~x£ta   iduvrqpuv,    oi    7vjzz   v.v.-.zj- 

VUtj0zL7:rj   7700-J0r,7lV.'.>7U7r,      0  IV.7 -J  77 'ji  7  Zl     TfoV    J-j='/J.:>-J .     7C,J 

zt.lt.o'):j  ^■•jo>0zl7ol-j  sipijvijv,  z1'o7jzj70z  tov  yzLxwoz. 
ZT.y:jy.z\',>7i,  xat  ziz  T0V<\  ■j.z'/.'/.o-j7yz  ftsra  rxvra  y.r.rjy;  7>j; 
ijiy;  77oo0z-7Z'jjz  7«.  vToozi,y.y.7X  ETrsxTStvovTSs,  zyj7oi; 
E/rtyeypamQat  avaaytSd^co;  \r.ioziio-j7VJ,  zi  rt  rol  (z)z\> 
«peoxov     ot     u.z7y:,ZJZ77zpoi    arro     7f,z    rutuv    'j.Lfj.r,7i-oz 


\) 


pturarum  insinuantur,  etc.  Nec... 

(e)  Idem  cod.,  inferat. 

(f)  ldem  co J.,  viii. 

Ex  vet.    cod.    Vatic.  in  editione    Rom. 
epist.  77. 


an.    1491, 


K17 


EPISTOL.E  ET  DECRETA. 


placituin  postcri  pro  sua  imitalione  fecissent.  Bone- 
dicamus  Deum,  frater  carissime,  nostris  hoc  diebus 
luisse  concessum,  et  totis  orationam  et  curarum  vi- 
ribns  annitamur,  ut  quaa  per  Dei  nostri  opem  bene 
correcta  sunt,  ipso  adjuvante  per  omnia  complean- 
tur.  Sperandum  enim  e?t  ut  ad  compagem  corporis 
sui  reliqua  quoijue  qua?  adhnc  divisa  sunt  membra 
festinent,  et  a  potioribus  minora  non  riiscrepent  :  ad 
quod  cum  dilectio  tua  Christiana?  stndio  caritatis 
hortetur,  debet  id  ad  quod  incitat  sequi,  et  quod 
anumdum  suadet  amplecti.  Similem  enim  jam  lidei 
curam  gerentes,  pcr  religiosam  patientiam,  paretiam 
pro-mium  de  boni  opcris  speramus  effectu  :  neque 
enim  difficnltatibus  est  cedendum.  Non  fatigatur 
asperis  iides  :  nec  ad  cce.lorum  ardua  per  proclive 
contenditur  :  ncc  remunerationem  circa  laboris 
exercitia  quis  meretur.  I  nde  ne  facientes  bona,  de- 
iiciamus,  specialiter  admonemur  :  Beati  etiam,  toste 
Psalmista,  qui  custodiunt  judicium,  et  faciunt  justi- 
tiam  in  omni  lempore  {Psal.  cv)  :  quia  nou  initium 
laboris  remunerationein  praemii  consuevit  invenire, 
sed  terminus.  Ergo  par  studium  sollicitudinis  assu- 
mentes,  quibus  est  una  in  communione  et  creduli- 
tale  socielas,  quemadmodum  de  adunata  sedi  apo- 
stolicae  Constantinopolitana  Ecclesia  pariter  exsul- 
tamus  in  Domino  :  ita  de  reliquarum  quoque  (sicut 
afiectuose  admones)  reintegratione  curemus  primum, 
utlidem  integritatemque  nostram  immaculatam  ab 
omni  contagione  servemus.  Nosli  enim,  frater  san- 
ctissime,  qurje  ecclesi  isticam  serveut  vincula  con- 
cordiam,  quae  nos  ab  ha?reticorum  tueantur  insidiis, 
per  qua1,  etiam  canonum  custodiatur  auctoritas.  His 
iu  robore  suo  omni  circumspectione  servatis,  remedia 
speranlibus  conferentur.  Ilabet  enim  et  ecclesiasti- 
carum  ordo  regularum,  et  ipsius  forma  justilioe,  ut 
medicina  ratiouabilis  benigne  et  tideliter  sperantibus 
non  negetnr  :  nec  quisquam  ita  cst  ab  humanitate 
discretus,  quem  nou  a  rigore  discretionis  inclinet  in- 
cauta  simplicitas.  Sed  ut  caute  hoc  citra  querelam, 
aut  erroris  alicujus  nsevum  valeat  expediri,  dilectis- 
sime  frater,  personam  meam  te  in  hoc  oportet  in- 
duere,  scientem  in  hujusmodi  causis,  sicut  praedic- 
tum  est,  quid  faciendum  sit,  quid  cavendum  :  ita 
omnia  providenda,  ut  nou  ambigas  ratioucm  dis- 
pensalionis  huius  Deo  esse  reddendam  :  ita  tarnen 
ut  eos  qui  vobis  fuerunt  communione  sociati,  vel 
per  vos  sedi  apostolicoe  vestra  nobis  scripta  decla- 
rent,  quibus  etiam  continenlia  libellorum,  quos  ob- 
tulerint,  inseratur.  Sic  euim  etSeveri,  '  et  compli- 
cum  ejus,  aut  similium  absolvemus  errores,  nec  eo- 
rum  qui  sanari  potuerint,  dispendia  patiemur.  Quod 
ideo  vobis  specialiter  credimus  imponendum,  ad  di- 
ligentiam  vestram  nostra  onera  transferentes,  quia 
non  prava  jam  documenta  resistentes  hoereticis  edi- 
distis,  nec  debet  de  eo  ambigi  quem  bene  contigcrit 
explorari.  Simul  assume  remedia  medicinoe,  simul 
accingere  auctoritate  justitise,  et  sic   circa  supplices 

'Hic  ms.  addit  vel  Supplicii  pro  Sulpicii  Sorensis  : 


A  ItOlijvowiV.  EuAoyjjTwuev  tov  8(dv,  KeTcAsot,  Tati;  ^uw; 
TOflTO  cy.ipv.i.;  ~-jy/.zy,>or,y.i/o-j  ysyavivai,  v.v.i  tv.-v.l; 
euywv   v.v.l     if.spiu.vw    iwdttsaiv   (rirepeterSeouev,    tva    vt.zo 

Ol'/.  zf);  TOV  BSOV  r.y.rj  -jjiyA/:  /:/./■■,:  c,;yO,;,  KUToO 
poijdouvroej  vj  t.v.~l  Ti:r,or,,0'.i~vj.  '\'.ir.i:  yap  ierriv,  OTt 
rrep  ■!.;  rrjv  kpftavltxv  rou  obttiov  -6>y.v.zo;  xai  xa.  XotTrft 
■xv.i  kzi  vvv  r/vr.or.y.ijv.  yi/.r,  airovadaovaif  v.vj  v.to  twv 
y.rj-177'j-jw   zv.   ijTTOva  ou    iuttfoiviiaovotv   ei;   &  ttrtimp 

ftt    r,    ~'c,     '/i.v.0z~l;    zf,     o*7TOU(?'*j    zf,;    XpL~ziv:JV/t.f)c,    Ot-jttTr,; 

ifporpsjtsreiij  6-jzi'/.zi;  vi.;  6  auytlpsi  v.v.o).o-jOfl~v.t,  v.v.i 
OTrep  xyairaardxt  ou  ttffou  Asuet ,  t.zoltz-j^v.iOv.l.  'Ouolav 
yj.p  /otrrdv  zf,;  7rtoriw$  fpovTloa  yzi.oiCojzz: ,  b*ta  tvj? 
euereoouc;  •jToy.o-jf,;,  laov  xai  zo  Itv.O/.o-j  tou  v.Ov.oj  gpyou 
cxSdaret   skiri^oftsv.   Oure  yap  rai'   Svaytptiat'  io—.i  rtot- 

n  p*2**eopijT*fov  ov  xarairovetTat  rot?  rpoty&nv  r,  t!.~zl;, 
ouoe  si;  zv.  tcov  ovpavStv  G^teouaTa  b*ta  xareotpepou;  ti; 
nrexrecverat,  outs  zf);  v:jz'j:j.zvI/z',>;,  afveu  zf/;  rou  v.v.uct- 
tou  yjy-jvriv.;  zi;  Ktjtourat.  Atd  tva  uh  ixxaxwuev  zo 
ayaQav  toloO-jzz;,  totxwc;  vTroftiftvtianoiftsQa.  \\v.i  yotp  uv,- 

■  xricptot,  '.);  ftapTvpsi  6  -liyj.y.yrjo;,  ot  tf\t/\o\(r(tavTS%  vtpiciv 
xal  Trotouvrs?  otxatoo*Ovijv  iv  7ravTi  xatptu,  ort  ou^i.  urjyfi 
tou  xapaTou  rijj  ocvTaptet^tv  to-j  z-aOJ.o-/  stoiQsv  eupt'o*xetv, 
'/.)>.'/.  to  t€j\o-.  Tofyapouv  i~r,v  tnrovSilv  zf,;  fttpiftvx}' 
avaAaootievoi,  ot?  i-n  y.i'j.  i-j  -f,  xotvo>v(a  xal  ~rj  t.'i--zi  r) 
z-rj.irA'A'  o-j  ~o<jt:o-j  T.zui  ~~;  vjotOzivri;  Trsot  T&i  'Attotto- 
Atxoj  Spovw  t^;  Kti»voTavTtvou7r6Aeco*;  iv./j:r,-i'j.;,  ZT.io~n; 
ayaAAttouev  ev  v.-joi',,-  outco  xai  T.zot  zfjc  tcov  Aot7rcov, 
/.'/.0',,;  SvotaSsTcoc;  Trapatvsts,  r/.T.ovj.zr/.-zv.-z'^;  fpovTltroi- 
y.z-j   TrpcoTov,    tva    Triv    7rtoTtv   xai   Tiftv   Te^eidrijTa   qucov, 

i*  u~ti/.o-j  u.TO  iravro'  utv.~urj.-o;  ouAaQcoitev.  K«'t  yap 
oirrOv.,  «cis).o's  TtMicoraTe,  -Kolot  ttjv  ixxXijertaortx^v  ofto- 
votvj  yj").'j--o-j~t  -•j-joz-y.oi,  riva  riy.v.;  v.t.o  t&v  v.ipz- 
rtxcov  fpuAaTTOUcrtv  i7rtSou)wv,  v.v.i  6tv  rroiwv  :i\  tcov  za- 
vbvcov  yj~).'/--z-rji  vjOz-jziv..  ToOtcov  iv  t/j  toia  tcryut 
ttktv:  Tpo-oyr,  tpuAarTOftevcov,  tacrt?  toi?  ;A7rt"^oucrt 
Too~z-jzyOf,~zr'j.i.-  F.yzt  yjo  tcov  ixxA*QcriaaTtxcov  xavovcov 
>j  ra;t:,  xal  ccj-f,;  ~f,;  rjv/.v.LO-rjr,;  6  z-jt.oz,  airot'  suAo- 
yo;  Ozryj.Tzia  TOtor  v.'/JoOz'/.',>;  v.vx  TL~zr,>;  s\irV^ov<n,  Wfl 
v.o-jr,0zir,.  Ovoi  zi;  iortv  ourcocj  «tto  t§5  ytXavSpcojrfJas 
SivpVftivo',  ov  ojyi  c/.to  ~f,;  ~/J:r,o6-r,70;  tou  b*eo*uou 
eVtxa^ipet  rj  v-.y.-jo-jyyj-.,  v.Ttorr,;,  vjj.  i-jv.  KcryaAco*- touto 
xai  yr>>rji;  y-iylzv;,  ri  zl-jo;  vetpcotfou**  T).v.-jr,;  i~y-'j~ZLZ 
irposj\Qslv,  v: y/.T.r,~'z  v.<jz).y,  -6  zy.6-j  —o6~o>t6-j  -z  iv  toutw 

n  /'J,'5^  ^f^^etv  iTi~rv.uvjo-j  iv  Tc.tr,  TOtauratc;  U7ro9s'o*so*t, 
v.'j.0',>;  7rpoetp*orat,  Tt  TrotijTSOv  si'v;,  Tt  yuAaxTs'ov,  oureo 
ttkvtwv  Tpo-joo-jy.vjo-j,  6>;  yr)  KuotoKAAOVTa  Aoyov  rauTJijcj 
T*5?   (Jt«TU7rwo*sw;  tw    Gsw  v.to§o>~o-jtv.1  o"utw   ilvjtol,   tva 

TOUTOV;     Ot     TlVfc?      UpttV     T^    XOtVUVta     rj-J-JV^OzLVJ,    V.V.L     Sl 

xjuCj-j  ~'7>  ' A.to~~o1lv.','>  0o6-j',>,  t«  uuerepa  yov. uuv.za 
•/iv.tv  o-fjAwcroutrtv,  ot;  xai  t«.  Tzpizyoyz-jv.  zoi;  ).tos')."/ot;, 
ou;  av  Tpo~s-jzy/.oLz-j,   eftfspiaQoi.  Oureo  yap  tou  Seu^pou, 

Xal     T'OV     TO-JTW     ~-jy.T)ZV.:y.ij',YJ,     V.V.i      Z'.)-J     OltoloiV    K7TOAU- 

Of,~o-jz'/.i.  -'/'/■■/r,;,  /.'/.).  o-jrjz  zo-jzw,  o\  zljz;  iaQ~vat  Svvi,- 
-0-jzv.l  t/jv  ir,y.i.'/:j  viroftsivoiftsv .  "Otzo  Slv.  zo-jzo  uui-j 
ioLV.'o;  '.yf,0r,y.z-j  tTXlQsivai  T.po;  zryj  VftSTSpav  'zTLui'/.ZL'j:j, 
zv.  cyzzzpv.  uzzv-jipojzz;  fjv.pr,,  iTzi.Tzo  ou  puxpas  -fl*?^ 
aTroo^stijst;  toi?  atperixotcj  v:jOl~zv.uz-jol  §-§6>v.v.zz,  v.v.i  ou 
5fpri    7rspt   toutou    cTtorAc^eiv,    dv    xaAco;    cruvsSij   c76Aty.ov 

sed  utrumlibet  ridiculo  errore.  Hard. 


Si9 


HORMISD.E  PAPiE 


:m 


humanitate  mollire,  nt  in  haereticorum  contagione  A 
perdurantes,  aut  eos  qui  innocentiam  simulant,  et 
cum  nostris  sola  voce  consentiunt,  ab  his  quibus 
pro  Ecclesiee  redintegratione  consulitur  et  provide- 
tur,  excludas  :  nec  enim  expedit  circa  hos  ecclesias- 
ticam  temperare  censuram.  Non  enim  erunt  misera- 
tionis  bona  pro  eorum,  quibus  consuli  oportet,  ne- 
cessitate  collata,  si  indiscrete  fuerint  bonis  malisque 
communia.  Et  quia  Hierosolymitariorum  qnoque  fa- 
ciebat  in  t.uis  litteris  tua  dilectio  meniionem,  quo- 
rum  etiara  ad  nos  qua?dam  delata  professio,  neces- 
sarium  duximus  vel  reeensere  qua?  scripta  sunt,  vel 
responderc  quae  congrua.  Qui  si  smictorum  Patruin 
constituta  custodiunt,  si  illa  lidei  fundamenta  ve- 
nerantur  ab  his  quse  per  eos  sancto  Spiritu  com- 
pungente  definita  sunt,  non  recedeut.  Aut  enim  per- 
fecta  sunt,  ita  ut  sunt,  et  adjectione  non  indigent  : 
aut  bene  vali  la,  et  ideo  non  mutanda  :  quando  per 
ea  omrua  haereticorum  venena  compressa  sunt.  Nec 
quidquam  Chaicedonensis  synodus,  quod  utile  quae- 
libet  diligentia  potuisset  excogitare  praeteriit  :  qua? 
praecedentium  quoqsie  dogmata  vel  clarius  manife- 
stavit,  vel  repetita  auctoritate  firmavit,  speciale 
quoddam  adversus  Nestorium  et  Eutychem  aggressa 
certamen,  alierum  deitatem  Dei  nostri  Jesu  Christi 
a  carne  separantem,  et  ideo  sanctam  Mariam  Dei 
genitricem  pronuntiare  vitanlem  :  alterum  veritatem 
carnisin  Domino  renuentem.  Quando  Dominusnoster 
Jesus  Ciiristus  idem  Filius  Dei,  idem  fiiius  hominis, 
una  in  duabus  persona  n&turis  divinitatis  et  humani-  ~ 
tatis  carnis,  nec  naturis  adunatione  confusis,  non 
velut  quarta  persona  addita  Trinitati,  sed  ipse  Fiiius 
Dei  exinanicns  semelipsum,  et  formam  servi  accipiens 
(Philip.  i).  propter  quod  et  unam  nec  divisibilem 
proiitemur  essentiam  Trinilatis,  et  proprietatem  ta- 
men  suam  scimus  inesse  personis,  unam  Filii  Dei 
cum  assumpta  carue,  unam  Spiritus  sancti  :  et  per- 
sonas  proprietatibus  designantes,  et  per  unitatem 
essentiae  inseparabile  Trinitatis  mysterium  confir- 
mantes.  Neque  eniin  ambigi  potestVerhum  Dei  intra 
matris  viscera  per  carnem,  humanam  assumpsisse 
naturam,  nec  post  a  se  factam  intra  vulvam  natura- 
rum  unitionem  divisnm.  Nam  ut  humanitas  sine  Deo 
non  est  edita,  sic  in  cruce  non  cst  impassibilis  di- 
vinitas  a  carnis  passione  divisa  :  quod  virgims  par-  . 
tus  et  intemerata  fecunditas,  et  singularis  a  mortuis 
resurreclio,  et  ad  ccelos  declarat  ascensio.  Ha?c  si 
quemadmodum  a  Patribus  constituta  sunt  servant, 
credant,  nec  definita  trauscenoant  :  a  quo  tramite 
qui  declinant,  ipsi  sibi  nebulam  dubitationis  otfun- 
dunt.  Nobis  autem  illud  apostolicum  contentiosis 
respondere  necesse  est,  nos  hanc  consueludinem  non 
habemus,nec  Ecclesia  Dei  (ICor.  n).  Haec  ideo  bre- 
viter,  quia  nec  ambigi  convenit  de  rebusjuxta  fidem 
saqfius  deliuitis  :  et  pene  supervacua  est  allcgatio, 
quai  adhibetur  instructis,  cum  super  hac  re  et  ad 
clemenlissimum  priucipem  lilium  nostrum  non  pau  a 
persti ■inxerim.  El  quia  de  Hierosolymitanorum  pro- 
positionc  respondimus,    hoc    quoque  sestimavimus, 


ic-oSeiyQijvuL.  "Afia  7cpotrkaS£~0at  tvz  Ozoy-.ziy.z  t?,z 
ia.aecaci,  avaXj&GusQui  njv  Kudevrtav  t?,z  OLv.y.io7Jvr,z,  v.y.\ 
ovrci)  jcepi  touc,   l/.ztv.z   t?   -tkuvdptaicia  dnakvVecrQui,   lvu 

TOUC    Iv   T<M    TWV      'J.LOZT  lV.r'i)V     Ulr/.7UV.7L    ZT.i.uivOVTV.Z,     71    TOti- 

-'jjz.  6i  to  ocveudvvov  y—ov.oivovTxt,  v.y.\  uztc/.  twv  f,uz- 
zeptav  itovr,  t?  oavi  cruu.cxavoucrtv  y—.o  toutoiv,  Stv  'j~io 
t?.z  oacoxaTU-TUtrecaq  TJjjc,  zv:/.i.r,7iv.z  opovTiq  xai  —povoid. 
Z--.U  v.t.6  tyjc  z/:/./r,7\y.z.  Ouoe  yup  ~vvTe\ei  t.zo\  toutouc. 
ex"\"~tu~Ttxiiv  xepacrat  auoTijpiav.  Ou  yup  ii-.y.i  i.oltov 
rou  z/zo-jz,  t«  uyuQu  o*ta  njv  t'.jv  —  oovor.Of.vy.c  ooeikovrtav 
ce.va.yy.riv  ~vvayO£vTU,  ixv  oiv.xoiTOic  eaovTai  xoivu  v.vjv: 
v.y.l  v.y./.olz.  Kv.l  zt.zlo?,  t'.jv  'lepotrokvLUTobv  6u.oi.ayc  Tolf,- 
-y.-jy.i.  'nf/jr,  tv  tolc,  olv.zlolz  yp«.u.u.~~i  uvf.ur.v  f,  -f, 
ocyci~7},  »v  v.y.i.  t.ooz  r.w/.z  r.vzyOr,  tic  ouoikoyia,  «vayxatov 
i)yr,-a.u.s9a  v.v.l  xvuyvcavui  tu.  ypu-£vru,  xai  oc~axpiva~9at 
tu  icpba-opa,   Ot  tlvzz   ei  t/.z   tuv  a.yiutv  iccnepcav  olv.tv- 

—  'jiTZI.Z    <pv\«.TTOV~lV,    0L      iv.llvr.Z    T?,Z    ~i7TZ'j)Z     T'jjZ_     OzuZ- 

\iovc,  -iSovTcu,  xcci  0-6  tovtmv  raiv  cfi  ocvtcov  toj  icyiov 
tvzvuv.toz  xaTUvvaaovTOC  ooltOzvtov,  ovx  avayoof.aov- 
7cv.  Ei  yy.o  zl7l  tz/Z'.'/..  '..tttcO  zl7l,  v.'j.l  Tcpo~9r)iu}c  ov 
SzovTui,  f,  v.yj-oz  BeSatcr.,  y.y.i.  Stu  rouro  ovx  6cvTau.ev~rea, 
'j~'jTz  ot  ocvTcav  —y.j-.y.  ra  t-.jv  ocipeTiy.utv  S~\~Tvpi~  xoctoc- 
T.cz7(jf,.  ovSi  ti.  r,  zv  \y'//:r,'j'jVL  crvvoSoc,,  OTcep  yrpr)~iujov, 
'jLyjr,-'jTz  ZT.Lv.z/.zi.y.  hSvvKTO  zT.cvori7yx,  ~ap£Spau.ev,  f, 
Ti.z  tcov  —po\a.6ov~6iv  6u.oiuic  ra  SoypcaTtt,  r,  T~\otvy£vTE- 
pov  z'Y'/:jzrj'j)7Zv,  r)  e—avoc\t)cp9el~a  t?  ~v9evria  eSeSociat-ev 
iSiv.ov  tlvj.  v.'j-y.  NeoropfoUj  xai  Evt vyovc,  ocvoSeh;au.£vri 
ocycovtt,  tov  'j-z-j  irepov  ttjv  tov  xvpiov  i)u.6iv  'Iqctou 
KjOL~tov  rj='/Tr-y.  arrd  ~.f,z  trapxoq  -/yji.l/jVTOz,  v.y.c  oc/. 
touto  rijv  ocyiocv  Mapiav  0eoT6xov  e^ayyeWeiv  exxkhiov-otz, 
tov  Se  i-£pov  ti)v  oc\r)9etav  t?;  ~apy.dc,  ev  ru  vcvpito  aica- 
vatvouevou,  ototz  o  "vpcoc,  r.y.-ov  [jjaou;  Xptoro?  ojtoz 
ji.'jZ  (-)Z'jj,  'j  yj-.OZ  rj:j'j'j'.j-.'jZ,  Iv  7Cp6tTOiTCOV  ZV  rj-Jrj  -vtretTi, 
v.y.L  Ozotctoz  v.y.\  crapxoc,,  ovSe  Totv  pvaeoiv  iv  Tf,  evaitret 
7vyyj7rjZL7'.>j.  rjjy  oj:  reTapTOu  T.rjrj7'jjT.ryj  —po~Te9£vTOc, 
t?,  Tpta.Sc,  x\\'  kutos  o  -jloz  t'jj  &eov  z/.zvjjtzj  eavTov 
v.y.t  u.opfi)v  Sovkov  ekaSe.  \l6  v.y.\  u.i~v  v.y.t  ojoz  St~ip~njv 
6u.o\oyovu.ev  ovcriav  t?z  TpidSoq,  v.y.i  tc.v  toiy.v  6'j.0Loiz_ 
i.r)L'jTr,Ty.  1.7'j.zv  zv  etvat  T&t;  7rpocr<U7rot5,  l.v  yup  toj  — a- 
Too;  6u.o\oyovuev  etvat  TcpoauiTcov,  ev  tov  viov  to"j  Qzov, 
iteTa  -.i,i  ~pocskn~9ei~~c  rsap-bc.,  zv  to-j  -vevujuTOc,  toj 
kyiov,   v.y.L    rd  TcpotjcaTca   tulz   iStQTrjtrt    a~u.alvovTeq,    y.y.i 

SlC/.    T?Z     ZVOTC.TO;     T?Z     0j7L'J.Z,       TO    y.y'j)0L7T0V     T?Z    TOI.y.OOZ 

u.vtTTi)pLOv  6u.o\oyovvTec,.  Oure  yup  Svvutov  otu.-iSuk- 
\e~9ui  tov  \6yov  rou  &eov  ev  to>:  t?z  uriTpoc,  trTckayyyoic, 

OL'J.     TC.Z     7V.'jV.'jZ,     TC.V    KvOpfd~i«V   T.0rj7ZU.r,O ZVJ.L    fVtTLV.    Ku\ 

urj  'j.zt'j.  t'c,v  T.yo'  KUTOU  yzvoyzvr.v  zv  t?  ur,Tyy.  tvv  »u- 
T£'.iv  zv.)7lv  OLr.or.jzvjv.  K.a9u~ep  -^y.o  ovx  z7tlv  zv  kutoj 
y.v'jor,)TOTr,z  aveu  ©6oi3  yevvijfieto^a,  ojtoz  iv  Ty  Tzyjoy 
r,  y.T.y.'jr,z  Ozotcz,  ovx  eerrtv  a~o  tov  t?z  trapxoc  ~d9ovc 
oi.r,yr,'j.zvr,,  oicep  o  t?z  7rap6evou  toko:,  v.ul  f,  y.yoyvToz 
yovtaoTijg,  y.v.i  r,  e^uiperoc  i/.  vz/.yov  avaorao-t?,  xuiii  zlz 
ovpavovq  Seixvvuiv  dvoSoq,  tkvtk  zc  v.yOt^z.  icapd  t-ov  tx- 
Tiooyj  6ipl~9~),  ©uXaTTOUfft,  TL7TZjiT^7ocv,  v.y.\  ur.oz  tk 
6ipL7uiv/.  TcapaSaiv£TOitTC-i}  av'  r.z  TpiSov  oi  z/././lvovtzz, 
auTOt  eaurotc.  ve'»o?  oc-fLSo\iac,  TzoL-yzovTLv.  Uulv  Si 
zv.zlvj  t'j  'A-otto/ .t/.o.  ptJXovetxotc,  «-o/.otva<riat  ava- 

•,v.r,  Z7TLV  «  Httetc  rotauTYjv  i7uvvj6eiav  ovx  zyouzv,  ovSi 
r,  z/:/.'/r,7LV.  rou  8eou.  »  TauTa  c?ta  touto  Sia  jyxyzcov, 
iT.etof,     ouTe    du.fiSd\\e-9uL    ~po7r./.eL    ~ep\   -puyuuTU)/ 


:;2t 


EPISTOLE  ET  DECRETA. 


:;22 


salutis  eurum    causa   coinpottMilci' addenduni,    ut  si  A  -'■>■>  nrepl  -r,-  jri«rr«w{  -oa'/«/':  6pt~6ivTOiv,  xoi  iravTeAwi; 


communionis  apostolic;o  desiderant  unitatem,  pro- 
fessionem  suam  scripto  inditam,  qaam  Legatis  no- 
stris  apud  Constantiuopolim  oositis  obtulerunt,  aut 
per  suos  ad  nos  dirigant,  aut  fraternitati  vestra  tra- 
dant,  eoiiem  tamen,  sicut  diximas,  tenore  conscri- 
ptam,  qua1  ail  nos  modis  oranibus  sub  vestra  ordina- 
tione  deferatur.  Nam  de  Thesalonicensibus  quo- 
rum  ad  nos  legati  sub  clementissimi  et  fidelissimi 
principis  lilii  nostri  ordinatione  venerunt,  ne  quid 
omisisse  credamur,  nosse  vos  volumus,  secundum 
hoc  quod  Domino  nostro  inspiraute  placuerit,  cau- 
sam  omnem  nostri  (vestra)  dispositione  tractandam, 
et  si  quod  oportet  implcverint,  ordinanda  ha'c 
per  fratrem  nostrum  et  coepi-;copum  venerabilem 
virum  Joauuem,  sed  et  filios  nostros  Ileraclianum 
presbyterum  et  C.onstantium  diaconum,  ecclesia- 
stico  bonore  dignissimos;  adcausam  pcriinentia  con- 
scripsisse  conteuti,  gratuiati  sumus  in  viro  ordiuis 
nostn  par  meritum  et  religiosuni  nos  inveuisse 
propositum,  etcum  legationc  mandata  sapientia;  et 
moribus  congruentia.  Votiva  enim  res  et  plcna  gau- 
dii  est,  ut  sint  justa  eestimatione  probabiles,  quos 
communionis  et  officii  contigerit  esse  consortes.  Et 
alia  mana  :  Deus  te  sanum  custodiat,  IVater  venerubi- 
lis.  ^Data  septimo  calendas  Aprilis,  Valerio  viro  cla- 
rissimo  consule  [anno  Christi  .12 IJ.  ) 

Sanctissimus  archiepiscopus  dixit  :  Nunc  venera- 
bilissimi  notarii  sanctissimae  Ecclesiai  nostrse,  si 
qiue  sunt  chartae  apud  eos  praesentem  causam  con- 
cernentes,  ipsas  nobis  manifestas  faciant.  Et  produ- 
ctis  chartis  per  venerabilem  Cosmam  diaconun,  no- 
tarium  et  chartophylacem,  Macarius  venerabilis 
diaconus  et  notarius,  libellum  ex  persona  clericorum 
Theopolis,  et  relationem  synodi  ibidem  in  regia 
urbe  congregata1,  utrumque  ad  Joannem  inter  sau- 
ctos  archiepiscopum  ipsius  regia;  urbis,  legit,  Kt  Ca- 
lony.iius,  venerabilis  diaconus  et  notarius,  ex.  coJice 
epistolam  ad  Joannem  sancta;  memoriai  archiepi- 
scopum  Hierosolymorum,  et  ad  Epiphanium  piae  me- 
uioriai  Tyriorum  episcopum,  legit.  Insuper  etiam 
epistolam  missam  ab  ipso  Joanne  Hierosolymorum 
episcopo  et  synodo  sua  ad  sanctum  Joauncm  legit. 
Et  Stephanus,  venerabilis  notarius  et  diaconus,  re- 
lationem  missam  ab  Epiphanio  Tyrio  et  synodo  sub 


I! 


TZOi.77'.  ioriV  i.  'Ji./.'/.i.O/oyi:/.  r,  itp~~ftpo"4v~  -',<:  Kupetr 
-xtvutrtiivoi -.,  o-or;  jrvpl  rotirou  rofl  -v/y/yro:,  xaln 
TOV  :/oo:/jT'/tov,  /'/i  'j'j'/.jrjy->~'j7'/-'jj  pafftAia  rov  r.y.i- 
TtpO'J  uidv,  ojv.  6)\iyu  l~riu.uvuu.tv.  Kai  lirttSr,  jripi 
I*pOffOAuutT<UV  byo')0-/>'/:  kr~tV.ptVUU.t~U,  /.'/'.  TOUTO  U1t~- 
') '/.'■, oy.v/  -f,-  toOtmv  ~vtT"piuc,  '/'/■'>>/  upfiooloiq  t.ootOzi.- 
•/■/>.,  rj'/.  luv  ~.r,:  v.y.Oo) i.v.r,;  i/.vj  r,~i/.:  i~>-'jr)'->->.  rijv  gvwvtv, 
-i, ;  i.o<:/;  o;/o)oyt'/:  -.')  Vf o?  kyydf w?  y.r,))Oz<.T'/),  ")V  ro- : 
i,'j.i-i'i'i<:  -',-.-',  ij-'/i:  Iv  KwvoTavTtvouTrdAet  tftayouat 
-','j-r,jv {/.'/•),  'h'/.  rwv  ioV.iv  too;  i,y//.;  Smo~Ttij\oi~lv,  r) 
/i7iO'/  '/.'ji)'.'hr.7>  Soi10V~t,  T~\  '/.jzr,  utVTOt,  v.'/0',>: 
surov,  'j ))'/.'/. n.  -vyypufifisvrjv,  r,  rt;  ~oo:  /,;/'/;  -■/-< 
7'ji.z     700T.0>.;     Ol'     ■jy.i7iO'/.;    'J>.'/.Tj~ '■>-'.',>:,     v.oy.iTrji,Ti7'/.i.. 

tteui  yup  ®t~~ukovi"ioiv,  '.f)  -r,h:  r,y/.;  ot  npi~6ti$  Stu 
r/,;  roO  -i7roT'/'TO,v,  xai  lvo*o?eT«TOU  l3~~lj\ioiq  roO  i.y.z- 
repou  utou  <j<'/-jt.'.>tz'.>;  ~\Bov,  tya  finJTi  nupuktWoiirivui 
'j'j:/,>y.v),  ytv6i~xttv  /;/'/;  |3ouAdue0a  stara  ra-Jr'/,  owrep 
TOU  xuptou  r.y.fj  \r,TOj  KptOTOu  iuTrveovro;  ripe~~v,  rr,) 
:j~'jr)i->:)  -'/.-'/:/  -.i,  UfitTipa  'ji.-v.v'j-.<.  lr,')'/.'jr,-:i'/:),  /.'/.'<. 
v.    ',-i'j   yjr,    -') r,y.>~o-j7~i.    o*taTU7rwTeav.   T'/Ora  o*ta  rou 

l/Ail'j'j~J,     /.'/.<.     TJ-)i-<.TV.'j-'j)     r/).'.)-J    TOU    TZ'J'/.T '/.<.',)- '/.7 ')■)    '/.)- 

')■■',:  luavvou,  '/jj.'/.v.'/.l  ']>//.  tojv  utwv  quuv,  [Ipax^etavoO 
tou  Trpeo-SuTepou,  xai  K.wvo-ravTtvou  tou  or/./ovov,  rij: 
zv.v.)  r,Ti.'/.T7i:/:r,:  7i:y:i,:  v.ij.w,  ra  ttoo;  rrjv  U7rddeo*tv  uvrj- 
v.'j j-.'/.  'j.'jv.zTr)V)-.i'^  uvTiypdtyou,  t]~Q"pi.tv  sv  uvSpi  t~\<\  r.y.z- 
rro'/;  7'/.ci'.>:  l~"V  v&iuv  /.'/.'<.  ttij\u$r)  %pdBt~lv  i,y.'/.:  v'jrjr,- 
xevat,   v.'/.i.  y.z-.'/.  tojv  r/;;   -yzT-jii.'/.:   bvtoAwv,   ~.i,    ppovrjffet 

•/.'/!    7rji.;     rOOTTOi;     TJ-J'/.'jr,-/7'/..     \VJV.7U>.0J    yixp     - tjV/ /y.",    V.'/.i. 

TrXrjpe?   y/.y/.:,   Ivu   '>>t>.    v.vv.yi.y.vj',):    §6"ip<.0,   ov;   7r,;  v.ot- 

C  vuvta;  /.'/).  7i);  ~.'j.:z'.);  aruvi§"  etvat  ~vyxj\r)povc;.  Kat  '/.'/j.r, 

yti.rji,  «  '0  <-)£o  tz  vyirj  otufvWuTTr),  uStkft  rtutoiTare.  » 

'()  '/:ji.'.t7'/-o;  '/.o'/i.z-i.Tv.o~o;  zJ.rrz-  IN"'Jv  v.r/.i  o'<.  Ozotz- 
t,iT7'/-oi.  vOTuptOl  -.i,;  '/:/i.',)7V.7r,;  i.y.yj  iv:v.):r,T <'.'/.;,  z'i.  7v/i; 
ii.ti.  ~'/o  r/:j7ol;  y/.07'/.>.  7r,-j  nupovauv  opwvre?  -j-oOztvj, 
Snloj:  r,'j.v)  toiJtouc  -oi.z'i-',)T'/:j.  »  Kal  ~ o ov.o 'j.lt Ozj 7 r,yj  7',Vj 
y/07'.rj  ov/.  Koffua  tou  OzoTZ',iT7r/.7o-j  rjiuxbvov  voraoiov. 
■/.'/>.  y/o7oy')~)'/v.o:,  Maxapto?,  6  OzoTZ',iT7'/-o;  (ftaxovo^ 
xat  vorapto?  rov  i/.  ~ooT',t-o-j  rwv  0eou7r6Xeo)?  xXyjptxfiv 
'/<  ,ii')'j-j,  /.'/'.<.  rr,v  uvuwopuv  7r,;  vjorjj.o-jTr,;  TYjvtxauTa 
Tj3  ry/.Ti').i.rji.  -o'in.  TJjoooj  u".~&Ttpu  ~ob;  rov  iv  kyiotq 
' \'.)'/.jjr,j    '/.'j'/i.z-i.Tv.o~o-j    yevouevov    r/;;    avr/;;    r'j'/Tii.i.oo; 

T.Oii'.)--    '/JVfJ',),     V.'/J.    K'/~) ',')•)■/ y.O;    0    0iOTi''jiT7'/.7O;    '1  i.'):/.0-jO  ; 

v.7.1.   )07'/oi.o;  b.T.o  v.oov/.o;  rftv   rroo;  'Iuavvijv  tov  r^roT'"'/; 
y:jr,y:r.:   '/o/i.ZT.i.TV.OT.o-)  ytv6u.tV0V    '\zootoi. jy/.tj  ZT.i.T-.o"):i,-j, 


eo  congregata  legit.  Et  paulus  venerabilis  notarius  D  xai  rv;v  -06;  'ETrtyavtov  rdv  7'r,;  Btoftkovq  ~vr)u.v'<;,  -.i,; 
et  diaconus  relationem  cum  gestis  destinatam  ab  Tuptwv  yevduevov  zt.Ltv.ot.o-j  uviyvw,  ht  y:r,-j  v.'/.i.  r/,v 
episcopis  secundse  Syriee  ad  sanctissimum  Joannem  -zy-jOzi.T'/-)  Jrro  -.z  uvtov  luavvou  tou  tjj?  'Itpoo-oWvtuT&v 
archiepiscopum  regia^  urbis  ;  quse  omnia  inserta  l-f.T/.o-ov,  xai  rfjq  j-'  uvtov  ~vvo$ov,  t.oo;  tov  '/:,i',i.; 
fuere.  'Iwavvuv  i7rtffToX^v   uviyvoi,   "ui  l^iy/jo;  6   O-oT-oiTraro; 

)07'/.oi.o;,  /.'/>.  'juav.o-jo;,  7i)j  T7'/jz''.t'/:j  uvufopuv  t.'/o;/.  'JLiztfuviov  ztj.tv.ot.oj  yevouevou  Tupou,  xai  Tr~q  jt'  aurdv 
eruvdoou  aveyvw,   xai   I['///o;   0   Ozotz^zt^/.-.o;   voTtipioc,  xai    'j<:/v.o-jo;,  rijv   ~tu\\m~uv  uvufopuv  ~vv  rot?   ntrtpuyu.ivot; 

'/TO     7'.f)     iTtTV.rJTW     1jO>'.'/.;     StVTtpUC,,     TOO;     TOV      £V    UyiotC,    'loiUVV"V    yevduBVOV    '/.o/.<.ZT.<.TV.OT.OJ     7 i, ;     rj'/.Tl.').'.'JO;     TOlZOt;, 

'/.  -.vj'/.  t-'j'j~'/:j7'/.  v./X  ivTeraxTai. 


EPISTOLA 

JLSTIM      IMPERATORIS     AU     HOUMISDA.M. 

Paulum  Antioclicnum  de  quibusdam  accusatum  episco- 
patu  se  abdicassc  svjnificat . 

Justinus  Augustinus  llormisda^  papa?. 
Patrol.  LXIII. 


Ut  quod  iu  Paulo  viro  reverendissimo  contigit 
apostolatui  vestro  patetiat;  qui  sacerdctio  prfcditus 
Antiocheiui;  civitatis,  ita  versatusesse  dicitur  in  mul- 
tis  causis  quaj  religiosis  alience  sunt  episcopis,  ut 
clericorum   suorum   proditione,  habitatorum    etiam 

17 


523 


HORMISD.F:  PAP.E 


dictae  civitatis,  aliorum  iusuper  frequentium  incusa- 
retur,  non  tantum  legatis  vestrse  sanctitudinis  in  hac 
regia  positis  urbe  (ut  ipsos  quoque  retinere  cense- 
mus),  verum  post  eorum  recessum;  qui  malee  con- 
scientiee  suee  testimonio  veritus  insuper  ne,  quae- 
stione  habita,  graviorem  formam  exitus  rei  posceret 
recusatores  libellos  obtuiit,  ut  liceret  ei  secedere  a 
suscepto  (sicut  dictum  est)  episcopatus  officio;  quo- 
niam  igitur  cordi  nobis  est  et  fuit  ut  semper  civita- 
tum  antistites  in  amore  sint  omnium  communi,  quo- 
rum  regendas  acceperunt  anirnas,  Paulus  autem 
reverendissimus  ultro  se  de  suo  (prout  memoravi- 
mus)  abdicavit  sacerdotio,  preesentem  epistolam  duxi- 
mus  dirigendam,  ut  vobis  aperiatur,  et  orationibus 
propriis  cceleste  nobis  prsesidium  dignetur  acquirere 
Data  calendis  Maiis,  Constantinopoli,  Justiniano  et 
Valerio  virisclarissimis  consulibusfanno  Domini  o'21). 

RELATIO 

EPIPHANII    EPISCOPI    CONSTANTINOPOLITANI. 

Eadem  quse  in  superiori  epistola.. 

Per  omnia  sanctissimo  ac  beatissimo  domino  fratri 
et  comministratori  Hormisdee  Epiphanius  episcopus. 

Frequentiores  quidem  litteras  facere  ad  vestram 
beatitudinem  et  frui  affectu  fraternee  caritatis  opta- 
mus.  Nunc  autem  ea  quee  eveneruntcupientes  vestram 
sanctimoniam  non  latere,  praesentibus  usi  sumus 
scriptis.  Multis  enim  et  non  parvo  spatio  temporis 
perturbationibus  Antiochiee  maximam  civitatem,  quse 
est  in  diuecesi  Orientali  prima,  circumstantibus,  sub 
occasione  quia  Paulus  amabilis  Deo  episcopatum  me- 
moratse  habuit  civitatis,  et  multis  urbis  ipsius  habi- 
tatoribus,  sicut  dixerunt  aliqui,  a  catbolica  sese  se- 
parantibus,  et  assiduas  interpellationes  tranquillis- 
simo  et  fidelissimo  principi  nostro  ingerentibus,  et 
eorum  quee  in  accusationem  ducebantur  inquisitio- 
nem  supplicantibus  tieri  manifestam.  Quee  quidem 
initium  olim  sumpserunt,  sicut  nec  directos  a  vestra 
sanctitate  Deo  amabiles  legatos  latuit,  cum  in  regia 
degerent  civitate,  agnoscentes  super  his  omnia,  Me- 
moratus  ergo  amabilis  Deo  Paulus  prodesse  sibi  hoc 
existimans,per  libellos  proprios  designatee  civitatis 
desertionem  et  episcopatus  Elegit,  et  universalem 
quietem,  et  a  causis  alienationem  se  preeferre  mon- 
stravit.  Quse  omnia  et  amabilem  Christo  principem 
nostrum  manifesta  reverentiee  vestrae  fecisse  novi- 
mus  :  sed  nunc  omnibus  nosbis  pretiosius,  et  de  quo 
maxime  noctibus  et  diebus  bonum  nuntium  de  his 
qui  ab  amantissimo  principe  et  a  nobis  directi  sunt 
ad  vestram  beatitudinem  Deo  amabiles  legati,  ami- 
cam  Deo  pacem  nuntiantes,  et  omnia  pulchritudine, 
decora  unitatem  sanctarum   Ecclesiarum  annuntian- 

a  OBSERVATIO  P.  ANTONIl  PAGI  AD  ANN.CHRISTI  ;>  I  i, 

NUM.    5. 

Hincmarus  in  Vita  sancti  Remigii  episcopi  Remen- 
sis,  postquam  bellum  Visigothicum,  missamque  ab 
Anastasio  Augusto  legationem  in  Franciam  enarra- 
vit,  agit  de  vicariatu  seu  de  Primatu  hujus  prsesulis 
per  universum  regnum  Clodovei  Francorum  regis, 
quem  ipsemet  primus  ex  archivis  Ecclesise  suse  eruit, 
illiusque  origiuem    Hormisdse,   qui  hoc  anno  pontili- 


B 


A  tes,  quam  cito  ad  nos  destinare  dignemini,  ut  pree- 
sentis  causee  (sicut  seepe  scripsimusj  sit  coeleste 
lucrum  his  qui  in  celeritate  sunt  bonse  correctionis 
auctores,  beatissime  ct  sanctissime  frater.  Omnem 
quee  est  cum  tua  beatitudiue  in  Christo  fraternitatem 
nos  et  qui  nobiscum  sunt  multis  salutamus  annis. 
*  EPISTOLA  LXXXI. 

AD    *    REMIGIUM     REMOIUM     EPISCOPUM. 

Vices  suas  ilii  deputat  in  rcgno  Clodovei  Francorum 
regis  nuper  ad  fidem  conversi 
Dilectissimo  fratri  Remigio,  Hormisda. 
Suscipientes  plena  fraternitatis  tuee  congratula- 
tione  colloquia,  quibus  nos  germanee  salutis  tuse 
lsetilicavit  mdicio,  corporali  cum  spiritualibus  ofiiciis 
incolumitate  subuixa,  congruum  esse  perspeximus 
hanc  ipsam  quam  mente  gerimus  verbis  aperire 
laetitiam.  Agis  enim  surnmi  documenta  pontificis, 
dum  et  preedicanda  facL,  et  ea  insinuare  uon  differs. 
Prcerogativam  igitur  de  nostii  sumpsimus  eleetioue 
judicii,  quando  id  operatum  te  esse  didicimus,  quud 
cseteris  agendum  obnixius  imperamus,  ut  in  provin- 
ciis  tanta  longinquitate  disjunclis,  et  apostoUcse 
sedis  vigorem,  et  Patrum  reguiis  studeas  adhibere 
custodiam.  Vices  itaque  nostras  per  regnum  dilecti 
et  spiritualis  filii  nostri  Clodovei,  quem  nuper,  ad- 
miniculante  superua  gratia,  plurimis  et  apostolorum 
temporibus  eequiparandis  signorum  miraculis  preedi- 
cationem  salutiferam  concomitantibus,  ad  fidem  cum 
gente  integra  couvertisti,   et  sacri  dono  baptismatis 

(>  consecrasti,  salvis  privilegiis  quae  metropolitanis 
decrevit  antiquitas,  praeseuti  auctoritate  committi- 
mus  :  augeutes  studii  hujus  participatione  ministerii 
dignitatem,  relevantes  nostras  ejusdem  remedio  dis- 
pensationis  excubias.  Et  licet  de  singulis  non  indi- 
geas  edoceri,  a  quo  jam  prubavimus  acutius  universa 
servari,  gratius  tamen  esse  solet,  si  ituris  trames 
ostenditur,  et  laboraturis  injuucti  operis  forma  mon- 
stratur.  Paternas  igitur  regulas  et  decreta  sauctissi- 
mis  diffinita  concilis  ab  omnibus  servanda  manda- 
mus.  In  his  vigilantiam  tuam,  in  his  cirram  et  fraternae 
monita  exhortationis  ostendimus.  His  ea  quanla 
dignum  est  reverentia  custoditis,  nullum  relinquit 
culpee  locum  sancta;  observationis  obstaculum.  Ibi 
fas  nefasque   preescriptum    est,   ibi   prohibitum    ad 

p.  quod  nullus  audeat  aspirare,  ibi  concessum  quod 
debeat  Deo  placitura  praesumere.  Quotiens  universse 
poscit  religionis  causa  concilium,  te  cuucti  fratres 
evocante,  conveniant,  et  si  quos  eorum  specialis 
negotii  pulsat  intentio,  jurgia  inter  eos  oborta  com- 
pesce,  discussa  sacra  lege  determinando  certamina. 
Quidquid  autem  illic  pro  fide  et  veritate  coiistitutum, 
vel  provida  dispensatione  prseceptum,  vel  personee 

caturn  Romanum  suscepit,  acceptam  refert.  At  cuni 
certum  sit  Clodoveum  ad  Hormisda?  tempora  non 
pervenisse,  sumpta  iude  ab  aliquibus  viris  doctis 
ansa  existimandr  eam  historiam  commentitiam  es?e, 
indeque  varia  scripta  hinc  inde  prodiere.  Sirmondus 
epistolam  illam  Hormisdee  ad  Remigium  a  concilis 
Galiicanis   rejecit,   nullamque   ejus  rationem  babuit. 

Ex  Labbei  Append.,  tom.  IV. 


52! 


KIMslol.i:  ET  DECRETA, 


526 


DOStra   auctoritate     fuerit    conlinnutuin,    totum    ad  A 
scientiaiu  nostram   instructa  relationis    attestatione 
perveniat.  Eo  liet  ut  et  noster  aniinus  uflicii  caritate 
dati,  et  tuus   securitate   perfruatur  aceepti.  Deus    to 
incolumem  custodiat,  frater  carissime. 

i.cminas  sequentes  epistolas  nondum  editas  in 
collectione  Aveflana  quce  continetur  in  codice  Vali- 
cano  iOtil  nacti  Ballerini  eas  dederunt  in  disserta- 
tione  pramissa  tom.  III  operum  sancti  Leonis  Mugni, 
pag.  clxvi,  etc.  Ex  his  ergo  huc  transferuutur.) 

Hormisda. 

Cum  necesse  fuerit  scripta  domino  tilio  clcmen- 
tissimo  principi  destinari,  amplitudinem  vestram 
silentio  praeterire  nequimus.  Et  ideo  salutationis 
honoriticentiam  praMoquentes  eos  qui  in  rem  desti- 
nati  sunt,  commendamus,  postulantes  ut,  domino 
nostro  auctore,  suh  vestra  dispositione  celeriter  ut 
(leg.   ad)   destinata  perveniant,  ut   sacratissimus    et 


religiosissimns  imperalor  merilorum  suorum  gloriam 
possit  sine  dilatione  cognoscere. 

Justinus  Augustus  Hormisde. 

lllnstrem  virum  episcopum  R.  grato  suscepimus 
animo  non  pro  honore  tantum  qui  debetur sacerdo- 
tibus,  veruin  etiam  pro  alfcctu  vestrae  sanctitudinis. 
Nam  quicunque  tuo  comprobalus  judicio  fuerit,  est 
apud  nos  etiam  judicatus  prohatissimus.  I)o  opera 
tamen  et  favore,  qui  sacrosanctis  inferendus  est 
ecclesiis,  tunc  demum  opportunius  statuetur,  cum 
legati,  quos  nuper  ad  regem  magniticum  Trasamun- 
dum  destinasse  noscimur,  reversi  propitia  Uivinitate 
responsum  nohis  detulerint.  Vestra  autem  heatitudo 
supernum  nohis  praesidium  indefessis  orationibus 
postulare  dignetur.  Data  xv  cal.  Decemhris,  Con- 
stantinopoli,  domino  Justino  perpetuo  Augusto  (sup- 
ptc  cos.,  id  est  anno  219),  accepta  xi  cal.  Junii 
Rustica  cos.,  id  est  an.  520. 


DECRETA  HORMISDiE  VKPM 

EX    GRATIANO   DESUMPTA. 


DECRETUM   PRIMUM 

Qui  ad  pcenitentiam  agendam  in  monasterio  recluditur, 
prcsbijter  non  ordinctur. 
Si  ille  qui  ultro  petit  poenitentiam,  quamvis  eam 
perfecte  agat,  non  potest  episcopus  aut  presbyter 
ordinari,  ita  ut  etiamsi  per  ignorantiam  ordinalus 
fuerit,  et  postea  convincitur  poenitentiam  accepisse, 
dejiciatur  :  ille  ergo  qui  invitus  ad  pojnitentiam 
agendam  mittitur  in  monasterium  (qui  utique  nihil 
aliud  quam  pcenitens  dicendus  est),  qua  conscientia 
ad  sacerdotium  pervenire  permittitur?  Nemo  mihi 
talia  quaelibet  contra  auctoritatem  sedis  apostolicae, 
vel  contra  trecentorum  decem  et  'octo  episcoporum 
et  reliquorum  canonum  constituta  objiciat  :  quia 
quidquid  contra  illorum  delinitionem,  in  quibus 
S])iritum  sanctum  credimus  locutum,  dictum  fuerit, 
recipere,  non  solum  temerarium,  sed  etiam  pericu- 
losum  esse  non  dubito  (Dist.  50,  Si  ille  qui). 

DECRETUM  II. 

Nuptias  occultas  cclebrarc  non  licet. 

Nullus  tlidelis,  cujuscunque  conditionis  sit,  oc- 
culte  nuptias  faciat,  sed  benedictione  accepta  a 
sacerdote,  publice  nubat  in  Domino  (30,  quacst  5, 
Nullus  fidelis). 

DECRETUM  III. 
Palea.  Idem  Eusebio  episcopo. 

Tua  sanctitas  requisivitanobis,  frater  venerande,  de 
filio  adultero  [F.  adulto|  quem  pater  matrimouiumcon- 
trahere  vult,  sisine  voluntate  iilii adulti  faccre  potest; 
ad  quoddicimus  :  Si  aliquo  modo  non  consentitiilius, 
lieri  non  posse.  Potest  autem  de  lilio  nondum  adulto, 
voluntas  cujus  nondum  discerni  potest,  pater  eum 
cui  vult  in  matrimonium  tradere,  et  postquam  filius 
pervenerit  ad  perfectam  aetat.em,  omnino  observare 
et  adimplere  debet.  Hoc  ab  omnibus  orthodoxse  lidei 

(a)  Burchardus,  lib.  m,  cap.  18,  in  meo  cod.  ms. 
missu  sanctificatum  est.  Mansi. 


cultoribus,  sancilum  a  nobis,  lenendum  mandamus 
(31,  qusest.  2,  Tua  sanctitas). 

DECRETUM  IV. 
Absquc  cpiscopi  permissu   in  ecclesia  consccrata  non 
crigatur  altare. 
Nullus    presbyter  in  ecclesia   consecrata  -aliud  al- 
C  tare  erigat,  nisi  quod  ab   episcopo  loci  fuerit  sancti- 
licatum  (a)  vel   permissum,  ut  sit  discretio  jinter  sa- 
crum  et  non  sacrum;  nec  dedicationem  lingat,  nisi 
sit.  Quod  si  fecerit,  degradetur,  si  clericus  est;  si 
vero  laicus,  ar?athematizetur. 

EX  DOCTRINA  HORMISD/E  PAP/E 

CAP.   IV. 
Burch.  lih.  iv,  cap.  57. 
Si    quis  baptizat,   aut  aliquod   divinum  officium 
exercuerit  per  temeritatem,  non  ordinatur  [F.  ordina- 
tus],  abjiciatur  ab  Ecclesia,  et  nunquam  ordinetur. 

OBSERVATIO   PHILIPI    LABBE,  S.  J. 

Certo  certius  visum  semper  fuit  viris  hactenus 
eruditis  a  Gelasio  summopontificein  synodo  Romana 
70  episcoporum  scriptum  fuisse  decretum  sive  noti- 
„  tiam  de  libris  sacris  et  apocryphis  :  cujus,  ut  omit- 
tam  innumerahiles  codices  manuscriptos  vetustissi- 
mos  ac  prsecipua?  dignationis,  et  ipse  Nicolaus  I  papa 
mcminit  epistola  42  ad  omnes  Galliae  episcoposmissa, 
his  verbis  :  Consonat  autcm  huic  bcatissimo  papx 
Lconi  sanctus  cl  facundissimus  iii  dccretis  suis  papa 
Gclasius  ita  inquiens  :  Decrctales  epistolas,  quas  bea- 
tissimi  papae  diversis  lcmporibus  dc  urbe  Roma  pro 
diversorum  Patrum  consultatione  dederunt,  vcnerabi- 
liter  suscipiendas  decernimus,  etc.  Multisquepost  illum 
annis  Gratianus  retulit  in  suam  discordantium  cano- 
num  Concordiam  parte  prima,  distinctione  15,  cap. 
Sancta  Romana  Ecclesia.  Verum  non  defuerunt  qui 
ex  codicihus  aliquot  manuscriptis:  praesertim  Jurensi 
ex  monasterio  S.  Eugendi,  sive,  ut  cum  vulgo  lo- 
quar,  S.  Claudii  et  antiquissimo  optimae  nota:  Ur- 
gellensi,  ut  qui  vidit  Stephanus  Baluzius  mihi  testis 
est,  tribuere  voluerint  Hormisdae  papee,  qui  a  Gela- 
sio    tertius  Romanam    rexit   Ecclesiam.    Vide    qua? 

sic  Iegit,  et  quantum    arbitror,  melius  :  vel  illius  per- 


527 


APPENDIX  AD  EPISTOLAS  HORMISD^. 


o28 


Chiffletius  noster  (cum  sub  prelo  properaret  ad 
metara  tomus  hic  noster  quartus)  Divione  emisit  in 
lucem,  pag.  149  notarum  in  Yigilium  Tapsensem 
episcopum,  hoc  initio : 

lncipit    deci'etale  in  urbe  Roma  ab  Hormisda  papa 

editum. 

De  Scripturis  divinis  quid  universaliter  catholica  reci- 
piat  Ecclesia,  vel  post  haec  quid  vitare  debeat. 

TITULI. 

J.  :De  ordine   librorum  canonicorum    Veteris   et   Novi 
Testamenli. 


A  II.  De  numero  apostolicarnm  sedium. 

III.  Deconstitutniniiju*  sanctorum  conciliorum. 

IV.  De  opusculis   sanctorum  Patrum    quee  recipiun- 
tur. 

V.  De  opusculis    apocryphorum  qux   recipienda  non 
sunt. 

I.  Ordo  de  Veteri  Testamento  quem  sancta,  etc. 
Quse  non  est  opus  hoc  loco  iterare,  cum  supra  edita. 
sint.  Si  quae  occurrant  alicujus  momenti  variantes 
lectiones  a  nostris  distinetse,  in  notis  ad  Gelasii  de- 
cretum  non  omittentur.  (Vide  nostraj  Patrologhe 
tom.  LIX,  col.  166.) 


APPfiNDIX 

AD  EPISTOLAS  HORMISM. 


ADMONITIO  COLLECTORIS. 

Cum  laudabili  consilio  ad  genuinas  pontificum  epi- 
stolas  spurias  ctiam  illis  affictas  vir  cl.  Labbeus  in 
sua  collectione  adjiciendas  ccnsucrit,  ego  paritcr  ejus 
exemplo  spurias,  $i  quas  forte  offendi  pontificum  lit- 
teras  dandas  proposui.  Mqui  igitur  bonique  facient 
lectorcs,  si  hoc  loco  epistolam  Ilormisdx  papx  lege- 
rint,  quam  suppositionis  sux  expressos  characteres 
prxferre  constat,  cum  Joanncm  papam  laudet,  qui 
sane  pontifex  Hormisdx  posterior  fuit.  Desumpta  est 
ex  Pomitentiali  Halitgarii  episcopi  Cameraccnsis  ante 
annos  900  collecto,  vulgatoqite  a  Canisio  Vcter.  Lect. 
tom.  II,  part.  2,  pag.  143  cdit.  Basnag.  (a). 
INCIPIT  EPISTOLA 

HORMISD.E    PA.P.E    PER    UNIVERSAS    PROVINCIAS. 

Ecce  manifestissimeconstat,  quia  secundum  titulos 
antiquorum  Patrum  a  sancto  Joanne  papa  transmis- 
sos,  et  trecentorum  decem  et  octo  episcoporum  sen- 
tentias,  sed  et  canones  Gallicani  concilii  continere 
videntur. 

Clerici  in  adulterio  deprehensi,  et  aut  ipsi  con- 
fessi,  aut  ab  iis  convicti,  ad  honorem  redire  non 
possunt.  Et  quia  forte  non  desunt,  quibus  vel  pro 
nimia  pietate  suprascripta  sanctorum  Patrum  seve- 
ritas  minime  placet,  sciant  se  trecentorum  decem 
et  octo  episcoporum,  et  qui  reliquos  canones  sta- 
tuerunt,  sententias  reprehendere  vel  damnare.  Sed 
forte  major  est  in  illis  pietas,  quam  in  supradictis 
318  episcopis,  major  in  illis  misericordia  quam  in 
saucto  Joanne  apostolico  papa,  major  caritas  quam 
in  reliquis  sacerdotibus,  qui  hoc  per  exempla  vel 
remedia  Ecclesiarum  suis  diflinitionibus  deliberave- 
runt.  Et  ideo  aut  per  promptam  voluntatem  prae- 
ceptis  illorum  consentiant;  aut  si  non  fecerint,  om- 
nibus  contrariosse,  et  inimicos  esse  cognoscant.  Qua3 
est  ista  inimica  benignitas,  palpare  criminosos,  et 
vulnera  eorum  usque  ad  diem  judicii  incurata  ser- 
vare?  Quod  si  etiam  eos  durissima  pujiiitcntia  per 
plures  annos  agere  viderint,  sic  idipsum  et  saluti 
eorum  consulere,  et  canonum  debemus  statuta  ser- 
vare.  Cum  vero  in  aliquibus  nec  compunctio  humili- 
tatis,  nec  instantia  orandi  vel  plangendi  appareat, 
nec  beatum  David  imitentur,  qui  dixit  :  Lavabo  per 
singulas  noctes  lectum  meum,  lacrymis  stratum  meum 
rigabo  (Psal.  vi) ;  et  illud  :  Cinercm  tanquam  pan  m 
manducabam,et  potum  meum  cum  flctu  misccbo  (Ps.  x), 
nec  eos  jejuniis  vel  lectioni  vacare  videmus,  possi- 

(a)  Hanc  ipsam  epistolam  iisdem  fere  verbis  de- 
scnptam,  si  pauculas  quasdam  variantes  exceperis, 
vulgavit  Jacobus  Petit  in  tom.  I  Pcenitential.  Tbeo- 
dori  Cantuar.  inter  excerpta  canonum  ex  antiqua 
collectione  cod.  Herovalliani  desumpta.  Ibi  vero 
inscriptionem  hane  ferre  testatur  Petit  :  Epistola 
Hormisdse  papse  in  universas  provincias,  quam  tamen 
inscriptionem  posteriore  manu  additam  idem  Petit 


B  mus  agnoscere  si  ad  honorem  pristinum  redirent, 
cum  quanta  negligentia,  et  cum  quunto  tepore,  et 
inimica  animse  securitate  permaneant,  credentcs 
quod  sic  eis  non  acta  poenitentia  digna  dimiserit 
Deus,  quomodo  sacerdotes  indulsisse  vident.  Vero 
dico,  quia  illi  ipsi,  quibus  cum  periculosa  et  falsa 
misericordia  indulgere  videmur,  cum  ante  tribunal 
Christi  pro  tantis  peccatis  damnanili  advenerint, 
contra  nos  ipsas  causas  dicturi  sunt,  dicentes  :  qaod 
dum  aut  aspentatem  Jinguse  eorum  expavimus,  aut 
falsa  blandimeuta  et  ptriculosas  adulationes  ipsorum 
libenter  accepimus,  nos  eos  dum  illis  inutilitatem 
indulgemus  in  peccatis  permanere,  aut  ipsa  ppccata 
etiam  augere  permiserimus  :  nec  recordantes  illud 
quod  in  Veteri  Testamento  scriptum  est  :  Quia  per 
unum  peccantem  contra  omnes  ira  Dei  desoeviit.  0 
pietas!  0  misericordia!  Uni  parcere,  et  omnes  per 
exemplum  malum   in  discrimen  adducere!    Non  ita 

C  suadet  sanctus  et  beatissimus  Cyprianus  martyr  di- 
cens  :  Qui  peccantem  verbis  adulantibus  palpat,  pec- 
candi  fomitem  subministrat.  Nec  perimit  delicta 
illi,  sed  fovet  iterum,  imperitus  medicus,  qui  tumen- 
tes  vulnerum  sinus  manu  parcente  contrectat;  et 
absconditum  in  profundis  secessibus  virus.  dum 
servat,  exaggerat.  Unde  et  sanctus  Joannes  Constan- 
tinopolitanus  episcopus  arguit  dicens  :  Imperitus 
medicus  est  qui  indigesta  putredine  superducit  vulneri 
cicatricem. 

Et  ideo  diligenter  perpendite,  si  aut  potest,  aut 
debet  heri,  aut  tantorum,  aut  talium,  quod  supra 
memoravimus,  sacerdotum  canones  contemnentes, 
aliter  quod  illa  statueruut  observare  vel  agere  pra1  • 
sumanus  :  pra?cipue  tum  illorum  trecentorum  decem 
et  octo  episcoporum,  qui  per  omnes  Ecclesias  conci- 
lia  fieri  prseceperunt,  tam  sanctadecreta  negleximus, 
non  illos  solos  despicimus,  sedet,  sicut  supra  dictum 
est,  et  Africanos,  et   omnes  reliquos  qui   ipsis  ordi- 

D  nantibus  per  lotum  mundum  per  ecclesiasticam 
disciplinam  aliquid  statuerunt,  cum  peccato  anima1 
nostise  contemnimus.  Ego  me  in  hoc  periculo  immit- 
tere  non  audeo,  quia  nec  talia  sunt  merita  mea,  ut 
aliorum  peccata  in  nie  cxcipere  prapsumam.  Nec 
tantam  eloquentiam  habeo,  ut  ante  tribunal  Christi 
contra  tantos  ac  tales  sanctos  sacerdotes,  qui  canones 
statuerunt,  causas  dicere  possim.  Videat  unusquis- 
que  qualiter  sentire  vel  observare  disponit,  qualiter 
possit  in  die  judicii  reddere  rationem.  Ego  in  quan- 
tum  vires  Dcus  dignatur  dare,  ,studere  volo  corum 

fatetur.  Animadvertisse  etiam  juvat  Gratianeos  ca- 
nones  29  et  o9,  dist.  50,  ex  hac  apocrypha  epistola 
desumptos  fuisse.  Porro  epistola  apud  Petit  legenda 
nonnulla  in  exordio  praefert,  quse  in  Canisiana  desi- 
derantur;  incipit  enim  :  Si  quis  diaconus  velpresbyter 
post  acceptam  benedictionem  leviticam  cum  uxoresua 
incontinens  i7ivenitur,incontinens  abjiciatur.  Ecce  ma- 
nifestissimi ,  etc. 


529 


APPENDIX  Al)  EPISTOl.AS  IIOIIMISD.E. 


■m 


prseceptionibus  ol  obaudire  :  quia  cum  talibus  qod 

rixas,  .^ftl  pacem  ea  qualicunque  parte  babere  de- 

Bidero.  El  hoc  diligenter  attendendam  est.  Ouod  si 

secundura  quod  scriptum  est,  illi  clerici  qui  ad  axo- 

res   proprias  redeunt,  ab    integro    ab  officio  suspen- 

dantur.  Quod  si  etiam  dicam  et  internuptiarum  ma- 

riti ;  qui  utique  rem  licitam  faciunt,   clerici  tamen 

ordinari  non  possunt:  aut  si  ordinali  faerint,  deji- 

ciantur.    De  quibua  Banctus    Faustus   episcopus   in 

epistola  sua  dixit:    Perdit  gratiam  consecrati,  qui  ad 

bfflcium  vult  exercitari  mariti.  Gum  baecitasint,  qua 

conscientia  quisque    dicere   poterit   quod   ille    qui 

adulterinm    commiserit   iterom    ad   bonorem  venire 

poterit?Hoc  loco,  si   aliquis  fuerit  qui  dicat :  Ergo 

aegas   misericordiam   Dei,   qui  dixit:    Noto  mortem 

peccatoris,  sed  ut  convertatur  et  vivat;  etillud  :  Nun- 

quid   qui   cadit,   non  adjiciet  ut  resurgat;  ei  illud  : 

Vtccatur  in  quacunque  dic  conversus  fucrit,  omncs  ini- 

quitates  ejus  oblivioni   tradenturl  Sed  ad  beec  voce 

libera  respondere,  et   possumus,    et  debemus.  Absit 

nobis   ut  de   istis  sententiis  videamur  vel  leviter  dn- 

bitare.   Diffinitissime  enim  credimus  quod  quisquc 

ad  tinem   vitae   suee   poenitentiam  egerit,  non  solum 

indulgentiam  accipiet,  sed  etiam  ad  prsemia  eeterna 

perveniet.  Propter   regulam  tamen  ecclesiasticam  et 

propter  antiquorum  Patrum  instituta,  quod  absit  a 

nohis,  aut  reprebendere,    aut   discutere   audiamus. 

Cumque  credimus   ad  vitam  seternam  post  hcatam 

poenitentiam  venire,  ad  honorem  clericatus  secun- 

dum  tantornm  Patrum  precepta  novimus  non  debere 

reverti,  in  tantnm,  ut  in  canonibus  scriptum  est,  ne 

ullus  unquam  poenitens  clericus  ordinetur.  Et  si  ille 

qui  ultro  petit  pcenitentiam,   quamvis  eam  perfecte 

egit,  non    potest  episcopus   aut   presbyter  ordinari, 

ita  ut  etiamsi   per  iguoranliam   ordinatus    fuerit,  et 

postea  convincitur  poeuitentiam  accepisse,   dejiciatur 

ille:  qui  invitus  ad  pcenitebtiam  agendam  in  mona- 

steriura   mittitur,   et  utique  quid   aliud  quam  poeni- 

tens  diceudus  est,  qua  conscieutia  ad  sacerdotium  per- 

venire  permittitur?  Nemo  mihi  alia  quamlibet  contra 

auctoritatem   scdis    apostolieae,    vel     contra   trecen- 

torum    decem    et   octo    episcoporum  praecepta,    vel 

reliquorum  canonum  statuta  ohjiciat  :  quia  quidquid 

contra  illorum  diifinitionem  in  quibus  Spiritum  san- 

ctum  locutum  esse  credimus,  dictum  fuerit,  recipere 

non  solum  temerarium,  sed  etiam  periculosum  esse, 

non  dubito.  Yalde  enim  metuo  et  contremisco  illam 

damnationem  quam  illesacerdospropterstultamindul- 

gentiam  accipere  meruit,  qui pro  eo  quod  filiossuos  nec 

negligenter  castigavit,  et  eos  nec  cedere  [F.  csedere], 

excoininunicare  voluerit,  ipsi  lilii  una  die  occisi  sunt, 

et  xxx  millia  de  populo  interfecti  sunt,  et  arca  testa- 

menti  capta  est,  et  ipse  retro  cadens  fractiscervicihus 

mortuus  est,  et  uomen   ipsius  de   libro  vitae  delctum 

est,  elc.  Contra  Pbinees,  qui,  pro   eo  quod,  zelo  Dei 

commotus,  duos  adulteros  p^riter  interfecit,  totum 

populum  de    Dei    iracundia  liberavit.    Nec  boc  ideo 

dico,  ut,  sicut  ille  fecit,  etiam  uuncper  mortem  cor- 

porum    sacerdotes  Domini   debeant  viudicare  ;    scd 

quia  mclius  est  unusquisque  parvo  tempore,  donec 

vivit  in  hoc  mundo,   verccnndiam  vel   confusionem 

sustineat,    quam    postea  ad  suppiicia  acterna  perve- 

niat.  Etmultuin  ei  utilius  estpropter  aliorum  exem- 

pluin,  quaudiu  vivit,  remolusab  bonore  pcenitentiam 

agat,  et  remedium  sibi  in  die  uecessitatis  acquirat. 

Quicunque  parvitati  meae  in  bac  causa  voluerit  onero- 

sus  existere,   aliud   responsum  dare    nou    delibcro, 

nisi  quod    supradicti   canones   continere    videnlur. 

*  EPISTOLA  PRIMA 

J0ANN1S   P.W.E  1    AI)    ZACHARIAM    ARCHIEPISCOPUM. 

I)    non  accusandis  episcopis. 
Joannes  urbis  Romie   episcopus,  Zacbariae  arcbi- 
episcopo  salutem. 

*  Hanc  cum   sequenti  supposititiam   multa  evin- 
cunt. 


A  Exigit  dilectio  tua,  fxater  carissime,  praeceptum 
[Zachar.  epist.  I)  apostolics  Bedis,  in  quoPatrum  de 
creta  conscntiunt,  quod  nec  tibi,  nec  ulli  reete  vi- 
ventium  et  credentium  sacerdotum,  aegare  fas 
credimus,  Et  licet  tibi  pro  merito  [Innoc.  epist.  2)  et 
bonore  sacerdotii,  quo  plurimum  polles,  vivendi  et 
docendi  ecclesiasticee  regules  nota  smt  omnia  (notae 
Bint  per  omnia),  tamen  quia  Romanse  Ecclesise  nor- 
mam  atque  anctoritatem  magnopere  postulasti,  scri- 
]>iis  tui>  breviter  respondere  curavimus (nou  denega- 
vimus).  De  occultia  [Prosperi  sent.  21)  enim  cordis 
alieni  temere  judicare  iniquum  est,  etcum,  cujus 
non  videntur  opera  uisi  bona,  peecatum  est  ex  suspi- 
cione  reprehendere.  Oves  ergo,  quae  pastori  suo  com- 
missaE  fuerint,  cuin  nec  reprebendere,  nisi  a  recta 
fide  exorbitaverit,  debent,  et  nullatenus  accusare 
possnnt:  quia  facta  pastorum  oris  gladio  ferienda 
non  sunf,  quanquam  recte  reprebendenda  videantur. 

j^  Ideo  ista  dicimus,  quia  in  scriptis  vcstris  reperimus 
quosdam  episcopos  vestrisin  [lartihusapropriisovibus 
accusatos,  aliquos  videlicet  ex  suspicioue,  etaliquos  ex 
certa  ratione,  etidcirco  quosdamsuisesse  rebus  exspo- 
liatos,  quosdamvero  apropria  sedc  pulsos.  Quos  scios 
nec  ad  synodum  comprovincialem,  nec  ad  generalem, 
posse  convocari,  nec  in  aliquo  dijudicari,  antequam 
cuncta  quae  eis  ahlata  suut  legibus  potestati  eorum 
redintegrentur.  Prius  ergooportet  omuia  illis  legibus 
redintegrari,  et  Ecclcsias  quae  eis  sublalae  sunt  cum 
omni  privilegio  suo  restitui,  et  postmodum  non  sub 
angusti  (angusto)  temporis  spatio,  sed  tantum  tem- 
poris  spatium  eis  indulgeatur,  quantum  exspoliati 
vel  expulsiesse  videntur,  autequain  ad  synodum  cou- 
vocentur,  et  ab  omnibus  quisque  suae  provinciae  epi- 
scopis  audiatur. 

Nam  nec  convocari  ad  causam,  nec  dijudicari  po- 
test  exspoliatus  vel  expulsus  [In  decr.  Ivo.  lib.  iv), 
quia  nou   est  privilegium  quo  exspoliari  possit  jam 

^  nudatus.  Unde  et  antiquitus  decretum  est  :  Omnes 
possessiones,  et  omnia  sibi  sublata,  atque  fructus 
cunctos  anle  litem  contestatam  (constitutam),  **  per- 
ceptor  v  r>l  primas  possessori  restituat.  Et  alibi  scri- 
ptumhabetur:  Ille  qui  violentiam  pertulit,  nniversa 
in  statu  quo  fuerant  recipiat,  et  quae  possidet  (pos- 
sedit),  securus  teneat.  Et  alibi  in  synodalihus  Patrum 
decretis,  et  rcgum  edictis  legitur  statulum:  Redin- 
tcgranda  sunt  omnia  exspoliatis  vel  ejectis  episcopis 
praesentialiter  ordinatione  pontiticum,  et  in  eorum, 
unde  abscesserunt,  potestatem  (dominium)  funditus 
rcvocanda,  quacunque  conditione  temporis,  autdolo, 
aut  captivitate,  aut  virtute  majorum,  aut  per  quas- 
cunque  injustas  causas,  res  Ecclesiae  vel  proprias,  aut 
suhstantias  Mias  perdidisse  noscunfur  ante  accusatio- 
nem,  aut  regularem  ad  synodum  vocationem  (couvo- 
calionem)  eortim,  et  reliqua.  Est  etiam  in  antiquis 
Ecclesiae  statntis    decretam  (In  dccr.  Ivo,  lib.  iv)  ;  ut 

D  qui  iiliena  invadit  uou  exeat  impunitus,  sed  cum  mul- 
Liplicatione  omnia  restituat.  Unde  et  in  Evaugelio 
scriptum  est:  Quodsi  aliquid  defraudavi,  reddo  qua- 
drupluiH  (Luc.  xix).  Et  in  legibus  saeculi  cautum  ba- 
hetur  :  Qui  rem  subripit  alienam,  illi  cujus  res  di- 
repta  est  in  undecuplum  qiur  suhlata  sunt  restituat. 
E1  iii  lege  divina  legitur  :  Muledictus  omnis  qui  trans- 
fert  terminos  proximi  sui.  Et  dicet  omnis  popidus, 
Amen  [Deut.  xxvn). 

Talia  ergo  non  prsesumantur  nbsque  ultione,  nec 
exerceantur  absque  sua  damnatione.  Tu  vero,  frater 
carissime,  baec  vide  ne  transgrediaris,  et  reliquos 
episcopos  tJtn  tua-.  curue  commissos  quam  et  alios 
tirmiter  tenere  docelo,  quia  transgredi  apostolica  sta- 
tuta  absque  transgressoris  gradus  periculo  nullatenus 
possunt.  fnimicis  vero  [Verba  concil.  v  sub  Symmaclw) 
accusatoribus,  vel  de  inimici  dono  [F.  domoj  prodeun- 
libus,  seu  qui  cum  inimicis  morantur,  non  credatur : 

**  Verceptos  legendum  arbitror,  non  vero,  ut  babet 
c.  Just.,  prxccptor. 


531 


APPENDIX  AD  EPISTOLAS  HORMISD.E. 


532 


nec  irati  noeere  cupiant,  ne  laesi  se  velint  ulcisci.  Hi 
quoque  rejiciendi  sunt,  non  approbandi.  Hsec,  cari~- 
sime,  tene,  et  prohibita  semper  cave.  Illud  adimplere 
stude,  quod  benead  Jcsum  lilium  Sirach  dictum  est : 
Usqve  ad  mortem  certapro  veritate,  et  semper  Dominus 
Deus  taus  pugn<ibit  pro  te  [Eccl.  iv).  Hujus  ergo  rei 
gratia  vobis  et  nobis  sancta  commissa  est  Ecclesia, 
ut  pro  omnibus  laboribus  (laboremus)  etcunctis  opem 
ferre  non  negligamas  :  quoniam  dum  fortis  armatus 
custodit  atrium  suum,  in  pace  sunt  omnia  qux  possidet 
(Luc.  x).  Ideoque  tanta  urgente  necessitate,  summo- 
pere  vestra  apostolicaque  auctoritate,  et  reliquos  epi- 
scopos  oportet  reprimere  infestos,  relevare  oppres- 
sos,  ut  absque  gravi  (Domino  anxiliante)  difticultate 
ipsi  gralanter  omni  tempore  sacrificare  mereamur 
(mereantur)  illaesi.  Ad  vos  Ennodius  in  apol.  pro  eo- 
dcm  Symmacho:  quoque  me  reverti  cogit  propositi 
operis  amica  conditio,  qui  melioribus  hacteuus  ope- 
ram  volui  navare  (opera  volui  narrare)  sermonibus, 
dum  talem  rationem  exigit  toxicata  necessitas.  Man- 
dati  coelestis  habitatio  nos  aut  miscet,  aut  separat. 
Nec  interest  quaa  mtervalla  nos  segregent,  si  una  in 
supernee  mausionis  (superna  mansione)  clave  reti- 
neutur.  Nec  vobis  tales  nocere  valebunt,  si  invicem 
adjutorium  ferre  non  distuleritis.  Inauditum  autem 
genus  sacrilegii  est,  quod  mentitee  religionis  hono- 
rem  (honore)  praefixi  aemuli  colorat.  Dehonestat  enim 
venerandi  reverentiam  nomims,  qui  adjutorem  se  iu 
his  quae  in  Deum  jactat  commissa  pollicetur.  Contu- 
meliae  genus  est,  quasi  in  solatio  adesse  sublimi  (su- 
blimis),  juxta  Apostolum  :  Tuqui  es,  quijudicas  alic- 
num  servum  (Rom.  xiv)  ?  Quid  auribus  imperitis  illu- 
dunt,  et  graviorem  vindictaa  speciem  faciunt  esse 
quam  culpae?  Si  odium  habent,  excessibus  emendent 
(emundent).  Cur  ergo  liberius  condemnant  scelera 
quam  vitant?  Sui  profecto  impugnator  est  omnis  qui 
Patres  iusequitur,  aut  detrabere  non  formidat.  Nibil 
est  enim  in  quo  inimicorum  tela,  Domino  opem  fe- 
rente,  superare  non  valeatis,  si  juxta  veritatis  vo- 
cem,  talem  qualem  Dominus  prxcepit  habueritis  <li- 
lectionem  ad  invicem  Joun.  xin).  Data  xv  calendas 
Novembris,  a  Maximo  (anno  Domini  523)  et  Olybrio 
(5"26)  viris  clarissimis  consulibus. 
i  EPISTOLA  II. 

AD    EPISCOPOS    ITALl  I  . 

De  Theodorico  rege,   atque  de  fide  catholica  adversus 
Arianos   dcfendtnda,   deque    ecclesiis  eorum    sacro 
ritu  consecrandis,  et  divino  cultui  reconciliandis. 
Joannes  episcopus  omnibus  per  provincias   ltalise 
constitutis  episcopis  in  Domino  salutcm. 

Ssepissime  multo  [S.  Leo,  epist.  70)  jam  experi- 
mento  didici  sanctum  pietatis  vestrse  studium  circa 
religionem  Christianam  gloriosis  crescere  et  dilatari 
augmentis,  et  fides  recta,  quse  non  solum  me,  sed 
omnes  Doinini  sacerdotes  consolatur  et  roborat,  ve- 
stns  iu  mentibus  et  operibus  per  sacerdotale  agno- 
scitur  opus  et  dilatatur. 

Quapropter,  fratres,  hortor  vos  et  moneo,  contra 
Ananam  perhdiam.  quae  olim  non  semel,  sed  sa?pe 
damnata  est,  et  modo  in  quibusdam  reviviscit,  ar- 
mari  gladio  Spintussancti,  uteam  ita  (adminiculanto 
divina  gratia)  oppriinere  et  exstirpare  valeamus,  ut 
nec  radix  ejus  in  posterum  inveniatur.  Ecclesias  vero 
Arianorum  ubicunque  inveneritis,  catholicas  eas 
divinis  precibus  etoperibus  absque  ulla  mora  conse- 
crate :  quia  et  nos,  quaudo  fuimus  Constantinopoli, 
tam  pro  relig;one  catholica,  quam  et  pro  regis  Theo- 
dorici  causa  et  negotiis,  suadente  atque  hortante, 
Arianosque  exstirpante  piissimo  atque  Christianissimo 

a  Haec  consularis  nota  mendosa  est,  ut  patebit  ex 
iis  quse infra  dicemus.  Puto  hanc  referendam  esse  ad 
consulatum  Maximi  sine  collega,  qui  incidit  in  annum 
Domini  'i23.  Skv.  Binids. 

b  Hauc  epistolam  Joannes  poutifex,  jussu  Theo- 
dorici  ab  Urbe  relegatus,    scripsit   ex  carccrc  illo,  in 


A  Justino  ortbodoxo  imperatore,  quascunque  illis  in 
partibus  eorum  *  Ecclesias  reperire  potuimus  ca- 
tholicas  eas  Domino  opem  ferente  consecravimns.  Et 
quanquam  prsdictus  Tbeodoricus  rex,  eorum  peste 
tactus  intrin-ecus,  et  obvolutus  extrinsecus,  nos  et 
omnem  regionem  nostram  vestrum  perdere,  et 
gbidio  et  igne  consumere  minetur,  nolite  tamen 
prupterea  dehcere,  sed  viriliter  in  agro  dominico 
elaborare  studete,  et  juxta  Veritatis  vocem)  Nolite 
timere  eos  qui  occidunt  corpus,  animam  autem  non 
possunt  occidere,  sed  potius  eum  timete,  qui  potest  et 
animam  et  corpus  mittere  in  gehennam  [Matth.  x,  28  . 
Et  egregius  gentium  apostolus  inquit  :  JWt  enim 
nosmetipsos  prxdicamus,  scd  Jesum  Christum  Domi- 
num  nostrum,  nos  autem  servos  vestros  }  fr  Jesum  : 
quoniamDeus,  quidixit  detenebris  lumen  splendescere, 
ipse  illuxit  in  oordibusnostris  ad  illuminationem  scien- 
tix  clarttatis   Dei  in  faciem   Christi  Jesu.  Jlabemus 

B  autrm  thesaurum  istum  in  vasis  fietilibus,  ut  sublimitas 
sit  virtutis  I>  ■■'.  et  non  ex  vobis.  In  omnibus  tribula- 
tionem  patimur,  sed  non  angustiamur :  aporiamur, 
non  destituimur :  persecutionem  patimur,  et  nondere- 
linquimw  :  dejicimur,  et  (sed)  non  perimus:  sew 
mortificationem  Jesu  Christiin  corpore  nostro  circut.,- 
ftrentes,  ut  ■  t  oita  Jesu  in  corporibus  nosiris  mani- 
festetur.  Scmper  enim  nos  qui  vivimus,  in  mortem 
tradimur  propter  Jesum,  ut  et  vita  Jcsu  manifestetur 
in  carne  nostra  mortali.  Ergo  mors  in  nobis  operatur, 
oita  autem  in  vobis.  Habentes  autim  eumdem  spirilum 
fidei,  sicut  scriplum  est :  Crcdidi,  propter  quod  locutus 
sum  ;  et  nos  credimus,  propter  quod  et  loquimur  :  scien- 
tes  quoniam  qui  suscitavit  Jesum,  et  nos  cum  Jesu 
suscitabit  et  constiluet  vobiscum.  Omnia  enim  propttr 
.  ul  gratia  abundans  per  multas  gratiarum  actiones 
(multos  in  gratiarum  actione),  abundet  in  gloriam 
Dei.  Propter  quod  non  deficimus.  Scd  licet  is  qui  foris 

C  est  noster  homo  corrumpatur,  tamen  isquiintus  cst 
renovatur  de  dic  in  diem.  Id  enim,  quod  in  prsescnti 
est  momentaneum  et  kvc  tribulationis  nosirx,  supra 
modum  in  sublimitate  xternum  glorise  pondus  operatur 
in  nobis,  non  contemplantibus  nobis  qux  videntur,  sed 
qux  non  videntur.  Quse  videntur  enim,  temporalia 
sunt :  qux  autem  non  videntur.  aeterna  sunt  (II  Cor. 
iv,  5-18.  Scimus  enim,  quoniam  si  terrestris  domus 
nostra  liujus  habitationis dissolvatur,  quodex  Dec  aedi- 
ficationem  habemus,  domum  non  manufactam,  seter- 
nam  in  cozlis.  Nam  et  in  hoc  ingemiscimus,  habitatio- 
ncm  nostram,  qux  de  ccelo  est,  superin  lui  cupientes, 
si  tamen  vestiti,  et  non  nudi  inveniamur.  Nam  ct  qui 
sumus  in  lioc  tabernaculo,  ingemiscimus  [gravati, 
quod  nolumus  spoliari,  sed  supervestiri.  ut  absorbeatur 
quod  mortale  est  a  vita.  Qui  autem  efficit  nus  in  huc 
ipsum,  Deus,  quidedit  nobis  pignus Spiritus.  Au  ientes 
igitur  semper,  et  scientes  quoniam  dum  sumus  in  hoc 
pore,  peregrinamur  a  Domino  (per  fidem  cnim  ambu- 
lamus,  et  non  per  spccicm) :  audemus  autem,  et  bonam 

D  voluntatem    habcmus  magis  peregrinari  a  corpore,  et 
prxsentes   csse  ad  Deum :  ct  ideo  contendimus,   s 
absentes,  sive   prxscntcs,  placcre   ci.  Omnes    enim 
manifestari  oportet  ante   tribunal  .  ut  ref 

unusquisque  propria  corporis.prout  gessit,  sive  bonum, 
sive  malum.  Scientes  ergo  timorem  Domini,  hominibus 
suademus,  Deo  autem  manifesti  sumus,  spero  autem 
et  conscicntiis  vcstris  manifestos  nos  esse.  Xon  iterum 
7ios  commendamus  vobis,  sed  occasioncm  damus  vobis 
gloriandipro  nobis,  ut  habeatis  ad  cos  qui  inf 
gloriantur,  et  non  in  ■  S       enim  mente  cxciii- 

mus,  Dco;  sive  sobrii  sumus,  vobis.1  <t;ni  Christi 

urget  nos:  xstimantes  hoc,  quoniam  si  unus  pro  omni- 

quo  non  multo  post  haec  tempora  psedore  fameqin- 
consumptus  exspiravit.  Hortatur  episcopns  Italiae  ut 
fidem  catbolicam  contra  Ariauos  defendant,  cccle- 
siasque  ab  iisusurpatas  sacro  ritu  catholicas  reddant. 
•  Gregor.  Turonensis  eadem  ferme  habet  c.  40 
libri  de  Gloria  martyrum. 


533 


THIFOLIFS  PRESByTER.  EPIST.  Al)  15.  FAUSTUM  SKNATOIII.M. 


534 


bus  mortuus  csi,  crgoomncs  mortui  sunt,  ct  pro  omnibus 
mortuus  est  Christus,  ut  ct  qui  i:ivunt,  jam  non  sibi 
vivant,  sed  ei  qui  pro  ipsis  mortuus  est  et  resurrexit. 
Itaqui  nos  cx  hoc  neminem  jam  novimus  sccundnm 
cani' >n  :  1 1  st  agnovimus  secundum  carnem  Ckristum, 
sed  iniiic  jam  non  novimus.  Si  i/wt  ergo  in  Christo 
nova  creatura,  vetera  transierunt,  ecce  factasuntomnia 
nova.  Omnia  autem  <-r  /'<",  qui  reconciliavit  7ios  sibi 
}i,  r  Christum,  <t  dedii  nobis  ministerium  reconciliatio- 
nis,  </iii)iti<im  </iii<l<m  Deus  crai  in  Christo,  mundum 
reconcUians  sibi,  non  reputans  illis  dclt<i<i  ipsorum,  et 
posuii  in  nobis,  verbum  reconciliationis.  Pro  Chnsto 
ergo  legatione  fungimur,  tanquam  Deo  exhortante  per 
Obsecramus  pro  Christo,  rcconcilianiini  Dco.  Eum 
t/tii  non  novcrat  peccatum,  pro  nobis  pcccatum  fecit,  ni 
nos  efflceremur  justitia  Deiin  ipso  (II  Cor.  v,  1-21). 
Adjuvantes  autem  exhortamur,  ne  in  vacuum  gratiam 
Da  recipiatis.  Ait  enim  :  Tempore  acccpto  exaudivi 
t<\  et  in  die  salutis  adjuvi  te.  Ecce  nunc  tempus  ac- 
cqilabilc,  ccce  nunc  dies  salutis.  Nemini  dantcs  idlam 

1  Krroneum  ost  hoc  et  mendosum.  Si  euim  vige- 
sima  septima  Maii,  iit  habet  Martyrol.  Romanum, 
idem  Joannes  annoUomini  526,  sub  consulatu  Olybrii 
mortuus  esse  ponitur,  nequaquam  sustineri  potest, 
eumdem  tertio  idusJuniij  eodem  anno  et  sub  eodem 
consulatu  Olybrii,  liuuc  epistolam  scripsisse. 

i,  Consulatus  Maximi  hoc  loco  superadditus  est, 
adooque  expun^cndus  :  uterque  enim  diversis  annis 
eonsulatum  gesserunt  :  ille  anno  Khristi  523,  hic  526. 
Accedit    quod  neque   111    idus  Junii  sub   consulatu 


k.  offensionem,  ut  non  mtuperetur  ministerium  nostrum, 

scil  in  omnibus  exhibcamus  nosmetipsos  sicut  Dei  mi- 
nistros,  <n  multa  patientia,  in  tribulationibus,  in  ne- 
cessitatibus,  in  nii;/ttsiiis,  in  plagis,  in  carceribus,  in 
seditionibus,  in  laboribus,  in  vigiliis,  in  jejuniis,  in 
castitate,  in  sri<itti<t,  in  longanimitatc,  insuavitate, 
in  Spniiit  s<iin-i<<.  in  caritate  non  ficta,  in  oerbo  veri- 
tatis,  iit  ruittlr  h<  i  j><r  arma  juslitix  a  dextris  <i  << 
sinisiiis,  j>Lr  gloriam  <t  i<jn<ibilitatcm,  per  infamiamet 
bonam  famam  ;  >it  seductores  d  vcraccs,  sicut  qui 
ignoti  ei  cogniti  :  quasi  moricntes,  et  eccc  vivimus  :  ut 
castigati  ct  non  mortificati :  </uasi  tristcs,  scmpcr  autem 
gaudentes'.  si<ut  egentes,  multos  autem  locupletant< s  : 
tanquam  nihil  habentes,  et  omnia  possidentcs  (11  Cor. 
vi,  1-10).  De  cxtcro,  fratres,  gaudetc,  perfech  cstole, 
exhortamini,  pacem  habete,  ut  Dcus  pacis  ct  dilcctionis 
sit  scmpcr  vobiscum.  Amcn  (II  Cor  xui,  II,  13). 
a  Data  m  ,dus  Juuii,  l.  Maximo  "  et  Olybrio  viris  cla- 
B  rissimis  consulibus. 


Maximi  hanc  epistolam  datam  csse  concedi  possit. 
Nam  eo  tempore  Joannesnondnm  erat  pontifex,  qui 
mense  Augusti  ejusdem  anni  sedere  coepit.  Dicendum 
ergo  hanc  epistolam  scriptam  esse  tempore  consu- 
latus  Olybrii  absquc  collega  anno  Domini  :i'26.  Hinc 
patet  cur  supra  dixerim  epistolam  praecedentem  re- 
ferendam  esse  ad  consulatum  {Maximi  sine  collega. 
Mendosa  Iippc  quoque  temporis  annotatio,  cum 
auno  52(i  die  27  Maii  obierit  Joannes. 


EODEM    TEMPORE. 


TRIFOLIUS  PRESBYTER. 


NOTITIA. 

(Ex  Gave.) 

Trifolius,  dignitale  presbyter,  cujusnam  vero  loci  C  rum  generalium    decretis  contra  Joannem  Scytham, 


quis  nobis  diviuabit?  Claruit  anno  b20.  Quoesiverat 
ab  eo  Faustus,  senator  Romanus  et  praetorio  praB- 
fectus,  si  quid  in  scriptis  Patrum  de  doctrina  Scy- 
tharum  monachorum  roperiri  posset.  Fausto  respon- 
dit  per  epistolam  Trifolius,  qua  ex  quatuor  concilio- 


ejusque  monachos  qui  Homam  nuper  advenerant, 
agit.  Hanc  epistolam  in  line  quidem  rautilam,  ex 
schedis  Sirmondianis  eruit  Labbeus,  el  [in  lucem 
emisit  Concil.  tom.  IV,  pag.  toi-0. 


TRIFOLII  PRESBYTERI 
EPISTOLA 

AD  BEATUM  FAUSTUM*  SENATOREM 

COiNTRA  JOIIANNEM  SCYTllAM  MONACHUM. 


OBSEHVATIO  PHILIPPI  LABBE,   S.  J. 

Qui  Dioscori  diaconi  missam  ad  Bomanum  papam 
Hormisdam  ab  urbe  CP.  relatiouem  de  monachis 
Scythis,  qui  uuum  de  Trinitate  passumet  crucilixum 
aftirmabant,  itemque  Germani  et  Joannis  episcopo- 
rum  sequentes  suggestionem,  tum  Horsmisdae  papae 
66  aliasque  multas  deinceps  ejusdem  eam  in  rem 
epistolas  attente  perpenderit,  is  haud  dubie  non  in- 
vitus  leget  iueditam  hactenus  Trifolii  presbyteri  de 
eodem  argumento  epistolam  ad  Faustum  senatorem, 
quam  inter  schedas    Sirmondi   nostri   delitescentem 


D  reperi,  tibique  nunc,  lector,  repraesento,   ut  de  tota 
hac  controversia  certius  judicium  feras. 

Mandare  mihi  dignatus  es  monachos  Scythas  a 
Constantinopoli  advenisse,  qui  unum  de  Trinitate 
pr.odicant  crucifixum,  sperans  a  parvitate  mea,  si 
tale  aliquid  in  doctrina  Patrum  repererim.  Ista  do- 
ctrina  de  fonte  Arii  prodivit,  et  est  conveniens  omni- 
bus  haeresibus.  Vita  quidquid  quatuor  synodi  in  de^ 
tinitione  lidei  non  posuerunt,  id    est  Nicaena,   Con- 


*  Is  videtur  Faustus  ad  quem  praef.  praetorio  exstaut  plures  epistolae  apud  Cassiodorum,  lib.  vi  Variarum. 


535 


TRIFOLIUS  PRESBYTER.  EPIST.  AD  B.  FAUSTUM  SENATOREM, 


536 


stantinopolitana,  Ephesina  prima,  et  Chalcedonensis  A  de  hoc  quomodo  confitemini?  Dorotheus  archimundrita 


et  quod  in  epistolis  sanctorum  Patrum,  quas  quatuor 
sanctae  synodi  in  auctoritate  fidei  esse  voluerunt,  id 
est  Athanasii  episcopi  Alexandrini  ad  Epictetum  epi- 
scopum,  Cyrilli  ad  Nestorium  una,  et  ad  Joaunem 
Antiochenum  altera,  et  epistolis  papae  Leonis.  Si 
quis  addere,  aut  minuere,  aut  aliter  interpretari  vo- 
luerit,  quam  Patresin  supra  scriptis,autin  definitione 
sua  non  posuerunt  synodi,  quivis  ille  sit  qui  super- 
ponit,  haereticus  est.  Nam  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
sanctus  tres  personaj,  unus  Deus,  vox  et  verhum  et  fla- 
tus.  Vox  Pater  est,  verbum  Filius,  flatus  est  Spiritus 
sanctus.  Persona  Patris  etpersonasancti  Spiritus  sine 
carne  :  personaveroFilii,qu8esempercum  Patreet  Spi- 
ritusancto  fuit,  inTrinitateest,  idestVerbumDei.Deus 


dixit,  in  nomine  Patris  et  Spiritus  sancti  baptizati  su- 
mus,  confitentes  Salvatorem  nostrum  Jesum  Christum, 
qul  descendit  et  incarnatus  cst  a  sancta  Virgine  Maria 
et  hominem  indutus  est,  et  crucifixus,  unum  de  Trini- 
tate  esse  passum.  Talia  dicentes  suprascripti  archi- 
mandritaj  acceperunt  damnitionem  cum  Eutychete, 
et  omnes  haeretici.  In  epistola,  inquiunt,  Procli  scri- 
ptum  est,  unus  de  Trinitate  passus  est.  Si  epistolas 
Patrum  Athanasii,  Cyrilli,  et  Leonis,  quse  per  uni- 
versales  sanctas  synodos  relectae  et  confirmata?  sunt, 
haeretici  fraudaverunt,  quaato  magis  epistolas  Procli 
quoe  neciiruniussynodi  definitionepositaest  ?  Semper 
haeretici  male  interpretando  dicla  Patrum  haereses 
suas  confirmare  conantur,  sicut  dicit  S.  Cyrillus  epi- 


ingressus  in  utero  Virginis  Mariae  assumpsit  deeana-  rj  scopus  Alexandrinus  ad  Joannem  Antiochenum  inter 


turamcarnis,nonpersonam.Ideoquod  Dominus  noster 
Jesus  Christus  duaenaturae,unapersonaVerbum,  idest 
Filius  Dei  Deus  immortalis,  invisibilis,  impassibilis. 
Caro  istius  verbi  mortalis,  visibilis,  passibilis.  Pater 
non  est  Pater  Trinitatis,  sed  Filii,  et  Filius  non  est 
Trinitatis,  sed  Patris,  et  Spiritus  sanctus  non  proce- 
dit  de  Trinitate,  sed  de  Patre  et  Filio.  Non  sunt  tres 
Dii,  neque  tres  Patres,  neque  tres  Filii,  neque  tres 
Spiritus  sancti.  Qui  unum  de  Trinitate  dicunt  pas- 
sum,  si  Ariani  non  sunt,  dicantde  quinus  tribusunus 
passus  est.  De  tribus  Patribus,  aut  de  tribus  Filiis, 
aut  de  tribus  Spiritibus  sanctis,  aut  certe  de  tribus 
Diis,  sicut  dicit  Arius.  Unus  Deus  crealor,  impassi- 
bilis,  immortalis.  Alter  vero  Deus  creatus,  passibilis, 


alia  :  Quando  autem  quidam  eorum  qui  recta  perver- 
terc  solent,  meas  voces  in  sibimet  placitum  mutant,  non 
admiretur  hoc  tua  sanctitas,  sciens  quoniam  omnes  hse- 
retici  de  Scripturis  divinitus  inspiratis  sui  colligant 
erroris  occasiones .  Et  post  pauca  :  Quoniam  vero  adji- 
cimus  quod  epistolam  opinabilis  patris  nostri  Athanasii, 
ad  beatissimum  Epictetum  destinatam,  recte  habentem 
corrumpentes  quidam  ediderunt,  ut  per  hoc  plurimi  no- 
cerentur.  Item  papa  Leo  ad  Marcianum  imperatorem 
(  Epist,  75),inter  alia  :  Quia  vero quorumdam  hsereti- 
corum  vcrsuta  nequitia,  ad  conturbandam  nostrorunt 
simplicitatem,  epistolam  meam,  quam  ad  beatse  mcmo- 
riae  Flavianum  dedi,  falsasse  perhibetur ,ut  commutatis 
quibusdam[verbis  velsyliabis,  receptorem  me  Nestoriani 


et  mortalis,   aut  sicut  Sabellius  dicit,  quia  tres  per-  C  erroris  assereret.  Si  quid  tale  in  dictis  sanctorum  Pa- 

trum  invenitur,  quod  non  convenit  sanctis  epistolis, 
aut  delinitioni  synodi  Chalcedonensis,  apparet  illud 
ab  haereticis  fraudatum  esse.  Iniquitas  semper  dici- 
tur,  et  nunquam  cedit.  Quid  est  dicere  unum  de  Tri- 
nitate  passum,  nisi  ostendere  et  alteruin  de  Trinitate 
impassibilem,  sicut  Arius  ?  aut  quid  est  dicere unum  de 
Trinitate  passum  carne,  nisi  ostendere  etalterumim- 
passibilem,  sicut  Nestorius?  Sedes  vero  apostolica 
Romana  super  iidem  synodi  Chalcedonensis  nunquam 
permisit  unam  syllabam  aut  unum  apicem  addi  aut 
minui.  Videte  ne  quis  vos  decipiat  per  philosophiam 
etinanem  fallaciam.  Suprascripla  lides  synodi  ipsa 
est  quoe  convenit  Evangelio  et  apostolis,  dicente  Sal- 
vatore  :  Sic  oportcbat  Christinn  pati  et  resur<j 
sccundum  Scripturas  (Luc.  xxiv,  46).  Ait  Petrus 
apo?tolus  :  Christoiqiturpasso  carne, et  vos  igitur  eadi  m 
cogitaiione  armamini  (I  P  et.  iv,  f).  Paulus  apostolu? 
dicit  :  Nos  Christum  prxdicamus  et  hunc  crucifixum 
(l  Cor.  i,  19).  Et  iterum  dicit  :  Quicunque  vobis  al 
prsedicaverit  prseter  quod  a  7iobis  prxdicatum  est,  ana- 

thema  sii Caetera  videntur  in  ms.  desiderari. 

OBSERVATIO  1».  ANTONII  PAGl 

AI)     \X.\.    CHRIS  i  I    M.    i. 

Cum   propositio  haec,  Unw        I    nitaU  passus  est 
carnc,   in  varios   sensus   distr  it,  de   quibus 

agil    Lupusin  notis  ad  synodam  Ephesinam,  inde 
eamdem  lot  tragcedise  excitatse,    Trifolius  presbyter 
in  epi  tolaad  Faustum  seuatorem,  eam  siuistro  pror- 
sus  interprel  tmenti  |  te  :    Ist  i  d 

dt  fonte  Arii  prodivit,  ei  es  as  omnibus  hae\   - 

sibus,  etc.  Verum  is  error  presbytero  isti  condonau- 


sonas  esse  negat,  sed  tantum  dici  putat.  Ideo  unum 
de  Trinitate  Patrem  dixit  incarnatum  et  passum. 
Apollinaris  vero  negat  Christum  animam  et  intel- 
lectum  habuisse  et  pro  anima  et  intellectu,  inquit, 
Deus  ei  fuit.  Ideo  dicit  unum  de  Trinitate  passum 
in  carne,  Si  unus  de  Trinitate  passus  est  in  carne, 
caro  mansit  impassibilis  :  qui  unum  de  Trinitate  Fi- 
lium  dicunt  passum,  duos  aut  tres  Filios  colunt,  ex 
quibus  unus  passus  est,  duo  manent  impassibiles.  Si 
vero  de  Trinitate  est  Filius,  non  est  de  Patre  secua- 
dum  deitatem,  neque  de  matre  secundum  carnem, 
sed  de  Trinitate  Trinitas,  et  unus  de  Trinitate  qua- 
tuor  liunt,  sicut  dicit  Nestorius,  Filius  Mariae  asso- 
ciatus  est  Filio  Dei,  et  factus  est  communis  Trinitati, 
et  passus  est  unus  de  Trinitate.  Arius  unum  Deum 
dividit  in  duos  Deos.  Nestorius  addendo  alterum  Fi- 
lium  secundum  carnem  Trinitati,  facit  quatuor  per- 
sonas.  Eutyches  duas  naturas  unici  Filii  Dei  commi- 
scet,  sicut  pistor  farinam  ct  aquam;jam  nec  farinam 
nec  aquam,  sed  tertium  id  est  panem.  Sicut  et  Eu- 
tyches  commiscet  naturas  Dei  et  hominis,  et  jam 
nec  Deus,  nec  homo,  nec  Pater,  nec  Filius, 
nec  Spiritus  sanctus  est,  sed  est  ille  unus  de  Trini- 
tate.  Quomodo  isti  synodum  Clialcedonensem  se  di- 
cunt  sequi,  et  pra?dicant  quae  illi  no  l  receperunt ! 
Nam  in  quarto  secrctario  synodi  Chalcedonensis  ad 
linem  requisiti  sunt  a  judicibus  Carosus  et  Dorotheus 
archimandritae  taliter  :  Eutyches  corpus  Domini  no- 
stri  Jcsu  Christi  dixit  non   essc  nostrse  substantise,  vos 


I) 


53: 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIUS.  PROI.EGOMKNA  GKNEIUI.IA. 


538 


dus,  qui  a  Fausto  senatore  de  hac  propositione  inter-  A  Qdeliter  ad  l  rifolium  relata  est,  ut  liqoel  c\  epistolee 


rogatus  per  epistolam,  aec  certior  factas  de  li<lo  et 
doctriaa  Scytharum  monachorum  :  sed  de  turbisdun- 
tazat  ab  ipsis  Coastaatinopoli  et  Houne  excitatis,  fa- 
cile  sibi  persuasit  eos  propositionem  illam  heeretico 
sensu  asserere,  maxime  cum  et  legatos  Horraisdae 
pontilicis  Romani  adversarios  haberent,  etipsummet 
pontificem.  Preterea  aee  ipsa  propositio  Scytharum 


ejus  initio.  Queesivit   enira  ab  eo  raustus  seoator, 
quid  de  illa  propositione  sentiret  :  Unus  de  Trinitate 
crucifixus  est  :  el  tamen  propositio  monacuorum  Scj 
tharum  heec  erat  :  Unua  ae   Trinitate  cruciftxus 
carne.  Omuia  Trifolii  dubia  resolvit  Natalis  Aiex.  io 
Diss.  saeculi  sexti  Ecclesiae,  diss.  l. 


\\.\0   DOMIM    DXXV. 


ELPIS  UXOR  ROETII. 


HYMNI 

IN  1I0N0REM  SS.   APOSTOLORUM  PETRI  ET  PAULI 


BYMNUS  I. 

Dccora  lux  aeternitatis  aurcam 
Diem  bcalis  irrigavit  iguibus, 
Apostoloruin  qua)  corouat  Principes, 
Reisque  in  astra  libcrain  pandit  viam. 

Mundi  magister,  atque  cccli  Janitor, 
Romaj  Pareutcs,  Arbitrique  Gentium, 
Per  cnsis  lllc,  Hic  per  Grucis  victor  necem 
Vitai  Seuatum  laureati  possident. 

0  Roma  felix,  qua;  duorum  Principum 
Es  consecrata  glorioso  sanguine  : 
Horum  cruore  purpurata,  cetcras 
Excellis  orbis  una  pulchritudines. 

Sit  Trinitati  sempilerna  gloria, 
Houor,  potestas,  alque  juhilatio, 


In  unitate,  quae  gubernat  omnia, 

Per  univcrsa  seeculorum  soecula.  Amen. 

HYMNUS  II. 
Peate  Pastor  Petre,  clemens  accipe 
Voces  precautum,  criminumque  vincula 
Verho  resolve,  cui  potestas  tradita 
Aperire  terris  ccelum,  apertum  claudere. 

Egregie  doctor,  Paule,  mores  instrue, 
Et  nostra  tecum  pectora  in  ccelum  trahe  : 
Velata  dum  meridiem  cernat  Eides, 
Et  solis  instar  sola  regnet  Charitas. 

Sit  Trinitali  sempiterna  gloria, 
Honor,  potestas,  atque  jubilatio, 
In  unitate,  quae  gubernat  omnia 
Per  universa  aiternitatis  saecula.  Amen. 


ANNIS    DOMINI  CCCCLXXV-DXXV. 


A.  M.  SEV.  BOETIUS 


SENATOR. 


PROLEGOMENA  GENERALIA. 

IN    DIVI    ANICII    MANLII     SEVERINI    BOETII    OPERA, 

AD   MAGNIFICUM  VIRUM  D.  ANTONIUM   FUGGERUM, 

IXVICTISSIMORUM    IMP.    CAROLI    ET    C.ESAR.    FERDINANDI    FRATRUM    A    CONSILIO, 

HENRICI    LORITI    C.LAREANI. 

PMFATIO. 

Cum  in  celeberrimum  ac  eruditissimum  hunc  auctorem prxfarivellem, generose  D.  Antoni,  multa  sane  mihi 

velantequaminmanus  ipsumdesumpsissem,  perpendenda,  ac  lynceis  (utdicitur)oculisconspiciendaoccurrebant , 

quippequemsciamabaliquotjamannis  amult is male audire ,  necdvjnumquiinterclassicosnumereturscriptures. 

Aliisscilicetdictio7ionplacet,p}u-asinaiuntduram,stylumdivcrsum.Aliieruditionemnimisproletariaviculpant. 

qusedam  etiam  ambiyua,  acvix  doctis  auribus  digna.  Quibus  omnibus  respondere,  certe  difficile  vidclur.  Porro 

quotiesadoctissimis  nonnunquam  deeojudicium  inquireremus,  dii  boniquamsxpe  in  mentem  venit  illud  Flacci ; 

Tres  mihi  convivoe  prope  dissoutirc  videntur, 
Posceutes  vario  multum  diversa  palato. 

Laurcntius  Valla,  argutissimus  lingux  Latinx  judex,  Boeiium  eruditorum  ultimum  nominare  non  dubitavil, 

?iimis,  quantum  ego  judico , propensus  in  ejus  viri  reprehcnsionem.  Vallam  quidem  exagitatum  eo  quo  vixil  tem- 

pore  existimo  ab  iniquis  tumjudicibus,  qui  Boeiium  nulla  alia  ratione  magnumjudicabant,  quam  quod  proximc 


539  AN.  MANL.  SEV.  BOETIUS.  '  540 

ad  sophisticen,  qua  illi  excellebant,  accedebat.  Utverum  sit,  quod vulgodicHur.  Tantum  quisque  probat,  quantum 
seassequipuia/.  Acceditetiamhoc  cur  magis hic auctor ,  aliis  eximiis auctoribus prope exsulontibus .  inbarbarorum 
manibus  hxserit,  quod  tantadocet  diligentia,ut  nimiaejus  indocendo  sedulitas  propemodum  lectori,  paululum 
faslidioso,sit  ixdio.  ldqueinphilcsophicispotissimum,  et  in  mathematicis .  Eam  tamensedulitatem  in  musicis  rei 

d  .tfcultasitavicii,utibiin/ac(usmuttisamiisfuerit,donecvaiiret?iunquajnsafislaudatusvirFranchijiusLaiiden., 
qui  in  eo  illuslrando  magnumoperx pretium  fecit.  Fuit  hercle  ante  annos  aliquotut  multi,  qui  Musicen  profile- 
reniur,  non  dubifareni palamdicere  impossibile  esse  quemquam  B  )etii  Musicen  intelligere,  quod  insignis  quidam 
Phonascus  Colonix  Agrippinx  ante  annos  30,  cum  ibi  philosophise  operam  navarem,  mihi  objecit.  Quod  ei  ita 
visum,  quoniam  prxter  canluum  usum,  nihil  alioqui,  quod  adejas  disciplinx  majestatem  attinet,  habebat.  Et 
quilalessunt,  majoreper  Jovemsuperciliononnunquamde auctoribus judicant,  quam  qui  sunteximiedocti,  quod 
proh  dolor!  non  in  hac  tanium  contingit  scienlia,  sed  passim  in  aliis,  maxime  hac  nostra  tempestate.  Sed  ad 
aucforemipsum  redeo.  Scripsitmulta  hic  quorum  copiose  meminit  Trithemius  abbas.  Qux  hodie  quidem  exstant 
logica  et  mathematica,  ea  prxcipua  puto,  nec  phrasi  diversa,  nec  stylo  dissidentia,  ut  liceat  haud  obscure  videre 
ea  omnia  ex  una  pxisse  officina,  utraque docia ,  erudiia,  ac  doctrinx  fidelissimx.  De  quibus  logica,  quod  multi  de 
iis  variaprodiderint,  indicta  ac  intacta  relinquimus.  Mathemaiica  vero,  qux  ille  nobis  reliquif,  omni  encomio 
celebranda  videntur,  suni  enim  multo  dignissima.  Equibus  duo  itlier-uditissimi  de  Ariihmetica  libriprincipem 
locummeriio  tenent ,  absolut um omnino opus ,  quanlumadlheoricenattiaet,cuinihil demi,nihiladdipotesf.  omni 
parteteresacroiundum.QuamqnamGeorgiusVallainportentosoillovoluminederebusfugiendisetexpetendis,ex 
Martiano  Capella,  memorabile quiddam  (si diisplacet)  adjicere  visussit.  Sed  ille  idem  Georgius  cum  recondiliora 
omnia  in  arilhmeticis  exhoc  auctore  habuisset,  nesemel  quidem  eum  cum  dignitale  nominare  voluit.  De  musicis 
idem  dico.  Ibi  enimvero  habuit  Guillielmos,  Bryennios,  etnescio  quas  alios  auciores,  non  admodum  celebres, 
Boeiius  in  merita  nomenclatura  locum  apudeum  nonhabuit,  cum  quidquid solidx  eruditionis  in  Jnusicis  Geor. 
Vallaprodit,  acceptum Boeliodebuit,  reliquacollectaneasuntinania,necccelum,necterram  atiingentia.  in  utro- 
que  iamen  quxsitajucunda  magis  quamnecessaria  subtililate,  ut  Plinius  de  siderum  musica  prodidit.  Quidquid 
hic  noster  auctor  in  arithmeticis  ac  muncis  pro/ulit,  id  in  iotum  solidum  est,  ac  discussum,  fundatumque  ex 
inhmis  matheseos  principiis,  inconcussumquc  in  sxcula  jnanebit, 

Quain  si  dura  silei,  aut  stet  Marpesia  cautes. 

Quin/us  /amen  liber  de  Musicis  mihiquidem  non  videtur  absolutus,  tametsi  scio  aliter  visum  eximio  viro  Julio 
Marliano  Rotx,  qui  nuper  in  hunc  auctorem  prxfatus  est.  Quicum  mihi  pleraque  de  hoc  auciore  conveniunt.  De 
duobus  tantummodo  voluminibus magna dubitalio  videtur,  nec adhuc  plane  apud me  discussa,  quantumvis  mecum 
lucter,  omnem  jnoveam  lapidem,  rationes  omnes  mecum  mutem,  versem,  volvam,  ignorans 

Quo  teneara  vultus  mutantem  Protea  nodo. 

Ut  est  apud  eumdem  Flaccmn.  Nam  si  id  opus  de  duabus  Chrisii  Se?-vatoris  nosiri  naturis,  ac  idem  de  sajictis- 
sima  Trinilate  ejus  sunt,  ut  titulus  prxferi,  nec  styius  repugnat,  qui  factmn  est  utinopere  illo  de  philosophix 
Consolatiojie,  quod  ultimum  ejus  existimant,  cum  toiies  occasio  esset,  ne  sejjiel  quidem  Christi  meniio  fiafl  Erat 
incarcereoptimusille  vir,  dubiusdevita.  TyraJinus truculentus ijnminebat ,  iractabat  de  divina providentia  nego- 
tium  arduum.  Ibi  de  hujus  sxculi  malitia,  defortunx  instabilitate,  de  malorum  homvium  in  hoc  mundo  imperio, 
perfo/um  opus  conquestus.  Et  scilicet,  noji  erat  in  his  Christus,  hojnini  tam  docto,  viro  tam  hoJWJ'a(o  ac  pio  oel 
sejneinomi>iandus'lChrislus,inquam,omnispatiencixexemplum,longemajorcsin/uriasabinimicispassus-.  Deus, 
Domijius,  Creator  a  creatura  cruci  affixus,  non  eratille,  hiquam.  in  hoc  tani  splendido,  ut  videri  volunt,  opere 
nonimandus'?  Ego  igitur,  ut  ingenue  fatear  id  quod  res  est  (etsi  scio  quam  magnam  mihi  jjioveam  hac  opiniojie 
invidiam,  et  plus  quam  CamarinajJi,  dicendum  tameji  est,  quod  anbno  sedet  meo  ,  mihi  quidejn  jjiagis  philoso- 
phicum  opusvidelur  quam  Chrisdanujn,  nec  tamen  uidignum  quod  a  Christiajw  homme  legatur,  sed  ijidigjiivn  ut 
ab  eo  scriptum  credatur,  qui  ipsi  Christo  dato  in  sacro  baptismate  Jiomine,  ipsiun  antescriptis  professus.  Nec  ob 
ipsius professionem (non  ilixJiumeranturcap'ivi(atiscausXjincarceremde(rusus,Jiesemelquidejn  Chrisli  faciat 
mejitionejn.  Xonexaggerabopro  dignitate  Jiegodum,  saiis  est  lectori  indicasse  quid  me  pofissvnum  Jnoveaf.  Sed 
envn destyto,quam is quadret cumaliis Boetii prxfatiojiibus .judiciujjialiorivji esto. Multissane  equorivji Jiwnero 
rnefaciledixcro)prosaillacumcarmi)icnoniviiushojninisesscvidtnfur.longrmajor':jngratia!nhabitcajjnen'juam 
jejivia  illa  prosa.  Quod sijnul  aique  quis  secujn  diligentius  perpenderit,  videbit  jne  non  temere  opinatum  esse.  A  t 
quid  dicejjius  de  iot  ante  nos  docionvn  viroriunjudicio!  Quis  unquajn  ea  de  re  dubitavit  ?  omnesne  cxcutierunfi 
Non  aio.  Quid tiun? Noncogifarunt,  inquam.  Si  cogitassejit,  sijudicassent,  si  discussissent,  melius  Jiobis  ea  xsti- 
mart  potuissenf : sednonvenit  inmentejn,  aliisoccupatiscogitatibus.  Quejnadjnodujn  et  nostraxiate,  Jiono  pauto 
erudiliorisjudicii  hojno,  eruditissimos  absolutissimosque  illos  Rhetorices  ad  Herennium  libros  Ciceronis  existi- 
mabif,  sedalferius  cujuspiam  docti  viri  ea  tempestate,  qux  niaxijjie  tunc  jjiagnis  mgejiiisjtoruit.  Atqui  Laureji- 
tius  Valla,  Ajigetusque  Politianus,eloquentix  RojnaJix  lumina,  ac  exacdssijni  judicii  duo  viri  ubique,  ut  Cice- 
ronis,  allegant.  Non  erat,  inquis,  illis  Jiasus?  erai  utique,  sed  jioji  cogifarunt,  alioqui  ex  styti  diversilaie,  ac  ex 
jnutlis  at/is  argumpntis  colligere  facile poterantnon  esse  ea  Ciceronis,  quajjjvis  et  docfa  et  pura  et  elaborata, 
quamxisviveterata  hominum  opinioreclajnci,deniquequaJiiu)jivis  elGeoj'gius  Valla  et  Antontus  MaJicviellus  et 
quidajn  alii  luciaii  sint,  ut  id  hominibus  persuaderen/,  omnes  idlncra/i,  utapud  ■rndi/iores  velstupidivelper- 


Ui  PROLEGOMENA  GENERALIA.  5i2 

tinaces  dicimereantur.  Sedad  philosophie consolationem  illam  redeundum.  Si  Musas  rectc  merctriculas  vocat 
philosophia,  ul  sophislx  garriunt,  t/uod  nihil  solidx  consolafinnis,  nihil  medicin  eaffiicto  afferant  animo,  sed 
ipsa  silvera  ijus  medela,  quidni  et  nos,  quibus  Christus  veram  fidem  fecit ,  rid»  bimus  mcissimjejunam  itfam 
philosophiim,  wcl  --'.:  Kopaxa;  hincfaocre  jubebimus,  quae  in  hoc  mundo  felidtatem  /<>/  philosophis  mentita, 
lanto  fortius deceptis  hominibus,quanto  matrona  adultera  fortius  meretricula  fillil,  infirmc  Boefioadesse  ab 
nescioquo  fictaini/io  hujusoperis.  Nihil  enim plus /irmatatis  habet  philosophia,quam  Mu.w,  ul  criticis  p/acel, 
mereiricul3e,gentili hominielegans,  Christianoridiculum  inventum.  Aiquisi  quseras  quem  auctoremejus  operis 
-outem,  haudfaciledixerim ;  conjectura  tamen  haud  exigua  colligimus,fuisse  aliquem  non  indoctum,  autaliquos 
polius  doctos,  qui  in  qraliamoplimio  iri  hujusmodi  lamentationeminsliluerint,velutfunebresolaliuminiuste 
cxso.  Nam  Boetium  haudquaquam  tam  slupidum  fuisse  putandum  est,  cum  incatceredetineretur,  ul  tyran- 
nicsB injurise meminisse  lam  inporiune voluerit.  Verum dchocopcrc plus qaa m salis.  Egregii  veroimpudensfuisse 
videtur,  quisquis  de  disciplinascholastica subhujusaucloris  tilulo  librum  cmisit,  stultiores autem  qui  Boetii  opus 
credidere.Geomelriam  inceperitne  cumjuvenis  essel,  ul  quibusdam  visum  est,  ac  omiserit,  aliodetentus  studio, 
ansencx  posl  Arithmetices  ac  Musicos  libros  non  perfccerit,  haud  equidem  scire  possum.  Certumesleamad  nos 
absolutam  non  pervenisse.  Sed  nunc  de  lypoyrapho  acoperis  casfigafione  dicendum. 

Joannes  Waldner  Tiyurinus,  vir  de  optimis  aucioribuscumLatinis,  tum  Grxcis,cum  rci eliamfamiliaris  fa- 
ciura  summe  mcritus.  Iioetii  opera  ante  aliquot  annos  excudere  prelo  suo  orsus,  morte  prcevenfus  tam  pium 
opus  per/icere  nequivit,  idem  tamen  occasionem  dedil  llenrico  Petri,  summo  amico  nosfro,  el  de  bonis  litterisnon 
ininus  merito ,acquolidie  bene mercnli  :qui  omissum,  Parcaruminridia,  opus  felicilerpcrficii ,  adjuiores  nactus 
ium  vivos  doctores,  tum  mulos,  hoc  est  et  eximii  judicii  viros,  et  vetercs  codices.  Adfuit  enim  huic  edilioni  D. 
Seb.  Munsterusadhujusmodihonestancyotianatus,  infatigabilicura  ac  diliyeniia.  Codex etiam  pervetustus  ex 
Dei  Opt.  Max.  munere  obliyit  nobis,  quem  habuit  revercndus  in  Christo  pater  ac  dominus  D.  Jcannes  Kern 
abbas cxnobii  Divi  Gcoryii  in  Hercyniasylva.  Quiprosuo  in  sacras  littcraset  oplimos  auciores  amore,  hunccodi- 
cem  mittereper  multa  milliar  ianon  dubitavit.  Ex  quo  codice multa  in  Musicisrcslitutasun/.  AdfuitetD.  D.  Bo- 
nifacii  Amorbachii  codex  ex  bibliotheca  ipsius,  qua  vix  est  in  tota  Germania  instruclior  altera.  Nec  dcfuit  meus 
codex,  mutlis  nolatus locis .  Hociectoremscire  volui.netemereprxcipitafumopuscrederet,quemadmodumnostra 
xtate  fierisoletabpecunix  potiusaucupibus  quamsolidxglorixpeiitoribus.  Hocceiyiluropus,  maynifice  D.  An- 
toni,  sub  uominis  tui  patrocinio  in  lucem  ire  coluimus,  quem  constat  de  honestis  disciplinis,  nec  minus  de  discipli- 
narum  professoribus  ila  meritum,  utvix  aliumhac  xtate  liceat  justius,  etsuo  merito,  sxculi  hujus  Mecxnatem 
vocare.  Quod  testimonium  prxter  cxteros  mullos  eximios  viros  locupletissimum  duomihi  eruditissimi  acnobis 
amicissimi  viri  dedere,  D.  Otmarus  Luceinius,  jam  fato  feliciter  functus,  ei  D.  Christophorus  Seld.  reip.  Auyu- 
stanx  advocaius ,uterque  a  te  amatus,  adjutus,  evectus.  Tua  beniynitas  audaciam  meam  boni  consulat.  Friburyi 
Brisyox  anno  a  Jesu  Christinatali  liiiO  calcndis  Muriiis. 

EPISTOLA  NUNCUPATORIA. 

Jul.  Ma?tianus  Rota  Gcorgio  Cornelio  poniifici  Tarvisino  desiynato,  salulem. 

Primum  rebus  in  onviibus  semperfuit  novi  aliquid  promere,  secundum,  ubi  consequi  illud  nequeas,  ab  aliis 
deprompta  meliora  reddcre, utrumque  tibi  prxstare, ponlifex  Corneli,  cum  velhm,divei sas  bibliolhecas  exculere 
ccepi,  sperans  me  et  hoc  et  illudeffecturum.  Sedallerum  quidem  asscqui  nimine  polui,  libros  enim  quos  in  phy- 
sicas  ausculfadones  Severius  emisit,  quamvis  eos  exslare  non  pauci  scianl,  deprendere  lamen  adhuc  non  valui. 
Alterum  autem  abunde,  puio,  consecutus sum,  nam  meliora  quam  fuerant  hactenus  impressa  mut/o  reddidimus 
ejuscommentaria,  quxpar/im  varia  transcriptione labefaclastabiliri,  parlim  lonya  veslutate  collapsa  reparar1 
mullis  in  locis desiderabanl .  Neque  vero  quisquamanobis  hanc provinciamfrust ra  susceptam  opinelur,  fuiienim 
Boetius  non  solum  mayna  facundia  vir  et  eruditione  sinyulari,  verum  etiam  juvandi  plurimos  incredibili  studio 
tenebatur,  atque  ideo  cum  Barbaros  armis  ab  Italia  prohibere  consul  non  posset,  barbariem  ab  Europa  discipli- 
nis  ejicere doctus  non  dubilavit.  Arislolclemenimdialecticxelutriusquephitosophix,  hoc  est  humanxfeliciiafis, 
mayislrum,  primus et Lafinitate donavilet exposuit,  id  quodLucii  Sylix  diynitaiemnon  xquavit  modo,sedplu- 
rimum  etiam excelluit,  opibus  enim  et  potentiafrelus Cornelius  Sylla,  invcnlos  Alhenis  Aristotelis  libros Itomam 
poriavit.  Eloquentix  eteruditioni  fidens  Manlius Severinus  eosdcm  c  Grxco  scrmonc  in  Romanam  linguam  trans- 
tulit ,etex obscuris adeuulvix a  paucis  inlelliyerenlur,cuivismndiocritcr  eruditopervios  luculenlis  expositionibus 
effecit.  Qux  utiliias  non  iantum  illius  xlalis  homines plurimum  juvit.  sedad  posferos  quoque  redundans  innos 
vsquepervenit.  llanc  ejus egregiam animi  votuntaiemcum  inlerleyendumanimadver/issem,libuit  mihiquxdamad 
ipsius  cognitionem  per/inentia  inunum colligere,  ut et  illi quamvis morf uo yraliam, si possem,  aliquam  referrem, 
et  tibi  sapientix  callemacriusinsistenli,  multis e floribus  coronam  darem,  neque  enim  arbitror  ingratum  iibifue- 
rit  eum  tanquam  de  facie  noscere,  per  quem  in  dies  mayis  ac  mayis  proficis,et  vjus  opera  leyendo  mirum  in  mo- 
dumdelectaris.  Quod  tamen  dum  facio,  me  velim  nullus  existimet  complures  nostri  temporis  homines  imitalu- 
rum,  qui  partim  omma  in  majus  tollunt,  partim  quxdam,  ac  si  redargui  nequeant,  comminiscuntur  :  horum  neu- 
irum  in  prxfentia  facturum  me  recipio,  quamvis probe  inteltigam  non  esse  facile  sux  quoque  tempestatis  facfa 


543  AN.  MANL.  SEV.  BOETIUS.  544 

describere,  nedum  ultiusqui  mille abhincannis vitadecess erit ,intanto prxsertimscr iplorum  illius  et  succedentis 
xvisilentio,  quine  publica  qui  lem  litteris commiserunt .  Quamobrem  %  nob:s plura  nullus  exspectet  qvam  ex  ejus 
aliorumve libris  cognoscipoluerunt,  autevidenti conjectura  saltem  comprendi.  E% tu,  Georginobilissime ,  qualia- 
cunque  in  unum  opus  redacta,  libenti,  sicut  omnia  mea  soles,  animo  percurre,  el  quam  pridem  nondum  satis 
expolitam  asportaras,  nunc  denique  perfectam  Boeiii  hisloriam  accipe. 

Auicius  SeverinusBoettus,  Romanus,  etnobilitale majorum et  animi  dotibus clarus ,  in  ea  tempora  incidit  qui- 
bus  Italia  a  barbaris  oppressa  tenebaiur.  Nalus  est  enimnon  ila  multispostannis  quam  ab  Alarico  Roma  cape- 
relur.  Floruitque  Theodorcci  regis  tempestate.  Theodoricus  hic  a  Zenone  cumingeniibus  coijiismtssus,ereplam 
Odavacri Italiam s ibivindicaverat,  Ravennxque reguisede locala ,anicta pro libidine  administrabat ; quodvidens 
Boetiushoncs(isdisciplinisanimumappUcuit,idsibitantumsuperesseintelligensquodhomineUberodignumforet. 
Eruditus  itaque Grxciset  Latinislitleris ab  adolescentia  cum  esset,  quaedam  primum  ex  Euclide  transtulit,  atque 
ita  transtulit,  ut  el  dimiliendi  rationes,  etalia  quxdam  de  suo  adjungeret,  ac  quod  nondum  Aristolelis  setate 
repertumfuerai  xquate  circulo  quadratum  astruere  docueril.  Arithmeticamposlea,  N icomachum,  nonut inter- 
pres,  secutus,sedsuo  usus  judicio,  Latinisverbis  reddidit.  Etinde  musicamperplexam  et  involutamdisciplinam 
cx  optimis  quibusque  collegit,  qua  in  re  Aristoxenis  copiam,  et  Pythagorx  judicium  expressit.  Exstat  Theo- 
dorici  regis  ad  Iioeiium  epislola,  quxet  Piolemei  Syntaxin,  et  Archimedis  Mechanicen  abeo  Latinitate  donatam 
affirmat.  Verumprxludiahxcfuissecrediderimeorumquxvir  tantusmenle agilabat.  Phiiosophiam  enim  Latinis 
UtterisiUustrareconstiiuera!,nonut  Varrostoicam,  nec  ut  Tullius  academi'Mm,  sedeam  qux  cxteras obscuravit 
ab  Arislolele  invectam,  eta  totprxstantibus ingcnio  viris,  xtate  tamlongracelebratam.  Id  ipse  his  verbis  signifi- 
cat: Egoomne  Aristotelis  opus  quodcmique  in  manus  venerit,  in  Romanum  stylurn  vertens,  eorum  omnium  com- 
menta  Latina oralione  prescribam,  ut  si  quid  ex  logicx  artis  subliWate,  et  ex  moralisgravitate  peritix,  et  ex  na- 
iuralis acumineveritatis  ab  Aristotetc  perscrtptam  est,  adomne  ordinatam  transferam,  atque  idquodam  luminn 
commentalionis  illustrem.  Igitur  Porphyrium,  quem  Victorinus  Afer  compendio  transtulerat,  explanavit,  ef 
eumdema se mox  interprelatumnovis rurs um  expositionibus illustravit.  Prxdicamentis  manum  admoverat,  cum 
ecce  consul  Romx  creatur,  hoc  ipse suis  verbis  significat :  Etsi  nos  curx  of/icii  consularis  impediunt,  quo  minus 
in  hisstudiisomne  oiium  plenamque  operam  consumimus  periinere  tamen  videtur  ad  aliquam  reipublicx  curam, 
elucubratx  rei  doclrina  civesinstruere.  Necmale  de  civibus  meis  merear ,  si,  cum  prisca  hominum  virlus  urbium 
cxterarum adhanc  unam rempublicam  imperium  transtulcrit,  ego,  ad  idsaltem  quod  reliquum est,  Grxcx  sapien- 
tix  artibus  mores  noslrx  civitatis  instruxero.  Quarene  hoc  quidem  ipsum  consulis  vocai  officio,  cum  Romani 
moris semper  fuerit ,  quod  ubicunque  gentium  pulcherrimum  esset  atque  laudabile,  id  magis  ac  magis  imitatione 
honesiare.  Hxc  ille  :  ex  quibus  illud  etiamfalsum  esse  convincitur  quod  aliqui  mcmorix  prodiderunt,  Boeiium 
omnia,nonpleraque,  relegatumscripsisse .  Adconsulalwnautem  juvenis pervenit  favore principum  civitalis.  Pue- 
rum  enim  a  patre  reliclum  curandum  susceperant,  quod  et  anliqua  Manlii  Torquatifumilia  prognatum  scirent, 
etnovam  Aniciiproaviindolem perspectam in  ipsohaberent.  Primo  ejus  consulatu  rex  Hunnorum  etltalix  Odo- 
vacer  Phxba,  Rugorum  duce  victo  captoque,  potitus est,  siculi  Cassiodorus  Iradii,  quibissolum,  cumSymmacho 
semel,  ipsum  in  consulibus  nominat.  Non  solum  auiem  dignita/em  hanc  ipse  adeptus  est,  sed  duos  eliam  filios 
suos,  quod  nunquam  antea  contigerat,  consules  eodem  tcmpore  vidit,  Patriciumet  Hypatium.  Anno  illo  Boetius 
in  curia  Theodoricum  tumprimum  Romam  accersiium,  S.  P.  Q.  R.  nomine,  magnafacundia  laudavit  ct  in  circo 
duorum  consulum  medius  triumphale conviviummuUiludini exlubuit .  Collegam  in  ultimo  consulatu  Symmachum 
socerum  habuit,  cum  quomagisiratumita  gessit,  ut  commune  bonum  privatis  amicitiis prxferret.  Accidit  ut  Pau- 
liniconsularis opesregiisatellites appeterent.  Hominem  ingenue  iulatus  est.  AlbinumfalsoCyprianusaccusavit, 
innocentem  consularem  virum  ostendit.  Acerba  fames  Campaniam  urgebat,  et  acerbiorem  coemptionem  tyranni 
procuratoresindixerant,  eam  exigiconsulnonsusiinuit.  Triguillam  quoqueregixdomus  prxposiium  mul/oties  ab 
injuria  dejecit,  etConigaslumfortunas  optimi  cujusque  insectantem  compescuit .  Hisce  rebusfactum  est  ut  regis 
indignalionemincurrerat,  perditorumque delationibus  in  exsilium  pelleretur.  Accusationis  summa  hsec  fuit :  <iitv>t 
senalum  Ixsx  majestatis  ac.cusaturum  prohibuerit ;  quod  adAnastasium  imperatorem  litteras  miseritde  recv 
randa  libertate.  Delatores  perditis  moribus  homines  tres  cxsiiterunt,  Gaudentius  et  Opilio  tunc  ob  innumeras 
fraudes  exsilio  damnati,  Basiliusque pridem  a  procuratione domus regix  dejectus  obxratusqur>  plurimum.  Pur- 
gasset  facile  Severinus  objccta  crimina,  si  coram  delatores  arguendi  faculias  sibi  a  Theodorico  da/a  fuisset.  S  / 
vel  iratus  oblatam  sibi  vltionisoccasionemamittere,  vel  improbus  a  seexcitalam  calumniam  dissolvere  noluit. 
Absens  itaque  vir  et  innocens  etgrandis  natu  Boetius  rnalorum  consjiira/ione  relega/us  est,  nec  a  bonis  in  patria 
retentus,  Ticinum  secessit,  urbem  in  Insubribus  positam,  et  sibi  a  tijranno  prxscriptam,  in  quam  simul  afque  ve- 
nit ,quoposteris eiiaminnocentiam suam  cognitam  facerel ,  pulcherrimum  illud  de  Consolaliona  volumen,  Cict  ro- 
nem  imitatus,  conscripsit.  Namsicut  ille  quo  filix  desiderium  levaret,  de  animorum  immortalitaie  disceptans 
Titttiam  svpervivere monslrat,  ita  Severinus  de  falso  et  vcro  bono,  deque  providentia  disputat,  et  omnia  voluntate 
divinamor talibus evenire declarat.Verumin eo opereCicero carmennon attigit .Boclius ut> amque orat iou-  >n  admisct  t 
atqueitaadmiscetictfacileiinicuiqueostendaiinqcmumsibiquidquidlentassetnun  luatiut'  fitissi .  s  dquid  naturali 
philosophiadifficiliustquiddialecticaspinosiuslAt  utrumquc  disciplinamsicorationesuapervagalus est.ut abdi- 


PROLEGOMENA  GENERALIA. 

tissima  qusegue  cuivis  prompta  reddiderit.  Neque  vero  selectum  unum  aliquod  argumentum  oratione  consectatus 
est,  sed  philosophise  penetralia  ingressus,  ea  Latinis  hominibus  primus  reseravtitquse  princeps  Aristoteles  de  in- 
dustria  pluribus  occultaverat.  Qua  in  re  optimos  quosqueconsuluit,  Tlu  ophrastum  dico,  Eudemum,  Andronicum, 
Aspasium,  Herminum,  Alexandrum,  Syrianum,  Porphyrium,  Tli<  mistium,dequorumsententiis,  tanquam  hono- 
rarius  arbiter,  dijudicat.  Attestatur  hocexpositio  in  librum  Aristo/elis de  Enuntiatione  tam  primaduobus quam 
secundasexlibrisabsoluta,inquorumtertio  cumde  tribus contingentium  modissemelius  scripsisse dicat  in  libris 
physicis,  suspicandum  reliquitse  naiuralem  quoque  philosophiam  enucleasse,  verum  hactenus  tam  hidesideran- 
tnr  commentarii,  licetfuerint  Tarvisium  hincnuper asportali,  quam  illiquosin  Analylicenet  Topicen  emisit.  Si- 
quidem  et  hos  ipse  citat,  et  in  topicatn  Ciceronis  septem  libros  a  se  confcctos  profitctur,  opus  varium,  difficile, 
eruditum,  nec  a  quoquam  antea  quam  a  Victorinofrustra  tentatum.  Platonis  ditilogos  ipse  Latinos  facturum  se 
recepit,  factos  Cassiodorus  asseverat,  mirarer  quomodo  tanfa  prsestare  potuerit,  nisi  divina  illa in  librum  Ar 
telis  da  Interpretationecommentaria  biennio sciremabeo confecta,quodtempus  vixevolvendis  tot  expositoribus 
sat isfuisse  videt ur ,  nedum  eorumsententiis plerumque  coniroversiset  dijudicandis,  rf  eligendis ,et  accommodan- 
dis.  Tnter  Peripateticos  enim  celebris  est  ferme  nullus  qui  in  hunc  librum  non  scripserit,  quod  ct  magnopere  qui- 
dem  necessariussit,  cf  mul/adoctrina  refcrtus,  sedacumine sentenl 'iarum  etverborum brevilafe perobscurus ;  com- 
mentabaturautem  hsecquo  tempore  Theodoricus superaiis Alpibus  Clodoveiumsocerum  Francorum  regem  ingenti 
prselio  prodigavit.  Cseterum  Severinus  non  tantum  in  intcrpretando  et  exponendo  Aristotele  versatus  est,  sed  ple- 
raque  eiiam  ipse  veluti  procreavit,  horum  in  numero,  suntpulcherrimi  illi  quatuor  de  Lifferentiis  topicis  libriqui- 
bus  dialecticos  locos  a  rhetoricis  dirimit,  ct  totidem  alii  de  ulroque  syllogismo,  item  de  divisione  el  definitione 
einguli.  Nam  qui  ad  syllogismos  categoricos  introductoriusinscribitur,  titulumsubornatum  habet,  cum  Ubri  Ari- 
stotelisde  Enuntialione,velbreviarium  sil,utipse appellat,vel certeidemquodprimus de  catcgoricis  syllogismis. 
Opns  quoque  de  scholastica  disciplina,  non  iitulum  modo,sed  efelocutionem  et  inventionem  mentitur,  aliler  enim 
Boetius  scripsisse/,  si  ea  de  re  scribere  voluisset.  Sed  ipsum  mittamns,  ac  de  hebdomadibus  aliquid  potius  in  me- 
dium  afferamus.  Suntautem  hebdomades  opera  septempariibus  dislributa,  sicuti  decem  libris  decades,  elnovem 
enneades.  Hebdomadas  Varro  primus  inscripsit,  dcinde  hic  ipse,  ex  quibus  libellus  dc  substan(ix'bono,  ct  alius 
deunitateetunosumptusest,  reliquaauteditanonsunt,quodeasibi,  utsignificarevidetur,commentatusesset,  aut  ad 
nosusquenon  pervenerunt.  Hebdomadcs  j  uvcnis  compusuit,  velut etdeduabus  nafurisct  una  personaChrisli,  hoc 
uiitaexistimemcjus  verbafaciunt.  Episcopus, inquitscriptorepistolse,  tanquam  valdenecessariumcum prceterire 
noluisset,  e  duabus  naturis  Christum  consistere,  et  in  duabus  xqualit<rca(holicosc?-edrre,  novitate  dictiperculsus. 
meditabar omnes animo quxstiones .  Decretum hocfueratconcilio  Chalcedonecelebrato.illucqueLeoJiomanusrpi- 
scopusvmerat,  cujus  epistola  Romam  missacum  posiea,  ni/cn/ibus Acephalis condemnatumjam  dogmarevocare, 
pluribus  convocatis  Romx  legerent,  necsatis  jam  quid  decerneret  intelligerenf,  ansam  Boetio  dedil  eum  librum 
componendicontra Nestorium,  qui  duabus  naturis  personas  totidem  adjungebat,  et  Eutychen,  quiunicam  naluram 
et  personam  tuebatur.  Ergo  si  quis  ab  imperatore  Leone,  qui  rejectatn  sub  Martiano  Nesiorii  et  Eutyches  opi- 
nionem  fovebat,  adJustinumusque  suppuiet  annos.paulo  minus  quinquagintadeprendet,  quibus  de  Boetiivita 
detractis,  primajuventutis  tempora  relinquentur.  Verum  hxc  ut  libuerit  quisque  accipiat,  illud  certo  non admil- 
lendum  contenderim,  Boetium  inorte  prxventum  Musicam  non  absolvisse.  Nam  quod  objiciunt  aliqui  titulos 
eorum  quse  desunt  adhuc  superesse,id  nos  in  contrariam  senlentiam  potius  trahit,  absurdum  esse  exislimanles 
nondum conscripiisrebus  vellenomen  imponere.  Quod si qnid imperfeclum  Severirumreliquit,  id  ipse  theologiam 
fuhse  censuerim.Satis  enim  superque  Philosophiam  illustraverat,  iiaque  divina  restabant,  efjam  tnultumpro- 
cesserat  Augusiinum  secutus,  ut  ipse  de  Trinitatead  Symmachumscribens  affirmat :  Vobis,  inquit,  inspiaendum 
est  an  ex  beali  Auguslini  scriptis  semina  raiionum  in  nos  venienfia  fructus  aliquos  intulerint.  Ex  quibus  illud 
etiam  conjicere  possumus,  cur  nono  demum  anno  Theodoricus  Sevemnum  et  Sgmmachum  nccarit,  an  quia  senex 
inopinionem  Ariidefecit,  ct  inimicusadeo  catholicis evasit,  uleorum  templadiruerein  Italia  voluerit.  siJuslinus 
Arianosin  Asianonrestitueret.  Propugnatores  aulemsani dogmafis  cumalias semper,tumprsecipue  eo  tempore 
Buctiusel  Symmachus exstiterunt.  Quamobremtyrannus conjecfos in  carcerem  obtruncari  jussit.  Ticini  incolx 
semper  a  majoribus  traditum  constanter  asseverant ,  Severinum,  cum  rcgius  spiculator  lethale  vulnut  intulisset, 
utraque  manu  divulsum  caput  sustinuisse,  interrogaiumque  a  quonam  se  percussum  existimaret,  ab  itnpiis  res- 
poudisse,  afque  ita  cum  in  vicinum  templumvenisset,  etflexis  genibus  anie  altare  sacra  pcrcepisset,  post  pau- 
lum  exspirasse.  Exstincius  divinos  honores  a  nostris  consecutus  esl,  quod  pro  calholicis  contra  perfidiam  Arii 
moricm  sustinuerit.  Suntquiscribant  ipsum  antea  Ravennam  accersitum,  prxtorioquc  rcgis  prxposi/um,  mox 
cum  aliquot  senatoribus  occisum,  quod  Symmacho  potius  convenire  videtur.  Turris  enim  laleritio  lapide  fa- 
brefacta  eiiamnum  Ticini  monslratur,  Boelii  carcer  sepulcrumque  ejus  in  xde  beati  Auguslinivisitur,  qua  parte 
in  adylum  iempli  ascensus  incipit,  hoc  epitaphio  incisum  : 

Maeonia  et  in  Latia  lingua  clarissimus,  et  qui 
Cousul  eraui  hic,  perii  ruissus  iu  exsilium. 

Et  quia  uiors  rapuit,  probitas  uie  vexit  ad  auras, 
En  nunc  fama  viget  maxima,  vivit  onus. 

Circ.umfertur  et  atiud  elogium  quo  sepulcrum  ejusexornabatur  anlcaquam  illic  a  Luilhprando  Longobardorum 
lege  coltocaretur.  Ipsum  quia  paucis  mulla  continet  ad  cjus  vitam  facicntia  subjunximus  : 


S47  AN.  MANL.  SEV.  BOETIUS.  348 

Ecce  Boethus  adest  in  coelo  mognus,  et  oinui 

Perspectus  ruundo,  mirus  habendus  homo. 
Qui  Theodorico  regi  delatus  iniquo 

Ticini  senium  duxit  in  exsilio. 
In  qua  se  mcestum  solans  dedit  urbe  libellurn, 

Post  ictus  gladio,  exiit  e  medio. 

Hic  finis  viri  clarissimi  fuit  qui  facundia,  probitate,  doctrina,  plurimum  excelluit,  ultimus  omnium  qui  ex 
antiquis  Romanis  aliquid  litterarum  monumentis  consccrarint,  primus  omnium  qui  Aristotelicam  disciplinam 
Latinis  litteris  illustrare  cxperint,  lantx  apud  posteros  auctoritaiis,  ut  ab  ejus  sententiis  nulla  ferme  sitpro- 
vocatio.  Hujus  morte  magnam  rem  amisimus,  et  frustra  a  multis  postea  tentaium,  Platonis  et  Aristotelis 
concordiam,  quam  u/riusque  philosophix  peritissimus  et  pollicitus  fuerat,  ei  nisi  vitam  eripuissent  improbi, 
prxstare  solus  potuissei.  Ultio  iamen  paulo  postinsecuta  est  divinitus  :  caenanti  Theodorico  cum  piscis  caput 
illaium  esset,  visus  est  sibirex  in  eo  videre  Syimnachifaciem  inferius  labrum  mordicus  apprehendentem,  tor- 
visque  oculis  subinde  minitantem,  eo  spectaculo  consternatus  lyrannus  in  morbum  incidil,  et  simul  atque  quod 
viderat  id  se  vidisse  confessus  est,  exspiravil.  Iclu  sanguinis  mortuum  sui  divulgarunl,  verum  Amalasiunia  rei 
conscia  cum  in  regno  successisset,  patris  acta  conirajusetfas  decreia  rescidit,  et  Severiniac  Synwiachi  bona 
in/iscum  redacta  eorum  liberis  reslituit,  paucis  annis  antea  quam  Belisarius  a  Justiniano  missus  ltalia  Gothos 
omnes  expulit.  Porro  Boelii  multi  fuerunt :  primus  Stoicus,  de  quo  mentionemfacit  Diogenes  in  Zenonis  Vita ; 
secundus  Epicureus,  quem  Plutarchus  in  Conviviis  introducit ;  tertius  Cretensis  Aristotelis  studiosus  et  vir 
consularis  a  Galeno  celebratus.  Prxier  hos  alii  fuerunt  el  philosophi  ambo  ei  Peripatetici,  unus  hic  ipse  de 
quo  satis  jam  dictum  est,  Patricius  Romanus,  aiier  Grxcus  et  antiquior,  quem  et  hic  ipse  in  Porphyrio  et 
Arnmonius  atque  Svnplicius  ut  Aristotelis  interprelem  agnoscunt.  Fuerunt  itidemet  duo  Symmachi  magnx  in 
litteris  existimationis  uterque  :  primus  Gratiani  et  Valenfiniani  (emporibus;  secundus  Zenonis  et  Anastasii  : 
illius  epistolx circumferuntur  crebraque  de  eo  in  Macrobii  Saturnalibus  mentio  habetur.  Hujus  nihil  quidem 
exstat-  sed,  ut  Boelii  tesiimonium  prxteream,  Priscianus  Cxsariensis  de  ponderibus  scribens,  sic  eumlaudat, 
ut  omnes  omnium  disciplinar um  apices  consecutus  videretur. 


OPERUM  PARS  PRIMA. 

OPERA  PHILOSOPHICA. 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI/E 

LIBRI  V. 

(Ex  editione  ad  usum  Delphini.) 


PROLEGOMENA. 


EPISTOLA  DEDICATORIA. 

Serenlssimo  Delphino  Petrus  Callyus. 

Qitidquid  Ludovicus  Magnus,  augustus  parens  tuus  molitur,  Serenissime  Delphixe,  id 
omne  magnum  est ;  seu  populos  regit;  seu  hostes  expugnat;  seu  utrisque  concessa  pace  gra- 
tificatur.  Sed  indoles  et  institutio  tua  regiorum  operum  opera  sunt  maxima.  Tu  quidem, 
velut  nobile  speculum,  regales  cum  animi,  tum  corporis  dotes  ab  ipso  acceptas  sic  reddis. 
nihil  ut  in  te  desideretur  quod  imperatorice  majestatis  esse  possit  :  tuam  vero  institutionem, 
quam  rex  ille  sapientissimis  suis  consiliis  exorsus  est,  selectissimisque  viris  corroboravit, 
magnificentissimo  librorum  apparatu  ita  perjicit,  ut  ineffabili  quadam  necessitudine,  quantum 
filius  parente,  tantum  parens  filio  regwn  omnium  prcestantiam  vincat.  Ecce,  continuato  illius 
jussu,  inter  antiquos  auctores  emicat  Severinus  Boetius,  seque  tibi  sistit,  ut  meliori  quodam 
jure,  sic  majori  spe  fructuum  uberrimorum. 

Omnium  certe  ejusmodi  auctorum  mcritissimo  Boetius  tibi  se  sistit.  llli  enim  advence  Galli- 
corumque  institutorum  penitus  igna?'i,  prcecone  indigebant,  qui,  proedicata  eorum  dignitate, 
aliquam  in  aula  iisdcm  compararet  existimationem  :  hic  pridem  a  Phdippo  Pulchro  Galliarum 
rege,  litterarum    litteratorumque    amantissimo  principe,    honorificentissime    exceptus,   prope 


;;',<>  IN  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE.  PROLEGOMENA.  550 

domesticus  est,  aulicorumque  morum  tam  gnarus,  quam  ab  aulicis  notus,  llli  profani,  nulla, 
nisi  quam  fqrte  a  novis  interpretibus  accejperunt,  pietate  commendantur ;  hic  sacer,  Chri- 
stiana  martyris  splendidius  quam  Romana  patricii  micat  purpura.  llli  in  uno  duntaxat 
dicendi  genere  versati,  aut  solutam  sine  stricta,  aui  strictam  sine  soluta  orationem  habent  : 
hicutriusque sermonis  scientissimus,  ut  persuadet  orator  eloquens,  sic poeta  suavis  delectat.  Illi 
Musis  mollioribus  inspirati,  suis  sententiis  si  wm  lasdunt,  Lvsam  ostenduni  mentem,  quam  sanare 
nequeunt;  hic,  docente severiori philosophia,  perturbationes,  errorum  vitiorumque  causas,  ita  de- 
tegit,  ut  ad  meutis  salulem  multum  conferre  posse  videatur. 

Si  vero  auctor  ille  faciles  ad  te  habuerit  aditus,  Serenissime  DelphinEj  majorem  doctrinas  vir- 
tutisque  accessionem  se  sperabit  facturum,  non  solum  in  te;  sed  in  omnibus  etiam  adolescentibus , 
ad  quos,  velut  a  capite  ad  membra,  regia?  tua'  institutionis  forma  derivatur. 

Magnum  quidem  est,  te  geographiam,  chronologiam,  historiam  tam  profanam  quam  sacram, 
eximia  Latinitate  cumulatus,  perfectissime  callere ;  sed  longe  majus,  illius,  quam  insitam  habes 
cum  de  te,  tum  de  Deo,  notitiai  philosophicum,  quod  Boetius  hic  suggerit,  accipere  incre- 
mentum  :  HLv  etenim  priores  disciplina?  huic  posteriori,  non  secus  ac  mancipia  domince,  fa- 
mulantur.  Hac  informatione princeps  tanto  altius populos  supereminet,  quanto  sui  conscius.  Con- 
ditorisque  intelligens,  divitiis,  honoribus,  voluptatumque  illecebris,  quibus  regale  solium  circum- 
fundi  solet,  contemptis,  et  humiliores  de  semetipso  ct  sublimiores  de  diviua  majestate  concipit 
sensus.  Xon  omittenJaj  erant  ecv  qucv  animo  tuo  vereregio  impressa? sunt,  artes  ingenuas ;  sed  illa 
quam  Boetius  inspirat,  humanas  divinxque  naturce  notitia  tibi  omnino  necessaria  vidctur ;  suis 
etiam  sceptra  noncarent  miseriis,  quibus  philosophicum  illud  consulis  Romani  remedium  utiliter 
potest  adhiberi. 

Qitamvis  autem  augustum  tuum  genus  et  pra'stantissima  tua  eruditio  te  adeo  evexissent,  ut  au- 
reus  hic  libcr  magno  tibi  deinceps  usui  esse  non  posset,  grande  tamen  tuum  Delphini  decus  id  a  te 
videtur  postulare,  illum  ut  librum  tibi  legi  cures,  cum  alias  ob  causas,  tum  maxime  ut  Boetius 
Gallicis  academiis,  a  quibus  pari  qua  olim  a  Romanis  ma?nibus  injustitia  dudum  exsulavit,  tuo 
regali  exemplo  restituatur ;  turpe  nimirum  regno  Christianissimo  sacrum  hunc  doctorem  Virgi- 
lio,  Ciceroni,  Arisloteli,  ctfterisque  religionis  Christiana3  hostibus  post  poni,  eoque  magis  quod, 
ille  non  intelligendi  solum,  sed  etiam  dicendi  gravissimus  auctor  et  magister  nostras  Christiano- 
rum  scholas  affluentibus  doctrinarum  omnium  copiis  ditaverit,  Grammaticam,  fugata  barbarie, 
sanctos  fabularum  usus  docuit ;  rhetoricam  lectissimis  verbis  vCrissimisque  sententiis  ornavit, 
philosophiam  obscuritate  liberatam  ita  excoluit,  ut  quicunque  huic  parere  voluerit,  is  omne  a'tatis 
tempus  possit  sine  molestia  transigere. 

Patere  ergo,  Serexissime  Delphine,  virum  pariter  nobilem,  doctum  et  sanctum,  regiam 
ingredi,  ca'teris  auctoribus  tuis  annumerari,  et  inter  illas,  quas  in  litteris  feliciter  consumis, 
operas  tibi  audiendum  proponi;  sanctitatcm  hic  cum  docirina,  utramque  cum  nobilitate  sic 
animadvertes  conjunctam,  ut  quidquid  ibidem  erit  obvium,  id  augusta  tua  haud  indignum  origine, 
et  ad  tuam  scientiam  augendam  et  ad  coronam  a'ternam,  cui  reges  omnes  studere  dcbent,  conse- 
quendam  conducere  plurimum  possit .  Cadomi  cal.  Novemb.  anno  Domini  i6jg. 

PIUEFATIO 

Inler  plurima  Boetii  nostri  opera,  praestantissimurn  A  mani  Thuringi  ?  an  quae  Renati  Vallini  Nannetensis? 

celeberrimumque  est  illud  quod  inscribitur  Consola-  Plura,   etiam  diligentissime    conquisita,  videre  non 

tio  philosophiz.  Sed  quae  hactenus  edita  sunt  hujus  polui.  Sed  ha-c  omnia  aut  ridicula  sunt,  aut  ad  pate- 

ojjeris  commentaria,  ha?c  tam  imperfecta  fueruut,  ut  faciendas  Boetii  cogitationes  minime  idonea. 

nou  immerito  ad   usum   Sereuissimi  Delphini  nova  Primum  enim  quae  S.  Thoma;  tribuuntur  in  hanc 

institui  mandentur.  De  antiquis  novisque  pauca  prae-  Consolationem  philosophiae  commentaria,   haec  ridi- 

loquar.  cula  sunt :  nam,  ut  infinita  omittam,  quis  tempereta 

I.  risu,  legendo  baec  lib.  i,  pros.  1  :    Elcys,  inquit,   est 

Antiqua,  inquam,  consolationis  philosophicse,  aut  ciuitas  Grxcix,  in  quastuduit  Aristotcles  :  unde studia 

potius  minus  recentia  commentaria  sunt  imperfecta  :  sua  dicuntur  Eleatica.  Academia  autem  fuit  civitas  vel 

quee  enim  commendes?  eanequaeS.  Thomae  tribuun-  villa,  in  qua  studuit  Plato  ;  unde  studia  sua  dicuntur 

tur?  an  ea  quae  sunt  Raymundi  Palasini  Albiensis  A cadem ica  ;aut  haec  lib.  ir,  met.  5,  ad  ista  verba, 
dicti  Valderici  ?  an  quae  Jodoci  Badii  Ascensii  ?   an      Tyrio  miscere  veneno :  Thirus,  ait,  est  vermis  venc- 

qua;  Joannis  Bernartii  Belgae  ?  an  quae  Theodori  Sitz-  nosus,  in  cujus  sanguine  intingitur  purpura  ;  aut  haec 


o-il 
lib.  nr 


AN.  MANL. 


pros.  8 :  Alcibiades.  inquit,  mulier  fuit  pul- 
cherrima,  quam  vidcnies  quidam  discipuli  Aristotelis 
duxerunt  eam  ad  Aristotelem,  \tt  ipsatn  videret ;  qua 
dixit :  Si  homines  lynceos  oculos  haberent,  ut  quxque 
obstantia  penetrarent,  introspectis  visceribus,  corpus 
quod  apparet  pulcherrimum,  turpissimum  videretur; 
authaec  ejasdem  lib.,  met.  8.  ad  baec,  Asperis  echi- 
nis  :  echinus,  inquit,  est  piscis  parvus  semipedalis,  qui 
adhxrendo  videtur  retinere  navem  :  ubi  ty-yr.i:,  Latinis 
remora,  cum  echinis  confunditur.  Intinitus  sim.  si 
omnes  hujus  commenti  potius  quam  commentarii  in 
grammaticam,  poesim,  historiam,  et  mentem  ipsius 
Boetii  errores  contendam  enumerare.  Quare  hoc  opus 
non  crediderim  esse  S.  Thomae. 

Videtuv  autem  hoc  opus  esse  Thomae  cujusdam, 
natione  Angli,  patria  Walensis,  ordine  Dominicani 
cui  etiam  tribuitur  Summa  logicie,  quae  vulgo  S.  Tho- 
mse  Aquinatis  nomine  impressa  legitur  :  quod  enim 
Thomas  ille  diceretur  Anglicus,  et  Dominicanus  es- 
set,  propter  eun:dem  ordinem  et  quamdam  appella- 
tionis  similitudinem.  errore  typographorum  dici  po- 
tuit  primum  Angelicus,  postea  S.  Thomas.  Hinc  ab 
isto  commentore  lib.  n,  met.  I,  citatur  Alanus,  qui 
non  floruit  nisi  saeculo  decimo  quarto,  cum  tamen 
S.  Thomas  vixerit  anno  127  i.  Hinc  puto  hunc  Tho- 
mam  Anglice  locutum  lib,  i,  pros.  o,  ubi,  Coemptio, 
inquit,  est  institutio  super  aliqua  portione  danda  dere 
emenda  vel  vendenda,  et  vocatur  vulgariter  Uxgelt, 
quanquam  forte,  errante  typographo,  sermo  fuit  de- 
pravatus-  Gallice  dicimus  monopole.  Nescio  etiam 
quomodo  aS.  Thoma  dici  potuisset  ad  finem  2  metri 
lib.  i,  hxc  Marquardus. 

Ac  ne  putes  me  hsec  temere  fingere,  consulere 
poteris  cum  Vallinum,  tum  eliam  Ascensium,  qui 
pariter  negant  S.  Thomam  esse  horum  commentario- 
r,im  auctorem.  Non  tamcn  continuo  sancti  Thomx  cre- 
diderim,  inquit  Ascensius  praefatione  in  hos  Boetii 
Hbros,  cum  neque  phrasim  ejus  redoleant,  neque  fecun- 
ditatem  illam  mirabilem,  qux  in  cxteris  doctrinis  ejus 
est,  assequantur,  neque  tempori  congruant ;  nam  Alani 
opuscula,  qucm  plusculos  annos  post  ipsum  sanctum 
Thomam  obiissc  tradunt  carum  rerum  periti,  nonnun- 
quam  allegant. 


SEV.   BOETIUS 
A 


oo^ 


Quamobrem  ex  his  tribus  primum  nobis  videtur 
non  sufficere,  secundum  redundare,  tertium  impe- 
dimento    esse    ad  mentem  Boetii  hic  percipiendam. 

Postea  Ascensius,  ut  ipse  jactitat  praedicta  prapfa- 
tione,    doeuit    carminum  leges,  et  veritates :  fal 
quoque  et  historias  diligentius  recitavit ;  et  Latinitatis 
aut  servatx  aut  ncghctx  virtutem  aperuit,  dolens  quod 
Grxca  verba  subinde  incerta  reperire  nusquam  potuit- 

Atinterpres  iste,  quanquam  sibi  magnopere  pla- 
ceat,  apud  alios  tamen  male  audit:  AscensiusBadius, 
inquit  Theodorus  Sitzmanus,  de  quo  statini  d:cetur, 
hnnc  aliosciue  optimos  auctoresquisquiliismerisqueaf- 
faniis  inquinare,  impud<  nterdicam,  animprudenier,non 
abstinuit.  Quod  Ascensii  vitium  quamvis  non  consta- 
t>  ret,  idem  nibilominus  Ascensius  ipsos  non  excessit 
grammatica?  limites,  ultra  quos  ad  accuratam  ho- 
rum  librorum  intelligentiam  aliquid  majus  deside- 
ratur. 

Subit  Joannes  Bernartius,  qui,  pancis  in  solutam, 
paucioribusque  in  strictam  hanc  Boetii  orationem 
notatis,  seipsum  videtur  illustrandum  ornandumque 
ita  suscepisse,  ut  ubi  primum  vel  minimam  nancis- 
citur  occasionem  eorum  quorum  recordatur  dicen- 
dorum,  hssc  sive  ad  institutum  ct-nducant,  sive  non, 
congerat,  suam  potius  eruditionem  quam  auctoris 
mentem  expositurus.  Hic,  inquit  praedictus  Sitzma- 
nus,  librum  hunc  nobis  tradidisset  multo  tersiorem.  si 
licuisset:  sed  immatura  morte  sublatus  in  rationem  Li- 
bitinx  cenit,  telamque,  quam  erat  exorsus,  imperfectam 
C  reliquit. 

Succedit  ipse  Theodorus  Sitzmanus,  qui  totns  est 
in  componendis  variis  lectiombus,  ut  quam  melius 
exponere  sensa  Boetii  existimaverit,  hanc  expunctis 
caeteris  moneat  retinendam.  «  Quibus  tamen,  ut  ipse 
de  semetipso  ait,  non  raro  inspergit  alia  quaedam, 
vel  ex  philologia.  cui  unice  hactenus  fuerat  addictus: 
vcd  ex  jurisprudentiae  politicesve  penu  ;  vel  ex  orbe 
illd  disciplinarum,  quae  studio  sapientia?  famulantur, 
petita.  Quod  profecto,  addit,  non  aliam  ob  cnusam 
feci,  quam  utgrata  vice  nunc  prodessem,  nunc  delecta- 

■n,  hoc  est,  utile  dulce  miscerem.  » 

Fidemne  liberaverit  suam  hic  interpres,  aequus 
lector  judicet.  Eero  vero  existimo,  primum  quidem 
ipsum  orationis  Boetiana?  contextum,  quem  recensuit, 


Deiude  commentaria  Raymundi  Palasmi  Albiensis  D  aliis  perspicacioribus  oculis  indiguisse ;  deinde  hunc 


dicti  Vahierici  in  tribus  praesertim  versantur  :  1°  in 
brevissiinis  quibusdam  nominumaliquot  obscuriorum 
interpretationibus,  margine  libri  inscriptis :  2°  in 
longiori  quadam  lectione  astronomica,  ad  exponen- 
das  vices  Hesperi  occidentem  modo  sequentis,  modo 
orientem  praeeuntis  solem :  Pro  quorum  intellectu. 
inquit  ad  metr.  o  lib.  i,  est  opus  archimedare,  id  est 
conficere  figuras,  quarum  inventor  Archimcdes  fuit. 
Notetur  quid  circulus,  quid  centrum,  quid  area,  quid 
circunfcrentia  ?  Egregiae  adnotationes  !  3°  in  quaestio- 
nibus,  quas  vocat  Cratonicas  circa  quintum  librum  : 
Quarum,  inquit,  hxc  principalis  volitat  quaestio,  vide- 
licct  utrum,  divina  providentia  existcnte,  liberum  arbi- 
trium  sit  hominibus.  Lbi  interpres  ille  videtur  senten- 
tias  Boetii  animo  nou  comprehendisse. 


interpretem  alios  veterum  librorum  interpretes  imi- 
tatum,  non  tam  aliorum  quam  sui  gratia  scripsisse : 
unde  ita  citavit  alios  sive  oratores  sive  poetas,  qui 
more  Boetii  locuti  fuerant,  ut  cum  unum  auctorem 
suscepisset  explicandum,  plures,  nullo  exposito, 
nobis  proponat  interpretandos,  homo  felicis  memo- 
ria3. 

Denique  Vallinus,  nostro  judicio,  omnium  optime 
de  Boetio  meritus  est :  contextum  enim  sa^pissime 
corruptum  emendavit  :  quamobrem,  ut  ipse  de  se 
ait,  optimos  quosque  codiccs  consulimus  contextum que 
ex  eorum  plerumque  conscnsu  rcccnsuimus.  Ii  aukm 
fu  re  duo  manu  exarati  San       I  s  j         sx  biblio- 

theca  Thuana  iidemque  ictnstissimi;cxreyia  unus:  item- 
quc  duo  mci,  scd  recentiores.  Urxcus  quoque  eorumdem 


553 


l\  LIIJKOS  1)1-:  CONSOLATIONE  IMIILOSOIMII.F.  PROLEGOMENA, 


554 


librorum  codex,  quos  (rraecetnterprelalusesUUaximus  A.nosse,   ideo  propo  ita  oova  lectione    yera,  arbitrati 


Planudes  ex  eadcm  bibliolheca  regia.  Exediiis  vero 
Florentinus  anni  1513  et  alius  quivis  opftmwj.Quine- 
liam  idemVallinus  quosdam  hujns  opusculi  locos,  quos 
obscuriores  putavit,  suis  ootis  illustrare  conatus  est. 
Propterea  quae  Lugdnni  Batavorum,  novem  abhinc 
aoois,  lypis  mandata  sunl  ,Variorura  in  banc  philoso- 
phiae  Gonsolationem  commentaria,  bffic  Joannis  Ber- 
nartii,  Theodori  Sitzmani,  et  Renati  Vallini  notis, 
velut  cacraentum  sine  calce,  constant. 

Ipse  tamen  Vallinus,  omissa  omni  verborum  inter- 
pretatione,  tacitaque  Beotiana  disputandi  ratione, 
uotas  adhibuit  tam  raras  tamque  breves,  ejus  ut  la- 
bor,  alioqui  utilis,  ad  perfectam  bujus  operis  cogni- 
tionem  babendam  sufficere  non  possit.  Et  hsec  anti- 
qua  sunt,  sive  potius  ininus  recentia  Gonsolationis 
pbilosophicffi  commentaria. 

II. 

Pra»dicta  commentariorum  in  Consolationem  phi- 
losophicam  vitia  optime  animadvertit  vir  ut  gente, 
sicdoctrina  omnique  virtutum  genere  praestantissi- 
mus,  Carolus  Sancta-Mauraeus,  Montauserii  dux, 
Serenissimi  Delphini  moderator,  etprosingulari  sua 
in  rebus  principumconsolendis  prudentia,  ffigre  tulit, 
facta  prudentissimi  illius  Aulici,  cujus  consiliis 
quandiu  usus  est  rex  Theodericus,  tandiu  vitam 
optimo  imperatore  dignam  egit,  obscurioribus  verbis 
velata  latere.  Idipsum  etiam  novit  illustrissimus 
Ecdesise  princeps  Jacobus  Benignus  Bossuetius.  Con- 


i: 


sumus  omitti  posse  veterem  falsam,  et  qnidem  eo 
lubentius,  quod  cum  nullus  fere  fuerit  hujus  operis 
locus,  qui  aliquando  uon  fuerit  corruptus,  ad  fasti- 
dium  usque  repetendffi  fuissent  variae  lectiones.  Quan- 
quam  ne  huic  etiam  officio  deessemus,  ad  finem  no- 
stri  operis  varias  lectiones  Vallini  rclulimus  ad  nume- 
ros  hujus  libri  accommodatas. 

2.  Proposuimus  duplex  genus  argumentorum,  ut 
una  voluti  cogitatione  lector  animadvertere  possit, 
quid  in  toto  illo  opcre  et  qualibet  ejus  parte  conti- 
neatur.  Primum  est  idea  totius  operis:  ubi  formatis 
quibusdam  argumentationibus,  mentem  lectoris  cffi- 
cacius  commovendo,  lioetiisensa  magis  demonstrare 
sumus  conali.  Alterum  est  summarium  uniuscujus- 
que  capitis  ;  in  quo  non  solum  dicenda,  sed  dicen- 
dorum  ordinem  breviter  complezi  suraus. 

3.  Quamvis  hi  tituli,  Metrum,  Prova,  a  receutiori- 
bus  horum  librorum  intorpolatoribus  fuerint  invecti, 
et  juvandffi  duntaxat  memorise  causa  adpositi,  iisque 
omnes  veteres  libri,  ct  optiina  editio  Florentina  ca- 
reant,  ut  advertit  prsdictns  Vallinus,  hostamennon 
omittendos  esse  dnximus  :  quoniam  nunc  ita  in  usn 
sunt,  ut  quoties  laudatur  Boetius  dc  Consolatione 
philosophiffi  (laudatur  autem  ssejlfesime),  toties  hi 
tituli  nominentur.  Quid  vero  bas  notas  neglexisse 
noceat,  expertus  est  ipse  Vallinus :  cum  bujus  edi- 
tione  non  sine  magno  temporis  dispendio,  ad  fidem 
auctoris  Boetium   appellantis  probandam  uti  valoa- 


domensis  episcopus,    ejusdem    Serenissimi    Delphini  C  raus  :  unde  contemnitur. 


pra^ceptor,  et  pro  eximia  sua  in  divinis  mysteriis 
sapientia  doluit,  cogitata  sapientissimi  illius  thoolo- 
gi,  quo  docente  humana  libertas  cum  divina  provi- 
dentia  conciliatur,  compressiori  quodam  disserendi 
modo  occultata  ignorari.  Id  quoque  vidit  clarissimus 
vir  Petrus  Daniel  Huetius,  nostrse  quondam  Cado- 
mens.is  academiae  alumnus  ;  cujus  etiam  opera  idem 
Serenissimus  princeps  ad  litterarum  et  sapientiae  stu- 
dia  utitur,  et  pro  incredibili  sua  in  omnibus  discipli- 
nis  eruditione  ingemuit,  elegantia  excellentissimi 
hujus  cum  oratoris,  tum  poelee,  in  quo  tanquam  in 
ultimo  Romanorum  haerede  dites  purioris  Latinitatis 
reliquiae  servabantur  recondita?,  dicta  inter  obscuros 
barbari  sui  ssculi  auctores  permista  contemni.  llla, 
inquam,  prsociara  Galliae  nostrae  lumina  improbam 
hanc  querebantur  Boetii,  hujusque  Consolationis  phi- 
losophicse  sortem,  cum  jussi  sumus  hos  Boetii  libros 
ad  usum  Serenissimi  Delphiniinterpretatione  et  notis 
adornare.  Meliorne,  an  deterior  praeteritis  videbitur 
noster  hic  labor  non  possumus  divinarc  :  scd  prae- 
scriptas  nobis  has,  quse  sequuntur,  leges  ea  qua  po- 
tuimus  diligentia  observare  studuimus,  ad  perpe- 
tuum  singularis  inDeum  pietatis  ;  inrcgemobservan- 
tise  ;  etinlitteras  amoris  monumentum. 

1.  Usi  sumus  lectione  quam,  consultis  sanioribus 
libris,  recensuit  Renatus  Vallinus,  exceptis  paucis 
vocibus  quas,  ut  ibidem  monuimus,  validissimis 
conjecturis  convicti  mutandas  existimavinms.  Quo- 
niam  vero  parum  interest,  lectorem  veterum  errores 
Patrol.  LXIII. 


I) 


i.  Genera  versuum,  quibus  hic  usus  est  Boetius, 
propositis  eorum  legibus,  ante  nominavimus,  quam 
eorumdcm  intcrpretationem  et  notas  aggrederemur  : 
quod  ex  his  plura  sint  minus  usitata,  tyronibus 
prsesentim,  quorum  gratia  Graecas  quoque  dictiones, 
quibus  hi  versus  signiiicari  solent  utpote  obscurio- 
res,  vitavimus.  Versus  hi  multiplicis  sunt  generis, 
nec  interest  numerari ;  sed  carmina,  quae  ex  his 
versibus  constant,  ad  sex  et  viginti  genera  revocan- 
tur. 

5.  Subjecimus  interpretationem,  strictoe  quidem 
orationis  continuata-m,  solutae  vero  interruptam  ;  eo- 
rum  more,  qui  ante  nos  jussu  Ludovici  Magni,  ad 
usum  Serenissimi  Delphini  in  poetas  scripserunt, 
aut  oratores  Latinos ;  ut  qui  adolescentes  litteris 
operam  navant,  his  nihil  desideretur  eorum,  quae  ad 
majorem  in  artibus  ingenuis  profectum  possint  con- 
ferre. 

6.  Notas  nostras  addidimus  ;  non  illas  quidem  lon- 
giores,  ne  inanem  cruditionem  viderentur  ostentare; 
ncque  etiam  breviorcs,  ne  nostrorum  commentario- 
rum  alia  quaerenda  essent  commentaria  :  sed  ad  ju- 
ventutis  usum  aptatas  :  id  quippe  unum  optarunt  viri 
sapientissiir.i,  quorum  curis  commissa  fuit  regia 
Serenissimi  Delphini  institutio.  Sic  principi  insti- 
tuondo  studentes,  reliquae  juventuti  informandee  la- 
boraverunt,  ad  summum  reipublicse  litterariae  com- 
modum,  regnique  Gallici  decus. 

7.  Operse   pretium   existimavimus,   integrum  hoc 

18 


555 


AN.   MANL.   SEV.  BOETIDS. 


opns  interpretatione  et  notis  illustratum  duobus  hinc 
inde  interponi  indicibus ;  quorum  prior  est  rerum 
praecipuarum,  qua?  in  toto  boc  opere  explicato  occur- 
runt ;  posterior  vocabulorum,  quoe  in  bis  quinque 
Consolationis  pbilosopbicae  Hbris  leguntur  :  ubi  cu- 
ravimus  vocabula  quae  nobis  visa  sunt  barbara,  aut 
saltem  minus  Latina,  diversis  cbaracteribus  formari : 
ut  lector  id  Latinitatis  vitium  moneretur,  nec  nostra 
tamen  commentaria  frequentioribus  ejusmodi  notis 
turgerent.  Si  nostrum  boc  ausum  doctiores  excitave- 
rit  ad  absolvendum,  prolata  auctoritate,  aliquod  ex 
ejusmodi  vocabuiis,  id  non  ingratum  erit  nostrae  te- 


A  meritatis    pra?mium.    Xon   omnia   novimus,    doceri 
semper  paratissimi. 

Nihil  denique  istorum  omnium  prius  attingendum 
arbitrati  sumus,  quara  instar  aliorum  Serenissimi 
Delpbini  scriptorum  proposuerimus,  1°  Vitam  Boetii '. 
2°  testimonia  v3riorum  cum  de  Boetio  tum  de  ejus- 
dem  scriptis  ;  3°  generalem  librorum  Consolationis 
philosophicae  ideam  ;  4°  aliquam  ejusmodi  librorum 
censuram  :  baec  enim  quilibet  borum  scriptorum  de 
suo  auctore  praefari  consuevit ;  si  exceperis  generalem 
operis  ideam,  cujus  exemplum  etsi  non  babeamus,  ex 
ipsa  tamen,  uti  speramus,  non  mediocris  ulilitas  erit. 


AN.  MANL.  SEVERINI  BOETII  VITA. 


i. 

Boetius  natus  est  Romae  (a),  circa  annum  Domini 
quadringestesimum  septuagesimum  quintum,  sequae- 
vus  Joanni  summo  pontitici;  Justinoimperatori ;  Ful- 
gentio,  Ennodio  et  C.assiodoro  doctoribus  ecclesia- 
sticis.  Nomen  genusque  matris  non  scimus;  sed  pa- 
ter  ejus  fuit  Auicius  Manlius  Flavius  Boetius,  vir  ipse 
consularis,  iilius  Boetii  illius,  qui  (6)  praefecturam 
prajtorii  gerens,  imperante  Valentiuiano  tum  inte- 
remptus  fuit,  cum  Aetius  patricius,  dux  fortissimus, 
cujus  ut  laborum  sic  victoriarum  ille  semper  fuerat 
particeps,  ejusdem  imperatoris  manu  interfectus  est. 

D. 

Dic  autem,  de  quo  nunc  agimus,  auctor  vocatur 
(c)  Anicius  Manlius  Severinus  Boetius,  praenomine 
scilicel  nomini  cognominique  postposito.  Nimirum 
boc  erat  in  usu  apud  antiquiores  Romanos,  ut  idem 
bomo  tribus  aliquando  donaretur  appellationum  ge- 
ueribus,  quae  dicebantur  (d)  praenomen,  nomen  et 
cognomen.  Praenomen,  ut  vox  ipsa  sonat,  est  appel- 
lalio,  quae  appel.ationi  gentis  praeponi  solet :  qualia 
sunl  nomina  quae  apud  nos  vocantur  propria,  ut  Lu- 
dovicus;  nomen,  appeilatio  gentis,  ut  Heclorides ;  co- 
gnomen,  appellatio  familiaeejusdem  geutis,  ut  Borbo- 
nides.  LU  autem  saepe  praenomen  nomini,  et  nuinen 
cognomini  olim  anteponebatur,  sic  nou  raro,  (e)  in- 
verso  ordine,  ut  nunc  positis  nomine  et  cognomine, 
,  ,  enomen  subjiciebatur.  Sic  ergo  auctor  noster  no- 
mine  gentis  diciiur  Anicius ;  quod  ex  {/;  autiquissima 
uobilissimaque  Aniciorum  gente  esset  prognatus.  Sic 
nomine  familiee  dicitur  Manlius  Sevcrinics,  quia  ex 
Manliis  Scverinis  ortns  erat  :  sive  tuerint  duae   fami- 

(a)  Consolat.  Philos.  1.  i,  p.  o  :  Tux  civifaiis  anli- 
quissimam  /■•  gem. 

(b)  Cassiodorus  in  Cbronico  ad  consulatum  Aetii  et 
Studii  anno  Christi  '>'■<  i. 

(c)  Sic  inscribuntur  libri  Consolationis  Pbiloso- 
phiae. 

(d)  Valerius  Maximus  sive  probus  libello  de  pramo- 
mine. 

(e)  Ut  Flavius  Vespasianus,  et  Flavius  Sabiuus 
fratres,  apud  Suetonium. 

(f)  S.  Hieron.  ep.  ad  Deraetriadem:  lllusiris  san- 
guinis.  genus,  in  quo  aut  nullus  aut  rarus  est  qui  non 
meruerit  consulatum. 


B  liae,  quarum  alteram,nimirumMauliorum  perpatrem. 
alteram  videlicet  Severinorum  per  matrem  attigerit  : 
sive  eadem  fuerit  familia  cognomine  altero  dicta  Se- 
verinorura,  propter  illam  severitatem,  qua  T.  Man- 
lius,  qui  ob  detractum  Gallorum  duci  a  se  occiso  tor- 
quem,  inde  Torquati  cognomen  in  familiam  intulit,  ii- 
lius  (g)  securi  ctedi  jussii,  quod  contra  edictum,  dtt- 
ctorem  Tusculanorum  singulari  certamine  provocan- 
tem  interfecerit.  Sic  proprio  nomine  dicitur  Boelius, 
sive  ut  quibusdam  scribituT  Boethius,zut  aliis  Boeihus, 
ab  auxilio,  quod  primus,  cui  istud  praenomen  fuit 
impositum,  tulit :  |3oij06?  quippe  Graecis  est  adjutor  : 
propterea  plures  olim,  ut  apud  (k)  Laertium,  Plutar- 
chum  (i),  ipsum  nostrum  (j;  auctorem  hoc  praenomine 
donati  sunt. 

c  in. 

Cum  vero  noster  Boetius  (k)  duodecim  saliem  an- 
nis  natus  amisisset  patrem,  hic  (l)  amicorum  propin- 
quorumque  curis  commissus,  Romae  primum,  postea 
(m)  Athenis  studuit :  ubi  in  grammatica,  philosophia, 
mathematicisque  disciplinis  tantum  profecit,  ut  plura 
non  solum  Eudidis,  Nicomachi,  Pythagorae,  Ptole- 
masi  et  Archimedis,  verum  etiam  ipsius  Aristotelis 
(n)  Graeca  opera  Latine  reddiderit,  reliqua  ejusdem 
philosophi  opera  similiter  redditurus,  ipsumque  cum 
magistro  suo  Platone  conciliaturus,  si  fata  tulissent. 

Neque  vero  vir  ille  doetissimus  in  exponendis 
modo  auclorum  operibus  versatus  est,  sed  pluraipse 
ogitavit,  excogitataque  ad  felicem  exitum  per- 
n  duxit.  Testis  est  admirabile  hoc  philosopbiae  Conso- 
lationis  opus  :  ubi  Ciceronem  de  animorum  immorta- 
litate,  quo  li!i«  desiderium  levaret,  disputautem  imi- 
tatus,  in  boc  (]iceronem  superavit,  quod,  cumCicero 

(g)  Virgil.  vi    /Eneidos,   v.    824 :  Sxvumque  seatri 
Aspice  Torquatum. 
h    [n  Vita  Zenonis. 

(i)  Di  Sytnp 

(j)  Comment.  inPorphyr. 

(kj  Elapso,  scilicet  anno  Christi  4ST  ;  siquidem 
ejus  pater  cousul  fuit  hoc  ipso  anno. 

{/  Consol.  philos.  1.  n,  Pros.  3 :  Desolaium  pa- 
rente summorum  tevirorum  cura  suscepit. 

(m)  Cassiodor.  1.  i.  Var.,  ep.  fc5  :  Atheniensium 
scholas  longe  positus  introisti. 

(n)  S.  Antoninus  citans  Sigebertum,  2  part  Hi  t. 
tit.  1 1,  cap.  Ki. 


I\  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHJiE  PROLEGOM) 


earmine  tunc  nou  utatur,  lioetius  atramque  oratio- 
nem  ita  permiscet,  ut  quidqaid  eruditionis,  aut  a 
grammatica,  aut  a  rhetorica  exspectari  potest,  illud 
ibidem  mirum  in  modara  eluceat.  Testis  illa  Boetii 
Logica,  ubi  praeter  antiquas  Porphyrii,  Aristotelisque 
opiniones,  suam  i[iso  proposuit  de  Categoriis,  divi- 
rione,  deftnitione  et  syllogismis  doctrinam,  qua  ratio 
bene  disserendi  plurimum  promoveri  potest.  Testis 
opus  illud  in  septem  partes  distributum,  quod  pro- 
pterea,  Varrouis  exemplo,  Hcbdomadcs  inscribitur, 
in  quo,  quoad  superest,  matbematicorum  more  pro- 
positis  quibusdam  effatis,  multa  docet  de  eo  quod 
bonum  est,  et  unum.  Testes  libri  quinque  de  Mu- 
sica,  cujus  ita  peritus  fuit,  ut  instrumenti  musici, 
vulgo  (a)  chiterini  inventor  habeatur.  Testis  singu- 
lare  illud  (b)  externis  etiam  regibus  notnm  ezpeti- 
tumque  inventum  duorumhorologiorum;  quorum  al- 
terum  (c)  aquis  sub  modulo /luenlibus  temperabatur  ■ 
alterum  solis  immensi  comprehensa  illuminatione  di- 
stinguebatur. 

Quin  etiam  Boetius  de  theologis  optime  meritus, 
scripsit  cum  de  mysterio  sanctissimae  Trinilatis  ad 
Symmacluim,  et  ad  Joannem  Kcclesia^  Romanae  dia- 
conum;  tum  de  Incamaiione.  l)e  (d)  Trinitate  qui- 
dem,  ne  suspectus  foret  Christianis,  quod  ex  synodo 
contra  hsereticos  congregata  sese  subduxisset,  veri- 
tus  ne  sibi  propter  suam  eloquentiam  causa  commit- 
teretur  agenda  :  de  (e)  Incarnatione  vero,  ut  cxtrcini 
sibique  contrarii  Nestorii  atque  Eutychis  submoveren- 
tur  errores. 

IV. 

Sed  quanto  doctior  Boetius,  tanto  majori  studio 
coluit  virtutem,  suo  erga  Deum  et  homines  ofiicio 
diligentissime  functus.  Quales  fuerint  illius  in  divi- 
nam  majestatem  cogitationes  vel  ex  eis  patet,  quac 
inspirante  philosophia  in  aureo  illo  philosophicce 
Consolationis  opusculo  (f)  protulit  :  nihil  enini  tum 
docuit,  nisi  quod  ipse  (g)  fecerit,  nec  tanta  facilitate 
tunc  praestare  potuit,  nisi  quod  a  teneris  annis  con- 
tinuata  pietate  exercuerit.  At  singularis  benevolentia 
Boelii  in  omnes  homines,  miseros  praesertim,  ex  hoc 
etiam  est  manifesta,  quod  cum  (h)  ingenti  salutis  suae 
periculo  senatum  populosque  omnes  cum  gravissima 
oratione,  tum  etiam  objecta  periculis  auctoritate 
protexerit :  quodque  (i)  fuerit  in  pauperes  liberalis. 

(a)  Iu  supplem.  Chronic. 

(6)  Cassiodor,  1.  i  Var.,  ep.  45. 

(c)  Ibid. 

(d)  Madgdeburgenses  centuria  6,  c.  10,  et  ante  hos 
S.  Antoninus  2  part.  Hist.,  tit.  11,  cap  15,  ex  Vin- 
centio. 

(e)  Sic  loquitur  ipse  Boetius  1.  de  Duab.  Natur. 
et  una  persona  Cbristi. 

(f)  Pricsertim  ab  initio  libri  tertii. 

(g)  Ennodius  episcop.  Ticinensis,  1.  vn,  ep.  13, 
Boetio. 

(h)  Consol.  Phil.  1.  r,  pros.  4  :  Inde  cum  iviprobis 
graves,  etc. 

(t)  Magdeburgenses  ex  Procopiol.  i  de  Bello  Goth., 
etc,  cent.  0,  c.  10. 

(j)  Consol.  philos.  lib.  n,  pros.  3  :  Cum  tanto 
splendore  socerorum. 


A  V. 

Atque  propter  has  prseclaras  animi  dotea  factum, 
ul  Festus  (j)  senatus  princeps  filiam  suam  Helpen 
Sicilise  alumnam  Boetio  propriam  dicaverit,  Btabili- 
que  junxerit  connubio.  Ea  autem  Helpes,  inqait 
Vallinus  (k),  dotibus  animi  longe  corporis  fortunseque 
bona  superavit:  scripsit  enim  versus  emendaiissimos, 
scribentique  marilo  suavissimus  genius  adsedit.  Desi- 
dcravil  au/cm  ex  ea  liberos  :  quanquam  nonnulli  <li- 
cant,  Boetium  ez  eadues  GliosPalritiumetHypatium 
suscepisse.  Addunt  cumdem  Boelium  amatam  hanc 
suam  uxorem  boc  ultimo carmine  proseculumfuisse : 

Helpes  dicta  fui,  Siculs  regionis  alumna, 

Quam  procul  a  patria  conjugis  egil  amor  : 
Quo  sine  moesta  dies,  aox  an.xia,  Qebilia  bora, 

Ncc  Bolum  caro,  snl  sjiiiitns  unus  crat. 
B  Lux  mea  non  clausa  est,  tali  remanente  marito, 

Majorique  animsa  parte  superstes  ero. 
Porticibus  sacris  jano  nunc  peregrina  (iniesco 

Judiciri  83terni  testificata  thronum. 
Ne  qua  manus  bustum  violet,  nisi  fortejugalia 

Hsac  iterum  cupi&t  jungere  membra  suis. 
ll  thalami  tumnli^uo  cumes  ncc  morte  revellar, 

Et  socios  vitsa  nectat  uterque  cinis. 

Sed  htoc  vcnustam  Uoelii  poesim  non  redolcnt  :  sal- 
tem  maximam  partem. 

Proptor  cadem  doclrinao  virtulisque  ornamenta  (/) 
Symmachas,  princops  quoque  senatus,  defuncta  Hol- 
pe,  Rusticianam  liliam  suaro  eidem  Boetio  dedit 
uxorom,  ox  ijua,  inter  alios  liberos,  duos  suscopit  fi- 
lios,  quorum  alter  avito  nomine  Symmachus,  alter 
paterno  Boetius  diclus  fuit;  quique  adhuc  pucri  (m) 
„  consulos  facti  sunt  :  ideo  enira  hi  lilii  a  suo  patre 
J  dicuntur  (n)  viri  consulares, quorumjamutin  id  xtaiis 
pucris  vel  paiemi  vel  aviti  specimen  clucet  ingenii. 

VI. 
At  vero  singulari  cum  doctrinse,  tum  etiam  virtuti 
Boetii  referri  debet  acceptum,  quod  ille  vei  ah  ado- 
lescentia  summis  dignitatibus  ornatus  fuerit.  Primum 
quidem  adhuc  juvenis  (o)  in  patrum  senatorumque 
ordine  posilus,  patricius  fuit.  Deinde  anuo  suac  aeta- 
tis  circiter  trigesimo  quinto  fuit  (p)  consul.  Postremo 
aotate  provectior  magister  fuit  (q)  officiorum  :  quas 
quidem  dignitates  ut  non  suscepit,  sic  non  gessit, 
nisi  (r)  communi  honorum  omnium  studio  :  hinc 
iniquis  improborum  omnium  consiliis  sese  semper 
opposuit  :  hinc  ($)  Conigastum  exactorem,  misero- 
D  rum  civium  fortunas  iuvadentem,  saepius  repressit  : 

(k)  In  Vita  Boetii.  Eadem  dicit  Lilius  Gregorius 
Gyraldus  de  Poetar.  Hist.  dial.  5. 

(I)  Consol.  phil.  I.  i,  pro.  4  :  Socer  eliam  Sym- 
machus  sanctus. 

(m)  lbid.,  lih.  n,  pros.  3  :  Duos  pariter  consules 
libo-os  tuos  domo  provehi  sub  frequentia  patrum,  sub 
plebis  alacritate  vidisti. 

(n)  Ibid.,  pros.  i. 

(o)  Consol.  philos.  1.  n,  pros.  3  :  Vrxtereo  sum- 
pias  in  adolescentia  negatas  senibus  dignitates. 

(p)  Ennodius  I.  vin,  epist.  1. 

(q)  Consol.  philos.  I.  m,  pros.  4  :  Cum  Decorato 
gerere  magistratum. 

(?)  Ibid.,  Hb.  r,  pros.  4  :  Nullum  me  ad  magistra- 
tum,  nisi  commune  bonorum  omnium  studium,  detu- 
lisse. 

(s)  Ibid. 


oo9 


A.N.   MANL.  SEV.   BOETIDS. 


hinc  (o)  Triguillam  regise  domus  prsefectum,  ab  iu- 
cepta  jamque  perpetrata  prorsus  injuria  revocavit : 
hinc  pro  (6)  Campania  contendens,  ne  injusta  coem- 
ptio  exigeretur,  effecit  :  hinc  (c)  Paulinum  consula- 
rem  virum,  Albinum,  pluresque  alios  cum  plebeios, 
tum  etiam  patricios  viros  non  sine  magno  sui  peri- 
culo  protexit. 

VII. 

Quamobrem  Boetius  tantas,  improborum  prae- 
cipue,  in  se  concitavit  inimicitias,  ut,  unde  laudan- 
dus  erat,  inde  accusatus  fuerit  apud  Theodericum, 
qui  immoderato  tam  supretnse  auctohtatis,  quam 
Arianae  religionis  amore  Boetium  perdere  statuit. 

Boetius  quidem  propter  (d)  praedietas  animi  dotes, 
gravissimas  in  se  concitavit,  improborum  praeseriim, 
inimicitias  :  quidam  enim  [e)  Aulici,  qui  quo  majori 
pollerent  auctoritate,  eo  majori  sese  credebant  in- 
juria  lsedi  a  Boetio,  quem  f  sibi  injusta  molienti- 
bus  semper  experiebantur  adversari,  summoeumdem 
Boetium  odio  prosequebantur  :  hinc  tres  improbi  de- 
latores  (g)  Gaudentius,  Opilio,  et  Basilius.  quorum 
duo  priores  h)  ob  fraudes  innumeras  exsilio  desti- 
nati;  tertius  regio  ministerio  depulsus,  obapratusque 
plurimum,  sive  suo  sive  perditorum  pariter  homin  m 
consilio  (i),  Boetium  apud  regem  Theodericum  ac- 
cusarunt. 

Verum  idem  Boetius,  unde  laudandus  erat,  inde 
accusatur  :  quod  enim  non  plebeios  solum,  sed  pa- 
tricios  quoque  viros  tueri  studuisset,  hinc  inferebant 
ipsum  laesai  majestatis  reum,  ;'  pro  senatu  contra 
regem  stetisse.  Sed  quod  idem  iu  omni  doctrinarum 
omnium,  mathematicarum  praecipue  genere  praesta- 
ret,  inde  (quae  saeculorum  ignarorum  sors  fuit)  (k) 
magicis  artibus  sive,  ut  nostri  loquontur,  sortilegio 
mentem  polluisse  mentiebantur. 

Deuique  Theodericus  sua  partim,  parlim  religionis 
Ariana?  causa,  ex  praedictis  delatoribus  oblatam  per- 
dendi  Boetii  occasionem  ultro  accepit.  Audi vit  nimirum 
ille  ArianusprincepSjJustinum  imperatoremoptimum 
non  solum  (l)  subjectos  sibi  populos  paterno  amore 
prosequi;  sed  hsereticos  omnes  Ariana  lue  pollul  s, 
exceptis  saltem  Gothi-,  Constantinopoli  totoque 
Oriente  egredi  jussisse.  Hic  veritus  ne.   asserta  reli- 

(ai  Consol,  philos.  1.  i.  pros.  -. 
(6)  Ibid. 

c   Ibid. 

d   Ibid. :  Inde  cum  improbis  gravesinexorabilesque 

discordix. 

(e)  Ibid.  :  Palatini  canes. 

Ibid.  :  Nihilapud  aulicos  resenart. 

(ol  Ibid. 

(h    Lbid 

(i)  Ibid.  :  Quibus  deferentihus  perculsi  sianus. 

(j)  Ibid.  :  Senatum  dicimur  aivum  essc  voluisse. 
',    Ibid.  :  Sao  ilegio  me  conscientium  polluisse  mcn- 
titi  sunt. 

(I)  Sabellicus,  lib.  n.  ennead.  8. 
m  C  msol.  phil.,  lib.  i.  pros.  4.  :  Opilionem  atque 
Gaudeniium  cum  ob  innumerasmultiplicesque  fraudes 
inexsiliumregiacensuradecrevisset,cumqueilliparere 
nolentes  sacrarum  scse  xdium  defensionc  tuerentur, 
compertumque  id  regiforet,  edixit  ut  ni  intra  praescri- 
ptum  diem  Bavenna  urbe  decederent,  notas  insigniti 


B 


A  gione  catholica,  Romani  Juslino  addictiores  cum  po- 
puium  tum  semetipsum  Arianum  expellerent,  ad  reii- 
quorum  terrorem,  Boetium  sibi  suspectum  puniri 
curavit.  Propterea  m  quo  die  ipse  rex  Theodericus 
edixerat,  ut  Opilio,  et  Gaudentius,  ni  intra  praescri- 
ptum  diem  Ravenna  urbe  decederent,  notas  insigniti 
frontibus  peilerentur  ni  exsilium  ;  hoc  ipso  iidem 
improbi  delatores,  in  gratiam  regiam  revocati, 
Romam  ab  ipso  rege  missi  sunt,  absentem  Boetium 
delaturi.  Delationi  injustae  acquievit  senatus,  suoque 
n  decreto  innocentem.  nescientem,  indefensumque 
suum  patronum  c  et  morti  damnavit  et  proscri- 
ptioni,  quas  Theodericus.  sibi  metuens  ab  imperatore 
Justino,  bonisque  omnibus,  exsilio,  saltem  per  ali- 
quod  tempus,  permutandas  putavit. 

Vlll. 
Boetius  ergo,  anno  reparatae  salutis  circiter  quin- 
gentesimo  vigesimo  secundo,  adeoque  tetatis  suae 
cireiter  quadragesimo  septimu.  p  imperante  Theo- 
dierco,  in  exsilium  missus,  in  agrum  Mediolanensem, 
sive,  ut  alii  volunt,  Ticinum  relegatus  est  :  quod 
quidem  exsilii  tempus  videtur  posse  colligi  ex  primo 
Consoiationis  ])biiosophica?  carmine  q  :  ibi  euim 
ipse  Boetius  ait  suam  senectutem,  quam  vocat  in- 
opinam,  venisse  molis  properatam.  canitiemque  in- 
tempestivam  suo  capite  diffundi  :  sed  inopiua  sene- 
ctus  canitiesque  intempestiva  homini  non  accidunt, 
nisi  ante  annum  aetatis  sua?  quinquagesimum.  Quo- 
cunque  tandem,  et  quando  exsulaverit  Boetius,  hujus 

C  exsilium  non  profugium  portusque  supplicii,  sed 
supplicium  r  fuit  :  huic  etenim  circumscriptus  fuit 
brevi-  s  habitandi  locus  :  ubi  nefas  illi  erat,  pro- 
pinquos,  amicos,  familian  ibros  ip.-us  videre. 

Hic  aulem  Boelius  suam  vitsa  morumque  inte_- 
posteris  demonsiraturus  u),  tristemque  suam  cogita- 
tionem  grata  cum  suae  mentis,  tum  etiam  ipsius  Dei 
cogitatione  fugaturus,  admirabile  hoc  philosophica? 
consolationis  opus  cogitavit,  cogitatumque  scriptis 
mandavit.  Sed  dum  sanctissima  illa  distinetur  occu- 
p  itione  vir  illustrissimus,  alterum  prodit  Justini  im- 
peratoris  edictum,  quo  Arianos  omnes.  ne  ezceptis 
qnidem  Gothis,  aggressus,  jubet  episcopos  omnes 
hrereticos  a  suis  sedibus  dimoveri,  eorumque  Eccle- 

frontibus pellerentur Atqui  eodem  die  defcrentibus 

"  eisdem,  nominis  ?wstri  delatio  suscepta  est. 

n  Ibid.  :  An  op/asse  illius  ordinis  salutem  nefas 
vocabol  llle  quidem  suis  de  me  decretis,  uti  hoc  ncfas 
esset.  effecerat. 

Ibid.  :  Ob  studium  propensius  in  senatum  morti 
proscriptionique  damnamur. 

i  i  inferri  potest  ex  veteri  Boetii  statua   mar- 
morea,  de  qua  infra. 

q    Consol.  pbilos    1.  i.  metro.  I.  v.  0  : 

Venit  enim  properata  nialis  inopina  senectus, 

alor  aetatem  jnssit  iuesse  suaui  : 
Intempestivi  fuuduutur  vertice  cani. 
r    lbiu1.,  pros.  I  :  Pcr  se  satis  eminet  fortunse  in 
nos  szvientis  asperitas. 

s    Ibid.  :  Xihil  ne  te  ipsa  loci  facies  movet. 
t   Ibid.  :  Hxccine  est  bibliotheca. 

Ilihl. :  Cujus  rei  seriem  afque  veritatem.  ne  latere 
posteros  queat  stylo  etiam  memorinque  mandaci. 


561 


1N  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  IMIILOSONll  i:  PROLEGOMENA. 


:;ii2 


sias  Roinanoe  religionis  ritu  consecrari.  Theodericua  A  vennaa  memoria  Symmachi  quinto  calondas  Junii ; 


Arianis  ad  se  confogientibus  id  novit:  quare  missis 
Gonstantinopolim  (a)  legatis,  Joanne  nempe  Thusco 
episcopo  liomano,  et  episcopo  Ravennatensi ;  Aga- 
peto  et  Patricio  consulibus  Romanis;  atque  Theo- 
doro  et  [mportuuo  senatoribus,  viris  prffistantissimis, 
postulare  ab  Jastino  jussit,  nt  Ariani  episcopi  et  sa- 
cerdotes  loco  suo  moti  restituerentor  :  quod  ni  Beret, 
fore  ut  brevi  Roma  et  tota  Italia  cffidibus  et  incendiis 
quot{ue  adversum  orthodoxos  repleatur.  (b)  Gum 
autem  legati  in  itinere  opinione  diutius  morarentur, 
Theodericns  rabie  iniquitatis  suae  stimulatus,  Sym- 
macbum  et  Boetium  exconsules,  viros  calholicos 
gladio  trucidavit.  (c)  Deinde  Joannem  papam  ex  le- 
gatione  reversum,  eo  quod  bonorifice  ab  ortbodoxo 
imperatore  exceptus,  et  muneribas  donatus  fuisset, 
cum  sociis,  Ravennffi  in  vincula  conjectum  poedorc. 
siti  ct  inedia  necavit:  sed  (d)  rex  impius  dignum 
quoque  factis  suis  invenit  vitffi  exitum  :  nam  cx  eo 
tempore,  t[uo  Symmachum,  Boetium,  Joannem  Thu- 
scum  episcopum  Roinanum,  et  alios  injuste  intcrfe- 
cit,  in  summnm  animi  moerorcm  incidit,  ita  ut  obla- 
tos  in  mensa  pi<=ces  imaginaretur  interfectorum  ca- 
pita  esse.  Tandem  vero  nonagesimo  die  a  morte 
Joannis  papae  subitanea   morte  periit. 

IX. 
Modus  porro  quo   Boetius  interfectus  est  non  ita 
constat :   sed    (e)  Ticini   monstratur  turris  lateritia, 
Boetii  carcer,   quo  Ticini    incolae    a  majoribus   suis 


B 


quod  uterque  pro  lide  contra  Arianos  mortem  oppe- 
tierit. 

Iline  etiam  (.y  ejusdem  Boetii  sepulchrum,  quod 
Ticini  in  ffide  S.  Augustino  sacra,  etiamnnm  visitur, 
pluribus  elogiis  decoratum  fuit:  olim  quidem  sic  : 

Ecce  Boethus  adest  in  coalo  magnus,  et  omni 
Perspectua  mundo,  mirus  habendus  homo. 

Qui  Theodorico  regi  delatua  iuiquo 
Ticini  Benium  duxit  in  exsilio. 

Im  qua  se  moestum  solans  dedit  urbe  liljelluuo ; 
Posl  ictus  gladio,  exiit  e  medio. 

Nunc  vero  sic : 

Mssonia  et  Latia  lingua  clarissimus,  et  qui 
Consul  eram,  hic  perii  missus  in  exsilium, 

Et  quia  mora  rapuit,  probitaa  me  vexit  ad  auras, 
Ennuuc  fama  viget  maxima,  vivit  opus. 

Suis  igitur  Boetius  notabilis  est  majbribus,  erudi- 
tione,  virtutibus,  uxoribus,  liberis,  dignitatibus,  ini- 
micis  et  morte.  1°  Majores  ejus,  Anitii  fuerunt,  et 
Manlii,  viri  inter  antiquos  nobilesque  Romanos  tanti, 
pnucos  ut  habuerint  pares,  superiores  corte  nullos. 
2°  Eruditio  ejusdem  singularis,  qua  ut  ultimus 
omnium  ex  antiquis  Romanis  aliquid  litterarum 
monumentis  consecravit,  sic  primus  omnium  Aristo- 
telicam  disciplinam  Latinis  litteris  illustrare  ccepit : 
tautae  cseterum  apud  posteros  auctoritatis,  ut  ab 
ejusdem  sententia  nulla  ferme  sit  provocatio. 
3°  Virtus  illius  in  tempestate  quieta  fuit :  luxit  in  te- 
nebris ; pulsa  loco  mansit  tamen  atque  hsesit  in  pairia; 
splenduit  per  sese  scmpev,  ncc  alienis  unquam  sordibus 


docti  asserunt  missos  a  Theoderico   tribunum  et  sa-  q  obsokvit.  4°  Uxores,    soceris   Festo    et   Symmacho, 


tellitem  ;  illum,  ad  monendum  Boetium,  ut,  si  salvus 
esse  vellet,  quidquid  erat  conjurationis  aperiret; 
hunc  ad  interticiendum,  si  renueret  aperire.  Addunt 
satellitem,  ubiBoetius  se  nullius  in  regem  facti  con- 
scium  esse  dixisset,  ejusdem  Boetii  cervicem  ita  de- 
truncasse,  hanc  ut  ipse  Boetius  utraque  manu  divul- 
sam  sustinuerit ;  deinde  interrogatus  a  quonam  se 
percussum  existimaret,  responderit  ab  impiis;  tum 
profeclus  in  vicinum  templum,  flexis  ad  aras  genibus, 
sacra  perceperit ;  taudemque  seternam  gloriam  con- 
secuturus  exspiraverit. 

Hinc  Boetius  (f)  in  numero  sanctorum  martyrum 
habitus,  ejusque  memoria  Ticini  decimo  calendas 
Novembris  quotaunis  celebratur  :  non  secus  ac   Ra- 

(a)  Sabellicus,  I.  u,  enneade  8. 

(6)  Sabellicus,  ibid.    Paulus  Diaconus,  1.  xv,    c.   5. 

(c)  Vetus  Boetii  statua  marmorea,  quae  Romai 
servatur  in  sedibus  Justiuiaui  v.  c.  indicat  Boetium 
sublatum  fuisse  circa  anuum  vitse  suae  quinquagesi- 
mum. 


D 


patriciis  omni  laude  majoribus,  similes ;  quarum  al- 
tera  versificando  imitata  est;  altera  pulchra  prole  pa- 
rentem  fecit  maritum.  5°  Duo  filii,  paternse  avitseque 
virtutis  haeredes,  frequente  senatu,  populisque  lae- 
tantibus,  provecti  sunt  pariter  consules  ex  a^dibus 
paternis  in  curiam,  ubi  pater,  iisdem  curules  insi- 
dentibus,  regiae  laudis  orator,  ingenii  gloriam  facun- 
di;eque  meruit.  6°  Dignitates  buic  familiae  credideris 
innatas  :  has  quippe,  etiam  senibus  negatas,  Boetius 
ipse  habuit  ab  adoleso  ntia.  7°  Nec  inimici  fuerunt 
nisi  improbi,  magnuiu  eximiae  virtutis  argumentum. 
8°  Denique  Boetius  Deum  unice  diligens,  pro  avita 
religione  sanguinem  fudit ;  circa  aunum  Christi  525, 
aetatis  suoe  50. 

(d)  Paulus  diaconus  1.   xv ;    Procopius   lib.    i    de 
Bello  Gothico  ;  Pomponius  Laetus,  etc. 

(e)  Julius  Martianus  Rota,  in  Vita  Boetii. 

(f)  Ibid. 

(g)  Ibid. 


TESTIMONIA  VARIORUM 

DE  BOETIO  ET  EJUS  SGRIPTIS 

AB    IPS.V    BOETII    yETATE    AD    NOSTRA    USQIJE    TEMPORA,    NON    INTERRUPTA    S.ECULORUM    SERIE, 

CONTINUATA. 

Quamvis  non  idem  fuerit  seeculorum,  quae  a  Boetio  D  ria,  singulari  tamen  Dei  privilegiofactum,  ut  sua  sint 
ad  nos  usque  fiuxerunt,  in  litteras  amor,  saepiusque  quibuslibet  his  saeculis  de  meritis  Boetii  testimonia. 
idcirco  interrupta  fuerit  vitorum  litteratorum  memo-      Praecipua  seligemus. 


563 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIUS. 


564 


QUIXTUM  SjECULUM, 

NIMIRUM   A  NATO  NOTOQCE  BOETIO  AD  ANNUM  CHRISTI  500. 

Priscianus  Grammaticus,  patria  Cuesariensis,  vir 
non  solum  in  grammaticis  et  rhetoricis,  vernm  etiam 
in  philosophicis  mathematicisqne  versatissimus,  libro 
de  Ponderibas  et  Mensuris,  Boetius,  inquit,  probitatis 
et  omnium  scientiarum  verticem  attig  . 
SEXTUM   SJECULUM, 

NIMIRCM    AB    ANNO    500    AD    AN.    C00. 

Ennodius,  sive  ut  quihusdam  legitur,  Evodius, 
episcopus  Ticinensis,  vir  cum  stricta  tum  etiam  solula 
oratione  sua  clarissimus,  libro  septimo  epistolarura, 
epistola  decima  tertia  Boetio.  Tu,  inquit,  in  me  em  - 
datissime  hominum,  dignaris  praedicare  virtutes,  quem 
in  annis   pu  -  sine   setatis  prseju  tria 

t  antiquum:  qui  per  diligentiam  imples  omne  q 
cogitur;  cui  inter  vitx  exordia  ludus  cst  lectionis  assi- 
duiias,  et  delicix  sudor  alienus.  ln  cujus  manibus 
plico  rutilat,  qua  vetercs  facc  fulserunt.  Nam 

quod  vix  majoribus  circa  extremitatem   vitse  contigit, 
hoc  tibi  abundat  in  limine. 

Ejusdem  episcopi,  libro  octavo  epistolarum,  epi- 
stola  prima  eidem  Boetio  consuli  facto.  Optimse  spei 
plenus,  inquit,  cui  fautum  cupio,  ad  curam  offtcii  epi- 
stolaris  aspiro.  Decet  enim  vestris  fascibus  hac  prsefa- 
tioue  delibari ;  et  inter  purpuras  possessoris  luce  ■  - 
scentes,  qualicunque  non  abstinere  colloquio.  Nunq 
solius  doctrinx  is  amor  agnoscitur,  nec  fasesse 

credendum  cst,  prodire  in  medium  desideria  rusti 
tis  ?  Simplicius  innotescunt  vota  nullo  peritise  velata 
prxstigio.  Ergo  nos  hoc  sumus  ore,  quod  pectore. 
amara  prsecordiorum  delenificis  possumus  mutare  ser- 
monibus.  Pudens  laudator  cst,  cui  in  concinnatione 
blandimenti  dicenda  mens  suggerit.  Deo  crgo  omnipo- 
tenti  gratias,  cui  in  vobis,  dum  vetera  familise  vestrse 
bona  custodit,  nova  multiplicat ;  ct  quod  plus  cst  apice 
dignitatis,  dignos  facit  essc  culminibus.  Redditur  qui- 
dem  vestrse  gloria  ista  origini,  sed  quod  est  clarius, 
merito  impetrante  personse.  Fucrit  in  morem  veteribus, 
curulium  celsitudinem  campi  sudore  mercari,  et  cont 
ptu  lucis  honorum  luce  fulgere  :  sed  aliud  gcnus  virtu- 
tis  quxritur,  postquam  prsemium  facta  est  Ro?na  victo- 
i'um.  Noster  candidatus  post  rnanifcstam  decertatiom  m, 
debitum  triumphum,  dum  nunquam  viderit  bella,  sor- 
titur.  Judicio  exigit  laureas,  ct  congredi  non  ?iecessa- 
rium  duxit  armatis.  lntcr  Ciceronis  gladios  et  Demu- 
sth  •  ituit,  ct  utriusque  propositi  acumina,  quasi 
natus  in  ipsa  artium  pace,  collegit.  Nemo  dissonantiam 
Attkse  pcrfectionis  metuat  ct  Romanx ;  nec  p?'se< 
gentium  bo?ia  in  societatem  dubitet  convenire.  Unus  es 
qui  utrumque  complecteris,  ct  qui  Iritim  distri- 

butum  poterat  satisesse,  avidus  maximarum  rcrumpos- 
sessor  i?icludis.  Eloquentiam  veterum,  dum  imitaris, 
exsuperas.  Dicendi  formam  doctissimis  tribuis,  dum 
requiris.  Est  apud  ?ne  epistolse  vestrae,  quae  hujus  rei 
fidem  faciat,  veneranda  compositio.  UUnam  quse  a  vo- 
bis  diriguntur,  tam essent  crebra  qu 
forsitan,  Par  ;  opinquum  laudare,  in  commune 

augmcntum  laborantem  :  quia  ?ion  est  proprium,  quod 


A  quasi  singulariter  videtur  palmata  co?iferre.  Ye?ut  ad 
me  equidem  po?'tio  de  curuli;  sed  si  mihi  conceditis, 
pluserigor  de  ge?iio  et  studiis  sublimati.  Interdum  ac- 
cesscrwit  ista  de  casibus,  soli  contigerunt  illa  virtuti. 
Prope  inops  ad  scipio?iem  adducitur  suffragii  consula- 
ris,  quitantvm  de  parentibus  glo?'iatur.  Tibi  utrumque 
i?i  peculio  cst,  Latiaris  scientia,  et  vena  purpurarum. 

II. 
Cassiodorus,  qui  intelligentiam  sacrorum  cum  no- 
tione  profanorum,  utramque  cum  summa  sanctitate 
conjunxit,  nomine  regis  Theoderici,  cujus  cancella- 
rius  erat,  plures  adBoetium  rnisil  ppistolas .  Una  est 
quadragesima  quinta  libri  primi  epistolarum  Cassio- 
dori,  sicque  effertur : 


B 


Boetio  viro  illust  Theodericus  rex: 


.  quse  a  ■ 
lur  :  dum  pl  s      '.nx 

plus  pr  sestare,  quam  magnx  possunt  obti- 

y  nim  quod  arma 

int,  oblectamina  su  munt.  S  I  pro 

r  publicaet  cum  ludere  videmur.  Xam  ideo  volupt 
quserimus,  ul  per  ipsa,  seria  compleamus.  Burgundio- 
i  itaque  dominus  a  ?iobis  ?nagnopere  postulavit,  ut 
horologium,  quod  aquis.sub  modulo  fiu  -   I 

ratur,et  quod  s:>lis  immensi  comprehensa  illuminatione 
distinguitur,  cum  magistris  rerum,  ei  transmittere  de- 
bercmus.    Quatenus     impetratis    dclectationibus 
fruendo,  qu  i  est  quotidianum,  illis  videatur  esse 

miraculum.  Merito  si  quidem  i  .   cupiu 

C  ■  itorum  suorum  relationibus  obstupescunt.  Hoc  te, 
multa  eruditione  saginatum,  ita  ??osse  didicimus.  ut 
artes,  quas  exercen  -     Usd- 

ptina?-u?n  fo?Ue potace?'is.  Sicenim  Atheniensium  scho- 
las  longe  positus  introisti;  sic  palliatorum  choris  mi- 
scuistitogam,  ut  Grsecorwn  dog?nata  doctrinam  fec 
esse  Roma?iam.  Didicisti  enim,  qua  profu  :u?n 

suis  partibus  speculativa  cogitetur  :  qua  ratione  a 
cum  sua  divisione  discaiur;  deducens  a.i  Romulcos  se- 
natores,  quicquid  Cecropidx  mundo  fecerant  singul 
Translationibus  enim  tuis  Pythagores   musicus,  It 
mxus  astronomus  leguntur  Italis.  Nicomachus  arith 
ticus,  geometricus  Euclides  audiuntur  .:  -.  Plato 

theologus,  Aristoteles  logicus  Quirinali  voc<  :nt : 

lieum  etiam  Archimt         l  iialem  Siculis  re  iii- 
disti.  Et  quoscunque  disciplinas  vel  artcs  fecw. 

-     julos  viros  cdidit,  te  uno  au 
?no?ie  Roma  suscepit.   Quos  tanta  verborum  lw:ulc?itia 
claros,  tanta  lingux  proprietate  conspicuos, 
ut  potuissent  et  illi  opus  tuum  pr  .  s»  utrum/uc 

didicissent.  Tu  artemprxdietam,  cx  disciplinis  nobilibus 
natam,  per  quadrifarias  Mathesis  januas  introisti.  Tu 
m  in  naturse  penetralibus  considentem,  auctorum 
libris  invitantibus  cordis  lumine  cognovisti:  cui  ardua 
nosse  usus  miracula,  monstrare  propositum  -\  litur 
ost'  l  obstupescant  homin  -  --    : 

que  modo  naturis  conversis  facti  detrahit  fidem,  cum 
ostentet  -        ''■<■'■  ■-""' 

.  ignem  ponderibus  curr 
gana  cx  raii    s       ibus  insonare:  r  inis  flatibus 


565 


IN  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  1'llll.ost H'lll.1-:  iMsoi.I-.t.n.M I  U 


calamos  complet,  ut  musica  possint  arte  cantare.  Vide- 
mus  per  eam  defensiones  jam  nutantium  civitatum,  sm- 
bita  tali  ftrmitate   consurgere,  ui   machinamentorum 
auxiliis  superior  reddatur,  qui  desperatus  viribus  inve- 
nitur.  Madentes  fabrics  in  aqua  marina  siccantur  : 
dura  cum  fuerint  ingeniosa  dispositione  solvuntur;  inc- 
talln  mugiunt  :  Diomi  dis  in  sere  grues  buccinant :  aent  us 
anguis  insibilat  :  aves  simulate  fritiniunt;  et  quse  pro- 
priam  vocem  nesciunt,  ab  xre  dulcedinem   probantur 
emittere  cantilense.  Parvadeilla  referimus,  cui  ccelum 
imitari  fas  est  :  haBC  enim  fecit  secundum  solem  in  A.r- 
chimedis  sphxra   decurrere :  hxc  alterum  zodiacum 
circulum  humano  consilio  fabricavit.  Bsec  lunam  defe- 
clu  suo  reparabilem  artis  illuminatione  monstravit : 
parvamque  machinam,  gravidam  mundo,  ccelum  gesta- 
bile,  compendium  rerum,  speculum  naturx,  ad  spccicm 
setheris  incomprehensibili  mobilitate  volutavit.  Sic  astra, 
quorum  licet  cursum  sciamus,  fallentibus  tamen  oculis, 
prodire  non  cernemus.  Stans  quidam  in  illis  transitus 
est :  et  qux  velociter  currere  vera  ratione  cognoscis,  se 
movere  non  respicis.  Quale  cst,  hoc  homini  etiam  fa- 
cerc,  quod  vel  intellexisse  potest  esse"mirabiie?  Quare 
cuin  vos  ornet  talium  rerum  prxdicanda  notitia,  horo- 
logia  nobis,  publicis  expensis,  sinevestro  dispendio,  de- 
stinate.  Primum*sit,  ubi  stylus  diei  index  per  umbram 
cxiguam  horas  consuevit  oslendere.  Radius  itaque  im- 
mobilis  et  parvus,  peragens  quod  lam  miranda  magni- 
tudo  solis  discurrit,  et  fugam  solis  xquiparat,  quod 
motum  semper  ignorat.  Inviderent  talibus  si  astra  sen- 
tirent,  et  mcatum  suum  fortasse  deftecterent,  nc  tali  lu- 
dibrio  subjaccrent.   Ubi  est  illud  horarum  de  luminc 
venientium,  singulare  miraculum,  si  has  et  umbra  dc- 
monstrat?  Vbi  prxdicabilis  indcfecta  rotatio,  si  hoc  ct 
metalla  peragunt,  qux  situ  perpetua  continentur?  0 
artis  inxstimabilis  virtus,  qux  dum  se  dicit  ludere,  na- 
turx  prsevalet  secreta  vulgare,  Secundum  sit,  ubiprae- 
ter  solis  radios  hora  dignoscitur,  noctes  in  partes  divi- 
dcns  :  quod  ut  nihil  deberet  astris,  rationem  cadi  ad 
aquarum  potius  fluenta   convertit  :    quorum   motibus 
ostendit,  quod  ccelo  volvitur  :  et  audaci  prxsumptionc 
concepta  ars   elementis  confert,  quod  originis  conditio 
denegavit,  univcrsx  disciplinx  cunctus  prudcntium  la- 
bor  naturx  potentiam,  nt  tantum  possint  nosse,  perqui- 
rit.  Mechanisma  solum  cst,  quod  illum  ex  conlrariis 
appetit  imitari  :  et  si  fas  cst  dicere  in  quibusdam  ctiam 
nititur   vellc  supcrare.   Hoc   cnim  fecisse  dignoscitur 
Dxdalum  volarc.   Hoc  ferreum   Cupidinem  in  Dianx 
templo  sine  aliqua  alligatione  penderc.  lloc  hodie  facit 
muta  cantare,  insensata  vivcre,  immobilia  movcri.  Mc- 
chanicus,  si  fas  cst  dicere,  pcne  socius  est  naturx  : 
occulta  rescrans,  manifcsta  convcrtens,  miraculis  lu- 
dens :  ita  pulchre  simulans,  ut  quod  compositum  non 
ambigitur,  vcritas  xstimetur.  Hxc  quia  studiosius  te 
lcgisse  comperimus,  prxdicta  nobis  horologia  quanto- 
cius  transmittere  maturabis.  Ut  te  notum  in  illa  parte 
mundi  facias,  ubi  alitcr  pcrvcnirc  non  poteras.  Agno- 
scant  pcr  te  exterx  gentes;  tales  nos  habere  nobiles, 
quales    leguntur   auctores.    Quoties  non  sunt  credituri 
qui  vidcrint  ?  quoties  hanc  veritatem  lusoria  somnia  pu- 


A  tabunt?  et  quando  fuerint  a  stupore  conversi,  non  uu- 
debunt  se  wquales  nobis  dicere,  apud  quos  sciunt  sa- 
pi  ntes  talia  cogitasse. 

Altera  epistola  ejusdem  Cassiodori  est  quadi 
simo  libri  secundi,  quae  sic  se  habet  : 
Bo  tio  patricio  Theodericus  rex. 
Cum  r •./•  Francorum,  convivii  nostri  famu  pellectus, 
a  nobis  citharxdum  magnis  precibus  expetisset, 
ratione  complendum  esse  promisimus,  quod  U   erudi- 
tionis  musicse  peritum  esse  noveramus.  Adjacet  enim 
vob/s  doctum  eligere,  qui  disciplinam  ipsam  in  arduo 
collocatam,  putuistis  attingere.  Quidenim  illa  prsestan- 
lius,  qux  '•"■//  machinam  sonora  dulcedine  modulatur, 
et  naturse  convenientiam  ubique  dispersam  oirtutis  siix 

R  gratia  comprehendit.  Et  paulo  post :  Sedquoniam  nobis 
facia  cst  voluptuosa  digressio  [quia  semper  gratum  est 
dc  doctrina  colloqui  cum  peritis)  cilhurxdum,  quem  a 
nobis  diximus  postulatum  sapientia  vestra  eligat  prx- 
senti  tempore  meliorcm,  facturus  aliquid  Orphei,  cum 
dulci  sono  yentilium  fera  corda  domucrit.  Et  quantx 
nobis  (jratix  fuerint  actx,  tantx  vobis  ex  nostra  xqua- 
bili  compensatione  rtfcrentur,  qui  et  imperio  nostro  pa- 
retis,  et  quod  vos  clarificare  possit,  cfficilis. 

Idem  Cassiodocus  ad  tinem  libri  Dialecticce  de  eo- 
dem  Boetio  ita  loquitur  :  Illud,  inquit,  competens 
judicavimus  recapitulare  brevitcr,  quorum  laborc  in 
Latium  cloquium  res  istx  pervcncrint :  ut  nec  auctori- 
bus  gloria  sua  pereat  :  nobis  plenissime  rei  veritas  in- 
notescat.  Isagogcn  iranstulit  patricius  Boetius,  commcn- 

C  taque  cjus  gemina  derelinquens.  Catcgorias  idem  trans- 
tulit  patricius  Boetius,  cujus  comrncnta  tribus  libris  ipse 
qu^que  formavit  :  Perihcrmenias  svpra  mcmoratus  pa- 
tricius  Boetius  transtulit  in  Latinum,  cujus  commenta 
ipse  duplicia  minutissima  disputatione  tractavit.. .  Supr  a 
nicmoratus  patricius  Boetius  de  sijllogismis  hyputheticis 
lucidiasimc  pertractavit,  etc. 

III. 
Procopius,  Caesariensis  ex  Palsestina,  rhetor  et  so- 
phista  inter  varias   suas  historias  scripsit  de  Bello 
Cothorum  libros  tres,  iu  quorum  primo  quod  Grsece 
dixit  de  Boetio,  sic  La'ine  redditur  : 

Symmachus  et  ejus  gener  Boctius  patricii,  alto  ma- 
jorum  sanguine,  principes  vero  senutus  Bomani,  ct 
consules  faere,  philosophix  ct  xquitati  supra  cxteros 
mortales  studuerant,  multisque  egenis  tumBomanorum, 
tum  externorum  opibus  suis  subvcnere.  Ili  ad  ingentem 
gloriam  cvccti,  deterrimos  quosque  in  sui  invidiam  con- 
citarunt :  quibus  delatoribus  Thcodcricus  rex  persuasus , 
viros  clarissimos  pcrinde  ac  res  novas  molicntes  occidit, 
eorumque  bona  omnia  publicavit.  Sed  paucis  post  die- 
bus  ccenanti  illi  cum  ingentis  piscis  caput  ministri  ap- 
posuissent,  illud  Theoderico  visum  est  caput  esse 
Symmachi  nuper  occisi,  dcntibus  quidcm  in  inferius 
labrum  impactis,  oculis  vero  torve  et  furibunde  intuen- 
tibus  minari  sibi  plurimum  videbatur.  Unclc  prodigii 
novitate  perterritus,  membrisque  prxter  modum  treme- 
bundus  ct  horrens,  in  lectum  citato  gradu  se  recepit 
identidemque  sibi  togarum  vim  magnam  ingeri  jubendo 
paulum  quievit.  Elpedio  deindc  medico  omnibus,  qucm- 


567 


A.N.   ilANL.  SEV.   BOETILS 


;;68 


admodum  accidissent ,  explicatis,  in  Symmachum  Boe-  A  Thessalonicse)  positi  essent  Constantinopoli,  Theodoricus 


tiumque  patratum  a  se  scelus  deflebat  :  quo  dcnique  de- 
plorato  ex  accepta  calamitate  dolore  ingenti  affectus, 
haucl  longe  post  moritur  :  cum  primum  hoc  et  ultimum 
injurix  excmplum  in  sibi  subjectos  idcirco  exercuisset, 
quianon,  uti  consueverat,diligenter  pervcstigata  causa, 
in  tantos  viros  animadverterat. 

Idem  auctor  libro  teitio  praedictee  historise  de 
uxore  Boetii  superstite  locutus  haec  ait.  Unde  velRu- 
sticianx  Boetii  quondam  uxori  et  Symmachi  filix,  id 
reiiquum  fuit  ad  vitam  ct  ad  miseriarum  cumulum  ut 
servili  etrustico  habitu  induta,  quw  egentibus  facultatcs 
suas  erogaverat,  panem  cxteraque  ad  victum  necessaria 
ab  hostibus  mendicaret  :  domos  enim  circumeundo  fo- 
resque  oppulsando,  cibum  dari  sibi  suppliciter  preca- 
batur  nil  prorsus  huic  ignominix  ea  re  afferente.  VJ 
certe  Gothi  in  Rusticianx  mortem  conspiravSrant,  illi 
objicientcs  quod  exercitus  Romani  ducibus  pecunias  r- 
gicns,  Theoderici  statuas  disturbasset,  cxdem  Symma- 
chi  patris  Boetiique  mariti  ulta.  Totilas  tamcn  nulla 
hanc  affici  injuria  pcrmisit,  sed  eam  aliasque  omnes  ab 
contumelia  immuncs  conservavit. 

SEPTIMUM  &£CULUM, 

NIMIRDM    AB   ANNO    600   AD    AN.    700. 

Beda,  venerabilis  dictus  propter  vitae  sanctitatem 
morumque  gravitatem,  tanti  fecit  Boetium  ejusque 
doctrinam,  ut  commentarios  scripserit  in  Boetii  li- 
brum  de  Trinitate.  De  eodem  Boetio  honorate  et  ho- 
noriiice  multa  passim  hic  auctor  prsedicat. 
OGTAVUM  S.ECLLLM, 

NIMIRDM    AB    ANNO   700   AD    AN.    800 

Paulus  diaconus,  qui  rogatu  AdelburgEe  lilise  Desi- 
derii  regis  multa  ad  Eutropii  historiam  addidit,  libro 
septimo  hujus  appendicis,  postquam  dixisset  Joan- 
nem  papam,  Theodorum,  Imporlunum  et  Agapitum 
consulares  viros,  aliumque  Agapitum  patricium  ad 
Justinum  legatos  in  itinere  demoratos  fuisse,  addit  : 
Theodericus  rabie  sux  iniquitatis  stimulatus,  Symma- 
chum  u:i:i,nsulem  ac  palricium,  et  Boetium  seniorem  ct 
exconsulem  catholicos  viros  gladio  trucidavit. 
NONUM  S.ECLLLM, 

NIMIRDM   AB   ANNO    800    AD    AN.    900. 
I. 

Ado,  Viennensis  archiepiscopus,  qui  breviarium 
ohronicorum  ab  origine  mundi  ad  sua  usque  tempora 
productum  composuit,  loquens  de  Joanne  summo 
pontifice  ait  :  Cum  rediens  Ravennam  t,   Theo- 

il  ricus  eum  eum  comitibus  cseteris  carccris  afflictione 
peremit,  invidia  ductus,  quia  catholicx  pietatis  defen- 
sor  Justinus  eum  honorifice  suscepisset.  Quo  lempore 
Symmachum  atque  Boetium  consulares  viros  pro  catho- 
lica  pietate  idem  Theodoricus  occidit. 

II. 

Anastasius  apostolica;  bibliothecaj  custos  et  instau- 
rator,  qui  propterea  dicitur  Bibliothecarius,  in  sua 
pontiticum  llistoriaadJoanneml  haecdeBoetioscribit : 
Eodem,  inquit,  tcmpore.cum  hisupra&civpti,  id  <  st  papa 
Joanncs  cum  senatoribus  Thcodoro  exconsule,  Importuno 
exconsule,  Agapito  exconside  {Agapito patricio  defuncto 


rex  hxreticus  tenuit  duos  senatores  prxclaros  etexconsu- 

les,  Symmachumet  Boetium,et  occidit  interficiensgladio. 

DECIMUM  S.ECLLUM, 

NIMIEDM   AB   ANNO    900   ad    AN.    1000. 

Cum  ossa  Boetii  multis  abhinc  saeculis  jacerent  ne- 
glectu  temporum  minus  honorata,  Olho  tertius  im- 
perator  eadem  marmore  includi  jussit :  inscripto  elo- 
gio,  quod  composuit  Gerbertus  Ravenuas  archiepi- 
scopus,  magister  olim  Augusti,  is  qui  summus  pon- 
tifex  creatus,  Sytvester  secundus  dictus  est,  quique 
non  sccus  ac  Boetius  ob  exquisitam  reconditarum  re- 
rum  scienliam  magus  falso  est  habitus  ab  impeniis. 
Elogium  autem  illud  bis  versibus  expressit  : 
Roma  potais  dum  jura  suo  declarat  in  orbe, 
B  Tu  i  patrix  lumen,  Sevcrine  Bot 

Consulis  officio  rerum  disponis  habenas, 
Infundis  lumen  sludiis  et  c  icis 

niis,  sed  mcns  divina  coercet 
Imperium  mundi.  Gladio  bacchante  Gothorum 
Libertas  Romana  perit  :  tu  consul  et  cxsul 
lnsignes  titulos  prxclara  morte  relinqv 
Nunc  perii,  summas  qui  prxgravat  artes 

Tertius  Otlo  sua  dignum  te  judicat  aula; 
Mternumqu    tui  statuit  monimenla  laboris, 
Et  bene  promeritum  meritis  cxornat  honestis. 

undecimum  s.u  ;ll:  .m. 

MiURUM    AB   ANNO    1000   AD    AN    1100. 

Sigebertus  monachus  Gemblacencis,  ordinis  S. 
Benedicti,  qui  inter  historicos  non  ultimum  locum 
^  habet  in  suo  de  scriptoribus  illustribus  opere,  dubi- 
tat  num  Boetius  conferendus,  an  pra?ferendus  phi- 
losophis  et  ssecularibus  et  ecclesiasticis.  Boetius, 
inquit  cap.  37,  vir  consularis  conferendus,  vel  prxfe- 
dus  philosophis  ct  sxcularibus  et  ecclesiasticis ;  quia 
nos  arnbiguos  esse  fucit,  an  inter  sxcularcs,  an  inter 
ecclesiasticos  scriptores  fuerit  illustrior?  Laudcnt  cuu 
sxcidarcs,  quod  Isagogas,  quod  Periherm  i  s,  quod 
Categorias  transtulerit  de  Grxco  in  Latinu  cpo- 

suerit;  quod  Topica  Ciceronis  exposuerit,  quod  Anteprse- 
dicamenta,  quod  libro  de  Topicis  Diff  ,  de  Co- 

gnitione  diatecticx  et  rhetoricx.  et  Distinctione  rhetori- 
corum  locorum,  de  Communi  Prxdicati  statis  el 

possibilitatis,  de  Categoricis  ct  Uypotheticis  Syllogismis 
nlibros  ct  alia  multa  scripserit,  quod  Aritkmeticam  et 
Musicam  Latinis  scripsei  t.  Nos  ecclesiastia  laudamu? 
cum  quod  librum  de  Sancta  Trinitatt  scrt  .  juod 

exsiliatus   a  Theodorico   Gothoium  et  Italorum  i\gc. 
pro  eo  quod   tueri  volcbat  libertatem   Bomanx  urbis. 
psit  librum  de  Consolatione  philosophix.  Hic  ab  eo- 
rege  Theodorico  occisus  est. 
II. 
llonorius    Augustodunensis  Ecclesia>  presbyter  ui 
Chron.  :  Boetius,  ait,  patricius  vcl  consul  scripsit  U- 
brum  dt  Sancta  Tnnitate,  et  alium  dc  Consolatione, 
quadrivium  de  Grxco  transtulit,  id  est  Arithmeticam, 
sicam,  Geometriam,  Astronomiam.  Dialecticam  ver 
explanavit.  A  Theodorico  Gothorum  rege  9f<  iulaniin- 
terfidtur. 


569  IN  LIBHOS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPI 

DUODECIMUM  S  F.(  ri.lM,  A 

NIMIRIM    AI)    ANNO    1100    Al>    AN.     1200. 

I. 

Joanncs  Saresberiensis  natione  Anglos,  episcopus 
Carnotensis,  qui  interalia  opera  scripsit  Policraticum 
sive  de  Nugis  curialinm  et  Vestigiis  philosopborum, 
in  hoc  eodem  opere,  libro  septimo,  capite  decimo 
quinto,  hnnc  Boetii  librum  de  Consolatione  pbiloso- 
phise  plurimum  commendat.  Si  inquit,  mihi  non  cre- 
dis,  liber  de  Consolatione  philosophix  revolvatur  atten- 
tius,  et  planum  erit  hxc  in  contrarium  cedere.  Ei  licei 
ille  Verbum  non  exprimat  incarnatum,  tamen 
apud  eos  </>ii  ratione  nituntur,  non  m  diocris  auch 
tatis  est;  cum  a  i  re\  rimendum  quemlibet  exulceratx 
tfientis  dolorem,  congrua  cuique  medicamenta  conficiat. 
Judseus  quidem  nec  Grxcus  sub  prxtextu  religio- 
nis  medicinx  declinet  usum,  cum  sapientibus  in  fid 
in  perfidia  desipientibus  sic  vividse  rationis  confectio 
proficiat  artificiosa,  ut  nulla  rehgio  quod  miscet  abo- 
minari  audeat,  nisi  <iuis  rationis  expers  est.  Sine  diffi- 
cultateprofundus  est  in  sententiis,  in  verbis  sine  levitate 
conspicuus,  orator  vehemens,  effijcax  demonstrator.  A<1 
it.l  quod  sequendum  est,  nunc  prolabitur  suadens,  nunc 
quasi  stimulo  necessitatis  impeltens. 

II. 
lluic  addi  potest  auctor  libri  de  Spiritu  et  Aniraa, 
qui  inter  opera  S.  Augustini  refertur  :  si  tamen  vera 
est  conjectura  Vincentii  in  Specuio  historiali;  et  ah- 
batis  Trithcmii,  qui  asserunt  hunc  auctorem  esse 
Hugonem  a  sancto  Victore,  quijn»e  qui  Qorebat  anuo 
Christi  1130  :  hic  cnim  auctor,  quisquis  sit,  non  so- 
lura  ducit  honori  referre  cugitationes  et  verba  Uoelii 
c  ipile  undetinio  diccns  :Mens  nunc  caput  summis  in- 
serit,  nunc  desidit  in  infima,  et  csetera  quae  habentur 
metro  i  libri  quinti  Consoiationis  phiiosophise ;  sed 
capite  trigesimo  septimo  ejusdem  Boetii  auctoritate 
utitur  :  Boetius,  inquit  dicit  intelligentam  solius  Dci 
esse  admodu.ii  paucorum  hominum. 

DECIMUM  TERTIUM  SACULUM, 

NIMIRIM    AB    ANNO     1200    AD    AN.    1300. 


pbolfgmmfna 


;n 


Sanctus  Thomas  omni  nostra  praediralione  major, 
mirum  in  modum  commendat  merila  Boetii,  non  qui- 
dem  suis  in  hhros  de  Consolationc  philosophica  com- 
mentariis  :  siquidem  haec,  ut  probavimus,  germ 
non  sunt  sancti  Thoaiae  opera,  scd  sua  potius  fre- 
quenti  hujus  auctoris  laudatione,  qua  Boetium  aequaus 
summis  Ecclesiae  doctorihus,  ejusdcm  auctoritate  uti- 
tur  ad  faciendam  lidem.  Sic  1  p.  q.  10,  a.  I,  seterni- 
tatis  delinitionem,  quain  ipse  dicit  a  Boctio  positam, 
caeteris  posthahitis,  particulalim  explicat  :  Mternitas, 
inquit,  est  intcrminabilis  viUe  tota  simul  et  perfecta 
possessio,  ut  habctur  v  de  ConsoL,  prosa  2,  circa  prin- 
cipium.  Sic  q.  29  ejusdem  partis  in  argumento  Sed 
contra,  atfert  personse  deiinitionem  qnam  dicit  esse 
Boetii  lib.  de  Duah.  Nat.,  hancque  particulatim  ex- 
ponit :  Persona,  inquit,  cst  rationalis  naturae  individua 
substantia.  Et  sic  de  caeteris. 


DECIMUM  QUARTUM  S  ECULUM, 

NIMIRUM     Alt     ANNO     1300     A  I)     AN.     1400. 
I. 

Philippus  Pulcher,  Franeorum  rex,  ut  refert  Petros 
Berlius  pra?fatione  in  libroj  Boetii  de  Consol.,  tanti 
fecil  hos  Consolationis  philosophicaa  libros,  ul  quam- 
vis  ipse  Latine  intelligeret,  lamen  pro  beneticio  ha- 
buerit,  quod  ipsi  Joannes  Magdunensis,  poeta,  ul  tunc 
ferebanl  terapora,  eruditus  eoa  Gallice  a  se  redditos 
inscripsisset  :  asservatur  ejus  operis  ezemplar  adhuc 
hodie  Lutetise  in  bibliotheca  Augustinianorum. 

II. 

M  iximus  Planudes,  monachus  Constantinopolita- 
nus,  nihil  moratus  superbam  Greecorum  consuetudi- 
•^  nem.  qui  Latinos  libros  Grasce  reddere  non  solent, 
tanti  habuit  librosBoetii  deConsolationephilosophiae, 
illos  ut  Grasco  sermone  fuerit  interpretatus.  KL  hoc 
exemplar  servatur  in  bibliotheca  regis. 

DECIMUM  QUINTUM  SiECULUM, 

NIMIKLM    AB    ANNO    1 400    AD    AN.     1 500. 
I. 

Laurentius  Valla,  patricius  Romanus,  vir  ipse  eru- 
ditissimus,  non  modo  uitBoetium  Latine  Loqui,  quem- 
admodum  refert  Julius  Scaliger,  verura  cumdem 
Boetium  vocat  eruditorum  ultimum,  pra>fatione  in 
lihros  suos  Dialecticos.  AVc,  inquit,  aliter  scntit  eru- 
ditorum  ultimus  Boetius,  magis,  ut  mihi  videtur,  P/a- 
tonicus  quam  kristotelicus  :  quos  auctores  parum  intcv 
se  distare  docturum  se  quodam  loco  promisit. 
C  II 

Sanclus  Antonius  archiepiscopus  Florentinus,  or- 
dinis  Pra?dicatorum  2parte  Histor.,  titul.  11,  cap.  2, 
§  4,  de  Boetio  honorilicentissimc  scripsit.  Cum,  in- 
quit,  Theodoricus  rex  Gothorum  rempublicam  in  Italia 
opprimeret  temporibus  prioribus,  Boetius  senator  claris- 
simus,  ut  infra  diceturde  sapientia  ejus,amatorreipu- 
blicae  in  multis  regi  se  pro  justitia  opponebat,  cumque 
et  propter  generis  nobilitatem  et  eloquentiam  apud  om- 
nes  de  eo  magna  esset  opinio,  etiam  ab  ii>s<>  rege  lime- 
batur:  quan  ut  creditur  subornatis  quibusdam  utipsum 
crimine  Isesx  majestatis  accusarent,  dixerunt  quod  ipse 
prodita  civitate  Romana  Anastasium  principem  in  Ita- 
liam  evocaverat,  ut  rempublicam  de  manu  Theodorici 
liberaret  :  quamobrem  sumpta  occasione  ipsum  cum 
quibusdam  aliis  Bomanis  nobilibus  apud  Papiam  exsilio 
relegavit,  ubi  in  carcere  positus  librum  de  philosophiae 
Consoldtione  scripsii  :  ubi  demum  <>><  eo  interficitur. 

Et  capite  lii,  citans  Sigebertum  :  Eo  tempore,  in- 
quit,  Symmochus  patricius  rempublicam  Romanam 
illuslravit,  et  cum  eo  gener  ejus  Boctius  vir  consulans, 
conspicuus  in  utraque  lingua,  eruditione  omnium  artium 
liberalium,  quas  pvne  omncs  e  Grxco  in  Latinum  trans- 
tulit  eloquium. 

III. 

Jacobus  Philippus  Bergoinensis  ordinis  Eremila- 
rum  S.  Augustini  in  supplem.  Chronic.  adann.  Chri- 
sti  500.  Boctius,  inquit,  Anitius  Mauilius  Severinus 
Christianissimus  vir  ct  consulari  dignitate  insignitus, 
poetaque  ac  philosophus  celeberrimus,  Symmachique 


I) 


:>7i 


AK.  MANL.  SEV.  BOETIUS. 


572 


patricii  gener  iisdem  temporibus  Romx  clarissimus  fuit. 
Hunc  quidam   Manilium  vocant,   eo  quod   a   Manilio 

Torquato  originem  duxissc  tradant.  Qui  cum  vere  ca- 
tholicus  esset,  nec  Arianis  etiam  persxpe  rogatus  ob- 
temperarc  vellet,  ct  ipsc  a  Theoderico  rege  sub  vcla- 
mento  affcctatx  libertatis  post  socerum  suum  Ticini 
exsularc  jubetur,  et  postmodum  instigantibus  hxreticis 
perpetuo  carceri  damnatur  :  in  qua  quidem  calamitate 
constitutus  ad  rccreandnm  animum  suum,  cum  in  ma- 
thtmaticis  doctissimus  csset,  chiterinum  enervo  primus 
excogitavit  et  excidit,  quod  quidem  ;u<<<l<:nris  I.  mpori- 
bus,  musicis  cclcbre  instrumentum  habetur.  Ibidem  quo- 
que  constitidus  ad  midtorum  utilitaicm  prxclarissima 
atque  innumerabilia  quasi  edidit  opuscula,  et  qux  ad 
manus  devencrc  hxc  ipsa  sunt.  Et  postca  :  Hunc  de- 
nique  virum  optimum  et  sanctum  Th<  ■tdoricus  rex  cum 
in  sententiam  suam  omnino  ftecti  non  posset,  Arianorum 
rabie  concitatus,  post  longvm  carceris  s</vatorem,  im- 
perante  Justino  seniore  Augusto,  anno  sdlicet  Domini 
nostri  520  apud  Papiam  pro  catholica  fide  occidi  jus- 
sit :  cujus  corpus  ibidcm  in  divi  Augustini  templo  adhuc 
habetur  conditum.  Kt  sunt  qui  dicant  eum  in  catalogo 
sanctorum  eam  ob  rem  fuisse  relatum,  et  sanctum  Se- 
verinum  vocitatvm. 

IV. 

Hermolaus  Barbarus,  patricius  Venetus,  archiepi- 
scopus  et  patriarcha  Aquilegiensis,  in  sua  praefatione 
quani  liabuii,  curn  libros  Aristotelis  domi  ccepit  prae- 
legere.  Qiri,  inquit,  putant,  hunc  aditum patere  nemini 
qui  scholas  illas  philosophiae  nunquam  intraverit,  in 
magno  versantur  errore  :  quandoquidem  tales  scholas 
nec  Marcus  Varro,  nec  Rrutus,  nec  Plantius.  nec 
Chalcidius,  nec  Boetius  ingressi  :  non  Alexander,  non 
Themistius,  non  Porphyrius,  non  Jamblichus,  non  Sim- 
plicius,  philosophi  tamen  eminentissimi,  et  Aristotclis 
interprctes  juratissimi  fuere. 

V. 

Angelus  Politianus,  qui  excellens  cum  poeta,  tum 
orator,  multa  tam  Gra^ce  quam  Latine  edidit  opera, 
in  suis  Misccllaneis,  cap.  1,  de  Boetio  sic  loquitur  : 
Quis  Boetio  vel  in  dialecticis  acutior?  vel  subtilior  in 
mathematieis?  vcl  in  i>lril>is<,idtia  lonqdetior?  vcl  in 
theologia  sublimior  ?  Quam  tanti  juniorcs  etiam  philo- 
■  sophi  longc  (arbitror)  omnium  perspicassimi  fecerunt, 
ut  Aquinatem  Thomam,  divum  hominem,  magnumgue 
illum  Thomx  prneceptorem  (Deus  bone,  quos  viros!) 
habere  mcruerit  enarratores  :  nimirum  in  his,  inquit 
Vallinus,  qua?  sanctus  Thomas  in  Boetii  librosde  Trini- 
tate  etde  Hebdomadibus  scripsit ;  quod  commentaria 
in  libros  Boetii  de  Gonsolatione  philosophiee,  quae 
vulgo  sancto  Thoma?  tribuuntur,  hujus  sauctissimi 
doctoris  non  sint. 

-     DECIMUM  SEXTUM  SjECULUM, 

NIMIRUM    AB    AfiNO    1500   AD    AN.    1600. 
1. 

Joanncs  Tiitenhemius  abbas  Spanheimensis  in  Ca- 
talogo  scriptorum  ecclesiasticorum.  Boetiits.  iuquit, 
Manlius  Scvcrinus,  consul  ordinarius  Romse,  philoso- 
phus,  orator,   et  poeta  insignis,  in  divinis  Scripturis 


A  doctus,  et  in  saectdaribus  litteris  omnium  suo  tempore 
eruditissimus,  gener  Symmachi  pavricii  fuit.  VirGrxco 
ci  Latino  copiosissime  imbutus  eloquio,  quippe  qui 
multa  volumina  tam  Aristotelis  quam  aliorum  philoso- 
phorum  de  Attica  lingua  1 ranstulerit  in  Latinam  :  inge- 
nio  subtilis,  sensu  promptus,  atque  catholicus ;  sermone 
nec  Tullio  inferior,  quem  sancti  Benedicti  constat  ami- 
citiam  habuisse,  et  in  monte  Cassino  cum  Tertullio 
Placidi  monachi  patre  senatore  in  ejus  mensa  comedis- 
se.  Scripsit  multa  prxclara  volumina,  dc  quibus  ego 
n  ]   i  '<  subji  cta. 

Ad  Symmacl  :m  socerum  suum  Romanx  urbis  pa- 
tricium  de  Sanc     Ti  initate  lib.  r,  incipit  :  Investigatam 
diutiss.,  etc, 
.       De  Unitate  '/"■■     itatis  lib.  i,  ineipit  :  Qusero  au  Pater 
et  Filius,  >  ><■. 

De  Duabus  Naiuris  in  Christo  Ub,  i,  Anxie  ie  qui- 
dem,  etc. 

De  Fide  ad  Joan.  diaconum  lib.  i,  Christianam  ti- 
dem  novi. 

De  Unitate  et  Uno  lib.  i,  Unitas  est  qua,  etc. 

De  Eisagogis  Porphijrii  lib.  n,  HLemantis  auni 
temp. 

//?  secundam  ejusdem  editionem  lib.  i,  Secundus  hic. 

In  Categorias  Aristotelis  lib.  n,  Expeditis  his,  ctc. 

In  Perihcrmcnias  ejusdem  iib.  i,  Magna  quidem 
libri. 

hieditionem  cjusdem  secundam  lib.xi,  Alexanderin. 

De  Divisionibus  lib.  i,  Quam  magnos  studiosos. 
C      De  Definitionibus  lib.  i,  Dicendi  ac  disputandi. 

Ad  Catcgoricos  Syllogismos  introduct.  lib.  i,  Multa 
veteres  pbilosophi. 

In  Topica  Ciceronis  lib.  vi.  Exhortatione  tua.  etc. 

De  Differentiis  topicis  lih.  iv,  Omnis  ratio  disse- 
rendi. 

De  Syllogismo  categorico  lib.  n,  Multa  Graeci  vete- 
res. 

De  Syllogismo  hypothetico  lib.  n,  Cum  in  omnibus. 

De  Hebdomadibus  lib.  i,  Postulas  ex  hebdom. 

De  Arithmetica  lib.  n,  Inter  omnes  priscee. 

De  Musica  lib.  v,  Omnium  quidem  perceptio. 

De  Philosophica  Consolationc  lib.  v,  Carmina  qui 
quondam. 

rj  In  Geometricam  Euclidis  lib.  m,  Qui  vcro,  mi  Pa- 
triti. 

Dr  diseipKna  scholarium,  ut  aliqui  volunt,  lib,  i. 
Vestra,  Indignus  est  ille  liber,  qui  tanto  viro  tribuatur, 
ncc  etiam  docti  hunc  B<    '<  >  tribuunt. 

De  Locis  rhetoricis  lib.  1. 

De  Prxdicatione  potestatis  lib.  i. 

'Epistolarum  ad  diversos  lib.  i. 

Alia  quoque  nonnulla  scripsisse  dicitur  :  sed  a<l  no- 
titiam  meam  non  venerunt.  Moritur  eodem  anno  quo 
Symmachus  patricius,  ei  Joannes  papa  sub  Anastasio 
imp  .  jussu  Theodorici  regis  ad  Ravennam  post 

diuturnum  exsilium  in  carcere  jugulatus,  onno  I)<:>nri>ri 
:>:i.  indict  i,  et  sub  nomine  Severini  catalogo  sancto- 
rum  insertus  dicitur. 


'■>!  '.\ 


IN  I.IIUtOS  DE  CONSOLATIONE  Pllll.OSOIMIl.K  PROLEGOMENA. 


II. 

Julius  Ccesar  Scaligcr,  vir  ia  republica  litteraria 
celeberrimus,  Boetium  saepissime  laudat:  ut  in  Il\- 
percritico.  Boetii  Severini,  inquit  ingeniumt  eruditio, 
ars,  sapientia  facile  provocat  omnes  auctores,  sive  illi 
1  eci  sint,  sive  Latini.  Sseculi  barbarie  ejus  oratio  so- 
luta  deterior  invenitur  :  al  qux  libuit  luaere  in  poesi, 
divina  sane  sunt,  nihil  illis  cultius,  nihil  gravius :  neque 
densitas  sententiarum  vcnerem,  neque  acumen  abstulit 
candorem.  Eqnidem  censeo  paucos  cum  illo  compa- 
rari  posse.  Valla  docet  illnm  Latine  loqui  :  at  Vallara 
Boetiufbene  sapere.  Hinc  idem  Scaliger  de  eodem 
Boetio  canit  iu  Divis  : 

Diviuse  enumeres  ingentia  semina  mentis  : 
Dotibus  acccdunt  Curia,  lingua,  lures. 

Ibtut  satis  est  :  adpone  \  olum,  pars  esse  Boeti 
Caperit :  at  nondum  munera  tota  capis. 

III. 

Lilius  Gregorius  Gyraldus  etiam  inter  doctos  no- 
Ussimus  Boetiutn  pariter  summis  laudibus  extollit,  de 
Poetar.  Ilistor.  dial.  .?.  Sed,  inquit,  hujus  xtatis  alios 
afferamus,  quos  inter  Boetius  Anicius  Manlius  Severi- 
nus,  Homanus  patricius  et  exconsul,  qui  a  nostris  pte- 
risque  in  martyrum  cutulogo  ascribitur.  Ilic  cum  Sym- 
macho  et  ipso  patricio,  Boctii,  ut  plerique  omnes  tra- 
dunt,  socero  a  Thcodorico  Gothorum  rege  primum 
Ticinum  relegati,  deindenecati sunt,  quod  inlibertatem 
populum  Rumanum  viderentur  velle  vindicare.  Fuit 
Boetius,  ut  scitis,  in  omni  disciplina  cgrcgic  doctvs, 
quod  vobis  tiquido  ex  cjus  monumcntis  constarc  potest. 
Sed  quod  ad  prsesentem  materiam  attinet,  in  pangendis 
vcrsibus  mira  usas  cst  facilitate.  Deilloplura  colligere. 
supervacaneum,  quando  ejus  volumina  nota  sunt  omni- 
bus.  Ejuscerte  ingenium  ad  eas  artcs,  qux  supra  litte- 
ras  sunt,  mirum  in  modum  celebratur  ab  ejus  occisore 
Tkeodorico  rcgc. 

IV. 

Hagdeburgenses,  centuria  6,  can.  10  de  Episcouis 
et  Doctoribus,  Boctius,  inquiunt,  Anius  Manilius  Se- 
verinus,  patricius  ct  consul,  vir  Grxce  et  Latine  doctis- 
simus  fuit,  et  multo  in  philusophia  aliisque  disciplinis, 
tum  soluta  tum  ligata  oratiunc  conscriptos  libros  poste- 
ris  reliquit. 


A  V. 

Justus  Lipsius,  qui  cum  ob  eximiam  suam  doctri- 
nam,  tum  mazime  ob  ingenuum  animi  candorem 
doctis  pariter  ac  probis  omnibus  colitur,  non  soium 
laudat  Boetium  in  civili  sua  doctrina  aliisque  uuis 
operibus,  sed  scribens  ad  Janum  Bernartium  cog 
tum  suum,  de  Consolatione ab hoc  illustrata  et  emen 
data,  hos  protulit  Phaleucos  : 

En  Boetius  ille,  quisophorum 

ln  primis  sophus  esse  gloriatur  : 

Qui  doctum  nimis,  et  satis  disertum 

Scriptum  hoc  edidit,  omnium  bonorum 

Bonum  judicio.  Sed  id  tenebras 

Moo  aut  ingenio  suopte,  habebat', 
.,         (jutis  Bernartius  ille,  /los  mcorum 

Belgarum  pepulit,  facemque  claram 

A  se  prsetulit  :  hanc  sequere,  quisquis 

Doctrinse  sapientixque  cultor 

Non  audire,  sed  esse,  concupiscis. 

DECIMUM  SEPTIMUM  S.ECri.UM, 

NIMIRDU  AIJ  AN.NO    1G00  AD  HANC   NOSTRAM    .KTATEM    1779. 

Infinitior  situ,  si  qua?  boc  nostro  sanculo  in  Iaudem 
Boetii  dicta  stttit,  haec  omnia  recensendo  enumerare 
velim;  nullus  enim  est  attt  ltistoriograplnis,  aut  theo- 
logus,  qui  de  illustrissimo  illo  auctore  non  fuerit  or- 
nate  et  honorilice  locutus.  Consule  si  placet  Baro- 
niiim,  Annal.  ecclesiast.  tom.  VII,  ad  an.  ;>22;  D. 
Petrum  a  Sancto  Romualdo  in  Thesauro  chronologico, 

^  tom.  II,  ad  an.  510;  alidsque  omnes  historiographos ; 
vide  reverendum  Patrem  Caussinnm  in  libro  qucm 
inscripsit  la  Cour  saintc,  ttbi  proponendo  ideam  viri 
quem  vocat  hommc  cVEtat,  pluribus  agit  de  nobilitate, 
de  doctrina,  de  consiliis,  de  morte  Boetii.  Lege  etiam, 
si  lubet,  Gerardum  Joannem  Vossium  de  Poetis  La- 
tinis  cap.  :i  :  Quibus,  inquit,  tcmporibus  in  Oriente 
Zeno  postcaquc  Anastasius,  in  Italia  Odoacer,  et  exinde 
Thcodericus  rexit,  claruit  Anitius  Manlius  Boetius  Se- 
vcrinus,  vir  Latinc  ct  Grxce  doctissimus,  in  omni  di- 
sciplinarum  genere  exccllens  quoque  Roma  a  Varronis 
temporibus  non  habuerit  undecunque  doctiorem.  Quan- 
tum  idcm  carmine  valuerit,  ostendunt  libri  quinque  de 
Consolatione  philosophix,  quos  exsul  Ticini  scripsit. 
Omnino  nihil  in  poesi  venustius  habuit  illud  xvum,  vel 

D  etiam  quod  proxime  antecessit. 


IDEA  LIBRORUM  BOETII 

DE  C0NSOLATI0NE  PHILOSOPHLE. 


Opus  hoc,  mole  parvum,  doctrina  maximunt,  est 
series  argumentorum  naturali  lutnine  cognitorum, 
quibus  meus  humana  adversis  casibus  suscitata,  ad 
primam  causamultimumque  linem  atlentione  sic  eri- 
gitur,  ut  haec  ezntis  prsejudiciis  veritati  assequendoe 
virtutique  colendae  aptior  efficiatur.  Propterea  hoc 
opus  incribitur  Consolatio  philosophise,  distribuitur- 
que  in  tres  partes,  quarum  prima  complectitur  aftli- 
ctionem  Boetii :  secunda  Consolationem  philosophiaB; 
tertia  contraria,  quae  illius  consolationis  vim  minuere 
videntur,  argumenta  cum  responsionibus. 


AFFLICTIO  BOETII. 
Lib.  i.  —  Boetitis  suarum  miseriarum  (Metro  1) 
utconscius,  sicimpatiens,  contrarias  uudique  exquirit 
cogitationes,  quibus  moeror  possit  si  non  fugari, 
saltem  minui  :  hiric  animum  convertit  (Prosa  l)  ad 
prsesides  carminum  musas  sibi  quondam  familiares  : 
sed  harum  remedia,  ceu'nova  tristitiae  irritamenla, 
excipit  fugatque  'cogitatio  philosophica ;  cujus  ope 
Boetius  animadvertit  se  in  summa  rerum  omnium, 
non  (Metrol)  ignoratione  modo,  sed  etiam  (Prosa  2) 
incrtia  versari.   Tum  aucto  sensim   Philosophise  (Me- 


575 


AN.   MANL.   SEV.   BOETUS. 


o/ 


6 


tro  3)  lumine,   recognoscit    primum    quidem   ipsam  A  ut  ad  veritatem  et  virtutem,  adeoque  {Mctro  8)  amo- 
(Prosa  3)   Philosophiam ;  deiude  cum  antiquos,    tum       rem  divinum  excitet. 


recentiores  pbilosophos  similibus  miseriis  irnpugna- 
tos  quidem,  sed  nou  [Metro  4)  expugnatos  :  itaut  ta- 
men  veteri  prsejudicio  ductus,  non  desistat  cum  Phi- 
losophia  (Prosa  4)  de  suo  exsilio  conqueri,  causatus 
solum  (Metro  o)  hominem  videri  divinis  legihus  so- 
lutum,  et  praepostero  veluti  ordine  pcenas  pra?miaque 
accipere. 

CONS0LATI0  PHILOSOPHI.E 
PoslquamjPhilosophin  pra?monuit,  1°  (Prosa  5) 
exsilium  adversamque  furtunam  Boetii  male  sic  vo- 
cari;  2°  (Metro  6)  mentem  Boetii  nondum  posse  va- 
lidioribus  remediis  curari;3°  (Prosa6)  se  deinceps 
usuram  illa,  qua?  est  in  Boetio,  cum  sui  tum  Dei  no- 


Lib.  ui.  —  At  nisi  ha?c  concesseris  esse  mala,  fa- 
tearis  necesse  est,  in  his  non  esse  nisi  falsam  felici- 
tatem  (Prosa  i  et  Metro  1),  quae  ante  pellenda  est, 
quam  vera  felicitate  fruaris  :  unde. 

Tertio,  inquit,  non  etiam  juste  conqueritur  ille, 
qui  amissis  iis  d  mtaxat,  in  quihus  falsa  assumptione 
felicitas  versari  creditur,  tanto  aptiorestad  assequen- 
dam  veram  ielicitatem  :  hic  euim  tanto  liberior  est  a 
miseriis,  quae  nnica  conquestionis  causa. 

Atqui  tu,  o  Manli,  amissis  iis  duntaxat,  in  quibus 
falsa  assumpti  ne  felicitas  versari  creditur,  tanto 
aplior  es  ad  as  equendam  veram  felicitatem. 

Primum  qui  .   m  ea    duntaxat  amisisti,  in  quibus 


tione,  quanquam   (Mclro  7)  perturbationibus  obscu-  *>  falsa  assumptioi  e   creditur  esse  feljcitas  :  tale    enim 


nt.i;  eadem  Philosophia  tria  proponit,  ad  consolan- 
dum  Boetium,  argumentorum  genera;  quorum  pri- 
mum  minoris;  secundum  majoris;  tertium  maximi 
dicit  esse  ponderis. 

Primo,  inquit,  qui  sese  commisit  atbitrio  dominap, 
quam  novit  tam  inconstentem,  quam  allicientem,  et 
mali  non  rarius  quam  boni  parentem,  iscum  ea  non 
debet  conqueri  de  malo  sibi  illato,  praesertim  si  plus 
boni  quam  mali  ab  eadem  acceperit  :  dominus  enim 
et  domina  absque  ulla  mancipii  injuria  suo  jure  uti 
possunt  :  nec  mancipium,  quod  male  excipi  poterat, 
conqueri  tum  potest,  cum  bene  excipitur. 

Lib.  ii.  —  Atqui  tu,  o  Boeti,;te  commisisti  arbitrio 


est  generatim  (Prosa  2)  omne  bom.m  creatum,  ad 
quod  maie  applicatur  (Metro  2)ingenita  nobis  summi 
boni  cogitatio.  Tales  sunt  (Prosa  et  Metro  3  divi- 
tia?.  Tales  (Prosa  4  et  Metro  4)  magistratus.  Talis 
(Prosa  5  et  Metro  5)  potestas.  Talis  (Prosa  6  et  Mctro 
6)  gloria.  Talis  (Prosa  7  et  Metro  7)  voluptas  cor- 
poris.  Talia  (Prosa  8  et  Metro  8)  omnia  bona  ca- 
duca. 

Deinde  aptior  (Prosa  9)  es  propterea  ad  assequen- 
dam  veram  felicitatem,  nimirum  veram  summi  boni 
cogitationem,  aspirante  tamen  Deo,  qui  idcirco  (Me- 
tro  9)  finvocandus  est :  aliquod  enim  est  (Prosa  10) 
summumbonum,  videlicet  Deus,  cui  cogitaudo  omnis 


(Prosa  \)    fortuna?  quam   nosti  (Metro  1)    naturaliter  ^  homo  (Meiro   10)    vacare  debet,   tanquam  (Prosa  i\) 

ultimo  rerum  omnium  fiui  :  quod  utdoceatur  homo 
(Metro  11),  ^suam  mentem  atteutius  meditetur:  hac 
(Prosa  12)  quippe  meditatione  discet,  omnia  esse 
facta  a  Deo  regi,  et  ad  Deum  esse  referenda  : 
hac  cogitatione  (Metro  12)  felices  sumus,  uec  infeli- 
ces,  nisi  inspectis  rebus  caducis  eadem  cogitatio  aut 
deleatur,  aut  saltem  obscuretur. 
ARGUMENTA  CONSOLATION!  PHILOSOPHIC.K 

C0NTKA1UA    CUM    R  ES  PO.N  SIO  N  IB  l  >. 

Quo  antiquiora  sunt  pro?judicia,  eo  difticilius  haec 
exuuntur;  propterea  Boetio  pro?dictiscommoto  plura 
suppetunt,  qua?  adversus  illam  philosophia;  doctri- 
nam  opponat;  sed  sua?  uon  desunt  Philos ophin1  re- 
sponsiones. 


tam  (Prosal)  incoustantem,  quam  (Metro  2)  allicien- 
tem  boni  mabque  dominam,  et  a  qua plus  boni  (Prosa 
3  et  Metro  3)  accepisti  quam  mali  :  cum,  eadem  for- 
tuna  duce,  acceperis,  puer  optiman  educatiouem, 
adolescens  summos  honores,  vir  optimum  socerum, 
optimam  uxorem,  optimos  liberos,  et,  quod  praestan- 
tissimum  est,  optimum  semper  animum,  quibus  di- 
scere  potuisti,  pari  prudentia  et  summas  et  infimas 
conditiones  bomini  esse  fugiendas. 

Secundo,  inquit.  nec  est  justa  conquerendiratiode 
amissis  iis,  quse  tantum  abest,  ut  bona  sint,  utpotius 
sint  mala  bumana?  mentis :  bonum  quippe  est, 
adeoque  gratia?  potius,  quam  querela?  causa,  privari 
malis 


Aiqui  qua?  amisisti,  o  Severine,   divitias  nimirum,  D      Lib.  iv.  —  I.  Si  (Prosa  1)  Dcas,  inquit  Boetius,  mun- 


et  ca?tera  id  genus  quje  vocas  bona,  ha?c  (Prosa  5) 
mala  potius  sunt  animi,  quaru  bona  ;  miseria?  potius 
quam  felicitatis  causa?  :  propterea  enim  (Metro  5) 
setas  majorum  noslra  fuit  felicior;  quod  illi  minori, 
quam  nos,  borum  cupiditate  tenereutur  :  propterea 
(Prosa  6)  potentia  in  improbo  magistratu  sedem 
nacta  plurimas  edit  strages  quod  nimis  patet  exem- 
plo  (Metro  6)  Neronis  :  propterea  (Prosa  7)  famaipsa, 
qua  optimus  quisque  videtur  duci,  tanquam  altera 
vita,  (Metro  7)  mortem  geminat  tandem  aliquando 
fatiscens  :  propterea  (Prosa  8)  fortuna,  qua?  vulgo 
dicitur  prospera,  menteminvolvens  tenebris,  eamdem 
inducit  cum  in  errorciu,  tum  in  vitium,  a  quibus 
fortuna,  qua?  vulgo  habetur  adversa,  sic  liberat,  hoec 


dum  regeret,  nec  virtus  praemio,  nec  vitmm  sua 
careret  poena  :  cum    tamen  contrarium  experiamur. 

Nec  (Ibiil  virtus  ipra?miis.  inquit  Philosophia,  nec 
suis  caret  vitium  suppliciis.  I'  Enim  [Metro  1  probi 
Deo  adhserentes  cogitatione,  humanasunt  in  patria, 
a  qua  improbi  exsulant.  2°  (Prosa  2)  Probi  sunt  po- 
tentes,  improbi  impotentes,  ex  eo  Metro  2  praser- 
tim,  quod  illi  moderentur,  bi  suis  obsequantur  per- 
turbationibus.  3o  Prosa  3)  Probi  in  deos,  improbi 
in  Metro  3  bestias  mente  convertuntur  :  hinc  im- 
probi (Prosa  i  miserrimi  sunt,  quorum  ideirco  \Me- 
tro  4)  prsestat  misereri. 

11.  Sua  sit  probis  felicitas,  sua  improbis  miseria, 
dicit   Boetius,    cur  prseterea,   Deo  mundum  regente 


IN  LIBHOS  DL  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE  PROLEGOMENA. 


;>78 


(Prosab),  et  probi  incommodis,  et  commodis  impro- 

lii  alliciantur? 

Plura,  dicit  Philosophia,  responderi  possuot,  Pri- 
mum  enim  quamvis  Ibid.)  germana  tantse  dispositio- 
nis  causa  ab  bomine  ignoraretur,  eidem  tamen  bo- 
mini  non  propterea  [dubitandum,  quin  omnia  recte 
fierent  {Metro  5)  :admirari  idhomo  potest,  ut  vulgus 
miratur  effecta  coelestia.  Deinde  hee  (Prosa  6)  vices 
non  minns  providentisedivinse  sunt,  quam  faii ;  quare 
ut  (Metro  6)caetera  in  quodam  circuitu  versantur  : 
sic  (Prosa  1)  fortuna,  etiam  adversa,  utpote  quaa  a 
Deo  oritur,  ad  Deum  referenda,  ut  (Metro  7)  homo 
Tion  nisi  post  susceptos  labores  fruatur  optatis. 

Lib.  .v  —  III.  Quod  [Prosa  I)  omnia  providenti,  in- 
qitit  Boctins,  uibil  possit  esse  ino[iinatum,  nullus,  Dco 
mundum  regente,  in  mundo  erit  casus  :  quidquid  in 
contrarium  doceat  experi  entia. 

Nullus,  repomt  Philnsophtn  (lbid.),  erit  casus  Deo  : 
sed  casus  erit  hominihus  :  sicut  duaj  (Metro  i)  naves 
constanti  duorum  Iluminumcursu  abreptae,  suo  quae- 
liliel  casu  sibi  invicem  occurrere  possunt. 

IV.  Posita  (Prosal)  divina  providentia,  instat 
Boetius,  non  slabit  bumana  liberta.s,  cujus  tamen 
unusquisque  bomo  conscius  est. 

Ut  sua  (Ibid.)  cuilibet  menti  stat  libertas,  respondct 
Philosophia,  sic  sua  huuiame  stabit  :  saltemque   (Me- 


A  tro  2)  Deus,  cujus  est  omnia  cernere,  novit  modum, 
quo  biiinana  [iihertaa  cum  divina  providentia  possit 
conciliari. 

V.  (Prosn  3)  Quomodo,  qucerit  Boetius,  providentia 
divina,  ntpote  certissima,  conciliari  poterit  cum  bu- 
inana  libertate.  quippe  quaa  est  ezpers  necessitatis? 
(Metro  3)  an  quia  ut  in  coeteris,  sic  in  hoc  mens  hu- 
niana  ncc  oinnia  nescit,  nec  omnia  novit,  ut  a  notis 
progredi  Ditaturad  ignota? 

11,'cc  (Prosa  ii  concordia,  Philosophia  refertfii- 
circo  vidctur  difficilis,  quia  divina  prsenotio  huma- 
nam  inliuite  superans,  mcnlc  biimana  non  capitur, 
Sicquidquid  Stoici  (Metro  4»  putent,  plures  sunt  in 
eodem  bomine  cognoscendi  modi,  quorum  alii  alios 
ita  tran=cendunt,  ut  quod  intelligere  possumus,  illud 
non  propterea  possimus  imaginari,  Sicut  (Pro*a  5) 
ergo  ex  imbecillitate  nostroe  imaginationis  non  debet 
negari  nostra  intelligentia,  sic  ex  imbecilitate  intelli- 
gentiae  humanse,  divina  futurorum  libcrorum  prseno- 
tio  neganda  non  est.  Non,  inquam.  propterea  negari, 
debet  intelligentia  bumana,  quu>  iJcirco  data  videtur 
bomini,  (Metro  5)  prse  ca?teris  animantibus,  bic  utad 
coeliconspectum  cxcitetur.  (Prosub)  Deus  igitur  utpote 
seternus,  futura  libera,  ceu  pracsentia,  illeesahominis 
libertate,  no\it. 


B 


CENSURA  LIBROSUM  BOETII 

DE  GONSOLATIONE  PHILOSOIHI/E. 

Suos  bi  libri  babuerunt  adversarios,  quorum    alii  C  perturbatione  conquesta     est 


adjuncta  esse,  alii  omissa  hoc  in  opere  quaedam  con- 
queruntur.  Utrisque  respondere  jam  conabimur. 

1. 

Henricus  Glareanus,  cui  nonnulli  astipulantur, 
ezistimat,  Trxfatione  in  opcra  Boetii,  solutam  bujus 
operis  oralionem,  quod  haec  barbarior  sil,  a  Boetio 
uon  fuisse  scriptam  :  cx  quo  non  solum  dubitat,  sed 
inficiatur,  quidquam  hujus  operis  germanum  esse 
Boetii  fetum. 

Ad  quod  respondeo,  primum  solutam  strictamque 
hujusoperis  orationem  ejusdem  esse  auctoris;  deinde 
;uictorem  bunc  esse  Boetium;  postremo  Boetium  non 
ahs  re  gemino  pbilosophici  oratoris,  et  poetae  ofticio 
luncUim,  modo  barbare,  modo  Latine  locutum 
fuisse. 

Primum  quidem  stricta  solutaque  Consolationis 
pbilosopbicai  oratio  ejusdem  auctoris  est  :  quando- 
quidem,  dempta  altcrutra  bac  oratione,  nullus  est 
superstitis  nexus  :  vide  enim  (ne  plura  bic  describa- 
mus)  quomodo  sine  prosa  pnmi  carminis  ultimus 
hic  versus, 

Qui  cecidit,  stabili  non  crat  ille  gradu 

coha.'reat  cum  hoc  secundi  carminis  primo  versu, 

Heu  quam  praecipiti  mersa  profuudo 
Mens  hebet! 

Vide  etaim  quautum  disjungantur  sine  versibus  in- 
terjectis  postrema  prima',  et  prima  secundse  prosse 
hoec  verba  :  Philosophia  his  versibus  denostra:  mentis 


H 


sed  mcdicinse,  inquit, 
tempus  est,  non  querelse,  etc. 

Deinde  auctor  ille  est  Boetius  :  cum  omnes  scri- 
ptores,  quorum  s  ipra  mentioncm  fecimus,  quinque 
libros  Consolationis  philosuphiae  inter  germana  Boe- 
tii  opera  recenseant :  nullo  enim  alio  argumen- 
to  convinceris,  ^Lneida  legitimum  esse  Virgilii 
opus. 

Postremo  non  abs  re  Boetius  in  toto  boc  opere 
barbara  verba  miscuit  Lalinis.  Voluit  quippe  pbilo- 
sophici  oratoris  oflicio  functus,  verbis  ad  sensum 
vulgi  tuncbarbari  accomodalis  uti,  ut  pbilosopbi- 
ca  ejus  cogitatio  facilius  auditorum  animis  compre- 
bcnderetur  :  in  pbilosophia  enim,  quod  optime  nolat 
Tullius,  res  spectantur  non  verba  penduntur.  Voluit 
vero  poetic,  personam  sustinens  lingua,  ut  aiunt, 
deorum  loqui  :  non  solum  ut  eorumdem  auditorum 
animi  gravioribus  sententiis  lassati  recrearentur  : 
hane  etenim  ob  causam  idem  Boetius,  Platonem 
pluresque  alios  veteresimitatus,  suos  libros  in  dispu- 
tatione  et  dialogo  scripsit  :  verum  etiam  ut  Latinita- 
tem  rudiorisuo  saeculo  jam  senescentem  et  ad  inte- 
ritum  properantem  veluti  e  faucibus  mortis  eriperet ; 
ut  cum  barbaros  armis  ab  Italia  prohibere  consul 
nou  posset,  barbariem  ab  Europa  suis  saltem  versi- 
bus  doctor  ejicere  conaretur.  Propterca  in  aliis  ejus 
operibus  cutu  pbilosopbicis,  tum  etiam  tbeologicis 
pncdicta  barbaries  aliquando  occurrit  :  at  ejusdem 
versus  terst  sunt,  elegantes  et  prope  diviui  ut  fa- 
tetur  ipse  Glareanus. 


57'.) 


AN.   MANL.  SEV.  BOETII. 


:;nii 


II. 

Petrus  Bertius,  cui  etiam  video  piures  assentiri, 
arbitratur,  Prxfatione  in  hos  Boetii  libros,  Boetium 
totum  hoc  Consolationis  philosophicse  opus,  prout 
instituerat,  non  absolvisse,  eidemque  fuisse  propo- 
situm  ex  doctrina  quoque  Christiana,  ea  superiori- 
bus  addere,  quibus  ad  considerationem  aeternae  vitae 
animus  humanus  attolli  possit  :  tum  quia Nonest  ve- 
risimile,  inquit  partem  illam  a  Christiano  homine 
mortem  ob  oculos  habente  fuisse  prxteritam  cumque, 
qui  de  sancta  Trinitate  in  carcere  scripsit,  consolatio- 
nem  in  advcrsis  non  petiisse  ex  disciplina  Christi  ct 
doctrina  rerum  credendarum  ac  sperandarum  Libris 
sacris  explicata.  Tum  etiam  quia  idem  Boetius  pas- 
sim  promisit,  inccepit,  festinavit  absolvere  majora, 
viamgue  qua  rm  ns  in  patriam  evehatur,  aperire. 

Attanta  quidem  fuit  Boetii  pietas,  iit  nemini  du- 
bium  esse  possit,  quin  vir  ilie  sanctissimus,  sicut  in 
prosperis,  sic  in  adversis  Cbristum  cogitaverit.  Sed 
quicunque  animo  complexns  fuerit  eam,  quam  pro- 
posuimus,  liujus  operis  ideam,  hic  certe  opus  hoc 
absolutum  esse  fatebitur  :  huc  enim  deductum  est, 
quo  lumen  naturalc  sive  philosophia,  quae,  ut  cum 
Tertulliano  loquar,  mens  est  naturaliter  Christiana, 
poterat  tendere.  Propterea  quamvis  in  toto  opere 
multiplex  sese  obtulerit  sacri  textus  citandi  occasio, 
id  non  fecit  Boetius  nisi  semel,  usus  his  sapientise 
verbis  :  Disponit  omnia  suaviler. 

Potuisset  ergo  Boetius  de  sua  Consolatione  jphilo- 


A  spernis  ideo  sagittarios  et  funditores? In  domo  extruen- 
da  archiiecti  maximam  laudcm  et  usum  :  tollesne  ope- 
ras  igitur  et  administrosl  Idem  hic  cense.  Divinx  illae 
Litterse  vcri  roboris,  verx  virtutis  et  constantix  solidx 
effectrices  :  nec  temen  humanum  prorsus  sapicntiam 
sperne.  Eam  dico,  quse  non  se  effert,  sed  servit  placide 
et  ancillatur.  Lapidei,  cccmenta,  calcem  ex  veteri  et  diu 
lapso  sedificio  illo  philosophix  comportamus  :  ne  invide 
lucellum  hoc  architecto,  et  paiiare  materiam  hanc  sub- 
sterni  saltcm  in  fundamentis.  At  enim  sacra  illa  melio- 
ra,  nec  verbis  abstinendum  fuitf  Meliorafateor  : 
dlieetiam  graviora.  Lacertos  meos  expcndo  et  ai*tus 
artesque  libro  :  cur  onus  mihi  imponi  patiar,  cui  nnn 
sim  ferendo "?  Theologis,  id  est  magnis  altisquc  viris  1 1 
eximios  multos  haec  setas  tulit   magna  ista  et  alia  rclin- 

B  quo  :  mea  cymba  leget  liitus.  Philosophum  ego  agam, 
sed  Christianum. 

Quidquid  vero  Lipsius  intenderit,  noster  Boetius 
hac  sua  pbilosophise  Consolatione,  suis  non  solum. 
sed  alienis  etiam  caeteroruni  hominum  morbis,  per- 
turbationibus  nimirum,  apta  quaerit  remedia.  Quse 
autem  duci  potuissent  argumenta  ex  sacra  doctrina. 
et  exemplis  cum  Christi,  tum  sanctorum  Patrum, 
haec  Christianis  quidem,  aut  forte  etiam  Judaeis,  ne- 
quaquam  vero  paganis  prodesse  potuissent  :  cum 
philosophica  quibus  utitur,  argumenta  utpote  natu- 
rali  lumine  omnibus  hominibus  insito  fundata,  omni- 
bus  omnino  hominibns  ad  curandosperturbationum 
morbos  maximo  usui  esse  possint. 


sophica  locutus  dicere,  quod  Justus   Lipsius  postmo-  „      Neminem  porro  movere  debet,  quod  Boetius  pas 

dum  de  sua  Constantia  dixit.  Si  rnihi,   inquit,  Theolo- 

gum  ageri  propositum,  aberravi ;  si  philosophum,  cur 

culpant  ?  Haurimus  cnim  e  lacunis,  inquiunt,  qux  lia  t 

e  purissimo  divinarum  Litterarnm  fonte.  Hucne  me 

cantl  At  ego  ex  animo  testor  et  respondeo  non  aliam 

me  viam  salutis   nosse,    quam    hanc,    qux  per  unum 

illum  et  directum  limitem  ducat  :  ad  quem  tamcn  per- 

currendum  humanas  etiam   litteras  laxamenti  aiiquid 

afferre  censeam,  imo  adjumcnti.   Augustini  consilium 

esse  scio  quse  a  philosophis  scripta  sunt,   coUigcre,  et 

in  usum  nostrum  vindicare,  possessoribus  illis  injustis 

erepta  »   Hoc  sequi  uolui,  ct  peccavi.  Peecassem,  fateor, 

si  purum   hunc  ct  mysticum  retigionis  nostrse  liquorem 

corrupissem  veteri  aliqua  etolenti  fsece.  At  contra  insti- 

ti :  et  sordentem  per  se  parumque  mundam  doctrinam 

depurgare  atque  illustrare  aggressus  sum  novo  isto  so- 

le.  Cui  bono  autemid  non  bonum  sif?    In  pugna,  equi- 

tumaut  statarii  militis  prxcipuam  operam  essescimus  : 


H 


sim  promiserit,  incozperit,festinaverit  absolverc  majora  : 
cum  enim  praedictum  lumen  naturale  nihil  aliud  sit 
quam  notio  menti  humauae  diviuitus  impressa,  sive 
cogitatio,  qua  Deus  utpote  magister  non  minus 
quam  principium  et  huis  humanse  mentis,  eamdem 
mentem  docet  viam  salutis  r^ternae  ;  cumque  ipsa 
ejusdem  mentis  atteutio,  qusedam  sit  interrogalio 
sive  precatio,  qua  ipsa  mens  Dei  discipula  majorem 
eruditionem  poscit  rogatque  suum  praaceptorem 
Deum,  magis  illustrare  paratissimum;  propterea 
aucta  nostra  ad  hanc  primam  veritatem  attentione, 
prsedictum  lumen  ita  crescere  potest,  ut  viam  qua 
mens  in  patriam  revehatur,  aliquo  modo  possit  ape- 
rire  :  quanquam,  ut  religio  christiana  docet,  hanc 
viam  feliciter  obire  non  possimus,  nisi,  monstrante, 
prseeunte  et  adjuvante  Christo,  qui  est  via,  veritas, 
et  cita. 


A.  m.  SEV.  30ETII 

DE   GONSOLATIONE  PHILOSOPHLE 

LIBER  PRIMUS. 


I  METRUM  *  PRIMUM. 
Argdmentdm.  —  Boetius  observato  discrimine,   \°  inter 


priorcs   et  prxscntcs  suosversus ;  2°tnter  prosperam 

et  adversam  suam  fortunam:    3°  intcr  florentcm   ct 


*  Quod  vocatur  elegiacum.  Est  autem  elegia  carmeu      coustansex  duplici  genere  versuum  alternorum,  quo- 


DK  CONSOLATIONE  Pllll.OSOPIIKK  i.iij    1 


582 


caducam  suatn   xtatcm  :  4°   intrr  accessum  et  rrccs-  A      Kccc  milii  lacera;  dictant  scribenda  Camena-, 
sum  sux  mortis ;  ex  inconstantia  suis  amicis  probat  .j  gj  V0I.js  (,[v,r[  Qetibus  ora  riirant 

non  fuisse  feliccm  nram  SUarum  statmn. 
*  Cannina    qui  quondam  sludio  Qorente  peregi,         Haa  8altem  nulllls  Potmt  Pe™D«"r«  terror, 
Flebiiis,  heu  !  mcestos  cogor  inire  modos.  Ne  Q09trum  comiles  P">sequerentur  iter. 

INTERPRETATIO. 
Ego,  qul  olitn  perfeci  poemata,  dum  studia  mea  /to-      stes.  En  Mum  laccratx  suggerunt  mihi,  gnx  uportct 
rerent.  Eeu  ipse  afflictus  compellor  aggredi  versustri-      scribere;  versusque  JUbiles  aspergunt  vultum  ineum 

NOT.K. 
rumprior  hexameter  heroicus,  sexto  loco  spondcum,       laceris  similes   viderentur:  antiquus  enim  erat  aflti- 


quinto  dactylum,  quatuor  reliqnis  indiscriminatim 
spondeum  vel  dactylum  liabet;  posterior  pentameter 
elegiacus  quinto  quartoque  loco  anapsestos ;  tertio 
spondcum  ;  duobus  primis  promiscue  spondcum  aut 
dactylura  obtinet. 

1.  Carmina.]  Carmen  a  canendo  dictum,  ut  sicut, 
auctore  Vossio,  a  genimen  est  gcrmcn;  sic  a  eanimen 
sit  carmen,  n  in  r  converso,  quemadmodum  in  plu- 
ribus  aliis.  Hinc  carmen  est  stricta  oratio,  ex  pluri- 
bus  versibus  composita,  quam  poetse  canere  dicuntur  : 
sicut  Virgiiius  ^Eoeida  incipiens  ait,  Arma  virumque 
cano  :  carmen  enim  vqcatur  longius  quoddam  vatis 
opus :  ut  epigramma ;  sic  Catulli  epigrammata  iuscri- 
buntur  carmtna  ;utode;  sic  odec  Horatii  appellantur 
earminum  libri  :  quodlibet  poema  ;  sic  liber  primus 
Lucretii  ab  eodem  dicitur  carmen,  1.  vi  : 

Coiumetuorate  quod  in  priiuo  quoquc  carmine  claret. 

At  unicus  versus  non  solet  appellari  carmen  :  nisi 
forte  hoc,  seutentia  inclusa.  poemati  non  impar  vi- 


deatur  :  sicut  Virgilius, 


in  .Kn.,  v.  '287,  canit 


Postibus  adversis  figo  etrem  carmine  signo  : 
^Eueas  baac  de  Danais  victoribus  arnia. 

2.  Modos.]  Versus.  Modus  enini  generatim  est  me- 
diocritas,  quam  ultra  citraque  non  est  rectum : 
quemadmodum  docet  Horatius,   lib.  i  serm.,  sat.  1: 

Est  modus  in  rebus :  sunt  certi  denique  fines,  p 

Quos  ultra  citraque  nequit  consistere  rectum. 

Hinc  moderatus  idem  quod  tempcratus;  modestus, 
quasi  modum  servans ;  commodum,  quasi  curn  modo. 
Si  autein  alicubi,  maxime  iu  sensu,  mediocritas  ser- 
vanda,  praesertim  vero  in  eo  qui  fit  auribus,  quarum 
judicium,  auctore  Tullio,  est  superbissimum  :  exquo 
fit,  ul  musica  et  poesis,  quse  in  hoc  saltem  cognatse 
dicuntur,  qnod  eodem  anditu  percipiantur,  in  qui- 
busdam  modis  versentur  :  In  Musicis,  inquit  Tullius 
Ide  Or.,  numeri,  ct  voces,  et  modi;  Horatius  vero 
carm,  I.  n,  od.  1,  v.  ult.  :  Quere  modos  leviore  ple- 
ctro :  od.  12,  v.  4:  Aptari  citkarx  modis ;  1.  iu,  od. 
3.  v.  ult.  :  Magna  modis  tenuare  parvis:  od.  9,  v.  10  : 
Dulces  doctamodos  et  citharx  sc.icns  :  et  dc  Arte  poct. 
Accessit  numerisque  modisque  licentia  major. 

Propterea  qui  versus  conponit,  hic  Virgilio,  Ovi- 
dio,  Horatio,  et  caeteris  dicitur  modulari;  sicut  Cice- 
roni  ii  de  Nat.,  Tibix  dicuntur  modulate  canentes  et  ^ 
fidicutx  numerose  sonantcs. 

Sicut  autem  carmen  non  dicitur,  nisi  in  integro 
quodam  poemate,  ita  modus  non  videtur  dici  nisi  de 
versibus,  hujus  operis  partibus :  unde  Boetius,  qui 
verba  ho2C  inter  se  opposuerat  in  duobus  fiis  primis 
versibus:  peregi,  et  cogor  inire ;  studio  flurente,  et 
flebdis,  a.ini9sr«  continuans  nunc  opponit  etiam  car- 
mina  et  modos  mcestos  ;  sicque  lectorem  docet,  qua- 
lis  erat  afflictus,  quantumque  mutatus  a  Boetio  sive 
seipso  florenle. 

3.  Camenx.  J  Musx,  quce  dicuntur  Carmenx,  non  a 
cantu  amceno,  ut  quidam  aiunt,  sed  non  secus  ac 
carmen,  a  canendo,  ita  ut  prius  dicerentur  Camecx : 
quod  nimirum,  Musis  veluti  inspirantibus,  Piant  car- 
miua  sive  cantus  ;  aut  quod,  inquit  Festus,  canaut 
Musae  antiquorum  iaudcs:  quamobrem  scribeudum 
Camenx,  non  Camxnx.  llee  autem  Musec  nunc  perhi- 
bentur  lacerx,  quod  sortis  Boetiame  participe?,  illo 
florente  florere,  eodemque  afflicto  affligi,pannosaj  et 


ctorum  mos,  vestes  scindere  :  unde  lib.  Job.  cap.  i, 
v.  20,  Tunc  surrexii  Job  el  scidit  vestimenta  sua;et 
lib.  1  Reg  ,  cap.  iv,  v.  12,  Vir  de  Benjamin  cx  acie 
venitinSilo  in  die  illa,  scissa  veste  et  conspersus  pul- 

verecaput.  Ipse  Virgil.  ^Kn.  xn,  v.  609  : 

Deiniltunt  mentes  :  it  scissa  veste  Latinus, 
Conjugis  attonitua  faiis  urbisque  ruiua. 

Heec  tandem  Musce  dictare  dicuntur   Boetio  scri- 

R  benda;    quod  poetai  iingant,  niliil  a  se  sive  ore  sive 

scriptura  amitti,  nisi  quod  sibi  ftierit,    inspirantibus 

Musis,    cognitum  :  quare  hi    magnum  quoddam  car- 

men  non  solent  aggredi,  nisi  iisdem  Musis  iavocatis  : 

sic  Homerus  i"X  /3  :  Dicite  nunc,  inquit,  mihi,   Musx, 

quae  domos  ccelestes  incolitis  :   vos   enim   Dcx  cstis,  et 

adestis,  et  omnia  ?iovistis.  Nos  autcm  famam  duntaxat 

accepimus  ;  neque  quidquam  scimus  ;  sic  Horatius,  !.  i, 

sat.  b, Musa velim memores ;  sic  Virg.  /Kn.  vn,  v.  641  : 

Pandite  nunc  Ilelicona,  deae,    cantusque   niovete.  . 

Et  memiuistis   enim,   divae,  et  memorare  potestis  : 

Ad  nos  vix  tenuis  1'amae  perlabitur  aura. 

4.  Elegi.]  Versus  fltbiles  sive  miserabilcs  :  elegus 
enim,  unde  elegia,  est  carmen  versuum  hexametro- 
rum  pentametrorumque  alternis  dispositorum  ad  tri- 
stitiam  praesertim  siguilicandam  :  hinc  Horatius,  1.  de 
Arte  poet.  : 

Versibus  impariter  junctis  qucrimonia  primum  ; 
C  Post  etiam  inclusa  est  voti  seutentia  compos 

Quis  tamen  exiguos  elegos  emiserit  auctor 
Grammatici  certant  et  adhuc  sub  judice  lis  est- 

fdem  carm.  1.  i,  od.  33  : 

Albi  ne  doleas  plus  nimio  memor 
Immitis  Glyceree,  neu  miserabiles 


Decautes  eiegos. 

Unde  Ovidius  1.  n  Fast.,  in  initio  ; 

Nunc  primum  velis  elegi  majoribus  itis  : 
Exiguuui,  inemini,  nuper  eratis  opus. 

Scilicet  versus  illi  idcirco  vocantur  clegi,  quod 
iidcm  in  funeribus  piaesertim  adhiberentur :  eA«yo? 
cnim  flclus  dicitur  «^o  tou  i  i  Xeysiv,  qua>  flentium 
vox  est  apud  Aristophanem  :  quamobrem  Ovidius  iii 
de  Arte,  eleg.  1,  ait, 

Flebilis  indignos  elegeia  solve  capillos  , 
Ileu  nimis  ex  vero  nunc  tibi  nomcn  inest. 

Quemadmodum  iletus  elegorum  nunc  a  Boelio  vo- 
cantur  vcri;  quod  nimirum  ex.  tristilia,  quee  solita  est 
elegorum  materia,  oriantur,  hisque  elegi  dicuntur  ora 
rigare,  sicut  a  Virgilio  vi,  /Eneid.,  v.  699  : 

Sic  memorans.  fargo  fletu  simul  ora  rigabat. 

5.  Has  saltem.]  Musas  :  nam  ex  omnibus  bonis, 
quibushomo  aflici  potest,  queeque  sunt  vel  exteriora, 
ut  divitice,  honor,  amici,  iiben  et  parentes  ;  vel  in- 
teriora,  sive  corporis,  ut  robur,  pulch:itudo  et  sani- 
tas  ;  sive  mentis,  ut  scientia,  et  virtus ;  sola  mentis 
bona  hostium  incursibus  non  sunt  obnoxia:  quare 
Ovid  iii  Trist.,  el.  7: 

Nempe  dat  et  quodcunque  libet  fortuna  rapitque, 
Irus  etest  subito,  qui  modo  Croesus  erat. 

Singula  quid  referam  ?  nil  nou  mortale  teuemus, 
Pectoris  exceptis  iugeniique  bonis. 

Eu  ego  cum  patria  caream,  vobisque  domoque 
Raptaque  sint,  ad'.mi  quae  potuere  mibi : 

Ingeuio  tamen  ipsa  meo  comitorque  fruorque  : 
Caesar  in  hoc  potuit  juris  habere  nihil. 


583 


AX.  MANL.   SEV.   BOETII. 


584 


4  Gloria  felicis  olim  viridisque  juventae,  A  Et  dolor  setatem  jussit  inesse  suam. 
Solantur  moesti  nunc  mea  fata  senis.                                  Iatempestivi  funduntur  vertice  cani, 

5  Venit  enim  properata  malis  inopina  senectus,  Et  tremit  effeto  corpore  laxa  cutis. 

INTERPRETATIO. 


lacrymis  sinccris.  Nullus  metus  potuit  adducere  h  is 
salti  ni  musas,  ut  non  comitarentur  meam  viam.  Esedem 
Musae,  quae  fuerunt  gloria  meae  juventx  quondam  for- 
tunatae  et  vividx,  consolantur  nunc  adversam  fortunam 
senis  tristis.  Nam  senectus  festinata  xrumnis  accessit 
mihi  improvisa,  ct  mozror  effecit,  ut  setas  sua  esset  in 

NOT.dE 

Id  expertus  est  Boetius,  qui  agente  Theodorico, 
non  solum  opes,  dignitates,  bonamque  valetndinem 
amisit,  sed  a  suis  etiam  desertus  amicis,  quippe  qui 
terrore  imperatoris,  qui  Romara  quoque  nou  dubitavu 
evertere,  victi  fugerunt :  quamobrem  Boetius  solis 
animi  bonis  in  suo  exsiiio  comitatus  est,  scientia  g 
videlicet  et  virtute  ,  sed  cum  de  sua  virtute  aperte 
loqui  non  ita  deceret  virum  modestissimum,  nomi- 
natis  Musis,  scientise  saltem  comitis  meminit.  Sic 
Ovid.  ivTrist.,  el.  I  : 

Me  quoque  Musa  leval,  Ponti  loca  jussa  petenteni  : 

Sola  comes  nostrae  i  erstilit  illa  fjgae. 
Sola  uec  insidias  inter  nec  militis  ensein, 
Nec  mare  nec  ventos,  barbariamque  tiuiet. 

Non  omittam  quodgramraatici  docent,  saltemnaXnm 
esse  a  captivis,  qui  nihil  aliud  pr&ler  salutem  a  victore 
petunt. 

7.  Gloria.  ]  Honos,  bona  fama  et  gloria  ita  inter  se 
diiferunt,  ut  bonos  quoddam  sit  genus,  cui  subjicia- 
tur  primum  quidem  bonafarna;  deinde  gloria  :  quare 
sicut  bonos,  sic  gloria  generatim  est  bona  virtutis 
aliense  existimatio,  signo  aliquo  manifestata:  sed 
honos  pote.st  esse  unius  ;  bona  fama,  non  nisi  multi- 
tudiuis  ;  et  gloria,  etiam  optiraatum  bene  de  te  exi- 
stimantium  :  binc,  auctore  Scaligero,  gloria  dicitur 
quasi  glosia:  quomodo  ara,  lares,  arena,  quasi  asa, 
lascs,  asena  :  ylosia   autem   oritur  ex   ykaxraa,  id   est 


m  .  Canities  prxmatura  spargitur per  meum  caput,  et 
mea  pellis,confeclis  membris,  rugosa  contremiscit.  Illa 
mors  hominum  est  fortunata,  qux  nonsese  immittit  /to- 
rentibus  temporibus,  et  adest,  afflictis  frequenter  im- 
plorata.  Ueu  quantum  inexorabilis  mors  rccedit  ab 
bominibus  calamitosis,    e.t  quantum   crudelis  recusot 


lingua,  quod  gloi  ii  sit  fama  ingens  de  alicujus  virtute 
ac  meritis.  Hmc  de  se  Ennius, 

Volito  vivu'  per  ora  viruni. 
Quod  imitatur  Virgil.  /Eneid.  xn,  v.  235  : 
Succedet  fama,  vivusque  per  oraferetur. 
Fama  autem  non  alia  decausa  habetur  ingens,  nisi 
quod  baec  per  raentes  et  per  ora  quoque  optimatum 
vagatur:  huc  respiciens  Tullius  pro  Mar.  :  Gloria, 
inquit,  est  illustris  ct  pervagata  multorum  et  magno- 
rum  velinsuos  cives,  vel in patriam,  velin  omnegertus 
hominum  fama  meritorum.  Atquaeritur  hic  scientieene, 
an  virtutis  fuerit  ingeus  illa  Boetii  fama?  qui  pro 
virtute  Boetii  sentiunt,  hi  legendum  putant  solatur, 
quod  syntaxis  alioqui  non  staret :  quasi  Boetius  Jau- 
dator  temperis  acti  se  puero,  dixerat  se  senem  ea 
consolatione  sustentari,  quod  perjuventam,  et  vir- 
tute  et  gloria  virtutis  praemio,  affectus  fuerit.  Nos 
autera,  pro  scientia  pugnautes  arbitramur  gloriara 
hanc  fuisse  Musarum,  de  quibus  in  versu  ultimo  agi- 
tnr  :  unde  legendum  putaraus,  sicut  in  omnibus  an- 
tiquis  codicibus  legitur  solantur:  quasi  ab  eodem 
Boetio  dicatur:  Musx  ob  quas  dum  juvcuis  florcrmt, 
gloriam  consecutus  sum,  nunc  afflictum  s  nem  me  c 
solantur.  Et  certe  cum  mens  humana  pluribus  simul 
cogitationibus  vehementer  aftici  nequeat,  propterea 
dum  in  jucundam  cogitationera  sedulo  incumbit,  sae- 
pius  tristi  cogitatione,  veluti  hujus  immemor,  non 
videtur  affici :  sic  qui  perfecto  scelere  conscientise 
stimulis  vexantur,  iidem  ludo,  colloquiis  aut  quahbet 
alia  exercitatioue,  tanquam  consolatione  tristem  hanc 
cogitationem  permulcent :  sic  pater  inopinata  tilii 
dilectissimi  morte  aifiictus,  diligenti  venationis  labore 
tanquam  consolatione  luctum  ita  abstergit,  ut  hujus 
immemor  videatur.  Ovidius  iv  Trist.,  el.  I,  canit: 
Exsul  eram,  requiesque  mi  i,  non  fama  petita  est  : 
Mens  iutenta  suis  ne  foret  usque  malis, 
Hoc  cst  cur  cantet  vinctus  quoque  compede  fossor, 


I) 


Indocili  numero  cnm  grave  mollit  opus. 
Cantat  et  iunitens  liinosse  proDus  arenae, 

Adverso  tardam  qui  trabit  amue  ralem. 
Quique  refert  pariter  lentos  ad  pectora  remos 

In  numerum  pulsa  brachia  versat  aqua. 
Fessus  ut  incubuit  baculo  saxoque  resedit 

Pastor.  aruudineo  carmine  mulcet  oves. 
Cantautis  pariter,  pariter  data  pensa  trabentis. 

Fallitur  ancillse  decipiturque  lahor. 
Fertru  et  abducta  Lyrnesside  iristis  Acbilles 

Haemonia  curas  atienuasse  lyra. 
Cum  traberet  silvas  Orpheus  et  dura  canendo 

Saxa  his  amissa  coDjuge  uia?stus  erat. 

Sic  ergo  Musa  levat  Il.ietium  :  Verum  tria  bic  su- 
persunt  observanda.  Priraum  quidem  observanda  vis 
caesurse  in  his  verbis,  felicis  olim  :  ca?sura  enim,  quee 
iiihil  aliud  est  in  versu,  quam  residua  prioris  scoa- 
sionii  syll  iba,  qua  posterior  scansio  incipitur,  sylla- 
bam  ahas  brevem  producere  potest ;  quod  nimirum, 
veluti  initium  sequ^ntis  vocabuli,  ita  elevari  debet 
pronuntiando,  ut  reliquas  eju:dem  vocabuli  syllabas 
sustinere  possit  :  exempla  sunt  cuique  obvia :  Virg. 
/En.  iv,  v.  6>  : 

Pectoribus  inhians  spirantia  consulit  exta. 

Deinde  observandum  discrimen,  quod  nonnulli  po- 
nunt  inter  juventus,  juventas,  et  juventa:  nam  juoen- 
tus,  inquiant,  est  multitudo  juvenum,  juventas  est  dea, 
et  juventa  aetas :  sed  hoec  non  constant  :  nam  Sallu- 
stius  juventutem  vocavit  setatem.  Postrerao  obser- 
vanda  sctas  Boetii,  qui  quamvis  bic  seipsum  dicat 
senem,  tum  tamen,  cum  haec scriberet,  nondum  atti- 
gerat  quinquage=imum  setatis  suae  annura  :  propterea 
addit  se  non  tara  annorum,  quam  serumnarum  serie 
senuis-e  sic. 

9.  Yenit....  senectus.]  Rationem  affert  Boetius  eur 
se  dixerit  senem.  Senectus  quippe,  quse,  auctore 
Tullio.  definiri  potest  occasus  vitx,  ex  eo  contingit 
quod  fibris,  ex  quibus  solida^  corporis  animati  partes 
constant,  retardatis.  esedem  partes  solida^  ad  tantam 
duritiem  perveniant,  ut  non  modo  non  crescant,  sed 
nec  nutriri  possint.  Hinc  canities.  rugae  et  tremor 
oriuntur.  Canities  quidem  a  senectute  oritur  qupd 
succus  ex  quo  tiunt  capilli,  minus  actus  corpusculo- 
rum  rotundorum  tiguram  mduit :  propterea  eniin  al- 
bescunt  nix,  ova,  charta,  ipsum  etiam  atramentuui  in 
spumam  conversum  :  propterea  candescunt  lintea 
rori  solique  exposita  :  hinc  si  eadera  capillorum  ma- 
teria,  recuperato  suo  pristiao  motu,  hanc  tigurani 
mutet,  canities  exuitur  :  ut  in  iis  aliquando  contigit 
qui  valetudinis  vitio  canuerant.  Rugae  etiam  a  sene- 
ctute  oriuntur  :  quod  fibrse  cutis,  quse  antea  motudis- 
tendebatur,  raoratas  alise  aliis  sic  lncumbant,  ut  sul- 
cuni  inentitse,  vultnm  arare  videantur.  Deniquesenes 
tremere  solent,  propter  mopiam  spirituum  a  cerebro 
per  nervos  diffusorum. 

Duplex  antem  esl  senectus,  nempe  naturalis  et 
violenta  :  prior  annorum,  posterior  serumnarumlonga 
serie  accidit :  unde  Ovid.  1.  i  de  Pont.,  el.  5  : 

Jam  milii  deterior  cania  aspergitur  aetas, 
Jaui'|uc  meos  vultus  ruga  sen  Lis  arat... 

Confiteor  facere  hoc   annos  :  sed  et  ahera  causa  est, 
Anxietas  auimi  contiouusque  labor... 

Me  quoque  debilitat  series  immeusa  lahorum  : 
Ante  meum  tempus  cogor  etesse  seuex. 
Atqui  Boetius  non  de  annosa  sua  senectute  conque- 


585 


DE  CONSOLATIONE  IMIII.OSOIMII.K  I.IH.  I 


586 


<;  Mors  hominiira  felix,  quoe  se  nec  dnlcibns  annis  A  Pene  caput  uisii^  merserat  hora  meum. 

Ioserit,  et  moestis  ±.v\m  vocata  venit.  Nonc  quia  rallacem  mutavit  nobila  vultum, 

5  Eheu  !  quam  surda  miseros  avertitur  aure,  Protrahit ingratas  impia  vita  im>ra>. 

Et  llentes  oculos  claudere  sieva  negat !  H  Quid  nie  felicem  toties  jactastis,  amici? 

Duin  levibus  malelida  bouis  fortuna  faveret,  Qui  cecidit,  slabili  non  erat  llle  gradu. 

INTERPRETATIO. 

obstruerc  oculos  lacrymantes  \  Cum  fortuna  ob  incon-  aspectum  mendacem,    anima  mea  improba  producit 

stantem  gratiam  temere  credita,  mihi  aspiraret,  non  meos   dies  injucundos.   0   amici,  quare  dixistis  tam 

multum  abfuit,  quin  dies  ut.itta  terminaverit  meam  saepe,me  e  se  beatuml  qui  lapsus  cst,  illenon  stabat 

tritam :  jam  vero,  quoniam  fortuna  adversa  convertit  vestigiofirmo. 

NOT/E. 

ritur :  si  quidem  hsec  non  incipit  ante  annum  vitae  Odistique  chelyn  surdaque  averteris  aure. 

quinquagesimum,  quem  nondum  attigerat  Boetius,  Mors  autcm  a  poetis  Qngitur  veluti  qutedam  per- 


qiiainlo  haec  scripsit;sed  de  Eerumnosa  soium  sua 
Benectute  bic  loquitur,  quam  idcirco  dicit,  1°  prpj 
ratammalis,  quod  a?rumna3  fuerint  illius  senectutis 
caus;i' ;  2°  inopinam,  quod  haec  ante  tempus  adfueril ; 
3°  wtatem  doloris,  quod  cum  aetas  senilis  dolorem  af- 
ferre  soleat,  dolor  Boetio  attulerit  aetatem  senilem  : 
hinc canities  Boetii  vocatur intempestiva,  quodexsilio 
carcere,  cseterisque  calamitatibus  acciderit:  quem- 
admodum  Scaiiger,  Exercit.  312  in  Cardan.,  narrat 
quemdam  subito  mortis  terrore  correptum  unius  no- 
ctis  spatio  canuisse. 

Cum  porro  canities,  rugae  et  tremor  senectutis  non 
minus  aerumnosse  quam  annosae  sint  comites,  propter- 
ea  borum  tit  mentio  versibus  II  et  12  quasi  fuerint 
effeti  corporis  effecta.  Nempe  eflteta  vocatur  primum 
quidem  parens  quaecunque,  quoe  fetumedidit,  deinde 
parens,  qua>  frequenti  partu  lassata  parere  tandem 
desiit,  deniqne res  quaevis,  quae  exhaustis  viribus  lta 
languet,  nibil  ut  possit  produccre.  Sic  Virgil.  i  Geor., 
v.  81  : 

EfTetos  cinerem  iuimuudum  jaclare  per  agros. 
13.  Mors  hominum  felix .]  Cum  locutio  sit  cogitationis 
interpres,  qualis  est  cogitatio,  talis  osse  debet  ho- 
minis  locutio  :  vere  enim  Cbristus  Mattb.  xn,  34,  ait : 
/  abundantia  cordis  os  loquitw.  Sic  Dido,  /Eneid.  iv, 
pro  diversis,  quibus  in  Aneans  aflicitur,  cogitationi- 
bus  diversa  Loqnitur,  ut  bunc  modo  a  diis,  modo  a 
feris  genitum  dicit : 

Credo  equidem,  nec  vana  fides,  genus  esse  deorum... 
Nec  tibi  diva  parens,  generis  uec  Dardanus  auctor 
Perfide :  sedduris  genuit  te  cautibus  lunrens 
Caucasus,  Hyrcauseque  adniorunt  ubera  tigres. 

Cum  igitur  Boetius  nondum  consuluerit  Philosophiam 
nonintelligentia  sed  praejudicio  ductus  loquitur.  Non, 
inquam,  loquitur  duce  lntelbgenlia  :  diceret  onim  in 
prospera  fortuna  cum  Tullio  mortem  propter  iucertos 
casus  quotidie  imminere,  et  propter  vitse  brevitatem 
nunquam  longeabesse  :  inadversa  vero  eamdem  mor- 
tem  moras  compensare  o-ternitate  melioris  vitas,  in 
quamintroduc't.AtidemBoetiusloquitursuadcntepra?- 
judicio,  voluptate  nimirum  eteegritudine,  quibus  mens 
bumana  injirospera  adversaque  fortuna  afficitiir  :qui- 
enim  voluptate  afticilur,  buic  mors  illa  videtur  felix, 
qux  sedulcibus  annis  non  inserit  :  qui  vero  segritudiue 
animi  laborat,  eidem  mors.  quar>  ssepe  vocata  venit,  ita 
felix  videtur,  ut  eo  crudelior  sit,  quo  veluti  surda, 
vitam  sinit  duci  longiorem.  Atque  mde  Boetius  colli- 
git,  ne  quidem  bislegibus  mortem  sibi  fuisse  felicem  : 
cum  mors  in  prospera  pra>ceps  voluerit,  in  adversa 
autem  fortuna  tarda  noluerit  vitam  auferre  :  quod 
satis  manifestum  erit  observatis  quibusdam  qua'  se- 
quuntur  vocabulis. 

15.  Surda  aure.  }  Surdus  dicitur  bomo,  qui  aure 
impedita  non  audit  :  quare  cum  auris  in-ilis  praeser- 
tim  sordibns  impediatur,  propterea  surdus  sive,  ut 
veteres  loquebantur,  sordus  videtur  dici  per  conira- 
ctionem  quasi  sordidus.  Sed,  nomine  binc  ad  solam 
mentem  translato,  llle  etiam  dicitur  mente  surdus, 
qui  quodam  affectu  contrario  impeditus  orantem  non 
e  g  udit :  unde  :  Stat.  n.  Silv. : 

Patrol.  LXIII. 


sona,  qua?,  pro  diversis  suU  alfectibus,  iuvocantes 
possit  exaudire,  vel  non  exaudire. 

B  16.  Claudere  ocidos.  ]  Tantum  est  oculorum  in  vita 
bominis  servanda  momcntum,  ut  vitain  motu,  mors 
in  quiete  oculorum  versari  vuigo  dicatur:  propterea 
is  censetur  vivere  qui  fruitur,  mori  vero  qui  caret 
luce,  quaj  oculis  percipitur.  HincvEneid.  iv,  vers.450  : 

Tuni  vero  iufelix,  fatis  exterrita  Dido 
Mortem  orat :  Isedet  cceli  convexa  tueri : 
QuomagisinceptumperagatlucemqueTeliii  piat... 

17.  Fortuna  malefida.]  CuimaU  credatur : cum  enim 
fortuns  insana  sit,  caeca,  bruta,  globosique  saxi  instar 
volubilis,  sicut  perhibent  philosophi,  propterea  quos 

attollit,  eosdem  statim  depnmit.  Unde  Horatio,Carm. 
1.  i,  od   3j,  fortuna  est 

Prrcseus  vel  iruatollere  de  gradu 
Mortale  corpus,  vel  superbos 
Vertere  funeribus  triumphos. 

18.  Hora  merserat   caput.]   Tempus  poetis  dicitur 
C  causa  rerum  :  unde  aliud  prospernm  quod  favet,  aliud 

adversum  quod  nocet.  Hora  autem  quoedam  est  tem- 
poris  pars,  qiue  quod  fere  menjat  Boetium,  idcirco 
vocatur  tristis. 

20.  Impia  vita.]  Impius  est,  qui  de  Deo,  parenti- 
bus  aut  ns  qui  parentum  vices  gcrunt,  male  mere- 
tur:unde  herba  quaedam,  quocqwod  nata  parentes 
surculos  suffocet,  impia  appellatur.  Vita  autem,  quam 
hactenus  Boetius  fnstar  cujusdam  parentis,  fovere 
studuerat,  de  eodem  videtur  male  mereri  in  lioc,  quod 
recessum  suum  procrastinans,  ejusdem  Boetii  serum- 
nas  producat.  Sic  Quintilianusiu  Prooem.  1.  vi  Instit. 
impiam  vocat  vivacitatt 

•21.  Amici.]  Buetius  alloquitur  suos  amicos,  utpote 
qui  cum  antea  Boetium  felicem  dixissent,  ipso  exitu 
nunc  sui  erroris  convinci  possunt.  Scilicet  hominum 
animis  insita  est  felicitatis  et  miserise  notio  :  unde 
^  miseriam  fugimus,  felicitatem  prosequimur  naturali- 
ter.  Cum  autem  ut  iila  notio,  sic  haac  propensio  sit 
Dci  illustrantis  moventisque  munus,  propterea  utra- 
que  illa  cogitatio  rotione  sui  ita  recta  est  et  unius- 
modi  in omnibus hominibus,  nt  non  nisi  propter  per- 
versam  hominia  male  applicanlis  voluntatem  iniqua 
sitct  multiplex.  ilinc,  pro  vario  perturbationum  im- 
petu,  alius  divites,  alius  potentes,  alius  aliis  bonis 
creatis  affectos  putat  esse  feiices.  Sic  ergo  ex  amicis 
Boctii,  dum  hic  floreret,  nonnulli  ipsum  dixerant 
beatum,  quod  opibus  abundaret ;  caeteri,  quod  magi- 
stratum  gereret ;  sed  omnes  nunc  exitu  convincuntur 
Boetium  non  propterea  dici  debuisse  felicem  :  lapsus 


quippe  certum  est  instabilitatis  argumenlum    et 


et  mi- 


seria  pra?sens  probat  nullam  fuisse  praeteritam  feli- 
citatem  :  si  quidem  cum  metus  amittendae  prosperi- 
tatis  quaed  im  sit  miseria,  idcirco  nulla  homiuis  pro- 
speritashaberi  polest  felicitas,  nisihaecfueril  particeps 
constantiae,  cujus  ille  sit  conscius  ;  jactata  autem  illa 
Boetii  prosperitas  constans  nou  fuit :  quandoquidem 
iile  de  gradu  dejectus  est :  hincque  manifestum  est 
aliquem  potuisse  cadere,  quod  idem  ceciderit. 

19 


587 


AN.   MANL.  SEV.   BOETIL 


588 


9  PROSA  PRIMA. 

Argtjmentum.  —  Describitur  Philosophia,  quse  fugatis 
poeticis  Musis,  ad  Boetium  in  lectulo  jacentem  acce- 
dit,  magnam  mentis  ejus  perturbationem  deploratura. 

Hcec  dum  tacitus  mecum  ipse  a  reputarem,  queri- 
moniamque  lacrymabilem  J  tstyli  officio  designarem, 
2  astitisse  mihi  supra  c  verticem  visa  est  mulier  reve- 
rendi  admodum  vultus,  lO  3  oculis  ardentibus,  et 
ultra  d  communem  hominum  valentiam  perspicaci- 


a  Recogitarem. 

i)  Catami  ope  notarem. 

c  Caput  meum. 

d  Communes  hominum  vires  videndi. 

0  Antiqua. 


A  bus,  colore  vivido,  atque  inexhausti  vigoris,  quamvis 

ita  e  eevi  plena  foret,  ut  nullo  modo  nostrse  credere- 

tur  setatis.  *  f    Statura   discretionis    ambiguee.   Nam 

nunc  quidemad  communem  sese  *  (5)  hominum  men- 

surams  cohibebat ;  nunc  vero  pulsare  coelum  summi 

verticis  acumine  videbatur  :    quse  cum  caput   altius 

extulisset,  ipsum  etiara  coelum  penetrabat,  respicien- 

tiumque  hominum  '»  frustrabatur  intuitum.  3  1 1  Ve- 

stes  erant  tenuissimis  filis,  subtili  artificio,  '  indisso- 

INTERPRETATIO. 

f  Altitudo  ejus  erat  varise  differentise. 

e  Continebatur. 

h  Fugicbat  aspectum. 

1  Individua. 


1  Styli  officio.}    Stylus  est   graphium  quo 
in  cera  exarabant :  hoc  autem  veluti  calamo  se  usum 
dicit   Boetius  ad  scribendos    versus  prsedictos,  quos 
vocat  querimoniam    lacrymabilem,   quod  sint   elegi : 
elegi  enim  sunt  versus  miserabiles. 

2  Astitisse.]  Est  boc  in  more  positum,  non  modo 
apud  poetas,  verum  etiam  apud  oratores,  ut  quod 
sensu  percipi  non  potest,  id  objecta  quadam  re  sen- 
sili,  sibi  primum,  deinde  auditoribus  suis  cogitan- 
dum  proponant :  ut  quse  veritas  primum  hic  latere 
videtur,  ba'c  diificultate  inveniendi  magis  arrideat 
inventa.  Hinc  familiare est  Syris  et  maxime  Palsestiitis, 
inquit  S.  Hieron.  in  cap.  xvui  Matth..  ad  omnem  ser- 

nem  suum  parabolas  jungere,  ut  quodper  simplex 
prxceptum  tencri  ab  auditoribus  non  potest,  per  simili- 
tudinem  exemplaque  teneatur.  llinc  vulgata  apud  au- 
ctores  symbola  quae  vel  rebus,  vel  verbis,  vel  picturis 
sive  rerum  imaginibus  fiunt.  Qua  de  re  doctius  nihil 


NOTE. 

veteres  B  homines  in  errorem  induci  consueverunt ;  quod  dica" 
tur  colore  vivido  et  inexhausti  vigoris,  intelligitur  phi- 
losophia  esse  veri  certique  judicii  procreatrix  et  quasi 
parens  ;  sed  quod.quamvis  sevi  plena,  inexhausti  vi- 
goris  dicatur  esse,  intelligitur  eadem  philosophia  con- 
tinuata  meditatione  ita  firmari,  vires  ut  acquirat 
eundo. 

Qusedam  hic  observare  poterit  grammaticus:  pri- 
mum  quidem  lianc  verborum  constructionem,  revc- 
rendi  vultus,  oculis  ardentibus  :  quamvis  einm  Valla 
dicat  rarum  esse  in  uua  iocutione  utrumque  hunc 
casum  reperiri,  id  tamen  vitiosum  non  est:  quando- 
quidem  Plinius,  teste  eodem  Valla,  ita  loquitur :  et 
Cicero  dicit  Lentulum  eximia  spe,summx  virtutis  ado- 
lescentem.  Vid.  Nov.  Meth.  Deinde  nomen  hoc  valen- 
tiarn,  quo  Boetius  utitur  quoque  1.  m,  pros.  9,  et  1, 
iv,  pros.  2,  non  videri  ita  usitatum  apud  Latinos. 
Idem  valet  quod  potenli a  Tv-y.v;  :  hinc  Romanse  urbis 


dici  potestquam  quod  a  nohilissimo  Huetio,  conqui-  q  interpretatione    nonnulli  inferunt,    auctore    Sotiuo, 


sitis  undique  exemplis,  dicitur  in  opusculo  de  Origine 
Romanensium,  quod,  si  placet,  consules.  Atqui  pbilo- 
sophia,  utpote  quie  in  quadam  meutis  cogitatione 
.  satur,  sensu  percipi  non  potest :  quamobrem  hanc, 
objecta  quadam  re  sensili,  Boetius  arbitratus  est 
:  il.i  primum,  deinde  nobis  esse  proponendam.  Pbilo- 
sophiae  autem  hic  proponuntur,  1°  origo,  2°  natura, 
3°  subjecta  materies,  4°  voces,  5°  species,  0°  usus. 
I.  Igitur  origo  philosophkein  hocproponitur,  quod 
mulier  visa  sit  Boetio  astitisse  supra  vcrticem  :  cum 
enim  philosophia  nihil  aliudsitquam  lumenjoajurale 
paulo  longius  ditfusum,  ha^c  a_Deo,  a  quo  lumen  na- 
turale  est,  oritur:  unde  Tulhus  i  Tuscul.  :  Pluloso- 
phia,  iuquit,  omnium  mater  artium,  donum  etinventum 
deorum.  Qnare  heec  philosophia  nonnisi  in  sublimi 
loco  et  supra  caput  videri  debuit,  tanquam  de  coelo 
lapsa.  ILnc  autem   philosopbia  videtur  r  ad 

vultus  sive  honorandi 
sive  honorandum  putamus,    quod   aut   origine,  aut 
setate,  aut  sapientia,  aut  virtute,   aut  quacunque   di- 
gnitate  cseteris  praestare  judicamus.  Philosophia,  in- 
quit  Cii  is  continet,  etofficii,  ct  I  ndi 

disciplinam,  quam  quiprofitetur,  gravissimam  sustincre 
personam  videtur. 

3  Oculis  ardentibus.}    II.  Natura  philoso]  liiae  hic 

proponitur:    nam  in    eo  versatur   ipsa  philosophiee 

natura,  quod  sitcognitio  clara  et  distincta,  qua  inens 

humana,  vitatis  prae  tione  el  prgejudicio,  quibus 

homines  vulgo  fallunlur,  veram  certamque  de  rebus 

rat  sententiam  !  omnis  citim,  inquit  Tul- 

lius  in  deOr. ,  optimarum  rerum  cognitio  atque  u 

rcitatio  philosophia  nominatur.  Atqui  quod  philo- 

ihia  nunc dicatur  oculis  ardentibus  etperspicaci 

inde  intelligitur  cognitio  esse  clara  et  distincta  :  quo  I 

itur  ultra  communem  hominum  valentiam,  intelli- 

ir  haec  vitari  praecipitatio  et  praejudicium,  quibus 


c.  2  :  Sunt,  inquit,  qui  videri  velint  Rom$e  vocabulum 
ab  Eranii.ro  primum  natum,  cumoppidum  ibioffendisset 
I  exstructum  antea  Yalentiam  dixerat  juventus  La- 
tina  :  servataque  significatione  impositi  prius  nominis 
Twfivjv  Graece,  Valentiam  Latine  nominatam. 

"  Statura  discretionis  ambiguse.  ]  III.  Proponitur 
suhjecta  philosophiae  materies  :  philosophia  enim  pri- 
mum  versatur  circa  ipsum  hominem,  considerando 
mentem  et  corpus,  ex  quibus  homo  constat  :  notio 
quippe  bominis  omnium  videtur  prima  :  propterea 
pra^dicta  mulier  nunc  ad  communem  sese  hominum 
mensuram  cohibebat.  Deinde  philosophia,  cognito  hu- 
mano  corpore,  versatur  circa  reliqua  corpora,  etiam 
circa  ccelum  :  quatenus  horum  corporum  cognitio  ad 
vitam  hominis  conservandam  conducere  potest :  unde 
eadem  mulier  nunc  pulsare  ccelum  summi  verticis  ca- 
cumine  videbatur.  Postremo  philosophia,  cognita  prae- 
id  quippe  revcrendum  D  sertim  mente   humana,  versatur  circa  mentem  om- 

nium  perfectissimam  Deum :  a  quo  ita  docemur 
intrinsecus,  ut  quandiu  non  cognoscitur  summe  ve- 
rax,  tandiu  ignoretur  prima  veritatis  regula  :  hinc 
ista  inulier,  cum  caput  altius  extulisset,  ipsum  etiam 
ccelum  pencirabat.  Verum  quod Deus  percipi  nequeat 
sensu  (juo  homines  vulgo  percipere  dicuntur.  idcirco 
eademmulier  cogitando  Deum  respicientium  hominum 
frustrabatur  intuitum. 

5  Ycstes  erant.  J  IV.  Voces  philosophiae  mira  hic 
arte  proponuntur:  nam  I  '  voces  philosophicae  sunt 
ipsius  philosophise  vestes  :  quia  voces  sunt  integu- 
mentaetinvolucra  cogitationum  :  philosophia  autem. 
utpote  cognitio,  qunddam  est  cogitationis  genus. 
-'  Voces  philosophicae  sunt  tenuissimis  filis,  subtili 
artificio,  indissolubilique  materia  perfectae :  quoniam 
hae  dictiones  sunt  humiles,  ad  intelligentiam  potius, 
quam  ad  pompam  accommodatae,  et  individua  inter 
se  necessitudine  conjunctse  ;  quas  eum  philosophi  ipsi 


*  Nuiueri  intra   parentheses  iuclusi  lineas  editionis  ad  usum  Delphini  reprsesentant,  quo  facilius  utiliosque  iiulex 
alphabeticus  cousulalur.  Edit. 


580 


DE  CONSOLATIONE  Pllll.osoNll.i;  LIB.  I. 


tubilique  materia  perfectse;  quas,  uti  post  eadem 
prodeute,  cognovi,  suis  manibus  ij>su  lezuerat.  Qua- 
ruma  speciem,  veluti  fumosas  imagiues  solet,  caligo 
qusedam  neglectse  vetustatis  obduxerat.1  Harum  in 
extremo  '■>  margine  u,  in  supremo  vero  &  Legebatur 
iu  extum.  Atque  inter  utrasque  litteras,  in  scalarum 
Jmodum,  gra/us  quidamt  insigniti  videbantur, quibus 
c  ab  inferiore  ad  superius  elementum  esset  ascensus. 
Earadem  tamen  vestem  violentorum  quorumdam  sci- 
derantmanus,  et  particulas,quasquisquepotuit,  aba- 


A  tulerant.  K1  Et  dextera  quidem  ejus  libellos,  sce- 
ptrum  vero  sinistra  gestabat.. 8  Quaa  ubi  <*  poeticas 
Husas  vidit,  oostro  assistentes  °  toro,  Qetibusque 
meis  verba  dictantes,  commota  paulisper,  ac  torvia 
inflamraata'  luminibus  :  Quis,  inquit,  has  '■  scenicas 
meretriculas  ad  hunc  5'  segrum  permisit  accedere? 
<  1  n .- < ■  dolores  ejus  non  modo  nullis  remediis  foverent, 
verum  dulcibus  insuper  alerent  venenis?  Ux.  sunt 
enim    qu83 u  infructuosis  affectuum  spinis,  '  uberem 


fructibus  rationis segetem  necant,houiinumquc  men- 
INTERPRETATIO. 
1  Oculis. 
«Theatrales. 
hSterilibus. 
lFecundam. 


a  Formam. 
b  lnscripti. 

c  Ab  ima  adsummam  littcram. 
J  Prsesides  carminum. 
Lecto. 

NOTiE. 
maximam  partem  invenerint,  ideo  philosophia  has  B  ex  quo  factum  estut  lihor  et  libellus  ea  significaront 


tius  praefat  in  Porphyr.,    philosophia  genus 

vcro  cjus   (//'<•(.•  wui,  quse    'jf.iyc-v/.r,    dicitur 

npxxnxi),  id  est  speculativa  et  aci 
species,  quae 


manibus  texuisse  ipsa  perhibetur,  earumque  pro- 
veluti  fumosas  imagines  solet,  caligo 
qusedam  neglectae  vetutatis  obduxisse.  Quo  lit  ut  Boe- 
tius,  cujuseximia  Latinitasin  versibus  emicat,  barba- 
ras  quasdam  dictiones,  nonnisi  apud  philosophosusi- 
tatas,  in  soluta  sua  oratione  usurpare  non  dubitaverit. 

1  Harum  in  extremo   margine.]  V.  Species  philoso- 
phiffl  nunc  proponuntur.  Est  enim,  inquit  noster  I 
praefat  in  Porphyr.,    philosophia  genus  :  species 

alti  i  i, 
nor  illa 
ittera  ©  signilicatur,  in  mera  veritatis 
contemplatione  ;  posterior  autem,  quae  littera  u,  iu 
exercitatione  virtutis  versatur,  ut  docet  S.  Aug.  I. 
viii  de  Civ.  Deij  cap.  4  u bi Socrates,  inquit,  in  acti- 
lluisse  memoratur.  Pythagoras  vero  magis  con- 
plativse  rjuibus  potuit  intelligentise  viribus  institisse. 
Proinde  Plato  utrurnque  jungendophilosophiam  perfe- 
cissr  laudatur. 

Theoria  quidem  in  supremo,  praxis  in  extremo 
margine  legeoatur,  quod  judice  ipso  Aristotele,  con- 
templativa  prsestet  actuosae  :  gradus  tamen  sunt, 
quibus  ab  una  ad  alleram  ascensus  Qat  et  descen- 
sus  :  quia  nec  exercitatio  virtutis  sine  veritatis  con- 
templatione  potest,  nec  contemplatio  veritatis  sino 
exercitatione  virtutis  debet  esse.  Tandem  manus 
horainum  viotentorum,  qui  scilicet  praecipitatione  aut 
praejudicio  philosophati,  neque  veritati  consideran- 
d;e,  neque  virtnti  exercendaa  studuerunt,  voces  phi- 
losophicas  partitae  sunt,  ct  particulas,  quas  quisque 
potuit,   abstulerunt.  Rom.  i  :   Qui,   cum   cognovissent 

n  nonsicutDeum  glorificaverunt,  aut  gratias  > 
runt,  sed  evanuerunt  in  cogitationibus  suis  et  obscura- 
tuui  estinsipiens  cor  eorum  :  dicentes  enim  se  cssc  sa- 
fientes,  stuiti  facti  sunt. 

*  Dextera...  libellos...  sceptrum  sinistra  gestabat.] 
VI.  Denique  pbilosophiae  usus  proponitur  :  nam  phi- 
losophia  utilis  est  ad  caeteras disciplinas  capessendas 
ct  ad  regendos  animos,  quod  libellis  sceptroque  si- 
nr.  Prinium  quidem  philosophia  utilis  o>t  ad 
caeteras  disciplinas  capessendas  :  quatenus  hinc  er- 
roris  vitandi,  inde  vero  veritatis  inveniendae  li 
praescribit :  undeTullius  saepe,  Philosophia,  inquit, 
omnium  mater  artium  :  laudandarum  omnium  artium 
■procreatrix  <t  quasiparens  :nec  vero  sine  philosopho- 
rum  disciplina  genus  utspeciem  cujusque  rei  cernere, 
neque  eam  definiendo  explicare  nec  tribuere  in  ynnirs 
possumus,  nec  judicare  quse  veraquse  falsa  sunt,  neque 
consequentia  rcpugnantia  videre,  ambigua  dis- 
tinguere  :  quod  philosophiae  officium  libellis  s  j^niii- 
tnr  :  libel/us enimdicitur  aliber  :  liber autem,  auctore 
Isidoro,  lib.  vi,  c.  12,  estinterior  tunica  corticis,  quse 
Ugno  cohseret  in  qua  antiqui  scribebant;  unde  Plin. 
1.  xiii,  c.  !l,  Inpalmarum,  inquit,  foliis  primo  scri- 
ptitatum,  deinde  quorumdctm  arborum  libris  ;  quod  et 
Cassiodorus  iudicat  1.  xi,  Var.,  ep.  38,ubi  de  charta  : 


qme  in  ns  scripta  continerentur.  Deinde  eadem  phi- 
losopbia  utilis  est  ad  regendos  animos  :  animi  quippe 
reguntur,  cum  sedatis  perturbationibus,  tum  veritate 
detecta,  qnibus  phiiosophia  vacat  :  hinc,  ut  postea 
dicetur,  Platodocuit  tuni  beatas  fore  respublicas  cum 
aut  philosophi  regerent,  ant  reges  philosopharentur : 
quod  alterum  philosophiae  officium  sceptro  significa- 
tur  :  scoptrum  enim  imporii  signum  est;  unde  Lu- 
cretius  I.  v  : 

Ergo  regibus  ocoisis  subversa  jacebat 
Prislina  majestas  soliorum,  et  sceptra  supcrba. 

Quod  porro  dextra  sit  sinistra  agilior,  ut  pbiloso- 
pbia  ad  docendum  paratior  (juain  ad  regendum, 
propterea  dextra  quidem  cjus  libcllos,  sceptrum  vero 
sinistra  gestabat. 

3  Quse   ubi   poeticas    Musas.]    Afusse    ferunlur   esse 

p  virgines  qusedam,  quae,  Phcebo  praeside,  carminibus 

operantur.  Hao  Boetio   sunt  duplicis  generis  nempe 

poetictB,  et  philosophicse  ;  illae  perturbatione,  ba?  no- 

tione  clara  et  distincta  ductie  jndicant. 

PoetiCae  musae  dicuntur,  quae  perturbationibus  ob- 
caecatae  quidquid  perturbationis  est,  lllud  probant  et 
loquuntur  :  unde  pro  diveriOf,roncro  aut  perturbatio- 
iuiin  aut  eorum  quibus  perturbationes  excitari  pos- 
snnt,  hae  Musse  vulgo  novem  numerantur.  Minc  eas 
Plato,  I.  x  de  Rep.,  putat  e  sua  civitate  esse  expel- 
lont'U'.s.  Recte,  inquit  Tullius  n  Tusc,  a  Platonc  edu- 
tur  poetatex  ea  civitate  quam  finxit  illecum  mores 
optimos  et  optimum  reipublica  slatum  exquireret :  cui 
consentiens  S.  Aug.  I.  udo  Civ.  Dei,  c.  1  i-,  Platoni, 
inquit,  potius  palma  dandaest,  qui  cum  ratione  for- 
maret  qualis  esse  civitas  debeat,  tanquam  adversarios 
itatis  poetas  censuit  urbe  pellendos.  Homo  quippe 
seu  voritati  sou  virtuti  studeat,  c.xuere  potius  debet 
votoros  quam  no\as  induere  perturbationesi  Ilinc 
Musae  istae  nuncdicuntur  assistentes  toro  Boetii, illius- 
que  fletibus  verba dictantes  :  quianunc  Boetiusvidetur 
perturbatione  obrui,  nihiique  aliud  quam  quod  jier- 
turbatii)  dictat,  prolorre.  Ilinc  ecedem  Musffi  torvis 
philosophiae  luminibus  aspici  feruntnr  :  quoniam  ve- 
ritas,  (iu  inveniendae  philosophia  sludet,  perturba- 
tionibus,  quibus  hse  indulgent  Musai  impeditur. 
Vetus  est,  ait  Plato  I.  x  de  Repub.,  philosophise  cl 
poetices  dissensio.  Hinc  ipsae  Musae  nunc  vocantur 
meretriculse  scenicse  ei  S  irenes  usque  in  exitium  <lul- 
ces,  quod  blanditiis,  rebus  iktis  et  cantibus  suis  in 
errorem  vitiumque  inducant  :  Seirenes  eniin  quibus- 
dam  siiut  meretrices,  quffi  deceptos  navigantes  ad 
sumraamegestatem  redigant  :  aliis  sunt  monstra  ma- 
rina  mulieribus  partim  similia,  quse  vocis  suavitate 
praetereuntes  nautas  sopiant,  sopitosque  devorent  : 
unde  Ovid.  III  de  Art.  : 

Mon&tra  maris  Seirenes  eraut,  qu;n  vocc  canora 
QuasUbet  adiuissas  detinuere  ratos. 

Propterea    eaidem    Musse    dicuntur    dolores    Boetii 


I! 


591 


AN.  MANL.   SEV.  BOETII. 


592 


tes  assuefaciunt  morbo,  non  liberant.  I31  At  si  quem  A  esset   mulier    tam  imperiosse  auctoritatis,   obstupui, 


profanum,  a  uti  vulgo  solitum  vobis,  blanditise  vestra? 
detiaherent,  minus  moleste  ferendum  putarem,  nibil 
quippe  in  eo  nostree  h  opera?  lsederentur.  l-l2  Hunc 
veroc  Eleaticis  atque  Academicis  studiis  innutritum? 
Sed  abite  potius3  Seirenes  usque  in  exitium  dulces, 
meisque  cum  Musis  curandum  sanandumque  relin- 
quite.  His  ille  d  cborus  increpitus,  dejecit  bumi  mce- 
stior  vultum,  confessusque  rubore  verecundiam,  ii- 
men  (5)  tristis  excessit.  At  ego,  cujus  acies  lacrymis 
mersacaligarat,  ne  dignoscere  possem  quaenam  ha?c 

INTERPRETATIO 


visuque  in  terram  delixo,  quiduam  deinceps  esset 
actura,  exspectare  tacitus  coepi.  Tum  illapropius  ac- 
cedeUs,  in  extrema  lectuli  meiparte  consedit,  meum- 
que  intnens  vultum  luctu  gravem,  (10)  atque  in  hu- 
mummoeroredejectum,bis  versibus  de  nostrae  mentis 

perturbatione  conquesta  est. 

16  METRUM*  II. 

Arguhentum.  —  Philosophia  mentis  Boetianx  pertur- 
bationem  descriptura,  vcterem  ejus  de  ccelo,  et  de 
omni  natura  scientiam  cum  ea  confert,  quoz  nunc 
videtur  ejusdem  de  rebus  omnibus  ignoratione. 


a  Extraneum  et  vulgarem. 
b  Labores. 


c  Dialecticis  et  Platonicis. 
d  Turba  objurgata. 


NOT^E. 


dulcibus  insuper  alere  venenis ;  affectuum  spinis  ratio-  B  sV/oWk  ab  Ecadem o  Heroe  :  unde  Horat.  Epist.  1.  n, 


nis  segetem  necare  ;  mentes  assuefacerc  morbo,  non  li- 

berare. 
PJjilosoph.icse    autem  Musae  dicuntur,  quae  pertur- 

bationibus-  exufa?,  u~t  cTanTdistincteque   cognoscunt, 

sic  judicant  :  unde  nunquam  falluntur  :  has  Plato,  1. 

x  de  Rep.,  laudaus   vocat  divinum  genus,   easque  in 

sua  civitate  admittit.  Ha?,  fugatis  Musis  poeticis,  Boe- 

tium  deinceps  ducebunt. 

1  Atsiquem  profanum.  ]  Profanus  dicitur  et  locus 

et  homo;  1°  locus  profanus  is  vocatur  qui  quasi  p"-o- 

cul  a  fano  positus,  sacer  non   est  :   quo  modo    Mn. 

xii,  v.  778  : 

Tuque  optima  ferruni 
Terra  tene  :  colui  vestros  si  semper  honores, 
Quos  contra  iEneadae  bello  fecere  profanos. 

2°  Homo  profanus  ille  habetur  qui  quasi  etiam  a 
fano  procul,  sacris  noa  est  initiatus  :  quemadmodum 
Eneid.  vi,  v.  258  : 

Procul,  o  proeuieste  profani, 
Conclaniat  vates,  totoque  absistite  luco. 

Philosopbia  ergo  nunc  eum  hominem  vocat  profa- 
num,  qui  praeceptis  pbilosopbicis  non  imbutus,  ab 
ipsa  philosophia  alienus  est  :  sic  Horatius  imperitos 
homines  et  a  Musis  alienos,  a  suis  carminibus,  tan- 
quam  profanos  a  sacris,  arcens,  canit  1.  m  Carm. 
od.  1  : 

Odi  profanum  vulgus,  et  arceo  : 

Favete  linguis  :  carmina  non  prius. 

Audita,  Musarum  sacerdos 

Yirginibus  puerisque  cauto. 

Quare  pbilosopbia,  qua?  nunc  utitur  hac  loquendi 
fonna,  qua?  Graecis  omoa-icoTcriiTiq,  Ciceroni  reticentia 
dicitur,  qua  videlicet  oratio  sic  contrahitur,  ut  vix 
appareat  quid  dicturus  fnerit  orator,  ita  videtur    lo- 


epist.  2 

Scilicet  ut  possem  curvo  dignoscere  rectum, 
Atque  inter  silvas  Ecademi  qua?rere  verum. 

Atqui  Boetius  in  dialecticis  et  Platonicis  doctrinis  exer- 
citatissimus  fuit  :  in  dialccticis  qnidem  :  quia  diale- 
cticos  libros  Aristotelis  (qui,  judicio  Ciceronis,  1.  i 
de  Orat.,  de  ratione  disserendi  multo  plura  quam 
omnes  magistri  multoque  meliora  dixit)  transtulit  et 
commentariis  illustravit.  In  Platonicis  vero  :  progres- 
su  enim  patebit  Boetium  Platonicorum  opiniones  re- 
cteintellexisse,  iisque  fuisse  addictissimum. 

3  Seirenes  usque  in  exitium  dulces.]  Seirenes, 
Grcece,  letpijveq  unde  et  per  ei  et  per  i  longum  scri- 
bitur,  duplicis  sunt  generis,  nempe  terrestres,  et 
marinse.  Terrestres,  fucorum  genus,  nostris  physicis 
dicuntur  cctzo  toO  (teipecrdou,  quod  bestiolae  illapcontra- 
o  cta  membrana  curvata?  jaceant  :  de  bis  loquitur  Pli- 
nius  I.  vi,  cap.  16;  sed  de  his  nunc  non  agitur.  Ma- 
rinae  sic  dicta?  vel  «7v6  -r,z  o-stpa?,  a  vinculo,  vel  «-6 
toO  avpeiv,  a  decipiendo,  quod  cantu  suo  imprudentes 
advenas  devinciant  decipiantque,  feruntur  Acheloi 
lluvii  et  Calliopes  filise  ;  superne  virginibus,  inferne 
piseibus  similes.  Tres  numerantur,  Partbeuope,  Leu- 
cosia,  Ligea,  quarum  una  voce,  altera  tibiis,  tertia 
lyra  canat,  omnes  tanta  cantus  dulcedine,  ut  nautas 
sopitos  naufragio  perdant.  Ovid.  iii  de  Art.  : 

Monstra  maris  Seirenes  erant,  qua?  voce  canora 
15  Quaslibet  admissas  detinuere  rates. 

Ex  quo  factum  est  ut  quidquid  animos  hominum 
corrumpit,  illud  Siren  vocetur,  sicut  Horatio,  Serm. 
I.  ii,  sat.  3,  vitdndaesl  improba  Siren  desidia.  Sic  igi- 
tur  Musse  poeticoe  perturbationum  parentes,  aut  sal- 
tem  nutrices  nunc  vocantur  Seirenes  adexitium  ?ive 
ad  perniciem  usquedulces  :  hinceaedem  Musse  juben- 


qui :  Si,  o  Musae  poetica?,  aliquem  philosophiae  igna-  D  tur  abire  subeuntibusque   Musis  philosOphicisi  locum 
rum,  ut  vester  mos  est,  a  ratione    ad  perturbatioms 
obsequium    detraheretis,  id  minus  molestum    mihi 
videretur  :  sed  Boetium  in  omni  philosophiae  genere 
versatissimum...    caetera  reticentur.    Sic    Juvenalis: 

Majorum  primus  quisquis  fuit  ille  tuorum, 
Aut  pastor  fuit  aut  illud  quod  dicere  nolo. 

Sic  Virgilius  versu  notissimo  : 

Quos  cgo...  sed  motos  pra?stat  componerc  fluctu.-. 

s  Hunc  vero  Elcaticis  atque  Academicis.]    Dialecti- 

cis    et    Platonicis  :    studia    enim  dialectica   vocaitur 

Eleatica:    quia   dialectica  fertur  inventa    a  Zenone, 

qui,  quod  ortus  sit  ex  Elea,  vocatur  Eleati  s.  Estvero 


Elea,  auctore  Strabone  I.  vi,  civitas  Lucaniae  a  Pho- 
censibus  condita,  Parmenidis  et  Zenonis  Pylhagori- 
corum  patria.  Studia  autem  Platonica  appellantur 
Acadcmica,  quod  Plato  priinus  in  Academia  pbiioso- 
pbiam  professus  sit.  Est  vero  Academia  ncmorosus 
oxtra  et  prope  Athenas   locus,  qui   prius   dictus  fuit 


cedere,  non  ante  tamen  quam  ab  ipsa  philosophia 
pergraviter  reprehensae,  suamque  tristitiamtestatae  : 
unde  chorusille  dicitur  increpitus  (increpari  idiun 
qnod  verbis  aliisve  signis  gravibus  reprehendi)  et  de- 
jecisse  humimozstior  vultum.  Abiittandem  cborus  ille 
et  limen  tristis  excessit ;  optimis  enim  philosophiae 
institutis  non  prius  imbui  possumus,  quam  Musas 
illas,  similesque  perturbationum  veritati  inveniendae 
contrariarum  causas  valere  jusserimns.  Quanquam 
illa?  perturbationes  saepe  remotis  his  causis  adbuc 
perseverant:  unde  philosophia  de  mentis  Boetianae 
i  1 1  turbation    sic  c  mqut  sta  i  st. 

'  Quod  generatim  lyricum  a  lyra,  utpote  lyra?  sive 
fidibus  aptatum,  speciatim  Alcmanium  ah  inventore  di- 
citur.  E^t  autem  carnem  constans  ex  uno  genere  ver- 
suum,  quoruin  quilibet  componitur  ex  quatuor  ulti- 
mis  versus  lieruici  pedibus,  ila  ut  post  secundum  pe- 
dem  syllaba  supersit. 


593 


I)E  CONSOLATIONE  PIIILOSOPIILE  LIB.   I, 


594 


IIou,quampreccipitimersa  profundo  A  Hic  quondam  ccelo  lilK>r  aperto 

Mens  hebct,  et,  propria  luce  relicta,  1S  Suclus  in  a-therios  ire  meatus, 

17  Tendit  in  externas  ire  tenehras;  Cornehat  rosei  lumina  solis, 

Terreris  quoties  llatihus  aucta,  Visebat  gelidae  jsidera  lunse, 

5  Crescit  in  immensum  noxia  cura  !  dO  Et  qucocuuque  vagos  stclla  recursus. 

1NTERPRETATIO. 

Hcu  quant  um  mcnshumnna.  immcrsa perturhationum      incremento !  II  ic  Bootius olimnonimpcditus  ccclo  patcntc, 

marirapidoa.ltoqaeobtunditur,suoquelumineposthabito,      solitus  sua  cogitatione  ascendere  ad  regiones  c&lestes, 

nititur  ruerein  caliginem  exteriorem,  cum  sotlicitudono-      aspieiebai  radios  solispurpurei,intuebaturformamlunx 

cens,  aspirationibus  terrestribus  turgida,  augetur  summo      frigidae,  et  quotquot  stctlx  hubcnt  reversiones  errantes 

1.  Prxcipiti  mcrsa  profundo  mcns.]  Quoc  mens  suis      trant  :  sed  hac  crescente  cura  minuitur  virtus  mentis: 


perturbationibus,  preesertim  vero  nimiarerum  cadu- 
carum  sollicitudine  afficitur,  ha^c  ah  iis  immergitur, 
veluti  quodam  mari,  quod  sit  et  profundum  ct  pr»- 
ceps.  Profuudum  quidem;  quodilla  affectio  menti  sit 
altissimis  radicibusinfixa :  prseceps  vero,  quod  eadem 
alfeclio,  instar  cujusdam furiae  coucitata,  prsecipitem 
mentem  in  errorem  vitiumque  abripiat. 

2.  Hebet.]  Hebere  proprie  dicitur  gladius,  cujus 
acies  retusa  est,  translatione  vero  illud  omue,  cujus 
motus  languet.  Sic  Virgil.  .Eu.  v,  vers.  395  : 

Sod  euim  gelidua  tardante  seneeta 
Sariguis  hehot,  Jrigentque  effetffl  iu  corpore  vircs. 

Sic  Tullius  i,  Tuscul.,  Quemadmodum  inquit,  qui 
acatis  oculis  deficientem solem  intuentur,  aspectum  om- 
nino  amittunt,  sic  mentis  acies  seipsam  intuens  non- 
nunquam  hebescit.  Atqui  mens  humana  quanto  magis 
pcrturbalionibus  obruilur,  tanto  minus  veritatem  con- 
templari  potest  :  adeoque  hebet.  Hinc  S.  Gregor., 
prol.  2,  part.  in  Ezechielem,  mcns,  inquit,  quanto 
circa  tcrrenaplus  satagit,  tanto  in  hisqux  sunt  caiestia 
minus  videt. 

2.  Propria  luce  relicta.]  Menti  nostrse  insitum  est 
ab  ipso  nostrse  mentis  auctore  Deo  quoddam  lumen, 
quo  ipsa  se  mens  erroribus  vitiisque  exutain  cognos- 
cere  conjunctamq\ie  cum  divina  meute  sentire  pos- 
sit  :  sed  hoc  lutnine  frui  nolunt  ii  qui  suis  obsequun- 
tur  perturbationibus. 

3.  In  externas  ire  tenebras.]  Licet  quaedam  menti 
nostra?  insita  vel  potius  innata  sit  cognitio,  quod  ta- 
mensinenseademiinitasitsuisqueperturbationihusob- 
noxia,  propterea  duplici  suhjacct  tenehrarum  generi, 
domestico  videlicet  et  extorno.  Domesticae  teuebrse 
versanturin  ignorationeeorum  queenecpossumus  nec 
debemus  cognoscere  :  de  his  tenehris  vulgo  dicitur, 

Nescire  qucedain  magna  pars  sapientiae. 

Externoe  vero  tenebrce  suut  iguorantia  eorum  quee 
cum  possimus  debeamusque  cognoscere,  perturhatio- 
nihus  obcaecati  nescimus  :  sic  quidam  in  summa 
sui  Doique  ipnoratione  versantes,  quas  cogitationes 
insolum  Deum  conferre  deherent,  has  in  res  creatas 
conferunt.  Ut  autem  ceeteris  perturbationibus,  sic 
nimia  praesertim  rerum  caducarum  sollicitudine  ob- 
ccecamur  :  undeuunc  menshumana  dicitur  in  exter- 


B 


unde  divinus  jua-ceptor  Cbristus,  Matth.  vi  hanc, 
solficitudinem  pluribus  confuta  argumcntis,  sum- 
mam  Dei  providentiam  commendaturus  unde  S. 
Paul.  ad  Philip.  iv,  Nihil,  inquit,  solliciti  sitis;  unde 
S.  Petrus  ep.  I.  c.  v,  Omncm,  ait,  sollicitudinem 
vcstram  projicientcs  in  Dcum  :  c/uoniam  ipsi  cura  cst 
de  vobis;  quibus  positis,  nihil  mirum  si  hcec  cura 
hic  dicatur  noxia. 

6.  Hic  quondam.]  Boctius.  Nimirum  a  queestione 
iniinita,  quam  Grceci  06<nv  appellant,  ad  detinitam 
controversiam,  quamiidem  dicunt  vkoOztvj,  progressa 
philosophia,  commendat  eam,  quce  quondam  fuit 
in  Boetio,  rerum  naturalium  notitiam,  praesentem 
ejusdem  ignorationom  statim  dictura.  Prceterita  au- 
tom  Boetii  notitia,  ut  nunc  dicitur,  magna  fuit  tam 
de  coelo  quam  de  terra.  Primum  enim  Boetius  cceli 
sciens,  cognovit,  i°  solem,  lunam  et  stellas  ;  2°  ven- 
tos,  qui  a  sidoribus  velut  affectus  a  causis  oriuntur; 
3°  Spiritum  Universi,  a  quo,  velut  a  causa  ipsa  si- 
dera  moventur.  Deinde  vero  idem  Boetius  terree 
sciens,  cognovit  varias  anni  tempestates,  \°  vernam, 
2°  autumnalem  variasque  naturce  causas.  Hinc  idem 
Boetius  nunc  dicitur  liber  ccelo  aperto;  quatenus  ejus 
mens,  veluti  excusso  corporis  jugo  factoque  sibi  per 
abditas  ipsius  eetheris  plagas  itinere,  cogitatione  non 
modo  attingit,  sed  etiam  pervadit  ccelum  :  quare  ad- 
ditur,  Suetus  in  xtherios  ire  meatus.  Quee  omnia  seor- 
sum  exponenda. 

8.  Ccrncbat  rosei  lumina  solis.]  I.  Boetius  cognovit 
solem;  cujus  doctrinse,  ut  et  sequentium  melior  tes- 
tis  esse  non  potest,  quam  ipse  Boetius  de  se  sub  per- 
sona  philosophise  locutus.  Sol  autem,  inquit  Tul- 
lius.  i  de  Nat.  deor.,  dictus  est,  vel  quia  solus  ex 
omnibus  sidcribus  est  tantus :  vel  quia  cum  exortus  est 
obscuratis  cxteris  sideribus  solus  apparet  :  quare  qui 
bujus  sideris  naturam  persj)ectam  habuerit,  hic  in 
cogitalionererum  ccelestium  versatissimushaberi  po- 
test. 

9.  Viscbat  gclidx  sidera  lunx.]  II.  Boetius  cognovit 
luriam  :  sicut  ij>se  etiam  testatur.  Luna  autem,  in- 
quit  Tullius  n  de  Nat.  deor.,  a  luccndo  nominata  :  ca 
est  enim  Lucina  :  itaque  ut  apud  Grsecos  Dianam  cam- 
qu  Lucifcram,  sic  apud  nostros  Lucinam  in  pariendo 
invocant,  quse  eadem  Diana.   Scilicet  ut  sol  per  diem 


nas  irc  tcncbras,  quoties   in  immensum  ejusmodi  cura  D  solus,  sic  luna  per  noctem  sola  lucere  videtur,  unde 


crescit.  Cum  porro  eadem  mens  humana  ex  ignora- 
tioue  illa  m  errorem,  ex  errore  in  vitium,  ex  vitio 
in  pcenascetornas  lapsa  cadat,  juopterea  auctor  noster 
hrec  scrihens  posuit  ea  cogitare  quae  referuntur  Mat- 
thcn.i  xxn.  Ligatis  manibus  et  pedibusejus,  mittiteeum 
iu  tenebras  exteriores  :  ubi  S.  Gregor.,  Interiores  te- 
nebrse,  ait,  sunt cxcitas  cordis:  exteriores  tenebraexter- 
nx  damnutionis  nox. 

i.  Aucta  terrenis  /latibus.]  Voluptate  nimirum  el 
homirium,quibuscum  vivimus,  existimatione,  quibus, 
utignisttatibus,  nostraperturbatioalitur.Nimirumciim 
mens  humanaconjungaturprimum  quidemcum  corpo- 
ro,  deiride  cum  illis  sive  rebus,  sive  pexsonis,  quibus 
j.i  ima  illaconjunctiovideturservari,propterea  h*cre- 
rumcaducarumcura,  ageulecorpore,nasi  itur,  agenti- 
busque  cum  rebus  tum  personis  corroborata  crescit: 
res  quidem  agunt  suo  contactu  :  personse  vero  sua- 
de  rebus  istis  existimatioue,  quam  exemplo  demons- 


vocatur  noctiluca  :  unde  etiam  ojus  notitia  magnam 
astrologice  Boetii  affert  accessionem.  Sed  cur  Pliilo- 
sophia  lnc  vocat  sidera  lunx?  cum  luna  unica  sit, 
sidus  autem  videatur  signum  ex  pluribusstellis  coni- 
positnm,  ut  Aries,  Andromeda,  etc,  quia,  inquam, 
sidus  dicitur  corpus  omne,  quod  sjdendida  sua  forma 
a  commnni  cccterorum  turba  distinguilur  :  sic  enim 
eleganter  dicitur  :  et  habct  sua  sidera  tellus  :  sidus 
quippe  dicilur  ab  ilSoq,  forma  sivespecies,  Sptritu,  in 
S  mutato,  quod  rarum  non  est.Curvero  luna  vocatur 
gelida'!  ni.-i  quod  luna  prscest  nocti,  quce,  absente 
sole,  vicino  die  est  frigidior. 

10.  Etqusecunquevagosstellarecursus.]  III.  Boetius 
se  etiam  teste,  cognovit  pariter  slellas  :  non  soluin 
quod  spec  il  earum  qualitatem,  quod  magnum  esset 
verum  etiam,  <juod  majusest  quod  attinetad  earum- 
dein  quantitatem.  Steilce  autem  duplicis  suut  gene- 
ris,   nempe  iuerrantes  et  vagce.    Stellse  inerrautos, 


505 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


■■m 


Exercet,  varios  flexa  per  orbes, 
Comprensam  in  numeris  victor   habebat. 
1»  Quin  etiam  causas,  unde  sonora 
Elamina  sollicitent  oequora  ponti ; 


Quis  volvat  stabilem  spiritus  orbem, 
20  Vel  cur  Hesperias  sidus  in  undas 
Casurum.  rutilo  surgat  ab  ortu  : 
Quidveris  placidas  temperet  horas. 
INTERPRETA.TIO. 
conversse  per  circuitus    diversos,    bas    summa  colle-      ritus  convertat  cozlum  constans,  aut  quare  asfrum  in 
ctas  peritus   tenebat.  Prsetcrea   consueverat  inquirere      aquas  vespertinas  lapsurum  emineat  ab  oriente 
causas  quibus  venti  frementes  turbent  planitiem  maris      reo;  quid  modereiur  dies  tranquiUos  veris,  ut 
aequatam,  easque  reddere  :  non  secus  ac  quisnam  spi-      terrasfloribus  purpureis  :  quidfecit,  utautumnus  abun- 

NOT.K. 

catur  Pontus,   ex   eo  quod  mare   omne  nominatur 
pontus,    forte  a  irdvoc,    labor,    quoniam  plenum 


haberenon  potuit  Boetius.  Stellaa  autem  B  «Ufcifawsive  turbare ^uoraj^U  :  cuni ^  W^jro- 
vulgo  dicuntur  planete,  sunt  sidera  opaca,       j'"e  ™n  ^PJ™.^.  <l™m  e^  planiUem, 
U *j««„„^„„f An'™~Annt.nnJLirt.      flantihus  ventis  turbatur. 


quae  vulgo  dicuntur  fixx,  sunt  sidera  lucida,  quee 
eamdeminter  se  distantiam,  sensu  arbitro,  semper 
servare  videntur  :  hse  autem  stellae  innumerabiles 
sunt  :  unde  Genes.  xv,   Numera  stella  5  :  et 

S.  Aug.  xvi  de  Civ.  Dei,  c.  23,  Nec  .inquit,  omnes 
cas  videri  possc  credendum  est:  nam  quanto  quisque 
acittius  intuetur,  tantoplures  videt  :quinonines  pbilo- 
sophi  fatentur  inlactea  via  innumeram  esse  ejusrnodi 
stellarum  multitudinem  :  quare  hane  multitudinem 
perspectam 
vagse,  quae 

qua?invicem  modoaccedunt,modo  recedunt:quarein- 
ter  illa  sol,  ut  pote  sidus  lucidum,  a  receutioribus 
philosophis  non  recensetur.  lllivero  planetce  alii  sr.nt 
majores.quipalamanteoculosomniumveisaiilur,  nem- 
pe  Saturnus,  Jupiter,  Mars,  Venus,  Mercurius,  Luna: 
et  bos  numero  comprehendere  potuit  Boetius  :  alii 
sunt  minores,  qui  nou  nisi  summo  cum  labore  ani- 
madvertuntur  :  quales  sunt  prope  Saturnum,  Jovem 
et  Martem,  qui  propterea  dicuntursatellites  Satur.ii, 
Jovis  et  Martis.  Imo,  ut  cum  Seneca  loquar,  multi 
praeter  bos  per  secretum  eunt,  nunquam  bumanis 
oculis  euntes  :  neque  enira  omnia  Deus  humanis  ocu- 
lis  nota  fecit.  Quod  tandem  Philosophia  hic  non  lo- 
quatur  nisi  de  planetis,  iisque  majoribus  vel  ex  eo 
patet  quod  dicat  has  stellas  vagos  recursus  cxer^ 
quatenus  recurrendo  ab  eo  quod  primum  tenuerunt 
iter,  recedunt,  et  varios  per  orbes  flecti,  quatenus 
sui  sunt  singulis,  quos  animadvertimus,  planetis 
circuitus.  Denique  victor  idem  est  quod  voti  compos: 
sic  enim,  auctore  Servio,  intelligendus  est  Virgi!. 
111  Georg.,  v.  S  : 

Tentanda  via  est,  qua  me  quoque  possini 
Tollere  huino.  victorque  viruin  volitare  per  ora. 

13.  Vnde  sonora  flamina.]  IV.  Boetius  se  quoque 
fatetur  cognovisse  ventorum  causas.  Ventus  enim 
generatim  est  motus  aeris  huc  et  illac  effluentis  :  hinc 
ventus  Scaligero  de  Caus.  1.  1.,  c.  G7,  pluribusque 
aliis  dicitur  a  veniendo  ;  quod  venire  sit  moveri,  ventus 
autem  aeris  motus.  At  ventus  duplicis  est  generis  pro 
duplici  modo,  quo  aer  huc  illucquc  effluere  po 
Alter  ventus  fit  nube  corruente.non  secus  acvidemus 
casu  arboiis.  turris,  aut  cujusdam  alterius  ingentis 
corporis  ventum  excitari,  nimirum,  propter  illum 
corporum  motorum  circuitum,  sine  quo  nullns  in 
mundo  fleri  potest  motus.  Iioc  modo  oriuntur  tem- 
pestates  saepe  quidem  in  terris,  sed  saepius  in  mari. 
Alter  ventus  flt  vaporibus  a  solc  per  aera  raresi 
tibus,  quemadmodum  videmus  ventum  fieri  in  pomo, 
lignoviridi  et  vulgato  vase,  quod  ..  lam  vocant, 
duni  hsecigni  a  ntar.  Atqui  Boetiuscogaitisside- 

ribus  |  m  vero  sole,  ejusmodi  ventorum  cau- 

sas  cognovit:  quaodoquidem  solemovente  aliquando 
iit.  ut  aut  nubes  corruat,  aut  vapor  rarescat  per 
aera,  quod  cum  frequentius  contingat  in  mari  quam 
in  terris  propter  majorem  aut  nubium  imminentium 
aut  vaporum  exsurgentinm  copiam,  idcirco  sor< 
fbiminn  nunc  perhibentur  xquora  ponti  sollicitare  : 
mare  enim   appellatur  el 

quidem,  qaodaquse  superficies  a?quatis undique  ; 
deribus,  planissima  sit  :  aude  Tulli  id  qq. .  I 

tam  planum  videtur,  inquit,  quam  ma  liam 

aequor  illud  vocant.  Pontus  ■  quibusdam 

credamus,  ab  Euxino  :  nisi  tamen  ipse  Euxinus  di- 


laboris.  Virgil.,  ecl.  ix,  v.  ._>/  : 
Et  nuuc  omne  tibi  stratum  silet  asquor.  et  omnes, 
Aspice,  ventosi  ceciderunt  murmuris  aurae. 

ecl.  6,  • 

Tum  durare  solum  et  discludere  Xerea  ponto. 

Ex    quibus   patet  quam       [         ;e    venti    dicantur 


15.  Quis  Itusorbem,] V.Boeliusad- 

dit  se  cognovisse  illum  Universi  spiritum,quemPlato, 
Aristoteles,Cicero,Virgilius  pluresque  exantiqui- 
ctoribus  agnoverunt  :  qui  quidem   spiiitus  mhil  est 
aliud  quam    corpus   quoddam    subtilius,    quod 
ccetera  corpora  diffusum  ha?c  justa  leges   motus  a 
Deo  ipso  statutas  movet.  Virgil.  .En.  vi.  v.  7 2  i  : 

Principio  coelum,  acterras.  camposque  liquentes, 
Lucentem^ue  globum  lunse.  Titauiaque  astra 
Spiritus  intus  alit  :  totamque  infusa  per  artus 
]\leus  agitat  molem.  et  magno  se  corpore  miscet. 
Iude  liomiuum  pecudumque  genus,  vitseque  volautum 
Et  qiue  marmoreo  fert  monstra  sub  aequore  poutus. 
lgoeus  est  ollis  vigor.  etcoelest;-     .   3 
-       inibus  :  quantum  non  noxia  corpora  tardant 
Terrenique  bebetant  artus.  moiibundaque  membra. 
Hinc  metuuut  cupiuntque.  dolent  gaudentque  :  nec 
t-  "auras 

Respiciunt,  clausse  tenebris  et  carcere  c;<' 
Hinc  Philosophia  nuncdocet  spiritum  illum  v 
stabilem  orbem  et  causam  esse  non  solum  cur  sidera 
oriantur  et  occidant,  verum   etiam  cur    rutilus    sit 
eorumdem  ortus.  Primum  quidem  volvit  stabilen 
bem  :  quia  convertit  ccelum,  qnod  cum  eadem   - 
per  magnitudine.liirura.etmotione.sensu  judice. 
cialur,  idcirco  dicitursfa6t7e:  propterea  enim  terra 
mare  et  aer,  in  quibus  tamen  magua  eM  formarum 
vicissitudo,  stabilia  corpora  vocantur.   Deinde  causa 
est  cur  sidera  oriantur  et  occidant  :  sieut  enim  navis 
ab  ea  qua   circumfunditur  aqua  ahripitur,  ita  sic 
prtcsertimopaca,  cujusmodi  sunt  planeta  ;etaj 

ab  eo  quo  circurafunduutur,  spiritu  converti  possunt. 
Poeteeautera  ortumobitumque  astrorumdescrihe: 
ba1  aquis  en  .  et  in  aquas  peractocursu 

reverii  flngunt  :  sic  aiunt  :         -  rgit  >:b 

D 

. 
cum  se  <■  ■•  iidem 

aquas  ilias  in  quas  sider 

ab   ea   stella   qtta?  vocatur  Hesperus  :  / 
enim.inquitTull.  11  de  Nat.  deorun 

I 
L\        r  Latine  dicitur, 

subsequitur  autem,  Unde  Virgil.,    ecl.    x, 

v 
Ile  domum  satura?.  venit  II 

im  spiritus  potest 

derum   sit   rui 
nubes,  quihus,  ltimic 
beri  p  es. 

'    . 
tatem  vernam 
1.  1..  sic  dicilur,  quod  ' 


597 


DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOIMIIi:  LIB.  I. 


598 


Ut  terram  roseis  floribus  ornet  : 
*il  Quid  dedit  ut  pleno  fertilis  anno 
Autumnus  gravidis  influat  uvis, 
liimari  solitus,  atque  latentis 
Naturae  varias  reddere  causas. 
1t'i  Nunc  jacet  elfeto  lumine  rnenlis, 
Et  pressus  gravibus  colla  catenis, 
Declivemque  gerens  pondere  vultum, 


A         Ccgitur,  heu,  stolidam  cernere  lerram. 
<z:i  PROSA  II. 
Argumbntdm.  —  Vhilosophia  medici  personam  susci- 
piens,  Boelio  attentius  considerato,   eumdem   < 

/;   sed  eodem  tacente,    conjicit  ipsum  laborare 
lethargo,  quem  ut  curet,  illius  oculos  morti 
rui/i  nubt  caligantes  sua  veste  detergit. 
Sed  •  medicinae,  inquit »,  '■  tempus  est,   non  que- 
relae.  J  Tum   vero  totia  in  me  intenta  c  luminibus  : 

INTERPRETATIO. 


strictus  vinculis  ponderosis  circa  collum,  habensque 
faciem  depressam  propter  gravitatem  vinculorum  proh 
dolorl  cogitur  spectare  terram  parentem  lanti  stuporis. 


danter  fecundus  instillet  vinum  raecmis  tumidis,  suetus 
scrutari  et  occultaB  naturae  causas  diversas  referre.  Ille, 
inquam,  15  oetiua  eceli  quondam  terrarumqae  peritus, 
Nunclucementis  debilitata  jucct  stupidus,  etveluti  cun- 

■  Philosophia.  e  Oculis. 

i>  Tempus  estsanandi,  noninvehendi. 

NOTjE. 
vertere  se  tempus   anni,  nisi   cjuod  Ioncs  dicunt   ffip  B  quibus  ut  physici   sludent  inquirendis,  sic  inquisivit 
Tempus   omnibus   notum,    quod    bic  commendatur      eas,   invenitqne  Boetius.   Ila-c,  inquam,   natura 


cum  a  propria  ratione,  tum  ab  affectibus  suis.  A  pro 
pria  qnidem  ratione,  quae  in  boc  versatur  quod  ver 
,sit  placida  tempestas,  sole  nimirum  tunc  dies  noc- 
tibus  sequante  :  nnde  dicitur  :  Quid  veris  placidas  U  m- 
peret  horas:  ab  effectibus  vero  nempe  a  floribus, 
quiluis  moderata  illa  anni  tempestas  terram  ornat, 
quique,  qnod  rosarura  colores  referant,  vocantur 
7vsci  ut  eleganter  explicat  Virgil.  n  Georg.,  v.    123: 

Ver  adeo  frondi  nemorum,  ver  utilo  silvis  : 
Vere  tument  terrse,  et  geuitalia  seiniua  poscuut. 

20.  Quiddeditut...  autumnus.  VII.Boetiusconcludit 
se  pariter  cognovisse  autumnum.  Autumnus  autem 
sive,  ut  nonnulli  scribere  malunt,  Auctumnus,  qui- 
busdam,  referente  Festo,  sic  appellatur,  quod  tunc 
inaxime  augeantur  bominum  opes,  coactis  agrorum 
fructibus  :  unde  Virgil.  u  Georg.,  v.  ii20  : 

Ghinde  sueslicti  redeunt :  daut  arbuta  silvae 
Et  varios  ponit  fetus  autumnus:  et  alte 
Mitis  iu  apricis  coquitur  viudetuia  saxis. 

Unde  etiam  autumnus  nunc  a  Pbilosopbia  dicitur 
pleno  fertilis  a)mo  gravidis  influere  uvis:  plenus  enim 
bic  idem  quod  refertus  :  sicut  Virgil.  n  Georg.,  v.  i  : 

Ilucpater,  o  Lenaee  :  tuis  luc  oninia  plena 
Munerilms,  tibi  pampiueo  gravidus  autumno 
Floret  ager,  spumat  pleuis  vindemia  labris. 

Influcrc  vero  idem  quod  abundare  :  sicut  Senecaait 
fortunx  inftuentis  dona. 

22.  Rimari.]  Perscrutari,  pcnitusinquirere  :  qui  enim 
naturss  causas  penitus  inquirit,  is  ins|ar  cauis  vena- 
tici  omnia  debet  lustrare :  unde  Physicus,  inquit 
Orator.  i  de  Nat.  deorum,  est  speculator  venatorque 
naturse. 

23.  Naturm  varias  reddere  causas.]  Natura  a  na  cor 
dicitur,  ut  f&tris  a  j>uw  :  quare  natura,  in  genere 
causai  efficientis,  est  causa,  a  quares,  pnesertim  sen 


scuraest:  quia  non  generali  duntaxat,  sed  singulari 
debetpercipi  cogitatione,  quaeutpoteab  infinitis  pro- 
jieinodum  adjunctis  penden9,  diflicillime  obtineri 
potest.  Suas  tamen  natura,  hasc  habet  causas  :  ni- 
bil  enim  lit  sine  sua  causa.  llis  causis  inquirendis 
studeut  physici,  ut  quamdam,  qua  a  caeteris  bomi- 
nilms  secernantur,  felicitatem  sibi  possint  comparare  : 
nam 

Felix  qui  potuitrerum  cognoscerc  causas. 

Has  denique  causas  perspectas  babuit  Boetius, 
quippe  qui  rimari  solitus  ccelum  terramque,  consue- 
verat  latentis  naturae  varias  reddere  causas.  Sed  hea  ! 

24.  JSunc  jacet.]  Mens  humana  sic  media  est  inter 
Deum,  a  quo  condita  conservatur,  et  corpus,  cujus 
est  forma,  ut  quo  magis  Deo,  aut  corpbri  moventi 
obsequitur,  eo  magis  guara  liit,  aut  ignara:  Corpus 
cnim,  ut  dicitur  Sap.  ix,  quodcorrumpitur,  aggravat 
animam,  ct  terrena  habitatio  deprimit  sensum  multa 
cogitantem.  Deus  vero,  Joan.  i,  illuminat  omnem  ho- 
minem  vcnientem  in  hunc  mundum.  Hinc  perturbatio 
recte  nunc  perbibetur  reddere  effetum  lumen  mentis 
et  instar  gravium  catenarum  vultum  ad  terram  depri- 
mere :  sed  Boetius  dicitur  catenis  pressus  colla,  supple 
secundum  :  Sicut  Virgil.  Os  humerosque  Beo  similis. 

1  Medicinx  tempus  est.]  Ut  corporis  sic  mentis 
suae  sunt  segritudines,  quamobrem  sua  est  utriusque 
medicina  :  unde  Cic.  lil  Tusc.  qq.,  Medicina  aniini, 
inquit,  curnon  tam  desiderata,  tam  culta,  tam  grata, 
et  probata  quam  corporisl  Philosophia  aatem,  utpote 
quae  in  cogitatione  versatur,  mentis  exercet  medici- 
nam  ;  observatis  t;uneu  iis  qase  a  medicis  corporum 
bbservari  solent:  bi  euim,  1"  aegros  attentius  consi- 
derant :  nam  medico  diligenti,  inquit  Tullius  n  de  Or., 
priusquam  conetur  segro  adhibt  licinam,  nonso- 

lum  morbus  cjus,  cui  mederi  voluit,  sed  eiiam  consueludo 


silis,  nascitur  :  in  genere  vero  forma;,  natura  dicitur  D  valentis  ct  natina  corporis  cognoscenda  est  ;  2°  aegros 
iusita  cujusiibet  corporis  forma,  qua  illud  a  cseteris 
distinguatur.  Sic  couciliari  possunt  discrepantes  phi- 
losopborum  opiniones  :  Namque,  inquit  Tullius  n  de 
Nat.  deorum,  alii  naturam  ce&sent  esse  vim  quamdam 


sine  ratione  cientem  motus  in  corporibus  necessarios 
alii  antem  vim  participem  rationis  atque  ordinis... 
Sunt  autcm  qui  omnia  naturx  nomine  appellcnt,  ut 
Epicurus,  '/ni  ita  dividit  omnium,  quaesint,  naturam 
esse  corpora  ct  inane,quseque  hisaccidant.  Scilicet  na- 
tura  in  genere  causae,  duplex  est,  nimirum  prima, 
nempe  Deus,  cujus  solertiam,  inquit  idem  orator  ibid., 
nulla  ars,  nulla  manus,  ncmo  opifex  cons>  qu 
imitando:  et  secunda,  videlicet  quoddam  corpus  di- 
vinitus  motum  :  boc  enim' vi's  est  sine  ratione  ciens 
tnotusin  reliquis  corporibus  necessarios.  At  natura  in 
genere  formse  est  unumquodque  corpus,  et  si  ita  piu- 
cetEpicuro,  atorai  et  inane.  Quidquid  sit,  non  agitur 
hic  nisi  de  natura,  in  genere  formse.  Haec  autem  na- 
tura   obscura   quidem  est,  sed  suas  habet   causas. 


alloquuntur,  ut  quod  sua  meditatione  cognoscere 
non  potuerunt  tam  de  morbo  quam  de  consuetudine 
valentis  et  natura  corporis,  id  percunctando  el  in- 
terrogando  eliciant  :  3°  aegris  praesertim  silentibus 
manum  admovent,  ut  tactu  judice,  praedicta  eviden- 
tius  cognoscantur :  inventa  enim  morbi  causa  cura- 
tionem  esse  invehtam  medici  putant ;  :on- 

solantur,  causati  aut  nullum  esse  morbum,  aut  cu- 
rationem    e  acilem:    Medici   enim    inquit 

Orator.  n  de  Di  Hligunt,  tan 

nunquam  segris  dicunt,  eo   morbo   eos  esse  morituros. 
Atqui  ita  Philosophi  i  nunc 
-  Tum  vero  totis  in  me  inienta  luminibus  \  I.  Phi- 

at- 
tentiore  non  solum  morbum  Boetii,  cai  mederi  vult, 
sed   etiam  i  udinem  ■ 

tis  cognoscat :   attentio  quippe 
philosophiae,   ut  hac   ;  um, 

infensissimi   veritatis  inveniendae   bostes,    vitentur: 


599 


A.V  MANL.  SEV.  BOETII. 


600 


24  l  Tiine  ille  es,    ait,   qui  nostro    quondam   lacte  A  pectori  meo  leniter  manum,   et,   25  J  nihil,  inquit, 

a  nutritus,  nostris  educatus  alimeatis,  in  virilis  animi 

robur  evaseras?  Alqni   talia   t   contuleramus    arma 

quae   nisi  prius  abjecisses,  invicta  te    lirmate    tue- 

rentur.  Agnoscisne  me?  Quid  taces?  pudore,  an  stu- 

pore  siluisti?   3)   Mallem  pudore ;  sed  te,   ut  video, 

stupor  oppressit.  Cumque   me  non    modo   tacitum, 

sedelinguem  prorsus  mutumque  vidisset,  *  admovit 

LNTERPRETATIO. 
a  Pucr  primum  ;  deinde  adolescens  ;  postea  vir  phi-  <i  Dummodo 


periculi  est,  c  lethargurn  patitur,  communem  niu- 
sarum  mentium  morbum.  Sui  paulisper  oblitus  est, 
recordabitur  facile,  <*  si  quidem  nos  ante  cognove- 
rit.  *  Quod  ut  possit,  paulisper  e  lumina  ejus, 
f  mortalium  rerum  nube  caligantia,  tergamus.  Haec 
dixit,  oculosqne  meos  fletibu?  undantes,  contracta  in 
riifram  veste  siccavit. 


Oculos. 
Caducarum. 


losophus. 
t  Tibi  dederamus. 
c  Lethargia  sopitus  cst. 

NOT.E. 

Mens  porro  dicitur  totis  in  aliquid  intenta  luminious,      tatem  :    quemadmodum    apud    Ciceronem  :    Amicus 

cum  aliquid  ita  cogitat,    nibil   ut  ei  supersit  virium  -  per  se  amatur  toto    peclt 

ad  aliud  cogitaDdnm.  Sic  Virg.  iv  JEa.,  v  100:  B      3  Nihil   periculi  est.]    IV.  Philosophia    consolatur 


Habes  tota  quod  mfinte  petisti. 
1  Twie  ille  es]  II.  Pbilosophia  Boetium  alloquitur, 


ut   quod   attenta  mediiatione  de  statu    mentis  Boetii 
videtur  non   potuisse    cognoscere,    illud    ab    eodem 
Boetio  percunctando  et  interrogando  eliciat.   Ac  pri- 
mum  quidemphilosophiaBoetiuminterrogat  de  prae- 
tento  mentis  Philosophiam   doctae  statu,  cujus   ini- 
tium,  progressum  et  perfectionem  optime  comparat 
cum  homine,  qui  virilem  aeiatem  adepturus  lactepri- 
mum,  postea  cibo   graviore  alitur  :   flostro  quondam 
lacte  nutritus,   nostris   educatus  aJinuntis,  in   virilis 
animi  robur  evaseras,  Sic  S.  Paulus  similes  Christianae 
vitte    periodos  describens,  1    Cur.    ui   ait  :   Tanquam 
parculis  in  Ch^isto  lac  vobis  potum  dedi  non  es:am  : 
nondum  cnim  poteratis:  et  Hebr.  v:  Facti    estis,  qui- 
bus   lacte  opus    sit,    non  solido  cibo :   ad  quodrt-     - 
ciens  S.  Petrns  ep.  1,  cap.  n  :   Sicut  modo  geniii  in- 
fantes,  inquit,  rationabile  sine  dolo  lac  concupiscite,  ut 
o  crescatis  insalutem.  Lac  autem  Phiiosophiae  sunt 
priocipia,  quee    sola  animi    altentione  innotescunt : 
cibus  autem  gravior,  snnt  conclusiones,  qure  ex  ejus- 
niodi   principiis  majori    quodaui   labore  inferuntur. 
Deinde,  eadem   Philosophia   Boetium    interrogat  de 
prsesenti  statu  iilius  mentis,  quae  non  ob  aliam  cau- 
sam  dicitur  cecidis-o,  perturbationibus   victa,    quam 
quod   abjectis   armis   philosophicis,  his  noluerit  uti. 
Arma  autem  illa  sunt  pra>cepta  philosophica. 

Sed  Philosophia^  interroganti  nou  respondet  Boe- 
tius,  non  pudore  quidem,  qui  teste  Horatio  aliquan- 
do  infans  prohibet  profari  sed  stupore,  qui  quod  sit 
veluti  durities  mentis,  quoe  etiam  sollicitata  non 
sentit,  propterea  et  enrritrUiunem  et  locutionem, 
cogitationis  signum,  imp^dit  :  hinc  Boetius  stu\ 
oppressus  dicitur  non  modo  tacitus,  sed  clinguis  pror- 
sus,  et  mutus  :  quasi  tacitus  intelligatur  qui  linguam 
habenslincma  non  utitur ; elinguis,  qui  lincua  captus 
saltem  balbutire  potest;  mutus  denique  qui  nulla- 
tenus  potest  loqui.  Sic  Tullius  dixit  mutum  forum,  ^ 
elingurm  curiam  et  tacitam  civitatem.  De  stupore  lo- 
cutus  Virgilius,    m    Georg.,   v.  520,  canit  de  tauris : 

Non  umbrae  altorum  uemonun,  nou  mollia  possunt 
Prata  movere  animum,  non  qui  per  saxa  volutus 
Purior  electro  campum  petit  amnis  :  at  ima 
Solvuutur  latera  atque  oculos  stupor  urget  inertes. 

2  Admovit  pectori  meo  manum.j  III.  Phiiosophia. 
Boetio  admovet  manum,  ut  evidentius  percipiat 
morbi  illius  causam.  Sicut  autem  medici  coguito  cor- 
de,  bonam  vel  malam  corporis  valetudiuem  cogno- 
scunt,  ('tiod  cordis  rnotu^  ^ausa  sit  reliquarum  cor- 
poris  afiectionum  :  ita  Philosophia,  cognita  hominis 
voluntate,  rectam  aut  pravam  mentis  coimationeru 
percipit,  quod  voluntas  causa  sit  reliquarum 
tionum  tain  landabiiium  quam  vituperabilium,  ita  ut 
nou  ante  in  errorem  aut  vitium  labi  possimus.  quam 
voluerimus  :  propterea  Philosophia  nunc  manum  di- 
citur  admovre  pectori:  pectus  euim  siguilicat  voluu- 


Boetium,  ut  ipse  Boetius,  spe    saluiis  concepta.  quee 
illi  deinceps  proponentur  remedia.  his  utatur  lnben- 
tius  :    propterea  Philosophia  ait  1°  nihil  esse  pericu- 
li :   auia  cum  mens  nostra    sit  immortalis,  hsee    nul- 
lis  nisi  errorum  vitiornmque   est    obnoxia  periculis  : 
hic  autem  nihil  advertitur  nisi  oblivio  queedam,  quae 
imminentis  erroris  aut    vitii  nota    non  est  ;  -2°  men- 
tem  Boetii  generatim  pati  lethargum  :  nam  lethargus 
e  st  violenta  cerebri  compressio,  unde  torpor  et  inex- 
juiirnabilis   fere    somni    necessitas,    rerum   omnium 
•  io.   et  mentis  defectio   nascitur:   binc   qui  hoc 
morbo  afticiuntur,  hos  medici  tandiu  curant  percuti, 
pnn2i,  uri,  aliisque  modis   cruciari,  donec.  relaxato 
cerebro,  vigilia,   attentio  et  memoria   in  iisdem  re- 
noYita  nascatur:   mens  igitur  propter  quamdam  si- 
militudinem  tum  dicitur  pati  letiiargum,  cum  rerum 
anie   cognitdium   immemor   hebere    videtur :   quod 
commwus  dicitur  iUusarum mentium  morbus,  quatenus 
mentes  nnnqnam  err^nt,  nisi  linmeinores  primorum 
veritatis    pnncipiorum.  praecipitaiione  et  prajudicio 
judicent  ;  3°   mentem    Boetii  speciatim    es-e  oblitam 
sui:    eet  enim  vel  maximum,  inquit  TulUus  i  Tusc, 
animo  ipso  animum  videre  :  et  nimirum  hanc  habetvim 

eptum  Apollinis,  quo  monet  uf  se  quisyue  nost  I 
non  cnim  credo  id  prsecipit,  ut  membra  nostr.i  aut  sta- 
turam  figuramve  noscamus,  negue  nos  corpora  sumus, 
neque  ego  tibi  dicens  hoc  corpori  tuo  dico  :  cum  igitur, 
>t,  hoc  dici'.  n  ■■:■:  animum  tuum  :  nim 
corpus  quidem  quasi  vas  est  aut  aliquod  animi  recepta- 
culum  :  ab  animo  tuo  quidquid  agitur,  id  agitur  a  te  : 
hunc  igitur  nossc  nisi  divinumesst '.  non  esset  hoc  c.crio- 
■ujusdam  animi  prxceptum,  sic,  ut  tributum  /'.: 
sit,  hoc  est  scipswn  possc  cognosc:i\.  Ex  quibus  se- 
quitur  mpntem  humanam  non  pru:s  posse  philoso- 
phari  quam  seipsara  noscat.  ut  qua?  oblita  sui  est, 
haec  speciatim  lethargo  laborare  merito  dicatur ; 
40mentemBoetiipa!-/iV  o    -       blitam  sui,qiiod 

antecepta  animo  notio  sui  sit  innata  :  unde  ad  pri- 
mam  Philosophia?  admonitionem  eadem  mens  recor- 
dabitur  sni. 

a  Quod    ut  possit.'   Deniqne    Philosophia  Boetium 

deinceps  curatura,  ejusdem  oculos,  mortalium  rerum 

nul  lantes  coutractu  in  ru- 

gam  veste  abstersit,  ct  sicca    t:  q  we  continu&to  prae- 

dicto  Philosophiae    syml)olo,  nou    tam    de   corpore, 

i  de  mente  iutellicrenda  sunt. 

imum  igitur  oculi  Boetii  mortalium   rcrum   nube 

caVgabant,  quod  ejus  mens  caducarum  rerum  pertur- 

bationibus,  amore,  v.    g..  aul  desiderio  obscurata  vi- 

itur. 

ade  iidem   oculi  flctibus  w.  .  quod  ..jus- 

dem  mens  propter    an.  s    •.aducas    alliceretur 

us. 
erea  Phiiosophia  o\    s  Boetii  contracta  in  ru- 

■  Hersit  qaidem  et 
siccavit,  quia  meutem  exuit  perturbationibus  pra  - 
puis,   uudo  praidiciie  leuebne  ct  irisutiae :  contra 


00 1 


DE  CONSOLATFONE  PHILOSOPIII  K  I.IB.  I. 


r.n-2 


•6  METIIFJM  *  III. 

Argumentum.  —  Boetins  canit  se,  aspirante  Pldloso- 
phia,  sic  illustratum  fuisse  sicut  nubibus  vento  fu- 
gdtis^terra  pristinam  recuperat  hicem. 

Tuuc  me  discussa  liqucrant  nocte  lenebroo, 
Luminibusquc  prior  rediit  \igoT  : 


Utcum  praBcipiti  glomerantur  sidera  Coro, 
•£?  Nirabosisque  polus  stdit  imbribus. 

i)  Sol  latet,  ac  nondura  cmlo  venientibus  astris, 
Desuper  iu  terram  nox  funditur. 

Ilanc  si  Tbreicio  Boreas  emissus  ab  antro 


Verberet,  et  clausum  reseret  dicm, 
INTERPRETATIO. 
Tunc,   inquit   Boetius  tenebrse  disccsscrunt  a  mc,      pido  vento  occiduo,  ct  ccelum  velatur  nubibus  plw  /<«- 
caligine  dissipata  et  luxpristina  revertit  oculis  meis  :      rum  fecundis,  sol  absconditur,  ctnox  irruii  ex  sublimi 

quemadmodum  quando  stellce  involvuntur  a  Coro  ra-      in  humum.  Si  Borcas  vcntus  ex  spelunca  Thracia  or- 

NOFVE. 


vero  in  rugam  vcstc,  hoc  est,  verbis  philosophicis 
oratione  conjunctis  :  usu  quippe  cogitationes  cum 
verbis,  quibus  signiticari  solent,  ila  conjunctae  sunt, 
ut  seepissime  bas  cogitationes,  non,  nisi  verbis  in 
memoriam  revocatis,  recordemur  :  supra  autem  di- 
ctum  est  vestes  Pbilosopbiee  esse  voces  pbilosopbicas. 

*  Carmen  constans  ex  duplici  gencre  versuum  al- 
ternorum,  quorum  prior  bexameter  beroicus ;  poste- 
rior  tetrameter,  cujus  qnatuur  pedes  imitanlur  qua- 
tuor  primos  beroici  versuspedes,  frequentiore  tamen 
daetvlo. 

\.  Tunc  me.}  Mens Boetii perturbationibus  obscu- 
ratasnum  j>rius  lumen  amiserat  :  non  secus  ac  oculi 
corporis,  accedente  nocte,  tenebris  involvuntur.  Sed 
vix  Pbilosopbia,  ceunovum  sidus,  emicuit,  cumejus- 
dem  Boetii  mens,  perturbationibus sedatis,  suo  priori 
lumine  recreata  coepit,  ut  ante  consueverat,   videre. 

3.  Ut  cum.\  Eximia  similitudo,  sive  oratio  tradu- 
cens  ad  mentem  ex  corpore  dispari  simile  :  hic  au- 
tem  lerra  refert  mentem  ;  sol,  philosopbiam  ;  nubes, 
perturbationes ;  venti,  spirilus  perturbationum  pa- 
rentes;  nox  et  dies  alterru  alternas  jgnoratiortem  et 
intelligentiam  referunL. 

3.  Glomcrantur  sidera.}  Glomero  dicitur  a  glomus, 
unpelolon  de  fil,  quare  cum  glomus  ex  eo  fiat,  quod 
filum  lilo  circumactoinvolvatur,  sidera  nunc  dicuntnr 
glomcrari,  quod  hapc  nubibus  circumfundentibus  iu- 
volvantur  :  neque  enim  putandum  est,  Boetium  exi- 
stimasse  stellas  posse  ventis  ita  moveri,  ut  iisdem 
ad  se  invicem  accedeutibus  quoddam  iiat  stellarum 
agmen.  Iloc  fere  modo  Virgil.  Georg.,  v,  323,  ca- 
nit  : 

Et  foedam  glomerant  terapestatem  irabribus  atris 
Collccta;  ex  alto  nubes. 


Sic  enim 


A 


oculi 


obdu- 


3.  Coro.] 


Corus  sive 
-1* 


Caurus  ventus  esl  flans  ab 
occasu  aestivo  :  unde  hic  ventus  sic  contrarius  est 
motui,  quo  aer  ab  ortu  in  occasum  cietur,  ut  nubes 
contrariis  hinc  et  inde  motibus  compressae  cogantur 
copiosum  imbrem,  nisialiter  dissolvantur,  emissurae. 
Virg.  v.  En.,  v.  125  : 

"uo  tunhdis  submersuin  tunditur  olim 
Fluctibus,  hyberniconduut  ubi  sidera  Cori. 

4.  ISimbosisque  imbribus.}  Imbres  nimbosi  dicun-  d 
tur,  quod  hi  nube  tanquam  sua  materia  inclusi  con- 
tineantur  :  nimbus  euim  nonsecus  ac  nubes  genera- 
tiui  illud  dicitur  quod  nubit  sive  operit  :  unde  nim- 
bus,  inquit  Isidorus  I.  xix,  c.  31,  est  fasciola  trans- 
versa  ex  auro  assuta  lintco,  quod  est  in  fronte  fcmi- 
narum.  Ex  quo  Plautus  nimbatam  meretricem  dixit. 
Scilicet  uubes,  quae  nihil  est  aliud  quam  vapor  ca- 
liginosus,  iu  sublimi  acris  circumfundentis  pondrre 
libratus,  deorsum  fern  potcst  duobusmodis,  et  pro 
diverso  desc  ensus  sui  modo,  diversos  habere  eifectus  : 
vel  enim  nubes  integra  descendit,  vel  frustatira ;  si 
integra  descendat,  fulguris,  fulminis,  tonitrui,  prae- 
sertim  voro  lempestatis  parens  es^e  potest.  Si  autem 
frustatim  descendat,  hujus  tres  esse  solent  formae  : 
nimirum  nix,  pluvia,  et  grando ;  nam  villosi  nubis 
globuli  cadendo  vel  servant  vel  mutant  suam  for- 
mam  :  si  servaut,  ningit  :  si  vero  mutant,  bi  aut  li- 
quescnnt  tantum,  tumque  pluit;  aut  durescunt  li- 
quati,  tumque  cadit  grando. 


i.  rolus  stctit.}   Ccelum   obductum  fuit. 
Virgilius.  ecl.  7,  v.  ;>i  : 

Stant  et  juniperi  et  castaneae  hirsutac. 

.Eneid.     vi,   v.    300,    dc   Cbaronte,    cujus 
llamma  tegi  videbantur. 

Canities  inculta  jacet,  slant  lumina  flarama. 

/Eneid.  xn,  v.  107,  de  co;lo  quod  pulvere 
ctum  erat. 

Jam  pulvere  ccelum 
Stare  vident. 

Hinc  additur  vers.  5.  Sollatet. 

5.  Nondum  ccelo  venic7itibusasti*is.]  Nox  enim  poe- 
tis  praeserlira,  duplicis  est  gencris.  Altera  nascitur 
occidente  sole,  emicantibusque  caeteris  astris,  quae 
propterea  oriri  dicuntur  :  de  hac  nocte  loquitur 
Virg.  ii  /Eu.,  v.  2iiO  : 

Vertitur  interea  ciplura  et  ruitOceano  uox, 
luvolvens  umbra  magna  terramque  polumque. 

Altera  oritur,  etiam  ante  solis  occasum,  ipso  ca*- 
terisipie  astris  latentibus,  de  qua  loquitur  idem  Virg. 
i  JEn.,  v.  94  : 

Eripiuut  subito  nubes  ccelumque  diemque 
Tencrorum  ex  oculis:  ponlo  nox  incubat  atra 

Et  de  hac  uocte  nunc  agilur  :  unde  dicitur  fundi 
in  icrram  desuper  nondum  cozlovenientibus  astris,  qua? 
scilicet  occidente  sole  emicare  solent. 

7.  Doreas.]  Boreas  est  ventus  flans  ab  ortu  aesti- 
vo  :  qmimobrem  similimotu,  quo  aer  ab  ortu  ad  oc- 
casum  circumactus,  cietur.  Hinc  autem  omnia  quoc 
de  isto  vento  dici  solent  possunt  inferri.  Primo  enim 
ventus  hice  regione  Cori  spirat  :  quia  Corus  llat  ab 
occasu  aestivo  :  unde  utriusque  hujus  venti  nosterau- 
ctor  nunc  meminit.  Secundo  idem  ventus  vehemens 
est  :  quoniam  uua  cum  aerefertur  ad  occasum  :  cum 
autem  omnisventus  vehemens  sit  frigidus,  propter- 
caVirgilius,  ecl.  7,  v.  51,  canit  : 

Hic  tantum  Boreae  curamus  fri^ora,  quantum 
Aut  nuraerum  lupus,aut  torrentia  flumina  ripas. 

Atque  hinc  forte  nominis  istius  interpretatio  : 
(3ope'«s  enim  videtur  dici  a  f3o«u,  clamo,  et  [Am,  de- 
curro,  quod  ventus  ille,  ut  pote  •vebementior,  cum 
sonitu  currat.  Tertio  ille  ventus  serenus  est,  quod 
cum  aere  cpncurrens  uubes  coactas,  materiam  im- 
brium,  dissipet.  Unde  Ovid,  vi  Metam.  : 

Apta  mihi  vis  est,  qua  tristia  nubila  pello, 
El  freta  coucutio,  nodosaque  robora  verto. 

Unde  etiam  nuuc  dicitur  cluusum  rcserare  dicm, 
hoc  est  fugare  nubes,  quibus,  etiam  ante  solis  occa- 
sum,  nox  facta  est. 

l.Emissus  ab  antro.]  Optime  Boreas,  aut  quilibet 
alius  mundi  ventus,  a  teni|)cstate  diversus,  ab  antro 
cmitti  dicitur,  ut  i  /En.,  v,  (ii  : 

Sed  pater  omnipotens  speluncis  abdidit  atris. 

Quemadmodum  enim  vcntus  pomorum,  castanoa- 
rum,  bgni  viridis,  imo  et  globi  aenei,  qnem  Eolipi- 
lum  vocant,  movente  igne,  ex  quibusdam  veluti  an- 
tris,  vaporibus  scilicet,  qua  data  porta,  rarescendo 
ruentibus  oritur  :  sicpraedictus  mundi  ventus  ex  cir- 
cumstantibiis  terra,  montibus  et  nubibus,  veluti  ex 
maguis  quibusdam  speluncis,  agente  sole,  vaporibus 


603 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


604 


28   Emicat,  et  subito  vibratus  lumine   Phoebus. 
"S9  Mirantes  oculos  radiis  ferit. 

30  PROSA  III. 

Arcumentum.  —  Boetius,  recognita  tandem  parente 
PJiilosophia,  ab  cadem  percunctando  accipit,  ut  an- 
tiquos  sic  recentiores  philosophos  ab  ignaris  impro- 
bisque  vcxatos  fuisse. 


A  Ia  Haud  aliter  tristitice  nebulis  dissolutis,  6  bausi 
coelum,  et  ad  cognoscendam  medicantis  faciem 
c  mentem  recepi.  Itaque,  ubi  in  eam  deduxi  oculos 
2  intuitumque  defixi,  respicio  3  nutricem  meam,  31 
*  in  cujus  ab  adolescentia  d  Laribus  observalus  fue- 
ram,   Pbilosopbiam.    Et  quid,  inquam,  c  tu5  in    bas 

vir- 


exsilii  nostri  solitudines,  o  6  omnium 


magistra 


IXTERPRETATIO. 


ut  ait 
fori- 

llmc 


ius  flarjetlet  hanc  terram  et  aperiat  lucem  abscondi- 
tam,  sol  apparet,  et   emissus  luce  repentina,  perstrin- 
git  splendore  suo  oculos  stupcntes. 
a  Simili  modo. 

WTJE 

nimirum,  qua  minus  resistitur,  rarescendo  currenti- 
bus  tlare  consuevit  :  unde  Yirgil.  i  JEn.,  v.  55  : 

Nimborum  in  patriam,  loca  feta  furentibus  austris 
^Eoliam  venit.  Hic  vasto  rex  ^Eolus  autro 
Luctantes  ventos  tempestatesque  sonoras 
Imperio  premit,  ac  vinclis  et  carcere  frenat. 
Illi  indignautes  maguo  cum  murmure  monlis 
Circum  claustra  fremunt. 

7.  Threcio  ]  Sive  Thracio  :  quod  Boreas  quidam 
codem,  quo  ventus  bic,  nomine  donatus,  fuerit 
Tbrax  :  vel  quod  ventus  bic  comparatione  loci  ubi 
scribebat  Boetius,  ex  Tbracia  videretur  tlare  : 

Sic  Yirg.xn  ^Eneid.,  v.  365  : 

Ac  velut  Edoni  Bornaj  cum  spiritus  alto 
lnsonat  ^EgEeo,  sequiturque  ad  littora  lluctus 
Qua  venti  incubuere,  fugam  dahtnubila  ccelo. 

Edoui  enim  Grsece  tidcovoi.  Straboni  gens  est  Tlira- 
cica.  Porro  rcserare  idem  est  quod  aperire  :    reserare 
enim  contrarium  est   scris  :   sicut    claudo  et  rccludo, 
vclo  et  rcvelo,    tego   et  retego,  sunt  contraria :    serse 
autem  sunt,  quibus  remotis  lores  panduntur, 
Varro,  velutait  Festus,  fustcs,  qui  opponunlu:' 
bus  :   Ovid.  I.    vi  Amor.,   Excute    poste  seram. 
Virg   xn  yEn.  584  : 

Urbem  allii  reserare  jubent,  et  pandere  portas. 

9.  Phoebus.]  Pbcebus  sive  Apollo  fertur  Jovis  et 
Latonae  filius,  eodem  partu  cum  Diana  editus  in  in- 
sula  Delo.  Medicinse  inventor,  divinaudi,  cantandi  et 
versificandi  adeo  peritus,  ut  barum  artium  Deus  ba- 
hitus  sit.  Poetis,  ut  nunc,  ssepius  solem  signiticat,  ut 
ipsius  nominis  interpretatio  probat  :  ©oioo;  enun 
Gruece,  Laline  est  splendidus,  binc  dicitur  emicare  et 
subito  vibratus  lumine  :  emicare  quidem  dicitur,  qua- 
tenus  fulget  :  mico  enim  est  a  mica,  quatenus  ha?c  di- 
citur  de  arenulis  fulgentibus  :  atdicitur  subito  vibra- 
tus  lumine,  quatenus  sol  continuato  lumine  ad  terras 
usque  emittitur.  Sic  Virgil.  ^Eu.  viii,  v.    52i  : 

Namque  improviso  vibratus  ih  setbere  fulgor. 

10.  Mirantes  oculos.]  Admira*tio  non  nisi  mentis 
est  :  quandoquidem  admiratio  in  quadam  mentis  co- 
gitatione  versatur  :  sed  liac  mentis  aifectione  tixi 
oculi  etiam  mirari  dicuntur.  Scilicet  arguti  nimis 
oculi,  inquit  Tullius,  quemadmodum  animo  affecti  su- 
mus,  loquuntur.  Glaudian.  carm.  2i,  v.69  : 

Quantum  prolurris,  quautam  servaveris  urbi.-m 
Attonilis  metire  oculis. 

{  lltiwl  aliter.]  Non  secus  ac  nubibus,  afflatu  Bo- 
n  ■  dissolutis,  sol  emicat,  suoque  lumine  oeulos 
spectantium  in  sui  admirationem  convertit,  ego 
Boetius  nebulis  perlurbationum,  prsesertim  vero  tri- 
stitiae  meee  instincta  Philosophiae,  fugatis,coepi  pau- 
lulum  respirare,  animumque  erigere  ad  comtemplan- 
dam  eam,  quse  quod  extrabat  errores  et  vitia  radici- 
tus,  medici  officium  cxercerc  videtur,  Philosophiam, 
Sua  autem  hsec  vejrba  Boetius  videtur  mutuatus  a 
Virgil.  .Y.n.  x,  v.  898  : 

Contra  Tyrrbenus  ut  auras 
Suscipiens  hausit  ccelum,  mentemque  recepit. 

Lbi  hanrirc  co&lum  idem  quod  respirare;  mentem 


I'  Respiravi. 
cAnimum  erexi. 
dDomesticis  penetralibus. 
c  Ego  Boetius. 


vero  recipcre  idem  quod  animum  erigere  :  respirare 
enim  proprie  corporis  est,  quatenus  boc  pulmonum 
p  ope  per  asperam  arteriam  spiritum  alternis  excipit 
ac  reddit  :  sed  propter  quamdam  similidudinem  di- 
citur  etiam  de  mente,  quatenus  notionum,  quas  a 
rebus  cognoscendis  accipit,  conscia  assensionem  et 
quoddam  voturn  emittere  videtur  :  sic  Tullius  pro 
Scst.  :  Respirassc  homines  videbantur,  nondum  rc,  sed 
spe  reipublicsi  rccuperandx. 

2  Intuitum  defixi.]  Attcnta  cogitatione  consideravi : 
ut  enim  cognitio  clara  et  distincta  qurcdam  est  veri- 
tatis,  cui  iuveniendae  vacat  pbilosopbia,  norma;  ita 
nec  phifosopbicas  res  nec  ipsam  philosopbiam  co- 
gnoscendo  assequi  possumus,  nisi  attentiori  eaque 
frequenti  mentis  meditatione  :  qui  secus  fecerit,  hic 
in  pracipitationem  et  prcejudicium,  praecipua  erro- 
rum  vitiorumque  capita,  labatur  necesse  est. 

3  Bespicio  nutricem  mcarn]  Mcse  uimirum  mnitis  : 
cum  enim  vita  humauae  mentis,  sit  cogitatio ;  pro- 
pterea  philosophia,  cujus  ope  cogitatiofovetur  auctis- 
que  viribus  adolescit,  non  immerito  mentis  hnmanse 

P  nutrix  vocatur  :  sic  Ovidio  nox  dicitur  curarum  nutrix. 
*lncujus...  laribus.]  Id  est,  scholis:  lar  enim  fo- 
cus  est  :  hinc  Lares  poetis  sunt  dii  patrii  sive  do- 
mestici,  ct,  si  credamus  Apuleio,  mentes  parentum, 
qui  quod  olim  domi  humarentur,  suam  putabantur 
semper  curare  familiam  :  nnde  Tullius,  Dii,  inquit, 
quos  Grseci  (Jatpovss  appcllant,  nostri,  opinor  Lan  s. 
Atqui  scyoloz  philosophicce,  non  abs  r^  dicuntur  ejus- 
dem  philosophias  focus  :  quandoquidem  ubi  lumen 
naturale,quod  potest  dici  qnajdam  mentis  humanae 
vita  ab  ipsis  praecipitationis  praejudiciique  incursi- 
bus  tutum,  curantibus  optimis  prwceptoribus,  fove- 
tur.  Quare  cum  Boetius  iiifans  niissus  fuciit  Atbenas, 
ubi  annos  decem  et  octo  cum  aliorum  philosopho- 
rum,  tum  Platonis  prsesertim  et  Aristotelis  lectioni 
vacavit,  recte  dicitur  Laribus  philosophi%  ab  adoles- 
centia  observatus  °:  propterea  Philosophia  supraa?gre 
ferebat  Musas  poeticas  eidem  Boetio  assidere. 

5  In  exsilii  nostri  solitudines.  Theodericus  Oslro- 
gothorum  rex, cui  Boetium  antea  fuerat  dilcctis^imus, 
tantam  impiis  quibusdam,  Boetius  falso  accusanti- 
bus,  adhibuit  fidem,  ut  illehunc  Ticinum  vulgo  Po- 
piam  relegarit,  tanquam  in  exsilium  :  quam  in  soli- 
tudinem  idcirco  accedil  Philosophia,  quod  in  solitu- 
dine  prsesertira  mens  ab  omnihominum  commercio 
liberata,  suis  cogitationibus  formandis  unice  vacare 
possit :  sic  Plato  philosophaturus  npn  Athenas,  sed 
Academiam,  suburbanum  Gymnasium,  elegit :  Sic 
Musae  desertissimos  montes  incolere  tinguntur. 

6  Omnium  magistra  virtutum.  Philosophia  enim 
auctore  Tullio,  virtutis  contim  1 1 1  officii  i '  bi  n  tuvi  ndi 
disciplinam,  quam  qui  profitelur  gravissimam  susti- 
nert  personam  oidetur.  E1  ccrte  virtus  generatim, 
juxta  ipsius  Aristotelis  mentem,  defiuiri  potesl  af- 
fectio  mentis  ut  voluntaria  -i'  recta.  Dupliis  est 
generis,  nempe  dianoetica  el  moralis.  Prior  esl  af- 
fectio  mentis  notioni  ciarse  el  distinclee  conseutien- 
tis.  Posterior  affectio  ejusdem  mentis  medioci 
laudabilem  iu  humanis  cogitationibus,  loculionibus 


D 


605 


I)E  CONSOLATIONK  PHILOSOPIII  K  I.IB.   I. 


606 


tiilum.  '  "  supero  cardino  delapsa  venisti?  an  nl  lu  A  rer,  et,  quasi  novum  aliquid  acciderit,  pe&horresce- 

rcm?  3  Nunc  enitn  t  primum  censea  apud  improbos 
mores  lacessitam  periculis  sapientiam?  'Nonne  apud 
veteres  qaoque,  Ull  s  ante  nostri  Platonis  eetatem, 
magnum  ssepe  certamen  cum  stultitise  Lemeritate  cer- 
tavimus  •»?  eodemque  superstite  ('  preeceptor  ejus  So- 
crates  injustse  victoriam  mortis,  me  astante  ',  prome- 
INTERPRETATIO. 

iccusation 
b  Putasne  nondum. 
11  Nos  Philosophia. 
'  Philosophia. 


([iKK{ue  3*  *  mecum  rea  falsis  criminationibus  agi- 
teris?  Au,  inquit  illa  f>;  te,  alumne,  desererem,  nec 
c  sarcinara,  quam  mei  nominis  invidia  sustulisti, 
communicato  tecum  labore  partirer?  Atqui  Philoso- 
phiee  •'  fas  non  erat,  e  incomitatum  relinquere  iter 
innocentis.  Meam  scilicet  f  criminationem  (5)  vere- 


■  A  rirl-,. 

i'  Philosophia. 
c  Onus. 
d  Non  licebat. 
c  Solum. 

NOT.E 

operibusque  constituentis  :  quare  prior  prudentia; 
posterior  temperantia  a  Cicerone  vocatur  :  utriusque 
autem  prsecepta  prsescribit  Philosopbia  adeoque  om-  \\ 
nium  est  magistra  virtutum. 

1   Supero  cardine  delapsa.]  Divinitus  data  :  lumen 


enim  naturale,  ut  pote,  quod  ab  ipso  mentis  hu- 
manse  conditore  ortum  est,  divinitus  estdatum.  Phi- 
losophia  autem  nihil  est  aliud  quam  lumcn  naturale 
modiflcatum  :  lumen  quidem,  hocesl  notio,  quse  sola  - 
est  mentis  lumen  :  naturale  vero,  id  est  ab  ortu  di- 
vinitus  datum  sive  a  natura  insitum  ingenitumque  : 
modificatum  denique,  quatenus  est  primum  clarum 
et  distinctum;  deinde  paulo  longius  diffusum;  pos- 
tremo  veri  certique  jodicii  norma.  Sic  Socrates, 
referente  Themistio  orat.  I,  philosophiam  in  homi- 
num  genus  divina  duntaxat  sorte  delapsam  fuissc  tcs- 
tatus  esi.  Sic  Cicero  passim  :  Thilosophia,  inquit, 
donum  et  inventum  deorum;  quo  bono  nullum  opta- 
bilius,  nullum  prsestantius,  neque  datum  est  morta- 
lium  generi  deorum  concessu  atque  munere,  ncque 
dabitur. 

2  Mecum  rca  falsis  criminationibus.]  Gaudentius, 
Opilio  et  Basilius  apud  Theodericum  regem  falso 
accusarunt  Bsetium,  1°  quod  hic  impedivisset,  quo- 
minus  senatus  I«sae  majestatis  convinceretur;  2° 
quod  de  vindicanda  in  libertatem  Italia  scripsisset; 
3°  quod  ad  obtinendas  dignitates  suffragia  corrupis- 
set,  quod  crimen  Latinis  ambitus,  Grsecis  or/j.oy.^-i.v. 
vocabatur,  latisque  legibus  puniebatur;  aut  saltem 
quod  ad  hunc  finem  impiis  artibus  usus  fuisset. 

Atque  hsec,  teste  ipsa  Philosophia,  sunt  sarcina, 
quam  Boetius  nominis  philosophici  invidia  sustulit, 
quamque  propterea  eadem  Philosophia  communicato 
cum  Hoctio  labore  partiri  cupit,  ejusmodi  criminatio- 
nibus  assueta.  Sunt,  inquam,  hse  criminationes  sar- 
cina  :  nam  sarcina  onus  est  quod  hoino  ad  vestem 
victumque  secum  solet  deferre  profecturus  :  ex  quo 
factum  est,  ut  quodlibet  onus  inutileet  molestum  sar- 
cina  diceretur  :  unde  Ovid.  ep.  3  : 

Non  ego  suui  classi  sarcina  magna  tuse.        — 

At  easdem  criminationes  Boetius  philosophici  no- 
minis  invidia  sustulit  :  quod  philosophicis  prscceptis 
addictissimus,  talis  esset,  qualis  ab  Horatio  descri- 
bitur  Carm.  1.  m,  od.  3  : 

Justum  et  tenacem  propositi  virum 
Non  civium  ordo  prava  jubentium, 
Non  vuitus  instantis  tyranni 
Aleule  quatit  solida  :  neque  Auster. 

Quare,  continuatis  ejusdem  Rhilosophiae  proecep- 
ti-,  eo  majori  cum  patientia  Doelio  hac  criminationes 
ferendse  sunt,  quo  antiquior  est  illa  philosophise  et 
philosophorum  sors. 

3  _Y(//ic  enim  primum  censes.]  Interrogatio,  quasi 
dica;.  sjie?  modus  loquendi  Latinis  non  inusita- 
tus.  Notandum  non  exstinctam,  sed  lacessitam  dun- 
taxat  dici  sapientiam  :  exstinctis  enim  sapientibus 
non   propterea   exstinguitur  sajiientia,  quippe   ipice 


Prelium  sibi  solaque  latc 
Fortunaj  secura  nitet. 

Lacessitur  tamen  :  quoniam  dictis  factisve  impro- 
bis  provocatur  :  quod  lacessiri  est :  unde  Virgil.,  ecl. 
3,  v.  51  : 

Efficiam  posthsec  ne  quemquam  voce  lacessas. 

Sicque  lacessita  fuit  primum  quidem  apud  veleres, 
deinde  apud  recentiores  philosophos. 

4  Tfonne  apud  veteres.  I.  Sapientia,  quse  ab  ipsis 
Pythagorae  temporibus,  dici  coepit  Philosophia,  apud 
veteres  sapientes  et  phiiosophos  ex  eo  lacessita  fuit, 
quod  prsestantissimi  tnter  illos  exsilio  et  morte  ipsa 
a  stultis  improbisque  hominibus  affecti  fuerint.  No- 
tari  potest hic loquendi  modus  :  certamen certavimus : 
non  enim  id  Gra^cis  duntaxat  familiare  est,  ut  non- 
nulli  aiunt,  sed  etiam  Latinis  :  sic  Terentius  dixit 
vivere  vitam;  gaudere  gaudium;  Cicero  scrvire  servi- 
tutem;  Horatius  ludere  ludum  :  ut  noster  auctor  infra 
dicet  Iwterc  ludum,  ornarc  ornamcntis. 

5  Ante  nostri  Vlatonis  setatem.]  Plato  natus  est 
Atbenis  circa  annum  mundi  3626.  Hic  in  omni  doc- 

C  trinarum  genere,  sed  in  pbilosophia  propsertim  excel- 
luit  :  unde  Philosophia  nunc  vocat  sunrn,  illumque 
statuit  tanquam  notissimum  ]ibilosopbum,  in  quo, 
ante  quem,  et  post  quem  sapieiitia  sive  philosophia 
male  excepta  fuit.  In  ipso  quidem  Platone  sapientia 
male  excepta  fuit  :  nam  ipse  Plato  iniquitate  Dionysii 
Siciliaj  tyranni,  cui  se  ille  commiserat,  inquit  Ci- 
cero,  in  maximis  periculis  insidiisque  versatus  est. 
Ante  eumdem  Platonem  sapientia  male  etiam  ex- 
cepta  fuit  :  si  quidem  Solon  Atbeniensis,  Anaxago- 
ras  et  Pythagoras  in  exsilium  acti  fuerant  :  Zeno 
vero  Eleates  aliique  optimi  viri  morte  damnati  :  sed 
cjusdem  Platonis  prseceptor  Socrates  :  ut  statim  di- 
eetur,  eodem  supplicio  affectus  fuit.  Denique  post 
eumdem  Platonem  sapientia  male  excepta  fuit  in 
Caniis,  in  Senecis,  in  Soranis,  in  ipso  Boetio  :  quce 
omnia  seorsum  probanda  sunt. 
0    Praeceptor    cjus  Socrates.]   In  Socrate,  inquam, 


atur  in  cogitatione,  eui  vel  lyrannorum  furor 
nocere  non  potest  :  in  hoc  similis  virtuti,  quse,  ut 
ait  Claudian.,  carm.  17,  v.  1  : 


ante  Platonis  eetatem  sapientia  male  excepta  fuif  : 
jj  nam  Soerates,  cujus  tanta  sapientia  fuit,  ut  binc 
prseceptor  Platonis  fuerit,  inde  v.ero  Epicurei  ac 
Sloici  ab  illius  partibus  stare  gloriarentur,  ob  suam 
sapientiam  morte  damnatus  est.  Primum  quidem  So- 
crates  circa  annum  mundi  3fi00  natus  adeoque  ante 
Platonis  setatem  florens,  fuit  sapientissimus  :  nam  a 
rebus  occultis  et  ab  ipsa  natura  involutis  avocavit 
philosophiam,  ut  de  virtutibus  et  vitiis  qusereret,  cau- 
satus  quae  supra  nos,  nihil  ad  nos  pertinere  :  is  non 
soium  verbo,  sed  exemplo  etiam  ad  boneste  vivendum 
suos  auditores  hortabatur  :  tantam  quippe  in  omni 
vita  servavit  sequabilitatem,  ut  sive  in  prosperis 
sive  in  adversjts  rebus,  eumdem  semper  vultuin,  nec 
hilarera  magis,  nec  magis  turbatum  ostenderit.  Deinde 
idem  Socrates  prseceptor  fuit  Platonis  :  unde  Tul. 
lius,  iii  de  Orat.,  Socrates,  inquit,  cujus  ingenium 
variosque  sermones  immortalitati  scriptis  suis  Plato 
tradidit,  littei'am  nullam  reliquit.  Postea  idem  So- 
crates  accusatus,  quod  de  diis  male  sentiret,  cajutc 
damnatus  est;  sed  injustissime  :  si  quidcm,    auctor 


607 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


608 


ruit?  Cujus  a  haereditateru  cum  deinceps  Epicureum  A  eorum 


vulgus,  ac  Stoicum,  cceterique  pro  (5)  sua  quisque 
parte  raptum  ire  molirentur,  meque  reclamantem, 
renitentemque,  velut  in  partem  prsedse,  traherent, 
vestem,  quam  meis  texueram  manibus,  discide- 
runt,  abreptisque  ab  ea  panniculis,  totam  me 
sibi  cessisse  cre  Jentes,  abiere.  In  quibus,  quoniam 
qusedam  nostri  habitus  vestigia  videbantur,  meos 
esse  i>  familiares    imprudentia  rata,  (10)  nonnullos 


Quod   si   nec    '  Anaxagorse 


profanae  multitudinis  errore  pervertit.  34 
inav3nm.no  fugam,  nec  *  Socratis 
venenum,  nec  3  Zenonis  tormenta,  quoniam  sunt  d 
peregrina,   novisti;  at  *  Canios,  35  5  at  e  Senecas, 

6  at  Soranos,  quorum  nec  pervetusta,  nec  f  incelebris 
memoria  est,  scire  potuisti.  Quos  nihil  aliud  in  cla- 
dem  detraxit,   nisi  quod  nostris  moribus  s  instituti, 

7  studiis  improborum  dissimillimi  videbantur.  Itaque 


i: 


a  Doctrinam. 

b  Domcsticos. 

c  Alicnx. 

d  Remota  loco  et  tempore. 

NO"LE 

ipso  Tullio,  i  de  Or.,  omnium  sapientissimus  sanctis- 
simeque  vixit  :  propterea  populus  mortem  ejus  ita 
doluit,  ut  ejusdem  accusatores  partim  morte,  partim 
exsilio  punierit,  ipsique  Socrati  statuam  seream  po- 
suerit  :  obiit  tamen  astante  philosophia  :  nam,  ut  ait 
Tullius,  ibid.,  elegantissimam  Lysix  orationem,  qua 
pro  se  in  judicio  uteretur,  respuit,  et  ita  in  judicio 
capitis  pro  se  ipse  dixit,  ut  non  supplex  aut  reus,  sed 
ut  magister  aut  dominus  videretur  esse  judicum.  In 
quo  victoriam  mortis  promeruit  :  quod,  judicio  ipsius 
Ciceronis,  mors  illa,  quse  naturse  debita,  non  solum 
pro  patria,  sed  etiam  pro  veritate  est  potissimum 
reddita,  aut  meliorem  quam  qui  est  in  vita,  aut 
certe  non  deteriorem  affert  statum.  Denique  ipsius 
Socratis  doctriuam,  quse  quoniam  instar  pecunise 
ejus  morte  ad  aliquos  pervenit,  idcirco  vocatur 
ejusdem  hsereditas,  partiti  sunt  Epicurei  ac  Stoici, 
quorum  illi  Epicuro,  hi  Zenone  duce  philosophantur. 
Nam  duse  prsecipuse  sunt  philosophorum  antiquorum 
sectee,  a  quibus  caeterae  promanarunt :  nempe  Ionica, 
cujus  auctor  dicitur  Thales  Milesius;  et  Italica,  cu- 
jus  caput  fuit  Pythagoras.  lonicx  duse  celeberrimee 
exstiterunt  familise,  nempe  Academicorum  et  Peri- 
pateticorum ;  Italicx  pariter  duse,  nimirum  Stoico- 
rum  et  Epicureorum,  qui,  ut  loquitur  S.  August.  1. 
vin,  de  Civ.  Dei,  c.  7,  posuerunt  judicium  veritatis  in 
sensibus  corporis,  eorumque  infidis  et  fallacibus  rcgu- 
lis  omnia  qux  discuntur,  metienda  esse  censuerunt; 
quique  propterea  reclamantem  renitentemque  philo- 
sophiam  experti,  philosophicam  vestem,  id  est  dic- 
tiones,  quibus  tegerentur,  disciderunt  verosque  phi- 
losopbos  mentiti  sunt. 

1  Anaxagorx  fugam.]  In  Anaxagora  etiam  ante 
Platonis  setatem  sapientia  male  excepta  fuit.  Anaxa- 
goras  enim  ipso  Socrate  antiquior,  docente  Tullio, 
dixit  materiam  iniinitam,  sed  ejus  particulas  similes 
inter  se  minutas,  eas  primum  confusas,  postea  in 
ordinem  adductas  mente  divina.  Ex  quo  confecit, 
solem  non  esse  Deum,  sed  lampadem  ardentem  : 
ac  propterea  in  exsilium  pulsus,  aut  potius  libenter 
profectus  est  :  fertur  quippe  agrus  et  patrimonia  sua 
reliquisse,  ut  disceudi  quoerendique  divinse  delecta- 
tionl  toto  se  animo  dederet.  Consule  Diogenem  Laer- 
tium. 

2  Socratis  venenum.]  De  Socrate  jam  dictum  est  : 
superest  genus  mortis  illius  :  decessit  autem  hausto 
succo  cicutse  venenato,  quo  Athenienses  ad  publicum 
mortis  supplicium  utebantur  :  hinc  Socrates,  inquit 


1INTERPRETATI0. 

e  Senecam  et  Soranum  philosophos. 

f  Indicta. 

s  Philosophicis. 


I) 


Cicero,  cum  pene  jum  in  manu  mortiferum  illud  tene- 
ret  poculum,  locutus  ita  cst,  ut  non  ad  mortem  trudi, 
oerum  in  catlumvideretur  ascendere  :  et  Seneca,  epist. 
07,  Calix,  inquit,  venenatus,  qui  Socratem  transtutite 
carcere  in  cwlum. 

1  Zenonis  tormenta.]  In  Zenone  etiam  ante  Pla- 
tonis  a^tatem  sapientia  male  excepta  fuit.  Zeno  cuim 
ipso  quoque  Socrate  antiquior  multa  propter  suam 
sapientiam  tormenta  passus  est  :  sed  queenam  illa 
fuerint,  quisve  illorum  auctor  non  constat.  Probabi- 
lius  est  Zenonem,  dum  hic  Eleam  patriam  in  liber- 


tatem  vindicare  conaretur,  Nearchi  tvranni  jussu 
cruciatum,  inter  tormenta  linguam  dentibus  prseci- 
disse  et  in  Cyprii  regis  interrogantis  faciem  ex- 
spuisse.  Anaxarchum,  Democritum  a  Cyprio  tyranno 
excarnificatum  accepimus,  inquit  Tullius,  Zcnoncm 
Eleatem  in  tormentis  nccatum,  nempe  a  Nearcho  ty- 
ranno.  Sicque  apud  veteres  philosophos  lacessita  est 
sapientia. 

*  At  Canios.\  II.  Eadem  sapientia  etiam  apud 
recentiores  philosophos  lacessita  fuit  :  narn  Julius 
Canins  sive,  ut  vult  Lipsius,  Canus  eodem  quo  Se- 
neca  sseculo  natus,  prsestantissimus  philosophus,  a 
Caio,  cum  quo  diu  altercatus  fuerat,  morte  damna- 
tus,  hanc  cum  incredibili  animi  constantia  subiit,  ut 
refert  ipse  Seneca  1.  de  Tranq.,  c.  14. 

5  At  Senecas.]  Seneca  philosophns,  S.  Paulo 
esqusevus,  primo  a  Christi  nativitate  saeculo  tloruit, 
prseceptor  Neronis,  a  quo  cum  ingentibus  divitiis 
cumulatus  fuisset,  morte  damuatus  est  :  Quamvis, 
ut  ait  Suetonius  iu  Vita  Neronis,  saepe  commcatum 

r  petenti,  bonisque  cedenti  persancte  jurasset,  suspectum 
se  frustra,  ptriturumque  potius,  quam  nociturum  ei. 
Hic  philosophus  sibi  venas  prsesecans,  inquit  vetus 
interpres  Juvenalis,  sat.  5,  crurumque  venas  abrum- 
pens,  et  durante  tractu  lentitudineque  mortis,  hausto 
vtneno,  et  postremo  calidx  aqux  stagnum  introiens, 
exanimatus  est.  Nimirum,  ut  ipse  Seneca  amicos  ad- 
mirabili  constantia,  autequam  moreretur,  allocutus 
ait  :  Neroni  sxrieuti  nihil  aliud  supcrerat,  post  ma- 
trem  fratremque  interfectos,  quam  ut  educatoris  prx- 
ccptorisque  neccm  adjtceret. 

6  At  Soranos.]  Bareas  Soranus,  proestantissimus 
item  philosophus,  Senecse  sequalis,  justitia  atque 
iudustria  offensiones  ejusdem  Neronis  ita  auxit,  ut 
ad  mortem  actus  fucrit  ab  eodem  tyranno,  qui  mag- 
nitudinem  imperatoriam  c;ede  insignium  virorum, 
quasi  regio  facinore  osteutare  videbatur,  ut  ait  Cor- 
nelius  Tacit.  Anual.  1.  xvi. 

Ne  putes  hic  Canios,  Senecas,  et  Suranos  siiriiiti- 
care  imitatorcs  et  sequaces  ejusmodi  philosophorum, 
quemadmodum  arbitratur  Thomas  Anglicus  :  i;;si 
suut  philosophi,  qui  propter  majorem  Epyaciv  nu- 
mero  plurali  exprimuutur  :  Sic  dicimus  Alexandi  s, 
istinos,  etc. 

7  Studiis  impiorum  dissimillimi.]  idcirco  enim  i  ..- 
probiodio  habent probos,  eisque  nocent,  quia  horum 
illorumque  cogitationes,  Locutiones  et  opera  inter  se 
sunt  contraria  :  quemadmodum  docemur  Sapientiae, 
n  :  Circumveniamus  ergo  justum,  quoniam  inutilis 
7iobis,  et  contrarius  est  operibus  noi      5,  rat 
nobis  peccata  lcgis,  ct  diffamat  in  no                         ime 
nostrx.  Promitti    -    -  •  ntiam  Dei  habere,  et  filium  De« 
se  nominat.  Factus  >  st  nobis  in  traductionem  co 
num  nostrarum.  Gravis  est  nobis  et                       lum, 
quoniam  dissimilis  esi  aliis  vita  >      5,  ei  immut 
sunt  oix  ejus.   Tanquam  nuya             mati  sumus 
illo '.  et  abstinet  se  a      s      it    s  tanquam  ab  immw 
tiii .  i '  prseft  rt  novissima  justorum,  et  gloriatur  patrem 
■    '■           '■ 


GOfl 


DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPIILE  LIB.  I 


010 


nihil  est  quod  admircre,  si  in  hoc  '  vitffl  (5)  a  salo, 
circurnflantibusagiternurprocellis,quibushoc  maxime 
propositum  est,  2  pessimis  displicerc.  :Ui  Quorum 
quidem  tametsi  8  numerosus  excrcilus,  spernendus 
tamen  est,  quoniam  nullo  duce  regitur,  sed  errore 
tantum  temerc  ac  passim  6  !yinj)hante  raptatur.  Qui 
si  quando  contra  nos  c  aciem  struens  valentior  incu- 
buerit,  nostra  quidem  dux  d  copias  suas  in  arcem 
contrahit;  (;>)  illi  vera  circa  diripiendas  inutiles 
e  sarcinulas   occupantur.  At  nos  desuper  irridemus, 


a  Mari. 

t  Bacchante. 
c  Mililans. 
d  Ratio. 


A  vilissima  rcrumquaquc  rdpientcs,securi  totius  furiosi 
lumultus,  coque  vallo  munili,  quo  grassanli  stultiti.r 
asj>irare  fas  non  sit. 

:*?  METRUM  *  IV. 

Argumentom.  —  Homo  metus  speique  liber,  inqvit 
Philosophia,  non  movetur;  aut  periculis  maris,  ter- 
rx  ct  ca-li;  aut  tyrannorum  furoribus;  quibus  spei 
metusquc  servus,  oppressus  jacct. 

Quisquis  composito  serenus  sevo, 
3H  Fatum  sub  pedibus  dedit  superbum, 
Fortunamque  tuens  utramque  rectus, 
INTERPRETATIO. 

e  Oncra. 

Quicunque,  composita  sua  vita,  tranquillus  conlem- 
psit  mortem  imperiosam,  et  inspiciens  constantcr  for- 
tunam  prosperam  adversamquc,  valuit,  servare  faciem 


1  Vitse  salo.  ]  Salum  est  mare,   sic  dictum  a  salis  B         Denique  fluctifrago  suspensae  in  littore  vestes 


sapore  :  hinc  Salacia  poetis,  quod  salum  cict,  et  in- 
sitla,  quasi  in  saio,  dicitur.  Caesar.,  I.  ni  Bell.  civ., 
Multitudine,  inquit,  navium  pertcrriti  et  salo  nausca- 
que  confccti.  Vita  autcm  hominis  quoddain  mare  cst, 
quod  ut  hoc,  sic  illa  circumflantibus  ai/itetur  procellis, 
Proj)terea  Cicero,  orat.  in  Pisonem,  Alios,  inquit, 
ego  vidi  vcntos,  alias  prospexi  animo  procellas  :  aliis 
impendentibus  tempestatibus  non  cessi. 

-  Pessimis  displicere.  ]  Philosophorum  enim  pro- 
positum  sive  votum  in  hoc  versatnr,  quod  virtuti 
studeant  :  virtus  autem,  ut  pote  qua  improborum 
vita  damnari  videtur,  jiessimis  displicet. 

;!  Xumerosus  excrcitus.  ]  Stultorum  major  est, 
quam  philosophorum  numerus,  juxta  illud  Eccl.  i, 
Perversi  difficilc  corriguntur,  ct  stultorum  infinitus  est 
numents.  Nimirum  philosophorum  est  vitare  pra;ci- 
pitationem  et  praqudiciutn  ad  inveniendam  verita- 
tem,  quod  ut  diflicile,  sic  paucorum  est.  Stultorum 
vero  praecipitatione  et  pnrjudicio  in  errorem  pri- 
mum,  deinde  in  vitia  labi,  quod  ut  infinitis  fere 
modis  fieri  potest,  sic  et  facillimum  et  plurimorum 
est.  Sed  multitudo  non  absolvit  stultitiam,  nec  minus 
sunt  vituperabiles,  quod  plures  sint  stulti. 

Hinc  illa  stultorum  turba  spernenda  est ;  nullo  duce 
rcgitur,  sed  errorc  tcmere  lymphantc,  adeoque  circa 
diripiendas  inutiles  sarcinulas  occapatur.  \°  Spernenda 
est :  nam  virtus  veroo  sapientia?  coincs  individua 
et  semper  et  sola  libera  est,  quae,  etiamsi  corpora 
capta  sunt  armis  et  vinculis  constricta,  jus  tamen 
suum  atque  omnium  rerum  impunitam  libertatem 
tenet.  2°  Xullo  duce  regitur :  in  hoc  enim  vitii  et 
virtutis  asseclae  ditferunt,  quod  hi  certis,  illi  nullis 
tencantur  legibus,  quod  virtus  uno  modo,  vitium  in- 
finitis  haberi  possit  :  normu  enim  unica  sit,  necesse 
est.  3°  Errore  lymphnnte  raptatur;  hoc  est  errorc  in 
furorem  agente  :  lijmphatus  enim  dicitur,  qui,  ceu  a 
Nymphis  lympharum  prasidibus  actus,  in  furorem  ^ 
abreptus  est  :  ita  Virgil.  vn  yEn.,  v.  377  : 
Iimneusaui  sine  more  fuerit  lymphata  per  urbem. 

4°  Circa  inutiles  sarcinulas  occupatur  :  suis  quippe 
obsecuta  perlurbationibus,  omnes  suas  curas  cugita- 
tionesque  j)onit  in  caducis  rebus,  quae  velut  poudus 
iuutile  mentem  ita  opprimunt,  hanc  ut  non  sinant 
vcrilatem  virtutemque  colere.  Coiitra  vero  sapien- 
tia,  qua;  ratione  tanquam  duce  regitur,  spretis  ca- 
ducis  rebus,  veritati  virtutique  sic  vacat,  ut  non 
modo  iustar  sideris  emicet,  sed  turris  in^tar  inex- 
puguabilis  ab  omnibus  stultitiaj  telis  sit  tuta. 

*  Quod  vocatur  phaleucum  a  poeta  qui  diccbatur 
jiaXatxo?.  Est  autcm  carmen  coustans  ex  uno  genere 
versuum,  quorum  quilibet  cndecasyllabus  coustat 
spondeo,  dactylo  ct  tribus  trochu_us. 

1.  Serenus.]  Screnus  dicitur  a  Graeco  ifrpo;,  quod 
est  siccus.  llinc  a  serum  est  sereo;  a  quo  serescere, 
quod  est  siccari :  unde  Lucretius  1.  i  : 


Uvescunt,  eacdem  dispausaj  in  sole  serescunt. 
Proptprea  quac  nubes  in  aura  vanescentes  terram 
siccari  sinunt,  hae  vocanlur  serenac  Virgilio,  i  Georg., 
sercnus  vcntus   agit  nubes.    Ex  quo    Lictum    cst,    ut 
Irons  excussis  rugis  serena  diccretur  Martiali  ct  aliis. 
A  JVonte  denique  vox  illa  translata  est  ad  ijisam  men- 
tem,    quatenus    liaec  libera   est   a  perturbationibus, 
quibus   turbari  solct.  Sic  nunc  accipilur  :  sicque   a 
Latinis  auctoribus  accipi  solet.  Lucret.  lib.  n  : 
Quae  placidum  ducunt  33vum,  vitamque  serenam. 
I.  Mvo.  ]  Id  est,  vita.  /Evum  enim  dicitur  a  Graeco 
«iwv,  hoc  autem  quasi  «i;t  8«  semper  cxislens  :  sed  res 
vivens  non  ccnsetur  existere,  nisi  quatenus  vita  sua 
afficitur  :  hinc  pro  diverso  genere  vitan,  aevum  aliud 
est  perpetuum,  quod  mentium  est  :  aliud  certo  deii- 
uitum  tempore.  Hic  agitur  de  aevo  sive  vita  hominis  : 
quemadmodum  ab  Horatio  dicitur  homo  sevi  brcvis  : 
C  et  a  Virgilio  de  apibus,  iv  Georg.,  vers.  206  : 
Ergo  ipsas  quamvis  angustus  terminus  a;vi 
Excijtiat  :  neque  enim  plus  septima  ducitur  aeslas. 

/Evum  autem  sive  vita  hominis  tum  dicitur  componi, 
cum  secundum  ipsam  Dei  voluutatem,  quae  prima 
est  morum  regula,  regitur  :  ex  quo  summa  oritur 
animi  tranquillitas. 

2.  Fatum.  J  Id  est  mortcm  :  fatum  enim  a  fando 
videtur  dici,  quasi  vohtntas,  decrctum,  jussum  et  di- 
ctum  lki  :  nam  quid  alind  cst  fatum,  inquit  Minutius 
Felix  in  Octavio,  quam  quod  de  unoquoque  nostrum 
Deus  fatus  estl  quamobrem  cum  divina  voluntate  sit 
slatutum  omnibus  hominibus  mori,  Hebr.  ix;  idcirco 
mors  etiam  Ghristianis  vocari  potest  fatum  :  ut  nuuc 
vocatur  :  fatum  autem  sive  mortem  sub  pedibus  darc 
videtur,  qui  commissus  Dei  arbitrio,  nec  petit  vivcre 
nec  metuit  mori  :  Libera  te,  inquit  Seneca,  ep.  80, 
primuin  meta  mortis:illu  nobis  primum  jugitm  impo- 
nit\  dttnde   metu  puupertatis.   Sic  Virgil.  n   Gcorg., 


v.  490 

Felix  qui  potuit  rerum  cognoscere  causas, 
Atque  inettis  omues  et  inexorabile  faLiiui 
Subjecit  pedibus  strepitumque  Aclieronlis  avari. 

3.    Fortunamque  tuens  utramcjue  recius.  ]    Fortuna 
ethuicis  erat  numen,  a  quo  illud  omne  putabant  pro- 

cedere,  cujus  causam  ignorabant  :  nani  Fortuna,  iu- 
quit  Tullius  i  Acad.,  cfficit  multa  improvisa  nobis 
propter  obscuritatvm  ignorationcmgue  causarum.  Hinc 
illain  saxi  instar  globosi  pra-dicabant  volubilem,  quod 
g.oltosi  ciicuitus  non  cuius  quam  eventus,  quoruiu 
tausas  ignoramus,  sesc  excipiant.  Hinc  illam  fecere 
duplicem,  secundam  scilicet,  a  qua  bona  saltem  ex- 
teriora;  ct  adversam,  a  qua  mala  contraria  protici- 
scerentur  :  quod  ignoiala  causa  sa*pius  ab  uno  ad 
alterum  statum  transeamus.  Rejecto  autem  falso  j llo 
nuuiinc,  hic  inteiliguntur  res  prosperae  et  adversa>, 
quas  qui  virlutem  colit,  sic  iutuelur  rectus  ut  neijuc 
deprimatur  atflictarum  pondere,  neque  vento  jirospe- 


6H 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


612 


Invictum  potuit  tenere  vultum;  A         Aut  celsas  soliti  ferire  turreis 

5  Non  illum  rabies  mina^que  ponti  10     Ardentis  via  fulminis  movebit. 

Yersum  funditus  excitantis  sestum,  40  Quid  tantum  miseri  feros  tyrannos 

Nec  ruptis  quoties  vagus  carninis  Mirautur  sine  viribus  furenteis? 

39  Torouet  fumilicos  Vesevus  ignes, 

IINTERPRETATIO. 

indotnitam ;  hunc  non  sollicitabit  aut  furor  terrorque  percutere  alta  sedifitia.  Cur  infelices  ita  stupent  tyran- 

maris  agitantis  summos  imosque  fluctus  suos  aut  mons  nos  crudeles,  accensos  fufore  inani.  Nihil  optes,  nikil- 

Vesuvius,  cum  inconstans  emittit  flammas  fumantcs  fa-  que  mctuas,  tumque  exarmabis  furorem  effrenati  injlr- 
cto  exitu,    aut  iter  fulminis  accensi,  quod  consuevit 

kotje. 

rarum  erigatur 


legitur  ex  vultu,  qui  cum  nec  tri- 
stior  adversis,  nec  hilarior  secundis  fiat,  invictus  rna- 
net.  Non  possum  tacere  verba  Horatii,  ni  Carm., 
od.  3,  quamvis  omnibus  nota, 

Justum  et  tenacem  propositi  virum, 
Non  civiuni  ardor  prava  jubentium, 
Non  vultus  instantis  tyranui 
Mente  quatit  solida,  neqne  Auster 
Dux  inquieti  turbidus  Adriae, 
Nec  fulminantis  magua  Jovis  manus  : 
Si  fractus  illabatur  orbis 
Impavidum  ferient  ruinee. 

5  ISon  illum  rabies  minseque  ponti.  ]  I.  Mare  ven- 
tis  praesertim  agitatum   turbatumque  adeo  terribile 
est,  ut  viris  etiam  fortissimis  metum  incutere  posse 
videatur  :  unde  Horatius,  Carm.  1.  i,  od.  3  : 
Illi  robur  et  ees  triplex 
Circa  pectus  erat,  qui  fragilem  truci 

Commisit  pelago  ratem 
Primus,  nec  timuit  prajcipitem  Africum 

Decertautem  aquilonibus 
Nec  tristes  Hyadas,  nec  rabiem  Noti. 

Hinc  dicuntur  rabies  minxque  maris  :  rabies  qui- 
dem,  quod  more  rabidi  furentisve  canis  buc  et  llluc 
rapiatur  :  minse  vero,  quod  sublimes  tluctus  mortem 
intentent.  Sic  enim  Virgil.  l  /En.,  v.  166  : 

Hinc  atque  binc  vastae  rupes  gemiuique  minantur 

ln  coelum  scopuli. 
Atqui  quisquis  pedibus  subjecit  fatum,  ille  liis  maris 
periculis  non  movetur  :  quod  bcec  nihil  aliud  sint, 
quam  praesagia  niortis,   quam  ille  contemnit.  Mare 
autem  vocari  pontum  jam  diximus  met.  2,  v.  I  i 

8.  Vcsevus  ]  II.  Terra  etiam,  ea  prsesertim  quoe 
e  suo  sinu  emittit  ignes,  terribilis  est  :  neque  tamen 
banc,  propter  prtedictam  rationem,  metuit  qui  sub 
pedibus  dedit  fatam.  Ilujusmodi  est  Vesevus.  Vese- 
vus  autem  qui  et  Vesuvius,  mons  est  Catnpanise  pro- 
pe  Nolam,ex  cujus  cacumine  Scepius  erumpunt  ignes, 
morte  preesertim  Plinii  infames  :  aiunt  enim  celeber- 
rimum  hunc  auctorem,  qui  coguoscendi  bujus  ignis 
studio  eo  se  contulerat,  fumo  flammisque  inde  emis- 
sis  extinctum  fuisse.  llujus  montis  meminit  Virgi- 
lius  n  Georg.,  v.  2'2i,  ubi  ejus  fertilitatem  com- 
mendat. 

Talem  dives  arat  Capua  et  viciua  Vesevo 

Ora  jugo. 

Ignes  quidem  Vesevi  sunt  fumifici :  quia  oriuntur 
ex  terrestri  exbalatione,  quse  quandiu  terris  inclusa 
constringitur,  fumus  est,  at  liberius  per  aera  iter 
nacta  ilammam  concipit,  statim  propter  majorem  par- 
tium  concretioncin  pristinam  fumi  formam  resum- 
ptura  :  propterea  ex  co  monte,  ut  aiunt  Conimbric. 
Meteor.  tract.  12,  cap.  3,  aliquando  nubes  a, 
visa  est,  qux  pini  similitudinem  et  formam  refert 
At  ignes  hi  uon  emicant,  nisi  ruptis  caminis,  sive 
exitu  sibi  facto  :  quoniam  si  exbalatio,  praedicta  ignis 
subterranei  materia,  viam  iuvenisset  factam;  in  au- 
ras  potius  abiisset,  quem  in  ignem  :  quod  cum  liat, 
inlerruptis  vicibus,  propterea  mons  ille  nunc  vocalur 
vagus. 

10.  Via  fulminis.  ]  III.  Ccelum,  praesertim  fulmi- 
nans,  adeoque  fulgurans.  et  tonans  maxinie  terribile 
est;    quod   praiseutem  iuteutare    mortcm   videatur. 


Ilinc  qui  malse  conscientiee  stimulis  sive  potius  furiis 
agitantur,  bi  fulmina  praecipue,  adeoque  fulminum 
prsesagia,  fulgura  et  tonitrua  metuunt :  sicut  C.  Cae- 
sar  Caligula,  qui,  ut  loquitur  Suetonius,  deos  tanio- 
pere  conti  mnt  n  t,  ad  minima  tonitrua  et  fulgura  conni- 
B  vere,   capui  ere:  ad  vero  majora  proripere  se  e 

strato,  sub  leciumque  condcre  solebat  :  sicut  etiam 
quilibet  impius,  judicio  Juvenalis  1.  v,  sat.  13,  ful- 
mine  terretur  : 

Ili  sunt  qui  trepidaut  et  ad  omnia  fulgura  pallent 
Cum  tonat :  exanimes  primo  quoque  murmure  ceeli  : 
Non  quasi  fortuitus  uec  ventorum  rabie,  sed 
Iratus  cadat  in  terras  et  judicet  ignis. 

Fulmen  autem  et  fulgurnnn  solum  origine,  vertirn 
etiam  natura  conveniunt.  Conveniunt  quidem  origi- 
ne,  quod  utrurnque,  Varronis  arbitrio  in  iv  de  1.  I, 
a  fulgore  dicatur.  Conveniunt  etiam  natura,  quod 
utrumque  sit  exbalatio  accensa.  At  differunt,  quod 
fulgur  vix  natum,  perit  :  fulmen  non  prius  exstin- 
guitur,  quam  ad  terras  usque  pervenerit,  simile  his 
stellis,  quas  inquit  Yirgil.  i  Georg.,  v.  36:;  : 

Vento  impendente  videbis 
Preecipites  ccelo  labi  notisque  per  umbras 
Flammarum  longos  a  tergo  albeseere  tra< 

C      Propterea  nominatur  bic  via  fulminis  ardehtis,  di- 
citurque  fulmen  soblu.  s.  Nimirum 

accensa  illa  exbalatio  nubibus  excussa,  aut  per  nu- 
bium  latera  emittitur,  aut  per  inferiorem  nubis  sub- 
jectee  partem.  Si  primum  :  fulminis  via  sic  obliqua 
est,  illud  ut  sublimia  potius  quani  humilia  sibi  ob- 
viam  babeat.  Si  vero  alterum  :  quemadmodum  men- 
sa  corio  supposita,  corium  reddit  perforatu  facilius, 
sic  corpus  sublime  nubi  subjectum,  nubem,  qua  il- 
ludhuic  respondet,  reddit  fragiliorem,  adeoque  viam 
sibi  parat,  qua  fulmine  ruente  percutiatur.  Verum 
nec  fulmen  illud  potest  malum  inferre  gravius  morte, 
quam  cum  non  metuat  ille,  de  quo  nunc  agitur;  id- 
circo  nec  fulmine  movetur.  Senec.  in  Thyest.  v.  347  : 

:  esl  qui  posuit  metus... 
Quem  non  concutiet  cadens 
()Mii|ui  via  fulminis... 
Qui  tuto  positus  loco, 
Infra  se  videt  omuia, 
i  lccurritque  suo  libeus 
D  F.ito  :  ucc  queritur  mori. 

II.  Quid  feros  tyrannos.]  Denique  qui  neque  flti- 
ctuum  marinorum  furoribus,  neque  ignium  subterra- 
neorum  incendiis,  neque  Jovis  fulminantis  ictibus  ter- 

;ir,  hic  multo  minus  metuit tyrannos,  quorum  ini- 
nor  esse  videtur  nocendi  potestas.  Tyrannus  apud 
veteres  idem  erat  quod  rex  sive  princeps  :  atque  ita 
forte  vocatus  a  turribus  sive  snblimibus  eediliciis,  in 
quibus  manere  solent  reges  :  unde  Horatius  paupe- 
riiui  tabernas  regnuinque  turres  opponit  1.  i  Carm., 
od.  i  : 

Pallida  mors  aequo  pulsat  pede  pauperum  taberuas 
umque  turres;  o  beate  :>exti. 

Sic  Virgilius   d-'  tyranno  loquiturvn  .l'n.,  v. 

Pars  niibi  pacis  erit  dextrai  sse  tyranni. 

Sed  apud  recentiores  auctores  lyrannus  ille  solum 
dicitur  princeps  qui  suprema  sua  potestate  abutilur : 
quo  modo  idein  Yirgil.  ix  .Eu.,  v.  36,i. 


Gi3 


DK  CONSOLATIONE  PIUI.OSOPIII.E  1.115.  I. 


6 1 4 


Nec  speres  aliquid  nec  extimcscas, 

Exarmaveris  impotentis  iram  : 

'II  At  quisquis  trepidus  pavet,  vel  optat, 

Quod  non  sit  slabilis,  suiqne  juris, 

Alijecit  clypeum,  locoque  motus 

Nectit,  qua  valeat  trahi,  catenam. 

1«  PHOSA  IV. 

Argcmk.ntim.  —  Boetius  de intelligentia prxdiclorum 

suoquc  vulncrc  a  Philosophia  interrogatus,  memoratis 

primum  quidem  loco,  habitu  ct  vultu,  quibus  non  ita 

pridem    excipere   solebat    Philosuphiam,   deindc  vero 


A  prxceptis,   <iux  et  a  Philosophia  acceperat,   et  dili- 
genter    exsecutus   fiierat,   injustas  refert  sui  exsilii 

causas. 

1  Sentisne,  inquit*,  hoec,  atque  animo  illlaliunlur 
tuo?  Esnefc  dvo?  XOpa??  Quid  Qes?  Quid  lacrymis 
manas  °?  'E£,a.<>$a.  <vq  xeGflevow  :  Si operam medicantis 
exspectas,  oportet  vulnus  detegas.  i:t  Tum  i  ego- 
collecto  in  vires  animo  :  o  Anne  adliuc  eget  admoni- 
tione,  nec  per  se  satis  eminet  fortunoe  in  nos  stevicn- 
tis  asperitas?   Nihilne   te  f  ipsa  *  loci  facies   movet? 


1NTEHPRETAT10. 


mique  tyranni  :  scd  qidcunque  metuit  tremcns,  aut  spe- 
rat,  is,  quoniam  non  cst  coiistans  et  compos  sui,   dcpo- 
suit  scutum,  et  sua  sede  disjectus   componit  vincula, 
quibus  rapi  possit. 
5  Philosophia. 

NOT^E 
Conveniunt,  quibus  aut  odiuru  crudele  tyranni. 
Aut  inetus  acer  erat. 

Neque  vero  ejusmodi  tyrannos  timet,  qui  magni- 
tudine  et  forlitudine  animi  prceditus,  nihil  a  rcbus 
creatis  aut  sperat  aut  meluit  :  Harumcnim  virtutum, 
inquit  Cic.  ni  de  Oflic,  cst  proprium  nil  cxtimescere, 
omnia  humana  despicere  nilal  quod  homini  acci.icrc 
]Jossit  intolerandum  putare.  Ex  quo  idem  orator  con- 
licit  fortitudinem  esse  [dolorum  laborumque  contemptio- 
nem.  Quare  magnanimis  viris  feri  tyranni  habcntur 
sine  viribus  furentes.  Igitur 

13.  Ncf  spcrcs  aliquid  ncc  extimescas.]  Haec  est 
sententiaPlatonis,  quam  sibi  deinceps  usurpaverunt 
Stoici,  unanimiqueconsensu  approbarunt  omnes  cum 
oratores  tum  poetae.  Plato  enim  in  Philebo  ait  opor- 
terccum  qui  intelligendi  sapiendique  vitam  elegit,  nul- 
latenus  gaudcre  vel  dolere.  Seneca  ille  Stoicus,  deBea- 
ta  Vita  c.  5  potest,  inquit,  beatus  dici  qui  nec  cupit 
nec  timet,  beneficio  rationis.  Cicero,  versu  II,  et  Vir- 
gilius,  versu  42,  hujus  metri  citatus  :  quibus  addi  pot- 
est  Martialis  1.  x,  ep.  47  : 

Quod  sis,  esse  velis,  nihilque  malis  : 
Summum  nec  metuas  diem,  nec  optes. 

Scilicet  mens  caducarum  rerum  spei  metusque  li- 
bera,  hinc  a  corpore  errorum  vitiorumque  fonte  libe- 
ratur,  indevero  Deoveritatis  virtutisqueprincipio  con- 
jungitur  :  quare  exarmatiram,  cujus  est  duntaxat  aut 
auferre  bouum  quod  optes,  aut  inferre  nialum  quod 
timeas;  quique  tibi  irascitur,  hic  impotens  est  :  sive 
quia  quo  ira  libidoque  rapiunt,  sequitur,  talis  enim 
homo,  etiam  Ciceroni  impotens  dicitur;  sive  quia 
nocere  non  potest. 

15.  Quisquis...  pavet  vel  optat.}  E  contrario 
quicunque  m.du  aut  spe  caducarum  rerum  afticitur, 
is,  1°  non  eststabilis,  quod  vel  supplicio  vel  pra^mio 
mens  ejusa  prima  veritatis  virtutisque  norma  rece 
derc  sit  parata;  2°  sui  juris  non 
non  tam  servi  dominorum,  quatn  ille  cupiditatum 
vel  timorum;  3°  abjccit  clypeum,  quod  magnitudo 
fortitudoque  animi,  quam  abjecit,  sit  ipsius  animi 
robur  et  tutela;  4«  loco  motuSj  ut  miles  extra  suum 
agmen;  quod  tranquillitas  animi,  a  qua  recessit, 
propria  sit  ejusdem  animi  sedes;  ii°  nectit  catcnam 
qua  valcat  trahi;  quod  spem  metumque,  quibus  ut 
caieris  perturbatiouibus  mens  humana  rapitur,  cou- 
ceperit  conceptosque  fovere  studuerit. 

Neque  aliud  nobis  hic  videtur  adnotatione  dignum, 
nisi  forte  interpretatio,  et  usus  hnjus  vocis  cly- 
peus,  v.  17.  Ctypeus  autcm,  clupeus  clipeus, 
clypeum,  clupeum,  et  clipcum,  neque  origine  neque 
usu  uobis  dilferre  videntur.  Origine  quidem  clypcum 
( idem  dicas  de  cyeteris),  judice  Salmasio,  dicitur 
v.y-v.  u-ry.OiTij  cx  v.vvjj.vj  in  orbcm  actum  sive  ovatum  ; 
quod  ea  sit  iigura  hujus  corporis.  Usu  vero  clypcus 
sive  clypcum  esttextumrotundum,  quodad  pompam, 


i>  Asinus  lyrx. 

e  Dic,  ncque  mcnte  teyas. 

d  Poetius. 

0  Hespondeo. 

1  0  Philosophia. 


B  insculptis  caBlatur  imaginibus,  et  adpugnam,  la3Vam 
militis  partem  tegit  :  unde  a  corpore  ad  mentem 
translatum  id  nomen,  nuuc  magnitudinem  forlitudi- 
nemque  animi,  ut  dictumest,  significat. 

1  Sentisne  hxc.]  I.  Hoctius  interrogatur  a  Philoso- 
phia  de  intelligentia  jjra^dictorum  :  cum  enimauctore 
Tullio,  i  Acad.,  ncquchoc  quidquam  sit  turpius  quam 
cognitioni  asscrtioncm  approbatiuncmquc  prsecurrere; 
propterea  Boetius  non  ante  debuit  de  pra'dictis  ferre 
iudicium,  quam  illa  animo  illapsa  suo  perceperit  : 
hinc  Philosophia  rogat  Boetium,  sitne  istorum,  sicut 
asinus  est  lyrx,  auditor  tautum,  6'vo?  Mpas?  Nimirum 
tanta  est  tamque  nota  asini  stupiditas,  hic  ut  Gr^eis 
Latinisque  hominibus  in  proverbio  sa-pius  fuerit  ad 
signiticandam  hominis  ignorationem.  Sic  diciturovo; 
lv  ■KiOrlv.on;,asinus  inter  simias;rJ'jo^h  rj.t'/.i-rc/.i.:,  asinus 
intcr  apes,  dum  stultus  inter  callidos,  aut  pi^er  inter 
sedulos  occurrit.    Sic  6'vou  v.ifvj.ri-j   u.r,  itTxiveiv   virpto, 

Q  asini  caput  ne  laves  nitro,  dum  prohiberis  operara 
perdere  in  docendis  rudibus  :  quemadmodum  Hora- 
tius  ait  1.  i  Sat.,  sat.  I  : 

Infelix  operam  perdas  :  ut  si  quisasellum 
In  campo  doceut  parentem  currere  frenis. 

Sic  o-joc,  r.obz,  v.-jkb-j,  asinus  ad  tibiam;  ovoq  "kvptxq, 
usiuus  lyrze,  suppl.  auditor;  sive  ut  alii  legunt,  6'voq 
TTob;  ixjpu.-j.  asinus  ad  lyram  :  prior  lectio  non  solum 
est  nostri  auctoris,  sed  ipsius  etiam  Varronis  iu 
satyra  qua?.  testamentum  inscribitur  apud  Agellium, 
1.  in,  c.  16:  Liberi,  inquit,  si  erunt  ovoi  Xvpox;,  ex- 
cercdessunto.  Alterutrumautem  ex  his  dicitur  adsigui- 
licandum  hominem,  qui  quamvisvocespatulis  auribus 
excipiat,  verborum  tamen  signilicationem  non  per- 
cipit. 


Praderea  idem  Boetius  interrogatur  de  causa  suo- 

rum    fletuum,   suarum  lacrymarum  :  Quid  flcs?  Quid 

lacrymis  manas?  quod  vocatur  ejus  vidnus,  quodquc 

cst,   quod  mancipia  D  medicanti  philosophix  oportet  detcgere :  morbus  enim 

non  sanatur  indicta  ignorataque  ejus  causa.  Ilinc 
Philosophia  Boetium  ad  loqueudum  hortatur  his  Ho- 
meri  verbis,  :E;a-Jc?y  p.r\  v.i-jOz,  vba,  Fare  nec  occultes 
animo. 

2  Loci  facies.]  II.  Boetius  meminit  adjunctornm, 
quibuscum  ante  et  tunc  excepit  philosophiam  ;  ut  ex 
utriusque  status  discrimine  furtunx  in  ipsum  sxvicntis 
asperitas  cognoscatur  ab  ipsa  philosophia,  cujus  na- 
tura  el  species,  quibus  Boetius  instructus  fucrat, 
proponuntur.  Primum  quidem  adjuncta  haac,  sunt 
locus,  habitus  ct  rw//»sBoetii.  Locus  ante  fuit  biblio- 
theca  sive  locus  librorum  cujus  parietes,  ut  infra  di; 
cetur,  erant  ebore  ac  vitro  compti  :  quales  esse  con- 
sueverant  aedes  divitum,  teste  Iloratio  I.  u  Carm. 
od.  18.  Locus  tunc  est  sordidus  et  obscurus  carcer. 
Ilabitus  ante  bona;  tunc  mala  corporis  animique 
ailectio.  Vultus  qui  ut  mentis  sic  reliqui  corporis 
sermo  quidam  tacitus  est,  aute  hilaris,  tunc  tristis. 


615 


AN.  MANL. 


Haeccine  est  bibliotheca,  quam  certissimam  tibi  se 
dem  nostris  in  a  Laribus  ipsa  delegeras?  in  qua  (5) 
mecum  saepe  residens,  de  divinarum  humanarumque 
rerum  scientia  disserebas?  t  Talisc  babitus,  talisque 
vultus  erat,  cum  tecum  d  naturae  secreta  rimarer, 
cum  mibi  c  siderum  vias  radio  describeres,  cum 
f  mores  nostros  totiusque  vitae  rationem  ad  ccelestis 
ordinis  exemplar  formares?  441  Hseccine  praemia 
referimus  tibi  obsequentes?  Atqui  tu  hanc  senten- 
tiam  Platonis  ore  sanxisti,    beatas  fore  respublicas, 


SEV.  BOETl 

A 


616 


si  g  eas  vel  studiosi  sapientiae  regerent,  vel  earum 
rectores  studere  sapientite  contigisset.  Tu  ejusdem 
viri  ore  banc  sapientibush  capessendae  reipublicar 
necessariam  (o)  causam  esse  monuisti,  ne  improbis 
llagitiosisque  civibus  urbium  relicta  gubernacula, 
pestem  bonis  ac  perniciem  inferrent.  Hanc  igtur, 
auctoritatem  secutus,  quod  a  te  inter  secreta  otia 
didiceram,  transferre  in  actumpublicteadministratio- 
nis  optavi.2  Tu.mihi,  et  qui  te  sapientium  mentibus 


a  Domo  nostra. 
b  An. 

c  Habitudo. 
d  Physicam. 
e  Astronomiam. 


INTERPRETATIO. 

f  Moralem. 

g  Philosophi  regerent  autreges  philosopharentur. 

h  Administrandx. 

i  Studendo. 


Deinde    nalura   philosophiae   aperitur,    antiqua 
philosophiae    delinitione,    divinarum  humanarumque 
rerumscientia:  P hilosop hus  enim,  inquit  Tullius,  i  de 
Orat.   is  est  qui  omniumrerum  divinarum  atquehuma- 
narum  naturam  causasquenoscit.  Sed  nou  unaest  apud 
auctores  horum   vocabulorum  mterpretatio  :    nostro 
iudicio  hic  res  divinx  sunt  mentes:  res  vero   humanx 
sunt  corpora  :  cum  enim    mens  omnis  sit    aut  Deus 
aut  Deo  stmilis,  uon  abs  re  vocabitur  res  divina  :  si- 
militer  cum  corpus  omne  sit  aut  humanum  aut  hu- 
mano  simile,  poterit  etiam  dici  res  humana.   Omnis 
autem  philosopbia    versatur   in  scientia    mentis   et 
corporis,  eorumque,  quibusduee  illse.  res  aflici  pos- 
sunt,  modorum.   Denique  philosophiae  species,  qui- 
bus  Boetius  instructus  dicitur,  hic  numerantur    tres, 
nempe  physica,  quae  naturee  secreta  rimatur,  hoc  est 
valde  quxrit  velin  rimis  quoque  :    sicut  hoc   verbum 
interpretatur  Festus ;  astronomia,  quae  siderum    vias 
radio  describit;   hoc  est  virga,  qua  descriptis  quibus- 
dam  liguris  varie  terrarum  ccelique  partes  ob  oculos 
ponuntur;  et  etkica  sive  moralis,    quae  mores  nostros 
totiusque  vitse  rationem  ad    ccelestis  ordinis  exetnplar 
fotmat;  boc  est  ad  voluntateuidivinam,  qufe  sicut  est 
prima  omnium  causa,  sicprima  est  actionum  huma- 
narum  regula.  Hinc  propbeta    rex,  psal,  cxlii,    Doce 
me  facere  voluntatem  tuam  quia  Deus  meus  cs  tu.  Hinc 
S.  Paulus  Act.  ix  :  Domine  quid   me  vis  facere'1  Hinc 
etiam  noster  auctorl.  n,  met.  ultimo  :  0  felis  homi- 
num  gcnus,  si  vestros  animos  amor,  quo  ccelum  regitur, 
regat. 

*  Hxccine  prxmia.}  III.  Boetius  meminit  praecepto- 

rum  philosophicorum,  quorum  tanta  est  ad  rempu- 

blicam    optime    admimstrandam    utilitas,     ut  idem 

Boetius  cum  ipsa  Pbilosopbia  merito  conqueii  videa- 

tur  de  suis  calamitatibus  :    hxccine,   inquit,    praemia 

refcrimus  tibi  obsequentes  ?  Summa,  inquam,  estprae- 

ceptorum  pbilosophicorum   ad  rempubhcam  optime 

re''endani  utilitas,  quod  his  veluti  pnncipns  nitatur 

virtus    ut  pra-sentissicfuturae  fehcitatis  semen.   Ilmc 

Plato 'l.v  de  Hepub.,    suggerente    ipsa  philosophia, 

ait  beatas  fore  respublicas;si  eas  vcl  studiosi  sapicntise 

reaerent;  quatenus  philosopbi   m  magistratum    ve- 

niuiit  vel  earum  rcctores  studere  sapientix  conttgisset : 

ouatenus  qui    in  magistratum   venerunt,  philosophi 

liunt   Hinc  c]usdcm  viri,  nimirum  Plalonis  dialcgo  6 

deltepub.,  ore  hanc  sapientibus  capessendx  rapubhcx 

necessariamcausamessemonuit  philosophia,  ne  impro- 

bis   flagitiosisque  civibus  urbium  rehcta  gubernacula, 

pcstem  bonis  ac  pemiciem  inferrent  :  ut  emin   optirni 

moderatores  suis  preeceptis  exemplisque   subditos  ad 

virtutein  ducunt  ;    sic  maii  suo  saltem  exemplo  ad 

vitiuin.  Nam  ita  profecto  es«,inquit  Lipsius  in  praefa- 

tione  Politicorum,  arcta quadam catena  devincti sumus 

qui  imperamur  cum  imperante.  Et  ut  in  corpore  mens 

sana  aut  insana  non  esse  potest,  nisi  ut  pariter  vigeant 


NOT.E. 
hac  B  aut  langucant  cjus  functiones  :  non  item  in  hac  sori^  tate 
princeps.  Ad  virtutemille  prxit!  Sequimur  :  ad  ritia? 
inclinamus.  Bene  beatequc  agit?  floremus  improspere? 
labimur  aut  ruimus  cum  illo.Atque  utasole  in  subjecto 
lioc  orbe  luxaut  tenebrx  :  sic  a  principc  apud  subditos 
prava  pleraque  autrecta.  Cxsar  itlcnon  animose  magis 
quam  vere  dixit  : 

Procerum  motus  haec  cuncta  sequuntnr. 
Humanum  paucis  vivit  genus. 

Hinc  ipse  Boetius  hanc  auctoritatem  stcutus  quod  a 
philosopbia  iuter  secreta  otia,  sive  caeterorum  bumi- 
num  colloquiis  et  interpellationibus  non  impeditus, 
didiccrat,  tranferre  in  aclum  publicx  administrationis 
optavit,  a  theoria,  uti  loquuntur,  ad  praxim  progres- 
sus. 

2  Tu  mihi.]  IV.  Boetius  addit  se  praecepta  philoso- 
pluca  diligenter  exsecutum  fuisse,  seque  eo  duntaxat 
line  ad  magistratum  accessisse.  Vallinus  monet  scri- 
C  bendum  hic  esse  magisteriatum',  quud  Boetius  fuerit 
magister  ofiiciorum,  quae  dignitas  passim  magisteria- 
tus  appellatur,  quodque  ea,  quae  Buetius  praeciare  a  se 
facta  mox  recenset,  in  ea  digunate  cun.-titutus  fece- 
rit.  Sed  haec  ita  fuerint,  nihil  hic  mutandum  arbitra- 
mur,  quod  generalis  hic  loquendi  modus  aptior  sit  ad 
probandum  Boetium  praeceptis  pbilosophicis  semper 
fuisse  addictissimum,  ita  ut  ad  unam  quidem  di- 
gnitatem,  nisi  communi  bonorum  omnium  studio  im- 
pulsus  pervenerit  :  qua  de  re  ut  nullus  superes^et 
dubitandi  locus,  jusjurandum,  aflirmationem  religio- 
sam  adbibet  :  Tu  mihi  et  Deus  conscii.  Sic  S.  Paulus 
Bom.  i,  etad  Pbilipp.  i,  jurat  :  Testis  mihi  est  Deus. 
Sic  jurat  Nisus  /Eneid.  ix,  v.  428  : 

0  Rutuli.  mea  fraus  omnis  :  nibil  iste,  nec  ausus. 
Nec  potuit  :  coelum  hoc  ei  conscia  sidera  testor. 

Optime  tandem  Deus  dicitur  philosophiam  sapicn- 
tium  menttbus  inseruisse :  nam  philosopbia  cogitatione 
et  amore  optimarum  rerum  continetur  :  sicut  autem 


I) 


Deus  creando  materiam,  eidem  ligurani  et  motum 
sic  impressit,  ut  quidquid  subinde  huic  materioe  ac- 
cedit  iigurae  et  motus,  id  nihilaliud  sit  quam  quidam 
prioris  ligurae  et  motus  modus,  sive  ut  loquuntur  dc- 
terminatio:  haud  aliter  Deuscreando  mentem  buma- 
nam,  eidem  notionem  et  inclinationem  de  eo  quod 
est  sive  de  ipso  Deo  ita  impressit,  ut  quidquid  postea 
in  eadem  mente  oritur  notionis  et  inclinationis,  sal- 
tem optimarum  rerum,  id  nihilaliud  sit  quam  quidam 
prioris  nutionisetiuciiuationibusmodussive,utaiunt, 
determinatio.  llinc  Lucretias  lib.  v  : 

Nam  si,  utipsa  petit  uiajestas  cognita  rerum, 
Dicendum  est  :  Deus  ille  fuit,  Deus,   inclite  Memmi 
Qui  princeps  vitffi  rationem  invenit  eam,  >\usi 
Nunc  appellatur  sapientia  :  quique  per  artem 
Fluctibuse  tautis  vitam,  tantisque  tenebris 
ln  taui  tranquUIo  et  tani  clara  luce  locavit. 


017 


DE  CONSOLATIONE  PIllLOSOPHI.i:  LIB.l. 


618 


inseruit  Deus,  ■  conscii,  nullum  me  (10)  ad  •>  magi- 
stratum,  nisi  commune  honorum  omnium  studium 
delulisse.  15  *  Inde  cum  imj>robis  graves  c  inexo- 
rabilesque  discordi;p,  et  quod  conscientia?  lihertas 
habet,  pro  tuendo  jure,  spreta  potentiorum  semper 
&  oHensio.  2  Quoties  ego  Conigastum  in  imbecilliscu- 
jusque  fortunas  impetum  facientem  c  obvius  exeepi ! 
•Quoties  Triguillam  f  regiae  (5)  praepositum  domus, 
ab  incepta  perpetrataque  jam  prorsus  injuria  dejeci ! 
4«  Quoties  miseros,  quos  inlinitis  calumniis  *  impu- 


a  Testes  estis. 

>'  Procurationeyn  muneris  publici. 

c  Implacabiles. 

J  Immicitia. 

e  Occurrens. 

f  Vulgo  intendant  de  la  maison  royale. 


A  nita  e  barbarorum  semper  avaritia  vexabat,  objecta 
periculis  auctoritate  [>rotexi !  Nunquam  ine  ab  jure 
ad  injuriam  quisquam  detraxit.  Provine.ialium  fortu- 
nas  tum  privatis  rapinis,  tum  publicis  '»  vectigalibus 
pessumdari,  non  aliter  (.">)  quam  qui  patiebantur,  in- 
dolui.  17  Cum,  acerbae.  famis  tempore,  gravis  atqu9 
iuexplicabilis  b  indicta  l  coemptio  Iprolligatura  inopia 
Camj)aniam  provinciam  viderelur,  certamen  adver- 
sum  j  praefectum  prsetorii,  communis  commodi  ra- 
tione  suscepi,  rege  k  cognoscente  contendi,  et  ne 
INTERPRETATIO. 

e  Gothorum. 

h  Tributis  iniquis. 

1  Vrdgo  monopole. 

j  Vulgo  capitaine  des  gardes. 

k  Tbeoderico. 


1  Inde  cum  improbis.]  Quod  videlicet 
philosopbicis  addictus  non  nisi  communi  bonorum 
omnium  studio  ad  magistratum  accessent  Boetius, 
eidem  fuerunt  cum  improbis  gravcs,  inexorabilesque 
discordiaB'.  hinc  enim  diversae  Boetii  et  improborum 
cogitationes  :  hinc  pro  tucndojure  sprcta  potentiorum 
semper  offensio  :  quae  est  conscicntix  libertas  :  con- 
scientia  enim  hic  nihil  est  aliud  quam  mens  veri  bo- 
uique  ut  conscia  sic  convicta  :  tanta  est  autem  hujus 
conscientice  libertas,  ut  ab  omnibushominum  injuriis 
sittuta.  Ilincplurima  fuerunt  Boetii  in  suos  civcs  be- 
neticia,  de  quibus  seorsum  dicendum  est. 

1  Quoties  ego  Conigastum.]  Primum  Boetii  in  suos 
cives  meritum.  Conigastus,  sive  ut  scribit  Cassiodo- 
rus  Cunigastus,  vir  fuit  potens  apud  regem  Theoderi- 
cum,  quod  vel  ex  eo  patet,  quod,  referente  Cassio- 
doro,  1.  vill,  ep.  28,  Athalaricus   rex  ad  eum  scripse- 


B 

NOT.E. 
praeceptis      pendiarii.  Nimirum.cum  provincia  propriesit  regio  a 


populo  Komano  utdistans  sic  armis  devicta  aut  quo- 
modocunque  in  potestatem  adductaquam  magistratui 
suo  administrandam  subjecerat  (provincia  enim  sic 
dicitur  quasi  regio  procul  vincenda  aut  potius  victa), 
proj)terea  Romauis  alii  erant  socii,  alii  provinciales; 
sociis  suis,  pruvincialcs  alienis  vivebaut  legibus  :  inde 
Cicero,  Verr.  6et  inMauiliana,  hos  merito  distinguit  : 
Bellum,  iuquit,  gruve  ctpcriculosumvestrisvcctigalibus 
atque  sociis.  Atque  hos  provinciales  Uoetius  tanta 
animi  magnitudine  protexit,  ut  neniini  ullam  passus 
fuerit  inferri  iujuriam  :  Nunquam  me,  inquit,  ab  jurc 
ad  injuriam  quisquam  detraxit ;  aut  si,  non  obstante 
ejus  diligenlia,  contigerit,  provincialium  fortunas  tum 
privatis  rapinis  (ut  a  Conigasto  et  Triguilla),  ium  pu- 
blicis  vectigalibus  (ut  ab  ipso  Theoderico,  qui  apud 
Cassiodorum,   Var.  v,    ep.  39,    ad  suum  commodum 


rit,  eumdemque  illustrem  appellarit.  Hic  autem  Com'-  p  amplius  ftstinat  cxigere)  pessumdari,  non  alikr  quam 

qui  patiebantur,  indolucrit :  velut  Job,  qui,  cap.  xxix, 
pater  fuit  pauperum  et  causam  quam  nesciebat,  diligen- 
tissime  investigabat :  conterebatmolasiniqui  et  de  denti- 
bus  illius  auferebat  prsedam.  Denique  vectigal  sic  di- 
ctum  quo  de  vectura  pendatur,  tributum  erat  quod 
provinciales  Romanis  solvebant  pro  commercio,  pro 
agris,  pro  silvis,  nec  non  etiam  pro  sale  :  unde  qua- 
tuor  erant  vectigalium  genera;  nempc  portorium,  de- 
cumx,  scriptura  ct  salinarum  rcditus. 

5  Indicta  cocmptio.]  Quartum  Boetii  meritum  prae- 

dictis  idcirco  majus,  quod  Boetio  tunc  pugnandum 

fuit,  non  solum  adversus   quosdam  privatos,   verum 

etiam  adversus  prsefectum  prsetorii,  etadversus  ipsum 

principem;  sine  cujus  nuctoritate  baec  coemptio  non 

liebat.  Coemptio  autem  Romanis  certa  erat  connubii 

forma,  qua  uterque  conjux  alterius  bona  ita  emebat, 

ut  alter  alterius  haeres  fieret  :  Jurisconsultorum  inge- 

„  nio,  inquit  Cicero  pro  Mur.,  senes  ad  coemptioncs  fa- 

ciendas  interimendorum  sacrorum  causa  rcperti  sunt. 

Hinc  coemptio  dicitur  etiam  illud  commercium  quo 

provinciales  etiam  inviti  urbi  vel  exercitui  annonam 

parvo    nullove    pretio    snppeditare    coguntur.    Sic, 

auctore  Suida,   onus  illud  quod  Justinianus  Bithynix, 

Phrygiw  et  Thraciae  incolis  frumcnti  Byzantium  pcr- 

fcrcndi  conditionc  durissima  imposuit,  coemptio,  Crce- 

cis  <7uvwvt&  vocatum  fuit.  Ex  quo  rursus  iieri  potuit  ut 

commercium  illud,  quo   omnibus  speciebus  ab  uno 

coemptis  omnes  species  non  nisi  ab  uno  vendi  pos- 

sunt,  cocmptio  diceretur,  vulgo  monopolium.  Constat 

hic  non   intelligi  cocmptionem  coujugum   :  sed    non 

aeque  constat,  inquit  Sitzmanus,  utrum  provinciales 

a  fisco  species  annonarias  emere  cogcrcntur?  an  eas  fi- 

sco  vendere  forensibus  pretiis  compellerentur?  Verum 

cum  coemptio  haec  indicta fuerit  acerbae  famis  temporc; 

cum  dicatur  gravis  atque  inexplicabilis  ;  cum  profliga- 

tura  inopia  Campaniam  provinciam  videretur;  cum 

commune  commodum  hac  lasderetur ;  propterea  arbi- 


gastus  ea  qua  apud  Tbeodencum  pollebat,  auctoritate 
abusus,  in  imbecillis  cujusque  fortunas  faciebat  im- 
jietum,  quem  Boetius  pro  sua  virtute  ssepius  repressit 
magister  ofticiorumo6vius  :  hujus  quippe  magistratus 
erat  praefectos  provinciarum  judicare,  et,  querelis 
provincialium  acceptis,  de  iis  ad  principem,  cujus  in 
aula  versabatur,  referre. 

3  Quoties  Triguillam.]  Secundum  Boetii  meritum, 
primo  tanto  majus,  quanto  Triguilla  Conigasto  non 
impar  improbitate,  eodem  erat  Conigasto  potentior  : 
Triguilla  enim  erat  regiae  Theoderici  domus  prrefe- 
ctus. 

4  lmpunita  barbarorum  avaritia.]  Tertium  Boetii 
meritum  prioribus  eo  majus,  quod  plus  si  turbae, 
quam  unius  improbi  malis  consiliis  resistere.  Barba- 
rus  autem  antiquitusillequilibet  genti  dicebaturqui. 
quod  ex!ianeus,  vulgarem  loquendi  modum  non  tam 
pronuntiare  quam  murmurando  confundere  videbi- 
tur  :  binc  uonnulli  conjiciunt  vocem  banc,  barbarus , 
esse  de  numero  eorum  vocabulorum  quae  quod  rem 
a  se  signiticatam  aemulari  videantur,  t.zt.oitiu.vjv.  sive 
factitia  vocari  solent,  ut  balare,  boarc,  hinnire  :  alii, 
ejus  originem  inferunt  ex  Arabico  barbar  murmuro. 
Ilinc  Graecis  quicunque  Graeci  non  erant,  barbari  di- 
cebantur  :  sicut  Latinis,  quicunque  non  eraut  Latini. 
Unde  Horatius  Epod.  ix  : 


Sonanie  mistum  tibiis  carmen  lyra, 
Hac  Dorium,  illis  barbarum? 

Quod  autem  extranei  illi,  utpote  moribus  dissimiles, 
in  cives  suam  crudelitatem  exercere  consueverant, 
iieii  potuit  usu,  ut barbarus  idem  esset  quod  crudelis: 
hic  autem  barbari  et  extranei  et  crudeles  sunt :  si 
quidem  intelliguntur  Gothi,  quorum  impunita  avaritia 
cives  semper  vexabat,  nisi  haec  Boetiicuris  reprimere- 
tur  :  cives  autem  illi  dicuntur  provinciates,  quiaalienis 
vivebant  legibus  ac  insuper  vectigales  erant  sive  sti- 

Patrol.  LXIII. 


20 


610 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


620 


coemptio  exigeretur,  evici.  48  J  Paullnum  a  consu-  A  videor  (o)  e  exacerbasse  discordias?  Sed   esse  apud 


larem  virum,  cujus  opes  b  Palatini  canes  jam  spe 
atque  ambitione  devorassent,  ab  ipsis  c  hiantium 
faucibus  traxi.  Ne  Albinum  consularem  virum  Jprse- 
judicatse  accusationis  pcena  corriperet,  odiis  me 
Cypriani  delatoris  opposui.  Satisne  in  me  magnas 


a  Qui  alias  consul  fuit. 

b  Aulici  canibus  impudeniiores. 

c  Virorum  cupidius  optantium. 

i  Falsx. 

e  Exacuisse. 


cseteros  f  tutior  debui,  qui  mihi  amore  justititn  nihil 
apud  aulicos,  quo  2  magis  essem  tutior,  reservavi. 
49  3  Quibus  autem  deferentibus  g  perculsi  sumus  ? 
h  quorum  *  Basilius,  olim  regio  ministerio  depulsus. 
in  delationem  nostri  nominis,  '  alieni  aeris  necessi- 
INTERPRETATIO. 

f  Eos  praesertim  quibus  opem  tuleram. 

g  Exsulavimus. 

h  Viris  scilicet  iniquis,  inter  quos. 

i  Vulgo  accable  de  dettes. 

NOTiE. 


i: 


tramur  hac  coemptione  utrumque  significari,  et  pro- 
vinciales  prsedictas  species  fisco  vendere  minori  pre- 
tio,  et  ab  ipsoeasdem  majori  pretio  emere  cogendos: 
binc  Boetius  adversus  prxfectum  prxtorii  certamen 
suscepit,  rcge  Theoderico  cognosccnte  contendit,  et  ne 
coemptio  exigeretur,  evicit,  Sed  quid  Campania?  quid 
praefectus  prsetoriil  Campania  regio  Italia?  lertilis- 
sima  :  hanc  post  Plinium  describit  Florus  1.  i,  c.  16  : 
Omnium,  inquit,  non  modo  Italia,  sed  toto  orbe  terra- 
rum,  puhherrima  Campanix  plaga  est.  Nihil  mollius 
coclo  :  denique  bis  floribus  vernat.  Nihil  ubcrius  solo  : 
ideo  Liberi  Cererisquc  certamen  dicitur.  Niliil  hospita- 
lius  mari  :  hic  illi  nobiles  portus,  Caieta,  Misenus  et 
tepcntes  fontibus  Baix  :  Lucrinus,  et  Avernus,  qusedam 
rnaris  otia.  llic  amicti  vitibus  montes  Gaurus,  Falernus, 
Massicus,  ct  pulcherrimus  omnium  Vcsuvius  Mtnxi  ignis 
imitator.  Urbcs  ad  mare,  Formix,  Cumse,  Puteoli, 
Neapolis,  Hcrculancum,  Pompeii,  et  ipsa  caput  urbium 
Capua,  quondam  inter  tres  maximas,  Romam  Carthagi- 
nemque  numerata.  Prsefectus  autem  praetorii  ut  ait 
Rosinus,  dicitur,  qui  miiitibus  iis  prxerat,  quos  impe- 
ratores  in  sui  custodiam  allcgerant.  Nimirum  apud 
Romanos,  regibus  exactis,  iidem  qui  quod  consule- 
rent  senatum,  consules;  quod  judicarent  judices, 
sunt  appellati  ;  praetores  quoque  sunt  dicti,  quod 
populo  praeirent  :  sed  crescente  populi  Romaniimpe- 
rio,  magistratus  ita  multiplicati  sunt,  ut  qui  in  urbe 
pra?esseut,  consules,  qui  vero  in  exercitu,  prsetores 
dicerentur  :  a  prxtore  autem  est  prxtorium. 

1  Paulinum  considarem.]  Quintum  Boetii  meritum 
omnibus  prsedictis  tanto  praeferendum,  quauto  apud 
Romanos  socii  praestabant  provincialibus  :  non  enim 
hic  de  provincialibus  tantum,  sed  de  sociis,  imo  et  de 
consularibus  viris  Faulino  et  Albino,  quos  Falatini 
cancs  et  Cyprianus  delator  impugnabant,  bene  meri- 
lus  est  Boetius.  Primum  quidem  Paulinus,  qui  quod 
ex  Deciorum  familiafuerit,  vocatus  est  Decius,  con-ul 
fuit  anno  Christi  498,  unde  nunc  appelatur  consula- 
7'is  :  consularis  enim  vir  est  qui  aliquando  consul  fuit, 
apud  Tullium.    Deinde  Albinus,   qui  quod  ex  eadem 

Deciorum  familia  fuerit,  etiam  dictus  est  Decius,  ^iionnisi  quadam  perturbatione 
consul  fuit  anno  Christi  493,  quare  nunc  quoque  di-  ferre  sive  accusare,  ille,  ut  pote 
citur  vir  consularis  :  hunc  Albinum  oderat  Cypriauus 
frater  Opilionis,  de  quo  statim  dicetur  :  quamobrem 
ipsum  accusavit,  dictusque  propterea  delator :  deferre 
quippe  in  foro,  accusare  est.  At  Paulinum  insecta- 
bantur  qnidam  aulici,  qui  nunc  vocantur  Palatinica- 
7ics :  Palatmi  quidem,  quod  palatium  sive  domum 
principis  habitent  aut  saltem  frequentent  :  domus 
autem  principis  ex  eo  dicta  fuit  palatium,  quod  ab 
Octavii  Augusti  temporibus  imperatores  omnes  Ro- 
mani  habitarint  in  monte  Palatino.  Canes  vero  vo- 
cantur,  sive  quia  praefecti  custodise,  instar  canum, 
ad  fores  assistunt:  sive  quia,  canibus  impudentiores, 
eos  a  quibus  lassi  non  sunt,  mordent,  eorumque  opcs, 
si  non  reipsa,  saltein  spe  atque  ambitione  devorant 
hiantes.  Postremo  utrumque  hunc  consularem  virum 
Betius  a  tantis  periculis  liberavit,  iu  quo  pra*sertim 
pnrcepta  philosophica  exsecutus  est  :  quamobrem 
merito  nunc  suas  exaggerat  discordias  hac  interro- 


gatione  :  Satisne  in  me  magnas  videor  exacerbasse  dis- 
cordias?  ubi  non  legendum,  ut  plures  legunt,  exa- 
cervasse  :  quandoquidem  verbum  hoc  (quod  sciam) 
Latinum  non  est  :  sed  potius  exacerbasse,  ut  legunt 
Valdericus,  Bernartius,  Sitzmanus,  qui  ait,  in  ma- 
nuscriptis  Rittershusii  legi  exacuisse  :  quod  verbum 
idem  est  quod  exaccrbasse. 

2  Magis  csscm  tutior.]  Pleonasmus,  quo  usus  est 
Plautus  cum  dixit  :  Magis  majores  nugas  agere  :  hoc 
magis  cst  dukius;  Valerius  Maximus  :  Magib  invidia 
quam  pecunia  locuplctior:  Cicero  :  se  ab  omnibus  de- 
seiios  potius  quam  abs  te  defensos  esse  7nalunt :  et 
auctor  culicis  apud  Virgilium, 

Quis  magis  optato  queat  esse  beatior  aevo. 
Nisi   tameu  magis  construatur  cum   optato  potius 
quam  cum  bcatior.  Ex  his   omnibus  constat  quanta 
diligentia  Boetius  exsecutus  fuerit  praecepta  philo- 
sophica. 

3  Quibus  autem  defcrentibus.]  V.  Boetius  injuslas 
refert  sui  exsilii  causas.  Exsilii  quidem  sui  meminit 
his  verbis,   perculsi   sumus  neque  enim    legendum, 

C  ut  quidam  recentiores  legunt,  percussi ;  sed  potius 
ut  veteres,  perculsi :  sic  autem  Cornelius  Tacitu-, 
Annal.  1.  xiv,  n.  57  :  Pcrculso  Seneca,  promptum  fuit 
Rufum  Fenium  imminuere.  At  injustas  memoratejus- 
dem  exsilii  causas;  primum  quidem  ex  parte  accu- 
santium,  quos  nunc  vocat  defcrcntes  :  defcro  quippe 
in  foro  idem  est  quod  accuso,  in  causa  capilali,  judice 
Tullio  :  deinde  ex  parte  criminis,  quod  aut  non  alle- 
gatur,  aut  allegatum  nullatenus  probatur  :  sicut 
deinceps  probabitur. 

*  Quorum  Basilius.]  Primum  igitur  delator  sive 
accusator  in  causa  capitali,  ipsius  Ciceronis  judicio, 
verus  esse  debet :  quamobrem  si  aliquo  prsejodicio 
actus  videatur,  omnino  audiendus  non  est  :  hincTul- 
lius  pro  Mur.,  Nolo,  inquit,  accusator  in  judicium 
potentiam  afferat,  7ion  vim  majorem  aliquum,  7ion  auc- 
toritatem  excellcntem,  7ion  nimiam  gratiam  :  cum  igi- 
tur  judicium  ex  ipsa  perturbatione  ante  captum  sit 
prasjudicium  veritati  maxime  contrarium,  quicumque 

actus  videbitur  de- 
falsus  ilelator  accu- 
satorve,  itarejici  debet,  ut  qua?  inde  sequeretur  pce- 
na,  hcec  iniquahabenda  esset.  Atqui  delatores  Boetii 
ita  se  habuerunt  :   Hi  euim  tres  dunlaxat  numeran- 
tur,  nimirum  Basilius,  Opilio,  ct  Gaudentius,  quorum 
Basilius  alieni  seris  necessitate  :  OpUio  et  Gaudentius 
fraudibus,  ob  quas  in  exsilium  irejussi  sacrarumsese 
nsione  tuebantur,  Boetium  detulerunt. 
Basilius  apud  Cassiodorum   modo  laudatur,  niodo 
vituperatur.   Laudatur  quidem  I.  n  Variar.  et  epi- 
stola  decima,  iu  qua  deejus  uxore  Agapita,  quaedici- 
tur  spectabilis  femina,  agitur,   el   epistola  undecina, 
in  qua  legitur  :  Basilius  rir  sp  -  datis  precibus 

intimavit  Agapitam  conjugem  suam  de  propriis  penati- 
bvs  >i  guibusdam,  vitio  sollicitationis,  abductum.  Ei 
ccrti  in  his  oersata  rebus  firmum  docetur  perdidisse 
consilium.  Quid  enim  facere  potuit  probum,  quxnullis 
culpis  exstantibus  reliquit  maritum  ?  Vituperatur  vero 
Variar.  1.  iv,  tum  epist.  i"22,  ubi  ipse  Theodericus  di- 


621 


DE  CONSOLATIONE  PHIL060PHLE  Lllf.  I. 


622 


tate  compulsus  est.  '  Opilionem  vero, 
'Gaudentium,  cumob  innumeras  multiplicesque  frau- 
des  Lre  in  ezsilium  a  regia  censura  decrevisset,  cum- 
que  ille  parere  nolentes,  '  &  sacrarum  sese  aedium 
defensione  tuerentur,  compertumque  *  id  regi c  fo- 
ret,  J  edixit  iit  ni  iutra  praescriptum  diem  5  Raven- 
na  urbe  decederent  (5),  6  "  notas  insigniti  frontibus 

a  Edictum  principis. 
i>  Templis  velut  asylis. 
c  Theodorico. 
d  Statuit. 


atque  »0  A  pellerentur.   Quid  buic  severilati  posse  astrui  vide- 

tur?  Atqui  eodem  die  deferentibus  eisdem,  nominis 

uoslri   delatio  suscepta  cst.    Quid  igitur?  nostrame 

artes  ita  mcruerunt?  an  illos  accusatores  justos  fecit 

pra>missa  damnatio?  Itane  nibil  fortuuam  puduit,  si 

minus  accusatae  iunocentia?,  at  accusantinm  f  vilita- 

tis?  51   7  At  cujus  criminis  b  arguimur  summam 

INTERPRETATIO. 

0  Stigmatici. 
f  Infamise. 
8  Accusamur. 


NOT.E. 

cit  Basilium  ct  Praetcxtatum  artis  sinistrae  jam  diu  con-  Lenta  paludosa;  proscindunt  stagna  Ravennae. 

tagione  potlutos,    lum.   ep.    23,   ubi   idem   princeps  Ilinc  orti  feruntur     lures  illustres  viri   ut  Cassio. 

'''ztcxta-  „  nnrnit  Sftnafnr.  saactiPApollinaris,  Vitalis,  Gervasius 

c  non  Petrus  ille  Ravennas  in  sacra 


'",    «?i«™kwo-       dorus  senator;  s 
tum  magicis  artibus  mvolutos  scnbit.  Si  autem  Basi-  "  et  protasius    nec 
lius  hic  idem  fuerit  qui  nunc  a  Boetio  nominatur,  po- 
tuit  propter  magiae  crimen  rcgio  ministerio  depelli  : 
unde  alieni  sris  ncccssitas,  qua  Boetium  injuria  de- 
tulit. 

1  Opilioncm.}  Fuit  Opilio  pater,  et  Opilio  filius. 
Prior,  ut  ait  Sirmondus,  comes  sacranim  largitionum 
fuerat  sub  Odoacre,  quod  indicare  videtur  Tlieode- 
ricus  apml  Cassiodorum  Variar.  1.  v,  ep.  41  :  Gloria- 
tur,  inquit,  Cyprianus  etiam  non  extrema  luee  nata- 
linm  :  nam  pater  huic,  sicut  meministis,  Opitio  fuit, 
vir  quidem  abjectis  temporibusad  excubias  tamen  Pala- 
tinas  electus.  Qui  multo  amplius  crescere  potait,  nisi 
fid-  s  sub  avidissima  n  munerationis  sti  rilitate  jacuisset. 
Posterior  vero,  frater  bujus  Cypriani  non  secus  ac 
pater  fraterque  ad  idem  sacrarum  largitionum  culmen 
evectus  est;  sed  post  mortem  Boetii,  nimirum  sub 
Athalarico  anno  Cbristi  ii28.  Unde  idem  Atbalaricus 
apud  Cassiodorum,  Var.  1.  vm,  ep.  16,  quae  inscri- 
bitur  Opilioni  comiti  sacrarum,  sic  loquitur  :  Sccurc 
tibi  credimus  guod  totics  tuo  gencri  commissum  fuisse 
gaudemus.  Pater  his  fascibus  praefuit,  sed  ct  fratcr  ea- 
dem  rcsplcnduit  claritatc  :  quod  non  obstat  quin  hic 
Opilio  filius,  a  Theoderico,  ob  innumeras  multiplices- 
gue  fraudes  ad  exsilium  damnatus  fuerit,  una  cum 
Gaudt  ntio. 

2  Gaudentium.]  Gaudentius  bomo  vix  notus  nisi 
suis  fraudibus,  suaque  hac   iniqua  Boetii  dclationc. 

*  Sacrarum  xdium  dcfcnsionc.}  Ut  qurodam  apud 
ethnicos,  sic  omnia  apud  Christianos  templa  semper 
fuerunt  asyla;  loca  scilicet  adeo  sacra,  ut  nemo,  qui 
ad  ea  confugisset,  inde  ad  supplicium  trahi  posset  : 
"Ar//.ov  quippe  dicitur  quasi,  ubi  spoliare  nefas. 
Nonnulla,  inquam,  teinpla  apud  cthnicos  asyla  fue- 
runt  :  Xam  Vircrilius  canit  n  Mn.,  v.  761  : 


theologia  celeberrimus.  In  bac  autem  urbe  regni  sui 
sedem  Theodericus  post  Odoacrem  constituit,  eam- 
demque  successores  quoque  reges  Gothi  incoluerunt : 
sed  in  eadem  urbe  Opilio  et  Gaudentius  manere  sic 
constituerant,  ut  binc  notarum,  quas  Threicias  vocat 
Cic,  poena  excedere  jussi  fuerint. 

G  Notas  insigniti  frontibus.]  Supplicium  hoc  pri- 
mum  quidem  fuit  servorum;  deinde  quorumlibet 
reorum  infamium  viliumque.  Supplicium  fuit  servo- 
rum  :  cum  enim  Domiui  in  servos  tanquam  in  homi- 
nes,  quos  occidere  poluissent,  servatos  jus  vitse  ne- 
cisque  baherc  se  putarent,  propterea  in  eosdem  ser- 
vos  quod  placuisset  supplicium  exercere  se  posse 
arbitrabantur.  Unde  Juvenalis  1.  v,  sat.  14,  v.  21  : 

Tum  felix,  quoties  aliquis,  tortore  vocato, 
Uritur  ardenti  duo  propter  lintea  ferro. 


Et  Martialis  1.  n,  epig. 


29 


Et  numerosa  linunt  stellantem  splenla  frontem 
Ignoras  quis  sit?  splenia  tolle,  leges. 


Xam  Virgilius  canit  n  /En. 

V.t  jam  porticibus  vacuis,  Junonis  asylo, 
Custodes  lecti  Phcenix  et  durus  Ulysses 
Pradam  asservabant. 

Similiter  ^En.  vm,  v.  342  : 

Hinc  lucum  ingentem  quem  Romulus  acer  asylum 
Rettulit  et  gelida  monslrat  sub  rupe  Lupercal. 

At  omnia  apud  Christianos  templa  asyla  semper 
fuerunt,  ut  constat  ex  codice  Theod.  1.  ix,  tit.  47, 
De  his  qui  ad  ecclesias  confugiunt,  et  consilio  Toleta- 
no  i,  can.  12.  Hinc  Cassiodorus,  Var.  1.  n,  ep.  11, 
et  lib.  in,  ep.  47,  eorum  meminit  qui  conscii  facti 
sui  intra  ccclesi^e  septa  refugientes  dcclinare  se  credi- 
derunt  prxscriptam  legibus  ultionem  :  non  secus  ac 
Opi.ho  atque  Gaudentius,  de  quibus  nunc  agitur. 

*  Id  regi  foret.]  Theoderico  regi  Italise  post- 
quam  enim  hic  Odoacrem  Italorum  regem  vicisset 
interfecissetque,  Italise  rex  factus  est,  anno  Chri- 
sti  409. 

5  liavcnna  urbe.]  Ravenna  urbs  est  Italioe  :  in  ora 
littoris  Adriatici,  quse  exundante  mari  non  medio- 
crem  accipit  cceni  palustris  partem.  Unde  Silius  1.  vm  : 


At  supplicium  idem  reorum  postea  infamium  vi- 
liumque  fuit;  Seneca  enim,  1.  in  de  Ira,  cap.  3,  Va- 
ria,  inquit,  vinculorum  genera,  varia  poenarum,  lace- 
rationes  mcmbrorum,  inscriptiones  frontis,  et  bestiarum 
immanium  cavese  :  inter  hos  Cujacius  Observ.  1.  vn, 
cap.  13,  recenset  calumniatores .  Hi  porro  dicuntur 
notas  insigniti  :  sicut  Horatio,  Quodlibct  indutus;  et 
Virgil.,  Flores  inscripti  nomina  regum,  more  Graeco- 
rum  intelligendo  z«t«,  secundum,  per,  etc. 

Ex  his  autem  omnibus  patet  delatores  Boetii  in- 
justos  audiendos  non  fuisse  :  unde  addit  :  Quid  huic 
scvcritati  posse  astrui  videtur?  quasi  dicat  :  Cum  in 
ejusmodi  homines  tam  sevcre  actum  fuerit,  cognitis 
eorumdem  vitiis,  iisdem  deferentibus  fides  non  de- 
buit  adhibcri,  et  tamen  quo  die  nos  detulerunt,  inquit 
Boetius,  eodem  nostri  nominis  delatio,  veluti  justissi- 
D  ma,  suscepta  est.  JSostrxne  artes  ita  mcruerunt  ?  non 
certe,  cum  veritatem  virtutemque  semper  colere  stu- 
duerimus.  An  illos  accusatores  justos  fecit  preemissa 
damnatio  ?  Nullatenus  :  imo  vero  damnati,  suo  cri- 
mine  id  saltem  meruerunt,  ut  ipsis,  etiam  verum  di- 
centibus,  fides  nulla  adhiberetur  :  quare  si  fortuna 
ceeca  non  foret,  hanc  puduisset  si  minus  accusatae  in- 
nocentiss,  at  accusantium  vilitatis.  Injusta  ergo  hcec 
exsilii  causa  ex  parte  accusantium. 

7  At  cujus  criminis  arguimur?]  Deinde  injusta  est 
prcedicti  exsilii  causa  ex  parte  criminis;  quippe  quod 
aut  allegatum  non  est,  aut  non  probatum  :  Summa 
euim  sive  numerus  criminum  quee  Boetio  objicieban- 
tur,  in  his  versatur  :  !<>  quod  senatum  voluerit  essc 
salvum;  2°  quod  ejusdem  senatus  delatorem  impedive- 
rit;  3"  quod  ad  restituendam  rempublicam  Romanam 
litteras  composuerit;  4»  quod  sacrilegio  conscientiam 
polluerit.  Sed  haec  omnia  aut  crimina  non  sunt,  aut 
a  Boetio  aliena  :  sicut  deinceps  demonstrabitur. 


623 


AN.  MANL.  SEV.  ROETII 


624 


quaeris?  4  Senatum  dicimur  salvum  esse  voluisse.  Atem, 
52  Modum  desideras?  2  delatorem,  ne  documenta 
deferret,  quibus  senatum  majestatis  reum  faceret, 
impedisse  criminamur.  Quid  igitur,  o  magistra  a,  cen- 
ses?  &  inlitiabimur  crimen,  ne  tibi  pudori  simus? 
At  volui,  nec  unquam  velle  desistam.  Fatebimur? 
sed  impediendi  delatoris  c  opera  (5)  cessabit.  An 
optasse  illius  d  Ordinis  salutem  nefas  vocabo?  Ille 
quidem  suis  de  me  decretis,  uti  hoc  nefas  esset, 
effecerat.  Sed  sibi  semper  mentiens  imprudentia,  re- 
rum  merita  non  potest  immutare  :  nec  mihi  Socrati- 
co  decreto  fas  esse  arbitror,  vel  occuluisse  verita- 

INTERPRETATIO. 

a  Philosophia.  d  Senatus. 

t  Negabimusne.  e  Calamo. 

c  Cura  objecta. 


vel  concessisse  mendacium.  53  Verum  id 
quoquo  modo  sit,  tuo  sapientiumque  judicio  aesti- 
mandum  relinquo.  Cujus  rei  seriem  atque  verita- 
tem  ne  latere  posteros  queat  e  stylo  etiam  memo- 
riseque  mandavi.  Nam  de  3  compositis  falso  litteris, 
quibus  libertatem  arguor  sperasse  Romanam,  quid 
attinet  (5)  dicere?  Quarum  fraus  aperta  patuisset,  si 
nobis  ipsorum  confessione  delatorum,  quod  in  omni- 
bus  negotiis  maximas  vires  habet,  uti  licuisset.  Nam 
quee  sperari  reliqua  libertas  potest?  Atque  utinam 
Respondissem  Canii  verbo,  qui  cum  a 
Germanici  lilio  conscius  contra  se  facta? 


posset  ulla ! 
*  C.  Caesare 


NOTiE 

1  Senatum  dicimur  salvum  esse  voluisse.]  Primum  R  Quod  autem  honos,  cujus  majestas  est  queedam  pars 

sive   species, 
quam  eadem 


Roetii  crimen.  Senatus  apud  Romanos  erat  consilium 
constans  ex  senioribus  :  unde  Tullius  in  Catone  : 
Consilium  et  ratio  et  sententia  nisi  essent  in  senibus, 
non  summum  consilium  majores  nostri  senatum  appel- 
lassent.  Apud  Lacedxmonios  quidem  ii,  qui  amplissi- 
mum  magistratum  gerunt,  ut  sunt,  sic  etiam  appellan- 
tur  senes  :  quare  Ovid.  v  Fastorum  : 

Magna  fuit  quondam  capitis  reverentia  cani 

luque  suo  pretio  ruga  seuilis  erat. 
Martis  opus  juvenes,  anirnosaque  bella  gerebant, 

Et  pro  diis  aderant  in  statioue  suis. 
Viribus  ille  senex,  nec  habendis  utilis  arruis, 

Consilio  patriae  seepe  ferebat  opem. 
Nec  nisi  post  aunos  patuit  tunc  curia  seros, 

Nomen  et  setatis  mite  senatus  habet. 
Jura  dabat  populo  senior  finitaque  certis 

Legibus  est  eetas,  unde  petatur  honor. 

Scribit  autem  Plutarchus  Romulum  ex  optimatibus 
centum  creasse  senatores,  eorumque  collegium  ex 
aetate  senatum  appellasse  :  quod,  forma  saltem  con- 
tinuata,  usque  ad  ipsa  Roetii  tempora  perseveravit  : 
primumque  Roetii  crimen  dicitur,  quod  voluerit  am- 
plissimum  hunc  ordinem  esse  salvum,  tuuc  scilicet, 
cum  innocentem  senatum  majestatis  crimine  accusa- 
tum  defendit  ac  liberavit  :  quod  non  negat  Roetius  a 
se  factum  :  Volui,  inquit,  nec  unqwtm  velle  desistam, 
sed  negat  esse  crimen  :  an  optasse  illius  ordinis  sulu- 
tem  nefas  vocabo?  quanquam  enim  ipse  senatus  stiis 
de  Boetio  decretis  effecerit  ut  qni  perturbatione  judi- 
caret,  is  nefas  putaret  optasse  illius  ordinis  salutem  : 
Boetius  tamen,  ratus  aliorum  in  se  peccatum  sibi 
non  dare  peccandi  licentiam,  nefas  putavit  sibi,  vel 
occuluisse  veritatem,  silendo  bona  quss  in  senatu  no- 
verat,  vcl  concessissc  mendacium,  loquendo  mala  quae 


fingebantur 


Optime  Socratcs  apud  Plato- 
oportet  odisse  mendacium,  dili- 


de  senatu 

nem  I.  vi  de  Repub. 

gere  veritatem. 

-  Delatorem  ne  documenta  dcferret,  quibus  sena- 
tum  majcstafis  reum,  etc.]  Secundum  Boetii  crimen, 
quod  tameu  cum  primo  ita  conjunctum  est,  ut  ?i  il- 
lud  crimen  non  fuerit,  quemadmodum  crimen  non 
fuisse  dictum  est,  hoc  etiam  orimen  esse  non  possit  : 
quare  si  fatebimur,  inquit  Boetins,  nos  voluisse  sena- 
tum  csse  salvum,  impedicndi  dclatoris  opcra  cessabit. 
Sed  ut  hoc  porcipiatur,  dicendum  quid  majestas,  et 
quid  majestatis  crimen. 

Majestas  est  supremus  honos,  quo  populus  tenetur 
afiicere  principem,  velut  spirautem  Dei  imaginem  : 
Subjccti  cstotc,  inquit  S.  Petrus  epist.  I,  cap.  n, 
uitini  humanae  creaturae  propter  Deum  :  sive  regi  quasi 
prwcellcnli;  sive  ducibus  tanquam  ab  eo  missis  ad  rin- 
dictam  malefactorum,  laudcm  vero  bonorum  :  quia  sic 
est  volunlas  Dei...   Deum    timete,  regem  honorificate. 


sit   honorantis,    reverentia  vero    circa 
majestas  versatur,  honorati  principis; 
propterea  poetae   linxerunt    Majestatem    liliam    esse 
Honoris  et  Reverentiae  :  audi  Ovidium,  1.  v  Fast.  : 

Donec  Honor,  placidoque  decens  Reverentia  vultu 

Corpora  legitimis  imposuere  toris. 
Ilinc  sata  Majestas,  quae  muudum  temperat  omnem. 

Quaque  die  partu  est  edita,  magna  fuit. 
Nec  mora,  consedit  medio  sublimis  Olympo. 

Aurea  purpureo  conspicienda  sinu. 

Crimen  ergo  majestatis  illud  dicitur,  quod  est  ad- 
versus  bonorem  principibus  debitum  :  quare  cum 
forma  imperii  Romani  aliquando  fuerit  populi  status, 
ideo  crimen  majestatis  apud  jurisconsultos  est  quod 
adversus  populum  Romanum  vel  securitatem  ejus 
committitur  :  et  rei  majestatis  d.  1.  I.  ff.  ad  leg.  Jul. 
maj.  dicuntur  qui  ejusmodi  crimen  committunt  : 
p  quanquam  enim  honor  sit  genus  majestatis,  sermone 
tamen  communi,  ut  loquitur  Vives,  honor  et  ma- 
jestas  ita  distinguuntur,  ut  majestas  dicatur  persona 
ipsa  quam  supremo  honore  afticimus  :  sicut  Cicero 
ii  de  Natura  deorum,  Sustmcndi,  inquit,  muneris 
propter  imbecillitakm  difficaltas  minime  cadit  im  ma- 
jestatem  deorum  :  sicut  etiam  nos  Galli  loquendo  de 
rege  dicimus  :  Sa  Majeste.  Senatus  porro  Romanus 
temporibus  Roetii  accusatus  fuit,  quod  adversus 
Theodeiicum  Italiae  regem,  honoremque  illi  debitum 
aliqnid  molitus  fuerit  :  sed  hunc  innocentem  debui- 
dit  liberavitque  Boetius,  quod  crimini  eidem  verti- 
tur  :  Delatorem,  inquit,  ne  documcnta  deferret,  qui- 
bus  senatum  majcstatis  reum  faccret,  impedisse  crimi- 
namur. 

s  De  compositis  falso  littcris.]  Tertium  Boetii 
crimen  in  hoc  versatur,  quod  feratur  composuissa 
litteras  quibus  Romanam  libertatem  sperasset  :  sod 
litteras  istas  non  a  Roetio,  sed  ab  ejus  inimicis  scrip- 
D  tas  probasset  vel  ipsa  delatorum  confessio,  si  eidem 
Roetio  data  fuisset  delatorum  interrogandorum  fa- 
cultas. 

*  C.  Cscsare  Germanici  filio.]  Germanicus,  ex  Sue- 
tonio  in  Caligula,  Drusi  et  minoris  Antoniw  filiiis,  om- 
ncs  corporis  animique  virtutes  habuit,  et  quantas  nemini 
cuiquam  contigisse  satis  constat.  A  Tibcrio  patruo 
adoptatus ,  qusestnraui  quinquennio  antequam  per 
leges  liceret,  et  post  eam  consulatum  statim  gessit.  Ila- 
buit  iu  matrimonio  Agrippinam,  ex  qua  novem  liberot 
titlit.  inti  r  quos  fiut  Caius  Caesar,  qui  quia  manipulario 
habituinter  milites  educabatur,  Caligulse  nomen  cas- 
trensi  l<>ci>  traxit.  Hic  autem  non  minore  livon  ac  ?»</- 
lignitate,  quarn  superbia  sxvitiaque  pene.  adcer>us  om- 
nis  tvci  homines  grassatus  est :  sed  eumdem  bacchantetn 
atque  grassantem  non  defuit  plerisque  animus  adoriri : 
una  vcro  alteraquc  conspiralionc  detecta,  aliis  per  ino- 


623 


l)i;  CONSOLATIONE  PHlLOSOPHIyE  LIIL  I. 


ti-i, 


conjurationis  fuisse  diceretur:  Si  ego  (10),  inquit,  A 
scissein,  tu  nescisses.  '  Qua  in  re  non  ita  sensus 
nostros  moeror  hebetavit,  ut  impios  scelerata  con- 
tra  virtutem  querar  inolitos  :  sed  qua-  speravorint, 
eifecisse  vehementer  admiror.  Nam  deteriora  velle, 
s  nostri  fuerit  fortasse  defectus  :  posse  vero  contra 
innocentiam,  qiue  sceleratus  quisque  coucepent, 
1  inspectante  Deo,  monstri  (15)  simile  ■  est.  5  1  LJode 
i)  haud  rajoria  ''  tuorum  quidam  familiarium  c  quse- 
sivit:  si  quidem  Deus,  inquit,  est,  unde<i  mala? 
bona  vero  unde,  si  non  c  est?  Sed  b  fas  fuerit  6  ne- 
farios    homines,    qui   bonorum    omnium,  totiusque 


senatus  sanguinom  pctunt,  nos  etiam,  quos  7  pro 
pugnare  bonis  (5)  senatuique  viderant,  H  perditum 
ire  voluisse.  Sed  num  idem  9  de  f  patribus  quoque 
merebamur?  Memiuisti,  ut  opinor,  b  quoniam  me 
dicturum  quid  facturumve  pra-sens  semper  ipsa  diri- 
gebas.  Merainisti,  inquara,  55  1o  Veronae  *'  cum 
h  rex  avidus  communis  exilii,  12majestatis  crimen  in 
Albinum  delatum,  ad  cunctum  senatus  ordinem 
transferre  moliretur,  universi  innocentiam  senatus 
,J  quanta  mei  '  securitate  periculi  defenderim.  Scis 
me  haec  et  vera  proferre,  et  in  nulla  unquam  raei 
(d)  laude  jactasse.  Minuit  enira   quodam    modo  "  se 


a 
b 
c 
d 
c 


INTERPHETATIO. 

f  Senatoribus  ipsis. 
k  0  Philosophia. 
h  Theodericus. 
1  Contemptu. 


Et  veluti  paradoxum. 

Non  immerito. 

0  Philosophia. 

Qoippe  qua?.  a  Deo  esse  non  possunt. 

Cum  bona  sine  Deo  esse  nequeant. 

NOTJE. 

pmm  occasionis  cnnctantibus,  duo  consilium  communi-  B  similitudine,   patres  appellabantur, 


/Etate    quidem, 


cavcrunt  perfeccruntqur. 

1  Qua  in  rc.\  Accusalione  sive  nominis  delatione 
in  Boetium  facta. 

2  Nostris  defectus.]  Cur  bonum  raeliusve  velimus, 
causa  quaBrenda  extra  nos,  quippe  qui  II  Corintli.  m 
non  sumus  sufficicntcs  cogitare  aiiquid  a  nobis,  quasi 
cx  nobis  :  scd  sufficientianostra  cx  Deoest.  At  cur  ma- 
lum  deleriusve  velimus,  causa  est  in  nobis,  quorum 
utpote  intirmorum  est  posse  peccare. 

•"'  Inspectante  Deo.}  Quod  Deus  sit  summe  bonus. 
admiralione  videtur  dignum,  probos  ab  improbis, 
Deo  inspectaute,  opprimi  :  unde  id  monstri  simile  vi- 
delur,  quasi  pra>ter  ordinarium  naturae  ordinem, 

4  Tuorum  quidam  familiarium.]  Plato  quidem,  x 
de  Leg.,  et  post  illum  Seneca  hoc  argumentum  trac- 
tavit.Quisquisautem  fuerit  auctor  hujus  dilemmatis: 
Si  Deus  cst,  unde  mala?  at  si  non  est,  unde  bonal 
melior  videtur  conditio  ejus  qui  ex  bonis  ait,    quam  C  lius  Scaliger  et,  ut  quibusdam  placet,  Plinius. 


quod  instar  patruin  sint  natu  grandes  :  sic  quippeab 
aetate  senili  dicti  sunt  senatores,  ut  jam  monuimus, 
Officio  vero,  quod  sicut  patres  iilios  suos,  ita  illi 
rempublicam  curent :  hos  enim,  inquit  Festus,  initio 
urbis  conditx  Romulus  centum  delegit,  ut  agrorwm 
partes  attribucrcnt  tenuioribus  proinde  ac  liberis,  ac 
pccunias  dividerent.  Vide  ut  crescat  injuria  Boetio 
illata  :  nam  magua  est  injuria  innocentem  Boetium 
odio  haberi  ab  improbis,  major  eumdem  ab  his  re- 
vera  opprimi ;  maxiraa,  ab  iis  qui  et  aetate  et  officio 
tenebantur  ipsum  tueri :  sed  iucomprehensa  et  inef- 
fabilis,  ab  iisdem]  de  quibus  ipse  Boetius  dictis  fac- 
tisve  optime  meritus  fuit. 

10  Veronx.}  Verona  est  civitas  Venetiae  quae  a 
Gallis  condita,  duce  Brenno,  a  quo  Brenona  primura, 
deiude  Vcrona,  auctore  Justino,  1.  xx,  dicta  est.  Ex 
hac  urbe  praestantes  viri  orti  sunt ;  ut   Catullus,  Ju- 


illius  qui  ex  malis  negat  Deum  existere  :  quoniam 
quot  bona,  tot  sunt  Dei  existenlis  argumenta :  nullo 
autem  malo  conjici  potest  Deum  non  existere. 

5  Fas  fucrit.]  ld  est,  liceat:  fas  enim,  inquit 
Festus,  dicitur  a  fando,  quasi  fatum  a  diis  vel  sal- 
teiu  a  deorum  ministris  sacerdotibus  :  sicut  jus  a 
jubeo,  quasi  jussum  a  magistratu  ;  unde  Virgil.  i 
Georg..  v.  268: 

Quippe  etiain  festis  quaedam  exercere  diebus 
Fas  et  jura  sinunt. 

Cum  igitur  nihil  magis  licitum  sit  quam  quod  a 
Deo  jussum  dictumque  fuerit,  idcirco  fas  fucrit  idem 
quod  liceat. 

6  Nefarios  homines.]  Improbos.  Nefandum,  inquit 
Asconius  Pedianus  in  3  contra  Verrem,  est  non  fan- 
dum  :  nefarium,  quod  sacra  polluit  farre  pio  solita 
celebrari  :  ergo  nefarii  sacrilegi.  At  putaverim  nefa- 
rixun  ab  eadem  esse  origine  a  qua  nefandum,  quod 
vir  improbus  dignus  non  sit  qui  fando  celebretur : 
sic  dicitur  detestabilis  quern  testari  nefas. 

7  Pro  pugnare  bonis  scnatuique.]  Id  est  pro  bonis 
et  pro  senatu  :  Sic  Terentius  :  Mihi  peccat,  si  quid 
peccat  :  sic  vulgatum  illud,  Tibimilitat  sether . 

8  Perditum  ire.  ]  Xon  perditos  ire  :  quoniam,  ut 
grammatice  loquar,  supina  sunt  nomina  substantiva, 
quare  nec  gcnus  mutant  pro  diverso  genere  alterius 
nominis  mbstantivi :  ait  enim  Tullius  madefactum  iri 
Grxciam  sanguine:  nec  etiam  numerum :  cum  Li- 
vius  dicat,  latrocinia  iri  sublatum  :  sed  nemo  haec 
nescit. 

9  De  patribus.]  Senatoribus  :  senatores  enim  di- 
cuntur  patres  et  aetate  et  ofticio,  ut  docet  Sallust. 
initio  Belli  Catilinarii :  Hi,  inquit,  vel,  xtate  vel  curae 


D 


11  Cum  rex.]  Theodericus,  qui  erat  rex  Italiae. 

12  Majestatis  crimen  in  Albinum.]  De  crimine  ma- 
jestatis  dictum  est  in  hac  prosa  adnotatione  19,  de 
Albino  vero  adnot.  10,  sicut  et   de  senatu  adnot.  20. 

18  Quanta  securitate  periculi.}  Securitas,  inquiunt 
philosophi,  est  recta  placidaque  mentis,  mala  im- 
peudentia  non  curantis,  constitutio :  ut  enim  a  cura 
dicitur  curiosus  qui  curn  prseter  modum  iditur,  teste 
Varone,  v  de  L.  L,  sic  a  cura  est  securus,  qui  est 
sine  cura.  Hinc  securitas  hic  est  periculi  incuria  sive 
contemptus.  Sic.  Virg.  yEn.  vu,  v.  302  : 

Quid  Syrtes,  aut  Scylla  mihi,  quid  vasta  Charybdis 
Profuit  ?  optato  conduutur  Tibridis  alveo. 
Securi  pelagi  atque  mei. 

1(1  Se  probantis  conscientix  secretum.]  Conscientia 
generatim  nihil  aliud  videtur  quam  mens  cum  sui 
tum  suae  cogitationis  sciens  :  unde  Tullius,  iii  de  OfF., 
Cum  jurato,  inquit,  dicenda  sententia  sit,  meminerit 
Deum  se  habere  testem,  id  est,  ut  ego  arbitror,  men- 
tem  suam :  unde  etiam  ut  clara  distinctaque  cogni- 
tione,  sic  conscientia  convincimur:  quare  Quintil., 
Ins.  orat.  1.  v,  conscientia,  ait,  mille  testes  :  sensus 
interprete  non  eget.  Hinc  autem  conscientia  duplicis 
generis  est,  nempe  bona  et  mala :  Conscientise  in 
utramquc  partem  magna  vis  est,  ait  Cic.  pro  MiL,  ut 
neque  timeant  qui  nihil  commiserunt,et  pcenam  sem- 
per  ante  oculos  versari  putent,  qui  peccarint.  Conscien- 
tia  bona,  recte  factorum  convincimur:  unde  recor- 
datio  jucundissima,  quae  nunc  dicitur  conscientix  se 
probantis  secretum,  quod  ut  laude  sui  communicatur 
sic  minuitur,  utpote  minus  secretum  :  propterea  sta- 
tuunt  Stoici  ne  te  quxsiveris  cxtra  :  et  Macrobius, 
in  Somn.   Scip.  1.  n  c.  10.   Virtutis,  inquit,  fructum 


627 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


628 


probantis  conscienti?e   secretum,  quoties  ostentando  A  cerdotes    impio  jugulare  (5)  gladio  ;  si  bonis    omni" 

quis  factum,  recipit  famae  pretium.  Sed  innocentiam 

nostram  a  quis  *■  exceperit  eventus,  vides.  Pro  verae 

virtututis  praemiis  falsi  sceleris  pcenas  subimus.  &a 

Et  cujus    unquam  b  2  facinoris   manifesta   confessio 

ita  judices    habuit  3   in  severitale  concordes,  *  ut  c 

non  aliquos  vel  ipse  bumani   error  ingenii,  vel  for- 

tunoe   conditio  cunctis   mortalibus  incerta  submitte- 

ret?  s   Si  inflammare  sacras  sedes    voluisse  ;    si  sa- 


bus  necem  struxisse  diceremur  :  6  prresentem 
tamen  sententia  confessum  convictumve  punisset. 
5?  Nunc  7  quingentis  fere  passuurn  millibus  pro- 
cul  moii,  <i  atque  indefensi,  ob  studium  propensius 
in  senatum  8  morti  proscriptiouique  damnamur. 
e  ,J  0  meritos  de  simili  crimine  neminem  posse  con- 
vinci  !  cujus  dignitatem  reatus  ipsi  etiam,  qui  detu- 
lere,  viderunt :  quam  (5)  uti   alicujus  sceleris  admi- 

INTERPRETATIO. 


a  Quisnam  fuerit  cxitus  ct  finis  nostrse  intcgritatis. 

b  Gravioris  alicujus  sceleiis. 

c  Ut  nc  wms  quidem  judex  a  communi  reliquorum 
scntentia,  aut  humano  errorc,  aut  miscricordia  disce- 
deret. 


i  Ab  iis  judicibus,  a  quibus  damnamur. 

e  0  nostri  judices :  nullus  vestrum  potest  convinci 
simili  crimine  :  quod  nimirum  ipsis  etiam  delatoribus 
nullum  ita  videtur,  illud   ut  ficto  sacrilegii  scelere  lar- 


vatum  proponerc  studuerint. 
NOTyE. 


sapiens  in  conscientia  ponit,  minus  perfectus  in  gloria. 
Sed  divine  magis  Spiritus  sanctus,  cum  Proverb. 
xxvii  :  Lauiet  te  alicnus,  et  non  os  tuum ;  cxtrancus 
et  non  labia  tua :  tum  etiam  Matthaei  vi :  Cum  facis 
eleemosynam,  noli  iuba  canere  antc  tc,  sicut  hypocritse 
faciunt  in  synagogis,  ct  in  vicis,  at  honorificentur  ab 
hominibus.  Conscientia  vero  mala,  malefactorum 
couvincimur :  unde  rccordatio  tristis :  Suum  enim 
quemquc  scelus  agitat  amentiaque  afficit,  inquit  Tul- 
lius  pro  Sext.  Ros.,  sux  malse  cogitationes  conscien- 
tixquc  animi  terrcnt. 

1  Excepcrit  eventus.]  Interceperit  exilus :  nam 
excipere  inter  plures  alias  signiiicationes  idem  est 
atque  incautum  comprehendere ;  ut  apud  Ciceronem 
ad  Att.,  Adnoniti  sicmus,  inquit,  ut  caveremus  ue 
excipcremur  a  Caesarc,  quod  is  in  cadem  loca  qux  nos 
petebamus,  celerius  etiam,  quam  nos  possemus,  eo 
quo  intcnderat  venturus  esset.  Et  apud  Virgil.  Mn.  x 
v.  386  : 

Nam  Pallas  ante  ruentem, 
Dum  furit,  incautum,  crudeli  morte  sodalis 
Excipit :  atque  ensem  tuniido  in  pulmone  recondit. 

Eventus  autem  Ciceroni  1  de  Juv.  est  alicujus  exi- 
tus  negotii  :  unde  11  de  Orat.,  Consilia,  inquit,  pri- 
murn,  deinde  acta,  postea  evcntus:  propterea  quid- 
quid  sive  boni  sive  mali  casu  accidit,id  eventus  solet 
dici :  quare  idem  orator  :  Qui  sciunt,  ait,  quid  aliis 
acciderit,  facile  ex  aliorum  eventibus,  suis  rationibus 
possuntprovidere  :  Virgil.  Mn   x,  v.  159  : 

Hic  magnus  sedet  ^Eneas,  secumque  volutat 
Eventus  belli  varios. 

Et  Ovid.  11  de  Ponto: 

Nam  timor  evcntus  detcrioris  abest. 

2  Facinoris.l  Grandioris  alicujus  criminis  :  facinus 
enim  a  verbo  facio  deducitur  :  quamobrcm  est  insi- 
gne  aliquod  factum  sive  bonum  sive  malum  :  in  bo- 
nam  quidem  partem  accipitur  a  Sallustio  in  Bello 
Jugur.  Multa,  inquit,  ct  prxclara  rci  militaris  faci- 
norafecerat:  in  malam  vero  a  Tullio  111  Offic,  Ab 
hoc,  ait,  nulla  fraus,  nullum  facinus  abcrit :  atque 
boc  ultimo  modo  nunc  accipitur. 

3  In  severitate  concordcs.]  Severitas  proprie  judi- 
cis  est,  quatenus  bic  nihil  de  supplicio,  aut  levitate 
aut  affectu  animi  remittit  :  propterea  severitati,  et 
facilitas  et  misericordia  opponuntur  :  propterea  eliam 
qui  in  sua  sententia  permanet,  is  perseverare  dicitur. 
At  concordes  ii  habentur  q>ui  intor  se  consentientes 
unius  videntur  esse  animi  :  quod  ouim,  judice  Tullio 
1  Tusc,  quibusdam  cor  ipsumanimus  videatur,ex  hoc 
excordes,  vecordes,  concordesque  dicuntur.  Sic  Virg. 
ecl.  iv,  v.  46  : 

Talia  srecla  suis  dixerunt  currite  fusis 
Concordes  stabili  fatoruui  numine  Parcae. 

*  Ut  non  aliquos.]  Voluit  auctor   hic    notare  ot  fa- 


B  cilitatem  et  misericordiam  quibus  severitas  judicis 
mutari  potest.  Pacilitas  quidem  notatur  humani  erro- 
rc  ingenii,  quod  inn  ta  -ua  infirmitate,  errantis  in- 
star,  niodo   huc,  modo  illuc  inclinatur:    error  enim 

ignari  cxira   institutum 
v.  Mn.,  x.  o(J0: 


propne   eorum  est   qin  viae 
iter  dcilectunt :  unde  Virgil. 


I) 


Mille  viis  habuisse  dolum,  quasigna  sequendi 
Falleret indeprensus  et  irrcmeabilis  error. 

Misericordia  vero  notatur  fortunse  canditione  cunc- 
tis  mortalibus  incerta :  nam  misericordia  est  affectio 
hominis  adversas  alterius  res,  ceu .  casus,  quibus 
propter  maximam  fortunse  inconstantiam  ipse  obno- 
xius  sit,  dolentis. 

5  Si  inflammare,  etc.  ]  In  enumerandis  sceleribus 
ho?,c  crescit  oratio :  nam  grave  scelus.  inflammare 
sacras  sedes ;  gravius,  sacerdotes  impio  jugulare  gla- 
dio  ;  gravissimum,  bonis  omnibus  necem  struxisse. 

ti  Prxsentem  tamen  sententia  confessum  convictum- 
ve  punisset.]  Homo  judex  sententiam  non  fert,  nisi 
auctoritate  Dei,  cujus  vices  agit :  quamobrem  ille 
sententiam  Deo  digham  ferat  necesse  est  :  sicut  ergo 
Deus  neminem  nisi  convictum  damnat :  sic  homo  pa- 
riter  neminem  nisi  convictum  damnare  debet.  Con- 
vincitur  autem  reus  vel  sua  confessione,  vel  aliis 
testimoniis,  quibus  satisfacere  nequit :  quod  cnm  non 
possit  fieri,  nisi  reo  praesente,  propterea  reus  impri- 
mis  citandus,  deinde  interrogandus,  audiendusque, 
quod  tamen  Boetio  negatur:  usque  adeo  injusta  est 
ea,  qua  afticitur,  pcena. 

7  Quingentis  fere  passuum  millibus.]  Tantum  ab 
urbe  in  qua  damnatusest  Boetius,  distabat  Ticiuum, 
ubi  idem  Boetius  inclusus  detinebatur.  Est  autem 
Ticinum  Insubria?  civitas,  quam  recentiores  Papiam 
vocant,  a  Ticino  lluvio  praeterlabente  nomen  ha- 
bens. 

8  Morti,  proscriptioniquc.}  Proscriptio  duplicis  ge- 
neris  etiam  apud  Ciceronem  .  Alia  cet  proscriptio  re- 
rum,  quatenus  hoa,  inscriptis  quibusdam  tabulis, 
venales  siguiticantur.  Sic  Tullius  pro  Flacco  dixit 
prsediorum  proscriptiones.  Alia  proscriptio  personarum, 
quatenus  ha?  scriptura  iu  exsilium  ita  relegantur,  ut 
hic  tuta  non  sit  earum  salus:  sic  idem  Tull.,  pro 
Rosc. ,  Cavete,  inquit,  per  deos  immortales,  ne  nova 
et  multo  crudclior  p-r  vos  proscriptio  instaurata 
videatur.  Cum  autem  hic  Boetius  mortis  proscriptio- 
nisque  meminerit,  idcirco  locutu-  videtur  de  ultimo 
boc  proscriptionis  genere.  Ex  quo  patel  Bnnodium 
in  Panegyrico  regis  Theoderici,  oratorie  magis  haec 
quam  vere  dixisse  :  Nullus  incommoda  proscriptionis 
ingemifit. 

9  0  mcritos,  de  simili  crimine  neminern  posse  con- 
vinci.]  Quasi  dicat :  0  senatores  hujus  in  nos  laue 
sententiaa  conscios  (vos  enim  jam  nostra  compellat 
oratio),  0  meritos  neminem  vestrum  posse  convinoi 
simili  crimine  ;  quod  nimirum  propensius  habuorit 


629 


UE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPIILE  LID.  I. 


630 


stione  fuscarent,  '  ob  ambitum  dignitatis  sacrilegio  A  rum  me  spirituum  (;>)  praesidia  captarc,  qucm  tu  in 


me  consciontiam  polluisse  nicntiti  sunt.  5W  Atqui  et 
s  tu  a  insita  nobis,  omnem  rerum  mortalium  cupi- 
dinem  de  nostri  animi  sede  pellebas,  et  sub  tuis  ocu- 
lis  sacrilegio  locum  esse  fas  non  erat  :  i nstillabas 
enim  auribus  cogitationibusque  quotidie  rneis  Pytha- 
goricum  illud  6  hmv  Qzy.  Ncc  conveniebat  vilissimo- 

INTERPRETATIO 


banc  excellentiam  componebas,  ut  consimilem  Oeo 
faceres.  SO  8  Praterca  c  pcnetral  innocens  donius, 
bouestissimorum  d  ccetus  amicorum,  socer  etiain 
Symmacbus  sanctus,  et  eeque  ac  tu  ipsa  reverendus, 
ab   omni  nos  bujus  criminis  suspicionc  defendunt. 


a  0  pbilosopbki 
i>  Sequere  Deinn. 


c  Locus  interior  secrctiorque. 
<i  Societas. 


NOT^E. 


studium  in  senatum  :  quo  nibil  elegantius  esse  possit 
ad  ezaggerandam  hinc  magnanimitatem  Boetii,  iude 
omnium  senatorum  ignaviam. 

2  Ob  ambitum  dignitatis  sacrilegio.]  Quartum  Boe- 
lii  crimrn  est  sacrilegium;  sed  m  quo  vcrsetur  boc 
sacrilegium,  non  ita  manifestura  est.  Gallicus  Boetii 
interpres  dc  la  Boucherie  id  vitii  in  hoc  versari  arbi- 
tratur,  quod  Boetius  suffragia  ad  magistratum  con- 
sequendum  necessaria  dolo  sibi  conciliaverit;  quod 
Latini  crimen  ambitus,  a  circumeundo  supplicando- 
que,  Groeci  ^jj/xoxo7rt'a«  vocant,  quodque  latis  legibus 
puniebatur.  Alii  vero,  ut  Thomas  et  Ascensius,  id 
vitium  putant  fuisse,  quod  vulgo  dicimus  sortilegium, 
quo  nomine  videtur  uti  ipse  Plinius  1.  xxvm,  c.  4, 
ad  significandas  qu&sdam  magicas  superstitiones : 
unde  forte  pro  sacrilegio  logendum  sortileyio  :  quaj 
quidem  opiriio  bis  rationibus  conlirniari  potest :  1° 
enim  ipsis  Boetii  temporibus,  qui  arte  quadam,  ut 
praestabat  Boetius,  caeteris  praestare  videbantur,  bi 
non  raro  artis  mnyicse  accusabantur,  testis  Cassiodo- 
rus  1.  iv  Var.,  ep.  22  et  23,  ubi  Basilii  ct  Pratextati 
hujus  criminis  accusatorum  causa  quinque  senatorum 
judicio  committitur,  ut  nec  opprimantur  innoxii,  nec 
legcs  evadant  criminosi;  2°  quibus  argumentis  se  Boe- 
tius  de  ejusmodi  crimine  purgat,  naec  tantam  non 
habent  pro  democopia,  quantam  pro  sortilegio  virtu- 
tein,  ut  stalim  videbitur;  3°  non  tam  ambitus  qunm 
sortilegii  crimcn  in  philosophiam  refundi  potesl  : 
quandoquidem  prius  etiam  ignarorum,  posterius  non 
nisi  doctorum  dicebatur  esse.  Atqui  hoc  ipso,  inquit 
Boetius  postea,  videbimur  affines  fuissc  maleficio,  quod 
tuis  imbuti  disciplinis,  tuis  instituti  moribus  sumus. 

Verum,  inquis,  crimen  ambitus  recte  dicitur  sacri- 
leyium  :  quod  hoc  violentur  leges,  et  sacramentum, 
siuc  quo  ad  magistratus  antiqui  non  pervenire  sole- 
bant.  Crimen  vero  magise  non  ita  bene  dicitur  sacri- 
leyium.  At,  inquani,  primum  si  legendum  fuerit  pro 
sacrilegio  sorlilcgium,  ut  forte  legendum,  heee  difli- 
cultas  nulla  est.  Deinde  sortilcyii  non  minus  quam 
ambitus  crimine  violantur  leges  et  sacramentum,  quo 
nimirum  aquis  lustralibus  initiati  malos  genios  eju- 
ravimus  :  hinc  Cassiodorus,  praedicta  epist.  22,  Ver- 
sari,  inquit  non  licet  in  mayicis  artibus,  temporibus 
Christianis.  Postremo  sacrilegus,  unde  sacrilegium 
dicetur  quasi  sacra  legens  sive  furans 
etiam  furari  est  :  unde  Virg.  ecl.  9,  v.  21 

Vel  quas  sublegi  tacitus  tibi  carmina  nuper. 

Sed  qui  prcedictae  superstitioni  vacat,  is  cultum  Deo 
debitum  furatur.  Nunc  videnda  argumenta  quibus 
illud  crimen  Boetius  purgat. 

2  Tu  insita  nobis.  J  Primum  argumentum  quo  Boe- 
tius  se  a  praedicto  purgat  crimine,  desumitur  ex 
parte  ipsius  philosophia.'  quse  menti  humanae  insita, 
hanc  ita  sejungit  a  rebus  caducis,  ut  eamdem  con- 
jungat  cum  rebus  perpetuis,non  iis  quidem  vilissimis, 
sed  earum  uni  et  primee,  nimirum  Deo,  cujus  simili- 
tudiuem  habet.  Est  quidem  philosophia  menti  hu- 
manae,  id  est  nobis  insita,  quia  tota  versatur  in  co- 
gitatione,  cognitione  scilicet  clara  et  distincta,  et 
judicio  quod  hoc  cognitione  fundatur  :  cogitatio  au- 
tem    optime  dicitur  qualitas  mentis  hurnanae,  sive 


legere  enim 


nobis  insita.  Eadem  philosophia  mentem  humanam 
sejungit  a  rebus  caducis,  hoc  est  omncm  rcrum  mor- 
talium  cupidinem  de  nostrianimi  sede  pellit:  quoniam 
omnibus  moderatur  mentis  afrectibus,  adeoque   huic 

B  prsesertim  rerum  caducarum  cupiditati,  quse  et  ho- 
mincs  reddit  cxcos  apud  Ciceronem,  et  radix  omnium 
malorum  cst  apud  Apostolum,  I  Tim.  vi.  Ipsa  philo- 
sophia  mentein  humanam  conjungit  cum  rebus  per- 
petuis  :  utvidclicet  parlc  illa  cum  qua  mens  humana, 
iustinctu  philosophiae,  societatem  init,  aeternum  per- 
sevcrante,  aeternus  esse  possit  amor,  aeternaque  id- 
circo  illa,  quae  illius  araoris  comes  est  individua,  vo- 
luptas.  At  philosophia  non  sinit  mentem  humanam 
sic  adhaerere  rebus  perpetuis  creatis,  quas  malos 
genios  vocamus,  ut  sub  ejus  oculis  sacrilegio  locus 
sit  :  instillat  cnim  auribus  coyitationibusque  quotictie 
nostris  Pythagoricum  illud  enov  0sw,  sequere  Deum, 
quod  etiam  habetur  Deuteron.  xui  :  Dominum  Deum 
vestrum  sequimini,  et  ipsum  timete,  et  mandata  illius 
custodite,  ct  audite  vocem  ejus  :  ipsi  servictis,  et  ipsi 
adhxrebitis.  Denique  cum  philosophia  hominem  fa- 
ciat  Dco  consimilem,  non  quidem  corpore,  quemad- 
modum   expressit  Virgilius  :   Os  humcrosque  deo  si- 

C  milis.  Deus  quippe  est  corporis  expers,  sed  mente, 
efficiens  scilicet  ut  mens  nostra  instar  Dei  cogitans, 
nec  erroribus  nec  vitiis  indulgeat,  propterea  eadem 
philosophia  mentem  nostram  ita  conjungit  cum  Deo 
tanquam  cum  primo  veritatis  virtutisque  magistro, 
ut  7ion  conveniat  vilissimorum  nos  spirituum  praesidia 
captare.  Vilissimi  autem  illi  spiritus  sunt  mali  ge- 
nii,  quorum  ope  homines  quidam  perditi  mira  pra1- 
stare  creduntur,  non  solum  a  Christianis,  doccnte 
saepius  sacro  textu;  sed  etiam  ab  ipsis  paganis.  Unde 
Virg.  ecl.  8,  v.  69  : 

Carmina  vel  ccelo  possunt  deducere  lunam  : 
Carminibus  Circe  socios  mutavit  Ulyssei  : 
Frigidus  in  pratis  cantm.do  rumpitur  anguis. 

Horat.  Epod.  od.  17  : 

An  quae  movere  cereas  imagines, 
Ut  ipse  nosli  curiosus,  et  Polo 
Deripere  lunam  vocibus  possim  meis. 
Possim  crematos  excitare  mortuos 
Desiderique  temperare  poculum. 

et  alii. 
Prxterea  pcnetral.]  Alterum  argumentum  quo 
Boetius  se  purgat  a  praedicto  crimine,  accipitur  ex 
virtute  praestanti  domesticorum,  amicorum  et  affi- 
nium,  cum  quibus  idem  Boetius  antiquam  habuit  ne- 
cessitudinem.  Cum  enim  virtus  et  vitium  ita  sint 
contraria,  ut  nulla  esse  possit  virtutis  vitiique  socie- 
tas,  si  arcta  fuerit  inter  quemdam  virum,  et  probos 
domesticos,  amicos,  affinesque  societas,  certe  vir 
ille  non  debet  esse  suspectus  illius  praesertim  crimi- 
nis  quod  illis  familiaribus  nec  ignotum  esse  potuit 
nec  irreprehensum.  Cum  ergo  crimen  sortilcgii,  ut 
pote  quod  ut  gravius,  sic  et  frequentius  et  nianifc- 
stius  est  crimine  ambitus,  non  possit  non  cognosci  et 
non  reprehendi  a  sanctissimis  familiaribus,  si  Boe- 
tius  arctissimam  babuerit  familiaritatem  cum  probis 
domesticis,  amicis  et  aftinibus,  is  certe  reus  esse 
nequit  criminis  sortileyii  :  habuit  antem  Boetius  hanc 
familiaritatem  :   1°  quidem   cum  probis  domesticis  : 


1) 


Ovid. 

3 


631 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


632 


GO  Sed  o  nefas!  illi  vero 
fidem    capiunt,    atque    hoc 

fuisse  maleiicio,  2  quod  tuis  imbuti  disciplinis,  tuis 
instituti  moribus  sumus.  Ita  non  est  satis  nibil  mibi 
profuisse  tuam  reverentiam,  nisi  ultro  tu  mea  po- 
tius  offensione  lacereris.  (5)  At  vero  bic  etiam  no- 
stris  malis  cumulus  accedit,  s  quod  *>  existimatio 
plurimorum  non  rerum  merita,  sed  foitunee  spectat 
eventum,  eaque  tantum  judicat  4  esse  provisa,  quse 
felicitas  commendaverit.  Quo  fit,  ut  existimatio  bona 


de  te  a  tanti  criminis  A  prima  omnium  deserat  infelices.  «1   Qui  nunc  po- 
ipso   videbimur    affines      puli  rumores,  c  quam  dissonae  d  multiplicesque  sen- 

tentiee,  piget  reminisci.  Hoc  tantum  dixeriin,  ulti- 
mam  esse  adversee  fortunee  e  sarcinam,  quod  dum 
miseris  aliquod  crimen  affingitur,  quee  5  perferunt, 
meruisse  creduntur  :  et  ego  si  quidem  bouis  omni- 
bus  ;5)  pulsus,  dignitatibus  exutus,  existimatione 
foedatus,  ob  beneiicium,  supplicium  tuli.  Videre  au- 
tem  videor  nefarias  6  sceleratorum  f  ofticinas  "•  gau- 
dio  leetitiaquc  iluitaniere  :  8  perditissimum  quemque 

1NTERPRETATIO. 


Tu,   o   Pbilosopbia,  nostrae   es  criminationis  oc- 


casio. 


c  De  Boetio. 

d  Aliis  darnnantibus  defendeotibus  aliis  de  plebe 
viris. 
e  Onus. 
f  Domos. 


t  Plurcs  fortunae  veluti  asscntientcs,  non  ut  judican- 
dum,  sed  nt  a  furtuna  judicai  tur,  judicant  de 

mt  rito. 

NOT.E. 

nam,  ut  dicitur  prosa  3,  lib.  n,  felicissimus  fuit  cum  B  nemo  dici  possit  ex  eo  esse  afbnis  crimini  ambitus, 
conjugis  pudore  tum  masculx  prolis  opportunitate,  ita      quod  sit  eruditissimns,  sisut  de  crimine  sortilegii  di- 


ut  duos  pariter  consules  liberos  suos  domo  provehi  sub 
frequentia  patrum,  sub  plebis  alaci  !  iderit  :  hinc 
nuuc  dicitur  penetral  innocens  domus  :  penetral  quippe 
est  locus  interior,  dictus  a  penu  :  penus  autem,  in- 
quit  Festus,  vocatur  locus  intimus  in  aede  Yestse,  tcge- 
tibus  septus  :  unde  Virgil.  i  Georg.,  v.  379  : 

Seepius  et  tectis  penetralibus  extulit  ova 
Angnstum  formica  terens  iter. 

2°  Cum  probis  amicis  :  adfuit  enim  semper  illi 
hunestissimorum  ccetus  amicorum;  3°  cum  probis  affi- 
nibus  :  nam  socer  ejus  Symmachus  sanctus,  et  aeque  ac 
ipsa  Philosophia  reverendus  fuit.  Quantus  autem  fue- 
rit  ille  socer  Symmacbus,  colligi  potest  tum  ex  Cas- 
siodoro,  qui  ait  Var.  1.  lv,  ep.  6.  Theodoricum  regem 
ad  ipsum  ut  virum  patricium  scripsisse,  petenti  n  n 
concedatur  licentia  recedendi  de  urbe,  et  ep.  22,  eum- 
dem  regem  voluisse  ut  idem  Symmacbus  cum  qua- 
tuor  aliis  senatoribus  de  causa  preedictorum  Basiliiet 
Preetextati  judicium  ferret ;  et  ep.  51,  eumdem  re- 
gem  Symmacho  iterum  scribentem  dixisse  Symma- 
chum  Eomam  decorasse  domuum  pulchritudine;  tum 
etiam  ex  Prisciano  Ceesariensi,  1.  de  Ponderibus  et 
Mensuris,  et  Ennodio,  quibus  dicitur  ille  Symmachus 
omni  virtutis  luce  fulgere,  et  cseteris  tanquam  virtutum 
exemplar  proponi  posse.  Propterea  Pbilosophia,  infra 
1.  ii,  pros.  4,  viget,  inquit,  incolumis  pretiosissimum 
generis  humani  decus,  Symmachus  socer. 

1  De  tc  criminis  fidem  capiunt.  }  Id  est,  propt< r  te\ 
o  Philosophia,  tantum  illud  crimen  dc  me  credunt : 
sic  enim  Seneca  :  Majora  monstra  veris  vix  capiunt 
fidem;  sic  ipse  Virgil.  JEn.  v,  v.  604  : 

Hic  primum  fortuna  tidcrn  niutata  novavit. 

!  Quod  tuis  imbuti  disciplinis.  ]  Solent  nimirum  ii 


citur:  inde  concluditur  Buetius  non  ambitus,  sed  sor- 
tilegii  crimine  aceusatus  fuisse ;  sed  immento,  sicut 
ex  preedictis  demonstratur  :  hinc  tamen  non  desiuit 
ipsa  B  ietii  fxi-timatio  apud  plurimos  minui. 

3  Quod  existimatio  plurimorum,  etc.]  Scilicet  plu- 
rimi  judicando.  non  cognitione  clara  et  distincta, 
qua?  in  nobis  est  prima  veri  judicii  regula,  sed  prae- 
cipitatione  et  preejudicio  feruntur  :  sic  quod  amore 
divitias,  odio  paupertatem  prusequautur,  de  diviti- 
bus  bonam,  de  pauperibus  vero  malam  habent  exi- 
stimationem  :  sic  amici  Job,  quod  hunc  viderent  ca- 
lamitatibus  oppressum,  oumdem  judicarunt  impro- 
bum  :  quo  fit,  ut  existimatio  bona  prima  omnium 
deserat  infeiices  :  hinc  vulgus,  qute  feiicitas  commen- 
daverit,  ea  tantum  judicat  esse  prudentis. 

*  Esse  provisa.]  Ab  homine  :  Sulet  quippe  vulgus 
ab  eventu  prudentiam  hominis  ita  inferre,  ut  cujus 
videt  exitum  infelicem,  bunc  male  adeoque  impru- 
denter  incoepisse  negotium  cuncludat  :  id  quidem 
sibi  objicit  Ovidius,  sed  idipsum  ^taiim  refutat. 

Exitus  acta  probat :  careat  succes?ibus,  opto 
Quisquis  ab  eventu  facta  notanda  putat. 

5  Qux  perferunt,  meruisse  creduntur.]  Quod  nimi- 
rum  preedicti  homines  viderint  quosdam  propter  sua 
scelera  juste  punitos  fuisse.  ldcirco  hoc  pra^judicio 
ducti,  quoscunque  vident  propter  delatum  cnmen 
affligi,  hos  judicaut  quae  perferunt,  meruisse.  Sed  id 
temeritalis  est  :  cum  enim  homo  judex  tam  inju>n- 
tiae  quam  jtistitiee  possit  esse  parliceps,  idcirco  susti- 
nenda  assensio  de  causis  miseriarum,  ne  preecipitet 
judicaturus. 

6  Scelcratorum    officinas.]  Ofticiua,  sic  dicta  quasi 


qui  aut  preecipitatione  aut  pnejudicio  judicant.  teme-       opificina,  queedam  est  domus  pars,  in  qua  opus  lit 
rarium  de  iis,  quse  ipsi  ignorant,  proferre  judicium  :   "  unde   dilTert  ab  apotheca,   in  qua  servator,   et  a  ta 


quemadmodum  S.  Judas  in  sua   Epist.   his  expre 
verbis  :  Quaecumque  ignorant,  blasphemant.  Sic  ignara 

plebecula  insolitos  motus  eorum  quos  aut  sortiarios 
aut  lycanthropos  vocat,  qui  seepius  perturbati  cere- 
bri  aut  Ieesa>  imaginationis  sunt,  malis  geniis  refert 
acceptos.  Sic  nonnulli  existimarunt  artem  confi- 
ciendi  auri  a  deemonibus  esse,  ut  ait  Delrio  Disquis. 
mag.  1.  i.  Sic  Galenus,  n  de  Diff.  feb.  c.  7,  et  cap. 
lOdeSimpl.  med.  fac,  de  semetipso  locutus  ait  se 
propter  singularem  suam  eruditionem  positum  fuisse 
in  numero  eorum  qui  malorum  geniorum  artibus 
adjuti  morbos  depellant.  Sic  ergo  Boetius,  qui,  ut  fo- 
quitur  Theodericus  rex  apud  Cassiodorum  1.  i  Var., 
ep.  45,  multu  eruditoine  saginatus  fuit,  ut  artcs,  quas 
exerccnt    vulgariter  nes  in    ipso  disciplinarum 

fonte  potavcrit,  propter  summam  suam  eruditionem 
visus   est   huic  aftinis    fuisse   maleficio.  Quare   cum 


berna,  in  qua  venditur  opus  jam  factum.  Doinus 
igitar  vel  etiam  mentes  impiorum  hominum,  in  qui- 
bus  causa  adversus  Boetium  per  snmmam  malitiam 
licta  est,  non  abs  re  vocantur  officinx. 

7  Gaudio  laetitiaqae  fluitantes.]  Sicut  enim  vas  pree 
liquuris  copia  efiluere  :  sive  exundare  dicitur.  sic 
mons  prse  gaudii  copia  fluitare  dici  potest  :  nam  ■ 
mus.  inquit  Terentius,  luxuria  et  lascivia  diffiuit; 
quodque  latius  atque  uberius  excrescit,  ld  eltlucre 
dicitur  Virgilio,  u  Georg.,  v.  307  : 

Inde  iihi  jam  validis  amplexaj  stirpibus  ulmos 
Exieriiit,  tunc  stringe  comas,  tuncbracchia  tonde; 
Ante  refi 'rmidaut  ferrum  :  tunc  deniqoe  dura 
Exerce  imperia  et  ramos  compesce  Bueates 

8  Perditissimum  fraudibus  imminentem.]  Irapunitas 
enim  perditorum,  similium  homiuum  fraudes  parit. 


033 


DE  CONSOLATIONK  PIIII.OSOPIII.E  1,1  II.  I. 


03  V 


novis  delationum  fraudibus1  iinminentein  :  '  jaeerc  A  ita  videri  legibus  solutum,  ut  prwpostero  vcluti    ordi 


honos,  nostri  2  discriminis   terrore   prostratos  :   lla 
giliosum  quemque  ad  (10)  audendum  quidem  facinus 
impunitate,    ad  efticiendum  vero   pra-miis  invitari  : 
b  insonteis    autem   non  modo  securitate,  verum  ipsa 
etiam    defensione  privatos.    Itaque   libet    exclamare 

68  METRUM  V. 
Augcmentum.  —  Boetius,  considerata  legc  constantissi- 
■mn,    qua    Dms  alternas   litnx,    Veneris,    dicrum 
tempestatumque  vices  regit,  miratur  solum  homincm 


nc   ct  impiis   prospera,    ei  piis  adversa  contingant  . 

tutn  rogat  Deum  ut  his  tandem  dare  velit  fincm. 
0  stelliferi  conditor  orliis, 
Qui  perpetuo  nixus  soliu, 
«  I  Rapido  coelom  turbiue  versas 
Legomquepati  sidcra  cogis, 
'.')  Ut  nunc  pleno  lucida  cornu, 
Totis  fratris  et  obvia  flammis, 
Condat  stellas  luna  minores  : 


INTERPRETATIO. 


a  Intentum. 
>'  Innocentcs. 
0  Deus,  crcator  cozli  stellati,  qui  considcns  in  solio 


sempitcrno,  convcrtis  ipsuin  anlum  vcrtujinc  celcri  et 
adiis  astra  subire  tuum  impcrium,  gita  ut  lunamodo 
intcgro  orbe  illuminata  cunctisquc  iginibus  fratris  sui 


NOTjE. 


1  Jacere  bonos.]  Quia,  ut  dicitur  Lucee  xxni,  si  in 
uiridi  ligno  hscc  faciunt,  in  arido  guid  fietl  si  tantus 
Lautaque  virtute  preeditus  Boetias  tam  male  excipia- 
tur,  quid  sperare  possint  cesteri  virtutum  cultore.^  ? 

-  Discriminis  lerrore.}  Discnmem  uiem  est  quod 
periculum:  sicut  enim  crinis  est  a  Greeco  xpivstv, 
quod  proprie  est  dirimere;  sic  discrimen  est  a  <?ie- 
xpivetv,  (jnod  etiam  dirimcrc  est  sive  OS  separare  : 
unde  capillos  aseinvicem  distinctos  vocamus  discri- 
minatos,  Claudian.  de  Nupt.  Hon.  : 

ILtcc  morsu  numerosi  dentis  eburno 
Maltifidum  discrirnen  arat. 

Atqui  quo  periculo  aliquis  jactatur,  hoc  aceetero- 
rum  hominum  coetu  videtur  sejungi. 

Caeterum  Roetius  paucis  hic  resumit  suas  ealami- 
lates,  earum  causam,  et  qua  ex  liis  consequuntur 
mala.  Calamitates  sunt,  1°  quod  bonis  omnibus  sit 
pidsus ;  2°  quod  dignitatibus  cxutus ;  quod  existi- 
matione  fozdatus.  Causa  calamitatum  est  multiplex 
ejusdem  Boetii,  in  senatum  praecipue  bcneficium,  pro 
qu o  supplicium  tulit.  Mala  quee  ex  his  consequunmr, 
sunt  primum  quod  sontes  impunitatc,  non  inodo  ad 
malc  defcrendum,  sed  etiam  ad  audendum  imo  ad 
efficiendum  quodlibet  facinus  ferantur  :  in^ontes  vero 
ct  severitate  et  defcnsione  priventur.  Itaque  libet  excla- 
mare. 

Quod  a  Pindaro  vocatur  Pindaricum.  Est  autem 
carmen  constans  ex  uno  genere  versuum,  quorum 
quilibet  tetrameter,  sa?pius  spondeum  anapacstum, 
dactylura  et  spondeum  habet  :  sed  bis  legibus  ne- 
glectis,  id  iininn  curat  Boetius,  ulsint  quatuor  pedes. 

1.  Stellifcriorbis.}  Cceli '  :  cadum  enim,  etiam  judice 
Tullio,  duplicis  estgeneris  :  alterum  aeriura,  in  quo 
nubes,  imbres,  ventique  coguntur;  allerum  stellife- 
ruin,  quod,  a  domiciliis  nostris  altissimum,  omnia 
cingit  etcoercet,  extrema  ora  et  determinatio  mundi. 
De  hoc  autem  secundo  cceli  genere  ideo  niinc  loqui- 
tur  Boetius,  quod  dicturus  sit  de  legibus  quae.  cum 
in  inferioribus  corporibus,  tum  etiam  in  astris  obser- 
vantur,  quas  quidem  leges  Deus  ipse  statuit  a  primo 
momento,  quo  haec  corpora  condidit  :  proptereaDeus 
nunc  cogitatur,  ut  conditor. 

2.  Qui  perpetuo  nixus  solio.]  Solium  generatim  est 
sedes,  in  qua  plures  simul  considerenequeunt :  Solia, 
enim,  inquit  Festus,  appellantur  scdilia  in  quibus  non 
plures  singuli  possunt  sedere  :  quasi  solium  dicatur 
quod  solum  unum  capit.  Speciatim  vero  solium  est 
sedes  regia,  vulgo  un  trone;  sic  accipitura  Virgil,  s«- 
pius,  ut  vii  .Eueid.,  v.  109: 

Imperal  et  solio  medius  consedit  avito. 

Dous  autem  nunc  spectatur  quatenus  est  rex  : 
unde  versu  27  dicitur  mcrito  rcctor  cohibcre  modo  ;  et 
vcrs.  40,  Rapidos  rector  comprime  fluctus;  in  boc  au- 
tem  regnum  Dei  dilfert  a  creteris,  quod  haec  muta- 
tioni  sint  obnoxia,illud  vero  aeternumsit  et  immuta- 


B  bile  :  quare  nunc  dicitur  perpctuum  :  cui  favet  illa 
vocis  intcrpretatio,  qua  solium  dicitur  scdes  soiida; 
ut  terra,  quod  solida  sit,  appellatur  svlum. 

3.  Rapido  turbine.]  Turho,  liallice  un  tourbillon,  a 
turbando  dicitur,  q.iod  facto  quodam  circuitu  materia 
sic  turbetur,  ut  summa  imis,  anteriora  posterioribus, 
dcxtra  sinistris  succedant.  Sic  ventus  quidam,  qui 
Lucretio  vocatur  versabundus,  quique  corpora  obvia 
circumagit,  vocatur  turbo  :  unde  Virgil.  u  ,En.,  v. 
41G: 

Advorsi  rupto  ceu  quondam  turbine  venti 
Contligunt. 

Sic  trochus,  vulgatura  puerorum  ludibrium,  appel- 
latur  turho.  Virg.  Sic  fusi  pensilis  circuitio  Catullo 
dicitur  turbo.  Sive  autem  coelum  credatur  solidum, 
sive  liquidum,  ibi  perennis  est  materise  motae  circui- 
tio,  adeoque  turbo. 
„  4.  Lcgcmquc  pati  sidcra  cogis.]  Ut  corpus  primum 
non  movelur,  nisi  ab  ipso  Deo.  a  quo  couditum  est; 
sic  idemcorpus  non  movetur  nisi  secundum  eas  quas 
ipse  Deus  statuit  immolasque  servat  motus  leges  : 
optime  enim  Ovidius, 

Nil  ita  sublime  est  supraque  pericula  tendit; 
Non  sit  ut  inferius  suppositumque  Deo. 

Sic  corpus  quod  movetur,  ab  aliquo  nliomoveatur, 
necesse  est  :  sic  corpus  immotum,  non  movet,  etc, 
ejusmodi  de  quibus,  m  philos.  Hinc  Sapientia  seterna 
Proverb.  vm  :  Quando  Deus,  inqnit,  praeparabat  cailos, 
aderam  :  quando  ccrta  lege  et  gyro  vallabat  abyssos  , 
quando  xthcra  p.rmabatsursum,  et  librabat  fontes aqua- 
rum  :  quando  circumdabat  mari  terminum  suum,  et 
legemponebat  aquis,  ue  transirent  fines  suos,  etc. 

Cum  igitur  sidera  corpora  sint,  haec  non  solum  a 
Deo  sunt,  sed  legibus  ab  ipso  Deo  constitutis  serva- 
tisque  moventur,  adeoque  Deus  cogit  sidera  pa- 
ti  : proptereaDeus  nunc  diciturregereaiternas  Lunae, 
D  Veneris,  Dierum,  Tempestatumque  annuarum  vices, 
sicut  deinceps  explicandum. 

5.  Ut  nunc  pleno  lucida  cornu  .]  I.  Quidem  agitur 
de  luna,  cujus  vices  in  hoc  versautur,  quod  modo  sit 
plena,  modo  curvata  in  cornua.  Pleua,  est  luna,  sive 
plenolucida  cornu,  cum  soli,  interjecta  terra,  e  dia- 
metro  opposita  lumen  solare  media  sui  parte  ad  nos 
remittit  :  hoc  est  totis  fratris  obvin  flammis  :  poetis 
eniin  Diana,  quse  alio  uominediciturLuna,  et  Apollo, 
qui  alio  quoquenomine  dicilur  Sol,  sunt  soror  frater- 
que  ab  Jove  ex  Latona  eodem  partu  progeniti.  Tunc 
autem  una  condit  stellas  minorcs  :  quia  minus  lumen 
obscuratur  olfunditurque  mr.jori  lumine  :  quamvis 
autem  stellae,  maximam  partcm,  magnitudine  lunam 
superent,  stella:  tameu,  ut  pote  magis  dissitse,  minus 
luminis  qu,im  luna  ad  nos  dillundunt :  hinc  luna  ut 
ait  Varro  iv  de  L.  1.,  dicitur  quasi  lucina,  quod  sola 
noctu  lucet  :  hinc  etiam  luna  vocatur  majus  sidus,  et 
stellae  minora  sidera,  non  solum  in  sacro  textu,   sed 


C3S 


AN.  MANL.  SEV.   BOETII 


636 


Nunc  obscuro  pallida  cornu, 
Phoebo  propior  lumina  perdat. 
10  G5  Et  qui  primae  tempore  noctis 
Agit  algentes  Hesperus  ortus, 
Solitas  iterum  mutet  babenas, 
Phoebi  paliens  Lucifer  ortu. 


A      66  Tu  frondifluaefrigore  brumae 
Stringis  lucem  breviore  mora  : 
Tu,  cum  fervida  venerit  aestas, 
Agileis  noctis  dividis  horas. 
6#  Tua  vis  varium  temperat  annum, 
Di  quas  Boreae  spiritus  aufert, 

INTERPRETATIO. 


solis  opposita  occultet  parva  sidera;  modo  obducto  orbe 
pallens  amittat  luccm  vicinior  soli.  Utetiam  Ilesperus, 
qui  ortus  primo  noctis  spatio  ducere  videtur  agmen 
stellarum  frigidarum,  idem  lucifer  mutet  rursusfrena 

notj: 

Horat.  Carm. 


consueta  in  ortu  s  lus.   Tu  contrahis  dkm   in 

minus  spatium  frigore  brumx  detondentis  frondes  :  tu 
distinguis  horas  noctis  promptas  tum  cum  sestas  calida 
accessit.  Virtus  tu  i  sic  moderatur  annum  diversum  ut 


etiam  vulgo,  et  apud  Latinos  auctores 
1.  i,  od.   12  . 

Crescit  occulto  velut  arbor  aevo. 

Fauaa  Marcelli :  niicat  iuter  oumes 

Juliuai  sidus,  velut  iuter  ignes 
Luua  miuores. 

Eadem  vero  luna  curvatur  iircornua,  sive  obscuro 
est  paUidacornu,  cum  a  praedicto  plenilunii  loco  re- 
cedens,  ad  solem  ita  accedit,  ut  hinc  decresceudo  ad 
interlunium,  iude  crescendo  adplenilunium  redeat  : 
propterea  Phaibo  propior  lumin  i  perdit  :  uon  omnino 
si  quidem  semper  media  lunsepars  a  sole  illuminatur, 
sed  qua  nos  respicit  :  unde  melius  horno  quam  luna 
diceretur  lumen  solare  perdere. 

10.  Et  qui  primxlempore  noctis.]  II.  Agitur  de  Ve- 
nere,  cujus  vices  in  eo  consistunt,  quodmodo  susbse- 
quatur  solem  occidentem,  11  sj  rus,  modo  eumdem 
solem  orientem  antegrediatur,  Lucifer  ,  sed  ad  cla- 
riorem  hujussideris  intelligentiaiu  sua  ad  grammati- 
cos,  historicos,  poetas  et  philosophos  de  hac  stella 
referenda  est  doctrina. 

Grammaticis  Hesperus,  Hesperugo;  Vesper  Ves- 
perugo;  Lucifer,  Qiatryopoq;  stella  tam  serotina  quam 
malutina,  idem  sunt  Veneris  sidus  :  nam  Cicero,  n 
deNat.  deor.,  Infima  est,  inquit,  quinque  errantmm 
terrxque  proxima  stellaVeneris.  qux  $wtry6pos,  Latine 
Lucifer  dicitur,  cum  antegreditur  solem  cum  subsequi- 
tur  autem,  Eesperus  :  unde  Martialis  Epig.  1.  viu,  ep. 
21,  Phosphore,  redde  diem.  Et  Virgil.  ecl.  10,  v.  77  : 
Ite  doinum  saturse,  venit  Hesperus,  ite  capcllae. 

Historicis  Hesperus,  Atlantis  peritissimi  astronomi 
frater,  astrononiiaj  pariler  studlosissimus,  qui  cum 
altissimum  montem,  eum  forte  quem  a  fratre  Atlan- 
tem  nominaverunt,  conscendisset,  ut  inde  sidera  di- 
ligentius  contemplaretur,  seu  morte,  seu  morbo,  seu 
quodam  alio  casu  impeditus,  in  patriam  nunquam 
rediit  :  unde  plebecula,  superstitiom  dedita,  ipsurn 
interastra  in  ccelo  collocatum  fnisse  exisiiinavit.  ipsi- 
que  propterea  divinos  honores  exhibuit  :{hinc  duaa 
Hespenae,  altera  Hispania,  altera  Italia.  Prior  He- 
speria  dicitur  a  sidere  cognomine,  quod  regnum  hoc 
Graecis,  instar  bujus  sideris,  sit  occidentale  :  de  hac 
loquitiir  Horatius  i  Carm.,od.  36  : 

Qui  nunc  Ilesperia  sospes  ab  ultima. 

Posterior  Hesperia  vocatur  a  praedicto  Hespero 
Atlautis  fratre,  qui  a  germano  pulsus,  Italiam  tenuit, 
eique  nomen  sive  a  se  sive  a  sua  patria  desumptum 
imposuit.  De  hac  Virg.  En.  I,  v.  534  : 

Est  locus,  Hesperiam  Graeci  cognomine  dicunt. 

Poetis  Hesperus  in  stellam  conversus,  qucequibus- 
dam  Venus,  aliis  Aurorae  tilius.  Cum  autem  iisdem 
poetis  Sol  quadrigis,  Luna  bigis  vebatur,  Hesperus 
uno  seorsum  equo  utitur,  sed  hunc  ita  altcrnat.  ut 
mane  album,  sero  fuscum  ascendat:  propterea  He- 
sperus  nanc  dicitur  iterum  mutan  habenas. 

Philosophis  deniqne  Hesperus  sive  Venus  est  pla- 
neta,  qui  per  ccelum  liquidum,  ut  palese  per  aqu  is 
abripi  soleut,  raptus  modo  supra,  modo  infra  solem 
sic  movetur,ut,  enieudicato  sohslumine,relucens  eas- 
dem   fere  quas  luna  luminis  vicissitudincs   subeat. 


Fatentur  autem  hanc  stellam  modo  antegredi  orien- 
tem,  modo  subsr  [ai  occidentem  solem  :  sed  id  di- 
verso  modo  expli   mt,  pro  diverso  muudi   systemate, 

B  de  quo  dicere  non  vacat. 

Constat  ergo  ap  1  omnes  Hesperum  subsequi  oc- 
cidentem  solem  :  inde  nunc  m 
tempare  noctis  agere  algentes  ortus;  sive  ducere  no- 
cturna  sidera,  quibus  regnantibus  terra  frigescit. 
Constat  pariter  Lt:ciferum,  idem  sidus  est  quod 
Hesperus,  antegredi  orientem  solem  :  unde  nunc 
optime  dicitur  solitas  iterum  mutare  habenas  in  ortu 
phasbi  sive  solis.  Pallet  tamen  propter  majus  solis 
orientis  lunnn. 

14.  Tu  frondiflux  frigore  brumx.'  III.  Agitur  de 
diebus,  quoruui  praecipuae  vices  in  hoc  versantur, 
quod  bieme  breviores, aestate  longiores  sint.Nimirum 
dies  hic  est  mora  solis  supra  nostrum  horizontem  ab 
ortu  ad  occasum  progredientis  :  quare  nox  huic  diei 
opposita  est  mora  ejusdem  solis  infra  nostrum  hori- 
zontem  ab  occasu  in  ortum  regredientis.  Cum  igitur 
sol  non  aequali  semper  intervallo  a  duobus  polis  di- 
stans  terram  circumeat,  sednonnunquamad  austrum 

q  magis  aliquando  magis  ad  aquilonem  accedat,  secu- 
tusorbem,  qui  zodiacus  dicitur,  propterea  dies  modo 
brevior  est,  modo  longior.  Brevior  est  sole  accedente 
ad  austrum,  quod  fit  ab  aeqainoctio  autumnali  ad 
solstitium  hibernum,  scilicet  vigesimo  tertio  S 
tembris  ad  vigesimum  secundum  Decembris  :  quo 
tempus  vulgo  appellatur  bruma.a  brevitate  dierum, 
ut  ait  Vossius  post  Varronem  etFestum:  quaepropter 
recessum  solis  et  frigida  est,  et  arbores  frondibus 
exuit.  Hinc  dicitur,  Tu  frondifluse  frigore  brumx 
Stringis  lucem  breviore  mura.  Longior  autem  est  sole 
accedente  ad  aquilonem.  quod  lit  ab  aequinoctio  ver- 
no  ad  solstitiumaestivum,  videlicet  a  vigesimo  primo 
Martii  ad  vigesimum  secundum  Junii,  quo  tempore 
incipit  aestas  calida,  adeoque  noctes  brevissimae sunt  : 
propterea  nunc  dicitur  :  Tucum  fervidaveneritxstas, 
Agiles  noctis  dtvidis horas. Sic  Ovidius  Trist.  l.v,   el. 

11  : 

\\     mihi  solstitium  quidquam  de  noctibus  aufert, 
tt  atigustos  uec  mihi  bruma  Jies. 

Hic  duo  observari  poteruut.  Primum  quidemvocem 
hanc,  frondiflux,  quamvis  uon  ita  fueritin  usu  apud 
antiquos  auctores,  aptissimam  tamen  esse  ad  signi- 
ficanduni  id  quod  pluribus  expressit  Virgil.  Eneid. 
vi,  v.  300  : 

Quam  multa  in  silvis  autumni  frigore  primo 

Lapsa  cadunt  folia 

Deinde  horas,  ex  quibus  sive  dies  sive  nox  brevior 
componitur,  vocari  agiles  sive promptas:  quia  horae 
duplicis  sunt  generis  :  alnu  a^quales,  alia?  ln.rquaies 
inter  se.  .Equales  dicuntur Hlae  quae  sivehieme  sive 
ffstate  sexagnra  semper,  utaiunt,  mtnutts  aeqoalibus 
con>:.i!it  :  qua  ratione  dicimus  solem  per  viginti  qua- 
tuorhoras  ah  uno  coeli  puncto  ad  idetn  regressnm 
totam  circuivisse  terram.  Inaequales  vero  dicuntur 
quae,  cnm  sini  duodecima  tantumsivediei  sivenoctis 
pars,  -  decrescentibusque  sive  diebus  sive 

aoctihus  crescere  debent  et  decrescere. 

18.  Tua  visvarium  temperai  annum.]  IV.  Agitur  de 


I» 


637 


DE  r.oNSOLATlONE  PlllLOSOIMII  L  LIB.   I. 


038 


•j.) 


Rovohat  mitis  zephyrus,  frondois ; 
Quaeque  Arcturus  semina  vidit, 
Seirins  altas  ural  segetes. 
«»«*  Nilnl  antiqua  lege  solutnm 
Linquit  propriae  stationis  opus 
Omnia  certo  Qne  gubernans, 


A  Hominnm  solos  respuis  actus 

Merito,  rector,  cohibere  modo. 
Nain  cur  lantas  Lubrica  v i ■  i 
Portuna  vices  ?  premit  insontes 
Debita  sceleri  noxia  pobna. 
«;t>  At  perversi  resident  colso 

INTERPRETATIO. 


quaefolia  flatus  boresB  tollit,  hssc  zephyrus  lenisreddat, 
et  quas  segetes  A.rcturus  sidus,  inspexit  satas,  easdem 
canicula  sidus  alterum  comburat  messes  adultas.  .V- 
hilliberum  a  veteri  lege  omittit  operam  sux  condiHonis. 
Tu  moderatus  omnia  stabili  modo,  dedignaris  tantum 
continere  actiones  hominum:  utdecet,  instar  sapientis- 


simi  moderatoris :  quare  enim  fortuna  inslabilis  alter- 
nat  tam  magnas  varietates  ?  suppliciumcrimini  debitum 
vexat  innocentes.  Sed  mores  improbi  sedent  in  summa 
tribunali,  et  sontes  iniqua  vicissitudine  proterunt  capita 
pia.  Virtus  splendida  delitescii  abscondita  caligine  opa- 
ca,  et  pius  habet  infamiam  impiodebitam.  Perjuria  non 


NOT.K. 


ipsis  anni  tempestatibus,  quarum  vices  in  hoc  ver- 
santur,  quori  ut  ver  reddit  frondes,  quas  autumnus 
abstulerat,  sic  aestas  maturet,  quas  hiems  vidit  seri, 

stes  :{duse  priores  tempestates,  siguiiicantur  ventis, 
qui  tunc  temporis  regnare  solent,  autumnus  quidem 
borea,  ver  vero  zephyro  :  dua?  uutem  alise  tempesta- 
tes  > i "-c 1 1 i >  exhibentur  coelestibus;  hiems  Arcturo, 
tpstas  Soirio. 

Boreas  kni   ~f,t  (3o^s  di-ctus,  quod  sit  turbulentus 

sonorus,  ventus  est  (apud  eos  quidem  <jui  octo 
duntaxat  ventos  agnoscebant,  quorum  anus  a  meri- 
die,  alter  a  septentrione,  tres  ab  ortu  totidemque  ab 
occasu  flarent)  ab  ortu  spirans ;  sed  (apud  eos  qui 
duodecim  vel  plures  ventos  posuerunt)  septentriona- 
lis:  quare  propter  accessum  solis  ad  septentrionem 
per  eestatem,  quam  excipit  autumnus,  ventus  illeper 
aututnnum  flare  consuevit,  adeo  ut  illi  referri  possit 

eptum,  quod  arbores  frondibus  exuantur,  quodque 
tunc  oriantur  procellae  :  unde  Virg.  i  Georg.,  v.  311  : 

Quid  tempestates  autumni  et  sidera  dicam  ? 

Zephyrus  sicdictus  quasi  Zptnfbpoc,  sivero  'Cf,-j  fepav, 
vitam  ferens  ;  quod  eo  plantae  redivivse  ^rrminent  pul- 
lulentque ;  unde  Plinio  dici tur  genital  li  spiri- 

tus  ;  est  veutus  ab  occasu  a?quinoctiali  flans.  Hic,  in- 
quit  Plinius  l.wni,  c.  34, ver inehoat aperitque terras, 
tenui  frigore  saluber.  Hic  vites  putandi,  frugesque  cu- 
randi,  arbores  serendi,  poma  inserendi,  oleas  tractandi 
jus  dabit,  afflatuque  nutritium  rxcrcebit :  propterea 
Latinis  vocatur  favonius,  a  favendo,  quia  faveat  geni- 
tura?  :  Lucretius  1.  m  : 

Viget  genitabilis  aura  favoni. 

EtGatullus  carm.  de  Nunl.  Pelei  etThet. : 

Quos  propter  (luminis  uuilas. 
Aura  parit  florcs  tepidi  fecumta  favoni. 

Arcturus  quasi  6i.p-/.ro-j  ovpu,  ursae  cauda,  est  stella 
in  signo  l>u"ti^  prope  caudain  mujoris  Ursae.  Ob^er- 
vant  aulem  sidus  illud  ortu  suo  comitari  solem  nrien- 
tein  a  mense  Octobri,  quo  tempore  terra  semina  suo 
sinu  iufusa  fovere  solet:  propterea  nunc  dicitur: 
quaequc  Arciurus  semina  vidit.  Sic  Virgihus  i  Georg. , 
v.  G7: 

At  si  non  fuerit  teltus  fecunda  sub  ipsum 
Arcturum  tenui  sat  erit  suspendere  sulco. 

Et  versu204: 

Praeterea  tam  sunt  Arcturi  sidera  nobis 
Ihrilorumque  dies  servandi. 

Seirius  ilenique  s:ve,  ut  alii  scribunt,  Sirius,  sic 
dictus  a  -eipm,  cxsicco  :  unde  et  sol,  teste  Sutda,  aeip 
vocatur,  est  steiia  fulgentissima  inore  majoris  Ganis, 
quie  ortu  suo  solem  orientera  comitatur  a  mense  Ju- 
lio,  quo  tempore  seges  matura arescere  videtur.  Qnod 
autem  stclla  haecin  ore  majoris  Canis  appareat,  id- 
circo  vulgo  appellatur  Canicula:  sed  quod  tunc  sol, 
cujus  orientis  comes  est,  majori  suo  aestu,terras  urat, 
propterea  sidus  hoc  tanti  caloris  accusatur  ita  ut  Sei- 
rius  a  poetis  dicalur  Mstifer.  Sic  noster  auctor  :  Sci- 


I!  rius  altas  urat  segetes.    Sic  Virgilius   iv  Gcorg.,  v. 

Jam  rapidus  torrens  sitientes  Seirius  Indos 
Ardebat  coeio,  et  medium  bo!  igneus  orbem 
Hauserat:  arebant  berbae,  et  cavaflumina  siccis 
Faucibus  ad  limum  radii  tepefacta  coquebant. 

Lt  .Eueid.  iii,  v.  li: 

Tuni  steriles  exurere  Seirius  agros : 
Arebant  berbse  et  victum  segea  aegra  negabat. 

Optiine  autem  notat  Gassendus  caniculam  falso  ac- 
cusari  ejusmodi  a'stus:  quemadmodum  canities  falso 
accusaretur  m<ulis  quam  oiucruut  scnes  cast;e  Su- 
sanna'  deiatores.  Scilieet  tantum  abest  ut  canicula 
causa  sit  hujus.  aestus,  ut  potius  apudpopulos  quibus 
per  nostram  aestatera  imminet,  frigus  mayis  viL,reat : 
quare,  ait  idem  philosophus,  ineliori  jure  populi  illi 
caniculam  accusare  possent  sui  frigoris,  quani  nos 
nostri  caloris:  si  virtus  de  ccelo  Lapsa,  quam  barbari 
influentiam  vocant,  id  elTecti,  ut  vulgo  pracstare  cre- 
C  ditur,  reipsa  praestaret. 

23.  Nihil  antiqua  lege  solutum.}  Praedicta  corpora, 
ad  quorurn  exemplum  de  caMeris  judicandum  est, 
certis  ita  continentur  legibus,  ut  quo  modo  legimus 
sese  habuisse  apud  majores  nostros,  eodem  lueenunc 
videamus  se  habere  :  Deus  quippe  omnia  haec  certo 
gubernat:  sive,  ut  dicitur  Sap.  yhi  attingit  a  fine 
ad  [iurm  fortiter  ri  disponit  omnia  suaviter. 

26.  Hominum  solos  respuis  actus.]  Quasi  dicat: 
Cum  caetera  divina  providentia  ita  administrentur, 
ut  suae  singulis  vicibus  respondeant  vices,  unns  tamen 
homo  ita  videtur  a  Deo  derelictus,  ut  res  humanae 
temere  ac  fortuito  agi  videantur,  si  quidem  cum  bo- 
nis  prospera,  malis  adversa  debeantur,  contra  bonis 
adversa,  malis  prospera  accidunt  :  unde  nonnulli  de 
divina  providentia  dubitaut :  Claudianus  lib.  i  in  Ru- 
iiuum,  v.  1  : 


Sffipe  niiln  dubiam  traxit  seutentia  mentem, 
Curarent  superi  terras,  an  nullus  iuesset 
j)  Itector,  et  inserto  fluerent  mortalia  casu. 

Hinc  noster  auctor:  Nam  cur  tantas  lubrica  versat. 
fortuna  viccs.  De  fortuna  dictum  est  metro  I. 

29.  Premit  insontes  dclita  sceleri  noxia  pama.]  Ut 
supremus  omnium  moderator  Deus  intinite  justus  est, 
sic  sua  quibuslibet  vitiis,  Deo  ita  statuente,  debentur 
supplicia,  quae  quia  nocent  seu  corpori  seu  menti, 
propterea  vocantur  pozna  noxia.  At  pcena  haec  inson- 
te-  premit,quatenus  hi  nocentium  imperio  subditi, 
ab  iisdem  injusta  patiuntur.  ita  uteorum  virtuspcena 
vitiis  debita  veluti  involuta  lateat.  Sic  Claudian.  loco 
cit.  : 

Sed  cum  res  hominum  lanta  caligine  volvi 
Aspicerem,  leetosque  diu  florere  nocentes 
Vexarique  pios  :  rursus  labefacta  cadebat 
Relligio. 

31.  Perversi  mores.]  Modus  liic  nominatur  pro  re 
modiiicata  :  non  eniin  tam  raores  perversi,  quam  qui 
monbus  perversis  afhciuuLur  homines  in  celso  solio 
resident,  ornati  nimirum  primis  dignitatibus, 


639 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


640 


Mores  solio,  sanctague  calcant 
Injusta  vice  colla  nocentes. 
Latet  obscuris  condita  virtus 
Clara  tenebris,  justusque  tulit 

Grimen  iniqui. 
Nil  perjuria,  nil  nocet  ipsis 
Fraus,  mendaci  compta  colore. 
9'0  Sed  cum  libuit  viribus  uti, 
40  Quos  innumeri  metuunt  populi, 
Summos  gaudet  subdere  reges. 
0  jam  miseras  respice  terras, 
Quisquis  rerum  fcedera  nectis. 


A  Operistanti  pars  non  vilis 

45  Homines,  quatimur  fortunae  salo. 
Rapidos,  rector,  comprime  lluctus, 
Et,  quo  coelum  regis  immensum, 
Firma  stabiles  foedere  terras. 
91  PROSAV. 
Argumentum.  —  Fhilosophia  cum   Boetio  partim  dis- 
sentiens,  consentiens  partim,  hunc  arguit,  quod  et  se 
exsulem  dixerit.  rt  fortunam  adversam   fuerit  con- 
qucstus  :   laudat  vero,  quodut  hcutus  est,  sicbene 
cgerit,  remedium  intcrim  ad  perturbationes  sedanda^ 
qusesitura. 

Heec  ubi  continuato  dolore  '  a  deblateravi, 2   illa  '■ 
INTERPRETATIO. 


noccnt  ipsis  nocentibus;  fraus  vclata  specie  fallaci  non 
nocet  iisdem.  At  ubiplacuit  ipsis,uti  suis  viribus,  tum 
gestiunt  subjicere  sibi  principes  magnos  quos  gentes 
innumcrabiles  timent.  0  Deus,  qui  moderaris  necessi- 
tudincs  rerum,  nunc  intuere  terras  calamitosas.  Nos 
homines,  portio  non  abjecta  operis  tui  tam  magni,  ja-  g 

NOT/E. 


ctamur  sestu  fortunae  :  compescc,  moderator,  procellas 
violentas  fortunae,  et  qua  lege  gubernas  ingens  ccelum, 
eadem  confirma  firmatas  terras. 

a  Stulte  locutus  svm. 

B  Pbilosophia. 


32.  Sanctaque  colla.]  Similiter  pars  bic  ponitur  pro 
toto  :  si  quidemsanctos  potius  bomines  quam  illorum 
colla  calcant  nocentes.  Sed  ut  posterior  bic,  sic  ille 
prior  loquendi  modus  poetis  praesertim  usitatissimus 
est. 

33.  Injusta  vice.]  Quod  injustum  videatur  probos 
ab  improbis  premi:  vicem  enim  dicimus  quod  al- 
ternis  facimus  patimurve  :   binc  vicissi^n,  et  vicarius. 

34.  Latct  obscuris  condita  virtus  clara  tenebris.]  Pa- 
radoxum  videtur  virtutem  claram  obscuris  conditam 
tenebris  latere  :  heec  tamen  ex  eo  possunt  conciliari, 
quod  virtus  obscura  sit  aliis  hominibus;  clara  vero 
cum  meuti  ejus  qui  virtutem  colit,  tum  Deo  qui  vir- 
tutem  ipsi  menti  infudit.  Sic  virtus,  ait  Tullius  pro 
Sest.,  in  tempestate  quieta  est,  et  lucetin  tenebris,  et 
pulsa  loco  manet  tamen  atque  hserct  in  patriasplendet- 
quepersese  semper,  nec  alienis  unquam  sordibus  obso- 
lescit. 

35.  Justusque  tulit  crimen  iniqui.]  Crimen  hic  non 
signilicat  culpam,  quippe  quse  solis  mest  nocentibus  ; 
sed  potius  infamiam,  quae  culpam  sequi  deberet,  ut 
honos  virtutem.  Sic  Tullius  in  Verrem  ait  laudcm 
imperatoriam  criminibus  avaritise  obteri.  Nimirum  cri- 
men  generatim  id  omne  est,  quo  aliquis  a  caeteris 
distinguitur  separaturve  :  unde  discrimcn.  Cumautem 
infamia  hajc  improborum  esse  deberet,  haec  probo- 
rum  nunc  esse  dicitur,  additurque  modos  quibus 
nocentes  caeteros  afiligere  solent,  videlicet  perju- 
rium,  fraudcm  et  vim,  nihil   ipsis  noccntibus  nocere. 

36.  Nil  perjuria.]  I.  Perjurium  est,  aut  falsum  ju- 
rare,  aut  quod  ex  animi  sententia  juraveris,  id  non 
facere  :  binc  in  pcrjurio,  auctore  Tullio,  lides  jusju- 
randumque  negligitur  :  binc  sua  est,  eodem  auctore, 
u  de  Leg.,  perjurio  poena,  divina  quidem,  exitium ; 
humana    vero,  Jdedecus.    Nocentibus    tamen,   inquit 


populi,  summos  gaudent  subderc  reges  :  quamobrem 
neque  id  criraen  impunitum  esse  debeat:  cum  tamen 
praedictis  nocentibus  nihil  videatur  nocerc. 

42.  0  jam  miseras  respice  terras.]  Ad  Deum,  a  quo 
carmen  iucceperat,  revertitur  poeta,  ipsumque  rogat, 
ut  miseras  res})iciat  terras,  quas  nimirum  incolunt  ho- 
mines,  indigna  ferentes. 

43.  Quisquis  rcrum  foedcra  nectis.]  Praedictas  scilicet. 
causarum   effectorumque   naturalium   vicissitudines. 

ii.lOperis  tanti  pars  non  vilis  homincs.]  Homo  qui- 
dem  pars  est  rerum  a  Deo  conditarum,  si  quideni 
neque  a  semetipso,  neque  a  nihilo  fieri  potuit :  sed 
idem  bomo  pars  est  non  viJis,  quod  ea  etiam  a  quibus 
cogitari  non  potest,  ipse  cogitet. 

45.  Quatimur  fortunse  salo.]  \jt  poetis  sicoratoribu;* 
salum  est  mare,  quod  nimirum  in  mari  multus  sit 
salis  sapor  ;  hinc  salacia  et  vcnilia  apud  poctas  usi- 

q  Lantur  ad  signiiicanda  ea  maris  decrementa  et  incre- 
^  menta,  quibus  bis  in  die  detumere  et  tumere  solet 
Oceanus.  Salacia  quippe  sunt  tluctus  maris  a  littore 
ad  salum  redeuntis ;  vcnilia  autem  fiuctus  ejusdem 
maris  ab  alto  salo  ad  littus  venientis.  Non  immerito 
autem  dicitur  fortunse  salum  cumab  aliis  auctoribus, 
quod  sicut  a  mari  sic  a  fortuna  plura  sunt  bona  et 
mala,  sed  inconstantissime  :  tum  praisertim  a  nostro 
auctore,  quod  hic  amaros  experiatur  fortunae  casus. 

46.  Rapidos,  rcctor,  comprime  fluctus.]  Id  est  violen- 
ios  motus  fortunae,  quae  est  veluti  insanum  mare. 

47.  Quo  coelum  regis  fozdere,  firma  terras.  Eomines 
sic  moderare,  ut  quemadmodum  non  solum  in  ccelo, 
sed  in  reliquis  operibus  tuis,  suae  suis  respondent 
vicibus  vices,  sic  apud  homines,  et  virtutibus  prreniia 
et  vitiis  supplicia  reddantur. 

1  Deblateravi.]  Alii  legunt  delatravi,  sive  dilatravi; 
sed  vox   qua    utimur  tam   apta  est  ad  significandani 


Hoetius,  nil  nocent  perjuria ;  usque  adeo  injustse  sunt  D  eam  qilaIU  ,1UUC  Boetius   habet  de  prtedictis  cogita- 


virrs. 

37.  Nilnocet  ipsis  fraus.]  II.  Fraus  dicit!<r  adulatio 
dolosa  :  propterea  nuncrdicitur  mrndaci  comptacolo- 
re.  Scilicet  homo,  vulpeculam  imitatus,  quod  vi  obti- 
nere  nequit,  id  mendacibus  factis  dictisve  assequi 
conatur  :  quod,  iuquiebant  voteres,  odio  dignum  ma- 
jore  :  adcoque  suo  aflicienduin  supplicio  :  nihilomi- 
nus,  ait  Boetius,  ordo  rerum  ita  praeposterus  videtur, 
utipsis  fraudulentis  fraus  nit  noccat. 

39.  Cum  libuit  viribus  uti.]  III.  Vis,  inquit  Roma- 
nus  orator,  pro  Cec,  est  quae  periculo,  aut  decedere 
nos  alicunde.  cogit,  aut  prohibet  accedere :  et  hoc  a 
ratione  eo  magis  alienum  est,  quod,  mutatis  rerum 
vicibus,  etiam  illi,  quibus  debetur  obsequium,  visub- 
jiciantur,    ut  nunc  dicitur :    Quos   innumcri  metuunt 


tionem,  tamque  facile  potuit  propter  similem  pronun- 
tiationem  in  vulgatas  voces  mutari,  ut  baeillam  obli- 
terasse  videantur,  quod  attendeuti  patebit.  Nimirum 
deblaterare,  inquit  Festus,  est  stulte  hqui,  nam  (3X«- 
xa?  stultos  vocant  Graeci:  hinc  blaterones  sunt  ho- 
minrs  in  verba  projecti,  inquit  Agelius  1.  i,  c.  15, 
importuni  l<>rt(i<>rr$,  qui  nullo  rerum  i>'>ndrr>-  innixi 
vrrl>is  humidis  <  l  l<ii:s<intilii(s  diffluunt.  Norinauivoc.mt 
bavards;  nec  ita  inepte:  qui  enim  prsecipites  sic  lo- 
quuntur,  hi  infantium  instar,  saliva  eflluente  buccas 
et  vestes  aspergere  solent ! 

2  ///d  vultu  placido.]  Philosophia  scilicet ;  quippe 
quae  omnium  rerum  moderatrix  est.  Hinc  sajiirns  sive 
pbiloso(»bus,  Ciceroni  iv  Tusc,  is  est  quimoderatione 
et  constantia  quietus  animo,  est  sibiqueipseplacatus, 


(jil 


1)E  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI/E  LIB.  I 


642 


vultu  placido,  nihilquc  meis  questibus  mota  :  '  Cum  A  existimari   inavis,  te  potius  ipse  pepulisti.    Nam  id 


te,  inquit,  *  mcestum  Iacrymantemquc  vidissem,  il- 
lico  4  miserum,  ?•&  *  exsulemque  cognovi.  Sed  i* 
quam  id  longinquum  esset  exsilium,  uisi  tua  prodi- 
disset  oratio,  nesciebam.  Sed  tu  procul  a  patria  non 
quidem    pulsus   es,  sed  aberrasti.   At    si   te   pulsuin 


o  0  Boeti. 

i>  Qiitintum  hoc  cxsilium  distarct. 
c  Nemo  poluisset  tc  pellere. 


quidem  dc  tc  uunquam  euiquam  fas  fuisset.  (5)  Si 
enim  *  cujaa  oriundus  sis  patrise  reminiscaris,  J'  non 
uti  Atheniensiam  quondam  maltitudinis  impcrio  re- 
gitur,  sed  °  zl;  xolpavo;  ?orev,  d;  ^actXtu;,  qui  fre- 
quentia  civium,  non  depulsione  laetatur  :  ?»  bcujus 

INTERPRETATIO, 

J    Tua  patria  non    rcgitur   imperio    multitudinis; 
olim  Athenae  regebantur  :  sed  hujus. 
c  Unus  est  dominus,  unus  rex. 

NOTiE. 
itl '  ncijuc  tabescatmolcstiis,  ncque  frangatur  timorc,  ncc      de  patria  ccelesti  sermo  continuatur  :   hujus  autem 
sitienter  quid  appetens  ardeat  dcsidcrio  nec  alacritate      patriae  reminisci  duntaxat  Boetium   oportet  :   quia 
futili  gestiens  aeliquescat.  Boetius  sive  a  Deo,  sive  suo   Marte,  sive  etiam  ma- 

1  Cum   tc.   mivstitm   lacymantcmquc  vidissem.]  Inquit  B  gistrorumadminiculisinslructus,  multus  abhinc  annis 


Philosophia.  Lacryma>  quidcm  seipsas  produut  :  tri- 
stitia  autem  et  lacrymis  et  oculorum  situ  noscitur : 
Oculi  cnim  sunt,  inquitOrator  mde  Or.,  quorum  tum 
intentione,  tum  rcmissione,  tum  conjcctu,  tum  hilaritatc 
motus  animorum  significamus. 

*  Miserum  cognovi.]  Miser,  ut  Cujacio  pluribusque 
aliis  placet,  dicitur  a  uteru,  odi,  quod  misera  conditio 
omnibus  sitexosa.  Miseram  autem  illam  Boetii  con- 
ditionem  Philosophia  cognovissc  potuit  ex  lacrymis 
et  tristitia  praidictis  :  hae  enim  suut  miseriaj  co- 
mites. 

!  Exsulemque.]  Kxsul  sive,  ut  veteres  legebant, 
exsol  ille  dicitur  qui  ex  solo  deturbatus  abest  :  hinc 
aiunt  scribendum  cxsul,  non  cxul  :  sed  id  tanti  non 
est,  cum  littera  x  ex  litteris  c  et  s  componatur.  Co- 
gnovit  autem  Philosophia  hoc  Boetii  exsilium  nou  ex 
tristitia  et  lacrymis  tantum  :  his  quippenon  exsilium 
potius  quam  quaelibet  alia  miseria  significatur  ;  sed  ex 
ipso,  in  quo  Boetius  lacrymabatur,  ioco,  qui,  ut  pote 
Boetio  coujunctus,  potuit  et  ab  auctore  reticeri  et  a 
lectore  facile  intelligi. 

Verum  cum  exsilium  dicatur  patria;  privatio,  cum- 
qne  lioniinis  patria  alia  dicatur  corporis,  aliamentis, 
propterea  exsilium  non  solum  decorporibus  a  natali 
solo  expulsis,  sed  etiam  de  mentibus  a  cudo  sive 
potios  a  Deo  remotis  intelligi  potest  :  unde  quamvis 
Boetius  lii  praedictis  suis  carminibus  de  priori  duu- 
taxat  exsilio  locutus  fuerit,  Philosophia  tamen,  oc- 
casione  accepta,  de  posteriori  exsilio  loquitur,  si- 
mulataque  sua  ignoratione,  innuit  cxsilium  non  adeo 
longinquum  esse;  quod  nimirum  mens  hominis, 
quamcuiiquo  is  incolat  terrarum  regionem,  nec  lon- 
giori  propterea,  nec  breviori  intervallo  a  ccelesti  pa- 
tria  distet :  bene  quippe  Anaxagoras  quaerenti  nul- 
lane  patriae  ipsi  esset  cura  :  Mihi,inquit,  patriae  cura 
el  i[iiidem  summa  est,  digitum  in  ccelum  intendens. 
Optime  S.  Paulus,  II  Cor.  v,  monet  nos  habere  do- 
mum  xtcrnam  in  cozlis  :  quod  apud  Christianos  est 
vulgaussimum.  Propterea  ab  hac  patria  nemo  pelli- 
tur:  tu  procul  a  patria  non  quidem  pulsus  cs  :  nam 
hoc  est  discrimen  inter  patriam  corporis  et  patriam 
mentis,  quod  etiam  inviti  possimus  a  patria  corporis 
expelli  :  a  patria  vero  mentis,  nimirum  a  ccelo  sive 
potius  ab  ipso  Deo,  non  nisi  volentes  recedamus  :  huc 
enim  teudimus,  hic  commoramur  affectibus  mentis, 
quorum  sumus  domini.  A  patria  tamen  ccelesti  ab- 
erramus  aliquando,  sed  abcrrasti  :  quatenus  libere 
volunlas  nostra  deficit  a  divina  voluntate,  qua  ut  est 
prima  rerum  omnium  causa,  sic  prima  est  actuum 
humanorum  regula:  quamobrem  si  te  pulsum  existi- 
mari  mavis,  te  potiu  ipse  pepulisti,  tua  scilicet  volun- 
tate,  tuo  consensu  cujus  ita  dominus  es,  ut  idde  te 
nunquamcuiquam  fasfuisset.  Tanta  quippe  est  mentis 
humanoe  libertas,  ipsa  ut  nec  errorc  uec  vitio,  qui- 
bus  a  ccelesti  patria  arcemur,  nisi  eadem  libere  vo- 
luerit,  contaminari  possit. 

*  Cujus  oriundus  sis  patrix  reminiscaris .]  Incceptus 


I) 


noverat  ccelum  suam  esse  patriam  :  sed  notio  haec  af- 
fectibus  forte  obscurata  :  hinc  illud  non  tam  scire 
primum  quam  reminisci  debebat. 

5  Non  uti  Atheniensium.]  Triplex  est  patriae  re- 
gendaa  modus,  sive  triplex  imperii  forma,  videlicet 
principatus,  status  optimatum,  et  slatus  populi  :  nam 
cunctas  nationcs  et  urbes,  ait  Cornel.  Tacit.  1.  xi,  po- 
pulus,  ant  primores,  aut  singuli  regunt.  Athenienses 
quidem  ab  opfimatibus  primuru,  a  populo  deinde  le- 
ges  acceperunt,  unde  non  solum  depulsione  civium 
benc  mcritorum  Isetati,  sed  mori  eos  aliquando  coe- 
gisse  feruntur.  At  ccclestis  nostra  patria  neque  po- 
pulo,  neque  optimatibus,  sed  uno  duntaxat  principe 
regitur  :  ut  enim  ait  Homcrus  Iliad.  b  : 

el<;  /.oijoavo?  earto 
elq  ^«(Ti).eu$. 

Herus  unicus  est 
Unicus  et  princeps. 

Scilicet  ut  solus  Deus  est  mentis  humanae  conditor, 
sic  solus  Deus  est  ejusdem  mentis  moderator  :  pro- 
pterea  Deus,  I  Timoth.  vi  et  alibi,  dicitur  Rex  re- 
guin  ct  Bominus  dominantium.  Rex  autem  ille  supre- 
mus  laetatur  frequentia  civium ;  propterea  enim  huma- 
num  genus  condidit,  perditumque  Unigeniti  Filii 
morte  reparavit  :  hinc  Christus,  Joan.  x,  Alias,  in- 
quit,  oves  habeo,  qux  non  sunt  cx  hoc  ovili,  et  illas 
oportet  me  adducere ;  et  vocem  meam  audient  et  fict 
unum  ovile  ct  unus  pastor.  ldem  Rex  supremus  non 
laetatur  depulsione  civium  :  nam  I  Timoth,  u.  Salvator 
noster  Deus  omnes  homincs  vult  salvos  ficri  ct  ad  agni- 
tioncm  veritatis  venire.  Vivo  ego,  dicit  Dominus  Deus, 
Ezechielis  xxxm,  nolo  mortem  impii,  sed  ut  converta- 
tur  impius  a  via  sua  et  vivat.  Convcrtimini,  converti- 
mini  a  viis  vestiis  pessimis,  et  quare  moriemini,  domus 
Israel.  Hujus  denique  summi  Regis  voluntate  regi, 
summa  Ubertas  est  :  sed  id  longiori  quadam  interpre- 
tatione  videtur  indigere. 

6  Cujus  agi  frenis  atquc  obtemperare  justitise,  summa 
libertas  est.]  Libertas,  inquit  Tullius  i  de  OfF.  et  Pa- 
rad.,  5,  est  potestas  vivcndi  ut  velis;  non  solum  ex- 
trinsecus,  inquam,  motibus  scilicet  corporis ;  sed 
etiam  intrinsecus,  nimirum  cogitationibus  mentis, 
Duobus  autem  modis  homo  potest^velle,  adeoque  vi- 
vere.  Primum  quidem  sequendo  divinam  voluntatem, 
quae  iit  prima  causa,  sic  prima  est  nostrae  voluntatis 
regula  :  et  haec  est  summa  libertas,  quae  est  in  nobis, 
dum  volumus  esse  felices,  quae  fuit  in  Christo,  cum 
ceterni  Patris  mandata  viator  implevit,  quae  erit  in 
omnibus  beatis  Deum  aeterna  felicique  necessitate 
amaturis.  Deinde  deflectendo  a  divina  voluntate  sive 
peccando  :  ethaec  estinfima  libertas,  quamoptaremus 
feliciquadam  necessitate  Dei  semper  amaudi  permu- 
tari.  Quoniam  autem  divinam  voluntatem  sequi  pos- 
sumus  et  vitando  malum  et  faciendo  bonum,  juxtail- 
lud  psal.  xxxvi,  Declina  a  malo  et  fac  bonum,  hinc 
summa  libertas  hominis  est  non  solum  in  hoc  quod 
declinet  a  malo,  sive  Dei  frenis  agatur,  sed  in   hoc 


643 


AN.  MAN.  SEV.  BOETII 


644 


agi  afrenis,  atque  obtemperare  f>  justitise,  summa  li- 
bertas  est.  An  ignoras  illam  *  tuse  c  civitatis  anti- 
quissimam  legem,  qua  sancitum  est,  ei  jus  exsulare 
non  esse,  quisquis  in  ea  sedem  fundare  maluerit? 
74  Nam  2  qui  <J  vallo  ejus  ac  munimine  continetur, 
nullus  metus  est,  neexsul  esse  mereatur.  At  3  quis- 
quis  inhabitare  eam  velle  desierit,  pariter  desinit- 
etiam  mereri.  *  Itaque  non  5  tam  me  loci  bujus  e 
quam  tua  facies  movet.  c  Nec  bibliothecse  potius 
comptos  ebore  ac  vitro  (5)  parietes,  quam  tua.  men- 


a  Habcnis,  id  est  imperio. 

b  Legibas. 

c  Romse  et  cozli. 

d  Prsesidio. 

e  Ticini,  ubi  te  dicis  exsulare. 


K  tis  sedem  requiro.  In  qua  non  libros,  sed  id  quodli- 
bris  pretium  facit,  librorum  quondam  f  meorumsen- 
tentias  collocavi.  «o  Et  tu  quidem  7  de  tuis  in  com- 
muue  bonum  meritis  vera  quidem,  sed  pro  multitu- 
dine  gestorum  g  tibi  pauca  dixisti.  8  De  objectorum  h 
tibi  vel  houestatevelfalsitate,cunctisnota  memorasti. 
De  sceleribus  fraudibusque  delatorum  recte  tu 
quidem  '  strictim  attingendum  putasti,  (5)  quod  ea 
melius  uberiusquej  recognoscentis  omnia  vulgi  ore 

INTERPRETATIO. 

f  Philosophicorum. 

g  Ate. 

h  Eorum  quse  vitio  vertebantur. 

Compressius. 
j 
NOTvE. 


Considerantis. 


etiam  quod  faciat  bonum  sive  divinse  justitise  obtem-  B 
peret,  servans  nimirum  legem  Dei  honesta  imperautis 
et  prohibentis  contraria.  Lex  Domini,  psal.  xvm, 
immaculata  convertens  animas;  testimonium  Domini 
jiilrlc,  sapientiam  prsestans  parvulis;  justitise  Domini 
rectse. 

1  Tu&  civitatis  anliquissimam  lcgem.]  Pbilosophia 
duplici  signiticatione  hujus  vocis  civitas  utens,  id  no- 
tat  quod  et  Romse  et  coelo,  unde  oriundus  Boetius, 
possit  convenire.  Scilicet  antiquissimse  Romse  leges 
neminem  exsilii  damnabant  :  unde  Tullius  pro  Cse- 
ciuna  :  Exsilium,  inqnit,  non  supplicium  est  sed,  perfu- 
gium,  portusque  supplicii  :  nam  qui  volunt  pcenam  ali- 
iiihini  subterfugere  aui  calamitatem,  eo  solum  vertunt; 
hoc  est  sedem  et  locum  mutant  :  itaque  nulla  in  lege 
nostrareperietur,  ui  apud  cxteras  civifates  maleficium 
ullum  cxsilio  esse  multatum.  At  eoelestis  patrise  leges 
multo  miuus  quemque  exsilii  damnant  :  quicunque 
enim  intra  regni  coelestis  limites  voluerit  permanere,  q 
summo  illius  Regi  obsecuturus,  hic  nunquam  exsu- 
labit  :  siquidem  nemo  ab  illo  regno  nisi  volontaria 
rerum  caducarum  contrariarumque  affectionc  arce- 
tur.  Porro  de  civitate  ccelesti  passim  loquitur  S.  Au- 
gustinns  in  libro  quem  inscripsit  de  Civitate  Di  i. 

2  Qui  vallo  ejus  ac  munimine  continetur.]  Vallum 
est  murus  e  terra,  ad  fossse  oram  aggestus,  crebris 
sudibus  sive  palis  munitus.  Munimen  vero  generatim 
illud  omne  castrorum  praesidium  quo  hosti  aditus 
praecludatur  :  hsec  autem  nunc  accipiuntur  non  so- 
I u m  proprie,  quatenus  intclliguutur  de  patria  corpo- 
ris;  sed  etiam  quadam  loquendi  translatione,  quate- 
nus  de  ccelesti  mentis  patiia  intelligi  possunt.  Cum 
autem  Boetius  Christianissimus  fuerit,  is  nominato 
civitatis  ccelestis  vallo  Christum  cruci  aflixum,  mu- 
niminevero  gratiam  quam  Christus  sua  morte  nobis 
promeruit,  potuit  mtelligere  :  quicunque   enim   hoc 


I.  Boetius  qusesierat  :  Nihilne  te  ipsa  locifacies  mo- 
vet  ?  respondet  Philosophia  :  Non  tam,  inquit,  quam 
tua  facies,  in  qua,  velutin  speculo,  mentistuo.  dejectio 
videtur  :  quod  tanta  Philosophise  non  sit  cui'a  ter- 
renae,  quanta  ccelestis  patrise ;  nec  tanta  corporis, 
quanta  mentis  a  natali  solo  exsulantis. 

6  IVec  bibliotheca  potius.]  II.  Boetius  qusesierat  : 
Hseccine  cst  bibliotheca  quam  certissimam  tibi  sedem 
nostris  in  Laribus  ipsadelegeras?  Reponit^Philosophia: 
Non  tam,  ait,  bibliothecw,  quam  mentis  tuse  ornamcn- 
ta,  sententias  scilicetphilosophicas  requiro.  Consueve- 
rant  autem  olim  potentes  oruare  suas  domos  auro, 
ebore,  aut  saltem  vitro,  eo  scilicet  line  quo  nunc 
plures  magnihcas  habere  sedes,  sumptuosa  parare 
convivia,  numerosasatellitum  turba  comitari  student, 
ut  in  cseteris  hominibus  admirationem,  honorem,  ti- 
morem  et  cseteras  ejusmodi  cogitationes  excitent. 
Sic  Virg.  l.En.,  v.  729  : 

Fit  strepitus  tectis,  vocemque  por  ampla  volutant 
Atria  :  dependent  lychui  laquearibus  aureis 
Inceusi  :  et  nocteui  flammis  funalia  vincunt. 

Sic  Horatius,  Carm.   1.  n,  od.   18,   seipsum  a   Po- 

tentibus  secernit, 

Non  ebur,  neque  aureum 
Mea  renidet  in  domo  lacunar. 

7  De  tuis  in  commune  bonum  meriUs.]  III.  Boefius 
dixerat  nullum  se  ad  magistratum  nisi  commune  bo- 
norum  otnnium  studium  impulisse.  Tu  mihi,  inquit, 
et  qui  te  sapientium  mentibus  inseruit  Deus,  con> 
nullum  me  ad  magistratum,  nisi  commun  um 
omnium  studium  detulisse :  respondens  Pnilosophia 
id  non  fatetur  modo,  sed  etiam  exaggerat :  De  tuis, 
ait,  in  commune  bonum  meritis  vera  quidem,  sed  pro 
multitudine  gestorum  tibi  pauca  dixisti. 

8  Dc  objectorum  Hbi  vel  honestate,  vel  falsitate.] 
IV.  Boetius  addiderat  sibi  objecta  fuisse  cum  honesta, 


prsesidio  munitur,  huic  non  esi  metuendum  nepatrix  D  tum  falsa  .  honesta  quidem,  ut  quod  innocentemsJ- 


cmlestis  exsul  rssc  mereatur.  Hac  fere  ratione  locutus 
S.  Paulus  ad  Ephes.  vi :  Confortamini,  inquit,  in 
Domino  ctin  potentia  virtutis  ejus.  Induite  vos  arma- 
turam  Dei,  utpossitis  stare  adversus  insidias  diaboli. 

s  Quisquis  inhabitare  eam  velle  desierit,  desinit 
etiam  mercri.']  Non  enim  patriam  ccelestem  inhabita- 
mus  meremurque  nisi  bona  voluntate  :  totum  Imbet, 
inquit  S.  Aug.  1.  L  Homil..  homil.  8,  qui  bonam  vo- 
luntatem  habet.  Ipsu  est  qux  potest  sufficcrc,  si  caetera 
non  sunt.  Si\autem  sola  desit,  nihil  prodest  quidquid 
habitum  fuerit,  Sola  sufficit,  si  adsit:  cmtcra  omnia 
nihil  prosunt,  si  sola  charitas  desit. 

*  Itaque.]  Facta  mentione  duplicis  patrise,  dupli- 
cisque  propterea  exsilii,  positoque  horum  omnium 
discrimine,  Philosophia  iis  omnibus,  de  quibus  Boe- 
tius  prosa  i  hujus  Lib  conquestus  fuerat,  responsura, 
optimas  quasdam  intert  couclusioues. 

5  Non  tam  me  loci  hujus  quam  tua  facies  movet.'} 


natum  majestatis  crimine  postulatum  defenderit  ac 
liberaverit  :Scnatum,  iuquit,  dicimur salvum 
luisse  :  falsa  vero,  ut  quod  magicis  artibus  studeret: 
Ob  ambitum, ait,  dignitatis  sacrilegio  me  conscientiam 
polluisse  mentitisunt  :quibus  respondens Philosophia 
asserit  neminem  latere  illa  et  honesta  et  falsa  :  Cun- 
ctis,  inquit,  nota  memorasti. 

9  De  scelcribus  fraudibusque  delatorum.]  V.  Boetius 
dixerat    se   injuste    delatum  a    Basilio,    Ojulione    et 
Gaudentio,  quornm  primus  in  delationem  alieni  a 
necessitate  comi  $t  :duoalii  ob  innumeras  frau- 

des  ad  exsilium  damnati  sacrarum  sese  sedium  defen- 
sion-  itur  :respondetPhilosophia  recte  hxc  stn- 

ctini  attingi,  quod  ea  melius  uberiusque  rccognosccntts 
omnia  oulgi  orc  celebrantur.  Scilicet  cum  loquamur 
non  solum  verbis,  sed  et  nutu  et  gestu,  et  cetsris 
ejusmodi  vocis  humana.  adjunctis,  ipsum  etiam  vulgi 
silentium  aliquando  eloquens  plura  signiticat,  quam 


645 


DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOIMII  1'.  LIB.  I. 


Gii; 


colcbrcntur.  ■  Incrcpuisti  etiam  vehemontcr  *  injusli 
factum  senatus.  2  De  nostra  eliam  b  criminatione 
doluisti.  "Hi  '  Laesae  quoque  c  opinionis  damna  llo- 
visti.  *  Postremus  adversus  fortunam  dolor  a  incan- 
duit,  conquestusque  ea  non  aequa  moritis  preemia 
pensari.  a  In  extremo  Musa>  saevientis,  uli  qua;  cco- 
lum,  terras  quoque  pax  regcret,  vota  posuisti.  Sed 
quoniam  plurimus  tibi  aflectuum  tumullus  (5)  incu- 
buit,  diversumque  te  dolor,  ira,  moeror  distrabunt, 
uti  nunc  mentis  es,  nondum  te  validiora  remedia 
f  contingunt.  Itaque3  lenioribus  paulisper  utemur,  ut 
qua3.  in  tumorcm  perturbationibus  inlluentibus  indu- 


A  ruerunt,  ad   acrioris  vim  medicaminis  recipiondam, 
tactu  blandiore  mollescant. 

99  METRUM  "  VI. 

Abgdmentdh.  —  Philosophia  incaptum  sermonem  con- 
tinuans,  ex  eo  probat  mentem  Boetii  nondum  /mssr 
oalidioribus  remediis  curari,  quod  sua  sint  singulis 
rebus,  m  messi,  floHbus  et  vindemtse  divinitus  prx- 
scripta  tempora. 

Cum  Plicobi  radiis  grave 
Cancri  sidus  ina^stuat, 
9H  Tum  qui  larga  negantibus 
Sulcis  semina  credidit, 


INTERPRETATIO. 


■  Redarguisti. 

I»  Accusationc  nostri. 
c  Existimationis. 
i  Efferbuit. 


0  Dcnique. 
t  Commovcnt. 
B      Quando  signum   cozleste  Cancri  inardcscit  prrnicio- 
sum  lumine  solari,  tunc  quimandavit  terris  stcriliOusse- 


NOT^. 


multa  loquacitas,  quae  tamen  his  de  rebus  vulgo  non 
dcfuit. 

1  Injusti  factum  scnatus.  ]  VI.  Roetius  meminerat 
senatum  usque  adoo  ingraLi  animi  fuissc,  ut  sua  in 
ipsuin  Boetium  decreta  cmisorit.  Suis,  inquit,  dr  mc 
decretis,  uti  hoc  nefas  esset,  effecerat;  respondet  Phi- 
losophia  probatque  Boetium  increpuisse  etiam  vche- 
menter  injusti  factum  senatus. 

-  De  nostra  etiam  criminatione.]  VII.  Bootius  con- 
questus  fuorat  quoii  cujus  maleficii  ipse  accusarotur, 
idem  in  ipsam  Philosopliiam  refunderetur  :  De  tc, 
inquit,  tanti  criminisfidem  capiunt,  atqiie  hoc  ipso  vi- 
debimur  affines  fuisse  maleficio,  quod  tuis  imbuti  disci- 
plinis,  tuis  instituti  moribus  sumus;  Philosophia  au- 
tem,  veluti  memor  hujus  Boetii  in  seipsam  affectus, 
questum  probat  :  De  nostra,  ait,  ctiam  criminatione 
doluisti. 

a  Lxsx  quoque  opinionis  damna  flcvisti.]  VIII.  Boe- 

tius  subjunxerat  se  immerito   bouam  apud   multos 

existimationem  amisisse  :  Quod,   inquit,   cxistimatfo 

pluHmorum  non   rerum  meHta,   sed  fortunx  spectat 

itum.  Et  hoc  immorito   fieri  annuit  Philosophia. 

^Postremus  adversus  fortunam  dolor.]  IX.  Boetius 
prsesertim  conquestus  fuerat  de  injustitia  fortuiuo, 
non  sequa  meritis  prxmia  rependentis  :  Vidcrc,  in- 
quit,  oideor  nefarias  sceleratorum  officinas  gaudio  txli- 
tiaque  fluitantes;  insontes  autem  non  modo  securitate, 
verum  ipsa  etiam  defensionc  privatos.  Ilinc  idom  Boe- 
tius  Deum  compositis  versibus  rogavit,  ut  qua  pace 
coelum  regit,  eadem  terras  regere  dignaretur  :  Musa 
autom  haec  nunc  dicitur  sxviens,  quod  ne  ipsi 
quidem  Deo  videatur  parcere,  dicens  metro  o  hujus 
libri, 

Otnnia  certo  fine  guberuans 
Hominuni  solos  respuis  actus 
Merito,  rector,  cobibere  niodo. 

Quibus  querelis  deinceps  respondebit  Philosophia; 
sed  autea  ipsius  Boetii  mens  quibusdam  praejudiciis 
exuatur  necesse  ost.  Prajudicia  autem  illa  nascuntur 
ex  affectibus,  v.  g.,  dolore,  ira,  mcorore  et  caUeris, 
quibus  idcirco  romedium  aliquod  adbibendun:  est: 
Quoniam,  inquit  Philosophia,  plurimus  tibi  affectuum 
tumultus  incubuitydiversumque  tr  dolor,  ira,  mwror  dis- 
trahuut,  uti  nunc  mentis  es,  nondum  te  validiora  re- 
mcdia  cdntingunt. 

5  Lenioribus  utemur.]  Egregia  comparatio  ex  cor- 
poribus  desumpta  :  quemadmodum  enim  corporistu- 
mor  ox  eo  accidit,  quod  humoribusalicubi  quiescenti- 
bus  corpus  illic  durescondo  iniletur,  eoque  magis  quo 
major  humorum  copia  illuc  aflluens  motum  quiete 
permutaverit  :  sic  tumor  mentis  ex  eo  contingit, 
quod  perturbationibus  illic  insitis  mens  veluti  dures- 
cendo  infletur,  eoque  magis,  quo  major  perturbatio- 


num  copia  eodem  affluxerit  ibidem  permansura. 
Quare  sicut  tumor  corporis  non  prius  aufertur  quam, 
hoc  in  mollitiem  quamdam  blandioribus  remediis 
redacto,  praedicti  humores  majori  corporum  subeun- 
tium  motu  ahripiantur  :  ita  inens  tanto  perturbatio- 
num  agmine  non  prius  liberatur,  quam,  ipsa  cros- 
centibus  paulatim  argumentis  veluti  molhta,  pro3- 
dictae  affectiones  majori  cogitationum  sanctarum  vir- 
tute  procul  pellautur  :  lioc  et  lllud  prudeutis  est 
medici. 

*  Quod  ab  inventore  dici  solet  Glyconicum.  Est 
autem  carmeu  constans  cx  uno  genere  versuum,  quo- 
rum  quilibet  trimeter  unum  spondeum  et  duosdac- 
tylos  pedes  habet. 

2.  Cancri  sidus.]  I.  Exemplo  messis  probatur  suum 

cuilibet  rei  tenipus  convenire  :  ut  negatis  segetibus 

ad  glandes   confugias.   Cancer  igitur  hic  est  uuum 

e  duodecim  signis   zodiaci,  quao   exprimi  solent  his 

C  versibus 

Sunt  Aries,  Taurus,  Gemini,  Cancer,  Leo,  Virgo ; 
Libraque,   Scorpius,    Arcitenens,    Caper,    Amphora, 

[Pisces. 

Quaeque  sol,  annuum  cursum  conficiens,  unum  quo- 
libet  mense  percurrere  dicitur.  Cancer  autem  in  ea 
est  cceli  parte  quam  ubi  sol  versus  septentrionem 
profectus  attigit  excunte  Junio,  tum  nobis  diem 
a>statis  longissimum  ita  eflicit,  ut  non  ulterius  versus 
soptentrionom  progrodiens,  ad  meridiem  deflectere 
incipiat  :  binc  circulus,  quem  astronomi  ponunt  per 
primum  hujus  signi  gradum  transire,  vocatur  tro- 
picus  Gancri,  ubi  solstitium  a;stivum  :  unde  Mauil. 
1.  ii  : 

Cancri  cvnu  sidere  Phcel)iis 
Solstitium  fuit,  et  summo  versatur  Olympo. 

Atqui  hoc  Cancri  sidus  nunc  dicilur  insestuare, 
quod  terraa   tunc  maximo   ignis  ca-lestis  motu  sive 


1) 


a;stu  commoveantur  :  Sic  Horat.  Epod.  od.  H  : 

Quod  si  meis  inosstuat  prascordiis 
Libera  bilis. 

Dicitur  etiam  gravc  radiis  Phoebi,  quod  sole  illud 
ingresso  vix  forri  possit  cum  corpore  propter  ni- 
mium  astum ;  tum  eliam  mente  proptor  eam  quam 
urendo  segetes  statim  perhibobitur  alferre  sterilita- 
tem.  Silius  1.  i.  : 

jEstifero  Libye  torquetur  subdita  Cancro. 
Grave  cnim  generatim  illud  babetur  quod   geri  vix 
potest,  sive  corpore,  sive  etiam  mente  :  exempla  sunt 
cuiquo  obvia. 

4.  Sulcis  scmina  credidit.]  Sulcus,  un  sillon,  judicio 
Varronis,  dicitur  a  sustollo,  quod  aratri  vomer  ter- 
ram  sustollat  :  sicut  arvum  et  arationes  ab  arando; 
et  porca,  le  rayon  sur  lcquel  on  seme,  quod  terra  por- 


647 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


648 


Elusus  Cereris  tide, 
Quernas  pergat  ad  arbores. 
Nunquam  purpureum  uemus 
??»  Lecturus  violas  petas, 
Cum  scevis  aquilonibus 


A  10     Stridens  campus  inhorruit. 
Nec  quteras  avida  manu 
Vernos  stringere  palmites, 
Uvis  si  libeat  frui; 
Autumno  potius  sua 

INTERPRETATIO. 


mentem  copiosam,  deceptus  promisso  Cereris  numinis 
trugum,  is  tendat  ad  quercus  glandiferas.  Nunquam 
adeas  silvam  pukhram  ad  colligendas  violas,  ubi  ager 


turbatus  fuerit  crepitans  aquilonibus  crudelibus.  Neque 
tentes  verno  tempore  vincire  aut  putare  vites  manu  ve- 
luti  cupida,  sipossispotiri  racemis  :nam  Bacchus  dedit 


NOT/E. 

recta  sive  jacta  utrinque.  Quidquid  autem  sit  de  in-  uvae  nigroe,  purpurese;  et  apud  Homerum  mors  atra 
terpretatiouibus  nominum  istorum,  poetis  agricola  dicitur  purpurea  :  nunc  candor,  sicut  Horatio  olores 
qui  serit  dicitur  semina  sive  anni  spem  sulcis  vel  purpurei,  et  Ovidio  nix  vocatur  purpurea  :  nunc 
terrae  credere :  adeo  ut,  si  semina,  injuria  temporum,  B  rubor,  ut  omnibus  poetis  genae  purpureae,  et  sanguis 


ante  messem   evanuerint,  dici  possit  elusus  Cereris 
fide  sive  promisso.  Sic  Virg.  u  Georg.,  v.  221  : 

Aute  tibi  Eoae  Atlantides  abscondantur 
Gnosiaque  ardentis  decedat  stella  corouae, 
Debita  quam  sulcis  coruruittas  seniina,  quamque 
Invitre  properes  anni  spem  credere  terree. 
Multi  ante  occasuin  Maiae  coepere  :  sed  illos 
Exspectata  seges  vanis  elusit  avenis. 

Sic  Tibullus  1.  n,  eleg.  ult. 

Spes  sulcis  credit  aratis 
Semiua  quse  niagno  foenore  reddat  ager. 

Sic  ergo  propter  nimium  Cancri  inaestuantis  ar- 
dorem  qui  larga  negantibus  sulcis  scmina  credidit, 
hic. 

li.  Elusus  Cereris  fide.]  Ceres  poetis  est  Saturni  et 
Opis  tilia,  ex  qua  Jupiter  Proserpinam  suscepisse 
fertur  :  sed  banc  Cereris  tiliam  Pluto  postea  rapuit : 
unde  Ceres  accensis  in  yEtna  moute  ta-dis  totum  or- 


purpureus  :  nunc  color  cxrxdeus,  ut  apud  Virgilium 
violse  sublucet  pmrpura  nigrx  :  nunc  color  quilibet, 
quique  ex  illo  nasci  solet  decor  :  pulchritudo  enim, 
judice  Tullio  iv  Tusc,  est  quxdam  apta  figura  mem- 
brorum  cum  coloris  quadam  suavitatc.  Sic  Virgil.  ecl. 
9,  v.  40. 

Hic  ver  purpureutu,  varios  hic  fluniina  circum 
Fundit  homus  flores  :  hic  candida  populus  antro 
Imminei,  et  lentae  texunt  umbracula  vites. 

Atque  hoc  ultimo  modo  credimus,  nemus  nunc  vo- 
cari  purpureum. 

Violarum  duo  sunt  genera,  ut  colligitur  ex  Plinio, 
1.  xxi,  cap.  6.  Aliae  natura,  aliae  arte  nascuntur  :  po- 
steriores  in  hortis;  priores  etiam  in  silvis  :  de  iis  au- 
tem  agitur  quae,  ut  ait  idem  Plinius,  spontc  apricis 
et  macris  locis  proveniunt  purpurex  latiore  folio. 

Aquilo  denique  est  ventus  qui,  teste  Plinio,  I.  n, 
c.  47,   inter  septentrionem   et   ortum  solstitialem    e 


bem  peragravit  tiliam  quaesitura  :  in  laborioso  autem  q  regione    Cauri  flat.  Ventus  autem   ille   frequens  est 

illo  itinere  Triptolemum   Eleueii  regis   lilium  seren- 

dorum  seminum  rationem  docuit  :  hic  vero   orbem 

pariter  peragrans,  eamdem  artem  ceeteris  hominibus 

coinmunicavit.  Philosophis  autem,  si  Tullio  u  de  Nat. 

deor.    Credamus,   Ceres    nihil    est  aliud  quam   ipsa 

terra,  sic  dicta   vel   a  gerendo  quasi  Geres  immutata 

littera,   a    gerendis   frugibus;  vel    a    creando,    quasi 

frugum  creatrix.  Qui  porro  id  voluerit  attentius  con- 

siderare,   is   causam   inveniet  cur   terra  dicatur  Sa- 

turni  et  Opis  filia,  et    cur   Jove   fecundata  genuerit 

Proserpiuam,    a  Plutone    postea  raptam.   Sed   haec 

nostri  nou  sunt  instituti. 

6.  Quernas  pergat  ad  arborcs.]  Hoc  est  ad  quercus 
glandiferas,  tanquam  ad  primas  hominum  altrices 
confugiat.  Quercus  arbos  cuique  nota.  Haec  ante  in- 
ventas  fruges  populis  quibusdam  dicitur  victum  sup- 
peditasse  :  unde  Virgil.  i  Georg.,  v.  159  : 

Coucussaque  famem  in  silvis  solabere  quercu. 
Quare  cum  glans,  buius  arboris  fructus,  non  nisi  r»         »8l"^»Q  a-  ""»"'  J"1" 
post  segetum   messem  adolescat,  ha?c  diversis  tem-  U  Atque  idipsum  dicitur  heri  amda 
poribus  ita  astncta  sunt,  ut  si  te  seges  exspeetata  fe-       "omo  aliquid  \alde  ?PPetlt  q»ada 
lellit,    a  quernis    arboribus  ohm    glanditens   truges 
sperare  possis.   Sic   ergo   exemplo   messis  probatur, 
sua    esse    singulis   rebus    tempora,    divinitus    prae- 
scripta. 

7.  Nunquam  purpureum  nemus.]  II.  Exemplo  llo- 
rum  probatur  etiam,  suum  cuique  rei  convenire  tem- 
pus  :  signiticatur  enim,  tlores,  qui  sponte  nasci  con- 
sueveruut,  quique  nunc  nominatis  violis  intelliguntur, 
non  esse  quaerendos  tempore  hiemaJi,  quo  saeviunt 
aquilones,  per  purpureum  nemus  :  quare  aliquid 
dicendum  de  purpureo  ueinore,  de  violis  et  de  aqui- 
lonibus. 

Purpureum  dicitur  a  purpura.  Est  vero  purpura 
conchae  genus,  cujus  liquore  olim  vestes  tingebantur. 
Quod  autem  jam  a  longo  lempore  veternm  purpura 
desierit,  propterea  inducta  hujus  vocis  amhiguitate, 
purpureus  vocatur  nunc  quidem  nigror,  ut  apud  Ci- 
ceronem  mare  nigricaus  purpureum;  apud  Ovidium 


hieme  :  quare  biems  Plinio  dicitur  aquilonia,  et  poe- 
tis,  rigidis  aquilonibus  horrens  :  unde  saevis  oquiloni- 
bus  nunc  signiticatur,  violas  in  silvis  non  esse  qua%- 
rendas  hieme  :  usque  adeo  exemplo  tlorum  probatur, 
suum  cuique  rei  convenire  tempus. 

II.  Nec  quseras  avida  manu.\  111.  Exemplo  vinde- 
miai  probatur,  sua  singulis  rebus  tempora  convenire  : 
cum  enim  vindemia  autumno  tiat,  frustra  hoc  tem- 
pore  quxras  vcinos  stringere  palmites  :  quibus  verbis 
distincta  veris  et  autumni  ofticia  proponuntur.  Pri- 
mum  quidem  verno  tem[)ore  alii  palmites  amputan- 
tur,  alii  vinciuntur  tantum  :  quod  utrumque  dum 
praestat  agricola,  stringcre  dicitur  :  stringit  euim  et 
frondes  quas  colligit,  ut  l  Georg.,  v.  305  : 

Sed  taruen  et  quernas  glaudes  tunc  stringere  teuipus 
Et  lauri  baccas,  oleamque  crueutaque  myrta. 

Et  ramos  quos  ligat,  ut  ihid.,  v.  317  : 

Agricola  et  fragili  jam  stringeret  hordea  culmo. 

nianu  :  cum  eniin 
liain  sui  corporis  parte 
exsequi,  tum  translata  quadam  signilicatione  pars 
illa  dici  solet  avida.  Sic  aures  Ciceroni  dicuntur 
avida?  :  Demosthenes,  inquit  de  Orat.,  non  semper  im- 
plct  aurcs  meas  :  ita  sunt  avidse  et  capaces,  et  sempea 
aliquid  immensum  infinitumque  desiderant.  Sic  manus 
ipsa3  Horatio  dicuntur  avidoe,  Carm,  1.  iv,  od.  7  : 

Cuncta  mauus  avidas  fugieut  haredis,  amico 
Quaj  dederis  animo. 

Quicunque  autem  vernos  palmites  stringit,  hic  ita 
appetit  stringere,  ut  videatur  timere  ne  desiuat 
stringere.  Deinde  autumnus  sic  uvis  colligendis  ac- 
commodatur,  his  ut  ille  a  poetis  soleat  describi, 
quod  vulgatissimum  est,  Lucret.  I.  i  : 

Praeterea  cur  vere  rosam,  frumeuta  calore, 
\itfis  autumno  fundi  sudaute  videmuB, 
Si  non  certa  suo  quia  tempore  seuiina  reruni, 
Cum  coufluxeruut,  patefit  quodcunque  creatur. 

Hinc  autwnno  sua  Bacchus  muncra  contulisse  dici- 


649 


de  consolatiom:  piiii.osopiii.i:  lib.  i. 


650 


20 


Bacchus  munera  contulit. 
SO  Signat  temporapropriis 
Aptans  officiis  Deus, 
Nec  quas  ipse  coercuit, 
Misceri  patitur  vices. 
Sic  quod  praecipiti  via 
Certam  deserit  ordinem, 
Laetos  non  habet  exitus. 

S2  PROSA  VI. 

Argume.ntim.  —  Philosophia  Boetium  intcrrogans, 


cumdcm  coyil  fateri  se  Dcum,  ct  semetipsum  partim 

eognosccn  partimque  ignorare  :  unde  illo  lumine  ad 

pellendas  h>is  animi   tenebras   se  deinceps  usuram 

monet,  nt  scilicei  a  notis  ad  iguota;  a  pcrsuusissimis 

ad  non  persuasafiatprogressus. 

Primum  igitur  paterisne  me»paucnlis  '  regationi- 

bus  statum  tuae  meatis  attingere,  atque  tentare,  ut, 

qui  modus  sit  tua?  curatonis,    intelligam?  <<  Tu  vero 

arbitratu,  inquam,  tuo  "  qiue  voles,  ut  responsurum 

rogato.  <i  Tum  illa,  tttt  ■  llunccine,  inquit,  uiundum 

temerariis  agi  fortuitisque  casibus  putas,  an   ullum 


1NTEBPHETATIO. 


sua  Iutc  dona  autumno  potius  quam  veruo  tempore. 
Deus  notat  momenta  omnia,  sua  singulis  muneribus 
accommodans,  neque  sinit  ordinem,  '  quem  ipse  insti- 
tuit,  turbari.  Propterea  quidquid  inconsiderata  ratione 
Unquit  ordinem  prsescriptum,  id  non  obtinet  jucundos 
eventus. 


B 
NOT/E. 


a  Quibusdam  qusestiunculis. 
6  Inquit  Philosophia. 

c  Quxre  quod  placucrit,  inquit  Boetius,  tibi  respon- 
dcbo. 
d  Tunc  Philosophia  ait. 


tur,  potius  quam  verno  tempore  :  quod  enim  Bacchus 
inventor  vini  habeatur,  munus  Bacchi  est  vinum,  vi- 
num  autem  non  vere,  sed  autumuo  compressis  uvis 
eftluere  consuevit  :  usque  adeo  messe,  lloribus,  et 
vindemia  eonstat,  sua  singulis  rebus  pra?.scripta  esse 
divinitus  tempora. 

10.  Signat  tcmpora  propriis  aptans  officiis  Dcus.] 
Ueus  enim  est  prima  causa  non  solum  rerum  csetera- 
rum  sed  modoruni  etiam  omnium  quibus  res  illa? 
recte  se  habent,  adeo  ut  nihil  eorum  contingat,  nisi 
secundum  leges  divina  voluutate  statutas  :  propterea 
Ecclesiastse  in  :  Omnia  tempus  habent  et  suis  spatiis 
transeunt  universa  sub  coslo.  Tempus  nascendi  et  tem- 
pus  moriendi.  Tempus  plantandi  ct  tempus  evellendi 
quod  plantatum  est,  eic.  Hinc  cjuas  vices  Dcus  coercuit 
sua  nimirum  constantissima  voluntate,  bas  non 
patitur  misceri  sive  turbari  :  Sic  Phiedrus  1.  i,  fab. 
2,  loquitur  : 

Athenae  cum  florerent  aequis  legibus, 
Procax  libertas  civitatem  miscuit 

Hinc  philosophi  eruere  potuerunt  quoedam  princi- 
pia  quibus  innitantur  demonstrationes  quas  de  mate- 
ria  philosophiaa  snbjecta  conficiant. 

20.  Sic  <(Uod  prsecipiti  via,  etc.J  Praecipitatio  alia 
est  corporis,  alia  meutis.  Praecipitatio  corporis,  in- 
quit  S.  Thomas,  2-2,  q.  o3,  a.  o,  in  lioc  versatur, 
quod  corpus  a  supcrioriin  ima  pervenit  secundum  im- 
petum  qucmdam  proprii  motus  alicujus  impellentis 
non  ordinate  desccndcndo  pcr  gradus.  Praecipitatio 
vero  mentis  est  inconsideratum  de  ignoto  judiciuin  : 
interior  quippe  veri  certnjue  judieii  regula,  est  evi- 
dentia  :  sine  #1  qua  si  sentcntiam  ferat,  aut  errabit 
aut  errandi  periculum  subibit  philosophus  adeoque 
prxcipiti  via  certum  descrcns  ordinem  Isetos  non  habe- 
bitexitus.  Ilic   porro  agitur  nou  de  priori  sed  poste- 


dissent,  si  quidviderctur,  diceret\qui  mos  cum  aposte- 
rioribus  non  essct  retentus,  Arcesilas  eum  revocavit ; 
instituitque,  ut  ii  qui  se  audire  vdlent,  non  de  se  qux- 
rerent,  sedipsi  dicerent  quid sentirent,  quod  cum  dtris- 
sent,  illc  contra.  Hac  arte  nunc  Philosophia  statum 
mcntis  Boetii  attingit  et  tentat,  ipsuui  videlicet  revo- 
cando  ad  primas,  quas  in  f-e  experiri  possit,'  notiones; 
quarum  beueticio  et  ab  errore  veteri  liberari  et  in 
novam  veritalem  introduci  queat  :  qui  modus  cst  cu- 
rationis  :  sed  huic  arti  consentit  ipse  Boetius  :  arbi- 
tratu.  inquit,  tuo  qux  voles,  ut  responsurum  roguto. 

-  Uunccine  mundum  temerariis.]  II.  Philosophia 
cogit  Boetium  fateri,  se  Deum  partim  cognoscere, 
viso  saltem  ordine  ijuo  hic  mundus  regitur.  Scilicet 
quemadmodum  amici  alias  cogniti  recoidamur,  aux 
dita  ejus  voce,  vel  visa  ejus  scnptura  :  non  quod  vox 
vel  scri])tura  bujus  amici  notiunem  inferat,  sed  po- 
f;  tius  quod  adjuncta  ha'C  veterem  amici  ideam  veiuti 
'  sopitam  excitando  renovent :  ita  Dei  naturali  lumine 
jam  cogniti  remiiiisciinur  viso  hoc  mundo  spectato- 
qiie  ordine  quo  universa  etiam  corpora  reguntur  : 
hinc  ?iu//o  existimaverim,  inquit  Boetius,  modo  ut 
fortuita  temeritute  tum  certa  moveantur  :verum  operi 
suo  conditorem  prsesidere  Deum  sao  :  hinc  quod 
evidens  ejusmodi  notio  optima  sitveritatis  sive  judi- 
cii  veri  certique  norma,  propterea  ncc  uiu/uam  fuerit 
dics,  addit  Boetius,  gui  mc  ab  hac  scntcniiae  veritutc 
depellat  :  hinc  paulo  ante,  metro  scil.  o,  v.  2ii,  ceci- 
nit  Boetius  : 

Omnia  ccrlo  fine  gubernans 
Uominum  solos  respuis  actus 
Merito  rector  cohibere  modo 

Hinc  Philosophia,  prolata  hominis  mira  subito  ac- 
cipientis  interjectione,  vehementer  admiratur,  cur 
positis  ejusmodi  primipiis  Boetius   in  erroris  tene- 


riori  duntaxat  pra-cipitatione  :  qua>rit  enim  philoso-  jj  bras  prsecipitet,  aut  instar  languentis  in  veram  sen- 


phia  remedia  quibus  ha?c  mederi  possit  mcnti  Boetii 
laboranti  :  laborat  autem  errore,  qui  sanari  non  po- 
test,  nisi  veritate  contraria.  Cum  igitur  primum  ve- 
ritatis  iuvenienda?  impedimentum,  adeoque  prima 
erroris  causa  sit  pra?cipitatio,  optime  monet  Philoso- 
phia  non  esse  prsecipitandum,  sed  a  levioribus  pri- 
mum  remediis  incipiendum. 

1  Rogationibus.]  I.  Philosophia  intcrrogat  Boetium: 
quia  homo  interrogans  (nisi  hic  fuerit  pneceps  et 
amentissimus,  quemadmodurn  loquitur  Ciceroj  ani- 
mo  attendit  ad  eam,  quam  habet  de  materia  propo- 
sita,  uotiouem,  suamque,  cujus  ipse  conscius  est, 
hac  de  re  sententiam  profert :  undo  auditor  potest 
qujrdam  alia  coniicere.  Sic  Socrates,  qui  parens  philo- 
sophixjure  dici  potest,  ut  loquitur  Tullius  u  de  Fin., 
percontando  atque  interrogando  elicere  solebat  corum 
opinioncs  quibuscum  disserebat,  ut  ad  ca  qux  ii  respon- 

Patrol.  LXIII. 


tentiam  ire  dnbitet  de  Deo  rebus,  etiam  humanis, 
providente  :  Papx,  haec  est  intcrjcctio  hominis  mira 
subito  accipientis,  vehementer  admiror,  cur  in  tam  sa- 
lubri  sententia  locatus,  de  Deo  res  caUeras  regente, 
segrotes,  aut  negando,  aut  saltem  dubitando  circa 
ipsurn  Deum  res  humanas  summa  sua  providentia 
administrantem.  Nimirum  cum  dua?  aut  i>lures  sen- 
tentiae  arctaquadam  necessitudineconjunguntur  cum 
priori  quadam  sententia,  quu?  propterea  habere  pos- 
sit  rationemprincipii,  rnirum  est,  hominem  pra?stanti 
ingenio  pra^ditum,  cujusmodi  erat  Boetius,  concessa 
priori  illa  sententia,  posteriores  in  dubium  revo- 
care. 

Qui  enim  convenit,  inquit  Tullius  n  de  Nat.  deor., 
signum  aut  tabidam  pictam  cum  aspexeris,  scire  adhibi- 
tam  cssc  artcm,  cumque  procut  cursum  navigii  vidcris, 
non  dubiiarc  quin  id  ratione  atque  arte  moveatur  :  aut 

21 


651 


AN.   MANL.  SEV.  BOETII. 


r.52 


credis  ei  regimen  inesse  a  rationis?  Atqui,  inquam  t,  ^.  inquisita  respondere  queam.  Num  me,   inquit  h,  (5) 


nullo  existimaverim  modo,  ut  fortuita  temeritate  tam 
certa  moveantur.  Verum  operi  suo  conditorem  prae- 
sidere  Deum  scio,  nec  unquam  fuerit(5)  dies,  qui  me 
ab  hac  sententiae  veritate  depellat.  Ita  est,  inquit c, 
nam  id  etiam  paulo  ante  cecinisti  d,  hominesque  tan- 
tum  divinae  exsortes  curae  esse  deplorasti.  Nam  de 
caeteris,  quin  ratione  regerentur,  nib.il  movebare. 
Papae  autem  vehementer  admiror,  cur,  in  tam  ° 
salubri  sententia  locatus  segrotes.  84  Verum  f  altius 
perscrutemur;  J  nescio  quid  abesse  conjecto.  Sed 
dic  mihi,  quoniam  a  Deo  mundum  regi  non  ambigis, 
quibus  etiam  gubernaculis  regatur,  advertis  ?  g  Vix, 
inquam,  rogationis  tuse  sententiam  nosco,  ne  dumad 


fefellit  '  abesse  aliquid,  per  quod  velut  j  hiante 
valli  robore,  in  animum  tuum  perturbationum  mor- 
bus  k  irrepserit?  Sed  dic  mihi,  meministine  quis  sit 
rerum  finis?  quove  totius  naturae  tendat  intentio? 
Audieram,  inquam  ],  sed  memoriam  moeror  hebeta- 
vit.  At  m  qui  scis,  unde  cuncta  processerint  n?  Novi, 
inquam  °,  Deumque  (10)  esse  respondi.  Et  qui  fieri 
potest,  ut  principio  cognito,  quis  sit  rerum  linis, 
ignoresp?  Verum  hi  perturbationum  mores  sunt,  eaq 
valentia  est,  ut  movere  quidem  loco  hoininem  pos- 
sint  :  convellere  autem,  sibique  totum  exstirpare  non 
possint.  85  Sed  hoc  quoque  respondeas  velim,  -  ho- 


a  Mentis  rationepraeditae. 
b  Ipse  Boetius. 
c  Philosophia. 
d  Lib.  i,  rnet.  5,  v.  25. 
e  Sana  opinione  versatus. 
f  Penitus  inspiciamus. 

6  Tantum  abest  ut  tux  quxstioni  responderepossim, 
ut  quxstionem  vixintelligam,  inquit  Boetius. 
b  Philosophia. 

NOT.E 


INTEBPRETATIO. 

B 

1  Nonne  recte  judicavi 

i  Rimas  agente. 

k  Error. 

l  Ego  Boetius. 

m  Quomodo 

n  Inquit  Pbilosophia. 

possim, 

0  Ego  Boetius. 

P  lnquit  Philosophia. 

q  Virtus. 

cum  solarium  vel  dcscriptum,  aut  ex  aqua  contemplere, 
intelligere  declarari  horas,  arte  non  casu  :  mundurn 
autcm,  qui  et  has  ipsas  artes,  et  earum  artifices,  et 
cuncta  complectatur ,  consilii  et  rationis^  esse  expertem 
putare.  Quod  siin  Scythiam,  aut  in  Britanniam  sphae- 
ram  aliquis  tulerit  hanc,  quam  nuper  familiaris  noster 
effecit    Possidonius,   cujus    singulx  conversiones  idem 


meminitquis  sitrerum  finis,  quove  totius  naturx  tendat 
intentio,  perturbatione,  preesertim  vero  mazrore  me- 
moriam  hebetante.  Propterea  nescio  quid  ubesl  clara 
scilicet  et  distincta  cognitio  Dei,  quatenus  Deus  ulti- 
mus  est  ut  caeteraruni  stc  humanarum  rerum  linis, 
cujusquidem  tints  inaximuin  est  in  moribus  momeii- 
tum  :  quod   quidquid  est  virtutis  aut  vitii  in  nobis, 


efficiunt  in  sole  et  luna  ct  in  quinque  stellis  errantibus  p  illnd  a  bono  vel  malo  line  cujus  gralia  agimus  ona- 
quod  efficitur  in  ccelo  singulis  diebus  ct  noctibus  :  quis  tur:atque perhocquodabest,velutihiantevallirobore,nt 
inilla  barbarie  dubitet  quin  ea  sphaera  sit  perfecta  ra-      etiam dicitur,  inanimumBoetii,perturbationummorous 


tione?  II i  autcm  dubitant  de  mundo,  ex  quo  oriuntur, 
et  fiunt  omnia,  casune  ipse  sit  effectus  an  necessilate 
aliqua,  an  rationc,  an  mente  divina  :  ct  Archimcdem 
arbitramur  plus  valuisse  in  imitandis  sphaerse  conver- 
sionibus,  quam  naturam  in  efficiendis,  prsesertim  cum 
multis  partibus  sint  illa  perfecta,  quam  hxc  simulata 
solertius,  etc. 

Quid  tam  furiosum  cst,  ait  Salvianus  I.  iv  de  Gu- 
bern.  Dei,  quam  ut  aliquis,  cum  Deum  creatorem  om- 
nium  non.  ncget,  gubernaiorem  neget,  et  cum  factorcm 
esse  fateatur,  dicat  negligere  qux  ficit? 

1  Nescio  quid  abesse  conjecto.]  111.  Philosophiacogit 
eumdem  Boetium  faleri   se  Deum  partim   ignora] 
Nimirum  mens  nostra  Deum  inter  corpus  nostrum 
media,  et  a  Deo  et  a  corpore  nostro  quibusdam  co- 
gitationibus  informatur.  A  Deo  quidem   accipit  pri- 
mam  notionem  veritalis,  primumque  felicitatis  appe- 
titum,  ita  ut  Deus  primus  sit  mentis  humanae  m 
ster  et  moderator.  A  corpore  vero  accipit  cura  sen- 
sum,  lum  perturbationes;  quibus   mens  ipsa   ita  ali- 
quando  obcsecatur,  luec  ut  illis  in  errores  et  viiia, 
qtue  voluntarii  sunt  mentis  humanae  morbi,  deduca- 
tur.  Propterea  hi  perturbalionum,   ut  nunc  dicitur, 
morcs  sunt,  ca  mlentia  est,  ut  movere  quidem  loc.a  ho- 
minem  possint,    obscurando    proedictas   cogitationes, 
convellere  aulem  sibique  totum  homineni  exstirpare  non 
possint,    exstinguendo    omnino  praedictas    cogitatio- 
ncs  :  quandiu  enim  mens  humana  a  Deo,  a  quo  pri- 
mum  condita  informataque  fuit,  conservabitur,  tan- 
diunaturalietlumineetappetituafticietur.  MincBoetius 
aDco  mundum  rcgi,  ut  etiam  dicitur,  nonambigit,  vi- 
genteadhucillolumine;nonatiueri  )veroqu  ber- 

naculis  mundus  regatur,  perturbationibustenebrasin- 
ducentibus:  idem  <cil  un  lecuncta  processt  rint,  Deumque 
esserespondit: atl'tilgcnte[ir;edicto  naturalilumine:  non 


D 


irrepsit.  Ule  enim  animi  morbus  nihilest  ahud  qtiam 
erroret  vitium,  quae  ex  bis  tenebris  sive  ignoratione 
nasctmtur.  —  Debocnoraine,  valentia, dictum  etprosa 
1,  not.  3  {col.  587). 

-  Eominemne  te  esse  meministi.]  IV.  Philosophia 
addit  Boetium  semetipsum  partim  cognosrere,  ipsum- 
que  atl  hanc  sui  ipsius  memoriam  revocat,  quod 
homo  imprimis  de  semetipso  convinci  debeat  :  hinc 
preeceptum  Apollinis,  quo  monet,  utsequisque  noscat. 
Verum  id  ultro  praestat  Boetius,  non  dubitans  se 
csse  rationale  animal  atque  mortale:  quae  quidem  ho- 
minis  delinilio  et  veterumet  recentiorum  pbilosopho- 
rum  est  :  nihilominus  ut  animadverti  puiest,  sic  a 
nostro  auctore  videtur  rejici.  Animadverti  quidem 
potest  illa  hominis  dclinitio  non  solum  quod  obscu- 
rissima  sit,  ut  attendcnti  patet  :  sed  etiam  quia  si 
■  cogitare  dicantur,  quemadmodumdtcuntur  ab 
ipsis  hujus  deiiuitionis  patronis,  quippe  qui  putant 
bestias  non  inadaequate,  solum  sta  adaequate  ati  lo- 
quuntur,  sentire  adeoque  cognosccrc,  ejusmodi  de- 
finitio  etiam  bestiis  conveniet  :  canis  enim,  v.  g., 
fatentibus  istis  philosophis  est  animal  mortale  :  si 
vero,  ut  volunt,  idem  canis  sentiendo  cognoscat, 
negari  nou  poiest,  quiu  rationis  sil  particeps  proin- 
de  vocandtts  rationalis  :  siquidem  ratiociuari  qui- 
dam  est  cognoscendi  raodus,  et  quidem  minus  per- 
fectus,  quam  clare  et  distincte  percipere  :  propterea 
enim  Deus,  qui  clare  el  distinete  percipit,  negatur 
ratiocinari  :  quaraobrem  cognitio  canina,  ut  pote 
quae  divinae  similior  erit,  humana  erit  perfectior, 
si  propugnandae  deiinitionis  causa,  dicatur  canis 
■n'w  quidem,  nec  tamen  ratiocinari.  At  vero 
eadcm  bominis  dctinitio  a  nostro  auctore  videtur 
rejici;  aut  potius  ab  ipsa  Philosophia,  qus  Boe- 
tium  uuuc  alloquitur  :  postquam  enim  Philosophia 


653 


DE  CONSOLATIONE  PlllI.OSOPIII.i:  I.IB.  I. 


654 


minemne  te    esse   meminisli?   Quidni,    inquam  >■>,  A  Quoaiam  vero  quil>tis  gubernaculis  mundua  regatur, 


meminerim?  Quid  igilur  homo  sit,  poterisne  pro- 
ferre  |?  Hoccine  interrogas  °,  an  esse  me  sciam  ra- 
tionale  animal  atque  mortale?  Scio,  et  id  me  esse 
confiteor.  Et  illa d  ;  Nihilne  te  (:>)aliud  esse  novisti? 
Nihil  ''.  Jam  scio,  inquit f,  morbi  tui,  aliam  vel  maxi- 
niam  causam,  '  quid  ipse  sis  nosse  desisti.  Ht\ 
Quare3  plenissime  vel  a-gritudinis  tuae  rationem,  vel 
adilum  reconciliandai  s  sospitatis  invein.  Nam  3  quo- 
niam  tui  oblivione  confunderis,  et  ezsuiem  te,  et 
exspoliatnm  propriis  bonis  csse  doluisti.  *  Quoriiam 
vero,  quis  sit  rerum  linis,  ignoras,  nequam  homines 
atque   nefahos,    (ii)   potentes   felicesque  arbitraris. 


olilitiis  es,  li.is  i»  forlunarum  vices  existimas  sine 
rectore  tluitare.  Magnae  non  ad  morburo  modo,  vc- 
niin  ad  interitum  quoque  causa?.  Sed  '  sospitatis  au- 
ctori  gratesj,  quod  te  nondum  totum  k  natura  desti- 
tuit.  8  Habemus  maximum  tuee '  fomitem  (10)  sa- 
lutis,  veram  de  mundi  gubernatione  sententiam, 
quod  oam  non  casuum  temeritati,  sed  divinae  rationi 
subditam  credis.  **7  Nihil  igitur  pertimescaa.  Jam 
tibi  8  o.\  bac  minima  scintiilula  vitalis  calor  '"  illuxe- 
rit.  Sed  quoniam  firmioribus  remediis  nondum  tem- 
pns  est,  et  "  eam  mentium  constat  esse  naturam,  nt 
quoties  abjeccrint  veras,  falsis  opinionibus  n  induan- 


a  Ego  Boetius. 

i'  Inquit  Philosophia. 

0  Inquarn  ogo  Boetius. 
d  Ait. 

e  Inquam  ego  Boetius. 
f  Philosophia. 

f  Salutts. 


1NTERPRETAT10. 
B 


"  Fortunx  prosperx  ct  adversx. 

'  Solutis. 

j  Habendae  sunt. 

k  Auctor  naturx  Deus. 

1  Rudinu  utum. 

m  Exorietur. 

»  Imbuautur. 


NOT/E. 


a  Boetio  quaesivisset  :  Nihilne  te  aliud  csse  novisti? 
el  Boetius  respoudis-et  :  Nihil  :  jam  scio,  inquit,  mor- 
bi  tui  aliam  vel  inajimam  caitsam,  quid  ipse  sis,  nosse 
desisti.  Igitur 

1  Quiu  ipse  sis,  nosse  desisti.  V.  Philosophia  cogit 
Boetium  fateri  se  semetipsum  partira  ignorare  :  nam, 

ut  eleganter  ait  Tulliusi  Tusc,  Esl  illud  quidem  vel 

maxiiuum,  airimo  ipso  animum  videre  :  <t  iiimirum 
hanc  iiabct  vim  prxceptum  Apollinis,  quo  monet,  ut  se 
qtdsque  noscnt  :  non  enim  credo  id  prxcipit,  ut  mem- 
bra  nostra  aut  staturam  figuramve  noscamus  :  neque 
nos  corpora  sumus  :  neque  cqo  tibi  diccns  hoc,  corpori 
tuo  dico.  Cum  igitur,  Nosce  te,  dicit;  hoc  dicit,  Nosce 
aninium  tuum  :  nam  corpus  quidem  ijuasi  vas  cst,  aut 
aliijuod  animi  receptaculum  ;  ab  animo  tuo  quidquid 
agitur,  id  agitur  a  te :  hunc  igitur  nosse  nisi  divinum 
esset,  non  esset  hoc  acrioris  cujusdam  animi  prxcep- 
tum,  sk,  ut  tributum  Deo  sit,  hoc  est,  seipsian  posse 
cognoscere.  Atqui  Boetius,  quod  quibusdam  proejudi- 
ciis  occupatus  sese  a  bestiarum  conditioue  non  sa- 
tis  seceruebat,  animum  sive  mentem  suam  non  satis 
videbatur  cognoscere  :  biuc  in  varios  Lapsus  est  erro- 
res,  quos  Pbilosophia  hic  suscipit  cnumorandos. 

s  Plcnissimc  vel  xuritudmis  tux  rationem,  vel  adi- 
tum  reconciliandx  sospitutis  invcni.)  VI.  Philojojdiia 
ex  eo,  quod  Boetius  Ueum  et  semetipsum  partiin  co- 
gnoverit  jiartimque  ignoravent  colligit,  primum  qui- 
dom  causas  a^gritudinis  Boetii,  deimle  modum  recu- 
perandai  sanitatis  ejusdem  :  causae  inorbi  suut  igno- 
ratio;  modus  vero  recuperandae  salutis,  notio  cum 
Dei  tum  sui  ipsins  :  sicut  jam  dicendum. 

3  Quoniam  tui  oblivionc  confunderis.]  Primum  enim 
quod  Boetius  suam  mentem  partim  ignorans,  hujus 
suse  mentis  voluti  ohlitus  fuerit,  propterea  se  et  ex- 
sulem  et  exspolialum  propriis  bonis  cssc  doluit,  prosa 
4,  qui  enim  mentem  suam  optime  novit,  hic  et  mem- 
tis  patriam  coelum,  a  quo  nemo  e.xsulat  nisi  volens, 
et  ejusdem  mentis  hona,  scientiam  et  virtutem,  ho- 
stibus  inaccessa  esse  cognoscit. 

*  Quoniam  quis  sit  rerum  finis,  ignoras.]  Ueinde 
quod  idem  Boetius  Deum  parlim  ignorans,  Ueum  non 
cogitet  ultimum  rerum  omnium  iidem;  idcirco  ne- 
quam  homtnes  atque  ncfarios,  potentcs  f  licesque  arbi- 
tratur  :  qui  enim  sui  iinis  memor,  Ueum  justuni  cogi- 
tat,  hicprosperamimpiorumfortunam  miseriseseternse 
potius,  quam  ullius  felicitatis  argumontum  osse  nou 
dubitet.  Ignorato  autem  ultimo  rerum  omnium  line, 
ignorentur  necesse  est  modi,  quibus  Ueus  res  omnes 


ad  suos  lines  destinat  :  qui  vero  modos  illos  ignorat, 
hic  jiersjiicua  negaus  quod  obscuia  animo  non  com- 
prehendat,  ijisum  mundi  rectorern  negat  :  jiropterea 
niinc  additur  :  Quoniam  vero,  quibus gubernaculis  mun- 
dus  regatur,  obldus  es,  hus  fortunarum  vices  cxistimas 
sine  rectore  fluitare. 

Verum  illa  cum  mentis  humanae,  tum  etiam  Uei 
ignoralio  princijuum  est  erroris  et  vitii  :  non  secus 
ac  clara  distinctaque  mentis  bumanae  et  Uei  oognitio 
principium  veritatis  et  virtutis  :  unde  tenebra;  illae 
nnnc  dicuntur  magnx  non  ad  morbum  modo,  videli- 
^  cet  errorem,  verum  ad  intcritum,  nimirum  vitium, 
quoque  cnusx. 

5  Eabemus  maximum  tux  fomitcm  salulis.)  Postremo 
quod  Boetius  mentem  suam  praescrtiinquc  Ueum  su- 
premum  mundi  moderatorem  agnoscat,  ideo  modum 
recuperaudae  salutis,  sive  ut  minus  Latiue  dicitur, 
sospitatis  obtrnet  :  quod  optime  explicatur  exemplo 
fomitis  :  nam  fomes  est  materiae  ignescere  sic  apta, 
et  una  ejus  j>arte  ignita  cieterae  facillime  ignescant  : 
sicut  expressit  Virgil.  i  /En.,  v.  178  : 

Ac  primum  silicis  scintillam  excudit  Aohates, 
Suscepitque  ignem  foliis,  atque  arida  circum 
Nutrimenta  dedit,  rapuitqUe  in  foinite  llammam. 

Cum  igiturmens  huraanaaliqua  notione  sivelumine 
alTecta,  facillime  possit  pervenire  non  solum  ad  per- 
fectiorem  scientiam,  quae  nihil  est  aliud  (juam  lumen 
naturale  paulo  longius  diffusnm,  verum  etiam  ad  ve- 
pj  ritatom,  virtutemque  excoiendam,  in  ijiio  tota  ejus- 
dem  meutis  humauae  salus  versatur  idcirco  vera  de 
mundi  gubernatione  sententia  naturali  lumine  fundata 
maximus  est  salutis  humanx  fomes. 

0  Ex  hac  minima  scintillula  vitalis  calor.]  Ex  hoc 
minimo  mentis  tuae  lumine  veritas  virtusque,  quae 
prima  sunt  seternae  vitsa  semina. 

7  Eam  mentium  constat  cssc  naturam,  etc.]  Modus 
enim  sive  corporis  sivc  etiam  mentis  non  nisi  con- 
trano  modo  fugatus  oblitteratur  :  quamobrem  ut 
vera  opinio  a  monte  nostra  non  recedit,  nisi  falsa  acce- 
dente,  sic  falsa  opiniono  recedente,  veramentemsnbit. 
Ea  autem  est  inter  perturbationes et  falsasopiniones 
necessitudo,  ut  sicut  falsae  ojiiniones  ex  perturbationi- 
bus,  ita  perturbationes  ex  falsis  opinionibus  oriantur: 
propterea  nunc  dicitur  ea  mentium  natura,  ut  quoties 
abjecerini  oeras,  falsis  opinionibus  induantur,  aut,  ut 
alu  legunt,  imbuant ur  :  ex  quibus  orta  perturbationum 
caligo.  Quocunque  autem  modo  oriantur  pertorbatio- 
nes,  his  mens  bumaua  olfuuditur  :  ita  ut  recte  nunc 


655 


AN.  MANL.  SEV.   BOETII. 


656 


tur,  ex  quibus  orta  perturbationum  caligo  (5)  verum  A 
illum  confundit  intuitum  a,  '  hanc  paulisper  lenibus, 
mediocribusque    t    fomentis    attenuare   tentabo,    ut 
dimotis  fallacium  affectionum  tenebris,  splendorem       jo 
verae  lucis  possis  agnoscere. 

88  METRLM  *  VII. 
Argi:memtm. —  JJt   lumen  siderum,  nubibus  ;  perspi- 
cuitas  aquae,  cceno ;  et  cursus  fluminis,  rupe  opposita  : 
sic  cognitio  vcritatis  impeditur  perturbationibus,  quse 
idcirco  pellendae. 
Nubibus  atris 
Conditanullum 
Fundere  possunt 
Sidera  lumen. 
5     8»  Si  mare  volvens  20 

Turbidus  auster 


13 


Misceat  eestum, 
Vitrea  dudum, 
Parque  serenis 
Una  diebus, 
Mox  resoluto 
Sordida  coeno 
Visibus  obstat. 
Quique  vagatur 
Montibus  altis 
Defluus  arnnis, 
Saepe  resistit 
Rupe  soluti 
Objice  saxi. 
SO  Tu  quoque  si  vis 
Lumine  claro 


INTERPRETATIO . 

a  Mentis.  B  fluctum,  aqua  prius  perspicua,  et  similis   luci  elarx, 

fc  Remediis.  statim  disperso  luto  impura,  impedit  aspectum.  Et  qui 

Astra  involuta  caligine  nigra  nequeunt  mittere  ullam      fluvius  discurrit  e  locis  sublimibus  fluens ;  bic  nonraro 

lucem.  Si  auster  turbulentus,  versans  aequora,  turbet      sistitur  scopulo  opposito  montis  fracti.  Similiter  si  tu 

NOT.E. 


dicatur  perturbationum  caligo  verum  mentis  intuitum 
confundere. 

1  Hanc  paulisper  lenibus.}  Evanescente  quidem 
perturbationum  caligiue,  vera  lux  meDti  aifulgebit  : 
sed  ut  in  corporibus,  sic  in  mentibus  mediocria  pri- 
mum,  deinde  tirmiora  remedia  adhibenda  sunt :  sicut 
jam  dictum  est. 

•  Quod  ab  Adone  filio  regis  Cypriorum  vocatur 
Adonium.  Est  autem  carmen  constans  ex  ano  genere 
versuum,  quorum  quilibet  dimeter  componitur  ex 
dactylo  et  spondeo 


lesti  prius  lumini  penetrabilis,  commotis  postmodum 
perturbationibus  ita  obscuratur,  ut  nullo  se  lumine 
videat  perfundi,  et  familiaria  proinde  ignoret. 

Neque  vero  absre  et  aqua  marina  cteteris  aquis,  et 
auster  reliquis  ventis  bic  prsefertur;  nam  aqua  marina 
ut  pote  quse  salsa,  rectam  luminis  trajectionem  magis 
quam  dulcis  aqua  juvat,  cgeteris  paribus,  est  quacun- 
que  alia  aqua  peliucidior.  AusUr  vero  ventus  a  me- 
ridie  tlans,  quud  calidior,  sit,  aquam  mannam,  coni- 
moto  cceno,  magis  videtur  perturbare. 

14.  Quique  vagatur .  ]  III.  Quemadmoduin  flumen  e 

montibus   altis  preecipitans,    opposita   montis   soluti 

Mens  nostra  vc-ntatem  assecutura,  pnmum  ab  ali-      rupe  sistitur  :  iia  mens  bumana  ma<?no  quodam  na- 

quo  veluti  sole  informetur,  necesse  est,  quod  lpsa    '  turae  impetu  ad  assension.m  veritatis  propensa.  op- 

posita  perturbatione  retardatur 


sui  luminis  or.go  esse  nequeat  :  deinde  bujus  lnfor- 
mationis  eadem  sit  proxime  conscia;  quud  auctor 
bujus  informationis  non  informet  ni-i  monendo;  po- 
stremo  ipsa  informationis  evidentia  convicta,  quo 
auctor  bujus  luminis  ducit,  eo  proprio  nutu  feratur 
consentiens  :  quod  iu  boc  con.-ensu  versetur  ipsius 
veritatis  forma.  Atqui  perturbationes  beec  omnia  im- 
pediuut;  sicut  triphci  exemplo  deinceps  demonstra- 
bitur  :  quamobrem  recte  concludit  Pbiiosopbia,  veri- 
tatis  assequendse  causa,  mentem  exuendam  esse 
ejusmodi  perlurljationibus. 

1.  Nubibus  atris.]  I.  Igitur  sicut  nubes  atrse  ccelum 
inter  et  terras  interjectae  impediunt,  quominus  sidera 
suos  radios  ad  terras  usque  emittant :  quod  nimirum 
nubes  ilke  corpora  sint  opaca,  quorum  est  lumen 
remittere  :  ita  perturbationes  Deum  inter  et  mentem 
humanam  veluti  interjectae  impediunt,  quominus 
Pater  ille  luminum  Deus  suos  radios  ad  meiitem  us- 
que  bumanamemittat:  quodpraedictaeperturbationes, 
ceu  opaca  qusedam  corpora,  lucem  crelestem  remit- 
tant.  Huc  referri  potest  quod  dicitur  Sap.  ix  :  Etsi 
(juis  erit  consummatus  inter  filios  hominum,  si  ab  illo 
abfuerit  sapientia  tua,  innihilum  computabitur...  Mitte 
illam  de  cailis  sanctis  tuis  et  a  sede  magnitudinis  i 
ut  mtcum  sit  ct  mccum  laboret,  ut  sciam  quid  icceptum 
sitapudte...  Quis  euim  hominum  poterit  scire  consi- 
lium  Dci ;  aut  quis  poterii  cogitare  quid  oelit  Beus? 
cogitationes  enim  mortalium  timidse  et  incertx  pro 
dentix  vostrse  :  corpus  enim  qr  umpitur,  aggra- 

oat  animam,  et  terrena  inhabitatio  deprimil  sensum 
multa  cogitantem. 

5.  Si  mare  volvens.]  II.  Sicut  aquamarina,  prius  in- 
star  vitri  pellucida,  coeno  postea  ventis  resoluto  ita 
sordescit,  ul  lummi  sit  impervia,  proindeque  immi- 
sta  corpora  occultet :   non  aliter  mens  bumana  cce- 


Hic  autem  grammaticis  observari  possunt  htc  voces, 
amnis  defluus,  obex,  et  saxum.  1°  Enim  amnis,  te>te 
Varrone  iv  de  1.  I.,  est  flurnen,  quod  ciicuit  aliqnid; 
quasi  dicatur  ex  zy^'-  et  weo»,  \el  potius  ex  am,  circum, 
et  7io,  boc  est  nnto  :  quam  forte  ob  causam  Oceanus, 
quod  orbem  ambiat  universum,  poetis  vocatur  amnis. 
Sic  Tibull.  1.  iii,  el.   i  : 

Jam  nox  astliereum  nigis  emensa  quadrigis 
MumJiiiu  ca?ruleo  laverat  amiie  rotas. 

28  Defluus  idem  quod  labens  :  autiquiorem  tamen 
auctorem,  qui  bac  voce,  defluus  ,usus  fuerit,  inveuire 
non  potui  :  banc  excitare  potuit  Virgil.  ni  Georg.. 
v.  446  : 

Uclisque  aries  gnrgite  villis 
Mersatur.  missusque  secundo  defluit  amui. 

D  3°  Obex  dicitur  ab  objiciendo  quiaforibus  objiciatur  : 
binc  apud  poetas  saepius  scribitur  objicc,  et,  mutata 
etiam  hac  scriptura,  prinia  syllaba  producitur,  ut 
apud  Virgil.  iv  Georg.,  v.  i'2'2  : 

lntus  se  vasti  Proteus  tegit  obice  saxi. 
Lt  Claudian.  1.  i  de  Raptu  Proserpinae  : 

Sive  quod  obicibus  discurreus  veutus  cpertis. 
4°    Saxum   bic   montem    significat  :   ut    u    .Eneid., 
v.  31 

Acci|  -  -  mitum  saxi  de  verlic-  pastor. 
20.  Tu  qnoi/uc  si  vis.  ]  Cum  ergo  praedictae  pertur- 
bationes  tantum  sint  impedimentum  ut  clarse  distiu- 
ctaeque  coguitionis,  sic  etiam  verae  sententise  habendse, 
si  cupias  et  evid^ti  cognitionis  veritatem  percipere, 
et  quo  evidentia  illa  recta  ducere  potest,  judicando 
sequi,  tu  mentem  praejodiciis  sic  exue,  ut  neque 
gaudio,   neque   timore,   neque   spe,    neijue   dolore, 


657 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOHILE  LIIl.   II. 


25 


Cernere  verum, 
Tramite  recto 
Carpere  callem  : 
Gaudia  pelle, 
Pelle  timorem, 


A  Spimique  filgato, 

Nec  dolor  adsit, 
Nubila  mens  est, 
Vinctaque  frenis, 
HaBC  nbi  regnant. 


[NTERPRETATIO. 

mentem  :  cum  cnim  hx  perturbationes  dominantur 
menti,  tumeadem  mens  obscurutur,  et detinetur,  ve- 
luti  tolidem  vinculis. 


cupis  intuerivcrUatcmnotione  cvidenti,  et  tcnere  judi- 
candotter  tritum  semitarecta,  remove  Isetitinm,  remove 
metum,  expellespem,  neque&gritudo  pertineat  ad  tuam 

NOT/E. 

neque  qualibel  alia  perturbatione  ductus  sententiam      futuris,  «nppritndinem  praesentibus.  Sic  Horatius  Epist. 

fer.»s  :   ut  enim  lus  affectionibns,  veluti  quisbusdana      1.  r,  epist.  6  : 

nebulis,     mens  perceptura   obscaratur,    sic    iisdem  Gaudeat,  an  doleat,  cupiat,  metuatve  :  quif  ad  rem  ? 

tanquam  frenis  recte  judicatura  cohibetur.Propterea  II      Kjllsilern  aumeri  meminit  S.  Aagustinus,  S.  Hiero- 

nymus,  pluresquealii  post  Virgiiium  loco  mox citato. 
Et  certe  quemadmodum  quatuor  principalibus  veritis, 
reliqui  venti;  sic  quatuor  principalibus  perturbatio- 
nibus  reliquse  perturbationes  possunt  significari; 
quod  nou  nemo,  teslimonio  Conimbricensium,  sic 
expressit : 

Spes  levat  arrectos  inetus  alto  a  vertice  flirctus 
Dejicit  i  liiuc  animum  pulsat  faribunda  volaptas  : 
Inde  dolor  :  Ductus  ceu  fracti  Quctibus  altum 
Clamorem  ingemiiiant  :  piceis  abscondita  nimbis 
Nec  radios  fuinJit  ratio  uec  vela  iniberuat. 


ratum    suae  etiam   origiuis  obiivisci,   canit    vi   JEa., 
v.  833  : 

Ilinc  metuunt,  cnpiuntque  dolent,  gaudentque  :  nec 

[auras 
Respiciuut  clauss  tenebris  et  carcere  caico. 

•2o.  Gaudia  pclle.]  Perturbatio  versatur  in  quadam 
commotione  mentis  acorporeorta  :  quamobrem  rum 
comniotio  illa  intinitis  prope  modis  Qeri  possit,  defi- 
riitus  esse  non  potest  perturbationum  numerus.  Hic 
tamen  numerantur  quatuor  perturbationum  genera, 
([iiod  novum  non  est  :  nam  Cicero  passim  docet  per- 
turbationes  esse  quatuor,  nempe  Ixtitiam,  libidinem, 
mvtum  ct  aegritudinem  :  ex  (|uibus  duas  priores  ait 
nasci  ex  duobus  opinatis  bonis,  laetitiam  quidem  ex 
praesentibus,  jlibidinem  ex  futuris;  duas  vero  poste- 
riores  ex    duobus    malis    opinatis,     meium    quidem 


29.  Nubila  mens  est.]  Mens  enim  bumana  praedi- 
ctis  perlurbationibus  commota  aut  veritatem  non 
percipit; aut  si  illampercipiat,  ab  assensione  veritati 
pprceptae  danda  probibetur  :  quamobrem,  veritatis 
ejusdem  gratia,  mens  bumana  ejusmodi  pertubatio- 
nibus,  ut  reliquis  praejudiciis  liberetur  necesse  est. 


LIBER   SEGUNDUS. 


91  PROSA  PRIMA. 

Argumentum.  —  Philosophia,  prxfata  causam  xgritu- 
dinis  Boetianx  esse  fortunx  prioris  affectum,  rheto- 
rico  more  Boetium  persuadere  conatur,  ipsum  non 
debere  affligi  de  inconstantia  fortuno?  guam  noverat 
naturaliter  inconstantem  guamgue  ut  dominam  sibi 
proposucrat,  guo  ipsa  duccre  vellet  scguendam. 

Posthaec    paulisper   obticuit3,    atque     ubi1   attentio- 


C  nem  meam  modesta  taciturnitate  collegit,  sic  exorsa 
est^OS  Si  penitus  s  aegritudinis  tuae  causas  habi- 
tumque  cognovi,  3  fortunae  prioris  affectu,  desiderio- 
que  tabescis  ;  ea  tanturn  b  animi  tuistatum,  sicuti  tu 
tibi  tingis,  mutata  pervertit.  Intelligo  c  multiformes 
illius  *  prodigii  fucos,  5  d  et  eo  usque  cum  iis,  qtios 
eludere  nititur,  (i>)  blandissimam  familiaritatem,dum 


INTERPRETATIO. 


a  Philosophia. 
fc  Fortuna. 


c  Varias  hujus  monstri  prxstigias. 

d  Novifortunam  co  usgue  blandiri  familiariter. 


WJJE. 


1  Attcntioncm  meam  collegit.)  Quicunque  enim 
voluerit  mentem  non  solum  pr3?judiciis  exuere,  sed 
etiam  veris  informare  disciplinis,  is  animo  attendat 
oecesse  est  :  primum  quidem  ad  causas  praejudicio- 
rum  :  deindc  ad  viam  veritatisinveniendae  :  hacenini 


*  Prodigii  fucos.]  Prodigium  si  credamus  Ciceroni 
id  vocatur  quod  praedicitfuturnm  :  prxdictiones  enim 
inquit  ii  de  Nat.  deor.,  et  prxsensiones  rcrum  futura 
rum  quid  aliud  declarant  nisi  hominibus  ea  quae  sint 
ostcndi,  monstrari,  portendi,  prxdici :  ex  quo  illa  osten- 


ittentione,  veluti  prece  quadam,    Auctorem   lununis  rj  ta,  monslra,  portenta,  prodigia   dicuntur.   Cum    igitui 


veritatisque  Deumrogamus,  ut  mentera  nostram,  qua 
m  nos  propendet,  benevolentia  instruat.  Ha?c  autem 
mentis  attentio  non  auditoris  solum,  sed  ipsius  etiam 
loqueutis  silentio  excitari  solet  :  mcdesta,  ut  nuuc 
dicitur,  tacitiirnUate. 

*  Mgritudinis  causas  habitumgue.]  Hoc  est,  id  a 
quo  sit,  idque  in  quo  verselur  illa  aegritudo,  qua 
mens  Boetii  afllicta  jacet. 

8  Fortunx prioris  affectu  desidcriogue  tabescis.]  Cum 
jam  constet  ex  praedictis  causam  hujus  aegritudinis 
esse  perturbationem,  superest  dnntaxat  dicendum 
qua?nam  sit  illa  perturbatio.  Optime  autem  profertur 
fortunse  prioris  affectus  et  desiderium.  Boetius  enim 
videtur,  bactenus  forlunam  prosperam  expertus, 
banc  temere  credidisse  immutabilem  :  unde  tanto 
aunc  illius  desiderio  tenetur,  ut  dissipatis  solidioris 
jns  corporis  partibns,  ut  metallum  igne  solet,  lique- 
tieri  et  solvi  videatur,  quod  tabescere  est. 


fortnna  ita  sit  inconstans  ut  prospera  adversaro,  ad- 
versa  prosperam  veluti  praedicere  videatur,  idcirco 
fortuna  potuit  hic  vocari  prodigium.  Eucus  vero 
herbae  marinae  genus,  quo  vestes  tinguntur  :  undc 
Horatius  Carm.  1.  iu,  od.  b  : 

Nepie  ainissos  colores 
Lana  refert  me  dicata  fuco. 

Quodautem  mulieres  praesertim  illius  herbae  colore 
uti  soleant  ad  mentiendum  oris  colorem,  inde  lieri 
potuit,  ut  quodcunque  mendacium  vocaretur  fucus  : 
sicut  simnlata  apis  fucus  appellatur.  Varia  autem 
sunt  mendaciafortunae,  quippequae,  hominis  fallendi 
causainstar  Protei,  formas  se  vertit  in  omnes  :  quo- 
circa  Philosophia  dicere  merito  potest  hic  multifor- 
ni"s  forlunx  fucos. 

s  Et  co  usque,  etc.]  Locus  hic  nonnullis  ita  videtur 
obscurus,  utgratia  hujus  intelligendi,  putaverint  ad- 
dendutn  esse,   exercet,  aut  saltem  excrccre.  Sed  nihil 


659 


AN.  MAXL.  SEV.  BOETII. 


6B0 


intolerabili  dolore   confundat,  quos  a  insperata  reli-  A  tu  quoque   paulisper  (5)  a  tua  tranquiliitate  disces- 
querit.  Cujus  si1  naturam,  mores,  ac  meritum  remi- 
niscare,    nec  habuisse  te  in  ea  h  pulcbrum    aliquid, 
nec  amisisse  cognosces.  Sed,  ut  arbitror,  haud  mul- 
tum  tibi  haec  in  memoriam   revocare    laboraverim. 


»3  Solebas  enim  praesentem  quoque,  blandientem- 
que  e  virilibus  d  incessere  verbis,  eamque  -  e  de 
nostro  adyto  prolatis  insectabare  sententiis.  Verum 
3  omnis  subita  mutatio  rerum,  non  sine  quodam 
quasi  iluctu  contingit  animorum.   Sic  factum  e-t,  ut 


a  Ex  inopinato. 
b  Grande. 
c  Generosis . 
d  Reprehendere. 
e  Phiiosophicis. 
f  Animo. 
eMentis. 
li  Remediis. 

KOTJE 

addendum  putamus  :  sic  enim  reddi  potest  :Inlclligo  B 
fortunai  fucos,  et  familiaritatem  cum  iis  quos  eludere 
nititur  co  usgue  blandissimum,  dum,  etc.  Blandus 
autem  ille  dicitur  qui  suavibus,  sed  fallacibus,  utitur 
verbis  :  quo  nomine  nullum  aptius  imponi  potuit 
fortunae,  fquippe  quae  si  non  verbis,  saltem  factis 
non  minus  fallacibus  quam  suavibus  uti  consuevit  : 
ut  intolerabili  dolorc  confundat,  quos  inspcrata  reli- 
querit. 

1  Naturam,  mores  ac  meritum.]  Philosophia  adhuc 
loquitur  de  fortuna,  ethnicorum  more,  veluti  de 
quo.iam  numine  :  ^unde  quemadmodum  de  quadam 
mente  dueret,  sic  de  fortuna  nunc  dicit  naturam, 
mores  et  meritum.  Natura  hujus  falsi  numinis  esset 
res  cogitationis  particeps:  morcs  cjusdem,  modus 
cogitandi ;  meritum  denique,  bonum  vel  malum  quod 
abhocnuminesit :  qucm  enim  fortunaerigitprospera. 
eumdem  adversa  deprimit. 

2  De  nostro  adyto  prolatis.]  Id  est  philosophicis . 
Adytum  enim  est  sacer  locus  quo  nulli,  praeterquam 
sacerdoti,  adire  fas  est  :  adytum  quippe  nomen  Grae- 
cum  ab  a  quod  vocant  privaticum  et  oOw,  quod  est 
ingredior,  ortum  :  quamobrem  ethnici  locum  ex  quo 
oracula  reddebantur,  vocabant  do-jzo-j  ;  y£n.  u, 
v.  114  : 


seris.  Sed  *  tempus  est,  haurire  f  te  aliquid  ac  degu- 

stare  molle,   atque  jucundum,    quod  ad    interiora  s 

transmissum,  validioribus  haustibus  h    fiam  fecerit. 

Adsit  igitur  rhetoricse  suadela   dulcedinis,   qua?  tum 

tantum 'recto   calle   procedit,   cum  nostra  instituta 

j  non  deserit;  cumque  hac  k  musica1,  m  Laris   nostri 

vernula,  (10)  nunc  leviores,  nunc  graviores  r  modos 

succinat.  ?  1  Quid  est  igitur  3  0  homo,    quod    te  in 

moestitiam  luctumque   dejecit?  6  novum  °  credo  ali- 

INTERPRETATIO. 

1  Recte  disserit. 

j  Philosophica. 

k  Rhetorica. 

1  Ars  componendi  canendique  carminis. 

m  Mancipium  jifiibjsophix. 

a  Carmina  cantet. 

0  Forte. 


Suspensi  Eurypilum  scitatum  oracula   Phcebi. 
Mittimus  :  isque  adytis^haec  tristia  dicta  reportat 

Cum  igitur  suum  dicatur  esse  Philosophiae  templum, 
sua  oracula  :  suum  etiam  erit  Philosophis  adytum, 
ex  quo  suas  sententias  proferat :  quibus  senlentiis 
Boetius,  dum  prosperitatem  haberet,  caeterorum 
oratorum  mure,  uti  solebat  ad  incessendam  praesentem 
blandientemque  fortunam. 

3  Omnis  subita  mulatio,  etc.]  Mens  humana  tanta 
necessitudine  conjuncta  est,  primum  quidem  cum 
humano  corpore,  deinde  cum  rebus  externis,  his  ut 
mutatis  illa  mutetur  cogitando  :  sic  corpore  male 
affecto  mens  dolet;  sic  non  sine  quadam  animi 
aegritudine  avellimur  a  patria,  ab  amicis,  ab  opibus; 
atque  hcecmufatio  tanto  magissentitur,  quauto  magis 
subita  :  nam,  utaitS.  Gregor.  homil.  35, minus  jacula 
fcriunt  qux  praevidentur  :  gravius  nocet  quodcunque 
iuexpertum  accidit. 

*  Tempus  est.]  Continuata  ea,  quam  Philosophia 
supra  adhibuit,  comparalione,  a  corporibus  notis  ad 
mentes  cognoscendas  eadem  Philosophia  nunc  pro- 
greditur.  Scilicet  quemadmodum  gustus  organa, 
haustis  primum  tenuioribus  mollioribusque  cibis, 
ipso  usu  ita  dispouuntur,  ul  gravioribus  postea  sus- 
tinendis  iiant  apta,  juxta  illud  Martialis,  Epigram. 
l.  v,  epigr.  77  : 

Proffipjt  poto  Mithridate?  scrpc  vcneno, 


I) 


Toxica  ne  possent  saeva  nocere   sibi. 

Tu  quoque  cavisti  ccenando  tam  male  seniper. 
Ne  posses  unquain,  Cinna.  perire  fame. 
Sic  mens  liumana  auditis  pnmum  levioribus  argu. 
mentis,  aptior  redditur  ad  percipienda  graviora  argu- 
menta,  quibus  ab  ermribus  suis  possit  liberari. 
Propterea  Philosophia  tirmiora  deinceps  argumenta 
propositura  nunc  incipit  a  levioribus,  quae  soluta 
partim,  partimque  stricta  oratione  exponit.  Leviora 
autem  hsec  argumenta  dicit  esse  et  suadclae  ei  rhe- 
toricse  dulcedinis :  suadelse  quidem  :  suadela  enim 
sive  suada  estvirtus  persuasionis.  quae  antiquis  dice- 
batur  Dea  :  hinc  Graecis  vocatur  ~zirj',),  id  est  per- 
suasio ;  rhetoricae  vero  dulcedinis  :  quia  rhetores,  ut 
pote  qui  latius  loquunturad  discrimeu  dialecticorum, 
qui  compressius,  prsesertim  placere  student :  nec 
persuadent,  nisi  clara  distinctaque  notione,  quam 
philosophicis  praeceptis  acceptam  referimus,  utantur  : 
hinc  Tullius  ait  sine  philosophia  non  possc  ficri  eum, 
quem  quxrimus,  eloquentem  :  hinc  ipsa  Pliilosophia 
nunc  asserit,  ^uadelam  tum  tantiun  recto  calle  proce- 
dere  cum  philosophica  inttituta  non  deserit.  Denique 
quod  Philosophia  rhetorica  baec  argumenta  propo>i- 
tura  sit  stricta  oratione,  idcirco  musicaLaris  plnloso- 
phici  vemula  modos  succinat,  necesse  e.-t.  Musica 
enim  est  ars  non  solum  canendi,  sed  etiam  com|m- 
nendi  carminis  :  musica  quippe  non  secus  ac  museum 
dicitur  a  musis;  at  musica  est  Laris  philosophici 
vernula  :  quoniam  vernula  sive  verna  est  mancipium 
ex  mancipio  natum  :  in  quo  differt  a  servo,  qui  non 
nascitur,  sed  tit  alterius  juris  :  musica  autem  dici 
potest  mancipium  ex  mancipio  philosophiae  natum  : 
si  quidem  musica  orta  est  a  Musis,  quae  philosophia?, 
veluti  ancillae  quoedam  famulantur.  De  Lanbus  vide 
1.  i,  prof.  3,  not.  4. 

5  0  homo.  Modus  iste  loquenui  est  superioris,  aut 
ejus  saltem  qui  sitrmticat,  se  nullamcum  eo,  quem 
alloquitur,  familiaritatem  habere.  Sic  Terentius  : 
Prohjuppiter,  inquit,  tu  homo  adigis  me  ad  insaniam. 
SicPetrus  Luca;  xxn  :  0  homo  non  sum,  Mon  ami,  jt 
nen  suis  yiuint.  llinc  auteni  Philosophia  mcipit  sua^ 
ratiunculas  rhetorice  proponere,  quassiad  dial 
cam  formam  revocare  conatus  fueris,  nonnullas 
animadvertere  poteris  repetitiones  ;  nec  mirum  :  no- 
tum  quippe,  quod  Zeno  dixit,  rhetoricam  palmee, 
dialecticam  pugno  similem  esse,  quod  latius  Loque- 
rentur  rhetores,  dialectici  autera  compressius :  si< 
loquitur  Seneca.  Quidqnid  sit,  duas  pra?sertim  hi< 
advertimus  ejusmodi  ratiunculas. 

"  Novum  credo.    Prima  rhetoricse   ratiuncula,  qui 
sic  videtur  posse  contrahi.Cummenshumaua,  quem- 
admodum  et  corpus  veteribus  usitatisque  non  com 
moveatur.   tua  mens,   o    Boeti.  nou  debuit  fortunee 


6nl 


DE  CONSOI.ATIONE  PIIILOSOPIII.i;  I.IB.  II. 


quid,  inusitatumque  vidisti.  Ta,  fortanam  putaa  erga  A 
te  esse  aiutatam?  erras.  Ili  semper  ejus  morea  aunt, 
ista  natura.  Servavit  circa  te  propriam  potius  in  ipsa 
sui  mutabilitate  constantiam  (5).  Talis  eratcum  blan- 
diebatur,  cum  tibi  falsae  illecebris  felicitatis  allude- 
ret.  Deprebendisti  «  caeci  numinis  ambiguoa  vultus. 
Quae  sese  adbuc  aliis  vclat,  tota  tibi  prorsus  innotuit. 
Si  probas  '»,  utere  moribus  °,  nc  queraris.  Si  perfi- 
dam  perborrescis,  sperno  atque  abjice  perniciosa 
ludentem.  Nam  quae  mmc  tibi  est  tanti  causa  mceroris, 
ln)  hoec  eadem  tranquillitatis  esse  debuisset.  Reli- 
quit  enim  te,  quam  non  relicturam  nemo  unquam 
poterit  esse  securus.  An  vero  tu  pretiosam  aeslimas 
abituram  felicitatem?  et  cara  tibi  est  fortuna prsesens 
nec  manendi  fida,  et  cum  discesserit,  allatura  mce- 
rorem?  Quod  si  nec  ex  arbitrio  retineri  potest,  et 
calamitosos  fugiens  facit,  quid  est  (lii)  aliud  fugax, 
quam  futurae  quoddam  calamitatis  indicium?  Neque 
enim  quod  ante  oculos  situm  est,  suffecerit  inlueri. 
Rerum  exitus  prudentia  metitur  :  eademque  in  alter- 


I! 


utro  mutabilitas,  nec  formidandaa  fortunse  minas, 
nec  ezoptandaa  facit  esae  blanditiaa.  ttz»  l  1'ostremo 
eequo  animo  toleres  oportet,  quidqaid  intra  fortunea 
.i  aream  geritur,  cum  aemel  jugo  ejua  colla  submi 
ria.  Qaod  si  manendi  abeundique  scribere  legem  velis 
ei,  quam  tu  dominam  sponte  elegisti,  nonne  c  in- 
jurius  fueris,  et  impatientia  sortem  ezacerbes, 
quam  pcrmutare  non  possis?  Si  f  ventis  vela  com- 
milteres,  non  quo  voluntas  peteret,  sed  quo  llatus 
impellerent,  promovereris.  Si  arvis  semina  crederes, 
feraces  inter  se  annos,  sterilesque  pensares.  Fortunae 
te  regendum  dedisti,  dominae  moribus  oportet  obtem- 
peres.  tM»  Tu  vero  2  volventis  rota».  impetum  reti- 
nere  conaris?  At  omnium  mortalium  stolidissime  :  si 
manere  incipit,  g  fors  esse  desistit. 

97  METRUM  •  PHIMUM. 

ArtGUMENTUM.  —  Fortuna  instar  Euripi  instabilis,  non 
solumplures,  sed  eumdem  hominem  unius  horse  spa- 
tio  erigit  deprimitque. 

Hacc  cum  superba  verterit  vices  dexlra, 

Exaestuantis  inore  fertur  Euripi ; 


■  Fortunae  varias  formas. 

•>  Fortunam. 

c  Ejusdem  fortunae. 

d  Regnum. 

''  Injuriosus. 


INTERPRETATIO. 

f  Navigares. 

g  Fortuna. 

Ubi  hxc  fortuna  altcrnaverit  vices  munu  imperiosa 
eadem  rapitur  instar  Euripi  exundantis ;  fortuna  cru- 
delis  conculcat  subito  principes  metucndos,  ct  statim 

NOIJE. 
evcntu  commoverit,  nisi  hic  novus  fuerit  et  inusita-  Area  autem  dicitur  locsu  vacuus  :  quasi  exaruerit 

tus.  Atqui  nibil  bicnovi,  nihil  inusitati  :  cum  semper  nec  possit  quidquam  generare.  Sic  vicinitas  aedium 
et  ubique  fortuna  fuerit  in  sua  mutabililate  constans,  «dibus  vacans  dicitur  area.  Sic  etiam  locus  frumentis 
ut  nunc  experins.  Quare  tantnm  abest,  ut  fortuna  terendis  destinatus  vocatur  area.  Potuit  autem  Philo- 
heec  debuerit  tibi  esse  tanti  causa  mceroris,  ut  potius  C  sophia  propter  hujus  uliimi  loci  similitudinem,  mun- 
eadem  tranquiliitatis   causa  esse  debuisset  :  reliquit      d um  hunc  appellare  fortunae  aream  quod  sicut  in  area 


enim  te,  quam  non  rchcturam  nemo  unquam  poterit 
esse  securus  :  imo  quam  esse  abituram  certus  esse 
debet  prudens,  quippe  qui  etiam  futura  prospicit. 
Hic  porro  addendum  duntaxat  ,  cur  Philosophia 
nunc  dicat  cxci  numiivs  ambiguos  vultusl 

Portona  nimirum  antiquis  erat.  1°  quidem  numen, 
quod  ignoratis  plurium  etfectorum  causis,  hrec  non 
nisi  a  fortuna,  quam  propterea  numcn  vocabant, 
oriri  posse  arbitrabautur.  2"  Numen  caecum,  sive 
quod  temere  nunc  probos  malis,  nunc  improbos 
bonis  aftieeret;  sive  eliam  quod  eos  plerumque  efti- 
ceret  caecos  quos  complecteretur.  3°  Numen  gerens 
ambiguos  vultus,  quod  saxi  instar  globosi,  cni  idcirco 
insistere  iingebatur,  volubilis  quos  paulo  ante  beni- 
gno  vultu  erexerat  ad  gloriam,  eosdem  severo  ad 
infamiam  traduceret.  Sic  Horat.  de  Gyge  cecinit 
Cirm.  1.  ii,  od.  5  : 

Queni  si  pnellarum  insereres  cboro 
Mire  sagaces  falleret  bospites, 

Discriinen  obscuriim  solntis 

Crinibus  ambiguoque  vultn. 

1  Postremo  xquo  animo  ,  etc.]  Altcra  rhetoricae 
ratiancula,  quae  sic  videtur  posse  exprimi.  Quicun- 
que  sese  slterius  jugo  spontc  submisit,  is  mores  pjus 
patiemer  ferat,  necesse  est  :  injurius  alioqui  fuerit 
cum  sibi,  tum  suo  principi  :  principi  quidem,  si 
eidcm  manrndi  abeundique  legem  velit  seribere  :  sibi 
vero,  si  impatientia  sortcm  exaccrbat,  quam  permutare 
non  possit.  Sic  navigaotes  et  seminatores,  quod  se 
suaque  elementis  commiserint,  ad  uutum  non  appel- 
lunt,  metuntqne.  Cum  igitur,  o  Boeti,  te  fortunse  jugo 
sponte  submiseris;  cum  tu  fortunam  dominam  s« 
clegeris;  cum  fortunx  te  regendum  dederis,  sequoanimo 
tolcrcs  oportet,  quidquid  intra  fortunse  aream  geritur; 
dominse  moribus  oportet  obtcmpcres. 


frumentum  a  tritore,  sic  in  mundo  homines  a  fortuna 
nunc  huc  nunc  illuc  prosperitate  vel  adversitate 
versentur. 

2  Votventis  rotse.]  Fortunse :  Veteres  quippe  fortu- 
nam,  non  modo  caecam  et  furenti  similem,  verum 
etiam  volubili  saxo  pendentem  effinxere,  quod  for- 
tuna  iisdem  videretur  omnia  non  solum  temere  et 
caeco  impetu  administrare  bonis  adversa,  malis  ho- 
mimbus  prospera,  sed  instar  globi  vaga,  necessitate 
quadatn  naturae  volvi  ;  adeo  ut  nou  minoris  esset 
stullitiae,  fortunae,  quam  siderum  reluctari  conver- 
sionibus.  Propterea  Baptista  Mantuan.  : 

Fidite  virtuti,  fortuna  fugacior  undis 
Non  manet. 

*  Quod  vocant  iambicum  Ilypponactium.  Est  autem 
n  carmen  constans  ex   uno   genere   versuum,  quorum 
quilibet  sex  pedibus  coustans,  paribus  quidem  iam- 
bum,  imparibus  vero  spondeum  saepius  hahet. 

I.  Vertcrit  viccs.)  Quae  alternis  fieri  solent,  Inec 
appellamus  vices  :  hinc  vicissim  idem  quod  ulternis. 
Fortuna  autem  propter  nativam  suam  inconstantiam 
omnia  alternis  mutat,  modo  pluribus,  modo  uni  pro- 
spera  et  adversa  :  quod  ila  lVequcns  et  notum,  ut 
Lalini  fortunum  appellent  vicem  :  ita  Cicero  passim, 
mihi,  inquil,  necesse  est  etmeam  ct  aliorum  vicemper- 
timcscere  :  valde  >t  me  m  e    oestram  viccm  doleo. 

I.  Dcxtra  superba,  Pars  pro  toto  :  fortuna  autem 
Iloratio  et  aliis  dicitur  superba;  quod  hominibus 
altior,  hos  ad  nutuni  videatur  regere.  Sic  Seueca  in 
Med.,  v.  205  : 

Sceptris  snperbas  quisquis  admovit  manus. 

■2.  /'  ntis  Euripi.]  Euripus  vox  Graeca  signi- 

ficans  frelum.  Duplicis  est  generis  :  alius  arte,  alius 
natura  factus.  in  Euripus  artiliciosus,  alveus  estrna- 


663 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


664 


»8  Dudum  tremendos  saeva  proterit  reges, 

Humilemque  victi  sublevat  fallax  vultum; 

Non  illa  miseros  audit;  haud  curatfletus, 

Ultroque  gemitus,  dura  quos  fecit,  ridet. 

Sic  illa  ludit,  sic  suas  probat  vires, 

99  Suique  magnum  monstrat  ostentumrsi  quis 

Visatur  una  stratus  ac  felix  hora. 


lO»  PROSA  II. 


Argcmentcm.  —  Philosophia  introducit  fortunam,  quas 
opes  dignitatesque  sui  juris  esse  causata,  exemplo 
cccli,  tcrrse  et  maris  probat,  se  potuisse  hxc,  absque 
ullius  injuria,  ad  arbitrium  ut  Crceso,  cseterisque,  sic 
Boetio  et  dare  et  aufcrre. 

Vellem  autem  pauca  tecum  '  fortunae  ipsius  verbis 


INTERPRETATIO. 

mendax  erigit  caput  abjcctum  hominis  subacti.  Haec 
non  audit  afflictos  :  non  flectitur  lacrymis,  et  ridet 
sponte  questus,    quorum  ipsa  crudelis  est  causa.  Sic 


fortuna  ludit,  sic  probat  vires  suas,  et  oslentat  ingens 
miraculum  suse  virtutis  quando  hac  agente,  idem 
homo  videtur  simul  miser  et  beatus  eadem  hora. 


NOT^E. 

gnifico  opere  aquas  in  morem  tluvii  deducens,  qui  in      cum  igitur  fortuna  ultro   rideat   miseros,  quos  ipsa 
hoc  differt  a  Nilo  pariter   arlihcioso,  quod  Nilus  hic      fecit  iniqne,  mento  nunc  vocatur  dura. 
sit  major,  Euripus  vero  minor  :  de  utroque  loquitur  7.  Sic  illa   ludit.]  Ludere  ille  dicitur.   qui  temere 

Tulliusn  de  Leg.  Ductus,  inquit  aquarum,   quos  isti  B  huc  illucque  discurrit:  verbum  enim  a  Lydis,  qui  ex 


Nilos  ct  Euripos  vocant,  quis  non,  cum  heec  videut7 
irriserit?  2°  Euripus  naturalis  est  pars  maris  inter 
Aulidem  Boeotiae  portum,  et  Euboeam  insulam,  cujus 
meminit  Strabo  1.  ix,  et  Plin.  1,  n.  Hoc  mare  non 
instar  Oceani  aestuat,  sed  septies  saepiusque,  unius 
diei  et  noctis  spatio,  tanto  impetu  recurrit,  vutentos 
etiam  ac  plenis  velis  navigia  frustretur  :  quod  nimi- 
rum  aquae  huc  praecipites  objicibus  insulis  undique 
remittantur  :  propterea  nunc  dicitur  exsestuans.  Atque 
inde  factum  est  ut  fortuua,  cogitatio  humana,  aut 
(juselibet  alia  res  mutationi  valde  obnoxia,  diceretur 
instar  Euripi  inconstans. 

Philosophia  denium  eam,  quam  soluta  or^tione 
incceperat,  fortunae  inconstantis  probationem  versi- 
bus  continuans,  ejusdem  inconslantiam  ostendit  etiam 
in  regibus. 

3.  Proterit  reges.]  Fortuna   aliquando   ipsos  etiam 


Asia,  Tyrrheno  duce,  in  Hetruriam  concessere,  ibi- 
que  extraurdinarios  illos  motus,  quos  postea  ludos 
sive  circenses,  ejus  Iheatrales  vocaverunt,  invexere. 
Hinc  ludiones  sivc  ludii,  nimirum  pneri  puberes,  ele- 
gantibus  tunicis  induti,  galea  insuper,  ense,  etparma 
armati,  qui  circensibus  et  theatralibus  pompis  ince- 
dere  solebant,  veluti  pompae  duces,  Saliis  similes  : 
quorum  meminit  Ovid.  i  de  Art  : 

Dumque  rudem  preebente  modum  tibicine  Thusco 
Ludius  eequatam  ter  pede  pulsat  humum. 

Propterea  Horatius  bellum  vocat  ludum   Martis  1. 
Carm.,  od.  2  : 

Heu  nimis  longo  satiate  ludo, 
Quem  juvat  clamor,  galeaeque  laeves, 
Acer  et  Mauri  peditis  cruentum 
Vullus  in  hostem. 

Quamobrem  cum  fortuna  non  solum   rideat,  ut  jam 


reges  et  imperatores  imperio  et  potestate  exuit.  Sic  C  dictum  est>  sed  etiam  temere  nuuc  kuCj  nunc  il!uc 


Lacedsemonii,  ut  ait  yElianus,  cum  Thebanorum  do- 
mini  essent,  adeo  rursus  ab  illis  fuerunt  subacti,  ut 
Thebani  non  solum  Pcloponncsum  pervenirent,  verum 
ctiam  Eurotam  transircnt,  et  Lacedxmoniorum  terram 
devastarent.  Sic,  referente  Ammiano  Marcellino,  Dio- 
nysius  gentium  quondam  terror,  Corinthi  litterario 
ludo  praefectus  fuit. 

4.  Victi  sublevat  vultum.]  Eadem  fortuna  victos  non- 
nunquam  erigit.  Sic  Amyntas  Macedo,  ex  prsedicto 
^Eliano,  cum  ab  accolis  finitimisque  barbaris  victus 
regnum  perdidisset,  statucbat  apud  animum  suum  re- 
gionem  etiatn  in  universum  relinquere,  tantum  ut  vitam 
salvarn  et  incolumcm  servare  posset.  Dum  in  his  anxius 
ageret,  quidam  ad  cum  dictum  Hcllopidae  protulit. 
ltaquc  occupato  illo  loco  collcctisque  militibus,  recupe- 
ravit  imperium.  Sic  ex  eodem  auctore,  Dion  Hipparini 
fdius  in  exsilium  missus  a  Dionysio  cum  bis  milte  mi- 
litibus  eum  rursus  expugnavit.  lta  effecit,  ut  in  quo 


discurrat,  instar  Martis,  prospera  modo,  modo  ad- 
versa  optime  perhibetur  ludere.  Sic  fortunae  acces- 
sum  recessumque  idem  Horatius  vocavit  ludum  Carm. 
1.  ii,  od.  1  : 

Motum  ex  Metello  consule  civicnm 
Bellique  causas.  et  vitia,  et  modos 
Ludumque  fortunae  gravesque 
Principium  amicitias  et  alma. 

S.cut  Virgil.  /En.  xi,  v.  426,  cecinit  : 

Multos  alterna  reviseus 
Lusit,  et  iu  solido  rursus  fortuna  locavit. 

Sic  suas  probat  vires.]  Continuatur  preedicta  simi- 
litudo  :  qui  enim  ludunt,  hi  suas  certando  experiun- 
tur  vires. 

8.  Ostentum.]  Opus  tantum  ut  dignum  videatur, 
quod  velutiad  mirabile  digito  oslendatur. 

9.  Una  stratus  ac  felix  hora.]  Maximum  sane  levis 
fortunae  argumentum.  Putant  non- 


Atqi 

tantum  malum  videtur,  hanc  ut  inter  cacteras  cala- 
mitatesimprecetur  Megaera  apud  Senecam  in  Thyeste, 


statu  ipse  fuisset  antca,  in  eum  jam  sux  calamitatis  r»  mconstantisque 

auctorem  detruderet.  Atque  hoe.c   forlnnae  vicissitudo       nuUl  hmm  lllc  signiiicare  dicm  ;  sed  quo  brevius  tem- 

poris  spatium  hora  notabit,  eo  magis  mentem  loquen- 
tis  Philosophiae  manifestabit. 

1  Fortunae  verbis.]  I.  Philosophia  loquentem  fortu- 
nam  introducit  :  nam  inomnibus  rcbus,  inquit  Cicero 
i  de  Inv.,  similitudo  cst  satietaiis  mater  :  quam  Pliilo- 
sophia  varietate  occurrens  satietati,  deinceps  ulilur 
illo  loquendi  modo  quem  rhetores  vocant  conforma- 
tionem,  quae  tunc  est,  cum  aliqui,  quse  non  adest 
persona,  contingitur  quasi  adsit.  Et  certe  cum  inju- 
stum  videatur,  quempiam  damnari  inaudilum,  non 
immerito  fortuna  nunc  intro  iueitur,  suam  in  Boetiom 
de  ipsa  fortuna  graviter  conquestum  causam  defen- 
sura  :  at  Philosophia  vult,  se  praeside,  verba  fortuna? 
a  Boetio  attentius  considerari,  ue  hic  aut  prsecipita- 
tione  aut  praejudicio  actus  sententiam  iniquam  de 
ipsa  fortuna  ferat.  Potest  autem  hic  fortunee  sermo 
sic  contrahi.  Si  iniquum  est,  inquit,  te  de  eo  con- 
querinumine,  a  quo  non  modo  uullam  injuriam,  sed 


v.  33 

Dubia  violenta  domus 
Fortuna  reges  incertos  labet. 
Miser  ex  potente  fiat,  ex  misero  potens, 
Fluctuque  regnum  casus  assiduo  ferat. 

•  >.  iYon  illa  miseros  audit.]  Fortunam  quippe  insa- 
nam  esse  et  ceecam  et  brutam  perhibeut  philosophi, 
ex  Cicerone. 

6.  Ultro  gemitus,  dura  quos  fecit,  ridct.]  Dudum  est 
te  ridere  eum  praesertim  qui  ex  beato  factus  est  mi- 
ser  :  tuam  cnim  misericordiam  potius  quam  risum 
ille  deberet  provocare  :  durius  eum,  cujus  miseria?, 
injustus  auctor  fueris  :  tanti  enim  criminis  te  potius 
oportcret  pcenitere  :  sed  durissimum  id  sponte  exse- 
qui  :  necessitas  enim  qua  aliquando  etiam  inviti  ri- 
demus,  posset  ejusmodi  risus  atrocitatem  minuere  : 


665 


l)E  CONSOLATIONE  PIULOSOPIII/E  LIB.  II. 


066 


agitare.  Tu  igitur  an"juspostulct,  animadverte.Quid  A  csateraque  talia  mei  suntjuris.  Dominam  famulae  co- 


tu,  *  o  homo  '>,  ream  me  2  cotidianis  agis  qucrelis? 
Quam  tibi  fecimus  injuriam?Quse  tua  tihi  detraximus 
bona  ?  lOI  3  Quovis  judice  deopum,  dignitatumque 
mecum  *  possessione  contende.  Et,  3  si  cujusquam 
mortalium  proprium  quid  horum  esse  monstraveris, 
ego  jam  tua  fuisse,  quse  repetis,  sponte  concedam. 
Cum  te  matris  ex  utero  natura  produxit,  °  nudum 
rebus  omnibus,  inopemque  (5)  suscepi.  meis  opibus 
fovi,  et,  quod  te  nuuc  impatientem  nostri  facit,  c  fa- 
vore  prona  indulgentius  educavi,  et  omnium,  quffi 
mei  sunt  juris,  d  afiluentia  et  splendore  circumdedi. 
Nunc  mihi  retrahere  manume  libet,  7  habc  gratiam, 
8  velutusus  alienis  :  uon  habes  jus  querelse,  tanquam 
prorsus  tua  perdideris.  Quid  igitur  ingemiscis?  nulla 


gnoscunt ;  mccum  vcniunt,  me  abeunte  discedunt. 
Audacter  allirmem,  si  tua  forent,  quae  amissa  con- 
quereris,  nullo  modo  perdidisses.  io*<5  ,0  An  cgo 
sola  meum  jus  cxercere  prohibebor?  '*  Licct  co'lo, 
prolVrre  lucidos  dies,  eosdemque  teuebrosis  noclibus 
condere.  lt  Licet  anno,  terne  vultum  nunc  lloribus 
frugibuaque  redimire,  nunc  nirnbis  frigoribusquecon- 
fundcre.  i3  Jus  est  mari,  nunc  f  strato  a-quore  blan- 
diri,  (o)  nunc  procellis  ac  fluctihus  iuborrescere.  Nos 
ad  constantiam  nostris  moribus  alicnam,  e  incxpleta 
hominum  cupiditas  alligabit?  Ilajc  nostra  vis  cst, 
hunc  continuuin  ludum  ludimus.  Rotam  volubili  orbe 
versamus,  inlima  summis,  summa  infimis  mutare 
gaudemus.  Asccnde  si  placct,  sed  ea  lege,  uti  ne, 


(10)  tibi  a  nobis  est  allata  violentia.  9  Opes,  honores.  B  cum  h  ludicri  mei  ratio  poscet,  descendere  (10)  inju- 

INTERPRETATIO. 

11  JEquum  sit. 
i>  Oicet  fortuna. 
c  Officiosissima. 
d  Abundantia. 

NOT/E. 

quodcunque  habueris  bonum,  accepisti,  injustaesunt      tur 


0  Plaeet. 
f  Placido. 
s  Insatiabilis. 
h  Ludi. 


prorsus  et  iniquse  illse,  quibus  me  quotidie  afhcis, 
querela?  :  si  quideni  non  modo  nullam  tibi  in- 
tuli  injuriam  ;  opes  et  dignitates,  ut  pote  meas,  au- 
ferendo  :  vcrum  etiam  quidquid  habueris  boni,op  im 
videlicet  et  dignitatum,  illud  totum  mihi,  tanquam 
illarum  dominse  debes  :  quemadmodnm  ccelo,  unde 
nox,  debetur  dies  ;  terroe,  unde  sterilitas,  debetur 
fertilitas;  mari,  unde  tempestates,  tranquillitas;  Jovi 
ipsi,  unde  mala,  bona  debentur.  Sic  Crcesum,  sic 
regem  Persarum,  absque  ulla  eorum  injuria,  excepi. 
Tu  igitur  anjus  postutet,  animadverte. 

1  0  homo.]  Jam  monuimus,  nos  sic  compellare  eos 
cum  quibus  volumus  videri  nullam  nos  habere  fami- 
liaritatem.  Pros.  \  hujus  libri. 

2  Cotidianis.]  Alii  scribunt  quotidianis :  pro  di- 
versa  scilicet  hujus  vocis  interpretatione  :  si  enim 
quotidianum  dicatura  quot  sive  singulis  diebus,  utpla- 
cet  Cornutoapud  Cassiodorum  ;  quemadmodum  dici- 
tur  quot  calendis,  quot  mensibus,  quot  annis,  optime 
scribitur  quotidianum  :  si  vero  dicatur  a  continenti 
die,  sicut  dici  putatMarius  Victorinus  1.  i,  scribendum 
erit  cotidianum. 

3  Quovis  judice.]  Cum  nemo  judex  fuerit  in  sua 
causa,  bene  fortuna  ad  judicem  provocat  :  sed  ad 
quemlibet  melius,  ne  ulla  sit  anteoccupationis  sus- 
picio. 

*  Possessione.]  Possessio  hic  jus  est  possidendi. 
SicutTull.  pro  Quin.  bonorum  possessio  spectatur,  in- 
quit,  non  in  aliqua  parte,  sed  universis  qux  teneri  et 
possidcri  possunt. 

5  Si  cujusquam  mortalium.]  Fieri  posset  ut  quse  Boe- 
tii  non  sunt  bona,  heee  quorumdam  aliorum  homi- 
num  essent;  tamen  ne  ullus  supersit  conquerendi 
locus,  fortuna  ponit  nullius  homiuis  propria  esse,  qua? 
deinceps  enumerabit  bona. 

6  Nudum  rebus  omnibus.]  II.  Fortuna  causatur,  sua 
esse  bona,  quse  Boetius  conqueritur  se  amisisse.  Cum 
homo  ex  duplici  parte  constet,  mente  nimirum  et  cor- 
pore,  propterea  bonum  hominis,  quod  vulgo  defini- 
tur  id  quod  homini  est  conveniens,  duplicis  est  gene- 
ris:  alterum  mentis,  altcrum  corporis.  Bonum  mentis 
vcrsatur  iu  cogitatione,  ea  praesertim  cujus  homo 
dominus  est :  atque  in  ejusmodi  bonum  fortuna  nihil 
potest.  Honum  vero  corporis  in  hoc  procsertim  con- 
sistit,  quod  homo  ex  utero  suscipiatur  :  susceptus 
foveatur;  fotus  educetur;  educatus  opibus  et  digni- 
tatibus  cumuletur;  qiue  omnia  fortume  esse  dicun- 


unde  fortuna  hic.  Cum  <e,inquit,  matris  cx  utero 
natura  produxit,  nudum  rebus  omnibus  inopemque  sus- 
cepi,  meis  ojiibus  fovi,  indulgentius  educavi,  et  omnium 
guse  mei  juris  sunt,  afftuentia  et  splcndore  circumdedi. 

7  Iiabe  gratiam.]  Hahcre,  agere,  et  referre  gratiam 
sa>pius  sic  diiferunt,  ut  habere  sit  cogitationis,  agere 
sit  verbi,  et  referre  sit  operis  boni  in  eum  a  quo  be- 
neficium  accepimus.  Proptcreo  Tullius,  pro  Corn., 
Omnibus,  inquit,  amicis  saluti  mex,  si  minus  ad  refe- 
rendam  gratiam  satisfacere   potui,    ad  prxdicandam 

C  certe  ethabendam  satis  sum  facturus,  et  alibi  passim. 

8  Velut  usus  alienis.]  Bona  enim  animi,  ut  jam  dixi- 
mus,  nostra  sunt;  caatera  aliena,  et  ipsis,  si  placet, 
fortunse  nutibus  subjecta. 

9  Opes,  honores,  cseteraque  talia  mei  sunt  juris.]  Jam 
fortuna  probat,  prsedicta  corporis  bona  |sua  esse  :  id 
autem  probat  argumento  vulgari  :  elfectum  censetur 
illius  causa?,  qua  accedeute  aut  recedente,  eifectum 
illud  adest  aut  abest  :  propterea  dies  censetur  effe- 
ctus  solis,  quod  preesente  aut  absente  sole,  dies  est 
aut  non  est  :  sed  illa  est,  inquit  fortuna,  inter  me  et 
pra?dicta  bona  necessitudo  :  si  quidem  mecum  vcniunt , 
me  abeunte  discedunt.  Adde  quod  heec  boua  aut  tua 
sunt,  inquit,  aut  mea  :  sed  tua  non  esse  ex  hoc  est 
evidens,  quod  si  tua  forent,  cadeni  nullo  modo  perdi- 
disses  :  quandoquidem  bonorum,  quse  tua  sunt,  ita 
dominus  es,  haec  ut,  nisi  prius  volueris  perdere,  non 
perdas  :  hsec  autem  bona,  quse  amissa  conquereris, 

P  nunquam  voluisti  amittere. 

10  An  ego  sola.]  III.  Fortuna  probat  exemplis,  se 
proedicta  corporis  bona  jure  posse  dare  et  auferre  : 
quod  deterior  esse  non  debeat  fortunsp,  quani  ca3.te- 
rarum  causarum  conditio.  Exempla  autem  ista  suut 
quatuor. 

11  Licet  coelo.]  Primum  fortunse  exemplum.  Ccelum 
sole,  qucm  continet,  prsesente  diem  lucidum  facit ; 
sed  idem  ccelum,  sole  absente,  noctem  facit  tenebro- 
sam  :  de  die  gratulantur,  de  nocte  non  queruntur 
homines. 

12  Licet  anno  terrx  vultum.]  Secundum  fortuna; 
exemplum.  Terrx  vultus,  juvantibus  astris,  nunc  flo- 
ribus  frugibusque  redimitur;  nunc  nimbis  frigoribusque 
confunditur  :  de  floribus  frugibusque  gratias  homines 
habent  :  de  nimbis  et  frigoiibus  querelas  non  profe- 
runt. 

J3  Jus  est  mari.]  Tertium  fortunse  exemplum.  Marc 
nune  strato  sequore  blanditur  :  nunc  proccllis  ac  flucti- 
bus  inhorrescit,  tranquillitatem   homiues  arbitrantur 


6G7 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


668 


rnores  ignorabas   meos?  »  Ne-  A  a  te  non  tota  discessi?  Qjthd  si  haec  ipsa  mei  mutabi- 

litas  justa  tibi  causa  est  sperandi  meliora?  Tameu 
<i  ne  animo  contabescas,  et  intra  commune  omnibus 
regnum  locatus,  proprio  jure  vivere  desideres. 

METRUM  *  II. 

105  Argcmentcm. —  Quo  major,  inqvit  fortuna,  opum 
honorumque  accessio,  eo  magis,  crescente  eorumdem 
cupiditate,  Iiomo  videtur  egere. 


riam  putes.  An  tu 

sciebas  Croesum  regem  Lydorum  Cyro  paulo  ante 
formidabilem,  mox  deinde  miseraudum  rogi  flammis 
traditum,  misso  ccelitus  imbre  defensum?  103 
2  Num  te  praeterit  Paulum  Perses  regis  a  se  capti 
b  calamitatibus  pias  impendisse  lacrymas?  3  Quid 
tragoediarum  clamor  aliud  deflet,  nisi  indiscreto  ictu 
fortunarn  felicia  regna  vertentem  ?  Nonne  adolescen- 
tulusc*  c?uo  tou;  7Tt#o'j;,  tov  pvev  eva  scaxwv,  rdv  Se 
erepov  zaViv,  in  Jovis  (5)  limine  jacere  didicisti? 
Quid  si  uberius  de  bonorum  parte  sumpsisti?  Quidsi 


Si  quantas  rapidis  flatibusincitus 
Pontus  versat  arenas, 


1NTERPRETATIO. 

a  Meam  ludendi  consuetudinem.  d  Quidquid  sit. 

b  Miserias  flevisse  non  sine  pietate.  Quamvis  maxima  ubertas  afferat  tam  multas  divitias, 

c  Duo  dolia,  unum  quidem  malorum,  alterum  autem  B  manu  nunquum  cessante  fundere,  guam  multas  arenas 

bonorum.  mare  commotum  vehementibus  ventis  volvit;  aut  quam 


NOT/E. 


favorem  :  sed  procellam  non  putant  injuriam  :  quare 
ergo,  inquit  fortuna,  nos  ad  constantiam  nostris  mori- 
bus  alienam,  inexpleta  hominum  cupiditas  alligabitt 
De  ludo  et  de  rota  fortunae  jam  dictum  est  boc  libro. 
Hic  autem  fortuna  dicitur  ludum  ludere;  sicut  Teren- 
tius  dixit  gaudere  gaudium,  Cicero  servire  servitutem; 
vulgus  vivere  vitam. 

1  Nesciebas  Craesum.]  Crcesus  ultimus  rex  Lydiee, 
ditissimus,  a  Cyro  rege  Persarum  victus  fuit ;  cum- 
que  iterum  rebellasset,  lterumque  victusesset,  igni- 
bus  addictus,  de  pyra  clamavit,  o  Solon,  Solon, 
Solon  ;  interrogante  Cyro,  quis  ille  Solon  esset,  ait 
Crcesus  :  Solon  vir  sapientissimus  olim  me  monuit 
neminem  esse  in  hac  vita  felicem,  quod  nunc  expe- 
rior.  Tunc  Cyrus  varietatem  fortunae  cogitans,  ignem 
quem  jusserat  exstingui,  vidit  ccelo  famulante  re- 
primi  :  quod  Ausonius  sic  expressit  lib.  de  Ludo 
septem  sap. 

Clamore  inagno  ter  Solonem  nuncupat. 
Qua  voce  Cyrus  motus  exstingui  jubet 
Gyrum  per  omuem,  et  destrui  ardentem  pyram  : 
Et  commodum  profusus  imber  nubibus 
Repressit  ignem. 

2  JSum  te  prxterit  Paulum  Perses  regis.]  Perse  Phi- 
lippi  tilius,  ultimus  Macedonum  rex,  victus  fuit  apud 
Samothracas  a  Paulo  yEmilio,  Romano  consule,  et 
cum  filiis  in  triumphum  ductus  :  hunc  ut  captum  ad 
se  rapi  vidisset  Paulus,  ejus  fortunam  miseratus  fle- 
vit,  et  assidere  sibi  jussit.  Plutarchus  in  vita  ^Emilii 
addit,  victum  Persen  inedia  se  confecisse,  aut  certe 
ob  ereptum  somnurn  interiisse. 

8  Quid  tragwdiarum  clamor.}  Tragcedia  est  carmen 
gravissimum,  quo  priucipum  virorum  calamitates  lu- 
ctuoso  quodam  exitu  terminatae  depinguntur  :  qua- 
mobrem  tragoedia  diflert  a  comoedia,  quae  tranquillo 
leetoque  exitu  continetur:  unde  Horat.  n  Carm.,od.f 


ram  in  terris  sortem  habiturae 
w  sic  expressit  : 


quod  Homerus  Iliad- 


Paulum  severae  Musa  tragoediae 
Desit  theatris. . 

Hinc  tragoedias  movere  dicuntur  illi  qui  tumultus 
quosdam  excitaut  :  cui  favet  nominis  iuterpretatio  : 
aiunt  euim  nonnulli  tragcediam  diciquasi  rpa^wtJtav  a 
rpuyys  asper,  quod  agat  de  rebus  duiis  atquc  asperis, 
uti  de  ceedibus  ac  mortibus  heroum.  Propterea  nunc 
rnerito  dicitur  tragwdiarum  clamor  nihil  aliud  deflcre, 
nisi  indiscreto  ictu  fortunam  felicia  rcgna  vcrtentem. 

*  Auo  toxjc,  niQovq,  etc,  duo  dolia,  unum  quidcm 
malorum,  altcrum  autem  bonorum.  Nimirum  Platonici 
videntes  hominum  mentes,  quas  conditaslonge  prius, 
quam  corporibus  conjunctas  arbitrabantur,  miseram 
unas,  alias  felicem  vitam  agere,  tinxerunt,  duo  ante 
fores  Jovis  esse  vasa  plena,  unum  quidem  bonorum, 
allerum  malorum,  quorum  alterutro  potae  nientes  in 
corpora  infunderentur,  felicem  propterea  aut  mise- 


Practerea  posuisse  Jovem  duo  vasa  loqnuntur 
Ante  fores  primoque  domus  in  limine  eoeli. 
Quae  sint  muneribus  dandis  mortalibus  aegris 
Plena,  bonis  aliud,  pejoribus  illud  abundet 
E  quibus,  ut  voluit,  Deus,  omnia  sortibus  aequis 
Distribuit  generi  humano,  simul  omnia  miscens. 
Nuuc  bona,  nuuc  mala ;  nuuc  laeva,  nunc  lance  secun- 
Cui  mala  coutigeriut,  curae  huncexpouit  iuiquae.  (da; 
Tristihus  aerumnis,  miserique  laboribus  aevi  : 
104  Vivet  enim  neque  diis  gratus,  neque  gentibus 

(ullis. 

Doctrinam  hanc  didicerat  Boelius  adolescentulus  : 
sive  quia  Athenis,  ubi  ab  adolescentia  studuerat, 
vasa  haec  in  templo  Jovis  descripta  proponebantur  : 
sive  quia  placita  Plafonicorum  doctus  fuerat. 

Quartum  porro  illud  est  exempium,  quo  fortuna 
utitur  ad  probandum  se  merito  potuisse  Boetio  pro- 
spera  et  adversa  inferre  :  ex  quo  concludit,  se  prop- 
ter  bona,  gratia  potius  quam  propter  mala,  injuriis 
debere  affici.  Praesertim  cum  nullum  sittempus,  quo 
fortuna  non  videatur  Boetio  magis  favere  quam  no- 
cere  :  preeterito  enim,  quo  opibus  et  dignitatibus 
donatus  fuit,  plus  boni  accepit  quam  mali  :  Uberius, 
inquit  fortuna,  de  bonorum  parte  sumps>sti:  praesenti, 
quo  constantes  saltem  amicos  habet,  etiam  aliquid 
boni  obtinet  :  A  te,  inquit  eadem  fortuna,  non  iota 
discessi:  futuro  denique,  quo  pristinas  suas  opes  di- 
gnitatesque  recuperare  potest ;  felicior  forte  erit  : 
llaec  ipsa  mei  mutabilitas,  inquit  fortuua,  justa  tibi 
causa  est  sperandi  meliora.  Quanquam  autem  nihil 
horum  esset  durandum  :  quaelibet  enim  societatis 
aticujus  pars  communibus  teuetur  suae  societatis  le- 
gibus  :  ne  igitur  animo  contabescas  et  intra  commuru 
omnibus  regnum  locatus,  proprio  jure  vivcre  non  desi- 
D  deres. 

'  Carmen  constans  duplici  genere  versuum  alter- 
norum,  quorum  prior  Asclepiadeus  spondeo,  dactylo 
cum  syllaba,  et  duobus  dactylis  constat,  posterior 
Pherecratius  spoudeo,  dactylo,  et  spondeo.  Excipitur 
t.unen  versus  decimus  octavus,  cnjas  primus  pes  est 
anapaestus  :  sitis  ardescit  habendi',  nisi,  ut  conjicit 
Ascensius,  legi  debeat,  vis  ardesdt  habendi. 

i.  Pontus.}  Speciatim  Euxinus  est,  generatim 
mare,  quod  frequentissimum  esl  apud  poetas  :  vide 
metr.  2  lib.  i,  v.  1  i. 

2.  Arcnas.]  Quid  sil  arena,  neino  neseit  :  sed  alii 
arcnnm,  alii  harenam,  pro  duplici  nominis  hujus  in- 
terprelatione,  scribunt  :  vel  enim  vox  ista  oritur  ab 
arcndo,  quod  arida  bibulaque  sit:  sicut  Horalius  are- 
nas  seepius  vocat  arenfes; tumque  scribitur  arena ;  vel 
oritur  ab  heerendo,  quod  aquas  haunens  hcereat,  fu- 


669 


DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPHI/E  LIIL  II. 


670 


Aut  quot  stelliferis  edita  noctibus 

Coelo  sidera  fulgent; 
:i      Tantas  fnndat  opes,  nec  retrahat  manum 

Pleno  copia  cormi  : 
lOfi  Hamanum  miseras  haud  ideo  genus 

Gesset  llere  querelas. 
Quamvis  votalibens  excipiat  Deus 
10        Multi  prodigus  auri, 

Et  claris  avidos  ornet  honoribus, 

Nil  jam  parta  videntur  : 
Sed  quaesita  vorans  sseva  rapacitas 

Altos  pandit  hiatus. 
15    Quae  jam  praecipitem  frena  cupidinem 

Certo  line  retentent, 
Largis  cum  potius  muneribus  fluens. 


multa  astra,  productanoctibusstcllatis,  in  ccelo  micant : 
Homincs  tamen  non  propterca  dcsistent  qucri  misere. 
Etiamsi  Deus  plurimx  pecuniae  largus,  annuat  libentcr 
hominum  precibus,  decorctquc  homines  cupidos  hono- 
ribus  MustribuS',  bona  nthilominus  antc  acquisita  flocci 
penduntur.  Quin  cupiditas  crudelis,  absumcns  parta, 
apcrit  profundas  voragines.  Quales  nunc  habenss  con- 


Sitis  ardescit  habendi? 
107  Nunquam  dives  agit   qui  trepidus  gemens 
20        Sese  credit  egentem. 

lO*  PROSA  III. 

Aniiu.MENTfM.  —  Philusophia,  quidquid  hactenus  sive 
soluta.  sive  stricta  oratione  dictum,  illud  lcvc  quod- 
dnm  csse  doloris  remedium  confessa,  bona  comme- 
morat,  qux,  duce  furtuna,  Boetius  a  curatoribus, 
populo,  u.rore,  ct  liberis,  puer,  adoicscens,  muritatus, 
ct  patcr  ucccpit,  quxquc  propter  fortunx  varictatcm, 
quod  abicrint,  abiturx  paritcr  hujus  miscrix  argu- 
mcntum  esscposswit. 

His  igitura  si  pro  se  tecum  fortuna  loqueretur, 

quid  profecto  contra  *  i>  hisceres  non  haberes.  Aut  si 

quid  est,  quo  querelam  tuam   jure  tuearis,  proferas 

oportet;  dabimus  dicendi  locum.  Tum  egoc;  2  Spe- 

INTERPRETATIO. 

R  tincant  stabili  tcrmino,  avaritiam  inconsideraiam  : 
quandoquidem  ardor  habendi  amplis  donis  cumulatus 
crescit  magis  ac  magis.  Quicunque  pavidus  et  suspirans 
sesc  existimat  pauperem  hic  nunquam  vivit  dives. 

a  Verbis. 

6  Reponeres. 

c  Roetius. 


gato  nimirnm  liquido  alio  corpore,  quo  insito  molle- 
scebat  :  et  tunc  scribitur  harena  :  quemadmodum  in 
veteribus  libris  legitur. 

3.  Stelliferis  edita  noctibus.]  Nox  poetis  mater  side- 
rum  babetur  :  sicut  Tibullo  hb.  n,  el.  I  : 

Ludite  :  jam  nox  jungit  equos,   curruraque  sequuntur 
Matris  lascivo  sidcra  fulva  choro, 

Propterea  sidera  nunc  dicuntur  edifa  sive  producta 
noctibus  stellifcris,  id  est  stellasferentibus. 

6.  Plcno  copia  cornu.]  Cornu  eopiae  xepaq  uux)Qzlois, 
est  summa  ubertas.  Nimirum  Diodorus  scribit, 
Hammonem  perambulantom  juxta  Ceraunios  montes 
conspectam  a  se  virginem  forma  pulcherrimam, 
Amaltheam  noraine,  adamasse,  filiamque  ex  ea  ge- 
nuisse,  specie  ac  robore  corporis  insignem,  Amal- 
theam  vero  propinquae  praefecisse  oi\t,  qua«,  quia 
referebat  cornu  bovis,  occiduum  cornu  nominata 
fuit.  Quoniam  vero  regio  illa  vineis  caeterisque  fru- 
ctiferis  arborilms  referta  erat,  factnm  est  ut  ager 
omnis  frugum  abundans,  mensa  variis  cupediis  in- 
structa,  liber  multo  doctrinae  genere  refertus,  epistola 
plurimi  commodi  paivns,  homo  ipse  multiplici  vir- 
tute  praeditus  dicatur  cornu  copix.  Horatius  passim, 
ut  Carm.  1.  i,  od.  17  : 

Di  me  tuentur  :  dis  pietas  mca 
Et  musa  cordi  est.  Hinc  tibi  copia 

Manabit  ad  pleuum  benigno 

Ruris  honorum  opuleuta  cornu. 

8.  Flere  querelas.\  Nova  phrasis,  inquit  Sitzmanus, 
qwim  non  facdc  apud  alios  invenias  auctores.  Neutrum 
active  ponitur,  adJito  nomine  cognatx  significationis. 
Sed  nihil  hic  novi  :  neutrum  enim  semper  regere  po- 
test  accusativum  nominis  cognatx  significationis  :  quem- 
admodum  dicitur,  vivere  vitam,  gaudere  gaudiurn;  lu- 
dere  ludum:  servire  srrvitutem;  peccare  peccata.  Quin 
etiam  nomina  ha-c  quoties  supprimuntur,  toties 
debent  veluti  expressa  intelligi. 

12.  Niljamparta  videntur.]  Tantus  est  mentis  hu- 
manae  in  consors  corpus  amor,  ntdivitias  ct  dignita- 
tes,  quibus  veluti  totidf.m  propugnaculis  mutua  cor- 
poris  mentisque  conjunctio  videtur  servari  posse, 
mens  ipsa  cupiat  non  modo,  sed  verbis  cogitationem 
referentibus  Denm  saepiusroget  :  quare  virtutis  fuit, 
et  ipiidem  Deo  grafissimae  ;  quod  Salomon,  optione 
eju^modi  bonorum  sibi  delata,  iisdem  contemptis 
sapientiam  a  Deo  petierit,   III  Reg.   cap.    ni,   quare 


NOT^l. 

etiam  Cbristus  Dominus  pluribus  argumentis  illud 
desiderium  reprimit  Matlh.  vi.  In  toto  Evangelio,  in- 
quiunt  interpretes,   nullus  animi  affectus  tanto  studio 


ac  tot  argumentorum  machinisa  Christo  oppugnatur  et 
eveUHur.  At  amor  ille,  adeoque  bona  existimatio  ho- 
minisin  divitias  et  dignitates  non  versatur  nisi  circa 
ejusmodi  bona,  quae  nondum  habentur  :  postquam 
enim  homo,  facto  experimento,  novit,  hffic  bona  au- 
gere  potius,  qnam  minuere  miserias,  habita  temnit, 
r  mutataque  subjecta  suaeexistimationis  suique  amoris 
materia,  nondum  habitasimilidesiderio  prosequitur  : 
nil  jam  parta  videntur.  Juveualis  : 

Interea  pleno  dum  crescit  sacculus  aere, 

Cre?cit  amor  numrai,  quantum  ipsa  pecunia  crescit. 

Propterea  avaritia,  quae  nunc  dicifur  sxva  rapacitas, 
instar  cujusdani  monstri  insatiabilis,  perhibetur  qux- 
sita  vorare  et  altos  hiatus  panderc.  Propterea  etiam 
nulla  frena  possunl  prxcipitem  cupidincm  certo  finc 
retinere;  quod  nimirum  sitis  habendi,  acceptis  mune- 
ribus  crescens  ardescat. 

19.  Nunguam  dives  agit.]  Fortuna  ex  dictis  infert, 
eos,  qui  haberi  solent  divites,  revera  divites  non  vi- 
vere  (agere  enim  hic,  ut  apud  Terentium,  idem  est 
quod  viverc),  quod,  inquit,  ejusrnodi  dives,  praeter- 
quam  quod  sese  credit  egentem,et  gemit  amissas  opes. 
et  timet,  ne  praesentes  amittat  :  trepidus  gemeus.  Id 
prius  exposuerat  Claudianus  libro  i  in  Ruif.,  v.  196  : 

D  Quo  vesane  ruis?  teueas  utrumque  licebit 

Oceanum,  laxet  rutilos  tibi  Lydia  foules, 
Jungantur  solium  Croisi  Cyrique  tiara; 
Nunquam  dives  eris,  nunquam  satiabere  questu: 
Semper  inops  quicunque  cupit. 

Scilicet  cum  dives,  ut  ait  Varro  iv  de  I.  L,  a  diyu 
dicatur,  ille  tantumdives,  qui,  tanquam  Deus,  etaliis 
etsibi  nihil  indigere  videtur. 

4  Hisccres.]  Hiscere  dicitur  ab  hiare  :  hiare  autem 
proprie  est  spiritum  aperto  ore  emittere  :  quare  his- 
cere  is  proprie  dicitur,  qui  loquendi  gralia,  diductis 
labris,  os  apeht.  Hinc  Tullius  v  Philip.,  Responde- 
rene  ad  hxc  aut  omnino  hiscere  audebisl  et  Virgil.  m 
Mn.,  v.  313  : 

Implcvit  clamore  locum;  vix  pauca  furenti 
Subjicio,  et  raris  turbatus  vocibus  hisco. 

5  Spcciosa.]  Quae  scilicet  a  fortuna  introducta,  sive 
soluta  sive  stricta  oratione  dicta  sunt,  haec  si  nonvera 


671 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


672 


ciosa  quidem  ista  sunt,  inquam,  a  oblitaque  rheto- 
ricae  (5)  ac  t  musicae  melle  dulcedinis ;  tum  tantum, 
cum  audiuntur,  oblectant.  Sed  miseris  malorum 
altior  sensus  est.  Itaque  cum  hsec  auribus  insonare 
desierint,  insitus  animorum  mceror  prtegravat.  109 
Et  illa  c,  l  ita  est,  inquit.  Haec  enim  nondum  morbi 
tui  remedia,  sed  adhuc  contumacis  adversus  curatio- 
nem  doloris  fomenta  quaedam  sunt.  Namquaein  pro- 
fundum  sese  penetrent,  cum  tempestivum  fuerit, 
admovebo.  Verumtamen  ne  te  existimari  misernm 
velis,  -  an  numerum  (5)  modtimque  tuae  felicitatis 
oblitus  es?  Taceo  quod  <i  3  desolatum  parente,  sum- 
morum  te  virorum  cura  suscepit;  "  delectusque  in 


a  Et  illita. 
b  Poeseos. 
c  Philosophia. 


sunt,  saltem  quamdam  veri  speciem  habent.  Sic  Ho- 
ratius  de  Arte  : 

Interdum  speciosa  locis,  morataque  recte 

Fabula. 
EtOvid. : 

Speciosaque  nomina  culpae 

Impouis  Medea  tua;,quin  aspice  quantum 

Aggrediare  nefas. 
Speciosus  enim  est  a  specie  :  species  ab  antiquo  verbo 
speciovidco  :  unde  aspicio,  inspicio,  etc,  quamobrem 
species  Latinis,  Graecis  idiu.,  nihil  est  aliud  quam 
notio.  Hinc  quod  obscura  confusave  alterius  notione 
proponitur,  id  aliena  specie  proponi  dicitur  :  sicut 
philosophi  aiunt,  malum  specie  boni  amari  :  sicut 
etiam  dicta  fortunse  nunc  dicitur  oblita  rhetoricx  ac 
musicx  melle  dulcedinis  :  ita  ut,  ut  pote  voce,  nutu, 
gestu  caeterisque  adjunctis  grata,  tum  tantum,  cum 
audiuntur,  oblectent,  statim  propter  graviorem  moe- 
roris  sensum  e  memoria  pellenda  :  nam  malorum 
altior  sensus  est  :  insitus  animorum  mceror  prxgravat. 

1  lta  est  inquit.}  I.  Philosophia  fatetur,  quidquid 
hactenus  sive  soluta  sive  stricta  oratione  dicturn  est, 
illud  nullum,  aut  leve  quoddam  esse  doloris  rerae- 
dium  :  Nondum,  inquit,  mor&i  remedia,  sedadhuc  con- 
iumacis  adversus  curationem  doloris  fomenta.  Ubi,  1° 
Remedium  est  corpus,  quod  morbo  contrarium,  mor- 
bum  expellit  :  propterea  remedium  dicitur  a  re  quod 
est  contra  et  mederi  :  propterea  etiam  Ciceroni  nulla 
remedia  qux  vulneribus  adhibentur,  tam  faciunt  dolo- 
rem,  quam  qux  sunt  salutaria.  At  remedium  a  corpo- 
ribus  transfertur  etiam  ad  mentes,  quae  contrariis 
quoque  sanantur.  2°  Contumax  dicitur,  quod  contracto 
quodam  sive  animi  sive  corporis  tumore,et  difficilius 
disjicitur,  et  majori  lmpetu  incurrit  commotum  r^icut 
enim  ab  audeo,  audax;  a  teneo,  tenax ;  sic  a  contumeo, 
contumax  :  hinc  etiam  oritur  contumelia,  quod  haecsit 
injuria  ab  animo,  qui  fastu  tumeat  ac  turgeat,  pro- 
fecta.  3°  fomentum  illud  appellatur,  quod  doloriscau- 
sam  leviter  movendo,  tumorem  videtur  fovere  ac 
mollire.  Hic  autem  Philosophia  tidem  suam  liberat  : 
promiserat  enim  fore  ut  Boetio  curando  leviora  pri- 
mum,  deinde  graviora  adhiberet.  Propterea,  qux  in 
profundum  sese  penetrcnt,  inquit,  cum  tempestivum 
fuerit,  admovebo. 

2  A7i  numerum  modumque  tux  felicitatis.]  II.  Philo- 
sophia  enumerat  bona  quae  Boetius,  veluti  duce  for- 
tuna,  videtur,  accepisse,  aiferens  eorum  numerum  et 
modum;  sive  ut  loquuntur,  quantitatemetqualitatem: 
nimirum  quot,  et  qualia  fuerint. 

3  Dcsolatum  parente.]  Priinum  quidem  Roetiuspuer 
perhibetur  felix  fuisse  curatoribus.  Nimirum  Boetius 
hujus  nostri  Boetii  alius  f;iit  avus,  pater.  Avus, 
cum  praifecturam  praHorii  gereret,  a  Valentiuiano 
injperatoreunacum  Actio  patricio  innocens  in  Palatio 
interfectus  est  anuo  Christi  4n:>  :  ait  enim  C^ssiodo- 


A  affinitatem  principum  civitatis,  quod  pretiosissimum 
propinquitatis  genus  est,  priuscarus,  quam  proximus 
esse  coepisti.  1  lO  Quis  non  te  felicissimum  cum 
tanto  splendore  socerorum,  5  cum  conjugis  pudore 
tum6  masculae  quoqueprolis  opportunitate  praedica- 
vit?  Praetereo  (libet  enim  praeterire  communia) 
7  sumptas  in  adolescentia  negatas  senibus  dignitates: 
ad  singularem  felicitatis  tuae  cumulum  venire  (o) 
delectat.  Si  quis  rerum  mortalitim  fructus  ullum 
beatitudinis  pondus  habet,  poteritne  illius  memoria 
e  lucis  quantalibet  ingruentium  malorum  mole  de- 
leri?  cum  duos  pariter  consules  liberos  tuos  domo 
provehi  sub  frequentia  f  patrum,   sub  plebis  alacri- 

LNTERPRETATIO. 

d  Defuncto  patre. 
B      c  Diei. 

'  Senatorum. 
NOT.E. 


rus  in  Chronico  :  Aetio  et  Studio  consultbus,  Aetius 
patricius  in  Palutio  manu  Valentiniani  imperatoris  ex- 
stinctus  est :  Boctius  vero  prxfectus  prsetorii  amicis  ejus 
circumstantibus  interemptus.  Pater  vero  eodem  Roetio 
puero,  obiit.  Hiuc  noster  Boetius  dicitur  desolatus 
parente  :  at  ejusmodi  amicorum  cura  puer  Boetius 
educatus,  et  Athenas,  disciplinarumomnium  notitiam 
adepturus,  missus  est. 

*  Deleclus  in  uffiuitatem  principum  civitatis.]  Deinde 
Boetius  dicitur fehx  soceris,  Festo  nimirum,  et  Sym- 
macho,  principibus  civitatis.  Festus  quidem,  et  Sym- 
machus  fuerunt  principes  civitatis  Rornanae  :  uam 
Patricii  Festus  ct  Symmachus,  inquit  Enuodius  Parte- 
nesi  didascalica,  omnium  disciplinarum  materia  et 
constantes  forma  sapientix,  ab  urbe  sacratissima  non 
recedunt.  ln  ipsis  est  yiobilis  curiae  principatus,  quos 
vidisse,  erudiri  est.  lidem  fueruntsoceri  Roetii,  quippe 
r  qui  duxerat  Elpidem  iiliam  Festi,  et  hac  defuncta  Ru- 
sticianam,  Symmachi  filiam;  quarum  uxorum  prior 
dicitur  non  probitatis  tantum,  sed  etiam  htterarum 
laude  celebris,  imprimisque  Musarum  amaus.  Tantis 
demum  soceris  Boetius  fuit  felix  :  siquidem  felicitatis 
est  honorari  ab  honoratissimis  viris  :  maxima  jucun- 
dissimaque  laus  est,  inquit  Tullius  pro  Mur.,  quse  ab 
iis  proficiscitur,  quiipsiin  laude  vixerunt.  Roetius  au- 
tem  ex  eo  honoratus  fuit  praesertim  ab  his  honestis- 
simis  viris,  quod  ab  iisdem  primummit  dilectus,  de- 
inde  delectus  in  afftnitatem  :  prius  carus,  quam  proxi- 
mus  :  quis  ergo  Roetium  non  praedicet  felicissimum 
cum  tanto  splendore  socerorum. 

5  Cum  conjugis  pudore.]  Praeterea  Boetius  dicitur 
felix  conjuge  :  quod  utraque  ejus  conjux,  Elpis  vide- 
licet,  et  Rusticiana,  summa  fucrit  virtute  pnrdita  : 
quod  pudore  optime  '•igniticatur  :  pudor  enim,  ait  Tul- 
lius  ii  de  Fin.,  e«i  moderator  cupiditatis.  Cum  autem 
Philosophia,  quae  numero  plurali  dixerat  soceros,  nunc 
singulari  tantum  dicat  conjugem,  idciruo  crediderim, 
non  lieri  hic  mentionem,  nisi  unius  ex  uxoribus  Roe- 
tii,  nempe  Rusticianae,  quaj  sola  tunc  superstes  erat, 
cum  haec  scriberentur. 

6  Masculx  prolis  opportunitate.]  Insuper  Boetius 
commemoratur  felix  liberis;  mascula  prsasertim  prole. 
Filiienim  Boetii,  si  non  Patritius  ei  Hypatius,  saltem 
Symmachus  et  Roetius  consules  facti  sunt  :  propterea 
hlc  consules,  et  infra  consulares  liberos  vocat  Philoso- 
phia  :  propterea  eadem  Philosophia  nunc  addit,  Me- 
moriam  hujus  diei,  quo  nimirum  Roetius  vidit  duos 
puriter  consides  liberos  domo  provehi  sub  frequentia 
patrum,  sub  plebis  alacritate,  quo  idem  regise  laudis 
orator,  ingenii  gloriam  facundiseque  meruit,  quocircum- 
fuxx  multitudinis  exspectatiom  m  triumphali  largitione 
satiavit,  non  posse  quantalibet  ingruentium  malorum 
molc  delcri. 

7  Sumptas  in  adolescentia  dignitates.]  Roetius,  ante 
quam  videret  suos  liberos  consules,  ipse,  adhuc  ado- 


I) 


673 


DE  CONSOLATIONK  PHILOSOPIIL-K  LIB.  II. 


674 


tate  vidisti;   cum  eisdem  in   cura  *   curules  u  insi-  A  euut.    iBtS   Au   tu  in  hane  7    vitae   ■  Bcenam  nunc 


dentibus  tu  regisB  laudis  orator,  ingenii  (10)  gloriam, 
facundiaeque  meruisti  .111  cum  *  in  circo  s  duo- 
rum  medius  consulura  circumfusae  multitudinis  ex- 
spectationem,  tciumphali  largitione  satiaati.  Dedist'  b, 
ut  opinior,  verba  fortunse,  dum  te  illa  demulcet,  dum 
te,  ut  delicias  suas,  fovet.  *  Munus,  quod  nulli  un- 
quam  privato  commodaverat,  abstulisti.  (5)  Visne 
igitur  cum  fortuna  5  calculum  c  ponere?  °  Nunc  d  te 
pritnum  liveuti  oculo  perstrinxit.  Si  numerum  mo- 
duinquc  la>torum  tristiumve  consideres,  adhuc  te 
felicem  negare  non  possis.  Quod  si  idcirco  te  fortu- 
natum  esse  non  existimas,  quoniam  quffi  tunc  laeta 
videbantur,  abierunt;  non  est  quod  te  miserum  putes, 
quouiam,   quae  (10)  nunc  creduntur  mce.sta,  pra:>ter- 


Jiriinuni  subitus,  bospesque  venisti?  ollamne  huniaiiis 
rebus  inesse  constantiam  reris,  cum  ipsum  sa:pe  bo- 
minem  f  velox  liora  dissolvat?  Nain  etsi  rara  est  for- 
tuiiis  manendi  iides,  ultimus  tamen  vitffl  dies  mors 
quffidam  forlunae  est  etiam  e  (;>)  manentis.  (Juid  igi- 
tnr  referre  putas?  Tune  illam  inorieudo  deseras,  an  te 
illa  fugiendo  ? 

113  MKTRUMMIl. 

Argimentum.    —    Pkilosophia,    allernantibus    die    ct 
nocte;  zephyro    et  austro;   tranquillitate  ct  tempe 
state  maris,  probat  nihil  genitum  esse  constans. 

Cum  polo  Phcebus  roseis  quadrigis 

Lucem  spargere  cceperit, 
Pallet  albenteis  bebetata  vultus. 


a  Sellas,  supra  quas  in  curru  insidercnt. 
b  Fortunam  tum  tibi  favcntem  laudavisti. 
c  Rcpeterc  rationes  a  fortuna,  compter  avec  la  for- 
tune. 
1  Incipit  te  iniquo  oculo  intueri. 


INTERPRETATIO. 
B 


c  Theatrum. 

1  Brevissimum  tempus. 


lescens,  fuit  patricius,  et  forte  etiam  consul  :  quae 
digmtas  raro  ante  aiinum  trigesiroum  conferebatur  : 
quamobrem  populi  etiam  suifragiis  felix  nuuc  signi- 
licatur. 

1  Curules  insidcntibus.}  Curules  vocantur  non  solum 
bomines,  qui  jus  habebant  ponendae  imaginis;  sed 
etiam  sella?,  supra  quas  illi  in  curru  insiderent,  quae 
sella>  propterea  videntur  a  currn  dictse  curules;  sicut 
ab  ebore  cadato  vocantur  aliquando  ebur  :  unde  Ho- 
rat.  I.  i  Epist.,  ep.  6  : 

Guilibet  hic  fasces  dabit  :  eripietque  curule, 
Cui  volet,  importuuus  ehur. 

Kt  Ovid.  iv  de  Pont.,  el.  9  : 

Signa  qnoque  iu  sella  nossem  formata  curuli, 
Et  totuui  Numidse  sculptile  dentis  opus. 

s  In  circo.]  Circus  Grsece  xuxXo?  generatim  est 
omnis  ambilus,  gyrus,  orbis,  circulus  :  unde  Cicero 
in  Arat.  : 

Vidisti  magnum  candentem  serpere  circum 
Lacteus  hic  uimio  serpeus  caudore  notatur. 

Hic  autem  circus  est  locus  ovatus,  in  quo,  auctore 
Tarquinio  prisco,  Romaui  ludos  faciebant  :  quam- 
obrem  ludi  illi  a  loco  dicti  sunt  circenses.  Usu  vero 
receptum  erat,  ut  quicumque  consul  creatus  fuisset, 
bic  profusis  opibus  ejusmodi  lndos  institueret  :  alio- 
qui  nec  populo  gratus  nec  amplissimi  magistratus 
personam,  ut  par  est,  sustinere  videbatur. 

3  Duorum  mcdius  consulum.}  Nempe  filiorum.  Pri- 
mus  ajmd  Romanos  locus,  inquit  Lipsius,  est  mcdius  ; 
proximus,  dexter.  Inter  consulares  vero  non  qui 
ssepius,  sed  qui  prius  fuerat  consul,  alteri  praefere- 
batur  :  quare  Roetius  non  solum  ut  pater,  sed  etiam 
ut  consul  medius  sedere  debuit. 

*  Munus  quod  nidli  privato.]  Nullus  enim,  etiam 
princeps,  eo  felicitatis  pervenit,  ut  eodem  anno  duos 
lilios,  aetate  solita  nondum  provectos,  consulum  dig- 
nitatibus  ornatos  videret  :  quemadmodum  vidit  Boe- 
tius.  Vidit  quidem  Roma  eodem  anno,  videlicet  395, 
Olybrium  et  Prohinum,  duos  Prohi  lilios,  in  consu- 
latu  collegas  :  sed  hi  puerum  exuerant  :  unde  pos- 
sumus  exelamare  cum  Claudiano  carm.  i,  v.  72  : 
Quis  Deu3  ambobus  tanti  sit  muneris  auctor? 

8  Calculum  ponere.]  Calculus  generatim  lapillus 
est  :  speciatim  vero  signum  notissimum,  quo  compu- 
tantes  utimur  :  hinc  Plinius  Jun.  1.  n  Kp.,  epist.  14, 
In  conditionibus,  inquit,  diligendis  ponendus  est  cal- 
cidus :  Juvenalis  sat.  9  : 


e  Constantis. 

Ubi  primum  sol  rubeo  curru  quadrijugo  vcctus  in- 
cozpit  diffundere  diem  per  calum,  nocturua  sidcra  re- 

NOT/E. 

Pouatur  calculus,  adsint 
Cum  tabula  pueri 

Cum  fortuna  igitur  calculum  dicitur  ponere,  qui  facta 
bonorum  malorumque  a  fortuna  acceptorum  cornpa- 
ratione,  digitis,  articulis,  lapillis,  aut  quibuslibet  aliis 
notis  computat,  utrorum  major  sit  summa. 

6  Nunc  te  primum  liveuti  oculo  perstrinxit.}  Innuit 
Philosophia,  adver=itatem  pra?sentern  Doetii  longe 
minorem  esse  prapterita  ejusdem  prosjtentate  :  quasi 
dicat  :  fortuna  a  teueris  annis  prosjiera,  nunc  adversa 
esse  incipit,  eaque  non  factis,  sed  oculo  tantum  in- 
p  vidente,  nec  graviter  quidem,  sed  perstringendo  levi- 
'  ter ;  quin  si  qind  intolerabile  videatur,  illud  cil.ius 
evancscet  :  quare  si  numerum  modumque  Ixtorum  tri- 
stiumve  consideres,  adhuc  te  felicem  nigare  non  possis. 

1  Vitae  scenum.]  Scena,  Grsscis  o-x>jvji,  umbracu- 
lum,  primum  fuit  camera  ex  arborum  in  se  cuban- 
tium  ramis  ac  frondihus  sive  natura  sive  arte  com- 
posita,  in  qua  verno  praesertim  tempore  a  pastoribus 
carmina  diversis  souis  cantabantur  :  unde  Virgil.  i 


JEn. 


166. 


I) 


Hinc  atque  hinc  vastze  rupes,  geminique  miiaantur 
In  ccelum  scopuli  :  quorum  sub  vertice  late 
^Equora  tuta  silent  :  tum  silvis  sceua  coruscis 
Desuper,  horrentique  atrum  nemus  imminet  umhra. 

Deinde  scena  fuit  occultus  theatri  locus,  in  quo  ac- 
tores  sive  aulaeis  sive  aliis  quihusdam  velistecti  latere 
solebant  :  postremo  brevis  sed  integra  theatri  actio, 
in  qua  saepius  idem  homo  diversas  personas,  tristes 
modo,  modo  la^tas  agit  :  qua  ratione  vita  hominuin 
dici  potest  scena  :  cum  ipsum  ssepe  homincm  velox 
hora  dissolvat,  et  in  vita  huinana  laetis  succedant 
tristia ;  ut  m  mundo,  diei  nox,  zephyro  auster, 
tranquillitati  tempestas  succedit  :  qua  de  re  sequitur 
carmen. 

•  Carmen  constans  duplici  genere  versuum  alter- 
norum,  quorum  prior  Sapphicus  ex  coreo,  spondeo, 
dactylo,  et  duobus  coreis  :  posterior  Glyconicus  ex 
spondeo  saepius,  et  duobus  dactylis  comjionitur. 

I.  Polo.]  Polus,  Graece  776)0;,  generatim  est  omnis 
circuitus  :  nam  dicitur  «776  to-u  nokeot,  quod  est  ver- 
tere  :  speciatim  vero  est  ccelum,  quod  cadum  verta- 
tur;  quare  immota  axis  extremitas,  non  nisi  wr. 
ivTifpaviv  ab  astronomis  vocari  potuit  polus. 

i.  PhoBbus.]  Sol  :  de  Pbaebo  1.  I,  met.  3,  v.  9.  Sic 
Lucretius  lib.  v  : 

Dum  rosea  face  sol  inferret  lumina  coclo. 

1.   Roseis  quadrigis.]  Sol  a  poetis  iingitur  curru 


675 


AN.  MANL.   SEV.  BOETII. 


076 


10 


Flammis  stella  prementibus  : 

114  Cum  nemus  flatu  zephyri  tepentis 
Vernis  irrubuit  rosis, 

Spiret  insauum  nebulosus  auster, 

Jam  spinis  abeat  decus  : 
Saepe  tranquillo  radiat  sereno 

Immotis  mare  fluctibus; 

115  Saepe  ferveuteis  aquilo  procellas 


Verso  concitat  eequore. 
Rara  si  constat  sua  forma  mundo, 
Si  tantas  variat  vices, 
15     Crede  fortunis  bominum  caducis, 
Bonis  crede  fugacibus. 
Constat,  aeterna  positumque  lege  est 
L't  constet  genitum  nihil. 


INTERPRETATIO. 


tusa  ignibus  intantibus  solis,  contracto  candore,  pal- 
lent  :  Ubi  silva  spiritu  zephyri  placide  calentis  purpu- 
ravit  rosis  vernse  tempestatis;  si  auster  caliyinosus  flct 
petulanter,  statim  omamentum  a  rosariis  reccdat,  ne- 
cesse  est.  Non  raro  pelagus  quiescentibus  undis  splen- 
det  serenitate  tranquilla;  nec  raro  aquilo  excitat  tem- 


pestates  vehementes,  turbato  mari.  Si  ergo  in  universo 
terrarum  orbe  eadem  forma  est  infrequens,  si  muudus 
mutat  tantas  vicissitudines,  ito  nuue,  confide  Jiciti^s 
fragilibus  mortalium  ;  confide  bonis  fluxis.  Statutum 
est,  etscmpiterno Dei  decreto  stabilitum,  ut  nthit,  quod 
genitum  fuerit,  constanter  perseveret. 


vehi  quadrijugo,  sive  quem  rapiant  quatuor  equi  : 
nempe  Pyrois,  Eous,  ,£thon  et  Phlegon,  quibus  ig- 
nis,  lux,  ardor  et  flamma,  quatuor  prsecipua  solis  ef- 
fecta;  nec  non  etiam  quatuor  praecipuaj  diei  horae 
signiflcentur.  Ovidius  n  Metam.,  v.  153  : 

Interea  volucres  Pyroeis,  Eous,  et  .Ethon 

Solis  equi,  quartusque  Phlegon  hinoitibus  auras 

Flanumteris  implent,  pedibusque  repagula  pulsant. 

Sol  autem  oriens  rnajori  Iumine  suo  dicitur  hinc 
diem  spargere,  inde  vero  stellas  minores,  quae  per 
noctem  reguabant,  fugare  :  propterea  sol  nunc  per- 
hibetur  lucem  spargerc;  et  stella  secundum  albentes 
suos  vultus  hebetata  prementibus  solis  ipsius  flammis 
pallere  :  quai  est  vicissitudo  noctis  et  diei;  de  qua 
hic  primum  agitur. 

5.  Zephyii.]  Secunda  vicissitudo,  de  qua  hic  agi- 
tur,  est  ventorum,  zephyri  nimirum  et  austri,  quo- 
rum  hic  illum  ita  excipit,  ut  quod  prioris  flatu  oritur, 
hoc  spirante  posteriore  intereat. 

Zephyrus  ergo  est  ventus  flaus  ab  occasu  a?quino- 
ctiali  :  uude  lenis  est  et  tepens,  terrasque  propte- 
rea  dicitur  fecundare  :  Hinc  Graecis  dicitur  Ziyjoo; 
quasi  £ojjyopos  vitam  ferens;  Latinis  vero  favonius, 
quasi  genitaiis  mundi  spiritus,  a  fovendo,  inquit  Pli- 
nius  1.  xvi,  c.  25.  Virgil.  n  Geoig.,  v.  330  : 

Parturit  almus  ager  zephyrique  tepeutibus  auris 
Laxant  arvu  sinus. 

Propterea  nemus  nunc  dicitur  vernis  rosis  irrubuisse, 
flata  zephyri  tepentis. 

Auster  vero  est  ventus  a  meridie  flans  :  unde  qui- 
bus  populis  mare  est  ad  meridiem,  his  auster  voca- 
tur  transmarinus.  Hic  autem  ventus  et  humidus  et 
calidus  habetur.  1°  Humidus  habetur,  quod  humo- 
res,  quos  septentrio  disjicit,  colligat  :  Sic  Virgilio 
humidus ;  Horatio  udus;  Ovidio  aquaticus ;  Claudiauo 
madidus ;  S.  Augustino  pincerna  pluviarum,  et  Boetio 
nebulosus  est.  2»  Calidus  habetnr,  quod  a  meridie 
ilet.  Sive  autem  humore  suo,  sive  calore,  sive  utro- 
que  ventus  hic  animalibus,  plantis,  praesertimque 
floribus  dicitur  nocere  :  unde  Virgil.  i  Georg  ,  v.  4i4  : 

Arboribusque  satisque  notus  pecorique  siuister. 
Et  Ecl.  ii,  v.  38  : 

Eheu  quid  volui  misero  mihi;  floribus  austrum 

Perditus  et  liquidis  inmiisi  fontibus  apros. 
Praesertim  vero  rosis  auster  noxius  :  hinc  Statius  m, 
sylv. 3  : 

Pubeutesque  rosae  primos  moriuntur  ad  austros. 

Propterea  auster  hic  dicitur  spirarc  insanum,  hoc 
est,  iusano  modo;  et  hoc  eodem  vento  spirante  per- 
hibetur  decus  abire  spinis  :  hoc  est  rosa  interire  :  ro- 
sa  enim,  tlorum  regina,  spin.irum  ut  progenies  sic 
decus  est  :  quamobrem  Antonius  Hallaeus  nostree 
universitatis  Normanae  quondam  decus  in  carnnne  de 
rosa  cecinit,  ut  solebat,  elegautissime  ! 


NOT.E 
B 


Ortus  tamen  ipsa  memento 
0  rosa  pulchra  tui  :  informis  te  spina  creavit 

9.  Saepe  tranquillo.]  Tertia  vicissitudo,  qua?  hic 
adducitur  in  exemplum,  est  tranquillitatis  tempesta- 
tisque  maris.  Primum  quidem  tranquillitas  maris  de- 
scribitur,  1°  screnitate  tranquilla  sive  tranquillitate 
serena  (tranquillum  enim  et  serenum  grammaticis 
sunt  nomina  substantiva)  quod  mare  tranqudlum  sit 
ventorum  expers;  2°  immotis  fiuctibus  :  quod  absen- 
tibus  ventis  mare  solito  duutaxat  motu  actum  non 
turbetur;  3°  radiis,  quos  mare  tranquillum  remittat  : 
mare  euim  pro  diverso  modo ,  quo  radios  praesertim 
solares  remittit,  nunc  luminis,  nunc  coions  et  qui- 
dem  varii  videtur  particeps  :  unde  Tullius  Acad., 
Mare,  inquit,  illud  quod  nunc  favonio  nascente,  purpu- 
reum  videtur,  nobismetipsis  cxruleum  videbatur,  mane 
flavum,  quodque  nunc,  quia  a  sole  collucet,  albescit, 
ct  vibrat,  dissimilcque  est  proximo  ti  continenti.  Lu- 

r  men  igitur  incurrens  in  fluctus  tranquillos  sive  quie- 
tos,  ab  his  eo  fere  modo,  quo  a  speculo  remittitur  : 
quare  sicut  speculum,  ita  aqua  placida  potesiet  ocu- 
los  perstringere  et  adversis  oribus  ora  referre  pro 
diversa  ratione,  qua  lumen  his  corporibus  remissum 
oculos  atflcit :  hic  autem  non  agitur  uisi  de  radialione : 
quippe  quae  longius  quam  alter  etfectus  speculi  dif- 
fundi  potest.  Ita  describitur  tranquillitas  maris. 

\[.  Sxpe  fervcnteis.)  Deinde  ejusdem  maris  tem- 
pestas  versatur  in  vehementi  motu,  quo  mare  a  ven- 
tis,  praesertim  ab  aquilone,  cietur.  Aqmlo  autem.Gra1- 
cis  boreas,  ventus  est  ab  ortu  aestivo  spirans.  Hic 
ventus  vehementior  est  :  forte  quod  eodem  quo  aer 
ob  ortu  in  occasum  ferri  solet,  motu  feratur  :  hinc, 
auctore  Festo,  Aquilo  vocatur,  quod  instar  aquilseve- 
hementissimo  volatu  feratur  :  hinc  judice  S.  Augusti- 
no,  terrarum  scopa  est.  Notari  poteM  haec  antithesis 
marinae  tranquillitatis  et  tempestatis  :  iterata  enim 

rv  hac  voce,  sxpe  aquilo  opponitur  tranquillo;  ferventes 
proccllx,  sercno;  versum  sequor,  immotis  fluctibus. 

13.  Coiistat  mundo.]  Sic  Plinius  Jun.,  Constatma- 
gistratibus  revcrentia.  Et  Virgil.  JSn.  v,  v.  748  : 
Quaa  nunc  animo  sententia  constet. 

15.  Crede  fortunis.]  Faceta  et  elegans  dissimulan- 
tia,  quam  Greeci  eipansim  vocant,  qua  Philosophia, 
aliud  quam  sentiat  dicens,  eo  magis  de  bonis  cadu- 
cis  detrahit,  quo  magis  eisdem  videtur  tnbuere  fldei. 
Sic  Seneca  in  Medea  v.  221  : 

Confide  regnis,  cum  levis  magnas  opes 
Huc  ferat  et  illuc  casus. 

17.  Constat,  seterna  positumque  lc<jc  est.]  Lex  est 
voluntas  principis  honesta  imperantis  et  prohibentis 
coutraria  :  quamobrein  quot  voluntatiim  principum, 
tot  legum  geuera  esse  possunt.  Duplex  autem  est 
ejusniodi  voluntas,  divina  scilicet,  et  humaua;  quare 
etiam  duplex  est  lex,  nimirum  divina,  et  humana. 
De  humaua  hic  non  agitur.  At  lex  divina  pro  tnplici 


ot: 


RE  CONSOLATIONE  PIIII.OSOPIII  K  LIB.  II. 


678 


11?  PROSA  IV. 

Anr.riiENTUM.  —  Philosophia  rursus  proposilis  socero, 
uxore,  libcris ;  auimo  quoque,  quorum  Boetius  cst 
compos,  probat  cumdem  felicem  magis  quam  infeli- 

ccm  csse  habcndum. 


Tum 


ego 


vera,  inquam,  commemoras  o  *  virtu- 


tum  omnium  nutrix,  nec  *  intitiari  possum  prosperi- 
tatis  mea?  velocissimum  cursum.  Sed  hoc  est  quod 
f>  recolentem  vehementius  c  coquit.  N;im  in  omni 
adversitate  fortuua?  infclicissinium  1G*  *  genus  est 
infortunii,  fuisse  felicem.  Sed  quod  tu,  inquit  <*, 5  falsa? 


A  o[)iuionis  supplicium  luis,  id  rcbus  jure  imputare  non 
possis.  Nam  si  te  lioc  «  inane  nomen  fortuila».  felici- 
tatis  movet,  quam  plurimis  maximisque  abundes, 
mecum  reputes  licet.  Igitur  si  quod  •'  in  omni  for- 
tuna?  (.'()  tute  censu  pretiosissimum  possidebas,  id 
tibi  divinitus  ilhesum  adhuc,  inviolatumqueservatur, 
7  poterisne  meliora  quaeque  retinens,  de  infortunio 
jure  '  caussari  ?  Atqui  viget  incolumis,  illud  pretio- 
sissimum  generis  humani  decus,  8Symmachus  socer, 
et,  quod  vitae  pretio  g  non  segnis  emeres,  vir  totus 
ex  sapientia  virtutibusque    factus,  ''(10)  suarum  se- 


INTERPRETATIO. 


Boetius. 
Memorcm. 
Affligit. 
Philosophia. 


B 


0  Inter  omnia  fortunx  tux  bona. 

t  Accusarc  calamitatem. 

b  Lubens. 

''  Nihil  injuriarum  sibi  timens. 


NOTiE. 

modo,  quo  considerari  potest,  triplicis  rursus  est 
generis,  videlicet  ajterna,  naturalis,  quaeque  vulgo 
vocatur  positiva.  Lex  aeterna,  est  divina  voluntas, 
quatenus  ha?c  non  secus  ac  Deiis,  cujus  est  ex  omni 
seternitate  fuit:  de  ba?c  lege  locutus  Cicero  u  de  Le- 
gibus :  Hanc  vidco,  inquit,  sapientissimorum  fuisse 
sententiam ,  lcgem  nequc  hominum  ingeniis  excogitutam, 
nec  scitum  aliquod  esse  populorum ,  sed  setemum  ijuod- 
dam,  quodumvcrsum  mundum  regeret,  impcrandi  pro- 
hibendique  sapientia.  1 16  Lex  naturalis,  est  eadem 
divina  volnntas,  quatenus,  insita  atqueinnata  specie, 
hominibus  innotescit  :  de  hac  loquitur  idem  Tullius 
i  de  Leg.  Lcx,  inquit,  est  ratio  insita  iu  natura,  quae 
jubet  ea  quse  fociendu,  prohibctquc  controria.  Lex  qua? 
vulgo  dicitur  positiva  est  eadem  Dei  voluntas,  qua- 
tenus  bacc  signo  manifestata  innotescit :  sed  haec 
Christianis  alia  est  vetus,  alia  nova.  Cum  igitur  nihil 
fiat,  nisi  illa  Dei    aeterni    voluntate,    nihil  etiam   fit, 


nisi  aoterna  lege.  Sed  apud  philosophos  eorum  qua? 
fiunt  quaedam  dicuntur  creari,  qusedam  generari. 
Creantur  ea,  quorum  nulla  est,  nisi  exterior  causa  ; 
nimirum  res.  Gencruntur  vero  ea  quorum  pra?ter  ex- 
teriorem  causam,  qusedam  est  materia  ;  nempe  modi. 
Res  perseverant,  sed  modi  mutantur:  setcrna  posi- 
tumque  lcge  est,  ut  constet  genitum  nihil.  Unde  Se- 
neca  in  Ilercule  OEtaeo,  v.  1099  : 

Quod  natum  est  poterit  mori. 

1  Virtutum  omnium  nutrix .]  Philosophia  :  cum  enim 
philosophia  sit  cognitio  clara  distinctaque  eorum, 
qua?  ad  optimam  vitae  morumque  rationem  perlinent, 
cumque  evidentia  sit  veri  et  certi  judicii  norma, 
propterea  eadem  philosophia  instar  prudentissima? 
matris  adbene  judicandum  primo,  deinde  ad  honeste 
vivendum  auditores  alumuos  inducit.  Hinc,  judice 
Tullio  philosophia  est  matcr  omnium  bcnefactorum 
et  bcncdictorum  ;  cst  cultura  animi  quse  cxtruhit  vitca  p. 
radicitus  :  virtutis  continet  et  officii  et  beve  vivendi  dis- 
ciplinam. 

J  lnfitiari.]  Vel  ut  alii  malunt,  inficiari,  pro  diversa 
niinirumnouiinisintei'pretatione,idemestquodne(jrare. 
Inficior  enim  oritur  ab  in  et  facio,  quasi  fecisse  ne- 
gem  :  tuncque  seribendum  per  c  inficior:  aut  potius 
oritur  ab  in  et  fateor,  quasi  non  fateor :  Latini  enim 
dixerunt  aliquando,  infiteor,  sicut  etiam  hodie  di- 
cunt,  confitcor:  tuncque  scribendum  per  t  infttior: 
mallem  hoc  ultimum. 

3  Recolentem  vehementius  coquit.}  Memorem  magis 
affligit:  recolcre  enim  dicitur  a  cotere:  colere  aulem 
proprie  est  dare :  sed  quod  terra  arando  versetur, 
factum  est,  ut  verbum  illud  translatum  fuerit  ad 
sij-Miilicandam  eam,  qua  mens  nostra  veluti  commo- 
vetur,  cogitationem  :  hinc  cultus  parentum,  qui  in 
co^itatione  prasertim  versatur:  hos  quippe  ex  eo 
dicunur  colere,  quod  eosdem  mente  praBsertim  vene- 
ramur :   hinc  etiam  recolere   idem  est,   quod  iterata 


meditatione  cogitare,  in  memoriam  revocare,  remi- 
nisci.  Exempla  passim  occurrunt.  Coquere  vero  idem 
quod  angcrc  sive  etiam  cogere  :  similitudo  sumitur  a 
corporibus  ;  quod  quemadmodum  corpora,  qua?.  co- 
quuntur  cogunturve,  partibus  ad  sese  invicem  acce- 
dentibus,  magis  compnmi  adeoque  ad  minores  loci 
angustias  redigi  soleant,  ita  mens  tristi  sua  cogita- 
tione  ita  constringi  videtur,  ut  ca?.teris  rebus  cogi- 
tandis  minus  apta,  ulterius  diffundi  nequeat 
tando. 

*  Genus  infortunii  fuisse  felicem.]  Non  quidem  re 
(qaod  enim  pra»teriit,  id  nou  est  amplius,  adeoque, 
ceu  nihilum,  te  non  potest  reipsa  affligcre),  sed  co- 
gitatione, :  sicut  enim  memoria  malorum  piaeteritorum 
recreamur  :  Hxc  olim  mcminisse  juvabit,  Virg.,  quod 
hac  de  quadam  nostra  potestate,  industria  aut  qua- 
dam  alia  bona  qualitaU  admonemur  :  sic  bonorum 
r  praeteritorum  memoria  aftligimur,  quod  hac  nostra? 


cogi- 


infirmitatisconvincamur :  quemadmodumenim  placet 
potuisse,  sic  displicet  homini  gloria?  avido  non 
posse. 

5  Fulsx  opinionis  supplicium.]  Est  quidem  suppli- 
cium  sive  pcena  mentis,  memoria  praeteritae  prospe- 
ritatis:  siquidem,  ut  dictum  est,  mens  hac  memoria 
affligitur  :  sed  supplicium  illud  falsa?  opinionis  est : 
cum  ex  hoc  oriatur,  quod  mens  praecipitatione  et 
prsejudicio  acta  falso  judicaverit  praeteritam  illam 
prosperitatem  constantis  alicujus  boni  rationem 
obtinere.  Quamobrem  id  supplicium  rcbus  jurc  im- 
putare  non  possis  :  nemo  quippe  errat  nisi  volens. 

6  Inane  nomen  fortuitse  felicitatis.]  Cum  metus  amit- 
tenda?  ejus,  qua?  inconstans  foret,  felicitatis  lit  vera 
miseria,  idcirco  nulla  reipsa  est  felicitas,  nisi  con- 
stans  :  quod  igitur  fortuita  felicitas  instar  fortuna?,  a 
qua  oriri  dicitur,  sit  inconstans,  propterea  haec  nihil 
habet  fclicitatis  nisi  inane  nomen. 

7  Poterisne  meliora  retinens  de  infortuniojure  caus- 
sdri.]  Sed  esto,  inquit  Philosophia,  quae  fortuita,  sit 
vera  felicitas  :  cum  maximam  partern  bonorum,  qua? 
fortuna?  accepta  referri  debere  arbitraris,  retineas, 
felix  potius  quam  infelix  de  infortunio  jure  non  potes 
caussari.  Caussari,  vel  ut  nunc  a  pluribus  scribitur, 
causari,  proprie  nihil  est  aliud  quam  causam  alicujus 
elfecti  qua?rere  aut  alferre  :  Sic  Virgil.  eclog.  9. 
v.  56  : 

Caussando  nostros  in  longum  ducis  amores. 
Quare  Boetius,  qui  hactenus  de  adversa  fortuna  con- 
questus,  ab  ea  videtur  tanta*  inconstantia?  causas 
quaesivisse,  non  male  nunc  dicitur  caussari :  quamvis 
immerito  caussctur ;  ut  jam  Philosophia  demonstra- 
bit,  ennmerando  bona  meliora,  qua?  Boetio  super- 
sunt,  nempe  socerum,  uxorem,  liberos,  ipsum  quo- 
que  animum. 

8  Symmachus  socer.]  I.  Philosophia  commendat 
Symmachum  socerum  Boetii.  Plures  fueruut  Symma- 


679 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII.  680 

curus,  tuis  ingemiscit  injuriis.  119  '  Vivit  uxor  A  fortuna,  l^O  nec  tibi  nimium  valida  *  tempestas 
a  ingenio  modesta,  pudicitise  pudore  praecellens,  et,  incubuit,  quando  tenaces  baerent  ancorae,  quae  nec 
ut  omnes  ejus  dotes  breviter  includam,  t  patri  simi-      praesentis  solamen,  nec  futuri  spem  temporis  abesse 


lis.  Vivit,  inquam,  tibique  tantum,  vitajhujus  exosa, 
spiritum  servat,  quoqueunofelicitatem  minui  tuam, 
vel  ipsa  concesserim,  tuidesiderio  lacrymis  ac  dolore 
(o)  tabescit.  *  Quid  dicam  liberos  c  consulares,  quo- 
rum  jam,  ut  in  id  setatis  pueris,  vel  i  paterni,  vel 
e  aviti  specimen  elucet  ingenii?  3  Cum  igitur  praeci- 
pua  sit  mortalibus  vitae  cura  retinendae,  o  te  si  tua 
bona  cognoscas,  felicem,  cui  suppetunt  etiam  nunc 
quse  vita  nemo  dubitat  esse  cariora?  Quare  sicca  jam 
lacrymas.  Nondum  est  (10;   ad  unum  omnes  *  exosa 


patiantur.  Et  basreant,  inquam  s,  precor  :  illis  namqne 
manentibus,  utrumque  res  se  babeant,  b  enatabimus. 
Sed  5  quantum  decus  (o)  ornamentis  nostris  deces- 
serit,  vides.  Et  illa,  6  promovimus,  inquit',  aliquan- 
tum  j.  7  si  te  nondum  totius  tuae  sortis  piget.  Sed 
8  delicias  k  tuas  ferre  non  possum,  qui  abesse  ali- 
quid  tuae  beatitudini  tam  luctuosns  atque  anxius 
conqueraris.  Quis  est  enim  tam  '  compositae  felici- 
tatis,  ut  non  aliena  es  parte  eum  status  sui  qualitate 


a  Rusticiana. 

h  Symmacho. 

c  Qui  jam  consulesfuerunt. 

d  Boetii. 

e  Symmachi. 

f  Ancoras. 


INTERPRE 
B 


s  Ego  Boetius. 

h  Evademus. 

1  Pbilosophia. 

j  Aliquem  fecimus  progressum . 

k  MoUitiem  tui  animi. 

1  Perfectae. 


NOT.E. 
poteris  apud       omni  virtutum 


chi,  quorum  stemma,  si  placet,  legere 
Jacub.    Sirmondum  ad    vn    lib.    epist.    Ennodii.  Hic 
autem  agitur  de  Symmacho  qui  consul  fuit  siue  col- 
lega  sub  Odoacre  anno  Christi  48o,  quique  a  Theo- 
derico  rege  mter  alios  delectus    est  judex    in  causa 
Basilii  et  Praetextati,  qui  magicarum  artium  accu-^a- 
bantur:  ut  refert  Cassiodor.  1.  iv,  Var.,  ep.  22.  Hujus 
enim  Symmachi  duae  fuerunt  iiliae,  nempe  Galla.  de 
qua  praeter  Fulgentium  loquitur  Gregor.  Masnus  iv, 
dial.  13,  et  RusticianaBoetn  uxor,  ex  qua  alter  Sym- 
machus  natus  est.   Buetii  parentis  collega  m  consu- 
latu,  et  prapdicti  Symmachi  aepos.  Neque  vero  prae- 
stantissimus   ille   vir  suarum    injuriarum  securus  ita 
erat,    ut  videbatur  Boetio   propier  eam,   qua  apud 
Theodericum  valere   videbatnr,   gratiam  et  auctori- 
tatem  :  mconstans   enim   ille   rex    irapiis  delatorum 
ariminatiombus  incitatus,  Symmachum  sucerum  una 
cum    Buetio  genero    occidi  jussit,    auctore  Procopio 
1.  i,  de  Bello  Goth. 

1  Vivit  uxor.  ]H.  Philosophialaudat  uxorem  Boetii, 
eam  scilicet,  quae  vocabatar  Rusticiana,  Symmachi 
iilia.  Dua?  quippe  fuerunt  alternis  Boetii  uxores : 
prima  Festi  tilia,  dicta  Elpis ;  mulier  doctissima,  quae 
absque  liberis  decessit :  alte'-a  tilia  Symmachi.  vo- 
cata  Rusticiana  ;  ingenio  modesta,  pudicitise  pudore 
prsecellens,  uno  verbo  patri  Symmacko  similis. 

3  Quid  dicam  Uberos.]  III.  Ph  losophia  celebrat 
liberos  Boetii,  memor  cum  dignitatis,  tum  etiam 
ingenii,  quo  praediti  fuerunt.  Meminit  quidem  digni- 
tatis,  qua  instructi  fuere  ;  nimirum  cousulatus :  nam 
consularis  apud  Latinos  dicitur  vir  qui  aliquaado  D 
consul  fuit :  hos  autem  Boetii  liberos  nunc  Philoso- 
pbia  voeat  consulares.  Meminit  etiam  ingenii,  quod 
in  bis  etiam  pueris,  tantum  erat,  ut  in  his  vel  paterni 
videlicet  ipsins  Boetii,  vel  aviti  nimirum  Symmachi 
specimeneluceret  ingenii.  Quoddemum  dicitur,  in  id 
xtatis  pucris,  modus  est  loquendi  Tullio  etiam  fami- 
lians  :  Ita  viximus.  inquit  I.  vi  Epist.,  ep.  20,  ct  id 
xtatis  jam  sumus,  ut  omnia  quse  non  nostra  culpa 
nobis   accidant,  fortiter  ferre  debeamus. 

3  Cum  igitur,eic.}  Ex  praedictis  Philosophia  con- 
cludit  Boetium  adhuc  esse  felicem  ;  quasi  dicat :  cui- 
cunque  suppetunt  ea  quoj  vita  nemo  dubitat  esse 
cariora,  ille  felix  haberi  potest :  felix  euim  qui 
summo  fruitur  bono  ;  quale  esse  videtur  illud  quod 
est  ipsa  vita  carius  :  si  quidem  vitae  retinendse,  ut 
pote  praestantissimo  bono  praecipua  est  mortalibns 
cura.  Atqui  tibi  Buetio  suppetunt  ea  quae  vita  nemo 
dubitat  esse  cariora  ;    socer  videlicet,  uxor  et  liberi 


haec  verba, 
dicta    sine 
v.  iJ8: 


genere 


pra^stantissimi. 
o  te  si  tua  bona  cogoscas, 
memoria    istorum    Virgilii, 


Crediderim 
non  fuisse 
n    .Eneid., 


0  fortunatos  nimium.  sua  si  bona  norint, 

Agricolas '. 

1  Tempestas.]  Allegoria  ipsi  Ciceroni  usitatissima  : 
ubi  nominata  tempestate  intelligi  debet  furtunse    sa^- 
vientis    impetus,   quod    ntroque    bommes  \ideantur 
obrui  :  nominatis    ancoris  tenacibus,  tamiliares  cou- 
C  staatissimi,   quod  utnsque    et  prxsentis  <,  et 

futuri  spes  temporis  adesse  possit.  Quaoiohrem  sicnt, 
manentibus  ancoris,  nautis  remanet  spes  enatandi ; 
sic,  remanentibus  praedictis  familiaribus,  Boetius 
meliorem  sperare  potest  fortunam. 

5  Quantum    decus     ornamentis   nosfris   deeesserit.] 

Amissis  videlicet  opibus  diguitatibusque  no>tns. 

6  Promovimus  aliquantum.  \  Aliqnem  in  tui  conso- 
latione  profectumfecimus,  mquit  Philu^ophia  :  promo- 
vere  euim  aliquando  idem  quod  proficeri  :  ut  apud 
Terent.  m  Hecyr.,  abibo  hinc  >s  qttando  pro- 
moveo  parum. 

'  Si  te  mondum  totius  tuse  sortispiget.  Si  nondom 
te  omninu  infelicem  putas :  difterunt  piget  : 

quod  pnus  turpitudinem,  posterius  nuxam  rei  videa- 
tur  potius  signiticare:  unde  Cicero  pro  Dom.,  me  non 
solum  piget  stultitise  mese,    sed  etiam  pudet. 

8  Delicias.]  Hoc  est,  animi  moUitiem.  Delicia?  enim 
ab  eu  videntur  dictae,  quod  animus  his  alliciatur,  di- 
cuntur  enim  ab  de  et  lacio,  traho:  inde  lactat,  ille- 
ctat,  delectat,  oblectat,  allicit,  iUicit,  eticit.  Sic  Lucret. 
lib.  v  : 

Quae  lacere  in  fraudem  possent  vinctosque  tenerent. 

Unde  forte  nostrum  Gallicum  laccr,  un  lacet.  Hinc 
quod.animus  qualibet  [lerturbatioue.  sed  amore  prae- 
sertim  et  voluptate  alliciatur,  propterea  qnelibet 
perturbatio,  sed  amor  praesertim  et  voluptas  deliciae 
vocantur :  quo  ht  ut  deliciae  modo  in  bonam.  modo 
in  malam  partem  accipiautur  :  sicut  ergo  mollities 
corporis  ia  hoc  versatur,  quod  illud  facile  pussit  io 
quemcuaque  locum  versari ;  sic  delicatus  dicitur  ille 
animus.  qni  contraria?  affectioni  ohnoxins  undique 
putest  facile  llecti :  qualis  Philosophise  videtur  Boe- 
tius,  utpote  qui  abesse  aliquid  suae  lcatitudini  tam 
luctuosus  atque  anxius  oonqueratur. 


681 


DE  CONSOLATIONE  PIIII.OSOPIII.K  LIH.  II, 


682 


i  * 


rizetur?  *  &  Anzia  (10)  enim  res  est  humanorum  Afeliz;  orbus  liberis,  alieno  f  censum  nutrit  heredi. 


188 7  Alius  proie  Isetatus,  lilii,  Qliaeve  g  delictis nfoe- 
stus  illacrymat.  Idcirco  nemo  facile  cura  fortunaesuse 
conditione concordat;  hvest  enim  singulis,  quod  inex- 
pertus  ignoret,  ezpertus  exborrcat :  Adde  quod  felicis- 
siun  cujusque    delicatissimus  sensus  est,  et,  nisi  8  ad 


conditio  bonorum,  et  quse  vol  nunquam  tota  prove- 
niat,  vel  nunquam  perpetua  subsistat.  ■  *£■  ■  °  Iluic 

census  ezuberat,  sed  est  pudori  degener  sangais. 
*  ii  llunc  nobilitas  notum  facit,  sed  angustia  rei 
familiaris  inclusus,  esse  mallet  ignotus.  "  lllo  e  utro- 
que  circumtluus,  vitam  cadibem  dollot.  °  llle  nuptiis 

INTERPRETATIO. 

1  Kisccptct.  (l  Altrr  nobilis  cst,  sed  paupcrtate  premitur. 

b  Acerba.  e  Tcrtius  et  dives  et  nobilis  se  conjwje  carere  dolet 

c  Unus  opibus  abundat,  scd  cum  pudct  sux  iqnobi-  f  Opes  parat. 

litatis.  s  Vitiis. 

NOT.E. 


1  llixctur.  ]  Disccptet.  Hixa,  lis  est  sive  contentio 
inter  duos  plurosve  hominos,  quorum  alter  repetit 
quod  alter  reddere  ronuit :  quare  nisi  lux  divina  af- 
fuigeat,  in  omni  hominum  genere  perpetuas  sunt 
rixa^  :  quod  liomo  ot  status  ejus  ceu  quaedam  partes 
ita  opponantur,  ut  ille  homo  qusedam  videatur  a  suo 
statu  repotere,  quse  status  hic  renuit  reddere  :  nemo 
hic  ex  omni  purte  beatUS. 

-  Anxia  res  est  humanorum  condiUo  bonorum.} 
Anxium  dicitur  illud  quod  soliicitudiue  raoesla  pre- 
mit  :  anxium  enim  dicitur  ab  anqo  :  hoc  a  Grseco 
ayxu  suffoco,  constrinyo,  primum  quidem  fauces, 
deinde  mentem  :  hinc  angustus  et  angustia,  cum  quis 
tantis  difhcultatibus  premitur,  ut  quo  se  vertere  de- 
boat,  ignoret.  Atqui  humanorum  conditio  bonorum 
sollicitudine  mcesta  animum  premit  :  quod  enim  hu- 
mana  hsec  conditio  aut  nunquam  absoluta  fuerit,  aut 
nunquam  perennis,  semper  locura  relinquit  aut  ap- 
petendse  absentium  bonorum  adeptionis,aut  timenda? 
prsesentium  jacturse  :  unde  animi  anxietas  :  utpluri- 
bus  exemplis  deinceps  coutirmabit  Hhilosophia. 

:!  Huic  census  exuberat.}  Primum  exeraplum  est 
de  divitibus,  iis  scilicet,  quibus,  quod  hi  opibus 
abundent,  ccnsus  dicitur  exubcrare.  Ccnsus  enim  a 
censcndo  dictus  opes  significat  :  unde  Claudian. 
carm.  17,  v.  231  : 

Addictoque  hominum  cumulent  araria  censu 
Exubcrarc   autem  abundarc  est,   quasi  extra    ubera 
profluere.  Sic  Virgil.  i  Georg.,  v.  191  : 

At  si  luxuria  foliorum  exuberat  umbrsc. 
Et  Georg.  n,  v.  516  : 

Nec  requies  quiu  aut  pomis  exuberet  annus, 
Aut  fetu  pecorum. 

Atqui  ejusmodi  divites  in  hoc  sibi  videntur  infelices, 
quod  quibus  sanguine  conjuucti  sunt,  hi  nobilesnon 
sunt  :  sed  cstpudo7'i  dcgcner  sanguis. 

4  Ilunc  nobilitas  notum  facit.]  Secundum  exera- 
plum  est  de  nobilibus  viris  :  hic  autem  Philosophia 
videtur  vitn  facere  in  verbo,  dum  dicit,  nobilitas  no- 
tumfacit;  nobitis  enim  a  notum,  sicut  a  motum  mobi- 
lis  dicitur,  ut  nobilis  sit,  quasi  nominis  claritate  notus. 
Atqui  et  his  nobilibus  sua  esse  potest  paupertas 
supplicium  :  angustia  reifumiliaris  inclusus,  essc  mal- 
let  nobilis  quidam  ignotus  :  optime  autom  paupertas 
vocatur  angustia  rci  familiaris  :  Nam  sicut  dives  suis 
j>alatiis,  agris,  vitibus,  nummis,  armentis  homini- 
busque  subditis,  quibus  veluti  circumfunditur,  eo 
auctoritatis  potestatisque  videtur  dilatatus,  ut  se 
facile  crodat  inexpugnabilem,  juxta  illud  Proverb. 
viii  :  Substantia  diiiiis  urbs  roboris  ejus ;  sic  pauper 
sua  taberna,  agello,  viticula,  et  puerorum  sarcina 
voluti  obrutus  coangustatur  :  hinc  Horatius  carm. 
1.  ni,  od.  2,  paupenem  vocat  angustam  : 

Angustam,  amici,  pauperiem  pati 
Robustns  acri  mililia  puer 
Coudiscat. 

5  Ille  utroque  circumfluus.)  Tertium  exemplam  est 
de  iis  qui  pariter  divites  sunt  et  nobiles ;  sed  qui  in 

Patrol.  LXIII. 


hoc  se  putant  infelices,  quod  vitam  ducant  conjugii 
expcrtom  :  vitam  ccelibem  deflent :  vita  enim  conjugii 
pj  expers  vocatur  ccelebs  :  forte  quia  ccelesti  similis. 

6  Illr  nuptiis  fclix.]  Quartura  ezemplum  est  de  eo 
qoi  uxore  felix  est  :  quod  pra?dictis  nuptiis  optime 
signilicatur :  quamvis  enim  nuptix  non  sint  sine 
utroque  conjuge,  melius  tamen  nuptix  dicuntur  de 
uxore  quam  de  marito  :  quod  cum  illa  sponsa  dedu- 
ceretur  ad  maritum,  faciem  llameo  nuboret  sive  ve- 
larot  :  hinc  nupta,  connubium,  etc.  Magna  porro 
folicitas  mariti,  cujus  est  optima  uxor  :  donum  cce- 
leste  est.  Proverb.  xix  :  Domus  et  divitise  dantur  a 
parentibus,  a  Domino  autcm  proprie  uxor  prudcns.  At 
felicitas  haec  syepius  orbitate  turbatur  :  orbus  libcris, 
alicno  censum  nutrit  hcrcdi :  Seneca  in  Hyppolvto, 
v.  1248: 

0  triste  fractis  orbitas  annis  malum ! 
lleres  ab  hcro  dictus,  quasi  is  sit  bonorum  dominus, 
apud  jurisperitos  duplicis  est  generis  :  nempe  suus 
et  externus.  Sui  heredes,  ut  dicitur  Instit.  1.  n,  tit. 
C  19,  %  2,  ideo  appellantur  quia  domestici  heredes  sunt 
et  vivo  quoque  patrc  quodammodo  domini  existimantur, 
veluti  filius,  filia,  nepos,  neptisve  ex  fllio,  et  deinceps 
cxteri  liberi.  Extranei  vero,  qui  hic  vocantur  alieni 
heredes  dicuntur  cxtcri,  ait  Vinnius,  qui  non  sunt  sui 
et  domestici.  At  quantum  homo  se  suosque  amans 
suis  herodibus  laetatur,  tantumdem  de  cxtraneis  sive 
alicnis  afflictatur.  Ecclesiastse  iv  :  Considcrans  reperi 
et  aliam  vanitatem  sub  sole.  Unus  est  ct  secundum  non 
hubrt,  non  filium,  non  fratrem,  ct  tamcn  laborare  non 
cessat,  nec  satiantur  oculi  cjus  divitiis,  nec  recogitat 
dicens  :  cui  laboro  et  fraudo  animam  mcam  bonis  :  in 
hoc  quoque  vanitas  est  ct  afflictio  pessima. 

7  Alius  prole  Ixtatus.]  Quintum  exemplum  est  de 
eo  qui  prole  nata  laetatur.  Quod  homo  ad  Dei  ima- 
ginom  conditus  seternitatem  appetat,  quodque  hanc 
in  terris  assequi  non  valeat,  hinc  lit  ut  parens  uterque 
orta  prole,  veluti  magna  sui  parte  sibi  olim  succes- 
sura  laetetur  :  Joan.  xvi :  Mulirr  non  meminit  pressurx 

D  propter  gaudium,  quia  natus  est  homo  in  mundum.  At 
quanta  lcetitia  parenles  perfunduutur  natis  liberis 
iisdemque  virtutem  colentibus,  tanta  iidem  afticiun- 
tur  tristitia,  si  hos  liberos  viderint  vitiis  indulgere  : 
parens  filii  filixve  delictis  mrcstus  illacrymat:  utnunc 
dicitur  :  Proverb.  x  :  Fiiius  sapiens  Ixtificat  patrem  : 
filius  vero  stultus  maistitia  est  matris  sux.  Nimirum 
quod  liberi  videantur  sanior  perenniorque  parentum 
pars,  hos  parentes  optant  semetipsis  meliores. 

8  Ad  nutum.]  Ad  voluntatem.  Nutus  a  nucndo  sive 
movcndo  dictus  proprio  motum  corporis  signilicat  : 
sic  movendo  caput  oculosve  dicimur  annuere  et  ab- 
nucre  vel  rcnucre.  Quoniam  vero  ille  corporis  nostri 
motus  nostram  voluntatem  consuevit  indicare  ;  hinc 
factum  est,  ut,  signo  pro  re  signiticata  accepto,  nutus 
non  modo  humanam,  sod  divinam  quoquo  volunta- 
tom  siirniticaverit  :  ex  quo  etiam  numen  ipsam  Dei 
voluntatem  notat,  ut  apud  Virg.  xi  Mn.,  v.  336  : 

Numine  divum 
In  tlammas  et  in  arma  feror. 

22 


683 


AN.  MAN.  SEV.  BOETII 


684 


a  nutum    cuncta    (5)  *    suppetant,    2b    omnis    ad-  A  G  stalum  suum  mutare  non  optet?7  Quam  multisama- 


versitatis  insolens,  minimis  quibusque  proster- 
nitur,  c  adeo  perexigua  sunt,  quse  fortunatissimis 
beatitudinis  summam  detrahunt.  1^63  3  Quam 
mnltos  esse  i  conjectas,  qui  sese  e  coelo  proximos 
arbitrentur,  si  de  fortunae  tuae  reliquiis  pars  eis  mi- 
nima  contingat?  Hic  ipse  locus,  quem  tu  exsilium 
vocas,  incolentibus  patria  est.  Adeo  nihil  est  mise- 
rum,  nisi  cum  putes  f  :  contraque  *  beata  g  sors 
omnis  est  aequanimitate  (5)  tolerantis.  Quis  est  ille 
tam  felix,  qui  cum  3  h  dederit  impatientiae  manus, 


a  Ad  arbitrium  omnia  adsint. 

t  Nulli  advcrsitati  assuetus. 

c  Usque  adeo  parva. 

<l  Non  dubitas. 

B  Beatos. 

1  Aliquidin  eo  esse  miserise. 


ritudinibus  humanae  felicitatis  dulcedo  respersa  est ! 
qme  si  etiam  fruenti  jucunda  esse  videatur,  tamen, 
quo.  minus,  cum  velit,  abeat,  retineri  non  possit. 
1^81  8  Liquet  igitur  quam  sit  mortalium  rerum 
misera  beatitudo,  quae  nec  apud  eequanimos  perpetua 
perdurat,  nec  anxios  tota  delectat.  9  Quid  igitur,  o 
mortales,  extra  petitis  intra  '  vos  positam  felicitatem? 
Error  vos  inscitiaque  confundit.  Ostendam  breviter 
tibi  j  summas  cardinem  felicitatis.  (o)  ,0  Estne  aliquid 
tibi  kteipso  pretiosius?  n  Nihil,  inquies.  12  Igitur  si 
INTERPRETATIO. 

s  Felix  quwlibet  conditio,  si  sequo  animo  feratur. 
•i  Putaverit  impatibilcm . 
1  Yestram  mentem. 
B      j  0  Boeti. 
k  Tua  mente. 


NOT>E. 


et  versu  777  : 

Non  heec  sine  nurnine  divum 
Eveuiunt. 

1  Suppetant.]  Adsint  :  quia  enim  quod  pelitur,  id 
ssepius  impetratur,  usus  obtinuit,  ut  suppetere  idem 
ait  quod  adesse,  quasi  petendo  impetratum  Hinc 
suppetix,  quas  sibi  suppetere  rebus  adversis  pericli- 
tantes  expetunt. 

2  Omnis  adversitatis  insolens.]  Nulli  advcrsitati 
assuetus.  Insolcns  enim  quasi  non  solcns  :  solens  au- 
tem  is  dicitur  qui  id  in  quo  totas  est  facit .  quasi  in 
solo  unoque  hoc  negotio  versatus :  quare  insolens 
adversitatis  is  est  qui  adversitati  non  est  assuefactus. 
Atque  hic,  ut  nunc  additur  minimis  quibusque  pro- 
sternitur  adversiiatibus ;  quod  mens  ejus  his  motibus 
non  assueta,  minimo  turbetur  :  ut  euim  ab  assuetis  C. 
non  fit,  sic  ab  insuetis  fit  passio  :  quemadmodum  lo- 
quuntur  philosophi  :  usque  adeo  perexigua  sunt  quse 
fortunatissimis  beatitudinis summamdetrahunt.  Summa 
arithmeticis  est  universitas  quredam  quse  ex  plunbus 
minoribus  addendo  conficitur,  aut  ex  qua  minorem 
snblrahendo  quasdam  restat  :  quamobrem  summa 
beatitudinis  hic  nihil  est  aliud  quam  beatitudinis 
fastigium,  le  comble  du  bonheur. 

3  Quam  muttos.]  Sextum  exemplum  est  de  ipso 
Boetio,  de  cujus  fortume  reliquiis  sipars  minima  plu- 
ribus  aliis  hominibus  contingeret,  hi  felices,  sese  ccclo 
proximos  arbitrarentur  :  cum  tamen  ipse  Boetius  sese 
putet  infelicem. 

*  Beata  sors.]  Beatus  homo  cujus  mens  cogitando 
ita  constans  est,  ut  instar  librae  sequatis  ponderibus 
firmata  nec  erigatur  prosperis,  nec  adversis  depri- 
matur.  Sed  homo  ille  rarus  est  in  terris  :  nam  quis 
est  illetam  felix,  qui  cum 

5  Dcdcrit  impatientiae  manus.]  Impatientia  vinci  se 
passus  fuerit  :  sic  loquitur  Tullius  de  Amic.  :  Atque 


cum  amaro  conjunctum  :  quamobrem  de  quacunque 
corporis  voluptate  dici  potest  quod  Lucretius  de 
amore  dixit  I.  iv  : 

Exiniia  veste,  et  victu,  convivia,  ludi. 
Pocula  crebra.  ungueula,  coroD33,  serta  parantur  : 
Nequidquam  :  quoniam  uiedio  de  fonte  leporum 
Surgit  amari  aliquid,  quod  in  ipsis  floribua  angat. 

Quin  ipsa  etiam  dulcedoin  hoc  amara,  quod  invito 
ipso  homine,  qui  llla  athci  videtur,  abeat  irrevoca- 
bilis  ;  ncc  retineri  possit  ad  nutum,  quo  minus  abeat  : 
ut  hic  dicitur. 

8  Liquet  igitur,  etc.J  Philosophia  ex  praedictis 
exemplis  concludit,  quod  probandum  susceperat  a 
nota  18,  felicitatem  hominum  praesentem  nec  adeo 
absolutam  esse,  ut  non  anxios  tota  delectet,  nec  adeo 
perennem,  ut  apud  sequanimos  perpetua  perduret.  Jam 
ipsa  Philosophia  ad  id,  unde  digressa  fuerai,  reversa 
ipsum  Boctii  ammum  considerabit. 

Quid  igitur,    etc.]   IV.  Philosophia  commeudat 


D 


inquit,  ad  extremum  dat  manus,  vinci  se  patitur  :  ni- 


miiuni  cuin  manibus  jinesertim  bomo  sese  tueri 
soleat,  ubi  primum  intelligitur  victas  manus  dedisse, 
hic  intelligitur  victus. 

0  Statum  suum  mutare  non  optet.]  lnstar  hominis 
aegri,  qui  cujuslibet  situs  impatiens,  partes  se  vertit 
in  omnes. 

7  Quam  multis  amaritudinibus,  elc.]  Jam  monui- 
mus,  menteni  bumanam  veluti  mediain  inter  Deum 
humanumque  corpus,  quatenus  est  opus  Dei  etforma 
hujus  corporis,  et  a  Deo  et  a  corpore  humano  com- 
moveri  :  binc  autem  putamus  oriri  amaritudinem  et 
dulcedinem  huinanee  felicitatis;  dulcedinem  quidem 
a  Deo  commovcnte,  amaritudinem  \ero  a  corpore  : 
quare  cum  bomo  quandiu  perseverat,  ab  utraquehac 
causa  afliciatur :  idcirco  nihil  homini  dulce  est  nisi 


animum  Boetii,  aitque  primum  mortales  frustra  extra 
se  petere,  ut  in  amicis,  uxore,    liberis,  uno  verbo  in 
corpore  quam   habent  intra  se,   videlicet  in  mente, 
positam  felicitatem  :    deinde  addit  eosdem   mortales 
errore  inscitiaque  confundi  :  quod  nimirum  extra  se 
quserant,  quam  intra  se  habent,  felicitatem  :  ubino- 
tandum  errorem  et  inscitiam  differre  cum  in  aliis, 
tum  in  hoc  quod  error  omnis  ab  inscitia  oriatur,  ita 
ut  possit  esse  inscitia  sine  errore,  sed  non  error  sine 
inscitia  :  postea  promiltit  se  ostensuram  iloetio  suni- 
mee  cardinem  felicitatis  ;  sive  idin  quo  prsecipue vei - 
setur  summa  felicitas  :  quod  eniin  cardo  sit,  in  quo 
janua  vertitur,  in  usu  est,  ut  id  in  quo  negotium  ali- 
quod  vertitur,  vocetur  cardo.  Virgil.  i  .Eneid.,  v.iiTii: 
llaud  tanto  cessabit  eardine  rerum. 
10  Estnc  aliquid  tibi  teipso  pretiosius ?]  Quanquam 
Boetius,  ut  quilibet  alius  boino,   corpore  constet  el 
mente  conjunctis,  nihilomiuus  relicto  corpore  Philo- 
sopbia  Boetnmi  ad  unam  mentis  sua>.  considerationcin 
n  vocat,  quasi  ad  primum  beatitudinis,  quam  quaerit, 
fontem  :  idque  vocat  totum  Boetium  :    Tibi  tcipso  : 
sicut  Apostolus   Roman.    vn  :  lnfelix  homo,   inquit, 
quis  me  liberabit  de  corpore  mortis  hujusl  Estne  igi- 
tnr,  inquit  Philosophia  Boetio,  aliquid  tibi  teipso pre- 
tiosiits  ? 

11  Nihil.]  Inquit  Boelius  :  quidquid  enim  divinitus 
factuin  naturali  lumine  novi,  id  aut  mea  mens  est, 
aut  corpus  quod  vulgo  dicitur  materia  :  sed  mea 
men?  mI  c\  ipso,  est  corpore  sive  maleria  pretiosior, 
quod  materiafn  hanc,  a  qua  ipsa  cogitari  nequit,  co- 
gitet  ipsamque  ad  arbitrium  huc  illucque,  ssepius 
cogiffimdo,  \  erset. 
'-  Igitursi  tui  compos  fueris.]  Si  tua1  mentis  tanlam 


r>8:; 


DE  CONSOLATIONK  IMIll.ONOlMlLi;  LIIL  11. 


C8G 


1    possidebis  -    quod  nec  tn  A  tu  idem  es,  cui  persuasum  atque  insitum  permultis 
So  3  ncc  fortuna  possit      demonstrationibus  scio,  mentes  hominum  nullo  modo 


in  his  fortuitis  rebus 
posse,    sic  collige  :  '■"  Si 


•'    tui    compos  fueris, 

amittere  unqnam  vclis 

auferre.  4  Atquc  ut 

beatitudinem  constare  non 

beatitudo  est  summum  naturse  bonum  '■  a  ratione 

degentis,  nec  illud  est  summum  bonum,  quod  eripi 

ullo  modo  potest;  quoniam  prsecellitid  quod  (5)  ne- 

queat  auferri  :   manifestnm  est  quod  •■  ad  beatitudi- 

nem   percipiendam  fortunse  instabilitas  aspirare  non 

possit.  °  il  Ad  haec,    e  quem  caduca  ista  felicitas  ve- 

hit,  vel  scit    eam,    vel   neacit    essc    mutabilem.  Si 


e  mortales  :  cumque  clarum  sit,  fortnitam  felici- 
tatem  corporis  morte  Qniri  :  dubitari  nequit,  si  hsec 
leatitudinem  potest,  qnin  omne  mortalium 
(5)  genus  in  miseriam,  mortis  linc,  iabatur.  Quod  si 
multos  scimus  bealitudinis  fructum  non  morte  solum, 
verum  eliam  doloribus  suppliciisque  quaesisse,  ijuo- 
nam  modo  prsesens  vita  facere  beatos  jiolest,  quse 
miseros  transacta  non  efficit? 


nescit,  quaenam  beata  sors  esse  potest  ignorantiae 
ca>cilate?  Si  scit,  metuat  necesse  cst,  ne  amittat  quod 
amitti  posse  non  dubitat :  quare  contiuuus  (10)  timor 
non  sinit  esse  felicem.  An  '  vel  si  amiserit,  uegli- 
gendum  jMttat?  sic  quoque  perexile  bonum  est,  quod 
sequo  animo  feratur  amissum.    12«  7  Et  quoniam 


B 


8  Tux  mcntis. 

b  Mentis  ratione  praeditae. 

■  rhiwi  inconstans  essenon  possit  beatitudo 

'i  Praeterea. 

v  Qui  hac  felicitate  mortali  afficitur,  hic. 

NOT.E. 
habueris  et  notionem  et  potestatem,  ut  illa  notione  de 
ductus  hac  potestate  ntin  juant  abutaris  :  conif>os  enim 
et  impos  dicuutur  a  potis  :  unde  dicimus  compotem  et 
impotem  :  sicut  ratiocinatur  Varro  :  potis  autem  dici- 
tur  vel  a  pateo  quod  jiateat  illi  quidquid  \elit,  vel  a 
Dorica  praepositione  no-ci,  juxta,  quod  quse  jnxta  nos 
sunt,  innostra  censeutur  potestate,  ut  placet  Vossio  : 
nam.  inquit  Servius  ad  ecl.  9  Virg.,  Quomodo  oictores 
dicimus  voti  compotes,  qui  quod  volunt  faciunt;  sic 


12*  METRUM  *  IV. 

Aboumentum.  —  Philosophia,  exemplo  aedium,  quse 
perennes  non  sunt,  si  uut.  sublimiores,  ventis  percu- 
tiantur,  aut  depressiores,  arenis  immergantur,  docet 
pari  prudentia  et  summas  et  infimas  conditiones  ho- 
miniessefugiendas,ut  quietus  tutusque  vivat. 

Quisquis  volet  perennem 

1NTEUPRETATIO, 

f  Etiamsi. 

£  Murs. 

Quicunque  optat  tutus  locarc    domum    perpetuam, 
quique  studet  constans,  ct  non  disjici  flaminibus  stre- 


priori,  sed  tanlum  do  posteriori  summo  bono, 
quippe  quod  dicitur  naturse  ratione  degentis,  hoc  cst 
uiruiis  humanse  modus. 

5  Si  beutitudo,  ctc.J  Primum  argumentum,  quod 
potest  sic  proponi.  Quod  bonum  eripi  potest,  hoc 
esi,  invito  eo  cujus  est,  amitti,  lllud  nonestsummum 
bonum;  nc  quidem  m  genere  modi  :  quandoquidem 
in  boc  ipso  genere  melius  est  illud  qood  eripi  non 
potest.    Atqui   oiime  fortunae    bonum  eripi   potest 


Crescente 
notione  , 


victus  c  contrario  vucamus  impotes,  qui  non  possunt  C  propterea  eoim  fortuna  instahilis  est.  Contra  vero 

bonum  mentis  cujusmodi  est  virtus,  non  potest  eripi, 
hoc  est,  invito  co  cujus  est,  amitti. 

0  Ad  haec.]  Secundum  argumentum,  quod  potest 
sic  institui.  Quicunque,  fortuna  dante,  felix  habetur, 
hic  vel  scit  vel  nescit,  se  invito,  hanc  fortuna?  felici- 
tatem  esse  mutabilem:  sed  quovis  modo  se  habeat, 
revera  felix  non  eiit  :  si  enim  nescit,  hanc  fortunae 
felicitatem  sic  esse  mutabilem,  hic  versabitur  in 
ignorantiae  caecitate,  qua  stante  nulla  beata  sors  esse 
potest.  At  si  scit,  hanc  fortunae  felicitatem  sic  esse 
mutaltilem,  idcm  hauc  felicitatem  aut  timebit  amit- 
tendam,  aut  dolebit;  aut  saltem  negliget  amissam, 
scd  ut  timor,  sic  dolor  non  sinit  esse  felicem,  nec 
magni  faciendum,  quod  sequo  animoferatur  amissum. 

7  Et  (jiiuniom  etc.]  Tertium  ar^nmentum  quod 
sic  disponi  potest.  Qusecumque  felicitas  morte  liniri 
potest,  bac  non  ni.M  noinine  tenus  feiicitas  est  :  si- 
quidem  felicitas   vera,   non   sccus   ac  ipsa  mens  hu- 


facere  quod  volunt. 

1  Possidebis.]  In  tua  potestate  erit. 

2  Quod  nec  tu  amittcre  unquam  relis.] 
enim  tiue  mentis  adeoque  tuae  originis 
crescet  et  tuus  in  tuam  ment^m  tuamque  originem 
amor  :  cum  exteriora  bona  tanto  minus  amentur, 
quanto  magis  cognoscuntur. 

3  Nec  fortuna  possit  auferre.]  Hensenimtuatuaque 
proinde  cogitatio  ita  sunt  tui  juris,  nihil  ut  in  eas 
inconstans  lortunaj)ossit.  Potestquidem  fortunaquam 
jactat  suam  felicitatem  tibi  optandam  proponere  :  sed 
persuadendo  te  fallere  non  potest  nisi  volentem  :  non 
prius  autem  id  vol^eris,  quam  inimemor  tuae  mentis 
ejusque  originis,  specie  caducorum  bonorum  veluti 
obcsecatos  fueiis. 

*  Atque  ut  aynoscas,  etc.j  Philosophia  tandem, 
proposita  mente  bumana  bonisque  externis,  quibus- 
dam  argumentis  probat  veram  felicitatem  in  mente 


potius  quam  in  csetens  bonis  versari  :  quse  quidem  u  mana,   cujus  est,    quamque   ul   insitum    sic   multis 


argumenta  ut  percipiantur,  notandum  apud  philoso- 
phos  morales  sumnuim  bonum  dujdicis  esse  generis  : 
aliud  quidem  in  geuere  rei  :  aliud  in  genere  modi. 
Prius  est  res  summe  perfecta  :  unde  nihil  est  aliud 
quam  Deus  :  quare  propheta  rex  psal.  cxliii  descrip- 
tione  facta  potentum,  quorum  fdti,  iiujuit,  sicut  no- 
vellx  piantationes  in  juventute  sua;  (ilix  compositse, 
circumornatae  sicut  simititudo  templi  :  promptuaria 
plena  eructantia  ex  hoc  in  illud;  oves  fetosse  abundantes 
in  cgressibus  suis;  bovcs  crassx;  in  quorum  ptatcis  non 
cst  ruina  macerix,  neque  transitus  neque  clamor;  quos 
denique  beatos  dixcrunt,  addtt  :  Ueatus  populus  cujus 
Dominus  Deus  ejus.  Posterius  vero,  qttod  aliter  voca- 
tur  felicitas  sive  beatitudo,  nobis  videtur  posse  deii- 
ntri  cogitatio  mentis  Deo  constanter  adhserentis  : 
quod  huic  solttm  cogitationi  conveuire  possit,  quid- 
quid  naturali  lumiue  cognosciturconvenire  felicitati  : 
stcut  fusius  alibi  probavimus.  Hic  aulem  non  agitur 


demonstraiionibus persuasum  est  esse  immortalem,  im- 
mortalis  esse  debet.  Atqui  felicitas  fortnnse,  ttt  jtote 
quse  corporis  est,  morte  tiniri  potest  :  uude  plnres 
alterius  beatitudinis  ftuctum,  non  morte  solum,  verum 
ctiaui  doloribus  suppliciisque  quaesierunt;  idque  eo 
potius  (juod  vtta  hsec  temere  credatur  felicitas  :  si 
eniut  viia  btec  felicitas  vera  fuerit,  necesse  est,  ut 
mors,  quse  est  hujus  ieiicis  vitse  privatio,  vera  miseria 
habeatur. 

*  Carmen  constans  duplici  genere  versuum  alter- 
norttm,  quorum  p rio r  Anacreontius  posl  primum  j>e- 
dem,  (jut  potest  esse  vel  iambus,  vel  spondeus,  vel 
etiaut  anapasstus,  duos  iaiiilios  liabet  cum  syilaba  su- 
perstite;  posterior  Pherecratius  spondeum,  dacty- 
ltim,  et  spondeum  :  excipitur  tamen  versus  octavus, 
cttjus  primus  j>es  est  anapsestus. 

i.  Perennem  sedem.]  Domum  per  annos  plures  du- 


687 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


688 


Cautus  ponere  sedem, 
128  Stabilisque,  nec  sonori 

Sterni  flatibus  euri, 
Et  tluctibus  minantem 

Curat  spernere  pontum; 
Montis  cacumen  alti, 

Bibulas  vitet  arenas. 
Illud  protervus  auster. 


A      10        Totius  viribus  urget : 

129  Hae  pendulum  soluta? 

Pondus  ferre  recusant. 
Fugiens  periculosam 
Sortem  sedis  amoenae, 
15     Humili  domum  memento 
Certus  tigere  saxo. 
Quamvis  tonet  ruinis 

INTERPRETATIO. 


pentis  euri,et  temnere  mare  exundans  veluti  intentans 
ruinam  suis  aestibus,  ille  pariter  fugiat  verticem  mon- 
tis  elati,  et  arenas  bibaces.  Auster  impetuosus  omni  co- 
natu  vexat  illum  verticem  :  hse  vero  arenae  disjunctx 


renuunt  portare  onus  suspensum.  Sic  tu  vitans  evcn- 
tum  incertum  conditionis,  ut  videtur,  gratae,  recogita 
stabilis  fundare  aedem  petra  depressa.  Tum  licet  ven- 
tus  reboet,  turbans  maria  naufragiis,  tu  abditus  muni- 


NOT.E. 
raturam  :  sedes  enim  apud  Latinos  auctores,  praeser-  C  quodlibet  aliud  corpus  quod  aquae  subeunti,  ut  pote 


tim  poetas,  significat  domum  :  perenne  vero  a  pluri 
bus  annis,  per  quos  durat,  dicitur  :  hinc  perennare 
idem  quod  diu  perseverare  :  binc  Anna  Perenna,  cui 
veteres  vota  faciebant,  ut  annare  perennareque  com- 
mode  liceret,  auctore  Ovidio  iu  Fast. 

2.  Cautus.]  Tutus  :  uam  cautus  a  cavere  :  cavere  au- 
tem  judicio  Varronis  a  cavo;  quod  prisci  illi,  inquit 
Pontanus,  qui  Latium  etiam  ante  Aborigines  tenuere 
plerique  in  cavernis  habitabant,  quae  a  cavando  esscnt 
dictse;  iis  autem  et  sestus  cavebant  et  frigora,  pleraque 
etiam  alia  incommoda,  in  illisque  se  et  sua  cautius  tu- 
tabantur  :  binc  cavere,  cautio,  cautor  a  jurisconsultis 
dicuntur  de  iis,  quibus  divitiap  tutse  fiunt  et  securae. 
Quoniam  vero  vir  prudens,  cogitationibus  suis  veluti 
prospiciens,  se  suaque  tuetur,  idcirco  cautus,  catus- 
que  vocari  solet.  Horat.  de  Arte  : 

An  omnes 
Visuros  peccata  putem  mea,  tutus  et  extra 
Spem  veniae  cautus?  Vitavi  denique  culpatn. 

Et  lib.  i  carm.,  od.  10  : 

Mercuri  facunde  nepos  Atlantis, 
Qui  feros  cultus  hominum  recentum 
Voce  formasti  catus,  et  decorae 
ftlore  palaestrse. 

3.  Stabilisque.]  lmmotus  et  constans,  suis  videlicet, 
sedibus.  Cum  autem  corpus  quiete  semel  donatum 
aeternum  quiescat,  donec  ab  alio  de  sua  quiete  di- 
moveatur,  ldeo  duobus  duntaxat  modis  domus  fun- 
data  potest  ruere  :  primum  quidem  motu  sensili 
corporum  incurrentium  v.  g.  vento  :  deinde  proprio 
pondere,  fluentibus  scilicet  iis  quibus  domus  niti  vi- 
debatur,  fundamentis  :  Hinc  nunc  fit  mentio  vento- 
rum,  fluctuum  marinorum,  cacuminis  montis,  et  bibu- 
larum  arenarum. 

4.  Flatibus  euri.]  Eurus,  inquit  Ageflius,  ventus 
est  ab  orieute  verno,  id  est  aequinoctiali  veniens.  La- 


graviori,  locum  cedat,  propterea  si  arenis  jstis  impo- 
nantur  aediticia  ipsis  aquis  longe  graviora,  eadem 
sediticia  fatiscentibus  fundamentis  statim  corruent. 
Lucretius,  1.  n,  arenam  dixit  bibulam, 

Littoris  incurvi  bibulam  lavit  atquor  arenam. 
9.  IUucl  protervus  auster  urget.]  Illud  montis  cacu- 
men  auster  impctit.  Auster  est  veutus  ex  plaga  coeli 
meridiana  flans.  Quod  autem  auster  ex  terris  m  su- 
blime  saepius  flet,  quemadmodum  boreas  oppositus  e 
contrario  ex  sublimi  iu  terras;  idcirco  auster  rectum 
iter,  quoad  potest,  insistens  in  summos  montium  ver- 
tices  saepius  videtur  incurrere  :  et  propterea  nunc 
appellatur  protervus  a  proterendo,  quia  altiora  cor- 
pora  sibi  objecta  solet  proterere.  Seneca  in  Agam., 
v.  90  : 

Nubibus  ipsis 

Inserta  caput  turris  pluvio 

Vapulat  austro  :  densasque  nemus 

Spargens  umbras  anuosa  videt 
Robora  frangi. 

11.  IIx  pcndulnm  solutse  pondus  ferre  recusant.] 
Hx  arenae  a  se  invicem  disjunctse  impositum  pondus 
nonpossunt  sustinere.  Nimirum  sicut  librae,  duae  sunt 
lances  alternis  sic  mobiles,  ut  si  altera  graviori  pon- 
dere  onusta  deorsum  deprimatur  :  altera  sursum  at- 
tollatur  necesse  sit  :  ita  in  terra,  aqua  et  aere  quem 
spiramus,  corpora  adeo  sese  sustinent  aequatis  pon- 
deribus,  ut  si  alterum  fuerit  gravius,  id  propendeat, 
altero  depresso  :  sicut  iufinitis  exemplis  demonstrari 
posset.  ^Edes  autem  arenis  impositae  longe  graviores 
sunt  eo  liquore,    quo  interposito  arenaa  moflescnnt. 

Hoc  eodem  exemplo  usus  est  Christus  Dominus 
Matth.  vn  ;  Omnis,  inquit,  qui  aydit  verba  mea  liaec 
et  non  facit  ca,  similis  erit  viro  stulto,  qui  sedificavit 
domum  suam  super  arenam  :  et  descendii  pluvia  tt  ve- 
nerunt  flumina,  et  flaverunt  venti,  ct  irruerunt  in  do- 


tinis  dicitur  subsolanus.  Hic  non  abs  re  dicitur  sono-  D  mumillam,  et  cecidit.  it  fuit  ruina  Ulius  magna 


rus  :  quod  enim  vehementiori  impetu  feratur,  soli- 
tum  aeris  ab  ortu  ad  occasum  flueutis  cursum  secu- 
tus,  propterea  sonum  ingentem  edit.  Unde  Virgil.  n 
Georg.,  v.  441  : 

Quos  animosi  euri  assidue  franguntque  feruntque. 

6.  Ponium.]  Pontus  gencratim  quodlibet  mare, 
speciatim  Euxinum  :  forte  quia  utrumque  plenum 
laboris  :  tzo-jo^  enim  labor  potuit  esse  origo  tou  t.o-j- 
toj  :  quidquid  sit. 

7.  Montis  cacumcn  alti.]  Cacumen,  vertex  est  cum 
arborum  tum  montium  :  quod  plures  ejusmodi  cor- 
porum  partes  surgendo  in  unuin  acuuien  coeant  :  ca- 
cumeu  autem  nunc  dicitur  montis  alti  :  quia  quo 
mons  altior  est,  eo  prae.dictis  ventorum  flatibus  ma- 
gis  lmpellitur,  adeoque  domus  hic  fundata  ruinae 
magis  foret  obnoxia. 

8.  Bibulas  vitet  arenas.]  Quse  videlicet  aquas  sorbere 
possint   :  quod  enim  his  arenis  intercipiatur  aer  vel 


13.  Fugic7is  periculosam  sortem  sedis  ama^na?/  Haud 
aliUr  qui  vitare  cupit  eventum  incertum  conditimis, 
quse  vidctur  jucunda  :  Sors  qhippe,  inquit  Tullius  I.  n 
de  Divin.,  idem  propemodum  quod  micare,  quod  talos 
jacerc,  quod  tesseras  :  tn  quibus  temeritas  et  casus, 
non  ratio  et  consilittm  oalet.  Hinc  sortilegi  diceban- 
tur,  qui  ductis,  pueri  manibus,  sortibus  praedicerent 
futura.  Hinc  etiam  (juod  in  unam  vel  oppositam  par- 
tem  llecti  potest  incertuni,  illud  ^ors  dici  consuevit  : 
bujusmodi  autem  est  sedes  amcena,  quam  ideireo 
Philosophia  hic  vocat  periculosam. 

15.  Humili  domum  memento  certus  figere  saxo.] 
Loca  domum  insaxo  humih  :  in  saxo  quidem,  ut  lirmo 
domus  nitatur  fundamento  .  humili  vero,  ut  tempe- 
statibus  ininus  sit  oluioxia. 

17.  Quamvis  tonet  ruinis  misc>  n$  aequora  ventus.] 
Ventus  tonat,  cum  tonitruo  similis  magnum  excitat 
sonitum.  Miscet  autem  aequora  ruinis,  cum  naufragus 
naves  cceteraque  corpora  mari  imposita  prosternit. 


689 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE  LIB.  II. 


690 


20 


Miscens  oequora  ventus, 
Tu  conditus  quieti 

Felix  robore  valli, 

BJJO  Duces  serenus  a?vum, 

Hidens  eetheris  iras. 

I.tl   PHOSA  V. 

Akgombntuh.  — ■  Philosophia  jam  validioribus  utms 
argumentis  probat,  generatim  divilius,  speciatim  pe- 
cuniam,  gemmas,  agros,  vestes,  fumulos  cssteraque 
id  genus,  quamvis  constarent,  mentis  humanse  bona 

non  esse,   sed  potius  mala,   quibus  quanto  cupidias 
eadem  mcns  fruitur,  tanto  minus  felix  est. 

Sed  quoniarn  rationum  jarn  in  te  mearum  fomenta  a 

descendunt,  paulo  validiorilms  utendum  puto.  '  Age 

enim,  si  jam  ■  caduca  et  3   '>  momentaria  fortunie 

dona  non  essent,  quid  in  eis  est,  quod  aut  vestrum 


A  unquam  iieri  queat,  aut  non  perspectum  considera- 
tumque  (.:i)  c  vilescat?  *  Divitiame  vel  vestri  d,  vel 
sui  natura  pretiosee  sunt?  lllt  Quid  earum  e  po- 
tius,  5  aurnmne,  an  vis  congestee  pecunia;?  Atqui 
hecc  elfundendo  magis,  quam  coacervando  melius  ni- 
tent  :  siquidem  avaritia  semper  odiosos,  claros  lar- 
giLas  facit.  Quod  si  manere  apud  quemquam  non  po- 
test,  quod  transfertur  in  alterum  :  tunc  est  pretiosa  (5) 
pecunia,  cum  translata  in  alios,  largiendi  usu  desinit 
possideri.  At  eadem  si  f  apud  unum,  quanta  est  ubi- 
que  gentium,  congeratur,  caeteros  sui  inopes  fecerit. 
Et  vox  quidem  tota  pariter  multorum  replet  audi- 
tum;  vestree  vero  divitiee,  nisi  comminutee,  in  plu- 
reis  transire  non  possunt.  Quod  cum  factum  est, 
pauperes  necesse  est  faciant  (10),  quos  reliquunt.  0 


INTEHPHETATIO. 


mine   constantis  aggeris,   eris    beatus,    contemptisque  B 
cocli  furoribus,  ages  vitam  tranquillam. 

■  Mrntem  subcunt. 

bFtuxa. 


c  Sordescat. 
d  0  homines. 
e  Pretiosus. 
t  Tanla. 


N0T.E. 


10.  Conditus.}  Absconditus  :  quemadmodum  Vir- 
gil.  i  Georg.,  v.  i4l  : 

Ille  ul)i  nascentem  maculis  variaverit  ortum 
Conditua  iu  nubein. 

20.  Felix  robore.]  Robur  quamcunque  corporis 
fortiludincni  signiticat  :  unde  quod  quercus  silvestris 
inter  cffiteras  arbores  fortissima  videatur,  idcirco 
heec  robur  appellatur. 

20.  Valli quieti.]  Vallum  murus  est  e  terra  ad  fos- 
see  oram  aggestus,  crehris  sudibus  sive  palis  mnni- 
tus  :  quaniobrem  duee  sunt  valli  partes,  nempe  agger 
sive  terra,  et  pali  sive  sudes,  quare  vallum  quie- 
tum  est. 

21.  buccs  sercnus  sevum  ridens  xtheris  iras.]  Vitam 
duces  tranquillam  contempto  cceli  impetu.  JEcum  enim 
sigmlicat  vitam,  ut  apud  Virg.  iv  Georg.,  v.  206  : 

Ergo  ipsas  quamvis  angustus  termiuus  eevi 
Exci|>iat. 

Et  irii.  quippe  quam  insolitus  corporis  motus  comi- 
tari  solet,  non  raro  violentos  nonsolum  hominis,  sed 
et  bfstiarum,  imo  etiam  inanimatorum  corporum 
motus  signiticat. 

Et  hoc  etiam  exemplo  usus  est  Christus,  preedicto 
cap.  vn  Matih...  Omnis,  inquit,  qui  audit  verba  mea 
ct  facit  ea,  assimilabitur  oiro  sapienti,  qui  sedificavit 
dumum  suam  supra  petram;  et  descendit  pluvia,  et  ve- 
nerunt  flumina,  et  fiaverunt  venti,  et  irruerunt  in  do- 
mum  illnm,  ct  non  cecidit  :  fundala  enim  erat  supra 
petram. 

1  Age.}  Age  advcrbium  dici  solet  :  sed  nobis  vide- 
tur  nnpi  ratnum  verhi  injo  :  non  spcus  atque  fac  verbi 
facio  :  propterea  si  um  tantum  loquamur,  dicimus, 
.-  si  pluribus,  agite  :  hinc  voce  hac  exhortamur 
auditorem  ad  cogitandum,  loquendum,  aut  facien- 
dum.  Ad  cogitandum  quidem  ut  apud  Virgil.  Georg. 
iu,  v.  21  : 

Te  siue  nil  nltum  mens  inchoat;  en  age  segnes 
ltmnpe  moras. 

Ad  loquendum  :  ut  /Eneid.  vi,  v.  343  : 

Dic  age  :  namque  mihi  fallax  haud  ante  repertus. 

Ad  faciendum  :  ut  Georg.  i,  v.  6'.)  : 

Ergo  age  terra; 
Pingue  soliini  primis  extemplo  a  meusibus  anni 
Forl.es  iuvertant  tauri. 

-  Caduca.]  Caducum  a  cadendo  dictnm  :  unde  id 
signiticat,  quod  aut  lapsum  est,  aut  labitur,  aut  lap- 
surum  est.  Sic  Virgil.  A\.n.  vi,  v.  481,  de  lapso, 


Belloque  caduci 
Dardanidae. 

Georg.  l,  v.  368,  de  labente, 

Saepe  levem  paleam  et  frondes  volitare  caducas. 

Et  yEn.  x,  v.  622,  de  lapsuro, 

Si  niora  praeseutis  leti  tempusque  caduco 
Oratur  jnveui. 

3  Momcntaria.]  Fluxa  :  hac  voce   utitur  S.  Ambro- 
sius  :  sed  eadem   non  potui  invenire  apud   Latinos 
auctores,  quos  vocaut  classicos. 
*  Divitiaene  vel  vestri.  vel  sui  natura  pretiosx?}  I. 

P  Philosophia  probat  generatim  divitias  non  esse  ali- 
quod  mentis  humanse  bonum,  non  solum  quod  omne 
fortuna*.  bonum,  cujusmodi  sunt  divitiee,  extra  men- 
tem  est  attentiusque  consideratum  sordescit,  ut  jam 
dixit;  sed  etiam  quod  nullee  divitiae  pretiosee  sunt. 
Pretiosum  ergo  nobis  id  dicitur;  quod  in  nostra  exi- 
stimatione  versatur  :  hac  enim  nostra  existimatione 
fit,  ut  illius  comparandi  causa,  quod  a  nobis  posci- 
tur,  pretium  solvamus  :  nnde  pretiosum  dictum  est. 
Duobus  autem  modis  aliquid  versari  potest  in  nostra 
existimatione,  pro  dnplici  modo,  quo  sese  babere 
possunt  idpa;,  ex  quiLus  veluti  ex  quadam  materia 
illa  existimatio,  ut  pote  judicium,  constat.  Primum 
quidem  propter  sui  naturam  :  quando  scilicet  pree- 
dictee  «deee  itaclaree  sunt  et  distinctee,  nihil  ut  invol- 
vant  preeter  id  quod  a  rebus  cogitationi  snbjectis,  ut 
pote  earumdem  causis,  acceperunt.  Deinde  vero 
piopter  vestri,  o  hoi:  mes,  naturam  :  cum   videlicet 

„  illee  ideee,  preeter  id  quod  a  rehus  cogitationi  ohjectis 
habent,  ipsum  judicantis  preejudicium  involvunt. 
Optime  igitur  Pliilosophia  queerit  an  divitise  pretiosx 
sint  vestri,  vel  sui  natura  ;  tum  pro  comperto  ponens 
divitias  sui  natura  ]>retiosas  in  numero  bonorum  non 
esse,  sequenti  pecuniee,  gemmarum,  agrorum,  ves- 
tium,  et  famulorum  enumeratione  probat  easdem  di- 
vitias  nequidem  vestri  natura  pretiosas  inter  bonaesse 
recensendas. 

3  Aurumne,  an  vis  congestae  pecunix?}  II.  Philoso- 
phiaspeciatim  dictura,  de  quibusdam  divitiarum  ge- 
neribus,  nimirum  de  pecunia,  gemmis,  agris,  vesti- 
bus  et  famulis,  incipit  a  pecunia  :  quam  idcirco  dicit 
non  haberi  posse  pretiosam,  quod  nec  diffundi  possit, 
juxta  ejus  institutum,  quin  largiendi  usu  dcsinens  pos- 
sidcri  ipsum  dantem  pauperet  :  nec  conycri  avaritia, 
quin  cseteros  suiinopes  faciat,  in  hoc  ipsa  voce,  rerum 
omnium  tenuissima,  tenuior,  cum  vox  tota  pariter 
multorum  repleat  auditum;  nec  mirum  :  quandoqui- 


691 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


692 


igitur  angustas,  inopesque  divitias,  qua  nec  habere 
totas  pluribus  licet,  et  ad  qnemlibet  sine  cseterorum 
paupertate  non  veniuntl  BSJS  '  An  gemmarum  ful- 
gor  oculos  trahit?  Sed  si  quid  est  in  hoc  splendore 
praecipui,  gcmrnarum  est  lux  illa,  non  hominum  : 
quas  quidem  mirari  homines  vehementer  admiror. 
Quid  est  enim  carens  animae  motu  atque  membro- 
rum  compage,  quod  animatae  rationabilique  (5)  na- 
turae  pulchrum  esse  jure  videatur?  quae  tametsi  con- 
ditoris  opera,  suique  distinctione  postremae  aliquid 
pulchritudinis  trahunt,  infra  vestram  tamen  excellcn- 
tiam  collocafae,  admirationem  vestram  nullo  modo 
merebantur.  2  An  vos  agrorum  pulchritudo  delectat? 
Quid  ni  a?  Est  enim  pulcherrimi  operis  pulchra  por- 
tio.  Sic  quondam  sereni  maris  facie  (10)  gaudemus  : 
sic  coelum,  sidera,  solem,  lunamque  miramur.  Num 
te  horum  aliquid  attingit  b?  num  audes  alicujus  ta- 
lium  splendore  gloriari?  An  vernis  floribus  ipse  dis- 
tingueris!  aut  tua  in  aestivos  fructus  intumescit  uber- 
tas?  Quid  inanibus  gaudiis  raperis?  quid  externa 
bona  pro  tui  amplexaris?  Nunquam  tua  faciet  esse 


A  fortuna,  quae  a  te  (15)  natura  rerum  fecit  aliena. 
Terrarum  quidem  fructus,  animantiura  procul  dubio 
debentur  alimentis.  Sed  si,  quod  naturae  satis  est, 
replere  indigentiam  velis,  nihil  est  quod  fortunae  af- 
fluentiam  petis.  Paucis  enim  minimisque  natura  con- 
tenta  est:  cujus  satietatem  si  superfluis  urgere  velis, 
aut  injucundum,  quod  infuderis,  fiet,  aut  noxium. 
134  Jam  vero  3  pulchrum  variis  fulgere  veilibus 
putas?  quarum  si  grata  intuitu  c  species  est,  aut  ma- 
teriae  naturam,  aut  ingenium  mirabor  arlificis.  *  An 
vero  te  longus  ordo  famulorum  facit  esse  felicem? 
Qui  si  vitiosi  moribus  sunt,  perniciosa  domus  d  sar- 
cina,  et  ipsi  domino  vehementer  (5)  iuimica  :  sin 
vero  probi,  quonam  modo  in  tuis  opibus  aliena  pro- 
bitas  numerabitur?  Ex  quibus  omnibus  nihil  horum, 
qua?.  in  tui  computas  bonis,  tuum  esse  bonum  li- 
quido  monstratur.  Quibus  si  nihil  inest  appetendae 
pulchritudinis,  quid  est,  quod  vel  amissis  doleas,  vel 
laeteris  retentis?  Quod  si  natura  pulchra  sunt,  quid 
id  tua  refert  (10)?  Nam  haec  per  se  a  tuis  quoque 


I! 


a  Dicit  Boetius. 
6  Ait  Philosophia. 


INTEBPRETATIO. 

c  Forma. 
i  Onus. 


NOTiE. 
dem  vox,  ut  pote  sonus,  versatur  in  quodam  tremore  siquidem  mare 
aeris,  qui  quod  liquidus  sit,  ab  uno  homine  loquente 
undique  commoveri  potest  :  pecunia  autem  est  num- 
mus  ex  aere  primum,  deinde  ex  auro  argentove  con- 
fectus,  quo  statutis  legibus  res  propter  facilius  com- 
mercium  permutaii  possunt  :  licet  autem  plura  cor- 
pora  simul  moveri  possint,  idem  tamen  corpus  uon 
potest  pluribus  simul  locis  circumscribi. 

1  An  gemmarum  fulgor  oculos  trahit?]  III.  Philoso- 
phia  gemmas  dicit  menti  humanse  non  debere  esse 
pretiosas,  quod  lumen,  quo  gemmae  splendent,  non 
sit  hominum,  sed  illorum  duntaxat  affectio  corpo- 
rum,  quae  cum  inanimata  sint,  sic  infra  mentis  hu- 
manae  excellentiam  collocata  sunt,  ut  hominis  admi- 
rationem  nullo  modo  mereantur.  Nimirum  gemma  est 
lapis  qui,  instar  vitri  pellucens,  lunien  ideo  transmit- 
tit,  quod  ante  liquatus  fuerit,  quam  lapidesceret. 
Hinc  si  aliquid  metalli,  alteriusve  corporis  opaci, 
gemma-  adhuc  liquescenti  infundatur,  gemma  pellu- 
cere  minus  apta  coloratur  :  binc  suus  est  gemmarum 
sive  pellucentium,  sive  relucentium  fulgor,  quo  oculi 
ita  moventur,  ut  mens  ipsa  ad  gemmas  primum  spe- 
ctandas,  deinde  admirandas,  et  aliquaudo  etiam 
amandas  excitetur,  donec  exuta  omni  pra^judicio, 
advertat  hic  nihil  aliud  esse  quam  motum,  non  solum 
ipsa  mente,  a  qua  cogitatur,  inferiorem:  sed  ipsi 
etiam  corporum  vitse,  quu^  in  perenni  continuataque 
motione  versatur,  longe  postponendum. 

2  An  vos  agrorum  pulchritudo  delectat?}  IV.  Philo- 
sophia  addit,  neque  eliam  agros  praedictae  menti  esse 
debere  pretiosos  :  quia  cum  ager  dicatur  territorium, 
quod  diligentius  cultum  frages  affert,  ager  pretiosus 
menti  haberi  nequit,  nisi  aut  sua  magnitudine,  qua- 
tenus  terminis  longissimis  circumscribitur;  aut 
sua  figura,  quatenus  tumoris  expers,  ceu  cylindro 
aequatus  fuerit ;  aut  suo  motu,  quatenus  non  modo 
fertihs,  sed  etiam  fructuosus  fuerit  :  Agro  bene  culto, 
inquit  Tullius,  nil  potest  essenec  usu  uberius,  nec  spe- 
cxe  ornatius.  Atqui  nullo  ex  his  modis  ager  menti  liu- 
manae  pretiosus  esse  potest.  Non  sua  magnitudine  : 
nam  luna,  sol,  sidcra,  cailum,  qua1,  tamen  ipsi  menti 
pretiosa  non  videntur,  pulcherrimi  operis  portio  sunt 
quolibet  agro  major.   Noi  plana  : 


D 


quod  nihilominus  tanto  in  pretio  non 
est,  dum  tranquillum  est  et  serenum,  aquis  a-quali 
pondere  libralis,  non  solum  agro,  sed  quolibet  alio 
corpore  plano  planius  est  :  quid  enim  tam  planum  vi- 
detur,  ait  Tullius  n  Acad..  quam  mare?  ex  quo  etiam 
seguor  illudpoetae  vocant.  Non  demque  suo  motu,  sive 
florens,  sive  e[mm  fructuosus  :  quoniam  flores  fructus- 
que  agrorum  extra  hominem  sunt;  aut  si  horum 
pars  quaedam  ipsum  hominis  corpus  instar  alimenti 
subeat,  baec  tatn  parva  esse  debet,  ut  si  naturae  satie- 
tatem  superfluis  urgere  velis,  aut  injucundum,  quod  in- 
fuderis,  fiat,  aut  noxium.  Lucretius  1.  v  : 

Quod  si  quis  vera  vitam  ratione  gubernet 

Divitiae  grandes  homini  sunt,  vivere  parce, 

JEqao  animo  :  neque  eniin  est  unquain  peuuria  parvi. 

3  Pulchrum  variu  fidgere  vestibus.]  V.  Philosophia 
probat,  neque  etiam  vestes  menti  nostrae  habendas 
esse  pretiosas;  quod  quae  vestium  grata  inluitu  spi 
est,  haec  uon  ad  nostram  mentem,  sed  aut  ad  mate- 
rise  naiuram,  aut  ad  ingcnium  spectat  artificis.  lmo 
pulcherrima  vestis  ne  a  minima  quidem  febre  te  po- 
terit  liberare.  Lucretius  1.  n  : 

Nec  calidae  citius  decedunt  corpore  febres, 
Textiiibus  si  in  picturis,  ostroque  nibenti 
Jactaris,  quam  si  plebeia  in  ve?le  cubandum  est. 

*  An  te  hmgus  ordo  famulorum.  VI.  Philosophia 
pariter  demonstrat  famulorum  turbam  praedi 
menti  non  esse  pretio  □  :  aia  famuli  isti  vel  im- 
probi  sunt,  vel  probi.  Si  improbi,  taiur.ni  abest  ui  do- 
mino  pretiosi  sint,  ut  potius  pemiciosa  domus  sarcina, 
et  domin  veh  menter  inimica,  quippe  qui  lege  divina 
tenetur  famulum  et  a  vitio  retrahere  et  ad  virtutem 
promovere.  Hebr.  xni  :  Ipsi  enim  domini  pervigii 
quasi  rationem  pro  animabus rcddituri.  Si  vero  probi: 
Quonam  modo  in  tuis  opibus  aliena  probitas  numerabi- 
tur?  Quare  Philosophia  metito  concludil  beatum  ho- 
minein  non  esse,  quod  pecuuia,  gemmis,  agris,  vesti- 
bus  et  famulis  abundet.  Horat.  Carm.  i\.  od.  9  : 

Non  possi  lentem  multa  \  oca^  eris 
Recte  bealum  :  rectius  occupat 
Nomen  beati,  qui  deorum 
Muneribus  sapienter  uti. 
Duramque  c 


693 


DE  CONSOLATIONB  IMIII.OSOIMII.K  Uli.  II. 


694 


opibus  '  ■  sequestrata  placuissent.  Neque  enim  id- 
circo  sunt  pretiosa,  quod  iu  tuas  venere  divitias  : 
sed  quoniam  pretiosa  videbantur,  luis  ea  divitiis  an- 
numerare maluisti.  i;j.v  Quid  autem  6  tanto  fortunae 
strepitu  desideratis  ?  '  Fugare,  credo,  indigentiam 
copia  quaeritis.  Atqui  hoc  vobis  in  contrariurn  ccdit. 
;  Pluribus  quippe  adminiculis  opus  cst  ad  tuendam 
pretiosae 4  supellectilis  varietatcm  :  verumque  illud 
est,  permultis  eos  indigere,  qui  (5)  permulta  possi- 
deant ;  contraquc  miniino  °,  qui  abundantiam  suam 
naturae  necessitate,  5  non  ambitus  superfluitate  mc- 
tiantur.  Itane  autcm  nullum  estproprium  vobis,  atque 
insitum  bonum,  ut  in  externis,  ac  sepositis  rebus 
bona  vestra  quaeratis?   6  Sic   rerum  versa   couditio 


est,  ut  '  divinuin  a  mcrilo  rationis  animal,  non  aliter 

sibi  splendere  (10  ,  nisi  inanimatse  supellectilis,  pos- 

ione  videatur?    BJ5<»  VAH  alia   quidem  suis  con- 

tenta  sunt  :  vos  autem  °  Deo  mente  consimiles,    ab 

rebus  infimis  excellenlis  naturse  ornamenta  captatis ; 

nec  intelligitis,  quantum  conditori  vestro  faciatis  in- 

juriam.  '■'    Illc    genus   bumanum    terrenis   omnibus 

praestare    voluit  :   vos  dignitatem    vestram  (5)  infra 

infima  quaeque  detruditis.  Nam  si  omne  cujusque  bo- 

num,  eo  cujusest,  constat  esse  pretiosius,  cum  vilis- 

sima   rerum   vestra  bona  cssc  judicatis,  eisdern  vos- 

metipsos     vestra    existimatione  submittitis    l0  quod 

quidem  baud   immerito  f    cadit.   "  Humanae  quippe 

naturae  ista  couditio  est,  ut  tum  tantum   caiteris   re- 

INTERPRETATIO. 


■  Sejuncta. 

h  Fortunam  titam  frcquentcr 
concursu  qusercndo. 


appdlando    tantoquc 


D 


c  Indigerc  eos. 


«•  Titulo. 
c  Homines. 
f  Contingit. 


IVjusque  leto  flagilum  timet, 
Xon  ille  pro  caris  amicia. 
Aut  patria  timidus  perire. 

lSequestrata]  Sejuncta.  Sequestratus  aulem  di- 
citur  a  sequestro,  boc  a  sequester,  qui  estarbiterinter 
utramque  partem  sic  medius,  utneutrius  praejudicio 

actus  judicet :  quemadmodum  .-Eu.  xi,  v.  133  : 
His  seuos  pepigere  dies  et  pace  sequestra. 

Sed  vo.v  ista,  sequestratus,  qua  Arnobius,  1.  v  Adv. 
gent.,et  Cassiodorus,  1  i  Var.,  cap.  3,  utuntur,  purio- 
ris  Latinitatis  non  videtur. 

2  Fuyare  indigentiam  c.opia  quaeritis.]  Id  urmm 
praetexunt  qnicunque  vehementiori  prccdictorum  stu- 
dio  afficiuntur.  Scilicet  unusqnisque  liomo  suae  te- 
nuitatis  conscius,  pecunia,  gemmis,  agris,  vestibus 
et  famulis,  veluti  totidem  satellitibus  circumdatus, 
his  putat  se  posse  ab  omni  hostium  injuria  liberari  : 
scd  fallitur  : 

'■'  Pluribus  quippe  adminiculis  opus  cst.  Adminicu- 
lum  est  auxilium,  quod  ad  manum,  sive  praesto  est  : 
quod  autem  praedicta  bona  perpetuse  sint  corruptioni 
obnoxia,  ideo  quo  plura  possidemus,  eo  ad  illa  con- 
servanda  plura  nobis  ad  manum  esse  debent  au- 
xilia. 

5  Supcllcctiiis.]  Supellex  proprie  est  omaaientum 
aulce,  cujusmodi  sunt  aulaea ,  sedilia,  lintea,  vasa, 
exteraque  domus  utensilia,  quod  nimirum  haec  pelli- 
bus  involuta,  a  militibus  et  forte  etiam  a  legatis  ad 
suos  usus  portarentur  :  hic  autem  supellectilis varie- 
tas  est  prsedietorum  bonorum  externorum  multitudo 
nominc  partisad  totum  translato. 

3  Non  ambitvs  superfluitate.]  Non  solum  praesidii 
causa,  ut  dictum  est,  sed  ambitu  etiam  prsedictis  di- 


NOT/E. 

Primum  quidem  homo  est. 

7  Divinum  merito  rationis  animal.]  Homo    enim    ut 
nemo   nescit,  constat   ex  mente   et    corpore|  mutuo 


ex 

conjunctis  :  mens  ratio ;  corpus  animal  non  raro  ap- 
pellatur  ;  sed  mente  homo  similis  est  Deo  :  sicut  sta- 
tuitur  Genes.  i.  Faciamus,  inquit  Deus,  homincm  ad 
imaginem  et  similitudinemnostram  :  quatenusvidelicet 
mens  nostra  res  est,  instar  Dei,  cogitans  :  unde  ho- 
mines,  II  Petrii,  divinae  consortcs  nuturse  dicuntur  : 
proptcrea  nunc  homo  vocatur  animal  merito  sive  ti- 
tulo  rationis  divinum.  Homines,  inquit  Tullius  de  un., 
Deorum  immortalium  quasigenlilcs  sunt,  ct  divinigene- 
ris  appellantur  ct  omnium  animantium  tenent  princi- 
paturn.  Deinde  idem  homo  est  caeteris  rebus  creatis 
insipientior  :  quandoquidem. 
C  8  Alia  ijuidem  suis  contenta  sunt.]  Nam  corpora 
inanimata,  plantee,  bestiae  ipsae  linibus  sibi  (Jivinitus 
praescriptis  ita  continentur,  ut  nec  pecuniae,  nec 
gemmarum  necagrorum,  nec  vestium,  nec  famulo- 
rum  desiderio  teneantur.  Prceterea  idem  homo  inju- 
riam  videtur  facere  Deo  : 

9  llle  gcnus  humanum,  etc.]  Cum  enim  Deus,  ut 
potc  cujus  sapientia  iniinita  est,  quolibet  homine 
etiam  sapiennssimo  sit  sapientior,  propterea  ille 
homoinjuriam  facit  Deo,  quiausus  suum  judicium 
divino  anteponere,  quam  dignitatcm  Dcus  terrenis 
omnibus  praestare  voluit,  hauc  infra  intima  quaeque 
detrudit.  Atqui  homo  praedictis  bonis  inhians  ita  se 
habet.  Donum  enim  ita  in  perfectione  versatur,  ut 
quod  coique  bonum,  illud  eidem,  semetipsovideatur 
perfectius,utpote  a  quo  perhci  possit  :  nequo  etenim 
periici  potest,  nisi  a  perfectiori.  Quamobrem  cum 
pretiosum,  utsupra  dictum  est,  illud  habeatnr,   quod 


viliis  studemus  comparandis,  rati  nimirum  nos   eo  D  in  nostra  estexistimatione,  cumque  hmc  cxistimatio 


majorem  de  nobis  existimationem  in  mente  csetero- 
rum  hominutn  excitaturos,  quo  piuribus  majoribus- 
queejusmodi  bonis  fruemur  :  atque  id  ex  eoevidens 
est,  quod,  si  arbiiraremur  fore  ut  a  nullo  unquam 
bomine  videremur,  nec  gemmis,  ncc  veslibus,  nec 
ullis  ejusmodi  bonis  ita  inhiaremus. 

6  Sic  rcrum  vcrsa  coiulitio.]  Mens  quippe  mea  mei 
corporis  forma  est,scd  a  Deo  et  propter  ipsum  Deum 
creiita  :  quamobrem  veluti  media  inter  Denm  condi- 
torcm,  corpusque  consors,  ah  utroque  sic  informa- 
turnotionibus,  utab  utroquein  suas  trahatur* parles  : 
sed  heu!  cum  IVo  unice  diligeudo  vacare  deberet, 
infelici  com  proprias  infirmitatis,  tum  perturbationis 
pondere  ad  corpus  primum,  deiude  ad  caBtera  cor- 
pori  famulantia  truditur,  qua  quidem  in  re  homo, 
iivinum  merito  rationis  animal,  cseteris  rebus  creatis 
'sipieutior,   injuriam  facere  videtur  et  Deo   el  sibi. 


non,  nisi  crescente  rei  subjectae  perfectione,  cres- 
cere  debeat,  idcirco  quidquid  alicui  itonum  videtur, 
illud  eidem  pretiosius  videatur,  necesse  est  :  quare 
homo  summo  famulorum,  vestium,  agrorum,  gem- 
marum,  jiccuniae  et  caeterarum  ejusmodi  rcrum  ab- 
jectissimarum  desiderio  occupatus,  res  istas  sua 
etiam  mente  pretiosiores,  perfectioresque  es?e  exis- 
timat,  adeoque  suo  conditori  facit  injuriam  suo  illo 
falso  judicio. 
10  Quodqnidem  haudimmerito  cadit.]  Quod  quidem 

um  judicium  nec  sine  aliqua  causa  est,  ncc  sine 
aliquo  effectu  :  oritur  quippe  ex  voluntaria  hurnanee 
i.mi  ntis  ignoratione,  quae  ignoratio,  crescente  illo.ju- 

o,  crcscenlibusque  adjunctis  illi  perturbationibus 
erescit. 

"  Humanx  quippe  naturx,  elc.]  Homo  in  hoc  dif- 
fcrt  a  caiteris  animantibus,  quod  ille  possit,   caeterae 


695 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


696 


bus,  cum  se  cognoscit,  excellat  :  eadem  (10)  tamen 
infra  bestias  redigatur,  si  se  nosse  desierit.  Nam  cse- 
teris  animantibus  sese  ignorare,  natura  est  :  bomi- 
nibus  vero,  vitio  venit.  133  '  Quam  vero  late  patet 
vester  bic  error,  qui  ornari  posse  aliquid  ornamentis 
existimatis  alienis.  At  id  fieri  nequit.  Nam  si  quid 
ex  appositis  luceat,  ipsa  quidem,  quae  sunt  apposita, 
laudantur  :  illud  vero  bis  tectum,  atque  velatum  in 
sua  nihilominus  foeditate  perdurat  (o).  2  Ego  vero 
nego  illud  esse  bonum,  quod  noceat  habenti.  Num 
id  mentior?  Minime,  inquies.  Atqui  divitiao  possi- 
dentibus  persappe  nocuerunt,  cum  pessimus  quisque 
eoque  alieni  magis  avidus,  quidquid  auri  usquam, 
gemmarumqueest,  sesolum,quihabeat,  dignissimum 


A  putat.  Tu  igitur,  3   qui  nunc  a    contum    gladiumque 
sollicitus    pertimescis   (10],    si    vitae    hujus  b  callem 
vacuus  viator  intrasses,    coram  latrone    cantares.    0 
praeclara  opum     mortalium    beatitudo,    quam  cum 
adeptus  fueris,  securus  esse  desistis! 
13*  METRUM*  V. 
Argumetum.   —   Philosophia,  posito  discrimine   inter 
vetera  novaque   tempora,  ait,  idcirco  aetatem  majo- 
rum  nostra  fuisse  feliciorem,  quod  illi  minori,   quum 
nos,  victus,  vcstitus,  auri  et  regni  cupiditate  tenc- 
rentur. 

Felix  nimium  prior  aestas, 
Contenta  fidelibus  arvis, 
139  Nec  inerti  perdita  luxu  : 
Facili  quae  sera  solebat 


INTERPRETATIO. 

a  Longum  fustem.  B  contenta  suis  arvis  fertilibus,  neque  dissoluta  intempe- 

b  Semitam  rie  ignava  qux  consucverat  post    longa  jejunia  pasci 

Mtasprima  hominum  priscorum  erat  nimis  beata,      glande  expcdita.Uincscicbunt  vina,  Liberi  sive  Bacchi 

NOTyE. 


vero  animantes  non  possint  cogitare  :  quare  quod 
caeterae  animantes  sese  ignorent,  hoc  illarum  natura, 
est  :  quod  vero  homo  se  ignoret,  id  ejus  vitium  est 
quatenus  praecipitationi  et  prsejudicio  obsecutus,  ad 
suam  ment^m  animo  non  vult  attendere  :  unde  justo 
Dei  judicio  fitut  infra  bestias  redigatur  :  JSolite  fieri, 
inquit  David  psal.  xxxi,  sicut  equus  et  mulus,  quibas 
non  est  intellectus  :  ut  nimirum  sui  immemor,  instar 
bestiae,  huc  feratur,  quo  corpus  rapit. 

1  Quem  late  patet  vester  hic  error.]  Est  quidem 
hic  error  sive  falsum  judicium,  quatenus  homo  arbi- 
tratur,  mentem  suam  ornari  posse  ornamentis  alie- 
nis,  videlicet  pecunia,  agris,  gemmis,  etc,  ipsa  enim 
qux  sunt  apposita  laudantur  quodvero  his  tcctum  at- 
que  velatum  in  sua  nihilominus  fceditate  perdurat  :  ca- 
davera  putes  pulchris  condita  sepulcris  :  stercora 
nivibus  obducta.  At  ille  crror  lote  patet,  non  solum 
rationemultorum  hominum,  quiillo  inliciuntur  ve- 
rum  etiam  ratione  diversorum  motuum  cum  animi 
tum  corporis,  quorumerror  ille  est  causa  :  quamob- 
rem  homo  hoc  ipso  errore  non  modo  Deo,  ut  pro- 
batum  est,  sed  et  sibi  ipsi  facit  injuriam. 

s  Ego  vero  nego  illud  esse  bonum,  quod  noccat  ha- 
benti.]  Haec  Pbilosophise  ratiocinatio  iuterpretatione 
nonindiget.  Qued,  inquit,  nocet  habenti,  illud  ha- 
bentis  bonum  esse  non  potest  :  bonum  quippe  favere 
debet,  non  nocere.  Atqui  praedictae  divitiae  nocent 
habentibus,  cum  in  aliis,  tum  in  hocpraeserlim,  quod 
pessimus  quisque  eoque  alieni  magis  avidus  quidquid 
auri  usquam  gemmarumque  est,  se  solum,  qui  habeat, 
dignissimum  putat ;  sua  videlicet  perturbatione  prae- 
sertimque  avaritia  obcaecatus  :  unde  per  fas  et  nefas 
opibus  studet  acquirendis.  Plautus  iu  Captiv.,  act.  D 
n,  scen.  2  : 

Odi  ego  aurum  :  inulta  multis  suasit  perperam. 

Qui  nunc  contum,  etc  ]     Pbilosopbia    alludit   ad 

versus  Juvenal.  sat.  18,  1.  iv,  v.  19  : 

Pauca  licet  portes  argenti  vascula  puri 
Nocte  iter  ingressus,  gladinru  contuuique  timebis, 
Et  mota}  ad  luuam  trepidabis  aruudinis  umbram. 
Gantabit  vacuus  coram  latrone  viator. 

Latro  autem  nunc  ille  dicitur  qui,  vias  obsidens, 
viatoribus  aufert  opes,  ssepe  etiam  vitam.  Nimirum 
latro  olim  era».  miles  conductus  sive  satelles,  sic  di- 
ctus  quasi  latero,  quod  stiparet  principis  sui  latus. 
Quoniam  veroejusmodi  hominessua  apud  regesauc- 
toritate  abusi,  viatores  aggredi  pecuniamque  auferre 
non  dubitabant,  factum  est,  ut  quicunque  viarum  ob- 
sessores,  dicti  fuerint  latrones. 

*  Carmen  constans  uno  gcnere  versuum,  quorum 


3 

hos 


quilibet  tribus  constat  pedibus  cum  syllaba  super- 
stite  :  tertius  pes  semper  anapaestus  :  primus  et  se- 
cundus  indiscriminatim  spondeus,  aut  anapaestus. 

1.  Prior  setas.]  1.  Philosophia  ponit  discrimen  in- 
ter  vetera  et  nova  tempora.  Poetis  quiqpe  quatuor 
sunt  mundi  aetates,  nempe  aurea,  argentea,  aerea  et 
ferrea,  quod  nuemadmodum  ferrum  ab  aere,  aes,  ab 
argento,  argentum  ab  auro,  sic  nepotes  a  virtute 
majorum  degenerant  :  unde  Horat.  1.  in  Carm. 
od.  6: 

Damnosa  quid  non  imminuit  dies? 
^Etas  parentum  pejor  avis  tulit 
Nos  uequiores  mox  daturos 
Progeniem  vitiosiorem. 

Hic  autem  agitur  de  aetaje  aurea,  quae  idcirco  vocatur  j 
prior  :  de  qua  aetate  qua?  nunc  dicuntur,   haecmaxi- 
mam  partem  dicta  fuerunt  a  Yirgil.  i    et  iii    Georg., 
Tibullo  1.  i,   el.  3,  Lucretio  1.    v,  Horatio  Epod.  od. 
16.  Ovid.  l  Metam.,  Juvenali  sat.  6,  elc. 

2.  Contenta  fidclibus  arvis.]  II.  Philosophia  tracta- 
tura  de  victu,  nimirum  cibo  potuque  aureae  illius  sive 
prioris  aetatis,  incipit  ab  ipsa  ejusmodi  victus  causa, 
nempe  ab  arvis  fidelibus,  quibus  veteres  illi  contenti 
erant.  Arvum  autem,  inquit  Festus,  agcr  est  necdum 
satus  :  fidele  vero  id  dicitur,  quod  voti*  respondeus, 
exspectationem  possessons  non  frustratur  :  at<i ui  au- 
rea  illa  a*tate.  agri  nec  arati  nec  suti  idipsum  praesta- 
bant.  Lucret.  1.  v  : 

Nec  robustus  erat  curvi  moderator  aratri 

Quisquara  :  nec  scibal  ferro  molirier  arva, 

Ncc  nova    detodere    in  terrain  virgulta,  neque    alii?. 

Arboribus  veteres  decidere  falcibuVamos  : 

Quod  sol  atque  imbres,  dederant,  quod  terra  crearat 

Sponte  sua,  satis  id  plaeabat  pectora  donum. 

Ovid.  iMetam.,  v.  109  : 

Mox  etiam  fruges  tellus  inarata  ferebat. 


3.  Nec  inerU  perditaiuxu.]  Luxus  liic  vitium  est 
dissoluti  animi,  quod  bic  variis  suis  cogitationibus, 
in  cpntrarias  veluti  partes  distractus,  instar  liquoris 
motu  evanescentis  dilui  videatur  :  ut  enim  a  (luo  est 
flaxus;$\c  a  luo  est  luxus  :  unde  luxuries:  sic  Te- 
rentio  adolcscens  dicitur  luxu  pcrditus.  Illeautem  lu- 
xus  uon  abs  re  vocatur  mers  :  n.un  iners  quasi  sme 
arte  generatim  significat  rem  omnem  quae  est  motus 
ezpers  :  sicut  Ovidio,  nec  quidqnam  nisi ponius  iners. 
Atqui  ille  animi  luxus  priinuni  quidem  cogitationes, 
deinde  corpons  ipsius  humani  motus  rectos  im- 
pcdit. 


697 


1)E  CONSOLATIONE  PIllLOSOIMIl.F.  LIB.   II 


«98 


Jejunia  solvere  glande. 

Non  Bacchica  munera  norant 

Liquido  confundere  melle, 

l  IO  Mec  lucida  vellera  Serum 

Tyrio  rniscere  veneno. 


A  10    Somnos  dabat  herba  salubreis, 
Potum  quoque  lubricua  amnis, 
Umbras  altissima  pinus. 
III  Nondum  maris  alta  secahal, 
Nec  mercibus  undiquc  lectis, 

INTERPRETATIO. 


dona,  permiscere  cum melle  fiuido;  negue  inficere  lanas 
candidas  Serum  populorum  succo  purpureo  Tyri.  Gra- 
men  iisdem  tribuebat  soporem  salutiferum;  fluviusli- 
quidus  tribnebat  potionem;  pinus  procera  tnhiifli.it 
umbras.  JSondum  ullus  homo  scindebat  navi  mare  pro- 


fundum,  neque  p<  r<  grinus,  opibus  undequaque  qusesitis, 
conspexerat  oras  ante  ignotas.  Tunccornua  belli  c»*w- 
delia  silebant,  nec  sanguis  gravibus  inimicitiis  effusus, 
consperserat  arma  horrenda:  quare  etenim  ira  hostilis 
tentasset  aprimis  illis  tem/poribus  tractare  ullum  fer- 


NOTjK. 


5.  Jejunia  solvcrc  glande.]  III.  Philosophia  coin- 
mendans  cihum  prioris  lllius  eetatis,  hreviter  notat 
ea  quae  nostram  inter  et  priscam  victus  rationem 
animadverti  possuut  discrimina,  quorum  alia  ad  ipsa 
cibaria  ;  alia  ad  horum  modum  pertinent.  Primum 
enim  nostra  cibaria  exquisita  esse  solent  et  arte  pa- 
rata  ;  prisca  erant  facilia  et  ab  ipsa  natura  suppedi- 
tata.  Deinde  nostra  cibaria  frequenter  sumuntur,  et 
seepius  nulla  instigante  farae  :  prisca  non  nisi  post 
jejunia  eaque  sera  sive  ad  ultimum  usque  diem  ser- 
vata.  Postremo  nostra  cibaria  esse  solent  carnes, 
pisces  et  optimum  quodque  fructuum  terrestrium 
genus  :  prisca  erant  glandes,  ignobile  frugum  vulgus; 
quod  pluribus  aliis  cum  oratorum,  tum  poetarum 
testimoniis  coufirmari  potest.  Virgil.  l  Georg.,  v.  8  : 

Chaoniam  piugui  glandem  mutavit  arista. 
Et  v.  159  : 

Concussaque  famem  in  silvis  solabere  quercu. 

Lucretius  1.  v. 

Glandiferas  inter  curabant  corpora  quercus... 
Ast  odium  ccepit  glandis. 

Ovidius  i  Metam.,  fab.  3,  v.  103  : 

Contentique  cibis  nullo  cogente  creatis, 
Arbuteos  fetus  moutauaque  fraga  legebant. 
Cornaque,  et  in  duris  ha:rentia  mora  rubetis, 
Et  quae  decideraut  patula  Jovis  arbore  glandes. 

Hinc  primi  homines  vocabantur  palavofdiyot  xai  ii$po- 
irorai,  glandis  edaces  et  aquai  potores  :  Jiiuc  etiam 
communi  adagio  autiquitus  dicebatur  a/.i;  fyvo?,  sa- 
tis  quercus. 

6.  Non  Daccfiica  mwiura.]  IV.  Philusopbia  memi- 
nit  potus  aureae  illius  setatis,  quem  dicet  versu  un- 
decimo  fuisse  aquam,  Potum  quoque  lubricus  amnis  : 
unde  prsemittit  hos  veteres  nec  vinum  Bacchica  mu- 
ncra,  nec  mulsum  vinum  melle  mistum  novisse.  Vinum 
enim  dicitur  muuus  Bacchi,  quod  Dionysius  vini  in- 
veutor  dictus  fuerit  Bacchus  sive  taxxo;  ab  laxh,  quod 
clamorem  i.otat;  quia  forte  vinum  ad  loquendum 
primum,  deinde  etiam  ad  clamandum  potores  exci- 
tet.  Horat.  Epi^t.  I.  i,  ep.  5  : 

Quid  nou  ebrietas  designat?  operta  recludit, 
Spes  jubet  es.se  ratas  :  in  prselia  trudit  iueruiem  : 
Sollijitis  aniuiis  onus  exiuiit  :  addueet  artes. 
Feeuudi  calices  quem  nou  fecere  dissertum? 

Mulsum  autem  est  potio  ex  vino  et  melle  permistis 
facta  :  unde  Graecis  olvopekt  et  fte^ixparov  appellatur. 
Nimirum  quemadmodum  vino  recens  invento  aqua, 
prior  hominum  potio,  infusa  fuit,  juxta  illud  Virg.  i 
Georg.,  v.  9: 

Poculaque  inveutis  Acheloia  miscuit  uvis. 
Sic  crescente  gulonum  libidine,  eidem  vino  mel  fuit 
immistum,  sive  ad  voluptatem,  sive  etiam  ad  produ- 
ceudara  vitam  :  polus  quippe  ille  venas  vacuas  sua 
lenitate  mulcere  fertur  :  ex  quo  forte  a  mulcendo  di- 
citur  mulsum.  Hinc  Catius  apud  Horatium  reprehen- 
dit  Aufidium,  non  quod  mel  Falerno  misceret,  sed 
quod  Ifalerno  auslero, 

Aufidius  forti  miscebat  mella  Falerno 
Mendose,  quoniam  vacuis  committere  venis 


Nil  nisi  lene  decet,  leni  praecordia  mulso 
Prolueris  melius. 


Ilinc  etiam  Asinius  Pollio  centesimum  excedens  seta- 
tis  annura,  cum  ab  Augusto  hospite  rogaretur  qua- 
'*  nam  maxime  ratione  illum  corporis   animique  vigo- 
rem  servasset,  respondit,  lntus  mulso,  foris  oleo. 

8.  Ncc  lucida  vellcra  Serum.]  V.  Pbilosophia  trans- 
it  ad  pnmas  majorum  vestes,  quas  designavit  no- 
minatis  illorum  toris  et  tentonis  :  tori,  erant  herli.e  ; 
somnos  dabat  hcrba  salubres ;  tentoria,  arbores,  um- 
bras  altissima  pinus  :  quamobiem  prius  dixit,  hos 
vcteres  non  novisse  vestes  sericas,  aut  purpuram,  qua 
tingerentur.  Seres  ergo  sunt  populi,  quos  interduos 
amnes  Hydaspem  et  lndum  constitutos  Orosius  scri- 
bitl.  iu, c. 23.  Apud  hos  qu3?.dam  sunt  arborestenuis- 
sima  quadam  lana  onustee  :  sicut  plurimis  gravissimo- 
rum  auctorum  testimoniis  probatur  :  ut  Virgilii  n 
Georg.,  v.  121  : 

Velleraque  ut  foliis  depectant  tenuia  Seres. 
Senecee  in  Oct.,  v.  667  : 

Nec  Maaonia  distiuguit  acu 
Qua2  Pticebeis  subditus  euris 
L  Legit  eois  ser  arboribus. 

Claudiani  carm.  1,  v.  179  : 

Stamine  quod  molli  tondent  de  stipite  Seres. 
Sed  gravis  est  dispulatio  de  origine  ejusmodi  lanae, 
an  heec  ab  arboribus,  an  potius  a  vermiculis  illic  de- 
gentibus?  hoc  ultimum  videtur  probabilius,  ut  bom- 
byces  apud  istos  populos,  veluti  apud  nos  stamen 
ab  alvo  gravida  ducant.  Eleganter  rugosum  ac  sordi- 
dum  illum  vermem  descripsit  grande  nostree  univer- 
sitatis  decus  Antonius  Halleeus,  his  versibus  : 

Est  olli  mnler  sanies,  dat  frondea  nutrix 
P»bula,  Thysbaeo  Moruc-  polluta  cruore. 
Queis  avidam  ut  clausus  latebroso  iu  carcere  pavit 
Ingluviem,  totoque  satur  jam  corpore  turget, 
Viscera  lum  vacuans  paulatim  liiuc  molle  iigurat 
Lauiciuiii ;  illuviemque  modis  in  lenuia  miiis 
Net  fila,  et  teretem  glomerans  convolvit  iu  orbem. 
Ut  vero  emeritus  perfecit  nobile  pensum 
rj         Exanimo  similis,  pretiosa  nt  conditus  urna 
Hicjacet :  atluci  mox  redditur;  induit  alas, 
Jamipie    avis,   et  vermis,    ueulrumque,    et    denique 

[monstrum  est. 

Purpura  autem,  qua  vestes  serico?.  tinguntur,  vocatur 
venenum  Tyrium  :  vencnum  quidem,  quia  liquor  est 
e  concha  eductus,  qui  lanas,  instar  veneni  viscera 
et  venas  suheuntis,  ingressus  has  miicit  :  Tyrium 
vero,  quod  Tyrus  urbs  Phoenicise,  muricis,  proedictee 
concha;,  piscatu  fuerit  celebris.  Virg.  u  Georg.,  v.  405  : 
Aloa  uec  Assyrio  fucatur  lana  veneuo. 
13.  flondum  maris  alta  secabat.]  VI.  Pliilosophia 
commemoiat,  aurum,  quod  commercio  prsesertim 
comparalur  :  commercium  autem  tit  praecipue  ope 
famulantis  maris,  de  quo  nunc  agitur.  Sic  Lucretius 
1.  v  : 

Al  nou  multa  virum  sub  signis  millia  ducta 
Uua  dies  dabat  e.xitio  :  nec  turbida  ponti 
/Equora  lajdebant  uaves  ad  saxa  virosque. 

Sic  Tibullus  I.  i,  el.  5  : 


699 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


700 


15     Nova  littora  viderat  hospes. 
Tunc  classica  saeva  tacebant, 
142  Odiis  neque  fususacerbis 
Cruor  horrida  tinxerat  arma. 
Quid  enim  furor  hosticus  ulla 

20    Vellet  prior  arma  movere, 
Cum  vulnera  saeva  viderent, 


A  Nec  prsemia  sanguinis  ulla  ? 

Utinam  modo  nostra  redirent 
In  mores  tempora  priscos  ! 
23     Sed  ssevior  ignibus  ^Etnee 
Fervens  amor  ardet  habendi. 
143  Heu,  primus  quis  fuitille, 
Auri  qui  pondera  tecti 

INTERPRETATIO. 


rum  ?  quandoquidem  primi  i!li  homines  animadverte- 
banl  fore  ut  infligerentur  plagse  crudeles,  absque  mer- 
cede  ulla  cruoris  effusi.  Utinam  nostra  setas  nunc  re- 
vertatur  ad  antiquum  illum  modum  vivendi.  Verum 

Nondum  caeruleas  pinus  contempserat  undas 
Etfusum  ventis  praebueratque  sinum. 

Nec  vagus  iguotis  repetens  compendia  terris 

Presserat  externa  navita  merce  ratem.  B 

Sic  Ovidius  i  Metam. 

Nondum  caesa  suis  peregrinum  ut  viseret  orbem 
Montibus  in  liquidas  pinus  descenderat  undas  : 
Nullaque  mortales  praeter  sua  littora  norant. 

Tria  supersunt  hic  notanda  vocabula,  videlicet  alta, 
mercibus,  et  hospes.  Alta  maris  signilicant  mare  pro- 
fundum    et   a    terris  remotius.    Sic   Virgil.    i    -En. 
v.  38  : 


wstuans  libido  bonorum  caducorum,  asperior  flammis 
JZtweis  fervet  apud  nos.  Heu,  quisnam  Ule  fuit  om- 
nium  primus,  qui  eruit  pondera  auri  absconditi,    ei 


Vix  e  conspectu  Siculae  telluris  in  altum 
Vela  dabant  laeti. 

Et  AZu.  n  *  v.  203  : 

Ecce  autem  gemini  a  Tenedo  tranquilla  per  alta. 
Merxsive,  utantiqui loquebantur, mercis a mercando di- 
citur  :  unde  rem  venalem  significat  eamque  prsesertim 
quam  nostri  mobilem,  du  meuble,  vocant,  qualis  vendi 
emique  solet  in  nundinis  hino  et  inde  lecta.  Propterea 
numen,  quod  veteri  superstitione  credebatur  lucro 
rebusque  istis  emendis  vendendisque  praeesse,  dice-  C 
batur  Mtrcurius,  nec  aliam  forte  ob  causam  hic  pin- 
gebatursinistra  virgulam,  dextrasacculumnumarium 
tenens,  nisi  quod  mercatores  his  instructi,  proficisci 
solent.  Hospes  denique  sive  ut  primi  Latinitatis  au- 
ctores  dicebant,  hostis  is  est  quem  nunc  peregrinum 
dicimus,  Gallice  un  hote. 

16.  Tunc  classica  sseva  tacebant.]  VII.  Philo«ophia 
agit  de  regno,  cujus  obtinendi  vel  amplificandi  causa 
buccinae  intlantur,  arma  sumuntur,  multusque  san- 
guis  funditur.  Classica  igitur  quasi  calassica  ab  anti- 
quo  calo,  voco,  inquit  Isidorus  1.  xvni,  c.  4,  sunt 
cornua  quae  convocandi  causa  erant  facta  :  quemad- 
modum  classis  ab  origine  eadem  dicta,  eam  signiticat 
hominum  multitudinem,  qua?  sive  mari,  sive  terra, 
sive  domi,  sive  militia?  signo  aliquo  solet  convocari  : 
sic  nostrae  etiam  scholae,  quod  sint  coetus  discipulo- 
rum  convocati,  vulgo  classes  appellantur.  Hic  autem 
classica  sunt  signa  militiae,  ut  apud  Virgil.  n  Georg.,  rj 
v.  538  : 

Aureus  banc  vitam  in  terris  Saturnus  agebat, 
Necdum  etiam  audieraut  inflari  classica,  uecdum 
Impositos  duris  crepitare  incudibus  enses. 

Cruor  vero  sanguis  est  non  solum  qui  corde  ruit.  si- 
cut  quibusdam  placet  (quandoquidem  sanguis  omuis 
e  corde  egressus  ruit),  sed  qui  extra  venas  effusus  ut 
quiescit  sic  friget  :  cruor  quippe  dicitur  a  xpvos,  fri- 
gus  :  unde  xouepd?,  frigidus.  Quod  Cum  horrorem  in- 
culere  soleat,  sanguis  propterea  et  acerbis  duntuxat 
odiis  fundi,  et  fusus  arma  qux  tingit,  facere  horrida 
nunc  perlnbetur  :  proptefea  etiam  nemo,  sanguinis 
fundendi  gratia,  arma  primum  voluerit  movere,  nisi 
aliquod  videatur  sanguinis  iundendi  prxmium  ;  ut 
nunc  dicitur,  non  fuisse  in  illa  priori  aetate  aurea. 
Ovid.  i  Aletam.  : 

Non  galeffi,  uon  ensis  erat  :  sine  militis  usu 
Mollia  secura?  peragebant  otia  geutes. 


Scilicet  nt  canit  Lucretius  1.  v  : 

Sic  alia  ex  alio  peperit  discordia  tristis, 
Horribile  bumanis  quod  gentibus  esset  in  armi^  : 
Inque  dies  belli  terroribus  addidit  augmen. 

23.  Utinam  nostra  7*edirent,  etc.]  Ita  quidem  prior 
a?tas  moderata  fuit  circavictum,  vestitom,  aurum  et 
regnum,  sed  nostra  in  bis  omnibus  cupiendis  nullum 
videtur  modum  tenere  :  hiuc  minus  felicem  vitam 
ducimas,  justissimumque  est  illud  Philosophiae  vo- 
tum. 

25.  Ssevior  ignibus  jEtnse  amor  ardet  habendi.] 
Mens  quippe  humana,  hinc  sui  suaeque  perfectionis 
amans ;  inde  vero  sua?  tenuitatis  conscia  naturaiiler, 
non  modo  suum  corpus,  sed  externas  etiam  res 
amore  prosequitur,  adeo  ut  ex  se  caetensque  ejus- 
modi  rebus  quandam  sibi  videatur  lieri  societas,  cujus 
ipsa  sit  pars  non  ultima.  Hinc  caeteri?  hi^ce  rebus 
studet  aut  conservandis,  si  habeat :  aut  comparandis. 
si  iisdem  careat,  ita  ut  si  contingat,  hanc  aliqua 
ejusmodi  rerum  aut  possessione  aut  spe  spoliari.  ve- 
luti  de  parte  suae  societatis  detracla  doleat.  magis 
aut  minus.  prout  pars  illa  pluris  aut  minoris  babe- 
batur.  Nec  immerito  amor  ille  nunc  dicitur  ignibus 
jEtnze  ssevior  :  nam  .Etna  mons  Sicilia?,  vulgo  mont 
Gibel  perpetuo  clarus  incendio,  frequenlique  stragc 
a  poetis  celebratur.  Virgil.  l  Georg.,  v.  472  : 

Vidimus  undantem  ruptis  fornacibus  .Etuam, 
Flauamarumque  globos  liquefactaque  volvere  saxa. 

Illa  autem  perturbatio,  quae  non  minus  perenuis  est, 
quam  ignis  .Ftnaeus,  longe  plure^  gravioresque  in- 
ducit  calamitates.  Virgil.  vin  .Fn..  v.  324  : 

Aureaque,  ut  perhibent,  illo  sub  rege  fuere 
Saeoula  :  sic  placida  populos  in  pace  regebat  : 
Deterior  donec  paulatim  ac  decolor  a 
Et  belli  rabies,  et  amor  successit  habendi. 

Ovid.  i  Metam.,  v.  128  : 

Protinus  erupit  venae  pejori?  in  sevnm 
Omne  nefas  :  fu^rere  pudor,  veruruque.  tidesque 
In  quoruuj  subiere  locum  fraudesque  doliqne 
Insidiaeque  et  vis  et  amor  sceleratus  habeudi. 

27.  Primus  quis\fuit  ille.]  Ele^ans  locutio  ad  sigui- 
ticandam  viui  praedictea  perturbatiouis.  Sic  Tibullus 
1.  i,  el.  10  : 

Quis  fuit  horrendos  primus  qui  protulit  euses  ? 
Sic  Horatius  I.  i  Carm.,  od.  ;!  : 

llli  robur  et  £es  triplex 

Circa  pectus  erat.  qui  fragilem  truci 
Commisit  pelago  ratem 

Primus  nec  timuit  praecipitem  Africum 
Decertautem  aquilonibus, 

Nec  tristes  Hyadas,  uec  rabiem  noti. 

28.  Anri  qui  pon  lera  tecti.  Recte  aurum  suo  uota- 
tur  pondere,  non  solum  quia  aurum  omnium  nn-tal- 
loruin  est  gravissimum  :  -cd  etiam  qoia  est  omnium 
prsestantissimnm,  recte  quoque  anrum  dicitor  tectum, 
praesertim  inveutori,  de  quo  nunc  agitur  •,  siquidem 
aurum  mtra  riscera  terra?  inclusum  formatur. 


701 


I)E  CONSOLATIONE  PIIILOSOPHLE  LIK.  II. 


702 


Gemmasque  latere  volentes, 
38     iii  Pretiosa  pericula  fodit? 

I  15  PROSA  M. 
Argumentum.   -  -  Philosophia  spectatwa  potcntiam  cx 

parte  potentis,  subditi  et  ejusdetn  proprietatis,  videt 

potentiam,  l"   in  improbo  magistratu  vituperii,    in 

probo  non  laudis  majoris  esse  causam  ;  2°  in  sola 

corpora  sic  vatcrc,  ut  potens  non  minus  laedi  possit 

quam  laedere;  3°  nec  vitia  fugare  posse  nec  infirmi- 

tatem  :  exquibusconcludit  potentiam,  nonnisiabusu 

nominis,  in  numero  bonorwn  poni. 

Quid  autem  *de  dignitatibuspotentiaque  disseram, 
quas  vos,  verse  dignitatis  ac  potestatis  inscii,  »  cailo 

1NTERPRETATI0. 

gemmas    abscondi  natas  ;   quse]  ambo    sunt  pericula         u  Igne  voraciores. 
cara  ?  c  Aqua  rapidiores 

a  Ad  ccelum  usquc  laudando  attollitis.  B 

NOT/E. 


A  exeequatis?  I  U»a  Qua?  si  in  improbissimum  qiiem- 
(pie  ceciderint,  qua>  &  flammis  MUuv.  eruclantibiis, 
quod  c  diluvium  tantas  strages  dederint?  Certe,  uti 
meminisse  te  arbitror,  consulare  imperium,  quod 
liliertatis  principium  fuerat,  ob  superbiam  consulum 
vestri  veteres  abolere  cupierunt,  (5)  qui  ob  eamdem 
superbiam  prius  regium  de  civitate  nomon  abstulc- 
rant.  At  si  quando,  quod  perrarum  est  probis  bouo- 
res deferantur,  quid  in  eisaliud  quamprobitas  uten- 
lium  placet?  Ita  lit  ut  non  virtutibusex  dignitate,  sed 
ex   virtute  diguitatibus  honor  accedat.  117  3  Qua- 


29.  Gemmasque  latere  volcntcs.\  In  gemmis,  ut  pote 
quee  cogitationis  sunt  cxpertes,  neque  voluntas  est, 
neque  ullus  appetitus  :  Sed  si  gemmarum  originem 
uaturamque  advertas  attentius,  hac  credideris  velle 
latcre.  Primo  quidom  gemmae  sua  origine  videntur 
velle  latere  :  ha>  enim  oriuntur  in  locis  abditis,  in 
aquis  scilicet  et  in  terra,  ubi  instar  vilri  liquescunt 
primum,  deinde  in  fragilitatem  durata?  perlucent. 
Secundo  esedem  gemmse  sua  natura  videntur  vellc 
latcrc  :  hae  enim  aut  transmisso  lumine  pellucent,  aut 
remisso  eodem  lumine  rclucent.  Si  pelluceant,  hse 
aera,  quem  spiramus,roferentes,minus  sunt  aspecta- 
biles.  Si  vero  reluceant,  esedem  oculorura  aciem  ita 
pcrstringunt,  utlixisoculis  undiquenonpossuntaspici. 

30.  Pretiosa  pericula.]  Aurum  et  gemmn»  prctiosa 
quidem  sunt,  saltem  propter  illud,quod  homo  de  his 
habet    prsejudiciura.    At   sunt    pcricula,    non   modo 


viro  potente,  sive,  ut  aiunt  philosophi,  de  subjccto 
potcstatis.  Potens  autem  ille  recens  fastus  vel  impro- 
bus  est,  vel  probus.  Si  improbus  fueiit,  tantuin  abest 
ut  bic  accedente  potostate  melior  liat  ut  potius,  instar 
ignis  vehementissimi  et  aquce  rapidissimse,  idem  ma- 
gnas  strages  edat,  abusus  nimirum  sua  auctoritate  : 
tes  sunt  reges  consulesque  Romani.  Siautem  fue- 
rit  probus,  non  propter  potestatem  probitas  hujus; 
sed  propter  probitatem  potestas  laudatur  :  verum  ad 
intelligenduin  id  quod  nuncdicitur  de  regibus  et  con- 
sultbus  Romanis,  aUquid  dicendum  de  imperio  et  de 
varia  ejus  forma  apud  Romanos. 

Imperium,  Gra?cis  -oi.i-Uv.,  auctore  Lipsio  1.  n 
Polit.,  cap.  I,  cst  certus  ordo  in  jubendo  et  parendo, 
Triplex  est,  inquit,  principatus,  optimatum  et  poputi 
status.  Miscentur  inter  se,  fatcnr,  et  remittuntur  aut  in- 
tcnduntur :  sed  sic  ut  propendcut  et  praepondcret  sempcr 


quandiu  iuclusa  latent  in  natali  sede,  ex  qua  non  sine  q  aliqua  pars,  a  qua  jure  ei  nomen.  Principatus  cst  im 

perium  unius,  qui  propterea  vocatur  rex  aut  prin- 
cops.  Status  optiraatum  est  imperium  plurium,  qui 
quod  viitute  cceteris  videntur  preestare,  electione 
adipiscuntur  magistratus.  St.itus  denique  populi  est 
imperium  plurium,  qui  sorte  solum  magistratus  ob- 
tinent. 

Has  omnes  imperii  formas  experti  sunt  Romani. 
Primum  enim  habuerunt  roges,  quorura  postremus, 
inquit  Florus  1.  i,  c.  7,  fuit  Tarquinius,  cui  cognomen 
Superbo  cx  moribus  datum.  Ilic  rcgnum  avitum,  quod 
a  Servio  tcnebatur,  rapcre  maluit  quam  exspectare,  im- 
misshqu  ii  cum  pcrcussorib'is,  s<-elcre partampotcsta- 
tcm  nun  metius  cyit  quam  acquisierat.  Deiudo  haluie- 
runt  consules  :  nam,  inquit  idem  cap,  t)  Bruto  Colla- 
tinoque  ducibus  etauctoribus,  quibus  ultionesui  moriens 
matrona  mandaverat,  populus  Romanusad  vindicandum 
libertatis  ac  pudicitix  decus,  quodam  quasi  instinctu 
deorum  concitatus,  regem  repente  destituit,  bona  diri- 
pit,  agrum  Marti  suo  consecrat,  impcrium  in  eosdcm 
libertatis  suse  vindiccs  transfcrt,  mutato  tamen  et  jure 
et  nomine.  Quippe  cx  perpctuo  annuum  placuit,  ex 
singulari  duplex  :  ne  poteslas  solitudine  vel  mora  cor- 
rumpcretur :  consulesque  appellavit  pro  regibus,  utcon- 
sulere  se  civibus  suis  debere  mcminissent.  Uonique  ut 
imperii  Romani  forma  ab  regibus  ante  ad  consules 
vonerat,  sio,  auctore  Livio,  iterum  mutatur  ab  con- 
sulibus  ad  decemviros.  Scilicet  crescente  pra?dictorum 
consulum  superbia,  aut  potius  nondam  domita  illa 
populi  Romani,  quse  ex  pastoribus  originem  duxerat, 
foritate,  tandem  aliquando  consulibus  successorunt 
decomviri,  qui,  quod  multa  tyrannice  agerent,  dam- 
nati  suut,  eorumque  potesta«,  tertio,  ex  quo  in  rem- 
publicam  introducla  fuisset,  anno  sublata  est. 

3  Qux  vcro  est  ista  praeclara  potentia?]  II.  Pbiloso- 
phia  traclat  de  subditis,  sivc  de  materia  circa  quam 
pra-.dicta  potestas  exerceri  polest  :  quod  philosophis 
vocari  «olet  objpctum  potcntise.   Subjecta  autem   illa 


magno  fodientis  poriculo  possunt  erui  :  sod  etiam 
posiquam  effossa  ab  hominibus  aut  tonentur,  aut 
quajruntur :  quippe  qua?  ut  corpori  sic  menti  mortem 
srepius  aiferunt.  Virg.  iii  ^En.,  v.  57  : 

Quid  non  mortalia  poctora  cbgis, 
Auri  sacra  fames? 

1  De  dignitatibus  potentiaque.]  Bignitatcs  et  potcntia 
sivc  potestas  bic  conjunguntur  :  quoniam  non  dilfe- 
runt  nisinomine:  Dignitas  autem,  inquit  Tulliusn  de 
Inv.,  est  alicujus  honesta  auctoritas  quse  cultu,  Iwnore 
ct  verccundia  digna  est.  Nimirum  dignitas  dicitura  di- 
gno  :  dignus  sive,  ut  veteres  scribebant,  dicnus  a  no- 
mine  Gra?co  oi/.r,  jus,  ut  dignus  sit  illo,  cui  tequum 
est  obsequi:cum  autemhomo  homini  sit  par,  a?quum 
non  potest  esse  homincin  homini  obsequi,  nisi  Deo, 
omnium  hominum  conditore  et  rege,  jubento  :  hinc 
omnis  dignitas  ita  a  Deo  est,  ut  regi  magistratibus- 
que  imperantibus,  tanquam  personis  vices  Deigeren- 
tibus  subditi  teneantur  obsequi  :  Joannis  xix  :  Non 
habercs  potestatem  adversum  mc  ullam,  nisi  tibidatum 
cssct  desuper.  Omnis  anima,  inquit  Apostolus  ad  Rom. 
xiii,  potcstatibus  sublimioribus  subdita  sit :  non  est  enim 
potestas  nisi  a  Deo:  quse  autem  sunt  a  Deo  ordinata 
sunU  Itaquc  qui  resistit  potestati,  Dei  ordinationi  resi- 
stit:  qui  autcmrcsistunt,  ipsi  sibi  damnationem  acqui- 
runt.  otc. 

Dignitas  ergosive  potestas  est  qua>dam  veluti  for- 
ma,  quae  propterea  spectari  potest  ex  parte  potentis, 
ex  parte  subditi,  et  ex  parte  proprietatis,  quaephilo- 
sopbis  minus  Latine  loquontibus  dicitur  effectus 
formalis  :  atque  ex  triplici  hoc  capite  philosophia 
deinceps  probabit  non  solum  divitias,  de  quibusjam 
egit,  sed  ipsam  etiam  potentiam  non  ita  habereratio- 
nem  boni,  utqui  his  caruerit,  ille  propterea  haben- 
dus  sit  infelix. 

5  Quee  si  in  improbissimum.]  I.  Philosnphia  agit  de 


I) 


703 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


704 


vero  est  ista  vestra  a  expetibilis  ac  prseclara  poten-  A  nus   materiam  crudelitatis  (o),  vir  sapiens  fecit  esse 


tia?  Nonne  o  b  terrena  animalia  consideratis,  quibus 
quipraesidere  videamini?  Nam  si  inter  mures  videres 
unum  aliquem  jus  sibi  ac  potestatem  piae  cseteris 
vindicantem,  c  quanto  movereris  cachinno!  '  Quid 
vero  si  (5)  corpus  spectes,  imbecillius  homine  repe- 
rire  queas,  quos  saepe  d  muscularum  quoque  vel 
morsus,  vel  in  secreta  quaeque  reptantium  necat  in- 
troitus?  Quo  vero  quisquam  jus  aliquod  in  quem- 
piam,  nisiinsolum  corpus,  et  quod  infra  corpus  est, 
fortonam  loquor,  possit  exercere?  Num  quidquam 
unquam  libero  imperabis  animo  ?  Num  (10)  mentem 
firma  sibi  rationecohaerentem  de  statu  propriaequie- 
tis  amovebis?  148  2  Cum  liberum  quemdam  c  vi- 
rum  suppliciis  se  tyrannus  adacturum  putaret,  ut 
adversum  se  factae  conjurationis  conscios  proderet, 
linguam  ille  momordit  atque  abscidit,  etin  ostyranni 
seevientis  abjecit  :  ita  cruciatus,  quos  putabat  tyran- 


B 


virtutis.  3Quid  autera  est,  quodin  alium  facere  quis- 
quam  potest,  quod  sustinere  ab  alio  ipse  non  possit? 
Busiridem  accipimus  necare  hospites  solitum,  ab 
Hercule  hospite  fuisse  mactatum.  Regulus  plures 
f  Poenorum  bello  captos  in  vincula  conjecerat  :  sed 
mox  ipsegvictorum  catenis  manus  prapbuit.  Ullamme 
igitur  (10)  ejus  bominis  potentiam  putas,  qui,  quod 
ipse  in  alio  potest,  ne  id  in  se  alter  valeat,  efficere 
nun  possit?  149  4  h  Ad  haec,  si  ipsis  dignitatibus 
ac  potestatibus  iuesset  aliquid  naturalis  <ic  proprii 
boni,  '  nunquam  pessimis  provenirent.  Neque  enim 
sibi  solent  adversa  sociari.  Natura  respuit  ut  contra- 
ria  quaeque  jungantur.  Ita  cum  pessimos  plerumque 
dignitatibus  fungi  dubium  non  (5)  sit,  illud  etiam 
liquet,  j  natura  sui  bona  nrn  esse,  quae  se  pessimis 
haerere  patiantur.  Quod  quidem  de  cunctis  fortunae 
muneribus  dignius  existimari  potest,  quae  ad  impro- 


INTERPBETATIO. 

a  desiderabilis.  {  Carthoginensium. 

t  Eomines.  e  Ab  ipsis  victis  in  vincula  conjectus  est. 

c  Quantum  rideres.  h  Praeterea. 

d  Muscarum  vel  minimarum.  l  Ese. 

c  Zenonem,  ut  quidam  aiunt;  Anaxarchum,  ut  alii.  j  Secundum  suam  naturam. 


NOTJE 

potentiae  materia  neque  absolute  subest  potenti,  ne- 
que  tanta  est,  ut  propterea  potentia  sit  maximi  fa- 
cienda.  Non,  inquam,  materia  illa  absolue  subest 
potenti;  quandoquidem  omnes  homines,  utpote  ab 
eadem  causa  et  propter  eumdem  finem  conditi,  ita  ^ 
sunt  pares,  ut  seclusa  divina  voluntate,  qua  alii  aliis 
preesunt,  non  minus  sit  ridiculum  hominem  sibi  ar- 
rogare,  auctoritatem  in  alios,  quam  si  mus  in  mnrem 
suum  videres  exercere  imperium  :  quod  hic  dicitur. 
At  haec  subjecta  materies  tanta  non  est  :  licet  euim 
subditus  ex  mente  et  corpore  constet,  non  secus  ac 
vir  potens,  tamen  sicut  potens  suam  non  exercet  po- 
tentiam,  nisi  corpore,  verbo  nimirum  aut  facto  ;  sic 
homo  viro  potenti  non  subest  nisi  corpore  :  quemad- 
modum  Christus  docuit  Lucae  xn  :  Ne  terreamini  ab 
his  qui  occidunt  corpus,  etpost  haec  non  habent  amplius 
quid  faciant  :  posse  autem  in  corpus  humanum  tanti 
non  est  :  partim  quia  corpore  humano  nihil  imbrcil- 
lius;  partim  etiain  quia  quod  superior  potest  in  cor- 
pus  inferioris,  idipsum  inferiori  esse  potest  maleria 
virtutis  ;  aut  injuria  tamen  potest  inferior  in  ipsum 
superioris  corpus  exercere. 

1  Quid,  si  coiyits  spectes,  imbecillius  ftowine?]  Pri- 
mum  enim  corpore  humauo  imbecillius  nihil  reperiri 
potest  :  quandoquidem  musca,  exiguum  animal,  hu-  D 
mano  corpori  mortem  afferre  potest,  sive  pungendo: 
sicut  apes,  praesertim  vero  crabrones,  vuigo  frelons. 
Virg.   iv  Georg.,  v.  236  : 

Illis  ira  modum  supra  est,  laesaeque  venenum 
Morsibus.  inspirant,  et  spicula  caeca  reliuc jnuiit 
At'fixa3  venis,  animasque  in  vuluere  ponunt. 

Sive  etiam  viscera  subeundo,  ut  cantharides,  de  qui- 
bus  Cicero,  Epist.  1.  ix,  ep.  21,  Caius,  inquit,  ac- 
cusante  L.  Crasso  cantharidas  sumpsisse  dicitur. 

Notari  possunt  hic  duo  h;vc  nomina,  exf»  tibilis  et 
muscularum,  quurum  testem  Latinuin  non  novi  :  mihi 
diceretur  desiderabilis  et  muscarum.  Tu  videris. 

8  Cum  liberum  guemdam  virum  etc.]  Deinde  cru- 
ciatus,  quos  superior  in  corpus  inferioris  exercet, 
quajdam  esse  possunt  materia  virtutis:  sicut  contigit 
Anaxarcho  philosopho,  Democriti  sectaturi,  de  quo 
nunc  philosophia  mentionem  facit-  Anaxarchus  enim 
ille,  ut  ait  Cicero   n  Tuscul.,  cum  in  manus  Cyprii 


Nycareontis  regis  incidisset,  nullum  genus  supplicii 
deprecatus  est,  neque  recusavit.  Hic  autem  in  pilam 
saxeam  conjectus,  ibique  ferreis  nialleis  contu-us  : 
Tunde,  inquit,  tuude  Anaxarchi  follem  :  Anaxarcbum 
enim  non  tundis  :  tyranno  porro  amputatiouem  lin- 
gua?  minitante,  iinguam  denlibus  abscissam  in  tyran- 
num  expuit. 

3  Quid  autem  cst  quod  in  alium,  etc.]  Postremo  quod 
superior  potest  in  corpus  inferiuris,  idip-um  non 
raro  inferiur  in  corpus  superiuris  potest  :  cnjus  rei 
niulta  sunt  exempla  ;  mcminit  Philosophia  BusiridiS 
et  Reguli. 

Busiris  Neptuni  ex  Libya  Epapbi  filia  natus.  cru- 
delissimus  fuit  /Egyptiorum  tyrannus  :  hic  enim  hu- 
spites  suos  Joviimmolabat,  ne  illiquidem  vati,  aquo 
id  consilii  acceperat,  parcens  :  seu  cum  easdem  msi- 
dias  Herculi  pararet,  ab  eodem  Ilercule,  una  cum 
Amphidamante  filio,  prapcone  Chaihe,  et  ministris 
ad  ipsas  aras  interfectus  est.  Virg.  m  Georg.,  v.  o  : 

Quis  aut  Eurystea  durum 
Aut  illaudati  nescit  Busiridis  aras  ? 

Claudian.  carm.  3,  v.  -2,'ii   : 

0  mites  Diomedis  equi !  Busiridis  arae 
Ciementes ! 

Idem,  carm.  18,  v.   159  : 

Sic  multos  fluvio  vates  arente  per  aunos. 
Hospite  qui  eaeso  monuit  placare  tonantem, 
Inventas  primus  Busiridis  imbuit  aras 
Et  cecidit  s;i'\i,  ijuod  dixerat.  uostia  sacri. 

Regulus  vero  consul,  qui,  nt  ait  Plinius,  fusis  Sa- 
lentinis  triumphavit,  primusque  Romanornm  ducum 
in  Africam  classem  trajecit,  ab  qir-is  Carthaginensi- 
bus  (quos  hic  Pbilosophia  vocat  Pcenos),  quas  mco- 
rat,  resectis  palpebris  interfectus  est. 

^Adhxc,  etc]  III.  Philosophia,  consideratis  sub- 
jecto  et  objecto,  transit  ad  effectum  formalem  poten- 
tia\  quemadmodura  loqnuntur  philosophi.  Sic  antem 
contrahi  potest  h»3C  ipsius  Philosophiae  ratiocinatio. 
Quidquid  natura  su  i  bonnm  est,  U  ud  habentem  facit 
bonum,  atque  adeo  abeodem  contrarium  malum  fu- 
gat  /  agit  enim  cujusque  r<  i  natura  quod  proprium  est, 
nec  contrarium  rerum  miscetur  effectibus,  ei  ultro, 
qux  sunt  advcrsa,  depellit  :  sic  fortitudo  fortem,  velo- 


705 


l)K  CONSOLATIONE  IMHI.OSOIMII.K  LIB.  II. 


70»; 


bissimum  quemque  uberiora  proveniunt.  De  quibus  A  facile   ipsarum  rerum  redarguuntur  effectu  :    I50 

illud  etiam  consideranduiu  puto,  quod  aemo  dubitat      itaque  :1  aec  Lllee  divitiae,  nec  illa  poteutia,   uec  baec 

esse  fortem,  cui  fortitudinem  inesse  conspexerit  :  et 

cuicunque  (10)  velocitas  adest,   manifestum  est  esse 

velocem.  Sic  musica  quidem  musicos,  medicina  me- 

dicos,  rhetorica  rhetores  facit.  Agit  enim  cujusque 

rei  natura  quod  proprium  est,  nec  contrariarum  re- 

rum  miscetur  effectibus,  et  ultro,  quse  sunt  adversa, 

depellit.  *   Atqui   nec   opes  inexpletam  restinguere 

avantiam  queunt,  nec  potestas  sui  compotem  (l.i)  fe- 

cerit,  quem  vitiosae  Libidines  insolubilibus  astrictum 

retinent  catenis;    et  collata    improbis  dignitas  non 

modo  non  eflicit  dignos,  sed  prodit  potius  et  osten- 

tat  indignos.  2  ■  Cur  ita  provenit?  Gaudetis  enim  res 

sese  aliter  habentes  falsis  compellare  nominibus,  quae 

INTERPRETATIO 


dignitas  jure  appellari  potest.  Postremo  idem  le  tota 
concludere  fortuna  licet,  in  qua  ''  nihil  expetendum, 
nihil  '•  nativse  bonitatis  inesse  manifestum  est,  quae 
nec  se  bonis  semper  adjungit,  et  bonos,  quibns  fuerit 
adjuneta,  nou  efficit. 

i.-s i  METRDM  •  VI. 
ArgumeRtum.  —  Nero,  inquit  Philosophia,  cujus  po- 
testas  tanta  fuit,  ut  populos  ab  ortu  adoccasum,  a 
septentrione  ad  austrum  diffusos  regeret,  eo  devenit 
improbitatis,  ut   Roma   infiammata,  plures  senato- 
res,  fratrem,  matremque  ipsam  interfecerit :  usque 
adeo  exitiosum  est  improbum  fieri  potentem. 
Novimus  quantas  dederit  ruinas, 
153  Urbe  ilammala  patribusque  caesis, 


■  Cur  rcs  ita  se  habet?  B  immanis,  firit  tinctus  sanguine  suse  matris  quam  ipse 

i'  Proprise.  occidit;  et  lustrans  oculis  cadaver  frigidum  matris,  non 

Scimus  quam  magnas  strages  Nero  feccrit,  qui  Iioma      rigavit  gcnas  ullis  fletibus;  at  non  erubuit  esse  censor 

accensa,  senatoribus  interfectis,  et  fratre  occiso,  olim      majcstatis  interemptx.  Nihilominus  hic  tyrannus  mo- 


notj-:. 


citas  vclocem,  nnisica  musicum,  medicina  medicum, 
rketorica  rhetorem  facit.  Atqni  non  solum  potentia, 
de  qua  nunc  agitur,  sed  etiam  cuncta  ibrtunae  nm- 
nera,  babentem  non  faciunt  bouum,  nec  ab  eo 
contrarium  malum  fugant  :  cum  pessimos  plerumque 
dignitatibus  fungi  dubium  non  sit,  et  cuncta  furtunse 
muncra  ad  improbissimum  quemquc  uberiora  prove- 
niant. 

1  Atqui  nec  opcs,  etc.]  Quin  etiam  praedicta  fortuna: 
bona  nequidem  illudcujus  speciem  nomenque  impri- 
mis  gerunt,  praestare  videntur  :  cum  neque  divitise 
divitem,  neque  potestas  potentem,  neque  dignitas 
dignum  faciat.  Non  quidem  divitise  faciunt  divitem  : 
quia  hae  inexplctam  restingucre  avaritiam  nequeunt  : 
quippe  quce  avaritia  crescentibus  divitiis  crescit  :  ita 
ut  copia  faciat  inopem.  Non  eliam  potestas  potentem 
facit  :  quouiam  hsec  cum  quem  potentem  dicunt,  ut- 
pote  quem  saepius  vitiosse  libidines  insolubilibus  astri- 
ctum  /'  tinent  catenis,  sui  compotcm  non  facit.  Non 
denique  dignitas  dignum  facil  :  siquidem  dignitas  im- 
probis  collata  non  modo  non  efficit  dignos,  sed  prodit 
potius  et  ostcntat  indignos.  Juvenal.  sat.  8,  v.  liO. 

Omne  animi  vitium  tanto  conspectius  in  se 
Crimen  habet,  ipiauto  major,  qui  peccat,  hiibetur. 

2  Cur  ita  proctnit?]  IV.  Philosophia  ex  dictis  con- 
cludit,  prsedicta  male  cum  peculiari,  tum  etiam  ge- 
nerali  nomine  abhominibus  donari  :  Gaudetis,  inquit, 
o  bomines,  rcs  sese  aliter  habentes,  falsis  compellare 
nominibus,  quse  facile  ipsorum  rcrum  rcdarguuntur  cf- 
fectu. 

3  Xec  illx  divitise,  etc.]  Primum  enim  prsedicta 
male  pecuiiari  suo  nomine  donantur  :  quandoquidem 
quse  vocantur  divitiae,  potentia  et  dignitas,  contra- 
riis  potius  nominibus,  ut  dictum  est,  notari  deberent. 

•  Nihil  expetendum,  nihil  nativae  bonitatis,  etc] 
Deinde  vero  prsedicta  male  quoque  generali  noraine 
vocantur  bona  :  cum  nec  se  bonis  scmpcr  adjungant, 
nrc  cos,  quibus  fucrint  adjuncta,  bonos  efficiant,  sicut 
etiam  dictum  est. 

*  Quod  vocatur  Sapphicum  a  muliere  quse  illnd  in- 
venit.  Carmen  est  constans  ex  uno  genere  versnum, 
quorum  quilibet  quinque  pedes  habens,  coreum, 
spondeum,  dactylum  ct  duos  coreos  obtinet. 

I.  Novimus.]  Neminem  quippe  latet,  et  ut  ait  Ho- 
rat.  i,  serm.  7  : 

Opinor 
Omnibus  el  lippis  notum  et  tonsoribus  esse. 


1.  Quantas  dedcrit  ruinas.j  Nero.  Hic  Romanis  im- 
peravit  anno  a  nativitate  Christi  circiter  quinquage- 
Simo  septimo.  Quamdiu  Seneca?,  cujus  prseceptis  in- 
structus  fuerat,  consiliis  usus  est,  tamdiu  optimus 
habitus  est  imperator.  At  pra»ceptore  remoto,  in  om- 
nia  probra  ac  dedecora  lapsus,  est  :  suae  quippe 
dignitatis  immemor,  inaudita  dedit  infamiae,  luxus, 
avaritise  et  crudelitatis  argumenta.  Primum  enim  in 
scenam  non  tragoedns  modo,  verum  ctiam  citbaroedus 
prodiit.  Deinde  nullam  vestem  bis  induit;  nunquam 
carrucis  minus  mille  iter  fecisse  traditur,  soleis  qui- 

q  dem  mulorum  argenteis;  aureo  rete,  purpura  cocco- 
que  funibus  nexis  piscabatur.  Praeterea  omnium  opi- 
bus  inbians,  solus  optabat  videri  dives.  Postremo 
Romae,  quam  incendi  jusserat,  culpam  pcenamque 
transtulit  in  Cbristianos,  quorum  principes  Petrum 
et  Paulum  apostolos  morte  mnltavit  :  quin  Senecam 
magistrum,  Antoniam  amitam,  Britannicum  fratrein, 
Octaviam  conjugem,  Agrippinam  matrem,  seipsum 
tandem,  dignum  tantae  crudelitatis  facinus,  interfecit. 
Vide  Suetonium  1.  vi.  Praecipua  hujus  tyranni  facinora 
demceps  exponentur. 

2.  Urbe  ]  Urbe  est  oppidum  muro  cinctum.  Sic  vo- 
catur,  inquiunt,  ab  orbe,  quod  urbein  condituri,  tau- 
rum  et  vaccam  futuro?  fecunditatis  spe  jungere  sole- 
rent,  et  aratro  circumducto  designare  sulcum,  intra 
quem  urbem  aedilicarent.  Sed  quod  inter  omnia  op- 
pida  mcenibus  cincta,  Roma  quondam  principem 
locum  obtinuerit,  idcirco  Roma  xar'  ifyyfa  urbs  dicta 

n  fuit,  judice  Quintiliano.  Virg.  ecl.  i,  v.  20  : 

Urbem  quain  dicunt  Roniam.  Meliboee,  putavi 
Stultus  ego  huic  nostrffl  similem,  quo  ssepe  solemns 
Pastores  ovium  teneros  depellere  fcetus... 
Verum  baec  tautum  alias  iuter  caput  extulit  urbes, 
Quantum  leuta  solent  inter  viburna  cupressi. 

2.  Flammata  ]  Pars  accipitnr  pro  toto  :  non  enim 
integra  Roma  ilammis  absumpta  fuit,  sed  ea  tantum 
urbis  istius  pars  quae  obscenis  sedibus  videbatur  in- 
formis;  quam  per  ludum  accendit  Nero,  ut  Trojae 
reprsesentaret  incendium.  Per  sex  dies,  inquit  Sueto- 
niu^  I.  vi,  septemque  noctes  ca  clade  saevitum  est  ad 
monumentorum  bustorumque  diversoria  pl>  be  compulsa. 
Tunc  )>rseter  immcnsum  numerum  insularum,  domus 
priscorum  ducum  arserunt,  hostilibus  adhuc  Sfioliis  ad- 
ornatse;  deorumque  sedes  «6  rcgibus  ac  deinde  Punicis 
ac  Gallicis  bellis  vota  dedicataquc ,  et  quidquid  visendum 
atque  memorabile  ex  antiquitatc  duraverat. 

2.  Patribusque  csesis.]    Stella  enim  crinita,    inquit 


707 


AN,  MANL.  SEV.  BOETII 


70g 


10 


Fratre  qui  quondam  ferus  iuterempto, 
Matris  effuso  maduit  cruore. 

153  Corpus  et  visu  gelidum  pererrans, 
Ora  non  tinxit  lacrymis,  sed  esse 
Censor  exstinffti  potuit  decoris. 

Hic  tamen  sceplro  populos  regebat, 
Quos  videt  condeus  radios  sub  undas 
Phcebus,  extremo  veniens  ab  ortu  : 
Quos  premunt  septem  gelidi  triones  : 
Quos  notus  sicco  violentus  aestu 
Torret,  ardentes  recoquens  arenas. 

154  Celsa  num  tandem  valuit  potestas 


A  15     Vertere  insani  rabiem  Neronis? 

Heu  gravem  sortem,  quoties  iniquus 
Additur  saevo  gladius  veneno! 

155  PROSA  VII. 

Argumentdm.  —  Boetio  Philosophiam  testanti  de  modo 
quo  ad  dignitates  ipse  pcrrt_n< rnt.  rcs^ondrt  Philoso- 
phia,  famam,  qua  optimus  quisque  mayistratus  vide- 
tur  duci,  quodhxc  brevioribus  cum  loci,  tum  temporis 
anyustiis  conteneatur,  flocci  esse  faciendam,  animo 
praesertim  hujus  sui  exsilii,  suaeque  immortalitatis 
conscio. 
Tum  ego  a,  '  scis,   inquam,  ipsa  minimum   nobis 

ambitionem  mortalium  rcrum  fuisse  domiuatam  :  Sed 


INTERPRETATIO. 


Hic  vir,  hic  est,  tibi  quein  promitti  ssepius  audis. 
Augustus  Ctesar.  divuru  geuus  ;  aurea  conde 


derabatur  imperio  gentes  quas  sol  oricns  occidcnsque  tuit  mutare  furorem  Ncronis  amentis  ?  o  miseram  ho- 

cernit,  quos  septem  triones  urgcnt  suo  frigore,  quasque  B  minum  conditionem,  quando  auctoritas  iujusta  conjun- 

auster  calore  arido  vehemens  urit,  magis  ac  magis  co-  gitur  cum  o-udelitate  fcra! 

quens  arenas  ferventes.  An  porro  potentia  sublimis  po-  a  Boetius. 

N0T.E. 

Suetonius,  quae  summis  potestatibus  exitium  portendere 
vulgo  putatur,  per  continuas  noctes  oriri  caeperat.  An- 
xius  ea  de  re,  ut  ex  Babilo  astrologo  didicit,  solere  reges 
taiia  ostenta  caede  aliqua  illustri  expiare  atque  a  semet 
in  capita  procerum  depellcre,  nobilissimo  ciuque  exitum 
destinavit.  Constat  quosdam  cum  pxdayogis  et  capsuriis 
uno  prandio  pariter  necatos  :  alios  diurnum  victum  pro- 
hibitos  quaerere.  Nutlus  posthac  adhibitus  delectus  aut 
modus  interimendi  quoscumque  libuisset,  quacumque  de 
causa,  etc. 

3.  Fratre  interempto.]  Britannico  scilicet,  quem 
Claudius  ex  Messalina,  ut  Neronem  ex  Agrippina  sus- 
ceperat,  quemque,  ut  ait  Suetonius,  non  minus  semu- 
latione  vocis,  quae  illt  jucwulior  suppetebat,  quam  mctu, 
ne  quandoque  apud  hominum  gratiam  paterna  memoria 
praevaleret,  veneno  agyressus  est.  Et  cum  ad  primum 
gustum  concidissct,  comitiali  morbo  ex  consuetudinc 
corrcptum  apud  convivas  ementilus,  postero  die  raptim  C 
inter  maximos  imbres  translatitio  extulit  funere. 

4.  Matns  effuso  cruore.]  Matrem  dicta  factaque  sua 
exquircntem  accrbius  et  corrigentem,  ait  idem  Sueto- 
nius,  ita  gravabatur  ut  mmis  ejus  ac  violentia  teiritus 
hanc  pcrdere  statucrit.  Et  cum  veneno  pertentasset  sen- 
tiretque  antidotis  praemunitam,  lacunuriu.  qux  noctu 
supcr  dormientem,  laxata  machina,  deciderent,  paravit, 
quod  pluraque  alia  cum  videret  votis  non  respondere, 
puyionc  matrem  occidit  :  unde  illi  versus  : 


Quis  negat  yEnese  uiagna  de  stirpe  Neronem? 
Sustulit  liic  luatreru,  sustulit  illepatreni. 

a.  Corpus  et  visu  yelidum  percrrans.]  Adduntur  prae- 
dictis  atrociora,  inquit  Suetonius,  nec  incertis  auctori- 
bus,  Neronem  tcilicet  adviscndum  interfectx  matris  ca- 
daver  accurrisse,  contrectassc  membra,  atia  vituperasse, 
alia  laudasse,  sitique  interim  oborta  bibisse.  Hinc  nunc 
dicitur  ccnsor  cxtincti  dccoris,  quod  quemadmodum 
censor  de  uniuscujusque  facultatibus  facere  solebat,  D 
Nero  singulas  materni  corporis  partcs  lustrare,  et  de 
singulis  sententiam  ferre  non  dubitaverit;  non  lacry- 
matus,  quod  mirum  :  conscientia  enim  illa,  qua  con- 
fessus  est  exagitari  se  veluti  verberibus  furiarum  ac 
tsedis  ardentibus,  quaque  agente  sitis  praedicta  oborta 
fuit,  eumdem  ad  laerymas  lundendas  cogere  debuis- 
set  :  sed  vox  conscientia>  tunc  propter  majorem  per- 
turbatiouis  impetum,  credo,  ab  ipso  vix  audiebatur. 

8.  Ilic  tamen,  etc.]  Scelestissimus  tamen  ille  Nero, 
utpote  Romanorum  imperator,  populos  ab  ortu  ad 
occasum,  et  a  septentnone  ad  austruni  regebat.  Ni- 
mirum  Romanum  imperium  longe  lateque  diffusum 
ad  quatuor  pra>cipuas  mundi  partes,  ortum,occasum, 
septentrionem,  e\  meridiem  pervenerat  :  undc  Virg. 
/En.  vi,  v.  781  : 

En  hujus,  Nate,  auspiciis  illa  iuclyta  ltoma 
Imperium  terris,  animos  02quabit  Olympo... 


Secula  qui  rursus  Latio,  reguata  per  arva 
Saturno  quoiidaui  :  super  et  Garauiantas  et  Indos 
Proferet  imperium  :jacet  extra  sidera  tellus, 
Extra  anni  solisque  vias,  ubi  cceliber  Atlas 
Axem  huiuero  torquet  slellis  arueutibus  aptum. 

Hae  autem  quatuor  mundi  partes  hic  optime  notan- 
tur  :  ortus  quidem  et  occasus.  Phaibo  qui  veniens  ab 
extremo  ortu,  condit  radios  sub  undas.  Sic  Virgil.  i 
Georg.,  v.  438  : 

Sol  quoque  et  exoriens.  et  cum  se  condet  in  undas 
Signa  dabit  :  solein  certissima  sigua  sequeutur. 

Septentrio  vero  et  meridies,  Septem  trionibus  ct  noto 
torrente  arenas  :  nam  Septem  trioncs  sunt  constellatio 
borealis,  qua?  vulgo  Major  Ursa  dicitur,  qiifeque  ex 
septem  prsecipuis  stellis  constans,  referre  videtur 
plaustrum,  boves  trahentes,  et  bubulcum  ducentem  ; 
boves  quippe  ab  oflicio  olim  dicebantur  teriones,  quia 
solum  terunt,  aut  tcrrioncs,  quia  terram  arant,  aut 
striones.  quia  striam  faciunt.  Notus  auteni  ventus  est 
a  meridie  flans,  qui  ideo  cum  magno  calore  conjun- 
ctus  dicitur. 

14.  Celsa  num  tandem  vcduit  potestas?]  Hoc  prae- 
sertim  Neronis  exemplo  probatur  potestas  habentem 
uon  eiticere  meliorem,  quod  prasens  e:;t  philosophiffi 
institutum  :  si  qua  euim  magna  unquam  fuerit  inter 
homines  potestas,  quaeque  adeo  potuerit  potentem 
reddere  meliorem,  haec  fuit  potestas  Neronis,  quijqte 
qui  universum  terrarum  orbem  imperio  suo  regebat; 
haec  tamen  potestas,  quanta  quanta  fuit,  tnsam  Nero- 
nis  rabiem  n<<)i  potuit  xerterc.  Rabies  proprie  morsus 
caninus,  quo  scilicet  canis  huc  illucque  raptus  obvia 
quaeque  aggreditur  :  sic  Nero  omuium  tyrannorum 
crudelissimus, 

16.  Heu  yiavcm  sortcm]  Sic  Virgil.  .Eneid.  vn,  v. 
293,  dixit  : 

lleu  stirpem  invisam  et  fatis  contraria  nostris 
Fata  Phrygum! 

Sic  optime  dicitur  :  0  me  perditum I  Proh  deum  atquc 
hominum  fidem! 

Iii.  Quoties  iniquus  ddditur  sxc<>  gladius  vcncno.'] 
Quoties  potestas  iniqua  cum  crudeli  voluntate  reperitur 
conjuncta  :  nam  signum  hic  accipitur  pro  re  signifi- 
cata.  Sic  proverbii  instar  dici  solet  :  Gladium  acutum 
avertas  :  ZVe  puero  gladium,  ut  ostendatur  potestas  iis 
quibus  noceat  non  esse  committenda. 

1  Scis,  inquam,  ipsa.]  I.  Quidem  Boetius  testatur 
Philosophiaui,  ut  pote  consciam  omnium  cogitatio- 
num,  quas  Boetius  habuerit,  de  modo  quo  Boetius 
ipse  ad  dignitates  pervenerit,  aitque  se  optass<  matc- 
riamgerendisrebus,nonambitione,  scd  nevirtus  tacita 
consenesceret. 


709 


I)E  CONSOLATIONE  PIULOSOPHIyE  l.IB.  11. 


710 


materiam  gerendis  rebus  optavimus,  quo  ■  ne  virtus 
tacita  consenesceret.  Et  illa  '•  :  fl."»<;  Atqui  *  lioc 
unum  est  c,  quod  pra>stantesquidem  natura  mentes, 
sed  nondum  <>  ad  extremam  manum  virtutum  perfe- 
ctione  perductas  allicerc  possil,  gloriu;  scilicet  cu- 
pido,  et  optimorum  in  rempublicam  faina  meritorum  : 
qufiE  quam  sit  exilis,  et  totius  vacua  ponderis,  sic 
considera  :  (5)  2  Omnetn  terrce  ''  ambitum,  sicuti 
3  astrologicis  demonstrationibus  accepisti,  ad  cceli 
f  spatium,  puncti  constat  obtinere  rationem  :  id  est, 
ut  si  g  ad  coclestis  glolii  mugnitudinem  conferatur, 
nihilspatiiprorsusbaberejudicetur.  15?  Hujus * igitur 
tam  exigua?  in  mundo  regionia  quarta  fere  portioesl, 


A  sicut  Ptolemeeo  probante  didicisti,  qua3  '«  a  nobis 
cognitis  animantibus  incolatur.  ■  lluio  quartse  >  si 
quanturn  maria  paludesque  premunt,  quantumque 
j  siti  vasta  rci,rio  distenditur,  cogitatione  subtrazeris, 
vix  (.i)  angustissima  inhabitandi  bominibus  area  re- 
linquetur.  In  hoc  igitur  minimo  puncti  quodam  pun- 
cto  circumsepti  atqne  conclusi,  de  pervulganda  fama, 
de  proferendo  nomine  cogitatis?  At  quid  habet  am- 
plum.  magnilicumque  gloria,  tam  angustisexiguisque 
limitibus  arctata?  Adde  quod  G  hoc  ipsum  brevis  ba- 
bitaculi  septum  plures  incolunt  (10)  uationes,  lingua, 
moribus,  totius  vita?  ratione  distantes  :  ad  quas  tum 
difficultate  itinerum,  tum  loquendi  diversitate,  tum 


■  Ut  710)1. 

f>  Pbilosophia, 
c  Inquit. 

J  Perfecta  virtute  prxditas. 
Circumscriptionem . 


INTERPRETATIO. 
R 


r 


Mu/nitudincm. 


Ambitio  et  ambitus  ab  eadem  origine  prodeunt, 
nimirum  ambc  circum,  et  itio  itusquc  a  verbo  co  : 
quamobrem  de  corporibus  primum,  postea  de  men- 
tihus  propter  quamdam  similitudinem  dicuntur  : 
ambitus  sive  ambitio  in  corporibus  est  locus  duorum 
pedum  et  semipedis,  quo  interjecto  vicina  ;rdiiicia  ad 
eireumeundi  facultatem  inter  se  distant  :  in  mentibus 
veroest  circumducta  qua>dam  cogitationum  primum, 
deinde  verborum,  factorumque  series  ad  consc- 
quendum  bonorem.  Haec  erit  ambitio,  inquit  Tertul- 
lianus  de  Hab.  mul.  c.  4,  unde  et  nomen  ejus  intcr- 
prctan/tutn,  quod  concupiscentia  apud  animum  am- 
biente,  nascatur,  ad  glorix  votum.  Hanc  ambitionem 
Roetius  ait  sibi  nunquam  fuisse  dominatam. 

Verum  cum  virtus  in  bona  pra?sertim  versetur 
cogitatione,  quam  ca?teri  bomines  non  vident,  quam- 
que  tamen  aliquaudo  decet  ca?teros  homines  cogno- 
scere ;  Matth.  v:  Sic  lucrat  lux  vestra  coram  homi- 
nibus,  ut  videant  opera  vestra  bona,  ct  glorificent  Pa- 
tretn  vestrum,  qui  in  calis  est;  propterea  pulavit 
Roetius  sibi  optandam  matcriam  gerendis  rebus,  ne 
virlus  tacita  consenesceret. 

1  lloc  unum  est,  etc.]  II.  Philosophia  respondet 
hac  fama  duci  mentes,  quae  natura  videntur  pra?stare, 
sed  qua?  perfecta  virtnte  nondum  pra?dita?  sunt. 
Pnrstant  quidem  natura  ille  mentes  :  quoniam  cor- 
porum,  quibus  conjunguntur,  motibus,  instar  volu- 
ptariarum,  non  obsequuntur.  At  ea?dem  mentes  non- 
dum  perfecta  virtute  sunt  praeditae,  nam  Matth.  vr  : 
Attcnditc,  ne  justitiam  vcstram  faciatis  coram  homini- 
bus,  ut  videamini  ab  eis  :  alioquin  mcrcedcm  non  habe- 
bitis  apud  Patrern  vcstrum,  qui  in  ccelis  est;  unde 
Apostolus  ad  Gal.  i  :  Si  adhuc  hominibus  placerem, 
Christi  scrvus  non  essem. 

-  Omnem  terrx  ambitum,  etc.]  III.  Philosophia  ad- 
dit  famam  hanc  flocci  faciendam  esse  propter  bre- 
viores  loci,  quo  coutineri  possit,  angustias.  Nimirum 
cum  fama  ha?c  nihil  sit  aliud  quam  optima  alterius 
hominis  in  tua  merita  cogitatio,  dictio  aut  actio, 
propterea  fama  haec  latius  diffundi  non  potest,  quam 
hominum  sic  cogitautium,  loquentium  et  agentium 
genus.  Atqui  illud  kominum  genus  angustissimis 
coarctatur  loci  limitibus  :  non  enim  dilfunditur  ultra 
terram,  qua?  collata  cum  coelo  instar  puncti  est :  non 
ultra  terram  habitabilem,  qua?  est  quarta  duntaxat 
pars  illius  puncti  :  non  ultra  eam  hujus  quarta?  par- 
tem,  in  qua  mores  nostri  vigent :  non  denique  ultra 
eam  morum  nostrorum  portionem,  ad  quam  tuum 
nomentuaquemeritapervenerint,qua'quamsitexigua 
ex  eo  poteris  conjicere,   quod  ipsum  Homanum  no- 


g  lerra. 

h  (Jux  habitetur  ab  iis  animulibus,  qux  a  nobis  co- 
gnoscantur. 
i  Portioni. 
j  Loca  deserta  patent. 


NOT^E. 

men,  quod  tamen  longe  tuo  celebrius  est,  pluribus 
ignotum  sit,  quam  motum  ejusmodi  terra?  portioni- 
bus  :  qua?  quidem  omnia  seorsum  probanda  sunt. 

3  Astrologicis  demonstrationibus  accepisti.]  Primum 
quidem  gloims  ex  terra  et  aqua  coustans,  non  modo 
cum  extrema  ora  ac  dcterminatioue  coeli,  sed  etiam 
cum  illo  ccelesti,  cui  stella?  tixa?  inha?rere  vulgo  cogi- 
tantur,  orbe  collatus  instar  puncti  ad  sensum  se  ha- 
bet  :  quia  cum  punctum,  auctore  Euclide,    dicatur 
illud,    cujus   pars    nulla   est,   ideo   ille    orbis    instar 
puncti  se   habebit,  cujus  diametri   immota?  utraque 
q  extremitas,  et  medium  ab  uno  extraneialterius  globi 
puucto  sequaliter  distabunt  :  iste  quippe  globus  sim- 
plex  videbitur  et  cujuscurque  partis  expers.  Atqui 
pra?dictus  terra?  et  aqua?  globus  cum  pra?dicto  stella- 
rum  tixarum  orbe  comparatus  ita  se  habebit  :  cogita 
enim  diametrum  hujus  terrestrisglobi,  qua?  a  nostris 
pedibus  ad  antipodas  per  centrum  ducatur,  quo  spa- 
tio  observabimus  a  nostris,  eodem  observabunt  an- 
tipodes  a  suis  pedibus  distare  stellas  tixas,  et  utrique 
videbimus  hujus  cceli  medietatem,  uon  secus  ac  si  in 
centro  orbis  terrarum  versaremur.  Propterea  Cicero, 
lib.  i  Tusc,  Persuadent,  inquit,  mathcmatici  terram 
vi  mcdio  mundi  sitam  ad   universi  cozli  complexum, 
quasi  puncli  instar  obtinere,  quod  xevrpov  illi  vocant. 
*  Hujus  rcgionis  qaarta  fere  portio.]  Heinde  quain- 
vis  istae  terra?  et  aqua?  globus  ita  exiguus  sit,  ut  pun- 
cti  rationem  habeat,  integrum  tamen  fama  non  potest 
occupare  :  siquidem   non    major  quam  quarta  ejus 
portio,  Ptolema?o  probante,  ab  iis,  qua?  a  nobis   co- 
guoscantur,  animalibus  terrestribus,  hominibus  vide- 
licet  et  bestiis  incolitur.  Aut  si  major  quam  quarta 
pars  hujus  orbis  incolatur,  ut  nautis  lougius  in  dies 
progredientibus  nova?  terra?  habitabilesdeprchendun- 
tur  ;  ha?c  tamen  portio  non  dellnit  minima  haberi  : 
nam 

5  lluic,  si  quantum  maria,  etc.]  Pra?terea  pars  illa 
non  potest  integra  ab  hominibus  incoli  :  sunt  enim 
ibi  maria  plura;  sunt  plures  paludes ;  sunt  pluraloca 
deserta. 

6  Hoc  septum  plures  incolunt  nationes,  etc.]  Adde 
quod  brevissimum  illud,  terra?  habitata?  punctum, 
tantum  est,  ut  ad  illud,  ne  urbium  quidem  celeberri- 
marum,  fama  perveniri  queat.  JSam  ex  his  ipsis  cultis 
notisque  terris,  inquit  Tullius  in  Somnio  Scipionis, 
num  aut  tuum  aut  cujusquam  nostrum  nomen  ultra 
Caucasum  hunc,  quem  cemis,  transcendere  potuit,  vel 
itlum  Gangem  transnatare?  Est  autem  Caucasus  mons 
Asia?,  inter  mare  Euxinum*et  Caspium,  vulgo  mont 
de  Circassie. 


D 


711 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


712 


commercii  insolentia,  non  modo  fama  hominum  sin-  A  nim    mora  momenti,   si  decem  millibus   conferatur 


gulorum,  sed  ne  urbium  quidem  pervenire  queat. 
^Etate  denique  Marci  Tullii,  sicut  ipse  quodam  loco 
a  significat,  nondum  Caucasum  montem  Romanae 
reipublicse  fama  (15)  transcenderat,  et  erat  tunc 
adulta  I),  Parlhis  etiam  cteterisque  id  locorum  genti- 
bus  formidolosa.  Videsne  igitur  quam  sit  angusta 
quam  coinpressa  gloria,  quam  c  propagare  ac  dila- 
tare  laboratis  ?  *  Quid,  quod  diversarum  gentium 
mores  iuter  se,  atque  instituta  discordant,  ut  quod 
apud  alios  laude,  apud  alios  supplicio  dignum  judi- 
cetur.  Quo  fit,  ut  (20)  si  quem  famae  pradicatio  de- 
lectat,  huic,  in  plurimos  populos  nomen  proferre, 
nullo  modo  conducat.  Erit  igitur  pervagatainter  suos 
gloria  quisque  contentus,  et  intra  unius  gentis  ter- 
minos  prseclara  illa  famae  immortalitas  coarctabitur. 
15§  Sed  s  quam  multos  clarissimossuis  temporibus 
viros  scriptorum  inops  delevit  oblivio !  Quanquam 
quid  ipsa  scripta  proficiant,  quae  d  cum  suis  aucto- 
ribus  premit  longior  atque  obscura  vetustas  ?  Vos 
autem  immortalitatem  vobis  propagare  videmini, 
cum  futnri  famam  temporis  (5)  cogitatis.  Quod  si  ad 
eeternilatis  infinita  spatia  e  pertractes,  quid  habes, 
quod  de  tui  nominis  diuturnitate  laeteris?  Uuius  ete- 

INTERPRETATIO 


I! 


annis,  quoniam  utrumque  spatium  dehnitum  est, 
minimam  licet,  habet  tamen  aliquam  f  portionem. 
Athic  ipse  numerus  annorum,  ejusque  quautumlibet 
multiplex,  (10)  ad  g  interminabilem  diuturnitatem  ne 
comparari  quidem  potest.  Etenim  linitis  ad  se  invi- 
cem  fuent  quaedam,  infiniti  vero  atque  finiti,  nulla 
unquam  poterit  esse  collatio.  Ita  fit,  ut  h  quamlibet 
prolixi  temporis  fama,  si  cum  inexhausta  aeternitate 
cogitetur,  non  parva,  sed  plane  nulla  esse  videatur. 
Vos  autem,  nisi  ad  populares  auras,  inanesque  (15) 
rumores  i,  recte  facere  nescitis,  et  relicta  conscien- 
tise  virtutisque  praestantia  dealienis  praemia  sermun- 
culis  postulatis.  Accipe  in  hujusmodi  arrogantiae 
levitate  quam  festive  aliquis  illuserit.  Nara  cum  qui- 
dam  j  adortus  esset  hominem  contumeliis,  qui  non 
ad  verae  virtutis  usum,  sed  ad  superbam  gloriam 
falsum  sibi  philosophi  nomen  induerat,  (20)  adje- 
cissetque  jam  se  sciturum,  an  ille  philosophus  esset, 
siquidem  illatas  injurias  leniter  patienterque  tole- 
rasset.  Ille  patientiam  paulisper  assumpsit,  accepta- 
que  contumelia  velut  insultans,  jam  tandem,  inquit, 
intelligis  me  esse  philosophum?  B59  Tum  ille  ni- 
mium  mordaciter,  intellexeram,  inquit,  3  si  tacuisses  « 


a  In  somnio  Scipionis 

i'  Romana  respublica. 

c  Vos  homiues. 

d  Non  secus  ac  suos  auctores. 

e  Proferas  conferendo. 


f  Proportionem. 

g  hiflnilam. 

h  Quantumlibet  longi. 

i  Concitandos. 

j  Affecisset. 


NOT.E. 


1  Quid  quod  diversarum  gentium  mores,  etc.j  Deni- 
que  quamvis  tantum  foret  alicujus  nomen,  hoc  ut 
pervenire  posset  ad  omnes  mundi  populos,  non  pro- 
pterea  eju^dem  gloria  tauta  esset  :  quoniam  quod 
apud  alios  laude,  id  apud  alios  supplicio  dignum  judi- 
catur  :  quod  nimirum  populi  praejudiciis  potius  et 
preecipitatione,  quam  evidenti  ratione  ducti  judicent : 
sic  quee  nobis  placent  vestes,  epulae,  caeteraeve  agendi 
patiendique  lormae,  hae  exteris  nationibus  displicent 
saepius. 

2  Quam  multos,  etc.]  IV.  Philosophia  subjungit, 
praedictam  farnam  nihili  putandam  esse  propter  bre- 
viores  temporis,  quo  durare  possit,limites.  Cum  enim 
fama  haec  al>  aliena  de  tms  mentis  exi^timatione 
pendeat,  tandiu  duntaxal  ista  fama  durabit,  quandiu 
in  alus  liomiiiibus  vigebit  meritorum  tuorum  memo- 
ria  :  atqui  haee  memoria  perenuis  esse  nequit :  nam 
vel  deerunt  scriptores,  quibus  cerebrum  montemque 
hominum  identidem  commoventibus,  imptvssa  tuo- 
rum  meritorum  vestigia  reuoventur  :  veladerunt. 

Si  defuerint  scriptores,  te,  non  secus  ac  plures 
suis  temporibus  clarissimos  viros  delevit,  oblivio 
delebit.  Sic  Romanorum  merita  veluti  sepulta  jacue- 
runt,  auctore  Sallustio  in  bello  Catilinario,  quod 
lentissimus  quisque  maxime  negotiosus  erat  :  inge- 
/munnemo  siiie  corpoie  i  ■"  i  c< bat  :  optimus  quisque 
facere  quam  dicere,  et  sua  ab  aliis  benefacta  laudari 
quam  ipse  aliorum  narrare  malebat.  Sic  virorum  for- 
tiuro,  qui  ante  Agamemnona  vixerunt,  quod  hi  carue- 
riul  scriptoribus  poetis,  virtus  celata  latet,  jmlicio 
Horatn  lib.  iv  Carm.,  od.  9  : 

\i\rre  fortes  aute  Agamemnona 
Multi  :  sed  omnes  illacrymabiles 
l  rgentur;  ignotique  longa 
Nocte  :  carcnt  quia  vato  sacro. 


I) 


Si  vero  adfuerint  scriptores,  quod  eorum  libri  aut 
injuria  temporum,  aut  hominum  ipsorum  negligentia 
saepius  pereant,  nondum  constare  poterit  tibi.  tuam 
funam  horum  beneficio  fore  perpetuam.  Sed  ma- 
neant  libri,  maneatque  scriptorum  memoria,  ita  ut 
de  tuis  meritis  dicere  possis,  quod  Ovidius  cecinit  de 
suis  carminibus  xv  Metam.  : 

Jamque  opus  exegi,  quod  nec  Jovis  ira.  nec  ignes. 
Nec  poterit  ferrntu,  uec  edax  abolere  vetustas. 

Tua  nihilominus  fama,  ipsi  etiam  mundo  aequaeva, 
brevior  esset,  quam  ut  propter  eam  obtinendam 
agere  possis  :  praesertim  si  illa  famse  dmturnitas 
conferatur  cum  aeternitate,  quam  mcn;-  humana  du- 
ratura  est.  Nam  si  brevissima  unius  momenti  mora 
cum  decem  millibus  annis  collata,  parva  est  diutur- 
nita^.  certe  integra  non  modo  vitae  hominis  senioris, 
sed  ipsius  quoque  mundi  diuturnitas  cum  aeternitate 
comparata,  minima,  imo  nullaest diuturnitas: quan- 
doquidem  inter  priores  diuturnitates,  ut  pote  ambas 
iiniias,  est  aliqua;  sed  inter  posteriores,  quarum 
altera  intinita,  nulla  est  proportio  ;  sive  ut  nunc 
dicitur  portio  :  sic  enim  loquitur  Curtius  :  Fnvmium, 
inquit,  erit  ci  qui  primus  occuparit  uerticem,  talenta 
m.  Uno  minus  accipiei  qui  proximus  ei  venerit, 
mque  ad  decem  komines  servabitur  portio.  Vox 
interminabitis,  quam  non  semel  adhibet  Boetius,  mi- 
nus  Latina  videtur  :  Cicero  diceret  interminatam ; 
sn  ul  i  de  Nat.  deor.  :  Si  immensam,  inquit,  et  inter- 
minatam  in  omnes  partes  magnitudinem  regionum 
vidi  i 

■  >'/  tacuisses.]  Siraile  est  illud  Ciceronis  pro  Arch. 

Philosophi,   inqmt,  in   libros,  de  contemnenda  gloria 

men  suum  inscribunt,  et  in  eo  tpso,  in  quo 

prxdicationem  nobilitatemque  despiciunt,  prxdicari  dc 

se  ac  nominai  i  oolunt. 


713 


DE  COXSOLATIONE  PIIILOSOIMILE  I.IIL   II. 


71 


159  Quid  autem  est,  quod  ad  l  praecipuos  viros  (de  A 

lns  enim  sermo  est)  qui  virtute  gloriain  petunl ;  quid, 

inquam,  est,  quod  ad  hos  de  fama   post  rcsolutum 

morle  saprema  corpus  attineat?  Nam  si,  quod  '  no- 

strae  rationes  (5)  credi  vetant,  toti   moriuntur  homi-       .'> 

nes,  nulla  est   omnino  gloria,  cum  is,  cujus  ea  esse 

dicitur,  non  exstet  omniuo.  Sin  vero  bene  mens  sibi 

conscia   i,   terreno  carcere   resoluta,    ccelum   libera 

petit,  noune  omne  terrenum  negotinm  spernet,  quiB 

se,  ccelo  fruens,  terrenis  gaudel  exemptam.  10 

I«B  METRUM  *  VII. 
Argumentum.  —   Pbilosophiq  stricta   oratione    quod 
statim  dixerat  soluta  repetens,  exemplis  probal  fa- 

mam,  qux   pcr   vitam  non  nisi   exiyua  cssc  potcst, 
mortc  jiniri  :  ita  ut  quibus  fama  hxc  videiur  altera 


Quicunque  solam  mente  prsecipiti  petit 

Summumque  credit  gloriam, 

Late  patentcs  sethevis  cernat  plagas, 

B<»*4  Arctumque  terrarum  situm  : 
Brevem  replere  non  valentis  ambitum 

Pudebit  aucti  nominis. 
Quid  o  superbi  colla  mortali  jugo 

Erustra  levarc  gestiunt? 
Licet  reinotos  fama  per  populos  means 

Diffusa,  liaguas  explicet, 
Et  magna  titulis  fulgeat  claris  domus, 

Mors  spernit  allam  gloriam, 
Iavolvit  humile  pariter,  et  celsum  caput, 

/Equatque  summis  inlima. 


vita,  his  ijcmina  mors  subcunda  sit. 

INTERPRETATIO. 

a  Prsestantcs.  Quisquis  inconsiderato  animo  tendit  tantum  ad  glo- 

b  Suarum  cogitationum.  B  riam,ei  illam  putat  esse  summum  bonum;  is  conside- 

nota:. 

1  Nostrse  nationes  credi  vetant.]  Plures  enim  sunt 


rationes,  quibns  IMiilosophiaprobat  mentem  humanam 
esse  immortaiem,  adeoque  homiuem  totumuon  mori 
uaicam  proferimus  ex  ipsa  mentis  natura  desumptam. 
Omnis  res  sive  substantia,  cujus  nulla  est  nisi  exte- 
rior  causa,  est  perennis  et  perpetua,  Deo  nimirum, 
a  quo  est.  suum  agendi  modum,  quo  illa  silbstantia 
condita  est,  continuante  :  sic  genios  tam  malosquam 
bonos  perpetuos  fore  credimus  :  sic  ipsa  matcria,  quae 
vulgo  dicitur  prima,  ab  omnibus  habetur  perpetua. 
Atqui  mens  humana  ita  se  habet.  Est  quidem  sub- 
stantia,  quia  alteri  non  1<»9  inhserens,  suis  subjacet 
qualitatibus  :  at  ejusdem  nulla  est  nisi  exterior  causa, 
efticiens  et  linis,  quandoquidem  ex  materia  non 
pendet.  Atqui  hujussuse  immortalitatis  mens  humana 
ita  conscia  est,  hanc  utsemper  appetat,  quamquesibi 
tantum  deberet  attribuere,  hanc  temeraria  quadam 
assumptione  caducis  etiam  rebus,  cum  quibus  se 
quamdam  putat  habere  necessitudinem,  tribuat  :  sic 
parentes  in  hberis,  auctores  in  scriptis,  omnes  in 
superbioribus  sepulcris  immortalem  quamdam  vitam 
habituros  sperant;  quare  Tullius,  de  Senect.,  Optimi, 
inquit,  cujusque  animus  maxime  ad  immortalcm  glo- 
riam  nititur. 

*  Carmen  coastans  duplici  genere  versuum  aller- 
norum,  quorum  prior 'iambicus  sex,  posterior  pariter 
iambicusquatuorhabet  pedes,  saepius  locis  imparibus 
spondeos,  paribus  iambos. 

I.  Mente  prsecipiti.  \  Sive  prxcipitatione .  Est  autem 
prfficipitatio  inconsideratum  de  ignoto  judicium  : 
prima  erroris  adeoque  vitii  origo. 

1.  Petit.]  Petere  aliquo,  proprie  corporis  est  ab 
una  in  alteram  viciniam  translati  :  sed  propter  quam- 
dam  similitudinem  dicitur  etiam  de  mente,  quatenus 
hooc  voluntate  sua  aliquo  mclinat 


2.   Summumque  crcdit  gloriam.]  Summum   scilicet  0  Carm.,  od.  28  : 


ut  mens  nostra  imaginando  illud  possit  definire.  Ilinc 
ccelo  attentius  considerato,  homo  poterit  suae  inlir- 
mitatis  convinci,  maxime  si  cum  ccelo  vciuti  immenso 
conferat  exiguam,  cujus  ille  sit  miuima  portio,  ter- 
ram,  sive 

i.  Arctum  tcrrarum  situm.\  Ut  enim  inleger  terrae 
et  aqua?  globus  cum  coelo  collatus  rationem  puncti 
habet,  quemadmodum  diximus;  sic  terrae  habitabilis 
portio,  in  qua  privati  alicujus  hominis  merita  cogno- 
scantor  laudenturqiie  ab  houiinibus,  comparata  cum 
reliquo  terrarum  orbe,  in  quo  idem  homo  neccogno- 
sci  nec  laudari  potest,  exiguum  est  puncti  illius  pun- 
ctuin  :  quare  hunc  hominem  tum  pudcbit  aucti  numi- 
nis,  quod  tamen  non  valet  replere  brevem  ambitum.  Sic 
Alexundrum  magnumpuduit  exmundis,  quos  putavit 
innumerabiles,  ne  unicum  quidem  subegisse. 

7.  Superbi  colla  mortali  jugo  levare.]  Immortalita- 
q  tcm  sui  nominis  sibi  in  tcrris  comparare;  hoc  enim  de- 
siderio,  ut  diclum  est,   tenentur  illi  qui  famae  apud 
posteros  acquirendie  student. 

9.  Fama  per  populos  means  linguas  explicet.]  Fama 
poetis  liugitur  habere  rationem  personoa,  quoapennis 
instructa  per  loca  etiam  remotissima  citissime  fera- 
tur,  etsolutisore  linguaque  populi,  hunc  ad  loquea- 
dum  excitet.  Virg.  i  /Eueid..  v.  40 1  : 

Bellaque  jam  fama  totum  vulgata  per  orbem. 

11.  Titulis  fulgeat.]  Titulus  idem  quod  honor  : 
oritur  enim  a  Graaco  tito:.  hoc  «7:6  tou  -Uvj,  hono- 
rarc :  unde  -vj-c,  honor,  llinc  stemmata,  imagines, 
aut  quaacunque  alia  honorum  signa  tituli  solent  ap- 
pellari.  Claudian.  carm.  20,  v.  \\'t  : 

Et  duplices  signat  titulos  commnue  tropaaum. 

12.  Mors  spernit  altam  gloriam,  etc.  Nam  statutum 
est  hominibus  semcl  mori,  ad  Hebr.   ix.  Iloratius   I.  i 


bonum  :  cum  enim  omne  quod  expetitur,  id  quamdam 
habeat  boni  speciem,  propterea  necesse  est,  ut  quod 
pne  omnibus  expetitur,  illud  summi  boni  speciem 
habeat  :  tieri  autem  non  potest  ut  gloria  mortalis 
videatur  summum  bonum,  nisiiis  qui  prcecipites,  no- 
tione  obscura  aut  confusa  ad  judicandum  ducuntur  : 
iisniinirum,  qui  innata  notione,  quaomnes  volumus 
esse  felices,  inducti,  falsa  assumptione  hominipotius 
quam  Deo  unice  adluerent. 

3.  Late  patcntes  setheris  cernat  plagas.]  Tanta  est 
a?theris  sive  cceli  undique  ditfusi  magnitudo,  hanc  ut 
imaginatione  assequi  non  possimus,  quotit  utccelum 
a  quibusdam  philosophis  uon  infinitum  quidem,  sed 
indcfinitum  vocetur  :  hoc  est,  latius  diffusum,  quam 

Patrol.  LXIII. 


Sed  omnes  uua  mauet  nox, 

Et  calcancla  semel  via  lethi. 
Dant  alios  furiffl  torvo  spectacula  Marti : 

Exitio  est  avidis  mare  nautis. 
Mista  seuum  ac  juveuum  densantur  fuuera  :  nullum 

Suiva  caput  Proserpiua  fugit. 

Et  eodsm  lib.,  od.  i  : 

Palliila  mors  tequo  pulsat  pede  pauperum  tarbenas 
Regumque  lurres,  o  beate  Sexli, 

Quod  feliciter  vertit  noster  Malherbaeus,  lib.  vi  : 

La  mort  a  des  rigueurs  ii  nulle  autre  pareilles  : 

On  a  beau  la  prier, 
Lacruelle  ipielle  est  se  bouche  les  oreilles, 

Et  uous  laisse  crier. 
Le  pauvre  en  sa  cabane,  ou  le  chaume  le  couvre 

23 


715 
15 


AN.   MANL.  SEV.  BOETII. 


716 


20 


25 


163  Ubi  nunc  fidelis  ossa  Fabricii  jacent? 
Quid  Brutus,  aut  rigidus  Cato? 

164  Signat  superstes  fama  tenuis  pauculis 
Inane  nomen  litteris. 

Sed  quod  decora  novimus  vocabula 

Num  scire  consumptos  datur? 
Jacetis  ergo  prorsus  ignorabiles, 

Nec  fama  notos  efficit. 
Quod  si  putatis  longius  vitam  trabi 

Mortalis  aura  nominis, 
Cum  sera  vobis  rapiet  hoc  etiam  dies, 

Jam  vos  secunda  mors  manet. 


A  165  PROSA  VIII. 

Arglmentum.  —  Adversa  fortuna,  inquit  Philosophia, 
in  hoc  prosperse  prsestat,  quod  prospera  mentem  in- 
volvens  tenebris,  eamdem  inducat  eum  ad  errorem, 
tum  ad  vitium:  adversa  vero  mentem  exuens  praeju- 
diciis,  hanc  veluti  manu  ducat  et  ad  veritatem  ct  ad 
virtutem. 

Sed  ne  me  a  inexorabile  contra  fortunam  '  gerere 
bellum  putes,  est  aliquando  cum  de  bominibus  fallax 
illa  nonnibil  -  bene  mereatur,  tum  scilicet,  cum  se 
aperit,  cum  frontem  detegit  moresque  profitetur. 
Nondum  forte  quid  loquar  intelligis.  Mirum  est, 
quod  dicere  gestio,  (5)  *>  eoque  sententiam  verbis  ex- 
plicare  vix  queo.  Etenim  3plus  bominibus  c  reor  ad- 


INTERPRETATIO. 

ret  binc  quidem  spatia  coeli  ingentia,  inde  vero  posi-  B  ria  notat  vanum  nomen  paucis  littcris.  At  quia  cogno 


tionem  terrx  angustam,  certe  euxndem  pudebit  rumoris 
dispersi,  qui  non  potest  occupare  parvam  circumscri- 
ptionem  terrarum.  Prohl  quare  homines  arrogantes 
ambiunt  incassum  liberare  corpus  suum  a  servitute  mor- 
tisl  Quamvis  famaundique  dispersa  per  gentes  dissi- 
tas  explicet  linguas  omnium  istarum  gentium ;  gran- 
disque  familia  splendeat  illustribus  honoribus,  mors 
tamten  temnit  hanc  summam  gloriam,  includit  eodem 
similiter  tumulo  abjectas  sublimesque  cervices  et  aequat 
ima  supremis.  Ubi  ossa  Fabricii  fidi  nunc  jacent?  Quid 
nunc  est  Brutus,  aut  Cato  severus  ?  Levis  eorum  memo- 


scimus  nomina  heec  pulchra,  nonne  ex  eo  fas  est  no- 
bisnosse  homines,  quorum  sunt  ista  nomina,  exstin- 
ctos?  Ergo,  homines,  jacetis  omnino  incogniti,  nec 
fama  reddit  vos  cognitos.  Quod  si  existimatis  vitam 
vestram  magis  produci  favore  humanae  existimationis; 
quandoquidem  setastandem  aliquandoventura  abripiet 
vobis  hanc  quoque  existimationem,  nunc  altera  mors 
vobis  est  exspectanda. 

a  Implacabile. 

b  Ideoque. 

c  Puto. 


NOT/E. 


Est  sujet  a  ses  lois; 
Et  la  garde  qui  veille  aux  barrieres  du  Louvre, 
N'en  defend  pas  nos  rois. 

lo.  Fidelis  Fabricii.]  Fabricius  consul  Romanus 
apud  plurimos,  cum  oratores,  tum  poetas,  suam  prae- 
sertim  ob  fidem  celeberrimus,  merito  nunc  vocatur 
fidelis.  Primum  quia  a Pyrrho Epirotarum  rege  magnis 
muneribus,  etiam  quarta  regni  parte  promissa  tenta- 
tus,  adduci  non  potuit  ut  patriam  desereret.  Deinde 
quia  medicum  Timocharem  contra  ejusdem  Pyrrhi 
regis  sui  caput  spe  praemii  venenum  deferentem  ad 
dominum  suum  rednci  curavit,  quod  admiratus  rex 
ait  Fabricium  difiicilius  ab  honestate  quam  solem  a 
suo  cursu  averti.  Unde  Claudian.  carm.  26,  v.  130  : 
Et  nulli  pervia  culpae 
Pectora  Fabricii  douis  invicta  vel  armis. 

16.  Quid  Brutus.}  L.  Brutus,  sic  dictus  propter 
stupiditatem,  quam  metu  Tarquinii  simulabat.  Ille 
Tarquiniis  ob  violatam  Lucretiam  expulsis,  liberta- 
tem  Romanis  asseruit,una  cum  Collatino  :  unde  po- 
pulus  Romanus  imperium  in  eosdem  libertatis  suae 
vindices  t<-anstulit,  mutato  tamen  et  jure  etnomine: 
quippe  ex  perpetuo  annuum  placuit,  ex  singulari 
duplex,  ne  potestas  solitudine  vel  mora  corrumpe- 
retur,  'consulesque  appellavit  pro  regibus,  ut  consu- 
lere  se  civibussuis  debere  meminissent.  De  hoc  Bruto 
saepissime  loquitur  Claudianus,  ut  carm.  22,  v.  322  : 

Sit  trabeis  ultor  Stilicho.  Brutusque  repertor. 
Libertas  populi  primo  tunc  consule  Bruto 
Beddita  per  fasces  :  hic  fascibus  expulit  ipsis 
Servitium;  instituit  sublimem  Brutus  honorem. 
19.  Rigidus  Cato.]  Sicut  Brutas  a  simulata  stultitia, 
sic  Cato  a  vera  prudentia  cognomentum   est  :  catus 
quippe,  unde  Cato,  est  sapiens.  Ausonius  iu  Mosella 
legumque  caios  fandique  potentes.  Propterea  plures  a 
sua  sapientia  dicti  sunt  Catoncs.  Juvenal.  sat.  2,  v.  i<>: 
Tertius  e  coelo  cecidit  Cato. 
Duo  tamen  sunt  praestantissimi  viri,  qui  hoc  co- 
gnomine  donati  fuennt,  quosque  Philosophm  hic  po- 
tuit  mtelligere;  Major  videlicet,  etMinor;  ambo,  sed 
diversis  temponbus,  e  Portia,  gente  Tusculi  obscura 
orti.  Cato  Major,  qui  Censorius  dictus  est,   tlorebat 


D 


anno  Urbis  conditae  570  et  ad  extremam  usque  sene- 
ctutem  pervenit.  Cato  autem  Minor,  qui  vocatus  est 
Pnetorius,  vivebat  ipso  belli  Caesariani  tempore  :  de 
hoc  Lucanus  impudenter  cecinit, 

Victrix  causa  diis  placuit,  sed  victa  Catoui. 
Et  Horatius  1.  n  Carm.,  od.  1  : 

Audire  magnos  jam  videor  duces 
Non  indecoro  pulvere  sordidos 
Et  cuncta  terrarum  subacta 
Praeter  atrocem  animum  Catonis, 

17.  Signat  superstes,  etc.  Mortuo  homine  superest 
hujus  cadaver;  quo  corrupto  nomen  superstes,  paucis 
httens  comprehensum  scribitur  ab  iis  saltem  qui  me- 
moria  praestant,  sed  absque  ullo  defunctorum  sensu 
aut  commodo  :  quare  hocnonimmerito//ia?ie  vocatur. 

19.  Sed  quod  decora,  etc.]  Quod  nomina  ha>c  su- 
perbis  sepulcris  inscripta  videamus,  argumenta  sunt 
nou  esse  amplius  eos,  quorum  sunt  nomina  :  prescri- 
ptum  quippe  legitur  :  hic  jacet.  Unus  est  Christi  tu- 
mulus,  cui  fas  fuerit  inscribere  :  non  jacet  hic  : 
Matth.  xxvin. 

23.  Quod  si  putatis,  etc.]  Si  in  superstite  illo  no- 
mine  vitam  aliquam  versari  existimatis,  cum  illud 
etiam  nomen  tandem  aliquando,  inducta  oblivione, 
perire  debeat,  secunda  morte  afticiemini.  Sic  Sulpi- 
tius  Carthaginiensis  de  Virgilii  .Fneide,  quae  ab  au- 
ctore  Uammis  destinata  fuisse  fertur  : 

Infelix  geniino  cecidit  prope  Pergamon  igni. 
Et  pene  est  alio  Troja  cremata  rogo. 

1  Gercre  bellum.]  Declamando  in  fortunam. 

-  Bene  mereatur.]  Meri  ri  est  id  agere  propter  quod 
pnemium  aut  pcena  rependi  debet  :  hinc  cibus  pran- 
dio  posterior,  coena  autem  prior,  quod  bic  debeatur 
mercenariorum  laboribus,  mercnda  appellatur  :  hiuc 
etiam  qui  propter  crimen  aliquod  punitur,  poenas  di- 
citur  dare,  quasi  debitum  reddens.  Sic  Cic,  m  de 
Leg. ,  Pcmiciosc,  inquit,  merentur  de  republica  oitiosi 
principes. 

3  Plus  hominibus  reor  advt  rsam  quam  prosperam 
prodesse  fortunam.  llomo,  ut  seepias  dictum  est, 
constat  ex  mente  et  corpore,  quorum  illa  hoc  louge 
nobilior  est :  quare  quod  menti  prodest,  illud  pra?stat 


717 


nrc  consoi.atione  piulosoimii.k  i.ib.  m. 


718 


versam  quam  prosperam  prodesse  forttinam.  '  Illa  Ap>pulns,   conjuges  ct  sodales  amore  coniineri  :  unde 


10 


Lenim  semperspecie  felicitatis,  cam  videtur  blanda, 
mentitur;  ib<»  -  hsec  '■  semper  vera  est,  cum  se  in- 
stabilem  mutatione  demonstrat.  llla°  failit,  hsecd  in- 
stroit;  illa  e  mendaciam  specie  bonorum  mentes 
fruentiam  ligat,  hsec  f  cognitione  fragilis  felicitatis 
absolvit.  ltaque  illam  «  videas  ventosam,  llueritcm, 
suique  semper  iguaram;  hanc  h  sobriam,  (5)  succin- 
ctamqae,  et  ipsius  adversitatis  exercitatione  pruden- 
tcm.  Postremo  '  feliz,  a  vero  bono  devios  blanditiis 
trahit;  adversa  plerumque  ad  vera  bona  j  reduces 
k  nnco  retrahit.  :;  \\\  hoc  inter  miuima  sestimandum 
putas,  quod  amicorum  tibi  (idelium  tnentes  ha?c 
aspera,  hsec  horribilis  fortuna  detexit,  ha)c  tibi  cer- 
tos  sodalium  vultus,  L  fambiguosque  (10)  secrevit; 
diseedens,  suos  abstulit,  tuos  reliquit  m  ?  Quanti 
hoc  n  integer,  et,  ut  videbaris  tibi,  fortunatus  emis- 
ses  ?  Uesine  uunc  et  amissas  opes  quaerere,  quod  pre- 
tiosissimum  divitiarum  genus  est,  amicos  invenisti. 

!<;?  METRUM  *  VIII. 
Argumentum.   — Philosophia  a  simulacro  amoris  ad 
verum  amorem,  humanum  primum,  deinde  divinum, 
progressa,  ostenditmundum,  elemcnta,  ctrlwn,  mare, 

1NTERPRETATI0 


concludit  felia  s  forc 

gantur, 

Quod  mundus  stabili  lide 
Concordes  variat  vices, 
kjs  (juod  pugnantia  semina 
Foedus  perpetuum  tenent, 

5      Quod  Phoibus  roseum  diem 
Curru  provehit  aureo, 
Ut  quas  duxerit  llesperus 
Phoebe  noctihus  imperet, 
Ut  iluctus  avidum  mare 
Certo  tine  coerceat, 


htiinincs,   si   amorc  divino    re- 


I? 


li 


Ne  terris  liceat  vagis 
Latos  tendere  terminos, 
Hanc  rerum  seriem  ligat 
Terras  ac  pelagus  regens, 
Et  codo  imperitans  amor. 
Ilic  si  frena  remiscrit, 
Quidquid  nunc  amat  invicem 
Bellum  continuo  geret, 
Et  quam  nunc  socia  (ide 
Pulchris  motibus  incitant 


8  Prospera  fortuna. 

b  Adversa  fortuna. 

c  Prospera. 

a  Adversa. 

p  Prospera. 

s  Adversa. 

s  Prosperam. 

l  Adversam. 

i  Prospera. 

j  Rcdeuntes. 

k  Pcdo,  sive  baculo  retorto. 


'  Incertosque. 
m  Familiares. 
"  bicolumis. 

Amori  debetur  quod  mundus  constantcr  mutat  vices 
concordes  ;  quod  elementa  contraria  habent  inter  se  pa- 
cem  seternam;  quod  sol  defert  lucem  splendidam  curru 
aurco;  quod  luna  dominatur  tenebris ,  quas  Hesperus 
egit;  quod  mare  cupidum  aquarum  contineat  /luctus 
Umite  prxscripto  :  ne  iisdem  diffusis  liceat  per  terras 
latius   cxtendi.  Amor  imperuns  ccelo,  mari   et    terrx. 


N0I7E. 


alteri,  quod  aherum  si  menti  nou  noceat,  soli  dun- 
taxat  corpori  prodest.  Atqui  fortuna  adversa  menti 
prodest;  prospera  vero,  si  menti  non  noceat,  ipsi 
tantum  corpori  prodest  :  quod  deiuceps  probandum. 

1  Illa  enim  specie  felicitatis.]  Prospera  enim  for- 
tuna  nolione  obscura  confusaque,  qua  mcnteni  infor- 
mat,  eamdem  mentem  inducit,  primum  quidem  ad 
errorem,  quo  judicetbona  caduca  summi  boni  ratio- 
nem  habere,  deinde  ad  vitium,  quo  eadem  mens, 
conlempto  Oeo,  iisdem  bonis  unice  adhoereat. 

*  Ilxc  scmper  vera.]   Adversa   antem  fortuna  no- 


Occasione  accepta  ex  ultimis  verhis  prosse  superio- 
ris,  quihus  Philosophia  significavit,  amicos  Boetii 
forluua  adversa  probatos,  ipsiBoetio  adesse,  eumdem 
Boetium  excitat  ad  spectandum  amorem,  ejusque  ef- 
fecta.  Amor  autem  nuii  secus  ac  quselibet  hominis 
affeclio  spectari potesl  duobus  modis.  Primoquidem, 
ut  loquuntur  philosophi,  inadsequate,  quatenus  qui- 
dam  corporis  modus  est,  v.  p.  commotio  sanguinis, 
spirituum,  cseterarumque  corporis  liumani  partium 
ad  conservandam  societatem  naturaliter  iustituta. 
Secundo,  ut  aiunt  iidem  philosopbi,  adsequate,  quate- 


tione,  quam  aut  inveuit,  aut  facit  evidentem,  mentem  pj  nus  prseter  prsedictum  corporis  modum,  versatur  in 


ipsam  inducit,  primum  quidem  ad  veritatem,  qnaju- 
dicet  solnm  Ueum  habere  rationem  summi  boni; 
dcinde  ad  virtutem,  qua,  cseteris  posthabitis,  Ueum 
unice  diligit.  Sic  dicitur  Proverb.  xxix  :  Yinja  atque 
correptio  tribuit  sapicntiam  :  pucr  autem,  qui dimittitur 
voluntati  suce,  confundit  matrcm  suam. 

"°An  hoc  inter  minima,  etc.]  Quemadmodum  iuter 
hona  exleriora  amici  prsecipuum  locuin  obtinent,  sic 
quod  amicorum  mentes,  alias  tibi  occultas,  detegit, 
id  bonorum  saltem  exteriorum  pretiosissimum  potest 
haheri;  hoc  quippe  veri  a  falsis  amicis  jsecernuntur. 
Atqui  fortuna  adversa  id  praostat  :  quandoquidem, 
fortuna  faveute,  falsi  una  cum  veris  amicis  adsunt; 
sed  eadem  fortuna  indignante,  amicis  veris  remanen- 
tibus,  falsi  recedunt.  Notissimum  illud  Ovid. : 

Donec  eri>  fclix-,  multos  Dumerabis  amicos  : 
Tempora  si  fuerint  nuhiln,  solus  eris. 

*  Quod  vocatur  Glyconicum.  Est  autem  carmen  con. 
slans  ex  uno  genere  versuum,  quorum  quiiibel  ex 
uno  spondeo  etduobus  dactyliscomponitur. 


voiuntate  hominis  adbserentis  rei,  velut  alteri  socie- 
tatis,  cujus  ipse  homo  reliqua  pars  sit,  parti.  Hinc 
pro  tripiici  genere  opinionis,  quam  homo  habere  po- 
test  de  parte  illa  (pluris  scilicet,  tanti,  vel  minoris, 
quam  seipsum,  faciendo  hanc  partem),  amor  triplicis 
est  generis,  videlicet  pietas,  amicitia  et  amor  sirn- 
pliciter  dictus.  Iu  corporibus  non  est  amor,  nisi  qua- 
tenus  hic  est  modus  corporis.  In  Ueo  non  est  amor, 
nisi  quatenus  est  modus  mentis.  In  homine  est  amor, 
quatenns  est  moduset  corporis  et  mentis.  Agitur  hic 
primo  de  amore  corporis,  qui  nott  tam  amor,  quam 
araoris  simulacrum;  secundo  de  amore  hominis; 
tertio  de  amore  Uei. 

1.  Quod  mundus  stabili  fide,  ctc.J  I.  Agitur  de  si- 
mular.ro  amoris,  quod  in  corporibus  animadverti  po- 
test  :  huicque  refertur  acceptum,  1«  quod  mundus, 
qui  niiiil  est  aliud  quam  universitas  corporum  mate- 
ria  quidem  convementium,  forma  autem  discrepan- 
tium,  in  sua  varietate  concors  perseveret;  2°  quod 
elementa,  quse  nihil  sunt  aliud  quam  corpora  primo 
formata,  ex  quibus  caBtera  constent,  fa'dus  perpetuum 


719                                                                  AN.  MANL.  SEV.  BOETII                                                                7'2° 

Certent  solvere  machinam.  A         Hic  fidis  etiam  sua 

Hic  sancto  populos  quoque  Dictat  jura  sodahbus. 

Junctos  foedere  continet;  »60  0  felk  hominum  genus, 

Hic  et  conjugii  sacrum  Si  vestros  animos  amor, 

25     Castisnectitamoribusi  30     Quo  ccelum  regitur,  regat! 

1NTERPRETATIO. 

nectithanc  «eriem  rerum :  hoc  cessante,  quse  consen-  incorrupta,  amor   confirmat  sacramentum    conjugiale 

Huntn^nc   satm  dteentient,  et  tcntabunt  destruere  flammis  pudicis  :  amor  denique  reddit  fidehbus  amxets 

t^hZm^mmmnutcSantercient  prasclaris moti-  quod  suum  est.   0  vos  beatos  hommes,  si  idem 

Zs   Zor  To"populos. mter  se   Ljumtos  pace  Dei,  quo  cxlum   gubematur,  gubernet  oestras  mentes. 

NOTJE. 

a  98     0    felix  hominum  genus,   etc.]   III.  A.gitur  de 

teneant,  sive  intra  sive  extra  corpora,  quas  quod  ex  ~  •         /                               ccelum,  sed  omnia  etiam 

elementis  constent,  vocantur  mista;  3    quod  ccelum  amore  di J^0»  Juo^       h_c      div'ina  voluntate  ne 

s;dera  suis   temporibus    et   mare   fluctus   suis   locis  ^^mCiuem  discedant.  Una  est  mens  hu- 

contineat.  De  Phoebo  et  Hespero  jam  dmmus.  ra^c?ua3 Tuod  a"b  ipso  Deo  sic  fuerit  dilecta  ut  li- 

22.   Hic  sancto  populos.]   II.  Agitor  de  amoreliu-  B  ^^  ^ticeps    a  prima   volendi  amandique 

mano.  Hic  multiplicis  est  genens  :  triphcis  duntaxat  bertati,  sit  paruc  g,       i                                   ^^ 

nunc  meminit  Philosophia,   nempe,  1-    amoris    qui  ™y™'^                                ,ut  eadem  mens   hu- 

est  inter  populos,  quo  populi  aeterna  m  pace  conti-  es> ^debet  mm  op                   v0\untatej    pr0prioque 

nentor-,2-  amoris,  qui  estinter  ^^5"°"«^»  2,  aTvoluntatem  Smoremque  Dei   sese  accom- 

sive  sacramentumconjugiale  coniirmauu  ,  -i   amoiis,  ,        canctos  viros  imitata,  voce  cogiUuoneque 

qui    est  inter  amicos,  quo  amicus     amico  tanquam  ™£  .  ™  Qa™locum  propheta  rege :  I 

V  ta,  inducitur  ad  bene iaciendum  a„. ,         g  «Jffi -a     ^  „/_,  [      tolo.  ^^  quid  me 

tatione,  verbo  et  opere  :  haec   quippe  sunt  soaauum  visjaccre=> 
jura. 


LIBER   TERTIUS. 

-«  PRO^A  PRIM A  Soae  Paul°  acriora  eSSe  dicebas'  non  m0d0  DOn  per" 

Argumentum   -- Phihsophia  rursus  alevioribusadva-      horresco,  sed  audiendi  av,dus   vehementer  efflagito. 

lidiora   argumenta  progrediens    Boetium    przdictis       a?1  Tum   i)la  6j  Sensi,    inquit,   cum  verba  nostra 

rationibus  ad  majora  percipienda  commotumpara-      tacitus   attentusque  rapiebas,  a  eumque  tuae  mentis 

tumque   monet,    fore  ut  ipsum,   imtio  a  nouonuu»  -      b-         yel   exspectavij  «1,  quod  est  venus.  ipsa 

EPJSZ2  Kutte  audiendi  avi-  perfeci  :  talia   sunt  quippe  quf  resUnt  ut  degusUU 

dum   stupentemque  arrectis  adhuc  aunbus  carminis  qmdem  mordeant,  mtenus  autem  recepU  dnlceseant. 

!c^        Itaque  paulo  post  :  0.  inquam  b,  Sed  quod  tu  te  audiendi  cupmum     5    dmis,   quanto 

rmmSmt.»o"«nsollenLmorVimcf  quantum  me  ardore  flagrares,   si  quonam  U  dueere   aggrednnur 

"unti  rl  pondere,  vel  canendi  etiam  jucun-  agnosceres.  Quonam,  mquam  n  »Adveram  mqmts, 

dlrrefovhti!  (5)  adeo  ut  jam  me  posthac  ^impa-  feUcitatem,  'quamtuusquoque  somu.at  animus    ed 

rem   iortZ  ictibus  non  arbitrer.  Itaque  remedia,  occupato  ad  imagines  visu,  iPsam  il.am  non  potest 

1MERPRETAT10. 

_  e  Philosophia. 

a  Carmen.  f  £      Boetlus. 

1  ggo  Boetius.  s  Puilosophia. 

c  Philosophia.  r 


i  Yinci  posse. 


NOT.t 


.  Me  audiendi  avidum,   etc.]  I.  Boetius  praedictis  D  sensim  ^- JJ^f  ^^us^^t^l^^o 

rationum  phUosophicarum  ^^^^^  X^ffiSSSiS  displicetP:  talia  sunt  7 

tur  cum  corpore,  tome  Uam  mente  Corpore squ  dem  mttw m uam                          J^  morrfeanfi  interi_s 

quod  carmen  nstar  mulsi  suave  e  m  ;  -,.;     ^^ «  9  ^                            _.    «t  ab  j  M              phia  pa- 

denfem  arrecfis   adhuc  aunbus,  hoc  est  immo      e  amem                                  phi|osophica,   utpote  quse 

reliquo   corpore  et  auribus    ad  fac nuis  audie  d  m i  laU*  ^g™"»     .11U   ,  uin  es?,  a  qUo  omne  non 

qlu   loquendi   modus  a  cambus,  lepor  bus    ahisque  clara  et  oistmc  a    ]        ^  Qesiderium  |egiUmom  ori- 

bestns,  quarum   aures  sponte  moyentur    translatus  modojoaicium 

est  ad  hommem,  cujus  aures  nonita  moventur   prae-  tur    "JgJJJ""  ,.  r/w  inquit  PhUosoy.b^a. 

dictn.  enim  besti*  ad  sonom  ^eliu%e^efeatmme!  «TaJ1          ,'  ^SEfiatem.]  III.  Philosophia  promittit 

sistere  et  aures  erigere  eonsueverun    Men            m  -      BoXm  ducat  ad  felicitatem,  cum  enim  b.c 

quod  haec  vel   s<  ntentiarum  pon                  «<  «d«  ' '"'  101C  ll  i  °nK)I,llU,  jnstituendis,  cum               ma  mo- 

/ucunditafe  ita  recreata  sit,  nl  jam  s                          '»  ^JjJJv^  prfiesertim  pendeat,   propterea 

^orfun*  ictibus  non  arbitn  tur  :  quo  Bt                      »  (      to     at     onn,  suscipit  de  fe                qua 

Philosopkra  supra   dixit  esse  acru  formandorum  hnis  est  :  hujus  autem  fe- 

perhorrescat,    sed  audiendi  avida    veh               effla-  morum  recie^ mrm^  hominnm  ins    .          :  idcirco 

'Jt'etEum  tux  mentis   habitum  etc  ]  II.  U»Bjjto  c^-;c;^^^;f  ,!„,■„  ^us.]    Mens   enim 

gSS^SJ^^                                     ^0^-  ««^£r  somniSe;  cum  sopitis  e.terioribus  orga- 


721 


DE  CONSOLATIONE  PIIII.OSOPIII.E  I.II?.  III. 


722 


intueri.  Tum  ego  °  :  Pac,  ohsecro,  et  quoe  illa  vera  A 
sit,  sine  b  cunctatione  demonstra.  Faciam,  inquit 
illa  c,  (10)  tui  causa  libenter  :  152  sed  *  qua>.  tibi 
causa  notior  est,  eam  prius  designare  verbis,  atque 
informare  conabor  :  ut  ea  perspecta,  cum  in  contra- 
riam  partem  llexeris  oculos  <i,  verai  specimen  beati- 
tudinis  possis  agnoscere. 

173  METRUM  *  PRIMUM. 

Argumentcm.  —  Pkilosophia  excmplo  corporum;  nimi- 
rum  agri,  palati,  ncc  nonaeris,  male  etbcne  altcrnis 
affectorum,  probat,  [mcntcm  humanam  prius  cxucn- 


dtim  csse  falsa,  quam  induatur  vera  opinione  bo- 

noruut. 

Qui  serere  ingenuum  volet  agrum, 
Liberat  arva  prius  fruticibus, 
Falcerubos,  filicemque  resecat, 
Ut  nova  fruge  gravis  Cerea  eat. 
1?-1  Dulcior  est  apium  niage  labor, 
Si  malus  ora  prius  sapor  edat. 
Gratins  astra  nitent,  ubi  notus 
Desinit  imbriferos  dare  sonos. 


Boetius  repono 
Mora. 

Philosophia. 
Mentis. 
Quicunque  cupit  seminarc  campum  liberum,  ille  im 
primis    purgat    fundum 


b 
C 

d 


Lucifer  ut  tenebras  pepulerit, 

INTERPRETATIO. 

spinas  ct  fdicem,  ut  Ceres  reccns  proccdat,  onusta  fru- 
ctn.  Mel  opus  apum  videtur  multo  suavius,  si  palutum 
ante  imbuatur sapore  ingrato.  Sidcra  fulgent  jucnndius, 
cum  notus  ventus  moridianus  ccssat  cdcrc  frngores 
pluvios.  Postquam  stclla  referens  lucem  fugavit  no- 
arbustis,  rcscinditque  falce  B  ctcm,  dies   formosa  ducit  equos  rubcntes  solis.  Sic  tu, 

NOTyE. 


nis  sensuum,  spiritibus  impressa  cerehro  vestigia 
relegcntibus  commovetur,  juxta  illud  Claudian.  carm. 
27,  v.  1  : 

Omnia  quan  sensu  volvuutur  vota  diurno, 

Pectore  sopito  reddit  amica  quies. 
Venator  defessa  toro  cum  membra  reponit, 

Meus  lamen  aJ  silvas  ct  Bua  lustra  redit. 

Quare  iu  somniis  hominum,  ut  saepe  est  aliquid  falsi, 
ita  semper  est  aliijuid  veri.  ln  his,  inquam,  saqie  est 
aliquid  falsi;  quod  saepe  mens  somnians  exterioribus 
corporibus  tribuat  quodillisnonconvenit.  Atiniisdem 
semper  aliquid  veri  est,  v.  g.  somniantem  cogitare  : 
sicut  ergo  homo  non  somniat  nisi  ante  captis  ab  ipso 
corpore  speciebus,  sic  mens  quae  nullum  peculiare 
bonum  appetit,  nisi  duce  felicitatis  notione,  ab  ortu 
divinitus  msita,  non  male  dicitur  hanc  felicitatem 
somniare  :  quamobrcm,  sieut  |  er  somnum  contingit, 
illa  insita  felicitatis  notio  alienis  imaginibus  ita  ob- 
scuratur,  ut  ipsa  felicitas  ab  ipsa  rnente,  cui  est  in- 
sita,  clare  et  distincte  non  percipiatur  :  hinc  falsa 
assumptione  in  divitias,  aut  quodlibet  aliud  a  Deo 
diversum,  velut  in  summum  bonum  suumque  ulti- 
mum  finem,  inclinata  tendit.  Propterea  qmerenda. 

1  Qux  tibi  causn  notior  est.]  IV.  Eadem  Philoso- 
phia  monet  sibi  initium  sumendum  esse  a  notiori- 
bus  :  in  omni  qnippe  methodo  semper  fit  progressus 
a  notioribus  ad  minus  nota  :  ut  nimirum  hac  evidenti 
notione  ducamur  et  ad  investigandum,  et  ad  discer- 
nendum  id  quod  quoeritur,  ab  eo  de  quo  non  est 
qiuestio. 

*  Quod  vocatur  Phaliscum.  Est  autem  carmen  con- 
stans  ex  uno  Renere   versuum,    quorum   quilibet  ex 


Non  minus  ingenua  est  et  mihi,  Marce,  gula. 

2.  Liberat  arva.)  Arvum,  inquit  Festus,  dicimus 
agrum  nondum  satum  :  in  agro  autem  nondum  sato 
nasci  solent  tilix,  rubi  et  frutices,  de  la  fougcre,  des 
ronccs  et  toutcs  sortes  de  broussailles;  quae  propterea 
resecanda  sunt. 

■y.  Ut  nova  fruge  gravis  Ceres  eat.  Ut  terra  sitfe- 
cunda.  Ceres  enim  terra  cst,  quod,  ut  omnes  sciunt, 
frugum  inventrix  habetur  et  nutrix.  Virg.  i  Georg., 
v.  147  : 

Prima  Ceres  ferro  mortales  vertere  terram 
Instituit,  cum  jam  glandes  atque  arbuta  sacrae 
Deficerent  silvse,  et  victum  Dodona  negaret. 

o.  Bulcior  cst  apium  mage  labor.]  II.  Philosophia 
utitur  exemplo  palati,  aut  cujuslibet  alterius  gustus 


organi,  cui  dulce   eo 


arridet,   quod  amarum 


gustaverit  :  ut  nimirum  signiiicet,  ventatem  fugato 
errore  tieri  gratiorem.  Hic  autem  labor  apium  est 
mel  :  apes  enim  liquentia  mella  stipant,  auctore  Vir- 
gilio.  Non  modo  dicitur  apum;  sed  etiam  apium 
quandoquidem  illud  est  ex  hoc  contractum  :  sic  di- 
citur  Quiritium  et  Quiritum;  loquentiumlet  loquen- 
tum.  Sed  \ahormage  dulcior  modus  est  loquendi,  quem 
grammatici  vocant  pleonasmum  :  sic  Plautus  dixit 
magis  majorcs  nugas  agere. 

6.  Simalus  ora  prius  saporedat.]  Forma  elocutionis, 
quae  Graecis  vmxMKyii  vocatur  :  qua  propter  mutuam 
partium  necessitudinem,  quod  de  una  dici  solet,  id 
aliquando  de  altera  quoque  dicitur.  Sic  Virgiliusdixit 
dare  classibus  austros  :  alius  dicerepotuisset  dareclas- 
ses  auslris.  Ea  autem  est  intersaporem  et  oranecessi- 
tudo,  ut,  sicutsapor  partes  oris  penetrans,  has  veluti 
partitur,  ita  eaedem  oris  partes  saporem  admittentes 


tribus  dactylis  et   uno  pyrrichio  componilur.  Onare  n  P 

obtervari  poterit  quartus,  versus,  inquo  contra  com-  D  hunc  dividant  :  veI..(ut  cum  .pbilosophis  loqnar),  si 


munem  usurn  ultima  syllaba  hujus  nominis  Ceres  con- 
trahitur,  ut  hotum  milts,  segcs,  pedes. 

\.  Sercre  volet  agrum.)  I.  Philosophia  utilur  exem- 
plo  agri,  qui  non  prius  potesl  esse  ferax,  quam  ex- 
tractis  virgultis  cultus  fuerit. 

1.  Ingenuum.]  lngcnuus  tit  ex  prappositione  in  et 
verho  gcno,  quo  usi  sunt  Varro,  Lucretius,  plnresque 
alii  pro  gigno  :  quare  ingenuus  idem  videtur  esse  quod 
ingenitus :  quemadmodumm^enwmsaepins  usurpatur 
pro  natura  cujusque  rei  :  sicut  Virg.  n  Georg.,  v. 
177  :  /Vunc  locus  arvorum  ingeniis.  Sic  fontes  dicun- 
tur  ingenui  sive  nativi  a  Lucretio  1.  t.  Sic  bomo  dici- 
tur  ingenuus,  cum  a  primo  ortu,  nullo  servitutis  jtigo 
pressus  liber  e-t.  Similiter  ergo  ager  ille  dici  polest 
ingenuus  qui  nullis  plantis  consitus  sic  liber  est,  ut 
ad  quodlibet  semen  concipiendum  videatur  aptus; 
quemadmodum  a  primo  ortu  fuisse  crediderim.  Sic 
gula,  quam  nulli  sapores  prseoccupaverunt,  ingenua 
vocatur  Martiali  Lpigr.  1.  vi,  ep.  11. 


organa  gustus  modilicentur  ab  escis,  sic  escaj  ab  or- 
ganis  gustus  modificentur.  Optime  tandem  post  amara 
mel  dicitur  dtilcius  :  quemadmodum  in  musica  con- 
cordia  brevem  discordiam  excipiens  videtur  suavior: 
quod  nimirurn  ingrato  illo  motu  quoddam  organo 
sensifero  intligatur  vulnus,  quod  excipiente  grato 
alio  motu  reparatur. 

7.  Gratius  astra  nitent,  etc.J  III.  Philosophia  utitur 
exemploaeris,quatenushiccontrariasvicesduplicisge- 
nerisalternissubit.  Primum  quidemquatenuspluviam 
excipit  tempus  serenum  :  ubi  notus,  idem  qui  auster, 
ventus  est  a  meridie  fijns,  qui  quod  cogat  nubes  in 
aquam  abituras,  idcirco  imbriferos  sive  pluvios  sonos 
dicitur  emittere.  Atqui  quod  cadente  pluvia  lumen 
impeditum,  sit  minus  idque  interroptis  vicibus  ocu- 
los  ferieus,  nativam  oculorum  temperiera  turbet;  id- 
circo  lumen  cessantem  notum  excipiens  turbatam 
oculorum  complexionem  sic  reparat,  ut  idem  lumen 
gratius  videatur.Deindequatenus  diessuccedit  nocti  : 
ubi  Lucifer  est  stella  matutina,  quae  vocatur   Venus. 


■n 


AN,  MANL.  SEV.  BOETII 


10     Pulchra  dies  roseos  agit  equos. 

I  3  5  Tu  quoque  falsa  tuens  bona  prius, 
Incipe  colla  jugo  relrahere  ; 
Vera  dehinc  animum  subierint. 

1*6  PROSA  II. 

Ahgumentlm.  —  Philosophia,  proposita  summi  boni 

notione,    ostendit   gencratim   homines  cuilibct   bono 

crcato  unicc  studentes  falsa  assumptione  decipi. 

Tum  *    detixo  paululum    visu,    et  velut  2  in  a  au- 

gustam  suse  mentis  sedem  recepta,  sic  coepit : 8  Omnis 

mortalium  cura  quam  multiplicium  studiorum  labor 

exercet,  diverso  quidem  i,  calleprocedit,  sed  ad  unum 


o  Boetii  qui  antca  animo  attendebas  ad  bona  ementita, 
incipias  tandem  subducere  animumab  eorumtyrannide,  „ 
tum  vera  bona  intrabunt  saltem  notione  mentetn  tuam. 

a  Regiam. 

b  Divcrsa  quidem  via. 

MTJE 

Intima  est  quinque  errantium,  inquit  Cic.  n  de  Nat. 
deor..  terrxque  proxima  stella  Yencris,  qux  «fwo-vo- 
&o;  Grjece,  Lucifer  Latine  dicitur  cum  antegrediatur 
solem,  cum  autcm  subsequitur,  Hcspc7'us.  Virgil.  ecl. 
vm,  v.  17  :  yaswe,  prsequc  diemveniens  age  Lucif  r 
almum.  Sol  porro  diei  parens,  poetis  fingitur  vehi 
quadrigis  equis,  quos  dies,  utpote  solem  antecedens, 
nunc  tingitur  ducere. 

1 1 .  Tu  quoquc.  Quse  cum  ita  sehabeant,  cum  arva 
non  serantur  uberes  fructus  allatura,  nisi  prius  fru- 
ticibus  avulsis;  cum  mel  post  saporem  amarum  sit 
dulcius;  cum  sidera  cessantibus  ventis  pluviisque 
jucundius  fulgeant ;  cum  denique  dies  non  oriatur, 
nisi  fugatis  tenebris;  propterea  tu,  o  Boeti,  non  nisi 
depositis  pra^judiciis  assequi  poteris  de  bono  verita- 
tem  :  sed  haec  eo  tibi  gratior  erit,  quod  errorem  ex- 
cipiat  :  ergo 

12.  Incipe  colla  jugo  retrahere.}  Ut  corporis,  sic 
etiam  mentis  quaenam  est  captivitas  :  sed  in  hoc 
mens  differt  a  corpore,  quod  corpus  possit,  mens 
vero  nonpossit,  invito  hoinine,  cujus  est,  quibusdam 
vinculis  detineri  :  propterea  non  abs  re  Philosophia 
hortatur  Boetium,  ut  incipiat  colla  jugo  retrahere  : 
Jugum  enim  illud  mentis  est. 

Verum  duobus  modis  mens  humana  intelligi  po- 
test  vinculis  detinori.  Primum  quidem  ratione  no- 
tionis,  quatenus  hopc  obscura  est,  aut  confusa ;  deinde 
ratione  sua?  voluntatis,  quatenus  ignoratione  ducta 
in  errorem  aut  vitium  labitur.  Nondum  agitur  de  po- 
steriori  hoc  vinculorum  genere,  sed  tantum  depriori. 
Cum  autem  eadem  niens  ita  sit  particepscogitationis, 
hsec  ut  nequeat  exui  obscura,  quin  clara  notione  in- 
dualur,  [propterea  Philosophia  nunc  ait  fore  ut 
mens  Boetii,  si  hsec  bona 
inspiciat. 


A  tamen  beatitudinis  finera  nititur  pervenire.  *  Id  au- 
tem  o)  est  bonum  quo  quis  adepto  nihii  ultenus 
desiderare  queat.  Quod  quidem  est  omnium  summum 
bonorum,  cunctaque  intra  se  bona  continens  :  cui  si 
quid  c  abforet,  summum  esse  non  posset,  quoniam 
relinqueretur  extrinsecus  quod  posset  optari.  Li- 
quet  d  igitur  esse  beatitudinem  statum  bonorum 
omnium  congregatione  perfectum.  I*?  5  Hunc, 
uti  diximus,  E  diverso  tramite  mortales  omnes  co- 
nantur  adipisci.  6  Est  enim  mentibus  hominum  veri 
boni  naturaliter  f  inserta  cupiditas,  sed  7  ad  fa': 
devius  errorabducit.  s  Quorum  quidem  alii  summum 

PRETATIO. 

c  Abessct. 

d  Patct. 

e  Yariis  modis. 

t  Insita. 

S  Aberrans. 


Tu  quoque  falsa  tuens  bona  prius 
Vera  dehinc  animum  subierint. 


1  Dcfixo  visu.]  Sicut  ocnli  huc  lllucque  voluti  in- 
constantem,  sic  iixi  con-lautrm  mentis  ad  aliquid  al- 
tendentis  cogitationem  significant. 

*  In  augustam  s>  </<////  Quod  enim  Philosophia  si* 
quaedam  regina.  idcirco  hanc  decet  augusta  sive  regia 
sedes.  Verum  Philosophia  instar  philosophi  sive,  ut 
loquuntur,  in  concreto  considerata  et  corpore  et  mente 
videtur  constare.  Quandiu  autem  mens  corpore  ab- 
repta.  pro  hujus  suasione,  cogitat,  tandiu  errat,  aut 
saltem  errandi  periculo  subest,  quod  praecipitatione 
aut  pra?judicio  ducatur.  Quamobrem  si  mens  philo- 
sophica  voluerit  optime  cogitare,  necesse  esl  ul  ipsa, 
corpore  veluti  valere  jusso,  ad  se  redeat,  suasque 
cogitatioues  attentius  meditetur. 


3  Omnis  mortalium  cura,  etc.]  Haec  est  propositio 
quam  Philosophia  nuuc  suscipitprobandam,  videlicet 
omnes  homines  ad  beatitudinem  teudere  sed  diversa 
via,  quod  ut  exsequatur,  primum  proponit  summi 
boni  notionem. 

4  Id  autem  est  bonum.}  Bonum  generatim  voca- 
tur  illud  quod  beare  videtur:  bonum  quippe  ul  cen- 
set  Ulpianus,  a  bcando  dicitur  :  unde  antiqui  pro  bo- 
nus  dixere  benus;  ex  quo  in  usu  remansit  bem  et 
bellus.  Sed  quod  beare  videtur,  philosophis  duplicis 
est  generis  :  unum  dicitur  res,  alterum  vocatur  mo- 
dus  :  prius  beatitudo  objcctiva,  posterins  beatitudo  for- 
malis  iisdem  appellatur  :  utrumque  hic  delinit  Philo- 
sophia.  Prius  sic:  bonum.  quo  >jias  adepto,  nih.il 
ulterius  desidn-are  queat ;  i\\q\ie  hoc  dicit  summumbo- 
num; nimirum in  Lreueie  rei.  Posterius  vero  sic:sta- 
tum  bonorum  omnium  congregatione  perfectum  :  eihoc 
vocat  beatitudinem.  Prius,  nobis  dicitur  Deus;poste- 
rius,  cogitatio  mentis  Deo  con-tanter  adha^reulis. 
Sed  de  his  postea. 

5  Hinc  diverso  tramitc  mortales.]   Deinde   Phi 
phia  probat  homines  diversa  via  tendere  ad  beatitu- 
dinem;  quod  innatam  summiboni  notionemmaleap- 
plicent. 

6  Est  cnim  mentibus  hominum,  etc.]  Ut  enim  Oeus 
mentem  humanam  propter  semetipsum  condidil  ;  sic 
eidem  menti  statim  ab  ortu  indidit  non  solum  notio- 
nem,  sed  etiam  vuluntatem  summi  boni,  quod  nihil 
est  aliud  quam  ipse  Deus. 

'  Ad  falsa  devius  error  abducit.]  Quandiu  mens  hu- 

mana  Deum  et  magistrum  audit,  et  ducem  sequiiur, 

tandiu  et  erroris    et  vitii  e-t  expers  :  sed  vix  eadem 

isa  desiuat  intueri.  vera  D  mens  divinailla  lege  soluta  est,  cum  cons.n-s  corpus, 

imperari  impatiens,  in  ipsa  mente  plures  excitat  per- 
turbationes,  quibus  obscuritas  primum  et  conlusio  ; 
deinde  multiplex  error  pjiir-dem  mentis  ontur.  Ille 
autem  error  dicitur  devius  :  nou  solum  quod  ille  ?it 
cogitatio  mentis  a  vera  judicandi  norma  aberrantis  : 
sed  etiam  quod  idem  causa  sit,  cur  anpetitio,  judicii 
antecedeDtis  comes,  a  sua  etiam  lege  aberret  :  hmc 
dicitur  abducere  ad  falsa;  Falsa  scilicet  assomptione 
ut  jam  probandum  est  de  divitiis,  honoribus,  poten- 
lia,  gloria  et  voluptatibus,  primum  quidem  seorsam, 
;i  comparate  spectatis. 

//<  alii,  etc.  I  Agitur  de  divitii^ : 
qui  his  inhiant,  sic  argumentari  videntur :  snmmum 
bonum  esl  nihilo  indigert  :  qase  propositio  est  vrris- 
sima  :  sed  qui  divitiis  aftluunt,  hi  nihilo  ino 
quse  esl  assumptio  falsissima  :  imo  quo  ditior  est 
homo,  eo  piuribus  indig 


7-2;; 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.E  LIR.  III. 


726 


esse  bonum  nihilo  indigere  credentes,  ut  divitiis  af-  A  nunicratur.    Reliquum  vero  vel  potentim  causa,  vel 


fluant,  (5)  elaborant :  '  alii  vero  bouum,  quod  sit 
dignissimum  veneratione,  judicantes,  adeptis  bono- 
ribus,  »  reverendi  civibus  suis  esse  nituntur.  2  Sunt 
qui  summum  bonum  in  surama  potentia  esse  consti- 
tuant :  hi  vel  regnare  ipsi  volunt,  vel  regnantibus 
adhaerere  conantur.  118.  3  At  quibus  optimum 
quiddam  claritas  videtur ;  hi  vel  belli,  vel  pacis  ar- 
tibus  gloriosum  nomen  propagare  festinant.  *  Plu- 
rimi  vero  boni  fructura  gaudio,  laetitiaque  meliun- 
tur:  hi  felicissimutn  putant  voluptate  diflluere, 
5  Sunt  ctiam,  qui  horum  tineis,  causasque  alterutro 
(5)  '•  perrautant :  ut,  qui  divitias  ob  potcntiam,  vo- 
luptatesque  desideraut ;  vel  qui  potentiam  seu  pe- 
cuuiae  causa,  seu  proferendi  nomiuis  petunt.  G  ln  his 


delectationis  assumitur.  Jam  vero  corporis  bona  ° 
promptum  est,  ut  ad  superiora  referantur.  Robur 
enim  magnitudoque  videntur  f  praistare  valentiam  : 
pulchritudo  atque  (l.i)  vclocitas  celebritatem  :  salu- 
britas,  voluplatem.  Quibus  omnibus  solam  beatitu- 
dinem  desiderari  liquet.  Nam  quod  quisque  prae  cae- 
teris  petit,  id  summuin  esse  judicatbonum.  Sed  sum- 
mum  bonum  beatitudinem  esse  detinivimus.  Quare 
beatum  esso  judicat  sfatum,  quem  prae  cseteris  quis- 
que  desiderat.  Habes  igitur  ante  oculos  e  proposi- 
tam  fere  (20)  formam  felicitatis  humanae,  opes,  ho- 
nores,  potentiam,  gloriam,  voluptates.  I*»7  Quae 
quidem  sola  considerans  Epicurus,  consequenter  sibi 
summum  bonum  voluptatem  esse   constituit ;    quod 


igitur  cieterisque  talibus  humanorum  actuum,  voto-  "  caetera  omnia  jucunditatem  animo  videantur  alferre 


rumque  versatur  c  intentio  ;  veluti  nobilitas,  favor- 
que  popularis,  quae  videntur  quamdam  claritudinem 
comparare  ;  uxor  ac  liberi,  qui  (10)  jucunditatis  gra- 
tia  petunlur.  Amicorum  vero,  quod  <*  sanctissimum 
quidem   genus   est,   non   in  fortuna,  sed  in  virtute 


Sed  ad  hominum  studia  revertor:  quorum  animus, 
et  si  h  caligante  memoria,  tamen  bonum  summum 
(b)  repetit,  sed  8  velut  ebrius,  domum  quo  tramite 
revertatur,  ignorat.  B  Num  enim  videntur  errare  hi 
qui  nihilo  indigere  nituntur?  Atque  non  est  aliud, 


INTERPRETATIO. 


*  Honorabiles. 

f>  Ex  praedictis  bonis. 

c  Sitmma. 

d  Bonorum. 


e  Omnibus  patet. 
f  Efficere  ut  valeas . 
g  Mentis. 
h  Obscurata. 


Nom 


1  Alii  bonum  quod  sit  dignissimum  veneratione,  etc. 
II.  Agitur  de  dignitatihus  sive  honoribus,  quibus  qui 
student  sic  videutur  ratiocinari:  summum  bonum 
est  veneratione  dignissimum :  vera  propositio :  sed 
veneratione  dignissimus  homo  non  est,  nisi  is  ma- 
gistratu  decoretur  :  falsa  assumption:  si  quidem  ipse 
magistratus  non  colitur,  nisi  fuerit  cum  virtute  con- 
junctus 

s  Sunt  qui  summum  bonum  in  summa  potentia,  etc.] 
II.  Agitur  de  potentia,  quam  qui  appetit,  sic  videtur 
argurneutari :  summa  potenlia  est  individua  comes 
sumrai  boui :  vera  propositio  :  sed  homo  non  habet 
summ.im  potentiam  nisi  regnando,  aut  regnantibus 
adhserendo  :  falsa  assumptio:  quandoquidem  ipsi  re- 
ge3  non  sunt  potentes,  nisi  suis  imperent  perturba- 
tionibus. 

3  At  quibus  optimum  quiddam  claritas,  etc.  ]  IV. 
Agitur  de  fama,  quam  qui  desiderant,  sic  videntur  ra- 
tiocinari.  Summi  boni  est  esse  clarum  :  quod  verum 
est:sed  clarus  homo  csse  ueqnit  nisi  vel  belli  vel 
pacis  artibus  .  quod  falsum  est :  cum  hae  artes  sae- 
pius  sint  vitiornm  materies. 

4  Plurimi  boni  fructum  gaudio,  etc.  ]  V.  Agitur  de 
voluptatibus,  quibus  qui  indulgent,  hi  vere  propo- 
nuntsummum  bonum  non  esse  sine  ketitia  :  sod  fal- 
so  assumunt  hanc  laetitiam  accipi  posse  a  rebus  ca- 
ducis.    Sicque  actum  est    seorsum  de  bonis  caducis. 

s  Sunt  etiam  qui  horum  ftneisy  etc.  j  VI.  Agitur  de 
praedictis  omnihus  iuter  se  comparatis  :  quibus  modo 
pluribus,  modo  paucioribus  ;  modo  his,  modo  illis 
homo  adhaeret,  pro  diversa  assumptione  quam  facit : 
quod  ex  solo  orationis  contextu  videtur  nobis  nolis- 
simum. 

6  In  his  humanorum  actuum  votorumque  versatur 
intentio.  \Summa  sive  quidquidest  desidtrii  opcrisque 
humani :  sicutenim  opus  huraauum  sequitur  huma- 
num  desiderium  ;  sic  desidcrium  humaniiru  sequilur 
praedictam  raentis  assumptionetn  propositionemque  : 
siqnidem  uon  agimus  extrlnsecus,  nisi  quod  intrin- 
secus  volumus,  uec  volumus,  nisi  quod  judicavimus 
praestare;  nec  judicamus  nisi  quod  sic  visum  est  sive 


obscure,  sive  evidenter  :  quod  Philosophia  confirmat 
exemplis  primum  quidem  quotidianis  ;  deinde  anti- 
quionbus,  utEpicuri. 

^  7  Quse  quidem  sola  considerans  Epicurus,  etc.  ] 
Epicurus,  philosophus  satis  notus.  Ille  in  Physica 
quidem  docuit,  corpora  ex  atomis  et  inani  componi: 
in  Ethica  vero,  summum  bonum  in  voluptate  versari 
statuit,  quasi  sic  argumentatus  :  cum  nulla  alia  sint 
bona  prseter  opes,  honores,  potentiam,  gloriam  et  vo- 
luptates,  quod  bonum  inter  haec  omnia  caiteris  pree- 
stat,  illud  summum  censeri  debet.  Atqui  voluptas  in- 
terhaecomnia  caeteris  praestat :  quod  haecomnianon 
quaerantur,  nisi  quia  jucunditatem  animo  videantur 
ailerre.  Hinc  homines  voluptarii  dici  consueverunt 
Epicurei. 

8  Velut  ebrius.  ]  Optima  similitudo  ad  exponen- 
dam  praedictam  uniuscujusque  hominis  bono  caduco 
adhaerentis  ratiocinationem.  Sicut  enim  ebrius  ho- 
mo,  1°  quamdam  babet  suae  domus  ideam,  quam, 
antequam  egressus  fuisset  vinum  bibiturus,  ab  ipsa 
domo  acceperat ;  2°  hujus  ideae  semper   memor  do- 

D  mum  suam  ca^teris  praefert,  etiam  sepultus  vino  : 
unde  eamdem  repetere  studet ;  3°  vino  turbante  me- 
moriara,  viam  solummodo,  qua  revertatur,  lgnorat ; 
4°  tenebris  sensim  crescentibus,  alienis  a?dibus,  ut 
suis,  adhaeret  immotus  :  ita  mens  humana,  1°  quam- 
dain  habet  sui  principii  suique  linis,  nimirum  Dei 
ideam,  quam,  antequam  ab  eo  recessisset,  corporeas 
voluptates  haustura,  ab  ipso  suo  Auctore  acceperat ; 
2°  hujus  ideae  nunquam  omnino  immemor,  Auctorem 
suum  csteris  rehus  pra^ferendum  putat,  etiam  vo- 
luptatibus  corporis  indulgens :  unde  ad  eumdem  re- 
verti  cupit;  3°  corpore  impediente  notionem  officii, 
viam,  qua  ad  Deum  redeat,  nescit ;  4°  caligine  sen- 
sim  aucta  externis  caducisque  rebus,  ut  suo  princi- 
pio  buoque  proinde  lini  adhaeret  immota  :  quamob- 
rem  ut  ebrius,  sic  mens  humaua  nou  erratuisi  assum- 
ptione  praecipiti. 

0  Tium  enim  videntur  errare  hi,  etc.  J  Philosophia 
denique  seorsum  expeudit  praedictaspropositiones  de 
opibus,  honoribus,   potentia,  gloria  et  voluptatibus, 


727 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII, 


i28 


quod  seque  perficere  beatitudinem  possit,  quam  co- 
piosus  bonorum  omnium  status,  nec  alieni  egens, 
sed  sibi  ipse  sufficiens.  Num  vero  labuntur  a  hi  qui 
quod  sit  optimum,  id  etiam  reverentise  (10)  cultu  di- 
gnissimum  putant?  minime.  Neque  enim  vile  quid- 
dam,  contemnendumque  est,  quod  adipisci  omnium 
fere  mortalium  laborat  intentio.  An  in  bonis  non  est 
numeranda  potentia  ?  Quid  igitur  ?  Num  imbecillum 
ac  sine  viribus  aestimandurn  est,  quod  omnibus  re- 
bus  constat  esse  prsestantius ?  An  claritudo  nibili 
pendendaest?  Sed  t  (15)  sequestrari  nequit,  quin 
omne  quod  excellentissimum  sit,  id  etiam  videatur 
esse  clarissimum.  Nam  non  esse  anxiam  tristemque 
beatitudinem,  nec  doloribus  molestiisque  subjectam 
quid  attinet  dicere,  quando  in  minimis  quoque  re- 
bus  id  appetitur,  quodbabere  fruique  delectet?  1  8© 
Atqui  haec  sunt,  quae  adipisci  homines  volunt,  eaque 
de  causa  divitias,  diguitates,  regna,  gloriam  volupta- 
tesque  desiderant,  quod  per  haec  sibi  sufficientiam, 
reverentiam,  potentiam,    celebritatem,    laetitiamque 


A  credunt  esse  venturam.  Bonum  est  igitur  quod  tam 
diversis  (5)  c  studiis  bomines  'petunt :  in  quo  quanta 
sit  '  naturae  vis,  -  facile  monstratur,  cum  5  licet 
variae  dissidentesque  sententiae,  tamen  *  in  deligen- 
do  <J  boni  flne  consentiunt. 

181  METRUM  *  II. 

Argumentlm.  —  Quamvis  naturalem  konum,  arium, 
plantarumque  indolem  cjcpellas,  hsec,  instar  solis  ab 
occasu  adortum  remeantis,  recurrit,  finem  principio 
junctura. 

Quantas  rerum  flectat  habenas 
Natura  potens,  quibus  immensum 

Legibus  orbem  provida  servet 

Stringatque  ligans  irresoluto 

5  Singula  nexu.  placel  arguto 

Fidibus  lentis  promere  cantu. 
181  Quamvis  Peeni  pulchra  leones 
Vincula  gestent,  manibusque  datas 
Caplent  escas,  metuantque  trucem, 

10        Soliti  verbera  ferre,  magistrum, 


I! 


INTERPRETATIO. 


a  Judicando 
t  Negari. 


idcst  errant. 


c  Affectionibus. 
d  Summo  bono. 
Volo  argute  canere  chordis  tardis,  quantas  inclina 

NOTiE 

hasque  probat  esse  veras :  ex  quo  conficit  homines 
hic  non  errare#nisi  assumptione.  De  verbo  sequestrari 
supra  dictum  est. 

1  Vis   naturae.  ]    Nempe     idese   naturaliter    insitse  C 
mentibus  humanis  :  in  qua  unusquisque  videt   com- 
prehensum,  quod  praedictis  propositionibus  asseritur. 

2  Facile  monstratur.]  Saltem  a  consequentibus, 
sive,  ut  philosophi  loquuntur,  a  posteriori. 

3  Licet  varise  dissidentesque  sententise.]  Praedictae 
nimirum  assumptiones. 

*  ln  deligendo  boni  fine  consentiunt.]  Propter  pree- 
dictam  summi  boniideam  unicuique  insitam,  ratione 
cujus  pra?dictae  propositiones  fiunt :  utsaepius  dictum 
est :  usque  adeo  ut  in  caeteris,  sic  in  homiue  iinis  ad 
ortum  debet  recurrere. 

*  Quod  dicitur  Pindaricum.  Est  aulem  carmen  con- 
stans  ex  uno  genere  versuum,  quorum  quilibet  qua- 
tuor  pedes  habet,  sed  tanta  libertate  dispositos,  ut 
unusquisque  nunc  spondeus,  nunc  dactylus,  nunc 
anapeestus,  nunc  trochaeus  esse  possit. 

1.   lhibcnas.}   Habenae   proprie    dicuntur  dc  cquis, 
quippe  quos  his  iustrumentis  ad  nutum  habemus  tra-  D 
ctamusque.  Quod   autem  equi  habenis  huc  illucque 
ilectantur,  factum  est  ut  habenae  dicantur  modo  de 


tiones  rerum  natura  potens  vcrtal,  et  quibus  legibus  e.r 
dem  naiura prospiciens  tuteturmundum  ingentem,con- 
tineatque  omnia  connectens  vinculo  indissolubiti.  Licet 
leoncs  Africani  gerant  catenas  splendidas,  et  capiant 
cibos  porrectos  manibus  domini,  et  timeant  ipsuni  do- 


legibus,  quibus  res  caeterae  reguntur  ;  modo  de  ipsis 
rerum  inclinationibus,  quibus  tanquam  freuis,  res 
ipsae  tlectuntur.  Sic  Tullius,  de  Amic,  commodissi- 
mum  est,  inquit,  quam  laxissimas  hubenas  habereami- 
citise,  quas  vel  adducas  cum  velis,  vel  remittas.  Sic 
etiam  Virg.  .Eueid.  xn,  v.  498  : 

Terribilis  sa-vam  millo  discriinine  caedem 
Suscitat,  iraruiuque  omues  effundit  habenas. 

2.  Natura  potens.]  Natuaa,  quod  dicatur  a  nasci 
idem  est  quod  principium  :  quare  ut  principium  sic 
natura  multiplicis  generis.  Hic  Deus  cst,  a  quo  pri- 
mae  rerum  omnium  incliuationes,  ut  a  primo  princi- 
pio  oriuntur.  Sic  Tullius  n,  de  Nat.  deor:  Natura, 
niquit,  est  quse  contincat  mundum  omnem  eumque 
tueatur.  Sic  Lucret.  1.  i : 

DeDique  ni  minimas  inpartes  cuucta  resolvi 


Cogere  consuesset  rerum  natura  creatrix. 

2.  Quibus  legibus.]  Ut  enim  corporibus  ad  mo- 
vcndum,sic  mentibusad  cogitandum  suee  suut  leges, 
ab  eo,  a  quo  res  istae  habent  primum  ut  moveantur 
et  cogitent,  Conditore  constitutae:  quare  ut  Deus  est 
immutabilis,  sic  ieges  istae  firmae  sunt,  digna-  pro- 
pterea,  quae  tanquam  propria  philosophicae  medita- 
tionis  materies,  ab  ipsa  Philosophia  considereutur, 
suisque  auditoribus  seu  slricta  seu  etiam  solutaora- 
tione  proponantur.  Arguto  autem  hoc  cantu  Philoso- 
phia,  ad  probandum  ld  quod  sibi  proposuit,  quatuor 
adhibet  argumentorum  genera  :  primum  aleonibus, 
secundum  a  vulucnbus,  tertium  a  jdantis,  quartum  ab 
ipso  sole  desumitur. 

7.  Vaeni  leoncs.]  I.  Philosophia  probatura,  per- 
petuum  esse  cujuslibet  rei  ad  suum  principium  re- 
meantis  eircuitum,  argumentatur  a  leonibus,  quos 
vocat  Poinos  sive"  Africanos,  quod  ut  populi,  sic  leo- 
nes  Africae  ferociores  esse  soleant.  Virg.  i  .Eneid. 
v.  306  : 

Et  jam  jussa  facit,  ponuntque  ferocia  Poeni 
Corda.  voleute  Deo. 

Seneca  in  Hippol.  v.  3 17  : 

Poeni  quatiuut  colla  leoii'  s, 

Cuua  uiovit  amor ;  tuui  silva  eremit 

Murmure  ssevo. 

Quasi  dicat :  quemadmodum  leone~  feroces,  vin- 
culi~,  escis  et  verberibus  mausuefacti  statim  atque 
sanguinem  mi-sum,  oculis.  prsesertim  naribus,  per- 
ceperunt,  veluti  immemores,  suae  captivitatis,  prioris 
vero  siue  indolis  memores,  fremuut,  vincula  rum- 
punt,  et  ipsum  domitorem  lacerant :  sic  homo  snae 
originis  memor  ad  suum  priocipium  conatur  n  gredi. 
Sic  Martial.  epigram,  7,"i,  lib.  n,  ait,  leonem  cicurem 
guiue  ferarum  gladiatorumque  in  arena  amphi- 
thealri  effuso  coraraotum  pneros  invasisse  et  misera- 
biliter  inconspectu  omnium  laceravisse. 

Verbera  securi  solitus  leo  ^tri 

Insertamqne  pati  blandus  iu  ora  tuauum, 
Dedidicit  pacem.  ?nbito  feritate  reversa. 


729 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIII.i:  LIB.  III. 


730 


Si  cruor  horrida  tinxerit  ora, 
Rcsides  olim  redeunt  anirai, 
Fremituque  gravi  ineminere  sui, 
Laxant  nodis  colla  solutis, 

15    Primusque  lacer  dente  cruento 
Domitor  rabidas  imbuit  iras. 
lSCI  Quee  canit  altis  garrula  ramis 
Ales,  caveee  claudilur  antro  : 
Huic  licet  illita  pocula  raelle, 

20     Largasque  dapes  dulci  studio 
Ludens  hominum  cura  ministret, 
Si  tamen,  arcto  saliens  tecto, 


Vmorum  gratas  viderit  umbras, 
Sparsas  pedibus  proterit  escas, 

23     Silvas  tantum  moesta  requirit, 
Silvas  dulci  voce  susurrat. 
ISI  Validis  quondam  viribus  acta 
Pronum  Qectit  virgacacumen  : 
Hanc  si  curvans  dextra  remisit, 

30     Recto  spoctat  vertice  ccelum. 

Cadit  Besperias  Phcebus  in  uudas ; 
Sed  secreto  tramite  rursus 
Curruin  solitos  vertit  ad  ortus. 


INTERPRETATIO. 


minum  tcrribibm,  soliti  ab  codem  vapulare  :  si  tamcn  cscas  copiosas,  animi  causa;  eadcm  nihilominus  vo- 
sanguis,  rerberibus  praesertim  fusus,  imbuerit  vultus,  lucris,  si  ungusta  in  domo  sua  stiltmts,  conspcxent 
eorum  horrendos,  spiritus  jam  pridem  otiosi  recurrunt,  B  umbras  jucundas  silvarum,  conculcat  dapes  dispersas, 


et  leones  memores  sui,  murmure  ingenti,  liberant  sua 
colla,  vinculis  ruptis,  ct  ipse  dominus,  pri.mus  discer- 
ptus  orc  crudeli,  satiat  furorcs  sacvos  eorumdem.  Si 
volucris,  qux  loquox  eantare so\et  in  summis  arboribus, 
inclutlitur  cavca,  veluti  carccre  :  quamvis  homo  dili- 
gens  illic  suppeditet  eidem  potum  mclle  conditum   et 


tristis  repetit  solum  silvas,  et  suavigarrulitatemurmu- 
rat  sitvas  easdem.  Qui  rarnus  olimcoactus  forti  robore, 
dcmittit  ad  tcrras  vcrticem  curvatum,  hic,  statim  atque 
manus  flectcns  laxaoit  itlum,  respicit  calum  cacuminc 
erecto.  Sol  labitur  in  aquns  vespcrtinas  :  at  iterum  de- 
torquet  plaustrum  ad  oricntem  consuctum  occulta  via. 


no™. 


Quanta  nec  in  Libycis  debuit  esse  jugis  : 
Nam  diio  de  tenera  puerilia  corpora  turba 

Sanguineam  rastris  riuae  renovabat  humum, 
S;evus  et  infelix  furiali  dente  peremit  : 

Martia  nou  vidit  majus  arena  nefas. 

12.  liesides  olim  redeunt  animi.  ]  Illa  scilicet  cor- 
puscula,  quoe  sunt  pars  sanguiuis  subtilior,  quaeque 
cerebrum  ingressa  nervos  hinc  exortos  subeunt,  ut 
ventus  organa  musica  :  haec  quippe  corpnscula  pro- 
pter  quamdam  similitudinem,  quam  habent  cum  vento 
ejusque  motu,  animi  vocantur  et  spiritus.  Virgil.  i 
Georg. ,  v.  415  : 

Haud  equidem  credo,  quia  sit  divinitus  illis 
Ingenium,  aut  rerum  fato  prudentia  major  : 
Veruui  ubi  tempestas  et  cceli  mobilis  bumor 
Mutavere  vias  :  et  Juppiter  bumidus  austris 
Densat,  eraut  quae  rara  modo;  et  quse  densa,  relaxat 
VertiiDtur  species  animorum,  et  pectora  motus 
Nunc  alios,  alios  dum  nubila  ventus  agebat, 
Concipiunt:  hiuc  ille  avium  concentus  in  agris, 
Et  leetae  pecudes,  et  ovantes  gutture  corvi. 

Similiter  ergo  illi  spiritus  in  leonibus  cicuri])iis  pro- 
pter  vincula,  escas  et  verbera  a  solito  itinere  ita  de- 
llectuntur,  ut  otiosi  et  quasi  resides  videantur.  At 
novo  sanguinis  fusi  seu  colore,  seu  odore,  seu  utro- 
que  viee  hactenus  obstruct.T!  aperiuntur  :  unde  hi  spi- 
rilus,  qua  data  porta  ruentes  iter  a  natura  sibi  pree- 
scriptum  tenent,  leonemque  insolito  quidem,  sed  non 
minus  naturali  motu  commovent  :  hinc  leones  fre- 
munt,  rumpunt  vincula,  cl  ipsum  domitorem  lace- 
ranl  :  ita  ut  hic  dicatur  illorum  iras  imbuerc  :  Sicut 
Virgil.  ait  vu  .Eneid..  v.  541  : 

Promissi  dea  facta  potcns,  ubi  sanguine  bellum 
Imbuit  et  prima>  commisit  fuuera  pugnae. 

17.  Qux  canit  .  .  .  alcs.  ]  II.  Philosophia  propter 
preedictum  finem  argumentatur  a  volucribus,  qurc 
caveis  inclusse,  quamvis  ibi  sumina  hominum  cura 
nutriantur,  omni  quo  possunt  modo  silvas  requirunt. 
Ales  ergo  hic,  ut  pote  quee  ab  alis  vocatur,  est  avis 
alis  utens;  quippe  qnoead  altissima  usque  loca  ascen- 
dere  solila,  difficilius  caeteris  mores  alienos  induit. 

1S.  Cavex  clauditur  antro.]  Cavea  generatim  est 
quilibet  locus  cavatus  obscurusque,  hic  autern  cavea? 
sunt  carceres,  quibus  aves  prsesertim  includere  so- 
lemas,  vulgo  dcs  cages:  voluit  vero  Philosophia  ra- 
mis  altis,  in  quibus  ales  garrirc  solet,  opponere  cavcx 
untrum,  quo  ales  includitur,  ut  magis  denotaret, 
quantum  hic  alitis  status  a  naturali  distet. 


2'2.  Arcto  saliens  tecto.  ]  In  teclo,  inquam  ,  n*)Xi  e 
tecto  saliens  :  alioquin  nec  sparsas  pcdibus  protererc 
cscas,  nec  mncsta,  ncc  silvas  voce  susurrare,  sed  potius 
deseruisse  escas,  lseta,  et  silvis  adesse  diceretur. 
Nimirum  cavea  cseteraque  corpora,  quibus  ales  in- 
clusa  circumdatur,  sic  mutant  vias,  quibus  animi 
sive  spiritus  diifundi  solent,  ut  hi  spiritus  otiosi  vi- 
_  deantur.  At  ubi  recens  aut  color,  aut  sonus,  aut  odor 
^  umbrosi  nemoris  ad  cerebrum  usque  ditlusus  aut  ra- 
rtun  densavit,  aut  relaxavit  densum,  tnnc  mutatis 
meatihus  vertuntur  cursus  animorum,  ita  ut  his  ct 
ake  ad  saltandum,  et  pedes  ad  proterendas  escas,  et 
fames  ad  susurrandas  silvas  commoveantur.  Ovid.  I. 
ii  de  Ponto,  eleg.  4  : 

Cum  bcne  sit  clausa?  cavea  Pandioue  natse, 
Xititur  in  silvas  quasque  redire  suas. 

27.  Validis  viribus  acta  virga.  ]  III.  Philosophia 
preedictum  ob  iinem  argumentatur  a  plantis,  quibus 
inest  vis  illa,  quam  philosophi  elusticam  vocant,  vcrtu 
deressort;  quooque  in  hoc  versatur,  quod  corpus 
compressum  tensumve  ultro  citroque  qua  minus  re- 
sistitur,  facta  libertate  resiliat.  Hoec  virtus  occurrit 
non  solum  in  quibusdam  metallis,  verum  etiam  in 
pluribus  plantis  :  quare  si  virga  hujus  generis  rccto 
spectans  vertice  ccelum,  ad  terram  majori  dextcrm  vir- 
jj  tute  curvetur,  eadem,  facta  redeundi  facultate,  ad 
co'luni  recurrit. 

31.  Cadit  kesperias  Phosbus  in  undas,  etc]  IV. 
Philosophia  hanc  ob  causam  argumentatur  a  sole, 
quem  poelee  fabulantur  occidentem  sese  in  undas  a?- 
quoreas  condere,  ut  pulvere  ctEterisque  sordibus, 
quas  per  diem  contraxerit,  purgatus,  mane  purior 
oriatur.  Hesperice  undae  sive  vespertina?  dicuntur  ab 
Hespero,  sive  stella,  quo?.  prima  post  occasum  solis 
nobis  apparet.  Phcebus  vero,  sol  dicitur  a  Graeco 
'j'j\rjrj--,  splendidus,  ut  see]iius  diximus. 

A'l.  Sccreto  tramite.  ]  Via  quippe,  qua  sol  ab  oc- 
casu  ad  ortum  remeat,  ignota  est,  omnibus  quidem 
hominibus,  quos  sibi  ex  adverso  stantes  antipodas 
ceetcri  hoinines  habent  :  quod  sol  his  illis  homini- 
bus  simul  non  appareat,  sed  preesertim  poetis,  qui  et 
occidentem  solem  in  aqua>  preecipitare,  et  orientem 
ab  iisdem  aquis  consurgere  mentiuntur. 

33.  Currum  solitos  vertit  ad  ortus.  ]  Nam  sol  ab 
iisdem  poetis  vehi  fingitur  curru,  cujussintaxis,  roto1, 
equi.  Ovid.  n  Metam.,  v.  63  : 


731 


AN.  MANL.   SEV.  BOETII 


73-2 


18»  Repetunt  proprios  quaeque  recursus, 


A  pervenire?  Si  enitn  vel  pecunia,  vel  honores,  caetera- 


35     Redituque  suo  singula  gaudent. 

Nec  manet  ulli  traditus  ordo, 

Nisi  quod  fini  junxerit  ortum, 

Stabilemque  sui  fecerit  orbem. 

1*6  PROSA  III. 

Argumentum.  —  Phitosophia,  quod  hactcnus  generatim 
probavit,  id  deinceps  speciatim  probatura  de  divitiis, 
dignitatibus,  regno,  gloria  et  voluptatibus,  tam  so- 
luta  quam  stricta  oratione,  de  his  scilicet,  vcram 
propositionem,  at  falsam  assumptionem  fieri,  incipit 
a  divitiis,  quas  demonstrat  non  esse  summum  bonum, 
propter  anxietatem,timorem,  caeterasque perturbatio- 
nes  quibus  comitantur. 

Vos  quoque  o  '  a  terrena  animalia,  -  *>  tenui  licet 

imagine,  3  vestrum  [tamen  principirTm  c  somniatis, 

*  verumque  illum  beatitudiuis  finem,  s  licet  minime  B 

perspicaci,  qualicunque  tamen  cogitatione  prospicitis, 

eoque  vos,  et 6  ad  verum  bonum  naturalis  ducit  inten- 

tio,  18*  et 7  ab  eodem  multiplex  error  abducit.  Con- 

sidera  namque  an  pereaquibus  sehomines  adepturos 

beatitudinem   putant,  ad  destinatum   finem  valeant 

INTERPRETATIO. 


que  tale  quid  aiferunt,  cui  nihil  bonorum  abesse  vi- 
deatur,  nos  quoque  (5)  fateamur  fieri  aliquos  horum 
adeptione  felices.  Quod  si  neque  id  valent  efficere 
quod  promittunt,  bonisque  pluribus  carent,  nonne 
d  liquido  falsa  in  eis  beatitudinis  species  deprehen- 
ditur?  8Primum  igitur  teipsum,  qui  paulo  ante  divi- 
tiis  affiuebas,  interrogo.  9  Inter  illas  abundantissimas 
opes  numquamne  animum  tuum  concepta  ex  qua- 
libet  (10)  injuria  confudit  anxietas?  Atqui,  inquam, 
tam  libero  me  fuisse  animo,  quin  aliquid  semper 
e  angeret,  reminisci  nequeo.  Nonne  quia  vel  aberat, 
quod  abesse  non  velles;  vel  aderat,  quod  adesse  no- 
luisses?  Ita  est,  inquam.  Ulius  igitur  praesentiara, 
hujus  absentiam  desiderabas.  Confiteor,  inquam. 
Eget  vero,  inquit,  eo  quod  quisque  (13)  desiderat. 
Eget,  inquam.  Qui  vero  egetaliquo,  num  est  usque- 
quaque  sibi  ipse  sufficiens?  Minime,  inquam.  Tu 
itaque  hanc  insufficientiam  plenus,  inquit,  opibus 
sustinebas?  Quid  ni?  inquam.  Opes  igitur  nihilo  in- 


Omnia  requirunt  regressus  suos,  et  cuncta  delectantur 
recursu  suo.  Ordo  unicuique  rei  praescriptus  non  serva- 
tur,  nisi  hxc  conjunxerit  suum  finem  cum  suo  princi- 
pio  et  fecerit  circulum  sui  constantem. 
a  Homines. 


b  Obscura  quamvis  cogitatione. 
c  Cogitatis. 
d  Evidenter. 
e  Cruciaret. 


WTJE. 


Ardua  priraa  via  est.  et  qua  vix  mane  recentes 
Enituntur  equi;  raedio  estaltissima  ccelo... 
Ultima  prona  via  est,  et  eget  moderamine  certo. 
Tunc  etiam  quae  me  subjeclis  excipit  uudis 
Ne  ferar  in  praeceps  Tethys  solet  ipsa  vereri. 

34.  Repetunt  proprios  quaeque  recursus,  etc.  ]  Sin- 
gula  conantur  ad  eum,  unde  digressa  sunt,  statum 
recurrere,  hocque  staturecuperatovelutigaudent :  sic 
bestiae  priores  mores,  plantae  priores  situs,  sol  ipse 
priorem  locum  appetere  et  quantum  in  se  est  repe- 
tere  videtur.  Horatius  Epist.  1.  i,  ep.  10  : 

Naturam  expellas  furca,  tamen  usque  recurret. 

38.  Stabilcmque  sui  fecerit  orbem.]  Ut  unus  sit  cu- 
juslibet  rei  in  suum  principium  remeantis  circuitus. 
Sic  EcclesiasUe  i  :  Oritur  sol  et  occidit,  et  ad  locum 
suum  revertitur  :  ibique  renascens  gyrat  per  meridiem, 
et  (lectitur  ad  aquilonem.  Lustrans  universa  in  circuitu 
pergit  spiritus,  et  in  circulos  suos  revertitur.  Omnia  flu- 
mina  intrant  in  mare  et  mare  non  redundat,  ad  locum, 
unde  exeunt,  flumina  revertuntur,  ut  iterum  fluant. 

Atque  ex  his  omnibus  Philosophia  concludendum 
relinquit  homines  a  Deo  tanquam  a  principio  ortos, 
quemdam  sui  orbem  facturos,  instar  caeterorum,  ad 
Deum  tanquam  ad  suum  finem  recurrere. 

1  Terrena  animaha.  ]  Homines  rebus  terrenis  ad- 
dicti. 

8  Tenui  imagine.  ]  Specie  sive  idea  ingenita,  quae 
corporis  consortis  impressionibus  obscuratur. 

:i  Ycstrum  principium  somniatis.]  Deum  obscure, 
instar  somniantium,  percipitis,  sicut  jam  explicui- 
mus. 

*  Verumque  ftnem.~\  Ut  homoinstarcaeterarutn  rerum 
stabilcm  sui  faciat  orbem,  necesse  est  ut  quod  fuit  illi 
principium,  idem  sit  iinis  cogitandi  :  quamobrem  si 
homo,  obscure  saltem,  suum  agnoscat  principium, 
idem  homo,  obscure  pariter,  suum  finem  cognoscat 
necesse  est. 

5  Licet  minime  prespicaci,  qualicunquc  tamen  cogi- 
tationc.]  Praedicta  scilicet  obscuraque  specie  siveidea, 


I) 


qnae  quod  sit  in  nobis  et  hujus  proxime  conscii    su- 
mus,  merito  vocatur  cogitatio. 

6  Ad  verum  bonum  naturalis  ckicit  intentio.'  Quod 
enim  mens  nostra  divinitus  informetur  praedicta  spe- 
cie,  in  qua  quaedam  attributa  naturaliter  videt  com- 
prehendi,  propterea  eadem  nostra  mens  judicando 
veras  naturaliter  format  de  summo  bono  propositio- 
nes,  quas  propter  necessitudinem ,  quae  est  inter 
judicium  appetitumque  boni,  naturalis  intentio  se- 
quitur. 

7  Ab  eodem  multiplexerror  abducit.]  Nimirum  dum 
eadem  mens  praedictis  propositionibus  convicta, 
praejudiciis  ita  deflectitur,  ut  falsis  assumptionibus 
judicium  intentionemque  habeatde  eo  cui  ante  captae 
summi  boni  proprietates  non  conveniunt  :  sicut  de 
unoquoque  seorsum  probandum  est,  videlicet  de  di- 
vitiis,  dignitalibus,  regno,  gloria  et  voluptatibus; 
ac  primo  quidem  de  divitiis. 

8  Primum  te  ipsum  qui  paulo  ante  divitiis  affluebas, 
interrogo.  ]Boetiusquippe,  priusquara  apud  Theou.jn- 
cum  male  audiret,  ditissimus  fuit  :  unde  expertus 
novit,  quomodo  honio  afticiatur  erg.i  ami^sas,  am;t- 
tendas  et  praesentes  quoque  divitias,  potestque  pro- 
pterea  interroganti  Philosophia?  respondere,  divites 
nec  anxietvite  animi,  nec  metu,  nec  pluribus  aliis 
affectibus  vacare. 

3  lnter  illas,  etc.J  I.  Ergo  argumentatur  Philoso- 
phia  ab  anxietate  auimi.  Anxietas  quasi  a?ictietas  a 
supino  anctum;  hoc  autem  ab  ango,  quod  est  con- 
stringo.  Quamobrem  anxictas  hic  idem  quod  animi 
angor  :  sed  angor,  teste  Tullio,  est  eegntudo  pre- 
mens  :  ita  ut  animus,  instar  partium  corporis  cuui- 
pressi,  videatur  confundi  propter  aliquam  injuriam  : 
unde  sic  argumentari  videtur  philosophia.  Iln  est 
animi  auxietas,  ibi  felicitas  non  est  :  anxieta-  enim 
illa,  ut  pote  animi  segritudo,  est  felicitati  contraria. 
Atijui  in  divitibus  semper  qiuedam  est  auimi  anxie- 
tas  :  quod  his  vel  absit,  quod  abesse  non  vellent, 
vel  adsit  quod  adesse  nollent  :  sicul  Boetius  expertus 
fatetur.  In  sufficv:ntia  vox  Latina  non  videtur. 


733 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE  LIH.  III. 


734 


digentem,    sufflcientemque  sibi  facere  nequennt,  et  A  sorum  membra   non   scntiunt?   sed  adest,  inquies, 


hoc  erat  quod  promittero  videbantur.  iSH  A-tqui 
'  hoc  quoque  maxime  considerandum  puto,  ([uod  niliil 
habeat  suapte  uatura  pecunia,  ut  his,  a  quihus  pos- 
sidetur,  invitis  ncqueat  aufcrri.  Eateor  inquam. 
Quidni  fateare,  cum  eam  quotidie  valentior  aliquiseri- 
piat  invito?  Unde  enim  ■  forenses  querimonia1,  nisi 
quod  (5)  vel  vi,  vel  fraude  a  nolentihns  pecuniaa  repe- 
tuntur  ereptaa?  Ita  est,  inqnam.  Egebit  igitur,  inquit, 
oxtrinsecus,  petitopr;osidio,quosuam  pecuniam  quis- 
que  tucatur.  Qnis,  inquam,  neget?  Atqui  non  egeret 
eo,  nisi  possideratjjpecuniam,  quam  posset  amittcre. 
Dnbitari,  inquam,  nequit.  In  contrarium  igitur  re- 
lapsa  res  est :  nam  quae  sufficientes  ( 1 0)  i>  sihi  facere 
putahantur  opes,  alieno  potius  pr.esidio  faciunt  indi- 
gcntes.  5  Quisautcm  modas  est,  quo  pellatur  divitiis 
indigentia  ?  Num  euim  divitesesurire  nequeunt?jnum 
sitire  non  possunt?  num   frigus  hibernum  pecunio- 


opulentis,  qno  famem  satienl;quo  sitim  frigusque 
depellant.  Sed  (Li)  hocmodo3  consolari  quidem  di- 
vitiis  indigentia  potest,  auferri  penitus  non  potest. 
Nam  si  haec  c  hians  semper,  atque  aliquid  poscens, 
opihus  non  cxpletur,  mancat  necesse  est,  quae  possit 
ezpleri.  Taceoquod  *  naturae  minimum,  quod  avaritiae 
nihil  satis  ost.  I  *!»  Quare  si  opes  nec  submovere  in- 
digenliam  possunt,  et  ips;n  suam  faeiunt,  5  quid  est 
quod  eas  sufiicientiam  proestare  credatis? 

190  METRUM*  III. 

Argumentum. —  Cupiapccunix,  gemmarum  ct  agrorum, 
inquit  Philosophia,  homincs  nec  supcrstitcs  curis 
cximit,  ncc  dcfunctos  solatw. 

Quamvis  tluente  dives  auri  gurgite 

Non  expleturas  cogat  avarus  opes, 

Oneretque  baccis  colla  Rubri  littoris, 

■  91  Huraque  centeno  scindat  opima  bove, 


INTERPRETATIO 


Lites. 
b  Hominibus. 
r  Indigentia. 
Etiamsi  divcs  auri  flumine  manante  avidus  congreget 


divitias  non  satiatwas  ipsum;  ctiamsi  idem  gravct 
suum  collum  unionibus  maris  Rubri ; ctiam  sicolat  agros 
pingucs  bobus  innumeris;  h.m  divitise  ut  mordaces  an- 


NO™. 


1  Hoc  quoquc  maximc  considerandum  puto.]  II. 
Eadem  philosophia  argumentatur  a  timore,  cujus  di- 
vites  uunquam  sunt  ex|>ertes,  hac  fere  ratione.  Ubi- 
cunque  est  timor,  lbi  non  est  felicitas  quod  timere 
sit  malum;  lelicitas  aulem  omne  malum  expellat.  At- 
qui  in  divitibus  seniper  est  timor;  saltern  ne  ipsi  a 
potentioribus  spolientur  inviti  :  cum  pecunia  vcl  vi  vel 
fraudc  invitodomino  quutidie  eripiatur,  utforcnscs  quc- 
rimonise probant,  et  ipse  Boetius  expertus  est  ;  quare 
tantum  abest,  ut  divitiae  satisfacere  possint,  ut 
alieno  putius  prxsidio  faciant   indigcntes. 

2  Quis  autem  modus,  etc.J  III.  Philosophia  argu- 
mentatur  a  plunbus  aliis  alfectibus,  quos  opes  impe- 
dire  nequeunt,  imo  saepius  excitant,  augentque  :  quod 
potest  sic  contrahi.  Uhi  est  fames,  sitis,  frigus,  cae- 
tereeque  ejusmodi  affectioues  menti  incommodae,  ibi 
non  est  felicitas  :  quod  bonum  his  malis  contrarium 
absit.  Atquiin  divitibus,  non  secus  ac  in  pauperibus, 
est  fames,  sitis,  iVigus,  et  ca?tera  hujusmodi,  qua> 
quamvis  opibus  possint  diflerri,  opibus  tamen  om- 
nino  auferri  non  possunt. 

:i  Consolari.}  Verbum  hoc  ssepius  actionem  si- 
guitic  ,t  :  sed  in  contrariam  etiam  partem  dictuin  in- 
venies  apud  optimos  auctores.  Asinius  in  epist.  Cic, 
Consolabar  ob  ca  qu%  timui. 

'  Naturce  minimum,  avaritise  nihil  satis.]  Natura 
hic  corpus  est,  avaritia  est  mens  appeteus  :  corpori 
autem  miuimumsufticere  potest  :  sicut  minimus  cibus 
famem,  minimus  potus  sitim;  minimus  calor  frigus 
expellere  jiotest  :  at  menti  appetenti  nihil  satis  est  : 
nam,  ut  ait  Juvenalis, 

Crescit  ainor  nuuami,  quantum    ipsa  pecuuia  crescit. 

s  Quid  est,  quod  eas,  etc.J  Quare,  o  homines, 
arbitramini  divitias  instar  summi  boni  vobis  posse 
-ullicere  :  vere  quidem  proponitis,  illud  esse  sum- 
mum  bonum  quod  suflicere  potest  :  sed  falso  assu- 
mitis  divitias  posse  sufficere. 

'  Carmen  coustans  ex  duplici  genere  versuum 
alternorum,  quorum  [trior  iambicus  senis  pedibus, 
dominaute  tamen  lambo,  constat  :  posteriorest  pen- 
tanieter  elegiacus. 

I.  Flucnte  divcs  auri  gwgite.}\.  Agitur  de  pecunia. 
Ilic  autem  primus  versus  tanta  industria  compositus 


I) 


est :  ut  duplex  esse  possit  legitima  illius  significatio. 
Primum  enim  recte  intelligitur  dives  auri :  sicutapud 
Virgilium  dicitur  dives  pccoris,  et  apud  Horatium,re- 
rum  multarum  dives.  Deinde  non  male  intelligitur 
fluente  auri  gurgitr,  cogitato  quodam  auri  flumine, 
quemadmodum  Pactolus  et  Tagus  dicuntur  auro 
fluere  :  gurgesenim  a  sono  sic  dictus,  significat  pro- 
fundiorem  quemdam  locum,  in  quem  aqua,  alliusve 
similis  liquor  affluens  volvendo  murmurat.  Sic  supre- 
ma  faucium  extremitas  vocari  solet  gurgulio :  unde 
qui  abdomini  natus  helluatiouibus  indulget,  hic  gur- 
gcs  et  vorago  patrimonii  dicitur  ipsi  Tullio.  Sic  etiam 
mare  et  flumcn  apud  poetas  nomine  gurgitis  signili- 
catur.  Virgil.  i  /Eneid.,  v.  122  : 

Apparent  rari  nantes  in  gurgite  vasto. 

2.  Avarus.]  Avarus  quasi  axidus  seris  ;  ex  quo  an- 
tiquitus  pecunia  tiebat,  non  satiatur  opibus  :  quod 
expertus  pra^sentes  parvi  faciat;  inexpertus  vero 
absentes  magni  ducat. 

3.  Oneretque  baccis  colla.}  II.  Agitur  de  gemmis  : 
bacca  enim  primum  est  niinutusrotundusquearboris 
ftuctus,  cujusmodi  sunt  oliva1,  ut  baccae  distinguan- 
tur  a  pomis,  quae  majores  sunt  arborum  fructus.  Virg. 
eclog.  10,  v.  27  : 

Sanguineis  ebuli  baccis  minioque  rubentem. 

Deinde  bacca  est  gemma  rotnnda,  sive  unio,  sic  vo- 
cata  quod  instar  baccae  arborea?  rotunda  aut  salteni 
ovata,  figurae  sit  uniusmodi  :  propterea  enim  cepa 
gallis  vocatur  ognon.  Iloratius  Epod.  od.  8  : 

Nec  sit  marita  quse  rotundioribus 
Onusta  baccia  ambulet. 

Mare  autem  Rubrum,  quod  Craecis  dicitur  'EpiOpaiov, 
ejusmodi  uniones  magnitudine,  figura  et  colore  prae- 
stantissimos  ferre  asserunt  mter  alios  Plinius  I.  ix, 
cap.  3,'),  et  Tibullus  1.  iv,  carm.  2  : 

Quascunque  niger  'tubro  de  littore  conchas 
Proximus  Eois  colligit  Indus  aquis. 

i.  Ruraque  centeno.}  III.  Agitur  de  agris,  quorum 
eximia  lum quantitas,  tum  etiam  ^ua/^cx^exprimitur  : 
qiinntitas  quidem  centeno  nuniero  boum  quibus  agri 
colantur  :  centum  enim  apud  anctores  numerus  raa- 
gnus  est.  Horat.  1.  n  Carm.,  od.  16  : 


73r 


AN.  MANL.   SEV.   BOETII. 


m 


5  Nec  cura  mordax  deserit  superstitem, 

Defunctumque  leves  non  comitantur  opes. 

I02  PROSA  IV 

Argumentcm.  —  Honor  dignitates  consequens,  inquit 
Philosophia,  sic  ab  opinione  vulgi  pendet,  ut  nec  ubi- 
que  nccsemper  magistratibus  exhibeatur  :unde  falsa 
pariter  assumptione  credideris,  summum,  quod  na- 
turaliter  cognoscis  et  amas,  bonum  in  dignitatibus 
versari. 

Sed  *  dignitates  a  honorabilem,     reverendumque, 

cui    provenerint,   reddunt.  2  Num  vis  ea  magistrati- 

bus  b  ut  utentium  mentibus  virtutes  inserant,   vitia 

depellant?  c  Atqui    non  fugare,   sed   illustrare  potius 


A  nequissimis  hominibus  (5)  contigisse  :  3  unde  Catul- 
lus  a93*licet<J  incuruli  Nonium  sedentem,  strumam 
tamen  appellat.  Videsne  quantum  malis  dedecus 
adjiciant  dignitates?  Atqui  minus  eorum  patebit 
indignitas,  si  nullis  honoribus  inclarescant.  Tu  quo- 
que  num  tandem  tot  periculis  adduci  potuisti,  ut 
5  cum  Decorato  gerere  (o  magistratum  putares,  cum 
in  eo  mentem  nequissimi  c  scurrae,  delatorisque  re- 
spiceres  ?  Non  enim  possumus  ob  honores  reverentia 
dignos  judicare,  quos  ipsis  honoribus  judicamus  in- 
dignos.  At  si  quem  sapientia  prcediturn  videres,  num 
posses  eum  reverentia,  vel  ea,  qua  prseditus  est, 
sapientia,  non   diguum  putare?  .Minime.    Inest  (10) 


nequitiam   solent,  quo  fit,  ut  indignemur  eas    ssepe 

INTERPRETATIO. 
gunt  viventem,    sic   C07istantes   non   comitantur  mor-  cNoncerte. 

tuum.  _  i  Magistratum. 

a  Objicit  Boetius.  B      e  Sannionis,  quividelicet  omnibus  modis  risum  mo- 

i>  Reponit  Philosophia.  vere  nititur. 


NOT.C. 


Te  greges  centum  Sieulaeque  circum 


Mugiunt  vaccse. 


Qualitas  vero  agris  opimis. 

:>.  Xec  curamordax,  etc."]  Quamvis,  inquit  Philo- 
sophia,  dives  abundet  pecunia,  gemmis  et  agris  opi- 
mis,  non  propterea  felix  erit  :  nam  vel  supersej 
vitam  aget,  vel  vita  defunctus  morietur.  Si  w 
anxiferis  cruciabitur  curis,  sive  ad  conservandas  ve- 
teres,  sive  ad  comparandas  novas  opes.  Si  vero  mo- 
riatur,  quidquid  ex  suis  opibus  sp  >rare  poterat  con- 
solationis,  illud  ipsum  non  comitabitur  :  opes  enim, 
ut  pote  caduca?  vitee  famulantes,  hac  recedente  recc- 
duut.  transiturae  ad  ha^redem,  quem  simiiibus  curis 
ita  afhcient,  ut  si  te  tangat  illius  amor,  opes  novum 
tibi  esse  debeant  doloris  argumentum  :  falso  igitur 
assumes  eam,  quam  naturaliter  cognuscisappetisque 
felicitatem,  in  divitiis  reperiri.  Videamus  digni- 
tates. 

1  Dignitatcs  honorabilem  rcverendumque  reddunt.] 
Id  quuiem  objicit  Boetius  Philosophise  :  sed  haec  repo- 
nit,  has  dignitates  non  tam  ratione  sui,  quam  opi- 
nione  vulgi  honorabilemreverendumquemagistratum 
reddere  ;  ex  quo  Ut,  ut  nec  ubique  nec  semper  magi- 
stratus  honore  ailiciautur. 

*  Num  vis  ca  magistratibus,  etc.]  I.  Philosophia 
reponit  dignitates  ratione  sui  non  reddere  homiue.n 
honorabilem  et  reverendum.  Cuin  enim  honor  et 
reverentia  sit  intrinsecus  quidem  cogitatio,  extrinse- 
cusvero  nota  optima  menti  alieni,  ulcirco  honor  et 
reverentia  ila  comitantur  virtutem,  ut  quidquid  ra- 
tione  suihominemreddit  honorabilem  etreverendum 
illud  sivirtur-  Lpsa  non  sit.  virtutem  mentibus  inserere 
debeat  adcoqin;  i  it  re.   Atqui  dignitates  sive 

magistratus  non  ita  se  habent :    quan  m  illu- 

strare  potius  nequitiam  solent  quam  fugare,  quo  fit  ■/( 
indignemur  cas  sxpe  nequissimis  contigisse  :  sicut  Ca- 
tullus  Nonium,  et  ipse  Boetius  Bccoratum  a?gre  tulit 
magistratum  porere. 

3  fnde  Catullus.]  Poeta  notissimus,  qui,  quod  in 
versibus  ita  fuerit  mordax,  utneCsesari  quidem  pe- 
percerit,  non  dubitavit  Nonium  magistratum,  sive,  ut 
nunc  dicitur.  in  curuli  sedentem,  ejusdem  cognomini 
alludens,  convicio  consectari.  Carm.  53  : 

Quid  e?t,  Catulle.  quid  inoraris  emori  ? 
Sellain  curuli  struma  Nonius  sedet  : 
Per  consulatum  pejerat  Vatinius. 
Quid  est,  Catulle,  quid  moraris  emori  ? 

4  Licet  in  curuli  Nonium  sedentem,  strumam  tamen 
appellat.]  Plures  hic  putant  Boetium  ignorasse  stru- 

mam  esse  cognomentum  Nonii  :  /;  is  allucinatur, 
inquit  Josephus  Scaliger  ad  praidictos  versus  Catulli, 


D 


qui  strumamnon  cognomcn  Nonii  putat,sed  convicium- 
Unde  Sitzmanus  hic  :  Notanda,  ait.  hocloco  kvioto- 
pytria.  nostri  Boetii.  tn  eo  quod  strumam  non  cognnmen 
Nonii  putat.  Et  Bernartius  hic  quoque  :  videamus, 
inquit,  ne  guttulam  hauserit  e  fluminc  lethes  vir  ma- 
ximus.  Idem  putat  M^urmelius.  At  Boetius,  pace  tan- 
torum  virorum,  accusandus  non  est  hic  aut  lgnoran- 
tioeaut  erroris  :  quamviseuim  struma cogaompn  fuerit 
Nonii,  Nonius  tamen  a  Catullo  instar  convicii  struma 
vocari  potuit.  Sciiicet  quod  cognomen  ab  aliquo  sive 
corporis  sive  meutis  vitio  desumitur,  illud  potestvel- 
uti  convicium  proponi,  iis  prsesertim  quibus  prirno 
impositum  :  ut  ei  qui  primum  dictus  est  Servius  a 
servo,  uncsclave;  Spurius  a  spurio, «n  bdtanl;  Brutus 
a  bruto,  un  stupide,  cosnomen  tanquam  convicium 
oltjici  potest.  Imo  id  cognomiuis  nunquam  reperias 
a[>ud  veteres  Romanos  cum  nomine  eorum  in  quos 
invehuntur  conjunctum,  nisi  convicii  causa.  Sic 
Marrudnus  quo  cognomine  donatur  Asinius  Asini 
Pulliouis  frater,  judice  praadicto  Scaligero,  ut  convi- 
cium  eidem  Asiuio  objicitur  a  Catullo  Carm.  12  : 

Marruciue,  Asiui  uianu  siuistra 
Non  belle  uteris  iu  joco  atque  viuo. 

Sic  Superbus,  cognomen  Tarquinii,  ut  convicium  ipsi 
Tarquinio  proponitur  a  Propertiol.  m,  eleg.  10  : 

Quid  nuuc  Tarquiuii  fractas  juvat  es^e  secures, 
Nomine  quem  simili  vita  superba  not  at? 

Atqui  struma  cognomen  est  Nonii,  et  quidem  ipsi 
primo  datum,  quodcognomen  ex  vitio corporis,  stru- 
nii-  videlicet,  Gallice  des  ecrouelles,  desumitur.  Adde 
quod  ad  strumas,  hujus  cognominis  uriur  nem,  >'o 
potius  alludere  visus  est  Catullus,  quod  Nonio  prae- 
tori  in  prsedicto  carmineCatollusci  itinium 

consulem,  qui,  quod   strumis laboraret,  ab   ejus  uii- 
mico  Ciccrone    seepius   strumx  aut  strumosi  (um 
nomioe  denotatur.  Pro  Sestio  :  91   l   itur  ci  itati,   qui 
itemaliquam  tanquam  strumam  :inVatin., 
strumx  denique  ebore  impri  unt;  et  alibi  : 

Tumidum  habemus  oratorem.  Ha?c  de  Nonio. 

8  Cum  Dccorato.  Decoratus  bic  est  ille  ad  quem 
Tbeodericus  apud  Cassiodorum  Var.  1.  v,  ep.  31, 
scribit,  ut  compellat  quosdam  pecuniam  solvere  po- 
stulatam,  si  revera  eos  ;  irte  constiterit  deb  -  : 
quod  adjutor  magistro  ofnciorum  judicanti  adesset  : 
et  propterea,  solito  ofticii  nomine,  ibidem  vocatur 
tua  :  quod  non  obstal  quin  verenuuc 
dicaiur  raet  deh         (S      ra  quidem 

quod  potenl  ;s  secutus,  di<  !tj|  iis  sibi  victum  aut  aliud 
commodum  aucuparetur.  Juv< 

Mimum  ngit  ill  •. 
Urbani  qualem  facandus  Bcurra  Catulli. 


737 


DE  CONSOLATIOiNK  PHII.OSOPIII.i:  LIIS.  III. 


738 


enim  dignitas  propria  virtuti,  quam  protinus  in  eo9  A  eas  esse  (15)  non  eestimant.  Sed  hoc  ajm»!  exteras 


qaibus  faerit  adjuncta,  transfundit.  ism  '  Quod  quia 
a  populares  facere  nequeunt  hqnores,  liquet  eos  pro- 
priatr.  dignitatis  pulchritudinem  non  habere.  In  quo 
illud  est  animadvertendum  magis  :  nam  si  eo  abjec- 
tior  est,  quo  niagis  a  pluribus  quisquc  contemnitur, 
cum  ■'  reverendos  facere  nequeat,  quos  pluribus  os- 
tentat  (5),  2  despectiores  potius  improbos  c  dignitas 
facit.  Verum  non  il  impune  :  reddunt  namque  im- 
prohi  parem  dignitatilms  vicem,  quas  sua  contagione 
commaculant.  3  Atque  ut  agnoscas  veram  illam  reve- 
rentiam  per  has  umbratiles  dignitates  non  posse  con- 
tingere  ;  si  quis  multiplici  consulatu  functus  in  bar- 
baras  nationes  forte  devenerit,  venerandumne  (10) 
barbaris  honor  faciet 8?  Atqui  si  hoc  naturale  munus 
dignitatihus  foret,  ab  officio  suo,  '  quoquo  geritium, 
nullo  modo  cessarent  :  sicut  ignis  ubique  terrarum, 
ounquam  tamen  calere  desistit.  Sed  quoniam  id  eis 
non  propria  vis,  sed  honiinum  fallax  aduectit  opinio, 
vanescunt  illico,  cum  ad  eos  veuerint,  qui  dignitates 


nationes  :  inter  eos  vero,  apud  quos  ortae  sunt,  num 
perpetuo  perdurant  5?  is>i»  Atqui  "  1«  preetura,  ma- 
gna  olim  potestas,  nunc  inane  nomen  est,  et  senato- 
rii  census  gravis  '  sarcina.  5  Si  quis  quondam  j  po- 
puli  curassel  annonain,  magnus  habebator,  uunc  ea 
praefectura  quid  abjectius?  Ut  enim  paUlo  ante  dixi- 
mus,  quod  nihil  habet  proprii  decoris,  opinione 
utentium  nunc  splendorem  accipit,  nunc  amittit. 
Si  igitur  reverendos  facere  nequeunt  dignitates,  si 
ultro  improborum  contagione  sordescunt,  si  muta- 
tione  temporum  splendere  desinunt,  si  gentium  oesti- 
mationc  vilescunt,  quid  est  quod  in  se  expetendae 
pulchritudinis  haheant,  ncdtim  aliis  praestent? 

B  ■»«  METRUM  *  IV. 

Argumentcm.  —  Philosophia  cxcmplo  miscri  Neronis 
dignitates   confcrentis,    conflrmat    dignitatcs  nemi- 

ncnt  jiossc  bcare. 

Quamvis  se  Tyrio  superbus  ostro, 


LNTEHPRETATIO. 


■  Exhibiti  a  popido. 
i'  Dignitas. 
'-  Badem. 
J  Sinc  poeno. 
8  Non  sane. 

1    UbtqUC. 


b  Minime  vero. 
ii  Dignitas  prxtoris. 
'  Onits. 

j  Prsefectus  annonae. 

Etiamsi  Nero  sc  adornaret,  insignis  purpura  Tyria, 
gemmisque  candidis,  \dem  nihilominus  imperator  luxus 


XOTJE. 


delator  vero,  quod  alios  calumniatus  occulte  accu- 
saret),  ejusmodi  enim  homines  puniri  jussit  Domi- 
tianus.  Princeps,  inquiebat  hic  imperator  apud  Sue- 
tonium,  qui  delatores  non  castigat,  irritat.  Propterea 
Boetius  couviclus  magistratum  non  efficere  meliores, 
adduci,  etiam  periculis,  non  potuit,  ut  cum  illo  Dcco- 
rato  magistralum  gereret. 

1  Quod  quia  popularcs  facerc  ncqueunt  honorcs.] 
II.  Eadem  Philosopbia  innuit,  honorem  dignitatum 
ab  opinione  vulgi  pendere  :  unde  nunc  vocatur  popu- 
laris  sive  a  populo  exhibitus.  Scilicet  honor  et  reve- 
rentia,  ut  jam  monuimus,  nihil  est  aliud  quam  intrin- 
secus  quidem  cogitatio;  extrinsecus  vero  nota  optima 
meriti  alieni  :  unde  sive  illa  cogitatio,  sive  ha>c  uota 
ita  honorantis  est,  ut  honoratum  nequeat  reddere 
honorabilem  ct  reverendum  :  solius  virtutis  est  hono- 
ratum  reddere  honorabilem  :  unde  sola  virtus  est 
propria  dignitalis  pulchritudo. 

2  Despectiores  improbos  dignitas  facit.]  Contemptus 
enim,  ut  pote  honori  contrarius,  intrinsecus  quidem 
est  cogitaiio,  extrinsecus  vero  nota  pessima  meriti 
alieni  :  quare  cum  improbus  eo  vitiosior  videatur  quo 
sublimiori  dignitate  alfectus  est,  sicut  dictum  est 
pros.  G,  11  lib.  :  propterea  dignitas  improbos  facit 
abjcctiorcs  despectioresque. 

3  Atquc  ut  agnoscas,  etc.]  III.  Inquit  Philosophia, 
si  riignitates  ratione  sui  potius  quam  vulgi  opinione 
hominem  redderent  honorabilem  et  venerandum, 
sicut  ignis  semper  et  ubiquc  terrarum  calet,  sic  quicun- 
que  dignitatibus  aflicerentur,  hi  semper  et  ubique 
essent  honorabiles.  Sed  res  non  ita  se  habet  :  primum 
enim  qui  dignitatibus  alticiuntur,  hi  non  sunt  ubique 
honorabiles  :  nam  si  quis  multiplici  consulatu  functus 
in  barbaras  nationcs  forte  devcncrit,  non  propterea  his 
videbitur  honorabilis  :  ?ed  iis  solum  qui  quodam  prae- 
judicio  consulatum  honore  dignum  existimant. 
Deinde  qni  dignitatibus  decorantur,  hi  non  semper 
videntur  honorabiles  :  si  quidem  apud  casdem  gentes 
qua  uno  tempore  magni,  haB  alio  parvi  penduntur 
dignitates  :  nam 


I) 


*  Prxtura  magna  olim  potcstas,  nunc  inanc  nomcn. 
Pratores  Homani,  ut  docent  jurisperiti,  ab  initio, 
jure  magistratus  edicta  tantum  proponebant,  de  qui- 
bus  rebus,  et  quomodo  jus  dicturi  essent  :  progressu 
autem  temporis,  non  obnitente  populo,  hoc  simul 
usurparunt,  ut  edicendo  etiam  jus  constituerent  : 
sed  tandem  suis  sumptibus  circenses  et  scenicos 
duntaxat  ludos  exhibebant  :  unde  inane  nomcn  et 
tjravis  sarcina  tunc  erat  illa  praetoris  dignitas.  Snn;- 
liter 

5  Si  quis  populi  curasset  annonam,  etc.J  Pra3fecfus 
annona?  tantus  olim  erat  apud  Homanos,  ut  Augustus 
ipse  acceptam  a  populo  annonaa  praifecturam,  quo- 
ad  vixit,  tenuerit,  aut  certe  paulo  ante  mortem  sub- 
stiluerit  sibi  C.  Turrianum,  qui  inter  primos  in 
verba  Tiberii  juravit,  quasi  inter  praecipuos  magi- 
stratus  :  sed  Boetii  temporibus  praefectus  annonae 
nullam  nisi  in  pistores  urbis  negoliatoresque  suarios 
censuram  et  animadversionem  habebat :  ut  colligitur 
ex  formula  hujus  pra?fecturae  quam  refert  Cassiodo- 
rus  1.  vi  Variar.,  form.  18. 

Falluntur  ergo  sua  assumptione  qui  summum  bo- 
num  putaut  versari  indignitatibus  sive  magistratibus. 

*  Carmen  constans  ex  duplici  genere  versuum  al- 
ternorum,  quorum  prior  Phaleucius  quinque  pedes 
habet,  nempe  spondeum,  dactylum  et  tres  trochaeos  : 
posterior  Arcfulochius  duos  dactylos  totidemque  tro- 
chaeos. 

I.  Tyrio  supcrbus  ostro.]  Ostrum  ab  ostrco,  dicitur. 
Ostreum  autem,  Grsecis  oorpsov,  generatim  illud  omne 
auimalis  genus  significat  quod  testa  inclusum  latet. 
At  inter  ista  conchylia  unum  est,  inquit  Plinius,  ex 
cujus  conclia  incisa  colligitur  succus  tingendis  vesti- 
bus  expetitus;  et  boc  proprie  dicitur  ostrum.  Hinc 
ostrum  accipitur  non  solum  pro  concha,  sed  etiam  pro 
colore  purpureo,  qui  ex  conchse  istius  sanie  couiici- 
tur,  imo  pro  vestibus,  qua'  hoc  colore  imbuuutur. 
Tyrus  autem  urbs  Phcenicia^  ejusmodi  conchylii  pi- 
scatu  cekberrima  fuit  :  quare  ostrum  dicitur  tyrium 


739 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


740 


Comeret  et  niveis  lapillis, 
1»?  lnvisus  tamen  omnibus  vigebat 

Luxuria?  Nero  sajvientis. 
Sed  quondam  dabat  improbus  verendis 

Patribus  indecores  curules. 
Quis  illos  igitur  putet  beatos, 

Quos  miseri  tribuunt,  honores? 

1»*  PROSA  V. 


Argumemtm.  —  Hegna,  inquit  Philosophia,  ngumque 
familiaritas,  ut  pote  quae  nec  perpetua,  nec  immensa, 

INTERPRETATIO. 

furcntis,  vivebat  odiosus  cunctis.  At  idem  imperator  a  Dicet  aliquis. 

sceleratus  olim    tribuebat   fasces   infames-  senatoribus  *>  Inquit  Pbilosopbia. 

venerandis.  Quis  ergo  credat,  dignitates  illas  quas  ho-  <=  Eorum  hominum. 

mines  infelices  dant,  afferre  felicitatem?  d  Causa. 


nec  secura,  potentiam,  quam  naturali  notione  ductus 
naturaliter  appetis,  prxstare  nonpossunt. 
'  An  vero  regna  regumque  familiaritas  2  eflicere 
potentem  valent?  Quidni  a,  quando  eorum  felicitas 
perpetuo  perdurat.  Atqui  3  plena  est  exemplorum 
vetustas  &;  plena  etiam  praesens  setas  <•,  qUi  reges 
felicitatem  calamitate  mutaverint.  0  praeclara  po- 
tentia,  qua?.  ne  (5)  ad  conservationem  quidem  sui  sa- 
tis  efficax  invenitur!  I91>  Quod  si  heec  regnorum 
*  potestas  beatitudinis  J  auctor  est,  nonne  si  qua  parte 
defuerit,  felicitatem  minuat,  miseriam  importet  ?  Sed 


I! 


ab  urbe,  et  Phceniceum  a  provincia.  Est  porro  pur- 
pura  alia  rubra,  alia  violacea.  Virgil.  Georg.  n,  v. 
500  : 

Ut  geruma  bibat  et  Sarrano  dornnat  ostro. 
Et  m  Georg.,  v.  17  : 

Uli  victor  ego  ei  Tyrio  conspectus  in  ostro. 
Et  /Eneid.  i,  v.  643  : 

Arte  laborata  vestes  ostroque  superbo. 
2.  Comeret]  Comere  ornare  est,  generatim  quidem 
corpus;  speciatim  vero  capillos  :  dicitur  enim  a 
Graeco  zo^txctv  unde  comtus,  ornatus,  et  coma,  capilli 
studio  exculti.  Id  autem  merito  dicitur  de  Nerone, 
quippe  qui,  utait  Suetonius,  circa  cultum  habitumquc 
adeo  pudendus,  ut  comam  sernper  in  gradus  formatam, 
peregrinatione  Achaica  etiam  pone  verticem  submiserit : 
ac  pkrumque  synthesinam  indutus,  ligato  circa  collum 
sudario  prodierit  in  publicum  sine  cinctu,  et  discal- 
ceatus. 

2.  Xiveis  lapillis.]  Hoc  est,  gemmis  pretiosissimis. 
Si  enim,  ut  de  eo  loquitur  Suetonius,  nullam  vcstem 
bis  induit;  si  piscatus  est  rete  aurato  purpura  cocco- 
que  funibus  7iexis;  si  nunquam  carrucis  minus  mille 
fecisse  iter  traditur,  soleis  mularum  argenteis;  si  di- 
vitiarum  et  pecunise  fructum  non  alium  putabat,  quam 
profusionem;  cerle  credibile  est,  ipsum  oneratum 
fuisse  gemmis  ct  margaritis  quarum,  auctore  eodem 
Suetouio,  per  omnes  dies  singula  quotidie  millia  populo 
spargebat. 

3.  Invisus  tamen  omnibus  vigebat.]  ld  patet  non 
solum  ex  maledictis  conviciisque,  quse  duni  viveret, 
patientius  tulit,  sed  etiam  ex  eo  quod  mors  illius 
tautum  gaudium  publice  praebuit,  ut  plebs  pileata 
tota  urbe  discurreret. 

4.  Luxurix  Nero  ssevientis.}  Summa  fuit  Neronis 
luxuria,  ut  jam  diximus  :  sed  nou  minor  ejus  crude- 
litas  :  nam  parricidia  et  csedes  a  Claudio  exorsus  est. 
Britaimicum  non  niinus  aemulatione  vocis,  quce  illi  D 
jucundiorsuppetebat,  quam  metu,  nequandoque  apud 
hominum  gratiam  paterna  memoria  praivaleret,  ve- 
neno  aggressus  est  :  matrem,  amitam,  uxores,  et 
conjunctissimos  occidit. 

5  et  6.   Dabat  patribus   curules.]  Curulis  erat  sella 


curulis,  et  curulis,  substantive 

r< 

1.  i 


rem  senatoris  dignitatem 


signilicant. 


eburnea  caUataque,  currui,  quo  praestantiores  magi- 
stratus  in  curiam  vebi  solebant,  imposita,  supraquam 
iidem  magistratus  considerent.  Hinc  ebur  curule,  sella 

saepe,  ut  nuuc,  majo- 
Horatius  epist. 
,  ep.  6  : 

Cuilibet  hic  1'asces  dabit  :  eripietque  curule, 
Cui  volet,  iinportunus  ebur,  frater,  pater,  adde. 

Ovid.  1.  iv  de  Pont.,  el.  9  : 

Sigua  quoque  iu  sella  uosseni  forniata  curuli 
Et  totuui  Nuuiida'  seulutile  deutis  opus. 

Lucanus  1.  m. 

Praetor  adest  vacuaeque  loco  eessere  curules. 


Has  autem  senatorum  dignitates  Nero  iis  qui  magis 
placerent,  patribus  conferebat,  causatus  quemquam 
principum  non  scisse  quid  sibi  liceret  :  sed  uap  di- 
gnitates  nequissimi  imperatoris  arbitrio  potiusquam 
meritis  delatae  ipsis  magistratibus  erant  indecores. 

7  et  8.  Quis  putet  beatos,  quos  miseri  tribuunt, 
honores?]  Beatum  nunc  dicitur  quod  beatitudinem 
alFerre  potest  :  quemadmodum  rus  et  arra  beata  ab 
Horatio;  commoda  beata  a  CatuIIo;  ttrra  bi ala  ab 
Ovidio;  et  opes  bcatae  a  Statio  vocantur.  Atqui  tales 
non  sunt  magistratus,  quos  Philosophia  nunc  appel- 
lat  honores;  praesertim  si  hos  miseri  tribuant  :  causa 
enim  non  dat,  nisi  quod  ipsa  aliqua  ratione  iu  se  con- 
tineat  :  fallitur  ergo  quisqui?  temeraria  assunqitione, 
qnam  naturaliter  sibi  proponit  amatque  summi  boni 
proprietatem,  banc  nuigistratibus  sive  dignitatibns 
attribuit.  Videamus  utrum  melius judicetur de  regno? 

1  An  regna   rcgumque  familiaritas.     Inter  omms 
C  imperii    formas    praestautissima  et  potentissima  ea 

est  quae  principatus  sive  regnum  appellatur:  quan- 
doquidem  caeterae  plurium,  baec  uuius  duntaxat  est  : 
et  vis  collecta  seipsa  dispersa  major  est  :  quare  si 
quae  naturaliter  cognoscitur  appetiturque  summi 
boni  potentia  cuiquam  hominum  imperio  inerito  at- 
tribui  possit,  maxime  regno  atque  iis  qui  regui  ali- 
quatenus  sunt  participes.  Sed  neque  regno  neque 
regni  participibus  id  convenit  :  quia  nullatenus 

2  Efficere  potentem  valent.  Eo  scilicet  modo,  quo 
naturali  summi  boni  notione  et  judicamus  et  appeti- 
mus  potentiam  :  ba^c  enim  potcstas  et  perpetua,  et 
inimensa,  et  secura  esse  debet  :  perpetua  quidem, 
ne  aliquando  fatiscens  infirmitate  mutetur  :  immensa, 
ne  finibus  circumscripta  majoribus  vincatur.  aut 
impediatur  fequalibus;  secura  denique,  ne  quibus 
praeest,  mutatis  vicibus,  metuat  subesse.  Atqui  neque 
regno  neque  regni  participibus  id  convenit  :  ut  seor- 
sum  probandum  est. 

3  Plena  est  exemplorum  vetustas,  i  '.■  na  prsesens 
xtas.  I.  llegnum  perpetuum  non  esse  et  antiquiori- 
bus  et  recentioribus  demonstratur  exemplis.  Auti- 
qnioribus  quidem  :  nam  Diomedes  rex  Thracia?,  dum 
equos  suos  humana  carne  aleret  in  Tvnda  oppido 
trucoleutus,  ab  Hercule  equis  ipsis  ad  devorandum 
objectus  est.  Agis  Lacedamioniorum  rex,  qui  cum 
Atbeniensibus  cruentissima  bella  g(>ssit,  a  suis  tan- 
dem  civibus  in  carcere  necatus  est.  Perses  Macedo- 
num  rex  ab  .Emilio  victus  Romamque  ductus  periit 
in  carcere.  Crcesus  Lydorum  rex  a  Cyro  in  servitu- 
tem  redactus  est,  etc.  Receutioribus  vero  quce  ni- 
mirum  circa  tempora  Boetu  contigeruut.  Alaricus 
Tolosensium  rex  a  Francis  :  S\aurnu-  Romanorum 
rex  a  Clodowa-o  :  aliique  ab  aliis  occisi  sunt.  Sic  ni- 
mintm,  inquit  Valliuus  hic.  mortales  agi  sinit  Deus, 
it  moribus  principum  populorumqu<  offensus  urbis  af- 
fligit,  provincias  pessumdat,  regna  evertit. 

*  Potestas  bcatiludinis  auctor.]  ld  est,  causa.  Sic 


741 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE  LIB.   III, 


742 


1  quamvis  late  humana  Mendantur  imperia,  plures  A  ret,  ipse  plus  metuit,  qui  ut  poteus  esse  videatur,  in 
necesse  est  genles  relinqui,   quibus  regum 


quisque 

non  imperet.  Qua  vero  parte  beatos  (5)  faciens  desi- 
nit  potestas,  hac  impotentia  subintrat,  quae  miseros 
1'acit  :  hoc  igitur  modo  majorem  regibus  inesse  ne- 
cesse  est  miseriae  portionem.  *  Eipertus  sortis   suce 


periculorum  tyrannus  \  regni  metus  pendentis  su- 
pra  verticem  °  gladii  terrore  simulavit.  Quoe  est  igi- 
tur  beec  potestas,  qure  sollicitudinum  morsus  expel- 
lere,  quoe  formidinum  (10)  aculeos  vitare  nequit? 
Atqui  vellent  ipsi  vixisse  securi,  sed  nequeunt  :  de- 
hinc  de  potestate  glonantur.  An  tu  potentem  censes, 
quem  videas  velle,  quod  non  possit  efiicere?  Poten- 
tem  censes,  qui  satellite  latus  ambit ;  qui  quos  ter- 


a  Proferantur. 

h  Dionysius  Sicilix  rex. 

c  Damoclis  ex  ejus  assentatorum  numero. 


servieutium  manu  situui  est?  SOO  Nam  s  quid  ego 
de  regum  familiaribusdisseram  cum  regnaipsa  tantee 
imbecillitatis  plena  demonstrem?  quos  quidem  regia 
poteslas  seepe  incolumis,  soepe  aulem  lapsa  proster- 
nit?  ♦  Nero  Senecam  familiarem,  pra:ceptoremqu<: 
suum  ad  eligendoe  mortis  coegit  arbitrium.  z  Papi- 
nianum  (:>)  diu  inter  aulicos  potentem,  militum  gla- 
diis  Antoninus  objecit.  Atqui  uterque  potentiee  suee 
renuntiare  voluerunt,  J  quorum  Seneca  opes  etiam 
suas  tradere  Neroni,  seque  iu  otium  conferre  cona- 
tus  est.  201  Sed  dum  ruiluros  6  moles  c  ipsa  tra- 
hit,  neuter,  quod  voluit,  eilecit.  Quoe  est  igitur  ista 
potentia  quam  pertimescunt  habentes,  quam,  nec, 
INTERPRETATIO. 

d  Intcr  quos  aulicos. 

e  Divitiarum  et  potestalis. 


not^e 

Servius 
videtur 


Plautus  dixit  auctorcm  halere  rem  :  quamvis 
malit  dicere  auctricern.  Ilanc  controversiam 
dirimere  Valerius  Probus  :  Auctor,  inquit,  si  sit  tra- 
ctum  a  verbo  augco,  auctrix  facit :  si  non  venit  a  verbo, 
sed  significat  principcm,  quod  nomen  non  venit  a  verbo. 
etiam  feminino  genere  auctor  facit :  sicut  Virgilius  ex 
persojia  Junonis.  Auctor   ego  audendi  princeps  :  non 
quss  augeat,  nam  auctrix  diceret.   Scilicet  triplex  est 
sententia  de  origine  hujus  vocis,  auctor.  Alii  putant 
banc  oriri  a  Grreco   avro?,  ut  autor  idem   sit  quod 
auTOupyoc  :  alii  ab  inusitato  supino  verbi  aveo;  ut  ab 
autum  dicatur  autor ;  sicut  a  cautum,  cautor,  et  a  fau- 
tum,  fautor  :  quomodo  autor  is  erit  qui  avet  ac  cupit 
aliquid  lieri  sive  a  se  sive  ab  alio  :  alii  denique  arbi- 
trantur  oriri  ab  augendo  :  ita  utprimum  auctor  dictus 
fuerit   ille    qui    rem  ab    alio   cceptam    promoveret, 
deinde    ille    etiam   qui   inciperet  ac    suaderet  :  cui 
ultima'     sententiee     favent    antiquiores     inscriptio- 
nes,    in    quibus    non    autor,    sed   auctor   scribitur. 
Quidquid  sit  :  potestas  regia  non  potest  esse  beatilu- 
dinis  auctor  sive  eflicax  :  quoniam  hcec  certis  conti- 
netur  tinibus  :  nam 

1  Quamvis  late,  etc.J  II.  Regnuni  hominis  immen- 
sum  non  est,  quod,  quamvis  rex  vel  maximus  multis 
gentibus  imperet,  pluribus  tamen  non  imperat  : 
quare  si  felicilatem  imperio  metiaris,  plus  in  hoc 
rege  miseria?  inest,  quam  felicitatis. 

1  Expertus  sortis  suse.]   III.  Regnum  hominis  secu- 

rum    non  esse  satis  evincit  notissima   Dionysii  Ty- 

ranni  historia  :    Nam,   inquit  Cicero  v    Tusc,    cum 

quidam  ex  ejus  assentatoribus,  Damocles,  commemora- 

ret  in  sermonc  copias  cjus,  opes,  majestatem,  domina- 

tus,  rcrum  abundantiam,  magnificentiam  sedium  regia- 

rum,  nrgaretque  unquam  beatiorem  quemquam  fuisse  : 

Visne  igitur,  inquit,  Damocle,  quoniam  haec  te  vita  de- 

lectat,  ipse  eamdcm  dcgustare,  et  fortunam   experiri 

meam!  Cum  se   ille  cupere  dixissct,  collocari  jussit 

homincm   in    aureo    lecto,    strato   pulcherrimo   textili 

stragulo,  magnificis  operibus  picto  :  abacosque   com- 

plures  ornavit  argcnto  auroque  cselato.    Tum  ad  men- 

sam  f.ximia  forma  pueros  delectos  jussit  consistere  eos- 

que  ad  nutum  illius   intuentcs  diligenter   ministrare. 

Aderant   ungucnta,    coronx  :   incendebantur   odores  : 

mensce  conquisitissimis  epulis  exstruebantur.  Fortuna- 

tus  sibi  Damocles  videbatur.  In  hoc  medio  apparatu 

fulgcntem  gladium  e  lacunari  seta  equina   appensum 

dcmitti  jussit,  ut  impenderet  illius  beati  cervicibus.  lta- 

quc  ncc  pulchros  illos  admiriistratores  aspiciebat,  nec 

plenum  artis  argcntum,  ncc  manum  porrigcbat  in  men- 

sam  :  jam  ipsse  defluebant  coronx  :  denique  exoravit 

tyrannum,  ut  abire  ticeret,  quod  jam  beatus  nollet  esse. 

Satisne  xidetur  declarasse  Dionysius  nihil  esse  ei  bea- 


B  tum,  cui  semper 
ciens  Horatius  1, 


impendeatl  Id 
1,  canit : 


respi- 


aliquis  terror 
Hi  Carm.,  od. 

Districtus  ensis  cui  super  impia 
Cervice  pendet,  non  Siculae  dapes 

Dulcem  elaborabunt  saporem, 
Non  avium  citharaeque  cantus 

Somnum  reducent. 

Falsa  igitur  illa  assumptio,  qua  judicas  summum 
bonum  versari  in  regno.  Sed  felicior  non  est  regum 
familiaritas. 

3  Quid  de  rcgum  familiaribus  disseram,  etc.j  Re- 
guni  familiares  majorem  habere  non  possunt  potesta- 
tem  adeoque  felicitalem  quam  ii  quorum  familiaies 
sunt,  reges,  quorum  tamen,  ut  probavimus,  poteslas 
infirma  est.  Imo  multo  minorem  habent  :  vel  eniiu 
regia  potestas  incolumis  perseverat,  vel  labitur,  si 
C  labatur,  heec  regum  familiares  sua  secum  ruina  in- 
volvit.  Si  verostet,  eadem  preedictos  familiares  seepe 
prosternit.  Testis  Seneca,  testis  Papinianus  :  nam 

*  Nero  Senecam  familiarem.)  Nero,  inquit  Sueto- 
nius,  Senecam  prxceptorem  ad  necem  compulit :  quam- 
vis  sxpe  commeatum  petenti  bonisque  cedenti  persancte 
jurasset,  suspectum  se  frustra,  periturumque  potius, 
quam  nociiurum  ei.  Postquam  enim  unus  ex  centurio- 
nibus,  ait  Tacitus,  necessitatem  ultimam  Senecae  denun- 
tiasset  :  neque  aliud  inquit  superesse  post  matrem  fra- 
tremque  interfectos,  quam  ut  educatoris  prxceptorisquc 
necem  adjiceret,  post  qux  Seneca,  et  uxor  ejus  eodem 
ictu  brachia  ferro  exsolvunt :  Seneca,  quoniam  senile 
corpus  et  parvo  victu  tenuatum,  lenta  cffugia  sanguini 
prxbebat,  crurum  quoque  et  poplitum  venas  abrumpit. 
5  Papinianum   Antoninus.]    Papiuianus  legum    ita 
peritus,  ut  omnes  ante  pariter  et  post  se  Romanos 
jurisconsultos   superasse    dicatur.    Hic    prceterquam 
D  quod  Scaevolee,  cujus  discipulus  fuerat,   in  advoca- 
tione  lisci  successit,  Severo  imperatori  per  secundam 
uxorem  aflinis,  et  eidem  adeo  familiaris  et  amicus, 
ut  Severus  moriens  buic  suos  lilios  commendaverit. 
At  Antoninus  cognomine  Caracalla,  qui  postSeverum 
tenuit  imperium  Romanum,  occiso  Geta  fratre,  pree- 
dicto  Papiniano  mandavisse  fertur,  ut  in  senatu  et 
apud   populum  facinus  dilueret  :  Papinianus  renuit, 
causatus  parricidium  facilius  fieri,  quam  velari,  aliud- 
que  esse  parridii  genus,  accusare  innocentem  occi- 
sum  :  quod  Antoninum  Papiniano  infestum  adeo  ir- 
ritavit,  hunc  ut  ille  a  militibus  occidi  imperaverit  : 
gladione  an  securi,  cujus  pcena  gravior  ignominio- 
siorque  censetur,  peractum  facinus,  incertum.   Non 
dicitur  bic  interfectus,  sed  tantum  ab  Antonino  obje- 
ctus  miiitum  gladiis. 

8  Molcs.]  Hoc  est  iogens  cum  divitiarum  tum  po- 
testatis  sarcina,  quoe  ruentes  sua  ruina  Senecam  et 
Papinianum  prostraverunt. 


743 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


744 


cum  habere  velis,  tutus  sis,  et  eum  depouere  cupias,  A 
vitare  non  possis?  *  An  prsesidio  sunt  amici  a,  quos 
non  virtus,  sed  fortuna  conciliat?  (5)  Sed  quem  feli- 
citas  amicum  fecit  &,   infortunium  faciet  inimicum. 
*  Quae  vero  pestis  efiicacior  ad  nocendum,  quam  fa-       3 
miliaris  inimicus? 

«©«  METRUM  •  V. 

Argumextum.  —   Domitor  mundi,  inquit  Philosophia, 
nisi  suis  dominctur  perturbationibus,  potens  non  est.         10 


Qui  se  volet  esse  potentem, 
Animos  domet  ille  feroces, 
Nec  victa  libidine  colla 
Fcedis  submittat  habenis. 
203  Etenim  licet  Indica  longe 
Tellus  tua  jura  tremiscat, 
Et  serviat  ultima  Thule; 
Tamen  atras  pellere  curas, 
Miserasque  fugare  querelas 
Non  posse,  potentia  non  est. 


INTERPRETATIO. 


a  Nomine  tenus. 

h  Tibi. 

Quicunque  cupit  haberi  potens,  hic  subigat  suos 
spiritus  contumaces,  neque  subjiciat  se  voluptati  supe- 
ratum  imperiis  turpibus.  Nam  quamvis  India  procul 


dissita  rnetuat  tuam  ditionem,  et  Thule  ultima  iraperii 
Romani  insnla  pareat  tibi ;  nihilominus  non  eris  po- 
tens,  quandiu  non  poteris  remocere  libidinem  funestam 
et  repellere  querimonias  miseras. 


NOT.E. 


1  An  prxsidio  sunt  amici,  etc.]  Amicorum  duplex 
genus  hic  notatur,  pro  duplici  nimirum  modo,  quo 
alius  et  aliena  aestimari  amarique  possunt,  amicus 
scilicet  virtutis,  et  amicus  fortuna?.  Prior  csetera 
bona  flocci  faciens  solam  virtutem  alterius  a?stimat  et 
amat  :  unde  hic  sequo  semper  animo  est  erga  ami- 
cum  virtute  prseditum.  Posterior  virtutem  parvi  du- 
cens  cretera  quse  vulgo  habentur  bona  sestimat  et 
amat  :  quamobrem  hic  inconstantis  instar  fortunae 
est  volubilis  :  adeo  ut  quem  felicitas  amicum  fecit, 
eidem  infortunium  faciat  inimicum  :  eoque  magis  no- 
ceat. 

2  Quse  pestis  efficacior  ad  nocendum.]  Quod  enim 
familiaris  sit,  hiuc  novit  modum,  quo  tibi  nocere 
possit,  iude  vero  tu  non  cogitas,  quomodo  ejusdem 
insidias  vitare  possis.  Usque  adeo  falsa  est  assumptio, 
quo  putas,  regnum  regumque  familiaritatem  habere 
rationem  summi  boni. 

*  Quod  dicitur  Parthenicum.  Carmen  est  constans 
ex  uno  genere  versuum,  quorum  quilibet  trimeter 
aute  tertium  pedem  anapsestum,  quem  sequitur  syl- 
laba  superstes,  primum  et  secundum  pedem  habet 
spondeum  vel  anapaistum  indiscriminatim. 

\.  Qui  se  volet  esse  potentem.]  Prsecipua  sui  parte, 
nimirum  mente,  haberi  potentem. 

2.  Animos  domet  ille  feroces.]  Animus  prima  signi- 
ficatione  ventus  est,  non  secus  ac  Grseca  vox  uvzuoc, 
unde  videtur  oriri.  Quare  quemadmodum  ventus, 
quatenus  hic  a  tempestate  differt,  nihil  aliud  est 
quarn  tenuis  aquse  vapor  huc  illucque,  qua  minusre- 
sistitur,  discurrens  ;  ita  animus  prima  significatione 
nibil  est  aliud  quam  subtilior  sanguinis  vapore  cere- 
bro  per  nervos,  qua  data  porta,  egressurus.  Sic 
Virg.  i  Georg.,  v.  420  : 

Vertuntur  species  animoriun,  et  pectora  motus 
Nunc  alios.  alios  dum  nubila  ventus  agebat. 
Concipiunt. 

Et  Georg.  iv,  v.  80  : 

Ili  motus  animorum  atque  haec  certamina  tauta 
Pulveris  exigui  jactu  compressa  quiescent. 

Sic  eliam  nunc  potentia  dicitur  versari  in  animis 
domandis  :  quod  nimirum  mens  nostra  nihil  possit 
in  nostrum  corpus,  nisi  ope  spirituum  illorum  :  at 
quod  iidem  spintus  iter  tritum  facto  agmine  subire 
contendentes,  instar  ferarum  difficilius  regi  et  veluti 
mansuetieri  possint,  idcirco  nunc  dicunlur  ftroces, 
ita  uL  ipsorum  moderameu  majus  sit  fortitudinis  et 
potentise  argumentum. 

3  ,\cc  victa  libidine  colla.]  Similitudo  desumpta  ex 
captivis,  qui  collacatenis  vincta  solentgerere  :  quam- 
obrem   colla   hic  intelliguntur  et  de  mente   et   de 


B  corpore.  libidine,  sive  mala  voluntate  victis  :  libido 
quippe  generatim  est  mala  voluntas,  quasi  mens 
malo  libitu  a  recta  via  deflectens  labatur.  Omne, 
quod  male  libet,  libido  est,  inquit  S.  August.  lib.  iv 
Hjpogn. 

5.  Indica  tellus.]  India  ab  Indo  flumine  sic  dicta. 
Est  autem  vasta  terrarum  regio  Asiam  ad  ortum  ter- 
minans  :  quamobrem  hic  accipitur  proortu. 

0.  Tua  jura  tremiscat.]  Jus,  sicut  docet  Sanctius, 
prima  sua  signiticatione  signat  olera  aut  pultem  : 
sed  quia  in  conviviis  pares  unicuique  partes  daban- 
tur,  ideo  jus  translatum  ad  significandum  quod  cui- 
que  suum  est  :  ex  quo  ^ocietas  bominum  instituta  ad 
reddendum  unicuique  quod  suum  est,  jus  forense  di- 
citur  :  ita  ut  homo  dicatur  vocari  in  jus.  Quoniam 
vero  principes  prtesertim  a  Deo  constituti  sunt,  ut 
populi  suum  quique  haberent,  propterea  principium 
„  voluntas  et  edictum  appellatur  jus  et  ad  hujus  simi- 
litudinem  alise  leges  jura  dicuntur  :  hinc  jura  hic 
cujuslibet  potentis  jussa  sunt. 

7.  Serviat  ultima  Thule.]  Thule  insula  terrarum, 
quas  Romani  olim  noverint,  ultima,  et  maxime  sep- 
tentrionalis  versus  occidentem  :  unde  hic  notato*.ca- 
sum.  Vulgo  dicitur  Islandia.  De  hac  regione  loquitur 
Virgil.  i  Georg.,  v.  29. 

An  Deus  immensi  venias  maris.  ac  tua  nautae 
Numina  sola  colant,  tibi  serviat  ultima  Tbule. 

8.  Atras  pellerecuras.]  Cura  atra  nunc  vocatur  prae- 
dicta  libido.  Est  quidem  libido  cwa,  quod  mens  libi- 
dine  prsesertim  saucia  uratur;  unde  Virg.  iv  .Eneid., 
vers.  1  : 

At  regina  gravi  jam  dudum  saucia  cura, 
Vulnus  alit  venis,  et  caeco  carpitur  igni. 

D  At  eadem  libido  est  cura  atra  sive  damnosa  :  nam 
apud  antiquos  candor  boni,  nigror  mali  ominis  est  : 
unde  .Ethiopis  occursus  infortunium  credebatur 
portendere  :  hinc  melancbolia,  quse  pluribns  malis 
effectibus  infamis  est,  atrabilis  appellatur  :  prsedicta 
autem  bbido  non  solum  corpori,  sed  etiam  menti  est 
damnosa. 

9.  Miscrasque  fugare  querelas.]  Querelae  nunc  di- 
cuntur  miserse  eta  causa  et  ab  effectu,  quod  a  inise- 
riis  ortse  producant  novas  miserias. 

10.  Ifon  posse  potentia  non  est.]  Mens  enim  cx  eo 
solum  potens  est,  quod  sui  domina  perturbationibus 
moderetur  :  quod  uisi  prsestent  reges  regumque  fa- 

miliares,  falso  assumuut   se   esse  felices.    Sequitur 
gloria. 


745 


DE  CONSOLATiONK  PHILOSOPHliE  Llli.   III 


«O-l  PHOSA  VI. 

ABGDUENTUU.    —  Philosophiu  addit,    ncc   falsam,  ncc 
veram  gloriam,  propriis  alienisve  meritis  fundatam, 

habendam  cssc  summum  bonum. 

1  (iloria  vero  *  quain  fallax  saqte,  quam  turpis 
est!  L'nde  non  iujuria  tragicus  "  exclarnat  b  ;  'n 
06?« ,  oo£a,  fiupioKTt  oii  fSfor&v,  ouo*tfv  ysy&xri,  Storov 
uyxuvaf  viyy.v.  Plures  enim  magaum  ssepe  Domen 
falsis  vulgi  opinionibus  abstuleruut,  quo  «juid  ttirpius 
excogitari  potest?  (.'>)  Nam  qui  falso  preedicantur, 
suis  ipsi  necesse  est  laudibus  erubescaut.  2«>."i 
•'  Qute  si  etiam  meritis  conquisita;  sint,  quid  tamen 
sapieutis  adjeceriut  cooscientiai,  qui  bonum  suum 
non  e  populari  rumore,  sed  conscientiai  veritate  me- 
titur?  *  Quod  si  hoc  ipsum  propagasse  nomen,  pul- 
chrum  videtur;  consequens  est,  ut  fcedum  non  ex- 
tendisse  judicetur.  (5)  Sedcum,  uti  paulo  ante  disse- 
rui,  plures  gentes   esse  necesse  sit,   ad  quas   unius 


A  deatur  d  inglorius.  [nter  beec  vero  •  popularera  gra- 
tiam,  iic  commemoratione  quidem  dignam  pulo,  quse 
aec  judicio  provenit,  nec  unquam  Brma  peitiurat. 
Jam  vero  10)  quam  Bit  inane,  quam  8  f  futile  nobi- 
hiatis  nomen,  quis  dou  videat?  quse  E  si  ad  claritu- 
dinem  refertur,  aliena  est.  Vidi-tur  namque  esse  no- 
bilitas,  qua-dam  de  meritis  venieos  laus  parentum. 
Quod  si  claritudinem  prcedieatio  facit,  illi  sint  clari 
necesse  est,  qui  prcedicantur.  Quare  splendidum  te, 
si  Uiaiu  noii  habes,  aliena  claritudo  non  eflicit.  (15) 
Quod  si  quid  est  m  Dobilitate  bouum,  id  esse  arbi- 
tror  soluiii,  ut  imposita  aobilibus  nccessitudo  videa- 
tur,  ne  a  majorum  virtute  degenerent. 

«OO  METRUM  •  VI. 

B  Ahgomentom.  — Quicunguc  virtutem  colit,  inquit  Phi- 
hsophia,  is  Bei  iiobilissimi  purcntis  proles  non  de- 
gener,  rcvera  nobilis  est. 


fama   hominis  nequeat  pervenire,   fit,   ut  quem  tu 
aestimas  gloriosum,  pro  maxima  parte  terrarum  vi- 


a  Euripides  in  Andromacha. 
>•  0  gloria,  gloria,  fecisti  millibus  mortalium 
lius  mcriti  magnam  vitam. 
r  Vulgi. 
■'  Inhonoratus. 


Omne  hominum  genus  in  terris 
Simili  surgit  ab  ortu  : 
INTEHPRETATIO. 

e  Vulgi. 
f  Lcve. 
fc'  Nobilitas. 

Universum  genus  humunum  in   terris  oritur  ab  eo- 
dem  principio  :  nam  unus  est  parens  rerum  omuium 

NOTjE. 


nul- 


1  Gloria.]  Gloria  est  honos  cum  laude  pervagatus 
alienorum  meritorum.  Primum  quidem  gloria  est 
honos  :  videlicet  judicium  siguihcatum  de  excellentia 
alterius  :  Summa  enim  ct  perfecta  gloria,  inquit  Tol- 
lius  ii  Oltic. ,  constat  ex  tribus  his,  si  diligit  multitudo, 
si  fidcm  habet,  si  cum  admiratione  quadam  honorc  nos 
dignvs  putat  :  quamobrem  metro  I,  v.  7,  primi  libri, 
diximus  bonorem  esse  genus  gloriae  :  videsis.  Deinde 
eadern  gloria  est  honos  cum  laude  conjunctns  :  nam 
gloria,  ipquitCic.  iu  Tusc,  est  consentiens  laus  hono- 
rum  incorrupta  vox  bene  judicantium  dc  cxccllente  vir- 
tutc.  Atque  in  hoc  gloria  diilert  ab  honore  simpliciter 
dicto,  qni  non  est  semper  cum  ista  laude  conjunctus. 
Postremo  honor  ille  qui  dicitur  gloria,  debet  esse 
cum  laude  pervagatus  ita  ut  etiam  ad  optimates  per- 
venerit  :  in  quo  gloria  ditfert  a  fama,  qua3  vulgi  so- 
lius  esse  potest.  Hinc  gloria  alia  est  ialsa,  qua?  est 
dissentanea,  alia  vera,  quae  consentanea  est  meritis 
sive  propriis  sive  externis  ejus,  qui  pra^dicatur.  At- 
qui  neque  falsa  neque  vera  gloria,  sive  htec  propriis 
sive  exteruis  tuis  meritis  fundetur,  ratiouem  habet 
summi  boDi  :  sicut  seorsum  probandum  est. 

a  Quam  fallax  saepe.]  I.  Agitur  de  gloria  falsa  : 
hsec  autem,  quod  meritis  sit  dissentanea,  tantum 
abest  ut  habeat  rationem  summi  boni,  ut  potius  sit 
error  adeoque  malum  :  unde  non  injuriu  poeta  trugi- 
cus,  scilicet  Euripides  ab  Archelao  Macedonum  rege 
summo  in  lionore  habitus  in  Andromacha  cecinit  : 
il  i?o;«,  o6i//.,  etc,  hoc  est, o gloria,  gloria,  fecistimilli- 
bus  mortalium  nullius  meriti,  magnam  vitam. 

3  Qux  si  etiam  meritis.]  II.  Agitur  de  gloria  vera 
meritis  propriis  fundata,  quae  idcirco  non  habet  ra- 
tionem  summi  boni,  quod  Ikcc,  ut  pote  extra  eum 
qui  honoratur,  nihil  boni  adjiciat  mentisive  conscien- 
tiae  sapientis;  qui  tamen,  utpote  peritus  suae  mentis, 
nihil  sibi  esse  bonum  existimat,  nisi  quod  in  sua 
mente  fuerit,  et  cujus  eadem  mens  sit  conscia. 

"  Quod  si  propagasse  nomen,  pulchrum  videtur  ] 
At  demus,  quod  tamen  non  est,  inquit  Philosophia, 
ipsi  etiam  sapienti  videri  bonum,  et  exlrinsecus 
laudari  et  intrinsecus  magni  iieri  a  populis,  niicessc 
erit   secundum  legem  contrariorum,  non  laudari  et 

Patrol.  LXllI. 


non  magni  iieri  a  populis,  eidem  sapienti  esse  ma- 
lum  :  quare  cum  ex  dictis  longe  plures  sint  homines, 
a  quibus  ille  sapiens  ignoratur,  quam  a  quibus  co- 
C  gnoscatur  laudabilis  honorabilisque,  idem  sapiens 
plus  habebit  mali  quam  summi  boni. 

5  Futilc  nobilitatis  nomcn.]  III.  Agitur  de  gloria 
vera  meritis  aliems,  nempe  genere  fundata  :  quae 
vulgo  dicitur  nobilitas;  quaeque  nunc  deiinitur  quae- 
dam  de  meritis  vcnien*  lausparentum\  sedhaec  inane 
t-t  iutile  nomen  est,  nisi  quorum  sanguinem  partici- 
pas,  horum  imiteris  virtutem.  Juvenal.  sat.  8, 
v.  19  : 

Tota  licet  veteres  exornent  undique  cera? 
Atria,  nobilitas  sola  e?t  atque  unica,  virtus. 
Paulus,  vel  Cossus.  vel  Drusus  moribus  esto  : 
llos  ante  eftigies  majorum  poue  tuorum  : 
Prajcedant  ipsas  illi  te  cousule  virgas  : 
Prima  ruihi  debes  animi  bona  :  sauctus  haberi 
Justitiacque  lenax  factis  dictisque  niereris? 

*  Carmeu  constaus  ex  duplici  gencre  versuum  al- 
ternorum,  quorum  prior  Alcmanicus  habet  tres  pe- 
des  versus  heroici  cum  ultima  syilaba  superslite.  ita 
D  tamen  ut  non  liat  ex  meris  spondeis  :  posterior  Phe- 
recratius  habetetiam  tres  pedes,  nempe  spondeum  vel 
anapaestutn.  dactylum  et  spondeum. 

I.  Omne  kominum  genus.]  Homo  non  est  corporeus 
solum,  ut  bestia,  neque  solum  incorporeus,  ut  bonus 
malusve  genius;  sed  admirabilis  quuedam  est  animi 
corporisque  conjunctorum  compositio,  quae  in  terris 
surgit,  ubi  cum  corpore  iu.-.tar  cujusdam  hospitii  pa- 
rato  mens  divinitus  infusa  jungitur,  et  quidem  simdi 
ab  ortu  :  cuiu  i  i  msit  principium  non  solum  mentis 
et  corporis  istius,  verum  etiam  mutuae  utriusquecon- 
junctionis.  Idem,  inquam,  est  principium  corporis  et 
meutis  homini.-.  videlicet  Deus  :  cum  enim  tam  ha?c, 
quam  illud  res  sit;  cumque  res  non  possit  nisi  a  Deo 
creari;  propterea  idem  Deus  mentis  corponsque  ho- 
minis  principiuni  sit,  Dece.sse  est.  At  Deus  etiam  est 
principium  mutuee  mentis  corporisque illius  conjun- 
ctionis  :  quod  neque  corpus  et  mentem,  neque  mens 
iu  corpus,  nisi  Deo  dante,  agat.  Atque  hajc  onmia 
ciatim  nuiic  dicct  Philosophia,  pnstquam  genera- 
Lun  dixerit  omnia  esse  a  Deo. 

24 


747 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


748 


10 


Unus  enim  rerum  pater  est, 

Unus  cuncta  ministrat. 
2©7  llle  dedit  Phoebo  radios, 

Dedit  et  cornua  lunae. 
Ille  homines  etiam  terris 

Dedit,  et  sidera  coelo. 
Hic  clausit  membris  animos 

Celsa  sede  petitos. 


Deus,  unus  gubernat  omnia.  Hic  dedit  splendorem  soli, 
et  lunx  vultum  crescentis  decrescentisque.  Hic  quoque 
dedit  homines  terris,  et  astra  ccclo.  Hic  inclusit  corpo- 
ribus  humanis  mentcs  ortas  ex  loco  sublimi.  Nobile 
ergo  semen  emittit  omnes  homines.  Quare  jactatis  ori- 

NOT^E 

3.  Unus  rerum  pater  est.}  I.  Generatim  omnia  ita  B 


A         «©§  Mortales  igitur  cunctos 

Edit  nobile  germen. 

Quid  genus,  et  proavos  strepitis  ? 

Si  primordia  vestra, 

15     Auctoremque  Deum  spectes, 

Nullus  degener  exstat, 

Ni  vitiis  pejora  fovens 

Proprium  deserat  ortum. 

INTEBPRETATIO. 

ginem  majoresque  vestros  mortales*;  si  consideretis  ve- 
strum  principium  ct  vestrum  conditorem  Deum,  nemo 
anle  degenerat,  quam  peccando  recedat  a  Deo  suo  prin- 
cipio. 


9.  Hic  clausit  memoris  animos.     III.  Idem  homo  a 


sunt  a  Deo,  ut  Deus  sit  omnium  pater  :  pater  quippe 
idem  est  quod  causa  non  solum  producens,  sed  etiam 
conservans  :  Deus  vero  est  omniumcausa  producens 
et  conservans.  Hinc  Deus  vocatur  Pater  a  Christia- 
nis,  Judseis,  et  ipsis  etiam  ethnicis  :  Christiani  enim 
orando  dicunt,  Pater  noster  qui  cs  in  ccelis,  Matth.  vi. 
Judeeis  dicitur  Deuteron.  xxxn  :  Nunquid  non  ipse 
est  Pater  tuus,  quiposseditte,  etfecit  et  creavit  te.  De- 
nique  Horatius  ait  :  Gentis  humanse  pater  atque  cu- 
stos  :  et  Virg.,  Pater  ipse  colendi  haud  facilem  essc 
viam  voluit. 

5.  llle  dedit  Phcebo  radios.]  Sol  poetis  vocatur 
Phcebus  a  specie  et  nitore  :  yottfo?  enim  adjectivum 
est  splendidus,  lucidus,  purus.  Soli  autem  Deus  dedit 
radios  :  quamvis  enim  a  corporibus  obviis  sol  videa- 
tur  habere,  quod  hoc  vel  illo  modo  luceat,  idem  ta- 
men  a  solo  Deo  habet,  quod  luceat.  Scilicet  duo  ob- 
servari  possunt  in  nmndo  effectorum  genera  :  gene-  loquentem 
ralia  quaedam;  alia,  ut  barbareloquunturphilosophi, 
particularia  :  priorum  generalis,  posteriorum  vero 
peculiaris  causa  quaerenda  est.  Sic  quserenti  cur  me 
loquente  auditor  moveatur,  non  generalis,  sed  pecu- 
liaris  causa  afferenda,  ut  quod  aer  a  meo  ore  ad  il- 
lius  aures  continuatus  meis  pulmonibus,  lingua,  deu- 
tibus,  et  labris  sic  moveatur,  ut  eodem  aures  audi- 
toris  commoveantur.  At  quaerenti  cur  commoto  au- 
ditoris  cerebro  cogitationes  in  ejusdem  auditoris 
mente  excitentur  :  non  peculiaris,  sed  generalis  causa 
responderi  debet.  Similiter  quaerenti  cur  iris  mille 
trahat  varios  adverso  sole  colores,  causa  peculians, 
nempe  pluvia  cadens  respondetur  :  sed  quaerenti  cur 
sol  radios  mittat,  causa  generalis,  nimirum  Deus  op- 
time  redditur.  Sis  Deus 

6.  Dedit  et  cornua  lunae.}  Luna,  quod  haec  sit  corpus 
opacum,  lumen  a  sole  acceptum  ita  remittit,  ut  modo 
crescens,  modo  decrescens,  modo  silens,  modo  plena 
videatur  :  sive  ut  ait  Plinius,  modo  curvata  in  cor- 
nua,  modo  xqua  portione  divisa,  modo  sinuata  in  or-  D 
bem,  maculosa  eademque  subilo  prscnitens  immensa 
orbc  pleno  ac  rcpente  nulla.  Virg.  ni/En.,  v.  645: 

Tertia  jam  lunae  se  cornua  lumine  complent. 
Verum  quod  corpus  illud  opacum  lumen  sic  remittat 
hoc  ut  pote  eifectum   generale   Deo  tanquam  causee 
generali  acceptum  referri  debet. 

7.  Ille  homincs  terris  dedit.]  II.  Speciatim  homo  a 
Deo  tanquam  a  patre  oritur,  primum  quidem  ratione 
corporis,  quod  ex  terra  formatum  in  terris  colloca- 
vit  Deus  (Genes.  i  :  Formavit  Dominus  Dcus  hominem 
de  limo  terrx),  non  secus  ac  sidera  ex  ccelo  formata 
in  ccelo  posuit :  Genes.  i  :  Fecitquc  Deus  duo  lumina- 
ria  magna,  luminarc  majus,  ut  prseesset  diei,  et  lumi- 
nare  minus,  ut  praeesset  nocii,  ct  stellas.  Hinc  psal. 
cxin  :  Cmlum  cozli  Domino,  terram  autcm  dedit  filtit 
hominum.  Quin  ipse  Tullius.,  n  de  Nat.  deorum,  Ho- 
mincs,  inquit,  humo  excitati  quasi  cultores  terrx  con- 
stituti  sunt. 


Deo  tanquam  a  patre  oritur  etiam  ratione  mentis, 
quippe  quae,  cum  hujus  nulla  sit,  nisi  exterior  cau- 
sa,  judicio  philosophorum  creatur  :  solius  autem  Dei 
est  crearc  :  hinc  philosophia  nunc  dicit  anintos  celsu 
sede  petitos.  Neque  vero  corpus  et  mens  humana  a 
Deo  solum  creantur,  sed  a  Deo  veluti  a  causa  gene- 
rali  mutuo  conjunguntur  :  quaerenti  enim  cur  mens 
humana  aliquando  et  aliquandiu  cum  corpore  hu- 
mano  conjungatur,  nulla  alia  generalis  alferri  potest 
causa,  nisi  voluntas  Dei,  qui  omnia  qusecunque  voluit, 
fecitin  ca>lp  ct  in  terra,  psal.  cxin.  Hinc  Deus,  judi- 
cio  philosophiee,  clausit  membris  animos.  Lactantius, 
1.  l  Uiv.  Instit.,  cap.  21  :  Corpuscttlum  hoc,  inquit, 
quo  induti  sumus,  hominis  receptaculum  est.  Nam  ipse 
homo  neque  tangi,  neque  aspici.  neque  comprehendi 
potest,  quia  l.atet  intra  hoc  quo<l  videtur.  Claudian.  I.  i 
de   Raptu     Proserp.,    v.   .'i.i.    inducit    Lachesim     sic 


0  maxime  noctis 
Arbiter,  umbrarumque  potens,  cui  nostra  laborant 
Stamioa;  qui  linem  cuuctis  et  semina  praebes, 
Nascendique  vices  alterna  morte  rependis; 
Qui  vitam  lethumque  regis  :  nam  quidquid  ubique 
(litrait  materies,  hoc  te  douanbj  creatur. 
Debeturque  tibi,  certisque  ambagibus  aevi 
Etursus  corporeos  auirme  mittuntur  in  artus. 

11.  Mortalcs  cunclos  edit  nobilc  germen.  Quod 
germen  sit  et  praeeuntis  etfectum,  et  subeuntis  causa 
corporis,  idcirco  vidco  dujilicem  es^e  hujus  te.xtus 
interpretationem.  Prima  est  Theodori  Sitzmani,  qui 
arbitratus  germen  hoc  signilicare  sobolem,  aitnobile 
germen  esse  appositiomin,  ut  siguiiicctur  Deus,  de 
quo  in  superioribus  versibus  agitur,  edere  cunctos 
mortates,  qui  mortales  suut  nobile  germen,  imod  po- 
test  contirmari  ex  eo  quod  germen  quasi  genimen, 
dicatur  id  quod  semine  gcnitur.  Altera  est  aliorum, 
qui  putanl(js  germen  hic  signilicare  principium  di- 
cunl  esse  syntaj-im,  quam  grammatici  dicunt  nomi- 
nativi  ct  verbi,  ut  significetur  nobilis  origo  morta- 
lium  :  quod  potest  conlirniari  etiam  ex  eo  quod  ger- 
mcn  quasi  y  rimen  dicatur  quod  sobolem  gerit  :  sed 
quidquid  sit  de  utraque  hac  nominis  hujus  interpre- 
tatione,  posterior  sententia  nobis  videtur  rectius  et 
concludi  <'x  dictis,  et  statui  pro  principio  statim  di- 
cendorum.  Quasi  dixerit  Philosopbia  :  C.um  bomines 
omnes  cum  ratione  corporis  mentisqoe,  tum  etiam 
ratione  mutuae  harum  partium  conjunctionis  a  Deo 
oriantur,  propterea  homines  omnesa  nobilissimo  pa- 
rente  oriuntur  :  quare  iidem  homines  contemptis 
genere  et  proavis  terrestribus,  nobilissimi  sunt,  nisi 
vitiis  proprium  vnt    ortum.   Falsa  ergo  assum- 

])tione  falluntur,  qui  quam  summi  boni  naturaliter 
norunt  appetuntque,  nobilitatem,  hancin  sola  majo- 
rum  mortalium  nobilium  serie  versari  putant;  super- 
sunt  voluptates  corporis. 


740 


DE  OONSOLATIONE  PHILOSOPHI  E  LIB.  III. 


780 


SOOPKOSA  VIII. 
Argcmentum.  -  -    Voluptut<  s   corporis,  inquit  Vhiloso- 
phia,  quod  effectus  habeant   pamitendos,  idcircora- 
tionem  summi  boni  habere  non  possunt. 

1  (Juid  autein  de  corporis  voluptatibus  loquar, 
2  quarum  ,l  appetentia  quidem  plena  est  b  anxietatis, 
"  satietas  vero  pcenitentiffi?  Quantos  illee  A  morbos, 
quain  intolerabiles  dolores,  quasi  quemdam  fructum 
nequitia1.  fruentium  solent  referre  corporibus  !  qua- 
rum  motus  5]  quid  hnbeat  jucunditatis,  ignoro. 
Tristes  vero  esse  voluptatum  exitus,  quisquis  remi- 
nisci  libidinum  suarum  volet,  intelliget.  *£10  Quae 
si  beatos  c  explicare  possunt, 3  nihil  causa>  est  quiu 
pecudes  qooque  beatae  esse  dicantur,  quarum  omnis 
ad  explendam  corporalemf  lacunam  festinat  inten- 
tio.  *  Honestissimaquidem  conjugis  foret,liberorum- 


A  que  jucunditas,  sed  is  nimis  e  natura  dictum  est, 
nescio  quem  Qlios  (5)  invenisse  tortorea :  quorum  '■ 
quam  sit  mordax  qufficunque  conditio,  aeque  alias 
ezpertum  te,  neque  nunc  anxium  ne<  i  admo- 

nere.  In  quo  5  Euripidia  '  mei  sententiam  probo  ,  qui 
carentem  liheris  infortunio  dixit  eaae  felicem. 

•4i  i  METRUM*  Vli. 
Argi  mk.nii  m.  —    Voluptas  omnis,  inquit  Philosophia, 
iijn  simili  :  quos  melle  pavit,  hot  aculeo  pungit. 

Habetomnis  hoc  voluptas, 
Stimulia  agit  fruenteis, 
Apiunque  par  volantum, 
Ihi  grata  mella  fudit, 
5      Fugit,  et  nimis  tenaci 
Ferit  icta  corda  morsu. 


a  Appetitio. 

b  Angoris. 

«  Usus. 

d  Voluptates. 

c  Demonstrare. 

f  Indigentiam. 

s  Expcrientia  rerum  naturalium  nimis  probat. 

1  Quidde  corporis  voluptatibus.]  Voluptas  est  cogi- 
tatio,  cujus  mens  conscia,  jucunditate  quadam  per- 
funditur  :  ln  co  enim,  inquit  Tullius  n  de  Fin.,  vo- 
luptas  omnium  Latine  loquentium  more  ponitur,  cum 
percipitur  ea,  qux  sensum  [aliquem  moveat  jucunditas. 
Quare  quod  mens  nostra  et  ellectum  Dei,  et  forma 
nostri  corporis,  jucundamcogitationem  habere  possit 
dupliciter,  primum  quidem  ab  ipso  Deo,  a  quo  et 
propter  quem  condita  est;  deinde  a  corpore,  cum 
quo  conjungit 
neris.  Una  anim 


INTERPRETATIO 
B 


ii  Quorum  liberorum  conditio  quantas  excitet  in  pa- 
rentibus  curas. 

1  Philosophi. 

Voluptas  omnis  id  obtinet,  quod  pungit  aculeis  eos, 
qui  huic  indulgent,  et  similis  apibus  abeuntibus,  post- 
quam  emisit  [mella  jucunda,  evolat,  et  dente  tenaciori 
laceratpectora,  qux  tetigit. 

NOT/L. 

lacuna  quia,  quemadmodum  lacuna  aquam  continet, 
sic  corpus  nihil  aliud  sit  quam  plurimum  vas  suum 
quodlibet  liquorem  continens.  Nisi  dicas  lacunam  hic 
esse  indigentiam,  ut  apud  Tullium  4  in  Verr.,  ut  il- 
lam  lacunam  rei  familiaris  explerent. 

*  Honestissima  conjugis,  etc.]  II.  Agitur  de  licita 
corporis  voluptate,  nimirum  conjugii  :  haec  autem  ho- 
nestissima  dicitur  quatenus  voluntate  divina,  quae 
est  prima  morum  regula,  capitur  :  Pertiriet  quippe  ad 


„  pnma  morum  regula,  „ 
tur,  propterea  voluptas  duphcis  est  ge-  C  virtutis  0fficium,   inquit  S.  Aug.  1.  xix   de    Civ.    Dei, 
imi,  de  qua  hic  non  agitur ;  altera  cor-       c;ip>  {   et  vivcre  mtri3e  etpropter  patriam  mos  pro. 
pons,  m  qua  rationem  summi  boni  non   versari   sic 


Philosophia  videtur  probare.  Haec  corporis  voluptas 
vellege  probibetur,  vel  non.  Si  Iege  prohibeatur,  et 
desideriis  antecedentibus,  et  doloribus  consequenti- 
bus  ita  circumfunditur,  ut  plus  amari  quam  jucundi 
admistum  habeat.  Si  vcro  lege  permittatur,  hujus 
fructus  liberi  parentibus  saepe  adeo  sunt  infensi,  ut 
carens  liberis  suo  videatur  infortunio  felix  :  quse 
omnia  seorsum  nunc  exponentur. 

2  Quarum  appetcntia.}  I.  Agitur  de  illicita  corporis 
voluptate,  cujus  futurse  concipitur  appetentia:  Duplcx 
enim,  inquit Tullius i  Oflic,rs<  animorumvisatguena- 
tura.  Vna  pars  inappetitupositaest,  quseestoouij  Graecz, 
quse  hominem  huc  atque  itluc  rapit.Altera  in  ratione 
quae  docet  et  explanat  quid  faciendum  fugiendumque. 
lllaautem  voluptatis  illicitai  appctentia  plus  mali  ad- 
mistum  habet  quam  boni  ;  quoniam  plena  est  anxie-  rx  nunc  suum  vocat,  ejusque  probat  sententiam  quamin 


creare;  quorum  neutrum  fieri  potest  sine  corporis  vo- 
luptate.  llla  tamen  voluptas  sa?pius  etiam  tristilica 
est  :  quandoquidem  liberi  non  raro  sunt  parentum 
tortores',  si  non  quod  spectat  corpus,  quemadmodum 
aiunt  OEdipum  orta  inter  Phocenses  seditione  igna- 
rum  occidisse  patrem  Laium  Thebanorum  regem, 
qui  tumultum  conabatur  reprimere ;  saltem  quoad 
mentem  attinet,  quatenus  parentes  propter  liberos 
perpetuis  cruciantur  curis,  quibus  ceu  quibusdam 
canibus  videntur  morderi  :  unde  mordax  conditio 
nunc  appellatur.  Ilinc  apud  Plutarchum  : 
Tristitia  ex  nato  tempus  in  ouine  patrt. 

5  Euripidis  mei  sententiam  probo.]  Euripides,  poeta 
licet,  fuit  tamen  philosophus,  teste  Tullio,  Anaxa- 
gorae   discipulus  :    unde   non  immerito   Philosophia 


tatis,  illius  nimirum  cogitationis,  qua  mens  veluti 
compressa  angitur  :  sicut  cjusdem  satietas  pandtentix. 
Pcenitentiaenim  a  pamitendo  dicta,  est  cogitatio  men- 
tis,  ea  qua;  suo  consilio  et  voluptate  facta  sunt,  do- 
lentis  :  quae  quidem  tristis  cogitatio  individua  est  vo- 
luptatis  illicitae  comes,  quod  Deus  tum  hominem  de 
peccato  commisso  moneat.  Neque  vero  in  sola  mente 
versantur  poenitendi  hujus  voluptatis  fructus  ;  .sed  iu 
corpus  etiam  dilfunduntur :  hinc  morbi,  dolores, 
mortes,  et  caetera  id  genus. 

s  Xihil  causx  est  quin  pecudes.]  Praeterea  beari  ita 
videtur  proprium  hominis,  ut  nemo  putet  heatitudi- 
nem  versari  in  eo  quod  hestiis  etiam  convenire  po- 
test  :  vacare  autem  iis  uude  voluptates  corporis  nas- 
cuntur,  homini  et  pecudibus  commune  est,  quando- 
quidem  huc  omnespecudum  motus  videntur  tendere, 
ut  satisfaciant  corpori;  quod  idcirco  nunc  appeliaiur 


Andromacha  exponit,  scilicet  carentem  liberis  infortu- 
nioesse  felicem  :  quia,  inquit,  habere  libcros  dulce 
inexpertis,  expertis  triste. 

"  Quod  dicitur  Anacreontium.  Est  carmen  constans 
ex  uno  genere  versuum,  quorum  quilibet  trimeter 
ante  tertium  pedem  iambum,  quem  sequitur  syl- 
laba  redundans,  primo  anapaestum,  deinde  iambum 
habet. 

Pulcherrima  haec  allegoria,  in  qua  similitudinem 
habes  cum  translatione  conjunctam  :  nam  et  volupta- 
tesapibus  similes  perhibentur,  et  voces  apibus  pro- 
priae  transferuntnr  ad  voluptates  :  quemadmodum 
Ciceroni  pro  Mur.  major  dicitur  comitiorum  quam 
Euripi  inconstantia.  Voluptates,  inquam,  apibus  di- 
cuntur  similes  in  hoc,  quod  sicut  apes  sic  voluptates 
jucunditatem  et  tristitiam  eidem  homini  alferant. 
Voces  vi-ro  apibus  proprise,  videlicet  stimulis,  volan- 


751 


AN.  MANL.  SEV.  ROETII 


752 


«1«  PROSA  Vlll. 

Argumentum.  —  Philosophiapraedictam  de  divitiis,  di- 
gnitatibus,  potestatc,  gloria,  et  voluptate  doctriuam 
summatim  repetem,  hwc  ait  malis  adeo  implicita,  ad- 
versariorumque  telis  adeo  exposita,  ut  rafoonem 
summi  boni  habere  non  possint. 

Nih.il  igitur  dubium  est  quin   hae   ad  beatitudinem 

vige  a  deviae  quaedam  sint,  uec  perducere  qucmquam 

eo  valeant  ad  quod  se  perducturas   esse  promittunt. 

Quantis  vero  implicita±   malis  siut,  brevissime    mou- 

strabo,  Quid  enim?  pecuniamne  cungregare  conabe- 

ris?  (5)  Sed  eripies  babenti.  Dignitatibus   fulgere  ve- 

lis?  danti  supplicabis  ;  et  qui  praeire  caeteros  houore 

cupis,  poscendi  humilitatc  vilesces.  Potentiamne  de- 

sideras?  subjectoruminsidiis  obnoxius,  periculis  sub- 

jacebis.  Gloriam  petis?   sed  per  aspera  quaeque  dis- 

tractus,   securus   esse    desistis.    Voluptariam   vitam 

degas.  Sed  quis  non 'spernat,  atque  (10)  abjiciat   vi- 

lissimae  fragilissimaeque  rei  *>  corporis,  servum?  Jam 

vero  qui  bona  prae  se  corporis  ferunt,  quam   exigua, 

quam  fragili  possessione  nituntur !  Num  enim  ele- 

phantos  mole,  tauros  robore  superare  poteritis?  num 

tigres  velocitate  praeibitis?  Respicite  cceli  spatium, 

lirmitudinem,  celeritatem,  et  aliquando  desinite  vilia 

mirari.  Quod  (lo)  quidem  coelum  non  his   potius  est 

quam  sua  qua  regitur c  ratione   mirandum.   Formae 


a  Aberrantes. 

b  Cujusmodi  est  corpus 


i; 


A  vero  nitor  ut  rapidus  est,  ut  velox,   et  <*  vernalium 

llorum  mutabilitate  fugacior!  Quodsi,  ut  Aristotelesc 

ait,  '  lynceis  oculis  homines  uterentur,  ut  eorum    \i- 

sus  obstantia  penetraret,  nonne  introsj  ectis    visceri- 

bus,  913  illud2  Alcibiadis  superticie  pulcherrimum 

corpus,  turpissimum  videretur?  Igiturf  te  pulchrum 

videri,  non  tua  natura,   sed3  oculorum    spectantium 

reddit  intirmitas.  Sed  aestimate,  quam   vultis  nimio 

corporis  bona,  dumsciatis  hocquodcuuque  miramini, 

*  triduanae  febris  igniculo  (5)  posse  dissolvi.    Ex  qui- 

bus  omnibus  illud  redigere  in  summam  licet :    quod 

haec;  quae  uec  praestare,  quae  pollicentur,  bona  pos- 

sunt,  nec  omnium  honorum  congregatione  perfecta 

sunt,  ea  nec  ad  beatitudinem,  quasi  quidam  s  calles, 

ferunt,  necbeatos  ipsa  perticiunt. 

«11  METRUM*  VIII. 

Argumemtum.  —  Errant  homines,  canit  Philosophia, 
qui  cum  terrena  in  terris,  aquatilia  in  aquis,  volatilia 
in  aere,  suo  quseque  loco  reposita  quxrant,  proprium 
summi  boni  sedem  veluti  ignorantes,  felicitatem  inde 
exspectant,  unde  oriri  non  possit. 

Eheu,  quae  miseros  tramitedevios 

Abducit  ignorantia! 
Non  auruiu  in  viridi  quaeritis  arbore, 

Necvite  geinmas  carpitis, 
Non  altis  laqueos  montibus  abditis, 
1NTERPRETATIO. 

f  Quod  pulcher  videaris,  id. 

e  Vix. 
Arte.  Heu  qualis  ignoratio  avertit  vos  infelices  a  via  recta 

d  Vernorum.  aberrantes  !  Non  quxritis  aurum  in  arbore  viridi,  neque 

c  Liber  ille  Aristotclis  nunc  videtur  desiderari.  C  accipitis  uniones  ex  vinea.  No7i  abscondilis    retia  in 

NOT.E. 

pulchritudo  non  nisi  integra  perfectioue,  deformitas 
vel  minimo  defectu  oriatur. 

4  Triduanx  febris  igniculo.]  Quaecunque  enim  fue- 
rit  corporis  amplitudo,  quodcunque  robur,  cnuecun- 
que  agilitas,  quaecunque  pulchntudo,  haec  corpore 
per  triduum  aestu  febrique  jactato  evanescunt.  1'sijue 
adeo  verum  est  rationem  summi  bom,  quod  homo 
naturaliter  cognoscit  appetitque,  non  versari  in  ullo 
ex  praedictisbonis,  quibus  homines  falsa  a^sumptione 
ducti  adhasrent. 

*  Carmen   constans  ex  duplici  genere  versuum  al- 


tum,  grata  mella  tenaci  morsu,  transferuntur  ad  vo- 
luptates  :  praesertim  vero  observabii  haec  verba  : 
ferit  icta  corda  :  his  quippe  et  modus,  quo  aculeus 
corpora,    et  modus,  quo  vohiptas  corporea    menlem 


pungit,  optime  videtur  siguilicari  :  sicut  enim  illic 
continuato  motu  apis  carnem  ;  lta  hic  continuata  co- 
gitatione  voluptas  mentem,  re]»etitis  veluti  ictibus, 
videtur  lancinare  :  unde  ut  prior  motus  corporis,  sic 
posterior  cogitatio  mentis  haberi  potest.  Quamobrem 
fallitur  quisquis  praecipitatiorie  et  praejudicio  assu- 
mens,  putat  sununum  bonum  versari  in  voluptate 
corporis. 

1  Lynceis  oculis.]  Lynceis  oculis  videre,  Lynceo 
perspicactor  :  proverbium  est  ex  eo,  ut  arbitramur, 
ortum,  quod  lynceus  pnmus  feratur  reperiisse  fodi- 
nas  metallorum,  seris,  argenti,  et  auri  :  hinc  enrui 
fabulati  sunt  lynceum  usque  adeofuisse  perspicacem, 
ut  etiam  terram  ipsarn  oculorum  acie  penetraret, 
quaeque  apud  intero^  licreut,  pervideiet.  I  Quis  est 
tam  lynceus,  inquit  Tullius,  qui  in  tantis  tenebris 
nihil  offcndat,  nusquum  incurrat.  Horatius  Epist. 
I.  i,  ep.  1  : 

Non  possis  oculo  quantuui  conteudere  lyuceus 
Non  tamen  idcirco  couteuiuas  lippus  iniingi. 

*  Alcibiadis  pulcherrimum  curpus.]  Alcibiades  non 
fuit  muiicr  pulcherrima,  quemadmodum  ait  Tbomas 
Anglicus,  auctor  commenlariorum  Roetii,  sed  impe- 
rator  Atheniensium,  ingenio  pra'staus,  et  corpore 
pulcherrimus,  qui  vitiis,  pnmuin,  deinde,  docenteSo- 
crate,  virtutibus  studuit 

3  Oculorum  infirmitas.]  Si  enim  tanta  esset  oculo- 
rum  perspicacitas,  ut  etiam  viscera  iisdera  paterent, 
corpus  propter  majorem  deformium,  quam  formosa- 
rnm  partium  multitudinem,  deforme  potins,  quam 
formosum    haberetur  :    et  co  (piidem  certius,    quod 


ternorum,  quorum  prior  Asclepiodus  spondeum,  da- 
ctylum  cum  syllaba,  et  duos  alios  dactylos  habet  : 
posterior  iambicus  quatuor  pedes,  saepius  locisimpa- 
ribus  spoudeos,  paribus  iainbos. 

1  et  i.  Tramite  devios  abducit  ignorantia.  Errarit 
quidem  homines  pra?cipiti  assuniptioneputanies  sum- 
nium  bonum  versari  in  divitiis,  voluptatibus  corpo- 
D  ris,  et  caeteris  ejusmodi,  ut  seepius  dictum  est  :  Mti 
causa  istius  erroris  ignorantia  est  :  ut  enim,  piusei- 
tim  in  Philosophia,  cognitio  clara  et  dislmcta  lta  est 
veritatis  regula,  ut  si  hancsequamur,  nunquam  erre- 
mus;  sic  iguorantia  ita  est  erroris  principium,  ut 
nuuquam  erremus,  nisi  quia  ignoramus. 

•i.  Nonaurum  in  viridi  quxritis  arbore.  Auruni  in 
visceribus  terree,  non  in  arboribus,  prsesertim  \ueii- 
ubus,  geueran  solet,  quod  nec  semen  aun  huc  ad- 
duci,  nec  adductum  formari  possit. 

4.  Necvite  gemmas  carpitis.]  Enionesin  terrisaut 
in  aipiis,  non  rn  plantis  cousueverunt  reperiri,  pro- 
pter  pra^dictam  de  auro  rationem. 

.'i.  Nonaltis  laqueos,  etc.J  Homiues  non  piscaatur 
i-j  aere,  nec  apros  venantur  iu  mari.  Ha;c  ab  omni 
hominum  cogitatione  adeo  aliena  suut,  ut  adagnloco 
usurjicntur  ad  siynijicandos   cos,  inquit  Erasmus,  qui 


7S3 


DE  CONSOI.ATIONE  PHII.OSOPHI  L  I.IH.   III. 


754 


10 


Lt  pisce  ditetis  dapes. 
%I5  Nec  vobis  capreas  si  libeat  sequi, 

Tyrrhena  captatis  vada. 
Ipsos  quin  etiam  Qoctibua  abditoa 

Norunt  recessns  sequoris, 
Quae  gemmis  niveis  unda  (eracior, 

Vel  quae  rubentis  purpuree, 
Nee  non  quse  tenero  pisce,  vel  asperis 
Pra-stent  ecbinis  littora. 


lb 


'2W    Sed quonam lateat,  quod  cupiunt  bomiui 
Nescire  ca?ci  sustinent, 
Et,  quod  stelliferum  trans  abiit  poluin. 

Tellure  demersi  petunt. 
Quid  dignum  stolidis  mentibus  imprecer? 

INTERPRETATIO 

jnontibus  altis,  ut  addatis  piscem  cpulis.  Neque  ingrc-  B  nes  non  indignantw 


A  10.        Opes,  honores  ambiant, 

El  cum  falsa  gravi  mole  paraverint, 
Tum  vera  cognoscant  bona. 

21?  PROSA  IX. 

Argitmenttth.  —  Philosophitt  nunc  utens  transitione, 
,/im  et  dicta  recordari,et  dicenda  prsevidere  videtur, 
addit,  copiam,  potentiam,  reverentiam^celebritatem, 
ct  jucunaitatem  summi  boni  proprietates  esse  adeo 
individuas,  ut  pote  plurcs  unius  ejusdemque  rei  mo~ 
<las,  nt  quicunque  nssumendo  has  illnsve  rcbus  di- 
versis  attribuit,  hic  prxcipitationc  vel  prsejudicio  de- 
lusvs  fallatur. 

1  Hactenus  mendacis  formam  tclicitatis  ostendisse 
suflecerit,  quam  si  2  perspicaciter  intueris,  ordo  est 
deinceps,  quae  sit  vera  monstrare.  Atqui   video.  in- 


dimini  mare  Tyrrhenum,  sivultis  vcnari  capreas.  Imo 
rcro  homines  cognnscunt  ipsos  sccessus  maris  abscon- 
ditos  aquis  :  cognoscuut  quxnam  aqua  abundantior  sit 
unionum  candidorum,  aut  quxnam  abundantior  pur- 
purx  rubrx,  cognoscunt  quxnam  maria  antecellunt 
piscibus  mollibus,  aut  cchinis  crustatis  At  cseci  homi- 

N0T.E. 

prxpostere  ibi  quxrunt  aliquid,  ubi  nc  spcrari  quidem 
possit :  ut  si  quis  in  magistratibus  vitam  tranquillam, 
in  voluptatibus  beatam,  in  opibus  feliccm  quxrat.  Ita- 
que  Libanus  scrvus  (apud  Plautum  in  Asinaria)  nb 
hero  suo  Demxnctn  jussus,  ut  uxorcm  ipsius  nrgento 
defraudaret ,  significans  nulla  ratione  ficri  posse,  ut  a 
mulierc  tenacissima  quidquam  aufcrretur  :  Jube,  in- 
quit,  una  me  opera  pisca)iin  aere,  vcnari  autem  jaculo 
iii  medio  mari. 

8.  Tyrrhena  vada.]  Marc  Tyrrhrnum:  est  autem  illa 
maris  Mediterranei  pars,  quse  meridionale  Itali.T  la- 
tus,  sicut  sinus  Adriaticus  septentrionale  alluit:  unde 
hoc  Superum,  illud  Inferum  mare  vocatur.  I)e  hoc  lo- 
quitur  Virgil.  i  ^En.,  v.  71  : 

Gena  iuimica  mihi  Tyrrhenum  navigat  aequor. 

1 1  et  12.  Gemmis  fcracior  vel  rubcntis  purpurx.) 
Valla  quidem  ait  rarum  esse  duos  casus,  licet  ab  eo- 
dem  seorsum  regi  possint,  cum  eodem  simul  con- 
jungi :  ut  hic  conjunguntur,  gemmis  ct  purpurx  fera- 
cior  :  id  tamen  vitiosum  non  est ;  quod  in  syntaxi, 
quam  figuratam  vocant,  non  tam  voces  conjungantur, 
quam  earum  sensus.  Sic  Tullio  dicitur:  cmi  ccntiim 
nureis  ct  pluris.  Est  vero  purpura  propiie  concha'  ge- 
nns,  cujus!  liquore  vestes  ohm  tingebantur  :  hunc  li- 
quorem  nigrantis  rosa?.  colore  sublucere  docet  Pli- 
nius  I.  ix,  c.  3fi,  unde  nunc  vocatur  rubcns:  caeruleus 
tamen.  \iolaceus,  et  quicunque  formosus  color  non 
raro  dicitur  purpureus :  sic  fluctus,  violse,  et  ge- 
neratim  llores  omnes  vocantur  pr.rpurei  :  sicut  jam 
dictum  est. 

13  et  I  i,  Qux  tenero  pisce  vel  asperis  prxstent  echi- 
nis.}  Qiiemadmodum  canente  Virgilio,  iim  omnis  fert 
omnia  tellus,  sic  non  omnia  littora  omnes  ferunt 
pisces  ;  illic  molles,  hic  felicius  veniunt  crustati 
pisces.  Echinus  generatim  est  bestia  asperis  undique 
capillis  armata :    hinc  propter  quamdam  similitudi- 


se   ignorare,    ubinam  nccultetur 


bonum,  quoi dcsideraut ;  quodque  transcendit  olympum 
stellantem,  illud  in  tcrris  involuti  quxrunt.  Quid  in- 
fausti  petam,  dignum  stultis  mentibus?  Utinam  qux- 
runt  undique  divitias  et  honores,  cumque  aceumulave- 
rint  bona  falsa  magno    labore,    tum  agnoscant   bona 


vera. 


Murico  Bajano  molior  Lucrina  Peloris  : 
Ostrea  Circaeis,  Miseno  oriuntur  ichini ; 
Pectinilms  patulis  jactat  se  molle  Tarentum. 

17.  Stelliferum  trans  abiit  polum.l  Est  enim  Deus. 

18.  Tellure  demersi  pctunt.  |  lu  rebus  caducis  ani- 
mus  ex  altissimo  domicilio  depressus  ct  quasi  demersus 
in  terram,  ut  loquitur  Tullius,  falsa  assumptione  putat 
versari  summum  bonnm. 

d9.  Quid  imprecer.]  imprecari  est  aliquid  mali 
in  caput  alicujus  precari.  Sic  Virgil.  iv  ^Eneid., 
v.  628. 


nem  spmosiim  castanea?  operculum,  nec  non  etiam 
asperum  quoddam  architecturae  opus  appellatur  echi- 
nus.  Sed  bestia,  quae  vocatnr  echinus,  alia  est  ter- 
restris,  alia  marina.  Echinus  terrestris  rapite  pedi- 
busqne  implexis  globi  speciem  ita  induit  aliqnando, 
ut  anteriores  posterioresque  ejus  partes  distingui 
non  possint.  Marinus  autem  echinus,  judicio  ipsius- 
Aristotelis,in  cibum  apponi  solet :  Thomas  Angelicus 
hic  piscem  hunc  male  vocat  remnram,  quae  dicitnr 
echeneis,  dcceptus  videlicetsimilitudinevocabulorum  : 
melius  Horatius  Satir.  I.  n,  sat.  i  : 

Sed  non  omne  mare  est  generosse  fertile  testae. 


Littora  littoribus  contraria.  flnctibus  undas 
Imprecor,  arma  armis :  puguent  ipsique  m-potes. 

20.  Opes,  honorcs  ambiant.]  Circumeundo  suppli- 
ccnt  :  ambio  enim  dicitur  ab  ambe  circum.  et  eo,  quod 
Romain  undique  irent  popnlorum,  aut  etiamjudicum 
captaturi  suflragia  :  et  hoc  est  malum,  quod  Philoso- 
phia  in  caput  hominum  stolidorum  precatur:  sed 
quia  non  decet  Philosophiam,  mngistram  illam  vir- 
tutum,  imprecari  malum,  nisi  propter  bonum,  quod 
ex  hoc  oriri  possit,  addit. 

•21.  El  cum  falsa  paravcrint,  tum  vera  cognoscant 
bona.  ]  Exemplo  seilieet  Salouionis,  qui  postquam 
oinnibus  praedictis  bonis  impinm  operam  dedisset, 
tandem  aliquando  ad  Deum  reddit,  exclamans,  Va- 
nitas  vanitalum  et  omniavanitas.  Gravimole  interpre- 
tainur  mayno  labore  :  nam,  ut  puto  me  jam  monuisse, 
molcs  primum  dicitur  de  corporibus,  qutrn  ob  insitam 
y,  plurimarum  partium  qnietem  difticulter  moveri  pos- 
sunt:  unde  non  inepte  moles  derivatur  a  Craeco  y.o- 
xXevu,  vcctibus  submoveo  :  hinc  lapis  ingens  dici  solet 
molnris  :  hincetiam  moliri  idem  est  quod  viribus  col- 
lectis  aliquid  movere.  Deiiule  molcs  propter  quam- 
dam  similitudinem  dicitur  de  omni  negotio  diflicili: 
sicut  Virg.  i  /En.,  v.  37  : 

Tanta?  molis  erat  Homanam  condere  gentem. 

1  Ilnctcnus.]  I.  Qnidem  Philosophia  nunc  utitur 
transitione,  cujus  frequens  est  et  utilis  usus  apud 
oratores  et  poetas.  Sic  Tullins  :  Quoniam,  inquit, 
degenere  beiii  dixit,  uunc  de magnitudine  pauca  dicam. 
Sic  Virgil.  n  Geor.,  v.  1  : 

Hactenus  arvorum  cnltus  et  sidera  coeli, 

.Nunc  te,  Bacche,  canain.   nec  non  silvestria  tecum 

Virgulta  et  prolem  tarde  crescentis  oliva1. 

2  Perspicaciter.  ]  An  vox  ista  Latina  est?  dicerem, 
perspicue,  evidenter. 


755 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


756 


B 


quam  a,  nec  opibus  sufticientiam,  nec  regnis  poten- 
tiam,  nec  reverentiam  dignitatibus,  nec  celebritatem 
gloria,  (5)  nec   laetitiam   voluptatibus    posse  contin- 
gere.  An  etiam  causas,  cur  id  ita  sit,  deprebendisti  b  ? 
Tenui  quidem  veluti   rimula  c   mihi   videor  intueri, 
sed  ex  te  &  cognoscere  malim  apertius.  Atqui  prom- 
ptissima  ratio  est  e.  *   Quod  enim  simplex  est,  indi- 
visumque  natura,  id    error  bumanus   separat,  et   a 
vero  atque  perfecto  ad  falsum  imperfectumque   (10) 
traducit.  An  tu  arbitraris,  quod  nibilo  indigeat,  egere 
potentia?  Minime,  inquam  f.  218  Recte  tu  quideme; 
narc  si  qnid  est,    quod   in  ulla  re  imbecillioris  h  va- 
lentiae  sit,  in  hac  praesidio  necesse  est  egeat  alieno. 
Ita  est,  inquam  l.  Igitur  sufficientiae  potentiaeque  una 
est  eademque  natura.  Sic  videtur.  Quod  vero  hujus- 
modi  sit,  spernendumne  esse  censes,  an  contra  (5) 
rerum  omnium  veneratione  dignissimum?  At  hoc, 
inquam,  ne  dubitari  quidem  potest.  Addamus  igitur 
sufficientiae  potentiseque  reverentiam,   ut   haec  tria 
unum  esse  judicemus.  Addamus,   siquidem   vera  vo- 
lumus  confiteri.  Quid  igitur?  inquit,  obscurumne  hoc 
atque  ignobile  censes  esse,  an  omni  celebritate  cla- 
rissimum?  Considera  vero,  (10)  ne,  quod  nihilo  indi- 
gere,  quod  potentissimum,  quod  honore  dignissimum 
esse  concessum   est,    egere    claritudine,    quam   sibi 
praestare  non  possit,  atque  ob  id  aliqua  ex  parte  vi- 
deatur  abjectius.  Non  possum,  inquam,  quin  hoc  uti 
est,  ita  etiam    celeberrimum  esse   confitear.    Conse- 
quens  igitur  est,  ut  claritudinem  superioribus  tribus 
nihil    differre  (5)  fateamur,    Consequitur,    inquam. 
Quod  igitur  nullius  egeat  alieni,  quod  suis  cuncta  vi- 
ribus  possit,    quod    sit  clarum,   atque    reverendum, 
nonne  hoc  etiam  constat  esse  laetissimum?  Sed  unde 
huicj,  inquam,  tali  mceror  ullus  obrepat,  ne  cogitare 
quidem    possum.   Quare  plenum  esse  laetitiae,  siqui- 
dem  superiora  manebunt,  necesse  est  confiteri.  Atqui 
(20)  illud  quoque  per  eadem  necessarium  est  k,  suf- 
ficientiae,  potentiae.  claritudinis,  reverentiae,  jucundi- 
tatis  nomina  quidem  esse  diversa,  nullo    vero  modo 
discrepare  substantiam.   Necesse    est,  inquam.    Hoc 

INTERPRETATIO. 


A  igitur,  quod  est  unum,  simplexque  natura,  >  pravitas 
humana  dispertit,  et,  dum  rei,  quae  partibus  caret, 
partem  conatur  adipisci,  nec  portionem,  (25)  quae 
nulla  est,  nec  ipsam,  quam  minime  affectat,  assequi- 
tur.  Quonam,  inquam,  modo  ?  Qri  divitias,  inquit, 
petit,  penuriae  fuga,  de  potentia  nihil  laborat :  vilis, 
obscurusque  esse  mavult,  multas  etiam  sibi  naturales 
quoque  subtrahit  voluptates,  ne  pecuniam,  quam  pa- 
ravit,  amittat.  Sed  hoc  modo  ne  sufficientia  quidem 
contingit  ei,  quem  (30)  m  valentia  deserit,  quem  mo- 
lestia  pungit,  quem  vilitas  abjicit,  quem  recondit 
obscuritas.  Qui  vero  solum  posse  desiderat;  protligat 
opes,  despicit  voluptates,  honoremque  potentia  ca- 
rentem,  gloriam  quoque  *il9  nihil  pendit.  Sed  huic 
quoque  quam  multa  deficiant,  vides.  Fit  enim  ut  ali- 
quando  necessariis  egeat,  utanxietatibus  mordeatur; 
cumque  haec  depellere  nequeat,  etiam  id  quod  maxi- 
me  petebat,  potens  esse  desistit.  Similiter  ratiocinari 
de  honoribus,  gloria,  voluptatibus  licet.  (5)  Nam 
cum  unumquodque  horum  idem,  quod  caetera,  n  sit, 
quisquis  horum  aliquid  sine  cseteris  petit,  ne  illud 
quidem,  quod  desiderat,  apprehendit.  Quid  igitur? 
inquam,  si  quis  cuncta  simul  cupiat  adipisci?  sum- 
mam  quidem  ille  beatitudinis  velit :  sed  num  in  his 
eam  reperiet,  quae  demonstravimus,  id,  quod  polli- 
centur,  non  posse  conferre?  (10)  Minime,  inquam.  In 
his  igitur,  quae  singula  quaeque  expetendorum  prae- 
strare  creduntur,  beatitudo  nullo  modo  investiganda 
est.  Fateor,   inquam,  et  hoc  nihil  dici  verius  potest. 

C  Habes  igitur,  inquit,  et  formam  falsae  felicitatis,  et 
causas  :  deflecte  nunc  in  °  adversum  mentis  intui- 
tum  ;  ibi  enim  veram,  quam  promisimus,  statim  vi- 
debis.  Atqui  (15)  haec,  inquam,  vel  caeco  perspicua 
est,  eamque  tu  paulo  ante  monstrasti,  dum  falsae  bea- 
titudinis  causas  aperire  conabaris.  Nam,  ni  fallor,  ea 
vera  est,  et  perfecta  felicitas,  quae  sufficienttun,  po- 
tentem,  reverendum,  celebrem,  laetumque  perficiat. 
Atque  ut  me  interius  p  animadvertisse  cognoscas. 
quae  unum  borum,  quoniam  idem  cuncta  sunt,  20 
veraciter  praestare  potest,  hanc  esse   plenam  beati- 


a  Ego  Boetius. 

&  Inquit  Philosophia. 

c  Inquit  Boetius. 

d  O  Philosophia. 

e  Inquit  Philosophia. 

f  Ego  Boetius. 

s  Inquit  Philosopbia. 

h  Virtutis. 


Ego  Boetius. 


j  Nulla  tristitia  videtur  inesse  posse  rei,   quae  ejus- 
modi  est. 

k  Ista   omnia  esse   unicam   rem    pluribus  affectam 
D  modis. 

1  Male  judicando. 

m  Vis. 

n  Unica  res  pluribus  modis  se  habens. 

0  Cogita  contrarium. 

P  Ipsa  mentis  attentione. 

NOT;E. 


1  Quod  simplex  est,  etc.  ]  II.  Philosophia  proponit, 
copiam,  poteutiam,  et  ctetera  ejusmodi  esse  modos 
summi  boni,  uun  partes,  ut  vulgo  putantur  :  quare 
ul  hsec  et  sequentia  intelligantur,  animadvertendum 
discrimen  quod  occurrit  inter  partem  et  modum.  In 
•  hoc  autem  differunt,  quod  pars  possit,  modus  non 
possit  sua  seorsum  idea  clare  et  distincte  cogitari. 
Sic  mens  et  corpus  suut  partes  hominis,  quod  mens 
sine  corpore,  et  corpus  sine  mente,  sua  quodlibet 
idea  clare  el  distincte  cogitari  possit.  Sic  ligura. 
quies,   et   motus   sunt    modi  corpori»,   quod  neque 


tigura,  neque  quies,  neque  motus  possi  t  clare  et  dis 
tincte  cogitari,  non  cogitato  corpore.  Sic  etiam  notio 
et  voluntas,  quarum  neutra  potest,  non  cogitata 
mente,  clare  et  distincte  cogitari,  sunt  modi  mentis. 
Atqui  preedicta  bona,  quae  homines  falsa  assumptione 
tribuunt  rebus  creatis  non  possunt  clare  et  distincte 
cogitari  non  cogitata  ahqua  re  superiori,  ridelicet 
Deo,  ut  seorsum  Philosophia  prohat  et  quidem  ita 
evidenter,  ut  nulla  alia  interpretaliooe  videatur  in- 
digere. 


7.;i" 


DE  CONSOLATIONE  PHH.OSOPHI/E  I.IB.  III 


758 


tudinem  sine  ambiguitate  cognosco.  0  te,   alumne,  A  candum,  inquam,  rerum  omnium  patrem,  quo  pra>- 


hacopinione  felicem,  siquidem  hoc,  inquit,  adjeceris. 
Quidnam?  inquam.  l^scne  aliquid  in  liis  mortalibus 
caducisqin'  rebua  putas,  quod  hujnsmodi  statum  pos- 
sit  afferre?  Minime,  inquam,  poto;  idque  a  te,  nihil 
ut  amplios  desideretur,  25)  ostensom  est.  Ilocc  igitur 
vel  imagines  veri  boni,  vel  imperfecta  quaadam  dare 
bona  mortalibus  videntur  :  verum  autem,  atque  per- 
fectum  bontiiu  conferre  non  possunt.  Assentior,  in- 
quani.  Quoniam  igitur  agnovisti,  quse  vera  illa  sit, 
qua?  autem  beatitudinem  mentiantur,  nunc  superi'st, 
ut  unde  veram  hanc  petere  possis,  agnoscas.  (30)  Id 
quidem,  inquam,  jaui  dodum  vehementer  exspecto. 
Sed  cum,  *  uti  in  Timeeo  Platoni,  inquit,  nostro  pla- 
cet,  in  minimis  qooque  rebus  divinum  praesidium 
debeat  implorari,  quid  nunc  faciendum  censes,  ut 
illius  summi   boni  sedem  reperire  mereamur?  Invo- 


termisso,  nullum  rite  fnndatur  35)exordiom,  Hecte, 
inqnit;  ac  simul  ita  modulata  est. 

»SO  BIETRUM  'IX. 

Argi  mi:\tim.  —  Philosophid  ]ni  i  ntiir  Creatoremmuinli 
ut  sicut  immotus  mocit  r.nrpus  mnne  generatim  pri- 
mum,  deinde  speciatim,  ita  mentem  humanam  disji 
i-tis  tenebris  dignetw  illustrare,  eamdemque  clara 
swruiu  boni  notione  informan  . 

0  qui  perpetua  mundurn  ratione  gubernas 

Terrarum  coeliqne  sator,  qui  tempu^s  ab  sevo 

'£'£i  Ire  jubes,  stabilisque  manens  das  cuncta 

[moveri; 

Quem  non  externae  pepulerunt  iingere  causae 

Materiae  Quitantis  opus,  verum  insita  summi 

Forma  boni,  livore  carens  :  tu  cuncta  superno 

Ducis  ab  exemplo,  pulchrum  pulcherrimus  ipse 

INTERPRETATIO. 

Ocrcator  casli  et  trrrx,  qui  regismundumlcgeimmuta-      constanter  immotus  facis  omnia  movcri,  quem  causxex- 
liili,  qui  imperas  tempus  (lu(  re  a  prima  xtate  mundi,e<      teriorcs  non  induxerunt  ad  formandam  machinam  mate- 

NOT.E. 

1  Uti  in  Timxo,  Platoni  nostro  placet.]  Timaeus  in- 
ter  sua   carniina  hoc  retulit  Pythagorae  proeceptum, 

Pinem  dein  ante  precatus 
Numina.  opus  facito. 


B 


Ex  quo  Plato  ait  in  libro  qoi  inscribitur  Timseus  :  Om- 
iii  s  qui  vel  minimam  sanse  meniis  particulam  habeni, 
cum  aliquid  sive  parvum,  sivc  magnum  aggrediuntur, 
semper  solent  Deum  invocare  :  quo  nihil  melius  dici, 
tieri,  cogitari  potest. 

'  Quod  dicitur  Hcroicum.  Carmen  est  constans  ex 
uno  genere  versuum,  quorum  quilibet  hexameter 
sexto  locospondeum,  (juinto  dactvliim,  quatuor  reli- 
quis  spondeum,  vel  dactylum  indiscriminatim  habet, 

I.  0.]  Est  hoec  precatio  et  Philosophia1  et  materiae 
tractanda?  dignissima.  Est  quidem  precatio ;  cogitatio 
scilicet  mentis  aliquid  recte  desideratum  petentis  a 
Deo  :  hinc  quae  a  S.  Thoma,  1-2,  q.  83,  art.  17,  pro- 
bantur  esse  precationis  partes,  videlicet  ascensus  in- 
teltectus  ni  D'  inii,  gratiurum  actio,  et  petitio,  hae  hic 
animadvertuntur  :  0  enim  interjectio  ut  admirantis  sic 
invocantis,  notat  primum  :  enunieratio  rerum  condi- 
tarum,  et  modorum  quibns reguntur,  secundum;  lux 
rogata,  tertium.  Est  etiam  precatio  haec  Philosophise 
dignissima  :  cum  enim  Philosophia  sitnaturale  lumen, 
tenebrissensim  recedentibus,elucens,  uihil  aliud  nunc 
petitnr,  quam  aliquod  Philosophiae incrementum.  Est 
denique  eadem  precatio  materiae  nunc  tractandae  di- 
gnissima  :  ut  enim  decet  mentem  sui  finis  notionem 


tionis,  Gallice  duree,  quae  nihil  est  aliud  quam  perse- 
verantia  rei  existentis.  /Eternitas  est  rei  sine  princi- 
pio  et  sine  iine  existentis,  nimirum  Dei.  Evum  estrei 
sine  iine  quidem,  sed  non  sine  principio  existentis  : 
nimirum  rei  crealae,  qualis  est  mens  et  corpus,  quo- 
rum  nulla  est  nisi  exterior  causa  :  hoc  enim  et  illa  a 
Deo  aliquando  creata  aeternum  perseverabunt.  Tem- 
pus  est  rei  nec  sine  principio,  nec  sine  iine  existentis  : 
formae  videlicet  corporeae,  qualis  est  forma  bestiae, 
forma  planta-,  et  forma  corporum  inanimatorum  :  hse 
C  enim  forma1  ut  fugatis  contrariis  aliquando  incoepe- 
runt,  ita  aliquando  a  contrariis  formis  fugatae  evane- 
scent.  Atqui  vix  materia  mundi  facta  est  jevum  habi- 
tura,  cum  haec  qnibusdam  formis  per  aliquod  tempus 
duraturis  juxta  leges  divina  voluntate  sancitas,  affecta 
fuit  :  quamobrem  Deus  tempus  ab  xvo  ire  jubet. 

3.  Stabilisque  manens  das  cuncta  moveri.]  Deus  ete- 
nim  immotus  omnia  movet.  Primum  quidem  omnia 
qua?  moventur,  a  Deo  moveantur  necesse  est  :  cum 
enim  motus  nihil  sitaliud  quam  corpus  quod  sua  ex- 
tremitate  extremitatem  tangit  majorem,  ab  eo  habent 
oinnia  ut  moveantur,  a  quo  habent  quod  et  extremi- 
tatibus  circumscribantur,  et  extremitatibus  suis  majo- 
res  tangant  extremitates  :  sed  id  non  possunt  habere 
nisi  ab  eo  a  quo  ut  creantur  sic  conservantur,  cujus- 
modi  est  solns  Deus.  Deinde  Deus  movendo  omnia 
immotus  manet  :  siquidem  Deus  est  mens  perfectissi- 
ma.  Malachiae  m  :  Ego  Bominus  et  non  mutor;  Jacobi 

c 


Fogare,  sic  decet  hanc  notionem  rogare  mnndi  Con-  D  l  '■  APud  9uem  non  eiit  transmutatio,  nec  vicissitudini 
ditorem,  quippe  qui  et  prima  causa  et  primus  doctor      obumbratio 


ejusdem  mentis  est.  Nolite  putare,  inquit  S.  August. 
in  Joann.,  quemquam  hominem  aliquid  discete  ab  ho- 
minr ;  admonere  possumus  per  strepitum  oocis  nostrx  : 
sinon  sit  intus  qui  doceat,  inanisfit  strepitnsnoster. 

2.  Terrarum  cmlique  sator.]  Phiiosophia  precatur 
Cre  itorem  mundi.  Sator  enim  sive  seminator  primum 
est  ille  qui  parato  etlecti  semine  sive  materia  ejusdem 
effecti  auctor  est;  qua  ratione  mundus  ipse,  judice  Tul- 
lio  n  de  Nat.,  omnium  rcnun  sator  et  seminator  est, 
deinde  est  quicumque  auctor  :  Deus  nutem  est  primus 
auctor  cceli  et  terra-.  Virg.  i  .En.,  v.  258  : 

Olli  subridens  lioniinum  sator  atque  deorum. 
Sed  quod  Deus  sit  mundi  creator,  propterea  mundus 
legibos  a  Deo  constitutis  regitur  :  unde  nunc  dicitur  : 
perpetua  mundtm  ratione  gubemas. 

2  et  '.\.  Tempus  ab  xvo  irejubes.]  Differunt  apud  phi- 
losophos  a?teruitas,  aevum,  et  tempus,  quae  dicuntur 
quaedam  genera  diutnrnitatis,  siveutloqunntur  durtt- 


■i.  Non  externx  pepulerunt  causx.]  Philosophis  vulgo 
quatuor  sunt  causae,  nimirum  tiuis,  efticiens,  materia, 
et  forma,  quarum  duae  priores,  exteriores;  duae  vero 
posteriores,  interiores  appellantur.  Corpora  quae  vo- 
caut  physica,  cujusmodi  est  ccelum  et  terra,  et  inte- 
riores  etexteriores  habent  causas;  inentes  creatae  non 
habent  quidem  interiores,  sed  habent  exteriores.  Deus 
vero  neque  interiores  neque  exteriores  habet  :  unde 
neque  fine  neque  efficiente  pelli  potuit  ad  creandum 
munduin ;  sive 

5.  Materix  fluitantis  opus.\  Mundus  quippe  recte  di- 
citur  muteria  fluitans.  Materia  quidem,  cum  mundus  sit 
res  quoquo  versus  extensa,  cujusmodi  esl  materia.  Flui- 
tans  vero,  quandoquidem  ccelum,  terra,  et  caetera  cor- 
pora,  ex  quibus  constat  mundus,  perpetuis  motibus 
cientur,  si  non  ratione  omnium,  saltem  ratione  plu- 
rium  suarum  partium. 

;>  et  (i.  Verum  insita  summi  forma  boni.]  Licet  Dei 
natora  simplex  sit  et.  uninsmodi,  non  solum  quatenus 


759 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIl 


?60 


Mundum  mente 


gereus,  sirniiique  imagine  for-  A 

itnans, 
222  Perfectasque  jubens  perfectum  absolvere 

[partes. 
10  Tu  numeris  elementa  ligas,  ut  frigora  flammis,  \: 

Arida  conveniant  liquidis  :  ne  purior  ignis 

INTERPRETATIO. 

rix  motse,  sed  potius  species  tibi  insita  summi  boni, 
expi  rs  vm  idix :  tu  producis  omniaab  exemplarisummo, 
habens in mente mundumprxclarumi\  -  .  rxclarissimus, 
quem  mundum  simili  imagine  formas,  etpraecipis  eum- 
dem  perfectypi  perficere  suas  partes.  Tu  concilias  ele- 
menta  talibus  modis,  ut  frigida  cum  calidis,  et  sicca 


Evolet,  aut  mersas  deducant  pondera  terras. 
223  Tu  triplicis  mediam  naturae  cuncta  moven- 

tem 
Connectensanimamper  consonamembraresolvis ; 
Qua?  cum  secta  duos  motum  glomeravit  in  orbes, 
In  semet  reditura  meat,  mentemque  profundam 


cum  liquidis  conveniant,  ne  ignis  purior  sursum  abcat, 
aut  gravitas  ferat  deorsum  terram  depressam.  Tu  con- 
jungens  animam  inter  mentes  insensiles  et  corpora 
sensilia  mediam,  moventemque  omnia,  distribuis  eam- 
dem  per  membra  consentanea,  qux  anima  instar  corpo- 
ris  liquidi  divisa  in  minutas  partes,  postquam  perfecit 


kotje. 

est  expers  partium,  instar  cujuslibet  alterius  mentis,  separentur  :   ubi  Pbilosopbia  videtur  facere  mentio- 

sed  etiam  quatenus  ne  pluribus  quidem  cogitationibus  nem  qualitatum,  quas  philosophi  vulgo  agnoscunt  in 

sibi  succedentibus  afticitur,  mens  tamen  humana,  ut  p  elementis,  quasque  iniuus  Latine  vocant  alterativas  et 

pote   Deo  comprehendendo  impar,  Deum  veluti  qui-  motrices.  Alteraticx,  inqniunt,  sunt  calor  et  frigus,  Ste- 


busdam  atfectum  cogitationibus  adeoque  formis,  idea 
nimirum  et  voluntate  cogitat  :  adeo  ut  nulla  alia  sit 
causa  materiae  fluitantis,  praeter  ideam  et  voluntatem 
Dei  :  haec  rationem  habent  non  solum  finis,  et  effi- 
cientis.  verum  etiam  exemplaris  causae.  S.  Thomas, 
1  q.  p.  15,  a.  I,  Mundus,  inquit,  non  est  casu  factus, 
sed  est  factus  a  Deo  per  intellectum  agente,  unde  necesse 
cst  quod  in  mente  divina  sit  forma,  ad  similitudinem 
cujus  mundus  est  factus,  et  in  hoc  consistit  ratio  idex... 
Deus  sccundum  essentiam  suam  est  similitudo  omnium 
rerum  :  unde  idea  in  Deo  nihil  est  aliud  quam  Dei  essen- 
tia.  Quod  autem  Deum,  ad  creandum  mundum,  ex- 
/'  rnse  non  pepulerunt  causse,  sed  insita  summi  boni  for- 
ma,  sive  intinita  Dei  sapientia  et  voluntas,  propterea 
recte  Deus  dicitur  livore  carens  :  cum  enim,  effectu 
pro  causa  posito,  livor  hic  nihil  sit  aliud  quani  invi- 
dia,  ille  recte  dicitur  livore  carere,  qui  non  habet, 
cui  invidere  possit :  Deus  autem  (ut  pote  summum  bo- 
nnm),  a  quo  et  propter  quem  mundus  iactus  est,  non 
habet,cuiin\  idere  possit :  quandoquidemsummobono 
inelius  nihil  excogitari  potest.  Hiuc  etiam  Deus  cuncta 
superno  ducit  ab  exemplo  \idelicet  a  divina  idea  et  vo- 
luntate,  qua?  cura  sit  Deus.  hac  nihil  superius  esse 
potest.  Hinc.  Deus  mundum  mentegerit,  similiquc  ima- 
gine  format.  S.  August.  Jib.  lxxxiii  Quaest.,  q.  46  : 
Singula  propriis  sunt  creata  rationibus.  llas  autem  ra- 
tiones,  ubi  arbitrandum  est  esse  nisi  in  ipsa  mente  crea- 
toris.  Non  enim  extra  sc  quidquam  positum  intuebatur, 
ut  secundum  i.d  constituert  t  quod  constituebat,  nam  hoc 
opinari  sacrilegum  est.  Nonnulli  putant  hic  legendum 
similique  in  imagine  propter  versum.  Sed  a  plunbus 
omittitur  vox  illazn,  qua  sublata  rectius  significabitur. 
ideam  esse  modum,  quo  Deus  muudum  format,  et 
stabit  versus,  ut  apud  Virgil.  i  Georg.,  v.  281  : 

Ter  sunt  conati  imponere  Pelio  Ossam. 

9.  Perfectasque  jubens  perfectum  absolverc  partesJ 
Ut  enim  divina  sapientia,  divinaque  voluntate  mun" 
dus  primo  formatus  est ;  siceadem  divina  sapientia,  el 
voluntate  mundus  perfectus,  suas  partes perfectas  vi" 
detur  absolvere,  servatis  scilicet  quibusdam  legibus 
corporum  divinitus  constitutis.  Sic  ex  eo  quod  mate- 
ria,  ratione  quarumdam  parlium,  ab  initio  fuerit  m 
orbem  mota,  servatis quibusdam legibus  motns,  orin 
potuerunt  pi  imum  quidem  elementa,  deinde  generalis 
qusedam  animauniversi,  postea  peculiares  qusedam  ani- 
mxcorporex,de  quibns  omnibus  deinceps  tractabitur. 

10.  Tu  numeris  elementa  iigas]  I.  Agitur  de  ele- 
mentis :  qua>  enimcorpora  ex  materia  fluitanh  primnm 
oriuntur,  ba>c  vocantur  elementa,  quoniam  ex  his  in- 
silis  reliqua  corpora,  quae  propterea  dicuntur  mista, 
componuntur  :  hav  autem  elementa  cum  multitudine, 
tiiin  eiiam  qualitatibus  sive  modis  ita  inter  se  aptan- 
tur,  ut  et  frigida  cum  cahdis.  et  dura  cum  Liquidis 
inveniant,  nec  levia  a  gravibus  inani  quodam  hiatu 


I) 


citiis  et  humiditas,  qusesigniticantur  his  verbis,  ut  fri- 
gora  flammis,  arida  conveniant  Uquidis.  Motrices  vero 
sunt  levitas  et  gravitas,  quarum  etlecta  merito  hic  time- 
rentur,  ni»i  elementa  miro  quodam  modo  a  Deo  certis 
locis  continerentur;  praesertim  juxta  vulgatam  Peri- 
pateticorum  opinionem.  Si  enim,  ut  Peripatetici  op- 
tant,  quatuor  ha?c  elementa,  nimirum  ignis.aer,  aqua. 
et  terra,  sive  appetitu,  sive  inclinatione,  sive  quali- 
tate  naturali  ita  afticiantur,  ut  aer  et  ignis  sursum  sua 
levitate  :  aqua  et  terra  deorsum  sua  gravitate  tendant, 
quid  obstat,  nisi  Deus  perpetuo  quodam  miraculo, 
quin  quatuor  hapc  elementa,  quantumlibet  permi^ta, 
tandera  aliquando  a  se  invicem  liberata,  si  non  in- 
tercepto  quodam  inani  hiatu,  saltem  suis  qu3?que  lo- 
cis  contineantur  :  quemadmodum  aqua  et  oleum, 
quantumlibei  permista  ita  a  sese  invicem  liberantur, 
ut  aqua  deorsum  subjiciatur,  oleum  vero  sursum  emi- 
neat  :  quamobrem  recte  Philosophia  addit :  A"e  purior 
ignis  evolet,  aut  mersas  deducant  pondera  terras. 

13.  Tu  triplicis  mediam  naturse,  e\c.]  II.  Agitur  de 
spiritu  Universi,  qui  positis  ipsis  natura?  legibus,  sta- 
tim  post  producta  mundi  elementa  nasci  debet.  Hic 
autem  spiritus,  de  quo  plura  diximus  in  physica,  me- 
rito  hic  dicitur.  |o  anima  2<»  triplicis  naturse  media, 
:>o  cuncta  movere,  t<>  a  Deo  coimecti,  5°  per  consona 
membra  resolvi,  Go  secta  circuire ,  primum  quidem  per 
majores,  deinde  per  minores  mundi  vortues,  et  tan- 
dem  ad  suum  reverti  principium,  ut  hoc  exemplo  de- 
monstretur,  hominem,  qui  a  Deo  tanquam  a  princi- 
pio  processit,  ad  Deum  tanquam  ad  linem,  facto  quo- 
darn  circuitu,  revocandum  esse  :  quae  omnia  postquam 
exposita  fuerint,  illa  suscepti  operis  pars,  non  erit, 
sicut  Vallino  videtur,  difficillima. 

Primum  quidem  spiritus  de  Universi  agnoscitur 
non  solum  a  sacris  auctoribus  Ecclesiasta?  i,  Lustrans 
universa  in  circuitupergit spiritus  tt  in  circulos  suosre- 
vertitur;  sed  etiam  a  profanis,  ut  Platone.  Aristotele. 
pluribusqne  aliis.  Citabo  unum  Virgilium,  qui  vi 
/Eneid.,  \ .  724,  canit  : 

Priuci[»io  coelum,  ac  terras.  camposqne  liqueutes. 
Lucentemqne  globum  luna?.  Titaniaque  astra 
Spiritus  iotus  nlit  :  totaruque  infusa  per  arttis 
Mens  agitat  molem,  et  maguo  se  corpore  uiiscet. 
lude  homiuum  pecudumque genus,  vitaeque  volautum, 
Et  qme  marmoreo  fert  moustra  sub  aequore  pontus 
luneus  est  ollis  vigor  et  coelestis  origo 
Seminibus  :  quantum  nou  noxia  corpora  tarilaut 
t'Z  I  Terrenique  hebetant  artus,  moribandaqne  mem- 

hra. 
Ilinc  nietumit  cupiuntque.   dolent  gaudentque  :  ne„- 

anras 
Respiciunt,  clausae  tenebris  et  carcere  ca 

Deinde  idem  spiritus  recte  dicitur  anima  :  eum  enim 
anii))<:  dicitur  ab  animus,  hic  ab  xnsfiix;,  ventus;  cum- 
qneventusqujrdam  sitocciilta  pluriuui  motuum  causa, 
propterea  usus  obtinuit,  ut  insitum  occultumque  pe- 


76) 


DE  CONSOLATIONE  PHll.OSOPIll.E   Ml».   III. 


762 


Circuit,  et  simili  convertit  imagine  coelum.  A 

Mfi  Tu  causis  animas  paribus,  vitasque  mino- 

i  res 

INTERPRE 

duplicem  circuitum,  j>er  suum  corpus  iterum  movetur, 
revcrsura  in  semetipsam,  et  circuit  animam  infimam, 
et  circumagit  ccslum  forma  uniusmodi.  Tuproducisani- 
mas  ei  vitas  minores  simili  modo,  accommodansque  al- 
tas  corporibus  levibus,  easdem  disseminas  per  ccsium  et 

NOTi 

rennis  et  continuatee  motionis  principium  vocaretnr 
anima  :  pradictus  autem  spiritus  ita  se  habet,  non 
solum  in  plantis  et  bestiis,  sed  in  ipso  quoque  lio- 
mine,  inquomenssine  illo  spiritu  famulante,  manus 
et  pedes  ad  nutum  movere  non  potest. 

Praeterea  haec  anima  dicitur  triplicis  naturx  media  : 
non  quod  ex  insitis  tribus  elementis  constet,  quemad- 
modum  putare  possent  illi  philosophi,  quos  ex  arte  „ 
vocant  Cnymicos,  aut  alii  quos  propter  ducem  appel- 
lant  Cartesianos,  quibus  tiia  sunt  mundi  elementa, 
sed  potius  quod  ex  tribus  rebus,  quas  naturali  lumine 
coguoscere  possumus,  ha?c  anima  una  sit,  et  quidem 
inedia  :  quaudoquiden  hsec  media  est  inter  mentem 
insensilem,  et  corpus  sensile,  ut  et  instar  corporis 
sensilis,  sit  res  quoquo  versus  extensa,  capax  figura?, 
quietis,  et  motus,  et  instar  mentis  insensilis,  sensum 
fugiens  pluriumqueelfectorumprincipium  :  propterea 
a  Virgilio  supra  vocatur  spiritus  et  mens.  Hicenimdici 
potuit  anima  medin  triplicis  naturx,  sicutlib.  II,  prosa 
:{,  dicitur  duorum  mcdius  consulum  et  a  Cicerone,  duo- 
rum  fratrum  mcdius  ;  et  ab  Horatio  belli  pacisque  me- 
dius  ;  potuitque  anima  illa  hanc  triplicis  naturx  enu- 
merationem  instar  partis  subire,  quemadmodum  Ca- 
pua  subivit  ternuni  maximarum  urbium  numerum, 
cujus  tamen  numeri  ipsa  fuerit  pars  :  Capua,  inquit 
Florus  supra  citatus  pag.  47,  quondam  inter  tres  ma- 
ximas  Romam  Carthaginemque  numerata.  C 

Insuper  ista  anima  perhibetur  cuncta  movere  :  non 
quod  cuncta  corpora  ab  hac  anima  moveantur  :  plura 
enim  solida  sunt,  quorum  idcirco  partes  quiescunt  : 
sed  quod  nulla  corpora,  nisi  hac  anima  movente, 
moveantur  :  sic  Joan.  i,  omnia  per  Deum  facta  dicun- 
tur,  non  quod  omnia  simul  facta  fuerint  a  Deo,  sed 
quod  quspcunque  factasunt,  ha?c  non  nisiab  ipso  Deo 
facta  sint.  Scilicet  ut  videmus  quaedam  corpora  sensi- 
lia  moveri  ab  aliis  corporibus  sensilibus,  v,  g.  bacn- 
lum  a  manu,  sic  ha?c  sensilia  ab  inseosilibus,  v.  g. 
manum  a  spiritibus  commoveri  conjicimus,  a  notis  ad 
minus  nota  progressi  :  donec  aliquod  primum  inve- 
nerimus  corpus  quod  ab  ipso  Deo  moveatur,  juxta  il- 
lud  philosophorum  effatum  :  corpus  quod  movetur,  ab 
alio  moveatur  necesse  est. 

Adde  quod  eadem  anima  dicitur  a  Deo  connecti : 
cum  enim  corpus  non  moveat  nisi  contactu,  baec  ani- 
ma  non  posset  movere,  nisi  cum  corpore  movendo  D 
connecteretur  :  connectitur  autem  a  Deo,  a  quo  pri- 
mum  fncta  movetur,  iis,  quas  ipse  Deus  constituit, 
natura-  legihus. 

Quin  etiam  hapc  anima  divinitus  per  consona  mem- 
bra  resolvitur  ;  resolvitur,  inquam,  per  membra  :  ani- 
ma  eniin  ilia  corpus  est  liquidissimum,  cujus  partes 
ut  moventur,  sic  in  varia  loca  resoluta?  varia  subeunt 
corporis  informati  membra.  Sed  membra  ha?c  sunt 
consona,  sive  convenientia  cum  inter  se,  tum  cum 
ipsa  anima,  a  qua  movenda  snnt  :  ut  scilicet  minora 
primum  ab  anima,  deinde  majora  et  a  minoribus  et 
ab  ipsa  quoque  anima  moveantur  :  sic  sal  a  mari,  na- 
vis  ab  utroque  contrita  fatiscit. 

Imo  pradicta  anima  secta  circuit,  ita  ut  finem  jun- 
gens  principio  sua?  motionis,  motum  videatur  glomr- 
rare  in  orbem,  en  faire  comme  un  peloton  de  fil  :  glo- 
mus  enim  Callice  est  unpeloton  de  fil.  Est  quidem  llla 
anima  secta  :  quia  instar  aqua?,  aeris,  et  ipsius  ignis 
liqnida.  est  congeries  plnrium  corpnsculorum,  quaMit 


Provehis,  et  levibus  sublimes  curribus  aptans 
20     In  ccelum,  terramque  seris  :  quas   lege  benigna 

Ad  te  couver.-^as  reduci  facis  igne  reverti. 
TATIO. 

trrrain;  qU0S  animas  hlanda  lege  fads  ad  tc  COnversaS 

redire,  instar  ignis,  ad  locum  unde  venerat,  regre- 
dientis.  Da,  pater,  da  menti nostra  assurgere  \nsolium 
tuum  regale;  da  qussrere originem  boni  \  </",  luminede- 
tecto,  defigere  in  te  claros  conspectus  mentis.  ExpelU 

E. 

moventur,  sic  separantur  a  sese  invicem.  At  ipsa 
anima  circuit  per  corpus,  in  quo  reperitur  :  quoniarn 
generatim  corpus  omne,  qua  minua  resistitur,  suum 
continuat  motum  :  sic  succus  arboris  ad  summum  po- 
tius  arboris  verticem  ascendit,  quam  per  tenuiorem 
corticem  exeat  :  sed  eidem  aniuui',  corporibus  diver- 
sis  undique  resisteutibus,  fnciliusest  intra  suumcor- 
pus  circuire;  quam  extra  idem  corpus  egredi:  Eccl.  i. 
Lustrans  universa,  inquit  Spiritus  sanctus,  in  circuitu 
pergit  spiritus,  et  in  circutos  suos  revertitur  :  quare  ut 
nunc  dicitur,  lurc  anima  in  semet  rcditura  meat.  \'e- 
rum  haec  anima,  habita ratione  machinae,  quam  infor- 
mat,  duplicis  est  generis  :  major  una,  qua?  per  majo- 
rem  mundi  vorticem  ;  altera  minor,  quae  per  minorem 
ejusdem  mundi  vorticem  diifusa  circuit  :  atque  inter 
minores  una  est,  circa  quam  calum,  veluti  rota  circa 
axem  convertitur,  quamque  nunc  Philosophia  men- 
tcin  profundam  vocat;  mentem  quidem,  sicut  ipse  Vir- 
a;ilius  mentem  nominavit,  quoniam  hsec,  instar  men- 
tis,  insensile  est  motus  principiom  '.profundam  vero, 
quia  ccntri  locum  habet  :  in  globo  autem  nulla  pars 
est  ccntro  profundior.  Eorte  hiec  machina,  quae  pro- 
funda  illa  mente  nunc  significatur  informari,  terra 
est :  quamvis  euim  nulla  demonstratione  probari  pos- 
sit  terra  esse  mundi  centrum,  terra  tamen  dici  potesl 
centrum  illius  vorticis,  quem  incolimus  :  ita  ut  major 
anima  circa  terram  simili  imagine  convertal  ccelum  : 
nam  aer  saltem,  qui  saepius  tarn  apud  sacros  quam 
apud  profanos  auctores  vocatur  ccelum,  terram  cir- 
cuit,  uec  ab  alio  corpore  quam  ab  isto  spiritu  aerem 
circumagi,  satis  probabile  est  :  sicut  simili  semper 
imagine  converti  videtur  :  licet  enim  in  isto  aere  sive 
ccelo  nubes,  imbres,  ventique  cogantur,  constans  ta- 
men  est  et  uniusmodi  hujus  codi  circa  terram  cir- 
cuitus,  constansque  ejusdemcaeruleus  color,  qui  nihil 
est  aliud  quam  lumen  obviis  vaporibus  exhalationi- 
busque  modiiicatum.  At  nisi  profunda  illa  anima  fue- 
rit  terra,  alia  erit  ex  minoribus  animabus,  de  quibus 
jam  loftutnra  est  ipsa  Philosophia. 

18.  Causis  animas  jiaribus  vitasquc  minores.)  III. 
Philosophia  agit  seorsum  de  animabuscorporeis.quas 
dicit,  i°  animas  vitasque  minores  /2°  causis  paribus  a 
Deo  provectas ;  3«  levibus  curribus  aptatas:  4°  per  coz- 
lum  terramque  dispersas ;  5°  ad  ccelum  conversas  re- 
verti. 

Primum  agitur  hic  dunlaxat  de  animabus  corpo- 
reis,  ut  pote  qua?  similes  sunt  spiritui,  de  quo  statim 
agebatur,  aut  qurrdam  illius  portio :  ut  enim  spiritus 
Universi,  sic  animse  ha?  adducuntur  in  exemplum,  ut 
his  cognitismens  hurnana suiscogitationibusad Deum, 
unde  egressa  est,  revertatur. 

Deinde  bae  vocantur  animae  vitseque  minores;  quod 
minoribus  machinis  inclusa?,  minores  circuitus  ab- 
solvant,  ut  in  plantis,  in  bestiis,  et  in  ipso  homine  : 
cum  hoc  tampn  discrimine,  quod  in  homiue  pr3?ter 
hunc  spiritum  corporeum,  sit  mens  sive  res  cogitans, 
cui  spiritus  ille  famulatnr:  quo  iit  utspiritus  ille  cor- 
poreus,  ut  pote  forma?  principali  famulatus,  in  ho- 
mine  nomen  dignitatemque  anima-  amittat,  dicatur- 
que  propterea  in  homine  una  duntaxat  esse  anima, 
eaque  ratione  praedita.  Virgil.  ivdeorg.,  v.  220. 

Esse  apibus  pnrteni  diviun?  mentis  et  haustus 
^Etherios  dixere  :  Deum  namque  ire  per  omnes 
Term=qne  trarlusque  maris  ccelumque  profundum. 


763 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


764 


•i^fi  Da,  Pater,  augnstam  menti  conscendere  se-  A 

[dem. 
Da  fontem  lustrare  boni,  da  luce  reperta 
In  te  conspicuos  animi  detigere  visus. 
2a     Disjice  terrena?  nebulas  et  pondera  mo!i>, 

Atque  tuo  splendore  mica  :  tu  namque  serenum, 
Tu  requies  tranquilla  piis  ;  te  cernere  finis, 
22J  Principiurn,  vector,  dux,  semita,  terminus 

[idem. 
%'IH  PROSA  X. 

Abgcmentom.  —  Philosophia  demonstrat,  aliquod  esse 
summum  bouum,  ct  hanc  <jn<ilit<it<  m  ita  solius  Dei 
esse,  hanc  ut  a  se  indistinctam  nec  ab  ullo  acceperit, 
nec  cum  ullo  communicet :  ex  quo  colligit  eum  qui 
summo  bono  fruitur  hinc  Deurn  esse  participatione. 


inde  participem   potentiae,   reverentiae,   claritatis  et 
voluptatis. 

a  Quoniam  igitur  quae  sit  imperfecti,  quae  etiam 
perfecti  boni  forma,  vidisti  :  nunc  demonstrandum 
reor,  quonam  haec  felicitatis  perfectio  constituta  sit. 
In  quo  illud  primum  arbitror  inquirendum  an  aliqnod 
bujusmodi  bonum,  quale  paulo  ante  definisti,  in  ■< 
rerum  natura  possit  existere,  ne  nos  praeter  rei  sub- 
jectae  veritatem  b  cassa  cogitationis  imago  decipiat. 
1  Sed  quin  existat,  sitque  boc  veluti  quidam  omnium 
fons  bonorum,  negari  nequit.  Omne  enim  quod  im- 
perfectum  esse  dicitur,  id  imminutione  perfecti  im- 
perfectum  esse  perhibetur.  Quo  tit,  ut  si  in  quolibet 
genere  imperfectum  quid  (10)  esse  videatur,   in  eo 


INTERPRETATIO. 

nubem  et  gravitatem  machinae  terrestris  :  et  corusca  tuo  a  Cognito  modo  tam  imperfecti,  quam  perfecti  boni, 

fulgore  :  nam  tu  screnitas  es,tuquiestran<iuilla probis ;  B  demonstranda  est  res  illa  qux  sit  summe  bona. 

et  nostra  de  te  notio  finis  ;   quod  sis  principium,  vec-  *>  Inanis. 

tor,  dux,  via,  et  terminus. 

NOT.E. 
Hinc  pecudes,  armenta.  viros,  genus  omne  ferarum,  ditore  accepti  non  immemor,   se  suaque   eidem  suo 

Quemque  sibi  tenues  nascentem  arcessere  vitas.  conditori    devoveat.   Deus  autem  ita  mentis  nostrae 

Postea  hae   minores  anima?.   iisdem  causis,  quibus       principium   est,  ut   quamvis  mens  posset  dubitare, 


prsedictus  spiritus  Universi,  tiunt,  videlicet  ex  eadem 
materia  fluitante,  et  ab  ipso  Deo,  servatis  iisdem  na- 
turae  legibus. 

Praeterea  eaedem  animae  dicnntur  aptatx  levibus 
curribns,  hoc  est  corponbus,  quibus  includuntur, 
quaeque  ipsae  movere  et  regere  videntur,  ut  vector 
movere  et  regere  currum  soiet,  :  anima  euim  plantae 
v.  g.  diversa  est  ab  anima  bestiae  :  et  anima  bestise 
pro  diversis  bestiarum  generibus  iterum  diver-a 
est.  Src  animae  apum,  de  quibus  jam  loquebatur 
Virgilius,  dici  possuut  levibus  curribus  aptatae. 

Insuper  his,  praedictae  animae  per  ccclum  terramque 


utrum  Deus  foret  principium  corporum,  eadem  tamen 
suae  tenuitatis  conscia,  semper  convincatur,  se  non 
ab  alio  quam  ab  ipso  Deo  fuisse  creatam.  Hinc  Deus 
dixit  Apocal.  r,  Ego  sum  k  ct  <■•■>  principium  et  finis. 

Vector.]  Quia  Deus  conservat  nostram  mentenr  : 
cum  enim  conservatio  nihil  sit  aliud  quamcontinuata 
productio,  Deus  couservando  nostram  mentem,  banc 
videtur  portare  sive  vehere.  Ad  Hebr.  i  Deus  dicitur 
portans  omnia  vcrbo  virtulis  suae. 

Bux.\  Deus  enirn  mentem  humanam  non   tantum 

creat    conservatque,    sed   eamdem,   etiam    ab   ortu, 

quibusdam  informat  cogitationibus,  nimirum  intelli- 

dispersae  sunt :  uam  praeterquam  quod  etiam  in  ccelo  C  gentia  et  inclinatione,  quas  si,  neglecto  corporis  im- 


stellifero  forte  occurrere  potest  similis  quidam  spiri 
tus,  qui  per  corpus  in  quo  includitur,  praedictos  cir- 
cuitus  agat;  minores  illa?  animae  sunt  in  bestiis,  qua- 
rum  aliae  in  terris,  aliae  in  ccelo  aerio  vivunt. 

Tandem  hae  animae  adcoelum  conversae  revertuntur  : 
hae  enim  animae,  ut  pote  quo?  generali  corporum  mo- 
torum  lege,  qua?  nunc  vocatur  benign  i ,  qua  minus  re- 
sistitur,  tendunt,  in  coelum,  qua  minus  resistitur  iis- 
dem,  nituntur  :  veluti  igne  reduci :  maxima  quippeest 
similitudo  inter  has  animas  et  ignem  :  unde  Virgilio 
praedictus  spiritus  appellatur  igneus  vigor.  Quoniam 
vero  ccelum  habetur  altissimum  Dei  domicilium  : 
Matth.  v.,  Non  jurandum  per  ccelum,  quia  thronus  Dei 
est ;  propterea  Deus  nunc  uicitur  facere,  has  animas 
ad  se  conversas  reverti :  et  propterea  nunc  iuexemplum 
dncuntur. 

22.  Da  Pater.]  Sic  vocatur  Deus  non  solum  a  Ghri- 


petu,  meus  ipsa  sequatur,  nunquani  aberrabit. 

Semita.]  Nam  semita  mentis  alia  in  genere  formse, 
alia  in  genere  causse  efficientis.  Prior  est  cogitatio  qna 
mens  a  rebus  caducis  recedens  ad  Deum  accedit :  Sic 
Proverb.  rv  :  Pistorum  semita,  quasi  lux  spl<  rtdt  ns, 
procedit,  et  crescit  usque  ad  perfcchun  diem.  Posterior 
est  ipse  Deus  rectae  cogitationis  auctor.  Sic  Cliristus 
Joan.  xrv  :  Ego,  inquit,  sum  via,  et  oeritas,  et  vita. 

Terminus.]  Id  vocatur  termiuus,  ultra  quod  res, 
eodem  iinita,  non  diffunditur  :  sicut  cfecis  nationibus 
rudis  informisque  lapis,  ultra  quem  ager,  boc  lapide 
iinitus,  non  diffunditur,  vocabatur  d<:us  Terminus. 
Atqui  Deus  est  id  ad  quod  men-  liumana  cogitando 
diflundi  debet;  sed  ultraquod  eadem  mens  cogitando 
versari  non  potest.  Joan.  vi :  Domim  .  ad  qm  m  ibimus"! 
<<  rba  vitae  aeternae  habes. 

Sicut  autem  omnia  haec  recte  dicuntur  de  Deo,  ut 
stianis,  sedetiamab  ethnicis,  ut  jam  notavimus.  Hac  p  jam  expositum  est,  ita  non    male  dicereutur  de  ips.i 


est  autem  petitio  Philosophia',  cujus  giatra  prsedicta 
praemisit.  Rogat  vero  Deum,  ut  hinc  liberet  mentem 
tenebris  ab  ipso  corpore  ortrs  :  Coijms  enim,  Sap.  i\, 
quod  corrumpitur,  aggravat  animam,  et  terrena  inhabi- 
tatio  deprimitsensum  multacog ilantcm : inde  vero  infor- 
met  cognitione  summi  boni,  ejusque  amore. 

26.  Tu  namque  serenum.]  Serenans  mentes  :  ut 
quemadmodumtempusserenumlingilurfugarennbes: 
sic  Deus  mentis  tenebras  pellal. 

27.  Tu  requics  tranquilla  piis.]   Dans  cogitationes 

tranqnillas;  iis  nempe,  qui,  daute  Deo,  suo  erga  Deum 
oflicio  fuuguntur. 

27.  Te  cernere  finis."]  Mens  humana  eo  line  a  Deo 
creataest,utcoi,ritet,adeoqueutcognoscatDeuni.  Joan. 
wii,  Haec  est  vita  aeterna  ut  cognoscant  te  Deum  verum. 

28.  Principium.]  Non  niiuus  necessarium  ^est, 
mentem  nostram  suum  principium,  quamsemetipsam 
cognoscere  :  ut  videlicet  primi   beneficii  a  suo  con- 


cognitrone  Dei,  menti  nostiw  insita.  quae  notatur  his 
verbis,  Te  cernere.  Primo  enim  illa  de  Deo  insita  co- 
gnitio  recte  dicitur  ftnis  :  quoniam  eo  tiue  facti  sunuis 
a  Deo,  ut  Deum  ipsum  cogitemus.  Secundo  eadem 
cognitio  recte  dicitur  principium;  quia  ut  omne 
nostrum  bonum  opus  a  bona  nustra  cogitatione  ;  sic 
omiii^  nostra  bona  cugitatio  ab  ipsa  Dei  cognitione, 
velut  a  principio  oritur  :  Jgnoti  inilln  cupido,  quod 
vulgo  dicunt.  Tertio  eadem  Dei  cognitio  recte  dicitur 
vector,  '///./•,  »/  semita  ;  quod  hajc nostras  cogitatioi 
nostraque  omnia  tam  dicta,  quani  facta  ;t<l  Deum 
videalur  ferre,  movere,  et  ducere.  Denique  lisec  Dei 
nostra  cognitio  recte  dicitur  terminus  :  siquidem 
comparata  ea,  qua  defuncti  frui  speramus,  perfecta 
Dei  cognitione,  veluti  comparato  vitsenostra?  termino 
quiescemus.  Joan.  xvu  :  Hxc  est  oita  xterna  utcogno- 
s<-iuit  !<■  solum  Deum  oerum,  i  </u<m  misisti  ,l<<um 
Christum. 

1  Quin  cxistot.  n<  <j<vi  »<  ////7.1 1.  Philosophiademon- 


765 


DE  CONSOLATIONE  PHII.OSOPHI/E  LIB.  III. 


766 


perfectum  quoque  aliquod  esse,  necesse  sit.  Etenim  A  atque  inviolabililer  probes,  (15]  ,  quod   boni  summi 


perfectione  sublata,  unde  illud,  quod  imperfeetum 
perhibetur,  ezstiterit,  ne  iingi  quidem  potcst.  Neque 
iMnin  ab  diminutis,  ■  inconsummatisque  nalura  re- 
rum  'cepit  exordium,  sed  al>  integris,  absolutisque 
procedens,  in  hsec  eztrema  atque  b  elfeta  dilabitnr. 
Quod  si,  uti  (l.ii  paulo  ante  monstravimus,  est 
qiuedam  honi  fragilis  imperfecta  felicitas  :  esse  ali- 
quam  solidam  perfectamque  c  non  potest  dubitari. 
Firmissime,  inquam  •',  verissimequc  conclusum  est. 
'l'£it  '  Quo  vero,  inquit,  ''  babitet,  ita  considera. 
Deum  rerum  omnium  principem,  bonum  esse,  com- 
munis  bumanorum  f  conceptio  probat  animorum. 
Nam  cum  nibil  Deo  inelius  excogitari  queat,  id,  quo 
melius  nibil  est,  bouum  esse  quis  dubitet?  ita  vero 
bonum  esse  Deum  ratio  .'iidcmonstrat,  ut  perfectum 
quoque  bonum  in  eo  esse  convincat.  Nam  ni  tale  sit, 
rerum  omnium  princeps  esse  non  potcrit  :  erit  enim 
eo  praestantius  aliquid,  perfectum  possidens  bonum, 
quodhoc  prius,  atque  antiquius  essevideatur  :  omnia 
namque  perfecta  6  minus  integris  priora  esse  clarue- 
runt,  quare  ne  in  infinitum  ratio  prodeat,  contiten- 
dum  (10)  est  summuni  Deum,  summi,  perfectiquc 
boni  esse  plenissimum.  Sed  perfectumhonum  veram 
esse  heatitudinem  constituimus.  Veram  igitur  hea- 
titudinem  in  summo  Deo  sitam  esse,  necesse  est. 
Accipio,  inquam  h,  nec  est  quod  contradici  ullo  modo 
queat.  Sed  quaeso,  inquit  ',  te,   vide  quam  id  sancte 


B 


a  lmperfectis. 

b  Debilia. 

c  Felicitatem. 

d  Lgo  Boetius. 

e  Cuinam  rei  insit  illa  felicitas,  ait  Philosophia 

f  Notio  Dei  omnibus  humanis  mentibus  insita. 

e  Imperfectis. 


Bummum  Deum  diximus  esse  plenissimum.  Quonam, 
inquamk,  modo?  -Ne  '  huncrerum  omnium  patrem 
illud  summum  bonam,  quo  plenus  esse  perbibetur, 
vel  extrinsecus  accepisse,  vel  ita  uaturaliter  habere 
preesumas,  quasi,  habentis  Dei,  habiteeque  beati- 
tudinis  diversam  cogites  esse  substantiam.  Nam  si 
extrinsecus  acceptum  (20)  putes,  preestantius  id 
quod  dederit,  co  quod  acceperit,  cxistimare  possis. 
*C80  Scd  hunc  esse  reruin  omnium  prypccllentissi- 
mum,  dignissime  confitemur.  Quod  si  natuta  qnidem 
inest,  sed  est  ratione  divcrsum,  cum  de  rerum  prin- 
cipe  loquamur  Deo,  lingat  qui  potest,  [quis  hsec  di- 
versa  conjunxerit?  Postremo  quod  a  qualibet  re  ,di- 
versum  est,  id  non  est  [('■'>)  illud,  a  quo  intelligitur 
esse  diversum.  Quare  quod  a  summo  bono  diversum 
est  sui  natura,  id  summum  bonum  non  est  :  quod 
ncfas  est  de  Deo  cogitare,quo  nihil  coustat  esse  pra> 
stantius.  Omnino  enim  nulliusrei  natura  suo  princi- 
pio  melior  poterit  existere,  quare  quod  omnium 
principium  sit,  id  etiam'1"  sui  substantia  summum 
esse  bonum  (10)  verissima  ratione  concluserim.  Re- 
ctissime,  inquam.  Sed  summum  bonum  beatitudinem 
esse  concessum  est.  Ita  est,  inquam.  Igitur,  inquit, 
Deum  esse  ipsam  beatitudinem,  necesse  est  coniiteri. 
Nec  propositis,  inquam,  prioribus  n  refragari  queo, 
et  ab  illis  hoc  illatum  consequens  esse  perspicio. 
5  Hespice,  inquit,  an  hinc  quoque  idem   (15)  lirmius 

INTERPRETATIO. 

C      h  Ego  Boetius. 
i  Philosophia. 


i  Deum  habere  rationem  summi  boni. 

k  Ego  Boetius. 

1  Inquit  Philosophia. 

'"  Ratione  sui. 

n  Adversari. 


NOT/E. 


strat,  aliquod  esse  summum  bonum  :  quia  cum  ex 
dictis  constet  summum  honum  idem  esse  quod  per- 
fectum,  si  existat  aliquod  perfectum,  necesse  est,  ut 
aliquod  summum  bonum  cxistat  :  existere  autem  ali- 
quod  perfectum  hac  probatur  demonstratione.  lm- 
perfectum  rn  aliquo  genere  existere  nequit,  nisi  in 
eodem  genere  aliquod  perfectum  existat :  quandoqui- 
dem  lllud  imperfectum  nec  dicitur,  nec  cogitatur,  nec 
est  nisi  facta  comparatione  cum  boc  perfecto,  cujus 
lllud  dicatur  cogiteturque  imminutio  et  a  quo  ccperit 
exordium.  Atqui  ln  genere  boni  existit  aliquod  imper- 
fectum  :  illud  scilicet  quod  fragile  est  et  caducum, 
de  quo  hactenus  disputatum  est. 

1  Quoverohabitet.]  II.  Philosopbiademonstrat,  banc 
summi  boni  qualitatcm,  Dei  esse  :  quoniam  rerum 
omniumprincepsratiouemsivequalitatem  summiboni 
habeat  necesse  est  :  alioquin  erit  aliquid  eo  melius, 
perfectius,  prius,  atque  antiquius,  adeoque  ille  non 
erit  princeps.  Atqui  Deus  est  rerum  omnium  prin- 
ceps  :  ut  communis  humanorum  conceptio  probat  ani- 
morum  :  cum  enim  haec  conceptio  nec  de  nibilo,  nec 
a  nihilo  esse  possit.  si  conceptio  illa  fuerit  in  omnibus 
meutibu?  humanis  (ut  revera  esse  unusquisque  hujus 
conscius  experitur),  necesse  est  ut  existat  Deus,  lllc 
rcrum  omnium  pnnceps,  de  quoet  a  quo  sit  illa corn- 
rnums  unimorum  humanorum  conceptio. 

-  Ne  hunc  rerum  omnium  patrem.]  III.  Philosophia 
demonstrat,  banc  summi  boni  rationem  sive  qualita- 
tem  esse  ab  ipso  Deo  indistinctam  :  quia  cum  plilo- 


sophiae  nefassitjudicare  nisi  prseeuntibusnotionibus, 
quas  judicando  mter  se  jungat  aut  separet,  haec  non 
putest  judicare  rationem  summi  boni  esse  a  Deo 
distinctam,  uisi  et  summum  bonum,  et  Deum,  sua 
quemlibet  seorsum  notione,  clare  et  distincte  cogitare 
possit  :  ita  ut  vere  cogitare  possit  summum  bonum 
uon  esse  Deum,  et  Deum  non  esse  summum  bonum; 
propterea  enim  eadem  philosophia  judicat  mentem 
nostram  esse  distinctam  a  nostro  corpore  :  ex  quo 
sequeretur  rationemsummi  boni,quam  Deus  haberet, 
esse  extrinsecus  acceptam,  adeoqueesse  aliquam  Dei 
causam,  quae  Deum  etsummi  boni  rationem  inter  se 
conjunxent  :  non  secus  ac  mens  humana,  q'ia  corpus 
informatur,  est  extrinsecus  accepta,  agnoscitque  ali- 
quam  sui  causam,  quae  mentem  ipsam  etcorpus  inter 
se  conjunxerit.  Atqui  philosopbia  nonpotest  summum 
bonum  et  Deum  sua  quemlibet  seorsum  notione  clare 
et  distincte  cogitare  :  quandoquidem  ut  Deus,  sic 
sumnium  bonum  cogilatur,  quo  nihil  constat  esse  prx- 
stantius,  melius,  prius. 

*  Respiceun  hinc  quoqtu  .  ;  IV.  Philosophia  demon- 
strat,  aliquid  non  posse  cum  Deo  communicare  prae- 
dictam  summi  boui  rationem,  sive,  quod  idem  est, 
non  posse  esse  duo  summa  bona  :  quia  ex  jam  dictis 
quod  habetrationem  sumnu  boni,  sive  quod  estsuin- 
mum  honum,  illud  perfectum  sit,  necesse  est.  Atqui 
fieri  non  potest  ut  sint  duo  absolute  perfecta  :  cuin 
perfectum  ,absolute  nec  dici  nec  cogitari  nec  esse 
possit.  nisi  illnd  cni  nihil  dcn^t  :  cnmquc  cx  duobus 


767 


AN.  MAN.  SEV.  BOETII 


approbetur,  quod  duo  summa  bona,  quae  a  se  diversa  A  semus?  Ac  summum  quidem,  inquam.  Addas,  inquit 


sunt,  esse  nonpossunt.  Etenim  quae  discrepant  bona, 
non  esse  alterum,  quod  sit  alterum,  liquet  :  quare 
neiitrum  poterit  esse  perfectum,  cum  alterutri  alte- 
rum  deest.  Sed  quod  perfectum  non  sit,  id  summum 
non  esse  manifestum  est  :  nullo  modo  igitur  quae 
summa  sunt  bona,  ea  possunt  (W)  esse  diversa. 
Atqui  et  bealitudinem,  et  Deum,  summum  bouum 
esse  collegimus  :  quare  ipsam  necesse  est  summam 
esse  beatitudinem,  qnae  sit  summa  Divinitas.  Nihil, 
inquam,nec  re  hac  verius,  nec  ratiocinatione^iirmius, 
nec  Deo  dignius  concludi  potest.  S.*Ji  Super  haec, 
inquit,  igitur  veluti  geometrae  solent,  demonstratis 
propositis,  aliquid  inferre,  '  quvc  a  T&plapuTx  ipsi 
vocant,  ita  ego  quoijue  tibi  veluti  corollarium  dabo. 
*  Nam  quoniam  beatitudinis  adeptione  fiunt  homines 
beati,  beatitudo  vero  est  ipsa  Divinitas,  Divinitatis 
(o)  adeptione  fieri  beatos,  manifestum  est.  Sed  uti 
justitiae  adeptione  justi,  sapientiae  sapientes  liunt,  ita 
Divinitatem  adeptos,  deos  iieri  simili  ratione  necesse 


hoc  omnibus  licet.  Nam  eadem  sufticientia  summa 
est,  eadem  summa  potentia,  reverentia  quoque,  cla- 
ritas,  et  voluptas  beatitudo  esse  judicatur.  Quid  20 
igitur?  Haeccineomnia,  bonum.  sufticientia,  potentia, 
caeteraque  veluti  queedam  beatitudinis  membra  sunt, 
an  ad  bonum,  veluti  ad  verticem  cuncta  referuntur? 
Intelligo,  inquam,  quid  investigandum  proponas  :  sed 
quid  constituas,  audire  desidero.  Hujus  rei  discre- 
tionem  sic  accipe.  Si  haec  omnia  beatitudinis  membra 
forent,  a  se  quoque  invicem  (25)  discreparent.  Baee 
est  enim  partium  natura,  ut  unum  corpus  diversa 
componant.  Atqui  haec  omnia  idem  esse  monstrata 
sunt.  211^5  Minime  jigitur  membra  sunt :  alioquin  ex 
„  uno  membro  beatitudo  videbitur  esse  conjuncta,  quod 
fieri  nequit.  Id  quidem,  inquam,  dubium  nonest  :  sed 
id,  quod  restat,  exspecto.  Ad  bonum  vero  caetera 
referri  palam  est.  Idcirco  enim  sufficientia  petitur, 
quoniam  bonum  esse  (5)  judicatur;  idcirco  potentia 
quoniam  id  quoque  esse  creditur  bonum.   Idem  de 


est.  Omnis  igitur  beatus,  Deus;  sed  natura  quidem       reverentia,  claritudine,  jucunditate,  conjectare  licet. 


unus,  participatione  vero  nihil  prohibet  esse  quam 
plurimos.  Et  pulchrum,  inquam.  hoc,  atque  pretio- 
sum,  sive  bTrspto-pa,  sive  corollarium  (10)  vocari  ma- 
vis.  3  Atqui  hoc  quoque  pulchrius  nihil  est,  quod  bis 
annectendum  esse  ratio  persuadet.  Quid?  inquam. 
Cum  multa,  inquit,  beatitudo  contincre  videatur, 
utrumne  ha?c  c  omnia  unum  veluti  corpus  bealiiu- 
dinis  quadam   partium  varietate  conjungant,  an  sit 


Omnium  igitur  expetendorum  summa  atque  causa 
bonum  est.  Quod  enim  neque  re,  neque  similitudine 
ullum  in  se  retinet  bonum,  id  expeti  nullo  modo 
potest.  Coutraque  etiam,  4  quae  nalura  bona  non  (10) 
sunt,  tamen  si  esse  videantur,  quasi  vera  bona  sint, 
appetuntur.  Quo  lit,  uti  summa,  cardo,  atque  cau^a 
expetendorum  omnium,  bonitas  esse  jure  credatur. 
Cujus  vera  causa  quid  expetitur,  id  maxime  videtur 


eorum  aliquid,  quod  beatitudinis  substantiam  com-  C  optari.  Veluti  si  salutis  causa  quispiam  velit  equitare, 
pleat,  ad  hoc  vero  (15)  caetera  referantur?  Vellem,  non  tam  equitandi  motum  desiderat,  quam  salutis 
inquam,  id  ipsarumjrerum  commemoratioue  patefa-  effectum.  Cum  igituromnia  (15;  boni  gratia  petantur 
ceres.  Nonne,  inquit,  beatitudinem  bonum  esse  cen-      non  illa  potius  quam  bonum  ipsum   desideratur  ab 


INTERPRETATIO 


a  Consectaria. 
i>  Consectarium. 


c  An  hs:c  omnia  sint  unum  et  unum  ;  an  potius  unum 
pluribus  modis  se  habens. 


NOTvE. 

summis  bonis,  si  adessent  alterutrum  alteri  dees- 
set. 

1  Quse  ■KQpirry.r/.-u.]  V.  Philosophia  more  geometriee 
ex  demoustralis  quap.dam  infert,  quae  Grtecis  -opivuy-v. 
Latinis  consectaria  vocantur,  sive  etiam  corollaria, 
quaenam  scilicet  praeter  debitum  data,  Normanis  le 
repiquet. 

s  Nam  <iuoniam,  etc.]  Primum    consectarium  est, 


sive  membra,  sua  quaelibet  seorsum  idea  cogitari 
possunt,  sic  a  se  invicem  separari  et  separatim  con- 
servari  possunt  :  quen^admodum  constat  de  mente  et 
corpore,  quae  sunt  hominis  partes  :  quin  si  hsec  prae- 
dictaessent  degenere  modorum.sinequibusres,  cujus 
sunt,  potest  existere  :  sicut  corpus  potest  existere  sme 
quiete;  potest  etiam  summum  bonum  existere  sine 
praedictis,  adeoque  non  sequeretur  eum  qui  frueretnr 


homines  adeptione  beatitudinis  lieri  deos  :  quod  qui-  r>  summo  bono,  frui  propterea  praedictis  :  sed  praedicta 


dem  sic  infertur.  Est  Deus  natura;  est  Deus  partici- 
patione.  Deus  natura,  est  res  summe  perfecta  :  unde 
cum  ex  dictis  non  possit  esse  multiplex  res  sumnie 
perfecta,  idcirco  Deus  natura  ita  unicus  est,  ut  nou 
possit  esse  multiplex.  Deus  vero  participatione  dicitur 
illa  mens,  quae  cogitatione  divinae  simillima  praedita 
est  :  sic  ps.  lxxxi  :  Eyo  Dixi  :  dii  estis  ei  filii  excclsi 
omnes.  Sic  II  Petr.  i  :  Utp.r  haeccfficiamini  divinsecon- 
sortes  naturx.  Atquehoc  modobeatiiinntdii  :  quoniam 
cogitatioue  divinoe  simillima  afficiuntur;  quaquidem 
cogiiatione  diiiiunt  purticipatione :  sicut  justus,justi- 
tiae,  et  sapiens,  sapientise  adeptione  fit. 

'■'  Atqui  hoc  quoque,  etc.  j  Secundum  consectarium 
est,  homineni  qui  Dei  adeptione  beatus,  adeoque  Dous 
participatione  i>st,  divitiis,  potentia,  claritate  et  volu- 
ptate  cumolari  :  quod  sic  infertur.  Si  divitia?.,  potci- 
tia,  et  c»tera  id  genus  qusedam  essent  summi  boni 
membra,  ha?c  posseut  ita  a  summo  bono  separari,  ut 
summum  bonum  esse  possetsine  illis  :  utenim  partes 


neque  sunt  membra.  summi  boni;  neqae  etiam  modi, 
sine  quibusesse  possit  summuin  bonum  ;  quandoqui- 
dem  sunimum  bonnm  ex  dictis  nec  partes  babet,  uec 
modo  aflicitur,  quo  possit  carere;  alioqni  non  essi  I 
absolute  perfectum  :  quarenecesse  est,  ut  qui  summo 
bono  fruitur,  hic  et  voluptate,  et  claritate,  et  cseteris 
ejusmodi  fruatur.  Inm  neque  divitias  neque  alia  ejus- 
modi  expetimus  nisi  qua  videntur  habere  rationem 
summi  boni,  sive  beatitudinis. 

4  Quxnatura  bona  non  sunt.]  Quidqnid  ab  homine 
expetitur,  id  aut  reipsa  aut  speciesaltem  bonum  est: 
unde  aiunt  philosophi  ncc  bonum  '/un  bonum  est,  odio 
haberi,  nec  malum,  qua  malum  amari. 

5  Cujus  causa  quid  expetitur,  etc.  Boc  esl  axioma, 
quod  a  philosophis  solet  sic  exprimi  :  Propter  quod 
unumquodque  tale,illudmagis  tate  est',  quod  etiamsi 
in  aliis  forte  causarum  generibus  fallere  possit;  in 
genere  tamen  iinis,  in  quo  genere  nunc  adhibetur. 
constat. 


7K9 


DE  CONSOLATIONE  PHJLOSOPHl.fi  LIU.  III. 


770 


omnibus.  Sed  propter  quod  caetera  optautur,  beatitu-  A 
dinem  esse  cnncessimus  :  quare  sic  quoque  sola  quoe- 
ritur  beatitudo.  Ex  quo  a  liquido  apparet  ipsius  boni 
et  beatitudiuis  unam  atque  eaindem  esse  substantiam.  5 
Nib.il  video  vwr  dissentire  quispiam  possit.  Sed  Deum 
(20)  veranique  beatitudinem  iiuum  atque  idem  esse 
monstravimus.  Jta,  inquam.  '•  Secure  igitur  conclu- 
dere  licet,  J)ei  quoque  iu  ipso  bono,  uec  usquam  alio, 
sitam  esse  substantiam,  10 

«:$:«  UETRUM  *  X. 

Argumentuh.  —  Philosophia  invitat  homines  pertur- 
bationibus  obcxcutus  ud  prxdictam  summi  boni 
notioncm,  quod  hxc  non  solum  sit  tcnebrarum 
expers,  scd  ipsu  solis  luce  prxstuntior,  et  placidx 
quictis  parcns.  15 

Iluc  omnes  pariter  venite  capti, 

1NTERPRETATI0 

a  Evidenter. 

b  Certo. 

Convenile  huc  omnes  deccpti,  qttus  libido  mendux, 
occupaus  mentes  terrestrcs,  constringit  vinculis  crude- 
libus.  Hic  quies  laborum  erit  vubis  :  hic  statio  fruens 
tranquiUitate  pcrpetua  :  hoc  unum  rcfuyium  apcrtum 


Quos  fallax  ligat  improbis  catenifl 
Terrenaa  babitans  libido  mentes. 
'£'.1  I  II ic  erit  vobis  requies  laborum, 
llic  portos  placida  manens  quicte, 
Hocpatens  unum  miseris  asylum. 
Nnii  quidquid  Tagus  aureis  arenis 
Donat,  aut  llermus  rulilante  ripa, 
Aut  Indus  calido  propinquus  orbi, 
Candidis  miscens  virides  lapillos, 
Illustrant,  aciem,  magisque  caecos 
In  suas  condunt  animos  tenebras. 
lloc  quidquid  placet,  excitatque  mentes, 
Inlimis  tellus  aluit  cavernis. 

•<835  Splendor,  quo  regitur  vigetque  ccelum, 
Vitat  obscuras  animae  ruinas. 


13  miseris.  Nec  Tagus  suis  arenis  aureis,  nec  Hcrmus  suo 
littorc  rutilo,  nec  Indus,  vicmus  regioni  calidx :  suis 
gemmis  candidis  viridibusquc  illuminant  mentes,  quin 
eas  magis  obcsecatas  involvunt  in  suam  caliginem. 
Terra  nutrivit  in  suis  antris  inferioribus  hxc  corpora, 
quse  dclectant  cornmoventque  animos.  At  vero   lumen, 


IS0T.fi. 


•  Carmen  constans  ex  duplici  genere  versuum  al- 
ternorum,  quorum  prior  Phaleucus  spondeum,  dacty- 
lum,  et  tres  coreos  lialiet,  posterior  Sapphicus  co- 
reum,  spondeum,  dactyluin,  et  duos  coreos :  nisi 
quod  pro  Sappbico,  cujus  erat  alternare  iu  secundo 
versu,  repetitur  Phaleucus.  Corrigere  fuisset  facilli- 
mum,  sed  id  forte  neglexit  auctor,  quod  uterque  ver- 
sus  enuecasyllabus  est. 

J.  Huc.  I  Ad  praedictam  summi  boni  notionem. 

J.  Omnes  paritcr  venite  capti.]  Pariter  intelligi  po- 
test  jungi  vel  cum  verbo  venitc,  ut  significetur,  con- 
venite  ;  vel  cum  participio  capti,  ut  signilicetur,  simi- 
liter  decepti:  captus  enim  generatim  is  dicitur,  qui  in 
alterius  potestate  est :  unde  captivus  :  speciatim  vero 
is  est  qui  corpori  suo  morem  gerens  suis  duciturper- 
turbationibus.  Virg.  iv  /Eneid.,  v.  191  : 

Reguorum  imiu^uiores  turpique  cupidine  captos. 

Uinc  libido,  quai  merito  dicitur  fullax,  perhibetur 
ligare  mentes  tcrrenas  improbis  catenis.  Libido,  iuquam, 
uuaenihil  estaliud  quam  cogitatio  mentismotious  cor- 
poreis  obsequentis,  merito  dicitur/u//<u,',  quiamentem 
a  Deo,  qui  est  prima  veritas  primaque  bonitas,  ab- 
riucens  in  errorem  vitiumque  ducit.  Eadem  libido 
liyat  mcntcs  improbis  catcnis ;  quia  meulem  impedit, 
quominus  haec  ad  summi  boni,  quod  naturaliter  co- 
guoscil  appetitque,  adeptionem  perveniat.  At  mentes, 
quas  libido  habitat,  sive  ut  ssepius  auctor  noster  lo- 
quitur,  hebetat,  sunt  terrenx ;  quod  terreno  corpori 
obsequantur.  I.  Cor.  xv  :  Primus  homo  de  tcrra,  ter- 
renus ;  secundus  homo  de  cozlo,  cozlestis.  Qualis  ter- 
renus  tales  et  terreni :  et  qualis  cadestis,  tales  et  cob- 
lcsles. 

4.  tlic  erit  cobis  etc.  |  Evidens  enim  summi  boui 
notio,  utpote  priucipium  cum  veritatis  tum  virtutis, 
mentem  liberabit  a  procellis  errorum,  vitiorumque  : 
unde  erit  requics,partus,  et  asylum. 

7.  Tayus  aurcis  arenis.)  Tagus  est  fluvius  Lusita- 
nia?  qui,  m  Celtiberis  ortus,  Lusitauiam  dividit,  et 
ultra  Ulyssiponem,  Lisbonne,  in  Oceanum  prorumpit. 
Hic  non  secus  ac  Pactolus  et  Hermus  aureas  arenas 
fertur  volvere  :  uude  hic  versus  : 

Auiifer  e$t  amnis  Tagus,  et  Pactolus  et  Hermus. 
Juvenal.  : 

Quod  Tagus  ct  rutila  1'actolus  volvit  arena. 

8.  Aut  Hcrmus.  ]  Hermus  est  Uuvius  Minoris  Asiae, 


qui  juxta  Dorylaum  Phrygiae  civitatem  ortus,  Pacto- 
loque  junctus  Smyrnae  campos  irrigat,  tandemque  in 
I^hocaicum  sinum  illatitur.  Hic  etiam  aure.*s  arenas 
trahcre  fertur:  unde  Virg.  n  Georg.,  v.   137  : 

Nec  pulclier  Gauges,  atque  auro  turbidus  Hermus. 

9.  Aut  Indus.]  Indus  Jluvius  Orientis,  qui    Indiam 

aboccasu  detiniens,  ei  nomen  dedit :  hic  autem  tlu- 

vius,  aut   saltem    tellus,    cui  nomen  dedit,    gemmis 

abundat :  quamobrem  Claudianus    signiJicaturus    ve- 

C  stem  gemmis  contextam  carm.  8,  v.  b8i,  canit : 

Asperat Indus 
Velementa  lapis. 

Gemmae  porro  aliae  sunt  candidaa,  aliae  virides,  aliae 
caerulea?,  aliae  alterius  coloris,  pro  varia  luminis  mo- 
diticati  ratione  :  unde  7/tc/ushicdicitur  miscere  viridcs 
tapillos  candidis  :  et  Lucret.  1.  n  : 

Interdum  quodam  seusu  fit,  uti  vidoatur 
Iuter  cceruieum  virides  miscere  smaragdos. 

II.  IUustrunt  aciem.)  Nempe  mentis. 

II.  Magisque  csecos.)  Alludere  videtur  ad  oculos, 
qui  nimio  auri,  gemmu;,  alteriusve  corporis  lucentis 
relucentisve  splendore  olfunduntur,  uec  non  inducta 
caligine  aliquando  excaecantur  :  anrum  enim  et  gem- 
mae,  quamvis  multo  splendore  oculis  videantur  splen- 
dere,  mentis  nihilominus  aciem  non  illustrant,  imo 
potius  inducta  perturbationum  caligine  mentem  ita 
exccT.cant,  ut  hanc  iu  obscura  terrae,  unde  hesc  cor- 
D  pora  eruta  sunt,  viscera  condere  videantur  ;  qua- 
tenus  mens  horum  amore  capta  nil  nisi  terram  cogi- 
tat. 

lo.  Splcndor.)  Summum  bonum,  sive  Deus,  qui 
ad  Heb.  i  dicitur  Splendor  ylorix,  et  Sap.  vm,  can- 
dor  lucis  xtcrnse. 

15.  Quo  regitur  viystque  coilum.)  Deus  enim  non 
solum  corporn,  sed  mentes  omnes  creat,  conservat 
et  regit.  Speciatim  vero  cceluin  viget  regiturque  mo- 
tu,  cujus  Deus  ita  auctor  est,  ut  hic  non  incipiat 
continueturque  nisi  statulis  ab  ipso  Deo  legibus. 

16.  Vitat  obscurus  animx  ruiuas.]  Meutis  utpote 
immortalis  nulla  est  ruina,  quoad  rem  spectat,  sed 
duntaxat  quoad  moduin,  nimirun;  cogitationem.  Est 
autem  cogitatio  mentis  ruina  tum,  cum  mens  a  recta 
judicandi  et  eligendi  norma  recedens,  in  errorem  et 
vitinm  labitur.  Vitium  mentis  nullum  sine  errore, 
error  nullus  siue  obscuritate  ;  quamobrem  ruina  men- 


771 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


Hanc  quisquis  poterit  notare  lucem, 
Candidos  Phcebi  radios  negabit. 
<$«6   PROSAXl. 

Argumentdm.    —     Postquam     Philosophia    proposuit 
bonum  esse  unum,    quod  omnia,  suo  quaeque  modo 
appetunt,  cadem  concludit  rerum  omnium  finem  esse 
bonum. 
Assentior,  inquam.  Cuncta    enim  firmissimis  nexa 

rationibusconstant.  Tum  illa  :  Quanti,  inquit,  sestima- 
bis,  si  '  bonum  ipsum  quid  sit,  agnoveris  ?  Intiniti, 
inquam  :  si  quidem  mihi  pariter  Deum  quoque,  qui 
bonum  est,  continget  agnoscere.  Atqui  hoc  verissi- 
ma,  (o)  inquit,  ratione  patefaciam,  a  maneant  modo 
quae  paulo  ante  conclusa  sunt.  6  Manebunt,  inquam. 
Nonne,  inquit,  -  monstravimus  ea  qua3  appetuntur  a 


-^  petenda  numerentur?  Demonstratum  est,  inquam, 
nec  dubitari  ullo  modo  potest.  Quae  igitur,  cum  di- 
screpant  (o)  minime  bona  snnt ;  cum  vero  unum 
esse  coeperint,  bona  fiunt :  nonne  haec  ut  bona  sint, 
unitatis  fieri  adeptione  contingit?  Ita,  inquam,  vide- 
tur.  Sed  omne  quod  bonum  est,  boni  participatione 
bonum  esse  concedis,  an  minime  ?  Ita  est c  .  Oportet 
igitur  idem  esse  unum,  atque  bonum  simili  ratione 
concedas.  ^58?  *  Eadem  namque  substantia  est  eo- 
rum,  quorum  naturaliter  non  est  diversus  effectus. 
Negare,  inquam,  nequeo.  5  Nostine  igitur,  inquit. 
omne  quod  est,  tam  diu  manere  atque  subsistere, 
quam  diu  sit  uuum  ;  sed  interire  atque  dissolvi  pari- 
ter,  atque  unum  esse  destiterit?    o)  Quonam  modo? 


pluribus,   idcirco  vera  perfectaque  3  bona  non  esse,  B  Ut  iQ  animalibus-  in(Iuit>   cum  in  unum  coeunt>  ac 


quoniam  a  se  invicem  discreparent,  cumque  alteri 
abessetalterum,  plenum,absolutumquebonumafferre 
non  posse  ?  tum  autem  verum  (10)  bonum  lieri,  cum 
in  unum  veluti  formam,  atque  efficientiam  colligun- 
tur,  ut  quaj  sufficientia  est,  eadem  sit  potentia,  reve- 
rentia,  claritas,  atque  jucunditas  :  nisi  vero  unum, 
atque  idem  omnia  sint,   nihil  habere,  quo  inter  ex- 

INTERPRETATIO 


permanent  anima  corpusque,  id  animal  vocatur.  Cum 
vero  haec  unitas  utriusque  separatione  dissolvitur, 
interire,  nec  jam  esse  animal  liquet.  Ipsum  quoque 
corpus  cumin  una  forma,  membrorum  conjunctione, 
permanet,  humana  visitur  species.  At  si  distributee, 
segregatseque  (10)  partes  corporis  distraxerint  uni- 
tatem,  desinit  esse  quod  fuerat.  Eoque  modo  percur- 


quo  coilum  gubernatur  et  viget,  cavet  lapsus  caliginosos 
mentis  :  quare  :  quicunquc  valebit  animadvertere  hoc 
lumen,  ille  negabit  radios  solis  esse  aeque  puros. 

miJE 

tis  ita  obscura  est,  ut  ab  hac  Lux  oeterna  Deus  lon- 
gius  distare,  hancque  propterea  vitare  dicatur  :  uude 
Deus  efticit,  ut  quos  illuminat,  hi  ejusmodi  ruinam 
etiam  vilent. 

I".  Hanc  quisquis  potcrit  notare  lucem.]  Deum  qui 
est  summum  bonum. 

18.  Candidos  Plioibi  radios  negabit.]  Candor,  color 
est  omnium  luci  simillimus  :  hinc  sive  corpora  sive 
mentes  eo  majori  candore  affici  dicuntur,  quo  majori 
perfunduntur  luce  :  sicut  stella,  scriptio,  ipsa  cogrta- 
tro,  Horatio,  Ciceroni,  Ovidio  dicitur  modo  magis, 
modo  mrnus  candida.  Radirautem  solares,  quarrtum- 
vis  lucidi  vrdeantur:  tantrrm  nihilominus  non  lucent, 
quantum  Deus,  qui,  Inde  Tim.  vi,  lucem  inhabitat 
inaccessibilem. 

1  Bonum  ipsum  quid  sit.]  Bonum  simpliciter,  de 
quo  rrunc  agitur,  est  summurn  :  id  sutliciat  jdixisse 
semel  pro  toto  isto  capite. 

2  Monstravimus.]  Prosa  <J  hujus  lrbri. 

3  Bona  non  esse  quoniam  a  se  invicem  discreparcnt .] 
I.  Phrlosophia  proponit,  bonum  (quo  nomiue  iirtel- 
ligit  sumrnum)  esse  unum  hoc  fere  modo.  Cum  inter 
unum  et  rnrrlta  mullunr  excogitari  possit  medium, 
necesse  est  ut  summum  bonum  sit  nnunr  aut  miilti- 
plex.  Atqui  summum  bonum  non  potest,  esse  multi- 
plex  :  idcirco  enim  prohatum  est  divitias,  potesta- 
temet  caetera  ejrrsmodi  non  habere  rationem  summi 
boni,  quia  sunt  mnlta. 

*  Eadem  substantia  est  quorum  naturaliter  non  est 
'liversus  cffcctus.  ]  Non  judicamus  de  causa  rrisi  per 
ejusdem  effectus  :  unde  qnorum  non  videmus  diver- 


a  Si  memor  prxteritorum,  hsec  concesscris. 

h  Hxc  ita  erunt. 

c  Quod  bonum  est,  id  bonitate  afficitur. 


-ii^  effectus,  niillum  argumentum  habemus,  quo  ju- 
dicemus  lnvc  esse  res  diversas. 

H  Nostine  igitur,  omne  quod  est.]  II.  Philosophia 
proponit,  omnia,  suo  queeque  modo,  sunimum  bonuirr 
appetere,  sic.  Cum  unum  et  bonum  sint  eadem  ^ub- 
stantia,  quidquid  appetit  imum,  illud  etiam  appetat 
bonum  necesse  est.  Atqui  omnia  appetunt  unum  : 
siquidem  appetunt  esse  :  ut  videre  est  rn  animalibus, 
in  plantrs,  in  corporibus  inaninratis.  Quae  oinnia  tain 


clara  proponuntur,  ut  explicatione  nostra  non  indi- 
^  geant.  Moneo  solum  duplicem  hic  distinguendum 
esse  appetitum  ;voluntarium  unum,alterum  naturalem . 
Appetitus  voluntarius  est  ipsa  mentis  coguoscentis 
voluntas,  cujus  ita  sumus  conscii,  docente  ipso 
nostrae  mentis  voluntatisque  auctore,  majorem  ut 
hujus  intelligentiam  a  nullo  homine  accipere  possi- 
mus.  Talis  est  ille  appetitus,  quo  volumus  esse 
beati :  talis  est  iste  appetitus,  quo,  inquit  nunc  Philo- 
sophia,  sxpc  mortcm  cogentibus  causis  quam  natura 
reformidat,  mem  humana  amplectitur;  aut  gignendi 
opus  interdum  coercet.  Sed  ait  Philosophia,  se  nunc 
non  dehis  voluntariis  animae  cognosccnti*  motibus  tra- 
ctare. 

Appetitus  autem  naturalis,  est  instinctus  rei  etiam 
insciae  ad  ipsiu?  (oiiservitionem  divinitus  impre-sus. 
Primum  quiucm  hic  appetitus  dicitur  instinctus     est 
enim   impulsio;  et   qu«libet   impulsio  recte   d  citrrr 
instinctus  :  cum  instinctus  dicatur  ab  instigando,  hoc 
D  ab  instando ;  quod  qui  rnstigat,  hic   instat  et   urget. 
Deindeidem  appetitus  est  rei  etiam  iuscia? ;  quando- 
quidem   in  corporibus    inanimatis,    in  quihus  nulla 
potest  esse  cogmtio.  locum  habet.  Praetereahic  appe- 
titusdivinitusimpressusest :  rron  secusac  voluntarius: 
Deus  enim  movet  omnia.  Denique  idem  appetitus  est 
ad  rei  conservationem  :  Bedit  enim  divina  providen- 
tia,  ut  hic  dicitur,  creatis  o  se  rebus  hanc  oelmaxi- 
mam  manendi  causam,  ut  quoad  possunt,   naturaliter 
manere  desiderent.  Hoc  appetitu,   ut   quodam  naturse 
/  rincipio  animalia  manere  amant.  Eodem  .<'//!/•</•  op- 
i>  tiuit  gignendi  opus,  quo  solo  mortaUum  rerumdwat 
diuturnitas.    Hoc  appetitu  acceptas  escas  sim    cogita- 
tione  transigimus.  Eodem,  in  somno  mus 

■i>idcs.  Hoc  denique  appetitu  cuncta  quae  sunt, 
appetunt  naturaliter  constantiam  permanendi,devitant 
perniciem.  Sic  in  ove,  viso  lupo,  spiritus  a  ccrebro 
per  nervos  tluere  soliti  ad  eas  declinant  ovis  partes 
quai  ad  fuganr  destinantur :  in  formica  vero.  viso 
frumento,  iidem  spiritus  deturbantur  ad  eas  formicae 
partes,  quee  ad  capiendam  disposrtee  sunt. 


l)E  CONSOLATIONE  lMlll.OSOlMILE  LIIL    III. 


774 


renti  caetera  procul  dubio  patebit  subsistere  unuin- 
quodque,  duin  unum  est :  cum  vero  iiniim  esse  ilesi- 
uit,  interire.  Considerauti,  inquam  mihi  plura, 
minime  aliud  videlur.  Esl  ne  igilur,  inquit,  quod  m 
quautum  naturaliter  agat°,  relicta  subsistendi  appe- 
tentia,  (18)  veuire  ad  iuteritum,  corruptionemque 
desideret?  Si  animalia,  inquain,  considercm,  qua3 
habent  aliqnam  volendi  nolendique  naturam,  nihil 
invenio,  quod  h,  nullis  extra  cogentibus,  adjieiat  ma- 
nendi  intentionem,  et  ad  interitum  sponte  festinet. 
Omne  namque  animal  tueri  salutem  laborat  :  mor- 
tem  vcro  perniciemque  devitat.  Sed  *iilH  quid  de 
herbis,  arboribusque,  quid  de  inanimatis  omnino 
consentiam  rebus,  prorsus  dubito.  Atqui  non  estquod 


A  dissolvantur,  resistunt.  Qua;  vero  liquentia  '£iit>  ut 
aer  atque  aqua,  facile  quidem  dividentibus  cedont, 
sed  cito  in  ea  rursus  aquibus  Buut  al  ndabun- 

tur.  [gnis  vero  omnem  refugit  sectionem.  Neque 
nunc  uos  de  voluntariis  animap  cognoscentis  motibus, 
sed  de  naturali  intentione  tractamus.  SicutiQest,  quod 
ezceptas  (5  escas  sine  cogitatione  transigimus,  quod 
in  sommo  °  spiritum  ducimus  nescientes.  Narn  ne  in 
animalibus  qnidem  manendi  amor  e.\  animee  valun- 
tatibus,  verum  ex  naturee  principiis  venit.  Namsaepe 
mortem  cogentibus  causis,  quam  natura  reformidal, 
voluntas  amplectitur  :  contraque  illud  quosolo  mor- 
talium  rerum  durat  diuturnitas,  10  gignendi  opus, 
quod  natura  sempcr  appetit,  interdum  coercet  volun- 


de  hoc  possis*'  ambigere,  cum  herbas  atque    arbores  ..  tas.  Adeo  hsec  sui  f  caritas  non  ex  animali  motione, 

intuearis  primum  sibi  convenientibns   innasci  locis, 

ubi    quantum    earum   nalura  qucat,  cito  exaresccrc. 

atcjue  (5)  interire  nonpossint.  Nam  aliue  quidem  cam- 

pis,  alia?  montibus  oriuntur,  alias  feruntpaludes,  aliffi 

saxis    hserent,  aliarum  [fecunda'  sunt  steriles   arenee, 

quas   m    iu    alia  quispiam   loca    transferre  conetur, 

arescant.  Sed  dat  cuique  natura  quod  convenit,  ct, 

ne,  dum   manere  possunt,  jintereant,  elaborat.    Quid 

dicam,  quod  omnes,  velut  in  terras  ore(10)  demerso, 

trahuut  alimenta  radicibus,  ac  per  medullas   robur, 

corticemque   dillundunt?   Quid,   quod    mollissimum 

quodque,  sicuti  medulla  est,  iutcriore  semper   sede 

reconditur,    extra  vero  quadam  ligni  brmitate  tegi- 

tur  :  ultimus  autem  cortex  adversum  cceli  intempe- 


sed  ex  naturali  intentione  procedit.  Dcdit  enim  Pro- 
videntia  creatis  a  se  rebus  hanc  vel  maximam  ma- 
nendi  causam,  ut  quoad  possunt,  naturaliter  manere 
desiderent  :  quare  nihil  est  quod  ullo  modo  queas 
dubitare,  cuncta,  (15)  quse  sunt,  appetere  naturali- 
ter  constanliam  permanendi,  devitare  perniciem. 
Loniiteor,  inquam,  8  nunc  me  indubitato  cernere, 
quae  dudum  incerta  videbantur.  Quod  autem,  inquit, 
subsistere  ac  permanere  appetit,  id  unum  esse  desi- 
derat,  hoc  enim  [sublato,  ne  esse  quidem  cuiquam 
pemanebit.  Verum  est,  inquam.  Omnia  igitur,  in- 
quit,  (20)  unum  desiderant.  Consensi.  Sed  unum 
idipsum  monstravimus  esse,  quodbonum  cst.  Itaqui- 
dem.  Cuncta  igitur  bonum  petunt :  quod  quidem  ita 


riem,  quasid  mali  patiens  defensor  opponitur?  Jam  C  describas  licet,  ipsum  bonum   esse,  quod  desidere- 


vero  quanta  est  naturae  diligentia,  (15)  ut  cuucta  se- 
mine  multiplicato  propagentur,  quoioinnianon  modo 
ad  tempus  manendi,  verum  generatim  quoque,  quasi 
in  perpetnum  permanendi,  veluti  quasdam  machinas 
esse  quis  nesciat?  Ea  etiam  quae  inanimata  esse  cre- 
duntur,  nonne  quod  suum  est,  quaiquesimili  ratione 
desiderant?  Cur  enim  tlammas  quidem  sursum  levi- 
tas  20  vehit,  terras  vero  deorsum  pondus  deprimit, 
nisi  quod  haicsingulis  loca,  motionesque  conveniunl? 
Porro  autem  quod  cuique  consentaneum  est,  id 
unumquodque  conservat  :  sicuti  ea  quue  sunt  inimica 
corrumpunt.  Jam  vero  quse  dura  sint,  ut  lapides, 
adheerent    tenacissime    partibus    suis,    et,   ne  facile 


tur  ab  omnibus.  '  Nihil,  inquam,  verius  excogitarj 
potest.  Nam  vel  ad  nihilum  ^cuncta  reieruntur,  et 
uno,  veluti  vertice  destituta,  (25)  sine  vectore,  iluita- 
bunt,  aut  si  quid  est,  ad  quod  universafestiuent,  id  erit 
omnium  summumbonorum.  Et  illa,  Nimium  inquit,  o 
alumne,  lselor  :  ipsam  eniin  *  mediae  >'  veritatis  no- 
tam  mente  iixisti  :  sed  in  hoc  patuit  tibi,  quod  igno- 
rare  te  paulo  ante  dicebas.  Quid?  inquam.  S40  Quis 
esset,  inquit,  3  rerum  ornnium  linis?  Id  est  enim 
profecto,  quod  desideratur  ab  omnibus  :  quod  quia 
bonum  esse  collegiinus,  oportet,  rerum  omnium  ti- 
nem  bonum  esse  fateamur. 


INTERPHETATIO 

n 


■'  Fui/ntasuae  conservationis  appetitionc. 
b  Absquc  ulla  causarum  exteriorum  vi  atque  violen- 
tia. 
c  Dubitarc. 
<i  Validius  resistens. 
c  Respiramus. 

NOT/E 


{  Amor  erga  scmetipsum. 

e  il/e  jain  animadvertere  tam  evidentur,  ea  de  quibus 
antea  dubitabam,  ut  de  his  non  possim  amplius  dubi- 
tare. 

•'  Manifestse. 


1  Nihil  verius.]  Nam  pradictus  naturalis  appetitus 
vel  est  a  niliilo,  vel  est  ab  aliquo  summo  rectore,  ad 
<[ucm  propterea  veluti  ad  primum  principium  et  ulti- 
mum  linem  rcvocandus  est.  Atqui  iieri  non:potest 
ut  iste  appelitus  sit  a  nihilo  :  siquidem  nihilum  non 
potest  esse  ullius  reicausa. 

2  Medise  veritatis.]  Manifestc  :   sicenim,  interpretc 


Servio.  Virgil.  n  /Eneid.,  v.  533  : 

Hic  Priauaus  quauquam  in  media  jani  inorle  tenetur. 

3  Rcrum  omnium  finis.  111.  Philosophia  concludit 
rerum  omniiim  tinem  esse  bonum  et  quidem  sum- 
niuin  :  quia  quod  ab  omnibus  rebus  desideratur  id 
rerumomnium  tinis  est.  Atqui  ex  dictis  summum  bo- 
num  ab  omnibus  rebus  desidcralur. 


775 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


776 


«41  METRUM  *  XI. 

Argumentum.  ■ —  Philosophus,  inquit Philosophia,  unam 
attentius,  consideret  mentem  :  huic  quippe  lumen 
ingenitum,  quod,  mayistro  docente,  summse  etiam 
veritatis  p>ossit  esse  principium. 

Quisquis  profunda  meute  vestigat  verum, 
Cupitque  nullis  ille  deviis  falli, 
In  se  revolvat  intimi  lucem  visus, 

Qui  inquirit  veritatem   alto  animo, 
nullis   decipi   crroribus,    hic    revocet  lamen  interioris 
aspectus  ad  suam  meutein,   et  convertens  cogitationum 
longam  seriem  disponat  in  circuitum,  et  instruat  men- 
tem  habere  reconditum  in  suis  thesauris  id  omne,    quod 

NOT.E. 

*  Quod    dicitur    iambicum.    Carmen    constans    ex  B  intelligitur  moliri  verum,  cum  spretis  suis  cogitatio- 
uno  genere  versuum,  quorum  quilibetsex  pedes  ha-       nibus,  subjectam  ipsis  cogitationibus  materiam   con- 


34?  Longosque  in  orberucogatinllectensmotus, 
Animumque  doceat,  quidquid  extra  molitur, 
Suis  retrusum  possidere  thesauris  : 
Dudum  quod  atra  texit  erroris  nubes, 
Lucebit  ipso  perspicacius  Phoebo. 
Non  omne  namque  mente  depulit  lumen. 
<M3  Obliviosam  corpus  invehens  molem. 
Haeret  profecto  semen  introrsum  veri, 

INTERPRETATIO. 

idernque  optat  extra  se  quserit  :  tum  quodjam  pridem  caligo  niyra 
erroris  velavit,id  clarius  ipso  solefulyebit.  Xam  corpus, 
quamvis  machina  oblivionis  parens,  non  fugavit  ex 
animo  omnem  lucem.  Certe  semenveritatis  intus  manet, 
quod  diffunditur,  ayente  magislro.  Qnomodo    cnim  in- 


bet,  saepe  imparibus  locis  spondeum,paribusiamb'im 

i.  Quisquis.}  Philosophus:  nam  philosophus,  spe- 
ctata  nominis  mterpretatione,  is  appellatur  qui  tota 
mente  vestiyat  verum,  sapientise  studiosus.  Nimirum 
inquit  Tullius  v  Tusc,  Phythayorse  inycnium  et  elo- 
quentiam  cum  admiratus  esset  Leon,qusesivit  ex  eo,  qua 
maximearte  confideret?  llle  artem  quidem  se  scire  nul- 
lam  respondit,  sed  esse  plalosophum...  raros  esse  quos- 
dam,  qui  cocteris  omnibus  pro  nihilo  habitis,  rerum 
naturam  studiose  intuerentur,  hos  se  appellare  sapientix 
studiosos  id  est  enim,philosophos. 

i.  Profunda  mcnte.]  Profundum  dicitur  primum 
quidem  de  corpore  cujus  porro  fundus  dimensionem 
termiuat  :  sic  profundum  pelagus  dicimus.  Deinde 
vero  propter  quamdam  similitudinem  de  ipsa  mente, 
cujus  cogitatio  penetrans  est  :  sic  consilium  vocatur 
profundum  aQuintil.,  decl.  2. 

I.  Vestiyat  verum].  Verum  sive  veritas  duplicis 
est  generis,  nempe  res,  et  modus.  Hes  vera  est  extra, 
modus  verus  est  iutra  mentem  :  unde  posterius  hoc 
verum  sive  veritas  detiniri  potest  cogitatio  mentis 
recte  percipientis  aut  judicantis.  Agitur  autem  hic 
de  hoc  posteriori  vero:  unde  statim  dicitur  vers.  6 
Animum  idsuis  retrusum  possidere  thesauris. 

3.  In  se  revolvat,  etc.J  Suam  mentem  inspiciat  : 
mens  enim  humana  in  lns  quae  naturali  lumine  co- 
gnosceuda  sunt,  nullum  potesthabere  judicium  verum 
certutnque  (quod  nuncdicitur  verum  liivestigandum) 
nisi  proeeuiite  et  regente  evidenlia  quae  nihil  est 
aliud  quam  coguitio  clara  et  distincta :  evidentia 
autem  haec  uou  ante  haberi  potest,  quam  mens  sei- 
psam  cognoverit  :  unde  illud,  nosce  teipsum,  de  quo 
jam  locuti  sumus. 

4.  Longosque  in  orbem,  etc.]  Haheat  cogitationem 
cogitationis,  ipsiusque  secunda'  cogitatiotus  tertiam 
cogitationem,  et  sic  deinceps,  ita  ut  iiat  veluti  cir- 
ciutus  cogitationum  :  hac  enim  solum  ratione  praeci- 
pitatio  etprsejudicium,  duo  veritatis  inveniendce  im- 
pedimenta,  vilari  possunt 

5.  Animumque  doceat.]  Animum  docere  proprie 
solius  Dei  est,  a  quo  animus  conditns  couservatusque 
primum  informatur  :  frequenti  tamen  meditatione 
mens  humana  suas  cogitationes  attentius  cogitans, 
ipsum  etiam  animum  eo  putaturdocere,  quod,  mente 
veluti  Deuminterrogante,  Deoque  eidem  respondente, 
naturale  lumen  sicdilfundatur,  ut  quod  ante  latebat, 
ld  fugata  caligine  animadvertatur.  Inter  alia  autem 
meus  nostra,  attenta  hac  suarum  cogitationum  me- 
ditatione,  docetur,  se  in  se  possidere  tliesaurum, 
quem  extra  se  invenire  tentabat  :  unde  additur 

5  et  6.  Quidqnid,  extra  molitur  suis  retrusum  possi- 
dere  thcsauris.]  Molior  dicitur  a  molc  :  moles  forte  a 
uoxXsvstv,  vectibus  submovcre  :  quare  quidquid  majori 
sive  corporis  sive  mentis  virtute  agimus,  illud  dici- 
mur  moliri  :  sic  corpore  iter,  mente  insidias ;  utro- 
que  arcem  dicimur  moliri.  Meus  ergo  extra  se  tum 


lt 


siderat  attentius  :  quod  quidem  vitium  non  est :  cum 
nostra  cogitatio,  ut  pote  quae  non  est  nihili,  a  rebus 
exterioribus  pendeat,  velut  etfectus  a  causa,  nec  vi- 
tiosum  sit,  cognoscendi  effecti  gratia,  causam  consi- 
der.ire.  Verum  cum  plura  essepossint  incausa,  quam 
in  effecto,  nihil  vero  in  effecto,  quod  non  sit  in 
causa,  propterea  mens  humana,  inveniendo  verita- 
tem,  melius  suas  cogitationes,  quam  subjectam  cogi- 
tationum  materiam  primum  contemplabitur  :  sicque 
in  se,  sive  suis  in  thesauris  cognoscet,  se  possidere, 
quod  extra  se  reperire  tentabat  :  sic  inveniet  eviden- 
tiam  sive  claram  distinctamque  cogitationem,  qua 
inventa  non  solum  atram  nubem,  hoc  estignorantiam, 
erroris  causam,  fugabit,  sed  ipsum  etiam  errorem 
vitabit.  Nimirum. 

9.  JSon  omne  mente  depidit  lumen  corpus.  Homo 
non  est  sola  mens,  neque  solum  corpus;  sed  com- 
positio  mentis  et  corporis  in  sese  invicem  agentium  . 
hinc  corpus  sua  in  mentem  actione  innatum  ipsius 
mentis  lumen  non  exstinguit  quidem  sed  olfundit. 
Non  exstinguit,  inquam  :  ut  enimDeus, hujus  luminis 
naturalis  auctor,  constantissimus  est,  sic  lumen  il- 
lud  tandiu,  quandiu  mens  durabit,  duraturum  per- 
petuum  est.  At  olfundit :  Corpus  enim  quod  corrum- 
pitur  Sapientiae  ix,  ayyravat  animam,  et  terrena  inha- 
bitatio  dcprimi  sensum  multa  cogitantem:  hiuc  corpus 
nunc  dicitur. 

10.  Obliviosam  invehens  molem.]  Gujus  propositio- 
nis  explicandae  duplex  est  modus  :  alter  Platonicus 
et  falsus  :  alter  philosophicus  et  verus.  Platonici  qni- 
dem  existimarunt,  omnes  hominum  mentes,  ante- 
^uam  ha?  cum  corporibus  conjungerentur,  conditas 
fuisse,  omnique  doctriuarum  genere  instructas  :  sed 
propter  aliquod  suum  crimen  in  corpora  immissas 
infelici  commercio  omnia,  veluti  hausto  oblivionis 
poculo,  oblitas  fuisse,  ita  ut  et  corpus  oblivionis 
causa,  et  mens  ipsa  deinceps  addiscens  reminisci  di- 
catur  :  scd  sententia  hrcc  falsa  est  cum  mens  humana 
non  prius  creata,  quam  ipsius  corporis  formafuerit. 
Philosophi  vero,  saltem  ii  qui  prsejudiciis  non  ducuu- 
tur,  putant,  mentetn  humanam  mter  Deum,  cujus 
ipsa  est  elfectus,  et  corpus,  cujus  eadem  est  forma, 
mediam  a  Deo  quidem  statim  ab  ortu  optimis  infor- 
mari  cognitiouihus  atfectibusque  desummo  bono,  sed 
a  corpore  adversis  cogitationibus  ita  turbari,  his  ut 
ille  aut  pellantur  aut  saltem  obscurentur  :  tameu. 

M .  Hxret  semen  introrsum  veri.\  Secnen,  illud  di- 
citur  cx  quo  insito  aliquidtit:  quare  setnen  veri.  in- 
trorsum  sive  intra  nostram  meutem  existens,  uihil 
est  aliud  quam  cogitatio,  ei  qua  insila  lit  verum 
iudicium  :  cogitatio  autem  llla  est  notio;  siquidem 
judicium  verum  non  lit  nisi  ex  preecuntibus  notioni- 
bus  :  tjuamobrcm  si  non  obstante  impetu  corporis, 
iu  mente  nostra  supersit  semper  ahqua  notio  sive 
idea,  hxrctprofecto  semen  introrsum  uert :  at  ejusmodi 
uotio  semper  superest,  ea  saltem   quam  ab  ortu  divi- 


'77 


DE  CONSOLATIONE  PIllLOSOPIILE  LIH.   111. 


77H 


Quod  excitatur  ventilanto  doctrina, 
Nam  cur  rogati  sponte  recta  censetis, 
Ni  mersus  alto  viveret  fomes  corde? 
l.i     214  Quod  si  Platonis  Musa  personat  verum 
Quod  quisquo  discit,  immemor  recordatur. 

2  15  PROSA  XII. 

Arguuentdu.  —  Philosophia  prxnotione  Boetii  utcns, 
I  tium  vcluti  memorem  docet,  Leum  tanta  bonitate 
et  potentia  mundum  regere,  ut  onmia,  dempto  pee- 
oato,  quod  nikilest,  ad  Deum,  facto  quodam  circvitu, 
sponte  convertantur,  ncc  sit  aliquidquodsummo  huic 
bono  vel  velit  vel  possit  obsistere. 

Tum  ego,  *  Platoni  a,  inquam,  vehementer  assen- 
tior:  nam  me  2  horum  bjam  secundo  commemoras. 
Primum,  quod  memoriamcorporcacontagione,dehinc 
cum  mceroris  mole  pressus,  amisi.  Tum  illa,  Si  supe- 
riora,  inquit,  concessa  respicias,  ne  illud  quidem 
longius  (;>)  aberit,  quin  recorderis,  quod  te  dudum 
ne^cire  confessus  es.  Quid?  inquam.  Quibus  ait  illa, 
gubernaeulis  mundus  regatur.  Memini,  2  16  inquam, 
me  iescitiam  meam  fuisse  confessum  ;  sed  quid  afle- 
ras,  licet  jam  prospiciam,  planius  tamen  ex  te  audire 
desidero.  Mundum  hunc,    inquit,  a  Deo    regi  paulo 

l.NTEP, 


A  antc  minime  dubitandum  putabas.  Ne  nunc  quidem 
arbitror,  inquam;  nec  onquam  dubitandum  putabo, 
(;>)  qnibnsque  in  hoc  rationibus  accedam,  breviler 
exponam.  3  Mundnshic  ex  tamdiversis  contrariisquc 
partibus  in  unam  formam  minirno  convenisset,  nisi 
unus  esset  qui  tam  diversa  conjungcret  ;  conjuucta 
vero  naturarum  ipsa  diversitas,  invicem  discors, 
dissociaret  atqne  divelleret ;  nisi  unus  csset  qui 
quod  nexuit,  contineret.  Non  tam  vero  (10)  certus 
naturee  ordo  procederet,  nec  tam  dispositos  motus, 
lori.s,  temporibns,  eflicienlia,  spatiis,  quulitatibus 
explicaret,  nisi  unus  esset  qui  has  mutationum  va- 
rietates  manens  ipsc  disponeret.  Hoc  quidquid  est, 
quo  condita  manent  atque  agitantur,  usitalo  cunctis 
vocabulo  Deum  nomino.  Tum  illa,  Cum  haec,  inquit, 
ita  senlias,  parvam  (ll>)  tibi  restaret  operam  puto, 
ut  felicitatis  compos,  patriam  c  sospes  revisas ;  sed 
quae  proposuimus,  intueamur.*  Nonne  in  beatitudine 
sufficientiam  numeravimus,  Deumque  beatitudinem 
ipsam  esse  concessimus?  Ita  quidem.  Et  ad  mundum 
igitur,  inquit,  regendum  nullis  extrinsecus  admini- 
culis  indigebit :  alioquin  si  quo  egeat,  plenam  (20) 
suflicientiam  non  habebit.  Id,  inquam,  ita  est  neces- 

>RETATIO. 


B 


terrogati  recte  responderetis  proprio  marte,  nisi  fomes 
veritatis  menti  profundx  insitus  vigeret  ?  Quod  si  Musa 
Platonisdicit  verum  :  quod  unusquisque  addiscit,  hujus 
reminiscitur  ante  oblitus. 

NOTiE. 

nitus  accepimus,  ab  eo  et  de  eo  quod  est ;  nimirum 
Deo  :  hinc  verum  judicium  excitatur  vcntilante  doctri- 
nd,  quatenns,  Magistro  monente,  naturale  illud  lumen 
instar  ignis  aura  commoti,  paulo  longius  difiunditur. 
Seneca  ep.  9i:  Omnium  enim  honestarum  rerum  se- 
mina  animi  gerunt,  qux  admonitione  cxcitantur,  non 
aliter  quam  scintilla  flatu  levi  adjuta  ignem  suum 
explicat. 

13.  Cur  rogati,  etc.  ]  Curquicunque  litteris  operam 
non  dedistis,  iuterrogati  de  iis  quse  vulgo  vocautur 
axiomata,  ut  an  totum  sit  sua  parte  majus  :  an  alteri 
faciendum  quod  tibi  fieri  non  vis  ?  recte  responderetis? 
sic  Socrates  et  Plato  feruntur,  pueros  de  malhema- 


a  Citato  versu  15  metri  superioris. 

h  llxc  itcrum  in  meam  memoriam  revocas. 

c  Incolumis. 


mterrogasse, 


quibus  pueri,  ceu  periti,  rcspon- 


ticis 
derint. 

14.  Ni  mersus,  elc.  ]  Nisi  iu  mente  ipsa  qua?dam 
pra?esset  notio,  qua;  sit  veluti  fomes  et  matena  hujus 
veri  rectique  judicii :  quod  enim  in  mente  ejus,  qui 
cajcus  natus  est,  nulla  preesit  talis  colorum  nolio  sive 
idea,  idcirco  frustra  ejusmodi  ccecum  docebis  frn- 
straque  interrogabis  de  coloribus,  nunquam  verum 
rectumqne  de  his  feret  judicium.  Propterea  logici 
docent,  in  omni  methodo  semper  tieri  progressum  a 
notioribas  ad  minus  uota. 

\'6.  Platonis  musa.]  Non  approbat  quidem  Philoso- 
phia  sententiam  Platonis,  in  hoc  quod  docuerit,  men- 
tes  humanas  conditas  fuisse,  autequam  ha>  conjunctae 
fuerint  cum  corporibus  :  siquidem  id  naturali  lumine 
cognosci  non  posse  videtur :  sed  in  hoc  quod  puta- 
verit,  cognitionem  philosophicam  ita  ab  innata  oriri, 
ut  philosophica  nihil  ahud  sit  quam  modus  innata?, 
sive  mnata  moditicata  :  quemadmodum  appetitio  H- 
bera  divitiarum,  nihil  aliud  est  quam  modus  neces- 
sarice  appetitionis  circa  bonum  generatim.  Propterea 

'  Platoni  vehemen{cr  asscntior.  ]  Prsedicta  Platonis 
scntentia  de  recordatione  in  duobus  versatur.  Alterum 
est  mcntes  humanas,  antequam  hae  corporibus  jun- 
gerentur,  fuisse  conditas  et  reium  omnium  doctrina 
prseditas :  sicut  Aristoteles  ait  n  de   Gen.  Alterum, 

Patrol.  LXIII. 


D 


easdem  mentes  propter  suum  cum  corpors  commer- 
cium  proateritoe  sua?  d.ictrina?  oblitas  fuisse,  donec 
suo  niagistrorumque  labore  discentes  antiqua?  suk 
eruditionis  veluti  memores  recordarentur.  Primum 
quibusdam  etiam  Christianis  placuit.ut  Origeni  :  sed 
refutatur  cum  epist.  Leonis  1  ad  Turibium  Asturi- 
censem  episcopum,  tum  concil.  Bracbarensi  i,  c.  6. 
Allerum  vero  a  Boetio  potuit  approbari,  quatenus 
niens  humana  in  omui  methodo  semper  a  notioribus 
ad  minus  nota  progreditur,  ita  ut  qua?cunque  notio 
recens  habeatur,  illa  sitalicujus  pramotionis  modus  : 
quemadmodumquaslibetnovaappetitio  [triorissemper 
est  nppetitionis  modus.  Et  certe  cum  cogitatio  sit 
ipsa  mentishumana?  vita,  cumque  mens  eadem  non 
potuerit  creari  nisi  vitae  particeps,  consequens  vide- 
tur  mentem  humanam  a  primo  suo  ortu  praedictis 
cogitationibus,  generaliscilicet  notione  etappetitione 
summi  boni,  affectam  fuisse. 

2  llorum  commcmoras.  ]  Quasi  dicat ;  horum  me- 
moriam  commcmoras:  hac  enim  duntaxat  lege  verba 
recordatiouis  grammaticis  dicuntur  genitivum  regere. 

3  Mundus  hic.  ]  I.  Boetius  probat  mundum  a  Deo 
regi  hoc  argumento,  Cum  contrariorum  aut  nullus, 
aut  brevis,  aut  saltem  inaequabilis  esse  debeat  con- 
cursus,  simundus  sit  perpetuus  aequabilisque  contra- 
riorutn  concursus,  ut  revera  est,  necesse  est  ut  mun- 
dus  regatur  a  Deo,  a  quo  illacontraria  conjungantur, 
conjuncta  contineantur,  contentaque  suis  quaelibct 
ofticiis  donentur. 

*  Nonne  in  beatitudine.  ]  II.  Philosophia  utens  prae- 
notione  Boetii  ipsum  Boetium  docet,  bunitatcm  esse 
vcluti clai.um atquc gubcrnaculum  quo  mundanamachina 
regatur :  sic  autem  videtur  argumentari.  Cum  sum- 
mum  bonum,  utpote  sibi  sufficiens,  alieno  praesidio 
non  indigeat  ad  aliquid  moliendum,  cumque  Deus 
sit  summum  bonum,  Deus  alienae  opis  noii  indigus, 
per  se  solum  adeoque  per  suam  bonitatem  faciat  ne- 
cesse  est,  quod  ab  lpso  iit.  Si  ergo  muudns  a  Deo  re- 
gatur,  ut  regi  fateris,  mundus  divina  bonitate  rega- 
tur  necesse  est. 

25 


779 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII, 


m 


sarium.  Per  se  igitur  solum  cuncta  disponit.  Negari,  A  quod  summo  huic  bono  vel  velit  vel  possit  obsistere. 


inquam,  nequit.  Atqui  Deus  ipsum  bonum  esse  mon- 
stratus  est.  Memini,  inquam.  Per  bonum  igitur  cun- 
cta  disponit :  si  quidem  per  se  regit  omnia,  quem 
bonum  esse  concessimus  ;  et  hic  est  veluti  quidem 
clavus  atque  gubernaculum,  (25)  quo  mundana  ma- 
chinastabilis  atque  incorrupta  servatur.  Vehementer 
assentior,  inquam,  et  id  te  paulo  ante  dicturam, 
tenui  licet  suspicione,  prospexi.  Credo,  inquit :  jam 
enim,  ut  arbitror,  vigilantius  ad  cernenda  vera  ocu- 
los  a  deducis :  sed  quod  dicam  non  minus  ad  b  con- 
tuendum  patet.  Quid  ?  inquam.  tA7  '  Cum  Deus, 
inquit,  omnia  bonitatis  clavo  gubernare  jure  creda- 
tur,  eademque  omnia,  sicuti  docui,  ad  bonum  naturali 
intentione  festinent,  num   dubitari  potest,  quin  vo- 


Non,  inquam,  arbitror.  Est  igitur,  inquit,  summum 
bonum,  quod  regit  cuncta  fortiter,  suaviterque  dis- 
ponit  f.  Tum  ego,  Quam,  inquam,  me  non  modo  ea, 
quae  conclusa  est,  summa  rationum,  verum  multo 
magis  haec  (15)  ipsaverba  e,  quibus  uteris,  delectant, 
ut  tandem  aliquando  stultitiam  magna  latrantem  sui 
pudeat.  Accepisti,  inquit,  in  fabulis  lacessenteis  cce- 
lum  3  Gigantes  :  sed  illos  quoque,  uti  condignura 
fuit,  benigna  fortitudo  h  deposuit.  Sed  visne  raliones 
ipsas  invicem  collidamus?  forsitan  ex  hujusmodi 
conflictatione  l  pulchra  quaedam  veritatis  scintilla 
243  dissiliet.  j  Tuo,  inquam,  arbitratu.  Daum,  in- 
quit,  esse  k  omnium  potentem  nemo  dubitaverit. 
l  Qui  quidem,  inquam,  mente  consistat,  nullus  prur- 


luntarie  regantur,    seque    ad  disponentis  c  nutum,  p  sus  ambigat.  Qui  vero   est,   inquit,   oirnium  potens, 


veluti  convenientia,  contemperataque  rectori,  sponte 
(5)  convertant?  Ita,  inquam,  necesse  est :  nec  bea- 
turaregimen  esse  videretur  ;  siquidem  detrectantium 
jugum  foret,  non  obtemperantium  salus.  Nihil  est 
igitur,  quod  naturam  servans,  Deo  d  contraire  cone- 
tur.  Nihil,  inquara.  -  Quid  si  conetur,  ait,  num  tan- 
dem  proticiet  quidquam  adversus  eum,  quem  e.'jure 
beatitudinis  potentissimnm  esse  concessimus?  (10) 
Prorsus,  inquam,  nihil  valeret.  Non  estigitur  aliquid 


nihil  est  quod  ille  non  possit.  Nihil,  inquam.  Num 
igilur  Deus  facera  (5)  malum  potest  ?  Minime,  in- 
quam.  *  Malum  igitur,  inquit,  nihil  est,  cum  id  facere 
ille  non  possit,  qui  nihil  non  potest.  Ludisne,  in- 
quam,  me,  5  inextricabilem  labyrinthum  rationibus 
texens,  quo  nunc  quidem,  qua  egrediaris,  introeas  ; 
nunc  vero  qua  introieris,  egrediare  :  an  mirabilem 
quemdam  divinae  simplicilatis  orbem  complicas? 
(10)  Etenim  paulo  ante  a  beatitudine  incipiens,  eam 


INTERPRETATIO. 


a  Mentis. 

b  Prospici  potest. 

c  Voluntatem. 

d  Adversari. 

e  Quia  beatitudo  est. 

f  Ut  dicitur  Sapientiae  vm.  C 

NOT/E 

Cum  Dcus   omnia   bonitatis   clavo.  ]  Ex  praedicta 


g  Utpotesacritextus. 

h  Detwbavit. 

1  Velut  ex  mutuo  corporum  duriorum  attritu. 

j  Ut  volueris. 

k  Omnipotentem. 

1  Hac  de  re  nemo  mente  prsedilus  dubitabit. 


propositione  infert  Philosophia,  omnia  voluntarie  et 
sponte  regi :  quia  quaecunque  summobono  sive  boni- 
tate  reguutur,  baec  voluntarie  et  sponte  reguntur  : 
cum  omnia  ad  bonum  natarali  intentione  festinent.  Sed 
omnia  summo  bono  sive  bouitate  reguntur :  siquidem 
Deus,  a  quo  omnia  reguntur,  et  summum  bonum  sunt 
una  eademque  res. 

*  Quid  si  conetur.  ]  Quin  etiamquod  summum  bo- 
num  sit  potentissimum,  quodque  omnia  summo  bono 
regantur,  propterea  oninia  etiam  summa  potestate 
reguntur  :  adeoque,  ntnihil  est  quodvciit,  nihiletiam 
est  quod  possit  obsitterc  Deo  rectori,  sive  summo  huic 
bono.  Hinc  illud  Sapientiae  vm  :  Attingit  afine  usque 
ad  finem  fortiti  r,  et  disponit  omnia  suaviter  :  quae  verba 
nunc  retulit  Philosophia,  estque  unica  sacri  textus 
auctoritas,  quamin  toto  hoc  opere  adhibuerit  disertis 
verbis.  Nec  mirum :  Phiiosophia,  enim  lumine  dunta- 
xat  naturali  nititur  :  quanquam  Boetium  heec  Sapien- 
tiae,  Verba  dcleclant,  ut  tandetn  aliquando  stultitiam 
magna  latrantcm  suipudeat :  stultiti.ienim  non  instar 
sapientiae,  quidquid  illa  jactitet,  attingita  fine  ad  fi- 
nem  fortitcr  ct  disponit  omnia  suaviter  : 

3  Gigantes  ]  Fabulantur  Gigantes  homines  fuisse 
ab  irata  tellure  procreatos  in  deortim  perniciem;  hiuc 
eo  usque  crevisse  feruntur,  ut  congestis  montibus 
ccelura  armis  invadere  tentaverint,  Jovemque  et  su- 
peros  de  suis  sedibus  deturbare.  Sed  addunt  hos  in 
campis  Phlegreeis  cum  diis  cougressos  partim  Jovis 
fulmine,  partim  Apollinis  et  Dianae  telis  conlixos  ce- 
cidisse,  aliosque  sub  .-Etn.i  monte,  alios  sub  Mycone 
et  Eycopara  rasulis  sepultos  esse  :  nonnullos  etiam 
in  Tartarum  detrusos  impietatis  suai  pomas  luere. 
Ovid.  i  Metam. : 


Neve  foret  terris  securior  arduus  sether 
Affectasse  ferud  reguum  coeleste  Gigantes 
Altaque  congestos  slruxisse  ad  sidera  montes. 

Vide  si  placet  Claudiani  Gigantomachiam  cum  notis 
doctissimi  Pyrrhonis,  qui  ut  ra  omiubus  ingenuis  ar- 
tibus,  sic  in  Poetica  ita  versatus  est,  ut  de  quacun- 
que  re  nata  tam  stricta  quam  soluta  oratioue  dicere 
seraper  sit  paratissimus  ;  dignissimus  propterea,  cui, 
ad  usum  serenissimi  Delphini,  cura  explicandi  Clau- 
dianifuerit  commissa. 

4  Malum  nihil  est.  ]  III.  Philosophia  addit,  malam 
nihil  esse  quod  Deus,  qui  hic  dicitur  mens  oinnipo- 
lens,  malum  facere  non  possit.  Scilicet  philosophis 
distinguitur  materia  et  forma  mali.  Materia  est  ipsa 
voluntas  sive  potius  mens  volens,  qu;  !  aliquid 
est:  forma  vero,  uti  loquuntur,  est pr ivat io  sive  nega- 

D^'o:hoc  est   ipsa  voluntas  quatenus  non  tecdit  ad 

Deum,  ad  quem  debet  tendere.  Nemo   erg  .  inquitS. 

.  I.  xii  de    Civ.    Dei,   cap.    7,  quaerat  efficientem 

.  malsevoluntatis.  Nonenim 
Kciens :  quia  ncc   illa  effectio  es    -  lio,  defi 

namque  ab  co  quod  sum  .  ad  id  qu    l  minus 

hoc  est  incipere  habere  o  lt  nalam.  < 

defectionum  istarum,  cum  effici  -  n  sint,  ut  dixi, 
scd  deficientes,  vclle  invenire,  tale  cst  ac  si   quispiam 

■  l.  re  tenebras  -y/  audire  sileniium. 

5  Inextricabilem  labyrinthum.  ]  Labyrint hus  locus  est 
tanlis  viarum  ambagibus  inllexus,  ut  altera  alteram 
excipiente,  ingressus  egredi  nescias:  imde  vocatur 

1  in  eum  si  quis  impn  sine 

glomere  lini  exitum  invenire  nequeat.  Similitudine 
autem  hinc  ta,    oratio   aut  quselibet  alm  res, 

unde  sese  expedire  sit  difficillimum,  vocari  solet, 
ut  nunc  oratio  philosophica  vocatur,  labyrinthus  in- 
extricabilis. 


781 


DE  CONSOLATIONE  PUILOSOPHI^  LIB.  III. 


782 


summuni  bonum  esse  dicebas,  quam  ia  summo  Deo  Aloquimur,  rebus  oportere  (10)esse  sermoncs. 


sitam  loqucbare  :  ipsum  quoque  Deum  sumir.um  csse 
bonum,  plenamque  beatitudinem  disserebas :  ex  quo 
neminem  beatum  fore,  nisi  qui  pariter  Dcus  esset, 
quasi  munusculum  dabas.  Rursus  ipsam  boni  for- 
mam,  Dei  ac  beatitudinis  (15)  loquebaris  esse  sub- 
stantiam  :  ipsumque  unum  id  ipsum  esse  bonum  di- 
cebas,  quod  ab  omni  rerum  natura  peteretur  :  Deum 
quoque  bonitatis  gubernaculis  universitalem  rcgere 
disputabas,  volentiaque  cuncta  *  parere,  nec  ullam 
mali  esse  naturam  :  atque  hacc  nullis  extrinsecus 
sumptis,  sedaltero  t>  ex  altero  lidem  trabente,  insitis, 
domesticisque  probationibus  249  explicabas.  Tum 
illa,  Blinime,.inquit,  ludimus;  rcmque  omnium  ma- 
limam  Dei  munere,  quem  dudum  deprecabamur, 
exegimus.  Ea  est  enim  divinoe  forma  substantia?,  ut 
neque  in  externa  dilabatur,  nec  in  se  externum  ali- 
quid  ipsa  suscipiat;  sed,  sicut  de  ea  Parmenides  (5) 
ait  :  l  IlavTodev  c  tvxux^ou  t-jcuok;  ivaXtyxtov  6*yxa>, 
rerum  orbem  mobilem  rotat,  dum  se  immobilem 
ipsa  conservat.  Quodsi  rationes  quoque  non  extra 
petilas,  sed  intra  rei,  quam  tractabamus,  ambitum 
collocatas  agitavimus,  nihil  est  quod  admirere,  cum 
Platone  d  sanciente  didiceris,  cognatos,   de   quibus 


B 


•SOMETRUM  *  XII. 

Argomentom.  —  Quam  primumhabes  summi  boni  no- 
titiamfelix,  inquit  Philosophia,  ham  infeUx  amittts, 
inspecta  terra  :  sicut  Orpheus,  conversis  ad  inferos 
luminibus,  conjugem  carmine  cmptam  perdidit. 

Felix,  qui  potuit  boni 

rontcm  viserc  lucidum  : 

Fclix,  qui  potuit  gravis 

Terrae  solvere  vincula. 
5  S5i  Quondam  funera  conjugis 

Vates  Tbreicius  gemens, 

Postquam  flebilibus  modis 

Silvas  currere  mobiles, 

Amnes  stare  coegerat, 
10  Junxitque  intrepidum  latus 

Seevis  cerva  leonibus, 

Nec  visum  timuit  lepus 

Jam  cantu  placidum  canem, 

Cum  ilagrantior  intima 
\'3  Fervor  pectoris  ureret, 

Nec  qui  cuncta  subegerant, 

Mulcercnt  dominum  modi, 


a  Obcdire. 

*>  Alterum  probante. 

0  Divinum  numen  est  similc  moli  sphserx  undique 
rotundce. 

<i  In  Timseo,  ubi  sermones,  inquit,  iis  rebus,  qua- 
rum  nuntii  et  interpretes  sunt,  cognatione  atque 
afhnitate  quadam  conveniant. 


INTERPRETATIO. 

Ille  est 


felix  qui  potuit  videre  fontem  luminosum 
boni,  felix  item  qui  potuit  se  expcdire  a  laqueis  corpo- 
ris  ponderosi.  Olim  Orpbeus,  poeta  Thracius,  deflens 
mortcm  suae  uxoris,  postquam  carmine  (risti  cocgit  ar- 
bores  motas  currere,  et  flumina  stare  immota;  post- 
quam  eodemcarmine cerva  sociavit  lconibus  diris  latus 
C  suum  impavidum,  neque  lepus  mctuit  canem  aspectum, 


NOT/E. 

1  novTodsv,  etc.]  Hoc  est,  divinum  numen  est  simile 
moli sphserx  undiquc  rotundx;  ut  sicut  huic  spherae, 
sic  Deo  nibil  possit  addi  vel  detrahi,  illaesa  ejus  na- 
tura,  et  idea. 

*  Quod  dicitur  Glyconium.  Carmen  constans  ex  uno 
genere  versuum,  quorum  quilibet  spondeum  et  duos 
daclylos  habet. 

1  et  -2.  Felix  qui  potuit  boni  fontem  viscre  luoidum.] 
Id  est,  Deum.  Primum  enim  Deus  est  fons  boni  : 
quandoquidem  ex  dictis  Deus  est  summum  bonum. 
Deinde  fons  ille  boni  Deus,  est  lucidus  sive  lumen 
emittens  :  Deus  enim  non  cognoscitur  nisi  lumine, 
quod  Deus  ipse  menti  cognoscenti  dederit.  Poslremo 
felix  est,  qui  notione  Dei  praaditus  est :  quia  uotio  illa 
Dei  aut  fehcitas  est  ant  saltem  origo  cujuscunque 
cogilationis,  in  qua  felicitas  versari  possit  :  cum  fe- 
licitas  sit  cogitatio  mcntis  Deo  sive  summo  bono  con- 
stanter  adbrrrentis :  unde 

3  et  4.  Felix  quipotuit  gravis  terrx  solverevincula'] 


Id  est  corporis  humani.  Primum  enim  corpus  huina- 
num  terra  est,  quod  ex  ter ra tanquam  ex  suamateria 
factum  fuerit,  Eccli.  x,  Quid  superbit  terra  et  cinis  7 
Deinde  idemcorpus  est  grave,  quodsuo  pondere  men- 
tem  ad  imadeprimat,  Sapientiae  ix,  Corpu.i  quod  cor- 
nimpitur,  aggravat  animam.  Proeterea  sua  sunt  cor- 
poris  istius  viucula,  quibus  mentem  constringat,  vide- 
licet  perturbationes,  ad  Roman.  vu,  Jnfelix  homo, 
quis  me  liberabit  de  corpore  mortis  hujus?  Denique 
nemo  ante  felix,  quam  haec  vincula  solverit  :  siqni- 
dem  praedicta  Dei  cogitatio,  in  qua  felicitas  versatur, 
his  vinculis  veluti  totidem  contrariis  impeditur,  Sa- 
pientiaj  ix  :  Terrenainhabitatio  dcpnmit  sensummulta 
cogitantem, 

6.  Vutes  Threicius.]  Orpheus  Thrax.  Hic  Apollinis 
et  Calliopes  filius,  lyram  a  patre  Apolline,  aut  aMer- 


curio  acceptam  ita  suaviter  impellebat,  illius  ut  can- 
tus  silvaset  saxa  movtre  ;lluminum  cursum  inhibere; 
ferasque  reddere  mitiores  dictus  fuerit.  Euridicen 
habuit  uxorem,  quae  cum  Aristaeum  illius  amore  ca- 
ptum  per  aviafugeret,  serpentis  morsu  lcesa  interiit, 
quod  maritus  apgerrime  ferens  inferos  adiit,  infernos- 
que  tyrannos  suo  carmine  ita  dcmulsit,  ut  illi  uxo- 
rem  reddiderint,  ea  tameu  loge,  ut  Orpheus  non 
prius  intueretur  uxorem,  quam  ad  superos  rediis- 
sent  :  quam  legem  cum  Orpheus  nimio  amore  corre- 
ptus  nou  observasset,  Euridice  iterum  mortua  ad 
inferos  rediit.  Ua^.cfabula  aunc  eleganter  describitur : 
sed  a  Virgilio  prius  descripta  fucrat  iv  Georg.,  v.  454 
et  seqq.  Hic  Orpheus  dicitur  suis  carminibus  vicisse 
primum  corpora,  deinde  mentes  :  corpora  quidem 
tam  inanimata,  quorum  quietcm  raotu,  et  motum 
quiete  mutavit,  quamanimata,  nimirum  beslias,  qui- 
D  bus.ut  crudelibus  mansuetudinem,  sic  timidis  inspi- 
ravit  gcnerositatem  ;  mentes  vero  infernas. 

16.  Nec  qui  cuncta  subegerant,  mulcerent  dominum 
modi  ]  Hoc  est  :  carmina  quue  omnia  vicerant,  non 
vincebant  ip^um  Orpheum  horum  carminum  aucto- 
rem  :  sive  quia  major  erat  illius  dolor,  sive  etiam 
quia,  ut  loquuntur  philotophi :  Ab  assuetis  non  fdpas 
sio.  Scilicet  nullum  corpus  sentimus,  ni;i  quatenus 
hoc,  organum  sensiferum,  vel  potius  quasdam  hujus 
organi  particulas  movet.  Corpora  autem,  qua:  rarius 
sensui  objiciuntur,  hanc  pra^dictoorgano  mutationem 
inferre  possunt  :  quoe  \ero  sensui  sunt  obvia,  haec 
organi  ejusdem  particulas  a  primo  concursu,  eo  omni 
quo  potuerunt,  modo  ita  mutavere,  ut  solas  resisten- 
tes,  quarum  oj»e  noquaquam  sentimus,  particulas  re- 
iiquerint  :  hinc  nativum  cordis  nostri  calorem,  no- 
strique  corporis,  imo  et  vestis  consueUcpomhsseusu 
non  percipimus. 


783 


AN.   MANL.  SEV.  BOETII. 


784 


252  Immiteis  superos  querens, 
Infernas  adiit  domos. 

20  Illic  blanda  sonantibus 

Cbordis  carmina  temperans, 
Quidquid  praecipuis  deae 
Matris  fontibus  bauserat, 
Quod  luctus  dabat  impotens, 

25  Quod  luctum  geminans  amor, 
Detlet,  Taenara  commovens, 
Et  dulci  veniam  prece 

253  Umbrarum  dominos  rogat. 
Stupet  tergeminus  novo 


30  Captus  carmine  janitor. 
Quae  sontes  agitant  metu 
Ultrices  scelerum  deae 
Jam  mcestae  lacrymis  madent. 
Non  Ixionium  caput 

3b  Velox  praecipitat  rota, 
Et  longa  site  perditus 
Spernit  fluminaTantalus, 
Vultur  dum  satur  est  modis, 
Non  traxit  Tityi  jecur. 

40  25-1  Tandem,  vincimur,  arbiter 
Umbrarum  miserans  ait  : 


INTERPRETATIO. 


tunc  placatum  eodem  carminc,  cum  flamma  amoris  ar- 
denlior  consumeret  interiora  prxcordia  bujus  vatis, 
nec  carmina,  quse  vicerant  omnia,  pacarcnt  auctorem 
suum  bic,  questus  superos  crudeles,  penetravit aedes  in- 
fcrnas.  lllic  componcns  cantus  suos  cum  fidibus  citharas 
blandx  sonantibus  promit  gemens  quidquid  hauserat  ex 
fontibus  prxstantibus  divinx  Calliopes  su.t  matris,  et 
quidquid  dolor  cffrenatus  amorque  dolorem  duplicans 
suppeditabat,  excitans  aditum  inferorum,  oratuque  sua- 


B  viposcit  veniam a principibus  tenebrarum.  Tum  Cerbe- 
rus  ostiarius  triccps,  captus  cantu  >admiratur. 

Dex  vindiccs  criminum,  qux  timore  concutiunt  n^cen- 
tes,  t7'istes  hument  fletibus.  Rota  praeceps  non  rapitca- 
put  Ji  ionis,  Tnutalusque  siti  longa  confectus  temnit 
aquas.  Vultur  carmine  satiatus  nonlaniavit  jecur  Tityi. 
Dcnique  tyrannusinfcrorum  miscrtus  dixit :  superamur: 
damus  marito  sociam  uxorem  acquisitam  suo  cantu  : 
at  conditio  rcstringat  munera  ;  ne  scilicet  liceat  illi  con- 


notj:. 


18  et  19.  Immites  superos  querens  infcrnas  adiit 
domos.  Poetse  ponunt  duplex  geuus  deorum,  superos 
cilicet  et  inferos,  quorum  si  priores  videant  inexo- 
rabiles,  ad  posteriores  confugiunt.  Virg.  vn  /Eueid. 
v.  312  : 

Flectere  si  nequeo  superos,  Acheronta  niovebo. 

ita  tinxit  bic  vates  :  sed  ad  majorem  sequentium  in- 
telligentiam,  necesse  est  novisse  quomodo  inferi  de- 
scribantur  a  poetis  :  sic  autem  describuntur  a  Virgilio, 
vi  /En.,  v.  273,  1°  ante  ipsum  inferorum  vestibulum 
et  in  primo  aditu  luctus  et  curae  vindices  jacent,  ba- 
titantque  morbi,  sonectus,  melu?,  fames,  egestas, 
mors,  labor,  somnus  frater  mortis,  mala  mentis  gau- 
dia,  bellum,  furiae  et  discordia;  2°  in  medio  eorum- 
dem  vestibulo  ulmus  magna  et  umbrosa  explicat  ra- 
mos  et  frondes,  sub  quibus  inania  sunt  somnia;  3° 
ad  portas  eorumdem  stabulant  Centauri,  Scyllse  bi- 
formes,  Briareus  centum  manibus  instructus,  Hydra 
Lernae  bellua,  Chimaera  ignivoma,  Gorgones,  Har- 
pyae,  et  umbra  tricorporis  Geryonis;  4°  inde  incipit 
iter  ad  Acberontem  lluvium,  qui  in  Cocytum  arenas 
exonerat :  has  tluminum  aquas  servat  vector  Charon, 
senex  quidem,  sed  crudus  adhuc,  qui  relictis  inhu- 
matis,  sepultos  transportat;  5°  trans  fluvium  canis 
est  triceps,  dictus  Cerberus  quasi  xpsaSopo?,  carnivo- 
rus;  6°  undique  occurrunt  qui  dignas  criminihus 
pcenas  luunt :  ut  Tityus,  qui  quod  Latonae  vim  pa- 
rasset,  ab  Apolline  sagittis  interfectus,  et  ab  vulture, 
renatis  fibris,  aelernum  corroditur  :  Ixion,  qui  ob 
tentatam  Junonis  pudicitiam,  rotaealligatus  perpetuo 
convertitur  :  Pirithous,  qui  quod  Proserpinam  ex 
inferis  rapere  voluerit,  tum  timore  saxi  imminentis, 
cum  fame  mediis  in  epulis  conticitur  :  Sisyphus,  qui 
latrociniis  infamis  saxum  ingens  volvit,  etc. 

20.  Blanda  sonantibus.]  Blanda  sonans  dicitur;  si- 
cut  a  Virgil.  ix  /En.,  v.  125,  dicitur  rauca  sonans,  in- 
telligendo  negotia,  modo  loquendi  auctoribus,  sed 
praesertim  poetis  usitato;  vocatur  ellipsis. 

22.  P7-xcipuis  dex  matris  fontibus.}  Calliopes,  quae 
babetur,  1«  dea,  2°  mater  Orphei,  3°  regina  musarum 
quibus  fontes  Castalii  sunt  sacri. 

2k  Luctus  impotens.]  Quod  mentem  impotentem 
reddat  :  sic  laetitia  a  Cicerone,  v.  Tusc,  vocatur  im- 
potens. 

26.  Txnara  commovcns.]  Aditum  inferorum  :  natn 
Txnarus,  vel  Tsenarum,  unde  plural.  Txnara,  quod- 


dam  estPeloponnesi  promontorium,  quo  Messeniacus 
a  Laconico  sinu  dividitur.  Hic  non  solum  urbs  et  si- 
nus,  sed  antrumetiam,  quod  aditum  inferorum  fabu- 
lantur,  hoc  eodem  nomine  donantur.  Unde  Virg.  iv 
Georg.,  v.  407,  de  ipso  Orpheo  locutus  canit  : 

Tamarias  etiam  fauces,  alta  ostia  Ditis, 
C         i  :  caliganlem  nis:ra  formidine  Lucum 

Ingri  ssus,  Manesque  adiit,  regeun|ue  treinendum 
ie  humanis  precibus  mansuescere  coi'da. 

Umbrarum  dominos.]  Principes  inferorum:  sive 

quia  bic  nihil  est  luminis,  sive  etiatn  quia  duminan- 
tur  meniibus  defunctis,  quae  uon  raro  dicuntur  um- 

29.  Tcrgcminus  janitor.]  Cerberus  canis,  qui,  inquit 
Apuleius,  1.  vi  Metam.,  prsegrandis  trijugo  ct  satis 
amplo  capite  prxditus,  etanteipsum  limen  ct  atraatria 
Proserpinx  sempcr  excubans  servat  vacuam  Ditis  do- 
mum. 

32.  lltrices  scelerum  dcx.]  Vulgo  Eumeindcs,  v.xr 
KVTtypaciv,  quod  minime  benevolae  sint  :  ;-jy-z;.:;  enim 

evolum  signiticat   :  sic  Parcx  vocantur,  quod  mi- 
nime  parcant. 

33.  Jam  moestx  lacrymis  madent.]  Usque  adeo 
magna  est  vis  carminum  Orpbei;  utpote  qnibus  Eu- 
mrnides  flecti  nescia?,  tanta  commiseratione  commo- 
ventur,  ut  illis  plurimae  lacrymse  manare  videantur: 

"  sic  sistitur  Ixionis  rota  :  sic  Tantalus  famis  sitisque 
oblitus  nec  poma  carpere,  nec  aquas  potare  curat  : 
sic  vultur  non  vellicat  jecur  Tityi. 

3L  Xon  Ixionum  caput.]  De  Ixionis  supplicio  jam 
diximus.  Ovidius  : 

Volvitur  Ixion  et  se  sequiturque  fugitque. 

36.  Site.]  Pro  siti  :  sicut  dicitur  mare  pro  mari  : 
ait  mare  vates  :  dubito  utrum  alius  Latine  sciens  di- 
xerit  site  :  quanquam  legatur  vesp  rt  ei  oesperi; 
pore  et  tempori;  luce  eiluci  :  igneetigniin  ablai 

37.  Tantalus.]  Tantalus  Agamemnoais  et  Menelai, 
qui  propterea  Tantalidx  dicuntur,  avus,  quod  m- 
quiuut,  fiiium  membratim  discerptum  uns  mandu- 
candum  apposuerit,  propositis  pomis  aquisque  sibi 
inaccessis,  fame  sitique  perpetuis  cruciator. 

40.  Arbiter  umbrarum.]  Pluto.  Saturnus  enim  ez 
Ope  conjuge  tres  habuit  fllios,  nempe  Jovem,  Neptu- 
num  et  Plutonem,  qui  mundi  imperiam  partiti  sunt, 
Jovi  cceli,  Aepluno  maris,  Plutoui  inferorum  nupe- 
rium  obtigit. 


785 


I)E  CONSOLATIONE  PIIILOSOPIII.E  LIB.  IV. 


780 


Donamus  coraitcm  viro 

Eraptam  carmine  conjugem  : 

Sed  lcx  dona  coerccat, 
■i.'i  Ne,  dumTartara  liquerit, 

Fas  sit  lumina  ilccterc. 

Quis  legem  det  amantibus? 

Major  lez  amor  cst  sibi. 

Heul  noctis  propc  tcrminos 
50  Orphens  Euridiccn  suam 


Vidit,  perdidit,  occidit. 
Vos  hffiC  fabula  respicit, 
Quicnnque  in  superum  diem 
Mentem  ilucere  quseritis. 
;i.'i  Nam  qui  tartareura  in  specus 
Victus  lumina  llcxerit, 
Quidquid  preecipuum  trahit, 
Perdit,  dum  videlinferos. 


INTEIIPHETATIO. 


verterc  oarfos,  postquam  egressus  fueritex  inferis.  Quis 
imponat  legem  amantibus?  amor  ipse  sibi  est  major 
lex.  Heu!  nonprocula  flnibus umbrarum  Orpheus  oix 
rcspcxit  suam  uzorem  Euridicen,  cum  illam  amisit 
exstinctam.\IIxc  fabula  spectat  vos,   quicunque   vuliis 

NOT/E 

4i.  Lex  dona  coerceat.]  Princeps  tenebrarum  niliil  B  proptorea    ardentius  mcns   adha-ret 


attollere  animum  ad  Dcum  snprcmnm  lumcn  :  quicun- 
que  enim  fatiscensc  rit  oculos  ad  infernas  caver- 

nas,  hic  dum  respicit  loc  i  inferna,   amittit  quidquid 
habet  prsecipuum  cogitationis. 


155  hinc  in 


voluptatis  concedit,  nisi  sub  conditionibus,  quse  aut 
non  possunt,  aut  non  debent  impleri.  Sic  Matth.  iv 
Christo  ostcndit  omniaregna  mundi  et  gloriam  corum, 
et  dixit :  Hxc  omnia  tibi  dabo  si  cadens  adoravcris, 
tnc. 

52.  Vos  hxc  fabula  respicit.]  Fabula  est  exemplum 
fictum  ad  persuadendam  veritatem  :  propterea,  au- 
ctore  Varrone,  theologia  antiquis,  alia  erat  physica, 
alia  fabulosa  :  illa  naturalibus,  hacc  commeutitiis  ef- 
fectis,  quod  de  diis  credeodum  videbatur,  persuade- 
bat.  Nimirum  quanto  obscurior  et  inventu  difflcilior 
veritas  his  velata,  tanto  magis  inventa  placct,  huicque 


sacro  textu  frequentes  suut  parabolx  apologis  similes  : 
hinc  Horatius  1.  i  Satyr.,  sat.  1  : 

Tantalus  a  labris  siticns  fugientia  captat 
Flumina.  Quid  rides?  imutato  nominc  de  te 
Fabula  narratur  :  congeslis  undique  saccis 
[ndormis  inhians,  et  tanquam  parcere  sacri9 
Cogeris,  aut  pictis  tanquam  gauderc  tabellis. 

Ut  ergo  Orjmeus,  dum  inferos  respicit,  perdit  conju- 
gem,  quaempta  videbatur  felix;  sic  pra:cij>iti  rerum 
caducarum  cogitatione,  ipsasummi  boni  cogitatio  aut 
exstinguitur,  aut  exstinctaj  similis  obscuratur. 


LIBER  QUARTUS. 


556  PROSA  PRIMA. 

ARcriiENTUM.  —  Boetium  mirantem,  quod  Deo   mun- 

dum  regente  non  solum  mala  sint  et  impunita,   sed 

virtus  etprozmiis  careat,  et  sceleratorum  pedibus  sub- 

jicta  calcetur,  docet  Philosophia,   nec   vitia  sine  pa- 

nis.  nec  virtutem  siw  prsemio  csse. 

H«>c  cum   Philosophia,  }   dignitate  vultus,   et  oris 

gravitate  servala,  leniter  suaviterque  cecinisset,  tum 

ego,  nondum  apenitusinsiti  mceroribusoblitus,inten- 

tionem  dicere  adhuc  aliquid  parantis  b  abrupi.  ^57 

Et  o,  inquam,2  veri   praevia    luminis  c,   qua?  usque 

adhuc    tua  fudit    oratio,   d    cum    sui  3   speculatione 


C  divina,  tum  tuis  rationibus  invicta  patuerunt ;  eaque 
mihi,  et  si  ob  injuriae  dolorem  nuper  oblila,  non  ta- 
men  antehac  prorsus  ignorata  dixisti.  Sed  ea  ipsa 
est  vel  maxima  *  nostri  (5)  causa  mceroris,  quod  cum 
rerum  bonus  rector  existat,  vel  esse  omnino  mala 
possint,  vel  impunita  prsetereant.  Quodsolum  quanta 
dignum  sit  admiratione,  profecto  consideras.  At  huic 
aliud  majus  adjungitur  :  nam  imperante  florcnteque 
nequitia,  virtus  non  solum  prsemiis  caret,  verum 
etiam  sceleratorum  pedibus  subjecta  calcatur,  et  in 
locum  (10)  facinorum  supplicia  luit.   Quoe   iieri  5 


ln 


1NTERPRETATIO. 


c  Philosophia. 
d  Et  clara  ctcerta. 


a  Interiu\ 
i>  Interpellavi. 

NOT^E. 

1  Diynitate  vultus  et  oris  gravitate    servata.]  Cum  D  hic  appellari  illud,   quo   mens  sperat,    ruplis 


enimhomo  suas  signiticaturus  cogitationes,  non  modo 
lingua,  sed  etiam  oculis,  fronte,  nutu,  gestu,  coete- 
risque  ejusmodi  sic  loquatur,  ut  pro  diversis  liorum 
omniura  modis  diversas  et  loquentis  sui  significet,  et 
andientis  altcrius  excitet  cogitationes  :  propterea 
Philosophia  humanam  formam induta aptis  illis  siguis 
veritatem  felicius  persuadet,  in  quo  diifert  a  musis 
poeticis,  quas  supra  \ocavit  meretriculas  us<jue  in  cxi- 
tium  dulces,  quseque  quod  alio  vultuloquantur,  alias 
etiam  commovent  in  auditoribus  cogilationes. 

*  Veri  prsevia  luminis.}  Philosophia,  quse  quod  sit 
«^ognitio  clara  et  distincta  adeoque  errori  non  ob- 
p.oxia,  ipsa  verum  lumen  e^t;  sed  quod  attendenti 
liinieu  lurainissit  origo,  proptereaeadem  Philosophia 
diciturveh  luminis  prxvia.   Nisi  dicas,  vcrum  lumen 


hoc  enira 


ipsius 
luraen 


corporis  uexibus,  aliquando  frui 
luraine  philosophico  prsevenitur. 

3  Speculatione.]  Spcculatio,  vox  minus  Latina  vi- 
detur. 

4  Nostricausa  tmvroris.]  Ut  summa  auimi  lo?,titia 
perfunditur  ille,  qui  ex  quibusdam  priucipiis  positis, 
conclusiones,  quas  aliunde  scit  csse  verissimas,  ira- 
proviso  culligit ;  sic  tristitiaaflicitur,  quid  quod  exj)e- 
rientia  probatur,  cum  suisnonpotest  conciliareprin- 
cijtiis  :  ut  euiin  prius  a  lumine,  quod  amamus ;  sic 
posterius  a  ienebris,  quas  odio  habemus,  orilur. 

5  In  regno  scientis.]  Si  Deus  non  sciret  ouinia; 
aut  si  sciens,  uod  possetomnia;  aut  si  sciensetpotens, 
sola  bonanon  vellet,  nihilmirum,  quod mala essent  : 
hasc  enim  aut  scieutiam  praiterire,  autpoteutiam  su- 


787 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIl 


788 


regno  scientis  omnia,  potentis  omnia,  sed  bona  tan-  A  tudinis  me  d  dudum  monstrante  vidisti,  quo    etiam 

sita  sit  agnovisti,  decursis  omnibus,  quae  praemittere 
necessarium  puto,  *  viam  tibi,  quae  te  e  domum  re- 
vehat,  ostendam.5  Pennas  (10)  etiam  tuae  menti, 
quibus  se  in  altum  tollere  possit,  afflgam,  ut  pertur- 
batione  depulsa,  6  sospes  in  patriam,  7  meo  ductu, 
mea  semita,  meis  vebiculis  revertaris. 

259   METRUM*  PRIMUM. 

Argumentum.  —  Me  juvante,  inquit  Philosophia,  mcns 
humana  res  omncs  creatas  transcendcns  pcrvenit  ad 
Deum ;  quo  cognito,  conversa  ad  terras  hic  videt 
ctiam  principcs  exsulare. 

Sunt  etenim  pennae  volucres  mibi, 
Quae  celsa  conscendant  poli  : 

Quas  sibi  cum  velox  mens  induit, 
S60  Terras  perosa  despicit, 


tummodo  volenlis  Dei,  nemo  satis  potest  nec  admi- 
rari,  nec  conqueri.  Tum  illaa,  -Et1  esset,  inquit,  in- 
finiti  l>  stuporis,  omnibusque  borribilius  monstris,  si, 
uti  tu  existimas,  in  tanti  veluti  patrisfamilias  dispo- 
sitissima  domo,  vilia  vasa  colerentur,  (to)pretiosa 
sordescerent  :  2  sed  non  ita  est.  258  Nam  si  ea  quae 
paulo  ante  conclusa  suut, c  inconvulsa  servantur, 
3  ipso,  de  cujus  nunc  regno  loquirnur,  auctore  cogno- 
sces,  semper  quidem  potentes  bo.ios  esse,  malos  vero 
abjectos  semper  atque  imbecilles;  nec  sine  pcena 
unquam  esse  vitia,  nec  sine  prcemio  virtutes;  (5) 
bouis  felicia,  malis  semper  infortunata  contingere, 
multaque  id  genus,  quae  sopitis  querelis  flrma  te  so- 
liditate  corroborent.  Et  quoniam  verae  formam  beati- 


a  Pbilosopbia. 

i>  Summx  admirationis. 

c  Constcnt. 

d  Jam. 

e  lnpatriam  cozlcsiem. 


INTERPRETATIO 
B 


Nam  ego  habeo  alas  celcrcs,  qu&  asccnclant  loca 
sublimia  ca>li,  quas  ubi  mens  prompta  sociavit  sibi,  haec 
odio  habens  tcrras,  eas  contemnit ;  transcendit  orbem 
aeris  vasti;  ccrnit  nubes  post  se ;  et  transgreditur  fasti- 
gium  ignis,  qui  calet  motu  rapido  wtherts;  quoadusque 


NOTjE 

perare,  at  voluntatem  divinam  consequi  viderentur; 
sed  quod  Deus  nec  ignarus,  nec  impotens  mala,  quae 
odio  babet,  permittat,  boc  mirum. 

1  ssset  infiniti  stupoiis.  Stupor  est  vebemens  ad- 
miratio,  qua  qui  afficitur,  bic  spiritibus  cobibitis, 
voce  motuque  omni,  instar  stipitis  vel  trunci  priva- 
tur.  Virgil.  n  ^En.,  v.  774  : 


Obstupui  steternntque  comae  et  vox  faucibus  haesit. 

Cui  favet  interpretatio  nominis  :  stupor  enim  et  stu- 
pere  a  stipes  vidctur  dici  :  unde  in  antiquis  Virgilii 
Uoratii,  Terentii,  aliorumque  libris  legebatur  stipet, 
et  obstipuit. 

2  Scd  non  ita  est.]  Nam  virtus  nuuquam  est  sine 
suo  praemio,  nec  vitium  sine  suo  supplicio,  sicut  ex 
dictis  manifestum  est. 

3  Tpso,  de  cujus  regno  loquimur,  auctorc.]  Deo  do- 
cente  :  tum  autem  Deus  bominem  docet,  cum  mente 
prsejudiciis  exuta  ipsae  duntaxat  mentis  cogitationes 
attentius  considerantur;  quod  ut  solus  Deus  tunc  in- 
terrogatur,  sic  solus  menti  interroganti  respondeat. 

*  Viam  tibi  quse  te  domum  revehat  ostendam.] 
Homini  cognoscenti  suum  ultimum  flnem,  nibil  su- 
perest  quam  ut  cognoscat  modum,  quo  adejusmodi 
finem  pervenire  possit  :  Mattb.  vi :  Quseritc  primum 
regnum  Dei  et  justitiam  ejus.  Quare  cum  Pbilosopbia 
jam  docuerit  ultimum  bominis  iinem,  instituti  ejus 
ratio  postulat,  ut  de  modo  bujus  flnis  consequendi 
tractet  :  quod  nunc  vocatur  via,qux  domumrevehat  : 
propterea  promittit  pennas. 

6  Pennas  affigam.]    Cogitationes    videlicet,   quibus  D  couli verticem,  quatenus  bicaPbilosopbia  cognosci- 
si  mens  bene  utatur,  eadem  bis  veluti  pennis,    binc      tur,  pertingunt. 


versus  heroici  pedes  babet ;  posterior  iambicus  qua- 
tuor  pariter  pedes,  saepe  locis  imparibus  spondeos, 
paribus  iambos. 

d .  Sunt  pennx  mihi.]  Pennae,  sunt  avium  partes, 
quibus  aves  inaera  subvectes  sua  repetuntloca  :  unde 
propter  quamdam  similitudinem  pennae  tribuuntur 
sagittis,  navibus,  et  caeteris  ejusmodi  corporibus, 
quae  a^quatis  veluti  ponderibus  rectius  moventur.  Sic 
ergo  clarae  distincteeque  notiones,  dicuntur  pbiloso- 
pbicae  pennae,  quod  bis  veluti  librata  Pbilosophia 
rectius  a  terris  ad  coelum,  ex  quo  orta  est,  regre- 
diatur. 

1.  Volucres.]  Volucer  a  volalu  dicitur  :  quare  ut 
volatus  motus  est  velox,  sic  volucer  idem  est,  quod 
vclox  sive  celer  :  quomodo  Tullius  pro  Planco  ;  nihil 
tam  volucre,  inquit,  quam  malcdictum  :  nihil  facilius 
emittitur ;  nihilcertius  excipitur ;  nihil  latiusdissipatur. 
Virg,  j£n.  v,  v.  242  : 

llla  noto  citius  volucrique  sasitta 
Ad  terrani  fugit,  et  portu  se  condidit  alto. 

Cum  igitur  praedictae  Philosophiae  cogitationes  tam 
celeres  sint,  ut  vel  celerrimus  corporis  motus  cum 
illis  collatus,  tardissimus  sit,  propterea  non  imine- 
rito  dicuntur  pennse  volucrcs. 

2.  Celsa  poli.]  Celsa  poli  nunc  dicuntur,  sicut  a 
Virgilio  convexa  cceli ;  ab  Horatio  acuta  belli;a.  Lucre- 
tio  apertacozli,  scrcna  cozli,  abdita  terrai,  intelligendo 
loca  sive  spatia.  Pennae  autein  philosophicae,  in  hoc 
omnibus  avium  pennis  fortiores,  ad  summum  usque 


quidem  praejudicia  veritati  contraria  fugare,  inde 
vero  ad  veritatem  ipsam  pervenire  poterit. 

0  Sospes.]  Salvus  et  incolumis  :  Sospes  enim  di- 
citur,  cui  vires  sint  quolibet  meandi  et  remeandi. 

7  Meo  ductu,  mea  semita,  mcis  vehiculis.]  1'hilo- 
sophica  cognitio  recte  dicitur  dux,  seniita  et  vehicu- 
luia,  quibus  homo  sospes  ad  Deum,  unde  egressus 
fuit,  regrediatur.  Est  quidem  dux,  quia  hac  utpote 
mgeuita  prjeeunte  mens  ad  judicandum  ducitur.  Est 
semita,  quia  sicut  inea  clare  et  distincte  comprehen- 
sum,  sic  judicandum.  Est  vchiculum,  quia  hac  mens 
veluti  constricta  ita  rapitur,  ut  penes  eam  non  sit 
contrarium  seutire.  Propterea  eadem  Philosophia 
nuuc  canit. 

*  Carmen  constans  ex  duplici  genere  versuum  al- 
teruorum,  quorum  prior  dactyhcus  quatuor  priruos 


Velox  mens  induit.]  Mens  qnidem  humana  velox 
est  :  quia  quo  momento  veluti  extra  se  rapta  ad  ter- 
ras,  ad  maria,  ad  coelum  ipsum  dissitissimum  per- 
venit,  eodem  ad  se  regressa  cogitationem  sibi  msitam 
contemplatur,  ita  ut  hujus  suae  circuitionis  ne  meuti 
quidem  ipsi  liceat  initium,  progressum  ettinem  di- 
stinguere.  ln  quo  mens  humana  i*a  dirinam  videtnr 
exprimere,  ut  inde  veteres  collegerint  mentem  hu- 
manam  et  a  Dco  ortam,  et  in.-tar  Dei  immortalem 
esse.  At  eadem  mens  induil  pennas  philosophicas, 
clare  et  distincte  cognoscendo. 

4.  Terras  \  lcit.]    Continuatur   translata 

loquendi  ratio  :  ut  sicutaves  volando  a  terris  recedunt ; 
sic  meus  pennis  philosophicis  instracta  intelligatur 
terras  exosa  despicere.  Nec  abs  re  :  nam  (juo  magis 
mens  terris  adhaeret,  eo  crassioribus  involuta  tene- 


789 


DE  CONSOLATIONE  Pllll.OSOlMll.i:  I.li:.  IV. 


7!)0 


10 


Aeris  immensi  superat  globum, 

Nubesque  post  tergum  videt: 
Quiquc  agili  motu  calet  setheris, 

Trauscendit  iguis  verticem, 
Doncc  iii  astriferas  surgat  domos, 

2«»a  Phceboque  conjungat  \ia.-, 
Autcomitetur  iter  gelidisenis, 

Miies  corusci  sidei  is, 


\ ci  quocunque  micans  noi  pingitur, 
Kecurrat  astri  circulum. 

15    Atqueubijam  ezhausti  fuerit  satis, 
Polum  relinquat  eztimura, 
Dorsaque  velocis  premat  satheris 
Compos  verendi  luminis. 
*iii'i  Hic  regum  seplrum  dominus  teuct, 


INTERPRETATIO. 

endat  ad  orbes  stellatos,  et  jungat  suum  iter  cum 
sole  eunte,  aut  comitetur  viam  Saturni  senis  frigidi, 
aut  liat  veluti  miles  Martisos/ri  splendidi,  aut  repetat 
orbem  cujuscunque  stellae,  qua  nox  coruscans  distin- 
guitur;[ac  postquam  suffecerit  vidisse  corpora  inferio- 

cailum,   conculcetque  loca 

WYM. 

B  deorum,  et  seni  similis  lento  gradu  feratur  :  gelidus 
vero,  quod,  utpote  oinuium   planelarum   altissimus, 


ra,  deserat  supremum  hoc 


oexa  setheris  celerrimi,  particrps  lucis  augustae  co- 
lendseque.  Uic  rex  regum  tenet  sceptrum,  et  moderatw 
regimina  mundi,  immotusque  gubernat  currum  mobi~ 
lemx  moderotor  praeclarus  rerum.  Si  tuum  iter  reportet 
ic  huc  r<  oersum,  quam  patriam  nunc  oblitus  quaerit, 
hsec,  diccs,  rccorilor,  cst  mea   patria  :    hinc  ortus  hic 


bris  minus  apta  est,  quce  Dcum  auctorem  suum  con- 
templetur. 

5.  Airix  immensi  superat  globum,  ]  Aer  quidem  suis 
definitur  limitibus:  sed  quoniam ita diffunditur,  ejus 
ut  dimensio  in  nostro  cerebro  non  distinctius,  quam 
quselibet  alia  louge  etiam  majoris  corporis  amplitudo 
ezprimatur,  propterea  nobis  imaginantibus  aer  im- 
mensus  habetur  :  ot  mens  nostra,  quse  plura  conci- 
pere  potest  quam  imaginari,  aerem,  quo  terra  unde- 
quaque  circumfunditur,  in  orbem  diffusura  sic  co^i- 
tat,  ut  aliud  ultraconsiderandum  sibi  proponat  :  undc 
lit  ut  eadem  mens  veluti  post  tergum  relinquat  nubes; 
quoe  in  aere,  non  secus  ac  naves  in  aquis,  libratis 
hinc  et  iude  pouderibus,  sustinentur. 

8.  Transcendit  ignis  verticem.]  Si  Philosophia  hic 
agnoscat  ignem,  hic  certe  ignis  multum  differt  ab  eo 
quem  Peripatetici  vulgoaiunt  existere  inconcavo  lunx 
propter  ordinem  ct  bonum  Universi:  nam  hoc  Peripa- 
leticorum  elementum  calore  non  afticitur,  quod  ra- 
rius  sit :  aut  si  incalescat,  id  motu  non  habet ;  aut  si 
motu  caleliat,  id  a  se  potius,  quam  ab  alio  corpore 
moto  obtinet.  Cum  tamcu  ille  Philosophirc  ignis 
agili  mota  setlicris  calorem  concipiat.  Quare  hic  ignis 
nihil  forte  aliud  est  quam  pars  aitheris,  qui  Ciceroni  in 
l.deNal.  deor.  nominatur  -.ardoruHimus,  cstquc  tcnuis, 
ac  perlucens,  ct  aequabili  colorc  suffusus  :  quo  aetheris 
vertice  considerato,  praedicta  mensaltius  evecta  con- 
tcmplatur  primum  quidem  planetas  sole  inferiores, 
postea  ipsum  solem,  deinde  planetas  sole  superiores; 
ttim  stellas  iixas  et  tandemipsum  Deum,  ut  deinceps 
dicitur. 

9.  Donec  in  astriferas  surgat  domos.  ]  I.  Mens  hu- 
mana  contemplatur  planetas  Sole  inferiores,  cujns- 
modi  sunt  Luna,  Venus,  Mercurius,  et  si  qui  alii. 
illic  fueriat  planetae  :  qui  cum  partes  cceii  stelliferi 
inlimas,  terraeque  viciniores  teneant,  potuerunt  signi- 
licari  per  nominatas  astriferas  domos.  Nemo  nescit, 
astrorum  situs  ab  astronomis  vocari  domos. 

Quid  tibi  prodest 
Aerias  tontasse  domos  aninioquerotunduni 
Percurrisse  poluni? 

10.  Phceboque  conjungat  vias.]  II.  Eodem  mens 
contemplutur  solem  :  sol  enim,  ut  soppius  diximus, 
propter  speciem  uitoremque  vocatur  Phcebus :  nam 

',:.  adject,  idem  quod  splendidus.  Via  autem  solis 
dupiez,diurna  una,  quaeab  ortu  ad  occa-um  spatio  vi- 
ginti  quatuor  horarum  absolvitur  :  alteraannua,  quse 
auctoreTulliondeNat.  quinquediebusetquinquaginta 
et  trecentis,  quarta  fere  diei  parte  addita  :  qu  un 
utramque  solis  viam  mens  contemplala  suas  dicitur 
vias  cum  viis  solaribus  conjungere. 

1 1.  Comitetur  iter  geUdi  senis.  ]  III.  Mens  contem- 
platura  planctas  sole  superiores,    inspicit  primo   Sa- 
turnum,  nsque  iter  comitatur.  Saturnus  astronomis 
omnium  planctarum  altissimus,  poetis  vocatur  s 
gelidus  :  scncx  quidem,  quod  hngatur  antiquissimus 


I) 


sic  etiam  Virgil.  n 


terras  miiiimo  calore  afliciat :  unde  Cic.  Summa, 
inquit,  Saturni  stclla  rcfrigerat.  Iter  denique  Saturai 
in  hoc  versatur,  quod  suum  circuitnm  absolvat  tri- 
ginta  annis. 

12.  Mtlcs  corusci  sideris.]  Deinde  ipsa  mens  Mar- 
tem,  alterum  planetam  sole  superiorem  coutempla- 
tur,  ipsiusque  propterea  milcs  nunc  vocatur  :  Mars 
quippe,  antiquis  deus  belli,  quos  habet  comites,  hi 
ejus  militesappellantur.  Mars  porro  dicitur  coruscum 
si'lus,  quod  Saturno  ma^is  splendeat :  unde  Tull.  u 
de  Nat. :  Summa,  inquit,  Satumi  stella  refrigcrat,  media 
Martis  incendis. 

13.  Vel  quocunque,  etc.]  IV.  Mens  contemplatur 
stellas  iixas,  quibus  scilicet  nox)  micans  pingitur, 
earumque  circuitus,  sua  pariter  cogitatione  circum- 
eundo,  absolvit. 

\o.Exhausti  fuerit  satis.  ]  Id  est:ubi  praedicta  satis 
co.ixitata  fuerint :  Sic  enim  Cicero  ad  Qu.  frat., 
Exhaustus  est,  inquit,  sermo  hominum:  quasi  dicat : 
ca  de  re  jam  loqui  est  desitum 
Gcorg.,  v.  397: 

Est  etiam  ille  labor  curandis  vitibus  alter, 
Cui  nunquam  exbausti  satis  est. 

16.  Polum  relinquat  extimum,  etc.  ]  V.  Mens  con- 
sideratis  omnibus  sideribus,  et  ipso  etiam  ssthere 
veloci,  quo  sidera  circumfusa,  ut  naves  aquis,  defe- 
runtur,  ascendit  ad  considerandum  ccelum  quod  vo- 
cant  empyrrum,  quod  praecipua  sedes  Dei  vocatur. 
quodque  cnteris  commotis  vulgo  dicitiir  immotum  : 
unde  doctissimus  noster  Antonius  Hallaeus  iu  epi- 
grammate,  cujus  illud  est  argumenlura  : 

At  sola  empyrei  moles  altissima  conli. 
Sancto  Dei  divumque  domus,  vertiginis  expers 
Stat  firma,  et  motu  nunquam  turbante  cictur; 
Congrua  nam  ratio  vult,  alta  ut  pacc  frui-ntum, 
Atque  quiesceutum,  sedes  immota  quiescat. 

Deus,  quinunc  appellaturreojiw?  Dominus,  juxtaillud 
Apoc.  xix  :  Rex  regum  et  Dominus  regnantium ;  et  co- 
ruscus  rcrum  arbiter,  ut  a  Sencca  in  Hercule  fur., 
v.  204,  vocatur  magnus  Olympi  rector  et  mundi  ar- 
bitrr,  hic  perhibetur  sceptrum  tcnrrr,  orbis  habcnas 
temperare,  ct  volucrem  currum  stabilis  rcgcre  :  quia 
quamvis  Deus  ubique  sit,  ubique  agendo;  Deus  ta- 
men,  utpote  qui  peculiari  mod  o  agit  in  hoc  crelo, 
peculiari  etiam  modo  ii\  hoc  ccelo  vidctur  existere. 
Psal.  cxlviii,  Confcssio  et  gloria  cjus  supcr  ccelum  et 
terram.  Quiu  etiamipse  Aristoteles  1.  de  Mundo  :  Sum- 
mam,  inquii.  et  primam  scdcm  mundi  sorfitus  cst 
Deus.  Haec  est  nostrae  mentis  patria,  adeo  nt  vel 
ipsi  reges,  quatenus  hi  in  terris  habitant,  exsulcs  ha- 
beri  possint:  sicut  hic  dicitur. 

19.  Sceptrum.  ]  Sceptrum,  ipsa  nominis  origine,  est 
baculus  sive  virga  regalis  ;  unde  signo  pro  re  signifi- 
cata  posito,  sceptrum  ldem  est  quodimperium  homi- 


791 


AN.  MANL.  SEV.  liOETII 


792 


20         Orbisque  habenas  temperat, 

Et  volucrem  currum  stabilis  regit, 

Rerum  coruscus  arbiter. 

Hucte  si  reducem  referat  via, 

Quam  nuncrequiris  immemor, 
2o     Haec  dices,  memiui,  patria  est  mihi, 

Hinc  ortus,  hic  sistam  gradum. 

Quod  si  terrarum  placeat  tibi 

Noctem  relictam  visere, 

263  Quos  miseri  torvos  populi  timent, 

30        Cernes  tyrannus   exsules. 

264  PROSA  II. 

Argcmentcm.   —    Ex    prsedictis  Philosophia   demon- 
slrat,  et  probos  potentes,  et  improbos  impotentes  esse. 

Tum  ego,  l  papa?,  inquam,  a  ut  magna  promittis ! 
nec  dubito  quin  possis  efficere :  tu  modo  quem  exci- 
taveris,  ne  t  moreris.  2  Primum  igitur,  inquit,  bonis 
semper  adesse  potentiam,  malos  cunctis  viribus  esse 
desertos,  agnoscas  licebit  :  quorum  alterum  demon- 
stratur  (5)  ex  altero.  Nam  cum  bonum  malumque 
contraria  sint,  si  bonum  potens  esse  constiterit,  li- 
quet  imbecillitas  malij  at  si  fragilitas  clarescat  mali, 
boni  firmitas  nota  est.  Sed  tfti  nostrae  sententia?,  fi- 
des  abundantior  sit,  alterutro  calle  procedam,  nunc 
hinc,  nunc  inde  proposita  confirmans.  3  Duo  sunt, 
quibus  omuis  bumanorum  (10)  actuum  constat  effe- 
ctus  ;  voluutas  scilicet,  ac  potestas  :  quorum  si  alter- 
utrum  desit,  nihil  est  quod  explicari  queat.  Defi- 
ciente  etenim  voluntate,  ne  aggreditur  quidem  quis- 
que    quod   non  vult:  at   si  potestas  absit,  voluntas 


B 


A  frustra  sit.  Quo  fit ;  ut  si   quem  videas  adipisci  velle. 
quod  minime  adipiscatur,  huic   obtinendi  quod  vo- 
luerit,  defuisse  c  valentiam  (lo)  dubitare  non  possis 
Perspicuum  est,  inquam,  nec  ullo  modo  negari  po- 
test.  Quem  vero  effecisse  quod  voluent,  videas,  nun 
etiam  potuisse  dubitabis  ?  Minime.  Quodvero  quisqut 
potest,  in  eo  validus  ;  quod  vero   non  potest,  in  hot 
imbecillis  esse  censendus  est.  265  Fateor,    inquam. 
Meministine  igitur,   inquit,    superioribus  rationibu.- 
esse    collectum,  intentionem  omnem  voluntatis  hu- 
manar»,  quae  diversis  studiis  agitur,  ad  beatitudinem 
festinare  ?  Memini,  inquam,  id  quoque  esse  demon- 
stratum.   Nurn    recordaris  beatitudinem   ipsum  essc 
bonum,  (5)  eoque  modo    cum  beatitudo   petitur,   al 
omnibus  desiderari  bonum?  Minime,  inquam,  recor- 
dor,  quoniam  id  memorioe  fixumteneo.  Omnes  igitui 
homiues  boni  pariter,  ac  mali,  indiscreta  intentione 
ad  bonum  pervenire  nituntur?  Ita,  inquam,  conse- 
quens  est.  Sed    certum   e^t,  adeptioue    boni,    bonos 
fieri.    Certum.  Adipiscuntur  (10)  igitur  boni,    quod 
appetunt?  Sic  videtur.  Mali  vero  si   adipiscerentur, 
quod  appetunt   bonum,   mali  esse    nou  possent.  lta 
est.  Cum  igitur  utrique  bonurapetant,  sed  hi  quidera 
adipiscantur  illi  vero   minime  ;    non  duDiura  est  bo- 
nos  qnidem  potentes  esse,  qui  vero  mali  sunt,  imbe- 
cilles.   Quisquis,    inquam,   dubitat,  nec   renun     lo 
naturam,  nec  consequentiam   potest  con^iderare  ra- 
tionum.  *  Rursus  inquit :  Si  duo  siut  quibus  idem  d 
secundum  naturam  propositum  sit,  eorumque  unus 
naturali  officio   idipsum  agat  atque    perticiat ;  alter 

1NTERPRETATIO. 


quiescam.  Ex  qua  sede  si  voJueris  convertere  oculos  ad  C 
tenebras  terrarum,  quas  dcseruisti,  videbis  tyrannos, 
quos  gentcs  afflictse  metuunt  sibi  infensos,  ex  hac  patria 
ejectos  exsulare. 


Quanta. 

Retardes. 

Potestatem. 

Ex  instinctu  naturse. 


NOT.E. 


nis,  a  quo  etiam  ad  Deum  propter  quamdam  impe- 
randi  similitudinem  transfertur. 

20.  Orbis  habe7ias.  j  Similitudine  sumpta  ab  equis, 
quos  habenis  huc  illucquead  nutum  flectimus  :  Deus 
quippe  omnia  sic  regit,  ut  omnia,  quocunque  volue- 
rit,  moveantur. 

21.  Volucrcm  currum,  ]  Auctor  videtur  speciatim 
intelligere  omnem  mobilis  coeli  orbem,  generatim  ta- 
men  universus  mundus  corporeus  dici  potest  volucer 
currus  :  quia  cum  mundus  ille  sit  moles  adeo  con- 
ferta;  nihil  ut  sit  illic  vacui,  propterea  nullus 
iit  in  mundo  motus,  quin  inibi  fiat  materia»  motae 
circuitus. 

29  et  30.  Torvos  tyrannos.  ]  Torvus,  a  torquendo 
dictus,  ille  est  qui  vultu  vel  potius  oculis  tortis  in- 
tcriorem  furoris  motum  ita  sigaificat,  ut  tnentibus 
sit  terribilis  :  hinc  taurns  preesertim  torvus  habetur, 
quod  animalillud  seepius  hanc  forraam  induat.  Virg. 
Georg.  ni :  Optima  torvx  forma  bovis.  ]  Porro  cum 
exsul,  sive  ut  Donnulli  scribunt,  exsol  dicatur  quasi 
ex  solo  sive  patria  pulsus,  cumque  tyranni  in  terris 
habitantes  ex  solo  sive  putius  ccelo,  patria  sua  vel- 
uti  expulsi  sint,  ideo  videri  possunt  exsnles.  Ad 
Ilebr.  xiii  :  Non  habemus  hic  maneutcm  civitatem,  sed 
futuram  inquirimus. 

1  Papae.  )  Papae,  sive  ut  loquitur  Plautus  babx,  est 
interjectio  hominis  mira  subito  accipientis  ;quod,  ut 
dicimus,  hae  voces  primce  siut,  quas  pueri  omnia 
ut  lgnorautes  sic  admirantos  proierre  soleaut. 


H 


2  Primum  iqitur,  etc.  ]  Philosophia  proponit  quod 
sibi  in  hac  oratione  probandum  incumlnt,  videlicet 
et  probos  potentes  et  improbos  impotentes  :  id  au- 
tem  probabit  triplici  argumeutorum  genere,  qua? 
contrahere  conabimur. 

3  Duo  sunt.  etc.  ]  I.  Argumenti  genus.  Quicunque 
homo  id  adipiscitur  quod  vult,  is  poten?  est  :  quicun- 
que  vero  vult  aliquid,  quod  nun  adipiscitur,  is  est 
impoteus  :  quod  effectus  Luimanus,  uude  quis  ji:  - 
tatur  esse  vel  uon  esse  potens,  nece  situdi- 
nem  habeat  cum  voluntate  ,  qnarum 
utraque  est  in  primo,  et  altera  tautum  iu  secundo 
illo  homine.  A:qui  homo  probus  id  scilur  quod 
vult :  improbus  vero  quod  vult  non  adipiscitur  :  cum 
uterque  suaoi  velit  beatitudinem,  quam  probos,  nun 
improbus  adipiscitnr :  siquidem  ut  bonos  noa  i;  - 
tur  uisi  adeptione  Ooni  suinuii.  iu  malus  non  dici- 
tur  nisi  privatioue  ejusdem  boni. 

*  Rursus  si  duo  sint,  etc  ]  II.  Argumenti  genns. 
Ex    duobus,  quibus  i  naturee  auctor  :tu- 

tum  est  aliquo  tendere,  ri  diterum  officio  parens,  il- 
alterum  ab  offi  tur, 

aut   cfrie  aiio  deflectat,  prius  -.  im- 

pot     •  cum    eui.ii  .  i  nihil  sit 

aliud,  quam  instinctus  ille  ab  auctore  naturse  ac    - 
ptus,  potentise  est  pervenire,  imbecillitatis  non  per- 
venire  quo  Deus   vocat :   sic   ex   duobus  hominiJ 
quibus  ab  ipso  naturse  auctore  constitntum  e:t  pedi- 
bus  ambulare,  si  alter  oflicio  fuuctus  ambulet,  alter 


793 


l)E  CONSOLATIONE  PHILOSOPIII.E  LIB.  IV. 


794 


vero  naturale  illud  oflicium  iniuime  adniiuistrare 
queat,  alio  vero  modo,  quam  naturie  convenit,  non 
quidem  impleat  propositum  suum,  (20)  sed  imitetur 
implentem;  quemnam  horum  a  valentiorem  esse  de- 
cernis?  i>  Etsi  conjecto,  inquam,  quid  vclis,  c  planius 
tamen  audire  desidero.  Ambulandi,  inquit,  motum 
secundum  naturam  esse  hominibus,  num  negabis? 
Minime,  inquam.  Ejusqne  rei  pedum  ofiicium  esse 
naturale  num  dubitas?  Ne  hoc  quidem,  inquam.  Si 
quis  igitur  pedibus  (25)  incedere  valens  ambulet, 
aliusque,  cui  hoc  naturale  pedum  desit  oflicium  ma- 
uibus  nitens,  ambulare  conetur,  quis  horum  jure 
valentior  existimari  potest?  Contexe,  inquam,  cae- 
tera  :  nam  quin  naturalis  oflicii  potens,  eo,  qui  idem 
nequeat,  valenlior  sit,  nullus  <i  ambigit,  26ft  Sed 
summum,  inquit,  bonum,  quod  fieqne  malis  bonisque 
propositum,  boniquidem  naturali  officio  virtntum 
petunt  :  mali  vero  variam  per  cupiditatem,  quod 
adipiscendi  boni  naturale  oflicium  non  est,  idem 
ipsum  conantur  adipisci.  An  tu  aliter  existimas?  Mi- 
nime,  (.'>)  inquam  enam  etiam,  quod  est  consequens, 
patet.  Ex  his  enim  quoe  concesseram,  bonos  quidem 
potentes,  malos  vero  esse  necesse  est  imbecilles. 
Recte,  inquit,  preecurris,  idque,  uti  medici  sperare 
solent.  indicium  est  erectae  jam,  resistentisque  na- 
turee.  l  Sed  quoniam  le  ad  intelligendum  promptis- 
simum  esse  conspicio,  t  crebras  coacervabo  ratio- 
nes.  (10)  Vide  enim  quanta  vitiosorum  hominum 
pateat  infirmitas,  qui  ne  ad  hoc  quidem  pervenire 
queunt,  ad  quod  eos  naturalis  ducit,  ac  pene  com- 


A  pellit  intenlio.  Et  quid?  si  hoc  tam  magno  ac  peno 
invicto  prrceuntis  natimc  deserorentur  auxilio?  Con- 
sidera  vero  quanta  sceleratos  homines  habeat  impo- 
tentia.  Neque  enim  levia,  aut  ludicra  (15)  preemi 
petunt,  qu.T.  consequi  atque  obtinere  non  possunt  : 
sed  circa  ipsam  rerum  summam,  verticemque  deii- 
ciunt,  nec  in  eo  miseris  contingit  efTectus,  quod  so- 
lum  dies,  noctesque  moliuntur  :  in  qua  re  bonoruni 
vircs  eminent.  Sicut  enim  eum  quipedibus  incedem, 
ad  eum  locum  usque  perveuire  potuisset,  quo  nilnl 
ullerius  pervium  jaceret  incessui,  (20)  ambulandi 
potentissimum  esse  censercs  :  ita  eum,  qui  expeten- 
dorum  finem,  quo  nihil  ultra  est,  apprehendit,  po- 
tentissimum  necesse  est  judices.  Ex  quo  fit,  g  quod 
huic  objacet,  ut  iidem  scelesti,  iidem  viribus  omni- 
bus  videantur  esse  deserti.  13G7  Cur  enim  relicta 
virtute  vitia  sectantur?  *  inscitiane  bonorum?  sed 
quid  h  enervatius  ignoranlia?.  caecitate?  An  sectanda 
noverunt?  sed  3  transversos  eos  libido  proecipitat,  sic 
quoque  intemperantia  fragiles,  qui  '  obluctari  vitio 
nequeunt.  *  An  scientes,  volentesque  bonum  (i>)  de- 
serunt,  advitia  detlectuntur?  Sed  hoc  modo  non  so- 
lum  potenteis  esse,  sed  omnino  esse  desinunt.  Nam 
qui  communem  omnium,  quae  sunt,  iinem  relin- 
quunt,  pariter  quoque  esse  desistunt.  Quod  quidem 
cuipiam  mirum  forte  videatur,  ut  malos,  qui  plures 
hominum  sunt,  eosdem  non  esse  dicamus  :  sed  ita 
sese  res  habet.  Nam  qui  mali  sunt,  (10)  eos  malos 
esse  non  abnuo  :  sed,  eosdem  esse,  pure  atque  sim- 
pliciter  nego.  Nam  uti  cadaver  hominem  mortuum 


B 


&  Potentiorem. 

b  Quumvis  conjectura  assequor. 

c  Clarius. 

d  Dubitat. 

0  Quin. 


INTERPRETATIO 
C 


f  Frequentes. 
g  Econtrario. 
h  Infirmius. 
1  Resistere 


NOT^E. 


ab  ofticio  discedens  aut  quiescat  aut  manibus  tantum 
nitens  ambulet;  prior  potens,  posterior  imbecillis 
habendus  est.  Atqui  ex  bono  et  malo  homine,  qui- 
bus  ab  ipso  natura*  auctore  conslitutum  est  ad  sum- 
mum  bonum  ea,  quam  Deus  utrique  ab  ortu  impres- 
sit,  propensione  tendere;  bonus  oflicio  suo  functus 
ad  summum  bonum  tendil,  malus  vero  a  suo  offlcio 
decedens  aut  gradum  sistit,  aut  variis  cupiditatibus 
abreptus  ad  bona  caduca  deflectit.  Igitur  bonus  po- 
tens,  malus  vero  imbecillis  babeatur,  necesse  est. 

1  Sed  quoniam  te,  etc.]  111.  Argumcnti  genus.  Si 
quo  spectet  intenlio,  consideraveris,  hinc  qufipdam 
tam  bonorum,  quam  malorum  patebit  infirmitas;  sed 
maloium  major.  Ufrorumque,  inquani,  patebit  m- 
firmitas  :  quoniam  cum  utrique  ad  summum  bo- 
num  aspirent,  huc  neutri  pcrvenire  possunt,  nisi 
praeeunte,  ducente,  aut  fere  compelieute  iutentioue, 
loagno  illo  ac  pene  invicto  prseeuntis  naturee  vel  po- 
tius  Dei  auxilio,  quam  intentionem  a  Deo  ad  Deum 
ipsum  adipiscenduru  acccperunt  :  quo  autem  majori 
opus  est  auxilio  yui  progrediendum,  eo  minores  vi- 
dentur  progrediendi  vires.  At  major  malorum  pale- 
bit  infirmitas  :  sicut  enim  ex  duobus  proiiciscentibus 
ihe  potentior,  qui  mcedens  ad  enm  usque  pervenit 
tccum,  ultra  quem  progredi  non  licet,  ille  vero  in- 
firmior,  qui  ab  eo,  ad  quem  pervenire  intendit,  loco 
deflectens  ne  illum  quidem  attingit  locum  ad  quem 
errore  suo  videbatur  duci  :  ita  boni,  utpote  qui  ad 


ultimum  finem,  compellente  tamen  Deo,  accedunt, 
potentiores;  mali  vero,  utpote  qui,  nihil  obstante  in- 
sita  propensione,  ab  ultimo  fine  aberrantes  ne  hsec 
quidem  attingunt  bona,  quibus  noctes  diesque  in- 
hiant,  iniiimiores  sunt  :  quod  attendenti  ad  causas 
hnjusmodi  erroris  magis  ac  magis  patebit  :  nam  vel 
mali  recedunt  ab  eo,  quo  insita  illorum  inclinatio 
ferre  videtur,  lguoratione,  vel  perturbatione,  vel 
scientia  voluntateque. 

D  *  Inscitiane  ?]  Seu  boni  veri,  a  quo  recedunt;  seu 
boni  emeutiti  ad  quod  accedunt?  sed  ignoratione,  ut 
pote  qua^  nihil  est,  nihil  infirmius.  An. 

3  Transversos  eos  libido  praecipitat?]  Hoc  est,  an 
pcrturbatione?  at  hoc  magnum  est  argumentum  in- 
firmioris  mentis,  quippe  quae  mancipii  corporis  mo- 
tibus  victa  obsequitur. 

*  An  scientes  volentesque  bonum  deserunt,  ad  vitia 
deflectuntur  ?  ]  Sed  hoc  modo  non  solum  potentes 
esse,  sed  omnino  esse  desinnnt,  non  quidem  quoad 
rem  spectat  :  improbi  euim  illi  semper  ex  mente  et 
corpore,  duabus  rebus  inter  se  conjunctis,  constant: 
sed  qnoad  modum  attinet :  cum  enim  Deus  non  minus 
sit  iinis  ultimus  mentis  bumauee,  quam  ejusdem  est 
prima  causa;  ut  mens  luimana  dicatur  esse  secun- 
dutn  motlum,  haec  ad  Deum  debet  tendereut  notione  , 
sic  voluutaria  propensione,  quo  modo  improbi  ad 
Deum  non  tendunt. 


79") 


AN.   MANL.   SEV.   BOETII. 


19G 


dixeris,   simpliciter  vero    hominem    appeilare    non  A  omnis  potentia  expetenda   est.  Liquet  igitur    malo- 


possis  :  ita  vitiosos,  malos  quidem  esse  concesserim, 
sed  esse  absolute  nequeam  confiteri.  Est  enim,  quod 
ordinera  retiuet,  servatque  naturam  :  quod  vero  ab 
bac  deiicit,  esse  etiam,  (15)  a  quod  in  sua  natura 
situm  est,  derelinquit.  Sed  possunt,  inquies,  mali  : 
nec  ego  quidem  negaverim  ;  sed  hsec  eorum  potentia 
con  a  viribus,  sed  ab  imbecillitate  descendit.  Pesstmt 
enim  mala,  qua  minime  valerent,  si  in  bonorum 
efticientia  manere  potuissent.  Quae  possibilitas  eos 
evidentius  nibil  posse,  demonstrat.  '  Nam  si,  uti 
paulo  ante  (20)  collegimus,  malum  nibil  est,  cum 
tantummodo  possint,  nibil  26$  posse  improbos  li- 
quet.  Perspicuum  est.  Atque  ut  inielligas,  quaenam 
sit  hujus  potentiae  vis,  sumtno  bono  nibil  potentius 
paulo  ante  deiinivimus.  Ita  est,  inquam.  Sed  idem 
inquit,  facere  malum  nequit.  Minime.  Est  igitur,  in- 
quit,  aliquis,  qui  omnia  posse  bomines  (5)  putet? 
ISisi  qui  insaniat,  nemo.  Atqui  iidem  possunt  mala. 
Utinam  quidem,  inquam,  non  possunt.  Cum  igitur; 
bonorum  tantummodo  potens,  possit  omnia;  non 
vero  queant  omnia  potentes  etiam  malorum  :  eosdem 
qui  mala  possunt,  minus  posse  manifestum  est.  Huc 
accedit,  quod  omnem  potentiam  inter  expetenda  nu- 
merandam,  (10)  omniaque  expetenda  referri  ad  bo- 
num,  velut  ad  quoddam  naturae  suae  cacumen,  osien- 
dimus.  Sed  £  patrandi  sceleris  possibilitas  referri  ad 
bonum  non  potest.  Expetenda  igitur  non  est.  Atqui 

IINTEKPRETATIO 


rum  possibilitatem  non  esse  potentiam.  Ex  quibus 
omnibus  bonorum  quidem  potentia,  malorum  vero 
(-15)  minime  dubitabilis  apparet  intirmitas.  Yeram- 
que  illam  c  Platonis  esse  sententiam  liquet,  solos, 
quod  desiderent,  facere  posse  sapientes  :  improbos 
vero  exercere  quidem  quod  libeat,  quod  vero  desi- 
derent,  explere  non  posse.  Faciunt  enim  quoelibet 
dum  per  ea,  quibus  delectantur,  id  bonum,  quod  de- 
siderant,  se  adepturos  putant;  sed  minime  (20)  adi- 
piscuntur,  quoniam  ad  beatitudinem  d  probra  non 
veniunt. 


B 


26»  METRUM*  II. 

Argumentum.  —  Philosophia  prxdictam  improborum 
infirmitatem  exemplo  confirmans,  ostendit  tyrannos 
sede,  veste,  armis.  vultu,  affectuguc  terribiies,  guot 
perlurbationibus,  totidem  dominis  subditos  opprimi. 

Quos  vides  sedere  celsos 

Solii  culmine  reges, 
Purpura  claros  nitente, 

Septos  tristibus  armis, 
5  Ore  torvo  comminantes 

Rabie  cordis  anbelos  ; 
Detrabat  si  quis  superbis 

Vanitegmina  cultus, 
Jam  videbit  intus  arctas 

Dominosferre  catenas. 
2?©  Hinc  enim  libido  versat 


•;Q 


a  Quoadpotest. 
t  Votentiapeccandi. 

c  In  Gorgia  et  Alcibiade  primo;  unde  Boetius  vi- 
detur  sua  baec  rationum  momenta  bausisse. 
d  Quam  tamen  improbi,  etiam  peccando,  expetunt. 


Quos  principcs  cernis  sedere  sublimes  in  fastigio  se- 
dis  rcgice,  splcndidos  ostro  fnlgentc,  stipatos  armiscru- 
delibus,  minaces  vultu  aspero,  pcrcitos  furore  cordis, 
ab  bis  arrogantibus  si  guis  auferat  velamina  ornamenti 
inaiiis,  statim  animadvertet  hos  principcs  intrinsecus 


NOT.E. 


1  Nam  si  malum  nihil  est,  etc.]  Praedicta  improbo- 
rum  mtirmitas  contirmari  potest  ex  natura  ipsius 
mali,  ex  potestate  Uei,  et  ex  appetitu  ipsiusbominis : 
1°  quidem  ex  natura  ipsius  mali :  nam  qui  nibil  po- 
test,  ille  non  potens  sed  potius  impotens  baberi  de- 
bet  :  sed  improbus  nibil  potest  :  quandoquidem  ma- 
lum,  quod  posse  dicitur,  ex  dictis  nihil  est ;  2°  ex 
potestate  Dei  :  quia  quidquid  est  potentiae,  illud  Deo 
convenit  siquidem  Deus  est  surnmum  bonum,  quod 
supra  probatum  est  esse  omnipotens.  Sed  Deo  non 
convenit,  quod  improborum  est,  posse  malum  :  alio- 
qui  non  esset  summum  bonum  :  igitur  nibil  est  po- 
tentiae  in  malo  adeoque  necin  improbo  homine,  qua- 
tenus  hic  improbus  est;  3°  ex  appetitu  ipsius  horai- 
nis  :  nam  quidquid  habet  rationem  potentiae,  illud 
habet  rationem  boni  adeoque  expeti  potest,  et  ad 
summum  bonum,  cujusgratia  expetuntur  omnia,  po- 
test  referri.  Atqui  patrandi  sceleris  facultas,  qua  sola 
gloriari  potest  improbus,  nullam  habet  rationem 
boni,  adeoque  expeti  non  potest,  nec  ad  summum 
bonum  referri  :  ut  cuique  attendenti  patet. 

Quae  omnia  contirmantur  auctontate  Platonis,  qui 
in  Gorgia  et  Alcibiade  maximam  partem  eorum,  quae 
in  bac  oratione  dicta  sunt,  docuisse  videtur. 

*  Garmen  constans  ex  duplici  genere  versuum  alter- 
norum,  quorum  prior  ex  quatuor  trochaeis,  spondeo 
aliquando  permutandis;  posterior  ex  tribus  pedibus, 
nempe  spoudeo  vel  anapajsto,  dactylo  et  spoudeo 
constat. 

1  et  2.  Quos  vides  reges.]  Pbilosophia  araplius  pro- 
batura  raalos  esse  infirmos,  osteudit  etiam  princi- 
pes  qui  vulgo  habentur  fortissimi,  ru  hoc  impotentes, 


C  quod  perturbationibus  suis  victi  his  subjiciantur  '• 
propterea  eoruradem  principum  potestatem  primum 
commendat;  deinde  enumerat  eorumdem  perturba- 
tiones. 

2.  Solii  culmine.]  Primum  regum  potestas  com- 
mendatur,  1°  ab  eorum  sede,  culmine  solii;  2°  a 
vestibus,  purpura  claros;  3°  ab  armis  sive  satelliti- 
bus,  septos  tristibus  armis;  4°  a  vultu,  oretorvocom- 
minantes',  o°  ab  affectu  mentis,  rabie  cordis  anhclos. 
Ubi  aih.il  videtur  notandum;  cumjam  explicuerimus 
solium,  purpuram,  os  torvum. 

H.  Hinc  enim  libido  versat.]  Deinde  enumerantur 
perturbationes  prrecipuae,  quibus  reges  victi  obse- 
quuntur;  nimirum  bbido,  ira,  tristitia  et  spes,  ab 
undecimo  versu,  ad  decimum  septimum. 

1°  Quidem  norninatur  libido,  sive  effrenata  cupidi- 
tas  :  cum  enim  sola  auctoritate  nutitgue  legum, teste, 
n  Tullio  i  de  Oral.,  doceamur  domitas  habere libidines, 
coercere  omnes  cupiditates;  princeps,  qui  nullis  cre- 
dit  se  teneri  legibus,  libidini  maxime  obnoxius  est. 
Haec  autem  cupiditas  nuncdicitur  avidis  vcnenis  corda 
versare :  quoniam  sicut  venenum  corpus  est,  quod 
venas  ingressura  etcircumfuso  sauguiue  delatura  ita 
discurrit,  ut  animam  exstinguat,  sic  prsedicta  [ier- 
turbatio  menii  infusa  tandem  aliquando  bonara  vo- 
hmtatem,  prsecipuam  ejusdem   mentis   vitatn,  fugat. 

2°  Nominatur  ira,  sive  ut  loquitur  Tullius,  libido, 
puniendi  cjus,  qui  videatur  Isesisst  injuria,  quia  curn 
ejusmodi  perturbatio ex  opinione  contemptus  orialur, 

cumque   princeps,   quanto  raajor   est,  tanto  facilius 
opinari    possit  se  coutemni,    idcirco    irop.   sa?pius  ob- 


797 


I)K  CONSOLATIONE  PIIII.OSOIMII.F,  l.llt.  IV, 


7!>8 


Avidis  corda  venonis, 
Hinc  Qagellat  ira  mentem 
Fluctibus  turbida  tollens, 
15  Mceror  aut  captos  faligat, 
Aut  spes  lubrica  torquet. 
Ergo,  cum  caput  tot  unum 

Cernas  ferre  tyrannos, 
Non  facit,  quod  optat,  ipse 
20    Domuius  pressus  iniquis. 

«Jl  PHOSAIII. 

Aiuhmentum.  —  Philosophia  additprobos  prxmiis, 
improbos  suppliciis  ita  a/fici  intrinsccus,  ut  et  probi 
in  deos  ct  improbi  in  bcstias  convcrtantur . 

Videsne  igitur  a  quanto  in  l>  coeno  probra  volvan- 
tur,  qua  probitns  luce  resplendeat?  in  quo  perspi- 
cuum  est,  nunquam  bonis  praemia,  nunquam  sua 
sceleribus  deesse  supplicia.  J  Rerum  etenim  qua? 
geruntur,  illud  propter  quod  imaquceque  res  geritur 
ejusdem  rei,  (o)  preemiuin  esse  c  nou  iujuria  videri 
potest  :  uti  currenti  in  stadio,  propter  quam  curri- 
tur,  jacet  praemium  corona.  Sed  beatitudinem  esse 
idem  ipsum  bonum,  propter  quod  omnia  geruntur, 
ostcndimus.  Est  igitur   bumanis  actibus  ipsum    bo- 


prcmi  vinculis  tenacibus :  nam  hinc  cupiditus  agitur 
il loru m  peclora  morbis  insatiabilibus,  indc  ira  turbata 
tcrbcrat  eorum  mcntem,  excitans  tumultus  ;  nunc  tri- 
stitia  frangitvictos,  nunc  spesincerta  cruciat  eosdem. 
Cum  igitur,  ut  vides,  unus  princcps  subjiciatur  tot  ty- 
rannis  aifectibus,  ipse  vexatus  dominis  injustis,  non 
agit  quod  vult. 


A  num,  veluti  prsemium  commune  proposilum.  2  Al- 
qui  boc  a  bonis  non  potest  separari.  Neque  cniiii 
bonus(iO)  ultra  jure  vocabitur,  qui  carcat  bono; 
quare  probos  mores  sua  praemia  non  relinqunt. 
Quantum  libet  i.^itur  SSBTiant  <mali,  sa[)icnti  tainen 
corona  non  decidet,  non  arescet.  Neque  cuiin  probis 
animisproprium  decus,  aliena  decerpit  improbitas. 
Quod  si  extrinsecus  accepto  leetaretur,  polerat  boc 
vel  alius  quispiam,  vel  ipse  -etim,  qui  contulissel, 
S72  auferre.  Sed  quoniam  id  sua  cuique  probitas 
confert,  tum  suo  preemio  carebit,  cum  probas  esse 
desierit.  Poslremo  "cum  [omne  proemium  idcirco  ap- 
petatur,  quoniam  bonum  esse  creditur,  quis  boui 
dcompotem,  proemii  judicet  expertem?3  At  cujus 
prsemii?  omnium  (5)  pulcberrimi,  maximique.  Me- 
mento  etenim  corollarii  illius  c,  quod  paulo  ante 
proecipuum  dedi,  ac  sic  collige.  Cum  ipsum  bonura 
beatitudo  sit,  bonos  omnes  eo  ipso  quod  boni  sint, 
fieri  beatos  liquet.  Sed  qui  beati  sunt,  deos  esse  con- 
venit.  Est  igitur  prsemium  bonorum,  quod  nullus 
deterat  dies,  nullius  minuat  potestas,  nullius'  fus- 
cet  (10)  improbitas,  deos  fieri.  Quoe  cum  ita  sint, 
*  de  malorum  quoque  inseparabili  poena  dubitare  sa- 
INTERPRjETATIO. 

a  0  Boeti. 

t  Luto. 
c  Mcrito. 
d  Participem. 
e  Consectarii. 
f  Obscurabit. 


I! 


NOT/E. 


noxius  est.  Atque  beec  regis  ira  tanto  majores  fluctus 
tollet  turbida;  quanto  major  est  irati  auctoritas. 

3°  Nominatur  tristitia  si\e  mceror  :  quoniampertur- 
batio  baec  est  flebilis  quoedam  segritudo,  ortaexmalis 
qua?  nequeant  repelli;  undeeo  major  videtur  esse  in 
principe,  quod  sueeauctoritatisconscius  facile  credat 
sibi  nullaaccidere  debere  mala,  quaenonpossintfugare 

4°  Nominatur  spes,  sive  exspectatio  boni :  quod 
enim  rex  divitiis  subditisque  stipatus,  omnia  se 
posse  putet,  spe  facile  afticitur. 

17  et  18.  Cum  caput  tot  unum  cernas  ferrc  tyran- 
nos.]  Cum  videas,  unum  principem  tot  perturbatio- 
nibus,  veluti  totidem  tyranuis,  subjici. 

19.  Ipsc.]  Cuidam  videbitur  dicendum  ipsum; 
nempe  quia  ridetur  referri  ad  prsedictum,  caput  : 
sed  hoec  est  syllcpsis,  sive  compositio  sensus,  potius 
quam  verborum  :  sicut  dicitur  Terentio  :  ubi  est  sce- 
lus  qui  me  perdidit?  Ciceroni  :  duo  importuna  pro- 
digia,  quos  egestas  :  Horatio  :  daret  ut  catenis  fatale 
monslrum,  qux  generosius  perire  queerens,  etc. 

1  Rcrum  etenim  qux  gcruntur,  etc.]  I.  Probi  affi- 
ciuntur  preerniis  :  quia  cum  preemium  id  dicatur  bo- 
norarium,  quo  afficiebantur  ii  qui  primi  ac  principes 
aliquid  prseclari  gesserant  (unde Scaligero  pluribusque 
aliis  prxmium  dicitur  quasi  prxcmium  a  prx  et  cmo 
capio),  idcirco  illud  propter  quod  unaquoeque  res  ge- 
ritur, ejusdem  rei  proeminm  esse,  non  injuria,  vi- 
deri  potest  :  siquidem  est  bonorarium  quo  actor 
victorque  afficitur  :  sic  currenti  in  stadio  illa,  pro- 
pter  quam  curritur  corona  est  preemium,  quemadmo- 
dumS.  Paulus  ICor.  ixait  :  Qui  in  stadio  currunt,omnes 
quidem  currunt  sed  unus  accipit  bravium.  Atqui  viri 
probi  idassequuntur,  propter  quod  omnes  homines 
tam  probi  quam  improbi  agunt  :  nimirum  beatitudi- 
nem  sive  summum  bonum  :  alioquin  boni  non  es- 
sent :  cum  bonus  nonsit,  quicareat  bono. 


I) 


2  Atqui  hoc  abonis,  [etc.]  II.  Proemium,  quo  probi 
afficiuntur,  est  illis  insitum  :  quia  quod  proemium 
versatur  in  cogitatione  hominis,  illud  homi  insitum 
credi  potest  :  siquidem  cogitatio  esl  qualitas  menti 
insita.  Sed  illud,  quo  probi  afficiuntur,  prcemium 
versatur  in  cogitatione  :  alias  praemium  bonum  non 
crederetur  :  cum  nemo  boni  compotem,  praemii  ju- 
dicet  expertem  :  hinc  quantumlibet  saeviaut  mali,  ut 
non  contulerant,  sic  auferre  nequeunt,  illud  probo- 
rum  proemium,  quod,  non  nisi  mala  ipsiuspossiden- 
tis  voluntate,  amitti  potest. 

s  At  cujus  prxmii,  etc.  ]  III.  Probi  in  deos  rconver- 
tuntur  :  quicunque  enim  beati  sunt,  his  deos  esse 
convenit  :  non  quidem  natura,  sed  necessitudine, 
qua  nimirum  eorum  mens,  non  cognoscendo  solum 
sed  etiam  volendo  fitunum  aliquid  cum  Deo  :  sicut 
corollariiinstar  ex  praediciis  supra  illatum  est.  Atqui 
boni  omnes,  quatenus  hi,  ut  probavimus,  preemio 
afficiuntur  intrinsecus,  sunt  beati  sive  cum  summo 
bono  sua  cogitatione  conjuncti. 

*  De  malorum  quoque  inseparabili  posna,  etc.]  IV. 
lmprobi  e  contrario  suppliciis  ita  afliciuntur  iutrin- 
secus,  ut  in  bestias  convertantur  :  nam  contrariorum, 
inquit  Tullius,  contraria  sunt  consequentia  :  atqui 
bonum  et  malum  sunt  contraria  antecedentia,  pree- 
mium  vero  et  supplicium  contraria  consequentia, 
sive,  quod  idem  est  adversa  fronte  dissidcnt.  Igitur 
ut  bonis  praemium,  sic  malis  suum  est  supplicium. 
Quin  sicut  bonorum  praemium,  bonis  mentibus  in- 
situm,  versatur  in  eorum  cogitatione,  ita  malorum 
supplicium,  malis  mentibus  insitum,  versatur  pariter 
iii  eorum  cogitatione :  nimirum  iu  conscientia  :  ma- 
gna  cnim  conscientix  vis  est  in  utramque  partcm,  inquit 
Cicero  pro  Milone  :  ut  ncque  timcant  ii  qui  nihil  ad- 
miscrunt,  et  pamam  sempcr  ante  oculos  vcrsari  putcnt, 
qui  peccaverunt.  S.  Ambros.,  i  Oftic,  Impius,    inquit, 


799 


AN.  MANL.   SEV.  BOETII 


800 


piens   nequeat.  Nam  cum  bonu.n  malumque,  item  A  quemque  provehere  sola  probitas  possit,  necesse  est, 


pcena?  atque  praemium  adversa  frontedissideant,  quae 
in  boni  praemio  videmus  accidere,  eadem  necesse 
est  in  mali  pcena  contraria  parte  respondeant.  Sicut 
igitur  probis  probitas  ipsa  fit  preemium  ;  (io)  ita 
improbis  nequitia  sujiplicium  est.  Jam  vero  quisquis 
afficitur  pcena,  malo  se  affeotum  esse  non  dubitat.  Si 
igitur  sese  ipsia  aestimare  velint,  possunt  ne  sibi 
suppplicii  expertes  videri,quos  omnium  malorum  ex- 
trema  nequitia  non  afficit  modo,  verum  etiam  vebe- 
menter  inficit?  Yide  autem  ex  adversa  parte  bono- 
rum,  quae  improbos  (20)  pcena  comitetur.  OniLe 
namque,  quod  sit,  unum  esse,  ipsumque  unum  bo- 
num  esse  paulo  ante  didicisti.  Cui  consequeus  est, 
ut  omne  quod  sit ,  id  etiam  bonum  esse  videatur.  Hoc 
igitur  modo  quidquid  a  bono  deticit,  esse  desistit  : 
quo  tit,  ut  mali  desinant  esse  quod  fuerant.  Sed  fuisse 
homines,  adhuc  ipsa  humani  corporis  reliqua  species 


ut  quosab  humana  conditione  dejecit,  infra  hominis 
meritum  detrudat  improbitas.  Evenit  igitur,  ut  quem 
transformatum  vitiis  videas,  hominem  aestimare  non 
possis.  3 #3'  b  Avaritia  fervet  alienarum  opum 
violentus  ereptor?  lupi  similem  dixeris. c  Ferox,  at- 
que  inquies,  lingnam  litigiis  exercet?  cani  compara- 
bis.  d  Insidiator  occultis  surripuisse  fraudibus  gau- 
det?  vulpeculis  exaequetur.  e  Ira?  intemperans  fre- 
mit?  leonis  animum  gestare  credatur.  (5)  f  Pavidus 
ac  fus;ax  non  metuenda  formidat  ?  cervis  similis  ha- 
Segnis.  ac  stupidus  torpet?  *  asinum  vivit. 


beatur 


I! 


(25)   ostentat.    Quare    versi   in    malitiam,   humanam 
quoque  amisere  naturam.   Sed    cum  ultra    homines 


a  Judicare. 

-  Avarus  lupo. 

c  Litigiosus  cani. 

d  lnsidiator  vulpi. 

e  Iracundus  leoni. 

f  Ignavus  cervo. 

g  Piger  asino. 

h  Volaticus  aci. 

*  Yoluptarius  porco  similis. 


-  Levis  atque  inconstans  str.dia  permutat?  nihil  ab 
avibus  differt.  '  Foedis  immundisque  libidinibus  im- 
merEritur  ?  sordida?  suis  voluptate  detinetur.  Ita  tit, 
ut  qui,  probitate  deserta,  homo  esse  desierit,  cum  in 
divinam  conditionem    1"    transire  non  possiat,  verta- 

tur  in  belluam. 

2t4  METRUM'111. 
Argcmentcm.  —  Quin  malimores,    inquit  Philosophia, 
Circaeis   carminibus  potentiores  rum  instar    horum, 
INTERPRETATIO. 

Navis,  qua  dux  Ulysses  cum  sociis  ferebatur,  post 
varios  errores  in  mari,  ventis  adducta  est  ad  insulam  in 
qua  Circe,  dea  pulchra,  a  Solenata,  habitans  propinat 
caliccs  incantatos  advenis  novis.  Quos  uoi  Circe,  potens 
hertis,  mutavitin  formas  diversas,unus  induit  vultum 
apri;  aUer  factus  leo  Africanus  crescit  dentibus  ungui- 
lusque:  hic  annumeratus  lupis  ululat,  cum  conatur^ 
lugere;  ille  velut  tigris  Indise  circuit   domos,  clemens 

e 

NOT.E. 


ipse  sibipcena  estjustus  autem  ipse  sibi  gratia,  ut  utris 
quc  aut  bonorum  aut  malorum  operum  merces  ex  seipso 
solvatur.  Denique  sicut  bonus  sua  bona  cogitationeiit 
deus  ;  sic  malus  sua  mala  cogitatione  tit  bestia.  Ni- 
mirum  mens  humana  ita  media  est  inter  Deum  au- 
ctorem,  et  corpus  consors,  ut  pro  varia  sua  cogita- 
tione,  bona  scilicet  ivel  mala,  vel  cum  Deo,  vel  cum 
corpore,  contracta  quadam  necessitudine.  tiataliquid 
unum.  Quamobrem  cum  tanta  sit  similitudo  inter 
corpus  hominis  et  corpus  bestise.  ut  prius  a  poste- 
riori  non  differat,  nisi  penes  mentem,qua  informatur 
idcirco  homo  ratione  malee  sua?  cogitationis  iit  bestia  : 
quodprohihens  propheta  rex,  psal.  xxxi  :  Nolite,  in- 
quit,  ficri  sicut  equus  ct  mulus,  quibus  non  est  intellectus. 
1  Avaritia  fervct,  etc.]  Sic  avarus  similis  est  lupo  : 
quia  lupus  est  animal  voracissimum  :  unde  meretri- 
ces,  quod  luporum  instar,  sint  rapaces,  teste  Isidoro, 


dictae  suut  luose:  ferox  atque  inquies  sive  inquietus,  D  £ 

insidiator,    vulpe 


uno  genere  versuum,  quorum  quilibet  ex  trochaeo  et 
duobus  dactylis  componitur  :  in  quo  hoc  genus  dif- 
fert  ab  alio  carmine  Glyconico,  de  quo  jam  locuti 
sumus,  in  quo  spondeus  prsecedit  duos  dactylos. 

Carmenhocnon  ante  intelliges  quam  in  memoriam 
revocaris  ea  quae  a  poetis  dici  solent  cum  de  Circe, 
tum  etiam  de  LTysse.  Circe,  inquiunt,  Solis  et  Perses 
Nymphee  filia,  veneficiorum  peritissima  fuit.  Ha?c 
Sarmatarum  regi  nupsit,  quo  venenis  occiso  in  Ita- 
liam  fugit  ad  montem,  qui  quoniam  quibusdam  ein- 
gitur  paludibus,  ideo  insula?  formam  babere  videtur, 
quique  a  sua  hospite  postea  dictus  est  CircaMis.  Hic 
saga  crudelis  homines  in  bestias,  oblatis  quibusdam 
poculis.  verbisque  quibusdani  prolatis,  convertere 
ferebatur  :  alios  quidem  in  leones,  alios  in  Inpos, 
alios  in  titrres.  alios  in  sues,  alios  in  alias  bestias  : 
quod  fileizjnter  sic  expr^ssit  clarissimus  noster  Anto- 


cani,  quo  nihil  irupudentius  est 
culae,  quae  est  bestia  callidissima,  vitae  conservandae 
causa  :  irse  obnoxius,  l?oni,  qui  Ovidio  vocaturira- 
cundus,  quod,  ut  ait  Lucretius,  1.  iu,  Calidi  plus  est 
illi  :  pavidus,  cervis,  quibus  nullum  animal  est  timi- 
dius  :  propterea  cervinus  vir  olim  dicebatur  formido- 
losus  et  fuga?  magis,  quam  viribus  fidens  :  quod,  au- 
ctore  Lucretio  1.  iu,  cervis  plus  sit  frigidi  :  segnis  ac 
stupidus,  asino,  qui  est  animal  tardissimum  :  levis 
atque  inconstans,  avibus,  qua?  huc  lllucque  discur- 
runt  :  libidinosus,  suibus,  qui,  inquit  Festus,  cx 
omni  mansueto  pecore  immundissimi  sunt,  et  ardentis- 
simai  libidinis;  ita  ut  opprobrium  mulieribus  inde 
tractum  sit,  cum  subare  et  surire  dicuntur. 

-  Asinutn  vivit.  j  Modus  loquendi  satis  usitauis,  di- 
citur  '.  llipsis  :  ubi  intelligi  debet  particula  qnsedam 
tacita  :  hic  autem  intelligitur  secundum;  ut  cum  dici- 
tur  :  magnam  partem  mentitur  :  csetera  prudens  :  et 
sic  de  aliis. 

*  Quod  dicitur    Glyconicum.  carmen   constans  ex 


Queis  hominum  ahstulerat  faciem  dederatque    ferarum 
Diva  salax.  Hicnamque  lupi  curvatus  in  artus. 
Est  qui  ululat.    seseqae    pavet;    qui  dente  sed    insons 
Crest-it  et  ungue  leo.  aut  villis  niirrantihn^  orsns, 
Quique  amplas  tigris  maculosa  jierairihulat  aedes. 

Dlysses  vero  orlus  est  ex  Nerito  moute  [thacs,  patre 
Laerta,  »el,  ut  alii  voiuiil,  Sisypho,  matre  vero  An- 
ttclea  :  fingitur  abJHomero  vir  mult  l  un- 

dia  nec  minore  experientia,  vafer  com  .  -  _'ius 
bello,  laborum  putieutissimus.  Hic,  capta  Troja,  na- 
vim  conscendit,  in  patriam  rediturus,  sed  post  va- 
rios  errores,  de  quibus  hic  noi  -      Idu- 

ctusest  ad  moutcm  Circaeum,  ubi  Circe  tj  .>  explo- 
ratores  in  sues  mutavit,  ip?e  vero,  i  ea,  quam 

Mercurius  docuit,  hcrf  .  ser- 

vavit  suam  formam,   quod   sic  di  praedi 

Hal!oeus  contiooans  : 

Quas  siuml  inlravit  uova  turba.  haud  immemorartis 
Colchiacae,  attonitis  medicati  s  Sag  iuat 

Hospitibus  calices;  vertendisque  apta  Bguris 
Carmina  Titanis  demurumrat.  Ordine  et  omDes 


801 


I)E  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE  LIIL   IV. 


802 


corpora  convertunt  in  apros,   lcones, 
sucs,  scd  in  ipsam  mcntcm  sxviunt. 

235  Vela  Neritii  ducis, 
Et  vagas  pelago  rales 
Eurus  appulit  insulae. 
Pulchra  qua  residens  dea 
b'  Solis  edita  semiue 
Miscet  hospitibus  novis 
Tacta  carmine  pocula. 
2JG  Quos  ut  in  varios  modos 
Vertil  herbipotens  mauus  : 
10  Huiic  apri  facies  tegit, 


lupos,  tigrest  A 


Ille  Marmaricus  leo 
Dente  crescit  et  unguibus  ; 
Hic  lupis  super  additus 
Flere  dum  parat,  ululat: 

15  Ille,  tigiis  ut  lndica, 
Tecta  mitis  obambulat, 
Sed  licet  variis  malis 
Numen  Arcadis  alitis 
Obsitum  miserans  ducem 

20  Peste  solverit  bospitis  : 

2*3  Jam  tamen  mala  remiges 
Ore  pocula  traxerant : 
INTERPRETATIO. 


tamen.  At  quamvis  Mercurius,   Deus   aliger  arcadise,  B  integrum.  Vna  mcns  supcrstes  dolet  prodigia  qux  ipsa 


miserattts  liberaverit  a  vcneno  suae  hospitis  Ulyssem 
jactatum  diversis  cusibus,  Nihilominus  rcmigcs  ejus- 
dem  ducis  jam  ore  hauserant  potiones  malas ;  jam 
faeti  sues  mutaverant  glande  panem,  Cereris  munus, 
umissisquc  loquela  et  lorma  corporis   nihil  supererat 


Ut  portentifieae  percu*sit  cnspide  virga;, 
Haudmora,  procubuere  solo,  et  lugere  parantea 

raucuni  porcoa  grunuire,  ct  tergora  densis 
Jam  setis  horrere  videut ;  Bubque  ilice  proni 
Excussas  mandunt,  Cereis  pro  munere  glandes. 
Unicua  humana  sub  imagine  restat  Ulysses... 
Carminaque  obtundit  rarae  via  abdita  plautae, 
Nuuiiua  Moly  vocant  :  artes  tutauiei:  ad  istas 
Donarat  Deus  heroi,  Deus  aera  plantis 
Oui  tranat,  superoque  Jovi    fauiulatur  et  imo. 

1 .  Vela  Neritii  ducis.  ]   Naves  Ulyssis,    qui  dicitur 
Noritius  a  monte  Nerito,  unde   ortus  ;    et  dws,  quod  p 
eo  nomine  ad  bellum  Trojauum  profectus,  utilissimam 
Grsecis   operam  navaverit ;  quanquam    si  credannn 
Ajaci  apud  Ovid.  xm  Metam.,  v.  2o  : 

Hsec  sine  teste  gerit,  quorum  nox  conscia  sola  est. 

2.  Vagas  pelago  rates.  ]  Ulysses  decem  annis  erra- 
vit  in  mari. 

3.  Eurus  appulit.  ]  Eurus  speciatim  ventus  est  ab 
ortu  verno  sive  aequinoctiali  spirans  :  sed  hic  videtur 
accipi  pro  quocunque  vento  validiori.  Nisi  dicas 
Ulyssem  ab  ortu  ad  occasum  navigasse  profecturum 
ad  littus  infandum  Circes  ;  quod  a  Laestrigonibus  im- 
manissimis  ad  Circaeum  montem  accedens  solvit  a 
Formiis :  Forrnia'  autem  supra  Cajetam  vetus  pro- 
montorium  sunt  magis  ad  orientem  quam  vetus  Cir- 
ces  promontorinm,  quod  est  infra  Tarracinam. 

3.  Insulte.  J  Monti  Circxo,  qui  insuhn  quamdam 
formam  habet.  Virgil.  iii  yEneid.,  v.  386:  Mdexque 
insula  Circes.  Et  .-Ln.  vir,  y.  10. 

Proxima  CircasaB  radnntur  littora  terrse. 

5.  Solis  edita  scmine.]  Circe,  filia  Solis,  Ovid.  xiv  D 
Melam.,  v.  10:  Sole  satx  Circes ;  et  versu  33  : 

En  ego  cum  dca  siin,  nitidicum  filia  Solis, 
Carmiiie  cum  tanlum,  tantum  quoque  gramine  possim, 
Ut  tua  sim  voveo. 

Virgil.  vn  ^Eneid.,  v.  II: 

Dives  iuaccessosubi  solia  filia  lucos 
Assiduo  resonat  cantu. 

7.  Tacta  carmine  pocula.  ]  Brevissime  significantur 
virga,  carmen,  et  gramen,  quibus  Circe  homines  in 
bestias  mutare  solebat.  Virgil.  eclog.  8: 

Carminihus  Circe  socios  mutavit  Ulyssei. 
Et  ^Eneid.  vn,  v.  19  : 

Quos  homioum  ex  facie  deasaeva  potentibus  herbis 
luduerat  Circe  in  vnltus  ac  terga  ferarum. 

10.  Hunc  apri,  etc.  ]  Ex  hospitibus  novis  hic  con- 
yertitur  in  aprum,  ille  in  leonem,  hic  in  lupum,  ilie 
in  tigrim ;  sed  leo  Marmaricus,  tigris  Indica  vocatur, 
quod  Marmarica  Africse  regio  versus  ./Egyptum  for- 


subit  U  dexteram  Circes  imbccilliorem,  o  herbus  sagaj 
iiiLulidus,  quze  guamvis  possint  mutarc  corpus,  non  ta- 
men  possunt  mutare  mentem  :  id  virtutis  cst  hominibus 
insitae,  >{use  iu  mente  velut  in  arce  occulta  includitur, 
morum  videlicet  perversorum  :  hxc  venena  sxva  ab- 

NOTjE. 

tes  leones,  lndia  vero  tigres  ferre  consuevit.  Ha- 
rum  etiam  formarum  meminit  Ovid.  1.  xiv  Metam., 
v.  200  : 

Mille  lupi,  mistique  lupis  ursique  lereque 
Occursu  feeere  nietum  :  sed  nulla  timenda 
Nullaque  erat  nostro  factura  in  corpore  vulnus  : 
Quin  etiam  blandas  movere  per  aera  caudas 
Nostraque  adulantes  comitaut  vestigia  donec 
Exeipiuut  famulae. 

18.  Numcn  Arcadis  alitis.]  Mercurius,  sic  dictus  a 
mercibus,  quod  feratur  prseesse  lucro,  robusque 
emendis  ac  vendendis :  unde  pingi  solet,  sinistra 
virgulam,  dextra  sacculum  nummarium  tenens.  Mer- 
cuhus  autem  nunc  vocatur  numcn,  quia  Jovis  et  Maise 
lilms,  instar  cujusdam  numinis,  praesidere  credebalur 
non  Solum  lucro  tam  injusto  quam  justo,  sed  etiani 
facundiae:  unde  deorum  nunlius  habetur  :  quateum 
mentes  facundo  sermone  innotescunt.  Sed  dicitur 
numen  alitis ;  qnoniam  alas  ut  in  pedibus,  sic  in  ca- 
pite  Rerere  ex  eo  fingitur,  quodsermo,  cui  praesidet, 
per  aera  velociter  feratur.  Dicitur  etiam  numen  alitis 
Areadis ;  quia  ab  Arcade  Jovis  et  Calistus  hlio  Ar- 
cades  originem  nomenque  duxerunt :  Mercurius  au- 
teranatus  est  in  Arcadia :  uude  Virgilius  Arcades 
allocutus  viii  AZn.,  v.  130  : 

Vobis  Mercurius  pater  est,  quem  candida  Maia 
Cyllenes  gelido  conceptum  vertice  fudit. 

Denique  Mercurius  Uiyssi  variis  casibus  jactato  her- 
bam  dederat,  cujus  ope  liberatus  est  ab  insidioiis 
poculis  Circes.  Ovid.  xiv  Metam.,  v.  29G  : 

Pacifer  huic  dederat  florem  Cyllenius  album, 
Moly  vocant  superi  :  nigra  radice  tenetur. 
Totus  eo,  monitisque  simul  ccelestibus  intrat. 
Ille  domum  Circes,  et  insidiosa  vocatus 
Pocula  conantem  virga  mulcere  capillos 
Reppulit,  et  stricto  pavidam  deterruit  ense. 

21.  Jam  tamcn  mala  remigcs,  etc.  ]  Remex  a  remo 
dictus,  ille  est  qui  remo  per  aquas  promovet  navim : 
cujusmodi  erant  illi  Ulyssis  milites,  quippe  qui  ea- 
dem  qua  Ulysses  nave  vecti,  hanc  movehant  (nam 
hxc  servata  manebat  Sola  ipsum,  sociosque  fcrens.) 
Hic  autem  Ulyssis  milites  sive  socii  a  suo  ductore 
praemissi  fuerant  ad  Circen  explorandi  causa,  a  qi>a 
antequam  ipse  Llysses  adveoisset,  jam  hausto  poculo 
in  sues  conversi  fuerant,  et  panem   sive  pabula  Ce- 


realia  glande  verterant.  Ovid.  xiv  Metam.,  v.  281. 

Accipimns  sacra  data  pocula  dextra 
Quae  simul  arenti  sitientes  bausimus  ore, 
Et  tetigit  virga  summos  Dea  dira  capillos. 
Et  pudet  etreferam,  setis  horrescere  ccepi 
Nec  jam  posse  queri,  pro  verbis  cderc  raucum 


8.03 


AN.   MANL.  SEV.   BOETU 


604 


A  videatur,  infeliciores  esse  necesse  est  malos,  cum 
cupita  perfecerint,  quam  si  ea,  quae  cupiunt,  im- 
plere  non  possint.  Nam  si  miserum  est  voluisse  pra- 
va,  (10)  potuisse  miserius  est,  sine  quo  voluntatis 
miserae  langueret  effecrus.  Itaque  cum  sua  singulis 
miseria  sit,  triplici  infortunio  necesse  est  urgeantur, 
quos  videas  scelus  velle,  posse,  perficere.  Arcedo, 
inquam:  sed  uti  hoc  infortunio  cito  careant,  d  pa- 
trandi  sceleris  possibilitate  deserti,  vehementer 
exopto.  Carebunt,  inquit,  e  oeyus,  quam  [15)  vel  tu 
forsitan  velis,  vel  illi  sese  existiment  esse  carituros. 
Neque  enim  est  aliquid  in  tam  brevibus  vitae  metis 
ita  t  serum,  quod  exspectare  longum  immortalis 
praesertini  anitnus  putet :  quorum  magna  spes  et 
excelsa  facinorum  macbina  repentino  atque  inspe- 
rato  saepe  fiue  destruitur  :  quod  quidem  illis  miseriae 
g  modum  statuit.  9$©  a  Nam  si  nequitia  miseros 
facit,  miserior  sit  necesse  est  diuturnior  nequam  : 
quos  infelicissimos  esse  judicarem,  si  non  eorum 
malitiam  saltem  mors  extrema  finiret.  Etenim  si  de 
pravitatis  infortunio  vera  conclusimus,  infinitam  li- 
quetesse  miseriam,  quam  esse  constat  aeternam.  5) 
Tum  ego,  Mira  quidem,  inquam,  et  concessu  difti- 
cilis  h  illatio  ;  sed  bis  eam,  qure  prius  concessa  sunt, 
nimium  convenire  cognosco.  Recte,  inquit,  existi- 
mas:  sed  qui  conclusioni  accedere  durum  putat, 
aequum  est  vel  falsum  aliquid  praecessisse  demon- 
stret,  vel  collationem  propositionum  non  esse  effica- 
ceui  necessariae   conclusionis  ostendat :  (10)  alioquin 


B 


Jam  sues  Cerealia 
Glande  pabula  verterant. 
25  Et  nihil  manet  integrum 
Voce,  corpore,  perditis. 
Sola  mens  stabilis,  super 
Monstra,  quae  patitur,  gemit. 
0  levem  nimium  manum, 
30  Nec  potentia  gramina, 
Membra  quae  valeant  licet, 
Corda  vertere  non  valent, 
Intus  est  hominum  vigor 
Arce  conditus  abdita. 
35  Haec  venena  potentius 
Detrahunt  hominem  sibi 
Dira,  quae  penitus  meant, 
Nee  nocentia  corpori 
Mentis  ulcere  saeviunt. 

«*©  PROSA  IV. 
Argomentum.    —  Philosophia  improborum  miscriam 
amplius  confirmatura,   hoc   eos   esse   miseriores  os- 
tendit,  quod  cupita  perficiant  diutius :  impuniti  xi- 
vant ; cxtcrisque  inferant  injuriam. 

Tum  ego  a  Fateor,  inquam,  nec  b  injuria  dici  vi- 
deo  vitiosos,  tametsi  humani  corporis  speciem  ser- 
vent,  in  belluas  tamen  animorum  qualitate  mutari. 
Sed  quorum  atrox  scelerataque  mens  bonorum  per- 
nicie  saevit,  idipsum  eis  licere  noluissem.  Nec  licet, 
inquit,  (5)  uti  convenienti  monstrahibur  loco  :  sed 
tamen  si  idipsum  qnod  eis  licere  creditur,  aufera- 
tur,  magna  ex  parte  sceleratorum  hominum  poena  C  concessis  praecedentibus,  nihil  prorsus  est,  quod  de 
c  relevatur.  l  Etenim  quod  incredibile  cuiquam  forte      '  illatione  causetur.  3  Eam  hoc  quoque  quod  dicam, 

INTERPRETATIO. 


ducunt  hominem  efficaciusa  semetipso,  quippe  qu^epe- 
netrant  in  mentem,  et  dum  pavcunt  corpori  affgunt 
mentem  gravi  oulnere. 

a  Boetius. 

t  Immerito. 

c  Minuitur. 


d  P-:ccare  nescii. 
c  Citius. 

!  Tardum. 

S  Finem  imponit. 

h  Consequentia. 

1  Consccutione  conqueratur, 


NOT.E. 


Murmur,  et  in  teraam  to.to  procnmbere  vultu 
Osque  rneurn  sensi  pando  occallescere  rostro, 
Colla  tuiuere  toris.  et  qna  modo  pocula  parte 
Sumpta  mihi  fuerant.  illa  vestigia  feci. 

27.  Sola  mcns,  etc.  ]  Circe  instar  Solis,  cujus  erat 
filia,  vi  herbarum,  verborum,  S*§  et  virgae,  quibus 
utebatur,  corpora  quidem  mutare  poterat,  non  men- 
1es,  quippe  quae  ut  a  solo  Deo  creatae  conservantur, 
sic  a  solo  Dco  mutari  possunt ;  nisi  quod  eidem  menti 
quaedam  virtus  divinitus  insita  e-t  ;  voluntas  scil 
sui  (ioniina.  qtiae  perturbationibus  obsecuta  corpori 
quidem  parcere  videtur,  sed  mentem,  a  Deo  sic  re- 
trahit,  ut  eamdem  ad  infimam  bestiarum  conditiouem 
dejuiniere  videatur. 

1  Etenim  quodineredibUe,  etc.  ]  I.  Philosophia  pro- 
bat  improbos  hoc  esse  miseriores,  quod  cupita  per- 
ficiant  :  nam  velle  sceljs,  magna  miseria  est,  po?-e, 
major,  perficere,  maxima :  quandoquidem  defectio- 
nes  sunt,  qua}  tanto  crescunt,  quanto  a  Deo  sive 
summo  bono  magis  ac  magis  recedunt:  quamobrem 
si  improbi  non  solum  velint,  et  possint,  sed  etiam 
perficiant  scelus,  hi  eo  ipso  erunt  miseriores  :  atqui 
lmprobi  cupita  perficiendo,  periiciunt  scelus  :  cum 
enim  improbi  sint,  hi  nihil  nisi  malum  adeoque  scelus 
perticere  conantur. 

-  Ifam  si  nequitia  miscros  facit,  etc.  j  II.   Eadem 


philosophia  probat  improbos  hoc  esse  miseriores, 
quod  diuturniorem  vitam  agentes  cupita  perficiant 
diutius :  quia  cum  miseria  sic  miserum  faciat,  ut  feli- 
citas  felicem,  quemadmodum  eo  aliquis  felicior  est, 
quo  ejus  felicitas  est  diuturnior  ;  sic  eo  aliquis  est 
miserior,  quo  ejus  miseria  diuturnior  est :  atraque 
enim  tantasvires  acquiriteundo,  ut  quo  autiquior,  eo 
O  difticiliusalterutra  suodestruatur  contrario.  Atqui  quo 
diutius  improbi,  diuturniorem  vitam  agentes,  cupita 
perficiunt,  eo  diuturnior  est  eor>im  miseria  :  cum, 
ut  diximus,  miserrimum  sit  scelus  pei  ticere  :  quare 
infelicissim  .    si    non    eorum  malitiam    sa 

mors  extrema  finirei  :  quod  mors,  licet  non  sit  cujns- 
libet  illorum  miseriae  meta,  est  tamen  sceleris  ab 
iisdem  perficiendi  tinis. 

3  Nam  hoc  quoque  quod  dicam,  etc.  ]  III.  Philoso- 
phia  probat  improhos  hoc  esse  miseriores,  quod  im- 
pnniti  vivant :  non  solum  quia  pcenis  et  sontes  de- 
serunt  et  insonles  vitant  cnmina,  verum  etiam  qaia 
cum  miseria  crescat  accessione  mali,  nou  secus  ac 
felicitas  accessione  boni  (quod  ut  bonum  felicitas 
sic  malum  miseria  sit  ex  dictis),  proptereacuicunque 
misero  accidit  aliquid  mali,  ille  hoc  ipso  miserior 
est :  quemadmodum  cuicunque  felici  accidit  aliquid 
boni,  ille  eo  ipso  est  felicior.  Atqni  improbo,  ex  eo 
quod  hio  impunitus  vivat,  accidit  aliquid  mali:  cum 


80"» 


I)E  CONSOLATIONE  PHII.OSOPHIiE  UB.  IV. 


806 


non  minus  miruni  videatur,  sed  ex  liis  ijuui  Bumpta  A  bi,  (10)  iniquum  esse  manifestum  est.  Quia  id  ueget'? 

sunt  seque  est  necessarium.  Quidnam?  inquam.  Fe-  Sed  oo  illud  quidem,  ait,  quisquam  negabit  bonam 

liciores,    inquit,    esse   improbos    supplicia  luentes,  esse  omne  quod  justnmest:  contraque  quod  injustum 

quam  si  eos  nulla  justitise  poena  .coerceat.  Neque  id  estmalum  Liquere  esse.  Tumergo  :  Isia  quidemcon- 

nunCmolior,  quod   cuivis  (Id)  veniat  in  mentem,  sequentia  sunt    eis  quffi  paulo  ante  conclusa  sunt. 

corrigi  ultioue  pravos  mores,  et  ad  rectum  supplicii  Sed  qucr^o,  inquam,  te,  nullane  animarum  supplicia 

terrore  deduci,  cceteris  quoque  exeuiplum  esse  cul-  post  defunctam    morte    corpus    (lo)    relinquis?    I'.1 

panda  fugiendi :  sed  alio  quodam  modo  infeliciores  magna  quidem,  inquit  :  l  quorum  [alia  pcenali  acer- 

esse  improbos  arbitror  impunitos,  tametsi  nulla  ra-  bitate,  alia  vero  purgatoria  clementia  exerceri  pulo. 

tio  correctiouis,  nullus  respectus  babeatur  exeinpli.  Scd    nunc    de    bis  disserere  consilium    non  est.   ld 

Et  quis  erit,  inquam,   prceter  bos  alius   modus?  Et  vero    hactenus  egiraus,  ut,   quco    indignissima  tibi 

illa,    Uonos,    (20)    inquit,    esse  felices,    malos    vero  videbatur,  malorum  poteslas,  eam  nullam  esse  cog- 

miseros    nonne    concessimus?    Ita   est,   inquam.    Si  nosceres    :    quosque    impunitos   querebare,    videres 

igitur,  inquit,  miseriffi  cujuspiam  bonum  aliquid  ad-  nunquam   improbitatis  suce  (20)  carero  suppliciis  : 

datur,  non  felicior  est   eo,   cujus  pura   ac  solitaria  licentiam  'quam  cito   liniri  precabaris,   nec   longam 

sine  cujusquam   boni  admistione    miseria  est?  Sic,  esse   disceres  :  infelicioremque  fore,    si  diuturnior; 

iuquam,   videtur.  Quid   si  eidem   2SI    misero,  qui  infelicissimam  vero,  si  esset  ceterna  :  post  hffiC  mise- 

cunctis  careat  bonis,  prceter  ea,    quibus  miser   est,  riores  jesse   improbos,   injusta  impunilate   dimissos, 

malum  aliud  fuerit  annexum,  nonne  multo  infelicior  quain  justi   ultione  punitos.    Cui  sententice  conse- 

eo  censendus  est,  cujus  infortunium  boni  participa-  quens    est,  ut  tum  demnm    gravioribus   suppliciis 

tione  &  relevatur?  Quid  ni?   iuquam.   Habent   igitur  urgeantur,   cum  irnpuniti  esse  (25)   creduntur.  Tum 

improbi,  cum  puniuntur,  boni^quidem  aliquid  an-  ego,  Cum   tuas,    inquaui;    rationes   considero,  nihil 

nexum,  (o)  pcenam  ipsam   scilicet,  quce  ratione  ju-  diei  verius  puto.   J5$*<5  -  At  si  ad  hominum  judicia 

stitice  bona  est  :  iidemque  cuin  supplicio  carent,  inest  revertar,   quis  est   ille  est,   cui  kha?c  non  credenda 

eis  aliquid  ulterius  mali,  ipsa  irapunitas,  quain  ini-  modo,  sed  saltem   non  audienda  videautur?  Ita  est, 

quitatis  merito  malum   esse  confessus    es.   Negare  inquit  illa.  Nequeunt  enim  oculos  tenebris  assuetos 

non  possum.  Multo  igitur  infeliciores  improbi  sunt  ad  lucem   perspicuce  veritatis  attollere,  s  similesquc 

injusta  impunitate  donati,  quam  justa  ultione  puniti.  <J  avibus  sunt,  quarum  intuitum  nox  illuminat,  (5) 

Sed  puniri  improbos,  justum;  impunitos  vero  c  ela-  dies  ccecat  :  dum  enim  non   rerera   ordinem,    sed 


a  Contendo. 
b  Minuitur. 


INTERPRETATIO. 

C      c  Abire. 
<J  Noctuis. 


NOT.-E. 


enim  puniri  et  non  puniri  sint  contraria,  cumque 
puniri  sit  aliqnid  boni  etiam  improbo,  necesse  est 
ut  non  punin  eideni  improbo  sit  aliquid  mali,  quam- 
vis  magna  animarum  supplicia  post  defunclum  morte 
corpus  supersint. 

1  Quorum  alia  pcenali  accrbitate,  alia  vero  purga- 
toria  clementia.]  Malos,  inquit  Vallinus,  hic  agnoscit 
non  Christianus  modo,  scd  nt  catholicus  Boctius,  ulios 
quidem mternis  pcenis  damnari ; alios  vero  propeccatis 
longo  dolore  cruciatuum  emundariet  purgari  diu  igne. 
Quod  agnoscunt  ipsi  Magdeburgenses,  cent.  G,  cap. 
4,  cogitatum  a  Boetio.  Nisi  tanien  Philosophia,  quce 
nunc  loquitar,  voluerit  hic  exprimere  sensa  Plato- 
nieorum,  vel  etiam  Pythagoreeorum,  quibus  quce- 
dam  mentes,  quod  earum  scelera  nulla  purgatione 
elui  possent,  teternis  afficiebanlur  suppliciis:  alice 
vero,  quarum  minora  erant  crimina,  aut  ceternis 
Elysii  voluptatibns  fruebantur,  omni  purgatione  per- 
fuuctce,  aut  partim  purgatae  ex  Elysio  in  nova  etiam 
bestiarum  corpora  detrudebantur.  Virgil.  viAin.,  v. 
730  : 

Ergo  exercentur  pcenis  veterumque  malorum 
Supplicia  expeDdunt  :  alice  panduntur  inanes 
Suspensse  aJ  ventos  :  aliis  sub  gurgite  va^to 
Iafecluin  eluitur  scelus,  aut  exuritur  igni. 
Qaisque  snos  patimur  manes.  Exinde  per  amplum 
Mittimur  Elysium,  et  pauci  lceta  arva  tenemus. 

s  At  si  ad  hominum  judicia,  etc.]  Mens  nostra 
Deuni  mter  et  corpus  humanum  media;  utpote  Dei 
effectus,  et  corporis  liumani  forma,  ab  utroque  pa- 
titur,  a  Deo  illuminanda,  a  corpore  obscuranda  : 
quamobrem  eadem  mens  nou  ante  apta  est  verum 


certumque  de  rebus  propositis  ferre  judicium,  quam 
spretis  ipsius  corporis  motibus,  soium  prceceptorem 
Deum  interrogaverit,  iutusque  respondentem  intel- 
lexerit  attentius  :  optime  enim  S.  August.  i  de  Genes. 
ad  lit.,  c.  5:  Principium,  ait,  crcaturx  intelleclualis  est 
actcrna  sapientia,  quod  pri/icipium  ma7ic7is  in  se  in- 
commutabiliter,  nullo  modo  cessat  occidta  inspiratione 
vocationis  lo</ui  ci  creaturx,  cui  principium  est,  ut 
convertatur  ud  id  cx  quo  est  :  quod  aliter  formata  ac 
perfecta  csse  71071  posset.  Ubique,  inquit  idem  sanctus 
doctor  1.  x  Conf.,  c.  '20,  YcrUas  prsesides  omnibus 
consulentibus  te  simulque  respondes  omnibus  etiam  di- 
versa  co/isulentibus.  Liquide  tu  respondes,  scd  non  li~ 
qui.de  omnes  audiunt:  guis  enim,  ait  idem  sanctissi- 
mus  pater,  de  Immort.  animae,  c.  10,  bcne  se  inspi- 
ns  7W7i  cxpcrtus  cst  ta7ito  se  aliquid  intellexisse  s/«- 
cerius,  quanto  removere  atque  subducere  intentionem 
r)  mentis  acorporis  sensibus  potuit.  Atqui  maxima  p  1  - 
hominum  prcecipitatione  et  pra>judiclo  potius  quam 
his  legibus  judicant  :  unde 

3  Similcs  avibus  sunt,  eic.]  YcspcrtilioniLus  scilicet 
et  noctuis,  quse  quod  mobilioribus  afticiantur  oculo- 
rum  fibris  tunicisque,  idcirco  minimo  noctis  luraine 
illuminari,  majori  vero  diei  splendore  olfundi  po^- 
sunt  :  unde  non  nisi  vespere  et  nocte,  a  quibus  no- 
men  habent,  volitare  cousueverunt,  Ovid.  1.  iv  Me- 
tam.,  fab.  12  : 

Jamque  dies  exactus  erat,  tempusque  subibat 
Quod  lu  nec  tenebras.  nec  possis  dieere  lucem, 
Sed  cutu  luce  tanieu  dubice  conDnia  uoctis... 
Tectaque  uon  silvas  celebrant  lucemque  perosce 
^octe  volant,  serome  tenent  a  vespere  nomen. 


807 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


808 


15 


suos  intuentur  affectus,  vel  licentiam,  vel  impuni- 
tatem  scelerum  putant  esse  felicem.  Vide  autem 
quid  aeterna  lex  sanciat?  Melioribus  animum  confor- 
maveris  ;  nihil  opus  est  judice  prsemium  deferente  : 
tu  te  ipse  excellentioribus  addidisti.  Studium  ad  pe- 
jora  deflexeris ;  extra  ne  qusesieris  ultorem;  (10)  tu 
te  ipse  in  deteriora  detrusisti  [:  veluti  si  a  vicibus 
sordidam  humum,  ccelumque  respicias,  cuDctis  ex- 
tra  cessantibus,  ipsa  cernendi  ratione  nunc  cceno, 
nunc  sideribus  interesse  videaris.  At  vulgus  ista  non 
respicit.  Quid  ^igitur?  his  ne  accedamus,  quos  belluis 
similes  esse  monstravimus?  Quid,  si  quis  amisso 
penitus  visu,  ipsum  etiam  se  habuisse  (15)  oblivi- 
sceretur  intuitum,  nihilque  sibi  ad  humanam  perfe- 
ctionem  deesse  arbitraretur,  non  videntes  eadem 
csecos  putaremus?  383  *  Nain  ne  illud  quidem  ac- 
quiescent,  quod  seque  validis  rationum  nititur  flr- 
mamentis,  infeliciores  eos  esse,  qui  faeiunt,  quam 
qui  patiuntur  injuriam.  Vellem,  inquam,  has  ipsas 
audire  rationes.  Omnem,  inquit,  improbum  num 
supplicio  dignum  negas?  Minime.  Infelices  (5)  vero 
esse,  qui  sint  improbi,  multipliciter  liquet.  Ita  est 
inquam.  Qui  igitur  supplicio  digni  sunt,  miseros 
esse  non  dubitas?  Convenit,  inquam.  Si  igitur 
*>  cognitor,  ait,  resideres,  cui  supplicium  inferendum 
putares,  eine  qui  fecisset,  an  qui  pertulisset  inju- 
riam?  Nec  c  ambigo,  inquam,  quin  perpesso  satis- 
facerem  dolore  facientis.  (10)  Miserior  igitur  tibi 
injuria?  illator,  quam  acceptor  esse  videretur.  Con- 
sequitur,  iuquam.  Hac  igitur  aliisque  de  causis  ea 
radice  nitentibus,  quod  turpiludo  suapte  natura  mi-  C 
seros  faciat,  apparet,  illatam  cuilibet  injuriam  non 
accipientis,    sed    inferentis    esse    miseriam.     Atqui 


nunc,   ait,    contra  faciunt  d  oratores.   Pro  his  enim 

qui    grave    quid,    acerbumque  (Ib)   perpessi    sunt, 

miserationem  judicum  excitare  conantur,  cum  magis 

admittentibus  justior  miseratio  debeatur  :  quos   non 

ab  iratis,  sed  a  propitiis  potius,  miserantibusque  ac- 

cusatoribus  ad  judicium,   veluti  aegros  ad  medicum 

duci  oportebat,  utculpse  morbossupplicio  resecarentj: 

quo  pacto  defensorum  opera,  vel  tota  frigeret,  vel  si 

prodesse  (20)  hominibus  mailet,  in  accusationis  ha- 

bitum  verteretur.  Ipsi  quoque   improbi,   si  eis e  ali- 

qua   rimula    virtutem    reliclas    fas    esset    aspicere, 

vitiorumque  sordes  pcenarum  cruciatibus  se  deposi- 

turos  viderent,  compensatione  adipiscendae  probita- 

tis,  nec  hos  cruciatus  esse  dicerent,    defensorumque 

operam   repudiarent,   ac  se  totos   accusatoiibus  (25) 

judicibusque  permitterent.  Quo  tit,  ut  apud  sapien- 

tes  nullus  prorsus  odio  locus   reiinquatur.    Nam  bo- 

nos  qui  nisi   stultissimus  oderit?  malos  vero  odisse 

ratioue  caret.  Nam  si,  uti  corporum  languor,  ita  vi- 

tiositas  quidam   est  quasi  morbus  animorum;  cum 

segros  corpore  miuime  dignos  odio,   sed  potius  mi- 

seratione   judicemus,    muito    magis   (30)  non    inse- 

quendi,  sed  miserandi   sunt,   quorum    mentes  omni 

languore  atrocior  urget  improbitas. 

885  METRUM  "  IV. 

Argumentuu.  —  Cum  mors  immineat,  aut  sponte  ve- 
niens,  aut  a  feris  aliisque  hominibus  accelerata,  in- 
quit  Philosophia,  praestat  te  diligere  probos  et  mi- 
sereri  improborum,  quam  ullos  odisse  et  armis  la- 

cessere. 

Quid  tantos  juvat  excitare  motus 
Et  propria  fatum  sollicitare  manu? 

Si  mortem  petitis,  propinquat  ipsa 

Sponte  sua,  volucres  nec  remoratur  equos, 


INTERPRETATIO. 

Alternis.  gere  mortem   vestris  manibus?  Si  quxrilis   mortcm, 

Judex.  hxc  appropinquat  ultro  nequc  tardat  equos  suos  prse- 

Dubito.  cipites:  Scilicet   twmines  sese  perimunt  gladio,  quos 

Advocati.  serpcns,  leo,  tigris,  ursus,  et  apri  perimunt,  deniibus. 

Aliquo  modo.  Num  idcirco  instruunt  cxercitus  iniquos,  parant  arma 

Quidprodcst  vobis  excitare  motus  tantos  odii  et  ur-      crudclia  cupiuntque  occumbere  telis  reciprocis,  quod 

NOTJE. 

1  Nam  ne  illud  quidem  acquiescent,  etc.]  IV  Phi-  poris  concipiunlur  :  sic  ea?dem  conceptse  diversos 
losophia  probat  improbos  eo  esse  nnseriores,  quod  producunt  ejusdeni  corporis  motas.  Sed  nulla  per- 
injuriam  caeteris  inferant  :  quia  cum  improbus  28-4  turbatio  tantos  motus,  quantos  odium  parit  :  qui 
omnis  sit  miser,  eumque  improbus  sit  quicunque  enim  odio  commovetur,  hi  in  amicos,  fortunas,  fa- 
supplicio  dignus  est,  propterea  quo  aliquis  supplicio  ^  mam,   vitam   denique   ipsam   adversariorum    erum- 

punl. 


est  magis 


diguus,  eo  magis  improbus  adeoque  magis 


miser  baberi  debet  :  sic  cognitor  existimans  esse 
deterius  inferre  quam  pati  injuriam,  statuit  suppli- 
cium  infereudum  nou  ei  qui  pertulit,  sed  ei  qui  fecit 
injuriam.  Unde  Christus,  Matth.  v,  Beati,  inquit  qui 
persecutioncm  paiiuntur;  quo  respiciens  S.  Chrysost. 
ait  neminem  laedi  nisi  a  seipso.  Atqui  improbus  eo 
magis  diguus  est  supplicio,  quod  alteri  intulerit  in- 
juriam  :  reipublicae  quippe  iuterest,  ut  improbi  pu- 
niantur. 

Atque  ex  his  omnibus  sequitur,  improbos  sive 
aegros  animo,  non  secus  ac  eegros  corpore  non  odio, 
sed  miseratione  potius  dignos  esse  :  quare 

*  Carmen  constans  ex  duplici  genere  versuum  al- 
ternorum,  quorum  prior  pbaieucus,  spondeum,  dacty- 
lum,  et  duos  trochajos  habet,  unde  quinto  versu  legi 
debet  apri  nou  aper ;  posterior  est  pentamenter  ele- 
giacus,  de  quo  supra. 

i.  Tantos  motus.\    Ut  perturbationes  motibus  cor- 


2.  Fatum  sollicitare  manu.]  Sollicitare  proprie  di- 
citur  ille  qui  corpus  de  suo  loco  movet,  quasi  lioc 
de  suo  solo  movendo,  vicinum  a  quo  recedit,  relin- 
quatsolum,  ut  ipsum  solum  abit.  Ihnc  propterqaam- 
dam  similitudiuem  sollicitare  dicimur  meutem,  cum 
eam  spc,  metu,  aut  qualibet  alia  ratione  de  sua  sen- 
tentia  moveretentamus.  Sicergo  qui  duello  pugnant, 
quod  morlem  veluti  de  suis  sedlbus  pulsam  ad 
metipsos  movere  videantur,  hi  mortem  dicantar  pro- 
pria  manu  sollicitare,  quemadmodum  Seneca  m  Her- 
cul.  fur.,  v.  SG7,  canit : 

Quid  juvat  duriim  properaro  fatuui, 
Omnis  haec  magnia  vaga  turba  terria 
lbit  ad  uiane^  facietque  inerti 
Vela  Cocyto. 

3.  Si  mortcm  petitis,  etc.]  Philosophia  videtur 
deinceps  afferre  causas  mortis.  Causa  autem  mortis 
duplex.  Uua  interior,  sive  naturalis   elementorum. 


809 


DE  CONSOI.ATIONE   IMlll  OSOPIII.i:  l.lli.    IV 


810 


5  'iSil  Quos  serpcns,  leo,  tigris,  ursus,  apri 
Dente  petunt,  iidem  se  taraen  ensc  petunt. 
An  distant  quia,  dissidentque  mores, 
Injustas  acics,  et  fera  bella  movent, 
AJternisqne  volunt  perire  tclis? 

Non  est  justasatis  scevitiae  ratio. 
Vis  aptam  meritis  vicem  referre? 
Dilige  jure  bonos,  et  miseresceremalis. 
9H1  PROSA    V. 

Argumentum. —  Boeiium,  ut  sibi  videbatur,  more  sa~ 
pientis  mirantcm,  bco  mundum  regente,  bonis  ad- 
versa,  malis  prospera  acoidere,  Philosopkia  monct, 
non  ideo  komini  dubitandufn,  cuncta  rectefieri,  quod 
causam  tantx  dispositionis  ille  ignoret. 
Ilic  ego,  Video,  inquam,  qaae  sit  vel  felicitas,  vel 


A  tractatur  ofiicium,  nim  in  contingentes  populos  rc- 
genliiun  quodam  modo  beatitado  transfanditur  : 
cum  preesertim  carccr,  c  aezus,  C83teraque  legalium 
tormenta  poenarum  perniciosia  potius  (10)  civibus, 
propter  quoa  ctiam  constituta  sunt,  debeantar.  Cur 
ba3c  igitur  versa  vice  mutentur,  scelerumque  suppli- 
cia  bonos  prerdant,  prsemia  virtutum  mali  rapiant, 
vehementer  admiror,  quseque  tani  injustoe  confusio- 
nis  ratio  videatur,  ex  te  Bcire  desidero,  '2vs  -  Mi- 
nus  etenim  mirarer,  si  mi-ceri  omnia  fortuitis  casi- 
l)n ;  crederem.  Nunc  stuporem  meum  IKus  rcctor 
u  exaggerat,  qui  cum  srcpe  bonisjucunda,  malisaspera, 
contraque  bonisdura  tribuat,  malis  oplata  concedat, 
nisi  causa  deprehendatur,  qaid  cst  quoil  a  fortnitis 


miseria  in  ipsis  proboram  atque  improborum  meri-  |{  casibus  differre  (8)  videatur?  »  Nec  mirum,  inquit,  si 


tis  conslitula.  Sed  in  hac  ipsa  fortuna*  populari,  non 
nihil  bono,  m.ilive  inesse  perpendo. '  Nequeenim 
sapientum  quisquam  exsul,  inops,  ignominiosusque 
(o)  esse  malit  potius,  quam  pollens  opibus,  honore 
reverendus,  potentia  validus,  in  sua  permanens  urhe 
florere.  Sic  enim  clarius,  i>  testatiusque  sapientise 


quid  ordinisignorata  ratione,  temerarium  confusum- 
que  credatur.  Sed  tu  quamvis  causam  tanloe  disposi- 
tionis  ignores,  tamcn  quoniam  honus  raundum  rector 
temperat,  recte  lieri  cuncta  ne  dubiles. 

239  METRUM  *  V. 
Argumentum.  -  -  Idcirco,   inquit    Philosophia,  vulgus 


INTERPRETATIO. 

corum  mores  intcr  se  diffcrunt  ac  dissentiunt?  hsec  cau-  s  Vulgari. 

sa  sxviendi  non  cst  satis  xqua.  Optasne  rependere  me-  b  Apertiusque. 

ritum  similc  mcrito  simili?  ama,   utxquumcst,  bonos,  c  Vincula. 

etmiserere  improborum.  &Auget. 

NOTJE. 

ex  quibus  horao  constat,  corapositio   :  et   hrec   nota-  C  est,  quod  populi  sapicntibus  ducibus  facilius  crede- 


tur  his  verbis,  propinquat  ipsa  sponte  sua.  Altera  ex- 
terior,  qure  rursus  ponitur  in  duplici  discriraine  : 
Ikcc  enim  mors  est  vel  a  feris,  cujusmodi  sunt  ser- 
pens,leo,  tigris,  ursus,  aper;  vcl  al)  aliis  hominibus, 
qui,  veluti  indignantes,  mortem  praedictiscausis  acce- 
leratam  longiores  moras  agere,  hanc  conversis  in 
sese  invicem  armis  advocant. 

■  >.  Apn'.]  Sic  legimus  cum  Vallino,  non  aper  :  quod 
hujus  prima  syllaba  semper  corripiatur  :  alioquin 
upr»  nou  haberet  primam  syllabam  communetn  :  si- 
cut  matris  et  fratris  priores  syllabce  non  sunt  cora- 
munes,  quod  matcr  et  fiater  primis  syllabis  produ- 
cantur. 

10.  yonest  justa  satis  ssevitise  ratio.]  AUerius  cogi- 
tationes  tuis  eogitationibus  contraria;  nulluin  tibi 
dare  possunt  jus  nccis  in  alterum  hominem  :  cum 
vita  humana  ita  in  summa  solius  Dei  potestatc  verse- 
tur,  ut  neque  judici,  neque    ipsi  regi,  uisi  quatcnus 


rent,  eorumdemque  prrecepta  ohservarent  religio- 
sius,  si  sapientum  ducum  felicitatem  una  cum  sa- 
pientia  populis  infundi  viderent.  Altera  quod  suppli- 
cianon  nisi  improbis  videantur  constituta.  Supplicia 
autem  hic  dicuntur  carcer  et  ncxus.  Nexus  quidera 
sive,  ut  alii  legunt  lex,  quoniam  vinculis  premi  sup- 
plicium  est.  Carcer  vero  etiam  a  Lucretio  inter  alia 
suppliciorum  genera  numeratur  lib.  in  : 

Sed  metus  in  vita  pceaarum  pro  malefactis 
E=t  insignibus  insignis,  scelerisque  luela, 
Carcer  et  horribilis  de  ?axo  jactu  ileorsum, 
Yerbera,  caruiliees,  robur,  [jix,  lamiua,  tedae. 

2  Minus  etenim  mirarer,  etc.]  II.  Boetius  eo  magis 
miratur  bonis  adversa,  mahs  prospera  accidere, 
quod  Deus  iniinite  sapiens,  bonus  et  potens,  mun- 
dum  regat :  Deus  enini  accusari  non  potest  aut  igno- 
rantia1,  i[ua  nesciathas  vices;  aut  malitise,  qua  velit; 
ant  impotentia1,  qua  sciens  voiensque  has  viccs  ne- 
hic  vicc   Dei  gerit,  fas  sit   hominem  interticere  :  Ad  D  qucat  mutare.  Id   rairatur  etiam  David   psal.  lxxii  : 


imaginem  quqpc  Bci,  inquit  Deus  Genes.    ix,  factus 
est  homo. 

11.  V is  aptam  mcritis  vicem  referre.]  Par  pari  co- 
gilaudo  referre,  sive  cogitaliones  cogitationibus  coin- 
pensare. 

12.  Dilige  jure  lonos.]  Quod  enim  amor  nequeat 
nisi  amore  compcnsari,  justitire  est  bonos,  a  quibus 
diligimur,  a  nobis  diligi.  Neque  tamen  sequitur  odium 
odio  compensandum  :  sed 

I"2.  Misercsce  malis.\  Nihil  quippe  ratiot.i  magis 
consentaneum  quam  miserorum  misereri  :  mali  au- 
tcm  omncs  miseri  sunt,  cum  propter  rationes  prre- 
dictas,  tum  maxime  quia  peccando  deiiciunt  :  miser 
quippe,  si  credamus  Varronil.  vi  de  I.  I.,  dicitur  a 
minus, ut  pote  cui  cum  opus  est,  rainus  nullo  est,  vel, 
ut  placet  Cujacio,  a  Grreco  v.Oto;  scelus. 

1  Neque  cnim  sapientum  quisquum,  etc.]  I.  Boetius, 
ut  sibi  videtur,  more  sapieutis  miratur,  bonis  adver- 
sa,  malis  piospera  accidere,  duplici  de  causa.  Prima 

Patrol.  LXIII. 


Mei  autem  pene  motisunt  pedes,pene  effusi  suxt  grts- 
sus  mei,  quia  zelavi  super  iniquos  pacem  peccatorum 
videns.  Id  etiam  mirabatur  Jeremias  cap.  xn  :  Quare 
viaimpiorum  prospera,  bene  estomnibus  qui  prsevari- 
cantur  et  iniquc  aguntf 

8iYec  mirum,  etc.]  III.  Philosophia  respondct  hanc 
admirationem,  ut  cceteras,  oriri  ex  ignoratione  cau- 
sre ;  sed  ignorationem  hanc  non  esse  legitimum  ar- 
gumentum  ex  quo  concludi  possit,  Deum  non  essc 
bonum  mundi  rectorem,  aut  omnia  non  recle  tieri  : 
sicut  deinceps  eadein  Philosophia  probabit. 

*  Carmen,  quod  dici  potest  constare  duplici  genc- 
re  versuum  tclrametrorum  alternorum,  quorum 
prior  trochreo,  posterior  spondeo  incipit  :  uterque 
autem  postpiimum  pedem,  spondeum,  vel  iambum, 
vel  dactylum . habens  cum  syliaba  superstite,  quam 
vocant  cresuram,  dactylo  et  spondeo  linilur.  Excipi- 
tur  taraeu  vigesimus  versus,  cujus  primus  pes  est 
iambus  et  secundus  tribrachus. 

26 


811 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


812 


miratur  effecta  cxlestia,   terrcstria  autem  non  mira- 
tur  quod  horum  noscat,  illorum  ignoret  causas. 

Si  quis  Arcturi  sidera  nescit 
Propinqua  summo  cardiue  labi, 
Cur  regattardus  plaustra  Bootes, 
Mergatque  seras  aequoreilammas, 
5      Cum  nimis  celeres  explicet  ortus, 
Legem  stupebit  setberis  alti. 
29©  Palleant  plenae  cornua  lunae 
Infecta  metis  noctis  opacae, 
Quseque  fulgenti  texerat  ore 


10 


Commovetgentes  publicuserror, 
Lassantque  crebris  pulsibus  aera. 
Nemo  miratur  ilamina  cori 
Littus   frementi  tunderatluctu, 

lo       291  Nec  nivis  duram  frigoremolem 
Fervente  Pbcebi  solvier  aestu. 
Hic  enim  causas  cernere  promplum  est 
Illic  latentes  pectora  turbant 
Cuncta ;  quae  rara  provebit  aetas 

20      Stupetque  subitis  mobile  vulgus. 
Cedat  insciti  nubilus  error, 
Cessent  profecto  mira  videri. 


Confusa  Pbcebe,  detegat  astra  : 

INTERPRETATIO. 

Si  guis  ignoret,    stellas  Ursx  verti  prope  supremum  petitis  ictilus  fatigant  cymlala.  Xemo  miratur,  ventos 

polum,  hic  admiratur  vehementer  legcm  cceli  sublimis,  cori  ferire  oras  marinas  undis  tumultuantibus,  neque 

qua  Bootes,  qui  habet  ortum  velociorem,   lentus  agat  cumulum  nivis  frigore  induratum  liquari  calore  vehe- 
currum  suum  et  nunquam  demittat  ignes  suos  tardos  B  mcnti  soiis  :  nam  hic  facile  est  cognoscere  causas  :  iilic 

in  mare.  Si  orbita  lunx plenx palleat,  fadata  terminis  causx  occultx  perturbant  admiratione  omnes  mentes. 

noctis   obscurx,  et  quae  luna  velaverat  vultu  splendido  Plebecula  iuconstans  miratur  ea    qux  raro  et    subito 

stellas  minores,  haec  obscurata  revelet  easdem  stellas,  eveniunt.  Error  obscwus  ignari  vulgi  facessat;  haec 

hinc  error  communis  turbat  populos,  qui  propterea  re-  certc  desinent  videri  admirabilia. 

NOTjE- 

\.Arcturi.]  Arcturus  dicitur  ab  kjjxtos  ursa,  et  oupu      nam  carminibus  pati  hoc  deliquium,  inde  vero  tin- 


cauda,  quasi  ursx  cauda,  est  stella  omnium,  ex  qui- 
bus  major  Ursa  constat,  maxime  polo  vicina  :  unde 
dici  solet  stella  polaris  :  quare  cum  polus  arcticus  ab 
hac  Ursa  sic  vocatus  nobis  semper  appareat,  ut  pote 
nostro  borizonte  sublimior,  idcirco  stella  haec,  ceu 
antipodas  hcrreat,  nunquam  occidit  :  hinc  Virgil.  i 
Georg.,v.  246  : 

Arctos  oceani  metuentes  aequore  tingi. 
Scilicet  propter  odium  Junonis,  ut  lingunt  poetae, 
quaequod  majorem  Ursam  in  ccelum  admissam  aegre 
ferret,  Tethyn  rogavit,  ne  suis  hanc  pellicem  sineret 
aquis  lavan.  Idem  Arcturus  vocatur  etiam  Arctophy- 
iax  et  Bootes,  de  quo  iit  sermo  in  3  ver;u.  Arctophy- 
lax  quidem  sive  custos  Ursae,  sive,  ut  loquitur  Ovi- 
di us, custos  Erimanthidos  ursx,  quod  videatur  ursam, 
quam  semper  comitatur,  custodire.  Bootes  vero  sive 
bubulcus,  quia  stellis  formam  boum  currusque  refe- 
rentibus  instar  cujusdam  bubulci  adbaeret :  hinc  Pro- 
pertio  dicitur  versare  boves  et  plaustra  Bootes.  Juve- 
nal.  sat.  5,  v.  22  : 

Aut  illo  tenrpore,  quo  se 
Frigida  cireutuagunt  pigri  sarraca  Bootae. 

Ulud  porro  sidus  triplicihoc  nomine  donatum,  recte 
dicitur  summo  cardine,  cui  propinquum  est,  labi  : 
adeoque  hinc  tardum  seras  flammas  in  aequore  mer- 
gere,  inde  vero  celeres  explicare  ortus.  Primum  qui- 
dem  sidus  illud  summo  cardine  labitur  :  quia  verti- 
tur  ad  polum  septentrionalem,  qui  nobis  semper 
apparet  et  in  quo  tanquam  iu  altero  mundi  cardine 
orbis  cwlestis  verti  tingilur.  Demde  idem  sidus  tar- 
dum  seras  in  mari  mergit  Qainmas,  quoniam  nun- 
quam  infra  nostrnm  horizontem  descendens,  uun- 
quam  occidit.  Denique  idem  sidus  celeres  explicat 
ortus,  quod  niajon  duntaxat  solis  lumine  occaltatum 
statim  atquelumensolare,  objecta  terra,  minutum  est, 
emicat.  llle  autem  qui  hanc  causam  ignorat  praedicta 
miratur. 

7.  Pallcant  plenx  cornua  lunx.~\  Luna,  quae  etiam 
dicitur  Plurbc,  quod  per  noctem  splendeat,  est  cor- 
pus  cceleste  opacum,  quod  solari  lumine  ita  relucet, 
ut  modo  angulatam,  modo  rotundam  splendoris  for- 
mam  exhibeat.  Contingit  autem  aiiquando  ut  inter 
solem  et  luiiam  plenam  sive  rotundo  splendore  re- 
lucentem,  terra  ita  interjaceat  ut  luna  umbris  ter- 
restribus  obscurata  rotundum  suum  splendorem  sta- 
tim  amittat,  etstellae,  quaemajori  lume  lumine  ollii- 
sae  ante  latebant,  incipiant  emicare.  Tum  veteres, 
qui  falsa  superstitione  existimabaut  hinc  quidem  lu- 


vel    cymbalorum   liberari,  ad  xra 
ut  vocat   Tibullus, 


confugiebant 


lunae 
idem 


D 


nitu  aens 
auxiliaria 
Tibullus,  ' 

Cautus  et  e  curru  lunam  deducere  tentat 
Et  faceret  si  non  aerarepulsa  sonent, 

Juvenalis  sat.  6,  1.  n,  v.  440  : 

Tot  pariter  pelves,  tot  tintinnabula  dicas 
Pulsari  :  jam  nemo  tubas,  nemo  serafatiget 
Una  laboranti  poterit  succurrere  luuae. 

Nemo  nescit  vulgatum  illud  Virgilii  ecl.  8,  v.  09  : 

Carmina  vel  ccelo  possuut  deducere  lunam. 

Haec  autem  omnia,  quae  sex  praedictis  versibus  ele- 
gauter  describuutur  a  Pbilosopbia,  ideo  miratur  vul- 
gus,  quia  horum  causam  nescit. 

13.  Xtmo  miratur,  etc/,  Postquam  Philosophia 
quaedam  protulit  quae  homines  propter  ignorantiam 
causarum  mirari  scdent,  contraria  refert  quee  iidem 
bomines  non  mirantur,  quod  illorum  causas  norint. 
Primum  quidem  homines  non  mirantur  corum  sive 
caurum,  ventum  ab  occasu  aestivo  spirantem  fluctu 
frementi  tundere  oras  marinas,  quod  iisdem  notum 
sit  ventum  bunc  esse  corpus  commotum,  corpus- 
que  commotum  naturaliter  tundere  corpora  obvia. 
Deinde  iidem  bomines  non  mirantur  molem  nivis 
frigore  induratam  fervente  solis  aestu  liquetieri,  quod 
sciant  quietas  nivis  dura?  partes  moveri  posse  a 
commotis  solari  aestus  particulis. 

1!»  et  20.  Qux  rara  provehit  aetas  stupetque  subitis.] 
Ign  ira  plebeculuadmiratur  qumcumque  et  raro  et  subito 
.ut.  Mmirum  ndmiratio  est  subita  commotio 
mentis  attentius  spectantis  ea  qua?  nova  videnlur  et 
magna  :  unde  causa  hujus  perturbationis  est  res  et 
raia  et  subita.  Rara  quidem  ;  nam,  ut  barbari  lo- 
qu untur,  ab  assuetis  non  fit  passio.  Subitavero;  quo- 
niam,  ut  recte  ait  S.  Gregorius,  jacula  qux  prxvi- 
dentur  minus  feriunt.  Verum,  inquit  grammaticus, 
quo  jure  bic  variatis  casibus  dicitur  vulgus  stupere 
raraet  subitis?  num  conjunctio  pares  optat  casus? 
Optat,  inquam,  pares  casus  :  sed  non  raro,  postha- 
bita  verborum  constructione,  sensa  dnntaxat  jnngnn- 
tur  :  sic  Cicero  dixit:  Emi  centum  aureis  et  pbiris: 
quanquam  bic  constructio  solita  non  mutatur,  sed 
verbum  quoddam  tacitum  debel  intelligi;  quasi  di- 
ceretur  Stupet  >/ux  rara  sunt  et  $titp>t  subitis  :  sirut 
enim  Tnllius  dixit,  n  d«  Fin  :  Nos  Varrones  stupe- 
mus  :  sic  Horatius  1. 1  Satrr.,  sat.  i.  cecinit, 

Hunc  capit  argenti  Bplendor  :  stupet  Albius  aere. 

21.  Cedal  insciti.]  lgnari :  quanquam  omnes  hic  Ie- 


8  13 


DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPHLE  L1I5.  IV 


814 


20«  PROSA  VI. 

Argumentum.   —  Pkilosophia,  indicata  matcria  dcin- 

ceps  tractanda,  et  modo  qua  disputabitur,  ponit  cum 

providentix  divinx,  tum  fati  definitionem  :  unde  hoc 

illi  ita  subjici  demonstrat,  ut  non  minus  providcntix 

divinx,  quamfati  sit,  et  probos  tristibus  ct  improbos 

optatis  nunc  af/ici. 

Ita  est,  inquam.  Sed  cum  tui  muneris  sit  laten- 
tium  rerum  causas  evolvere,  velatusque  caligine 
explicare  rationes,  quaeso  ft  uti  binc  decernas  et, 
quoniam  hoc  me  rairaculum  maxime  perturbat,  •> 
edisseras.  Tum  illa  paulisper  arridens  :  Ad  rem  me, 
inquit,  omnium  quaesitu  (0)  maximam  vocas,  cui 
vix  c  exhausli  quidquam  satis  sit.  Talis  namquc  ma- 
teria  est,  ut,  una  dabitatione  succisa,  innumcrabiles 
aliae,  velut  J  hydrse  capita,  succrescant  :  nee  ullus 
fueril  modus,  nisi  quis  eas  vivacissimo  mentis  igne 
coerceat.  l  ln  hae  enint  de  Provideutia»  siniplicitate, 
de  fati  serie,  de  repentiuis  oasibus,  de  cognitione, 
ac  prccdestinatione   (10)  divina,  de   arbitrii  libertale      3  Nam   Providentia  est  illa  ipsa  divina  ratio  (10)  in 

INTERPRETATIO. 

a  Ut  hac  de  re  dicas  tuam  scntcntiam.  d  Scrpentis  plurium  capitum. 


A  quaeri  solet  :  qvnv.  quanti  oneris  sint  ipse  perpendis. 
Sed  quonam  heec  quoque  te  nosse,  queedam  medi- 
cinae  tiue  portio  est,  quanquam  angusto  lnnite  tem- 
poris  septi,  tamen  aliquid  °  delibare  conabimur. 
Quod  si  te  musici  carminis  oblectamenla  delectant, 
hauc  oportet  paulisper  dilleras  voluptatem,  dum  (l.i) 
nexas  sibi  ordine  coute.xo  rationes.  L't  libet,  inquam. 
<5©3  -  Tum  velut  ab  alio  orsa  principio,  ita  disse- 
ruit.  Omnium  generatio  rerum,  cunctusque  mutabi- 
lium  naturarum  progressus,  et  quidquid  aliquo  mo- 
vetur  modo,  causas,  ordinem,  formas  e.x  divinae 
mentis  f  slabilitate  sortitur.  Ibrc  insuffi  simplicitatis 
arce  [composita,  multiplicem  (5)  rcbus  gerendis  mo- 
dum  statuit.  Qui  modus  cum  in  ipsa  divinae  intelli- 
gentiae  puritate  conspicitur,  Providentia  nominalur  : 
cum  vero  ad  ea  quoe  movet  atque  disponit  refertur, 
fatum  a  veteribus  appellatum  est.  Qua-  diversa  esse  fa- 
cile  liquebit,  si  quis  utriusque  vim  mente  cons[)exerit. 


1»  Exponas. 

c  Dici  potcst  aliquid  satis  accuratum. 


0  Leviter  attingere. 
f  Constantia. 


not^:. 


gnant,  inscitix;  existimavimus  tamen,  deleta  ultima 
syllaba,  qu«  scriptorum  inscitia  facile  introdnci  po- 
tuit,  legendum  esse  insciti,  hoc  est  ignari  vulgi  : 
leges  enim  htijus  carminis  ferre  non  possunt  inscitix, 
cujus  secunda  syllaba  producetur  Horatio  Satyr.  1.  11, 
sat.  2  : 

Illum  aut  nequiues  aut  vafri  inscitia  juris. 

1  In  hac    enim  de  Providcntix  simplicitate ,  etc. 

I.  Philosophia  indicat  materiamdeinceps  sibi  tractan- 
dum,  in  qua,  una  dubitatione  succisa,  innumeite  alise 
oriuntur  :  hujusmodi  suut  divina  Providentia,  fatum, 
concordia  libertatis  humanae  cum  divina  praenotione. 
Hydra  autem,  cujussimilitudine  nunc  utitur  Philoso- 
phia,  quinquagintavel,  ut  alii  volunt,  centum  liabebat 
capita,  quorum,  uno  abscisso,  duo  renascebautur,  do- 
nec  Hercules,  amputato  unoquoque  capite,  vulneri 
ignem  admoverit.  De  Lernaeahac  bestia  infra  dicetur 
metro  7  hujus  lib.,  v.  22. 

2  Tum  velut  ab  alio  orsa  principio  ]  II.  Philosophia 
indicat  modurn  quo  deinceps  disputabiiur.  Nimirum 
cum  Deus  non  minus  sit  causa  prima,  quam  linis  ulti- 
mus  rerum  omnium,  Philosophia  ad  suum  institutum 
probandum  argumenta  desumere  potest  a  Deo  in  utro 
que  hoc  genere  causae  :  quae  autem  hactenus  expositae 
sunt  rationes,  hae  a  Deo  veluti  fine  acceptae  sunt, 
quare  quae  deiuceps  afferentur,  ipsae  a  Deo  velut  a 
causa  efliciente  prima  accipientur;  hinc  Philosophia 
incipit :  Quidquid,  inquit,  creatur,  conservatur  et  ali- 
quo  modo  aflicitur,  illud  a  Deo  velut  a  prima  causa 
creatur,  conservatur,  et  modilicatur  :  quod  enim  in 
eodem  eoque  simplici  semper  modo  liat,  propterea  ab 
una  eaque  simplici  mente,  nimirum  Deo  liat,  necesse 
est.  Sic  divina  mcns  midtiplicemrcbus  gcrendis  modum 
statuit,  qui  modus,  cum  in  ipsa  divinx  intelligentix  pu- 
ritate  conspicitur,  Providcntia  nominalur;  cum  vero  ad- 
ea  qux  movct  atquc  disponit  nfertur,  fatum  a  vctcri- 
bus  appellatur. 

Sitne  puritas  vox  Latina,  dubitatur.  Alii  aiunt,  alii 
negant.  Scioppius  in  animadversionibus  in  Vossiura, 
suum  huic  dictioni  jus  Latinitatis  restituere  conatus, 
ait :  Sin  autcm  impuritatcm  Vossius  Latinum  csse  as- 
scntitur  proptcr  Ciceronis  auctoritatem,  ipsius  quoque 
judicio  duritas  minime  barbarum  videri  debet ....  Meo 
ergo  judicio  potest  jam  Vossius  securo  esse  animo,  et 


quamvis  in  vctcrum  auctorum  libris  qui  sunt  reliqui 
(cummaximam  eorum  partcm  intcriisse,  coque  innume- 
rarum  vocum  Latinarum  jacturam  factam  esse  constct) 
puritatis  vocabulun  non  invcnerit  :  quia  tamen  impuri- 
tatem  in  Cicerone  legimus,  non  habet  cur  seipsum  una- 
que  sccum  alios  doctissimos  homines  in  vulgi  barbari 
C  turbam  conjiciat. 

At  quamvis  Cicero  dixerit  infinitatem,  infrmatio- 
ncm,  Terentiusque  infortunium,  non  inde  sequitur, 
finitatem,  firmationcm,   fortunium  voces  esse  Latinas. 

3  Nam  Providentia,  etc.  ]  III.  Philosophia  airertde- 
iinitionem  divinae  Providentiae  :  Est,  inquit,  illaipsa 
divina  ratio  in  summo  omnium  principe  constituta,  qux 
cuncta  disponit.  Quae  quidem  deiinilio,  quia  ab  omni- 
bus  theologis  propugnatur,  ideo  diligentius  videtur 
exponenda.  Igitur 

Dioitur,  lo  ratio  :  cum  enim  ratio  dicatur  a  reor, 
cnmque  reor  idem  sit  qnodputo  sive  cogifo  ,  propterea 
cogitatio  oranis  rectedicetur  ratio  :  bincautem  factum 
arbitror,  ut  ratio  etiamTullio  sitmens,  inlelligentia, 
consilium,  jndicium,  argumentatio,  institutum  et  cse- 
tera  id  irenus.  Omnis  autem  providentia  quacdam  est 
cogitatio;  quandoquidem  qu^dam  est  qualitas  menti 
insita,  cujus  mens  ipsa  proxime  cons^ia  est.  Igitur 
Providentia  est  ratio. 
q  Verum  cum  cogitatio  duplicis  sit  generis,  nimirnm 
notio  etvoluutas,  qua-stio  est  inter  theologos,  utruni 
Providentia  sitnotio  tantum,  utrum  voluntas  tantuin  ; 
utrum  notio  simul  et  voluntas:  quod  ultimum  video 
pluribus  probari,  quanquam  iidem  intetsedisputent, 
utra  exhisduahus  cogitationihus  praecipuasit  in  ipsa 
Providcntia?  Hinc  providentia  divina  a  Ludovico  Yi- 
ves  dehnitur,  voluntas  Dei  consilio  universa  guber- 
nantis. 

Dicitur  2"  dicina  :  nam  providentia  dici  polest  de 
omni  monte,  sive  divina,  sive  etiam  creala  :  imo  cuni 
Providentia,  auctore  Tullio,  sit  pcr  quam  futurum  ali- 
quid  oideturantequam  factum  sit ;  cumque  menti  di- 
vinae  nihil  futurum  sit,  contra  vero  mcutibus  creatis 
plura  sint  fulura,  idcirco  Providentia  melius  rectius- 
que  dicilur  decaeteris  mentihus,  quam  de  divina.  Hic 
tameu  non  agitur  nisi  de  Providentia  divina,  quae 
propterea  debuit  dici  ratio  divina,  sive  cogitatio  divi- 
nae  mentis. 


815 


AN.  MANE.  SEV.  BOETIT. 


816 


summo  omnium  principe  constituta,  quse  cuncta  dis-  A  seu  omnibus  fatalis  series  texitur  ;  iilud  certe  (5)  ma- 


ponit  :  3»1  '  fatum  vero  inhaerens  rebus  mobilibus 
dispositio,  per  quam  Providentia  suis  queeque  nectit 
ordinibus.  Providentianamque  cuncta  pariter,  quam- 
vis  diversa,  quamvis  infinita,  complectitur  :  fatum 
vero  singula  digerit  in  motum  locis,  formis,  ac  tem- 
poribus  distributa  :  ut  (5)  hsec  temporalis  ordinis  ex- 
plicatio,  in  divina?  mentis  adunata  a  prospectu,  Pro- 
videntia  sit  :  eadem  vero  adunatio  digesta  atque 
explicata  temporibus  fatum  vocetur.  Quse,  licet  di- 
versa  sint,  alterum  tamen  pendet  ex  altero.  Ordo 
namque  fatalis  ex  Providentise  simplicitate  procedit. 
Sicut  enim  artifex  faciendserei  formam  mente  perci- 
piens,  (I0J  movet  operis  effectum,  et  quod  simplici- 
ter,  6  praeseutarieque  prospexerat,  per  temporales 
ordines  ducit ;  ita  Deus  Providentia  quidem  singu- 
lariter,  stabiliterque  facienda  disponit  :  fato  vero  hsec 
ipsa,  quse  disposuit,  multipliciter  ac  temporaliter 
administrat.  205  2  Sive  igitur,  famulantibus  qui- 
busdam  Providentise  divinis  spiritibus,  fatum  exer- 
cetur,  seu  anima,  seu  tota  inserviente  natura,  seu 
ccelestibus  siderum  motibus,  seu  angelica  virtute, 
seu  dsemonum  varia  solertia,  seu  aliquibus  horum, 


B 


nifestum  est,  immobilem,  simplicemque  gerendarum 
formam  rerum  esseprovidentiam  :  fatum  vero  eorum 
quae  divina  simplicitas  gerenda  disposuit,  mobilem 
nexum,  atque  ordinem  temporalem.  3  Quo  fit,  ut 
omnia  quae  fato  subsunt,  Providentiae  quoque  subje- 
cta  sunt ;  cui  ipsum  etiam  subjacet  fatum.  Qucedam 
vero,  quce  sub  Providentia  (10)  locata  sunt,  fati  se- 
riem  superent.  Ea  vera  sunt,  quae  primae  propinqua 
divinitati  stabiliter  tixa,  fatalis  ordinem  mobilitatis 
excedunt.  Nam  ut  orbium  circum  eumdem  cardinem 
sese  vertentium,  qui  est  intimus,  ad  simplicitatem 
medietatis  accedit,  caeterorumque  extra  locatarum 
veluti  cardo  quidam,  circa  quem  versentur,  existit : 
(i'6)  extimus  vero  majore  ambitu  rotatus,  quanto  a 
puncti  media  individuitate  discedit,  tanto  ampliori- 
bus  spatiis  explicatur  :  si  quid  vero  illi  se  medio 
connectat  et  societ,  in  simplicitatem  cogitur,  dilfun- 
dique  ac  diftluere  cessat.  Simili  ratione  quod  longius 
a  c  rprima  mente  discedit,  majoribus  fati  nexibus 
implicatur,  ac  tanto  aliquid  fato  liberum  est  (20), 
quanto  iilum  rerum  cardinem  vicinus  petit.  Quod  si 
supernte  296  mentis  haeserit  lirmitati,  motu  carens, 


1NTERPRETATTO. 


a  Notione. 

h  Et  imaginando . 


c  Deo. 


NOTJE. 


Dicitur  3°  in  summo  omnium  principe  constituta : 
quia  Providentiadivinaest  attributum  Dei,  quatenus 
Deus  est  summus  omnium  princeps  :  summi  quippe 
principis  est,  providere  omnibus.  Sapientiee  vi :  Mqua- 
liter  cura  est  illi  de  omnibus ;  et  cap.  vm  :  Attingit  a 
finead  finem  fortiter  et  dispoirit  omnia  suaviter. 

Dicitur  4°  quse  cuncta  disponit :  quoniam  providae 
mentis  est,  pro  eo  quem  sibi  proponit  iine  materiam 
sibi  subjectam  suo  quamque  ordine  et  loco  ponere. 
Hinc  Providentia  diviua  delinitur  a  S.  Thoma  ratio 
ordinis  rcrum  in  finem. 

1  Fatumvero  inhserens,  etc.]  IV.  Philosophia  subji- 
cit  deiinitionem  fati  :  fatum,  inquit,  est  inluvrens  re- 
bus  mobilibus  dispositio  pcr  quam  Providentia  suis 
quxque  nectit  ordinibus  :  quod  etiam  clarius  interpre- 
tari  conabimur. 

Primum  igiturfatum,  interpretationenominis,  nihil 
est  aliud  quam  divinse  voluntatis  siguum,  sive  dictum 
divinum  ;  nam  judicio  Varronis,  quod  Parcce  consti- 
tuerunt  nascenti,  a  fando  fatum  est  dictum  :  atque 
hoc  modo  S.  Aug.  1.  v  de  Civit.  Dei,  cap.  9,  ait,  apud 
Christianos  esse  fatuni  :  Non  cnirn,  iuquit,  abnucre 
possumus  esse  scriptum  in  Litteris  sanctis  :  scmet  locu- 
tus  est  Deus  . .  .  quodenim  dictum  est,  semellocutusest; 
inteiligitur  immobiliter,  hoc  est,  incommutabilitcr  est 
hcutus,  sicut  novit  incommutabiliter  omniaqux  futura 
sunt,  et  qux  ipse  facturus  cst.  Lucanus  iu  nono  : 

Non  vocibus  ullis 
Numen  eget,  dixit  semel  nascentibus  auctor, 
Quidquid  scire  licet. 

Deinde  falum  est  dispositio  :  quiaest  ipsa  res  crea- 
ta,  corpus  nimirum,  aut  mens  suo  tempore,  loco,  aut 
quocumque  alio  modo  atfecta  :  id  quippe  est  Dei  vo- 
lentisjussum  dictumque. 

Prseterea  dispositio  hsec  inhxret  rebus  mobilibus  : 
est  enimfalum,  modus  rei  duntaxat  creatae  :  ut  pote 
quai  nec  iieri  nec  conservari,  nec  quocunque  modo 
aftici,  nisi  divina  voluntate,  cujus  illa  dispositio  est 
signum,  potest. 


Insuper  per  hanc  dispositionem  rebus  mobilibus  in- 
r  hsercntem  divina  Providentia  suis  quseque  nectit  ordini- 
bus:  nam  cquidcm,  inquit  Q.  Curtius,  xterna  constitiu 
tione  crediderim  nexuque  causarum  latentium  et  mutto 
ante  destinatarumsuum  qusequeordinemimmutabili  kge 
percurrcre.  Uno  verbo  futum  est  ipse  patiendi  agendi- 
que  modus,  quo  res  mobilis  ab  immobili  Deo  sapien- 
tissime  afticitur  :  quod  evidentius  patebit  conside- 
ranti  sequentia  Providentiae  et  fati  discrimina,  qu;e 
deinceps  a  Philosophia  proponentur  veluti  qusedam 
prcedictse  utriusque  detinitionis  consectaria. 

2  Sive  igitur  famulantibus,  etc.l  Etiamsi  constet, 
falum  quemdam  esse  rei  mobilis  modum,  constetque 
prceterea,  modum  hunc  esse  a  Deo,  tanquam  a  prima 
causa,  dubitari  tamen  potest,  utrum  fatum  sit  a  Deo 
proxirae,  an  famulantibus  quibusdam  aliis  rebus  : 
hiuc  Philosophia  quasdam  philosophorum  hac  de  re 
perstringit  opiniones,  quarum  nullam  cteteris  ante- 
ponit,  quod  quamvis  Deus  utatur  geniis  cum  bouis 

D  tum  malis  ;  spiritu  universi ;  elemenlis;  corporibus 
ccelestibus  ;  et  aliis  ejusmodi  rebus  ad  fatum  aliquod 
exercendum,  nulla  tamen  est  ex  his  rebus  qua  Deus 
utatur  geueratim  ad  movendas  reliquas  res  creatas, 
sive  ad  omne  fatum. 

3  Quo  fit,  elc.  ]  Ex  diclis  Pbilosophia  couticit,  pro- 
videntiam  divinam  latius  patere  fato,  quatenus  quse- 
cunque  fato  subsunt,  hsec  etiam  Providentise  sulqi- 
ciuntur,  sed  qusecunque  subjiciuntur  Provideutia1, 
hac  non  ita  fato  subsint ;  non  tjuod  res  ulla  creata 
possit,  Deo  non  modilicante  ,  modilicari  ;  sed  quod 
uon  omnis  res  creata  seque  sit  mutabilis  :  cum  enim 
fatum  sit  it:sjttj$itio rtbus  mobilibus inhserens, ei  rebus 
creatis  qusedara  magis,  queedam  minus  fato  subjici 
dicuntur,  prout  magis  aut  minus  a  prima  mente  dis- 
cedentes  magis  aut  riiinus  obnoxice  sunt  mutationi  : 
quod  Philosophia  eiponit  exemplo  plurium  orbium 
circa  immotum  eumdem  axeni  Ua  actorum,  ut  quo 
ad  axem  magis  aut  miuus  accedunt  eo  miuori  aut 
majori  motu  cieautur. 


817 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE  LIIL  IV. 


818 


fati  quoquo  a  supergreditur  necessitalcm.  '  Igitur  uti  A  intueri  illam  intimam  tempcriem,  vcluti   in  corpori- 


i; 


est  ad  h  intellectum  ratiocinatio  ;  ad  id  quod  est,  id 
quod  gignitur,  ad  eeternitatem  tempus,  ad  puncli 
medium  circulus;  ita  est  fati  series  mobilis  ad  Pro- 
vidcntia?.  stabilem  simplicitatem.  (5)  Ea  serics  ccelum 
ac  sidcra  movet,  elemenla  in  se  inviccm  tcmperat, 
et  alterna  commutatione  transformat.  Eadem  c  na- 
scentia,  occidentiaque  omnia  pcrsimilcs  fetuum,  se- 
minumquc  renovat  progressus  Haec  actus  etiam, 
fortunasque  bominum  indissolubili  causarum  con- 
ncxione  constringit  :  quoe  cum  ab  immobilis  Provi- 
dentiffi  proficiscantur  cxordiis,  (10)  ipsas  quoque 
d  immutabiles  esse  neccsse  est.  Ita  enim  res  optime 
reguntur,  si  manensin  divina  mente  simplicitas,  in- 
declinabilem  causarum  ordinem  promat;  bic  vero 
ordo  res  mutabiles,  et  alioqui  temere.liuituras  pro- 
pria c  incommutabilitate  coerceat.  Quo  fit,  ut  ta- 
metsi  vobis  bunc  ordinem  minime  considerare  valen- 
tibus,  confusa  omnia  (15)  perturbataque  videantur, 
nibilominus  tamcn  suus  modus  ad  bonum  dirigens 
cuncta  disponat.  Nih.il  cst  enim  quod  mali  causa  ne 
ab  ipsis  quidem  improbis  iiat  :  quos,  ut  f  uberrime 
demonstratum  est,  bonum  quaerentes  pravus  error 
avertit,  e  ne  dum  ordo  de  summi  boni  cardinc  pro- 
liciscens,  a  su»  quemquam  deflectat  exordio.  '  Quae 
vero  (20)  inquies,  potest  ulla  iniquior  esse  confusio, 
quam  ut  bonis  tum  2»?  adversa,  tum  prospera, 
malis  etiam  tum  optata,  tum  odiosacontingant?  Num 
igitur  ea  mentis  integritate  bomines  degunt,  ut  quos 
probos  improbosve  censuerit,  eos  quoque,  uti  existi-  q  ei  quem  deteriorem   facere  possit  adversitas,  ne  cui 


busdici  solct,  animorum?  Noncnim  dissimile  est  mi- 
raculum  ncscienti  cur  sanis  corporibus,  his  quidem 
dalcia,  illis  vero  amara  conveniant.  Cur  aegri  ctiam 
quidam  lenibus,  (10)  quidam  vero  acribus  adjuvan- 
tur.  At  boc  medicus,  qui  sanitatis  ipsius,  atque 
eegritudinis  modum  temperamentumque  dignoscit, 
minime  miratur.  Quid  vero  aliud  animorum  salus 
videlur  essc,  quam  probilas?  quid  aegritudo,  quam 
vitia?  Quis  autem  alius  vcl  servator  bonorum,  vel 
malorum  depulsor,  quam  rector  ac  medicator  men- 
tium  (15)  Deus?  Qui,  cnm  ex  alta  providentiae  '  spe- 
cula  rcspicit,  quid  unicuique  conveniat  aguoscit,  et, 
quod  convenire  novit,  accommodat.  Hiuc  jam  iit 
illud  fatalis  ordinis  insigne  miraculum,  cum  ab  scien- 
te  geritur,  quod  stupeant  ignorantes.  Nam  ut  pauca, 
quae  ratio  valet  bumaua,  j  de  divina  profunditate 
pcrstringam,  k  de  hoc,  quem  tu  justissimum  (20) 
et  aequi  servantissimum  putas,  omnia  scienti  Provi- 
dentiae  diversum  videtur.  Et  victricem  quidem  cau- 
sam  diis,  victam  vero  Catoni  placuisse  '  familiaris 
noster  Lucanus  admonuit.  Hic  igitur  m  quidquid  citra 
spem  videas  geri,  rebus  quidem  rectus  ordo  est, 
opinioni  .vero  tuae  perversa  confusio.  Sed  sit  aliquis 
ita  bene  moratus,  (25)  ut  de  eo  divinum  judicium 
pariter,  bumanumque  consentiat;  sed  est  animi  viri- 
bus  iniirmus  :  cui,  si  quid  eveniat  adversi,  desinet 
colere  forsitan  iunocentiam  per  quam  non  potuit 
retinere  fortunam.  Parcit  itaque  sapiens  dispensatio 


mant,  esse  necesse  sit?  Atqui  qui  in  hoc  hominum 
judicia  h  depugnant  et  quos  alii  proemio,  alii  (5)sup- 
plicio  dignosarbitrantur.  Sed  concedamus,  ut  aliquis 
possit  bonos  malosve  discernere  ;   num  igitur  poterit 


non  convenit  laborare  patiatur.  Est  alius  cunctis 
virtutibus  (30)  absolutus,  sanctusque  ac  Deo  proxi- 
mus  :  hinccontingi  quibuslibet  adversis  nefas  Provi- 
dentia  judicat,  adeo,  ut  ne  corporeis  quidem  morbis 


INTERPRETATIO. 


a  Transccndit. 

b  IntcUigcntiam. 

c  Series. 

<i  Fortunas. 

e  Constantia. 

f  Abundantissimc. 

e  Tantum  abcst  ut. 

L  Inter  se  opponuntur. 


1  Vigilia  hoc  est  loco;unde  vigiles  longius  prospi- 
ciunt. 

j  Uc  Deo  ineomprehenso. 

k  Quod  tu  putas  xquum,  idipsum  Deus  scicntissimus 
iniquum  videt. 

1  Philosophise  peritus. 

m  Omnia  quidem  recte  fiunt,  sed  de  eorum  cvcntu 
malc  judicas. 


NOT/E. 


1  lgitur  uti  cst  ad  intcllcctum,  etc.]  Nimirum  ut  ex 
intellectu  sive  intclligentia  (quse  nihil  est  aliud  quam 
coguitio  clara  et  distincta,  quceque  est  norma  ut  sen- 
tentiae  sic  ratiocinationis  verae  certaeque)  constante 
el  veluti  immota  oritur  ratiocinatio,  quaj  est  veluti 
progrcssus  mentis  unum  judicium  ex  pluribus  aliis 
probantisvel  iruprobantis  :  ut  ex  materia  eadem  ma- 
ncnte,  diversa  generantur  corpora,  v.  g,  seges,  tri- 
ticum,  panis,  sanguis,  caro  :  ut  ab  aetcrnitatc,  quae 
est  diuturnitas  rei  sine  principio  et  sine  line  existen. 
tis,  procedit  tempus  quod  est  diuturnitas  rei  cum 
principio  etiiue  existentis  ut  centro  immoto  movetur 
circulus,  ita  providentiae  Dei  immotae  subjicitur  fati 
series  mobilis. 

-  tjux  vero,  inquies,  potest  ulla,  etc.]  IV.  Pbiloso- 
phia  cx  praedictis  rrincipiis  infert,  non  minus  Provi- 
dentiai  quam  fati  esse  quod  bonis  ctiam  adversa,  et 
malis  etiam  prospera  contingant,  sive  quia  quos  pro- 
bos  improbosque  lioiuiues  censent,  hi  tales  non  suut, 
Deu  judice,  sive  etiamquiaut  corporum  sic  mentium 


IJ 


diversa  est  temperies. 

Primum  quidem  quodhomines  ignorent,  Deusvero 
perfectissime  noscat  omnium  hominum  cogitationes 
tieri  potest  ut  humanum  divinumque  judicium  de  bo- 
nis  perversisque  hominibus  diifcrat :  ut  quos  Deus 
probat,  hos  homines  improbent,  quosque  homincs 
probant,  hos  Deus  improbet:  sic  quo  tempore  amici 
Jobi  ipsum  damnabant,  eodem  Jobum  Deus  absolve- 
bat.  Quin  etiam  hac  in  re  contraria  sunt  hominum 
judicia,  et  quos  aliiprsemio,  alii  supplicio  dignos  ar- 
bitrantur. 

Deinde  mentium  sic  diversa  est  temperies,  saltem 
babita|ratione  corporis,  cum  quo  junguntur,  ut  quac- 
dam  ipso  corpore  sint  infirmiores,  quandam  fortiores, 
quaedam  veluti  libratis  viribus  aequales  :  quibus  om- 
nibus,  Deo  providente,  modo  prospcra,  modo  ad- 
versa  contingunt,  prout  haec  conducnnt  ad  vitia  re- 
moveuda,  vel  ad  virtutes  promovendas  :  quod  tam 
ignotum  est  hominibus,  quam  illa  intima  tcmpcrics 
animorum. 


819 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


820 


agitari  sinat.  298  '  Nam  ut  quidam  a  me  quoque 
excellentior  ait,  t  Avoco:  iepov  o-d>/xa  Svvdpxic,  ol- 
y.po$o[iov(7i  Fit  autem  saepe,  uti  bonis  summa  re- 
rum  gerenda  deferatur,  ut  c  exuberans  retunda- 
tur  improbitas.  Aliis  mista  quaedam,  pro  animorum 
qualitate,  distribuit :  quosdam  d  remordet,  ne  longa 
(5)  felicitate  luxurient :  alios  duris  agitari  sinit,  ut 
virtutes  animi,  patientiae  usu  atque  exercitatione, 
confirment.  Alii  plus  aequo  metuunt,  quod  ferre 
possunt  :  alii  plus  sequo  despiciunt  quod  ferre  non 
possunt.  Hos,  in  experimentum  sui,  tristibus  ducit. 
Nonnulli  e  venerandum  saeculi  nomen,  gloriosae  »pre- 
tio  morlis,  emerunt.  Quidam  (10)  suppliciis  inex- 
pugnabiles  exemplum  cseteris  prsetulerunt  invictam 
malis  esse  virtutem.  Quae  quam  recte  atque  disposi- 
te  et  ex  eorum  bono,  quibus  accidere  videntur, 
fiant,  nnlla  dubitatio  est.  Nam  illud  quoque,  quod 
improbis  nunc  tristia,  nunc  optata  proveniunt,  ex 
eisdem  ducitur  causis.  Ac  de  tristibus  quidem  nemo 
miratur  quod  (15)  eos  ma!e  meritos  omnes  existi- 
mant.  Quorum  quidem  supplicia,  tum  caeteros  ab 
sceleribus  deterrent,  tum  ipsos,  quibus  invebuutur, 
emendat  :  laeta  vero  magnum  bonis  argumentum  lo- 
quuntur,  quid  de  bujusmodi  felicitate  debeant  judi- 
care,  quam  famulari  seepe  improbis  cernant.  In  qua 
re  iliud  etiam  f  dispensari  credo,  quod  est  forsitau 
alicujus  (20)  tam  praeceps  atqueimportuna  natura,  ut 
eumiuscelerapotius  sexacerbare  possit  rei  familiaris 
inopia :  bujus  morbo  Providentia  collatae  pecunise 
remedio  medetur.  Hic  foedatam  probris  conscientiam 
spectans,  et  cum  fortuna  sua  comparans,  forsitan 
pertimescit,  ne  cujus  ei  jucundus  usus  est,  sit  tristis 
amissio.  Mutabit  igitur  (25)  mores,  ac,  dum  fortunam 
metuit  amittere,  nequitiam  dereiinquit.  299  Alios 
in  cladem  meritam  prsecipitavit  indigne  acta  felicitas. 
Quibusdam  permissum  puniendi  jus,  ut  exeroitii  bo- 
nis,   et  malis  esset  causa    supplicii.  Nam  ut  probis 


I! 


\.  atqne  improbis  nullum  foedus  est,  ita  ipsi  inter  se 
improbi  nequennt  convenire.  Quidni?  cum  a  semet 
(5)  ipsis  discerpentibus  conscientiam  vitiis  quique 
di-sentiant,  faciantque  saepe,  quae  cum  gesserint, 
non  fuisse  gerenda  decernant?  Ex  quo  saepe  summa 
illa  Providentia  protulit  msigne  miraculum,  ut  malos 
mali  bonos  facerent.  Nam  dum  iniqua  sibi  a  pessimis 
quidam  perpeti  videntur,  noxiorum  odio  tlagrantes 
ad  virtutis  frugem  rediere,  dum  se  eis  (10)  dissimiles 
student  esse,  quos  oderant.  Sola  est  enim  divina 
vis,  cui  mala  quoque  bona  sint,  cum  eis  competenter 
utendo,  alicujus  boni  elicit  effectum.  -  Ordo  enim 
quidam  cuncta  complectitur,  ut  quod  abassiguata  or- 
dinis  ratione  discesserit,  boc  licet  in  alium,  tamen 
in  ordinem  relabatur,  ne  quidinregno  Providentise 
liceat  temeritati.  (15  h  'Ayoikeov  Seps  zoatra  Beov  -,; 
77xvt'  uyopevetv.  Neque  enim  fas  est  bomini  cunctas 
divini  operis  macbinas  vel  ingenio  comprebendere, 
vel  explicare  sermone.  Hoc  tantum  pei^pexisse  sufti- 
ciat,  quod  naturarum  omnium  '  proditor  Deus,  idem 
ad  bonum  dirigens  cuncta  dispomt  :  dumque  ea  quae 
protulit,  in  sui  similitudinem  retinere  festinat,  20 
malum  omne  de  reipublicse  suae  terminis  per  fatalis 
seriem  necessitatis  j  eliminat.  Quo  tit,  ut  qoae  in 
terris  abundarecreduntur,  si  disponentem  Providen- 
tiam  spectes,  nibil  usquam  esse  perpendas.  Sed  vi- 
deo  jam  dudum  te  et  pondere  quaesiionis  oneratum, 
et  rationis  prolixitate  fatigatum,  aliquam  carmiuis 
exspectare  dulcedinem.  Accipe  (25)  igitur  kbaustum, 

q  quo  refectus,  firmior  in  ulteriora  contendas. 
300  METRUM*  VI. 
Argumentum.  —  Philosophia    exempUs    confirmatura 
di\  inam  Providentiam,  hsec  est,  inquit,  lex  divinitus 
constituta,  ut pace inita  inter  sidera,  elementa,  anni 

■  estates,  omniaque  corpora  videntia,  hxc  jji 
tuos  repetant   circuitus  ad  illud  a  quo  prodierunt, 
rcditura  boni  cujuslibet  principium. 

Si  vis  celsi  jura  tonantis 


INTERPRETATJO 


a  Forte  Hermes  Trismegistus. 

i  Viri  sacri  corpus  virtutes  sedificant. 

c  Grassata. 

d  Affxgit. 

e  Posteritatis  famam  Ulustri  morte  consecuti  sunt. 

f  Ideo  fieri. 

6  Commovere. 


h  Difficile  autem  est  me  hxc  omnia  vclut  deum  elo- 
qui. 

i  Creator. 

j  Expellit. 

k  Poculum. 

Si  desideras  advertere  providtntiam  Dei  summi, 
mente  diligenti  etpura,  considera  vertices  cceli  sublimis 


NOT.E. 


1  Nam  ut  quidam  mc  quoque  cxcellentior  ait.]  Cre- 
ditur Hermes  Trismegistus,  inquit  Ascensius,  quem 
Deum  effectum  fabulatur  gentilitas.  Graeca  autem  illa 
verba  Kvo^o;  kpov,etc,  sic  reddi  debent  :  viri  sa 
corpus  virtutes  xdificant  :  quanquam  enim,  teste 
Apostolo,  II  Gor.  xu  Virtus,  in  infirmitate  perficiatur, 
salus  tamen  corporis,  diviti»,  et  caeterae  cjusmodi 
prosperitatcs  non  raro  conducunt  ad  virtutem  colen- 
dam  :  sic  Deo  dicenti  Jobum  esse  virum  justum  et 
colentem  Deum,  respondit  malus  genius  non  esse 
mirnm,  cum  omnia  illi  prospera  essent.  Lib.  Job. 

2  Ordo  enim  quidam,  etc.]  Ut  enim  rerum  om- 
nium  creatarum  unumest  principium  unusque  finis, 
sic  necesse  est  unus  sit  earumdera  rortim  ordo,  una 
Providentia,  quam  ut  pote  infinitam  neque  animo 
comprehendere,  neque  verbis  explicare  possumus  : 
optirae    enim  Homerus,    Iliad.    M.   'A.pyoikeov  8'    ip.1, 


D  etc,  boc  est  :  difficile  autem  hxc  omnia  me    tanquam 
deum  eloqui. 

*  Quod  quibusdam  vocatur  spondaicum.  Garmen 
est  constans  ex  uno  genereversuum,  quorum  quilibet 
te  rameter  tertio  loco  dactylum  et  quarto  spondeum 
ssepius  babet :  aliis  vero  locis,  praeter  lios  pedes, 
etiam  auapaestum. 

1 .  Jura  tonantis.]  Providentiam  Dei  :  nam  cum  hsec 
Pr^  '  ex  dictis  $it  divina  ratio  in  summo  omnium 

principe  constituta  qux  cuncta  dis\  onit,  hsec  non  im- 
merito  vocatur  jus  divinum,  sive  lex  divina.  Deinde 
vero  tonans  est  Deus  :  cum  enim  causae  peculiares 
fulguris,  tonitrui,  ot  fulminis  vnl.  nnotescant, 

haec  effecta  ita  soli  Deo  tril  i  vernnt,  ut  poets* 

praesertim  nominando  fulgurantcm,  tonantem,  et  ful- 
minantem,  Deum  intelligi  velint. 


821 


DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPIILK  LIB.  IV. 


822 


10 


15 


Pura  solers  cernere  mente, 
Aspice  summi  culmina  cceli. 
IIOI  lllic  justo  fcadere  rerum 
Veterem  servant  sidera  pacern. 
Non  sol  rutilo  concitus  igne 
Gelidum  Phu'bes  impedit  axem. 
Nec  quse  summo  vertice  mundi 
Flectit  rapidos  Ursa  meatus, 
Nunquam  occiduo  lota  profundo, 
Ceetera  cernens  sidera  mergi, 
Cupit  Oceano  tiDgere  ilammas. 
Semper  vicibus  temporis  sequis 
Vesper  seras  nuntiat  umbras, 
Revehitque  diem  Lucifer  almum. 
Sicaeternos  reiicit  cursus 
Alternus  amor  :  sic  astrigeris 
Bellum  discors  exsulat  oris. 


A  Hffic  concordia  temperat  cequis 

20      Elementa  modis,  ut  pugnantia 
Vicibus  cedant  [humida  siccis, 
Jungatque  iidem  frigora  llammis, 
Pendulus  ignis  surgat  in  altum. 
Terrceque  graves  pondere  sidant. 

2j      :iO«  Iisdem  causis  vere  tepenti 
Spirat  ilorifer  annus  odores, 
.Lstas  Cererem  fervida  siccat, 
Hemeat  pomis  gravia  autumnus, 
Hiemem  delluus  irrigat  imber. 

30      Ileec  temperies  alit,  ac  profert 
Quidquid  vitam  spirat  in  orl>e  : 
Eadem  rapiens  condit,  et  aufert, 
Obitu  mergens  orta  supremo. 
B  Sedet  interea  conditor  altus, 

3o      Rerumque  regens  flectit  habenas, 


INTERPRETATIO 
antiquam  rerum,  certo      nibus  stelliferis 


Hic  astru  rctinent   concordiam 

fatdere.  Sol  raptus  flamma  splendida  non  impedit  cur 
rum  frigidum  lunx.  Neque  Ursa,  qux  vertitur  circa 
summum  polum  mundi,  licvt  hinc  nunquam  ablutu  fue- 
rit  oceano  occiduo,  inde  vero  videat  caetera  astra  abtui, 
Studet  abluere  suos  ignes  hoc  eodem  mari.  Semper  al- 
terna  sed  justa  successione  temporis  stclla  vcsperlina 
indicat  tenebras  noeturnas,  eademque  stella  matutina 
rcfert  luccm  fccundam.  Sic  amor  reciprocus  reparat 
motus  perpetuos;  sic  bcllum  discors  cjectum  est  e  regio- 


Concordia  ista  modcratur  elemcnta 
justis  legibus,  ut  humida  contraria  alternis  cedant siccis, 
et  frigida  ineant  paccm  cum  calidis  ;  ignis  suspensus 
evolct  sursum  et  terra  ponderosa  subsistat  deorsum 
sua  (jravitate.  Hic  legibus  annus  florum  parens  cmittit 
odores  tempestate  tepida  veris,  aestas  catida  coquit 
mcssem,  autumnus  revertitur  onustus  pomis,  pluvia 
cadens  aspergit  hiemem.  Hxc  tcmperies  nutrit  produ- 
citque  corpus  omne  quod  agit  vitam  in  mundo ;  sed 
eadem  temperies   totlit  et  occuttat  idem  corpus  vivcns, 


NOTyE 

2.  Pura  sole7*s  cernere  mente.  ]  Mente  omnibus  prse- 
judiciis  exuta  clare  et  distinctc  cognoscere,  divinam 
nimirum  Providentiam,  hujus  autem  Providentiee, 
judice  Philosophia,  argumenta  sunt  ipsce  naluree 
leges,  quas  videmus  observari,  primum  quidem  in 
sideribus,  deinde  in  elementis.  postea  in  ipsis  anni 
tempestatibus,  denique  in  omnibus  corporibus  viven- 
tibus ;   de  quibus    seorsum    Philosophia  dictura  est. 

5.  Servant  sidera  pacem.  ]  1.  Preedictee  Providentiee 
leges  observantur  iusideribus,  nimirumin  sole,  luna, 
Ursa,  Lucifero  et    iceteris  stellis.  Nam,  quamvis  sol 
ita  sit  corpus  lucidum,  ut  ignis  haberi  possit,  juxta 
illud  Eccli.  xliii  :  Sol   exurens   montcs,    radios  igncos 
exsufflans  ;  luna  veroitacorpus  opacum  utnisialieno 
lumine  reluceat,   frigida  potius   quam  calida    haberi 
debeat,  sol  tamen  ita   movetur,    ut   lunee  circuitum 
non  impediat.  Similitcr  Ursa  polo,  cui  nomen  dedit, 
vicina  ita  movetur  circa  eumdem  polum,  ut  occiden- 
tibus  ceeteris  sideribus  nunquam  occidat.  Nec  secus 
Venus,  quo3  alternis  uoctem  diemque  preenuntiat  mane 
Lncifer,  sero  Vesper,    nihil  obstautibus  cceteris  astris 
constantissime  suas  alternat  vices.  Usque  adeo  verum 
est  sidera   pr;r'scriptas   Providentiee  leges   observare. 
Sed  de  Lucifero   metro  o   Ub.    i,    de   Ursa  metro  o 
Jib.  iv,  et  de  sideribus,  qu;e  cum  occidunt,  poetisdi- 
cunlur  oceano  mergi,  passim  dictuni  est. 

19.  Hxc  concordia,  etc.  ]  II.  En?dem  leLres  Provi- 
dentios  servantur  rn  elementis.  Elementum  dicitur 
corpus  dividuum,  qnod  ita  formatum  est,  ut  ex  ipso 
cootera  componantur.  Vnlgo  quatuor  admittuntur  ele- 
menta,  nempe  ignis,  aer,  aqua  et  terra  ;  qua?  t'im 
qualitatibus,  quas  vocant  alteratrices,  cnm  qualitati- 
bus,  quas  dicunt  motrices  inter  se  pugnare  perhiben- 
tui.  Qualitates  alteratrices,  inqniunt,sunt  calor,  fri- 
gus,  humor  et  siccitas.  Qualitates  autem  motrices  sunt 
leoitas  et  gravitas.  Non  agitur  hic  nisi  de  concordia 
ejusmodi  elementorum,  sive  ratione  qnn\i\nUm\  altera- 
tricium,  qusrj  sic  ezprimitur  (cedant  humida  siccis, 
jungantque  fidcm  frigorajlammis)  sive  ratione  quali- 


tatum  motricium,  quce  ita  notatur  (Pendulus  ignis  sur- 
gat  in  altum,  Terrxque  gravcs  ponderc  sidant). 
24.  Iisdem  causis,  etc.  ]  III.  Iisdem  Providentiae 
C  legibus  quatuor  anni  tempestates,  nimirum  ver, 
eestas,  autumnus  et  hiems  sibi  invicem  succedunt. 
Ver  suo  tepore  flores  odoresque  emittit.  ^stas  suo 
fervore  messes  siccat.  Autumnus  pomis  onustus  su- 
bit;  tandemque  hiems  ab  imbribus,  sive  coro  tou  ueiv, 
pluere,  dicta,  pluviis  agros  irrigat :  quce  omnia  evi- 
dentissime  hic  proponuntur. 

30.  IIxc  tcmpcrics,  etc.  ]  IV.  His  eliam  divinre  Pro- 
videntise  legibus  corpora  viventia  primum  quidem 
in  utero  formata  aluntur,  deinde  in  auras  prodeunt, 
taudemque  peraclo  yita?  cursu  moriuntur  :  quod  ad- 
mirabile  quidem  est  generatim,  sed  longe  admirabi- 
lius  sjieciatim  spectatum. 

3-t.  Scdct  interea,  etc.  ]  V.  Philosophia  docet,  illas 
corporum  vicissitudines  oriri  a  Deo  providente.  Hinc 
Deus  ab  eadem  Pliilosopliia  vocatur  conditor,  modc- 
rator,  rcx,  dominus,  fons,  origo,  lex  ct  sapiens  arbi- 
ter  :  ut  scilicet  bis  nomimbus  eam  quam  insitam  ha- 
jj  bemus  Dei  ideam  notionemve,  sed  perturbationibus 
obscuratam,  et  veluti  sopitam  illustret,  suscitetque  : 
hac  quippe  idea  seu  potius  Deo  ipso  docente,  tandem 
aliquando  cognoscemus  solum  Deum  esse  proprie 
causam  pra?dictorum  motuum  quos  miramur,  sive  in 
sideribus,  sive  in  elementis,  sive  in  aliis  ejusmodi 
corporibus  :  sicut  non  miuus  pie  quam  docte  demon- 
stravit  auctor  libri  de  Inquisitione  veritatis.  Hinc 
eadem  Philosophia  nunc  docet,  non  solum  quietem. 
sed  etiam  motum  corporum,  imo  et  modos  quibus 
corpora  moventnr,  essoabipso  Deo  providente.  Sistit 
rctrahcns  ac  vaga  firmat :  ecce  quietem,  motu  conci- 
tatire:  ecre  motum  ipsum  ;  rectos  revocans  itus,  fle- 
xos  iterum  cogat  in  orbes  :  ecce  modos  motus.  Atque 
ne  putares  Deum  id  officii  commisissenaturascuidam. 
formse,  qualitatibus,  accidentibus  et  ceeteris  ejusmodi, 
Philosophia  addit,  fore  ut,  nisi  Deus  ipse  haec  prae- 
staret,  quse  nunc  stabilis  continet  ordo,  dissepta  suo 
fonte  fatiscant. 


823 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


824 


48 


Rex  et  dominus,  fons  et  origo, 
Lex  et  sapiens  arbiter  aequi, 
Et  quaemotu  concitat  ire, 
Sistit  retrahens,  ac  vagafirmat. 
3©3  Nam  nisi  rectos  revocans  itus, 
Flexos  iierurn  cogat  in  orbes, 
Quae  nunc  stabilis  co;:+iuet  ordo, 
Dissepta  suo  fonte  fatiscant. 
Hic  est  cunctis  eommunis  amor, 
Repetuntque  boni  fine  teneri. 
Qua  non  aliter  durare  queunt, 
Nisi  converso  rursu;  amore 
Refluant    causa?,  qua3  dedit  esse. 

3©4  PROSA  VII. 


A  et,  si  quampaulo  ante  docuisti  Providentiam  fatumve 
considerem,  firmis  viribus  nixa  sententia.  Sed  eam, 
si  placet,  inter  eas  quas  «  o  inopinabiles  paulo  ante 
posuisti.  (10)  numeremus.  dQui?inquit.  Quia  c  id 
hominum  sermo  communis  usurpat,  et  quidem  cre- 
bro,  quorumdam  malam  esse  foriunam.  Visne  igitur, 
inquit,  paulisper  vulgi  sermonibus  accedamus,  ne 
nimium  velut  ab  humanitatis  usu  "recessisse  videa- 
mur?  L"t  placet,  inquam.  5105  2  Nonne  igitur  bonum 
censes  esse,  quod  prodest?  Ita  est,  inquam.  Quee  vero 
aut  exercet,  aut  corrigit,  prodest.  Fateor,  inquam. 
Bona  igitur.  f  Quidni  ?  Sed  hsec  eorurn  est,  qui  vel 
in  virtute  positi,  contra  aspera  bellum  gerunt,  vel  a 
vitiis  declinantes,  virtutis  iter  arripiunt.  (5)  Negare, 


Argumentum.    —   Sic  crgo,  inquit  Philosophia,  omnis  n  inquam,  nequeo.  Quid  verojucunda,quae  inpraemium 
(Z^: Jive  l\XC  ?™S?5r aJUZU'sive,   advers*>  ut      tribuitur   bonis,   num  vulgus  malam  esse  decernit? 


pote  quse  a  Deo  providente  oritur,  ad  ipsum  Deum 
refertur,  ut  siibona,  nec  nisi  abutentium  vitio  mala  : 
sic  probos  prospcra   remunerare,  adversa  excrcere; 


Nequaquam  :  verum  utiest,  ita  quoque  esse  optimam 

censet.  Quid  reliqua,  quae,  cum  sit  aspera,justo  sup- 

improbos   vero  adversa  punire,   prospera   emcndare      plicio  malos  coercet,    num    bonam    populus  putat? 

Imo  omnium,  inquam,  quas  excogitari  possunt,  judi- 

Jamne  igilur  vides,  quid  haec  omnia,  quae  diximus,      cat  (10)  esse  miserrimam.   Vide  igitur  ne  opinionem 

consequatur?  Quidnam  ?  inquam.  aOmnem,  inquit,      popnli  sequentes  quiddam  valda  e  inopinabile  h  con- 

bonam  prorsus  esse  fortunam.Et  bqui,  inquam,  heri      fecerimus  ?  Quid?inquam.  Ex  his    enim,  ait,   quae 

concessa  sunt,  '  evenit  eorum  quidem,  qui  vel  sunt 
in  possessione,  vel  in  provectu,  vel  in  adeptione  vir- 
tutis,  omnem,  quaecunque  sit,  bonam  ;  in  improbitale 
vero  manentibus,  omnem  pessimam  esse  (lo)  fortu- 
nam.  Hoc,  inquam,  verum  est,  tametsi  nemo  audeat 


potest?  Attende,  inquit,  cum  omnis  forluna  vel  ju- 
cunda,  vel  aspera,  tum  remunerandi  exercendive  (5) 
bonos,  tum  puniendi  corrigendive  improbos  causa 
deferatur ;  onmis  bona  e.-t,  quam  vel  justam  constat 
esse,  vel  utilem.  Nimis  quidem,  inquam,  vera  ratio  : 


INTERPRETAilO. 


illud  dclens  morle  ultima.  lnterim  Deus,  summus  om- 
nium  crcator,  sedet,  et  disponens  moderatur  veluti  frc- 
nis  res  omnes,  ipse  princeps,  dominus,  \principium, 
origo,  lcx  et  prudens  modcrator  sequi;  ac  qusecunque 
dat  motu  cieri,  haec  contincns  moratur  firmatquc  c  - 
mota.  Nisi  enim  Deus  prohibens  itiones  reetas,  rursus 
promoveret  circuitiones,  ea  quse  jam  cohserent  scrie 
firma,  asuoprincipio  aoulsa  perirent.  Roc  est  studium 
communc  omnibns,  omnia  student  teneri  finc  boni: 
quoniam  quse  Deus  condidit,  hasc  non  possunt  aliter 
persevcrare,  nisi  amorc   itcrum  converso   quidam  fiat 


C  circuitus  causarum. 

a  Utramque  fortunam,  ncmpe    prosperamet   advcr- 
sam  csse  bonam. 
i   Quomodo. 
c  Incredibiles. 
d  Quare. 

c  Ita  homines  vulgo  loquuntur,  et  quidem  ssepius. 
f  Quare  non  ? 
e  Incredibile. 
ii  Intulerimus. 
1  Consequitur. 


NOTiE. 

44.  Hic  est  cunctis  communis  amor.  ]  Amor  proprie  abutenlium  vitio  malam  aliquam  esse. 

non  est  nisi  mentis,  huc,  quo  Deus  saltem  generatim  *  Nonnc  igitur  bonum,  etc.]  I.  Philosopbia  probat 

impellit,  propendentis ;  sed,  propler  quamdam  simi-  vulgo  umnem  fortuuam  esse  bonam  argumento,  quod 

litudinem,   amor  dicitur  etiam  corporom,  quatenus  vocaut  ad  homuum.   Gum    utile,  quoddam  sit  genus 

illa  huc  etiam,  quo  Deus  impellit,  sed  mente  humana  D  boui,  etiaiii  vulgo,  cui  familiare  est,  bonuni  aliud  bo- 

rectius  tendunt.  Quare  cum  Deus  non  agat  nisi  pro-  nestum,  aliud  jucundum,  ahud  utile  censeri,  ldcirco 


pter  semetipsum,  haec  corpora  Deus  non  impellit  nisi 
ad  se  :  unde  eadem  corpora  ut  pote  quae  student  boc 
pacto  boni  fme  teneri,  ad  Denm  pariter  teudunl.  Sic- 
que  ht  circuitus  causarum  primae  scilicet  causae  et 
iinis  ultimi  ;  quatenus  omnia,  qoae  oriuntur  a  lh-o 
tanquam  a  causa  prima,  revertuntur ad  ipsum  Deum 
tanquam  adfinem  ultimum  ;ita  utsine  illocum  amo- 
ris  tum  causarum  circuitu  qux  Deus  dedit  esse,  heec 
aliter  duran  non  posst  nt. 

1  Inopinabiles.  ]  Incredibiles,  et,  u1  loquitur  Cicero, 
paradoxas.  Scili^et  vulgus  pra-cipitatione  et  praeju- 
dicio  judicans,  id  putat  ineredibile,  quod  sapientibus 
clara  eldistincta  cognitione  judicantibus  verissimum 
certissimumque  videtur:  cujus  rei  plura  sunl  exem- 
pla  apud  philosophos,  ut  dc  lumine,  de  coloribus,  et 
caeteris  ejusmodi.  Sic  ergo  i  i  hominum  sermo  commu- 
nis  usu  juidem  .  lam  malam  csse 

fortunam.  Quare  Philosophia,  ipsius  vulgi  sermonibus 
uteus,  probat  omneni  fortunam  esse  boham,  nec  nisi 


quidquid  utiie  est,  lllud,  eiiam  vulgu,  bonum  balea- 
tur  necesse  est.  Atqui  fortuna  utraque  utilis  est, 
quippe  qnae  aut  excrcet  aut  corrigit.  Nnnirum  fortuua 
omnis  vel  proborum  c^t  vel  imjiruboruni  .•  quae  rursus 
vel  adversa  solet  haberi  vel  prospera.  1°  Si  baecfor- 
luna  adversa  fuerit  proborum,  eorum  videlicet  qui 
virtutem  colunt,  haec  iisdem  prodest,  aut  ad  ipsos 
absolvendos  a  peccatis  prceteritis,  aut  ad  ipsosa  futu- 
ris  servandos,  aut  ad  eosdem  ad  virtutem  majorem 
promovendos.  2°  Si  eadem  fortuna  prospera  fuerit 
eorunrdcm  proborum,  haec  vulgi  etiam  opinione 
optima  est,  non  ^olum  quia  merces  e^t  virtutis  prae- 
teritse,  sed  etiam  quia  ejusdem  virtutis  futurse  m 
ria  e^t.  3°  Si  fortuna  adversa  fuerit  improborum, 
haec  justum  est  vitiorum  supplicium  praeteritorum  et 
futurorum  frenum.  i'  Si  fortona  prospera  fi.erit 
ipsorum  improborum,  haec  non  nisi  lllurum  vilio 
mala  est  :  nam 


825 


DE   CONSOI.ATIONE  PIIII.OSOIMII.E  l.ll!.   IV. 


826 


contiteri.  Qunrc,  inquit,  itavir  sapicns  molcste  ferre 
non  debct,  quoties  in  fortunoe  certamen  adducitur, 
ut  virum  forlem  non  decct  indignari,  quoties  incre- 
puit  bcllicus  tumultus.  IHrique  enim,  !:uic  quidem 
gloriae  propaganda\  illi  vero  conlirmandas  sapientice 
diflicultas  ipsa,  materia  (20)  est.  Ex  quo  ctiam  a  vir- 
tus  vocatur,  quod  suis  viribus  nitens  non  superetur 
adversis.  Neque  enim  vos  in  b  provectu  positi  virtu- 
tis,  cdiftluere  dcliciis,  et  J  emarccscere  voluptate 
venistis,  praMium  cum  omni  fortuna  nimis  acre 
0  conseritis,  ne  vos  aut  tristis  opprimat,  aut  jucunda 
corrumpat :  iirmis  f  medium  viribus  occupate.  Quid- 
quid  autem  (2;>)  infra  subsistit,  aut  ultra  progreditur, 
habet  contemptum  felicitatis,  non  habet  praemium 
laboris.  »06  '  In  vestra  enim  situm  mauu,  qualcm 
vobis  fortunam  formare  malitis.  Omnis  enim,  quae 
videtur  aspera,  aut  nisi  exercet,  aut  corrigit,   punit. 


A  »<>*  METRUM  *  VII. 

Argumentom.  —  Philosophia  probat  exemplis  Aga- 
memnonis,  Ulyssis  et  Herculis,  homines  optatis  non 
frui,  nisi  post  cxantlatos  multos  labores. 

Hclla  bis  quinis  operatus  annis 

Ultor  Atreides,  Phrygia?  ruinis 

Fratris  amissos  thlamos  piavit. 

Ille  dum  Graiee  dare  vela  classi 
5        Optat,  et  vcntos  redimit  cruore, 

Exuit  patrem,  miserumque  tristis 

Fcederat  gnatae  jugulum  sacerdos. 

3©$  Flevit  amissos  Itbacus  sodales, 

Quos  ferus,  vasto  recubansin  antro, 
10      Mersit  immani  Polyphemus  alvo. 

Sed  tamen,  ca;co  furibundus  ore, 

Gaudium  mcestis  lacrymis  rependit. 

Herculem  duri  cclebrant  labores  ; 

llle  Centauros  domuit  supcrbos, 


1NTERPRETATIO 


R  Virtus  a  viribus  cst  appcllata. 

i>  Progrcssu. 

c  Abundare. 

d  Putrcscere. 

e  Committitis. 

1  Mediocritatem,  in  qua  virtus  versalur,  tcncte. 

Agamemnon  Atrei  fitius  postqua?n  mililavit  in  Tro- 


B  janos  clecem  annis,  vastata  Troja  ulciscendo  piavit  uxo- 
rcm  sui  fratris  Menelai  raptam  a  Paride ;  sed  ante 
idem  Agamemnon  volcns  darc  vcla  navibus  Grxcis  re- 
dimensqueventos  (qui  ipsi  ncgabantur  propter  cervum 
Dianae  ab  ipso  occisum)  sanguine  effuso,  deposuitpie- 
tatcm  puhrnam ,  ct  ipse  sacerdotis  officio  functus,  ju- 
gulavit  maistus     Iphigeniam    suam   miseram   filiam. 


Nom 


1  In  vcstra  situm  manu,  etc.]  II.  Philosophia  osten- 
dit,  fortunam  nullam  esse  malam  nisi  abutentium 
vitio  :  quia  qu;e  bona,  sunt  extra  hominis  volunta- 
tem,  haec  pro  hona,  aut  mala  ejusdem  hominis  vo- 
luntate,  hona  censeri  possunt  aut  mala.  Voluntas 
quippein  morihus  prsecipue  spectatur.  Atquifortuna, 
sive  prospera,  sive  adversa,ut  patet  ex  dictis,  bonum 
est  extra  hominis  voluntaiem  existens.  Ha^c  igitur 
fortuna  ita  bona,  ut  nisi  abutentium  mala  voluntate, 
aut  vitio  nunquam  sit  mala  :  quare  cum  improbi, 
quatenus  in  sua  improbitate  perseverant,  sua  semper 
abutanlur  prospera  fortuna,  idcirco  Philosophia  con- 
cludit  omnem  improborum  fortunam  esse  pcssimam  : 
proborum  vero  semper  bonam  :  quia  omnis  fortuna, 
quae  probis  videtur  aspera,  hos,  nisi  cxercct  aut  corri- 
git,  punit  :  neque  hi  etiam  probi,  ad  eeternam  felici- 
tatem  nisi  fortuna,  quae  iisdem  videtur  aspera,  per- 
vcuiunt  :  siqnidem 

'  Quod  dicitur  Sapphicum.  Carmen  constans  ex 
uno  genere  versuum,  quorum  quilibct  coreum,spon- 
denm,  dactylum,  et  duos  coreos  habet.  Clauditur  ta- 
meu  hoc  carmen  versu  Adonio,  qui  dactylo  et  spon- 
deo  conslat,  quique  post  tertium  quemque  versum 
Sapphicum,  poui  solet. 

I.  Bella  bis  quinis,  etc.j  I.  Philosophia  probat 
exemplo  Agamemnonis,  hominem  nou  frni  optatis, 
nisi  post  susceptos  toleratosque  multos  labores.  Ni- 
mirum  Paris,Priami,  regis  Trojanorum  filius,  instru- 
cta  classe  in  Graecinm  profectus  ad  Meuelaum  Spartse 
regem  pervenit,  llelenamque  ejus  uxorem  rapuit  : 
quod  inique  ferens  Agamemnon  Atrei  tilius  et  pras- 
dicti  Menelai  frater,  convocalis  Grceciae  principibus 
transfretavit  iu  Phrygiam,  Trojam  obsedit,  eamque 
post  decennale  bellum  dolo  captam,  ferro  et  igne  po- 
pulatus  est.  Sed  idem  Agamemnon  Trojam  obsessu- 
rus,  cum  ad  Aulidem  Hoeotiae  portum  venisset,  ibique 
suum  exercitum  recenseret,  Dianae  cervum  igtiarus 
occidit  :  quamobremDianairata,  immissa  pestilentia, 
ventos  suppressit.  Consuluerunt  oraculum,  a  quo  re- 
sponsum  e^t,  non  ante  paciticatos  fore  deos,  quam 
Ipbigenia  Agamemuonis  ipsius  lilia  immolata  fuisset. 
Obsequitur  pater,  ipsiusquo  sacerdotisofficio  functus, 


I) 


filiam  jugulavit :  sicque  post  multascalamitates  mul- 
tosque  laborcs  tandem  aliquando  ausis  potitus  est. 
Virgil.  ^Eneid.  n,  v.  t08  : 

Saepe  fugam  Danai  Troja  cupiere  rclicta 
Moliri  :  et  longo  fessi  discedere  bello, 
Fecissentque  utinam!  Sacpe  illos  aspera  ponti 
Interclusit  hiems,  et  terruit  auster  euutes. 
Praecipue,  cum  jam  hic  trabibus  contextus  acernis 
Staret  equus,  toto  sonuerunt  aHhere  nimbi. 
Suspensi  Eurypilum  scitatum  oracula  Phoebi 
Mittimus  ;  isque  adytis  haec  tristia  dicta  rcportat  : 
Sanguine  placastis  ventos,  et  virgine  caesa 
Cum  primum  Iliacas  Danai  venistis  ad  auras. 

8.  Flevit  amissos  Ithacus  sodalcis.]  II.  Eadem  Phi- 
losophia  probat  exemplo  Dlyssis,  hominem  nou  ante 
perfundi  laetitia,  quam  tristitia  affectus  fuerit.  Scilicet 
Ulysses  rex  Dhacoe  etDulichii  insularum,  dequojam 
locuti  sumus  metro  3  hujus  libri,  inter  alios  suos 
casus  in  Siciliam  delatus  est,  et  antrum  cujusdam 
Cyclopis  una  cum  sociis  suis  ingressus.  Cyclops  ille 
Polyphemus  dictus,  ferebatur  Neptuni  tilius,  ingenti 
corpore  pnr-ditus,  sed  uno  duntaxat  oculo,  quem  in 
fronte  habcbat.  Devoraverat  jam  quosdam  ex  comi- 
tibus  Ulyssis,  reliquos  eodem  mortis  genere  perem- 
pturus,  cum  Ulysses  sibi  non  minus  quam  superstiti- 
bus  sociis  mctuens,  Polyphemum  inebriavit  altoque 
sopore  obrutum  clava,  aut  adusto  stipite,  excaecavit; 
tumsocioset  semetipsum  sub  arietum  villis  implicuit, 
tandcmque  omnes  una  cum  grege  ex  antro  egressi 
tantam  habuerunt  laetitiam,  quantam  tristiliam  ex 
morte  sociorum,  et  suo  periculo  conceperant. 

13.  Hcrcukm  duri  celebrant  labuies.]  III.  Philoso- 
phia  exemplo  Herculis,  probat  non  comparari  cojlum 
nisi  post  superatos  plures  terras  labores.  Hercules 
quippe  Jovis,  et  Alcmenfe  lilius,  Junoni  propterea  sic 
iuvisus  fuit,  ut  novis  periculis  semper,  agente  eadcm 
Junone,  luerit  objectus.  I.t  ab  aliis,  sic  a  Philosophia 
nunc  referuntur  duodecim  Herculislabores,  sed  alio 
et  geuere  et  ordine. 

14.  llle  Centauros,  etc]  Primus  Herculis  Iabor. 
Centauri  Thessalioe  populi  secus  Pelion  montem  ba- 
bitautes,  qui  quod  primi  equos  domare,  et  cx  illis 
pugnare     coeperint,    aliis    gentibus    ceu     monstra, 


827 


AN.  MAN.  SEV.  BOETII 


828 


20 


309  Abstulit  saevo  spolium  leoni, 
Fixit  et  certis  volucres  sagittis  : 
Poma  cernenti  rapuit  draconi, 
Aureo  lsevam  gravior  metallo  : 
Cerberum  traxit  triplici  catena. 
Victor  immitem  posuisse  fertur 
Pabulum  ssevis  dominum  quadrigis. 
;SIO  Hydra  combusto  periit  veneno, 


Fronte  turpatus  Achelous  amnis, 
Orademersit  pudibunda  ripis. 

23    Stravit  Antaeum  Libycis  arenis, 
Cacus  Evandri  satiavit  iras, 
Quosque  pressurus  foret  altus  orbis 
Setiger  spumis  humeros  notavit. 
Ultimus  coelum  labor  irreflexo 

30    Sustulit  collo,  pretiumque  rursus 


INTERPRETATIO. 

Ulysses  rex  Ithacx  doluit  socios  perdltos,  quos  Poly-      Victore  eodem  Hercule  serpens  multorum,  capitumoc 
phemus  crudelis,  incolens  cavernam  magnam,   demisit      cubuit,  ejus  veneno  exstincto  flammis,  Achelous  fluvius, 
in  suum  ventrem  ingentem  :  attamcn  hic  Polyphemus,       infamatus  facie  propter  cornu  avulsum  involvit  vultum 
vultuexcwcato  furiosus,  restituit  Isetitiam  pro  fietibus  B  pudendum    suis    wtoribus.  ldem    Hercules    interfecit 
tnstibus  eidem    Ulyssi.    Lubores  molesti  commcndant       .    .  .  .    T .,         n  ,        ,       TT        , 

Herculem;  hic    vicit  centauros  arrogantes,    abstraxit      Antxum  m  aans  Llb^'  Cacus  ab  eodem  Hercule  oc- 

cisus  compescuit  iras  hvandri  sui  adversam.  Aper  ma- 

culavit  sua  spuma  humcros  Herculis,  quos  ccelum 
sublime  erat  pressurum.  Ultimus  tandem  labor  Hercu- 
lis,  in  hoc  vcrsatur,  quod  idem  portavcrit  ccelum  collo 
immoto  :  unde  iterum  mcruit  coetum,  veluti  mercedem 


pellem  a  leone  crudeli,  transfodit  aves  Stymphalides 
tclis  inevitabilibus  :  abstulit  poma  serpenti  vigili,  ge- 
rens  manu  metallum  aureum.  Duxit  Cerbcrurn  tricipi- 
tem  tribus  vinculis.  Pcrhibctur  victor  prxbuisse  Dio- 
medem  crudclcm  devorandum  suis    equis   crudelibus. 


quau  partim  homines  partim  equi  forent,  cogitaban- 
tur  :  unde  etiam  /u£>nocenfomn'dictisunt,etpropterea 
nunc  vocantur  superbi.  Hos  autem  idcirco  aggressus 
occidit  Hercules,  quod  iidem  ad  antrum  Pholi,  qui 
Herculem  susceperat  hospitio,  quasi  injuriam  illaturi 
accurrissent. 

15.  Abstulit  sxvo  spolium  leoni.]  Secundus  Herculis 
labor.  lnsilva  Nemsealeoeratmagnitudinis  inusitatse, 
neque  ferro,  neque  aere  peuetrabilis  :  unde  hunc  de 
ccelo  lapsum  dicebant  :  eumdem  persecutus  Hercules 
sola  manuum  vi  interfecit,  interfectique  pelle  telis 
impervia  vestitus,  quoad  vixit,  incessit. 

16.  Fixit  et  certis  volucres  sagittis.]  Tertius  Hercu- 
lis  labor.  Aves  a  Stymphalo  urbe,  monte,  aut  laci 
dictae  Stymphalides  tantee  magnitudinis  ferebantur, 
ut  radios  solis  obumbrarent,  tantseque  rapacitatis 
ut  totam  Arcadiam  devastarent.  Has  Hercules,  ut  ait 
Diodorus  Siculus  1.  iv,  coustructo  seneo  crepitaculo 
et  ingente  per  id  sonitu  excitato  abegit;  aut  potius, 
ut  Catullus  suis  versibus  exponit,  sagittis  suis  con- 
fixit.  De  his  avibus  Lucretius  1.  v  : 

Uncisque  timendae 
Unguibus  Arcadiae  volucres  Styuiphala  colentes. 

17.  Poma  cementi  rapuit  draconi,  etc.]  Quartus 
Herculis  labor.  Hesperides  filiee  Hesperi,  qui  frater 
Atlantis  fuit;  videlicet  Mg\e,  Arethusa,  et  Hespere- 
thusa,  ad  Lixum  Mauritanias  oppidum   feruntur  hor- 


NOTiE. 

corporum  humanorum  largitione  sedaret :  Unde  Ovid 
Nqn_tibi  succurrit  crudi  Diomedis  imago, 


Efferus  humana  qui  dape  pavit  equos? 

Sed  tyrannum  hunc  Hercules  iisdem  equis  devoran- 
dum  objecit. 

22.  Hydra  combusto  periit  veneno.]  Septimus  Her- 
culis  labor.  Hydra  serpens  non  solum  in  terra  vivax, 
verum  etiam  inaquis:  undeillinomenab  v$up,aqua, 
in  Lerna  palude  mter  Mycenas  et  Argos  habitabat  : 
quare  dicitur  Lerneea  pestis.  Septem  aut,  ut  aliis 
placet.  quinquaginta  habebat  capita,  quorum  si  quae- 
dam  abscissa  fuerant,  aha  duplicato  nuinero  renasce- 
bantur.  Hercules  autem,  admoto  ad  singula  vuluera 
igne,  bestiam  tandeni  interfecit. 

23.  Fronte  turpatus  Achelous  amnis.]  Octavus  Her- 
culis  labor.  Achelous  fihus  Oceani  et  Tethyos  cum 
Hercule  pugnavit  pro  Dejanira  filia  OEnei  regis  Cali- 
doniaa  :  sed  Achelous  viribus  impar  se  vertit  primum 
quidem  in  serpentem,  deinde  in  taurum,  cui  Iiercules 
amputavit,  coruu,  quod  Copiaa  comiti  fortunse  datum 
est :  uude  .Achelous  uno  turpis  cornu  sese  occultavit 
in  fluvio  cognomine.  Non  opus  est,  me  monere  hic 
turputus  ultimam  producerepropter  vim  cxsurx  :  cu- 
jus  rei  intinita  sunt  exempla  apud  poetas. 

25.  Stravit  Antseum  Libycis  arenis.]  Nonus  Herculis 
labor.  Antseus  Neptuni  ex  terra  tilius  tauto  corporc 
pneditus,    ut  iu    quadraginta  cubitos  excreverit.  Hic 


tos  incoluisse  aureis  arboribus  pretiosos,  et  a  vigili  D  cum  Herculecongressus,quoties  mcmbra  deticiebaut. 


dracone  custoditos.  Sed  draconem  interfecit  Hercu 
les,  fructusque  ablatos  ad  vitricum  Euristheum  de- 
tulit.  Ex  illo  Hesperidum  horto  Venus  fertur  accepisse 
mala  aurea,  quibus  dispersis  Hippomenes  Atalantam 
cursu  superavit.  Laevam  gravior  :  intellige  hanc  par- 
ticulam,  secundum  :  sicut  Virgilio  dicitur  i  JEa.,  v. 
593,  os  humerosque  dco  similis. 

19.  Cerberum  traxit  triplici  catena.]  Quintus  Her- 
culis  labor.  Pirithous  Ixionis  filius,  mortua  Hippo- 
dame  uxore,  convenit  cum  Theseo,  nullam  ut  uxo- 
rem  nisi  ex  Jovelnatam  ducerent.  Hinc  Theseus  He- 
lenam  rapuit  :  Pirithous  veromeditatus,  Proserpinam 
Plutonis  conjugem  rapere,  comitantibus  Theseo  et 
Hercule,  adinferos  descendit.  Verum  Pirithous  piimo 
impetu  a  Cerbero  mterfectus  est,  cui  cum  Theseus 
opem  ferre  conaretur,  vivus  in  ditis  potestatem  per- 
venit,  et  ab  eo  vinctus,  donec  Hercules  Cerberum 
tricipitem  triplici  catena vinctum  teneret.  De  Cerbero 
diximus  metro  12  lib.  ni. 

20.  Victor  immitem,  etc.]  Sextus  Herculis  labor. 
Diomedes  rex  Thraci»  sic  parcus  hordei  fuit,  inquit 
Apuleius  1.  vn  Met.,  ut  cdacium  jumcntorum  famcm 


toties,  tacta  terra,  recreabatur,  quod  aniinadverten.^ 
Hercules,  eumdem  iu  aere  pressum  iuterfecit. 

26.  Cacus  Evandri  satiavit  iras.]  Decimus  Herculis 
labor.  Cacus  Vulcani  lilius,  qui  Latium  undique  la- 
trociniis  suis  infestabat,  ne  ipsi  quidem  Herculi  pe- 
percit  :  hujus  quippe  boves  noctu  cauda  versisquc 
propterea  vestigiis  in  antrum  suumtraxit  :  sed  boum 
mugitu  admonitus  Hercules,  receptis  bobus,  Cacum 
exstinxit,  ultus  injuriam  Evandri,  cujus  Cacus  hospes 
fuerat,  aut,  ut  alii  voluut,  servus. 

28.  Sctiger  spumis  humeros  notavit.  Undecimm 
Herculis  labor.  Aper  Erymanthius  in  Arcadia,  quod 
hic  imniensa1  molis  erat,  regionem  undique  vastabat: 
huuc  Hercules  adduxit  ad  Eurystheum;  sed  quia 
tunc  aper  ille  ab  Hercnle  non  fuerit  interfectus,  id- 
circo  nunc  dicitur  duntaxat  humcros  Herculeos  $pu- 
tnis  ituhittr,  (juos  humeros  prmunt*  erat  altusorbis  : 
quoniam  Ilercules  fcrtur  suis  humeris  ccrlum  por 
tasse  :  unde 

29.  Ultimus  ccelum  labor  irreflexo.]  Duodecimu 
Herculis  labor.  Atlas  rex  Mauritaniae  ccelum  humeri 
sustinuisse   fertur,    quem   ut    tanto   onere  liberarei 


829 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOIMII  K  LIH.  V. 


830 


Terga  oadatia  ?  superala  tellus 
Sidcra  donat. 


Uitiuii  cuduin  ineruiL  laboris.  A 

31  ■  Ite  nunc  fortes,  ubi  celsa  magni  3;> 

Ducit  exempli  via,  cur  inertes 

1NTERPRETATIO. 

ultimi  praesertim  sui  laboris.  Ergo  agitc,  gcnerosi  ho-      strat  iter  sublime :  quare    dcsidiosi  ostcndilis   dorsurn 
miues  :  quandoquidem  magnum  cxemplum  vobis  mon-      fugimdo  ?  tvrra  victa  dat  cozlum. 

NOT^E. 


Hercules,  hic  suos  humeros  coelo  supposuit,  quo 
ultimo  prsesertim  labore  meruit  coelum,  etindeorura 
collegiura  trauslatus,  Martis,  ut  quidam  putant,  stella. 
Porro  omuium  istorum  Herculis  laborum  descri- 
ptiones  ita  frequentes  sunt  apud  poetas,  ut  nullius 
poeta1  hac  de  re  conscripta  carmina  referenda  esse 
putaveriraus.  Sed  omittere  hic  non  debemus,  quod 
doctissimus  lluetius  in  aureo  suo  Deraonstrationis 
evangelica?  lihro  de  Ilercule  nuper  edidit,  nempe 
propos.  4  de  lih.  Josuo,  n.  13  :  Pcrvulgata,  inquit, 
hxc  est  doctorum  hominum  sentcntia,  plurcs  fuisse 
Hercules,  et  gcsta  omnium  a  Grxcis  fuissc  in  unum 
Thebanum  cotlata,  scu  potius  fortibus  quibusque  viris 
Hcrculis  nomen  fuissc  imposituui.  Tres  statuit  Diodo- 
rus  :  JEgyptium,  Creticum,  et  Thcbanum.  Trcs  Arria- 
nus  lib.  ude  Expedit.  Alexandri :  JEgyptium,  Tyrium, 
et  Grxcum;  quibus  lndium  prxtcrca  addit  in  Indicis 
ex  Megasthene.  Herculcm  alii  antiquissimum  arbitran- 
tur  Phamicium,  sccundum  JEgyptium,  postrcmum  ac 
recentiorem  Thebanum.  Quidam  JEyyptios  duos  agno- 
scunt.  Ih  rodotus  duos  Grxcos,  Dcum  altcrum,  altcrum 
Heroem  ;  Cicero  sex  ;  duodccim  alii ;  quidam  etiam 
longe  plures.  Ego  omnino  unicum,  eumque  Josuam 
fuisse  statuo ;  nam  qux  tribuuntur  aliis,  ad  Josuam 
omnia  commode  referri  possc  vides. 


32.  Ubi.)  Non  locus  hic  significatur  :  alias  dicen- 
dum  fuisset  quo  ducit  :  sed  potius  causa  cur  fortihus 
viris  sit  eundum,  quemadmodum  Cicero  dixit :  Vbi 
semel  quispejeravit,  eicredi  postca  non  oportet. 

33.  Ducit  exempli  via.}  Agamemnonis,  Ulyssis,  et 
Herculis,  quorum  laboribus  docemur,  vitii  quidem 
facile  iter,  sedamarura  tiueni  ;  virtutisvero  diflicilem 
viam,  sed  dulcem  cxitum.   Seneca  in  Hercule  UEtaeo, 

B  v.  1983: 

Nunquam  Stygias  fertur  ad  umhras 
Iuclyta  virtus  :  vivite  fortes, 
Nec  Lethosos  saeva  per  auiues 
Vos  fata  trahent :  sed  cum  summas 
Exiget  horas  cousumpta  dies 
Iter  ad  superos  gloria  paudet. 

3i.  Tcrga  nudatis.  }  Similitudine  dcsurapta  a  mili- 
tibus,  quibus  turpe  est  propositis  magnis  pr;i'miis,  et 
ducibus  generosis  praeeuntibus,  terga  verterein  pra> 
lio,  signiQcatnr  turpe  paritcr  menti  hnmana?.  ipsam 
proposita  vita  setema,  pluribusque  snnctis  viris  excra- 
plum  monstrantihus,  averti  a  Deo  et  ad  res  cmteras 
converti  :  hinc  additur  :  Supcrata  tellus  sidera  donat, 
quasi  dicatur  :  quae  mens  inconcussa  corpus  vicerit. 
haec  Deo  aeternum  adhocrebit.  Matth.  xi  :  Rcgnum 
cozlorum  vim  patitur,  et  viok  nti  rapiunt  illud. 


LIBER    QUINTUS. 


312  PROSA  PRIMA. 

Argumemtum.  — '  Quod  omnia  providenti  nihil  possit 
esse  inopinatum,  quodque  casus  eventum  sit  inopina- 
tum,  propterea  Doctius  objicit  fore  ut  posiia  divina 
Providentia  nultus  esset  casus  :  sed  huic  respondet 
Philosophia,  quxstionem  de  casu  ita  esse  de  nomine, 
ut,  pro  diverso  7iominis  usu,  casus  negari  possit 
et  asseri. 

Dixerat  a,  orationisque  cursum  '  ad  alia  quaedam 
tractanda  atque  expedienda  vertebat.  Tum  ego,  Recta 
quidem,  inquam,  exhortatio,  tuaque  prorsus  aucto- 
ritate  dignissima.  Sed  quod  tu  dudum  de  Providentia 
quaestionem  pluribus  implicttam  esse  dixisti,  re  t  ex- 
perior.  (5)  Qusero  enim  an  esse  aliquid  omnino,   et 


C  quidnam    esse    casum    arbitrere.   313    Tum   illa ; 

Festino,  inquit,  debitum  promissionis  absolvere, 
viamque  tibi,  qua  2  °patriam  reveharis,  aperire.  Haec 
autem  etsi  perutilia  cognitu,  tamen  d  a  propositi  no- 
stri  tramite  paulisper  aversa  sunt :  verendumque 
est,  ne  c  deviis  fatigatus,  ad  emetiendura  rectum  iter 
sufficere  (b)  non  possis.  Ne  id,  inquam,  prorsus  ve- 
reare.  Nam  quietis  mihi  loco  fuertt  ea,  quibus  maxime 
delector,  agnoscere.  Simul  cum  3  f  omne  disputatio- 
nis  tuae  latus  indubitata  fide  cousliterit,  nihil  de  se- 
quentibus  s  ambigatur.  Tum  illa :  h  Morem,  inquit, 
geram  tibi  ;  simulque  sic  '  exorsa  est.  *j  Si  quidem,  in- 
quit,  aliquis  eventum  temerario  (10)  motu,  nullaque 


Philosophia. 

Reipsa. 

In  patriam  reducaris. 

Ab  instituto  nostro  aliquatcnus  aliena. 


e  Extraneis  quxstionibtis. 


1  Ab  aliena  quxdam  tractanda.]  Quae  enim  jam  di- 
cenda  sunt  de  casu,  haec  non  pertinent  ad  praesens 
Institutum,  ntsi  instar  cujusdam  appendicis  accessio- 
nisve,  et,  sicut  loquuntiir,  per  uccidens.  Quocirca  sta- 
ttin  dicet  Philosophia,  hsec,  etsi  perutilia  cognitu,  ta- 
men  a  propositi  sui  trumite  paulisper  aversa  esse. 

2  Putriam  reveharis.  ]  Usurpatum  ab  auctoribus,  in- 
quit  Servius,  ut  tn  qucesttone  quo  vel  addant  vel  de- 
trahant  propositionem.  Sic  Virgil.  i  ALn.,  v.  6 : 

Italiam  fato  profugus  Laviuaque   venit 
Littora. 


VNTERPRETATIO. 

D      f  Omnis  circumspectio  tux  quxstionis. 
S  Dubitetur. 
h  Obsequar. 
1  Inccepit. 
j  Quodsi. 

3  Omne  disputationis  latus.  }  Ut  antecedentia,  corai- 
tantia,  consequentia,  vulgo  diciraus  facies  quaestio- 
nis  :  Les  choses  que  nous  considcions,  dit  1'auteur  du 
livre  de  la  Hecherche  de  la  verite,  ne  nous  paraissent 
jamais  enticrement  evidentes  quc  lorsquc  i entendement 
en  a  cxammC  tous  les  cotes  et  tous  les  rapports. 

*  Si  quidem  aliquis  eventum,  etc.  ]  Deinceps  Philo- 
sophia  varios  usus  exponit  hujus  nominis,  casus,  do- 
cetque  quo  modo  casus  rejici  debeat  et  adraitti.  Sci- 
licet  casus  dicitur  a  cadere,  ea  notione  qua  cadere 
idem  est  quod  evenire  :  quamobrem  casus  generatim 


831 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


832 


causarumconnexioneproduetum,casumesse  definiat,  A  causas  habet:    quarum    improvisns,   inopinatusque 


nihil  omnino  casum  esse  confirmo,  etapra?.ter  subje- 
ctee  rei  siguilicationem  inanem  prorsus  vocem  esse 
decerno.  Quis  enim,  coercente  in  ordinem  cuncta 
Deo,  locus  esse  ullus  temeritati  reliquus  potest  ?  Nam 
nihil  ex  nihilo  existere,  vera  sentcntia  est ;  cui  nemo 


concursus  casum  videtur  operatus.  Nam  nisi  cultor 
agri  humum  foderet,  nisi  eo  loci  pecuniam  suam  de- 
positor  obruisset,  aurum  non  esset  inventum.  Hae 
sunt  igitur  fortuiticausaef  compendii,  quod  ex  obviis 
sibi  etconfluentibus  causis,  non  ex  gerentis  intentione 


(15)  unquam  veterum  6  refragatus  est,'quanquam  id      (10)  provenit.  Neque  euim,  vel  quiaurum  obruit,  vel 


illi  non  de  c  operante  principio,  sed  de  materiali  sub- 
jecto,  hoc  est,  de  natura  omnium  rationum,  quasi 
quoddam  jecerint  fundamentum.  At  si  nullis  ex  cau- 
sis  abquid  orialur,  id  de  nihilo  ortum  esse  videbitur. 
Quod  si  hoc  fieri  nequit,  neccasum  quidem  hujusmodi 
esse  possibile  est,  qualem  paulo  (20)  ante  deiinivi- 
mus.  Quidigitur,  inquam,  nihilne  est,  quod  vel  ca- 
sus,  vel  fortuitumjureappellariqueat?Anestaliquid, 
tametsi  vulgus  lateat,  cui  vocabula  ista  conveniant  ?  ^ 
Aristoteles  d  meus  id,  inquit,  in  Physicis,  e  et  brevi, 
et  veri  propinqua  ratione  definivit.  Quonam,  inquam, 
314modo?  Quoties,  ait,  aliquid  cujuspiam  rei  gra- 
tia   geritur,   aliudque  quibusdam  de   causis,    quam, 


quod  intendebatur,  obtingit,  casus  vocatur :  ut  si 
quis  coiendi  agri  causa  fodiens  humum,  defossi  auri 
pondus  inveniat.  Hoc  igilur  fortuito  quidem  creditur 
accidisse  ;  verum  (5)  non  de  nihilo  est.  Nam  proprias 


qui  agrum  exercuit,  ut  ea  pecunia  reperiretur,  in- 
tendit,  sed,  uti  dixi,  quo  ille  obruit,  hunc  fodisse 
S  convenit  atque  concurrit.  Licet  igitur  definire  ca- 
sumesse  inopinatum,  exconlluentibus  causis,  in  his, 
quae  ob  aliquid  geruntur,  eventum.  Concurrere  vero 
atque  confluere  causas  facit  ordo  ille  inevitabili  (15) 
connexione  procedens,  qui  de  Providentise  fonte  de- 
scendcns,  cuncta  suis  locis,  temporibusque  disponit 

3E5  METRUM*  PRIfiUM. 

Argumentum.  —  Sicut,  inquit  Philosophia,  fortuitus 
essc  potcst  navium  constanti  duorum  fluminum  cursu 
abreptarum  occursus,  ita  casus  constantitus  divinse 
Providentise  lcgibus  regitur. 

Rupis  Achaemeniae  scopulis,  ubi  versasequentum 
Pectoribus  figit  spicula  pugna  fugax, 

31&  Tigris  et  Euphrates  uno  se  fonte  resolvunt, 
Et  mox  abjunctis  dissociantur  aquis. 

1NTERPRETATIO. 


a  Qux  nullam  rcm  subjectam  significet. 

b  Contradixit. 

c  Non  dc  causa  cfflciente,  sed  de  materia  tantum  sive 
dc  re  quae  modiflcetur:  quasi  dixerint  modum  sive  ra- 
tioncm  non  essenihili. 

d  Philosophus. 


e  Lib.  ii,  cap  5. 

f  Qusestus  sive  utilitatis. 

s  Contingit. 

Qucmadmodum  Tigrisct  Enphratcs  profluvnt,  veluli 
ex  eadem  origine,  ex  saxis  moJitis  Persici,  ubiParthus 
dimicans  fugiendo  infigit   sagittas  convcrsas  cordibvs 


NOT.E. 


nihil  est  aliud  quam  eventus,  Yerum  eventus  ille  C 
duobus  modis  dici  potest :  primum  quidem  nulla; 
deinde  aliqua  causarum  counexione  productus.  Si  ca- 
sus  dicatur  eventumtcmerario  motu,  nultaque  causarum 
connexione  productum,  certe  casus  nihil  est  prseter 
inanem  vocem :  cum  enim  nihilum  non  possit  esse 
ullius  rei  causa,  eventum  omne  aliquam  habeat  cau- 
sam,  saltera  exteriorem,  necesse  est.  Si  vero  casus 
dicatur  eventum  aliqua  causarum  connexione  produ- 
ctum,  sed  praeter  notionem  voluntatemque  agentis, 
distinguendum  est.  Vel  enim  causa  heec,  preeter  cu- 
jus  notionem  voluntatemque  eventum  dicitur  lieri 
est  prima,  nimirum  Deus;  vel  est  secunda,  nempe, 
hoino.  Si  causa  ha?c  fuerit  prima,  nullus  omnino 
casus  cst:  quandoquidem  nullum  eventum  producitur 
preetcr  notionem  voluntatcmque  Dei :  cum  concurrcrc 
ac  confluerc  causas,  ut  uunc  dicitur,  faciet  ordo  ille 
inevitabili  connexione  procedens,  qui  de  Providentiae 
fonte  desccndcns,  cuncta  suis  locis  temporibusque  dispo-  D 
nit.  At  si  preedicta  causa  fuorit  secuuda,  casus  potest 
admitti  ;  quia  stepe  eventum  producitur  preeter  notio- 
nem  et  voluntatem  hominis :  ut  si  quis  colendi  agri 
causa  fodicns  humum  dcfossi  auri  pondus  inveniat : 
quanquam  onim  causa  aliqua  fueiit,  quae  aurnm 
obruerit,  quanquam  etiam  aliqua  causa  sit  quse 
exercendo  terram  aurum  detexerit,  quia  tamen,  au- 
rum  praeter  notioneni  voluntatemque  agricolss  iuve- 
nitur  ab  ipso  agricola,  ideirco  eventum  illud  casus 
appellatur :  ex  quo  conficitur  haec  casus  definitio, 
Inopinatum  cx  confluentibus  causis,  in  his  quse  ob  ali- 
quid  geruntur,  eoentum.  Quare  cum  bestiee,  plantee 
et  corpora  inanimata  non  habeant  proprie  notionem 
yoluntatemque,  prseter  quas  eveutum  producatur 
ideo  his  nullus  cst  casus. 

*  Quod  vocatur  elegia.    Elegia  autem  est  carmen 


constans  ex  duplici  genere  versuum  alternorum,  quo- 
rum  prior  hexameter,  posterior  pentameter,  sicut 
dictum  est  in  I  met.  lib.i. 

\.  Rupis  Achxmenix  scopulis.]  Ex  monte  Persico. 
Achaemenia  enim  Persis  est,  aut  saltem  ipsius  Persidis 
pars  sic  dicta  ab  Achaemene,  qui,  apud  Herodotum 
1.  Hist.  iv,  primus  Persarum  rex,  a  quo  omnesreges 
usque  ad  Darium  descenderunt.  Hinc  Horatius  1.  n 
Carm.,  od.  12,  Numtu  qux  tenuit  dives  Achxmenes,  id 
est  Persarum  rex,  et  lib.  m,  od  1,  Achxmeniumque 
costum,  hoc  est  unguentum  Persicum.  Achoemenia 
autem  hic  quibusdam  est  Armenia,  mons  vero  ille  est 
mons  Taurus :  quod  Sallustius,  auctor  certissimus,  ut 
legitur  in  fragmentis Historiee  ejusdemSallustii,  asse- 
rit  Tigrimet  Euphratem  uno  fonte  mancrein  Armenia, 
qui  per  diversa  euntes  longius  dividantur,  spatio  mcdio 
relicto,  multorum  millium  quse  tamcn  tcrra,  quse  ab 
ipsis  ambitur,  Mcsopotamia  dicitur. 

1 .  Ubi  versa  sequentum,  etc.  ]  Hic  agitur  de  Parthis, 
iis  scilicet  populis,  qui  e  Scythis  oriundi  ad  eas  usque 
Asiae  regiones,  qua?  Tigri  et  Euphrate  fluminibus  al- 
luuntur,  suum  protulerunt  imperium.  Hi  autem  po- 
puli  erant  formidolosi  suis  preesertim  sagittis,  quas 
inter  fugiendum  in  insequentes  ita  retorquebant,  ut 
iu  versa  hostiuni  pectora  has  vibraront  :  tum  versis 
subito  equis  pugnam  instaurarent:  unde  Virgil.  iii, 
Georg.,  v.  31  : 

Fideutemque  fuga  Parthum,  versisque  sagittis. 

3.  Tigris  et  Euphrates.]  Ti^ris  a  celeritate  sic  dictu? 
proptcr  sagitlam  Persica  lingua  cognominem,  flumen 
est,  quod  oritur  in  Armenia,  si  non  ex  eodem  fonte, 
quemadmodum  ait  prsedictus   Sallustius,    saltem  ox 

eodom    inonte,    ex    quo    Euphrates  :    tum    tluctibus 
Mesopotamiam  alluentibus  influitiu  Euphratem,  cuin 


K:i:t 


l)K  CONSOCATIONE  PHlLOSOPHIiE  LIB.   V. 


34 


fO 


Si  coeant,  cursumque,    itenun    revocenlur   iu 

[unum 
Contluatallerni  quod  trahit  unda  vadi  : 
Couveniant puppes,et  vulsi  lluinine  truncli, 
Mistaquc  fortuitos  implicet  uinl.i  inodos  : 
Quos  tanien  i[>sa  v.igos  terrae  deelivia  casus 

Gurgitis  et  lapsi delluus  ordo  regit, 

317  Sic,  quce  pennissis  lluilare  videtur  habe- 

[nis, 


Fora  patitur  frenos,  ipsaque  l«'ge  meat. 
:n*   PROSA    II. 
Argumbntuu.  —  Dubitantem  Boetium,  an  propterprse- 
dicta,  neganda  sit  mentis   humanse   libertas,    docet 
Philosophia  suam  esse  cuilibet  menti  libertatem,  va- 
riaque  hujus  gt  m  ra  exponit. 

Animadverto,  inquam,  idque  uti  tu  dicis  ita  esse 
consentio.  Sed  '  in  htc  cohaerentium  sibi  serie  cau- 
saruin,  estne  ulla  nostri  arbitrii  libertas,  an  ipsos 
quoque  humanorum  utolus  animorum  fatalis  catena 


INTEHPRETATIO. 


inscqucnttum,  statimque  duo  illa  flumina  separantur 
suis  aquis  divisis.Si  conveniant  et  rursum  redigantur 
inunum  cursum,  tum  quod  aquautriusqui  fluvii  defert, 
illud coibit, q\id.renavestruncique  abrepti fluvio  coibunt 

et   aqux  pe7'mistx  confundent  suos  jhtctus  fortuilos, 


quos  tamen  ina  rtos  eventus  ipsa  terra  declivis,  et  scrics 
fugax  fluminis  labentis  moderatur ;  similiter  casus, 
qui  videtur contingere uullo  duce  et  veluti  laxatis  ha- 
benis,  regitur  ceu  passus  frenos,  idemque  uccidit  im- 
pcrio  Dei  provideutis. 


NOT.E. 


quo  in  siuum  Persieum  inlluit.  De  hoc  iluvio  loquitur 


\irg. 


1  eclog.,  v.  02 


Anle  pererratis  amborum  liuibus  exsul 

Aut  Arariui  Prrthus  bibet,  aut  Gerruania  Tigriui. 

Euphrates  vero  sic  vocatus  propter  Isetltiam  quam 
incolis  atfert  sua  inuudatione  agros  fecundans,  est 
aliud  llumen,  quod  ex  prcedictis  Armenise  montibus 
pariler  oritur.  Mesopotamiam,  ut  Nilus  .Egyptum, 
exundans  fecundat  et,  adjunctis  Tigris  fluclibus  in 
Persicum  siuum  labitur.  De  hoc  locutus  Virgilius, 
ut  significaret  bellum  Parthorum,  quorum  termiuus 
erat  Euphrates,  i  Georg.,  v.  o09  : 

Ilinc  movet  Euphrates,  illinc  Germania  bellurn. 
Nec  possum  omittere  quod  Q.  Curtius,  ].  v,  dicit  de 
utroque  hoc  Qumine  :  Isti  amnes,  inquit,  cx  Armenise 
montibus  profluunt,  ct  magno  deinde  aquarum  divortio 
iler,  quod  cccpcre,  percurrunt,  duo  millia  ct  quingenta 
stadia  emensi  sunt,  qui  amplissimum  intervallum  circa 
Armenix  montcs  notaverunt.  lidem  cum  Medise  et  Gor- 
dianorum  terras  secare  ccepcrunt,  paulatim  in  arctius 
coeunt :  et  quo  longius  manunt,  hoc  anguslius  intcr  se 
sput ium  terraerelinquunt.  Vicini  muxime  sunt,  quosin- 
colx  Mesopotamiamvocant.  Mediam  namqueab  utroque 
latere  concludunt.  Eadem  pcr  Babyloniorum  fincs  in 
Rubrum  mare  prorumpunt. 

0.  Unda  vadi.]  Vadum  dicunt  aquam,  qu;c  liltori- 
bus  nou  ita  dissitis,  pede,  aut  equo,  aut  saltem  cymba 
facilius  quam  mare  transiri  potest  :  unde  a  vadcndo, 
vel  a  Graeco  &&$<><;,  tocus  pcr  qucm  vaditur,  vadum 
putant  oriri.  Gallice  dicimus  le  guc,  a  passer  guc  :  iu- 
tVriores  Normani  dicunt,  le  grand  et  le  petit  vc.  Al- 
ternum  ergo  illud  vadum  sive  llumen,  ulpote  quod 
ipsis  aatura  legibus  tluit,  tamnoto  tamque  certo 
cursu  fertur,  ut  ab  ipsis  hominibus  proevideri  et  in- 
tendit  possit  :  cum  tamen  puppes,  trunci,  et  cietera 
ejusmodi  corpora,  quce  ejusmodi  aquis  circumfusa 
vehuntur,  fortuito  sive  inopiuato  eventu  conveniant. 

9.  Terrae  declivia.]  Intelligi  possunt  loca.  Hcec  est 
autem  lex  corporis  moti  divinilus  constituta,  ut  cor- 
pus  motum,  qua  minus  resistitur,  pergat  :  sed  loca 
declivia  miuus  resistunt. 

11.  Permissis  habenis.]  Similitudo  suraitur  ab 
equis,  qui,  laxalis  habeuis,  huc  illucque  temere 
currunt. 

12.  Fors.]  Id  est  casus  :  causa  pro  effecto  sumpta  : 
antiquis  enim  fors  dicitur  causa,  quce  lemere  fert 
aliquid  :  unde  Virgil.  u  /En.,  v.  91  : 

Et  me  fors  si  qua  tulisset. 
12  Falitur  frcnos.]  Continuatur  similitudo  equo- 
rum,  qui  frenis  reguntur  :  Virg.  m  Georg.,  v.  182  : 

Primusequi  labor  est  animos  atque  arma  videre 
Bellautum,  lituosque  pati,  tractuque  gemeutem 
Ferre  rotam,  et  stabulo  frenos  audire  sonantes. 


D  Ilinc  quidquid  regitur,  id  vulgo  dicitur  frenos  pati  : 
quemadmodum  ab  eodem  Virgilio  iEneid.  xt,  v.  567  : 

Urbem  bodie  causani  belli,  regna  ipsa  Latini, 
Ni  freniua  accipereet  victiparere  fatentur 
Eruain  et  sequa  solo  fumantia  culniinaponam. 

12.  Ipsaque  lege  meat.]  Divina  scilicet  Providentia 
quce,  utjam  dictumcst,  attingit  a  fine  ad  fincm  foi  ti- 
tcr  et  disponit  omnia  suavitcr. 

1  In  hac  cohxrentium  sibi  scrie  causarum,  etc.J  Doe- 
tius  videtur  induere  personam  eorum,  quihumanam, 
libcrtatem  conciliare  non  potuerunt  cuni  divina  Pro- 
videnlia,  arbitrati  altei  nuiu  ex  his  duobus  esse  neces- 
sarium,  aut  Deum  non  providere  futura,  aut  hominis 
nullam  esse  libertatem  :  sic  Cicero  et  plures  alii  ve- 
teres.  Verum  cum  homo  quilibet  suae  sit  librrtatis 
conscius,  m:igis  quam  diviiue  Providenlice,  Cicero, 
et  quidam  illi  veteres,  posita  lumana  libertate,  uega- 
verunt  divinam  Providentiam  :  Ciccro,  inquit  S.  Aug. 
C  1.  v  de  Civit.  Dei,  cap.  9,  ut  vir  magnus  et  doctus  et 
vitx  humanx  plurimum  ac  peritissime  consulens,  ex  his 
duobus  elegitlibcrum  voluntatis  arbitrium.  Quod  ut  con- 
flrmdretur,  negavit  prsescientiam  fulurorum  :  aique  ita 
dum  vult  facere  liberos,  facit  sacrilegos ;  religio.  us  au- 
tem  animus  utrumque  etigit,  utrumque  confitetur,  et  fide 
pictatis  utrumque  confirmat.  Ut  igiturea  qme  a  Philo- 
sophia  deinceps  proponentur  de  hac  materia,  clarius 
intelligantur,  proposita  ip.-ius  libertatis  delinitione, 
eamdem,  Philosophia  duce,  libertatem  propugnabi- 
mus  variaquebujusgenera  declarabimus. 

1.  Libertas generalim  deliniri  potest  Mens  qux,  co- 
gnitione  ducc,  semetipsum,  volendo,  agcre  polcst. 

Dicitur  1°  mens  :  quia  libertas  quidam  est  mentis 
modus  ;  modus  autem  menlis,  ut  pole  qui,  instar  cce- 
terorum  modorum,  sua  seorsum  idea  cogitari  nequit, 
cognosci  non  polest,  nisi  facta  mentioue  mentis  :  sic 
liguram,  quietem,  et  motum^non  cognoscimus,  nisi 
D  facta  mentione  corporis  :  Modi,  inquiunt  pbiiosopbi, 
melius  in  concreto  noscuntur  quam  in  abstracto, 

Dicitur  2°  qux scmcttpsam  agerepotest,  si\e  ut  non- 
nulli  loquuntur  movere  ac  determinare  :  optime  enim 
a  Graecis,  nominibus  ab  intelligentia  experientiaque 
communi  derivatis,  menslibera  vocatur  aursxivvjTo; 
movens  seipsam,  et  auroxpan&s,  sibi  ipsi  imperans.  ILc 
libertatis  notionc  usus  est  S.  Augustinus  cum  alib1, 
tum  prcesertim  initio  tertii  lihri  de  Libero  Arbilrio, 
ubi  agit,  ut  hic  agitur,  de  concordia  hberi  arbtlta 
cum  divina  Providentia  :  Motus,  inquit,  guo  huc  atque 
illuc  voluntas  convertitur,  nisiesset  voluntarius,  aique 
in  nostra  positus  potestate  ncque  laudandus  cum  acl 
superiora,  neque  culpaudus  homo  csset,  cum  ad  infe- 
riora  detorquet  quasi  qucmdam  cardinem  voluntatis : 
neque  omnino  moncndus  esset  ut  istis  neglectis  xterna 
vellet  adipisci,  atque  ut  nollet  male  vivere,  vellctautcm 
bcne. 


835 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


836 


constringit?   Est  a,   inquit.  31©  '  Neque  enim  fuerit  A  hancnon  in  omnibus  aequam  esse  constituo.  Nam  su- 


ullarationalis  natura,  quin  eidem  libertas  adsit  arbi- 
trii.  Nam  quod  ratione  uti  naturaliter  potest,  id  babet 
judicium,  quo  quodque  discernat.  Per  se  igitur  fu- 
gienda,  optandave  dignoscit.  Quod  3«0  vero  quis 
optandum  esse  judicat,  petit  :  refugit  vero,  quod 
existimat  esse  fugiendum.  Quare  quibus  inest  ratio, 
ipsis  etiam  inest  volendi,   nolendique  libertas.  *  Sed 


a  Nostri  arbitrii  libertas. 


Aug.  1. 


Dicitur  3°  volendo  :  nam,  ut  ait  S 
tract.,  c.  I,  non  dicimus  esse  in  potestate  nostra,  nisi 
quod  cwn  volumus,fit,  ubi  prius  et  maxime  est  ipsum 
veUe.  Propterea  omnes  pbilosopbi  docent,  sedem  li- 
bertatis  esse  voluntatem  ;  unde  duplex  agnoscunt  ge- 
nus  actus  liberi  :  alterum  vocant  elicttum,  qui  est 
ipsumvelle  ;  alterum  dicunt  imperatum,  quiestobse- 
quium  corporis  ad  nutum  mentis. 

Dicitur  4°  duce  cognitione  :  quia,  quemadmodnm 
aiunt  iidem  philosophi  voluntas  non  fertur  in  incogni- 
tum  :  ignoiinulla  cupido. 

Ut  autem  mens  generali  bac  libertate  praedita  se 
ipsam  agat  moveatque,  non  est  necesse  ut  veluti 
media  et  indifferens  constituatur  inter  duo  contratia, 
vel  etiam  contradicentia  :  quandoquidem  theologi 
docent  banc  generalem  libertatem  reperiri,  etiam 
ubi  nulla  est  ejusmodi  indifferentia;  siquidem  S. 
Thomas,  q.  10  de  Potentia,  art.  2  ad  o,  post  S.  Au- 
gustinum  docet,et  Deum  libere  amare  seipsum,  et 
Spiritum    sanctum  a  Patre  Filioque,    quamvis    non 


pernis,  divinisque  substantiis  et  perspicax  judicium, 
et  incorrupta  (5)  voluntas,  et  efficax  optatorum  prae- 
sto  estpotestas.  Humanas  vero  animas  liberiores  qui- 
dem  esse  necesse  est,  cum  se  in  mentis  divinse  b  spe- 
culatione  conservant  :  minus  vero,  cum  dilabuntur 
ad  corpora,  minusque  etiam,  cum  terrenis  artubus 
colligantur.  Extrerna  vero  estservitus,  cum  vitiis  de- 

INTERPRETATIO. 

b  Contemplatione. 

NOT.E. 
ii  Re-      nihil  sit  aliud,  quam  mens,   quse  cognitione  duce  se- 


i; 


metipsam,  volendo,  agere  polest,  qusecunque  mens, 
cognitione  duce,  semetipsam  agit,  volendo,  hsec  li- 
bertate  afficiatur,  necesse  est.  A;qui  mens  omnis  ita 
sehabet;  nam  mens  omnis  non  solum  cognoscit,  et 
judicando  discermt  quod  fugiendum  est  et  optan- 
dum;  sed  quod  optandum  esse  judicat  petit,  refugit 
quod  existimat  esse  fugiendum  :  quod  unusquisque 
in  semetipso  experitur. 

*Sed  hanc  non  in  omnibus  sequam  esse  constituo.} 
111.  Posito  discrimine  inter  mentem  divinam,  angeli- 
cam  et  humanam,  Pbilosophia  docet  diversam  esse 
in  his  mentibus  libertatem.  Nam  quod  spectat  divi- 
nam  et  angelicam  mentem,  quas  Philosophia  nunc 
vocat  supernas,  divinasque  substantias  de  his  sic  vi- 
detur  ratiocinari  eadem  Pbilosophia  :  quae  niens, 
cognitione  duce,  semetipsam,  volendo,  efticacius 
agere  potest,  ha-e  libetior  censeri  debet  :  siquidem 
libertas  versatur  in  hac  potestate;  sed  praedicUe 
mentes  supernse.   Deus  videlicet  et  angelus,  semet- 


possibiliter,  libere   tamen  procedere  :    nemo    autem  C  ipsas  cognitione  duce,  volendo,  efhcacius  agere  pos- 


dixerit  aut  Deum  ad  seipsum  amandum,  aut  Palrem 
Filiumque  ad  producendum  Spiritum  sanctum  esse 
indtfferentem.  Quinetiamidem  S.  Thomasin  mSent  , 
dist.  18.  q.  1  art.  2  ad  o,  videtur  hanc  libertatem 
in  Christo  Domino  agnoscere  :  E^amsiliberum  Chri- 
sti  arbitrium,  inquit,  esset  determinatum  ad  unum  nu- 
mero,  sicut  ad  dilig>  ndum  Leum,  quod  non  facere  n  n 
potest,  tamen  ex  hoc  non  amittit  libertatem,  autratio- 
nem  laudis  sive  mcriti,  quia  in  illud  non  coacte,  sed 
sponte  tendit,  atque  ita  estactussuidominus.  Ex  quibus 
sequitur  potestatem  peccandi  non  pertinere  ad  ra- 
tiouem  hujus  libertatis,  si  qutdem  Deus  et  Christus, 
in  quibus  nulla  fuit  peccandi  potestas,  hac  saltem 
lihertate  afficiuntur.  Sequitur  etiam,  Deum  moventem 
nostram  mentem  ad  semetipsum  tamquam  ad  sum- 
mum  bonum,  sive  dum  nostra  mens  cum  nostro  cor- 
pore  conjungitur,  sive  ettam  dum   eadem  ab  eodem 


sunt;  nam  in  unaquaque  mente  quatuor  considerari 
possunt,  nimirum  perceptio,  judicium,  electio  et  ex- 
secutio,  quae  ita  inter  se  connexa  sint,  ut  nec  exse- 
cutio  sine  electione,  nec  electio  sine  judicio,  nec 
judicium  sine  perceptione  essedebeat:  quare  pro  va- 
netate  perceptionis  caetera  variantur;  in  supernis 
autem  divinisque  substantiis,  magis  quam  iu  eaeteris, 
est  perspicax  judicium,  incorrupta  volunias,  ct  efficax 
optatorum  potestas.  Quod  vero  pertinet  ad  mentem 
humanam,  hujus  disticgui  possunt  quatuor  status, 
quiprout  sunt  subbmtores  aut  humiliores,  majorem 
habent  aut  minorem  libertatem.  Primus  status  est 
ment>sa  corpore  soperatae,  qua?  scilicet  se  in  mmtis 
divinx  speculatione  conservat,  et  hsec  mens  liberrima 
est;  quod  prsestantissima,  cognitione  duce,  semet- 
ipsam,  volendo  amandoque  Deum,  maxime  agere 
potest.  Seeundus  status  est  mentis  conjnnctre    cum 


corporesejuncta  est,  augere  potius  quam  auferre  ge-  ^.  corpore,  quod  illi  ad  nutum  obsequitur  :  qualis  erat 


neralem  hanc  mentis  nostrae  libertatem  :Voluntas 
enim  nostra,  inquit  S.  Aug.  1.  ni  de  Lib.  Arb.,  c.  3, 
nec  voluntas  essct,  nisi  csset  in  nostra  potestate.  Porro 
quia  est  in  potestate,  libera  est  nobis.  Non  enim  est 
nobis  liberum,  quod  in  potcstate  non  habcmus,  autpotest 
non  esse  quod  habemus. 

Quamvis  autem  mens  generali  hac  lihertate  prae- 
dita,  non  propterea  sit  indtfferens;  id  tamen  non  ob- 
stat,  quin  in  nobts  mortalem  hanc  vitam  agentibus 
libertas  sit  facuitas  ad  utrumlibet  sive  indifferens; 
uude  apud  nos  duplex  est  libertas  :  altera  contradi- 
ctiouis,  qua  possumus  agere  vel  non  agere  :  altera 
contrarietatis,  qua  possumus  agere  hoc  vel  illud  : 
sicut  fusius  plnlosophi  docent.  Libcrum  arbitrium. 
inquit  S.  Aug,  1.  de  Cor.  et  Gr.,  cap.  I,  et  ad 
malum  ct  a  I  bonum  faciendum,  confitendum  cst  nos 
habere. 

1  Neque  enim  fuerit  ulla  rationalis  natura,  quin 
eidem  libertas  adsit  arbitrii.^  11.  Posita  praedicta  liher- 
tatis  delinitione  facile  potest,  Philosophia  duce, 
eadem  libertas  propugnari  hac  rationc  :  cum  libcrtas 


mens  primi  parentis,  antequam  peccasset ;  ho?c  enim 
psa  est  ad  corpus ;  atque  haec  mentis  humanae 
libertas,  non  estquidem  tanta,  quanta  est  beatarum 
mentium  :  sed  reliquarum  tamenmaxima  :  siquidem 
Adamus  majori  coguitione  preeditus  melius  semet- 
ipsum,  volendo,  agere  poterat.  Tertius  status  est 
mentis  perturbationibus  quidem  aftlicta?,  sed  iisdem 
non  cousentientis  :  qualis  erat  mens  S.  Pauli  diceutis 
adRoman.  tii  :  Video  aliam  legem  in  membris  m  - 
repugnantcm  legi  mentis  meae,  et  coptivontem  m>:  in  lege 
peccati,  qux  est  in  membris  meis.  lnfelix  ego  homo  : 
quis  me  liberabit  de  corpore  mortis  hujus?  Gratia  Dei 
per  Jesum  Christum  Dominum  nostrum.  Et  ha>c  hu- 
mana?  mentis  tcrrenis  artubus  conjuncta?  libertas  an- 
tecedenteminor,  est  subsequente  major  :  quod  mens 
nondum  victa  fatiscat.  Quartus  deuique  status  est 
mentis  perturbattouibus  obsequentis;  qu«  ltbertas 
tum  exigua  est.  ut  servttutis  potius  rationem  habere 
vide.ttur  :  E  vero  libertas,  lnquit  Philosopbia, 

est  servitus,  eum  vttiis  dcditx  mentes  rationis propri9 
possessionc  cccidcrunt. 


837 


I)E  CONSOLATIONE  PIIILOSOPHLE  L1I».  V. 


838 


ilitoe,  rationis  [propria;  possessione  ceciderunt.  :t'ii 
1  Nam  ubi  oculos  a  sumrnaeluce  veritatis,  ad  inferiora, 
ot  tenebrosa  dejecerint,  mox  ioscilis  nube  caligant, 
perniciosis  jturbantur  affectibus,  quibus  accedendo 
consentiendoque,  quam  iuvcxere  sibi,  adjuvant  ser- 
vitutem,et  sunt  quodam  modo  propria  libertate  cap- 
tivae.  Quae  tamen  (3)  a  ille,  ab  aeterno  cuncta  prospi- 
ciens,  Providentio?  cernit  intuitus,  et  suis  qiuvque 
meritis  preedestinata  disponit,  i>*  77«vt'  ifopa.  xocl 
7t«vt'  £7raxoy£t. 

Ml  METRUM  '  II. 

Argumentcm.  —  Quod  ab  Homero  dicitur  de  sole,  in- 
qait  Philosophia,  id  solius  Dei  est,  omnia  cerncre. 
Puro  clarum  lumine  Pboebum 
Melliflui  cauit  oris  Uomerus  : 
Qui  tamen  intima  viscera  terrce 
Non  valet,  aut  pelagi,  radiorum 


Infirma  perrumpere  luce. 

:»*£:!  Haud  sic  magni  conditor  orbis  : 

Huic  ex  alto  cuncta  tueriti 

Nulla  terrae  mole  resistunt 

Nou  nox  alris  uubibus  obstat, 

Qn;r  sint,  qua'  fuerint,  veniantque 

Uno  mentis  cernit  in  ictu. 

Quem,  quia  respicit  omnia  solus, 

Verumpossis  dicere  solem. 

3S-1  PROSA  III. 

AncuMENTfM  —  Boetius,  cognitis  divina  providentia 
et  libertate  humana  utriusque  concordiam  difficilem 
ostendit,  primum  quidem  \generatim,  deinde  specia- 
tim,  cum  cx  parte  ipsius  Providenti3e,qusenon  potest 
cssc  inccrta,  tum  cx  partc  ipsius  libtrtatis,  quae  ci- 
delur  necessitatis  cxpers. 

B      Tum  ego  a  :  En,  inquam,1  difficiliori  rursns  ambi- 

guitate   confundor.    Quaenam,  inquit,  ista   est?  Jam 

INTERPRETATIO. 

qui  cernit  omnia  ex  sublimi  :  nox  obscuris  suis  tenebris 
non  impcdit  ejusdem  aspcctum :  videt  uno  intuitu 
mcntis,  prxscntia,  praeterita  ct  futura.  Quoniam  igitur 
Deus  solus  videt  omnia,  potes  dicere  Ueum  esse  solcm 
verum. 
a  Boetius. 


a  Deus  providens. 

i>  Omnia  ccrnit  et  omnia  audit. 

Ilomcrus,  poeta  eloqucntix  dalcis,  canit  solem  prx- 
stantcm  lucepura,  qni  sol  nihilominus  non  potcst  per- 
vadere  viscera  interiora  tcrrx,  aut  maris,splendorc  im- 
becilli  suorum  radiorum,  Xon  ita  Deus  crcator  magni 
mu7idi :  terrx  etiamcrassissimxnon  resistunt  ci  quippe 

NOT^. 

1  Nam  ubi  oculos,    etc.J  Admirabilis  praedictorum      catur  magnus  mundus. 
ratio  lectori     potius    attendenda,  quam  mibi  expo- 
nenda. 

!  u«vt'  ifopdj.  y.«i  Tzd-jz*  BTraxouei.]  Hoc  est,  omnia 
cernit  et  omnia  audit,  ut  de  sole  ait  Homerus 
lliad.y 


Ex  alto  cuncta  tuenti.]  Si  Deus  eam,  quam  ba- 
bet  reium  creatarum,  notiouem  ipsis  rebus  creatis 
referret  acceptam,  cum  ejusmodi.'res  sint  Deo  longe 
inferiores,  Deus  diceretur  res  istas  ex  bumili  tueri. 
Quare  cum  Deus  aliente  opis  nihil  indigus  ut   ad  vo- 


Quod  nonnulli  vocant  Archilochium.  Carmencon-  C  leudum  sic  atd  cognosceudum,  barum  rerum   notio- 


stans  ex  uno  genere    versuum,  quorum  quilibet  te- 
trameter  quatuor  habet  ultimos  versus  heroici  pedes. 

2.  Homerus.)  Homerus  poeta  celeberrimus,  sic 
dictus,  quod  captus  oculis  duce  indigeret.  Hujus  etsi 
inrerta  sunt  tempora,  tamen  annis  multis  fuit  ante 
Romulum  :  Colophonii  esse  dicunt  suura,  Chii  suum 
vindicant,  Salamini  bunc  repetunt,  Smyrnau  suum 
esse  contendunt,  unde  delubrum  eidem  in  suo  oppi- 
do  constructum  dedicaverunt.  Quidquid  sit  de  ejus 
patria,  tam  facundusfuit  vates,  utAlexander  maguus 
in  hoc  preesertim  dicatur  fortunatus,  quod  suae.  vir- 
tutis  praeconem  Homerum  nactus  fuerit.  Homerus 
autem  saepius  commendat  solem  ejusque  lumen,  sed 
occasionem  horum  versuum  Philosophia  nobis  vide- 
tur  sumpsisse  ex  Iliad.  y  :  unde  ultima  verba  prosae 
superions  desumpta  sunt,  et  ubi  Homerus  solem  al- 
locutus  siccanit  : 

'HiXiot;  6'  6;  ftuvT'  ifop&q  x.«t  77«vt'  iTvaxo-Jtic. 
Sol  quoque  qui-omuia  vides  et  omnia  audis. 
Quasi  Homerus  putaverit  solem,  instar  cujusdam 
numinis,  omniavidere  et  audire.  Plinius  1.  xi.  cap.  6  : 
///c(sol)  inquit,  suum  lumen  cozteris  quoque  sideribus 
fcnerat,  prxclarus,  eximius,  omnia  intuens,  omnia 
etiam  exaudicns  ut  principi  litterarum  Ilomero  pla- 
cuis*e  in  uno  eo  video. 

o.  Qui  tamcn,  etc.J  Quamvis  sol  ab  Homero  dica- 
tur  tanto  praestans  lumine,  ut  omnia  videat,  sol  ta- 
men  lumine  adeo  debili  est,  ut  remissis  cum  a  terra, 
tum  etiam  a  mari  ejusdem  radiis,  sol  nequeat  illus- 
trare,  adeoque  nec  videre  intima  aut  terrarum  aut 
maris  viscera  :  ha^c  videre  solius  est  Dei,  a  quo  haec 
omnia  creata  conservantur. 

6.  Magni  conditor  orbis.]  Deus,  qui  revera  est 
creator  uon  solum  hominis  qui  dicitur  parvus  mun- 
dus,  sed  reliquorum  omnium,  quorum  congeries  vo- 


D 


nem  ex  semetipso  habeat,  optime  dicitur  res  istas  ex 
alto  tueri. 

10.  Qux  sint  quse  fuerint  veniantqnc.}  Vrxsentia, 
prxterita,  et  fuiura  :  iiamtcum  cogmtio  Dei  intinita 
sit,  haec  uullis  procsentis,  praeteriti,  aut  futuri  tem- 
poris  diifereuths  circumscnbi  potest.  Quin  etiam, 
quod  eadem  Dei  cognitio  sit  iniinita,  haec  multiplex 
esse  nequit ;  unde  Deus  omnia  uno  mcntis  ccmit  in  ictu. 

12.  Quia  respicit  omnia  solus,  etc.]  Videtur  PbJIo- 
sophia  respexisse  cum  ad  praedictam  Homeri  sen- 
teutiam,  tum  etiam  ad  haec  Ciceronis  vcrba  i  de  Di- 
vin.  et  u  de  Nat.  deor.,  Sol,  inquit,  dictus  est,  vcl  quia 
solus  ex  omnibus  sideribus  est  tantus  vel  quia  cum  cx- 
ortus  est,  obscuratis  cxkris  sideribus  solus  apparct : 
quasi  sic  argumeutata  esset  Philosophia  :  quicunque 
omnia  respicitet  quidemsolus,  ille,  judicio  Horneri  et 
Ciceronis,  verus  sol  dici  potest.  Atqui  Deus  omnia 
respicit  et  quidem  solus.  Ergo  Deus  verus  sol  dici 
potest,  judicio  tantorum  virorum. 

1  Difficiliori  ambiguitate.)  Ambiguifas  versatur 
in  hoc  quod  proposita  multipliei  via  dubitetur  qua 
eundum  sit  :  ambiguum  enim  dicitur  ab  ambigo  :  am- 
bigoa.utem  ab  ambe  circum,tst  ago;  quasi  ille  qi:i  am- 
bigit,  circum  agatur.  Hinc  ambiguitas  dicitur  prirno 
de  corporibus,  quae  paribus  hinc  inde  virtuiibus  ac'a, 
neque  hac  potius  quam  illac  moventur ;  secundo  de 
mentrbus,  quae  panbus  utrinque  argumentis  impul- 
see,  non  uni  potius,  quam  alteri  qua>slionisparticon- 
sentiunt.  Quo  magis  autemBoetius  Philosophiara  dis- 
serentem  mtelligit,  eo  ejus  mens  libratisargumento- 
rum  momentis  iucerta  videtur  circa  divinam  Provi- 
dentiam  libertatemque  humanam,  de  quibus  hacte- 
nus  Philosophia  disseruit,  quseque  lta  \identur  pu- 
gnare,  ut  altera  alteram  destruat.  Hinc  idem  Boetius 
proponit  argumenta  quibus  putat  destrui  posse  con- 
cordiam  divinae  Providentiae  et  libertatis  humauae. 


839 


AN.   .MANL.   SEV.  HOETII. 


enim,  quibuspertarbere,  conjecto.  Nimium,  inquam, 
a  adversari  ac  repugnare  videtnr,  praenoscere  uni- 
versa  Deum,  et  esse  ullumlibertatis  arbitrium,  '  Nam 
si  cuncta  (5)  prospicit  Deus,  neque  falli  ullo  modo 
potest,  evenire  necesse  est  quod  Providentia  futu- 
rum  esse  praeviderit.  Quare  si  ab  aeterno  non  facta 
bominum  modo,  sed  etiam  consilia,  voluntatesque 
preenoscit,  nulla  erit  artitrii  libertas  :  neque  enim 
vel  factum  aliud  ullum,  vel  queelibet  existere  poterit 
voluntas,  nisi  quam  nescia  falli  Providentia  divina 
preesenserit.  325  Nam  si  res  aliorsum  quam  pro- 
visee  sunt,  detorqueri  valent,  non  jam  erit  futuri  fir- 
ma  prcescientia ;  sed  opinio  potius  incerta,  quod  de 
Deo  credere  nefas  judico  2.  Neque  enim  illam  probo 
rationem,  qua  se  quidam  credunt  bunc  queeslionis 
nodum  posse  dissolvere.  Aiunt  (o)  enim  i,  non  esse 
ideo  quid  eventurum,  quoniam  id  Providentia  futu- 
rum  esse  prospexerit,  sed  e  contrario  potius,  quo- 
niam  quid  futurum  est,  id  divinam  Providentiam  la- 
tere  non  posse,  eoque  modo  necessarium  boc  in  con- 
trariam  relabi  partem.  Neque  enim  necesseesse  con- 
tingere,  quee  providentur:  sed  necesse  esse,  quee  fu- 
tura  sint,  provideri.  (10)  3  c  Quasi  vero,  quee  cujus- 
que  rei  causa  sit,  preescientiane  futurorum  necessi- 
tatis ;  an  futurorum  necessitas,  Providentiae,  labore- 
tur.  d  At  nos  iliud  demonstrare  nitamur,  quoquo 
modo  sese  babeat  ordo  causarum,  necessarium  esse 


A  eventum  preescitarum  rerum,  etiam  si  praescientia 
futuris  rebus  eveniendi  necessitatem  non  videatur 
inferre.  (15)  Etecim  si  quispiam  sedeat,  opinionem 
qute  eum  sedere  conjectat  veram  esse  necesse  est  : 
atque  e  converso  rursus,side  quopiam  vera  sit  opi- 
nio,  quoniam  sedet,  eumsedere  necesse  est.  In  utro- 
que  igitur  necessilas  inest  :  in  boc  quidem  sedendi, 
at  vero  in  altero  veritatis.  Sed  non  idcirco  quisque 
sedet  quoniam  vera  est  opinio,  sed  haec  potius  (20) 
vera  est  quoniam  quempiam  sedere  praecessit.  Ita 
cum  causa  veritatis  ex  altera  parte  procedat,  inest 
tamen  communis  in  utraque  necessitas.  32Q  Simi- 
lia  de  Providentia,  futurisque  rebus  ratiocinari  opor- 
tet.  Nam  etiam  si  idcirco  quoniam  futura  sunt  pro- 
videntur,  non  vero  ideo  quoniam    providentur   eve- 

R  niunt;  nibilominus  tamen  a  Deo  vel  ventura  provi- 
deri,  vel  provisa  evenire  necesse  est  .  quod  ad  peri- 
mendam  (5  arbitrii  libertatem  solum  satis  est.  *  Jam 
vero  quam  e  pra?posterum  est,  ut  eeternee  preescien- 
tiae  temporalium  rerum  eventus  causa  esse  dicatur? 
Quid  est  autem  aliud  arbitrari,  ideo  Deum  futura, 
quoniam  sunt  eventura,  providere,  quam  putarequae 
olim  acciderunt,  causam  summae  illius  esse  providen- 
tiee?  Adbaec,  sicuti,  cum  quid  esse(I)  scio,  id  ipsum 
esse  necesse  est;ita  cumquid  futurum  novi,  id  ipsum 
futurum  esse  necesse  est.  Sic  fit  igitur  ut  eventus 
prcescitee  rei  nequeat  evitari.   Postremo5  si   quid  ali- 


INTERPRETATIO. 


a  Praesensio  divina  et  humana  libcrtas  vidcntur  sibi 
invicem  contradicere. 

i,  Xon  ideo  aliquid  futurum  quod  Deus  id  prsesen- 
serit,  scd   contra   Deum  id  praesensisse  quoniam  futu- 


rum  erat. 

c  Sed  hoc  non  solvit. 
d  Idipsum  tamen  probare  conemur. 
G      e  Perversum. 


NOT.E. 


1  Tfam  si  cuncta  prospicit  Deus,  etc.J  I.  Generatim 
probatur  praedicta  concordia  non  posse  stare  :  quia 
cum  libertas  hominis  viatoris,  ut  jam  dictum  est,  et 
experieutia  quotidiaua,  ipsi  Ciceroni  ceeterisque  pa- 
ganis  nota  conlirmatur,  sit  faeultas  ad  utrumlibet, 
propterea  quod  ita  necessarium  est,  ut  aut  nullate- 
nus,  aut  non  alio,  quam  quo  existit  modo,  existere 
possit,  illud  homini  non  est  liberum ;  adeoque  circa 
lllud  nulla  est  ipsius  hominis  libertas.  Atqui  posita 
divina  Providentia,  omnia  facta,  dicta,  cogitataque 
hominis  ita  se  habebunt  :  cum  euimdivina  Providen- 
tia  sit  horum  omnium  non  solum  preeteritorum,  prae- 
sentiumque,  verum  etiam  futurorum  cognitio,  si 
heec  possunt  aut  non  existere  aut  alio,  quam  quo  exi- 
stunt,  modo  existere,  divina  providentia  uon  erit 
praesensio  evidens,  adeoque  tirma  et  falli  nescia, 
sed  potius  obscura,  incerta  et  errori  obnoxia  ;  quod 
de  Deo  cogitare  nefas. 

*Neque  illam  probo  rationcm,  etc.]  Boetius  sibi 
objicit,  quod  nonnulli  respondere  solent  ad  tuendam 
praedictam  concordiam.  videlicet  non  divinam  Pro- 
vidcntiam  futurorum  eventuum  sed  fuluros  eventus 
di\  inx  Providentix  esse  causam  :  ex  quo  sequitur,  di- 
vinam  providentiam  potius  quam  futurum  eventum, 
esse  necessariam.  Sed  idem  Huetius  hanc  responsio- 
nem  refutat,  primum  cx  eo  quod  non  solvit  difficul- 
tatem,  deinde  ex  eo  quod  praeposterum  est,  eveutus 
futuros  esse  causam  divinae  Providentiee. 

3  Qn  asi  vero,  etc.]  Primum,  inquit,  haec  respon- 
sio  non  solvit  difficultatem,  quandoquidem  nou  auae- 
ritur,  utra  sit  alterius  causa,  an  Providentia  rei  fu- 
turte,  an  resfutura  Providentiee?  nec  minus,  utravis 


sit  necessaria,  sequitur  alterius  necessitas :  quem- 
admodum  ex  eo  quod  vere  judicem  te  sedere,  se- 
quitur  necessario  te  vere  sedere;  aut  exeo  quod  mo- 
les  lignea  fueiit  aequalis  cum  decempeda,  sequitur 
necessario,  decempedam  esse  aequalem  cum  hac  mo- 
lelignea;  licet  decempeda  hujus  eequalitatis,  aut 
tuus  silus  illius  judicii  dicatur  causa. 

4  Jam  cero  quam  prseposterum,  etc.]  Deinde  prx- 
posterum,  est  sive  perversum,  mutato  scilicet  rerum 
ordine,  eventus  futuros  esse  causam  divinae  Provi- 
dentiee  ;  quia  cum  omnis  causa  sit  suo  etfecto  prior, 
prxpostcrum  est  illud  quod  a  certo  duntaxat  tempore 
exislit,  esse  causam  ejus  quod  ex  omni  seternitata 
existit  :  id  autem  se  haberet,  si  eventus  futurus  es- 
set  causa  divinee  Providentioe ;  qux  olim  acci- 
derunt,  verbi  gratia,  Romana  mouiia.  cum  heec  an- 
tea  futura  essent,  essent  causee  divinee  Providentiae 

D  qiue  seterna  est. 

5  Si  quid  aliquis  aliorsum,  etc/  II.  Probatur  spe- 
ciatim,  ex  parte  ipsius  divime  Providentia>.  prsedicta 
concordia  non  posse  stare,  quia  quse  mentis  qualitas 
a  philosopbis  vocatur  scieoHa,  haec  debet  esse  non 
modo  evidens,  verum  eliam  vera  et  certa,  saltem 
ratione  judicii  quod  sibi  habetannexum  :  adeo  ut  nec 
instar  erroris  sit  falsa,  nec  instar  opinionis  sit  in- 
certa  :  cum  igitur  Providentia  divina  sit  scientia  et 
quidem  meliori  j'ire,  quam  queelibet  humana  cogni- 
tio,  propterea  Providentia  divina  debet  esse  mo- 
do  evidens.  verum  etiam  ?era  et  certa  ;  atqui  eorum, 
quae  libertatehumana  futura  essent,  nulla  posset  esse 
Providentia  evidens,  vera  et  certa;  quod  hcec  non 
sit  nisi  de  iis  quoe  necessaria  sunt. 


841 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIII.K  LllL  V. 


842 


quis  a  aliorsum,  atque  sese  res  habet,  existimet,  id 
noa  inodo  scientia  noncst,  sed  est  opiaio  fallax,  ab 
scientiae  veritate  longe  diversa.  Quare  si  qaid  ita  fu- 
turum  est,  ut  ejus  (15)  certus  ac  aecessarius  aon 
sit  eventus,  id  eventarum  esse  prsesciri  qai  poterit  ? 
Sicut  enim  scientia  ipsa  &  impermista  est  falsitati  : 
it.i  id  quod  ab  ea  concipitur,  esso  aliter,  atqueconci- 
pitur,  oequit.  Ea  uamque  causa  est,  cur  mendacio 
scientia  careat,  quod  se  ita  rem  quamque  habere  ue- 
cesso  est,  uti  eam  sese  habere  sciontia  comprehen- 
dit.  Quid  (20)  igitur?  Quonam  modo  Deus  ha?c  in- 
certa  futura  praaoscit?  Nam  si  inevitabiliter  eveotura 
ceuset,  quse  ctiam  non  eveoire  possibile  est,  fallitur  : 
quud  seulire  non  modo  nefas  est,  sed  etiam  voce 
proferre.  At  si,  uti  sunt,  ita  ea  1'utura  esso  decer- 
nit,  ut  a?que  vel  fieri  ea,  vel  non  fieri  posse  cogno- 
scat,  quce  estheec  prsescientia,  quse  oihilcertum,  (25) 
nihil  stabile  compreheodit ?  855?  Aut  quid  hoc  °re- 
fert  *  vaticinio  illo  ridiculo  Tiresiae  ?  J  Quidquid  di- 
cam,  aut  erit,  aut  non.  "  Quid  etiam  divina  providen- 
tia  humana  opiuiono  prcestiterit,  si,  uti  homines, 
incerta  judicat,  quorum  est  incertus  eventus?  Quod 
si  apud  illum  rerum  omnium  certissimum  fontern  ni- 
hil  (.'))  incorti  esse  potest,  certus  eorum  est  eventus, 
quae  futura  lirmiter  ille  praescierit.  Quare  nulla  est 
humanis  consiliis,  actionibusque  libertas  :  quas  di- 
vina  mens  sine  falsitatis  errore  cuncta  prospiciens, 
ad  unum  alligat  et  constringit  eventum.  2  Quo  f  se- 
mel  recepto,   quantus  e  occasus  humanarum  rerum 


\  consequatur,  liquet.  Frustra  enim  bonis,  malisque 
(10)  preemia,  poeoseve  proponuntur,  qua?  nullus  me- 
ruit  liber  ac  voluntarius  molus  animorum.  Id- 
que  omnium  videbitur  iniquissimum,  quod  nunc 
sequissimum  judicatur,  vel  puniri  improbos,  vel 
remunerari  probos  :  quos  '»  ad  alterutrum  non 
propria  mittit  voluntas,  sed  futuri  cogit  certa  ne- 
cessitas.  Nec  vitia  igitur,  nec  virtutes  quid- 
quam  1'uerint,  sed  (l.'i)  omnium  meritorum  potius 
mista  atqni!  '  indiscrela  confusio.  Quoque  nihil  sce- 
leratius  excogitari  potest,  cumex  provideotia  rerum, 
onmis  ordo  ducatur,  nihilque  consiliis  liceat  huma- 
nis,  lit,  ut  vitia  quoque  H'iS  nostra  ad  bonorum 
omnium  referaotur  auctorem  j.  Igitur  nec  srerandi 
aliquid  nec  k  deprecandi  ulla  ratio  est.  Quid  eaim 
vel  speret  quisquam,  vel  etiam  '  deprecetur,  quando 
optanda  omnia  series  m  mdellcxi  connectit?  Auferc- 
lur  igitur  unicum  illud  iuter  homines  Deumque  ("i) 
commercium,  sperandi  scilicet  ac  deprecandi.  Si- 
quidem  o  justae  humilitatis  pretio  inaestimabilem  vi- 
cem  diviuoe  gratice  promeremur :  qni  solus  modus 
est,  quo  cum  Deo  colloqui  homincs  posse  videantur, 
illique  inaceessae  luci  prius  quoqucquam  impetrent, 
ipsa  supplicandi  ratione  conjungi  :  quse  si,  recepta 
futurorum  necessitate,  nihil  virium  habere  (10)  cre- 
dantur,  quid  erit,  quo  summo  illi  rerum  principi 
p  conuecti  atque  adhaerere  possimus?  Quare  necesse 
erit  humanum  genus,  uti  3  paulo  ante  cantabas, 
q  disceptum  atque  disjunctum  suo  fonte  fatiscere. 


I! 


INTERPRETATIO. 


a  Non  perinde. 

L  Est  expers  erroris. 

0  Diffcrt  a  divinatione. 

d  Apud  Horalium,  l.  n  Serm.,  sat.  5. 

0  (Juomodo  divina  providentia  major  crit  opinione 
humana. 

f  Quod  si  concesseris,  nullam  scilicet  esse  in  ipsis 
hominibns  libertatem. 

b  Intcritus. 

»  Ad  utrumlibet. 


C      l  Confusa  perturbatio. 
j  Deum. 
k  Rogandi. 
1  Roget. 
m  Immutabilis. 
n  Rogandi. 

o  Recta  nostri  abjectione  meremur  Dei  gratiam,  gux 
nonpotest  satis  xstimari. 
P  Dco. 
<i  Separatum  a  suo  principio  pcrire. 


NOTjE. 


1  Yaticinio  illo  ridiculo  Tiresise.]  Et  certe  si  di- 
vina  providentia  esset  de  futuris  istis  liberis,  sive  de 
iis  gux  xque  possint  non  ficri  ac  fieri ;  eadem  opinio 
foret  similis  vaticinationi  illi  ridiculae  Tiresia?  :  quid- 
quid  dicam  aut  crit  aut  non.  Tiresias  fuit  vatcs  The- 
banus,  qui  fertur  a  Junone  Isesa  obcsecatus,  et  a  Jove 
miscrante  donatus  facultate  vaticinandi.  Horat.  1.  II 
Serm.,  sat.  o  : 

Hoc  quoque  Tiresia,  pra^ter  narrata  pelenti 
Responde  quihus  amissas  reparare  quearn  res 
Artibus  atque  modis... 

0  nulli  quidquam  meutite  vides,  ut 
Xudus  inopsque  domum  redeam  te  vate... 

Hic  autem  vates,  instarcceterorum,  ambigue  locutus, 
solebat  dicere  :  quidquid  dicam,  aut  crit,  aut  non  :  in- 
telligens,  sua  dicta  fore  aut  non  fore  vera  ;  cum  tamen 
aliis  intelligendum  praeberetsua  dicta  sivc  aiendo  sive 
negando  semper   fore  vera.  Horatius  proedicto  loco  : 

0  Laertiade,  quidquid  dicam  aut  erit  aut   non  : 
Divinare  etenim  maguus  mihi  donat  Apollo. 

Patrol.  LXIII. 


8  Quo  scmcl  recepto.  ]  III.  Probatur  speciatim,  ex 
parte  ipsius  libertatis  humamc,  praedicta  concordia 
non  posse  stare  :  quia  ubi  non  est  potestas  ad  utrum- 
D  libet,  ibi  non  est  hominis  viatoris  libertas.  Sapien- 
tissime  enim  Ecclesia  damnavit  hanc  propositionem  : 
Ad  merendum  et  demerendum  in  statu  naturae  lapsx  non 
rcquiritur  in  hominc  libertas  a  necessitate ;  scdsufjhit 
a  coactione  :  optime  etiam  nunc  dicitur  hac  potestate 
sublata  fore  ut,  1»  nec  virtus  esset  uec  vitium,  adeo- 
que  nec  prxmium,  nec  supplicium ;  2o  Deus  esset 
auctor  omnium  mtiorum  ;  3°  nec  sperandi  ncc  depre. 
candi  ratio  esset,  adeoque  auferretur  unicum  illud  in- 
tcr  homines  Deumque  commereium,  sperandi  scilicet  ac 
deprecandi ;  4°denique  humanum  genus  disceptum  at- 
que  disjunctum  suo  fonte  fatiscat.  Atqui  posita  divina 
providentia,  nulla  erit  in  hominc  viatore  potestas  ad 
utrumlibet  :  siquidem  divioa  provideotia,  ut  dictum 
est,  ut  pole  quae  evidens  ost,  vera,  et  certa  scientia, 
nou  est  nisi  de  necessariis,  atque,  ut  loquuntur  phi- 
losopbi,  ad  unumdeterminatis. 

3  Vaulo    antc  cantabas.       Libro  videlicet  quarto, 
metro  6,  versu  45,  ubi  Philosophia  loquebatur. 

27 


8i3 


AN.  MANL.   SEV.  B0ETII 


844 


10 


329  METRUM  *  III. 

Argomentom.   —  Unde,  canit  Boetius,  przesensio  di- 

ici,  et  humana  libertas,  quse  seorsum  stant,  con- 

junctim  pugnare  videntur  :'  Scilicet  ut  in  caeteris,  sic 

in  hoc,   mcns  humana  nec  omnia  nescit  ncc  omnia 

novit,  ut  anotis  progredi  nitatur  ad  ignota. 

Qusenam  discors  1'oedera  rerum 
Causa  resolvit  ?  quis  tanta  Deus 
33©  Veris  statuit  bella  duobus, 
Ut,  quae  carptim  singula  constant, 

INTERPRETATIO. 

Qusenam  causa  discors  dirimit  concordiam  rerum!  csecante  non  potest  splendore  luminis  sopiti  pcrcipere 
quis  genius  ponit  tantam  pugnam  intcr  duas  istas  res  minimos  etiam  nexus  rerum  familiarium.  Quari 
vcras  diviuam  scilicet  providentiam,  et  libertatem  eadem  mens  accenditur  tanto  studio  inveniendi  signa 
bumanam,  ut  cum  wiaquseque  seorsum  subsistat ,  ambse  occulta  veritatis  ?  cognoscitne  illud  quod  sollicita  desi- 
repugnent  consistere  simull  Nonne  est  aliqua  discordia  B  derat  cognoscerel  nou  :  quis  enim  nititur  cogru 
inter  ea  quss  vera  sunt,  semperne  baec  certa  conveniunt  ea  quae  jam  sibi  nota  sunt?  Sed  si  ignorat,  quid 
inter  se?  Est  discordia,  nec  semper  haec  convenire  ignara  quserit?  nam  quis  desiderat'idc\i}u~,iguarusc$t? 
videnlur  menti  humanae,  quippe  qux  oppressa  corpore      aut  quis  possit  prosequi  ignota  ?  quo  modo  aliquis  in- 

not^e. 

*  Quod  vocari  potest  Pindaricum.   Carmen  constans      potest,  ut  quse  a  nostra  mente  clare  et  distincte  co- 


Eadem  noliut  mista  jugari? 
An  nulla  est  discordia  veris, 
Semperque  sibi  certa  cohterent  ? 
Sed  mens,  coecis  obruta  membris, 
Nequit  oppressi  luminis  igne 
Rerum  tenues  noscere  nexus. 
331  Sed  cur  tanto  flagrat  amore 
Veri  tectas  reperire  notas? 
Scitne  quod  appetit  anxia  nosse  ? 
Sed  quis  nota  scire  laborat  ? 


ex  uno  genere  versuum,  quorum  quilibet  tetramete 
nullis  videtur  teueri  legibus  :  modo  enim  constat  ex 
quatuor  ultimis  versus  beroici  pedibus  ;  modo  bos 
mutat  anapaestis.  Hoc  tamen  carmen  clauditur  versu 
Adonico,  qvii  dactylum  et  spondeum  babet. 

i.  Qusenam  discors  causa.  ]  1.  Boetius,  facta  divinoe 
praesensionis  et  libertatis  humanoe  comparatione, 
miratur  quod  haec  et  illa  seorsum  flrmis  demonstrari 
videantur  argumentis,  conjunctim  vero  altera  ab  a]- 
lera  destrui  :  binc  causam  tanti  mysterii  inquirit. 
Causa  autem  haec  vocatur  discors,  quia  videtur  ioedus 
inter  divinam  pra?notionem  liberfatemque  bumauam 
factum,  aut  saltem  faciendum  dirimere. 

2.  Quis  Deus.  ]  Cum  elfectnm  non  sit  sine  sua 
causa,  prsedicta  divinae  providentiae  et  libertatis  hu- 
nanae  discordia,  cujus  Buetius  jam  conscius  est, 
causam  aliquam  abeat,  necesse  est  :  quae  causa, 
ut  pote  ignota,  dubitatur  an  sit  Deusaliquis.  Sic  an- 
tiquis  dicebatur  Deus  ex  machina,  sive  ex  improviso 
apparens  :  quod,  inquit  Tullius  J  de  Natura  deorum, 
Quia  quemadmodum  natura  cfficcre  sine  aliqua  mente 
possit,  non  videtis,  ut  tragici  poeise  cum  explicare  cw- 
gumenti  exitum  non  potestis,  confugitis  ad  Deum,  cujus 
op  ram  profecto  non  desideraretis,  si  immensum  et  in- 
terminatam  in  omncs  partes  mugnitudinem  rcgionum 
videretis.  Quod  Tullius  accepisse  videtur  ex  Platonis 
Cratylo,  ubi  :  Nisisane,  inquit,  quemadmodum  tragce- 
diarum  scriptores,  sicubi  hxserint,  ad  machinas  confu- 
giunt,  deos  sti>t<>!!>  ntes. 

3.  Veris  duobus.  )  Nempe  divinx  providentix,  et  li- 
bertati  humanse  :  ut  enim  verum  est,  Deum  omma 
praeno  cere,  sii  etiam  verum  est,  homiuibus  inesse 
arbitrii  libertatem  :   alterum  tamen  ita  videlur  cum 

:o  pugnare,  ut  quamvis  seorsum  stent,  conjun- 
ctim  sese  destruere  videantur. 

G.  An  nulla.  ]  Quasi  an  non  ullal  An  enim  quaestio  D  petere  vcrttectas  reperircnotas 
est,  qua  ita  interrogatur,    ut  tamen  interrogans  vi-  14.  Nota  scire.  ]  Observari 


gnoicuutur,  adeoque  illi  sunt  vera  seorsum,  haec  ab 
eadem  mente  ignorentur,  adeoque  illi  non  sint  vera 
conjunctim  :  neque  tamen  ullum  ex  his  quw  clare  et 
distincte  cognoscuntur,  propterea  negandum  est  : 
nam  non  suut  neganda  perspicua  ex  eo  quod  obscura 
animo  comprebendi  nequeant.  S.  Aug.  1.  u  de  Dono 
persev.,  c.  14  :  Nunquid,  inquit,  idco  negandum  est 
quod  apertum  cst,  quia  comprehendi  non  potest,  quod 
occultum  est*.  Nunquid,  inquam,  propterea  dicturisu- 
mus,  quod  iia  esse  perspicimus,  non  ita  essc,  quoniam 
cur  ita  sit  non  possumus  invenire. 

8.  Sedmens  esecis  obruta  membris,  etc.  ]  Praeterqam 
quod  mens  nostra  finita  est,  hoc  insitum  menti  hu- 
manae  lnmen  corpore,  cum  quo  mens  humana  con- 
jungitur,  ita  obscuratur,  juxta  illnd  sacri  textus  ora- 
culum  Sap.  ix  :  Corpus  quod  corrumpitur  aggravat  ani- 
mam,  et  terrena  inhabitatio  deprimit  sensum  mutta 
^  cogitantem,  ut  eadem  mens  non  possit  vel  tenues  re- 
rum  nexus  (in  quo  veritas  judicii  versatur)  nosa 
quomodo  igitur  eadem  mens  sublimes  divinoe  provi- 
dentiae  et  libertatis  humanae  nexus  comprebendet  ? 
Difficile  sestimamus,  continuat  Sapiens  praedicto  loco, 
quse  in  terra  suntetquae  in  prospectu  sunt,  invcnimus 
cumlabore,  quseauton  in  caslis  sunt,quis  investigabit  ? 
Ecce  quaestionem  Boetii,  quam  ut  solvat,  statmt  pri- 
mummentem  nostram  non  omniascire  ;deinde  eam- 
dem  non  omnia  eliamnescire,  ut  ex  notis  transeat  ad 
ignota. 

11.  Scd  cur  tanto  ftagrat  amore,  etc.  ]  II.  Boetius 
probat,  mentem  bumanam  non  omnia  scire  :  quia 
cum  desiderium  non  nl  nisi  ejus  •  1 1 : > > ^  non  habetur, 
si  mens  humana  auxia  appetat  aliquid  nosse  certe 
mens  humana  non  habet  illius,  quod  nosse,  appetit 
notionem  :  adeoque  illud  certe  mens  humana  non  scit. 
At(juiexperientiaprobat,mentemhuinanam  anxiam  ap 

has  igituruotasnescit. 
potest  quantitas   liujus 


deatur  postulare  id  sibi  concedi  quod  quaerit.  Sic 
Terentius :  An  non  hoc  dixi  esse  futurumt  N'ai-je  pas 
bien  dit  que  ccla  ■  .  ait?  Sic  ergo  Boetius  ait  : 
Nullane  etiam  <<<i<r  ca,  qusevcia  sunt  occurrit  discor- 
dial '  num  semper  vcra  omnia  ita  inter  se  conveniunt, 
utneutrumcum  altero  pugnet?  non  certe,  non  semper 
ita  conveniunt  :  qui  anter  exprimitur  hnc  parti- 

culaproxime  sequenti  mirum  si  insitum  menti 

nostrae  lumenesset  infinitum,  quaeseorsum  mentino- 
strae,  ut  pote  clare  et  distincte  cognita,  sunt  vera  : 
haec  etiam  conjunctim  cidem  menti  viderentor  vera  : 
quandoquidem  inlinitam  lucem  nihil  lalet  :  sic  Deo 
quoe  seorsum  vera  sunl,  etiam  conjunctim  sunt  vera. 
Verum  qudd  idemmentis  nostrae  lumen  suis,  et  qui- 
dem  brevissimis  contincatur    tenninis,  idcirco  lieri 


vocis  nota,  cujus  ultima  syllaba  alioqui  brevis,  hic 
longa  est,  ut  aiunt,  positione,  propter  duplicem  lit- 
teram  consonanlom  quae  sequitur  :  quamvis  enim 
utraque  ha'C  littera  consouaus  ab  antecedi  nte  vocali 
dictione  separetur,  non  desinit  tamen  eamdem  vo- 
calem  producere,utapudVirgil.  .En.  ix\  vers.  ::T. /;/■!: 

Eerte  citi  ferrrmi,  date  tela.  scandite  uiur.'-. 
Et  sa^Hssime  apud  Catullum  et  Martialem  :  hine  au- 
tem  factum  puto,  ut  veteres  poetae  diligentius  vitave- 
riut  concursum  vocalis  alias  brevis,  et  plurium  ejus- 
modi  consonantium,  quamvis  bae  omnes  consonantes 
in  dictione  sequente  occurrant  :  praesertim  siutrius- 
que  hujus  litteroe  sonus  distincte  percipiatur  auribus, 
quarum  judicium  est  superbissimum  :  ut  omnia  strin- 
gunt,  omnia  spernwU,  omnia  scnbunt,  etc. 


Si,'i 


DE  CONSOLATIONE  IMIU.OSOIMM.K  UB.  V. 


■  46 


i;>     At  si  nescit,  quid  caeca  petit? 

Quis  eniin  quidquam  nescius  optet? 
Aul  quis  valeat  nescita  sequi  ? 
Quove  inveniat,  quisve  repertam 
Que.it  ignarus  noscere  formam? 
20  333  An  ciun  incntcm  cerneret  altain, 
Pariter  summam  el  singula  norat? 
Nunc  membrorum  condita  nubc, 
Non  in  tolum  est  oblita  sui, 
Summamque  tenet  singnla  perdens. 
[gitur  qoisquis  vera  reqnirit, 
Neutro  est  babitu  :  nam  ncque  novit, 
Nec  penitus  taraen  omnia  nescit. 
333  Sed,  quam  retinens  meminit,  summam 


Consulit,  altc  visa  retractans, 
3()  rt  servatis  queat  oblitas 
Addere  partes. 

33  1  PROSA  IV. 

Argi  mrntum.  —  Fhilosophia  causata,  prsedictam  di- 
vinae  proi  idi  ntise  humanseque  libertatis  concordiam 
idcirco  videri  cumantiquis,  tum  rcccntioribus  diffici- 
lem,  quod  divina  prxnotio  hnmanam  infinite  supe- 
rans,  mente  humana  non  capiatur;  explicatisque  iis, 
quibus  Boetius  movebatur,  argumentis,  probat,  quid- 
quid  cognoscitur,  non  secunaum  sui  vim,  scd  sccun- 
dum  cognoscentis  potius  coniprehendi  facultatem. 

Tum  illaa,  Vetus,  inquit,  haec  est  de  Providentia 
qucrela,  '  Marcoque,  Tullio,  '-  cum  divinationem  dis- 
tribuit,  vebementer  agitata,  tibique  ipsi  rcs  diu  pror- 


INTERPRETATIO. 

veniat,  aut  dignosccrc  possit  formam  inventam,  hujus  II  quc  tamen  omnino  ignorat omnia : sed  consulit  summam 


ignarus/  Xonnc  cum  mens  lmmana  videret  mentem 
supremam,  ipsa  cognoscebat  res  tam  singulatim  quam 
generatimf  nunc  vero  velata  tenebris  corporis,  etsi  non 
omnino  immcmor  sui,  esetera  non  singulatim  qui- 
dcm,  scd  generatim  cognoscit.  Quicunquc  ergo  investi- 
gat  veritatem,  isnon  afficitur  omnmo  aut  ignoratione 
aut  scientia  :  siquidem  ille  neqve  cognoscit  omnia,  ne- 

NOT.E 

['■')  At  sinescit,  etc.]  III.  Boetius  probat  mentem 
bumanam  nonomnia  nescire  :  quiapra?terquam  quod 
mens  hinnana  optat  nosse  veritatem  ut  jam  dictum 
est,  nemo  vero  optat  nescius  :  ignoti  nulla  cupido; 
prffiter  hoc,  inquit  Boetius,  primum  quidem  ncmo 
valet  nescita  sequi;  cum  inquisitio  illa,  nt  pote  prima 
mentis  cogitatio,  quaedam  sitcognitio  sive  perceptio. 
Deinde  quaravis  ignarus  posset  inquirere,  bic  tamen 
non  posset  invenire  :  quo  modo  inveniat?  quandoqui- 
dem  non  invenitur  nisi  notione  :  ul  autem  colorcaeco, 
sic  res  omnino  ignota  meuti  ignarse  nullam  dabit 
sui  notionem.  Postremo  licetignarus  posset  ignotum 
et  inquirere  et  invcnire,  bic  tamen  non  posset  igno- 
tuin  dignoscendoa  caeterisdistinguere.  Quis  rcpcrtam 
queat  ignarus  noscere  formaml  Sic  argumentatur  Plato 
sub  persona  Socratis  in  Menone  :  Ponamus,  inquit, 
servum  fugitivum  ab  alio  scrvo,  aquo  omnino  prior  igno- 
ratur,  domino  utriusque  impcrante,  quxri :  frustra  hic 
scrvus  quaerct  '.quamvis  enim  idem  in  servumfugitivum 
quem  quxrit,  incurrat ,  cumdcm  se  invcnisse  ignorans 
ipsum  non  p^terit  dignoscerc,  sivc  a  cxtcris  distinguere. 

20.  An  cum  mentem,  etc.]  Plures  putant,  Boetium 
in  reliquo  boc  carmine  sequi  sentenliam  Platonis 
qui  ut  ex  ipsius  Menone,  pluribusque  aliis  libris  cons- 
stat,  existimavit  mentes  bumanas,  antequam  ha-c 
cum    corporibus  conjungerentur,  conditas,   perfecta 


cujus  memor  recordatur,  recognoscens  ea  quss  divinitus 
novit,  ut  cognosccndo  possit  addere  rcbus,  quas  me- 
minit,  res  quarum  oblitus  est. 

a  Philosophia. 

i,  Lib.  ii  dc  Divinat.,  ubi  divinationem,  quam  Quin- 
cius  frakr  asserucrat,  nititur  tollcrc. 


bomine  cognosci,  nullus  ut 


ommum  intelligentia  fuisse  divinitus  instructas;  sed 
banc  intelligentiam  commercio  corporeo  ita  amisisse, 
ut  non  nisi  multo  labore,  eorum  quae  antea  noverant, 
recordationem  sibi  comparent :  quam  quidem  Boetii 
interpretationem  admitti  posse  non  inferior  :  sed  quae 
nunc  ab  eodem  Boetio  dicuntur,  boac  etiam  refutata 
illa  Platonis  sententia,  possunt  intelligi  :  posito  eo, 
in  quo  credimus  Adamum  conditum  fuisse,  innocen- 
tix  statu  :  in  boc  enim  statu  mens  bumana  peculiari 
quodam  modo  cernebat  mentcm  altam,  nempc  Ueum  : 
unde  maximam  partem  rerum  cognoscendarum  non 
solum  generatim,  sed  etiam  singulatim  cognoscebat  : 
Pariter  summam  et  singula  norat.  At  ejus  posteri,  in 
pcenam  peccati  bujus  sui  primi  parentis,  perturba- 
tionibus  ita  afiiciuutur,  ut  eorum  mens,  nondum  ta- 
men  omnino  oblita  sui,  plura  non  singulaiim  sed  ge- 
neratim  solum  cognoscat  :  summam  enim  tenet  singula 
perdens  :  quatenusetenim  Dei  si\  eejusqui  est  notione 
informatur,  omnia  generatim  novit  :  sed  quatenus  cor- 
poreconsorteimpeditur,  pluranonpercipitsingulatim. 
25   Vera  requirit.]  Philosophus  :  Philosophia  enim, 


interpretatione  nominis,  est  studium  sapientiae;  sive 
inquisitio  veritatis. 

20.  Neutro  est  habitu.]  Habitus,  auctore  Tullio  2 
de  Inv.  in  aliqua  perfecta  ct  constanti  animi  autcor- 
poris  absolutione  cbnsistit  :  quamobrem  babitus  ge- 
neratim,  prout  bic  dici  potest  et  de  cogitatione,  et 
de  opposita  ejus  privatione,  intelligi  potest  modus  in 
suo  genere  absolutus  :  qua  ratione  mens  nunc  dicitur 
ncutro  habitu;  quod    videlicet  mens  humana,  neque 

C  in  absoluta  rerum  omnium  notitia,  neque  in  absoluta 
rerum  omnium  ignoratione  versetur  :  nam 

20  et  27.  Neque  novit  nec  penitus  tamcn  omnia 
nescit.]  Contra  Acadcmicos  et  Dogmaticos.  Academici 
enim,  illi  videlicet  Platouis  discipuli,  qui  ab  Acade- 
mia,  collegio  Atheniensi,  ilavocati  sunt,  nihil  ab  ho- 
minibus  evidenter  sciri,  adeoque  nullum  ab  bomini- 
bus  verum,  certumque  judicium  haberi  posse  arbi- 
trabantur  :  quod  etiam  Pyrrhoneis,  quos  Groeci 
(7xs7TTtxoue,  contcmplatores,  appellabant,  placuit.  Do- 
gmatici  vero,  uti  Joquuntur,  e  contrario  arbitrantur, 
omnia  tam  evidenter  ab 
sit  de  quacunque  materia  dubitandi  locus. 

28.  Quam  rctinens  mcminit,  summam  consulit.]  Jn- 
sitam  videlicet  ct  innatam  nobis  Dei  notionem.  Primum 
enim  banc  uotionem  meus  humana  semper  retincns 
meminit :  quandoquidem  uotio  hcec  exstingui  nescia, 
tandiu  durat,  quandiu  mens  humana,  nempe  seter- 

pj  num.  Deinde  eadem  notio  recte  dicitur  summa  coete- 
rorum,  qu*  ab  humana  mente  coguosci  possunt :  si- 
quidem  notio  mentis,  notio  corporis,  notio  rei,  imo 
notio  cntis  generatim,  ut  loquuntur  logici,  nihil  aliud 
est,  quam  ingenita  hsoc  Dei  notio,  sive  simpliciter, 
sive  modilicata.  Denique  mens  humana  generalem 
hanc  notionern  prius  consulit,  ut  quid  in  bac  clare  et 
distincte  comprehcnsum,  prius  cognoscatur,  quam 
judicium  ferat  :  quod  nimirum  illa  notio,  prima  sit 
veri,  certique  judicii  norma  :  sicut  fusius  alibi  pro- 
batur.  Quin  etiamhanc  notionem  menshumana  magis 
ac  magis  attendendo  rctractans  doctior  fit,  et  oblita 
aut  a  primo  parente,  aut  ab  unoquoque  homine  mo- 
mento  creationis,  ut  putat  Vallinus  hic,  veluti  recor- 
datur.  Oblita  porro  dicuntur  passive  etiam  a  Virgil., 
eclog.  ix,  v.  oJ  : 

Nunc  oblila  mihi  tot  carmina 
1  Marcoque  Tidlio.]  I.  Philosophia  meminit  veteres 
quibus  haec  divinte  providentiae  libertatisque  humanoe 
concordia  visa  est  difhcilis :  inter  hos  autem  excelluit 


847 


AN.    MANL.  SEV.  BOETII. 


818 


sus  multrmque  quaesita;  sed  haud  quaquam  ab  ullo 
vestrum  hactenus  satis  diligenter  ac  firmiter  expedita. 
1  Cujus  a  caliginis  (5)  causa  est,  quod  humanae  ratio- 
cinationis  motus  ad  divinae  praescientiae  simplicitatem 
non  potest  admoveri:  quaesiullomodocogitari  queat, 
nihil  prorsus  relinquetur  L  ambigui  :  quod  ita  de- 
mum  patefacere,  atque  c  expedire  tentabo,  si  prius 
ea  quibus  moveris,  d  expendero.  335  2  Quaero  enim 
cur  illam  solventium  rationem  e  minus  efficacem  pu- 
tes  :  quse  quia  preascientiam  non  esse  fuluris  rebus 
causam  necessitatis  existimat,  nihil  impediri  prae- 
scientia  arbitrii  libertatem  putat.Num  enim  tu  aliun- 
de  argumentum  futuroium  necessitatis  trahis,  nisi 
quod  ea  (5)'quae  praesciuntur,  non  evenire  non  possunt? 
Si  igitur  praenotio  nullam  futurisrebus  adjicit  neces- 
sitatem,  quod  tu  etiam  pauloante  fatebare;  quid  est, 
quod  voluntarii  exitus  rerum  ad  certum  cogantur 
eventum?  Etenim  positionis  gratia,  ut  quid  conse- 
quatur  advertas,  statuamus  nullam  esse  praescien- 
tiam.  Numigitur.quantum  ad  hocattinet,  (10)  quae  ex 
arbitrio  eveniunt,  adnecessitatem  coguntur?  Minime. 
Statuamus  iterum  esse,  sed  nihil  rebus  necessitatis 
injungere,  manebit,  ut  opinor,  eadem  voluntatis  in- 
tegra  atque  absoluta  libertas.  Sed  prsescientia,  in- 
quies,  tametsi  futuris  eveniendi  necessitas  non  est, 
signum  tamen  est,  necessario  ea  esse  ventura.  Hoc 
igitur  modo,  etiam  si  praecognitio  (15)  non  fuisset, 
necessarios  futurorum  exitus  esse  constaret.  Omne 
etenim  signum,  tantum  quid  sit,  ostendit,  non  vero 
efticit  quod  designat.  Quare  demonstrandum  prius 
est,  nihil  non  ex  necessitate  contingere,  ut  praenotio- 
nem  signum  esse  hujus  necessitatis  appareat.  Alio- 
quin  si  haec  nulla  est,  nec  illa  quidem  ejus  rei  si- 
gnum  poterit  esse,  quae  (20)  "non  est.  Jam  vero  pro- 
bationem  lirma  ratione  subnixam  constat,  non  ex 
signis  neque  petitis  extrinsecus  argumentis,  sed  ex 


A  convenientibus  necessariisque  causis  esse  ducendam. 
Sed  f  qui  iieri  potest,  ut  ea  non  proveniant,  qute  fu- 
tura  esse  providentur?  Quasi  vero  nos  ea,  quae  pro- 
videntia  futura  esse  praenoscit,  non  eventura  creda- 
mus :  ac  non  illud  (25)  potius  arbitremur,  licet  eve- 
niant,  nihiltamen,ut  evenirent,sui  naturanecessitatis 
habuisse  :  quod  hinc  facile  perpendas  licebit.  Plura 
etenim  dum  liunt,  subjecta  oculis  intuemur  :  ut  ea 
qui  ins  quadrigis  moderandis  atqne  Uectendis  facere 
spectantur  aurigoe  :  atque  ad  hunc  modum  ceetera. 
Num  igitur  quidquam  illorum  ita  fieri  necessitas  (30) 
ulla  compellit?  Minime.  Frustra  enim  esset  artis  ef- 
fectus,  si  omnia  coacta  moverentur.  Quee  igitur  cum 
fiunt;  carent  existendi  necessitate,  eadem  priusquam 
liaut,  sine  necessitate  futura  sunt.  Quare  sunt  quae- 
dam  eventura,  quorum  exitus  ab  omni  necessitate  sit 
absolutus.  33G  Nam  illud  quidem  nullum  arbitror 
esse  dicturum,  quod  quae  nunc  fiunt,  priusquam  fie- 
rent,  eventura  non  fuerint.  Haec  igitur  etiam  praeco- 
gnita  liberos  habent  eventus.  Nam  sicut  scientia  prae- 
sentium  rerum  nihil  !his  quae  iiunt,  ita  praescientia 
futurorum  nihil  his  qnae  ventura  (5)  sunt  necessitatis 
i»  importat.  Sed  hoc,  inquis,  ipsum  dubitatur,  an  ea- 
rum  rerum  quse  necessarios  exitus  non  habent,  ulla 
possit  esse  prsenotio.  ■  Dissonare  etenim  videntur  : 
putasque,  si  prtevideantur,  consequi  necessitatem  : 
si  necessitas  desit,  minime  praesciri,  nihilque  scientia 
comprehendi  posse  nisi  certum.  Quod  si  quae  incerti 
sunt  (10)  exitus,  ea  ?quasi  certa  providentur,  opinio- 

C  nis  id  esse  j  caliginem,  non  scientiae  veritatem.  Aliter 
enim  ac  sese  res  habeant,  k  arbitraii,  ab  integritate 
scientiae  credis  esse  diversum.  3  Cujus  erroris  causa 
est,  quod  omnia  quae  quisque  novit,  ex  ipsorum  tan- 
tumviatque  natura  cognosci  existimat  qua?  sciuntur, 
quod  totum  contra  est.  Omne  l  enim  (15)  quod  co- 
gnoscitur,  non    secunduni   sui  vim,    sed    secuudum 


INTERPRETATIO. 


Obscuritatis. 

Dubii. 

Explicare. 

Eaplicuero. 

Quae  habetur  prosa  3  hujus  hb. 

Quomodo. 

Curribus. 


not.  3. 


h  Infert. 
'  Pugnare. 
j  Obscuritatem. 
k  Judicare. 

1  Quod  cognoscitur,  id  non  ad  modum  cogniti,  sed 
ad  modum  potius  cognoscentis  eognoscitur. 


NOT.E. 


Marcus  Tullius  Cicero,  qui  hinc  negata  divina  provi- 
dentia,  inde  vero  stabilita  humana  libertate,  dumvult 
homines  facere  liberos,  inquit  S.  Aug.  v  de  Civ.  Dei, 
c.  9,  eosdem  facit  sacrilegos.  ArgumentumTullii  illud 
est  quo  supra  usus  est  Boetius,  quod  nimirum  posita 
humana  libertate,  quemadmodum  experientia  proba- 
tur  ponenda,  providentia  divina  nequeat  esse  (qualis 
est,  aut  nulla),  evidens,  vera  et  certa  scientia, 

1  Cujus  caliginis  causa.]  II.  Philosophia  ait,  adeo  ve- 
teres  recentioresque  non  posse  conciliare  providen- 
tiamdivinam  cumhumuna  libertate,  quiaeorum  mens 
intirmior  est  quam  ut  possit  divinam  praenotionem 
percipere  :  unde  pra>cipitatione  et  prsejudicio  judi- 
cans,  negat  divinam  providentiam,  qnod  eadem  phi- 
losophia  promittit  se  demonstraturam,  postquam  argu- 
mentis,  quibus  autea  Boetiusmovebatur,  responderit. 

*  Quxro  enim,  etc.J  III.  Philosopbia  respondet 
argumentis  quibus  supra  usus  est  Boetius;  hoc  fere 


D  pacto  :  si,  posita  humana  libertate,  providentia  divi- 
na  possit  esse  non  modo  evidens,  verum  etiam  vera 
et  certa  futurorum  scientia,  certe  divina  providentia 
recte  conciliabitur  cum  humana  libertate  :  siquidem 
praedicta  omnia  argumenta  contraria  hac  proposi- 
tione  contiuentur,  sicut  attendenti  patebit.  Atque  res 
ita  se  habet  :  cum  enim  notio  pra^sentium  et  pramotio 
eorumdem  futurorum  sint  idem  cogitandi  modus,  nec 
differant  nisi  tempore,  cui  Deus  non  subest,  propter- 
ea  ut  notio  praesentium,sic  pra?notiofuturorum  libe- 
rorum  potest  esse  evidens,  vera  et  certa,  nullamque 
ipsis  affert  necessitatem. 

3  Cujuserrorit  causa.]  IV.  Philosophiaostendit  pro?- 
dicti  erroris  causam  in  eo  versari,  quod  cum  ad  co- 
gnoscendum  necessaria  sit  cum  mens  coguoscens, 
tum  materia  cognoscenda,  pra>dicti  providentiae  di- 
vinae  adversarii  prcenotiouem  divinam  accijuant  se- 
cundum  naturam  materiee  coguoscenda?,  cum  tamen 


849 


DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.E  LID.   V. 


8.'i0 


cognoscentium  potius    coniprehenditur   facultatem.  A  scit,  nec  rationo  utens,  nec  imaginatione,  nec  sen- 


Nam  ut  hoc  hrevi  liqueat  cxemplo,  eamdem  corporis 
rotunditatem  aliter  visus,  aliter  tactus  agnoscit  \  Illc 
eminus  mauens,  tolum  simul  jactis  radiis  intuetur  : 
hic  verocoheerens  orhi  atque  conjunctus,  circa  ipsum 
motus  amhitum,  (20)  rotuuditatem  partihus  compre- 
hendit.  Ipsum  quoque  homincm  '  aliter  sensus,  aliter 
imaginatio,  aliterratio,  alitcr  intelligentia  contuetur. 
Sensus  enimiiguram  in  suhjcctamateria  constitutam. 
Imaginatio  vero  solam  sine  materia  judicat  iiguram. 
Ratio  vero  hanc  quoque  transcendit,  speciemque 
ipsam,  quae  singularihus  incst,  universali  33?  con- 
sideratione  perpendit.  '■  Intelligentioe  vero  celsior 
oculus    existit.     Supergressa    namque    universitatis 


sibus,  sed  illo  ictu  mentis  formaliter,  ut  ita  dicam, 
cuncta  prospiciens,  R.itio  quoque  cum  quid  univer- 
sale  respicit,  nec  imaginatione,  nec  sensibus  utens, 
imaginahilia  vel  sensibilia  (H>)  comprehendit.  Haec 
est  enirn  quae  conceptionis  suae  universale  ita  delinit : 
homo  est  animal  bipes  rationale.  Qikp  cum  universa- 
lis  notio  sit,  tum  imaginabilem,  sensibilemque  esse 
rem  nullus  ignorat,  quod  illa  non  imaginatione,  vel 
sensu,  sed  rationali  conceptione  considerat.  Imagina- 
tio  quoque  tametsi  ex  sensibus  visendi,  foimandique 
iiguras  (20)  sumpsit  exordium,  sensu  tamen  absento 
scnsibilia  qua-que  collustrat,  non  sensibili,  scd  ima- 
ginaria  ratione  judicandi.   Videsne  igitur,    ut  in    co- 


ambitum,  ipsam  illam  sknplicem  formam  pura  menlis  ™  gnosccndo  cuncta,  sua  potius  facultate,  quam  eorum 


acie  conluetur,  In  quo  illud  maxime  considerandum 
est:  quod  superior  comprehendendi  vis  amplectitnr 
inferiorem ;  (5)  inferioi  vero  ad  superiorem  nullo 
modo  consurgit.  Neque  enim  sensus  aliquid  extra 
materiam  valet,  vel  universales  species  imaginatio 
contuetur,  vel  ratio  capit  simplicem  formam  :  sed 
inlelligentia  quasi  desuper  spectans,  concepta  forma, 
quoe  subsunt  eliam  cuncta  dijudicat;  sed  eo  modo 
quo  formam  ipsam,  quae  nulli  alii  nota  esse  poterat, 
(10)  comprehendit.  Nam  et  rationis  universum,  et 
imaginationis  figuram,  et  materiale  sensihile  cogno- 

INTERPRETATIO 


quae  cognoscuntur,  utantur  ?  33*  -'  Neque  id  c  inju- 

ria:  namcumomne  judicium  judicantis  actus  existat, 

necesse  est  ut  suam  quisque  operam  non  ex  aliena, 

sed  ex  propria  potestate  perficiat. 

339  METRUM  *  IV. 
Argumentum — Quanquam,inquit  Philosophia,Sioici  exi- 
stimavcrint,  mcntem  humanam,  nihil  nisiacorporibus 
informatam,  percipere,  haec  tamen  ab  efficaciori  princi- 
pio  informata  ct  insensilia  sinc  ministerio  corporum,ct 
sensilia,  famulantibus  ipsis  corporibus,  pcrcipit. 

Quondam  Porticus  attulit 

Obscuros  nimium  senes, 


■  Corpus  rotundum   visv   absens,  tactu  prsesens  so-  C 
lummodo  pcrcipitur. 

b  Inteltigentia  sublimior  est  cognoscendi  modus. 

c  lmmerito. 

Porticus  Atheniensis  produxit  olim  philosophos  in~ 
doctiorcs,  qui  existimabant  sensus  notioncsquc  omnes, 


ortas  cx  corporibus  exterioribus  imprimi  mentibus  : 
qucmadmodnm  veteres  solebant  calamo  veloci  impri- 
merc  littcras  in  charta  sequabili,  nullisque  antea  chara- 
cteribus  insignita.  At  si  mens  nostra  nihil  evolvit  pro- 
pria  sua  cogitationc,  scd  obnoxia  impressionibus  corpo- 
rum  ab  his  solum  patitur,  et  refcrt  imagines   inutiles 


NOT.E. 


accipienda  sit  secundum  naturam  mentis  cognoscen- 
ti> :  sicut  Philosophia  probat  primum  pluribus  exem- 
plis,  deinde  ratione. 

1  Alitersensus,  etc.]  Primum  quidem  exempla  ista 
sunt  sensus  speciatim,  sensus  generatim,  imaginatio, 
ratio,  et  intelligentia,  quae  ita  accipi  debent  ex  parte 
ipsius  cognosccntis,  ut  quamvis  sint  de  eadem  mate- 
ria  subjecta,  v.  g.  de  eodem  corpore  rotundo,  dilfe- 
rant.  Nimirum  mens  humaua,  quoe  non  nisi  ab  alio 
informari  potest,  duobus  generatim  modis  informata 
cognoscit,  nimirum  a  Deo,  cujus  ipsa  est  effectum; 
et  a  corpore,  cujus  eadem  est  forma.  Mens  humanaa 
Deo  informata  rursus  dupliciter  dicitur  cognoscere, 
nempe  primaet  continuata  attentione  :  prima  atteu- 
tio  vocatur  intslligentia:  continuata  vero  dicitur  ra- 
tio,  ut  ratio  niliil  aliud  sit  quam  innata  notio  paulo 
longius  diffusa.  Mens  autem  humana  ab  ipso  corpore 
informata  duobus  pariter  modis  cognoscere  potest 
Primo  (juatenus  mens  ipso  duntaxat  cerebro,  cujus 
est  forma,  movente  percipit:  ut  cum  per  somnum 
mens  venatoris  silvas  et  lustra  cogitat ;  idque  vocatur 
imaginatio.  Secundo  quatenus  eadem  mens  ab  ipsis 
etiam  aliis  corporibus  cum  interioribus,  tum  etiam 
exterioribus  commota  percipit :  quod  vocatur  sensus 
hic  autem  vel  est  interior,  ut  fames  et  sitis;  vel  est 
exterior,  nempe  visus,  auditus,  odoratus,  guslus,  et 
tactus.  Atque  hi  omnes  cognoscendi  modi  ita  interse 
disponuntur,  utquo  a  paucioribuscausis  pendent,  co, 
ut  pote  ad  divinam  sapientiam  propius  accedentes, 
sint  perfectiores :  sic  gustus  tactu,  odoratus  gustu, 
auditus  odoratu,  visus  auditu,  imaginatiosensu,  ratio 
imaginatione,  intelligentia  ratione  est  perfectior  :  sic 


prohatur  excmplis,  modum  cognoscendi  accipi  se- 
cundum  naturam  cognoscentis. 

2  Neque  id  injuria.]  Deinde  idipsom  probatur  ra- 
tione  :  nam  modus  rei,  ut  pote  qui  non  distinguitur  a 
re  modificata,  accipi  debet  potius  secundum  naturam 
rei  modilicatae,  quam  secundum  naturam  alterius 
etiam  modilicautis.  Atqui  notio  non  secus  ac  judicium 
est  modus  ipsius  mentis  cognoscentis  ct  judicantis. 
Et  certe 

*  Quod  vocatur  Glyconicum.  Carmen  constans  ex 
uno  genere  versuum,  quorum  quilibet  trimeler  sae- 
pius  unum  spondeum  et  duos  dactylos  hahet.  Dico 
saepius  :  modo  enim  idem  sit  numcrus  syllabarum, 
preedicta  illarum  quantitas  aliquando  negligilur. 

1.  Porticus.\  Nimirum  Atheniensis.  Erat  etiim  Athe- 
D  nis  quaedam  porticus,  in  quam  nonnulli  ad  disseren- 
dum  de  quacunque  materia  conveuire  solebant :  sic 
suus  Cadomi,.  Bajoearum,  caeterarumque  miuorum 
urhium  locus,  iu  quem  plures  dicendarum  audienda- 
rumque  rerum  novarum  causa  couvenire-  consueve- 
runt.  Zeno  autem  inter  veteres  Philosophos  celeber- 
rimus  nactus  hanc  occasionem,  hic  instiluit  docere 
Philosophiam,  illiusque  discipuli  ab  isto  loco  vocati 
sunt  Stoici  :  o-roa  enim  Graecis  est  porticus.  Hos  Phi- 
losophia  nunc  vocat  sencs  obscuros  :  scncs  quidem, 
quod  virtutem  praesertim,  in  qua  una  vitam  beatam 
versari  arbitrabaniur,  colerent  instar  sapientissimo- 
rum  senum  :  obscuros  vero,  quod  hic  erraverint ; 
error  enim  ex  obscuritate  nascitur.  Quia  vo.ro  iidem 
Stoici  dialecticae,  cujus  princeps  eorum  Zeno  fertur 
esse  inventor,  praecipue  studebant,  idcirco  Philoso- 
pliia  nunc  exposito  illorum  errore,    eosdem  refutat 


851 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


852 


10 


3  lO  Qui  sensus  et  imagines 
E  corporibus  extimis 
Credant  mentibus  imprimi, 
Ut  quondam  celeri  stylo 
Mos  est  aequore  paginae, 
Quce  nullas  babeat  notas, 
Pressas  ligere  litteras. 
Sed  mens  si  propriis  vigens 
Nihil  motibus  explicat, 
Sed  tantum  patiens  jacet, 
Notis  subdita  corporum. 


Cassasque  in  speculi  vicem 
15      Rerum  reddit  imagines  ; 
Unde  haec  sic  animis  viget 
Cernens  omnia  notio  ? 
Quse  vis  singula  prospicit, 
Aut  quoe  cognita  dividit? 
20      Quae  divisa  recolligit, 

Alternumque  legens  iter 
Nfmc  summiscaput  inserit, 
Nunc  desidit  in  infima, 
Tum  sese  refereus  sibi, 


INTERPRETATIO. 


rcrum  objectarum  instar  speculi,  cur  cognitio  univer- 
salis  omnium,  est  adco  perspicax  iu  mentibus  humanis? 
quomodo  singula  cognoscunturl  quomodo  cognita  di- 
viduntur  ?  quomodo  divisa  resumuntur  '!  quomsdo  alter- 
nis,  modo  ab  imis  ascenditur  ocl  summa,  modo  a  sum- 


mis  descenditur  ad  imal  quomodo  mcns  scsc  compcnens 
secum,  veritate  rcfutat  errorem?  Causa  istorum  om- 
nium  est  multo  magis  efficax,  et  magis  potens  quam 
mens  humana,  quse  instar  materise  patitur  formas  im- 
prcssas.  Ipsa  tamen   corporis  viventis  imprcssio  prxit 


NOT/E. 


argumentis  ex  dialectica  desumptis ;  tum  quid  sentien- 
dum  sit,  declarat. 

3.  Qui  scnsus  ct  imagines, etc.]  I.  Philosophia  expo- 
nit  errorem  Stoicomm,  qui  in  hoc  versatur,  quod 
putarent,  non  modo  sensus,  sed  omnes  notiones, 
quas  hic  Philosophia  vocat  imagines,  quasque  ipsi 
Stoici,  auctore  Tullio  in  Top.  appeilabant  ivvoia?  y.v.l 
T.^j'i:c,-^iic,  a  cofporibus  etiam  externis  imprimi  men- 
tibus:  non  secus  ac  litterae  currente  calamo  impri- 
muntur  chartae.  Hinc  Sfoici,inquit  S.  Aug.  1.  vm  de 
Civ.  Dei,  c.  7,  posuerunt  judicium  veritatis  in  sensi- 
bus  corporis,  eorumque  infidis  ct  fallactbus  rcgulis 
omnia  qux  discuntur,  metienda  esse  censuerunt. 

10.  Scd  mens  si  propriis,  etc.]  II.  Philosophia  refu- 
tat  Stoicorum  hunc  errorem  argumentis  ex  dialecti- 
ca,  cui  illi  plurimum  studehant,  desumptis  :  nam  in 
dialectica  prseter  notionern  tam  universalem  quam 
singularem,  traciatur  divisio,  deiinitio,  methodus,  et 
ipsa  ?!  1 !  veritatis  norma  :  quae  omnia  fieri  non  pos- 
sunt,  si  mens  humana  omnes  suas  notiones  corpori- 
bus  acceptas  referat,  Primo  enim  nulla  erit  notio  uni- 
vcrsalis :  sive  cernens  omnia  notio :  siquidein  notio 
universalis  non  acquiritur  sensibus,  quibus  quidquid 
percipitur,  illud  certo  tcmpore,  certoque,  loco  ita  cir- 
conscribiiur,  ut  sit  singulare.  Secundo  nulla  etiam 
erit  notio  singularis,  qua  mens  singula  prospicit :  quia 
prseterquam  quod  mens  humana  seipsamsingularem 
non  prospicit  famulanfe  corpore,  qui  tactu  visuque 
percipi  creditur,  triangulus  circulusve  singularis, 
bic  revera  triangulus  circulusve  non  est :  quan- 
doquidem  triangulus  singularis  non  constal  nisi  tri- 
bus  lineis,  quae  ita  i-nter  se  coeant,  ut  ex  his  fiant 
tres  anguli  tequales  duobus  rectis  :  circulus  vero  non 
constat  nisi  una  linea  circaunumpunctum  ita  circum- 
ducta,  ut  omnes  illiusparles  ab  boc  puncto  eequaliter 
distent :  cum  tamen  omnis  triangulus  circulusve  sen- 
silis,  sicut  exquisilis  perspiciliis  ^ive,  ut  loquuntur, 
microscopis  animadverlerc  possumus,  infinitis  prope 
constet  lineis,  quarum  aliae  egressae,  alice  ingressae 
praedictam  anguli  circulive  notionem  singularem  im- 
pcdiunt.  Tertio  nulla  quoque  erit  divisio,  qua  mens 
cognita  dividit :  cum  haec  non  iiat  nisi  mente  ea  quae 
sensibus  videntur  conjuncta  separaute,  sive  ut  loquun- 
tur  logici,  abslractionc.  Quarto  nulla  erit  definitio 
quamens  divisa  r ecolligit :  nam,  inquit  Crassotius,  1. 
ii,  Post.  Anal.,  cap.  1,  art.  1,  si  mm  hinalis  horologii 
pui  tcs  omncs  dissolvuntur,  ct  post  dissolutioncm  sin- 
gidx  spcctandx  cxhibeantur,  tuni  videtur  esse  quasi 
spccimcn  divisio7iis,  ct  purtitionis  logicas.  Si  partes  eas 
omncs  clarc  ct  distinctc  apprehendas^  sed  suo  quamque 
loco  et  ordine  in  toto,  tunc  videtur  cssc  dc/initionis  spc- 
cimen  :  ex  quo  sequitur  vim,  quaj  non  polest  cognita 


B  dividere,  non  posse  etiam  dioisa  recolligere,  sive  de- 
finire.  Quinto  nulla  erit  methodus  qua3  scilicet  monti 
valiique  similis  nunc  a  spcciebus  subjcctis  ad  genus 
supremumascendit ;  nunc  a  genere  supremo  ad  sub- 
jectos  species  descendit,  suis  quaeque  ordinibus  dis- 
ponendo  :  nam,  ut  jam  dictum  est,  genus,  species, 
illorumque  ordo  sensibus  non  percipitur.  Sexto  deni- 
que  nulla  erit  veritatis  norma,  qna  rnens  falsa  redar- 
guit  :  nam  regula  veritatis  Graecis  scpiT^piov  illud  est 
quod  tanquam  duce  fallere  et  falli  uescio,  mens 
humana  ita  persuadetur,  haec  ut  verum  omnisquedu- 
bitationis  expers  judicium  formet :  talis  autem  non 
potest  esse  sensus,  de  quo  nunc  agitur  :  siquidem 
boc  saepius  fallimur:  quare  Sloici  putantes,  omnem 
notionem  oriri  a  sensibus,  omnern  etiam  veritatis 
normam  abjiciebant :  ut  nionuit  S.  Aug.  pnedicto 
lib.  vnt  de  Civit.,  c.  7,  ubi  etiam  ait  :  Cum  pulchros 
dicant  non  cssr  nisi  sapientes,  quibus  scnsibus  corporis 

r,  istam  pulchritudinem  viderint,  qualibus  oculis  carnis, 
formam  sapicntix  decusque  conspexerint  ? 

Hanc  vero  veritatis  normam  indicat  Philosophia 
diccns  mentem  sesc  referentem  sibi:  nam  duplex  est 
ejusmodi  veritatis  norma:  una  exterior  et  in  genere 
causaj  etficientis,  videlicet  Deus,  qui  quod  sit  inli- 
nite  sapiens  et  bonus,  idcirco  falii  et  fallere  non 
potest:  altera  interior  et  in  genere  formae,  nempe 
evidentia,  hoc  est  notio  clara  et  distincta,  quam 
sicuti  nuuquam  errabimus,  ut  pote  ab  ipso  praeceptore 
Deo  docti.  Mens  ergo  nostra  scse  refcrcns  sibi,  attcn- 
dat  animo  ad  hanc  suam  evidentiam  sive  notionem 
claram  et  distinctam  :  ut  quandiu  ipsa  evulenter, 
sive  clare  et  distincte,  in  rebus  ad  mysteria  fiiiei 
non  pertinentibus,  non  noverit,  tandiu  asctnsioncm 
sustineat,  ne  prsecipitet  si  temere  processerit,  utloqui- 
turTullius  :  turpe  enim  cst,  inquit  idem  orator  co- 
gnitioni  tt  pcrceptioni  asscrtioncm  approbationemque 
pr:  .  At  ubi    eadem   mens  ciuram  distinctam- 

J'  i|i;«:'  suam  notionem  clare  et  distiucte  perceperit,  tum 
remota  omni  dubitatione  judicium  proferat  certanon 
r.b  hominibus,  sed  ab  ipso  Deo  iutrinsecns  doccri : 
Si  inlcllexistis,  inquit  S.  Aug.  in  Joan.  xl,  dictum  est 
ct  cordi  vcstro.  Munus  1>  i  est  intelligentia. 

Notandum  in  libro  uV  Spiritn  et  Anima,  qui  vulgo 
recensetur  interopera  S.  Augustini,  cap.  I  I.  reperiri 
haecverba:  Mens  nunc  caput  summis  inserit;  nunc 
dcci<Ht  in  infimis ;  niuic  sese  inferens  sibi  veris  falsa 
redarguit ;  cum  his  etiam  scripturee  erroribus  dect- 
dit,  infimis,  inferens ;  e\  quo,  ut  ex  plurlbus  aliis  ar- 
gumentis  optime  Lovamenses  concludunt,  librum 
hunc  non  esse  S.  Augustini  opus,  sed  cujusdam 
multo  recentioris,  forte  Hugonis  a  S.  Victore  ;  quippe 
qui  capite  33  ejusdem  libri  Boetium  nominat. 


853 


l)K  CONSOKATIO.NK  IMIILOSOIMII.K  LIB.  V 


854 


25    Veris  falsa  redargait? 

3R*i  Hscest  efficiens  magis 
Longe  causa  potentior, 
Quam  quse  materise  raodo 
[mpressas  patitur  notas. 

30    Prsscedit  tamen  excitans, 

Ac  vires  aniini  movens, 
Vivo  in  corpore  passio. 
Cuni  vel  lux  oculos  ferit, 
Yel  vox  auribus  instrepit : 

.3|G     Tum  mentis  vigor  excitus, 
Quasintus  species  lenet, 
Ail  motus  similes  vocans, 
Nolis  applical  exteris, 
lnlrorsumque  reconditis 

40    Formis  miscet  imagines. 

»43  PROSA  V, 


B 


Argduentdm.  —  Sicut  ergo,  inquit  Philosophia,  ncquc 

mbecillitate  sinsus,  imaginatio ;  neque  cx  imbc- 

eiUitate  imaginationis  ratiocinatio ;  neqae  cx  imbecil- 

litatc  ratiocinationis,intelligentiahumana  :  sicneque 


ex  imbecillitate  intelligentise  humanse,  divina  futuro- 
itu/i  liberorum  prsenotioneganda  est. 

Quod  si    in   corporibas  Bentiendis,  quamyis  affi- 

ciant  a  instrumenta    sensuum  '-  forinsecus  objeclse 

qualitates,  animique  agentis  vigorem  passio  corpo 

antecedat,  quaein  se  aclum  mentis  provocet,    exci- 

letque  interim  quiescentes  intrinsecus  forma  :  ^i  in 

sentiendis,  inquam,  (5)  corporilms  '  animus  non  pas- 

sione  insignitur,  sedexsua  vi  subjectam  corpori   ju- 

dicat  passionem,  quantomagis  ea  quae  '■  cuuctis  cor- 

porum  affectionibus  absoluta  sunt,  in  discernendo 

non  objecta  extrinsecus  sequuntur,   sed   actuin  suae 

mentis  expediunt?  d  Hac  itaque   ratione  multiplices 

cognitiones  diversis  ac  differentibus  cessere  substan- 

tiis.  (10)2  Sensus  enira  solus  cunctis  aliis  cognitio- 

nibus  destitutus,    irumobilibus   animantibus  cessit  : 

quales  suntcbnchee  maris,  quaeque  alia  saxis  haeren- 

tia  uutriuutur.  Imaginatio  vcromobilibus  belluis, qui- 

bus  jam  inesse  1'ugiendi,  appetendive  aliquis   videtur 

affectus.  Ratio  vcro  bumani  tantum  generis   est,  si- 

cuti  intelligentid  sola  divini  :  quo  tit  ut  (15)  ea  noti- 

tiacaeteris  praestet,  qute  °  suapte  natura   nou  modo, 


cxcitans  commovcnsquevircs  mcntis 
bcrat  oculos,  aut  vox  insonat  auribus  :  deinde  vis   illa 
mcntis  commota,  conferens  spccies  sibi  insitas  cumcjus- 
modi  motibus,   sivc    speciebus   advcntitiis;  conjungit 
utrasque. 
il  Organa. 


INTKUPRETATIO. 

ut  cum  lumcn  vcr-  i>  Extrinsecus. 


c  A  corporum  commercio  libcra  sunt. 

d  Hoc  modo  diversis  rebus  diversa  insunt  cognosccndi 
gcnera. 

c  Et  suam  propriam  ct  cseteris  cognitionibus  subjc- 
ctam  materiam  percipit. 


NOT/E. 
26.  Hxc  cst  efficicnsmagis,  etc.]   III.   Philosophia  G  definiri,  sicutja    S.   Aug.   definitur  :   Vassio  corporis 


declarat  quid  sit  sentiendum.  Primum  quidein  nisi 
mens  bumana  informaretur  aDeo,  qni  non  minusest 
ejus  piwceptor  quam  conditor,  eadem  mens  non 
posset  cognoscere,  neque  generatim,  neque  singula- 
tim ;  non  posset  dividere,  detinire,  aut  in  ordinem 
redigere;  uullam  etiam  haberet  normam  veritatis  : 
qaandoquidem  hsec  omnia  sunt  aut  ingenita  notio 
Dei  qui  est,  aut  quidarn  ejusmodi  notiouis  modus  : 
propterea  hsecest  cfficicns  magis  longe  causa  potentior. 
Deinde  eadem  mens,  nt  pote  quseest  corporis  forma, 
ipso  corporc  commoto  etiam  afficitur  sentiendo  : 
sensus  enim,  docente  S.  Augustino  1.  de  Quant.  an., 
c.  25,  est  passio  corporis  per  seipsam  non  latcns  ani- 
mam  :  idcirco  prsecedit  excitans  vivo  in  corpore  pas- 
sio  :  ubi  observabis  hanc  vocem,  passio,  nou  esse  ita 
Latinam,  sed  aptiorem  nullam  esse  ad  significaudam 
hanc   Pbilosophiae    cogitatiouem.   Sic   lux  nihil    est 


per  seipsam  non  late^s  animam  :  unde  sensus  accipi 
potest  dupliciter,  nimirum  inadsequate,  ut  loquuntur 
philosophi,  quatenus  est  passio  corporis  :  quo  modo 
sensus  reperitur  in  bestiis  etiam ;  et  adxquate,  ut 
aiunt  iidem  philosopbi;  quatenus  est  passio  corporis 
per  seipsam  non  latens  animam :  qua  ratione  sensus 
solius  hominis  est  :  quippe  qui  solus  constat  ex  cor- 
pore  et  mente.  Secundo  noster  auctor  ponit  sensum 
etiam  proprie  dictum  in  bcstiis,  cum  hoc  iamcn  dis- 
crimine,  ut  in  conchis  sit  scnsus  sine  imaginatione  : 
in  bestiis  mobilibus  etiam  imaginatio  sine  ratione  si- 
cut  in  homine  scnsus,  c-naginatio  et  ratio,  sed  sine 
intelligentia,  quam  dicit  divini  [gcneris..  At,  inquam, 
si  sensus  est  in  conchis,  cur  non  in  iisdem  fuerit  ima- 
ginatiol  cum  scnsus  et  imaginaUo  non  difterant,  nisi 
quod  sensus  suo  quilibet  organo,  imaginatio  organo 
communi,  videlicct  cerebro  perliciatur  :   quod  cere- 


aliud  quam  motus  oculi  a  sole  aut  aliquo  alio  simili  D  brum  etiam  in  conchis  occurrit.  Si  imaginatio  fuerit 


corpore  commoti :  commoto  oculo  nervus  hinc  ad  ce- 
rebrum  usque  productus  movetur;  unde  movetur  et 
ccrcbrum,  quo  moto  ipsa  inens  cerebro  prsesertim 
conjuncta  ita  commovetur,  ut  non  modo  sentiat,  sed 
etiam  videat.  Sic  etiam  vox  commovet  aures.  Postre- 
mo  mens  conferens  lianc  ideam  advenlitiam,  cum 
priori  idea  innata,  tanta  libcrtate  judicat,  ut  possit 
uon  modo  jungere  consentaneas,  et  dissentancas 
separare,  vcrum  etiam  omuem  assensionem  susti- 
nere. 

1  Animus  non  passione  insignitur.]  Tali  scilicet, 
quali  corpus  cum  animo  conjunctum  insignitur,  vide- 
licet  figura,  quiete,  et  motu,  quihus  etiamsi  corpus 
afficiatur,  nou  propterea  mens  afficitur.  Sed  id  non 
obstat,  quin  mens  sentiendo  dicatur  pati,  auctore 
ipso  Aristolele ;  quatenus  videlicet  non  latct  mcntcm, 
corpuspati:  sicut  docet  S.  August. 

2  SensM.s.]  Aliter  quidem  judicamus  de  sensu  ;  ali- 
ter  noster  auctor  :  sed  hocnihil  facit  ad  praesens  iu- 
stitutum.  Primo   enim  nobis  sensus  videtur  debere 


m  aliis  bestiis,  v.  g.  in  vulpe,  cur  non  in  his  fuerit 
ratio  ?  quandoquidem  ab  his  plurima  fiunt,  adquaesi 
necessaria  fuerit  quaedam  cognitio,  etiam  illa  qua3 
sensus  vocatur  et  imaginatio,  certe  ratio  necessaria 
erit,  hoc  est  progressus  cognoscentis  a  notis  ad  ig- 
nota.  Si  denique  ratio  fuerit  inhomine,  ut  revcra  est, 
cur  non  eodem  fuerit  intelligentia?  cum  ratio  non 
sit  sinejudicio,  nec  judicium  sine  intelligentia.  Nisi 
tamen  nominata  intclligentia  Philosophia  volucrit  in- 
telligi  notionem  a  nullo  acceptam  ct  infinitam  :  ha;c 
enim  intelligentia  solius  Dei  est.  Tertio  luec  eo  libe- 
rius  notavimus,  quod  ad  praeseutem  Philosophice  de- 
monstrationem  nihil  faciunt;  sive  enim  bestiae  pro- 
prie  sentiant  sive  non;  modo  unus  homo  scntiat,  id 
satis  eritad  aniraadvertendum  discrimenordinemque 
pracdictorum.  Similiter  quamvis  homo  intelligentia 
afliciatur,  intelligentia  tamendivina,  ut  pote  inlinita, 
inteliigentiam  humanam  ita  superat,  ut  quaj  iutelli- 
gentia  humana  capi  non  possunt,  hcec  intelligentia 
divina  recte  comprehendaatur. 


8o5 


AN.  MAISL.  SEV.  BOETII 


8:. 6 


proprium,  sed  cceterarum  quoque  notitiarum  subjecta  A  imaginationem    sensumque   rationi  cedere  oportere 


cognoscit.  3iI4Quid  igitur,  si  ratiocinationi  sen- 
sus  imaginatioque  a  refragenlur,  nihil  esse  illuduni- 
versale  dicentes,  quod  sese  intueri  ratio  putet?  quod 
enim  sensibile,  vel  imaginabileest,  iduniversnm  esse 
non  posse  :  aut  igitur  rationis  verum  esse  judicium, 
nec  quidquam  esse  sensibile  :  aut  (5)  quoniam  sibi 
notum  sit  plura  sensibus,  jet  imaginationi  esse  sub- 
jecta,  inanem  conceptionem  esse  rationis,  quse  quod 
sensibile  sit,  ac  singulare  quasi  quiddam  universale 
consideret.  Ad  heec,  si  ratio  contra  respondeat,  se 
quidem  et  quod  sensibile  et  quod  imaginabile  sit  in 
universitatis  ratione  conspicere;  illa  vero  ad  univer- 
sitatis  cognitionem  (10)  aspirarenon  posse  :  quoniam 
eorum  notio  corporales  tiguras  non  possit  excedere  : 
de  rerum  vero  cognitione,  firmiori  potius,  perfectio- 
rique  judicio  esse  credendum.  In  hujusmodi  igitur 
lite,  nos,  quibustam  ratiocinandi,  quam  imagiuandi 
etiam,  sentiendique  vis  inest,  nonne  3-15  rationis 
potius  causamprobaremus?  Simile  est,  quod  humana 
ratio  divinam  intelligentiam  futura,  nisi  ut  ipsa  cog- 
noscit,  non  putat  intueri.  Narn  ita  disseris,  si  quae 
certos  ac  necessarios  habere  non  videantur  eventus, 
ea  certo  eventura  prsesciri  nequeunt.  Harum  igitur 
(5)  rerum  nulla  est  praescientia,  quam  si  etiam  in  his 
ecse  credamus,  nihil  erit,  quod  non  ex  necessitate 
proveniat.  Si  igitur,  uti  rationis  participes  sumus, 
ita  divince  judicium  mentis  habere  possemus,  sicut 


judicavimus,  sic  divinae  sese  menti  humanam  sum- 
mittere  rationem  justissimum  censeremus.  (10) 
2  Quare  in  illius  summse  intelligentiae  cacumen,  si 
possumus,  erigamur;  illic  enim  ratio  videbit,  quod 
in  se  non  potest  intueri.  Id  autem  est,quonam  modo 
etiam  quae  certos  exitus  non  habent,  certa  tamen  vi- 
deat,  ac  definita  praenotio;  neque  id  sit  opinio,  sed 
summse  potius  scientiaj  nullis  terminis  inclusa  sim- 
plicitas. 

3i«5  METRUM*  V. 

Argomentum  ex  Ciceroxe,  i  de   Legibus.  —  Natura, 

inquit  Philosophia,    caeteras    animantes   abjecit  ad 

pastum  solum  hominem   crexit,   ad   cselique    quasi 

cognationis,  et   domicilii  pristini  conspectum    exci- 

13      tavit. 

Quam  variis  terras  animalia  permeant  figuris! 
Namque  alia  extento  sunt  corpore,  pulveremque 

[verrunt, 
Continuumque  trahunt  vi  pectoris  incitata  sul- 

[cum. 
Sunt  quibus  alarum  levitasvaga  verberetque 

[ventos, 
34?  Et  liquido  longi  spatia   setheris  enatet  vo- 

[latu; 
Haec  pressisse  solo  vestigia  gressibusque  gaudent 
Vel  virides  campos  transmittere,  vel  subire  sil- 

[vas. 


INTERPRETATIO. 


a  Advcrsentur. 

Quam  diversis  figuris  prsediise  animanics  percurrunt 
tcrras  :  alise  enim  habent  corpus  longum,  quse  serpen- 
tes  virtate  sui  pectoris  vcrrunt  pulverem  et  ducunt  sul- 
cum  continuatum  :  alise  crrantes  pennis  lcvibus  percu- 


tiunt  ventos,  ct  longovolatutranscunt  m agnainf ervalla 
aeris  liquidi  :  alise  gestiunt  gradiri per terram :  sivehse 
passibus  transeant  agros  virides;  sive  ingrediantur sil- 
vas.  Quse  animantes,  licct  omnes,  ut  cernis,  differant 
inter  se  pluribus  moclis,  in   hoc  tamen   conveniunt, 


NOT^E. 


iQuid  igilur  si  ratiocinationi,  etc.  ]  Accedit  tandem 
Philosophia  ad  eam,  propter  quam  longa  fuerunt 
praeludia,  comparationem,  quam  proportionis  vocant 
quasi  dicat  :  ut  se  liabet  sensus  collatus  cum  sua 
subjecta  materia  ad  imaginationem,  collatam  cum 
sua  materia  :  aut  ut  se  habet  imaginatiocollata  cum 
sua  materia  ad  rationem  collatam  cum  sua  materia  : 
ita  se  habet  ratio  collata  cum  sua  materia  ad  in- 
telligentiam  collalam  cum  sua  materia  :  sicut  ergo 
cx  imbecillitate  sensus  non  est  neganda  imaginatio, 
aut  ex  imbecillilate  imaginationis  non  est  neganda 
ratiocinatio,  sic  ex  imbecillitate  raliocinationis  aut 
intclligentiae  humanoe  nou  est  neganda  divinafuturo- 
rum  liberorum  intelligentia  sive  prsenotio. 

-Quarcin  illius summse  intelligentise  cacumen,  etc.] 
Studeamus  accedere  ad  intelligentiam  divinam  :  cum 
enim  hac  intelligentia  divina  perfecte  comprehenda- 
tur  praedicta  divinae  providentiaehuman.rque  liberta- 
tis  concordia,quanto  propius  ad  diviuumintelligendo 
rnodum  accedemus,  tanto  magis  haec  concordia  nobis 
innotescet :  sed  ad  Deum  accedere  non  possumus  nisi 
diligenti  ad  ipsum  Deum  facta  attentione  :  ad  quod 
ipsa  eliam  nostri  corporis  iiguranos  videtur  hortari  : 
siquidem. 

*  Quod  vocatur  Archilochium.  Carmen  constans  ex 
uno  genere  versunm,  quorum  quilibet  heptameter 
habet,  primum  quatuor  primos  versus  lieroici  pedes 
deinde  trcs  trocheeos. 

i.Quam  variis,  etc.]  Hominem  solum  erecto,  C33- 
tera   vero   animalia    prono  vultu   incedere  dixerunt 


C  plurimi  tam  oratores  quampoetae  :  audivisli  Tullium, 
audi  Ovidium  1.  i  Metam.,  fab.  2. 

Pronaque  cum  spectent  anirualia  castera  terram, 
Os  homini  sublime  dedit  ccelumque  videre 
Jussit  et  erectos  ad  sidera  tollere  vultus. 

Ilic  tamen  distinguendum  videtur  inter  situm  corpo- 
ris,  situmque  vultus  tam  hominis,  quam  cseterorum 
animalium  :  nam  erectus  homo,  caetera  vero  anima- 
lia  prona  sunt  corpore  :  vultus  autem  adeoque  asjte- 
ctus  tam  hominis,  quamcaeterorum  animalium  :  (sa!- 
tem  si  excipiatur  piscis  ille,  qui  ovpavoaxoTroq  voca- 
tur,quod  oculos  in  superna  corporis  parte  habens, 
ccelum  veluti  invitus  spectel  non  sublimis,  sed  ajd 
horizontem  ])lus,  minus  esl  directus  :  unde  diversa 
in  omnihus  animalibus  est  cerebri  constitutio  :  quod 
discrimen  videtur  hic  observari  :  non  enim  dicitur 
bestias  terram,hominem  vero  ccelum  conversis  deor- 
sum  sursumve  oculis  videre  :  sed  tantum  cseteraani- 
f)  malia  prono,  hominem  vero  recto  starc  corpore  : 
quod  sufficit,  ut  menshumana  peculiari  sui  corporis 
Qgura  excitetur  ad  cogitandum  Deura.  Bestise  autem 
quac  hic  mimeraiitur,  snnt  I  serpentes,  2  volucres, 
3  pedites;  quse  vel  campos  percurrunt,  vel  silvas 
ingrediuntur  :  de  quibus  nihil  occurrit  adnotatione 
dignum. 

5.  Liquido  longi  xtheris  volatu.]   Confusio   verbo- 
rum,  quse  grammaticis  vocatur  h  :  siquidem 

sether  liquidus   et  volatus  Longus  dici  deberet.   Sic 
Virgil, :  Ibant  obscuri  .-  :  Scel  ratam  intor- 

scrit  hastam  :  Dare  classibus 


857 


DE  C.ONSOEATIONE  PIIH.OSOPIII  K  I.IM.  V. 


858 


0(i,i'  variis  videas  licet  omuia  discrepare  formis,  A 
Proua  tamen  faeies  hebetea  valet  ingravare  sen- 

[  sus. 
|(i     Unica  gens  homiaum  celsum  levat  altius  cacu- 

[  men, 
Atque  levis  reclo  stat  corporc,  despicilque  ter- 

[  ras. 
Ha?c,   nisi  terreuua   male  desipis,  admonct  ii- 

[gura, 
Qui  recto  coelum  vultu  petis,  exerisque  frontem, 
ln  soblime  feras  animum  (puoque,   ne  gravata 

[  pessum 
15    [nferior  sidal  mcns  corpore  celsius  levato. 

848  PHOSA  VI. 
Abgdmentom.  —  Philosophia  tandem  concludit,  cogni- 


ess<  totam  simul,  ut  sicut  nolio  prmentium,  sic  pras- 
notio  divina  futurorum  liberorum  libertati  humanse 
non  noceat. 

Quoniam  igitur,  uti  paulo  anto  monstratum  est, 
omnequod  scitur,  nonexsua,  sedcx  comprehenden- 
tiuni  uatura  cognoscitur,  inlueamur  nunc  quanlum  fas 
est  •',  qais  sit  divinee  substantise  status,  ut  quaenam 
etiam  scientia  ejus  sit,  possimus  agnoscerc.  »  Deum 
(:>)  igitur  seternum  esse,  cunctorum  rationc  '•  degen- 
tiuin  commune  judicium  est.  Quid  sit  igitur  ajlcrni- 
las,  consideremus.  a  Hsec  enim  naturam  uobis  paritcr 
divinam,  scientiamque  patefecerit.  2  ^Eternitas  igitur 
est,  d  Lnterminabilis  vitae  tota  simul  et  perfecla  pos- 
sessio.  Quod  cx  °  collatione  leinporalium  clarius  r  li- 
qucl.  Nam  quidquidvivit  in(iO)  tempore,  id  praesens 
tionem  divinam  instar  Lki  cotjnoscentts  seternam,  ita      a  praeleritis  in  futura  procedit  :  niliilque  cst  in  tem- 

INTERPRETATIO. 


quoil  facies  illarum,  inchnnta  ad  terram,  deprimat 
earumdem  sensus  obtusos.  Sola  gens  hominum  erigit 
altius  caput  suum  sublime,  levisque  stat  corpore  crccto, 
ct  contemnit  terras.  Hsec  figura  /<■  monet,  nisi  obrutus 
terra  stulte  deliras,  itt  qui  tendis  adcoslum  vidtu  recto, 
ct  erigis  frontem,  tu  extollas  etiam  mentem  tuam  inal- 
tum,  ne  mens  opprcssa  jaccat  dcorsum  inferior  ipso 
corporc  altius  crecto. 


■  Philosophis. 
Ij  Viventiunt. 

c  Mternitate  cognita,  divina  cum  natura,  tum  rtiam 
scientia  cognoscatur  necesse  cst. 
d  Injinitii. 
c  Coniparationc. 
tPatet. 


NOT/E. 


9.  Vrona  facies  hebctcs  valet  ingravarc  sensus.]  Sen- 
sus  enim  non  vigenl  nisi  spiritibus  a  corde  ad  cere- 
brum,  et  a  cerebro  per  nervos  ad  reliquas  corporis 
partes  ditfusis  :  bi  autcm  spiritus  minus  libere  in 
pronum,  quam  in  ereclum  caput  a  corde  diftluunt. 

12.  AiJmonct  figura.}  Si  corpora  generatim  possunt 
esse  qusedam  mentium  exempla,  ut  ccrte  sunt,  cor- 
pus  bumanum  pra?cipuum  quoddam  esse  debet  men- 
tis  consortis  exemplum,  ut  quemadmodum  corpus 
humaniim,  veluti  servatis  corporum  levium  legibus, 
ad  cadum  recta  tendit,  ita  rnens  humana  ad  Deum 
cogitando  aspiret  :  sed  estalia  ratio  :  nimirum 

I  i.  2Ve  gravata  pcssum,  etc.]  Ne  mens  bumana  vi- 
cta  perturbationibus  ejus,  cujus  domina  esse  debet, 
corporis  fiatmancipium.NamadPhilipp.  m  :  gluria  in 
confusione  ipsorum,  qui  terrena  sapiunt. 

1  Deum  xt<  rnuin  o.srj  communc  judicium  est.]  Nam 
seternitas  clare  et  distincte  comprebcnsa  cognoscitur 
in  clara  distinctaque  Dei  notione,  quam  omnes  bomi- 
nes  divinitus  insitam  babent  :  non  secus  ac  trcs  an- 
guli  cognoscuntur  comprebendi  in  idca  trianguli  : 
quare  sicut  omnesbomines  judicant,  triangulum  con- 
stare  tribus  angulis  :  sic  omncs  judicaut,  Deum  esse 
seternum. 

1  Mternitas  cst  interminabilis  vitx  tota  simul  et  pcr- 
fecta  possessio.]  Haec  teternitatis  detinitio  a  S.  Tboma 
et  cteteris  Tbeologis  admittitur  :  quare  particulatnn 
videtur  exponenda. 

Dicitur  1°  posscssio  :  quia  a'ternitas  est  propria 
Dei  perfectio.  Nimirum  possessio  a  corporibus  ad  men- 
tes  transfertur :  possessio  autemcorporum  in  hoc  ver- 
satur,  quod  illorum  ita  domini  sumus,  utin  iis  et  pc- 
dcm  ponere  et  sedcm  ligcre  potes  simus  :  possidere 
quippe  videtur  dici  quasi  potcns,  vel  potis,  vel  etiam 
pos  sedere  :  cum  pos  pro  potis  vel  potcns  remanscrit 
in  <  et  impos.  Quamobrem  posscssio  in  menti- 

bus  optime  vocabitur  individna  meutis  perfectio  : 
rnitas  autem  est  individuaDeiperfectio  :  quando- 
quidem  res  summc  perfecta  cogitari  non  potest  nisi 
selerna'.  Sanctns  Tbomas,  I  p.  q.  10,  a.  1  ad  6  :  Itlud 
quod  possidetur,  inquit,  firmiter  et  quiete  habetur  :  ad 


designandam  ergo  immutabititatcm  ct  indeficicntiam 
wtcrnitatis  Boetius  usus  est  nomine  possessionis. 
C  Dicitur2°  vitae  :  ut  enini  seternitas  quidam  est  mo- 
dus,  sic  aeternitas,  alicujusdici  debet  oeternitas  :  nul- 
lius  autem  raelius  aiternitas  dici  potest  quam  vitsc, 
quippc  qua  non  solum  animata  corpora  ab  inanima- 
tis,  sed  etiammentes  acorporibus,imo  etabaliismen- 
tilnis  difterunt.  Yi/irtautem  cujus  seternitas  veluti  mo- 
dus  est,  nibil  aliudesse  videtur,  quamcogitatio;  quod 
seternitas  non  possit  esse  nisi  raentis,  cujus  vivere  est 
cogitare.  Hinc  Aristoteles  1.  xn  Metam.,  c.  7,  Mentis, 
inquit,  cogitatio  vita  est,  unde  Philosophus  illc  ibid., 
ait  S.  Tliom.,  i  p.,  q.  IS,  a.  3,  ostcnso  quod  Dcus 
sit  intelligens,  concludit  quod  habeat  vitam  perfectissi- 
mam  ct  sempitcrnam,  quia  intellectus  cjus  est  perfc- 
ctissimus  et  sempcr  in  actu. 

Dicitur  3°totasimul  :  quia  vita  illa,  cnjus  ajternitas 
dicitur  modus,  nihil  successionis  habet :  in  quodilfert 
a  tempore,  quod  dicitur  diuturnitas  rci,  qiue  ut  iu- 
ccepit  sic  dcsinet  esse,  cujusmodi  est  forma  equi  : 
dilierentice  enimtemporis,  nimirum  prsesens,  preeter- 
D  itum,  et  futnrum  nunquam  sunt  simul,  sed  sibi  in- 
vicem  succedunt. 

Dicitur  4°  intcrminabilis  :  quia  seternitas  illius  est 
vitSBj  quae  neque  princi{)io  neque  tinecircumscribitur. 
in  ipio  etiam  diifertab  sevo,  quod  dicitur  diuturnitas 
rci,  quae  habuit  quidemprincipium,sed  nunquamba- 
bitura  est  tincm ;  cujusmodi  est  mens  mea  :  sevum 
quippeillud  saltem  uno  termino  circumscribitur,  vi- 
delicet  principio,  ex  quo  inccepit. 

Dicitur  l>°  perfecta  :  quia  cum  seternitas  sit  mentis 
adeoque  vitee  perfectse  modus,  ba?c  etiam  perfecta  sit 
necesse  est,  quamobrcm  btec  nullam  agnoscere  debet 
sui  causam  :  in  quoa^ternitas  differet  adbuc  a  mundo, 
si  bic  ut  somniavit  Aristoteles,  ex  aeterno  exstilisset. 

Ex  his  porro  omnibus,  in  quibus  ratio  aeternitatis 
versari  dicitur  a  Philosophia,  unum  est  quod  eadem 
Pbilosopbia  praesertim  explicat,  nempe  quod  sit  tota 
simul,  aitque  cseteras  diuturnitates  videlicet  a3vum,et 
tempus,  banc  aeternitatis  proprietatera ,  quoad  pos- 
suul,  imitari ;  ut,  si  non  possunt  babere,  sallem  ha- 
berc  vidcantur  mancntem  illam  prwscntiam. 


859 


AN.  MANL.   SEV.  BOETII. 


860 


pore  constitutum,  quod  totum  vitae  suae  spatium  pa- 
riter  possit  amplecti.  Sed  crastinum  quidem  nondum 
apprehendit  :  hesternum  vero  349  jam  perdidit.  ln 
hodierna  quoque  vita  non  amplius  vivitis,  quani  in 
illo  mobili  a  transitorioque  momento.  Quod  igitur 
tcmporis  patitur  conditionem,  licet  illud,  sicut  de 
mundo  censuit  Aristoteles,  i>  nec  coeperit  unquam 
esse,  nec  desinat,  vitaque  ejus  cum  temporis  infini- 
tate  tendatur,  (5)  nondum  tamen  tale  est,  ut  aeter- 
nnm  esse  jure  credatur.  Non  enim  totum  simul,  inti- 
nitse  licet  vitoe  spatium  comprehendit,  alque  com- 
pleclitur  :  sed  futura  nondum  transacta  jamnon  ha- 
bet.  Quod  igitur  interminabilis  vitae  plenitudinem  to- 
tam  paiiter  comprehendit,  ac  possidet,  cui  neque 
futuri  quidquam  absit,  necpraeteriti  fluxerit,  id  aeter- 
num  esse  jure  perhibetur  :  idque  (10)  necesse  est,  et 
sui  compos  praesens  sibisemper  assistere,  et  infinita- 
tem  mobilis  temporis  habere  praesentem.  Unde  non 
recte  quidam,  qui  cum  audiunt  visum  Platoni,  mun- 
dumhunc  nec  habuisseinitium  temporis,  nec  habitu- 
rum  esse  defectum,  hoc  modo  conditori  conditum 
mundumfieri  coaeternum  putant.  Aliud  est  enim  per 
interminabilem  duci  vitam,  quod  mundo  (15)  Plato 
tribuit  :  aliud  interminabilis  vitae  totam  pariter  com- 
plexam  esse  praesentiam,  quod  divinae  mentis  pro- 
prium  esse  manifestum  est.  Neque  enim  Deuscondi- 
tis  rebus  antiquior  videri  debet  temporis  quantitate, 
sed  simplicis  potius  proprietate  naturae.  Hunc  enim 
vitae  immobilis  praesentarium  c  statum,  infinitus  ille 
temporalium  rerum  motus  imitatur ;  cumque  eum 
effingere  (20),  atque  aequare  non  possit,  ex  immobi- 
litate  deficit  in  motum,  ex  simplicitate  praesentiae  de- 
crescit  in  infinitam  futuri  ac  praeteriti  quantitatem; 
et,  cum  totam  pariter  vitaesuae  plenitudinem  nequeat 
possidere,  hocipso,  quod  aliquo  modo  nunquam  esse 
desinit,  illud,  quod  implere  atque  exprimere  non  po- 
test,  aliquatenus  videtur  aemulari,  alligans  se  ad 
qualemcunque   35©  praesentiam   hujus  exigui  volu- 


A  crisqne  momenli:  quae,  quoniam  manentis  illius prae- 
sentiae  quamdamgestati        inem, qnibuscnnque con- 

tigerit,  id  praestat,  ul  esse  videantnr.  Quoniam  vero 
manere  non  potnit,  iufinitum  temporis  iter  arnpuit  : 
eoque  modo  factum  est,  ut  continuaret  eundo  vitam, 
(5)  cujus  plenituiinem  complecti  non  valuit  perma- 
nendo.  Itaque  si  digna  rebus  nomina  velimus  impo- 
nere,  Platonem  sequentes,  Deum  quidem  aeternum, 
mundum  vero  dicamus  esse  perpetuum.  '  Quoniam 
igitur  omne  judieium  secundumd  sui  naturam,  quae 
sibi  subjecta  sunt,  comprehendit :  est  autem  Deo  sem- 
per  aeternus,  ac  praesentarius  status:  scientia  quoque 
ejus,  omnem  (10)  temporis  supergressa  motionem, 
insuae  manet  simplicitate  praesentioe,  infinitaqueprae 
teriti  ac  futuri  spatia  complectens,  omnia,  quasijam 

g  gerantur,  in  sua  simplici  cognitione  considcrat.  Ita- 
que  si  praesentiani  pensare  velis,  qua  cuncta  diguo- 
scit,  non  osse  preescientiam  quasi  futuri,  sed  scicn- 
tiam  nunquam  deficientis  instantiae  reciius  aestima- 
bis.  Unde  non  prsevidentia  15),  sed  Providentia  po- 
tius  dicitur,  quod  porro  ab  rebus  infimis  constituta, 
quasi  ab  excelso  rerum  cacumine  cuncta  prospiciat. 
Quid  igitur  postulas,  ut  necessaria  fiant,  quae.  divino 
lumine  lustrentur,  cum  ne  homines  quidem  necessa- 
ria  faciant  esse,  quae  videant?  Num  enim  quae  prae- 
sentia  cernis,  aliquam  eis  necessitatem  tuus  addit 
intuitus?  Minime.  Atqui  (20),  si  est  divini  humaui- 
que  praesentis  digna  c  collatio,  uti  vos  vestro  hoc 
temporario  praesenti  quaedam  videtis,  ita  ille  omnia 
suo  cernit  aeterno  f.  Quare  haec  divina  pra?notio  na- 

O  turam  rerum,  proprietatemque  non  mutat,  taliaque 
apud  se  praesentia  spectat,  qualiain  tempore  olim  fu- 
tura provenient  :  necrerumjudiciaconfundit,  unoque 
suae  mentis  intuitu  s  tam  necessarie  (25),  quam  non 
necessarie,  veutura  dignoscit.  Sicuti  vos  cum  pariter 
ambulare  in  terra  hominem  et  oriri  in  ccelo  soyim 
videtis,  quanquam  simul  utrumque  conspectum,  ta- 
men  h  discernitis,  et  hoc  »  voluntarium,  j  illud  esse 


INTERPRETATIO. 


a  Fluxo. 

b  Lib.  i  dc  Cozlo. 

c  Qui  sit  totus  simul. 

&  Mentis  judicantis. 

c  Comparatio. 

f  Deus. 


g  F.t  ea  qux  necessario,  et  ca 
vcntwa  sunt,  cognoscit. 
i»  Ponitis  discrimen. 
1  Hominem  ambulare. 
j  Solem  oriri. 


qux  non  necessano 


NOT.E. 


1  Quoniam  igitur,  etc.]  Ex  praedictis  Philosophia 
sic  nobis  videtur  argumentari.  Cum  judicandum  sit 
de  notione  secundum  naturam  montis  cognoscentis; 
cumque  Deus  cognoscens  futura  libera,  de  quibus 
nunc  agitur,  natura  suasit  acternus,  boc  est  semper 
cogitans  semperque  vivens  sine  ulla  differentia  prae- 
semis,  praeteriti,  et  futuri;  idcirco  notio  Dei  ita  co- 
gitari  debet  aeterna  sive  totasimul,  ut  eodem  modo  se 
haboat  circa  futura  libera,  quomodo  circa  praesentia : 
quo  tit  ut  illa  Dei  notio  non  prxscientia  quasi  futuri, 
sed  scieniia  nunquam  deficientis  instantiae  rectius  a 
metur  :  unde  non  praevidentia,  sed  providentia  potius 
dicitur,  quodporro  abrebus  infimis  constituta,quasiab 
Iso  rcrum  cacumine  cuncta  prospiciat.  Atqui  notio 
liberorom  praeseutium,  nullam  illis  imponit  necessi- 
tatem  :  non  enim  quse  prsesentia  cernis,  aliquam  eis 


D  necessitatem  tuus  a  Idit  intuitus :similitersi  Densigna- 
rus  futurorum  illa  non  cognoscerot  nisi  dum  ad- 
praesentia,  notio  ha^c  Dei  nullam  illis  afferret  m 
sitatem  :  essetque  idem  discrimen quod  nunc  animad- 
vertimus,  interortum  solic  el  meamlocutionem quod 
ille  necessario,  ha?c  libero  fiat.  Quamobrem  sieut  ox 
notionepraescntium,  sic  ex  prsenotione  divina  futuro- 
rum  liberorum,  non  potest  inforri  luoo  esse  nec< 
ria  nisi  $ui>  con  ut  otiam  notio  praesentium 

(licet  in  bomine  tunc  libore  agente,  illaesa  remaneat 
potestas  ad  utruralibel  est  evidens,  vera,  ot  certa 
si  ientia,  sic  etiam  praenotio  divina  futnrorum  (quam- 
vis  in  bomine  olim  acturo  inlemerata  perseveret  po- 
testas  ad  utruralibet)  estevidens,  vera,  el  -  ien- 

tia.  Atquo  id  co  potias,  qn<  1  qaam>  is  mea  locntio  sit 
causa  uotioms,  qua  uuuc  cognoscis  me  loqui;  unlla 


801 


DE  CONSOLATIONK  PHII.OSOPIII.K  1.115.  V. 


862 


nccessarium  judicatis.  Ita  igitur  cuncta  despiciens  di-  A  quidem  de  rerurn  necessitate  descendit  :  illud  vcro  de 


vinus  intuitus,  qualitatcm  rerum  minime  perturbat 
apud  'se  qtiidctn  pracsentiuni,  ad  conditionem  351 
vero  kemporis  futurarum.  Quo  (it,  ut  hoc  non  sit 
opinio,  sed  a  veritate  potius  nixa  cognitio,  cum  ex- 
stiturum  quid  esse  cognoscit,  quod  idem  existendi 
necessitale  carere  non  nesciat.  Ilic  si  dicas,  quod 
eventurum  Deus  videt,  id  non  evenire  non  posse  : 
quod  autem  non  potest  non  cvenire  (.">),  id  ex  neces- 
sitatc  contingcre,  meque  ad  hoc  nomen  necessitatis 
astriogas  :  Fatebor  rem  quidem  •>  solidissimie  verita- 
tis,  scd  cui  vix  aliquis  nisi  divini  spcculator  acccsse- 
rit.  Respondcho  namquc  idem  futurum,  cum  ad  divi- 
nam  notionem  refertur,  necessarium  :  cum  vero  in 
sua  natura  perpenditur,  liberum  prorsus  atque  obso- 
lutum  videri.  Duae  sunt  etenim  necessitates;  (10) 
simplex  una,  veluti  quod  necesse  est  omnes  homincs 
esse  mortales  ;  altera  conditionis,  ut  si  aliquem  am- 
bulare  scias,  eum  ambulare  necesse  est.  Quod  enirn 
quisque  novit,  id  esse  aliter  ac  notum  est,  nequit.  Sed 
haec  conditio  minime  secumillam  simplicem  c  trahit. 
Hanc  enim  necessitatem  nonlpropria  facitjnatura,  sed 
conditionis  adjectio.  Nulla  enim  necessitas  (lo)  cogit 
incedere  voluntarie  <•  gradientem,  quamvis  eum  ta- 
men,  cum  e  graditur,  incedere  necessarium  sit.  Eo- 
dcm  igitur  modo,  si  qnid  providentia  pra>sens  videt, 
id  esse  nccesse  est,  tamctsi  nullarnnattmc  habeat  ne- 
cessitatem.  Atqui  Deus  ea  futura,  quae  ex  arhitrii 
libertateproveniunt,  praesentiacontuetur.  Ila^c  igitur, 


potestate  facientium.  h  Haud  igitur  injuria  dizimus, 
haec,  si  ad  divinam  notiliam  referantur,  necessaria  ; 
si  per  so  considerentur,  necessitatis  esse  nezibus  ab- 
soluta.  Siculi  omnc  quod  Beosibus  patet,  si  ad  ratio- 
nem  referas,  universale  cst :  si  ad  seipsum  respicias, 
singulare.  Sed  si  in  mea,  3B2  inquies,  potestate 
situm  est  mutare  propositum,  '  evacuaho  Providen- 
tiam,  cum,  quaa  illa  praenoscit,  forte  mutavero.  Re- 
spondebo,  Propositum  te  quidern  tuum  posse  dclle- 
ctere,  sed,  quoniam  et  id  te  posse,  etan  facias,  quovc 
convcrtas,  preesens  Providenlia?  veritas  intaetur,  di- 
vinam  te  (5)  pra-scientiam  nou  posse  vitare ;  sicuti  prse- 
sentis  oculi  effugere  nonpossis  intuilum,  quamvis  te 
..  in  varias  actiones  libera  voluntate  converteris.  Quid 
igitur,  inquies?  Ex  meane  dispositiono  scientia  di- 
vina  mutahitur,  ut  cum  ego  nunc  hoc,  nunc  illud  ve- 
lim,  illa  quoque  noscendi  vices  altcrnare  videantur  ? 
Minime.  Omne  namque  futurum  divinus  praecurrit 
intuitus,  et  (10)  ad  praesentiam  propriae  cognitionis 
retorquct  ac  revocat.  Nec  alternal,  ut  existimas, 
nunc  hoc,  nunc  illud  praenoscendi  vices  ;  sed  uno  ictu 
mutationes  tuas  manens  praevenit  atque  complecti- 
tur.  Quarn  comprehendendi  omnia  viscndique  proc- 
sentiam,  non  ex  futurarumj  proventu  rerum,  sed  ex 
propria  Deus  simplicitate  sorlitus  est.  Ex  quo  illud 
quoque  resolvitur,  quod  (15)  paulo  ante  posuisti,  in- 
dignum  esse,  si  scientiae  Dei  causam  futura  nostra 
prsestare  dicantur.  Haec  enim  scientiae  vis  praesenta- 


ad  intuitum  relata  divinum,  necessaria  fiunt  (20)  per  C  ria  notione  cuncta  complectens,  rebus  omnibus  mo- 


conditionem  divinae  notionis  :  per  se  vero  considerata, 
ab  absolnta  naturae  f  suue  lihcrtate  non  desinunt.  Fient 
igitur  procul  dubio  cuncta.  quoe  futura  Deus  esse  prae- 
noscit,  sed  corum  quaedam  de  libero  protiscuntur 
arbitrio  :  quae  quamvis  eveniant,  existendo  tamen 
propriam  naturam  non  amittunt  ;  quae  priusquam 
lierent,  etiam  non  evenire  potuissent.  Quid  (25)  igi- 
tur  rcfert  non  esse  necessaria,  cum  propter  divinae 
scientiee  condilionem  modis  omnibus,  necessitatis 
instar,  eveniant?  Hoc  scilicct,  quod  ea  quac  paulo 
antc  proposui,  sol  oriens,  et  s  gradiens  homo,  quae 
dum  iiunt,  non  fieri  non  possuut :  eorum  tamen  unum 
prius  quoque  quam  iieret,  necesse  erat  existerc  :  al- 
terum  vero  rninime.  Ita  etiam  quae  praesentia  Deus 
habet,  (30)  dubio  procul  existunt  :  sed  eorum  hoc 


dum  ipsa  conslituit,  nihil  vero  posterioribus  k  dehet. 
Qua;  cum  ita  sint,  manet  intemerata  mortalibus  arbi- 
trii  libertas.  Nec  iniquae  leges,  solutis  omni  necessi- 
tate  voluntatibus,  praemia  pcenasque  (20)  proponunt. 
Manet  etiam  spectator  desuper  cunctorum  praescius 
Deus,  visionisque  ejus  pra-sens  semper  aeternitas  cum 
nostrorum  actuum  futura  qualitate  concurrit,  bonis 
praemia,  malis  supplicia  dispensans.  Necfrustra  sunt 
in  Deo  positae  spes  precesque  ;  quae  cum  rectae  sunt, 
inefticaces  esse  non  possunt.  Aversamini  igitur  vitia, 
colite  virtutes,  ad  rectas  spes  (23)  animum  sublevate, 
humiles  preces  in  excelsa  porrigite.  *  Magna  vobis 
est,  si  dissimulare  non  vultis,  necessitas  indicta  pro- 
bitatis,  cum  ante  oculos  agitis  judicis  cuncta  cer- 
nentis  '. 


a  Certa  scientia. 

t  Rem  quidem  esse  verissimam,  sed  ci  sohtm  menti 
perviam,  quae  rebus  divinis  contemplandis   assueta  est. 
c  Necessitatem.  D 

d  Ambulantem. 
c  Ambulat. 
f  Xon  privantur  absoluta  libertatc  sux  naturse. 

NOTjE. 


INTERPRETATIO. 

g  Ambulans. 

h  Non  immerito. 

1  Destruam. 

j  Evcntu. 

k  Refert  acceptum. 

1  Dei. 


tamen  res,  sive  prresens,  sive  futura  est  causa  divinac 
seu  notionis,  seu  praenotionis  :  nam  comprchendcndi 
omnia  visendique  prsesentiam,  non  ex  futurarum  pro- 
vcntu  rerum.  scd  ex  propria  Deus  simplicitate  sortitus 
cst  :  ut  nunc  dicitur. 

1  Magna  vobis  eat  necessitas  indicta  probitatis,  etc.  ] 
Nam,  ut  loquitur  S.  Basilius  in  Regul.  brevioribus, 
respons,  2,  Mens  iners  ex  eo  cfficitur  sequc  justo  plus 


dcdit  otiosx  securilati,  quod  Dcum  adcssc  non  credit, 
qui  scrutetur  corda  etrencs.  Si  cnim  hoc  crederet  pror- 
sus  illud  facere,  quod  dictum  est  :  providcbam  Domi- 
num  in  conspcctu  mco  semper,  quoniam  a  dextris  est 
mihi  ne  commovcar....  Quis  cst  enim,  inquit  respons. 
29,  altcrius  pote&tati  subjectus,  qui  in  oculis  principis 
sui  aliquid  ausurus  sit  unquam  corum  qux  ipsi  nou 
placcnt  ? 


863 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIUS. 


864 


VARIJE    LECTIONES. 

(Ex  recensione  Renati  Yallioi.) 
Prior  numerus  paginam,  posterior  lineam  notat. 


B 


4,  2,  Solantur.  Sic  omnes  veteres  codices   :    non  A 
solatur. 

11,  \,indissolubUique.Jndis$olubili  legunt  duo  co- 
dices  Victorini ;  prior  est  e  bibliotheca  S.  Victoris 
Parisiensis. 

11,  9,  abstulcrant.  Abstulerat  legit  codex  Victorinus 
secundus. 

14,  1,  innutritum.  Hic  variantibus  libris,  innutri- 
tum  potius  quam  enutritum  retinuimus  ;  quod  eodem 
quo  liic  sensu  ab  antiquis  seepius  videamus  usurpa- 
tum  :  Velleio  Paterculo,  lib.  ii,  aquo  scribitur  Tibe- 
rius  innutritus  coelestium  prseceptorum  disciplinis  : 
Apuleio,  virgo  deliciis  omiiibus  innutrita.  Et  ante  Pli- 
nius  Junior  hominesmari  innutritos  dixerit. 

14,  2,  abite  potius.  Abite  legit  codex  Thuanseus 
primus,  ebibliotbeca  amplissimi  viri. 

14,  5,  Caligarat,  ne.  Caligaret  ncc,  non  male. 

17,  2,  aucta.  Acta  legit  Florentina  editio. 

18,  6,  innumcris.  Id  est  in  numerato  habebat:  quae 
lectio  est  omnium  codicum. 

24,  3,  prius.  Prior,  omnes  codices,  excepto  Flo- 
rentino. 

31,  1,  obversatus.  Solus  Florentinus,  vcrsatus. 

32,  2,  ncc  sarcinam.  Ne  sarcinam,  Regius  codex, 
qui  e  bibliotheca  Regia. 

32,  5,  Et  quasi  novum.  Sic  Victorinus  secundus, 
et  Florentinus  :  reliqui  legunt  novi. 

Ibid.,  perhorrescerem.  Codex  Reg.  et  Vict.  secun- 
dus  legunt  sic  perhorrescerem. 

38,  6,  excitantis  eestum.  Codex  Tb.  primus,  Reg. 
et  uterque  Vict.  legunt  cxagitantis  sestum  ;  sed  male, 
etcontra  rationem  versus. 

40,  1,  feros  tyrannos.  Th.  primus  et  uterque  Vict. 
hibent  sxvos  tyrannos  ;  ilem  male, 

42,  3,  Oportet  vulnus  detegas.  Sic  Th.  primus, 
Reg.,  Flor.  et  uterque  Vict.  codex. 

44,  5,  inferrent.  Th.  primus,  Reg.  et  Flor.  codex 
habent  fcrrent.  C 

45,  2,  potcntiorum.  Flor.  habet  potcntum. 
Ibid.,  4,  Triguillam.   Codex  Vict.   secundus  habet 

Trigguillam  :  et  is  fortasse  est  quem  apud  Theoderi- 
cum  gratia  pollentem  vocat  Ennodius  Trigguam, 
epist.  21,  lib.  ix. 

Ibid.,  5,  perpctrataque.  Reg.  et  Vict.  secundus  habet 
et  perpetrata  ;  sed  optime  Vict.  primus,  imperataque 
jam. 

48,  1,  Palatini.  Th.  primus  et  uterque  Vict.,  P«- 
latinse. 

49,  1,  quorum  Basilius,  olim.  Ita  omnes  libri.  So- 
lus  Flor.  una  voce  auctior.  Basilius  unus. 

50,  1,  innumeras  multiplicesque.  Codex  Flor.,  inju- 
rias  atquc  multiplices. 

Ibid.,  4,  ut  ni.  Uterque  codex  Vict.,  uti  ni. 

Ibid. ,  6,  eodem  die.  Codex  Vict.  primus,  eo  die 
Codex  Vict.  secundus,  in  co  die. 

Ibid.,  9,  vililatis.  Th.  primus  et  uterque  Vict.,  vili-  D 
tas.  Flor.,  utilitatis  :  male. 

52,  9,  conccssisse  mendacium .  Th.  primus.  consen- 
sisse  mendacio. 

53,  13,  posse  vero  contra.  Th.  primus,  et  uterque 
Vict.,  posse  contra. 

55,4,  nullaunquam  meilaudc.  Flor.  editio,  md- 
lam  unquammei  laudem. 

59,  2,  ac  tu  ipsa.  Deest  ipsa  in  codice  Vict.  pri- 
mo. 

61,  3,'affingitur.  Th.  primus,  Flor.  et  Vict.  secun- 
dus,  affigitur. 

Ibid.,  6,  supplicium  tuli.  Vict.  primus.  supplicium 
pcrtuli. 

71,  1,  deblateravi.  Alii  legunt  delatravi,  sive  dila- 


travi  :  sed  minus  bene. 

lbid.,  2.  inquit,  mosstum.  Vict.  primus,  inquit,  alum- 
ne,  mocstum. 

76,  6,  itaque  l  nioribus.Th.  primus.  itaque  let  ioribus. 

78,  3,  clusus.  Vict.  primus,  illusus. 

83,  4,  conditorem.  Vict,  primus,  creatorem. 

84,  2,  a  Deo.  Vict.  uterque,  Deo. 

Ibid.  11,  Yerum  hi  perturbationibus  sunt,  ea. 
Vict.  secundus  optime,  verum  hi  pcrturbationum  mo- 
rcs  sunt,ea. 

87,  3,veras.  Vict,  primus,  vera  ;  utlib.  m.  vcra  dc 
hinc  aiiuhum  subierint. 

92,  5,  familiaritatem,  dum.  Codex  Reg.  famUiari- 
tatcm  exercet,  dum. 

93,  4,  contingit.  Reg.  contigit. 

Ibid.,   vernula.   Th.   primus,    Vict.   uterque,   Reg. 
et  Flor.,    vcrnacula. 
95-,  2,  tu  fortunam.  Flor.,  tusi  fortunam. 
Ibid.  3.  mores  sunt,  ista  natura.  Res 


mores,  hsec 
Th.    primu?. 


et  Reg., 


sor- 


natura  est. 

Ibid.,  8,    perfidam.  Vict.   secundus, 
Reg.  et  Flor.,  perfidiam. 

95,  4,  sortcm  cxacerbcs.  Th.  primus 
tem  cxacerbabis 

Ibid.,  6,  promovereris.  Th.  primus  et  Vict.  primus. 
promoveres. 

97,  2,  exsestuantis.  Sic  a  Pomponio  Mela  scribitur 
Garumna,  obvius  Oceani  cxxstuantis  accessibus  adau- 
geri  :  proprium  quippe  oceani  est  exa?;tuare.  Vict. 
uterque,  Reg.  et  Flor..  etxstuantis. 

98,  4,  haud  curat.  Th  primos,  Reg.  et  Vict.  pri- 
mns,  aut  curat. 

99,  I.  suique  magnum.  Stc, inquit Vallinus,  cx  con- 
jectura  reposuimus  :  cum  id  rat  S  s  nis  necessario 
postularet  :  nec  mihi  dubium  quin  sic  scripserit  Boe- 
tius. 

181,  4,  matris  cx  utcro.  Vict.  uterque  et  Flor..  ??in- 
tris  utcro. 

Ibid.,  6,  ct  omnium.  Vict.  uterque,  omniumque  : 
Th.  primus  et  Reg.,  omnium. 

Ibid.,  8,  habc  gratiam.  Th.  primus,  Reg.  et  uterquc 
Vict.,  habes  gratiam. 

Ibid.,  8,  habe  gratiam.  Th.  primus,  Reg.  et  uterque 
Vict..  ftabcs  gratiam., 

Ibid.,  10,  est  allata  Flor..  illata  est. 

102,  ('),  alligabit.  Vict.  uterque,  alligavit. 

106,  8,  ultus  pandit.  Th.  primus,  Vict.  uterque,  et 
Reg.,  alios  pandit. 

107,  I.  dives  ayit.  Vict.  secundus,  dics  erit. 
111,  I,  mcdius  consulum.  Ueg..  medius  considens  : 

male. 

Ilnd..  6,  p  rstrinani.  Tli.  primus,  Reg.  et  uterque 
Vict..  prozstrinxit. 

H8,  2.  htis.  Th.  primus,  Reg. etuterque  Vict.,  /ims. 

120,  1.  quantum  decus  ornamentis.  Vict.  secundus 
'/uantum  ornamentis. 

bid.,  8,  compositx.  Vict.  secundus,  copiosas. 

125,  5,  -/?< -."<'  od  /•■1'itudincm.  Th.  primus,  Reg.  ct 
uterque  Vict.,  o^/tn  ad  bcati-udin-m 

Ibid.,  8,  C3ecitat'\  Vict.  secundus,  'Xotuti  :  qua'  et 
fersan  vera  lectio  est  :  juciicent  docti. 

126,  i,  auferre.  Vict.  primus  et  Flor.,  afferre. 

131,  3,  momcntaria.  Suaserunt  sic  edere  codices 
Vict.  primus,  Th.  primus  et  Reu'. 

llu.l..  i  ■•tum.  Th.  primus,  |  h/m. 

Ibid..  5,  ■'■>(ri.i'l.  Th.  primus,  Reg.  et  Vict.  pri- 
mus,  i'  ^ira.  uel. 

132,  I,  "ii'^.  Th.  primus,  Reg  el  Flor., 
O"»:/'  Sfce  pccunix. 

133,  4,    <7f'y!/f   wom brorum   compayc.  In  Thuan»o 


etReg., 


8c:; 


1\  I.IHROS  I)E  CONSOLATIONE  PIIILOSOIMU.E  VARIANTES  LECTIONES. 


8Cfi 


primo  et  utroque  Victorino  deest  mcmbrorum. 

134,  6,  qux  in  tuis,  Th.  primus,  Reg.  uterque  Vict. 
et  Flor.,  qux  (u  in  tuis. 

135,  ii,  contraque  minimo.  Th.  primus  et  uterque 
Vict.,  contraque  minimum. 

136,  7,  xstimatione.  Uterque  Vict. ,  existimatione. 


pnmo, 


lleg. 


Bt 


lbid.,  II,  hominibus   vcro.  \n  Th 
utroque  Vict.  dcest  vcro. 

137,  5,  ncgo  illud  csse.  Reg.  et  Vict.  primus,  nego 
ullum  csse. 

Ibiil.  C,  miniinc,  inquies,  Th.  primus,  Rcg.  et  uter- 
que  Vict.,  minime  inquis. 

lbid.,  7,  eoque  alieni.   Vict.  secundus,  atquc  alicni. 

139,4,  muncra  norant.  Tli.  primus  et  Flor.,  mu- 
nera  norat. 

142,  2,  armaTh.  primus,  Reg. et  nterque  Vict., arva. 
Ibid.,  a,  hosticus,  ita  omnes  codices. 

143,  1,  primus  quis.  Flor.,  quis  primus. 

146,  I,  Qux  fhunmis  Mtna  eructantibus.  Ea  lectio 
fuit  veterum  omnium  codicum,  qua?  et  vera  est :  lan- 
tum  pro  JEtnx,  legendum  est  Mtna. 

lbid.,  4,  citpicrunt.  Vict.  secundus,  cupivcrunt.  Th. 
primus  et  Heg.,  cupivcrc. 

147,  :f,  Nam  si.  Th.  primus,  Reg.  et  uterque  Vict., 
Nunc  si. 

Ibid..  9,  Num  quidquam unquam.  Th.primus,  Num 
quid  unquam.  Vict.  utcrque,  Num    quidqunm  libero. 

149,  C,  provcniunt.  Vict.  secundus,  pervcniunt. 

154,  2,  insani.  Th.  primus,  Reg,  et  uterque  Vict., 
pravi :  sed  male. 

157,  2,  qux  a  nobis.  Uterque  Th.  et  Reg.,  qux  a 
nobis.  Vict.  secundus,  qux  nobis  cognitis  ab  animali- 
bus. 

Ibid.,  17,  propagare  ac  dilatare.  Uterque  Th.  et 
Vict.  uterque,  dilatare  ac  propagare. 

158,  9,  ejusquc  quantumlibet.  Uterque  Th.  et  Reg., 
ejusque  quamlibet. 

Ibid.,  10,  ne  comparari.  Uterque  Th.  et  Flor.,  ncc 
comparari, 

Ibid.,  11,  etenim  finitis.  Vict.  secundus,  etenim  si 
fimtis. 

lo9,  o,  credi  vetant.  Vict.  secundus  credi  prohibent. 

Ibid.,  8  spernet.  Uterque  Th.  et  Heg.,  spernat. 
Vict.  primus,  sperneret. 

1G3,  \,jacent.  Uterque  Th.  Reg.  et  Vict.  primus, 
manent. 

166,  12,  nunc  amissas.  Vict.  secundus,  et  Reg., 
nunc  et  amissas. 

170,  1,  finierat.  Uterque  Th.  Reg.  et  Vict.  secundus, 
/iniverat. 

lbid.,  3,  quantum  me.  Th.  primus,  quam  tu  me. 

Ibid.,  6,  paulo  acriora.  Flor.,  paulo  ante  acriora. 

174,  1,  apium.  Th.  secundus  et  Reg.,  apum. 

178,  5,  pcrmutant.  Uterque  Th.,  permutent. 

Ibid.,    10,   qui  jucunditatis   Uterque  Th.    Reg.    et 
Vict.  secundus,  qux  jucunditatis. 
Ibid.,  18,  definivimns.  Reg.,  decrevimus. 

179,  4,  bonum  summum  repetit.  Uterque  Vict.,  bo- 
num  suum  repetit, 

lbid.,  10,  dignissimum  pulant.  Vict.  secundus,  di- 
gnissimum  putent, 

Ibid..  12,  Num  imbecillum.  Th.  primus  et  Vict.  se- 
cundus,  nunquid  imbecitlum. 

187,  3,  vel  pecunia,  vel  honores.  Th.  primus,  pecu- 
nix  vcl  honores. 

Ibid.,  11.  angcret.  UterqueTh.  Reg.  et  Vict.  secun- 
dus,  angerer. 
lbid.,  nequeo,  Reg.et  Vict.  secundus,  non  queo. 

188,  8,  possct  amittere.  Uterque  Vict.,  possit  amit- 
tere. 

Ibid.,  17,  opibus  non  expletur.  Vallinus  ait  se  eden- 
dum  putasse  non  expletur,  ut  ex  serie  orationis  stet 
Boetii  sententia  :  licet  libri  repugnent :  quanquam, 
ait,  et  sensus  aliquis  esse  potest  dispuncta  negativa 
dictione. 


A      191,   2,  deserit  superstitem.   Reg.  et  Vict.  primus : 
deseret  superstitem.    Vict.  secundus    deserat. 

193,  2,  adjiciant.  Th.  primus,  adjiciunt. 

Ibid.,4,  adduci  potuisti.  Vict.  seeuudus,  abditci  po- 
tuisti. 

194,  8,  eontingere  ;  si  quis.  Flor.,  contingere,  sic 
collige ;  si  quis. 

195,  \,prstwa.  Ea  lectio  fuit  codicis  Thuanu-i  se- 
cundi:  male  alii  omnes,  prxfcctura,  quod  nomon 
nilnl,  tempore  quidem  lioetii,  signiiicabat. 

199,  14,  situm  cst.  Vict.  secundus  et  Flor.-,  situs 
cst. 

200,  5,  Antoninus.  Sic  Vict.  secundus,  recte. 

205,  li,  xstimas  gloriosum.  Uterque  Th.  Heg.  et 
Vict.  secundus,  xstimas  cssc  gloriosum. 

Ibid.,  7,  pro  maxima  partc  Hactenus  editi  et  uter- 
queTh.  habebant  proxima:  sed  lectionem  codicis 
Victorini  secundi  et  Hegii  sequi  maluit  Valliuus,  ut 
B  e  quibus  hauriretur  sensus  pra'stantior. 

210,  2,  lacunam.  Sic  omnes  libri. 

212,  8,  gloriam  pctis.  Uterque  Th.  et  Reg.,  gloriam 
petas. 

Ibid  ,  10,  corporis  servum.  Sic  omnes  veteres  et 
recentiores  libri, 

219,  1.  si  quis.  Sic  locum  hunc  restituit  Vallinus 
ex  conjectura,  quam  postea  libri  contirmarunt. 

lbid.,  IG,  conaburis.  Th.  secundus,  conaris. 

228,  12,  «6  dintinutis.  Th.  primus,  ab  imminutis  : 
uterque  Vict.  et  Reg.,  deminutis. 

230,  2,  sed  ratione.  Heg.  et  Vict.  secundus,  sed  cst 
ratione. 

Ibid.,  13,  ct  ab  illis.  Uterque  Th.  Reg.  et  Vict. 
uterque,  et  illis. 

231,  2,  qux   iz6piTy.c/-v..  Reg.,    quod  ■nooi.rru//.   bene. 

232,  10,  tamcn  si.  Uterque  Vict.,  tamenetsi. 
Ibid.,  vera  bona  sint.  Th.  primus,  et  Vict.  primus, 

vcre  bona  sint. 
O      lbid.,  21.  secure  igitur.  Uterque  Th.  Heg.  et  Vict, 
uterque,  securo  igitur. 

233,  3,  habitans  libido.  Regius,  hebetans  libido  : 
quod  verbum  quia  Hoetio  familiare  est,  ha?c  genuina 
Vallino  loci  hujus  videtur  esse  scriptura. 

236,7,  appetuntur  a  pluribus.  Yicl.  secundus,  ap- 
peluntur  pluribus. 

lbid.,  13  quo  intcr  expetenda.  Th.  primus  et  Vict., 
secundus,  quod  inter  expetenda. 

237,  4,  postquam  unum.  Reg.,  cum  unum. 

238,  9,  Quid,  quod,  Flor.,  quid  dicam,  quod. 
lbid.,   II,  mollissimum   quodque.   Uterque  Th.   et 

Vict.  uterque,  mollissimum  quidque. 

Ibid.,  13,  tegitur,  abest  in  Th.  et  Vict.  utrisque, 
necnon  in  Flor.  et  tuto  expungi  potest. 

239,  5,  sine  cogitatione.  Vict.  secundus,  sine  cogni- 
tione. 

240,  1,  isest  enim.  Th.  primus,  id  estenim. 

24."),  3,  sisupcriora.  Uterque  Th.,  Reg.  et  Vict. 
D  uterque,  si  priora. 

246,  3,  a  Dcoregi.  Vict.  uterque  et  Flor.,  Dco  regi. 

Ibid.,  17  et  24,  esseconcessimus.  Uterque  Th.,  Reg. 
et  Vict.  uterque,  esse  consensimus,  bene. 

Ibid.,  19,  extrinsecus,  deest  in  Vict.  primo  et  Reg. 

247,3,  voluntarie  regantur.  UterqueVict.  et  Reg. , 
voluntaria  regantur. 

Ibid.,  10,  valcrct.  Reg.  et  Vict.  secundus,  valebit. 

Ibid.,  16,  magna  latrantcm.  Uterque  Th.  et  Reg., 
magna  lacerantem. 

Ibid.,  18,  deposuit.Reg.  etuterque  Vict.,  disposuit. 

248,  8,  qux  nunc  quidem.  Sic  totum  locum  Vallinus 
emendavit,  veterum  codicum  ope  :  tantum  pro  quo 
introicris  ex  conjectura  reposuit  qua  introieris. 

2f9,  9  loquimur  rebus.  Omnes  recte,  loquuntur 
rebus. 

2li3,  9,  longa  site.  Omnes  longa  siti 

254,  2,  donamus.  Reg.,  Flor.  et  Vict.  secundu^, 
donemus. 


867 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIUS.  1N  LIB.  DE  CONSOL.  PHIL.  VAUIANTES  LECTIONES. 


868 


2b7,  3,  tamen  ante  hac.  Vict.  secundus,  tamen  ha 
ctenus. 

Ibid.,  9,  locum  facinorum.  Reg.  et  Vic(.  secundus, 
loco  facinorum  :  longe  melius.  Nisi  legas  in  locum. 

258,  8.  praemittere.  Uterque  Th.  et  Vict.  primus, 
prxtermittere :  male. 

Ibid.,  12.  revertaris.  Reg.  et  Vict.  secundus,  reve- 
haris. 

259,  2,    conscendant .  Vict.  secundus,    conscendunt. 

264,  16,  quem  vero  effecisse.  Reg.  quem  vera,  inquit, 
effecisse. 

265,  3,  id  quoque.  Th.  uterque,  uterque.  Vict.  et 
Reg.,  illud  quoque. 

Ibid.,  9,  certum.  Adipiscuntur.  Reg.,  certum,  in- 
quam,  adipiscuntur. 

Iliid.,  27,  ambigit.  Th.  primus  et  Vict.  secundus, 
ambigat. 

266,  7,  prxcurris.  Uterque  Th.,  percurris. 
Ibid.,  19,  incessui.  Vict.  secundus,  incessu. 

Ibid.,  22,  scelesti  iidem  viribus.  Vict.  secundus  et 
Flor.,  scelesti,  viribus. 

261,o,de[lectuntur.  Vict.  secundus,  deflectunt. 

Ibid.,  13,  sui  natura.  Vict.  secundus,  sua  natura. 

268,  4,  minime.  Est.  Th.  primus,  nxinime  inquam. 
Est. 

272,  19,  inMit.  Vict.  secundus,  infecit. 

273,  3,  insidiator  occultis.  Uterque  Th.  Reg.  et 
uterque  Vict. ,  insidiator  occultus. 

lbid.,  7,  ab  avibus.  Uterque  Th.,  Vict.  primus  et 
Reg.,  avibus. 

277,  10,  mcntis  idcere.  Non  vulnere:  sic  exigente 
metro,  et  adstipulante  non  uno  codice. 

279,  12,  velle  posse,  perficcrc.  Hac  distinctione, 
inquit  Vallinus,  restituimus  locum. 

281,  12,  liquere  esse.  Th.  primus,  et  Reg.,  liquere 
respondi. 

282,  2,  saltcm  non  audienda.  Uterque  Th.  et  Vict. 
uterque,  saltem  audienda. 

283,  2,  faciunt.  Vict.  secundus.  et  Reg.,  faciant. 
Ibid., patiuntur.  Vict.  secundus,  et  Reg.,  patiantur. 
Ibid,,    11,    hac   igitur,    Th.   primus  et  Reg.,    hinc 

igitur. 

lbid.,  23,  esse  dicerent.  Uterque  Vict.,  esse  ducc- 
rcnt  :  bene. 

lbid.,  27,  Nam  si,  uti,  etc.  Corruptum  antea  lo- 
cum,  inquit  Vallinus,  in  omnibus  impressis,  juvanti- 
bus  partim  antiquis  libris,  sic  tandem  restituimus 
sua?  integritati. 

286,  1,  apri.  Sic,  licet  repugnent  etiam  veteres 
libri,  scripsisse  videtur  potius  Boetius,  quam  immani 
illa  licentia  usus,  si  retinueris,  apcr,  quam  non  ad- 
mittunt  hendecasyllabi. 

293,  13,  delibare.  Omnes,  deliberare. 

294,4,  digerit  in  motum.  Th.  secundus,  digerit  im- 
motum,  Tb.  primus,  et  Reg.,  in  motu :  recte. 

296,  3,  puncti  mcdium.  Th.  uterque,  Reg.  uterque 
Vkt.et  Flor.,  punctum  medium. 

Ibid,,  '',  proficiscantur.  Vict.  ulerque  et  uterque 
Th.,  proficiscatur. 

Ibid.,  10,  ipsas  quoque  immutabiles.  Yict.  secundus. 
ipsam  quoque  immutabilem. 

Ibid.,  19,  suo  quemquam.  Th.  uterque,  Reg.  et 
Vict.  secundus,  suo  guoquam :  bene. 

297,  3,  cjnsuerit.  Vict.  secundus,  ccnsucrunt . 
Ibid.,  15,  respicit.  Vict.  secunduset  Reg.,  respexit. 

298,  2,  i-egenda.  Th.  uterque  et  Vict.  primus  re- 
genda. 

Ibid.,  ii,  agitari  sinit.  In  omnibus  deest  sinit :  male. 
Ibid.,  22,  conscicntiam   spectans.  L  terque  Th.  Reg. 
et  Vict.  uterque,  conscicntiam  exspcctans. 

299,  1,  acta  felicitas.  Vict.  secundus,  aucta  felici- 
tas. 

Ibid.,2,  ut  exercitii.  Th.  primus,  ut  exercitium. 
[bid.,5,  quique  dissentiant.  Th.,  uterque  Reg.  et 
uterque  Vict.,  quisque  disscntiant :  male. 


A  lbid.,  13,  ab  assignata.  Reg.,  a  signati,  forte  ah  as- 
signuti :  recte. 

Ibid.,  disccsserit.  Th.  uterque,  Vict.  secundus  et 
Flor.,  decesserit. 

Ibid.,  16,  divini operis.  Reg.  et  Vict.  primus,  dici- 
nse  operse. 

301,  9,  tingere  Jlammas.  Uterque  Th.  et  Reg.,  tin- 
guere  flammas. 

303,  7,  durare  queant.  Vict.  secundus,  durare 
queunt. 

304,  3,  qui  ?inquit.  Th.  primus  et  Vict.  prirnus,  Et 
qui  ?  inquit. 

305,  19,  confrmandae  sapientise.  UterqueTh.,  Reg. 
et  Vict.  secundus,  conformandx  sapientiae. 

Ibid.,  24,  quidquid  autem.  Th.  uterque  et  Reg., 
quidquid  aut :  bene. 

306,  2,  nisi  aut  exercet,  aut  corrigit,  punit.  Sic  om- 
nes  libri :    Planudes    quoque.  Victorini   vero.    verbo 

B  auctiores,  nisi  aut  exercet,  aut  corrigit,  aut  damnat, 
punit :  sed  male. 

314,  4,  hoc  igitur  fortuito.  Th.  ulerque,  Reg.  et 
uterque  Vict.,  hoc  igitur  fortuitu. 

Ibid.,  7,  eo  loci.  Reg.,  eo  loco.  Th.secundu-. 

lbid.,  11,  quo  ille  obruit.  Reg.  et  Vict.  secundus, 
quod  ille  obruit, 

316,  5,  conciniant.  Th.  secundus,  Reg.  et  Vict.  se- 
cundus,  convenient. 

319,  3,  quodquc  disceimat.  Ambo  tam  Th.  quam 
Vict.,  quidgue  disccrnat. 

320,  2,  quibus  inest  ratio.  Uterque  Th.,  Reg.  et 
Vict.  uterque,  quibus  in  ipsis  inest  ratio. 

Ibid.,  9,  ceciderunt.  Uterque  Th.,  Reg.  et  Vict.  se- 
cundus,  ceciderint.  Flor.,  cecid 

121,  2,  inscitiae.  Rtg.  et  Vict.  secundus,  inscicntix. 

323,  5,  quse    sint,   qua.-  fuerint,  veniantque  uno.  S:c 
ambo  tam  Th.    quam   Vict.    et   Fior.  ;    recte :   nemo 
q  enim  nonvidet  transpositionem  factaminaliis  editio- 
nibus  omnibus. 

325,  I,  si  res  aliorsum.  Uterque  Th..  Reg.  et  uter- 
que  Vict.,  si  aliorsum:  bene. 

Ibid.,  12,  at  nos.  Uterque  Th.  et  Vict.  secundus, 
ac  non.  Reg.,  ac  nunc. 

-   .    12,   afque   sese  7'es.  Reg.   et  Vict.  secundu.-, 
quam  sese  rcs :  bene. 

2,    humana  opinione.  Eumanx  opinione ;  for- 
tas?e  humanae  opinioni. 

328,  2,  spcret  quisquam.  Uterque  Th.,  Reg.,  Vict. 
secuudus  et  Flor.,  speret  quisquc. 

332,  o,  at  si  ncscit.  Th.  secundus,  aut  si  ncscit. 

335,10,  arbitrw  eveniiint.  UterqueTh.  Reg.  et  Vict. 
secundus  arbitrio  veniunt. 

336,9,  cjux  incerti.  Th.  secundus,  quibus  inccrti : 
nou  male. 

Ibid.,  10,  opinionis  constat  c  ?.  Uterque  Th.,  Reg. 
et  Vict.  secundus,  i  -  id. 

.  |n    imaginationis.    Vict.   secundus,    imaginis. 

Ibid.,  15,  ita  definit.  Th.  secundus,  etReg.,  ita  de- 
finifif. 

Ibid.,  1S,  non  imaginatione.  Th.  secundus,  non  in 
iinaguiatione. 

Ibid.,  sed  rationali.   Th.  secundus,  scd  rationdbiU. 

340,  21,  desidit.  Uterque  Th.  et  Vict.   primu-. 
cedit. 

:!ii,  7,  quoddam  universale.  Uterque  Th.  et  Vict. 
primus,  quiddam  uni 

Ibid.,  considerct.  UterqueTh.,        -      •'if. 

3i5,  5,  nulla  est  prxsciaitia.  Th.  secuudus,  nuV.am 
esse  prxscientiam. 

Ibid.,  7,  habci  tus.  Vict.  secundus.  habere 

possimus. 

:ii^.  7.  patefecerit.  Uterque  Vict.,  patefacit:  ot 
uterque  Th.,  patcfccit. 

iii'1.  16,  prxsentiam.  Sic  emeudavit  Vallinus  ex 
consensione  omnium  veterum  codicum. 

350,  24,  neccssaria,  quam  non  neccssaria.  Uterque 


1) 


80  y 


APPKNDIX  AD  LIII.  DK  CONSOL.  PIIII.OS.  VAltlA  MONUM.   LITTEIIAIUA. 


870 


Th  ,  Leg.  et  Vict.  secundus,  necessarie  quam  non  nc- 
iric. 

;!.'it,  ll,  aliquem  ambulare.  Th.  primus,  aliquem 
hominem  ambulare. 

lhid.,  15,  voluntarie  gradientem.  I  terqueTh.,  Reg. 
et  Vici.  secundus,  voluntate  gradientem. 

Ibid.,  eum  tamen.  Vict.  primus  ct  Reg.,  citm  tum. 

Ihid.,  24,  quxpriu*.  UterqueTh.,  qua  prius. 

IIiul.,  "27,  proposui.  Th.  primus,  posui. 

3b2,  j,   divinam  tc  prxscicntiam.  Th.  secundus  et 


A  Reg.,  divinam  tc  prxscntinm. 

Ibid.,  8,  nunc  ///'"/  ue/iw.  I  terque   Th.  et   Vict. 
secundus,  nnnc  attud  vctiiu. 

llml.,    16,  srn  nti;c  r/s.  Tli.    secundus,  8Cl(  ////'«/  /;///*. 

Ibid.,  ntnda  eomplectens.  Reg.,  cuucia  prospiciens 
vcl  complectens. 

Ihid.,  postcrioriius  dcbct.  Th.   secuudus,  dedi/  j>o- 
sferionoi/s. 

Ilml.,  23,  rcctxsunt.  Th.  primus,  rcccptx  sunt. 
lbid.,20,  indicta.  Vict.  secundus  indita. 


APPENDIS 

AD  LIBROS  DE  GONSOLATIONE  PHIL0S0PHLE. 


VARIA  MONUMENTA  LITTERARIA 

QU/E   LIBRIS    DE    CONSOLATIONE    IN    GLAREANI    EDITIONE    PRiEFIGUNTUR. 


JOANNES  MURMELLIUS  RUR.KMUNDKNSIS 

RODOLPUO   LANGIO  MONASTERIENSIS   ECCLESLE   CANONICO 

S.    P.    D. 

Tandcm  mcas  in  Boetii  Scvcrini  de  Philosophiae 
Consolatione,  cum  primis  fructuosum  opus  enarratio- 
ncs,  Uodolphc  Lancji,  vir  omnium  (quos  novi)  humanis- 
sime,  disertissimc,  pientissimc,  studiosorum  usui  in  lu- 
cem  cmitto,  tuoque  clarissimo  nomini  dico  :  non  quod 
ci  mcis  nugis  aliquid  splendoris  accederc  posse  confi- 
dam,  scd  ut  auctoritatis  tux  prsestantissimse  tutcla, 
quasi  Ajacis  clypeo  munitx,  sub  hominum  vultus  pro- 
dcant  tutioi^es,  nec  vituperationum  linguas  cotc  livoris 
(ut  eleganter  ait  quidam)  naturaliter  acuminatas,  ct 
aspidum  morsu  noccntiorcs  reformident.  Dignus  est 
profecto  Boctius,  ut  ingenue  verum  fatcar,quime  longe 
meliorsm  aliquando  commentatorem  sortiatur.  Verum 
tantum  abest  ut  in  hac  commentariorum  editione  tanto 
scriptori  satisfactum  putem,  ut  vel  hoc  modo  doctiores 
ad  juvanda  studiosorum  studia  maximopere  cupiam 
excitari.  Porro  de  hactenus  cditis  in  cumdcm  cnarra- 
tionibus  nihil  attinct  dicere  :  qux  si  placerent  homini- 
bus  cruditis,  sanc  quam  libcns  (ut  qui  trivialibus  olim 
quotidie  prxlectionibus,  ct  scholx  modcrandx  curis 
supra  moduiii  distringar)  hoc  lucubrandi  labore.  ct  ho- 
minum  judicia  subeundi  pericuto  superscdisscm.  Cirte- 
rum  candido  lectori  operam  mcam  probatum  iri  confido, 
non  ob  huc  solum,  quod  obscuris  lucem  iniulcrim,  ve- 
rum  ctiam  quia  Grsecis  qux  dcsiderabantur,  loco  suo 
rcpositis  (qux  Joanncs  Cxsurius  utriusque  lingux  do- 
ctissimus,  etphilosophise  medicinaeque  professor  egregius 
ex  UaliOk,  Joannes  Mdicollius  bonarum  artium  magi- 
stcr,  dubium  littcratior  an  humanior,  Davcntria  supe- 
riori  ad  me  anno  dederunt)  mendas  complusculas,  tum 
rosa  oratione,  tum  c  vcrsibus  sustulerim.  Qua  qui- 
dcm  inre  tua  quondam  nonparwn  me  juvit  industria, 
multijugaque  eruditio  :  super  cujus  amplissimis  laudi- 
bus  (id  quod  Salustius  de  Carthagine  ait)  silere  mclius 
puto  quam  parum  dicerc,  quoniam  alio  propcrare  tem- 
pus  monct.  Frxmisi  autem  quxdam  7iostris,  qux  dili- 
gens  lector  haud  quaquam  aspernabitur,  spero.  Vatc, 


B  mcque  (ut  facis)  ama.   Alcmarix  icrtio  nonas  Aprilis, 
anno  a  Christi  Salvatoris  orlu  1514. 

JOANNKS  C/KSAHIUS  JULIACKNSIS 

IN  QUADAM    AD   MURMELLTUM    EPISTOLA. 

Quod  scribis  te  commentaria  parare  in  quinquc  Boe- 
tii  libro  de  Consolatione  philosophix ,  nihil  sane  ju- 
cundius  audire  potui :  quod  id  certe  diujam  optaveram, 
ut  vidclicet  ab  aliquo  docto  homine,  ct  in  bonis  litteris 
ritc  instituto  (qualem  tc  et  judico  et  ccrto  scio)  talia 
ederentur  commentaria,  qux  digna  esse  possent  tanto 
auctore,  ac  tantx  etiam  rei  convenire. 

NICOLAUS  CRKSCIUS  FLORENTINUS 

MONACIIUS    CISTERCIENSIS,   ANTONIO    LANFREDINO 

FLORENTINO    CIVl    ILLUSTRl. 
n 

Multa  quidem  sunt,  Antoni  Lanfredine,  ct  in  philo- 
sophia  et  in  thcologia,  cum  obscure  dicta,  tum  ad  co- 
gnoscendum  dif/icilia.  Illx  tamen  imprimis  celebres  de 
fato,  de  bcatavita,  dc  divina  prxnotione,  atque  Provi- 
dentia  quxstiows,  ancipiti  intellectu  lcgentium  ple- 
rosque  in  deteriorem  sensum  transversos  agunt.  Qux 
quanquam  sunt  a  nonnullis  ita  accurate  disputata,  at- 
que  copiose  iliustrata,  ut  nidlus  videatur  rclictus  dubi- 
tandi  locus,  iis  tamcn  de  rebus  accuratius,  gravius, 
lucidius  [ncmo  quam  Severinus  Boetius  disseruit,  vir 
(mc  quidcm  judicc)  omnium  sux  setatis  doctissimus. 
Qui  cum  in  multiplici  disciplinarum  gcncre  non  pauca 
scripscrit,  voluit  eliam  tum  in  hoc  tibro,  qucm  dc  phi- 
losophix  Consolatione,  tum  in  iis  quos  de  Trinitate  et 
D  de  Duabus  Naturis  Christi  inscripsit,  bono  pcriculo 
expcriri,  quantum  in  sacris  Littcris  profecisset.  Sed 
erat  hic  liber  adeo  sxculorum  incuria  jam  depravatus, 
ut  nullus  sui  auctoris  nitor,  niulusque  propc  cuttus 
agnosceretur .  Qui  cum  supcrioribus  annis  rcstilutioncm 
sui  posccrct,  mullo  pluribus  vulneribus  affectus  cst. 
i\  amque  mutilus,  inversus,et  a  se  plurimum  mutatus 
prodiit  ab  impressoribus  in  manus  hominum,  cum  com- 
mentariis  qui  falso  divo  Thomx  Aquinati  ascribuniur. 
Bogatus  itaque  ut  hunc  ipsum  Boetii  librum  cmenda- 
rem,  ac  pristimx  integritati  quoad  posscm  rcstituercm. 
ld  eo  libentius  feci,  quod  matcria  de  qua  agebalur  ca 


871 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPIII.E. 


872 


profecto  est  qxix  religiosurn  virum  maxime  deceat.  Usus 
est  autem  in  hoc  opere  Boetius  eo  dicendi  genere,  quod 
non  minus  ornatum  quam  grave  et  philosophix  maxime 
accommodatum  videatur.  Et  prxterea  varium  eoque  ju- 
cundum,'quodnunc  soluta  oratione  gravissime  disputat, 
nunc  metro  elegantius  ludit.  Id  igitur  opus  nostra  cura 
ac  diligentia,  qualecunqne  est,  emendatum  ,  tibi  Lan- 
fredine  vir  ornatissime  nuncupamus,  non  ea  ratione,  ut 
existimem  ejus  lcctionem  posse  mullum  tux  eruditioni 
adjicere,  sed  ut  tuo  patroci^xio  in  Enchiridii  typum 
astrictum,  honestius  ac  txitius  in  vulgus  exiret :  ut  inde 
facile  judicari  possit,  quantum  inter  priorem  illum  ct 
hunc  noslrum  librum  intersit.  Quod  si  tu  probaveris, 
satis  a  me  omnibus  factum  esse  judicabo.  Vale. 

PILELECTIO 

JACOBI   BONONIE.NSIS    1N   BOETIUM    SEVERINUM. 

Constitueram  viri  clarissimi  hoc  anno  prxfatione 
abstincre,  ne  semper  in  eodem  vestigio  hxrerem.  Assi- 
duitas  enim,  ut  ait  Cicero,  fastidium  parit  et  satietatem. 
Verum  ut  consilium  mutarem,  partim  vos  nimis  offi- 
ciosi  et  amantes  nostri  perfecistis  (me  namque  quotannis 
vestro  ornatissimo  conspectu  honestissimaque  prxsentia 
condecoratis)  parlim  illustris  ct  magnifxci  senatus  no- 
stratis  magnificcntia  ac  liberalitas,  qui  me  proxime  im- 
pensiori  salario  censcndum  putavit,  nec  non  collegam 
viro  eruditissimo  humanissimoque  me  adjungens,  hone- 
stiori  tituh  exornavit.  Tantorum  igitur  meritorum  me- 
mor  (quoniam  ingrato  homine  nihil  pejus  terra  creat, 
ut  ait  Menander)  recordatus  etiam  Amyclas  tacendo  pe- 
riisse,  quodque  nemo  silens  placuit,  ut  inquit  Ausonius, 
cogor  impellorque  aliquid  novi  in  prxsentia  vobis  rcci- 
tare,  quod  ipsa  saltem  varietate  aures  veslras  permul- 
ccat  ct  oblcctet. 

Quid  frontem  contraxistis  ?  quod  me  rccitaturum 
sum  pollicitus?  N071  7neum  est  exemplum,  si  recito. 
Scd  hoc  veteres  alioquin  eruditissimi  factitarunt.  Novuin 
cutem  id  appello,  quod  ante  me  nullus  sic  contexuit. 
Habebwit  itaque  docti,  qux  facile  cogtxoscant  :  indocti, 
quge  condiscant  et  admirentur.  Hodie  igitur  verba  sum 
facturus  de  erroribxxs  pe7ie  ixxxxximeris,  qxiibus  pleriqiie 
omnes  fallimur :  nec  solum  imperiti  et  profani,  quod 
minus  xgre  ferendum  esset :  sed  (quod  dolorem  meum 
exulce7'at)  eruditi  et,  ut  ita  dicatn,  Musarum  sacerdotes. 
Cxterum  cum  morbos  et  ulcera  7'efricuero,  rnedicinam 
auditor  exspecta.  Favete  ergo  omnes,  et  adeste  sequo 
animo.  Nam,  ut  ait  Hicro7iymus,  beatus  est  qui  loqui- 
tur  in  aures  audientis.Omnis  mortalium  cura  etinlenlio 
adwium  quietis  statum,  diverso  tone?i  calle  7iititurpcr- 
venire.  Hic  itaque  se  totum  fortunse  committit,  cam 
dicc^is  res  humanas  pro  arbiti'io  flcctcre  ct  versarc. 
Eamdem  observat  etvc7ieratur,  tanquam  7\umcn  saluta- 
re,  maximum  onmipote^xsque.  lllcctusque  primulum 
blanditiis  et  lenocixxiis  hujus  pellacis  ct  versipcllis  dex, 
cum  taixdem  7'eflantemvidet  et  adversam,  quxrittir,su- 
spirat,  gemitque,  Ixtbxicam,  incoxxstantem,  cxcam  ct 
vagam  appcllatxs,  txullique  convicio  parcetxs.  Stultus,  in~ 
qxiam,  ne  dicam'insanus,'qui  vultut  xxil  intra  sit  olea^n. 
nil  extra  in  nuce  dxiri.  Quotxiam  etxim  mentis  p7'oposito 
vitam  et  spcm  ilti  credere  estaxisxis,  qxise  ab  antiquiset 


A  veteribus  xxostris  ob  mobilitatem  sedere  in  pila  fingeba- 
tur,  [et  quaxn  rotulse  insistentem,  quod  loco  stare  ne- 
quiret,  sapietxter  dixit  et  lepide  Ausonius.  Fortunseergo 
si  te  rcgendum  dedisti,  domitxx  moribus,  oportet  obtem- 
peres.  Aliuscongerendis  opibus,  cximulandisqxie  divitiis 
inhiat,  totusque  incubat,  ratus  per  has  solidam  felici- 
tatem,  etomnia  mortaiibus  commoda  et  compendia  im- 
portari,  juxta  illud  : 

Nam  si  aliquis  casus  lecto  te  affixxt,  habes  qui 
Assideat,  fomenta  paret,  xnedicxim  7'oget  ut  tc 
Suscitet,  ac  reddat  natis  charisque  proptixxquis. 

Frequenterque  illud  habet  in  07'e. 

Scilicet  uxorem  cximdote,  fidemqueet  amicos, 
Et  gentis  etformam  reginapecunia  donat, 
n      Ac  bene  nummatxtmdecorat  Sua<i'  i  Venusque. 

Hic  etiam  putat  ccelutn    deosque  avcro   venales,  motus 

hoc  Tertulliani  xcrsiculo  : 

Non  licet  deos  xxosse  gratis. 
Hocque  Pctronii  disticho, 
Magna  loquor,  qxddvis  xxummis  prxsentibus  opta, 
Et  veniet,  clausum  possidet  arca  Jovem. 

Sed  contra  reputando,  txihil  improbius,  nihil  pernicio- 
sius,  jxihilque  quod  magis  humanum  genus  vexet  ct  in- 
quietet.  quam  opes  et  pecuxdatn,  invenies.  Vcrum  hanc 
primum  si  slruere  cupies,  eripies  habenti.  Vnde  impro- 
bas  cresccre  divilias  dixit  Flaccus.  Ilicronymusque, 
Divcs,  ait,  aut  iniquus,  aut  ini>jin  hxres.  Noxia  igilwr 
est  et  inutilis  pecunia,  quando  inhonesta  :  'dusque 
verbum  est,  Male  parta,  tnale  dilabuntur.  Perniciosx 
sunt  et  opes,  quarxon  opcra  homincs  evigorantur  et 
emollescuut,  morbi  gliscunt  et  xgritudines,  pxxdor,  le- 
ges,  jura,  turres,  arces,  propugnacxda,  et  oppida  mu- 
xxitissima  expugnantur.  Pecxtnix  enim  (ut  ait  Ciccro) 
omtxes  vias  xxorxaxt.  Diogenes  ille  Cynicus  viam  virtutis 
adco  angustam,  diffcilem  et  arduam  esse  aiebat,  ut 
eamvix  xxudi  superare  possetxt  ac  transmittere,  nedum 
pondcre  aliquo  impediti  et  auro  suffarcinati.  Lucretius 
etiam  scriptum  reliquit,  defunctos  vita,  nudoset  inopes 
infc7'txa  sxibire.  Ex  quo  Ausonius  facete  congressum 
Diogenis  ct  Crxsi  apud  inferos  hoc  carmine  lusit  : 

Effigiem,  7'cx  Crxse,  tuam  ditissime  rcgum, 

Vidi  apud  mancs  Diogenes  Cynicus. 
Constitit,  xitqxte procul ,  solito  majore  cachinno 

Concussxis,  dixit  :  Quid  tibi  divitix 
Nunc  prosunt,  reyum  rex  o  ditissime,  cum  sis 

Sicut  ego,  solus  tnequoqxie  pauperiorl 
Nam  qxixcwxqxie  habui,  mecum  fero,  cum  nihil  ipse 

Ex  tantis  tecum,  Crxse,  feras,  opibus. 

Alius  per  gradus  magistratuum  discurrere  contcndit : 
sicque  ad  honores  obrepit,  ut  postea  fascibus  conspi- 
cxius,  illxistris  «■  idus  appareat.  Habet  enim  (xtt 

ait  Cicero)  justam  venerationem  quidquid  excellit,  et 
hunc  hiantem  trigeminus  plausus  tollit et  inflat  :  sicque 
populari  awQa  erectus,  ccelum  se  scalpere  putat,  quem 
gluria  subscquitur  dulcis  inagistratuum  <t  laborum  co- 
mes,  alimentumque  cujusque  animi  generosi.  Trahimur 
cniin  omnes  laudis  studio,  ct  optimus  quisque  maxima 
gloria  saginatur.  Pulchrum  est  digito  monstrari,  et  di- 
cicr  hic  cst.  Vcrum  quoniam  hujusmodi  dignitates  si- 


l, 


87  3 


VAIilA  MONRIENTA  l.li TKItARIA. 


h  ;  i 


tae   sunt    in   arbitrio   profanx   multitudinis,   idcirco 
minus  exoptandx  videntur.  i  t  enim  praecipit  Anneus 

Scncca  : 

Vitate  guaecunque  vulgo  placent. 
Quam  vero  improbum  sit,  et  prseposterum  populi 
examcn  ct  judicium,  ut  alia  prstermittamus,  nonne 
unico  Calonis  et  Vatinii  exemplo  licebit  agnoscere  ? 
Cato  cnim  illc  vivax  imago  virtutum,  praeturse  candido- 
tus,  repulsain  passus  est.  Vaiinius  vero  homo  levis  et 
nequam  illam  cst  assccutus,  siupcnte  codem  popello, 
qui  hoc  fecerat,  ct  admirantc.  llunc  vcro  splendorcm 
livor  plerumque  comitatur.  Nam,  ut  inquit  .Emilius 
Probus,  est  hoc  communc  vitium  in  magnis  liberisque 
civitatibus,  ut  invidia  glorix  sit  comes,  ct  libenter  his 
homines  detrahant,  quos  videant  altius  emergere.  Glo- 
ria  vcro  quamfaltax,  quam  turpis  ct  inanis  sit,  ostcn- 
dit  Euripides  in  Andromache,  in  hanc  sententiam  ex- 
clamans  :  0  gloria,  gloria,  nihil  aliud  cs  quam  aurium 
inflatio  magna.  Hujus  vcro  glorise  ct  splcndoris  cu- 
pidi  plerique  cum  hoc  in  pulvere  viriliter  dcsudassent, 
pro  munere  tandem  cxsilium,-  carccrem,  aut  mortcm 
subiere.  Alius  stcmmate  ct  nobilitatc  gloriatur,  tumc- 
scitque,  cum  fumosas  majorum  suorum  imagincs  in 
atrio  conspicatur,  quarum  simile  nihil  habet  ipse  prx- 
ter  colorem,  ut  cum  Cicerone  loquar.  Has  ergo  fre- 
quenter  suspicit  et  admiratur,  prxtenditquc,  pcrinde  ac 
proavorum  tituli  et  clogia  eum  forte  degcnerem  sordi- 
dumque  tegcre  possint  et  honcstare.  Contra  vero  evenit, 
ut  plcrumque  per  haec  monumenta  hominis  improbitas 
ac  vilitas  magis  magisque  elucescat.  Non  possunt 
omncs  esse  patritii,  ut  inquit  Cicero.  Ille  vero  omni 
commendatione  dignus  est,  qui  sua  virtute  posteris  prae- 
luxit.  Nam  si  nobilitas  cst  quxdam  laus  veniens  cx 
meritis  parentum,  me  hercule !  aliena  cst.  Miserum 
vero  cst,  ut  ait  ille,  aliorum  incumbcrc  famx.  Undc 
gravitcr  dixit  Boctius  : 

Quid  genus  ct  proavos  strcpitis  ? 

Si  primordia  nostra 

Auctoremque  Deum  spectcs, 

Nullus  degener  exstat, 

Ni  vitiis  pejora  fovens 

Proprium  descrat  ortum. 
Alius  in  summa  potentia  summum  bonum  collocat. 
Hicquc  aut  regnare  cupit,   aut  regibus  adhxrere :   re- 


kmomento  temports  dissolvatur  et intereat ?  Quam  vero 
sollicitus  ei  miserabilis  sit  status  tyrannorum  et  prin- 
cipum,  rex  ille patefecit,  qui  diadema  priusquam  ca- 
piti  suo  apponeret,  considrruns,  uit :  0  nobilrm  magis 
quam  felicem  pannum,  quem  si  quis  introspiciat,  quam 
multis  pcriculis  ct  mis<  riis  sit  refertus,  ne  humi  qui- 
dem  jacentem  tollere  vellet.  Et  Dionysius  ille  Sicitiae 
tyrannus,  qui  mctus  ct  pericula  regum  principumque 
expnssit  ense  itt<>  Irvi  fdo  suspenso,  plurimorumque 
per  ora  vulgato.  Scatet  vero  exemplis  innumeris  vetu- 
stas,  plena  rst  nostri  temporis  aetas,  qui  reges  et  prin- 
cipcs  felicitatem  calamitate  mutaverint.  Infelicissimum 
autem  gcnus  infortunii  cstfuissc  fcliccm,  ex  quo  dixit 
Horatius  : 


II 


Fwje  magna,  licet  sub  paupcre  tecto 
Rcgcs  ct  regum  vita  prxvcrtcrc  amicos. 

Quid  de  rcgum  ct  principum  familiaribus  loquar  ? 
Nonnc  Tiberius  Sejanum  illi  sempcr  proximum  ct  in- 
timum  unco  trahi  et  excarnificari  imperavit  ?  Nonne  et 
Domitius  Ncro  Scnccam  prxcrptorem  ad  mortcm  com- 
pulit?  Papinianum  eliam  diu  inter  aulicos  potentcm, 
Antonius  militum  gladiis  objccit  ?  proptcr  quod  elcgan- 
ter  dixit  idem  Flaccus  : 

Dulcis  incxpertis  cultura  potentis  amici, 
Expcrtus  metuit. 

Alius  claritatem  optimum  judicans,  gloriosum  nomen 
propagare  festinat,  in  primisque  re  militari  clarescere 
gestit,  Ciceronis  mcmor  ita  scribentis  :  Militaris  virtus 
prxstat  rebus  omnibus.  Hxc  nomcn  populo  Romano, 
hxc  hitic  urbi  xtcrnam  gloriam  peperit.  Ilxc  orbem 
terrarum  parere  huic  imperio  cocgit,  omniague  urbana 
sunt  in  prxsidio  et  tutela  bellicx  virtutis.  Hic  ergo  in~ 
glorios  et  sine  nomine  brutis  annumerandos  putat,  cum 
prxscrtim  vel  pace  vel  bello  clarum  fieri  liceat,  ut  ait 
ille.  Sed  complures  ctiam  sui  temporis  clarissimi,  igno- 
tis  tamcn  mortibus  pericrunt,  nullos  sortiti  rerum  sua- 
rum  scriptores.  Quid  quod  scripta  et  monumenta  tem- 
pore  tabescunt  et  intercunt  ?  Unde  illud  est : 
Mircmur  periisse  homines,  monumenta  fatiscunt : 
Mors  etiam  saxis  nominibusque  venit. 
Huc  adde  quod  si  toti  moriuntur  homines,  quod  tamen 
anostris  institutis  ct  legibus  longe  abhorret,  nulla  est 
claritas  et  gloria,  cum  is  omnino   non  exstet.  Si  vero 


gnum   ex  Deo  esse,  hoc  Homerico  admonitus :  Ncque  D  bene  mens  sibi  conscia  recti,  terrcno   carcerc  rcclusa, 


tu,  Polide,  velis  oontcndcrc  cum  rege,  cui  ab  ipso 
Jove,  qualis  nunquam  alteri,  collata  est  dignitas.  Hic 
igitur  ut  cxcellat  et  imperet,  nil  intentatum,  nilque 
inausum  linqucns,  per  fas  et  nefas  ad  votum  improbus 
properat,  illud  Euripidis  usurpans  :  Si  violandum  jus 
est,  gratia  imperii  violandum,  cxteris  rebus  pietatem 
colas.  Regcs  cnim  proximi  sunt  diis  immortalibus,  ut 
ait  Cxsar.  Cicero  quoque  regium  nomen  sanctum  ap- 
pellat.  At  vos,  terreni  homincs,  noime  consideratis  qui- 
bus  prxsidere  videamini  ?  Num  si  inter  mures  videretis 
aliquem  jus  sibi  ac  potestatcm  vindicahtem, 

Spectatum  admissi  risum  tencatis  amici'( 
Si  vero  corpus  hominis  pensitetur,  quid  eo   imbe- 
cillius,  quid    fragilius,   cum    sxpcnumero  et  hora  et 
Patrol.  LXIII. 


ccelum  libera  pctit,  nonne    omne  negotium   tcrrenum 

spcrnet  ?  ct  cxlo  fruens,  gaudebit  sese  his  exemptam  ? 

Undc  illud  cst : 

Necvixit  male,  qui  moricns  natusque  fefellit. 
Et  ille  Vergilianus  ait, 

...Pulcherrima  primum 

Dii  moresque  dabunt  vestri. 

Alius  gaudio  Ixtitiaque  bonum  mctitur.  Hic  fclicissi- 
mum  putat  voluptate  diffluere,  ad  quam  nos  propensos 
natura  impellit,  imo  prxcipitcs  agit.  Quod  autem  se- 
cundum  naturam  cst,  ut  ait  Aristoteles,  id suave  contin- 
git :  sequunturque  omnia  animalia  cam  voluptatem  gux 
secundum  naturam  est.  Ilic  ergo  asserit  deos  propterea 
esse  sempiternos,  quod  securi  voluptate  jugiter  et  conti- 

28 


875 


APPENDIX  AD  LIRROS  DE  CONSOLATIONE  PIII  LOSOPHI.E. 


87fi 


nenter    perfruantur.     Libens     ergo    illud   Persianum 
usurpat  : 

Carpamus  dulcia  :  nostrum  est 
Quod  vivis,  cinis  et  manes,  et  fabula  fi<  s. 
Cxterum  si  homines  votuptates  abeuntes  considerarent, 
solamque  facti  poenitentiam  superesse,  eas  magis  decli- 
narcnt  atque  effugarent,  quam  nautx  blandas  Sirenes 
et  asperas  symplegades.   Quis  enim  non  libens  spernat 
et  abjiciat  vilissimx  fragilissimxque  rci  corporis  ser\   - 
tium  ?  Sotitus  erat  dicere  Antisthenes  Socraticus  :  ln- 
sanirem  potius  quam  oblectarcr.    Diccbat  etiam  Dioge- 
nes  :  Si  non  ebrii  essetis,  Socrati  pareretis  :  et  aui 
omnes  setatescontinentix  studeretis,  aut  suspendio  vitam 
finiretis.  Cato  quoque  in  oratione  quadam  ita  homin 
voluptate  deterrel  :  Si  qua  per  voluptatem  nequiter  fece- 
ritis,  voluptas  cito  abibil,  ncquiter  factum  illud  a\ 
vos  scmpcr  mancbit.  AUus  formam  et  dignitatem  corpo- 
ris  prsestantissimum  putans:  Hxc  inquit,  dos  cst  quse 
conciliat  homines,  quseque  deos  allicit  ct  invitat,  impru- 
dens    atque  immemor,   quid  Hippolyto,   quid  Bellero- 
phonti,  quid  Hyacintho,  quid  Hylae  ct  aliis  id  genus  ac- 
ciderit,  quibus  specics  dispendiosa  fuit  et  noxia  ?  Huc 
adde  quod  formx  nitor  rapidus  estet  velox,  vernalium- 
queflorum  mutabilitatc  fugacior.  Unde  Salustius  furmx 
gloriam  fluxam  ct  fragilem  dixit:  et  Calphurnius  : 

Donum  forma  brcvc  est,  nec  se  tibi  commodatannis. 
Quamobrcm  Spurina  ille  Hetruscus  non  mediovi  m 
laudem  est  apud  postcros  assecutus,  quod  cum  specie 
sua  illusiri  complurium  matronarum  oculossollicitar<  l, 
faciem  propriam  multis  inhonestis  vulncribus  ac  / 
cicatricibus  de/ormavit,  ut  vcram  animi  pidchritudinem 
retincrct.  Verum  si  (ut  inquit  Aristoteles)  lynceis  ocu- 
lis  homines  terentur,  sic  ut  corum  visus  obstantia 
transmittcret,  etpenetrarct:  nonne  introspecti  Alcibiadis 
corpus superficie  pulcherrimum,  turpissimum  videreturl 
Pulchrum  enim  aliquid  vidcri  non  sua  natura,  sed  ocu- 
lorum  spectantium  reddit  injirmitas.  Alius  in  virtute 
veram  animi  quietcm,  tranquillitatemque  mcntis  rcpo- 
nens  qrandi  passu,  omnique  impetu  ad  eam  defertur, 
arbitratus  ei  omnia  inesse,  quem  penes  sit  virtus,  i 
mor  hujus  hymni:  Virtus,  optima  vcnatio  vitx  es  mor- 
talibus  omnibus.  Talcm  tu  jacis  in  pectora  nobilem  fru- 
ctum,  pcrpetuo  tempore  qui  manet.  Auro  tu 
Nocturnis  hic  igitur  chartis  pallesccre  cupit.  Zenonis 
exemplo  stimula!>i.<.  qui  cum  Apollincm  consuluissct, 
quo  pacto  optime  vivere  posset,  responsum  accepit :  Si 
mortuis  cotore  concors  esset,  hoc  cst,  sia  los  an- 

tiquorum  libros  magno  studio  sese  contulissct.  Csetenim 
cum  varise  sint  artes  et  disciplinse,  csi  <\ui  grammaticam 
sectctur  :  quse  cum  in  cluas  partes  dividatur,   ut  inquit 
Fabius,  in  bene  loquendi  scientiam  ct  poctarum  enar- 
rationes,   posthabitis    his   et  omissis,  quse  ad  solidam 
frugcm  pcrtinent,  levia  ct  ludicra  morosus  et  dclic  • 
scire  gestit :  exempli  causa.  Quotics  an  quoticns  sit  di- 
cendum,  conjunx  an  conjux,  et  an  amicci  numcro  mul- 
titudinis per  e  et  i  sit scribendum,  ut  censebat  \ 
et  an  vireis  ct  omm  is  in  plurali  e  assumat,  ui 
Terentianus,  aliaque   id  genus,  quse  in  Plauto  subtilis 
ector  offcndet.  Quippc  qux   haud  equidem  in  magno 


I! 


A  ponam  discrimine',  ut  cum  Livio  loquor.  Alii  enim  in 
litteris  et  syliabis  sint  occupati :  Ta  sententias  quxre, 
ut  ait  Hieronymus.  Est  qui  dialecticam  petat,  sophi- 
smata  qusedam  et  gryphos,  captionesque  labyrintho  't 
.■■•nuti-o  similcs  tantum  p>rcurrens,  semperque  in 
veri,  et  fcdsi  qusestione  occupatus.  Quod  dum  facit, 
ianto  fit  a  veri  cognitione  rcmotior,  quanto  Simonides 
ille  a  Dei  scientia  repcllebatur.  Qui  cum  ab  Hieronc 
tyranno  cogeretur  rimari  ct  qusererc,  quaUs  D  us  esset, 
primum  dicm,  dehinc  biduum,  postea  tempus  duplicari 
postulabat.  Quod  cum  tyrannus  mirareiur.  philosophus 
illud  respondit :  Quanto  enim  diutius  considero,  tanto 
res  videtur  obscurior.  Est  qui  a<i  rhetoricam  deflectat, 
eam  reginam  rerum  omnium  appcllans,  quse  rupicos  ho- 
mines  et  agresteis  et  dispalanteis  in  unum  congrcgavit, 
et  ad  civilis  obscquii  pellexit  disciplinam,  ct  quaefora, 
gymnasia,  porticus,  theatra,  tam  Athenis  qu  nn  Romse 
pro  arbitrio  domuit  flexitque.  Hic  tamcn  seipso  usus 
pessimo  (ut  dicitur)  prxceptore,  nulla  observans  rheto- 
rices  cai  <ic  prxcepta,orator  vult  appellari.  Cum- 

que  antc  omnia  apertis  ac  lucidis  nominibus  sit  uten- 
dum,  hic  majore  in  litteris  jactantia,  ct  T^^i^-ih..  id 
est  elatione,  quam  opera,  verbis  jam  pridcm  desitis, 
obsolctis,  et  penitus  reconditis  abutitur,  cacozelarius 
dici  cupicns  ct  antiquarius,  ostentator  magis  doctrinse 
quam  vcrus  possessor,  in  quem  convenit  illa  de  oratore 
faceta  definitio  :  Orator  est  vir  malus  dicendi  imperitus. 
Orator  cnim  perfectus  adhuc  [desideratur.  Alius  ut  ad 
mathemata,  id  cst,  ad  altiores  disciplinas  vcla  dirigam) 

P  ad  astrologiam  contendit,  illum  judicans  ad  unguem 
beatum,  supraque  vota  felicem,  qui  astrorum  siderum- 

ra  ,  occasus  et  ortus  signorum. 
deliquia  solis  ac  lunse  calleat.  Ilicque  Tlercule  ct  Atlante 
emeritis,  jamquefatigatis,  supposito  verticc,  cailumful- 
cire  cupit.  Sic  enim  petitur  cailum,  ut  ait  Ovidius, 
Anaxagoram  forte  dcmiratus,  qui  lapidem  casurum 
e  solc  prxdixit.  Verum  quoniam  innumerx  sunt  st<AJx. 
quse  no  cognitionem  mortalium  devenerunt,  id- 

circo  astrologus  pl  rumque  fallitur,  ct  ab  arte  deseritur. 
Diogcnes,  ob  hoc.  cum  q  a  dc  soli.s  natura  n-'  po- 

testate  disserentcm,  et  omnibus  sset, 

,  inquit,  de  crelo  desccndisti  ?  Cxtcrumsi  reliquos 
humanse  vitx    i  in   cxta ■/>•  disciplinis  enai 

vel'  fortasse  Cato,etoctavus  sophos,nonu& 

D  magistcr  morum  dicerer,  ct  subsannarer,in  ><itic- 

iatcm,  vobis  autcm  fastidium  ac  nauseam  conflarcm. 
quo  referam  pedem,  ct  ad  medicinam  (quam  me  da- 
turum  promisi)  paucis  mc  convertam.  Anfi  omnia,  i  mi- 
ncntissimi  auditores,  necesse  est  hoc  prxtendere,  nihil 
apud  Deum  /i  ri  sinc  r  ?  ait  Hieronym 

autem  qui  summa  ratio  cst,  hominem  hac  fLne  plasma- 

.  ut  magistraac  duce  rationc,  vitam  in  terris  ag 
ccelestem.  Hanc   vero  si  omitteret,  in  j  ■■■.•llabe- 

i  iur:  unde sapienter  i  ■  I  /'  rsius: 

Nil  tibi  conccssit  r 
h  nymus  d  ris  nostri  sensus 

cssc  quasi  i  ites  i 

ni  in  aurigse  modum  retinere  frena  currentium. 
Quisquis  igilur  duce  ratione  ambuiaverit,  in  primis  for- 


877 


VAIMA   MONTMENTA  LITTERARIA, 


878 


tunam  qux  apud  prudentes  nullum  numen  habet)  cal-  A  sacrum  studium  litterarum?  Hocergo  BoeHiopus  quis- 


cabit,  ttfaium  subjicietpedibus,  divitiasei  per- 

nabitur,  contemnetque  tanquam  intemperantix  et  nequi- 
tise  matt  riam,  omniumque  sci  lerum  s<  minarium  :  dolium 
ac  peram  Dioyenis  concupisct  l,  ad  natw  ns,  qux 

paucis  <  I  minimis  conU  n         .  ld*  m  ai 
ct  inutiles  itus,  tanquam  blandos  insidiatores 

reformidabit,  conscientia  benefacti  munitus:  hisque 
bonis  gaud  ns,  qux  in  ipso  sunt,  externa  despiciens,  et 
non  assis  faciens,  oirtute  sola  contentus.  Ut  enim  Ho- 
ratius : 

Vtrtus  repulsae  nescia  sordidx. 
Intaminatis  fulgt  I  honoribus. 
Nec  ponit  aut  sumit  secures 
Arbitrio  popularis  aurx. 
El  Claudianus : 

Ipsa  quidem  virtus  pretium  sibi,  solaquc  latc 
Fortunx  secura  nitet,  necfascibus  ullis 
Exigitur,  plausuque  pelit  clarescere  vulgi, 
Nil  opus  externxcupit  ns,  nil  indiga  laudis. 
Gloriam  reminanem,  et  bullx  repente  i  iti  com- 

andam,  necnon  nobilitatem  tanquam  rem  alienam 
ridebit.  Genus  suum  cceleste,  n  originem  sideream 

hominis  contcmplatus,  dicet  illud  Anaxagorx:  illa 
patria  mca  cst,  cczlum  intuens.  Potentiam  principum- 
que  familiaritates  refugiet,  juxta  illud  Lucani : 

/;  i ,  at  a 
Qui  vult  csse  pius :  virtus  et  summa  potestas 
Xon  coeunl. 


B 


quis  perlegerit,  aut  (quod  melius  est)  audierit  [plenius 
enim  alit  viva  vox,  ui  dicitur]  jucunde  et  felicitercum 
ratione  docebitur  vivere,  calcato  expunctoque  omni 
mentis  affectu,  mortique  prxludens,  eam  p 
venientem  non  solum  non  formidabit,  sed  Ixlus  uti 
Socrates)  occurret,  eamque  corde  intrepido  et  hilari 
fronte  suscipiet.  Dixi, 

JOANNIS  MURMELLI1  IMi  KUBATIO 

IX    BOETXl    SEVERIN1   DE    PHILOSOPHI£   CONSOLATIONE 
OPUS. 

Enarraturo  mihi  quinque  Boetii  de  philosophix  Con- 
solatione  libros,  quxdam  prxlibanda  sunt,  quibus 
studiosorum  animi  ad  ea  qux  tractanda  sunt,  non  in- 
congrue  prxparentur.  Sunt  autem  hxc  :  Boctii  vita, 
titulus  operis,  styli  qualitas,  scribentis  intentio,  nume- 
rus  librorum,  qux  sit  operis  utilitas,  et  ad  quam  id 
philosophix  partem  referatur. 

I.  Severini  Boelii  vita. 

Vita  Boctii  hxc  cst :  Sevcrinns  Boctius  Bomanas, 
ex  nobilissima  Torquatorum  familia  progenitus,  generis 
claritudinem  honestissimis  a  pueritia  studiis,  virtutum- 
que  ac  doctrinarum  nobilitate  superavit.  Cum  enim  non 
minus  Grxce  quam  Latine  sciret,  unioersamque  philo- 
sophiam  cum  arte  oratoria  ct  poetica  conjunxisset,  se 
non  sibi  soli,  scl  humanx  societati  natum  arbitratus, 
rei  civilis  administrationem  suscjepit,  perque  honores 
amplissimos  consul  evasit,  justitix  ?-cbus  ia  omnibus 
cultor  maximus,  assertorque  singularis.  Unde  et  pro- 


A    ooluptate  deflectet,  tanquam  ab  hoste  blando,  qux  C,  borum  benevolentiam  adeptus  est,  ct  improborum  ad- 


suavibus  illecebris  clanculum  omnem  succum  exsorbet. 
Voluptas  enim  veluti  hirudo  est,  qnx  non  est  missura 
eutem,  nisi  plena  cruoris.  Formam  contemnet,  qux 
morlis  ct  xtate  deflorescit,  quxque  horx  momento  in- 
et  evanescere.  Quoniamque  vcru  virtus 
cstvitium  fugere,  ob  hocidem  grammaticx,  dialecticx, 
\ricx,  astrologix,  ct  aliis  mathematicis  hoc  animo 
incumbet  ct  invigilabit,  ut  per  hos  leviores  gradus  sit 
adphilosophiamaditus,  philosophiam,  inquam,  omnium 
virtutum  magistram.  Quippe  qux  hominem  impellitet 
cofjit  rimari  secreto  nalurx,  eumque  ad  mores  cadestes 
componcns  et  conformans ,  Dcum  ex  hominc  facit.  Cum- 
quc  philosophif  sit  quxdam  meditatio  mortis,  per  hanc, 
inquit  Diogcnes,  solum  anima  a  corporc  dispardtur. 
Cum  cnim  vidct,  audit,  olfacit,  gustat,  adest  Gorpus. 
Dicebat  idem  Diogencs:  Cum  mcntc  non  meditamur, 
molcstus  vitx  flnis  cst  exspectandus :  anima  namque 
deliciis  s  moerore  afficitur.  Verum  ubi  optimatn 

litati  erimus  meditationem,  et  vita  suavis  est,  et 
mors  minime  molcsta.  Sed  ut  scmcl  ct  opcre  aliquo 
rcque  ipsa  verba  sanciamus  (odi  enim  hominem  ignava 

ra,  philosophica  sententia)  constUui,  avditores  cla- 
rissimi,  diebus  fcstis  philosophiam  Boctii  publice  profi- 
tcri,  ut  aliquando  opus  pcac  divinum  ct  cceleste  relicto 
situ  et  squalorc,  nitidum  et  cmaculatum  prodeat  in 
lucem,  festis,  inquam,  diebus.  ~Sam  (ut  ail  Macrobius] 
si  pcr  sacra  solcmnia  rivo  deducere  nulla  rcligio  pro- 
hibet,  si  salubri  fluvio  mcrsare  ovcs  fas  ct  jura  sinunt, 
cur  non  rdiyionis  honor  putctur  dicare  sacris  dicbus 


D 


isse  o  lia  concitavit.  Uxor  ci  fuit  nobilissimi  generis 
ina,  insignis  tum  modestix  tum  pudicitix,  Busli- 
ciana,  Symmachi  senatoris  ct  consularis  virifiiia,  cx 
qua  liberos  suscepit :  habuitque  duos  fdios  paterni,  avi- 
tique  ingenii  specimen  prxferentes,  quos  pateripse  ali- 
quando  consulaiu  honoratos  domo  provehi  sub  frequen- 
tia  patrumet  plebis  alacritate  vidit.  Constat autem certis 
auctoribus,  Boctium  divi  Benedicti  amicum  fuisse,  ct  in 
r  Cassino  cum  Tertullio,  Placidi  monachi  patre 
Bomano  senatore,  illius  mensx  accubuisse.  Cum  i 
jam  complures  annos  tum  divitiis,  tum  honoribus  flo- 
riiisset,  et  incredibilem  virtutum  ejus  splendorem  im- 
proborum  hominum  mnlitia  fcrre  diutius  non  pos 
iniquis  pessimorum  delatorum  criminibus  circumvcnlus, 
a  Theodorico  Gothorum  rege,  Ticinum  in  exsilium  pul- 
sus  cst,  ubi  ne  inerii  otio  moerorisque  txdio  contabesce- 
r  t,  hon  divinum  philosophicx  consolationis  opus  com- 
posuit,  ct  ad  postremum  incrudescente  tyranni  vecordia, 
cum  Symmacho  socero  suo  interemplus  cst,  anno  ab 
ortu  Christi  quingentesimo  vicesimo  quarto,  vcl  ob  sus- 
picionem  affectatx libertatis,  velquodin  Arianosinvectus 
cssct,  quorum  labe  Theodoricus  rcx  crat  inquinalus. 
Qui  in  crudelitatis  sux  ultionem  apoplexi,  vcl  (ut  vult 
Agnellus)  ventris  profluvio  intcriit,  nonagesimo  octavo 
die  postquam  ejus  jussu  Joannes  pontifex  et  Romani 
consules  ac  senatores  aliquot  Ravennx,  famis  cruciatu 
in  carcere  mortcm  obierant,  atqne  anno  duodequadra- 
gesimo,  postquam  Italix  domino  potitus  crat.  Quan- 
quam  Procopius  in  bclli  Italici  adversus  Gothos  princU 


8  79 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


880 


pio  refert,  Theodorico  post  occisos  Boetium  ct  Symma-  A  nunc  desiderantur.  Porro  liber  ilte  qui.  vulgo  Boetii  de 


chum  ccenanti,  cum  essct  caput  piscis  oblatum,  horren- 
dam  inillo  visam  Symmachi  faciem,  quse  labro  inferiori 
mordkus  apprehenso,  \sibi  torvis  oculis  minaretur  : 
coque  consternatum  pavore  regem  incidisse  in  segritu- 
dincm,  in  qua  levitatem  suam  confessus  fuit,  quod 
scilicet  ponlificem  sanctum  virum  et  cum  co  alios 
illustres  Bomanos,  ct  tunc  prsestantissimos  viros  Sym- 
machum  ac  Boetium  ad  perditorum  hominum  sugge- 
stionem  occidil,  ct  paulo  post  eam  confessionem  illico 
cxspiravit.  Simile  certiusque  testimonium  subitss  mortis 
inflictse  rcyi  Theodorico  ad  pcenam  iniquitatis  affert 
sanctus  ccclcsise  doctor  Gregorius  in  Dialogo,  ubi 
scribit:  solitarium  magnse  virtutis  virum  apvd  Liparem 
insulam  in  eremo  habitantcm,  qua  die  defunctus  est 
Ravennse  Theodoricus,  Gotho  cuidam  nobili  tunc 
dixisse,  visam  a  se  Theodorici  rcgis  animam,  qux  a 
Joanne  Bomano  pontifice  et  Symmacho,  quos  per  id 
temporis  occiderat,  in  oltam  Yukani  mcrgenda  porta- 
retur.  Ejus  autem  filia  fuit  Amalasiuntha,  tcste  Cas- 
siodoro  gravissimo  auctore,  inter  primarias  rarissimas- 
que  feminas  annumcranda,  Grsecis  et  Latinis  litteris 
egregie  imbuta,  multarum  linguarum  perita,  quam  ille 
dicit,  viderevenerandum,  audire  loqucntem,  fuisse  mi- 
raculum.  Hsec,  Theodorico  patre  suo  mortuo,  Boetii  et 
Symmachi  filiis  bona  paterna  in  fiscxim  delata  restituit. 
Aliquot  autem  annis  post,  cum  Totilas  Gothorum  rex 
urbcm  Bomam  ccpisset,  accusata  fuit  a  Gothis  Busti- 
ciana  Boelii  quondam  uxor,  quod  statuas  Theodorici 
regis  confringi  delerique  curasset  ob  vindictam  Boetii 
mariti  ac  Symmachi  patris,  quos  Thcodoricus  inter/ici 
fecerat.  Quod  objiciebatar  mulieri  de  statuis,  verum 
fuisse  putabatur  :  scd  excusabat  cam  justus  dolor,  quod 
magnos  illos  viros  injuste  necatos  fuisse  constabat.  Qua 
rationc  Totilas  eam  absolvit,  et  ab  impetu  Gothorum 
tutam  servavit. 

II.  Boetii  opera  qua?  nunc  exstant  haec  sunt. 
7/i  Porphyrii  Isagogen  Enarration.es  duse,  prima  et 

secunda. 

In  Aristotelis  Prsedicamenta   commentariorum    libri 

duo. 

In  cjusclem  librum  de  \Interpretatione  prima  editio, 
et  sccunda  in  sex  libros  distributa. 

Liber  de  Divisionibus. 

Liber  de  Diffinitionibus. 

Introductio  ad  Categoricos  Syllogismos. 

In  Ciceronis  Topica  commcntariorum  libriscx. 

De  Differentiis  topicis  libri  quatuor. 

I)"  Syllogismo  catcgorico  libri  duo- 

De  Sijllogismo  hypothetico  libri  duo. 

De  Trinitale  libri  duo. 

De  Eebdomadibus  liber  unus. 

Dc  Tlnitate  ct  uno  liber  unus. 

Dc  Duabus  naturis  et  una  persona  [Christi,  liber  unus. 

I)c  Arithmetica  libri  duo. 

De  Musica  libri  quinque. 

De  Geometria  libri  duo  cx  Euclide  translati. 

De  Consolatimic  philosophise,  hoc  opus  divinum. 

Scripsit  ct  alia  cumcarmine,  tum  soluta  orationc,  quse 


Disciplina  scholarium  inscribitur,  non  cst  cjus,  sed  bar 
barinescio  cujus,  quod  cum  alia  pleraque  coarguunt, 
tum  stylus  facilc  indicat,  a  Boctii  cum  cruditionc  tum 
elegantia  sane  quam  alienus.  Non  ignoro  tamen  Pium 
Baptistam  Bononiemem  aiitcr  sentire,  scd  cum  facile 
alias  rcfcltemus.  Transtuiit  item  Boctius  noster  in  Lati- 
nam  linguam  complures  Aristotelis  libros,  et  nonnullos 
Platonis  dialogos,  pollicitus  etiam  utriusque  horum 
philosophorum  concordiam  se  scripturum  :  quod  an 
prxstiterit,  compertumnon  habemus.  At  hac  tcmpestate 
nulla  Boetii  interpretatio  cxstat,  ut  bene  testatur  Leo- 
nardius  Aretinus  in  quarto  Epistolarum  libro,  prsetcr 
quam  Porphyrii  et  Prsedkamcntorum ,  et  nepi  ip{iri- 
■jvv.z  librorum.  Quos  si  accurate  legcs,  vidcbis  sum- 
mum  illum  virum  sine  uUis  ineptiis  libros  illos  trans- 
tulisse.Textus  cst  nitidus  ct  planus,  et  Grseco  respon- 
dens.  Ab  eodcm  Leonardo  in  quinto  epistolarum  volu- 
mine.  Boetius  vir  doctissimus  merito  dicitur,  de  cujus 
prsestantia  et  aliarum  honorifca  qusedam  testimonia  his 
apponere  libitum  est. 

Bapti^ta  Mantuanus 

Baptista  Mantuanus  in  Apologetico  Boetium  appcllat 
gravissimum sanctissimumque  virum,  et  omnium  scien- 
tiarum  peritissimnm  ac  prsestantissimum  veritatis  inqui- 
sitorcm  etinventorem. 

Angelus  Polilianus. 

Angelus  Politianus  in  Miscellaneis  :  Xam  quis,  in- 
quit,  Boctio  vcl  in  dialectkis  acutior,  vcl  subtilior  in 
mathematicis,  vel  in  philosophia  locupletior,  vel  in  theo- 
logia  sublimior?  Qucm  tanti  juniores  etiam  philosophi, 
longe  (arbitror)  omnium  perspicacissimi  fecerunt,  ut 
Aquinatem  Thomamdivum  hominem,  mag numque  illum 
Thomse  prseceptorcm  [{Deus  bone  quos  viros!)  habere 
meruerit  enarratores,  et  ab  ipsius  sententia  nc  sit  ulla 
quidem  pene  provocatio. 

Platina. 

Platina  in  Hormisdse  pontificis  maximi  Yita,  litte- 
rarum  monumcntis  hsec  prodidit  :  Boctium  ct  \Symma- 
chum  Theodoricus  ob  suspicionem  affectatse  libertatis 
exsilio  primo,  mox  carccre  afficit.  In  hac  calamitate 
constitutus  Boctius,  multa  scripsit  quse  adhuc  teguntur, 
Transtulit  et  pleraque  cx  Aristotele,  eademquc  commen- 
tatus  cst.  ln  mathematkisdoctissimus  esthabilas.  guod 
cjus  Musica  et  Arithmetica  ostcndunt.  Postrcmo  vcro 
cumSymmacho  senatore  Thcodorki  jussu  necatur.  Sunt 
autem  qui  scribunt  Boctium  taniamcalamitatemsubiisse, 
quod  in  Arianos  inveheretur,  ad  quos  Theodoricus  de- 
clinaverat.  Supcrior  scntentia  milii  verior  cidctur. 

Raphael  Volaterranus  in  Anthropologia. 
Boetius,  Zenone  impcrante,  ob  affectatse  libcrtatis 
suspiaonem  a  Thcodorko  rege  exsilio  damnatur  :  </•- 
inde  custodise  traditus,  plura  conscripsit.  Tandem  simul 
cum  Symmacho  senatore  socero  suo.  aliisque  prsestan- 
tibus  viris.  intcrfcitur.  Ejus  dcinde  statuas  AmcJa- 
siuntha  rcstituit,  </  hseredibus  patrimonium  incolume 
reddidit.  Yir  omnium  unus,  qui  ct  doctissimus,  ct  sine 
gcnk  fucrit  in  scribcndo. 


D 


881 


VAIilA   MONUMKNTA   UTTKUAHIA. 


882 


Matthaeua  1'alruerius  Florentinua  in  Chronicis. 

Boetius  scnatorius  vir,ob  suspicionan affectatSB  liber- 
tatis  a  Thcodorico  cxsilio  damnalus,  moxquc  in  carcc- 
rem  trusus,  plura  conscribit. 

Idcui  paulo  post. 

Boctius  jam  pridem  exsilio  rcvocatus,  et  prselorio 
prxfectus,  Theodorioi  jussusimul  cum  Sgmmacho  scna- 
torc  ct  cum  aliis  prsestantibus  viris  interficitur. 

Marcus    Autouius     Sabellicus     Euueadis    octavse 
libro  sccuudo. 

Boetii  septa  longius  durant,  oarixque  versatum  est 
illud  ingenium  per  omnes  philosophise  partes  tain  co- 
piose  et  clegantcr,  ut  ncscias  utrum  ultimus  fuerit  corum 
ijui  Uoinane  locuti  sunt,  an  primus  qui  inclinatam  elo- 
guentiam  in  integrum  restituere  sit  adortus.  Scripsit  in 
divinis  quxdum,  sed  in  mathematicis  multo  plura.  Ex- 
stant  in  dialecticen  coinmentarii,  cxstat  et  carnvn. 
Cxtcrum  c.um  utrumque  sit  ab  altero  divcrsum,  jure 
dubilari  possit  utrum  fttcrit  illi  uatura  magis  proprium. 
In  cunctis  tam  castus  et  elegans,  ut  cum  quolibet  ma- 
jorum  certet. 

Apud  Cassiodorum  in  libris  variarum  rerum  aliquot 
eruditx,  et  cum  primis,  honorificae  Thcodorici  Gotho- 
rum  regis  ad  Boetium  epistolx  lcguntur,  quarum  unam 
hoc  potissimum  loco  ascribcndam  putavi : 

«  Boetio  viroillustripatricio,  Thcodoricus  rexSalutem. 

Spernenda  non  sunt  quse  a  vicinis  rcgibus  prsesum- 
ptionis  gratia  postuiantur ,  dum  plerumque  res  parvse 
plus  prsevalent  prsestare  quam  magnse  possunt  obtinere 
divitise.  Frequenter  enim  quod  arma  explere  nequeunt, 
oblcctamenta  suavitatis  imponunt.  Sit  ergo  pro  repu- 
blica,  et  cum  ludere  videmur.  Nam  ideo  voluptuosa 
quserimus,  ut  pcr  ipsa  scria  compleamus.  Burgundio- 
num  ilaque  dominus  a  nobis  magnopere  postulavit  ut 
horologium,  quod  aquis  sub  modulo  fluentibus  tempe- 
ratur,  ct  quod  solis  immensi  comprchcnsa  illuminatione 
distinguitur,  cum  magistris  rerum  ei  transmittere  debe- 
remtts.  quatenus  impctratis  dclectationibus  perfruendo, 
quod  nobis  quotidianum,  illis  videatur  esse  miraculum. 
Merito  siquidem  respicere  cupiunt,  quod  legatorum 
suorum  relationibus  obstupescunt.  Iloc  te  multa  erudi- 
tionesaginatum  ita  nosse  didicimus,  utartes  quas  exer- 
cent  vulgariter  nescicntes,  in  ipso  disciplmarum  \fonte 
potaveris.  Sic  enim  Atheniensium  schokis  longe  positus 
introisti,  sic  paHiatorum  choris  miscuisti  togam,  ut 
Grsecorum  dogmata  doctrinam  feccris  esse  Romanam. 
Didicisti  cnim  qua  profttnditate  cum  suis  partibus  spe- 
culativa  cogitetur,  gua  ratione  activa  cum  sua  divisione 
discatur,  deduccns  ad  Romulcos  senatores,  Quidqutd 
Cecropidse  mundo  fcccrant  singulare.  Translationibus 
enim  tuis  Pythagoras  musicus,  Ptolemseus  astronomus 
leguntur  Itali.  Nicomachus  arithmcticus,  geometricus 
Euclides  audiuntur  Ausonii.  Plato  theologus,  Aristo- 
telrs  log^cus,  quirinali  voce  disceptant.  Mechanicum 
etiam  Archimedem  Latialem  Siculisreddidisti,  etquas- 
cunque  vcl  disciplinas  vcl  artcs  fecunda  Grsecia  per  sin- 
gulos  viros  cdidit,  tc  uno  auctore,  patrio  scrmone  Roma 
susccpit.  Quos  tanta  verborum  luculentia  reddidisti 
claros,  tanta  linguse  proprietate  conspicuos,  utpotuis- 


B 


A  scnt  et  illi  opus  tuum  prsBferre,  si  utramquc  plcnius 
didicissent.  Tu  artem  prsedictam  ex  disciplinis  nobilibus 
natant  pcr  quadrifarias  mathesis  januas  introisti.  Tu 
illam  in  naturse  penetralibus  considentem  auctorum 
Itbiis  invitantibus,  cordis  lumine  c  \gnovisti.  Cui  ardua 
nosse  usus,  miracula  monstrarc  propositum  est.  Molitur 
ostendere,  quod  obstupescant  homines  se  invenisse,  mi- 
ropue  modo  natuns  convcrsis  facti  detrahit  fidcm,  cum 
ostentct  ct  ocutis  visioncm.  Ftuit  aquus  cx  imo  surgcntcs 
pr&cipitcs  cadere,  igncm,  pondcribus  currcrc,  organa 
extraneis  vocibus  insonare,  et  peregrini  /lalibus  cala- 
mos  complct,  ut  in  anima  possint  artc  cantare.  Vidi  - 
mus  pcr  cam  dcfcnsioncs  jam  nutantiuiu  civitatum  subito 
tuli  firinitatc  consurgcre,  ut  machinumentorum  auxiliis 
supcrior  rcddatur,  qui  dcspcratus  viribus  invenitur. 
Madcntes  fabricx  in  aqua  marinasiccantur.  Dura  cum 
fuerint,  ingcniosa  dispositionc  solvuntur.  Mctalla  mu- 
giunt.  Diomcdcs  in  sere  gravius  buccinalur,  scnms  an- 
guis  insibilat,  avcs  simulate  fritinniunt,  et  quse  vocem 
propriam  nesciunt  habere,  dulcedinem  probantur  emit- 
tcre  cantilense.  Parva  de  illa  rcferimus,  cui  catlum  imi- 
tari  fas  cst.  Ilsec  fecit  secandum  solem  in  Archimcdis 
sphscra  decurrere.  Hsec  altcrum  zodiacum  circulum 
humano  consilio  fabricavit.  Ilsec  lunam  defectu  suo  re- 
parabilcm  artis  illuminatione  monslravit,  parvamquc 
machinam  gravidam  mundo,  coilum  gestabile,  compen- 
dium  rcrum,  speculum  naturse  ad  speciem  sethcris  in- 
deprchensibili  mobilitate  volutavit.  Sic  astra,  quorum 
licet  cursum  sciamus,  fallentibus  tamen  oculis  prodire 

q  non  cermmus.  Stans  quidam  in  illis  transitus  est,  et 
quam  velociter  currere  vera  ratione  cognoscis,  se  moverc 
non  respicis.  Quale  est  hoc  homini,  etiam  facere,  quod 
vel  intellexisse  potest  esse  mirabile  ?  Quare  cum  vos 
ornet  talium  rerum  prsedicanda  notitia,  horologia  nobis 
pubiicis  expensis  sine  vestro  dispendio  destinate.  Pri- 
mum  sit,  ubi  stylus  diei  index  per  umbram  exiguam 
horas  consuevit  ostendere  :  radius  itaquc  immobilis  et 
parvus  peragens,  quod  miranda  solis  magnitudo  discur- 
rit,  et  fugam  solis  sequiparat,  quod  motum  semper 
ignorat.  Inviderent  talibus  si  astra  scntircnt,  ct  mea- 
tam  suum  fortasse  deflecterent,  ne  tali  ludibrio  subja- 
cerent.  Ubi  cst  illud  horarum  de  luminc  venientium 
singulare  miraculum,  si  has  et  umbra  demonstrat  ?  Ubi 
prsedicabilis  indefecla  rotatio,  si  hsec  et  metalla  pcra- 

D  gunt,  quse  situ  pcrpctuo  continenturl  0  artis  insestima- 
bilis  virtus,  quse  dum  se  dicit  ludere,  naturse  prsevalet 
secrcta  vulgare.  Secundum  sit,  ubi  prseter  solis  radios 
hora  dignoscitur,  noctes  in  partes  dividcns :  quod  ut 
nihil  dcberet  astris,  rationem  coeli  ad  aquarum  potius 
fluenta  convertit :  quorum  motibus  ostendit,  quod  ccelo 
volvitur,  et  audaci  prxsumptionc  concepta  ars  elemen- 
tis  confcrt,  quod  originis  conditio  dcnegavit.  Universa 
disciplinx,  cunctus  prudentium  labor,  naturx  poten- 
tiam,  ut  tantum  possint  nosse,  perquirunt.  Mechanema 
sohim  est,  quod  illa  ex  contrariis  appetit  imitari,  ct  (si 
fas  cst  diccre)  in  quibusdam  ctiam  nititur  velle  superarc. 
Hxc  enim  fecisse  dignoscitur  Dxdalum  volare,  hxc 
ferreum  cupidinem  in  Dianx  templo  sinc  aliqua  illiga- 
tione  pendere.   Hxc  hodie  facit  muta  cantare,  insensata 


883 


APPENDIX  AD  LIBROS    DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHIjE. 


881 


vivere,  immobilia  movcri.  Mcchanicus  (si  fas  est  dicere) 
pene  socius  cst  naturx,  occulta  reserans,  manif 
convertens,  miraculis  ludens,  ita  pulchre  similans,  ut 
quod  compositum  non  ambigitur,  veritas  xstimetur.  Et 
quia  tc  ^studiosius  legisse  cognovimus,  prxdicta  nobis 
horologia  ocius  transmittere  maturabis,  ut  te  notum  in 
illa  mundi  parte  facias,  quo  aliter  pervenire  non  pote- 
ras.  Agnoscant  per  tc  exterse  gentes,  tales  nos  hai 
nobiles,  quales  leguntur  auctorcs.  Quolies  non  sunt 
credituri,  qux  viderinil  Quoties  hanc  veritatem  lusoria 
somniaputabunt?  et  quando  fuerint  ab  stupore  conversi, 
non  audcbunt  se  xquales  nobis  dicere,  apud  quos  scient 
sapientcs  talia  cogitasse.  Vale.» 

III.  Operis  titulus. 
Titulus  operis  hic  in  plerisque  exemplaribus  habetur : 
Anitii  Manlii  Severini  Boetii  viri  clarissimi  et  illustris, 
e  consulum  ordine,  de  Consolatione  philosophix  libri 
quinquc.  Anitius  Manlius  Torquatus  et  SeVerinus  no- 
minasunt  cx  familia  genereque Boetii  desumpta.  Quan- 
doquidem  Anitiorum  genus  nobilissimum  fuisse  Romx, 
et  divus  Hieronymus  in  epistola  ad  Bemetriadcm  testi- 
ficatur  his  verbis  :  Scilicet  nunc  mihi  Proborum  et  Oli- 
biorum  clara  repetenda  sunt  nomina,  etillustris  Anitii 
sanguinis  genus,  in  quo  aut  nullus  aut  rarus  erit,  qui 
non  mcruerit  consulatum.  Et  Prudentiuspoeta  in  libro 
adversus  Symmachum  secundo,  hunc  in  modum  ce- 
cinit  : 

Fertur  cnim  ante  alios  generosus  Anitius  Urbis 
lllustrasse  caput :  sic  se  Roma  inclyta  jactat. 
Videtur  mihi  hxc  Anitiorum  familia  ex  Manlia  gente 
duxissc  originem,  cvjus  auctor  fuit  Manlius  Capitoli- 
nus.  Torquati  autem  cognomen  cx  Titi  Manlii  virtute 
accessit,qui  Sulpitio  dictatore  tribunus  militum  Gallum 
provocatorem  occidit,  torquem  ei  detractum  cervici  sux 
indidil.  Ab  eodem  propagatum  est  in  posteros  Severini 
cognomentum.  Fuit  cnim  tam  severus,  ut  belto  Latino 
consul  filium  suum  quod  contra  patris  imperium  pu- 
gnasset,  licet  hostis  victorem,  securi  percusserit.  Unde 
Virgilius  : 

scevumque  securi 
Aspice  Torquatum. 

Porro  peculiarem  et  prope  genuinam  hujus  gentis  fuissi 
severitatem,  ostendit  Cicero  in  i  de  Finibus  libro. 
Proinde  ridiculum  est  quod  indocti  aiunt  Boetium  co 
dictum  Severinum,  quod  Theodorico  regi  se  opposuerit. 
Multo  autcm  magis  illud  quod  Boetium  tradunt  a 
scenda  boum  carne  fuisse  agnominatum,  cum  eruditiores 
a  nomineprisci  cujusdum  philosophi  quod  est  Boetius, 
ccnseant  Boetium  fuisse  appellatum.  Qaodsi  ita  esi 
th  aspiratum  hoc  nomcn  scribendum  cst.  Interpr  tatur 
autem  6ov;06s,  fautor,  adjutor,  auxiliator.  Cseterum 
quod  hoc  opus  de  Consolatione  philosophise  inscribitur, 
sciendum  est  formas  ssepe  fingi  ab  illustribus  auctoribus 
<■(■  personarum  fieri  descriptionem  :  quare  Gnccis  npoim- 
-oyo'/.'->iv.  dicitur.  Quemadmodum  Prodicus  sophista  vir- 
tutem  acvoluptatemapud  Herculem  inter  s<  a^ites 

facit,  ut  auctor  est  Xenophon.  Et  mortem  ac  vitarn, 
teste  Fabio,  contendentes  in  satyra  tradit  Ennius. 


B 


A  IV.  Styli  qunlitas. 

Jamut  styli  qualitas innotescat,  Boetius  in  his  libris, 
tum  versibus  utitur,  tum  oratione  soluta,  ut  jucunda 
vicissitudine  lectoris  tsedium  levetur.  Fecerunt  hoc  ante 
Boetiwa  cum  alii,  tum  prseclare  Petronius  Arbiter,  ct 
Martionus  Capella.  Belle  autem  prius  utitur  carmine 
quam  prosa  :  quod  [auctore  Strabone)  primum  ante 
omnia   o  '■<)  ipsa  poetica  processit  in  mcdium,  et 

approbata  complacuit.  Beinde  metrum  solverunt 
Cadmus,  Pherecydes  et  Hecatxus.  Huc  acc  lit,  quod 
Boc:  •  a  no  nimium  \  erturbatus,  Elegis  fortunse  mu- 
tatio  'orans,  et  animi  sui  patefaciens  segriiudi- 

nem,  peropportunum  x  in  soluta  oratione  ad 

consolationem  inducendse  locum  parat.  Sciendum  ora- 
tionis  duas  csse  species,  metricam  et  solutam.  Metrorum 
quidem  variis  generibus  in  hoc  opere  v.sus  cst,  qusc  loco 
suo  reddentw.  Soluti  prosa  dicitur,  q 

sit  rccta,  et  non  certo  nurnero  refllcxa.  Nam  prosum 
veteres  rectum  dixerunt.  Fabius  :  Facilius  versus  ■  - 
scimus,  quam  prosam  orutioncm.  Sunt  qui  prosam 
dictam  velint,  co  quod  sit  profusa,  vel  quod  spatiosius 
prodeatet  excurrat,  nvllo  sibi  termino prsefinito.  S': 
est  mediocris,  ct  philosophicus  magis  quam  oratorius, 
non  fucatus  quidem  aut  phaleratus,  scd  qui  veritatis 
uisitori  nequaquam  improbetur. 

V.  Scribentis  intenfio. 

Stylo  hujus  operis  indicato,  nunc  auctoris  intentio- 
nemet,ut  Grseci  dicunt,  tv.q-ov  videamus.  Quemad- 
modum  M.  T.  Cicero  ,  bcllicos  tumultus  a  senatu 
C  forensibitsque  negotiis  semotus,  lotum  se  adphilosophix 
stuclia,  librorumque  (quibus  juvaret  posteros)  scriptio- 
ncm  contulit ;  ita  et  Boetius  exul  ac  in  carccrcm  con- 
jectus,  curn  bcne  consukndo  et  agendo  prodesse  homini- 
bus  nt  quiret,  utetipseres  adversas xquiori  animoferret, 
et  detecta  fortunx  inconstantia,  summoque  bono  pate- 
facto  posteritati  consuleret,  philosophia  consolah 
advocata,  divinum  hoc  opus  in  dialogi  morcm  compo- 
suit. 

VI.  Librorum  uumerus. 

Est  autem  id  in  quinque  volumina  ad  Ciceronis,  qui 
libros  quinque  de  Finibus  bonorum  et  malorum,  toti- 
dern  Tusculanarum  disputationum,  non  admodum  dis- 
simili  argumento  composuii  [ni  fallor)  imii 
distributum.  Quorum  primo  Boctius  Philosophix  la- 
onis  ct  xgritudinis  sux  causas  exponit.  In  s  - 
cundo,  Philosophia  Boetio  leviora  quxdam  fomenta 
prud  at,  eumque  molliter  consolatur,  doc 

fortunx  bona  non  •  is  nostris  numeranda. 

Tertius  liber  acriora  contini  lia,  falsxque  felici- 

tatis  specie    rejecta,     veram     beatitudinem    oslend 
Quarti    disputatio    hxc  cst,  omncs  malos  infelices  it 
\tentes  csse,  bonos  vero  conli 

- 
tissime  dc  casu,  liberoque  hoi       ■    rbitrio  ac  '  u- 

tia  divina. 

VII.  Quae  sit  operis  utilitas. 

Porro  qux  sit  horum  voluminum  utilitas,  ex  his  qua 
jam  dicta  sunt  fa  ni  dubium 

cum  ea  non  possint  non  est  si  quibus 


ii 


883 


MURMELLII  ET  AUlH.ol   i:  COMMENTARIA. 


886 


discamus  vera  bona  discernere  a  fatsis,  et  comtemptis 
fallacissimse  fortunse  donis,  ad  solidam  perpetuamque 
beatitudinem  bene  honesteque  vivendo  perven 

VIII.  Ad  quam  philosophise  partem  lioc  opus 
referatur. 

Reliquum  est,  ui  ad  quam  phifosophise  partem  hoc 
opus  pertineat,  dicamus.  Philosophia  trifariam  a  ple- 
risque  dividitur,  in  moralem,  naturalem,  rationalem. 
Prima  componii  animum,  secunda  rerum  naturam 
scrutatur,  tertia  proprietates  verborum  exigit  et  structu- 


A  ram.  Diducitur  et   philosophia  in  contemplativam  ct 
\vam,  quarum  hssc  quid  m  in  i  irtutufn  actionibus 
versatui  ra  in  contemplatione  veritatis.  Hoc  ita- 

que  ni fallor)  opus  polissimumad  activam  moralem- 
que  philosophiamrefertur.  Nam  in  eo  maxime  versatur, 
ui  animum  hominis  perturbationibus  repurgatum,  vir- 
tutibusque  excultum  ad  summi  boni  contemplationem 
lucat.  fn  postremo  autem  libro  sublimius  exsurgit 
disputatio,  et  metaphysicen  theologiamque  quodammodo 
attingit.  Sed  hsec  hactenus'.  nunc  aspirante  Spiritu 
sancto  primi  carminis  i  narrationem  auspicemur. 


JOANNIS  MURMELLII  ET  RODOLPHI  AGRICOL^E 
IN  LIBROS  DK  GONSOLATIONE  PHILOSOPHLE 

*  GOMMENTARIA 


LIBKR    PRIMUS. 


1M  METRUMPRIMUM. 
Expositurus  hoc  ptinio  volumine  Boetius  lamen- 
tabiliter  segriludinis  suae  causas  opportune  in  elc- 
giacos  versus  erumpit,  quibus  Qetus  potissimum 
luctusque  exprimilur:  unde  et  nomen  eis  inditum 
slsyoc,  oamque  luctus  iDtcrpretatur.  Unde  mos  ino- 
levit,  ut  epitaphia  ct  neenias  fere  id  genus  versibus 
cumponantur.  Vetustissimi  sance  nihil  aliud  nisi  la- 
mentationes  suas  elegis  effuderunt.  Procedente  dein 
tempore,  versueo  res  aliee  quoque  scribi  co-pta;  sunt. 
Umle  Horatius  : 

Versibus  impariter  junctis  quserimonia  primum, 
Post  etiam  inclusa  cst  voti  sententia  compos. 

Et  Terentianus: 

Hos  elegos  dixere,  solet  qnod  clausula  talis 
Tiislibus   ut  tradunt   aptior  <  lodis. 

De  eorum  autem  inventione  Horatius  hsec  ait: 

Quis  tameo  exiguos  elegos  emiserit  auctor. 
Grammntici  certaut,  et  adhuc  sub  judice  lis  est. 

Terentianus  quoque  : 

Pentametrum  dubitant,  quis  primus  liaxerit  auctor : 
Quidam  non  dubitanl  dicere  Callinoum. 

Pentameter  hexametro   ita  adnectitur,  ut  vix  sepa- 

ratum  invenias.  Apud  unum  equiden  I  memi- 

nerim)  Martianum   Capellam   libro  uono  carmen  ex 

meris  pentametris  legi.    Boetius  autem  noster  in  hu- 

jusoperis  terlio  pentametrum  senario  i  imbico  subje- 

cil.  Haec  de  carminis  genere  :  jam  quid  eo  sibi  velit 

narremus.  Dejectus  ex  amplissima  opum  d  um- 

que  conditione  Boetius,  animo   nimium  perlurbato 

fortunas  mutationem  lamentabundus,  et  gravissimum 

inde  conceptum  dolorem  exponit,  segre  ferens  vitam 

rebus  prospere  succedentibus  pene  amissam  :  nunc 

adversis,  cum  mors  prseoptetur,  in  miseriarum  dolo- 

rumque  incrementa  prolongari. 

Carmina]  Lyricas    odas,    et   laetitise    versus.    Non 

enim  simpliciter  pro  quibuslibet  accipienda,  sed  pro 

lyicis  hilarique  animo  compositis,    quemadmodum 

Horalius  quatuor  libros  carminum  scripsit. 

In  his  commentariis^quse  nomine  carebunt  noveril 


B      Florente]  Vigente  per  fortunatum  otium,  et  mentis 
tranquillitatem. 

Peregi]  Composui,  perfeci. 

Flebilis]   Dolens,  luctuosus.  Ovidius  in  v  Tristium  : 

Flehilis  ut  aoster  status  est,  ita  tlnhile  carnien, 

Materix  scripto  conveniente  sua3, 
[nteger  et  Isetus  beta  etjuvenilia  lusi ; 

Illa  lamen  nunc  me  composuisse  piget. 

Est  et  ilebilis,  dignus   qui  fleatur.  Iloratius  i.i  Odis : 

Multis  ille  bonis  flebilis  occidit, 
Nulli  Qebilior  quam  tibi,  \'irgili. 

stos  modos]  Tristes  et  elegiacos  versus. 

r«iVe]Inchoare. 

Ecce]  Ubicunque  ponitur  ecce,  necessario  sequi- 
tur  aliquid,  quod  vel  metum  afferat,  vel  admiratio- 
nem  :  propriumque  Ciceronis  lioe  est  in  rebus  im- 
B  provisis,  quod  accurale  Virgilius  et  legit  ettranstulit. 
Auctor  Asconins.  liene  igitur  et  nunc  eo  adverbio 
utitur  Boetius,  repentinam  mirabilemque  cum  fortu- 
nse,  tumstudiorum  mutationem  significans. 

Lacerx]  Pertiirbatae,  lucluosaj,  cl  quasi  ob  animi 
dolorem  laceratis  vestibus.  Nam  poetai  Musas  tan- 
quam  feminas  sibi  assistentes  inducunt. 

Dictant]  Suggerunt,  et  ut  excipiam  scribamque, 
dicunt.  Ovidiana  Sappho  : 

At  mibi  Pegasides  blandissima  carmina  dictant. 
Dictare    est   id   dicere,  quod    alius  excipiens    notet 
Hieron.  :  Non  enim  eodemlepore  dictamus,  quo  scri- 
bimus.  Significat  et  suggerere.  Fabins  :  Nobis  autem 
et  !  um  est  auctores  plures  sequi,  et  ita  vide- 

tur  raiio  dictare. 

Camamse]  Musae. 

Veris  Non  simulatis,  sed  ex  animi  dolore  prove- 
nientibus. 

Rig  idefaciunt.  Seneca  iu  Octavia  : 

Rigat  et  moestis  Qetibus  ora. 
Virgilius  in  sexto  : 

Sic  memorans,  largo  fletu  simul  ora  rigabat. 
[dem  in  nono  : 

.  ultum  lacrymis  atque  ora  rigabat. 
lector  .lu.iniii  Murmellio  esse  tribuenda. 


887 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


888 


llas}  Camcenas. 

Saltem]  Quasi  dicat,  Tametsi  csetera  me  deserue- 
rint,  Musee  tamen  nullo  terrore  a  me  abstrahi  potue- 
runt.  Sic  Ovid.  in  iv  Tristium  : 

Me  quoque  Musa  levat  Ponti  loca  jussa  petcntem. 
Sola  comes  nostrte  perstitit  illa  fugoe. 
Sola  nec  insidias  inter,  nec  militis  ensem, 
Nen  mare,  nec  veutos,  Barbariamque  timet. 

Subditque  non  multo  post : 

Jure  deas  igitur  veneror  mala  nostra  levantes, 

Sollicitas  comites  ex  Helicone  fugee, 
Et  partium  pelago,  partium  vestigia  terra3, 
Vel  rate  dignatas,  vel  pede  nostra  sequi. 

Gloria]  Repetatur  nominativus  pluralis  Camoenee, 
u t  sit  appositio,  Camcenee  gloria  felicis  et  viridis  ju- 
ventee  olim,  Solantur  nunc  mea  fata  moesti  senis  : 
hoc  est,  Musee  quee  mihi  olim  non  mediocri  et  orna- 
mento  et  decori  fuerunt,  pariter  tum  juventa,  tum 
laetis  fortunse  successibus  florenti,  nunc  rebus  adver- 
sis  perturbato,  afflicto,  et  ante  legitimum  tempus 
dolore  consenescenti,  consolationem  afferunt.  M. 
Tullius  in  oratione  pro  Archia  :  «  Nam  ceeteree,  in- 
quit,  res  neque  temporum  sunt,  neque  eetatum  om- 
nium,  neque  locorum.  Heec  studia  adolescentiam 
agunt,  senectutem  oblectant,  secundas  res  ornant, 
adversis  perfugiunt  ac  solatium  preebent,  delectant 
domi,  nou  impediunt  foris  pernoctant  nobiscum, 
peregrinantur,    rusticantur.  » 

M  a  fata  maisti  senis]  Laurentio  Vallensi,  qui  unus 
omnium  de  Latina  lingua  multo  meritus  est  optime, 
hsec  Boetii  locutio  vix  tolerabilis  videtur,  eo  quod 
participium  desit  :  quod  tamen  meo  judiciojhaud 
difticulter  subauditur,  puta  facli,  ut  sit  sensus.  Musee 
solantur  nunc  mea  fata,  qui  ob  fortunee  iniquitatem 
factus  sum  mcestus  senex.  Et  boc  est  quod  subjicit. 

Inopina]  Id  est,  inopinata  senectus,  et  [quee  clan- 
culum  mibi  opinione  citius  obrepsit. 

Venit  properata]  Hoc  est,  propere  et  festinanter  in- 
ducta. 

Malis]  Hoc  est,  ob  mala  et  fortunee  adversitates. 
Est  enim  septimi  casus.  Apud  Erasmum  singulare 
nostri  seeculi  decus,  proverbium  est,  Mala  senium 
accelerant,  desumptum  ex  illo  Homerico  : 

Quippe  repente  homines  curisquemalisque  senescunt 
Ovidius  in  primo  de  Ponto  : 

Me  quoque  debilitat  series  immensa  laborum, 
Ante  meum  tempus  cogor  et  esse  senex. 

Mtatem  suam]  Senectutem.  Ut  enim  juventa  leeti- 
tiee,  sic  doloris  eestas  est  senectus. 

Intempcstivi]  Ante  justum  tempus  nati. 

Vertice]  Per  verticem,  in  capite. 

Cani]  Capilli  cani.  Valerius  Maxim.  lib.  n  ;  Puber- 
tas  canis  suum  honorem  reddebat. 

Effecto]  Viribus  exhausto,  et  ob  animi  dolorem  de- 
bilitato. 

Mors  hominum  felix]  Ut  animi  'perturbati  homo, 
totus  ex  fortuna  pendet,  citra  cujus  successum  mor- 
tem  magis  quam  vitam  optat. 

Mors  hominum  fclin]  Subaudi  est.  Felices,  inquit, 
sunt  homines  quibus  cum  fortuna  permanct  ct  vita, 
illaque  recedente,   pariter  finitur.   Antisthenes   ille 


B 


A  Cynicus  rogatus  quidnam  apud  homines  esset    bea- 
tius  :  Felicem,  inquit,  mori. 
Dulcibus}  Fortunatis. 
Inserit]  Immittit,  ingerit. 

Mxstis)   Ab   hominibus    moestis,    id  est  tristibus. 
Maximinianus  non  omnino  contemnendus  poeta  : 

0  quain  dura  premit  miseros  conditio  vitae. 

Nec  mors  humano  subjacet  imperio. 
Dulce  mori  miseris,  at  mors  optata  recedit, 

At  eum  tristis  erit,  praecipitata  venit. 

Obiter  his  in  versibus  notanda  secunda,  dictionis 
conditio,  syllaba,  quai  licenter  producta  est.  Miror 
autem  sciolos  quosdam  Gallo  poetee  Virgilii  amico 
elegias,  quee  Maximiniani  sunt,  ob  leviculam  suspi- 
cionem  tribuere.  Verum  de  hoc  alias  latius. 

Heu  heu  quam  sntrda]  Heu  dolentis  est  interjectio, 
sicut  probatissimi  grammatici  docent.  Eheu  Latina 
dictio  non  est  :  quod  sola  pariium  orationis  inter- 
jectio  nunquam  componitur,  sed  geminatione  facta 
dicendum,  heu  heu.  Tibullus  : 

Heu  heu  divitibus  video,  gaudere  puella. 
Idem  : 

Ferreus  est,  heu  heu,  quisquis  in  urbe  manet. 
lnvenitur  et  heheu,  teste  Perotto.  Potest  si  versussic 
recle  legi  :  Heu  quam  surda.  Servius  in  secundo 
.Eneidos  commentario  :  Heu  modo  est  una  syllaba, 
sed  interdum  propter  metrum  duee  fiunt,  ut  est, 
Heu  quam  pingui  macer  est  mihi  taurus  in  arvo. 
Auer££(Mr]Spernit,aversaturmorsamiserisinvocata. 
Et  flentes  oculos]  Ordina  sic,  Et  saeva  mors  negat, 
hoc  est,  non  permittit,  miseros  subaudi,  claudere 
flentes  oculos.  Aut  huuc  rn  modum,  Seeva  mors  ne- 
gat  flentes,  hoc  est,  homines  ob  hujus  vitee  calami- 
tatem  lacrymantes,  claudere  oculos,  id  est  mori. 
Alludit  autemad  veterum  morem,quo  propinquiores 
mortuorum  oculosclaudere  solebaut.  In  libro  Tobiee, 
capite  ultimo,  heec  scripta  sunt  :  Post  obitum  matris 
suee  Tobias  abseessit  ex  Ninive  cum  uxore  sua,  et 
filiis,  et  filiorum  filiis,  et  reversus  est  ad  socerossuos, 
invenitque  eos  incolumes  in  senectutebona:  et  curam 
eorum  gessit,  et  ipse  clausit  oculos  eorum,  et  omnem 
heereditatem  domus  Raguelis  ipse  percepit.  Valerius 
Maximus  de  muliere  Assana  :  Filiarum  manus  ad 
supremum  opprimendorum  oculorum  ofticium  advo- 
cavit.  Silius  Italicus  in  nono  : 


D 


Atque  iu  line  faborum 
Hac  condas  oculos  dextra  precor. 

Ovidius  in  tertio  de  Tristibus  : 

Nec  maudata  dabo,  nec  cum  clamore  supremo 
Labentes  oculos  condet  amica  manus. 

Levibus]  Mutabilibus,  fluxis,  caducis. 

Malefida}  Intida,  incoustans. 

Faveret]  Deest  mihi. 

Nam  levibus  bonis]  Septimus  casus  est. 

I>,  nr  caput  tristis]  Id  est,  pene  mortuus  eram. 

Nubila]  Obscura  et  adversa.  Sic  Ovidius  : 

Tempora  si  fueriut  nubila,  solus  eris. 

Ingratas}  lnjucundas  :  snbaudiendum  mibi. 

Impia  vita]  Crudelis  in  me  miserum  mori  cupien- 

tem.  Publius  Mimographus  : 

o  vita  misend  longa,  felicibus  brevis. 


889 


MURMELUI  ET  AGIUCOL.I-:  COMME NTAItlA. 


K'111 


Seneca  in  Hercule  OEtheo  ; 

Par  ille  superis,  cui  pariter  dies 
Et  fortuna  fuit,  mortis  habetvices, 
Leote  cuin  trahitur  vita  gemeutibus. 

Idem  in  eodem  : 

Felicea  Bequeris  mors,  uiiseros  fugis. 

Quid  mc  felicem]  His  versibus  ostendit  non  esse 
felicein  appellandum  eum  cujas  conditionem  fortuna 
mulare  potest.  Vera  namque  felicitas  iinem  non 
habet. 

Quid\  Propter  quid,  ad  quid,  cur.  Convcr^it  au- 
lem  cum  quadam  auimi  indignatione  sermonem  ad 
amicos. 

Juctustis]  Insolenter  et  cum  quadam  supcrbaosten- 
tationc  pnedicastis. 


A  Philosophiae  ignei  sunt  oculi,  et  supra  communcm 
mortalium  valenti  tm  perspicaces  :  quia  sapientiffi 
studium  iutelleclus  oculis  intima  qua-que  penetrat,  et 
res  vulgo  prorsus  ignotas  lateuliu:ii  caus;  rum  inves- 
tigatione  perscrutatur. 

Colore  vivido]  Naturali  et  sanitatem  robiirque  prae- 
ferenti.  Philosophia  enim  cum  sit  optime  constituta, 
vividi  nimirum  coloris  esse  dicitur,  ct  egregiae  pul- 
chritudinis. 

Inexhuusti]  Infiniti,  nunquam  deficientis. 

JEoi]  vEtutis. 

Plena\  Ahuudans. 

Nostrx  xlatis]  Saeeuli  nostri ;  quamvis  (inquit) 
philo^ophia  ita  esset  annosa,  ut  multo  ante  nostram 
aetatem  iloruisse  crederelur,  erat  tamen  vigoris  inex- 


Qui  cetidit]  Verissima  hoec   est  sententia,  et  ex  eo  %ausU>  minjmeque  consumpti.  Sapientia  euim   nun- 


quod  contranum  est,  facile  sic  ostenditur  :  Qui  sta- 
hili  gradu  est,  is  cadere  non  potest. 

IN  PROSAMPRIMAM. 

Hac  prosa  tanquam  procemio  totius  operis  arguraen- 
tum  aperit,  sane  quam  pulchra  descriptione  philoso. 
phiam  inducens  sibi  apparuisse,  tametsi  ob  animi 
petturbationes  minus  notam,  ejectisque  levioribus 
musis,  aegrum  ejus  animum  suis  gravioribusque  cu- 
randum  ac  sanandum  s-iscepisse.  Scieudum  autem 
est  hoc  opus  dialogo  compositura  inter  philosophiam 
per  quam  recta  ratio  accipitur,  et  Roetium,  homi- 
nem  fortuna?  adversitatibus  afflictura,  variisque  per- 
turbationibus  obnoxium.  Dialogus  est  (ut  Laertio  pla- 
cet)  ex  interrogatione  et  responsione  compositus  de  C 
eare,  quse  vel  philosophiam,  vel  reipublicaepartes  at- 
tiugat,  cum  decenti  et  congrua  expressione  perso- 
narum  quse  assumuntur,  accurataque  compositione 
verborum. 

Hxc\  Elegis  jam  descripta. 

Tacitus]  Tacens. 

l{<  iiutarem]  Meditarer. 

Lacrymabitem]  Ad  lacrymandum  aptam. 

Officio  styli]  Scriptione,  litterarum  exaratione. 

Desirjnarem]  Describerem. 

Supra  verticem]  Supra  caput. 

Mulier]  Apte  philosophia  mulier  inducitur,  cum 
sit  generis  feminini,  et  ibrmoe  nomen  :  quemadmo- 
dum  virtus  ei  voluptas  a  Prodico  sophista  mulieres 
tinguutur,  non  viri.  Mulier  tam  virgo  quam  nupta 
dicitur,  auctore  Servio  in  ix  vEneidos  commentario, 
cujus  hsec  sunt  verba :  Usus  obtinuit,  ut  innuptas, 
virgiues :  nuptas,  mulieres  vocemus.  Nam  apud  ma- 
jores  indiscrete  virgo  dicebatur  et  mulier.  Utrumque 
enim  sexum  tantum  significabat. 

Reverendi]  Venerabilis.  Quidquid  enim  sapientia 
prseditum  est,  imprimis  est  reverentia  et  honore  di- 
gnum. 

Ardentibusj  Ignea  vi  prseditis,  et  penetrabilibus. 

Valcntiam]  Facultatem.  Valentia  est  potestas,  ro- 
bur,  vires.  Titinnius :  Sapientia  gubernator  navem 
torquet,  non  valeutia. 

Perspf;'cac*'6uSj  Acutis.  Perspicax,  qui  visus  acu- 
mine  res   perspicere,    perfecteque   inspicere   potest. 


I) 


quam  senescit,  nunquam  vim  suam  amittit.  Et  quo 
plura  ejus  studio  consecutus  fueris,  eo  plura  super- 
esse  cognoscenda  deprehendes.  Priscis  profecto  see- 
culis  apud  Hebrceos,  ^Egyptios,  Graecos,  Latinos, 
aliasque  gentes  philosophi  exstiterunt,  aliisque  suc- 
cesserunt  alii,  neque  vim  philosophioe  potuerunt  un- 
quam  exhaurire,  nec  ad  tinem  discendi  pervenire. 
Hieronymus  ad  Nepotianum:  AmpK  ;'tur  me  modo 
sapientia,  et  Abisag  nostra,  quse  nunq;:am  senescit, 
in  meo  requiescat  sinu  {III  Rcg.  i).  Impolluta  est, 
virginitatisque  perpetuae,  et  quae  in  sirailitudinem 
Mariae  cum  quotidie  generet,  semperque  parturiat, 
incorrupta  est. 

Statura  discretionis  ambigux]  Mulier  (inquit)  quae 
mihi  apparuit,  erat  statura  discretionis  ambiguae, 
boc  est,  eam  staturam  praeferebat,  quam  nemo  facile 
certa  discretione  cognosceret.  Cujus  rei  hanc  subji- 
citcausam:  vNam  nunc  quidem  ad  communem  sese 
hominum  mensuram  cohibebat,  id  est  aliquando 
non  excedebat  communem  hominum  staturam.  Hoc 
autem  dicitur  ob  eas  philosophiae  partes  in  quibus 
de  iis  rebus  agitur,  quarum  capax  est  bumanum  in- 
genium,  et  quas  intellectus  hominum  certis  rationi- 
bus  assequi  potest.  Cujusmodi  sunt  tres  philocophise 
rationalis  partes,  grammatica,  dialectica,  rhetorica, 
et  mathematicse  disciplinse  prseter  astronomiam, 
item  physica  majori  ex  parte,  et  tota  moralis  philo- 
sophia. 

Nunc  vero  pulsare  ca>Jum  summi  vcrticis  cacumine 
videbatur]  Hoc  dictum  videtur  ob  astronomiam,  et 
eam  physices  partem,  in  qua  de  coelo  et  mundo 
agitur. 

Quae  cum  caput  altius  extulisset]  His  verbis  signi- 
ficat  primam  philosophiam,  cujus  speculatio  versa- 
tur  circa  res  divinas  et  causas  altissimas,  quarum  non 
facile  capax  est  mortalium  iutellectus,  dicente  phi- 
losopho  :  Nam  ut  vespertilionum  oculi  sese  habent 
ad  lucem  diei  sic  et  nostrse  animse  mens  ad  ea  sese 
habet,  quse  manifestissima  omnium  sunt  natura. 

Respicientium]  Visum  retrorsum  flectentium. 

Ycstes  erant  tenuissimis  ftlis]  Per  vestes  accipe 
divinarum  humanarumque  rerum  tractatus,  disputa- 
tiouesque  ac  praecepta   philosophorum.    Per  tenuis- 


8?U 


APPENIHX  AD  LIIBROS  DE  COXSOLATIONE  PHILOSOPHI/E. 


802 


sima  fila,  voces  siinplices  et  argumentationum  ele- 
menta.  Per  subtile  arliiicium,  solertem  disserendi 
artem,  qua?  dialectice  nuncupatur.  Per  indissoiubi- 
lem  materiam,  intellige  verarum  propositionum, 
assumptionum,  conclusionumque  cougruitatem,  qui- 
bus  philosophicee  disputationes  cohaerent.  Haec  enim 
maleria  indissolubilis  est.  Nam  »i  dissolveris,  et  dis- 
putationis,  in  utramque  partem  factae  particulam  ar- 
ripueris,  falsum  fortasse  pro  vero  credideris  afllr- 
maverisque.  Quod  cum  aliis  permultis  accidit,  tum 
imprimis  Aristippo,  qui  cum  audivisset  Socratis  su- 
per  corporis  voluptate  disputationem,  relictis  veris, 
apprehendit  falsa :  hoc  est,  ea  argumenta,  quae  vo- 
luptatem  corporis  esse  summum  bonum  ostendere 
videhantur. 

Uti  post  eadem  prodcnte    cognovi]  Parentbesis  est. 

I  ti]  Quemadmoduiu. 
Post]  Postea. 
Eadem]  Pbilosopbia. 

Prodcnte]  ludicante.  Hoc  videbitur  in  bujus  libri 
prosatertia. 

Suis  manibus]  Cogitationibus  ct  elocutionibus  pbi- 
losophicis.  Manus  philosophiae  sunt  rerum  divinarum 
et  humanarum  meditationes,  ac  elocutiones,  quibus 
philosophiae  vestis  contexitur,  hoc  est,  disputatio, 
falsireprobans,  etapprobans  vera,  componitur. 

Quarum]  Vestium. 

Speciem]  Formam. 

Veluti  fumosas  imagines  solet]  Parenthesis  est. 

Fumosus]  Fumo  obductas.  Seneca  :  Non  facit  no- 
bilcm,  atrium  plcuum  fumosis  imaginibus. 

Solet]  Subaudi  caligo  neglectae  vetustatis  obdu- 
cere. 

Caligo]  Obscuritas. 

Obduxerat]  Obtexerat.  His  verbis  significatur  phi- 
losophise  studium  diu  neglectum  jacuisse  in  tene- 
ln  i  -. 

Harum  ]Vestium. 

ln  extremo  maigine]  ln  ima  extremitate. 

II  Per  hoc  accipitur  Wysv.-iv.h,  id  est  activa  phi- 
losophia. 

In  supremo]  Subaudi  margine. 

©]  Per  hoc  signilicatur  QeapyTixi),  id  est  contcm- 
plativa.  Sunt  enim  duae  philosophiae  partes,  contem- 
plativa,  et  activa :  quod  homo  ad  duas  potissimm. 
res  natus  est,  puta  ad  agendum  et  contemplandum 
Aristoteles  secundo  libro  prim;e  philosophiee :  Nam 
tinis  quidem  contemplativee  veritasest,  activae  autem 
opus. 

Inter  utrasque  litteas]  n  et  0. 

Insigniti]  iNotati. 

Quibus]  Gradibus. 
Ib  infi  riore    Elemento  n 

Ad  superius  elementum]  &  Ex  Platonica  disciplina 
hoc  sumptura  est,  ut  centum  alia  Boetii.  Piatouici 
enim  docenl  tribus  gradibus  animum  hominis  per- 
vemre  ad  divinum  intellectum ;  virtutibus  primo 
civilibus,  secundo  purgatoriis,  tertio  animi  jam  pur- 
gati. 


A      Eamdem  tamen  vestem]  Disputationem  pbilosophi- 
cam  inlegra  veritate  cohaerentem. 

Violentorum  quorumdam]  Epicureorum  et  Stoico- 
rum,  qui  (ut  in  tertia  hujus  libri  prosa  dicetur)  post 
Socratis  mortem  philosophiae  vim  intulerunt  et  cum 
totam  comprehendere  non  potuissent,  dilacerat  i  ejus 
veste,  particulas  quas  quisque  potuit,  abstulerunt. 
Lactantius  in  libro  de  divino  prsemio,  capite  septimo 
docet,  qnare  philosophi  nequiverint  comprehendere 
veritatem  integre,  quam  tamen  particulatim  com- 
prehenderunt. 

Libellos]  Per  bos  coutemplationem  significat,  quos 
recte  in    dextra  collocat,   quod  philosophia  contem- 
plativa  longe  praestantior  e?t   activa,  ut  docet  Aris- 
R  toteles  in  secundo  libro  primae  Philosopbiae. 

Sceptrum    Per  hoc  accipe    reipublicui  administra- 
tionem  et  politicam  gubernationem. 
Ubi    Poslquam. 
Dictantes]  Suggerentes. 

Paulisper[  Parvo  tempore.   Non  enim  decuit  rhilo- 
sophiamdiu  ira  commoveri,  dicente  Horatio: 
lra  furor  brevis  est,  animumrege. 
Paulisper]  Parumper,  tantisper,  quantisper,  et  ali- 
quantisper  compositae  figurae  sunt,  ut  ait  Priscianus, 
et  temporis  mensuram  significaut.  Exponunturautem 
sic  :  Paulisper,  per  pauluium  temporis.  Tantisper,  per 
tantum  temporis.    Pomponius    in    Dotata :    Possum 
exorare  te,  ut  decedas  a  me  paulisper  modo,  quan- 
tisper  sat  est  ? 
C      To7'vus\  Terribilibus. 

Luminibus]  Oculis,  Ovidius : 

Jam  morior,  cara  lumina  concle  manu. 
Has  scenicas  meretriculas  Musas  poeticas,  in  scenis 
et  tbeatris  lucri  gratia  prostare  solitas.  Scena  ex  usu 
magis  quam  ratione  diphthongum  habet :  Graece  nam- 
que  (rxvjvij  tentorium,  fraus,  tabernacalum  inler- 
pretatur.  Accipitur  pro  ea  parte  theatri  qure  ab  uno 
ejus  cornu  ad  alterum  ducebatur  in  hemicycli  for- 
mam.  In  qua  binis  pluribusve  contiguationibus  cou- 
strata,  fabulas  poeticas  histriones  recitabaut.  Hinc 
fit  scenicus,  a,  um.  Qnde  nunc  musas  philosophia  sce- 
nicas,  meretriculas,  ignomiuiose  vocat.  Dedit  autem 
hic  locus  plerisque  minus  eruditis  insectandi  poetas 
ansara  ,  non  animadvertentibus  duo  esse  eoruin  ge- 
nera,  quorum  alterum  quidem  jure  philosophia  ex- 
plodit  et  eliminat,  alterum  vero  libens  amplectitur 
suumque    ag  Est   euim  illud  leve,  groeculum, 

meris  nugis  refertum,  et  tantum  ad  aurium  spccians 
voluptatem.  Quod  genus  vulgares  sunt  versificatores 
animi  perturbationibus  succumbentes,  amatoria  im- 
pu  iicaque  carmiua  meditantes  :  quorum  ut  vita,  mc 
ct  versus  a  philosophia  sunt  alieiu,  et  ut  recte  Flac- 
cus  ait)  inopes  rerum  nugaeque  canorse.  l)e  hujus- 
modi  poetica  dixil  Cato  in  carminede  Moribus:  I' 
ticae  artis  bouos  non  erat,  si  quis  in  ea  re  studeb 
aut  sese  ad  convivia  applicabat,  Grassator  vocaba- 
tur.  Et  divus  Hieronymus  de  filio  prodigo  ad  Dama- 
sum  scribens :  Daemonum,  inquit,  cibus  est  carmina 
itarum,  saecularis  sapientia,  rhetoricorum  pompa 


H 


893 


Mril.MEI.I.II  ET  AC.HICOL.E  COMMENTARIA 


894 


verborum.  Hsec  sua  omncs   suavitate   delectant,    et  A  Martialis  eleganter  Sirenas   yocat  hilarera    navigan- 


(luin  aures  versibus  'lulci  modulatione  currentibus 
capiunt,  aniraara  quoque  penetrant,  ct  pectoris  in- 
terna  devincuut.  Verum  ubi  cum  summo  studio 
fuerint  ac  labore  perlei  ta,  nihil  aliud  nisi  inanem 
sonum  ci  strepitum  suis  lectoribus  tribuunt.  Nulla 
ibi  saturitas  veritatis,  nulla  refectio  justitise  reperi- 
tur  :  studiosi  earum  in  fameveri,  et  virtulum  penu- 
ria  perseverant.  Hactenus  Hieronymus.  Hoc  vero 
poetarum  genus  grave,  pbilosophicum,  et  sanctum, 
ex  intimis  philosophise  secretariis  bene  vivendi  prse- 
cepta  depromit,  homines  a  vitiis  acriter  detcrrens, 
etad  virtutes  diligenter  incitans  :  quod  honore  di- 
gnum  est  maximo,  ulsacrumet  Philosophiee  penitus 
amicum,  quae  in  hoc  opere  Euripidem  et  Lucanum 
familiares  suos  appellat.  Baptista  Mantuanus  in  epi- 
stola  quadam  ad  Joannem  FranciScum  Picum  :  Poe- 
mata,  inquit,  obscena  et  impudica  sunt,  judicio  meo 
inter  vera  poemata,  quales  inter  probas  matronas 
fornicarise  meretrices.  Ego  enim  poema  verum,  ei 
quod  omue  punctum  ferre  possit,  esse  non  puto,  nisi 
sit  grave,  castum  ac  sanctum  :quod  Horatius  innuit. 
dicens  : 

Ueni  tibi  Socraticae  poterunt  ostendere  chartae. 

Infructuosis  spinis   Translatio  est  ab  rc  rustica. 

Profanum]  Sacris  nostris  non  iuitiatum. 

Vti  vulgo  solitum   Parenthesis  est. 

lu  co\  In  ea  re,  in  detrahendo  profano. 

Nostrx  operz]  Labores  nostri. 

llnnc]  Boetium. 

Eleaticis  studiis]  Dialecticis.  Elea,  urbs  Graeciae  in 
.Eoliea  regione,  ubi  natus  est  Zeno,  dialectices  in- 
ventor.  Ilinc  Eleatica  studia  dicuntur  dialectica.  Atti- 
cus  Platonicus  in  co  libro  quem  adversus  eos  sciipsit, 
qui  Aristotelicam  habentes  scientiam,  Platonicam 
proiiteri  non  audent.  Zeno  autem  et  omnes  Eleatica 
disciplina  logicae  solummodo  studuerunt. 

idemicis]  Platonicis.  Academia  locus  fuit  nemo- 
rosus,  ab  Athenis  mille  passibus  distans,  Platonis 
gymnasio  nobilis.  Hinc  Academici  dicti,  ejus  sectam 
tenentes. 

Enutritum]  Educatum,  saginatum,  excultum.  Hic 
autem  subintellige,  vestrae  blanditise  nobis  detrahere 
conantur,  aut  simile  quidpiam  :  et  est  K7ro ai wrniaiq 
Ggura,  vehementer  iratee  philosophite  conveniens, 
quam  Cicero  reticentiam,  Celsus  obticentiam,  non- 
uulli  interruptionem,  alii  preecisionem  appellant.  Sic 
apud  Virgilium  loquente  irato   deo  : 

Quos  ego...  sed  motos  prsestat  componere  fluctus. 
Deestpuniam,  vel  simile  verbum. 

Sedabite]    Graviter  increpans  musas  ejicit  animi 

perturbationibus  servientes. 

■i<  s     Graece    scribitur  leipitv.    Falluntur  igitur 

qui  per  u  scribunt.  Nec  a  oripw  id  est  traho,  sed   \el 

a  treioi    vel    (quod  magis  probant)  oma  rHq  ereipoiq    de- 

rivatur.    De  Sirenibus  fabula    notissima    est,    quas 

tse  tradunt  suavitate  cantus pellexisse  navigantes 

inperniciem.  Ovidius  : 

Monstra  maris  Sirenes  erant,  ejuae  voce  canora 
Quaslibet  aJmissas  detiuere  rates. 


B 


tiniii  pcenam,  et  crudele  gaudium.  Dino  Clitarchi 
pater  affirmat  in  India  Sirenas  esse  volucres,  muli 
rique  earum  cantu,  quos  stratos  somno  lacerant. 
Poetse  fabulantur  trcs  Sirenes  fuisse,  qiiarum  una 
s,  tibiis  altera,  tertia  lyra  coneineret.  Secundum 
veritatem  autem  meretrices  fuisse  creduntur,  quse 
l  ranseuntes,  quoniam  ad  egestatem  deducebant,  lictse, 
sunt  illis  inferre  naufragia. 

Usque  in  exitium dulces]  Similo  hocest  illis  prover- 
biis.  Letbale  'mulsum,  Melle  litus  gladius,  et  Melli- 
tum  venenum  :  quae  dicuntur  de  co  quod  ila  jucuu- 
dum  cst,  ut  idem  sit  perniciosum. 

Meismusis]  Philosophicis,  gravibus  et  sanctis  car- 
minibus.  Vide,  diligens  lector,  ut  philosophia  et 
suas  Musas  habeat.  Taceant  igilur  scioli  theologistee, 
qui  cum  sint  a  Musis  alienissimi,  earum  sludiosos 
temerario  ausu  vocant  haereticos. 

Ille  ckorus  Musarum  impudicarum,  ct  pravos  af- 
fectus  excitantium. 

Dejecit  vultum]  Sic  Maro  in  tertio  .Eneid.  : 
Dejecit  vultum,  et  dcmissavoce  locuta  est. 

llumi}  Tcrram  versus. 

Msestior]  Valde  mmstus,  aut  meestior  quam  antea : 
fuit  enim  et  ab  initio  moestusunde  illud, 
Lacerse  dictant  scribenda  Carncenae. 

Tam  imperiosx]  Imperiosus  dicitur  nimis  severe 
imperans,  crudus,  etquasi  ostentator  imperii. 

Auctoritatis]   Auctoritas  est   ex    mentis    bonis  et 
q  corporis  qucedam  conilata  dignitas,  quae   eflicit  cum 
sua  pnesentia,  tum  etiam  oratione,    ut  ceeteri     ipsi 
reverentiam  praestent  et  sequantur  exemplum. 

ln  exlrema  lectuli  mei  parte]  Medicorum  morem 
expressit  segroto  assidentium. 

IN  METRUM  II. 

Carmen  hoc  dicitur  Alcmanium,  dactylicum,  tetra- 
metrum,  hypercatalectum.  Alcmanium,  ab  Alcmane 
inventore,  .A^xftav  poeta  lyricus,  Laconicus  sive 
Messenius,  inventor  amatorii  carminis,  scripsitlingua 
Dorica.  De  hoc  Papinius  in  Silvis  : 

Obsitus,  et  tetricis  Alcman  cantatus  Amyctis. 
Hidicuius  igitur  est  eorum  error  a  quibus  Alcinan 
tribus  syllabis  profertur.  Dactylicum,  a  pcde  princi- 
pali  :  tetrametrum,  anumero  pedum  :  hypercatale- 
D  ctum  dicitur,  quod  syllaba  post  duos  priores  pedes  in 
medio  superest.  Constal  ceesurasemiquinaria  heroica, 
et  dactylo  ac  spondeo.  Similc  cstilli  qnodTerentianus 
affert  ex  versu  Virgilii  conciso  : 

At  regina  gravi  saucia  cura. 
Ejusmodi  est  et  apud  hymnographum  : 

<)  quam  glorifica  luce  coruscas. 
IndignefertPhilosophia  mortalium  animis  tantara  ev. 
perturbatione,  veri  ignorationem  accidere,  ut  con- 
templationis  rerum  coelestium  luce  relicta,  et  hone- 
stissimarura  artium  meditalione  posthabita,  toto  in 
res  terrenas  ferautur  appetitu. 

Ilra  quam  prsecipilimersa  profundo]  Ordina  buncin 
modum  :  Il>u  qwun,  id  esl  quantum  \mens  mersa  hor 
est  obruta,  prsecipiti  ,•  profundo,  profundilatc  pertur- 
bationum,    unde  non   sit  facile   emergere.  Aut    sic, 


895 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


896 


Mersa,  immersa ;  prxcipiti  profundo,  id  est  praeceps  A      Sidera]  Lumina. 


profundum. 

Quam,  inquam  hebet]  Obtusa  est,  et  verse  sapien- 
tiae  oblita. 

Et  propria  luce]  Id  est  rationis  usu,  et  gemina  sibi 
veritatis  speculatione  relicta. 

Tendit]  Id  est  contendit  et  nititur. 

Ire]  Ferri. 

ln  cxtcrnas  tenebras}  In  res  terrenas  ac  corporeas 
illecebras  spiritum  sua  contagione  obtenebrantes. 

Quoties]  Quotiescunque. 

Cura]  Cupiditas  rerum  externarum. 

Tfoxia]  Iutelligentiae  nocens,  eamque  retardans. 

Acta]  Excitata. 


Gelidx  lunse]  Quae  frigidis  humidisque  noctibus 
praeest.  Sol  dictus  est,  vel  quia  solus  ex  omnibus  si- 
deribus  est  tantus.  vel  quia  cum  est  exortus,  obscu- 
ratis  omnibus,  solus  apparet.  Luna  a  lucendo  nomi- 
nata  est.  Eadem  est  enim  Lucina.  Cicero  auctor  in 
secundo  de  Natura  deorum. 

Et  victor]  Id  est  voti  compos,  babebat  omnem  eam 
stellam  numeris  comprehensam,  quscunque,  hocest 
quae  flexa,  mota  per  varios  orbes,  quos  astrologi  po- 
nunt,  exercent  vagos  recursus,  id  est  erraticos  mo- 
tus.  Praeter  eas  stellas  quaeoctavo  ccelo  inlixae  dicun- 
tur,  quarum  numerus  incognitus  est  astronomis, 
septem  aliae  sunt   non  in  octavo   ccelo,   ut  lllae,    sed 


Elatibus  terrenis]  Fortuitis    casibus,  et   divitiarum  R  singulae  in  singulis  septem  coelis  inferioribus,    ut  in 


illecebris. 

Crescit}  Augetur. 

ln  immensum}  Ultra  modum.  Sciendum  est  homi- 
nem  interiorem,  hoc  est, spiritum  suapte  natura  per 
Dei  gratiam  ferri  in  rerum  coelestium  comtemplatio- 
nem  :  verum  ex  terreni  corpons  contagione,  et  tempo- 
ralium  rerum  appetitu,  variis  perturbationibus  afhci, 
et  ab  officio  suo  retardari.Spiritus  quidem  promptus, 
est,  caro  autem  intirma  (Matth.  xvi).  Danda  igitur 
imprimis  homini  est  opera,  ut  depulsis  pravarum 
allectionum  nubibus,  spirituale 'lumen  efTulgeat,  et 
appetitus  jugiter,  rectee  rationi  subjugetur.  Hoc  autem 
est  quod  nunc  philosophia  ie  Boetii  consolationem 
instituit.  Praeceps  compositum  est,  ex  prae  et   caput 


septimo  sitSaturnus,  insextoJupiter,  in  quinto  Mars, 

in  quarto  Sol,  iu  tertio  Venus,  in  secundo  Mercurius, 

in  ptimo  Luna.  Et  hae  stellae  planetae  dicuntur,  id  est, 

erratiles  (nam  Kla.vu.op.ou    Cra?ce  erro  signihcat :  unde 

kIkvy,  error  et  -Viv»;:    ifijxworos,   planes,   planeta,    et 

-'i.y.jr.rr.z,  vdgus,  erro  ,  quia  et  cursu  suo  feruntur  et 

contracueli  impetum  contrario  motuad  orientem  ab 

occidente  volvuntur.  Elinius,  Historiae  mundi  lib.  se- 

cundo,  cap.  sexto,  septem  ea  sidera  tradit  ab   incessu 

vocari  errantia,  cum  errent  nulla   minus  illis.   Unde 

et  Ciceronis  exstant  versus  : 

Qua?  verbo  et  falsis  Graiorum  vocibus  errant, 
Revera  certo  lapsu  spalioque  feruntur. 

Idem  in  'secundo  de  Natura   deorum  :  Maxime  vero 


Proprie  enim  praecepsdicitur,  qui  ita  cadit,  aut  deor-  C  admirabiles  sunt  motus    earum    quinque  stellarum, 

quae  falso  vocentur  errantes.  Nihil  enim  errat,  quod 
in  omni  aeternitateconservat  progressus  etregressus, 
reliquosque  motus  constantes  et  raros.  Porro  plane- 
tarum  medius  sol  fertur  amplissima  magnitudine  ac 
potestate,  nec  temporum  modo  terrarumque,  sed  si- 
derum  etiam  ipsorum  ccelique  rector  :  hic  lucem  re- 
bus  ministrat,  aufertque  tenebras,  hic  reliqua  sidera 
occultat,  hic  vices  temporum  annumque  semper  re- 
nascentem  ex  usu  naturae  temperat,  hic  cceli  tristitiam 
discutit,  atque  etiam  nubila  humani  animi  serenat  : 
hicsuum  lumen  cseteris  quoque  sideribus  feneratur. 
Hujus  annuos  cursus  spatiis  menstruis  luna  conse- 
quitur,  cujus  tenuissimum  lumen  facit  proximus 
accessus  ad  solem,  digressusautem  longissimus  quis- 
D  que  plenissimum.  Neque  solum  ejus  species  ac  forma 
mutalur,  tum  crescendo,  tum  defectibus  in  initia 
recurrendo,  sedeliam  regio,quae  tum  est  aquilonaris, 
tum  austrahs.  Saturni  stella,  quae  *aivwv  a  Graecisno- 
minatur,  a  terra  abest  plurimum,  et  triginta  ferean- 
nis  cursum  suum  conficit.  Iufra  autem  hanc  propius 
a  terra  Jovis  stella  fertur,  quae  *os0mv  dicitur,  eaque 
eumdem  duodecim  signorum  orbem  annis  1 2  contkit. 
Hincautem  proximum  inferiorem  orbem  tenetllupoEic, 
quae  stella  Martis  appellatur,  eaquequatuor  et  vigiuti 
mensibus,  sex  (ut  opinatur  Cicero)  diebus  minus 
eumdem  lustrat  orbem  quam  quse  superiores.  Infra 
hanc  autem  solc  interposito  stella  Veneris  est,  quse 
$6)0-96005.  Graece,  Lucifer  Latine  dicitur,    cum  ante- 


sum  mittitur,  ut  caput  pracedat.  Hinc  et  locus  altius 

dicitur  pra?ceps,  quodinde  quis  facile  preecipitari  po- 

test :  et  rursus  id  quod  profundum  est,  praeceps  di- 

citur,  quod  in  id  potest  quid  praecipitari.  Virgiliusin 

undecimo : 

Pars  in  praecipites  fossas  urgente  ruina, 
Volvitur. 

Et  sic  dictum  accipe,  praecipiti  profundo.   Item  prae- 

ceps,  festinus,   inconsultus,  temerarius.  Sed    de  hoc 

nunc  satis. 

Cura  terrenis  flatibus  acta]    Sane    quam   eleganti 

metaphora  dictum  hoc  est.  Cum  enim  cura  quasi  ignis 

sit,  cor  urens,  recte  terrenis  Uatibus    agi  incitarique 

dicitur.  Nam  ut  ille  dicit, 

Nutrilur  veuto,  sed  aqua  restinguitur  ignis; 
Leuis  alit  flaruinas,  grandior    aura  negat. 

Hic  quondam  cwlo  liber  aperto^  Peculianter  super 
immutata  Boetiimente  graviter  indignatur,  et  e  cu- 
jusmodi  status  excellentia  dejectus  sit,  docet. 

Ric}  Boetius. 

Liber  quondam}  Cum  nondum  passionibus  animi 
serviret. 

Sueius]  Solitus. 

Ire}  Ferri  contemplatione  in  aethereos  meatus,  hoc 
est,  in  motus  corporum  ccelestium,idque  ccelo  aperto 
et  intellectui  patefacto,  cernebat  lumina  rosei,  id  est 
rubicundi  aut  pulchri  et   lucidi  solis.  Maro  in  xi  : 

Ni  roseus.fessosjam  gurgite  Phoebus  Ibero 
Tiugat  equos,  nocteruque  die  labeute  reducat. 
Viscbaf  Intuebatur. 


greditur  solem  :    cum   subsequitur  autem    EoTrepo;, 


8!l" 


MURMELLI  ET  AGKICOL.i:  GOMMENTARJA. 


8!)8 


Latine  vesper.  Ea  anno  cursum  conticil,    et  latitudi- 

nem  lustrans  signiferi  orbis  et  longitudinem  :    neque 

unquam  a  sole  duorum  signorum  intervallo   longius 

discedit,   tum     antecedens,     tum    subsequeus.    Hinc 

Mercurii  stella  lunce,   proxima.  M,i  EtASuv  appellatur 

a  Groecis,  quffl  anno  fere  vertente  signiferum   lustrat 

orbem,  neque  a  sole  longius  unquam  nnius  signi  in- 

tervallo   discedit,    tum  antevertens,    tum  insequens. 

De  his  septem  planetis  eleganter  Lucanus  in  ix  Phar- 

salia?. : 

Sideribus,  quse  sula  fugam  moderantur  Olympi, 
Occurruntque  polo,  diversa  potentia  prima 
Muiiiii  lege  data  est,  sol  teniporn  dividit  anni, 
.Mulat  nocte  diem,radiisquepotentibus  astra 
Ire  vctat,  cursusque  vagos  statione  moratur. 
I.ima  Buis  vicibus  Tetliyn  terrenaque  miscet. 
Prigida  Saturno  glacies,  etzoni  uivalis 
Cessit,  habet  ventos  incertaque  fulmina  Mavors  : 
Sub  Jove  temperies  et  nuDquam  turbidus  aer. 
Ad  fecunda  Yenus  cunctarum  semina  rerum 
Possidet,  immensffl  Cyllenius  arbiter  undaj  est. 

Pcr  varios    orbes]  Varios    circos    accipe.   Saturnus 

enim,    Jupiter,  Mars  et  Venus  ternos   orbes   habent 

cum  epicyclo,  pcr  quos  ex   astronomorum    doctrina 

varie  moventur ;  Mercurins  autem  orbes  quinque   et 

epicvclum.  Est  autem  epicyclus  circulus  parvus    per 

cujus  circumferentiam  defertnr  corpusplanetrr-.Orbis 

vero  nomen    est    ambiguum.  teste    Macrobio.    Modo 

enim  circulum    signilicat.    Cicero  :   Erat    autem  his 

splendidissimo  candore  inter  llammas  elucens   circu- 

lus,  quem  vos  (ut  a  Graiis  accepistis)  orbem    lacteum 

nuncupatis.  Modo  sphaeram.  Idem  :  Novem  tibi  orbi- 


A  opinantur    nonnulli)   a  sais  formis    substantialibus 

moventur.    Veruni,  ut  alii   rcctius    sentire    videntur, 

intelligentis,  qui  et  spiritus  dicunlur,  ccelisdivinitus 

assistenles,  eos  circumagnnt.  Platonici  Deum  opinati 

sunt  toti  iniuiilo  pcrmistum,  omnibusque  ejus  parti- 

bus  insitum,    tantam    molem   circumagere,   quorum 

opinionem  secutus  poeta,  cecinit : 

Principio  cmlum,  ac  terras,  eaniposquc  liquentes, 
Luceutemque  globum  lunae,  Titaniaque  astra 

Spiritus  intus  alii,  totosque  infusa  per  artus 
Mens  agitat  molem,  et  maguo  se  corpore  miscet. 
Et  Manlius  in  primo  Astronomicon  : 

Iloc  opus  imniensi  coostructum  corpore  mundi, 
Membraque  natura  diversa  coudita  forma 
Aeris,  atque  ignis,  terrs,  pelagique  jacentis; 
Visaiiinuc  divinaregit,  sacroquc  meatu 
Cons[)irat  Ueus,  tacita  ratione  gubernat, 
B         Et  multa  in  cuuctas  dispensat  Imdera  partes, 
Altera,  ut  alterius  -ircs,  faciatque  feratque, 
Summaque  pcr  vanas  maneat  cognata  tiguras. 

Yel  cur  sidus  surgat  ab  ortu  rutilo,  casurum  in  undas 
Hesperias}  Sensus  :  Boetius,  solitus  scrutari  et  red- 
dere  causas  naturales,  quare  stella?  oriantur  in 
oriente,  et  in  occidente  occidant,  juxtaque  vulgi  opi- 
nionem  occiduo  immergantur  Oceano.  Hujus  autem 
reicausaest  motus  circularisprimi  coeli  mobilis,  om- 
nes  stellas  tam  erraticas  quam  fixas  secum  corripiens 
ab  ortu  in  occasum,  et  rursus  ab   occasu  in  ortum. 

ln  undas  Hcspcrias]  In  Oceanum  occidentalem. 
Ab  Hespero  enim  hesperius  occidentalis  dicitur,  et 
Hesperia  ultima  dlispania  in  iine  ^occidentis,  cum 
Hesperia  simpliciter  accipiatur  pro  Italia. 


bus,  vel  potius  globis  connexa  sunt  omnia.  Accipitur  q      Quis    temperet   placidas   horas  veris]  Id    est  verni 
et  nonnunquam    orbis  pro  regressu  et    conversione      temporis. 


ab  eodem  loco,  in  eumdem  postemensum  ambitum. 

Idem  :    Quse    rotundre    et  globosse    divinis  animatae 

mentibus,  circulossuos  orbesque  conficiunt  celeritate 

mirabili.  Virgilius  : 

Redit  agricolis  labor  actus  in  orbem. 

Nonnunquam  pro  mensa  iiguroe  orbicularis.  Juve- 

nalis  : 

Latos  nisi  sustinet  orbes, 
Grande  ebur. 

Quin  etiam  causas]  Ordo  est  :  Quin  etiam  solitus 
rimari  causas,  atque  reddere  varias  causas  naturae 
Ialentis. 

/'/((/(]  Hoc  est,  quibus  de  causis. 

Sonora  flamina]  Id  est,  sonori  ventorum  ilatus. 

Sollicitcnt]  Inquietent,  exagitent,  commoveant. 

JEquora]  /Equales  et  planas  ante  ventorum  flatus 
snperficies. 

Ponti]  Maris.  Ventus,  aer  est  commotus  et  agita- 
tus,  sicut  fiabello  brevi  potest  approbari.  Nec  aliud 
ventus  intelligitur  quam  iluctus  aeris,  qui  (ut  Cle- 
mens  ait)  ex  quibusdam  montibus  excelsis  velut 
compressus  ct  coangustatus  ordinatione  Dei  cogitur, 
et  exprimitur  in  ventos  ad  exercitandos  fluctus, 
ajstusjue  temperandos.  Pro  diversis  autem  partibus 
cceli,  nomiua  diversa  sortitur. 

Quis  spiritus  volvat]  Id  est  circumagat. 

Orbem\  Mundum,  id  est  ccelum. 

Stabilem]  Perpetuo  tenore,  et  certissima  optimi 
ordinis  observatione  constantem.  Orbes  ccelestes  (ut 


D 


Ut]  Subinlellige  id. 

Ornet  roseis]  Purpureis  floribus  terram. 

DeusJ  Profecto  id  efticit  solis  ministerio,  qui  dum 
ad  superiora  conscenderit,  ver  temperat  :  Ubi  autem 
ad  summum  coeli  venerit,  aestivos  accendit  calores  : 
descendens  rursus  autumno,  temperiem  reddit.  Ubi 
vero  ad  inferiorem  redit  circulum,  ex  glaciali  com- 
page  cceli  rigorem  nobis  hiberni  frigoris  derelinquit. 

Pleno]  Variis  frugibus  abundanti. 

Gravidis]  Vineo  liquore  distentis. 

Rimari]  Inquirere,  scrutari. 

Effeto}  Debilitato,  viribus  destituto. 

Luminc]  Intellectu. 

Pressus  colla]  Habens  collum  depressum. 

Gravibus  catenis]  Rerum  terrenarum  cupiditatibus. 

Declivem}  Pronum,  humi  inclinatum. 

Pondcre]  Terrestri  sollicitudine. 

Stolidam}  Stolidos  facientem.  Sic  et  satyrographus 
exclamat : 

0  curvai  in  terras  auimas,  et  ccelestium  inanes. 
IN  PROSAM  II. 
Hac  prosa  Boetius  refert  quidnam  Philosophia,  la- 
mentabili  carmine  finito,  circa  eum  tentaverit,  utque 
primum  molli  sermone  languentem  fuerit  allocuta  : 
deinde  contracta  in   rugam  veste,  oculos  ejus  lacry- 
mis  undantes  desiccarit. 
Luminibus]  Oculis. 
Atqui}  Sed,  dictio  est  Boetio  usitata. 


899 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIII.E. 


900 


Trncbrx)  Animi  csecitas  et  raentis  obtenebratio. 

Luminibus]  Oculis  animi. 

Rediit]  Redditus  est,  ac  restitutus. 

Vigor]  Vis  et  facultas  veri  cognoscendi. 

JJt  cum  prxcipiti)  Sane  quam  eleganti  congruaque 
comparatione  ostendit  pristinam  sibi  intelligendi  vim 
restitutam   esse,  quemadmodum  obscurato   nubibus 


B 


Talia  contulei  amus  arma)  Valerius  Maximus  lib.  iii  :  A 
Est  et  illa  vebemens  etconstans  aaimi  militia,  litte- 
ris  pollens,  venerabiliuni  doctrinae  sacrorum  antistes 
Ph.iiosQpb.ia,  quse  ubi  pectore  recepta  cst  hominum, 
inhonesto  atque  inutili  affeclu  depulso,  totum  in 
solidce  virtutis  munimento  confirmat,  potentiusque 
metu  ac  dolore  facit.  Ai  nes  Cynicus  dixit  virtu- 

tem  arma  esse  quae  tolli  nou  possint. 

Nisi  prior  abjecisses)  Virtus  enim  et  philosophia 
hominem  non  deserit  :  nisi  prior  ipse  eara  voluntario 
peccato  abjiciat. 

Pudore]  Pudor  est  timor  justse  reprehensionis.  Stu- 
por  vero  est  qufedam  sensuum  alienatio. 

Lethargum)  Lethargus,  Graece  M Qa.pyoc„  est  marcor 
et  inexpugnabilis  penesomni  necessitas,  curn  aliena- 
tione  mentis,  in  quo  a  phrenitide,  non  loco,  sed  ma- 
teria  distat.  Phrenitim  sanguis,  aut  bilis  ilava  conci- 
liat,  lethargum  pituita  humidior,  et  frigidior,  qua  ce- 
rebrum  diluitur.  Accidit  in  eo  morbo  rerum  otnnium 
oblivio. 

IN    METRUM  III. 

Carmen  est  dicolon  distrophon,  constans  altero 
versu  heroico,  altero  Alcmanio,  dactylico,  tetrame- 
tro.  acatalecto  :  qui  componitur  quatuor  dactylis,  in- 
terdum  tamen  prseterquam  in  quatta  regione,  spon- 
deum  admittit.  Hoc  autem  Boetius  ostendit  se  mox 
detersis  ab  ea  suis  oculis,  philosophiam  nutricem 
suam  libenter  agnovisse.  Quod  quidem  rectissime 
dictum  est.  Nemo  enim  philosophiam  ipsam  id  est 
sapientiam,  qua  intellectus  veritatem  contemplatur, 
nisi  depulsaprius  perturbationum  caligine  et  purgatis 
animi  oculispotest  intueri. 

Tunc)  Ubi  Philosophia  vcste  sua  oculos  meos  de- 
tersit. 

Biscussa)  Disjecta,  dissipata. 

JSocte]  Veri  ignoi-atione,  et  pravarum  airectionum 


Nox]  Noctis  obscuritas. 

Hanc)  Noctem. 

Thraicio  ex  antro)  Quia  boreas  Ralis  ex  antris 
Thraciae  videtur  eniitti.  Thracius  autein,  Thraicius, 
et  Threicius  in  eodem  significatu  dicuntur.  Lu- 
canus   : 

Quantus  piniferae  boreas  cum  Thracius  0- 
Boetius  in  hujus  operis  tertio  : 

Vates  Thraicius  gemens. 
Horatius  in  primo  carminum  : 

Quod  si  Threicio  blandius  Orpheo. 

Reseret]  Aperiat,  patefaciat. 

Diem)  Lucem. 

Emicaf)  Apparet. 

Subito]  Repentino. 

Vibratus]  Motus,  agitatus. 

Fcrit)  Percutit. 

Mirantes  oculos)  Id  est,  oculoshominum  mirantium 
repentinam  serenitatem.  Brevior  sum  circa  hoc  car- 
men  enarrandum,  quod  visum  sit  non  ab  re  fore,  si 
Augustiui  Dalhi  epistola  qusedam  (qua  idem  non  mi- 
nus  erudite  quameleganter  exponitur  hoc  loco  fuerit 
apposita,  idque  illius  titulo,  cura  (qua  sum  ingenui- 
tate)  aliena  mihi  nolim  arrogare: 
Est  igitur  iliiushsec  epistola. 

Ne  si  forte  suas  repetitum  veneril  olini 
Grex  avium  plumas,  ruoveat  cornicula  risum 
Furtivis  uudata  coloribus. 


Augustinus  Dathus  Bernai  lino  salu 
q      Cupis,  Bernardine  (ut  ipse  ais),  eoram  expositio 
versuum,  quos  •   /■'    Hus  libro  de  Philosophise 

Consolatione  modulatus  est,  non  multo  post  operis  ini- 
tium,  cum  ait  :  Tunc  me  discussa  I  i  nocte  tcnc- 

brse.  Et  reliquum  deinceps  \  :  Laudo  in- 

genium  tuum,  et  quod  Severini  legendis  gaudeas,  te, 
Bernardine,  vehementer  probo.  Fuit  enim  e  nostris, 
singulari  vir  doctrina,acn  lisciplinw  rudis,  La- 

tinum  eloquium  non  solumpercalluit,  scd  etiam  pluri- 
mum  illustravit.  Quodindi  juscom- 

plures,  tum  vel  is  maxime,  qui  de  Philosopkise  Conso- 
latione  inscribitur.  Quo  ccrte  in  loco  summa 
philosophize  vim  et  lan 

tore,    ignorantiae   tenebrx  lluntur,  ct    veritatis 

splendor  et  claritas  elucescit.  Xwn  cum  homo  peri 


aere,  si  ilet  aquilo,  et  propellantur,  nubes  aeris  sere-  D  bationum  czcatus  caligine  magnis  implicetur  erroribus, 


nitas,  solisque  lumen  continuo  reducitur. 

Ut)  Velut. 

Cum\  Quando. 

Prxcipiti)  Rapido. 

Glomerantur)  Involvunlur,  obducuntur,  et  quasi 
conglobantur. 

Coro]  Vento  occiduo  adversus  aquilonem  llanti. 

Polus]  Gcelum. 

Stctit)  Stare  videtur  prtetcritum  tempus  pro  prse- 
senti  positum. 

Sol  lati  i  Non  apparet. 

Nondum  cazlo  venientibus  astris]  ld  est,  ante  legi- 
timum  noctis  tempus. 

Dcsuper)  Superne. 


)>!ulosop'ria  ipsa  accedente,  quodammodo  resipiscit,  et 
ad  hurri  maenaturae  i  ir  dignitatem.  Duj  /',.."  nam- 

que  cst  verx  sapientix  gradus,  ac  primus  quidem  im- 
pedimcnta  tollit  :  secundus  veritatis  cognitionem  indu- 
;it,  qua  nulla  est  homini  suavior  alimonia.  Bene  igitur 
qui  antea  in  maximis  ignorationis  tenel  tur, 

jihilosophioe  (qux  sapientise  studiam  profitetur)  clare- 
sccnte  luce,  illa  dicit,  quse  in  proposito  poemate  conti- 
nentur  : 

Tunc  me  discussa  liquerunt  nocte  tenebrs, 
Luminibusque  />"ior  rediit  c 

Primus  sapientix  gradus  est,  impedimenti  remotio  : 
Irinc  dicitur.  Tunc  discussa  nocte,  il  est  obscuritate 
sublata,  liquerunt  mc  tenebrx,    quod  est,  ignorantise 


9(11 


MURMELLIl  ET  AGRICOL/E  COMMENTARTA. 


902 


oa,  aementiscaligo.  Seeundus  gradus  infertursa-  A  brari,  tum  etiam  ferire.  Itaque  non   gladii  solum,  sed 


/•   ntisB,  cum  additur 

Luminibusque  prior  rediit  oigor, 
Lumina  sunt  hoc  loco,  animi  oc  mentis  acies.  Vigor 
esi  veritatis  cognitio,  per  quam  vigei  animus,  nec  viget 
solum,  sedetiam  alitur,  crescit,  ac  oehementissime  ro- 
boratur.  Siquidem  nullus  animo  suaviorcibus  est,  quam 
verilatis  cognitio.  Quod  autem  animi  est,etidla> 
atque  invisibile,  visibiliet  pulcherrimasimilitudine  de- 
claratur  : 

Ut  cum  prxcipiti  glomerantur  sidera  coro. 
Nam  glomerantur  astraper  nubium  coactionem,  prx- 
cipuo  coro  occiduo  spirante,  vento  quem  caurum  appel- 
lat  Gellius,  solentque  argestem  nominare  GrsBCi,  qui 
odversus  aquilonem  perflat,  atque  idem  (ut  nonnulli 
tradunt)  iapix  didtur.  Nam  venti  alii  agunt,  alii  pro- 
pellunt  nubes  : 


Nimbosisque  polus  stetit  imbribus, 
Sollatet. 

Polus  pars  acli  cst,  et   pro  ccclo  usurpari  solet,  prse- 

scrtimpro  ea  parte,  qusejuxtaarcticum  velantarcticum 

polum  vertitur.  Ccelum  autem  stare  non  dicitur,  quod 

rapidissimo  sempercietur  motu  :  sed  illum  nequaquam 

sentiunt,  nec  percipiunt  homines,  nisi  per  astrorum 

cursum,  quorum  motus  facile  cernitur.  Itaque  latenti- 

bus  sideribus,  ct  interpositis  nubibus,   ae    defluentibus 

in  terram  imbribus,  cwlum  slare  viddur,  sol   lakre,  ct 

ante  ctiam  quam  ccclo  astra  veniant,  cripi  dies,  quem 

efficit  solis  proesentia,  ct  nox  desuper  in  terram  fundi. 

Quale  et  illud  apud  Maroncm  cst : 

Eripiunt  subito  nubes  coelumque  diemque. 

Sol  significat  rationis  lucem,  atquc  intelligentiae  clari- 

tatem.   Corus  nimbosus   ventus,  adversantis  fortunx 

impctum   ac  ssevissima  tela.  Nubes  atram  noctem   ob- 

ducens,  graviorem  animi  perturbationem,  atque  segri- 

tudinem,  quse  obductis  tenebris  quibusdam,  mentis  ip- 

sius  iumcn  ac  raUonem  obscurat. 

Hanc  si  Thraicia  boreas  emissus  ab  arcto 
Verberet. 

Nam  boreas  [ita  Grseci  appellant,  quem  Latini  aquilo- 

m  m  dicunt)    flans  nubes  solvit,  ct  easdcm  verberando 

dispellit,  atque  ita  clausum  reserat  diem.   Alii  legunt 

ro  Thraicio,  quod  in  antris    et  cavis  cjus  regionis 

luncis  vcnti  crcati,  spirant  cxinde  vehementiores,  ac 

nubespellunt.  Alii  ab  arcto  kgunt  potius.  Arctus  autem 

septentrionalis  pkiga  cst,    ut   illud   in  sexto  Mnei- 

dos  : 

Gelidas  enavit  ad  arctos. 

Grseci  enim  ava.To\r,v  orientem,    Svaiv  occidentem,  me- 

ridicm  y.-.7ty.'^jr/.-j,  scptentrioncm  dcjpxrov  vocant.  Igitur 

rejcctis  ac  depulsis  ab  aquilone  nubibus, 

Emicat,  el  subito  vibratus  lumine  Ph&bus, 
Mirantes  oculos  radiis  ferit. 

Phoebus,  idcm  qui  ct  Sol,  quemadmodum  Luna  Phcebe. 

Sol  autem  fons  luminis  est,  ut  Cicero  inquit,  ac  subito 

emicat,  non  solum  cum  aurora  prseeunte  cunctas   com- 

plevit  luminc  tcrras,  sed  ct    cum  abscessu   nubium  re- 

pente  diffunditur,  et  orbcm  universum  sua  luce  complet. 

Vibratus,  crispatus  dicitur,  ct  tam  vibratus  quam  fe- 

•,ulos   dicitur,  a   telo    translatione  sumpta;  ct 

fulgenti  gladio  cujus  utrumque  proprium  est,  lum  vi- 


etiam  oculorum  acies  dicta  est.   Nostra  vero  acies   ab 
objecti  solis  luce   circumfunditur,   ut  solem   intuentes 
diutius,  lumen  oculorum  amittant,    et  ab  exeellentiore 
luce  penitus  obruantur.  Sed  ut  redeat  ad  rem  propo- 
sitam   sermo    tota  auctoris   in   poemate  circa    dupli- 
cem  sapientise  gradum  versatur  intentio,    ut  primum 
impedimenta  facessant,  qusesunt  animi  perturbationes, 
ct  fortunse  ferientis  jacula  :  deinde  perspicua  succedat 
*  ritatis  cognitio,  quam  philosophia   et  sapientise  stu- 
dium  invehit  :  cum  sit  illa   quidem  rerum  omnium  et 
divinarum  et  humanarum  cognitio,lux  veritatis,  atque 
idcirco  duxvitse,  virtutum  venatrix,  vitiorum  expultrix. 
Animus  noster  ccelo  comparatur,   quod  nunc  nubibus 
B  tenebrescit,  nunc   serena   tempestate  nitet.  Et  animus 
nostcr  nune  perturbationibus  confunditur,    et  magnis 
implicatur  erroribus,  nunc  sincera   et  perspicua   veri 
cognitioncclaret.  Quibus  contruriis  ex  rebus  contraria 
quoque  miserise  et  felicitatis  oritur  ratio.  Quodsi  quse- 
ris  quid  sit  luminibus  priorem  redire  vigorem,   id  non 
absurdum  sit  interpretari  secundum  Platonis  scntcn- 
tiam,  qui  animum  divinum  et  seternum  asserit,   et  re- 
rum  omnium  cognitione  perfectum,  carcere  vero  corporis 
et  carnis  ergastulo  con/undi,  atque  immemorem  fleri,  scd 
studio  ct  exercitatione   pristinam  recuperare  notitiam. 
Aut  (si  id  non  probatur)  hominem  intelligit  Severinvs 
anteainphilosophise  versatum  studiis,  ct  idcirco  luce 
veritatis    illustralum,   scd   per   animi  pcrturbationem 
atque  m&rorem  oblitum  prioris  claritatis,  rursum  plu- 
C  losophise  studiarepetentem,  pristinam  quoque  veri  cogni- 
tioncm  recipere.  Utrum  sit  probabilius,  /uo   relinquo 
judicio.At  mea  scntentia  utrumque  non  injuria  \  robari 
possit,  et  prsecipuam  philosophantis  utilitatem  ostendit. 
Nos  divinum  fatemur  animum,  etid  nobis  cum  Platone 
convenit.  Sed  divinum,  hoc  est  a  Dco  creatum  intelligi- 
mus  atque  infusum  corpori,  semper  verofuissencgamus, 
futurum  semper   non  inficiamur.  Postremo,  ut  brevius 
guse  dicta  sunt   omnia  prsestringamus,  scito  ergo  quod 
dividitur  hoc  pocma  in  duas  partes.  In  prima  declarat 
Boctius   philosophise  accedentis  effsctum,  in  secunda 
eumdcm  per  similitudinem  patefacit.  Effectus  adcenien- 
tis  philosophise  duplex  cst,   ignorantise   tenebras  de- 
pcllerc,  et  lucem  inducere  veritatis.  De  primo   dicitur  : 
Tunc  philosophia  interveniente,  tenebrse  scilicet  igno- 
D  rantix  liqueruntme,  discussa  noctc,  obscuritate sublata. 
De  secundo  dicitur  :  Et  prior  vigor,  id  est  ecrta  et  i><  ri 
notitia,  rediit,  recuperatus    cst   luminibus,    quod  est 
mcntis  oculis.  Deinde additur  similitudo.  Animusnoster 
C02I0  comparatur.  Coslum  nunc  tenebrescit  nubilo,  nunc 
sercxo  nitct.  Et  animus  noster  nunc  perturbationibus 
et  erroribus  impltcatur  atque  confunditur,  nunc  vcri 
cognitione  nitescit.  Ut,  id  est  velut  cum  sidera  conglo- 
bantur,  prsecipiti,   rapido.  Goro,   vento   ab  occidente 
flante  :  et  Polus,  id  cst  coelum  hac  inparte  stetit,stare 
visus  cst  :  cum  astrorum  cursus  maximc  ostcndat  cceli 
motum,Ut  latentibus  astris  stare ccelum  videatur.  Nim- 
bosis  lUBRiBos,    id   est,    impctuosiuribus   pluviis.  Sol 
i.aii.t,  absconditur,   nondum  ccelo  venientibus  astris, 
quod  fieri  solet  postsolis  occasum.  Nox,  id  est  n 


903 


APPENDIX  AD  LIBHOS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


904 


obscuritas  desuper  in  terram  funditur,  emittitur,  ante 
tempusnox  terris  incubat.  At,  scd'econtrario,  si  boreas 
emissus  ab  arcto,  [a  septentrionali  plaga,  vel  Thracio 
antro,  quod  ex  cavis  antris  venti  proficiscantur.  Ver- 
beret,  scilicet  ccelum  ct  nubcs  :  et  Reseret,  aperiat, 
clausum,  scilicct  pcr  nubium  obscuritatem  diem,  diei 
claritatem,  Phoebus,  sol.  Emicat  splendescit  :  ct  Vi- 
bratus  crispatus  ;  Subito  ,  repentino  lumine,  fulgore ; 
Ferit,  vcrbcrat;  Mirantes,  aspectantes  oculos ;  Radiis, 
sux  luce  claritatis.  Sed  hsec  delibavisse  satis  sit  hacte- 
nus.  Tu  vale,  et  studiis  incumbe,  et  te  hujuscemodi 
exercitationibus  vehementer  oblecta. 
IN  PROSAM  III. 

Narrat  nunc  Boetius  quemadmodum  pristino  sibi 
vigore  restituto,  agnitam  Philosophiam  sit  allocntus, 
eaque  benevoleutissime  responderit,  docueritque 
olim  ita  comparatum  esse,  ut  improbis  odio  sint  vir- 
tutum  ac  sapientia?  studiosi ;  proinde  magis  gauden- 
dum  illi  quam  dolendum  esse,  si  ob  morum  dissimi- 
litudinem  pessimo  cuique  displiceat,  et  sapientia? 
vallo  munitus  incassum  profana?  multitudinis  armis 
impetantur. 

Haud  aliter]  Non  alio  modo,  quam  serenitate  re- 
ducta  solis  aspectus  redditur. 

Hausi]  Inspexi. 

Medicantis]  Oculorum  caligini  remedium  affe- 
rentis. 

Diduxi]  Aperui.  Diducere  enim  dividere  est,  aut 
aperire.  Deducere  vero,  deorsum  ducere.  Cave  ne 
hic  deduxi  legas,  nisi  intelligas  Boetium  in  editiore 
lectuli  parte  cubantem  deduxisse  (hoc  est  deorsum 
duxisse)  oculos  in  Philosophiam  ejusdem  lectuli  ex- 
trema  in  parte  considentem. 

Ab  adolesccntia]  Ea  namque  a?tas  inchoandis  phi- 
losophia?  studiis  est  idonea. 

0  omnium  magistra  virtutum]  Cicero  in  quinto  li- 
bro  Tusculanarum  Qusestionum  :  0  vita?  philosophia 
dux,  o  virtutis  indagatrix,  expultrixque  vitiorum. 
quid  non  modo  nos,  sed  omnino  vita  hominum  sine 
te  esse  potuisset?  Tu  urbes  peperisti,  [lu  dissipatos 
homines  in  societatem  vita?  convocasti,  tu  eos  inter 
se  primo  domiciliis,  deinde  conjugiis,  tum  litterarum 
et  vocumcommunione  junxisti ;  tu  inventrix  legum, 
tu  magistra  morum  et  disciplina  fuisti.  Ad  te  confu- 
gimus,  a  te  opem  petimus.  Tibi  nos  ut  antea  magna 
ex  parte,  sic  nunc  penitus  totosque  tradimus.  Hac- 
tenus  Cicero. 

Super  cardine]  De  coelo. 

An]  Subaudi  ideo  in  has  exsilii  nostri  solitudines 
venisti. 

Quoque]  Etiam. 

Rea  agiteris]  Accuseris.  Reum  agere,  est  accu- 
sare.  Peragere  vero  reum,  condemnare. 

Illa]  Philosophia. 

Alumne]  Boeti,  quem  alui. 

Sarcinain]  Onus. 

Partircr]  Partilam  susciperem,  aut  ultro  potius 
ejus  parlem  subirem. 

Quam  mei  nominis  invidia  sustutisti]  Eo  enim  im- 


A  probi  Boetium  et  exosi  sunt  et  criminati,  quodphilo- 
sophus  esset  et  justitia?  cultor. 

Scilicet]  Q.  d.  Minime. 

Censes]  Nunquid  censes  ?  ha?c  enim  per  interroga- 
tionem  sunt  legenda. 

Lacessitam]  Provocatam,  impetitam. 

Nostri  Platonis)  Philosophorum  principis,  et  quem 
tu  quoque  in  isto  opere  potissimum  imitaris.  Plato 
Atheniensis  philosophorum  gentilium  praestantissi- 
mus,  Socratis  discipulus,  Aristotelis  prseceptor,  cu- 
jus  vitam  memoriae  prodidit  Diogenes  Laertius, 
deinde  Guarinus  Vercnensis,  et  Marsilios  Ficinus. 
Plato  etipse  in  maximis  periculis,  eo  quod  philoso- 
phus  esset,  versatus  est,  super  quo  M.  Tullius  in 
oratione  pro  C.  Rabirio.  Virum,  inquit,  unum  totius 
Graecia?  facile  doctissimum  Platonem,  iniquitate  Dio- 
nysii  Sicilia?.  tyranni,  cui  se  ille  commiserat,  in 
maximis  pericnlis  insidiisque  esse  versatum  accepi- 
mus.  Calisthenem  doctum  hominem,  comitem  Magni 
Alexandri,  ab  Alexandro  necatum.  Demetrium  et  ex 
republica  Athenis,  quam  optime  digesserat,  et  ex 
doctrina  nobilem  et  clarum,  qui  Phalereus  vocitatus 
est,  in  eodem  loco,  Mgjptio  regno,  aspide  ad  cor- 
pus  admota,  vita  esse  privatum.  Hactenus  Cicero. 

Certamen  ccrtavimus]  Elegans  locutio,  qualis  illa 
Lucilii  : 

Pugnam  pugnavirnus  rnagnam. 

Eodem]  Platone. 
Superstite]  Adhuc  vivente. 

C  Socrates]  Hic  Atheniensis  philosophus  clarissimus, 
filius  Sophronisci  marmorarii  et  Phanaretn?  obstetri- 
cis,  moralem  philosophiam  abunde  tractavit.  A\\c 
cum  aliquando  Anytum  Atheniensem  virum  locuple- 
tem  et  factiosum  rideret  ob  ejus  ineptias,  Aristo- 
phanes  comicus  doctus  quidem,  sed  homo  parum 
probatus,  accepta  grandi  pecuuia  ab  Anyto,  contra 
Socratem  comoediam  scripsit,  cujus  inscriptio  est 
Ney&at,  id  est  nubes  seu  nebula? :  qua  quidem  inter 
ca?teras  criminationes  illud  conhnxit,  ab  eo  nebu- 
las  coli,  et  Atheniensium  religiones  obtrectari,  et 
pra?ter  hocjuvenum  mentes  sic  imbui,  ut  parentibus 
manus  inferre  pie  et  ofticiose  possent.  Qua?  res  accu- 
santibus  Anyto,  Lycone,  et  Melito  ut  Plato  in  Apolo- 
gia  pro  Socrate  scribit  (cum  universum  populum    m 

D  Socratem  concitasset,  furore  quodam  et  i'-a,  morte 
damnatus  est,  qui  pateram  cicuta?  publicitus  datam 
intrepide  hausit,  tantumque  abfuit,  ut  ultionem 
qua?reret,  ut  contenderit  semper  illum  miseriorem 
esse  qui  faciat  quam  qui  afticitur  injuria.  Populus 
autem  Atheniensis  mortem  ejus  mox  ita  doluit,  ut 
accusatores  illius  vel  morte  vel  exsilio  plecteret,  et 
ipsi  Socrati  statuam  a?ream  dedicaret.  Gra?ce  scribi- 
tur  lf-.y/.p'x7r,c  :  hinc  prima  semper  est  producenda. 
Quare  obiter  studiosum  lectorem  admonemus,  ut 
emendet  versiculum  in  libio  nostro  Epistolarum  mo- 
ralium,  sic  impressum  epistola  decima  : 

Mortuus  est  Socrates,  mortuus  estque  Plato. 
Sic  enim  legendum  scripsimus  : 

Mortuus  Isocrates  mortuus  estque  Plato. 


905 


MUTtMKLLII  ET  AGRICOL.i:  COMMENTARIA. 


>.m 


Imitati  enim  sumus  Catonem  Majorem  Ciceronis,  ubi 
et  Isocratis  et  Platonis  meminit,  quorum  uterque 
longaevus  fuit.  In  eadom  epistola  perperam  legitur  : 

Valida  solvit  in  orbe  manu, 
pro  saevit.  Item  in  secnnda   cpistola.    Quamvis    pa- 
rum,   pro  quamque  parum.  Sed  nunc  non   erat  hic 
locus  :  quare  haec  missa  faciamus,  ad   institutum  re- 
vertentes. 

Promcruit  victoriam  injustx  mortis  me  astantc]  Nam 
philosophicis  disputationibus  approbata  animorum 
immortalitate,  intrepide  vencnum  bibit,  mortemque 
injustam  vicit,  et  innocentia  sua  iniquam  sui  con- 
demnationem  in  accusatores  retorsit  juste  condem- 
natos. 

Cujus  hxrcditatcm  cum  dcinceps  Epicurcum  vulgus 
ac  Stoicum,  cseterique]  Magna  laus  Socratis,  qui  ve- 
ram  philosophiae  possessionem  habuisse  dicitur,  unde 
plerique  discipulorum  ejustanlum  sibi  particulas  di- 
ripuerunt.  Socrates  enim  primus  omnium  philoso- 
phorum  de  vita  et  moribus  disputavit,  scd  mira  qua- 
dam  ironia,  et  singulis  de  rebus  ita  vehementer  in 
utramque  partem,  ut  singuli  pene  ejus  discipuli  (ut 
sunt  diversi  humanorum  ingeniorum  captus),  non 
quod  ille  sentiret,  sed  quod  sibi  maxime  consenta- 
ncum  videretur,  ex  hujusmodi  disputationibus  sibi 
arripereut.  Hinc  exortae  sunt  variae  diversaeque  phi- 
losophorum  sectae.  Disputavit  quandoque  Socrates 
de  corporis  voluptatc,  sed  in  utramque  partem  dis- 
putavit.  Hi  igitur,  quorum  ingenium  in  eam  fuit 
propensius,  non  qua>  ille  assereret,  sed  quae  sibi  ma- 
gis  placerent,  inde  sumcntes,  suavem  iu  scnsibus 
motum,  id  est  voluptatem,  summum  bonum  esse 
dixerunt.  Zeno  autem  Citticus.  et  qui  ab  eo  sunt 
exorti  Stoici,  in  sola  virtute  felicitatem  posuerunt. 
Alii  vero  alia  sensere,  ut  erudite  Beroaldus  explicat 
in  eo  quem  de  Felicitate  conscripsit,  libello 

Epicurcum  vulgus}  Epicurus  Atheniensis  philo^o- 
phus,  dialecticoe  contemptor,  corporis  voluptatem 
dixit  esse  summum  bonum.  Hinc  Epicurei  'ejus  se- 
ctatores.  Bene  autem  dixit  Epicureum  vulgus,  quia 
plurimi  sunt.  Unde  Lactantius  in  libro  de  falsa  Sa- 
pientia,  cap.  17  :  Epicuri  disciplina  multo  celebrior 
semper  fuit  quam  caeterorum  :  non  quia  veri  aliquid 
afferat,  sed  quia  multos  ad  populare  nomen  volupta- 
tis  invitat.  Nerao  enim  non  in  vitia  pronus    est. 

Stoicum]  Stoici  nomen  sortiti  sunt  a  Porticu  Athe- 
niensi,  in  qua  Zeno  Cittieus,  ab  oppido  Cypri  Ciltio 
dictus,  disputavit.  1-ox  enim  Gra-ce,  Latine  dicitur 
porticus,  fornix,  testudo.  Hinc  o~7o>i-/.6;,  o  parvo  in 
magnum  mutato,  Stoicus. 

Pro  sua  parte]  Secundum  vires  suas. 

Quisquis]  Figurate  subaudiendum  moliretur. 

Ruptum  ire]  Incipere  rapere. 

Molirentur]  Tentarent,  niterentur. 

Reclamantem]  Recusantem,  refragantem  contra- 
que  eos  clamautem. 

Vcstcm]  Philosophi  eam  disputationem  solida  ve- 
ritate  coharentem,  de  qua  supra  in  prima  prosa. 

Discidcrunt]  Hoc  ideo  quod  in  multas  sectas  phi- 

Patrol.  LXIII. 


A  losophhi  divisa  est. 

Panniculi8]  Fructalis,  particulis. 
ostri  habitm]  Id  est  vestis  noslroe. 

Vcstitjiu]  Signa. 

Imprudcntia]  Stultilia  quae  philosophiae  seraper 
adversatur. 

Nonnullos  corum]  Puta  Cyrenaicos,  Epicureos,  et 
id  genus  aliquos. 

Pivfana]  Indoclae  et  philosophiae  sacris  non  ini- 
tiatse. 

Errore]  Falsa  opinatione,  quod  voluptas  sit  sum- 
mum  bonum  el  quod  divina  providenlia  mundus  non 
gubcrnetur. 

Pcrvertit]  Depravavit,  et  a  veritate  alienavit. 

Quod  si  nec  Anaxagorse  fugam]  Exemplis  convincit 
semper  philosophos  indoctae  multitudini  fuisse  invi- 
sos  atque  exosos. 

Anaxagorx]  |Hic  Clazomenius  genere,  philosophus 
insignis  fuit.  Qui  Athenis  impietatis  accusatus,  quod 
solem  candentem  dixerit  laminam,  ac  penitus  igni- 
tam,  'fuga  judicio  se  subtraxit,  ut  quidam  tradunt. 
Sunt  tamen  qui  dicunt  eum  in  judicium  venisse,  et 
misericordia  judicum  fuisse  relaxatum.  Lampsacum 
postea  profectus,  illic  diem  suum  obiit,  ubi  roganti- 
bus  cum  principibus  civitatis  nunquid  fieri  raandarel, 
jussisse  ferunt,  ut  pueri  quotannis  jquo  mense  defe- 
cisset  ludere  permilterentur,  servarique  hactenus 
eam  consuetudinem.  Auctor  Laertius. 

Zenonis]  Zenones  octo  fuisse  tradit  Laertius  ;  ho- 
C  rum  duo  illustfes  philosophi,  alter  >de  quo  dicimus 
Stoicae  disciplinae  auctor  Zeno  Citticus;  alter  vero 
(de  Ypuo  [nunc  dicendum)  Eleates  dialectices  inven- 
tor,  ut  et  supra  diximus.  Is  cum  Nearchum  tyran- 
num  sive  Diomedontem,  vel  (ut  alii  tradunt)  Phala- 
rim  dejicere  ac  profligare  voluisset,  'comprehensus 
est.  Quo  tempore  cum  de  consciis  inquircretur,  om- 
nes  illius  amicos  conjurationis  esse  conscios  dixit. 
Deinde  cum  quidpiam  se  in  aurem  tyranni  clam  lo- 
qui  velle  signiiicasset,  eam  mordicus  'correptam  non 
ante  dimisit,  quam  rapta  aure  populatum  caput  reli- 
quisset.  Valerius  Maximus  :  patientioe  exempla  duo- 
bus  Zenonibus  assignat.  Laertius  et  alii,  uni  Zenoni 
Eleatoe.  Cicero  in  secundo  Tusculanarum  Quaestio- 
num  :  Zeno  proponatur  Eleatcs,  qui  perpessus  est 
omnia  potius  quim  conscios  delendae.  tyrannidis  in- 
dicaret.  Idem  in  tertio  de  Natura  deorum  :  Anar- 
chum  Democriteum  a  Cyprio  tyranno  excarnilicatum 
accepimus,  Zenonem  Eleae  in  tormentis  necatum. 
Tertullianus  in  Anologetico  :  Zeno  Eleatcs  consultus 
a  Dionysio,  quidnam  philosophia  proestaret,  cum  re- 
spondisset  :  contemptum  mortis,  impassibilibus  lla- 
gellis  tyranni  objectus,  sententiam  suam  ad  mortem 
usque  servavit.  Apud  Suidam  sic  est :  Zeno  Teleu- 
tagoree  filius,  Eleates,  assectalor  et  aequalis  Pytha- 
gorae  Democritique  (nam  iloruit  olympiade  78)  Ze- 
nophanis  auditor  fuit.  Is  cum  tentasset  a  tyrannide 
Nearchi,  vel  (ut  alii)  Diomedontis  Eleam  patriam 
liberare,  comprehensus,  et  indicare  conscios  jussus, 
linguam  suam  mordicus  amputavit  atque  in  tyranni 

29 


I) 


oo: 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPlil.E. 


908 


faciem  exspuit.  Demum  conjectus  in  mortarium,  cre-  A  metaphora.  Quid  enimaliud  hoc  sasculum  quam  mare 


1: 


bris  ictibus  contusus,  expiravit. 

Peregrina)  Externa. 

Ai\  Sed,  vel  saltem.  Est  autem  hsec  particula  hoc 
loco  ter  legenda,  pro  qua  indocti  legunt  aut.  Sic 
enim  repetita,  plus  ponderis  adjicil  orationi. 

Canios)  Plurali  numero  propria  nomina  expressa, 
majorem  in  oratione  vim  habent.  Quippe  noniitan- 
tum  signiiicantur  quorum  illa  nomina  sunt,  sed 
etiam  alii  qui  similes  illorum  fuere.  Canius  Gadita- 
nus  poeta  fuit,  facundiss  lenis  et  jucunda?,  de  quo 
Martialis  libro  primo  Epigrammatum  : 
Gaudent  jocose  Canio  suo  Gades. 

Hunc  tradunt  quidam  reprehensum  a  Livio  Pata- 
vino,  gravi  et  nobili  historiographo,  quod  multarum 
gauderet  amoribus,  his  verbis  :  Nostram  philoso- 
phiam  participare  non  poteris,  dum  a  tot  participa- 
ris.  Non  enim  eo  jecore  Latonam  amat  Tityus,  quod 
multi  vultures  multum  divellunt.  Cui  Canius  :  Si 
quando  labor,  resurgo  cautius  ;  si  paululum  oppri- 
mor,  alaerius  resumo  aerem.  Vices  noctium  dies 
reddunt  leniores.  Sed  tenebrarum  perpetuitas,  in- 
star  inferni  est.  Sic  lilia  primseva,  verni  solis  deli- 
cata  temporibus 'varietate  tum  euri,  tum  noti,  tum 
zephyri  Uetitia  effusiore  laseiniunt,  quibus  uno  spi- 
ritu  fulminans  Lybs  incumbens,  occasum  facit.  Sic 
Mars  ruptis  tendiculis  in  mensa  ccelesti  recumbit 
conviva  superum,  a  qua  uxorius  Mulciber  suo  fure 
longe  religatur.  Sic  levius  ligant  multa  fila,  quam 
sola  catena.  Sic  mihi  sit,  aphilosophia  tibi  solatium.  C 
Hunc  igitur  in  modum  jocose  ferunt  Canium  Livio 
respondisse.  Verum  nunc  quod  ad  rem  instilutam 
pertinet,  referamus.  Canius  eo  quod  ab  improborum 
moribus  dissentiret,  a  Caio  Ctesare  Germanici  lilio, 
conscius  contra  se  factse  conjurationis  dictus  est. 
Cui  sic  respondit :  Si  ego  scissem,  tu  nescisses.  Ni- 
hilo  tamen  secius  ab  illo  crudeliter  est  necatus.  De 
hoc  eodem  in  proxima  prosa. 

At  Senecas]  M.  Anneus  Seneca  Cordubensis,  Ro- 
mam  venit  declamator  egregius, 'quamvis  opera  ejus 
ad  posteros  non  pervenerint.  Hic  statim  eques  fa- 
clus,  honores  meruit,  habuitque  liberos,  quos  in 
Hispania  susceperat  ex  Elbia  uxore,  L.  Anneum  Se- 
necam,  Junium  Anneum  Gallionem,  et  Anneum 
Meleam  ':  Seneca  philosophus  simul  et  declamator, 
ct  poeta  insignis  evasit.  Sub  Nerone  mortuus  est. 
solutis  venis.  De  hoc  plura  dicentur  infra.  An  autem 
hic  idem  fuerit  qui  tragcedias  quse  exstant,  scripsit, 
necne,  iuter  doctissimos  nondum  convenit :  tamctsi 
quid  super  hoc  Sidonius  Apollinaris  scriptum  reli- 
querit,  non  ignorem. 

At  Soranos]  Valcrius  Soranus  poeta  summopere 
famigeratus  fuit.  Qui  prirnus  de  Deo  maximo  vcra 
coinmentatus  cst,  atque  ob  id  crcditur  ab  jmpiorum 
mauibus  in  crucem  sublatus. 

Pcrvctusta)  Nimis  antiqua. 

Incelebris]  Infrequens,  non  celebris. 

In  cladcm]  h\  perniciem. 

In  hoc  vitx  salo]  Id  est  mari.  Sane  quam  elegans 


procellosum?  Divus  Ambrosius  in  epistola  ad  Con- 
stantium  :  Suscepisti  munus  sacerdotii,  et  in  pnppe 
Ecclesise  sedens,  navim  adversus  fluctus  gubernas. 
Tene  clavum  fidei,  ut  te  graves  hujus  secculi  turbare 
non  possint  procellae.  Mare  quidem  magnum  et  spa- 
tiosum,  sed  noli  vereri  :  quiaipse  super  rnaria  funda- 
vit  eam,  et  super  fluminapraeparavit  eam.  Itaque  non 
immerito  inter  tot  mundi  freta  Ecclesia  Domini  tan- 
quam  supra  apostolicam  oodificatam  petram  immobi- 
lis  fmanet,  et  inconcusso  adversum  impetus  seevien- 
tis  sali  perseverat  fundamine.  AUuitur  undis,  non 
quatitur.  Salum  dicitur  mare  a  sapore  salis.  Virgil.  : 
Perque  undas  superante  salo. 

Quorum)  Pessimorum. 

Numcrosus)  Frequens. 

Temere]  Inconsulte,  sine  consilio,  absque  pru- 
dentia. 

Passim]  Modo   huc,  modo  ilhic,  nullo  certe  fine 

proposito. 
Lymphante)  Furore  vexante. 

Lympho)  Furore  vexo,  Vale.  Sta.  Flaccus  : 

Lymphaverat  urberu. 
It  lymphante  Deo. 
Unde  lymphati  sive  lymphatici  dicuntur  furiosi,  ve- 
sani,    bacchabundi,    qui    vitium   ex  aqua  contraxe- 
runt,  quod  est  huc  atque  illuc  discurrere. 

Qui)  Exercitus  pessimorum. 

Aciem)  Ordinem  et  instructionem  militarem  ad 
jam  dimicandum. 

Struens]  Instruens. 

Nostra  dux)  Recta  ratio  :  ea  enim  dux  est  philoso- 
phorum. 

Copias  suas)  Exercitum  suum  ex  virtutibus  scien- 
tiisque  compositum. 

In  arcem]  In  animi  intellectum,  quem  Platonici  in 
cerebro  tanquam  in  arce  constituunt.  Pulchre  autem 
perstat  in  metaphora. 

Contrahit)  Colligit,  congregat. 

Illi]  Pessimi  philosophorum  hostes. 

Inutilcs  sarcinulas)  Bona  externa  et  corporis. 

At)  Sed. 

Besupcr]  Ex  arce  contemplationis. 

ViUssima  quxque  rcrum)  Corporis  et  fortuna;  bona, 
0  quse  prae  bonis  animi  sordidissima  sunt. 

Sccuri)  Nullam  curam  habentes,  conlemptores. 
Securus,  tranquillus,  qni  sine  cura  est,  quasi  seor- 
sum  a  cura.  Interdum  contemptor.  Maro  : 

jSecurus  amorum 
Gerrnanee. 

Vallo]  Mnnimcnto  virtutum. 

Quo)  Ad  quod  vallum. 

Grassanti  Gradiendo  saevienti. 

Aspirare]  Juxta  accedere,  adire. 

Fas  non  sit\  Id  est  non  liccat.  Valerias  Maximus. 
Bonoe  mentis  usurpatio,  nullum  tristioris  fortunae 
recipit  incursum. 

IN  METRUM  IV. 

Cum  vigesimum  oatatis  annum  agens,  in  frequenti 
eademque  oruatissima  Saxonum  urbe  (cui  Monasle- 


909 


MIJHMKLUI  ET  ACKICOL.L  COMMENTARIA. 


mo 


rio  uomen  est,)  bonas  artes  audaci  (ut  inquit  Hora-  A  hujua   generis,    leedere  possunt;   nos  vero,  hoc  est 


tius,  paupertate  impulsus,  non  infeliciter  profiteri 
coepissem  beneficio  J o a n 1 1  i s  Grovii,  Monasteriensis, 
viri  sane  quam  litterati,  et  omnibus  liberalibus 
apprime disciplinis  eruditi,  plurimorumque  doctoris 
laudatissimi,  ac  vel  longiore  vita,  vel  minus  misera- 
bili  mortis  genere  digni, pervenerunt  in  manusmeas 
aliquot  paginae  Rodophi  Agricolse  Frisii,  viri  tum 
doctissimi,  tum  eloquentissimi,  in  subsequentem 
primi  bujus  libri  partem  (ultimo  carmine  excepto) 
Bnarrationes  autographas  continentes,  quasillequo- 
dam  Groniogae  scripserat  rogatu  Lamberti  Gronin- 
gensis,  medicinae  doctoris,  singulariet  doctrina  pr«- 
diti  et  experientia,  cum  (ul  ex  eo  fando  familiariter 
accepi)  in  patria  sua  librorum  de  Philosophiae  Con- 


mentem  nostram,  quem  est  praestantissima  pars 
nostri,  laedere  non  possunt.  Agricola. 

Quisquis]  Id  est  quicunque ;  hujusmodi  enim  dictio- 
nesgemiuatae  hoc  ipsum  significant.  quod  cum  bac 
particula  [cunque  conjunctee.  Ut  Terentius  in  Eu- 
nucb.  Tu  quantus  quantus  es,  id  est  quantuscun- 
que  es  :  et  in  eadem  comoedia.  Ubi  ubi  est,  id  est 
ubicunquc  est.  Acricola. 

Composito}  Componere  aliquando  ordinare,  vcl 
recte  instituere  siguilicat,  ut  hoc  loco  :  et  Virgilius 
in  primo  .Lueidos  : 

Et  tandem  placida  composlus  pace  quiescit. 
Aliquando  signiticat  pacare.  Virgilius  in  Bucol. 

Non  nostrum  iuter  vos  tantas  componere  lites. 


solatione  ezplanationem  auspicatus,  ad  hoc  carmen  "  Aliquando  comparare.  Idem  in  Bucol 


pervenisset.  Quisquis  composito  serenus  acvo.  Quo 
tactum  est,  ut  hinc  eruditissimus  Agricola  sumpse- 
rit  initium,  reliquatractaturus  opportuniori  tcmpore 
si  per  alias  occupationes,  et  immaturam  mortem 
licuisset.  Scripsit  aliquanto  plura  in  Hoctium,  quani 
ad  me  pervenerunt,  quae  receperat  mihi  Lambertus 
idem,  cujus  modo  memini,  se  commodaturum,  ut 
ea  quoque  mihi  sludiosisque  exscriberem  :  commo- 
dassetqucsane  quam  libens,nisi  repentinaejustrans- 
migratio  quominus  id  iieret,  obstitisset.  Cum  autcm 
hsec  quao  Iranscripta  sunt,  talia  mibi  videantur,  ut 
studiosorum  Boetii  lectionesint  dignissima,  non  pos- 
sum  ea  non  hoc  loco  subjiccrc,  ne  quid  gloriue  mibi 


Sic  parvis  componere  magna  solebam. 
Aliquando  conjungere.  Persius  : 

Compositum  jus  fasque  animi. 
Sic  dicimus  componere  librum,  et  componereignem. 
Agricola. 

Serenus]  A  sercndo  dictum  est,  quasi  tempus  ac- 
commodatum  sationi.  Nam  de  tempore  proprie  dici- 
tur  serenum,  sicut  amcenum  quod  aptum  amari,  et 
egenuin  ab  egendo,  et  plenum  a  plereinusitato  verbo 
dicitur.  Agricola. 

Mvum]  A  Graeco  uiuv  dicitur,  quod  Latine  saecu- 
lum  signiticat :  id  alii  tempusquinquaginta,  alii  cen- 
tiin  annorum  esse  volunt.  Capitur  hic  per  synecdo- 


credulus  lector  ex  alieno  tribuat  labore,  ncve  candi-  q  chen  pro  vita,  quam  hic  peragimus.  Agricola 


dissimae  margaritoe  diutius  in  mea  dactylotheca  sine 
honore  dilitescant.  Addam  autem  quibusdam  locis 
mea  :;qualiacunque  eaque  paucis  perstricta,  ne  for- 
tasse  prolixitas  taedium  pariat,  nauseamque  lectori 
delicato. 

Quisquis  composilo]  Metrum  est  hendecasyllabum, 
id  est  undecim  syllabarum.  Phaleucium,  dictum  a 
Phaleuco  auctore  ejus,  pentametrum,  constans  spon- 
deo,  dactylo,  tribus  trochaeis.  Sententia  ejus  depcn- 
detexeoquod  praedixit  sub  persona  Philosophiae 
sapientem  eo  virtutum    munimento   tulum  et  defen- 


Fatum]  Dictum  est  quia  Deus  id  fatus  est,  id  est 
dixit,  hoc  est  jussit  ut  iieret.  Agricola. 

Sub  pedibus  dedit]  Legendum  est  non  egit,  sicut 
plurimi  libri  habent.  Neque  enim  aliter  stabit  ver- 
sus,  cujus  tertium  pedem  trochaeum  esse  oportet  : 
qui  si  egit,  et  non  dedit  dicatur,  iambus  iiet.  Fuit 
autem  dicendum  Boetio,  sub  pedes  dedit,  et  non 
pedibus,  ex  natura  praepositionis  subjunctae  cum 
verbo  quod  motum  ad  locum  signiiicat.  Legendum 
ergo  est  iigurate,  ut  sit  una  dictio  sub  et  dedit,  et 
per  tmesim  liguram    quae   sectio   Latine  intelLgitur, 


sum  esse,    quod   nulla  stultorum  aut   improborum      interpositum  sit  pedibus,  ut  sit  sub  pedibus  dedit,  id 
hominum  vis    et  injuria  possit   perrumpere.   Subdit      est  subdidit  pedibus.  Agricola. 
ergo  :  Quisquis  animum  suum  recle  composuit,   et         Fortimam]  Fortuna  a  fors  dicitur,  quem  a  ferendo 
casus  rerum  humanarum  contempsit,  illum  nihil  po-  D  dicta  est  :  quia  res  humanas  ferat,  hoc  est  agitet  et 
test  deinde  perturbare  animo,  aut  mentem  ejus  com-      regat.  Dicimus  autem  singulariter  fortunam  vel  deam 


movcre  :  non  pericula  maris,  non  terrarum  motus 
aut  incendia,  non  aeris  turbines  aut  perturbationes, 
necetiam  saevitia  aut  violentia  humana,  sed  omnia 
negligit,  et  pro  nihilo  ducit.  Contra  vero,  qui  non 
est  composito  et  lirmo  animo,  sed  timet  aliquid  vcl 
optat,  ille,  quia  non  est  sui  juris,  sed  ex  metu  alieni 
mali,  vcl  spe  alieni  boni  pendet,  abjecit  clypeum,  id 
est  munimentum  virtutis  suae,  et  depulsusa  loco  suo 
in  quo  stabat,    et   quem   defendere  debebat,   nectit 


(ut  vetustas  putavit)  vel  casum,  per  quem  res  homi- 
num  volvuntur  ^instabiles  et  incertae,  pluraliter  vero 
pro  nobis  fortunae  et  praecipue  pro  divinis  dicimus 
fortunas.  Agricola. 

Vultum]  Vultus  a  facie  differt,  quia  facies  est  ha- 
bitudo  naturalisinsita  cuique.  Vultus  ex  gaudio  sive 
tristitia  mutatur,  sicut  voluntas.  Nam  a  volendi  verbo 
vultus  descendit.  Facies  a  faciendo  dicta  est,  quia  res 
sic  sit  facta  :   dicimusque  non  solum  hominis,  sed 


catenam,  qua  valeat  trahi,  id  est,  via  praebet  qua  pos-      et  pecudis  et  loci  faciem,   hoc  cst  formam  vel  ligu- 


sit  sibi  noceri:  secundum  sententiam  enim  Stoico- 
rum,  nemolaeditur  nisi  a  seipso.  Alii  enimresnostras, 
hoc  est  divitias  vel  honores,  vel  famam,  vel  reliqua 


ram.  Vultus  solius  est  hominis.  Agricola. 

Pontus]  Apud  poetas  plerumque    pro  mari  accipi- 
tur  per  synecdochen,   estque  pars   maris  quoedam 


APPENDiX  AD  LIBIIOS  DE  C0NS0LATIOKE  PHILOSOPIILE. 


9H 

ultra  Constantinopolim  posita,  quam  hodie  naturae 
vocant  mare  Leonis,  a  qua  vicinoe  gentes  Ponticse 
vocantur.  Graecum  nomen  est  pontus,  dictum  quasi 
laboriosus,  quia  semper  tempestatibus  agitatur  :  nam 
7tovo?  Graece  laborem  signilicat.  Agricola. 

jEstum.]  yEstus,  a  quo  sestas  dicta  est,  fervorem 
significat,  unde  et  motus  ille  maris  quifitper  iluxum 
et  reiluxum,  sestus  ab  auctoribus  Latinis  dicitur,  quia 
mare  sestuare  et  tanquam  ebullire  videtur.  ltaque 
Plinius  sestuarium  dixit  locum  in  quem  se  sestus  ma- 
ris  effunderet.  Ego  etiam  crediderim  (quam  hodie 
barbare  stufara  vocamus,  secundum  sonum  Germa- 
nicae  linguse)  ejus  nomen  ab  se.stuario  corruptum  et 
depravatum  esse,  eam  Plinius  caldariam  vocavit. 
Nam  ubi  lavamur,  balneum  proprie  dicitur.  Agri- 
cola. 

Caminus}  A  xaiopu  Greece,  quodest  ardeo,  dicitur ; 
eum  Latine  Martialis  fumarium  vocavit :  hoc  loco 
per  metaphoram  accipitur  pro  antro  vel  caverna,  per 
quam  Vesevus  tlammas  emittit.  Vesevus  mons  est  in 
Campania,  non  longe  a  Neapoli  semper  ardens,  qui 
nonnunquam  tantis  ardoribus  agitatur  et  sestuat,  ut 
omnia  vicina  terrse  motibus  maximis  concutiantur, 
agri  tegantur  cineribus.  Est  et  alius  immensse  altitu- 
dinis  in  [Alpibus,  quiVesulus,  non  Vesevus  (ut  non- 
nulliindocti  dicunt)  vocatur.  Agricola. 

Celsas]  A  cello  inusitato  verbo  dicitur,  unde  per- 
cello,  excello,  antecello  dicuntur.  Agricola. 

Turris]  Quasi  terris,  quia  hostes  terreat,  dicta  est. 
Aoricola. 

Fulmen]  Sicut  fulgur  a  fulgendo  dictum  est.  Agri- 
cola. 

Tyrannos']  Grsece  principem  significat.  Inde  Virgil. 
dixit  in  vn  /Eneid. 

Pars  mihi  pacis  erit,  dextram  tetigisse  tyranni 

Quia  vero  Grseci  semper  cupierunt  esse  liberi  et 
sine  regibus,  idcirco  tyranni  nomen  apud  eos,  et 
hinc  apud  omnes  inter  detestanda  esthabitum.  Agri- 

cola. 

Exarmaveris]  Pro  exarmabis,  ut  fere  vult  Priscia- 
nus  accipi  in  hujusmodi  locis  conjunctivum  pro  indi- 
cativo,  quanquam  tamen  forte  reclius  interpretabi- 
mur  per  poteris  cxarmare  vel,  cst  ut  exarmes.  Aciu- 

COLA. 

Impotens]  Impotens  dicitur  plerumque  in  malam 
partem,  ut  non  sit  idem  quod  debilis  vel  invbecillis, 
sed  quinon  potens  sui,  ut  sunt  plerumque  homines 
in  magnafortuna  positi.  Ita  dicit  Plinius  in  epistolis: 
Scio  quam  sit  amor  impotens  semper.  Sic  etiam  di- 
cimus  impatientem  amoris,  impatientemirse,  nonquia 
non  patiatur,  sed  quia  non  commode  patiatur.  Agri- 
cola. 

Aljecit  clypeum  locoque\motus\  Periphrasis,  id  est 
circumlocutio  cst  desertoris,  qui  locum  in  acie  sibi  a 
duce  assignatum  relinquit.  Non  enim  licebat  instituto 
militice  veteris  moveriloco,  nisi  feriendi  hostiscau?a, 
vel  servandi  civis,  vel  resumendi  teli.  Quod  dicit 
autem,  abjccit  clypcum,  allusit  ad  Graecum   nomen 


91? 


A  desertoris,    quod    est  pfyourmq,  id    est  projector  cly- 
pei.  Agricola. 

Metrum  quod  Agricola  et  alii  nou  pauci  Phaleu- 
cium  vocant,  pleriqueper  ce  diphtbongon  potius  Pla- 
lsecium  dicuut  :  nonnulli  Phalecinum,  alii  Phalenti- 
cum  :  sed  cavendum  omnino,  ne  more  indoctorum 
per  n  falencium  vocetur. 

Serenus}  Nubibus  perturbationumvacuus;  quemad- 
modum  contra  in  ultimo  bujus  carmine  nubila  mens 
dicitur,  pravis  affectionibus  obducta.  Ovid.  : 

Carmina  proveniunt  animo  deducta  sereno. 
Marsilius  Ficinus  in  lib.  Plotini  de  Beatitudine,  ca- 
pite  12  :  Sere.nus  autem  semper  est  probus,  statusque 
ejus  quietus,  affectioque  sufficiens,  quam  nullum 
omnino  eorum,  qui  mala  dicuntur,  si  modo  probus 
B  ille  sit,  perlurbat. 

Factum)  Quid  sit  infra  in  iv  lib.  dicitur.  Hic  autem 

per  fatum  accipe,   ex  fato  venientia.  Videtur  autem 

imitatus,  illud  Virgil.  in  n  Georg.  : 

Felix,  qui  potuit  reruin  cognoscere  causas, 
Atque  metus  oinnes,  et  iuexorabile  fatum 
Subjeeit  pedibus,  strepitumque  Aeberontis  avari. 

Et  illud  Seneca?.  tragici  in  Hercule  OEheo : 

Quisquis  sub  pedibus  fata  rapacia, 
Et  puppeni  posuit  luminis  ultimi, 
Non  captiva  dabit  bracbia  vinculis, 
Nec  pompae  veniet  nobile  ferculum. 

Ilem  ejusdem  versus  elegantissimos,  qui  sunt    in   ea 
tragcedia,  cui  titulus  Thyestes  : 

Rex  est,  qui  posuit  metus, 

Et  diri  mala  pectoris, 
r  Quem  non  ambitio  impotens, 

^  Et  nun^uam  stabilis  favor 

Vulgi  prsecipitis  movet, 

Non  quidquid  fodit  occidens, 

Aut  unda  Tagusaurea 

Claro  devehit  alveo, 

Non  quidquid  Libycis  terit 

Fervens  area  messibus 

Quem  non  concutiet  cadens 

Obliqui  via  fulminis, 

Nou  eurus  rapiens  mare, 

Aut  saevo  rapidus  freto 

Ventosi  tumor  Adriae. 

Quem  non  lancea  miiitis, 

Non  strictus  domuit  cbalybs, 

Qui  tuto  positus  loco, 

lufra  se  videt  omnia, 

Occurritque  suo  libens 

Falo,  nec  queritur  niori. 

Egit}  Optime  placet,  quod  Agricola  sentit,  dedit 
n  restituendum,  ut  vcrsus  constet. 

Fortunam  utramqac]  Et  prosperam  et  adversam. 

Tuens]  Inluens. 

Rectus]  Inflexus.  Cleobulus  :  Dum  secunda  fortuna 
arridet,  superbire  noli  :  adversa  perstrepente,  noli 
frangi.  Fortunae  mutationes  forliter  disce.  Perian- 
der  :  Inler  secundas  res  esto  moderatus,  inter  adver- 
sas  prudens. 

lnvictum]  Constantem,  fortunae  mutationibus  non 
succumbentem. 

Non  illum  rabics,  etc.]  Sic  Horatius  injni  lib.  Carm.: 

Justum  et  tenacem  propositi  virum, 
Non  civium  ardor  prava  jubentium, 
N.iii  vultus  instantis  tyranni 
Mente  quatit  solida,  neque  aust<  r 
Diix  inquieti  turbidus  Adriae, 
Nec  fulminantis  magua  Jovis  manus, 


913 


MULlMliLLIl  ET  ACIUCOL.i:  COMMLNTAIUA. 


014 


B 


Si  fractua  illabatur  orliis, 
Impavidum  ferieut  ruinsB. 

Excitantis]  Sie  legendum,ut  rectissime  sentit  Ro- 
dolphus  Langius,  non  exagitantis,  ut  vulgo  con- 
tra  metri  rationem  Legitur  in  ezemplaribus  dejirava- 
tis. 

Vesevus]  II ic  jiropc  Neapolim  nions  est  in  Gampa- 

nia,  qui   inutato   priori  nominc   Suinina   dicitur.    ls 

aliqaando  conflagravit,  ut  Plinius  in  epistolis  refert, 

Suetonius  et  Eusebius,  imperante  Tito  tantum  e.\  se 

incendii  emisit,  ut  vicinas  regiones,  et  cuni  bomini- 

bus  urbes  exureret.   Divus  Hieronymus  in  quadam 

epistola  :  .Non   etenim    igues,    non    Vulcania    tellus, 

non  Vesevus  et  Olympus  tantis  ardoribus  oestuant,  ut 

juveniles  medullse  vino    plense  et   dapibus  inflam- 

matse.  Dicitur  et  Vcsuvius.   Iliuc   Vesuvinus.  Papi- 

nius : 

Non  adeo  Vesuvinus  apex,  et  Qammea  diri 
Montis  hiems  trepidas  exhausil  civibus  urbes. 

Celsas  terras]  Horatius : 

SsBpius  ventis  agitatur  ingens 
Pinus,  et  celsse  graviore  casu 
Deciiluut  turres,  feriuntque  summos 
Fulgura  monles. 

/•'•  ros  tyrannos]  Sic  Legendum  est,  non  saevos,  ut 
Dodolplms  Langius  duodecim  abbinc  annos  a  me 
consultus,  se  in  exemplari  quodam  legisse  respondit. 

kbjecit  clypeum]  Auctore  Pbilostrato  libro  sccundo, 

Apollonius  ad  Damidem   comitem  suum  sic  locutus 

cst :    Quod  si   tuis  rationibus   persuasus  hujusmodi 

pccuni.is  acciperem,   nonne  mc  avarum  et  Philoso- 

phiae    contcmptorem   diceres    ac    etiam    deteriorem  G 

quam  milites,  qui  in  pugna  clypeum  abjiciunt?  Abji- 

cienti  cnim  clypeum  dari  rursum  potest  alius  nihilo 

priore   detcrior  (ut  inquit  Archilochus)    jihilosophia 

vero  quo  pacto   recuperari    potest    ab   eo  qui  seniel 

illam  coutempserit  aut  abjecerit  ?  Horatius  in  episto- 

lis: 

Perdidit  arma,  locum  virtutis  deseruit,  qui 
Semper  in  ruigenda  festinat  ct  ohruilur   re. 

Kst  autem  translatio  a  re   militari.   Nam  militi  cum 

primis  ignominiosum    erat,  sit  aut  locum   in  "acie 

deseruisset    aut    viventi   sibi  arma    ab  hoste  forent 

erepta. 

IN  PROSAM  IV. 

Sentisne,  inquit\  Hoc  loco  Hoetius,  ut  ordine  quodam 

ad  consolaliouem  malorumsuorum  perveniat,  exponit  D 

et  deplorat  casum  suum,  osteudique  qiiam  in  justam 

hanc  et  gravem  adversitatem   fortuna?   patiatur,   ut 

qui  iniquissime  condemnatus  sil:   quod  quidem  sic 

factum  esse  omni  ex   parte  colligitur:    primum  ex 

persona  sua,   deinde  ex  persona  accusatorum,  postea 

ex  criminibus,  quae  falso  aut  injuste  objiciebantur : 

tum   ex  persona  judicum    et  senatus,    prseterea  ex 

modo  judicii  :  jam  etiam  ex  falso  crimine  aut  magiae, 

autdeorum  cnlturae   conficto  ;  tum  demum  velut  per 

modum  e[>ilogi,  ostendit  non  modo  graviter  haec  de 

eoconficta  esse,  sed  ctiam  ab   imperitis  credi,  et  prd 

veris  haberi,  et   omnibus  deindc  bonis   cx  suo  casu 

simile  periculnm  imminere,  partes   omnes  suis  loci 

dicentur.  Primo  igitur  Philosophia,  ut  evocct  que- 


A  relain  Boetii,  et  eliciat  exco  causam  doloris,  ex  more 

dialogorum  interrogateum  an  intelligat  ea  quae  dixit 

ipsa  superius,  hortatur  quoque   ut  plane  dicat  quid 

dnlc.it.  Ilinc  Roetius,  sumpto  initio,  dicit  nihil  opus 

esse   verbis,   cum  ipsa  facile  possit  ex  aspectu  loci, 

hoc  est  carceris  in  quo  erat,  causam  doloris  sui  pcr- 

spicere:   quod   eo  indignius   aceidut  sibi,   cura   ad 

rempublicam  administrandam  velut  jussu   Pliiloso- 

phise  accesserit,  et  omnia  pro  aequo  et  bono  in  ea  co- 

natus  sit,    nee  cujusquam  odium  timuerit :    itaque 

Gonigasto  et  Terguillse,   et  reliquis  barbaris  semper 

obstitisse  se,  ne  ubique  pro  libidine  sua  imbecrllio- 

res  opprimerent.  Campaniam  itidem  dicit,  ut  defen- 

derit  ab  exitio,  cum  famis  tempore  prsefectus  prae- 

torii  omne  frumentum  coemere  voluissct.  Sic  etiam 

ut  defenderit  Paulinum  et  Albinum  viros  consulares 

ab  injuria  accusalorum,  quibus  rebus  propter  amo- 

rem  justitiae  odium  improborum   in  se  concitaverit. 

Agricola. 

Sentis}  Sentire  proprie  dicitur  aliquo  quinque  sen- 

suum  percipere :    transfertur  autem    plerumque   ad 

onmem  cognitionis  perceptionem.  Sic  Juvenalis,  in- 

quit,  qualem  nequeo  monstrare,  et  sentio  tantum,  id 

est  intelligo  tantum.  Quandoque  accipitur,  ut  sit  ju- 

dicarc.  Persius  : 

De  Jove  quid  sentis? 

Ld  estjudicas.  Juvenalis  : 

Quid  seutire  putas  omnes  Calviue  recenti 
Do  scclere? 

Aqricola. 

Illabuntur]  Ornate  dixit,  duplex  enim  translatio. 
Nam  et  verba  ilLabi,  et  illabi  animo  utrumque  per 
translationem  dicitur  :  nam  corporeae  rei  proprium 
est  labi.  Agricola. 

"Aoa  d  dvo?  77p6;  aOokv]  Graecum  proverbium  est, 
quod  apud  eos  vulgo  dicitur  eis  quorum  rudes  animi 
parum  apti  sunt  ad  ea  qua^  dicuntur  percipiendaf: 
significat   aulem,   An  es  asinus  ad  lyram  ?  Agricola. 

Quid  flcs]  Sic,  quid  tristis  es?  quid  rides?  dicitur 
per  eclipsim,  id  est  praetermissionem  vel  defectum 
jiramosilionis  propter,  ut  sit,  propter  quidfies?  Agri- 
cola. 

Lacrymis  manas]  Similiter  Hieronymus  noster 
dixit  ad  Titum  Livium  lacteo  eloquentiae  flumine 
manantem.  Aliter  Horatius  in  epistolis  do  vino  dicit  : 

Quod  cum  spe  divite  mauet 
In  venas,  animumque  meum. 

Sic  et  in  eodem  : 

Licet  illi  plurima  manet 
Lacryma. 

Aliler  in  eodem  . 

Fidis  enim  manare  poetica  mella 
Te  solum. 

Ita  videntur  posse  dicere  :   mauo    lacrymis,   mauant 

mihi  lacrymee,  ct  mano  lacrymas.  Agricola. 

'E?o|xoAdyu(Tac  ts  trs  \\JireT]  Id  est  conlitere  quid  te 
contristet.  Agricola. 

Operarri]  Inter  opus  et  operam  quid  intersit,  com- 
modissime  videtur  Terentius  in  Heautontimoru- 
meuo  ezplicare : 


015 


APPENDIX  AD  LTBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


9iG 


Si  quod  operse  consumis  in  opere  faciundo  : 

ut    sit    opera   labor,    opus    vero    fructus     et    finis 

operae,  id  est   laboris.   Horatius  in  primo   Epistola- 

rum : 

Odiumque  libellis 
Sedulus  importes  opera  vehemente  minister. 

Virgilius  in  primo  /Eneidos  : 

Pendent  opera  interrupta. 

Agricola. 

Exspectas]    Exspectare    quandoque  desiderare  si- 

gniiicat.  Cicero  ad  Curionem  :  Quam  exspcctationem 

tui  concitasti,  eam  sustinere  ut  possis.  Quandoque 

attendere.  Ovidiusinm  Metamorpb. 

Ultima  semper 
Exspectanda  dies  homini. 

Agricola. 

Yulnus]    Id  est,  quod  vi  fit,  et  recens  est.  Virgilius 
in  duodecimo : 

Nec  sese  /Eneae  jaclavit  vulnere  quisquam. 
Hulcus  quod  velustate  computruit,  abitque  vulnus  ve- 
tustate  in  hulcus,  quod  recte  Seneca  in  consolalione 
ad  Martiam  signiiicavit.  Nam  vulnerum  quoque  sa- 
nitas  facilis  est,  dum  a  sanguine  recentia  sunt.  Sub- 
dit :  Ubi  corrupta  in  malum  bulcus  verterunt,  difii- 
cilius  curantur :  id  enim  quod  nos  vulgo  bulcus 
dicimus,  quod  Grceci  apostema  vocant,  Latine  fu- 
runculus  vocatur.  Plinius  in  Epistolis  videtur  clavum 
dixisse.  Erit,  inquit,  ei  natus  clavus  insanabilis  : 
sique  Gallice  nunc  etiam  vocatur.  Agricola. 

Vires]  Vis  in  singulari  et  robur  significat.  Sallustius 


A  Salustius  in  Catilina.  Qui  .Enea  duce  profugi  sedibus 

incertis  vagabantur.  Virgilius  in  primo  /Eneid.  : 

Sedes  ubi  fata  quietas 
Ostendunt. 

Id  vero  instrumentum,    cui  insidemus,   sella  rectius 

dicitur.  Virgil.  in  iv  : 

Et  sellam  regni  trabeamque  insignia  nostri. 

Agricola. 

Laribus]  Lar  dicitur  Deus  domesticus,  qui  et  pena- 

tes  dicuntur  :  quia  penui  praesunt,  vel  quia  penitus, 

boc  est  intra  domum  coluutur.  Virg.  iu  iv  .Eneid. : 

Et  sparsos  fraterna  caede  penates. 

Plautus  in  Aulularia  : 

Ego  sum  lar  familiaris  cx  hac  familia. 

Juvenalis  : 


B 


Laribus  cristam  promittere  Galli 
Non  audent 

Accipituret  per  synecdocben  hic  pro  domo.  Horatius 

in  i  Epistolarum  : 

Gaudentem  pravisque  sodaiibus  et  lare  certo. 

Agricola. 

Uabitus]  Non  proprie  vestis,  sicut  vulgo  dicitur, 
sed  tota  velut  fonna  bominis,  in  quam  se  compo- 
suit.  Plinius  in  Epistolis :  Compositus  in  babilum 
studentis.  Unde  Terent.  in  Eunucho  dixit,  Si  qua 
paulo  babitior,  pugilem  dicunt,  id  est  paulo  corpu- 
lentior.  Cicero  in  primo  Tusculanar.  :  Quod  si  tanta 
vis  est  ad  babitum  mentis  in  bis.  quoo  gignuntur  in 
corpore.  Agricola. 

Rimarcr]  Id  est,  tanquam  per  rimas  diligenter  scru- 


in  Catilina  :  Magna  vi  animi  et  corporis  :  signiiicat  et  C  ™re1'*  Agricola. 


violentiam.  Martialisin  iv : 

Non  de  vi,  neque  csede,  nec  veneno  lis  est  mihi. 
In  plurali  robur  tantum  signilicat.  Cornelius  Tacitus 
autem  in  genitivo  protulit  in  lib.  de  Causis  corruptse 
eloquentise,  magncp,  vis,  qua  ratione  videretur  per 
omnes  casus  singularis  numeri  posse  declinari.  Agri- 
cola. 

Eminct]  Hic  posuit  pro  apparet,  quanquam  emi- 
nere  significat  proprie  supra  alia  exstare,  ab  e  et  ma- 
nco.  Virgilius  in  primo  i-Eneid. : 

Gradiensque  deas  supereminet  omnes. 
Agricola. 

Saevicntis]  Soavire  quandoque  significat  crudelem 
esse.  Juvenalis  : 

In  chorum  atque  curum  solitus  soevire  fiagellis. 

Quandoque    non  pati  rectorem.   Livius   in  xxi  :   Si 
quando  belluoe  sajvirent.  Agricola. 

Asperitas]  Asperum,  quod  absque  spe,  sicut  pro- 
sperum  quod  pro  spe,  id  est  secundum  spem  evenit, 
dicitur  utrumque  a  sperando.  Agricola. 

Haeccine]  Veteres,  ut  ait  Servius  in  Donatum, 
hicce,  hsecce,  uocce  dicebant,  inde  mutato  c  in  i  bic- 
cine  pro  hicne  dicitur.   Agricola. 

Blibliothcca]  Repositorium  librorum  :  (3i6Xiov  enim 
Graece  librum  signiiicat,  et  Or,y.r,  recondilorium : 
quare  libri  utriusque  Testamenti  non  Biblia,  Biblise, 
dici  debereut,  quod  nomennec  Greecum  nec  Latiuum 
est,  sed  Biblia,  orum,  ab  eo  quod  biblion  diximus. 
Agricola. 
Sedcm]  proprie  locum  diciraus  in  quo  quis   residet. 


Sidus]  Nonnuili  per  y  Grcecam  scribi  volunt;  ego 

Latinum  a  sidendo  dictum  credo,  quia  firmiter  insi- 

dat  ceelo.    Diiferuntque  stella    et  sidus  :    stella   enim 

quasi  stilla  dicta  est,  unum  singulare  lumen  coeleste- 

Virg.  in  i  Georg. : 

Frigida  quo  sese  Saturni  stella  receptet. 

At  sidus  quandoque  pro  stella  capitur.  Lucanus  iu  i : 

Venerisque  salubre 

Sidus  bebet. 

Quandoque  pro  signo  coelesti,  quod  ex  multis  steilis 

constat,  ut  sidus  Arictis,  Tauri,  et  ceeterorum.  Virg. 

in  Bucol.  : 

iEthiopum  versemus  oves  sub  sidere  Caucri. 

Astrum  autem    Graecum   est,    quod    sidus  significat, 

sicut  et  ocoTfljj,  quodstellam.  Agricola. 

D      Radium]  Puto  pro  eo  quod  circinum  dicimns,  poui 

a  similitudine,  a  qua  radios  etiam  diximus  rotarum. 

Virgilius  in  Bucol.  : 

Descripsit  radio  totuui  qui  geutibus  orbem. 

Cicero  :  Excitabo  tibi  senem  a  pulvere  et  radio.  Agri- 

cola. 

Excmplar]  Ab  eximo  dictum  esi,  quia  ab  eo  aliquid 

eximatur,  estque  exemplar  res  ad  cujus  similitudinem 

aliquid  iit.  Exemplum  vcro  heec  ipsa  similitudo,  quee 

exprimitur.  Auricola. 

Beatasfore,  etc.  ]  Haec  sententia  Platonis  ab  omni- 

bus  decantata  in  eo  libro  qui  Alcibiades  priorinscri- 

bitur,  colligitur.  Fore,  confore.  affore,  futnrae  semper 

sunt  signiiicationis.  Horatius  in  primo  Sermonum. 

Nequo  se  fore  posthac 
Tam  facilem  dhcat. 


17 


MURMELLIJ  ET  AGIUCOLK  COMMENTARIA. 


918 


Korem  autem  sicut  essom,   ejusdem  signilicationis.  A  gislratibus  suis,  sub  magislratibus  ct  legibaa  Homa- 


Agricola. 

Publicas]  Id  cst,  populicas,  quffl  populi  sunt  dici- 
mus,  Agricola. 

Studere]  Favcre  signiticat,  quandoque  jungitur  da- 
tivo.  Horatius  in  primo  Epistolarum : 

Ne  studio  noslri  pecces. 
Id   est    favore  :    quandoque  conari.    Terent.    in  Eu- 
nuch.  : 

Duni  stiuleo  tibi  sororcra  rcddere. 
Kt  jungitur  accusativo.  quandoque  discere  significat. 
Cicero  in   quiuto  de  Finibus  bonorum  et  malorum 
vcl  illud  ipsum  quod    sludet,  facere  possit   ornatius, 
sicque  promiscue  accusativo,  et  dativo  jungitur.  Agri- 

COLA. 


Auloritntc\  Autoritas  proprie  dicitur  honestioraut  B  Agiucola 


nis  lencbatur.  Unde  Suctonius  in  Vita  Tiberii:  Cujus 
et  regnum  in  formam  provinciae  redegit.  Dicta  est 
provincia  quasi  porro,  id  est  prorsus  victa-  Amu- 
cola. 

Prsetorii]  Practorium  in  castris  dicitur  locus  nbi 
tendebat  imperator,  et  indc  in  urbibus,  ubi  prsetor 
vel  summus  magistratus  babitabat publice.  Pra?fectus 
autem  pr;etorii,  qui  loco  imperatoris  in  praetorio 
versabatur,  et  militibus  proeerat.  Consularcm  eum 
dicimus,  qui  fuit  consul.  Consules  enim  duo  sempcr 
in  singulos  annos  creabantur  Komoo,  qui  prseerant 
senatui,  hoc  est  concilio  publico,  cujus  qui  particeps 
erat,  senator  vocabatur.  Agricola, 

Palatinos   canes]  Avidos    ministros    palatii   vocat. 


dignior  dc  homine  aliquo  opinio,  per  quam  facile 
quid  suadere  aut  dissuadere  potest :  sicut  autoris 
dicitur,  cujus  imperio  aliquid  lit,  cujus  nominismul- 
tiplex  origo  apud  diversos  receusetur.  Alii  ab  augeo 
scribendum  per  c,  quod  nominis  proprietati  parum 
convenit,  Alii  ab  kutov  Grajco  deducunt,  quod  ipsum 
significat ;  sed  et  hoc  longius  quoesitum  videtur.  Alii 
aliunde.  Mihi  sine  c  scribendum  videtur,  et  sicut  a 
faveo  fautum,  sic  ab  aveo  autum,  quod  est  extra 
usum  :  et  inde  autor  descendere  videtur,  quoniam  is 
sit  qui  rem  factam  aveat,  hoc  est  cupiat.  Agricola. 
Magistratum]  Magistratus  et  magisterium  dilferuut, 
magistratus  potestas  dicitur,  magisterium,  artiticium. 


Ambilionc]  Hic  posuit  in  propria  signilicatione, 
quam  etymologia  nominis  reddit,  non  quomodo  more 
communi  Latine  loquentium  capitur.  Ambitio  enim 
cupido  honoris  est  :  quia  qui  petebant  honores  et  ma- 
gistratus,  ambibant  et  circuibant  cives,  orantes  ut 
sibi  faverent:  unde  ambitus  significat  id  quod  hodie 
vulgus  simoniam  vocat.  Hic  autem  dixit,  quoniam 
ambibant  judices  et  sententias  emebant.  Agricola. 

Aulicos]  Proprie  dicimus  eos  qui  in  aulis  princi- 
pum  vivunt,  quos  hodie  barbare  curiales  vocant, 
Virgil.  in  u  Georg.  : 

Peuetrant  aulas  et  limina  regum. 
Nam  curia  a  cura  dicitur  locus,  ubi  publicum  conci- 


Conscius  et  conscientia,   apud  veteres  plerunique  in  n  lium  hal>et,ur.  Agricola. 


malam  partem  dicuntur.  Juvenalis  : 
Quis  nuuc  diligitur  nisi  conscius? 
Horatius  inprimo  Epistolarum  : 

Nil  conscire  sibi,  nulla  pallescere  culpa. 
Sallustius  in  Jugurtha:  Ne  quis    modestiam    in  con- 
scieutiam  deduceret.  Contra   Virgilius  dixit :  Conscia 
virtus  :  et  Quintil.   in   matris  infamia :  0  bonoe  con- 
scientke  incauta  simplicitas.  Agricola. 

Imbecillis]  Quasi  sine  baculo,  id  est  sine  admini- 
culo  aut  robore.  Agricola. 

Calumniis]  Dicit  Priscianus  a  veteri  verbo  calvo, 
quod  est  decipio,  calumniam  dictam'esse  quod  modo 
signilicat  falsam  accusationem,  modo  vexationem 
alicujus  in  litibus  per  fraudemetfrustrationem.  Agri- 

COL.V. 

Barbarorum]  Omne  humanum  genus  a  Groecis  in 
barbaros  et  Graecos  dividi  solebat :  post  hoc  Ilali 
quoque  humanitate  et  eruditione  a  barbaris  exempti. 
Christiaui  scriptores  plerumque  nunc  pro  gentilibus 
accipiunt  barbaros.  Agricola. 

Vectigalibus]  Vectigal  tributum  dicitur,  quod  pen- 
ditur  de  rebus  quae  vehuntur :  consuetudo  tenuit  ut 
pro  omni  tributo,  deinde  pro  omni  censu  accipiatur. 
Unde  vectigalis  ager,  ex  quo  redditus  capiuntur,  vo- 
catur.  Agricola. 

Campaniam]  A  Capua  urbe  fit,  dicitur  civis  Campa- 
nus.  Unde  et  Campania,  quidquid  sub  ditione  Capuae 
olim  fuit.  Provincia  dicitur  pars  aliqua  terrarum  quoe 
subjugata  a  Romanis,  remotis  vel  principibus  velma- 


Esne  o-jo;  itpoq  Aiipav]  Sic  legere  est  in  exemplari 
quod  Joannes  Caesarius  homo  doctissimus  mihi  com- 
modavit :  quod  interpretatur,  Asinus  es  ad  lyram.  In 
ejusdem  magine  hsec  habentur  ascripta :  y  ttoo; 
'/-jov.-j  ryjrj-  TeAet?,  id  est,  An  ad  lyram  asinus  es?  In 
epistola  vero  ab  ./Edicollio  ad  me  data,  An  es  ovo? 
"j.-jov;  ?  subaudi,  KxpodcTY??,  id  est,  es  asinus  lyrae  au- 
scultator.  Rodolphus  Agricola  exaravit  Graeca  Lati- 
nis  litteris,  forsitan  eo  r[  :od  is  cujus  usui  scriberet 
Gneca  nesciret.  Sunt  autem  haec :  "Apa  ;l  ovos  -06; 
) vov.-j  ;  id  est,  An  cs  a.^inus  ad  lyram  ?  Dicitur  lioc 
adagium  in  eos  qui  hebeti  sunt  ingenio,  crassis  au- 
ribus,  nulliusque  judicii,  ita  ut  eaquoe  dicuntur|mi- 
nus  intelligant.  Divus  Hieronymus  ad  Marcellam  : 
D  Asino  quippe  lyra  superflue  canit.  Idem 'adversus 
Vigilantium :  Quanquam  stulte  faciam,  magistro 
cunctorum  magistros  quocrere,  et  ei  modum  impo- 
nere,  qui  loqui  nescit,  et  tacere  non  potest,  Verum 
est  illud  apud  Graecos  proverbium.  "Ojo;  j\vpotq.  Lu- 
cianus  de  iis  qui  mercede  serviunt :  Quid  commcrcii 
asino  cum  lyra  ?  e|*uo*a,  u:o  v.zvQi  vom.  In  Caesarii  libello 
ho2C  Grocca  sunt,  quaa  sic  interpretantur :  Eloquere, 
ne  occultes  intellectui.  Quam  dedit  /Edicollius  ad  me 
epistolam  hoec  habet:  'Eqr.yio-j  iy.oi  i-j  ui-j  kJjjAw 
-Ujzo-()v.koj  nei$a,  quae  sic  licet  interprctari,  Expone 
Rodolphus  mihi,  in  incerto  quidem  poni  non  suadeo. 
Rodolphus  legithoec  Gra;ca  :  'Ezoy.oloyco-v.i,  xi  o-z  Xu7ret, 
id  est,  Confitere  quid  te  contristet. 
Bibliothcca,  Graece  (3t6Aio6^x>j,  repositorium  libro- 


919 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.E. 


9-20 


rum.  Bt6/o;  enim  interpretatur  papyrus,  juncus  co-  A  his  ergo  jam  satis.Checratis  autem  curam  habemus 


dex,  liber,  bombyx.  Nonnulli  scribunt  per  u,  maxime 
Theodorus  Gaza.  Invenitur  et  BiffXo?  urbs  Phoenicia?, 
quae  per  u  semper  sciibitur  :  differentia  cujus  pleri- 
que  Sto/.o;  pro  codice  per  i  scribi  afhrmant,  per  mu- 
tationem  dicbroni  indicbronum,  ut  Isaccius  in  Lyco- 
phronis  interpretatione  testatur.  Per  diminutionem 
neutro  genere  dicilur  piffttov  volumen,  libellus  ;  fljjxj; 
autem  Latine  dicitur  tbeca,  vagina,  sepulcrum,  locu- 
lus,  repositorium.  M.  Tullius  in  xni  Epistolarum  fa- 
miliarium  :  Dionysius  servus  meus,  qui  meam  biblio- 
thecam  multorum  nummorum  tractavit,  cum  multos 
libros  surripuisset,  nec  se  impune  laturum  putaret, 
aufugit.  Latine  libraria  dicitur,  quod  etiam  nomine 
significatur  locus  ubi  libri  venales  reponuntur.  Aulus 
Gelliuslibro  NoctiumAtticarumquinto,  capite  quarto  : 
Apud  sigillaria  forte  in  libraria  ego  et  L.  Paulus  poeta, 
vir  memoria  nostra  doctissimus,  consederamus. 

Ad  ccelestis  ordinis  excmplar]  Sicut  enim  ccelestia 
certissimo  diriguntur  ordine,  perpetuo  constant  te- 
nore  summaque  conservantur  concordia :  et  in 
homine  corpus  est  animi  imperio  subjugandum,  et 
appetitus  recta  ratione  moderandus,  atque  in  omni- 
bus  convenientia,  ordo,  temperamentum,  concordia- 
que  diligenter  observanda. 

Beatas  fore  respublicas]  Valerius  Maximus  libro 
septimo  :  Jam  Plalonis  verbis  astricta,  sed  sensum 
preevalens  sententia  :  qui  tum  demum  beatum  terra- 
rum  orbem  futurum  prsedicavit,  cum  aut  sapientes 
regnare,  aut  reges  sapere  coepissent.  Julius  Capito- 
linus  in  Vita  M.  Antonii  Philosophi  Romani  impera- 
toris:  Seuteutia  Platonis  semper  in  ore  illius  fuit, 
Florere  civitates,  si  aut  philosophi  imperarent,  aut 
imperatores  pbilosopharentur.  Prudentius  in  Sym- 
machum  oratorem  : 

Nimirum  pulcbre  quidam  doctissimus  esset 
Publica  res,  inquit,  tunc  fortunata  satis,  si 
Vel  reges  saperent,  vel  regnarent  sapientes. 

Tu  ejusdem  viri  ore)  Exstat  Platonis  epistola  ad 
Architam  Tarentinum,  quam  Marsilius  Ficinus  hunc  in 
modum  interpretatus  est :  Plato  Architae  Taventino 
bene  agere.  Venerunt  ad  nos  Archippi  Philonidis- 
que  familiares,  ferentes  epistolam  quam  eis  dederas, 
ac  de  rebus  tuis  quae   oportuit   nuntiantes.   Pnblica 


B 


in  praesentia,  habebimusque  in  posterum,  et  tui  gra- 
tia,  et  patris  ejus  Phrynionis,  et  propter  ipsum  ado- 
lescentem. 

Quibus  autem  deferentibus  ]  Colligit  gravitatem  ca- 
sus  ex  indignitate  accusatorum,  e  quibus  Basilius 
cum  esset  amotus  e  domo  regis,  propter  inopiam 
coactus  est  eum  accusare.  Opilio  et  Gaudentius,  cum 
essent  jussi  ire  in  exsilium  propter  sceiera  sua,  et 
postea  se  prsesidio  locorum  sacrorum  tuerentur,  ite- 
rumque  statuisset  rex,  nisi  intra  certum  diem  abi- 
rent  ab  urbe  Ravenna,  stigmata  inurerentur  frontibus 
eorum  :  eodem  tamen  die  quo  jusserat  ista  rex,  cum 
profiterentur  accusatores  se  Boetii,  factus  est  reus 
ipse,  et  illi  auditi  sunt.  Quid  ergo  indignius  potuit 
fieri,  quam  si  nec  Boetius  meruit  accusari,  et  illi  iu- 
digni  erant  qui  accusarent.  Agricola. 

Deferentibus]  Deferre  proprie  significat  apportare. 

Virgil.  iniv.Eneid.  : 

Eadem  impia   fama  furenti 
Detulit  armari  classem. 

Deinde   detortum  consuetudine   id  verbum  in  pejo- 

rem  significationem,  ut   significet  criminari  quem- 

quam,  et  occulte  insimulare.  Juvenalis  : 

Stoicus  occidit  Boream  delator  amicum. 

Agricola. 

Percussf]  Melius  eril  percnlsi  ut  legatur.  Sic  Cor- 
nelius  Tacitus  :  Perculso  Seneca,  promptum  fuit  Se- 
nium  Rufum  imminuere.  Agricola. 

Ministerio]    Differunt    servitium    et    ministerium. 

Servitium  enim  sicut  et  servitus,  conditionem  vitae 

significat,  qua  quis  libertatem  amittit.  Tibullus : 

Hic  mihi  servitium  video,  dominamque  paratam, 
Jam  mihi  libertas  illa  paterna  vale. 

Ministerium  vero  omnem  operam  quae  etiam  vel  mer- 

cede  vel  quavis  conditione  proebetur.   Agricola. 

Alieni  seris]  .Es  alienum  apud  veteres  debitum  vo- 
catur.  Inde  et  Horatius  in  n  Epistoiarum  dixit : 

Meo  sum  pauper  in  a?re. 
Quasi  diceret,   Ipse  parum    aeris,  hoc  est  pecnniae 
habeo  ;sed  non  habeo  aes  alienum,  hoc  est,  nulli  sum 
debitor.  Agricola. 

Fraudes]  Aliquando  fraus  dolum  malum,  id  est  de- 
ceptionem,  significat.  Virgil.  iu  vi  : 

Et  fraus  iuuexa  clienti. 


quidem  civitatis  negotia  absque  difficultate  perege-  D  Aliquando  delictum    significat,    ut  bic.    Plinius  in 

runt.  Neque  enim  admodum  laboriosa  erant.  Te  vero 

narraverunt  permoleste   ferre,  quod  a  publicis  civi- 

tatis   occupationibus   te   liberare  non    valeas.   Quod 

igitur  dulcissimum  vitae  genus  sit  agere  sua,  preeser. 

tim  si  quis  talia  elegerit  facienda,  qualia  tu,  omnibus 

ferme  est  manifestum.  Sed  illud  quoque  te  considc- 

rare  oportet,  nullum   nostrum  sibi  soli  natum  esse, 

sed  ortus  nostri  partem  sibi  patriam  vindicare,  par- 

tem  parentes,   partem    amicos :    multa   insuper  pro 

temporum   diversitate    nobis  accidere,    quibus  vita 

nostra  occupata  est.  Vocante  igitur  te  patria  ipsa  ad 

rempublicam   gubernandam,   absurdum  forsan  essel 

non  parere,  praesertim  cum  simul   accidat,  ut  aditus 

pravis  hominibus  relinquatur :  qui  nulla  ipsiu*  quod 

optimum  est,  ratione   proficiscuntur  ad  publica.  De 


primo  Naturalis  Historiae  :  Nemini  fraudi  fuit,  quo- 
cunque  modo  posset  deos  colere.  Agricola. 

Censura]  Proprie  siguilicat  magistratum,  quem 
gerit  censor.  Erant  autem  duo  censores  Romae,  qui 
censendo  populo.  hoc  est  numcrandis  civibus  Roma- 
nis,  et  cujusque  censui,  hoc  est  divitiis  aestimaruiis. 
pra>erantet  moribus :  unde  et  magistri  morum  dice- 
bantur.  Unde  Juvenalis : 

Dat  veniam  corvi-,  vexat  censura  columbas. 
Ubi  tunen  per  synecdochen  pro  censoribus  accipitar, 
hic  itidem  :  ecdochen  pro  cognitione  vel  judi- 

cio  con?oris  dicitur.  Agricola. 

JZdium]  JEdes  singalari  numero  pro  sacra  eede 
ponitur :  sic  dicebant  veteres :  aedem  V(  lem 

Concordi;e  pro  templis  ;  plurali  vero  numero  tantum 


021 


MURMKI.Kll  ET  ACIllCMl.  !.  COMMENTARIA. 


«122 


15 


profertur,  quando  doimun  signiiicat  :  tantumquc  no-  A  bus  continebatur  conari  oum  ut  populum  Romanum 

iterum  in  libertatem  restitueret.  His  ntriusque  or- 
dine  respondet.  Primum  fatetur,  sed  dicit  recte  se 
fecisse.  Secundum  negat.  Dicit  ergo  sublevando  ct 
contemnendo  criincn,  quod  objicitur  sibi.  Quale, 
inquit,  est  crimen  quod  objicitur  mibi,  si  vis  scire 
summam,  boc  est,  tolum  paucis  verbis  comprehen- 
suni  :  boc  cst  crimen  nostrum,  quod  dicimur  nos 
cupivisse  ut  senatus  non  damnaretur.  Si  vis  sciro 
quomodo  istud  fecerimus  :  dicimur  cum  qui  ibal  ad 
regem  impedivisse  ne  perferret  documenta  et  proba- 
tiones  ad  regem,  quibus  conabatur  docere  senatum 
Isesisse  majestatem  regis.  Interrogat  igitur  Philoso- 
phiam  quid  illa  jubeat,  an  debeat  negare  istud  ut 
maneat  salvus,  et  in  persona  sua  non  faciat  aliquod 
dedecus  Philosophiae,  sed  dicit  voluissc  se  istud  fa- 
cere,  et  semper  velle.  Contra  tamen  si  ^fateatur 
istud,  delator  jam  perliciet  hoc  quod  cogitavit,  et 
non  poterit  impediri  ab  accusatione.  Subdit  deinde 
rectum  esse  quod  voluit  senatum  salvum  esse  :  quan- 
quam  senatus  decrctis  suis  (hoc  est  statutis)  tam 
male  de  eo  meruerit,  nt  non  deberet  amplius  me- 
rito  salutem  ejus  optare,  tamen  imprudentia  senatus, 
qui  male  de  eo  statuerat:  non  posse  mutare  merita 
rcrum,  hoc  est,  ut  id  quod  rectum  fieret  propter 
suam  sententiam  iniquum  ;  deinde  etiam  cx  consue- 
tudine  societatis  putabat  non  licere  sibi  aliter  dicere 
quam  res  haberet.  Verumtamen  utrum  ista  recte  an 
secus   facta   sint    ceeteri   docti    et    sapientes    debent 

q  sestimare  :  quia  rem  scriptam  reliquit,  orationem 
videlicet  qua  defensionem  scripsit.  Deiude;  Nam  de 
compositis,  respondet  secuudo  crimini,  dicens  nihil 
opus  esse  dicere  de  hoc  quod  litterac  falsse  erant 
conipositce,  quibus  dicebatur  ipse  voluisse  Romam  in 
libertatem  vindicare,  quod  facile  potuisset  ex  verbis 
ipsis  accusatornm,  si  potuissent  illi  contra  eum 
audire.  Deinde  dicit  istud  se  non  fecisse,  quia  Roma 
jam  sit  tam  oppressa,  ut  non  possit  ulla  libertas  am- 
plius  sperari  :  et  si  potuisset  aliqua  spes  fuisse  li- 
bertatis,  se  hoc  tam  occulte  habiturum  fuisse,  ut  id 
nequaquam  debuerit  ad  notitiam  regis  pervenire, 
quemadmodum  Canius,  cujus  supra  fecit  mentionem, 
qui  et  a  Caio  Caligula  Csesare  occisus  est,  respondit 
Caesari,  cum  diceret  in  quadam  conjuratione  contra 

D  Csesarem  facta  ipsum  fuisse  conscium,  dicens :  Si  ego 

scivissem,  tu  nescivisses,  hoc  est  tam  prudenter  rem 

gessissem,   ut  tu  non  potuisses   percipere.   Post  ibi, 

Qua  inre  arguimur.  Arguere  quandoquc   reprchen- 

dere  est,  ut  hic,  et  Virgil.  in  xi  : 

Meque  timoris 

Argue,  tu  Drance. 

Quandoque  probarc  significat,  ut  Juvenalis  : 

Molles  quod  in  aure  fenestrse 
Arguerint,  licet  ipse  negeni. 

Unde  et  argumentum   detinivit   Cicero  esse  proba- 

bile  inventum  ad  faciendum  tidem.  Ovid.  in  i   Meta- 

morph  .: 

Argumenta  damus,  qua  simus  origine  nati. 

AGRICOLA. 

Summam]  Summa  dicitur   collectio  rei  inulliplicis 


bilium  domus  sedes  dicuntur  :  credo  utraque  dicta 
ita,  ijuia  templa  etdomus  nobilium  editse,  id  cst  alCe 
sunt.  Auuicola. 

Uavenna  urbe]  Uoc  est,  contra  superslitionem 
grammaticorum  noslrorum,  qui  docent  in  appositione 
semper  communius  pra?cedere  debere  :  hic  enim 
urbe  quod  coinmunius  est,  sequitur.  Agricola. 

Notas  insigniti  fron/ibus]  Kigura  lo  quendi  Groeca 
cst,  quam  tamen  melius  et  significantius  cxpressissct, 
si  dixisset,  notis  insigniti  frontibns.  Nota  cnim  quod 
velut  instrumenlum  hujus  verbi  insigniti  siguiticat, 
prorsus  illi  in  ablativo  jungi  debuit  :  deinde  insigni- 
tus  frontem,  sicut  albus  pedem,  flavus  comam,  usila- 
tius  et  intellectius  fuisset.  Agricola. 

Sevcritati]  Severum  iuterpretatur,   quasi   sequens 

verum,  cujus   contrarium    proprie   est  indulgentia  : 

unde  et  alibi   sicut  sanctos,   ita  severos  judices    iu 

laude  ponit.  Horatius  : 

Forum  putcalque  Libouis 
Mandabo  siccis,  adimam  cautare  severis. 

Astrui,  id  est  adjungi,  ab  ad  et  struo.  Agricola. 

Susccpta]  Acccpta  commodius  dictum  fuisset.  Nam 
delaliones  proprie  suscipiunt,  id  est,  subcunt  aut 
sustinent  accusationem,  judex  accipere  reclius  dici- 
tur.  Agricola. 

Artes]  Artes  quandoque  pro  moribus  accipiuntur. 

Juvenalis : 

Quaudo  artibus  (iuquit)  houestis 
Nullus  in  urbe  locus. 

Quandoque  pro  doctrinis,  ut  Juvenalis  : 

Artem  scindens  Theodori. 

Et  Terentius  : 

Quod  forte  cecidit,  id  arte  ut  corrigas. 

Quandoque  astum  aut  dolum.  Ovidius  in  i   de  Arte  : 

Tunc    aperit    mentes  aevo   rarissima  nostro 
Simplicitas,  artes  excutieute  Deo. 

Agricola. 

Itane  nihil  fortunam  puduit?  Itane  nullius  rei 
puduit  fortunam?  Nihil  puduit,  locutio  est  Graeca- 
nica.  Sic,  teste  Prisciano,  Terentius  in  Adelphis  novo 
more  secundum  Grsecos  dixit  : 

Quem  neque  pudet  quidquam. 
Et  iterum  : 

Hei  mihi,  <non  te  hoc  pudet. 

Si  minus]  Si  non,  subaudi  puduit  fortunam.  Inno- 
centias,  subinteliige  meee. 

At  accusantium  vilitatis]  Ha?c-est  vera  lcctio  quce 
habetur  in  emendatis  exemplanbus,  subaudiendum 
est  puduisset  eam. 

Vilitatis]  Improbitatis  et  impuritatis.  Accusantium 
eorum  qui  me  accusarunt. 

At  cujus  criminis  arguimur?  Hoc  loco  ostendit  in- 
dignitatem  damnationis  ex  eis  quae  illi  ab  accusato- 
ribus  objiciebantur  usque  ad  eum  locum.  Sed  fas 
fuerit  nefarios  homines.  Ponit  itaque  duo  crimina  : 
unum  erat  quod  dicebatur  impedivisse  nuntium  ne 
ad  regem  perferret  litteras  quibus  continebatur  sc- 
natum  sentire  contra  regem,  ut  sic  propter  hoc  se- 
natus  fieret  lcesa;  majestatis  regise  reus.  Alterum 
crimen  erat,  quod   dicebatur  litteras  scripsisse  qui- 


923 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIILE. 


924 


aut  numerosse  in  unum  principium  velut  caput  quo  A  quidem  et  nefas  a  fando  dicuntur.  Unde  Virgilius  in  i 
reliqua  omnia  continentur.  Cornel.  Tacitus  :  Flaccus      ^Eneid.  pro  utroque  dixit : 


summan  rerum  ei  permisit ;   sic  et  pecuniae  aut  ra- 

tionum  summas  dicimus,   hoc  est,  numerum  colle- 

ctum.  Juvenalis  : 

Majorem  tertius  illo 
Summam,  quaui  patulae  vix  ceperat  angulus  arcae. 

Agiucola. 

Secundum]  Dicimus  concilium  publicum,  quem  in- 
docti  nostri  consnlatum  vocant.  Consulatus  est  enim 
honor  consulis,  sicut  praetura  honor,  quem  gerit 
praetor  :  quem  vulgus  consullum  vocat,  dictus  est  se- 
natus  a  senio,  ut  ait  Sallustius  in  Catilina.  Delecti, 
quibus  corpus  annis  infirmum,  ingenium  sapientia 
validum  reipub.  consulebattt.  Majestatis  reum  illum 
dicunt  qui  accusatur  aliquid,  quod  in  perniciem  rei- 
publicae  aut  principis  vergat,  tentasse  :  vel  etiam 
quod  in  dedecusinsigne,  unde  dicitur  lsesa  majestas, 
et  reus  laesae  majestatis,  et  inde  omissione  verbi  laesa? 
majestatis  reus  dicitur,  quoniam  sic  satisintelligitur. 
Reum  a  reor  videtur  esse  dictum,  quia  remur,  id 
est  suspicamur  illurn  quod  objicitur  id  fecisse,  dici- 
turque  proprie  qui  in  jus  vocatus  est.  Ovid.  in  n  de 
Arte  : 

Non  tantum  trepidos  ut  tueare  reos. 
Vocamus  etiam  quandoque  reumeum  qui  jam  obli- 
gatus,  vel  debitor  :  unde  voti  reus  dicitur  qui  asse- 
cutus  est  id  pro  quo  votum  fecit,  solvere  cogitur  :  et 
jurisconsulti  duos  reos  promittendi  vocant,  qui  pro- 
mittendo  se  quisque  obligaverunt.  Agricola. 

Impedisse]  Impedire  et  expedire  a  pedibus  ligan- 
dis  et  solvendis  dicta  sunt :  deinde  consuetudinc  sol- 
vere  et  ligare.  Horatius  in  primo  Carminum  : 

Nunc  viridi  criueiu  decet  impedire  myrto. 
Deinde  impedire,  retinere,  vel  resistere  significat,  ut 
hic.  Cicero  in  primo  Ofiiciorum  :  De  rebus  ipsis  utere 
tuo  judicio,  nibil  enim  impedio.  Agiucola. 

Cessabit]  Cessare  aliquando  signilicat  otiosum 
esse.  Persius  : 

At  si  tu  cesses,  et  figas  in  cute  solem. 
Sicboratius  :    Cessator  Damus,  id  est  otiosus,  piger, 
cunctator  Damus.  Aliquando  signiticat  desinere,  aut 
linem  facere,  ut  hoc  loco.  Ovidius  in  i  de  Arte  : 


iS 


At  sperate  deos  memores  fandi  atque  nefaudi, 
estque  fas   quod  Deo   auctore  vel  naturali  aequitate 
facimus  :  sicut  jus,  quod  hominum  jussu  fit. 

Merita]  Per  translationem  pro  pretio  dixit. 

Socratico  decreto]  Quia  Socrates,  cum  esset  mos 
Athenis  ut  reo  civi  permitteretur  aestimare  poenam 
quam  se  crederet  meritum,  idque  accusato  illi  judi- 
ces  permitterent,  dixit  meritum  se  ut  publice  sibi 
Athenienses  victum  darent.  Noluit  enim  cum  se  sci- 
ret  nihil  poena  dignum  fecisse,  aestimare  aut  censere 
ulla  pcena  se  dignum,  quanquam  ita  esset  iram  judi- 
cum  placatiorem  habiturus  :  quo  tam  libero  re- 
sponso  illius  commoti  judices,  quasi,  contemneret  eos, 
ad  mortem  eum  condemnaverunt. 

Becreto]  Id  est,  quod  Graece  ooyuc/.  dicitur,  quod 
indocti  pro  doctrina  accipiunt  :  cum  apud  Grsecos 
etiam  quidquid  populus,  statuit,  dogma  vocetur,  sicut 
apud  nos  decretum  populi,  decretum  principis. 

Seriern]  Series  potest  esse  a  serendo  dicta,  quasi 
ordo  rerum  aprimo  semine,  id  est  origine.  Statius  in 
primo  Thebaidos  : 

Longa  relro  series. 
Agrtcola. 

Stylo]   A  Graeco  otuaos,  id  est  columna  venit,  cui 

simili  est  stylus,  accipiturque  pro    scriptura.   L  nde 

Cicero  in  i  de  Oratore  dixit  stylum  optimum  dicendi 

artificem.    Prisci    ceratis  tabulis  scribere   solebaut. 

C  Ovidius  in  primo  de  Arte  : 

Ce?a  tuee  primum  conscia  mentis  eat. 
Agricola. 

Memoriae]  Id  est  commemorationi  posteritatis. 

Litteris]  Littera  litterae  in  singulari  numero  apud 
oratores  pro  singulari  figura  aut  charactere  quo  scri- 
bimus  accipitur  :  ut  est  a,  6,  vel  c.  Pro  epistola  solum 
in  plurali  dicitur.  Quare  Cicero  unassemper  aut  binas 
aut  ternas  litteras  dicit.  Poetse  tamen  necessitate 
metri  in  singulari  pro  epistola  accipiunt.  Ovidius  in 
Epistolis  : 

Quam  legis,  a  rapta  Breyseide  liltera  venit. 
Agricola. 

Attinet]  proprie  adbibere  vel  applicare  significat, 


Sic  De  perdiderit,  non  cessat  perdere  lusor. 
Estque  frequentativum  a  cedo,  quia  cessator  labori  D  ab  ad  et  tcnco-  Plautus  in  captivis  duobus  : 
cedit.  Agricola. 

Ordinis]  Ordo  est  dispositio  certa  rerum,  qua  col- 
locatur  quid  primum  sit,  quid  secundum,  et  quid 
deinceps.  Horatius : 

Ordinis  haec  virtus  erit,  et  Venus. 
Erant  autem  in  populo  Romano  tres  ordines,  plebis, 
et  patrum,  id  est  senatus,  et  equester,  qui  medius 
erat  inler  plebem  et  patres.  Equestris  ordinis  sunt, 
qui  hodie  ab  indoctis  milites  vocantur.  Nam  miles 
omnem  illum  signiticat  qui  stipendium  bello  mere- 
tur,  ergo  dicit  illius  ordinis,  id  est  senatorii. 

Nefas]  Fas  et  nefas,  sicut  damnas  et  inficias  inde- 
clinabilia  sunt.  Dicimus  autem  inficias  eo,  id  est  in- 
ficior  vel  nego,  et  jurisconsulti  dicunt  :  Titius  haeres 
meus  Teio  centum  damnas  esto,  id  est  obligatus.  Fas 


Nunc  cultros  attinet. 

Quandoque  signiticat  id  quod  opus  est,  ut  hoc  loco 

Quintil,  in  xn  Institutionum  :  Quid  attinet  tam  mul- 

tis  annis,  etc. 

Vti]  Utor  accusativo  jungitur.  Quinti!.  in   i  lustitu- 

tionum  :   Utendum  est  eum  sermonem,  hocque  ve- 

tustius  est,  ut  ablativo  jungatur  usitatius  est.  Juve- 

nalis  : 

Modo  sub  lodice  relictis 
Uteris  in  turba. 

Agricola. 

Licuisset]  Licere  proprie  dicitur  id  quod  jure  non 

vetatur.  Persius  : 

Gur  mihi  non  liceat,  jussit  quodcuuque  voluntas? 

Accipitur  otiam  pro  prosse.  Virgil.  in  tv  .Eueid.: 


92o 


MURMELLII  ET  AGRICOLjE  COM.MKNTAHIA. 


026 


Nou  licuit  thalami  expcrteni  sine  criniino  vitam 
Degcre  niore  IVr.r  ? 

Agricola. 

Sperari]  Sperare  proprie  significat  boni  alicajus 

futuri  opinionem  habere,  uthic.  Virgil.in  iv  /Eneid.: 

Spero  equideuQ  mediis  (si  quid  pia  numina  possunt) 
Supplicia  hausurum  Bcopulis. 

Quandoque  pro   co   quod   est  fulurum  qualecunquc 
exspectare.  Virgilius  in  primo  iEneidos  : 

At  Bperate  deos  memores  fandi  atque  nefandi. 
Terentius  in  Heautontimor.  : 

Una  spes  est,  esurituros  non  satis. 
Agricola. 

Caio]  Caius  et  Cneus,sicut  curculioquodvermcnsi- 


A  dolor  adversitatis  multuni  occupaverit  ct  turbaverit 
mentera,  uondum  tamen  ita  expers  rationis,  ut  in- 
digne  feram  improbos  accusatores  conatos  esse  ne- 
fandum  contra  me,  quia  velle  pejora,  est  fere  ex 
defectu  et  infirmitate  humanae  naturae ;  sed  illud  ma- 
gis  puto  mirandum,  posse  maios  perficere  ea  quse 
volunt  contra  bonos,  cum  Dcus  sine  cujus  permissu 
nihil  polcst  fieri,  id  videat;  monstri  enim  timile  est, 
hoc  est,  incredibile  est  id  eum  debere  velle  permit- 
tere,  sicut  quidam  philosophus  ail  :  Si  est  aliquis 
DeuSj  quomodo  potesl  esse  aliquod  malum?  si  non 
est  Deus,  undc  proveniunt  bona?  Post  ibi,  Sed  fas 
fwrit,  ostendit  ex  judicio  senatus  indigne  se  ab  eo 
condemnatum,    idque  primum  ex  persona  scnatus, 

Cxsare]  Hoc  non  est  dignitatis  nomen,  sed  familiaa  B  I™  ^^"^!!!?^?  ™°  ^™!?  VA™.™" 

qurc  Homoe   fuit,  cx  qua  ortus  fuit  Julius  Csesar,  qui 


primus  libcrtalem  Homanam  oppressit :  undc  omncs 
qui  secuti  sunt  imperatores  hoc  sibi  nomen  tanquam 
titulum  legitimse  successionis  sumpsere  :  ad  Nero- 
nem  tameu  usqueautcognatione  aut  adoptione  impe- 
ratores  huic  familioe  annexifuere  :  post  Neronem  re- 
liqui  solum  usurpatione  illud  sumpsere.  Agricola.. 
(Irrmanici]  Germanicus  iste  ,  Drusi  Neronis  iilius, 
hunc  Caium  genuit,  et  Agrippinam  Neronis  matrem, 
pra3terea  aliosquos  nihilattinetenumerare.  Ilic  Caius 
cognominatus  est  Caligula,  a  caliga  tnilitari  dictus, 
quam  vulgus  ocream  vocat  :  quia  in  castris  fuit  edu- 
catus.  Nam  quod  nos  caligam  vulgo  vocamus,  id  est 
quod  veteres  bracam  dicebant :  unde  bracatoe  Gallioe 


rat  :  deinde  ex  ordine  judicii,  quia  absens  non  audi- 
tur,  nec  cognita  causa  condcmnatus  est.  Dicit  ergo, 
placuerit  licet  Deo  ut  qui  bonos  omnes  oderant,  ilii 
etiam  me,  qui  bonos  et  senatum  defendebam,  cupe- 
rcnt  pcrire,  non  tamen  mercbamur  ita  de  scuatu,  ut 
is  hoc  ipsum  vellet  :  quia  cum  Veromo  Tlieodericus 
rex  cuperet  crimen  quo  Albinus  accusatus  erat  in 
senatum  transfundere  :  scis  tu  Philosophia,  quam 
magno  periculo  mco  defenderim  senatum,  pro  quo 
heuelicio  tamen  falsa  sententia  asenatu  condemnatus 
sum.  Deinde,  Et  cujus  unquam  facinorisl  Colligit  in- 
dignitatem  judicii  ex  modo  illius,  dicens  :  Nuuquam 
in  judicando  ita  in  apertissimis  sceleribus  judices 
consentiunt,  ut  non  aliquis  moveatur  ad  misericor- 


nomen  fuit.  Braca  enim  quod  a  nobis  vocalur,  id  ve-  L  diam  ex  his-  velpropterea*quodomnesliominesproni 


lustasfemorale,  velsubligarvocabat.  Inquit  et  iuquam 
verba,  ponuntur  in  oratione  duntaxat,  quando  eos 
ipsos  fingimus  loquentcs,  quibus  ea  tribuimus.  Non 
recte  enim  dices :  llle  inquit  occupatum  se  esse,  nec 
posse  venire;  sed  dicendum  est  :  Ille  inquit,  occupa- 
tus  sum,  nec  possum  venire.  Loquendum  est  enim 
semper  ekdem  verbis  quibus  ipsa  persona  (quam 
inducimus)  esset  locutura.  Juvenalis  : 

Nil  actum  est  (inqiiit)  ui?i  Pceno  milile  portas 
Fraugiruus,  et  ruedia  vexilluin  pono  suburra. 

Et  alio  loco  : 

Quando  artibus  (inquit)  honestis 
Nullus  in  urbe  locus. 

Agiucola. 

At  cujus  criminis]  Ordo  est  :  At  quaeris  summam 

ejus  criminis  cujus  arguimur. 


sunt  ad  errandum  et  ad  faciendum  quoe  non  debeant 
fieri ;  vel  etiam  quod  fortuna  communis  est,  et  nemo 
certus  est  quid  ipsi  sibi  possit  obvenire.  Ego  etiam  si 
quantumvis  magna  scelera  voluissem  facere,  non 
tamen  nisi  aut  confessus,  aut  convictus,  debuissem 
puniri.  Nunc  non  audita  defensione  mea,  qui  fui 
quingentis  millibus  passuum  remotus  ab  urbe,  ut 
pote  Papioe  in  carcere  damnatus  sum  ad  mortem. 
Exclamat  ergo,  0  meritos  patres  !  hoc  est  senatum, 
ut  nemo  possit  de  simili  crimine  convinci,  hoc  vult 
dicere  :  Senatus  meritus  est  ut  nemo  debeat  eum  de- 
fendere,  quia  propter  hoc  crimen  quod  volui  eum 
defendere,  convictus  sum,  et  ab  eo  damnatus.  Sequi- 
p.  tur.  Cujus  iudignitatem  reatus.  Aoricola. 

Ita]  Hodie   omnes   fere  indocti  pro  adverbio  afiir- 
mandi  utuntur,  quod  prorsus  corrupte  tit  :  est  enim 


Atvolui,  nec  unquam  vellc  desistam]  Subaudi,  sena-      similitudinis  potius.  Virgilius  in  undecimo  :] 


tum  salvum  esse. 

Socratico  decreto]  Decreto  Socratis,  cujus  apud  Pla- 
toneminTheoetetohoecad  huncsuntverba  :  Mihi  plane 
nefasessevidetur,  admitterefalsum,acverumrefcllere. 

Quoquo  modo]  Quocunque  modo. 

Stylo  ctiam  memorieeque  mandavi]  Hunc  Boetii  libel- 
lum  nunc  exstare  non  reor. 

Qua  in  re]  Ostendit  hic  indignitatem  fortuna-  suoe 
ex  judicibus  suis,  quibus  condemnatus.  Quia  vero 
diiplices  sunt  omuium  lerum  judices,  Deus  ethomi- 
nes,  de  divino  judicio  prius  conqueritur,  deinde  de 
humano,  id  est  senatus  judicio.  Dicit  itaquc  :  Licet 


Haud  ita  nio  experti  Bitias  et  Pandarus  ingens. 
Ita  dixit,  id  est  taliter.  Auiucola. 

Hebetavit]  Dixit  metaphorice,  nam  proprie  de  ferro 
aut  alio  quovis  ad  secandum  apto  dicitur.  Agricola. 

Contra  virtutem]  Per  syneedochen  dixit  accidens 
pro  subjecto,  id  est  coutra  bonos.  Agricola. 

Molitos]  Moliri,  id  est  cum  magnamole,  id  est  dif- 
ficultate  conari.  Virg.  in  iv  /Eneid.  : 

Nec  super  ipse  sua  molitur  laude  laborem? 

Effecisse]  Facere  et  efficere  manifestam  habent  dif- 
ferentiam.  Nam  facimus  multa  ssepe  siue  eifectu  : 
sed  efiicere,  est  aliquid  quod  facis  assequi  :  sic  me- 


927 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


'.t-:8 


dicus  saepe  facitomnia,  ut  sanet  aegrotum,  sed  tamen  A  cie  accipitur  :  quia  exitus,  hoc  est  peremptio,  sit  cui- 
non  sanat  :sed  si  eflicit,  utsit  sanus,  jam  sine  dubio      que  summa  clades.  Agricola. 


sanat  Agricola. 

Deteriora]  Deterior,  a  detero  verbo  dicitur.  Lnde 
et  Plautus  in  eamdem  significationem  detritionem 
pro  improbitate  et  detrimentum,  noxam  vel  damnum 
vocamus.  Agricola. 

Monstri]  Monstrum  a  monstrando  :  quia  veteres 
putabant  quuties  monstra  proveniebant,  ex  eis  ma- 
gnum  aliquod  malum.aut  cladem  imminentem  mon- 
strari,  sicut  et  ostentum  ab  ostendendo,  quod  ali- 
quid  eo  futurum  ostendatur,  et  portentum,  quia  ali- 
quid  protendat,  id  est  pronuntiet,  et  prodigium  a 
procul  agendo  dicitur,  quia  solebant  monstrosi  par- 
tus,  siquidern  bumani  essent,  deportari  in  deserta, 
in  silvas  :  si  coeterorum  animalium,  infodiebantur 
vivi.  Agricola. 

Quidem  tuorum  familiarium]  Carneadi  claro  impri- 
mis  auctori  novae  Academiae  tribuitur  haec  sententia. 
Agricola. 

Familiarium]  Familia  a  famulatu  dicta  est  et  fami- 
liaris  servus  :  obtinuitdeinde  consuetudo  utcognatio- 
nem  significaret  familia,  unde  patresfamilias  et  ma- 
tres  et  filiosfamilias.  Agricola. 

Siquidcm]  Hic  legendum  estdistinctim,  ut  sint  duae 
dictiones  :  quandoqueenimjunguntur  et  uno  accentu 
proferuntur,  tunc  accipitur  pro  certe.  Plinius  in  i 
Naluralis  Historiae.  .Siquidem  coloris  mutant.  Agri- 
cola. 


Securitate]  Id  est  neglectu  vel  contemptu  :  securus 

enim  sine  cura  dicitur.  Agricola. 

Proferre)  Id  est  efferre  hoc  loco.   Juvenal. 

Profer  Galla  caput. 

Aliquando  significat  ditferre.  Plautus  in  captivis  duo- 

bus  : 

Quando^prolatis  rebus  rus  homines  eunt 

Id  est,  dilatis  negotiis  vel  lilibus  :  significat  etiampro- 

cul  ferre.  Virgilius  in  primo  .Eneidos  : 

Super  Garamantes  et  Indos 
Profert  imperium. 

Agricola. 

Jactasse]  Jactare  hic  accipit  pro  eo  quod  estarro- 

B  ganter  vel  gloriando  commemorare.  Quintil.  in  ma- 

tris    Infamia  :  Magna  pars    voluntatis   est  jactatio. 

Quandoquesignificat  verbisstrepere,per  metaphoram 

dictum.  Virg.  in  x  /Eneid.  : 

Nunc  sera  querelis. 
Haud  justa  assurgis,  atque  irrita  jurgia  jactas 

Proprie  autem  siguificat  frequenter  jacere.  Ovid.  in  n 
de  Arte  : 

Jactatas  excutiatque  faces. 
Agricola. 

Ostentando]  Ostentare  sicut  jactare  dicitur,  sed  ja- 
ctare  magis  verbis  est,  ostentare  rebus.  Agricola. 

Facinoris]  Facinus  a  faciendo  dictum  est,  et  in  pe- 
jorem  partem  nunc  accipitur  evincente  consuetudine, 


apud  veteres  in  utramque  accipiebatur  partem  et  bo- 
Sanguinepetant]  Per  antonomasiam  dictum  est,   id  C  nam  et  malam.  Sallust.  in  Catilina  :  Qui  praeclari  fa- 

cinoris  aut  artis  bonae  famam  quaerit. 

Jugulari]  Jugulare  proprie  significat  jugulum  per- 


est  exitium  cupiunt.  Agricola 

Petunt]  Peto  significatjquandoque  posco  :  ut  Horat. 
in  ii  Epist.|: 

Quod  cupide  petiit,  mature  plena  reliquit. 
Aliquando  adeo  :  sic  Valerius  in  n  :  Rus  petens  re- 
deunti  in  urbem  narraverat.  Aliquando  oro,  sicque 
jungitur  accusativo  cum  ablativo  interveniente  prae- 
positione.  Quintilianus  in  matris  Infamia  :  Illud  a  te 
civitas  novissimisprecibus  peto.  Dicimus  etiam,  peto 
illum  ferro,  peto  lapidibus,  id  est  jacio  in  eum,  vel 
vim  infero.  Virgilius  in  Bucol.  : 

Malo  me  Galathea  petit, 
id  est  jacitin  me  malum.  Agricola. 

Patribus]    Patres  Jvocabantur  seuatus.   Sallustius. 
Hosque  vel  aetate  vel  curae  similitudiuc  vocabaut  pa-  d 
tres.  Agricola. 

Prxsens]  Dicitur,  quicoram  est,  dicitur  et  figurate 
prcesens  hoc,  quod  est  efficax.  Virg.  in  Bucol.  : 

Nec  tam  prresentes  alibi  cognoscere  divos. 

Quintilianus  in  Veneno  effuso,  Et  virus  prajsentancum 
paro,  quod  subito,  quod  statim  corrumpat.  Agricola. 

Verons]  Verona  oppidum  est  Italiae  transpadance, 
quod  medium  Athesis  fluvius  periluit,  in  radicibus 
Alpium  Viudelicarum  positum.  Agricola. 

Dicturum  quid]  Proaliquid  :et  legendum  est,  tradu- 
cto  in  proecedentem  dictionem  accentu,  sicut,  que,  vc, 
nc,  le^imus.  Agricola. 

Exitii]  Exitium  abexeundo,sicutinitium  abineundo 
dictum  est  figurate,  sicut  multa  pro  clade  vel  perni- 


scindere.  Estautem  jugulusdictus  pars  illa  quaeproxi- 
ma  collo  ab  ossibus,  quae  pectus  determiuant  :  quo- 
niam  ea  ossa  similitudinem  jugi,  ;id  est  summitatis 
montium,  velveri  quod  araturisbobusimponitur,  ha- 
bent.  Agricola. 

Xecem]  Vulgus  grammaticorum  dicit  liujus  nomi- 
nalivum  non  inveniri.  Cicero  tamen  pro  Milone 
dicit  :  Insidiatori  vero  et  latroni  quae  potest  injusta 
esse  nex?Sic  et  prexetiam  Phocasgiammaticus  dixit. 
Dilferunt  sane  nex  et  mors  quemadmodum  necare  et 
mori  :  ut  nex  sit  mors  vi  illata,  mors  qualiscunquc 
hominis  interitus.  Agricola. 

Quingentispassuummillibus]  Latiniitinera  suamilli- 
bus  passuum  numerant,  sicutGreeci  stadiis,  Galli  leu- 
cis.  Quinque  autem  millia  passuum  tantum  spatii  effi- 
ciunt  quantumapudGermanosquod  illimilam  vocant, 
quodque.Lgyptii  parasangam,  Persse  schamnm.  Agri- 
cola. 

Propensius]  Id  est  dilige  ltius,  vel  incliuatius,  a  pro- 
pendendo,  sicutin  libra, quaparteplus  appenditur, ea 
plus  propendet  :  sic  et  nos  propendere,  et  propensi 
dicimur  in  id  cujns  majori  stndio  tenemor.  Agricola. 

Proscriptinni  Pro.-criptionis  nomen  a  bellis  civili- 
bus  venit,  quoniam  in  civilibus  dissensionibus,  sicut 
fuerant  Marii  et  Syllse,  Csesariset  Pompeii  et  reliquo- 
rum,  qui  victores  erant,  oomina  eorum  qui  diversa- 
rum  partium  fuere,    in  tabulis  descripta  ponebant, 


929 


MUKMF.I.UI  ET  ACUICOLF.  COMMENTARIA 


'.130 


datis  prsemiis,  si  quis  eorum  quemquam  occidisset,  et 
bonis  publicatis,  postea  obtinuit  coosuetudo,  ulrele- 
gati  ia  exsilium,  proscripti  dicerentur.  Agricola. 

Contra  virtutcm}  Coutra  bomines  virtute  prajditos 

Tuorum  quidam  familiarium]  Philosophorum  qui- 
dam. 

Si  quidem]  Si. 

Sanguinem]  Sanguinis  elTusionem. 

Propugnare  bonis}  Defendere  bonos. 

Quid]  Aliquid. 

Innulla  uivjuam  mci  laudc  jactassc} Tametsi  vera  sint, 
ea  tameu  nunquam  se  jactasse  ait.  M.  Tul.  in  1  Oftic: 
Deforme  estiamest  de  seipio  praedicare,  falsa praeser- 
tim,  et  cum  irrisione  audientium  imitari  militem  glo- 
riosum.  Divus  Cyprianus  ad  Donatum  :  In  proprias 
laudes  odiosa  jactatio  est.  Plinius  ad  Pompeium  Sa- 
turnium  :  Etenim  si  alienae  quoque  laudes  parum 
oequis  auribus  accipi  solent  quam  diflicile  est  obtinere, 
ne  molesta  videatur  oratio  de  se,  aut  de  suis  disse- 
rentis  ? 

Minuit  enim]  Ordo  est,  quis,  id  est  aliquis,  minuit 
quodammodo  secretum  conscientiae  probantis  se,  id 
est,  sibi  per  virtutem  et  benefacta  placentis,  quoties 
ostentando  factum,  recipit  pretium,  id  est  praemium 
faoue.  Cic.  in  Tuscul.:  Te  autem,  si  in  oculis  sis  mul- 
titudinis,  tamen  ejus  judicio  stare  nolim,  nec  quod 
illa  putet,  idem  te  putare  pulcberrimum.  Tuo  tibi 
judicio  est  utendum  :  Tibi  si  recta  probanti  placebis, 
tunc  non  modo  tu  te  viceris  (quod  paulo  ante  praeci- 
piebam)  sed  omnes  et  omnia.  Hoc  igitur  tibi  propone, 
amplitudinem  animi  et  quasi  quamdam  exaggeratio- 
nem  quam  altissimam  animi  (qui  maxine  eminet  in 
contemnendis  et  despiciendis  doloribus)  unam  esse 
omnium  rem  pulcherrimam,  eoque  pulcbriorem,  si 
vacet  populo,  nequeplausum  captans,  se  tantum  ipsa 
delectet.  Quin  etiam  mibi  quidem  laudabiliora  viden- 
tur  omnia,  quem  sine  venditatione,  et  sine  populo 
teste  liunt,  non  quo  fugiendum  sit  (omnia  enim  be- 
nefacta  in  luce  se  collocari  volunt),  sed  tamennullum 
thealrum  virtuti  conscientia  majusest.  Plinius  ad  Sa- 
turuinum  :  Pra*terea  meminimus  quanto  majore  ani- 
mo  bonestatis  fructus  in  conscientia,  quam  in  fama 
reponatur.  Sequienim  gloria,  non  appeti  debet  :  nec 
si  casu  aliquo  non  sequatur,  idcirco  quod  gloriam 
meruit,  minus  pulcbrum  est.  Hi  vero  qui  benefacla 
sua  verbis  adornant,  non  ideo  proedicare,  quia  fecerint, 
sed  ut  prcedicarent,  fecisse  creduntur.  Sic  quod  ma- 
gniiicumreferentealio  fuisset,  ipso  qui  gesserit  recen- 
sente,  vanescit.  Homines  enim  cum  rem  destruerc 
non  possunt,  jactationem  ejus  incessunt.  Ita  si  silen- 
da  feceris,  factum  ipsum  :  si  laudanda  non  sileas,  ipse 
culparis.  Macrobius  in  Somnium  Scipionis,  Conscien- 
tia  ipsa  factorum  egregiorum,  amplissimum  virtutis 
est  praemium.  Ideminidem.  Virtutisfructum  sapiens 
in  conscientia  ponit,  miuus  perfectus  in  gloria.  Divus 
Ambrosius  in  quadam  epistola  :  Abundat  enim  sibi 
locuples  testis  conscienlia. 

Pro  vere  virtutis  przmiis  falsi  sceleris]    Pulcbrum 
antitbeton  est. 


A  Et  cujus  unquam]  Et,  particula  interrogationi  nunc 
apta  :  sic  opud  Virgil.  in  Bucolicis  : 

Et  quae  tanta  fuit  Romam  tihi  causa  vicleiuli  ? 
De   siinili   criminc]  Quod  fuerit  propensioris  studii 
in  senatum,  eumquesalvum  esse  voluerit. 

Cujus  indignitatem  rcatus\  Ostendit  nunc  majorem 
iudignitatem  casus  sui,  quod  cum  perspicuum  esset, 
nec  ista  crimina  talia  esse,  qua1.  vel  accusatores  cuin 
specie  aliqua  lidei  possent  objicere,  vcl  judices  ullo 
colore  justitiae  sua  laude  contra  se  petitum  esse  : 
quia  enim  Pbilosopbus  erat,  iusimulaverunt  maguni 
eum  csse.  Quia  plerumquu  apud  veteres  philosopbi 
hac  suspicione  premebantur.  Unde  et  Apuleius  Ma- 
daureusis  magia*  accusatus   fuit,   cujus   defensionis 

j^  adhuc  exstant  libri,  et  Apollonius  Tyaneus,  et  Menip- 
pus  babiti  sunt  magi,  et  videri  etiam  voluerunt, 
cum  uterque  pbllosopbus  esset.  Frgo  dicit  accusato- 
res  objecisse  ei  propter  cupiditalem,  ut  consulatum 
et  magistratus  in  urbe  cousequeretur,  cum  deemoniis 
eum  babuisse  commercium  :  quod  falsum  esse  osten- 
dit  ex  studiis  suis,  cum  fuerit  enim  deditus  pbiloso- 
phiae,  quae  jussit  Deo  eum  et  non  diis  servire,  verisi- 
mile  non  esse,  ut  se  pessimis  spiritibus  jungeret  aut 
eorum  ministerio  uteretur.  Deinde  indipsnm  coarguit 
ex  modestia  domus  suae  et  probitate  amicorum  suo- 
rum,  et  aftinitate  Symmacbi  :  cujus  liliam  uxorem 
sibi  habebat,  qui  nou  potuissent,  si  tam  facinorosa1 
vitae  fuisset,  secum  convenire.  Agricola. 

Commistione]  Commistio  s  littera,  non  x  dicendum 

C  est.  Si  enim  mixeo  in  indicativo  haberet,  possemrs 
mixlum  dicere:  nunc  amisceo,quomodoiiet  mixtum  .' 
Agricola. 

Fuscarent]  Fuscus  color  est,  [qualis  corporibus  cx 
solo  prevenit.  Virgil.  in  Bucol.: 

Quid  tum  si  fuscus  Amyntas? 
Ovidius  in  secundo  de  Arte  : 

Fuscentur  corpora  campo. 

Ater,  color  est  carbonum  et  vestium  :  unde  et  atra- 
mentum  dicimus,  etatratos  eos  qui  luctus  caus.i  mu- 
taverunt.  Niger  est  obscurus  ille  ex  rubro  vel  lucido 
ad  atrum  tendens  :  unde  et  nigra  vina,  et  sanguinem 
nigrum  dicimus.  Virgilius  nigrantem  nimbum  dixit  in 
i  ^Eneid.  Confundumtur  tamen  ista  sacpe  ab  auctori- 
rj  bus.  Agricola. 

Sacrilegio]  Sacrilegium  dictum  est  a  legendis  hoc 
est,  furandis  sacris  :  deinde  et  pro  vi  quas  sacris  in- 
fertur,  accipitur.  Unde  Seneca  ad  Serennm  dixit  : 
Nihil  in  rerum  natura  tam  sacrum  est  quod  sacrile- 
gum  non  inveniat.  Deinde  Boetius  ad  omnem  sacro- 
rum  profanationem  traducere  hoc  nomcn  videtur. 
Nam  omnes  incantationes,  et  ritus  invocandorum 
spirituumsacravocabantur.  Boetiuscurnabhocnomiia: 
abhorret,  maluit  sacrilegium  vocare  :  ea  est  qu;;::i 
proprie  magiam  vocamus,  qme  est,  qua  homines  mira , 
et  omnem  ordinem  aut  vim  natura  excedentia  efli- 
ciunt,  hoc  est,  qnam  indocti  nigromantiam  vocanl  : 
nam  Graece  vsxpopavrfec,  vel  communius  vexpopttvria 
dicitur  :  qua;  solum  divinationem  faciebat  ex  anima- 


931 


APPEXDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI/E. 


032 


B 


bus  defunctorum  per  incantationes  invocantis.  Agri-  A  habet)  digaitatem.  Fuit  enim  magnadiguitashonestas- 

que  ejus  reatus,  quo  Boetius  accusatus  est  studii  in 
senatum  propensioris,  verumeani  falso  magiae  crimine 
fuscare  denigrarequedelatoresconatisunt.  Hanc  lectio- 
nem  prseter  exemplarium  tidem  astruunt  ea  quae 
proxima  prosa  subjiciuntur.  De  objectorum  quidem 
tibi  vel  bonestate  vel  falsitate  cunctis  nota  memo- 
rasti. 

Eicov6s&]  SequereDeum:legitur  autemboc  Grsecuin 
in  exemplari  quod  mibi  commodavit  Csesarius,  et  in 
epistola  Joannis  .Edicollii  ad  me  data.  Habetur  idem 
in  ii  Chiliade  Proverbiorum  Erasmi,  et  apud  Politia- 
num  in  Prselectione  Homerica.  Refertur  autem  ad 
Pythagoram,  qui  Marsilio  interprete,  sic  ait  in  sym- 
bolis  :  Linguam  imprimis  coerce,  Deum  imitans. 
Porro  Rodolpbus  Agricola  videturhsec  Grseca  ponere. 
Q-m  v./j:  ot  0eot$,  id  est,  Deo,  et  non  diis  (subaudi) 
servias  seu  serviendum. 

Consimilem  Beo  faceres]  Seneca  in  epistola  ad  Lu- 
cilium  48  :  IIoc  enim  est  quod  mibi  pbilosophia  pro- 
mittit,  ut  parem  Deo  faciat. 

Ultro  Insuper. 

At  vero  hoc  etiam}  Ostendit  nunc  asperitatem  cala- 
mitatis  suse  ex  eo  quod  sequitur  communiter  in  omnes 
bonos.  Dicit  itaque  non  solum  indignum  esse  hsec 
orania,  quse  gravissima  enumeravit,  se  pertulisse,  sed 
boc  etiam  adhuc  restare  malis  suis,  ut  ista  merito 
pati  videatur,  et  postquam  omnia  perdidit,  etiam 
honestatem  existimationis  et  fama1  bona'  amittat.  Vul- 
gus  enim  imperitum  ea  solum  credit,  et  prudenter 
facta  esse,  quae  prospere  et  feliciter  eveniunt;  nunc 
ergo  quia  sibi  res  omnes  adversse  infeliciter  eesse- 
runt,  credetur  dignus  his  esse,  et  ista  meruisse.  Pos- 
ibi,  Yideor  autem  viclerc  dicit,  quia  nunc  innocentia 
nostra  ab  improbis  victa  est  et  oppressa,  futurum  est, 
ut  scelerati  omnes  quibus  ergo  resistebam  gaudeant 
et  similes  accusationes  contra  bonos  parent  cum  vi- 
deant  impune  omnia  se  facere  posse  :  bonos  vero  non 
ausuros  illis  resistere,  cum  se  videant  non  solum  pe- 
riculis  expositos,  sed  etiam  defensione  privatos.  Ex- 
clamat  ergo  :  0  stelliferi.  etc.  Agricola. 

Cumulus]  Id  est  explementum.  Proprie  enim  dicitur 
cumulus 


COLA. 

Polluisse]  Polluo  a  porro  et  luo,  id  est  prorsus  luo 
dicitur,  id  est  maculo.  Agricola. 

Insita]  Id  est  indita  ab  insero.  Agricola. 

lnstillabas]  Stilla  guttam  significat  :  unde  et  stillici- 
diumlocus  in  quem  guttae  pluvise  de  tectis  decidunt. 
lnde  instillo.  Agiucola. 

Pythagoricum  Pythagoras  |ex  Samo  insula  oriun- 
dus  fuit,  versatus  est  inealtalise  parte  quse  quondam 
magna  Grsecia  dicta  fuit,  circa  Tarentum  et  Croto- 
nam  :  cumque  interrogaretur  an  o-oyo?,  id  est  sapiens 
esset,  respondit  non,  sed  tpikoaoyos,  id  est  amator  sa- 
pieutise  :  et  cum  ante  eum  qui  insigniori  doctrina 
prsediti  essent,  sapientes  vocarentur,  postea  philoso- 
pbi  coepti  sunt  vocari,  et  a  Pythagora  secta  ea  ducta 
est,  quam  philosophiam  Italicam  vocaverunt.  Agri- 
cola. 

0£r7),  «).).'  oi  dsolq]  Id  est  Deo  et  non  diis.  Agricola. 

Conveniebant]  Convenire  dicitur  hic  aptum  esse  vel 
accommodatum  :  aliquando  consentirc  signilicat.  Ho- 

rat.: 

Et  vitae  disconvenit  ordine  toto, 

id  est  discordat.  Ovid.  in  i  de  Arte  : 

Conveniat  nobis,  ne  quam  nos  ante  rogermis. 
Undedicimus,  Convenitnobisde  bacre,  et,  Convenie- 
mus  de  hac  re.  Etiamsignificatcongregari,  idque  pro- 
prium  est  ejus  significatum.  Sallustius  :  Postquam 
Catiliua  eos  quos  convocaverat,  convenisse  videt.  Di- 
citur  etiam,  conveni  illm  apud  forum,  id  est  allocu- 
tus  sum.  Agricola. 

Penetral]  lnterior  pars  domus  dicitur  a  penetran- 
do.  Virgil.  in  n  .-Eneid.: 

Apparent  Priami  et  veterum  penetralia  regum 

CommodequedixitBoetiuspenetralinnocensdomus, 
quoniam  solent  recondi  scelera,  et  ab  homiuum  con- 
spectu  removeri.  Agricola. 

Catus]  A  coeundo,  id  est  conveniendo  dictus  est. 
Agricola. 

Socer]  Est  uxoris  vel  mariti  pater,  itidem  ut  so- 
crus  mater,  qui  liliam  tuam  in  matrimonium  habet, 
gener,  quae  filium  tuum,nurus  vocatur.  Agricola. 

Affines}   Hoc  dixit  impropria  signilicatione,  id  est 


conjuncti.  Nam  consuetudine  accipitur  aflinis  pro  eo,  *, 


acervus  rerum  aut  strues  simul  congesta- 


qui  non  est  cognatus  nobis,  sed  cognatis  nostris  ma- 
trimonio  junctus.  Agricola. 

Instituti]  Id  est  compositi,  vel  assuefacti,  vel  for- 
mati.  Quintil.  in  l  lnstitu.  :  Ante  palatum  eorum 
quam  mores  instituimus.  Aliquando  docere  signiii- 
cat  institucre.  Juvenal.  : 

lnstituitque  rudes  inelior  locusta  propinquas. 

Accipitur  etiam  pro  eo  quod  est  proponere  vel  velle, 
ut  Cicer.  in  ui  de  Orat.  :  Instituenti  mihi,  Quinte  fra- 
ter,  id  est  volenti  vel  paranti.  Agricola. 

Laccrcris}  Figurate  per  translationem  dictum  est, 
id  cst  carparis,  reprehendaris.  Agricola. 

Cujus  'H{initatem]iTametsi  Rodolpbus  Agricola  ju- 
dicio  vir  alioquin  accrrimo,  legere  videatur  indignita- 
tem,  maliin  tamen  legere  (sicut  et  fere  exemplaria 


m.  Agricola. 


Merita]  ld  est  vim  vel  pretium.  Agricola. 

Proriscj]  Dixit  quasi  providenler  et  recte  facta :  se- 
cundum  philosophos  enim,  quidquid  rectebt,  pruden- 
ter  iit  :  contra  etiam,  quidquid  prudenter  lit  lit  ot 
recte.  Agricola. 

Rumores}  Rumor  a  ruendo  dictus,  quasi  fremitus 
populi  similis  sono,  quem  ruina  rerum  facit,  idem 
signilicat  quod  fama  ;  sed  fama  Groecum  est,  fama  ta- 
men  qui  a  fmfti  Grseco  (quod  apud  qos  for  signi 
ticat)  :  dicitur,  certius  aliquid  et  constantius  loqui 
signihcat :  rumor  incertius  quiddam  habet.  Agricola. 

Affuvjitur    Alii   afhgitur  legunt    quod  trauslatum 
quidem  est,  sed  tamen  aptius.  Agricola. 
Perferunt]  Juvenalis  : 


933 


MUR.MKIJ.ll  ET  AGRICOL.K  COMMENTARIA. 


934 


i  iateqne  Bonantem 

Perlulit  lonium  : 

id  est  perpessa  est.  Aliquando  apportare,  ut  apud 
Ciceronem  :   Litteras  ad  te  perferendas  dedi.  Agri- 

i.A. 

Officinas)  Officina,  ab  oflicio  dicta,  cst  locus  in  quo 
(ipilices  ofiicia,  hoc  est  artea  suas  exercent.  Agricola. 

Fluitantes]  Id  est  sese  agitantesvel  trepidantes  vcl 
gestientes.  Sic  enim  Cicero  inconsultum  gaudium, 
leetitiam  gestientem  vocat,  id  est  crebrose  movcutem 
et  trepidantem,  sieuti  inosest  la>tis.  AGRICOLA. 

Perditissimum]  Perditi  dicuntur  qui  non  mediocri- 
ter  aut  tolerabilitor  suut  mali,  et  de  quibus  nullaest 
amplius  spes  boni,  quos  Grseci  et  Cicerononuunquam 
usus  eo  verbo,  «(twtou?  vocant.  Agricola. 

Insontcs\  Insons  a  sons  dicilur,  quod  eliam  nunc 
ususbabet,  veteres  tamen  ssepius  dixerunt  :  testimo- 
nium  est  Festi  Pompeii,  qui  sonticum  justum  vult 
signibcare,  ponens  verba  Nocvii,  dicentis  : 

Souticam  esse  oportet  causam,   quamobreui    pordas 

uiulierem  : 
cum    rectius  dixisset   Kestus,    gravem   aut   noxiam. 
Diclum  sontem  arbitror,  de  (juo  sonusfiat,  id  est  qui 
in  fama  et  sono  bominum  versatur.  Agricola. 

Cumulus  acccdit}  Cumulos  malorum  proverbialiter 
dicitur  de  ingentibus  malis  et  calamitatibus  :  ut  cu- 
mulus  seu  acervus  bonorum,  de  opibus  ingentibus. 
Sunt  et  illa  Ciceroni  familiaria,  cumulare  ofliciis,  cu- 
mulatissime  satisfacere,  cumulus  meritorum. 
IN  METRUM  V. 

0  stelliferi]  Roetius  hoc  carmine  deplorat  condi- 
tionern  bumance  natune,  cumDeus  omnia  quce  in  re- 
rum  natura  suntadcertamlegemalligaverit,  et  omnia 
ita  instituerit,  ut  errare  aut  peccare  nequircnt  :  soli 
bomini  dedit  libertatem,  ut  posset  bene  et  male  fa- 
cere,  et  ei  permiserit,  ut  bac  libertate  plerumque  ab- 
uteretur,  et  mali  prcmerent  meliores.  Genus  metri 
est  anapsesticum  et  Pindaricum.  Anapoesticum  a  pede 
dictum,  quoniam  ille  sit  ci  peslegitimus  :  recipitta- 
men  et  spondeumetdactylum.  Pindaricum  a  Pindaro 
auctore  ejus  dicitur.  Dicit  crgo  :  0  Dcus,  qui  in  cozlo 
habitans,  convertis  illud  vcloci  cursu,  cl  facis  ut  stclhv 
scmper  ordincm  suum  servent,  et  luna  plena  opposita 
soli,  lumine  suo  abscondatreliquas  stellas  :  nunc  vicina 
rursus  soli,  perdat  lumcn  suum.  Sic  facis  ctiam  ut  He- 
sperus  jam  post  occidentcm  solem  luccat,  jam  mutato 
nomine  Lucifer  dicatur,  et  orientem  solcm  praeccdat  : 
terea  hieme  breves  dies  facis,  xstatc  breves  noctes. 
<\tc  solum  vis  tua  cxlum  ordincm  tenere  cogit,  sed  tcr- 
ras  etiam  simiti  rationc  regit,  ut  frondcs  aidumno  dc- 
ntes,  vcre  rcnascantur,  ct  quse  scruntur  hicme,  x- 
stale  maturescant.  Atcum  hxc  tam  certo  cursudirigas, 
sola  opcra  hominum  permittis  crrarc.  Unde  cnim  nisi 
id  ita  essct,  tanta  vis  fortunx,  ut  ca  nunc  injustas  pce- 
nas  innocentibus  infiigeret  contra  vcro  malos  cxtollc- 
retl  Negligitur  et  contemnitur  virtus,  ct  accasatur, 
malis  autemmala  scelera  non  noccnt  :  quin  ctiam  quan- 
do  placet  fortunce,  potentissimi  reges  subduntur,  et  op- 
primuntur.  Ergo  ctiam,  o  Beus,  rcge  etiam  rcs  homi- 
num,  quse  sunt  pars  mundi  non  contcmnenda,  ct  ordi- 


D 


A  nem  qui  in  ccelo  est,  etiam  in  terram  mitte.  Agricola. 

Conditor]  Condere  quandoque  facere  signiflcat,  ut 

bic,  et  Virg.  in  Rucol.  : 

Pallasquas  condidit  urbes, 
[psa  colat. 

Quandoque  significat  abscondere,  sic  infra  dicitur. 
Condat  stellas  una  minores. 

Proprie  vero  signilicat  congerere  aut  colligere.    IIo- 
rat.  in  i  Carm.  : 

Illuni  si  projirio  condidit  liorroo  : 
et  idem  in  primo  Epistolarum  : 

Coudo  et  couipono,  quaj  niox  depromere  possim. 
Agrigola. 

Orbis]  Dicitur  id  quod  undiquaque  rotundum  "est, 
quod  etiam  globum  dicimus.  Unde  et  mundum  pro- 
pler  rotunditatemorbem  vocamus,  id  est  quod  spbae- 
ram  vocant.  Agricola. 

Nixus]  Id  est  lirmatus,  vel  insistens.  Quintilian.  in 
Milite  Mariano  :  Utvitam  genu  nixus  petat.  Agricola. 

Solio]  Solium,  regia  sella.  Unde  Seneca  in  lib.  de 
Tranquillitate,  significansmutabilitatemfortunae  :  Mo- 
mentum,  inquit,  interest  intersolium,  id  cst  regnum 
et  aliena  genua,  id  est  captivitatem.  Veteres  etiam 
vas  quoddam  solium  vocabant  in  balneo,  quod  im- 
plebatur  aqua,  in  quo  lavantes  sedebant,  et  :>e  ablue- 
bant.  Agricola. 

Ccelum]  Alii  quasi  coelatum,  id  est  scalptum  pro- 
pter  varias  stellarum  imagines  arbitrabantur  :  unde 
et  mundus  ab  ornatu  dictus  videtur  :quemodmodum 
q  apud  Groecos  etiam  xdo-jtos,  id  est  mundus,  ab  ornatu 
dicitur;  alii  ccelum  ab  eo  quod  Groeee  dicitur  xotAov, 
id  est  cavum.  Si  primum  dicatur,  scribendum  erit 
per  ce  dipbthongum;  si  secundum,  per  ce.  Namquod 
vulgus  dicit  ccelum  quasi  casam  t.Iujm,  id  est  solis, 
ineptum  est,  sicut  multaindoctorum.  Aghicola. 

Turbinc]  Id  est  impetu  vel  raptu,  a  turbando  di- 
citur.  Unde  Virgil.  in  i  /Eneid.  : 

Et  terras  turbine  perflant. 
Vocatur  etiam  turbo,  quod  Graeci  Tp6%ov  nos  inde- 
assumpto  nomine  trochum  vocamus,  a  ~pz~/M,  quod 
est  curro,  ob  eamdem  causam,  quia  turbine,  id  est 
impetu,  currit.  Turbonis  autem  nomen  eratproprium 
cnjusdam  gladiatoris.  Agricola. 

Legem]  Lex  dicta  est  a  legendo,  quia  praelegeba- 
tur  ad  populum  :  deinde  consul  interrogabat,  vcllent 
juberentne  id  ita  fieri ;  quod  si  populus  affirmaret, 
lex  fiebat  :  quod  ipsum  si  tribunus  plebis  faceret,  id 
quoque  decretum  erat,  plebiscitum  dicebatur  :  hic 
autem  lex  per  translationem  ligurate  pro  certo  or- 
dine  accipitur.  Agricola. 

Pleno  cornu]  Id  est  impletis  cornibus,  quod  in 
plenilunio  iit,  cum  cnim  opposita  est  soli,  tunc  pars 
ejus  quae  est  ad  nos  versa,  tota  a  sole  illuminatur. 
Non  enim  ex  se  luna  a  sole  illustrata,  lumen  habet, 
sed  quod  lieri  videmus,ut  vasa  polita  acceptum  lumen 
refundaut  :  sic  luna  a  sole  illustrata,  lumen  reddit. 
Unde  cum  rursus  ad  solem  accedit,  partes  aversa;  a 
nobis  accipiunt  lumen,  quod  propter  rotunditatem 
ejus  paulatimvidetur  extenuari  in  cornua.  Agricola. 


D 


935 


APPEXMX  AD  LIBHOS  DE  C0NS0LAT10NE  PHILOSOPHI.U. 


Flammis]  A  flagr.o  id  est  ardeo  dicta  est  flamma.  A  dine  luminis  sui  occulit  illud,  ne  possit  videri,    dici- 


Agricola. 

Fratris}  Id  est,  solis.  Fabulae  enim  traduut  Lato- 
nam  Jovis  concubitu  pra?gnatam,  Phcebum,  id  est 
solem  a  yotSew,  id  est  ardeo,  et  Dianam  peperisse. 
Agricola. 

Luna\  A  lucendo  dicta  videtur,  quod  inter  sidera 
luceat  :  sicut  solem,  quod  solus  luceat,  et  omnia  si- 
dera  lumine  suo  abscondat,  dictum  volunt.  Agricola. 
Lumina  perdaf  Hoc  ad  nostrum  conspectum  vide- 
tur,  cum  nunquam  sit  magis  illuminata  luna,  aut  la- 
tius  accipiat  lumen,  quam  quando  soli  proxima  est  : 
quod  enim  ex  mathematica  ratione  clarum  est,minus 
luminosumcorpus  majoriluminoso  adhibitum,quanto 
ad  id  propius  accedit,  tanto  plures  ejus  partes  illu- 
minantur.  Agricola. 

Agit}  Agere  in  varias  signiflcationes  dicitur.  Nam 
et  negotiosum  esse,  aut  facere  aliquid  signiflcat.  Ho- 
ratius  in  i  Epist.  : 

Quid  mihi  celsns  agit? 
Quandoque  signiflcat  ducere  aut  propellere.  Virg  in 
Bucol.  : 

Et  potum  pastas  age. 
Horatiusin  secundo  Epistolarum  : 

Navem  agere  iguarus  navis  timet. 
Quandoque  in  judicio  experiri    significat.    Unde  di- 
cuntur  in  jure  civili  actiones,  et  actor  qui  reum  per- 
sequitur  :  Dicitur  etiam  histrio  agere,  id  est  pronun- 
tiare.  Unde  Cicero  actionem  pro  pronuntiatione  ac- 


turque  astrum  sub  radiis  esse,  deinde  postquam  sol 
progressus  est  ultra  quindecim  aut,  ut  Plinio  placet, 
undecim  gradus,  tunc  incipit  emergere  e  radiis 
astrum  et  apparere  mane  ante  orientem  solem,  isque 
vocatur  exortus  matutinus.  Quando  autem  sol  pro- 
gressus  est  usque  ad  gradus  centum  o:toginta  ab 
astro,  tunc  oppositus  dicitur  astro,  post  id  vero  pro- 
gressus  quindecim  gradus  post  occidentem  solemin- 
cipit  oriri  astrum,  isqne  vocatur  exortus  vespertinus. 
Rursus  appropinquans  astro,  cum  incipit  ad  quinde- 
cim  gradus  accedere,  illud  vocatur  occasus  vesper- 
tinus,  quoniam  occidente  sole  id  astrum  proxime  oc- 
cidat.  Postremo,  cum  incipit  rursus  sol  quindecim 
gradus  accedere  ad  oppositionem  proximos.  quia 
"  tuuc  oriente  soleid  astrum  postremum  videtur  occi- 
dere,  dicitur  occasus  matutinus.  In  Venere  et  Mer- 
curio  rectius  quis  ortus  vespertinos  et  occasus  matu- 
tinos  vocavent  emersiones  et  occultationes  :  quia 
semper  pro.-equuntur  ista  duo  solem,  et  illi  adhse- 
rent;  sed  quando  mane  incipiunt  emergere  ex  radiis 
et  apparere,  dicuntur  oriri  ortu  matutino  :  rursus 
quando  redeunt  mane  ad  solem,et  parent  occultaridi- 
cuntur  occidere  occasu  matutino;  similiier  et  vespere 
emergentia,  oriri  et  redeuntia  sub  radios  occidere 
dicuntur  :  et  hoc  est  quod  hic  dicit  Boetius  oriri  Ve- 
nerem  vesperi,  id  est  ineipere  apparere  post  occi- 
dentem  solem,  quam  explicationem  diligentius  nota- 
to,  quoniam  crebra  hujus  rei  mentio  apud   litteratos 


cipit  :  et  agere  animam,  mori  signiticat  :  sic  Cicero  c  est'  et  raro  satis  exacte  exPlicata-  Agmcola. 


pro  Milone  :  Quem  agentem  animam  reliquerat  :  et 
agere  gratias  dicimus,  quod  indocti  regratiari  di- 
cunt.  Agricola. 

Algentes]  Algere  Graecum  est,  sed  apud  eos  do- 
leresigniflcat,  apud  nos  vero  frigere.  Horat.  in  Arte  : 

Multa  tulit,  fecitque  puer,  sudavit  et  alsit 
Agricola. 

Hesperus  et  Lucifer)  Eadem  stella  est,  Veneris 
appellata,  dicitur  leirspo?  Graece  ab  eo  quod  illi  he- 
speram,  nos  conversa  aspirationem  in  v,  vesperam 
vocamus  :  quoniam  post  occidentem  luceat  occidat- 
que  :  Lucifer  autem  mane,  cum  prsecedit  orientem 
solem,  et  tanquam  dux  ejus  feratlucem.  Agricola. 

Ortus]  Quia  varia  nomina  ortus  et  occasus  astro- 
rum  apud  auctores  inveniuntur,  locus  videtur  ex- 
poscere,  ut  paucis  et  quam  brevissime  possumus, 
eam  rem  aperiamus.  Ante  omnia  ergo  sciamus  opor- 
tet,  duplices  esse  ortus  et  occasus  astrorum,  quorum 
alii  mundani  vocantur,  alii  solares.  Mundanus  ortus 
est,  quoties  astrum  voluto  coelo  incipit  efferri  supra 
terram,  ut  conspici  a  nobis  nisi  sol  obstet,  possit  : 
contra  occasus  est,  quando  astrum  occulitur  rursus 
ad  occidentem  sub  terra,  et  aspectui  nostro  subtra- 
hitur  et  hi  ortus  et  occasus  omnibus  astris  quotidie 
propter  integram  coeli  conversionem  contingunt. 
Solaris  autem  ortus  et  occasus  quales  sunt,  sic  ha- 
beto  :  sol  quandocunque  aliquod  astrum  propius 
quindecim  partibus,  vel  ut  vulgo  loquimur)  gradi- 
busalicujus  signi  conjunctumilli  est,  tunc  magnitu- 


Habenas}  Habenae  ab  habendo,  id  est  retiuendo, 
dicuntur,  quia  equi  illis  cohibeantur  et  teneantur  : 
hic  figurate  pro  ordine  aut  cursu  ponitur.  Agricola. 

Froudifluse]  Quia  frondes  ab  arboribus  fluant. 
Agricola. 

Brumx)  Bruma  a  brevitate  dicta  est,  quoniam  ea 
totius  anni  brevissima  sit,  sicut  solstitium  longissi- 
ma  dies,  auctor  estPlinius.  Agricola. 

Mstas}  Ab  aestu,  id  est  calore,  dicta  est.  Agricola. 

Agiles}  Proprie  negotiosos  dicimus,  qui  aliquid 
agunt.  Horat,  iniEpist.  : 

>"unc  agilis  fio.et  versor  civilibus  undis. 
Hic  pro  celeri  ponitur.  Agricola. 

Horas)  Hora  Graecum  est.  Agricola. 

Boreas)  Ventus  est  inter  septentrionem  et  orlum 
solis  aestivum,   qui  Latine  Aquilo  dicitur.  Agricola. 

Zephyrus)  Quem  Latine  Favonium  dicimus,  flat 
ab  occasu  sequinoctiali.  Agric.ola. 

Arcturus'  Graece,  interpretaiur  ursae  cauda,  sidus 
est  quod  Novembri  mense  exortus  matutinos  facit 
quando  agricolaj  serunt.  Agricola. 

Semina  et  segetes]  Differunt,  quoniam  semina  sunt 
ea  quae  serendo  in  agros  spargunt,  segetes  ea?  suut 
qua?  ex  seminibus  in  agro  nascuntur.  Persius  : 

Seges  altera  iu  herba  est. 
Agricola. 

Sirius.)  Stella  ea  est  quam  caniculam  vocamus, 
qua?  matutinos  ortus  in  Julio  facit,  cum  maturescuut 
segetes.  Aguicola. 


937 


MURMELLII  ET  AGIUCOLK  COMMENTARIA 


938 


Stationis  J  Statio  locus  in  castris  dicebatur  cujus- 
que,  qui  cuique  tributus  aut  ad  excubandum  aut  de- 
fendendum  erat.  Quintilianus  in  Milite  Mariano  :  Et 
ab  assignata  statione  milcs  abducitur,  dicitur  autem 
ct  Iocus,  in  quo  quis  bomo  vcl  rcs  consistit.  Virgilius 
in  n  JEneid.  : 

Nunc  tantum  sinus,  et  statio  malcfida  cariuis. 
Agricola. 

Omnia  certo  fine,  etc.  j  Indocti,  quorum  omnia 
semper  sunt  plena,  boc  loco  Boetium  reprebendere 
solent,  quasi  non  satis  recte  ct  digne  Cbristiano  viro 
senserit.  Cura  enim  dicat  Boetius,  Hominum  solos  re- 
spuis  actus,  interpretantur  quasi  velit  dicere  Deum 
res  bumanas  extra  curam  suam  posuisse,  neque  re- 
gere  opcra  bominum  sua  providentia  :  cum  Boetius 


non  id  dicat,  sed  solum  deploret,   quod  omnia  recto  B  Agiucola 


Ferrumque  armare  veneno. 

Verum  boc  modestius  est  :  nam  serpentem  veneno 
armalum  non  inepte  dicimus  ;  sed  cornptum  quem 
colore,  parum  prudentcr  dixeris.  Sane  Theophra- 
stus  non  sine  ratione  praecopit  translationem  vere- 
cundam  esso  debere.  Agricola. 

Sed  cum  libuit,  ctc.  ]  Plerique  lios  tres  ver- 
sus  legunt,  ut  nocentes  dicantur  gaudere  subdere 
summos  reges,  fitque  frigidus  (ut  videtur)  et  absur- 
dus  sensus  :rectius  erit  ergo  ut  legatur,  fortuna  gau- 
det  subdere  summos  reges,  cum  libuit  ei  uti  viribus, 
scribaturque  gaudet,  non  gaudent.  Duplicem  enim 
potentiam  fortunae  ostcndit  :  primum  docet  quantum 
possit  fraudibus  :  deinde  hic  quantum  viribus,  de- 
monstrat,    quse     possit    summos    reges   opprimere. 


ordine  regantur,  et  non  errent,  neque  peccent,  soli 
homini  data  potestas  est  bene  et  male  faciendi,  id- 
que  non  est  diflicile  videre  ex  eo  quod  in  Qne  bujus 
carminis  dicit,  et  quo  ccelum  regis,  etc,  cujus  non 
est  alius  sensus,  quam  ejus  quod  quotidie  oramus  : 
Fiat  voluntas  tua,  sicut  in  ccelo  et  in  terra.  Agricola. 
Gubemas]  Guberno  a  Groeco  xvgc-pvaw  dicit,  quod 
idem  significat.  Agricola. 

Respuis  J  Id  est  recusas,  spernis,  renuis,  estque 
sordidior  translatio.  Agricola. 

Lubricum  ]  A  luendo,  id  est  lavando  dictum,  unde 
et  delubra  dicuntur,  id  est  templa :  quoniam  quaj 
luta,  id  est  madefacta  sunt,  lubrica  sint.  Agricola. 

Noxia  ]  Anocendo  dicitur.  Agricola. 

Poena  ]  A  punio,  sicut  a  munio  mcenia.  agricola. 

Resident  ]  Pro  sedent  metri  causa.  agricola. 

Celso  ]  A  cello  veteri  verbo  dicitur  celsus,  unde  et 
excello  excelsus,  sed  procello  perculsus  facit  :  dictu. 
que  celsus  est,  quia  cellatur,  id  est  alte  concitetur, 
quemadmodumjaculum  auttelum  missum.  Agricola. 

Justus  J  A  jure  dicitur,  quiafacit  id  quod  jure  praeci- 
pitur.  Jus  autem  ajubendo  dicitur,  quiajussu  majoris 
potestatis  jussum  sit.  Sanctus  autem  a  sanciendo, 
quoniam  quod  sanctum  sit,  id  violare  non  liceat, 
eumque  dupliciter  dicimus  :  nam  sanctum  vocamus 
inviolatum  a  vitiis.  Juvenalis  : 
Egregium  sanctumque  virum. 
Aliquando  dicimus,  cui  non  licet  vim  fieri,  sic  san- 
ctos  legatos  dicimus  et  Virgil.  : 

Sanctumque  senatum. 
etJuvenalis  : 

Prreterea  sanctum  nihil  esl,  aut  inguine  tutum. 
Agricola. 

NU  ]  A  nihil  per  syncopam  dictum  :  sicut  mi  a 
mihi,  et  prendo  a  prehendo.  Agricola. 

Compta  colore  J  Haec  translatio  parum  circumspecte 
a  Boetio  facta  videtur,  licet  comere  pro  ornare  apte 
transferatur  ;  tamen  ut  colore  comptum  dicamus, 
non  convenit,  fiuntque  translata  haec^pugnantia,  aut 
dissidentia  inter  se,  fuisset  enim  cohaerens  si  di- 
xisset  tincta  colore,  utrumque  enim  adhuc  transla- 
tum  fuisset  ;  nunc  comi  colore  non  magis  convenit 
quam  colorari  pectine.  Conatus  est  autem  simile  il- 
lius  facere  quod  Virgilius  dixit  : 

Patrol.  LXIII. 


Id    est  contemnendus,  facile  parabilis  :  sic 
frumentum  vile,  quando   modico  vendilur. 


I) 


Vilis 
dicimus 
Horat.  : 

Vilis  amicorum  est  aunona  bonis,  ubi  quid  deest. 
Agricola. 

Salo  ]  Salum  mare  dicitur,  a  sale  dictum  est.  Agri- 

COLA. 

lmmcnsum.  ]  A  metior,  quod  mensum  facit.  Agri- 

COLA. 

Carminis  hujus  genus  alii  Pindaricum  dicunt,  alii 
Archiloclnum.  Est  autem  anapoesticum,  dimetrum, 
acatalectum.  Simile  est  illi  : 

Adytum  Veneris  fuge  virgo  sagax. 
Et  illi  Senecae  : 

Jarn  rara  micant  sidera  prono 
Languida  mundo,  nox  victa  vagos 
Contrahit  ignes  :  luce  reuata, 
Cogit  nitidum  phosphoros  agmen. 

Totisfratris]  Hic  versus  sic  legendus  est : 
Totis  fratris  et  obvia  flammis. 
Nam  in  eo  trocbaeus  locum  non  babet.  Agricola. 

Hesperus  ]  De  lucifero    et  vespere  aliud  poeta>  di- 
cunt,  aliud  astrologi.  Poetae  asserunt  quo  die  Luci- 
fer  ante  orientem  solem  apparuit,  eodem  occidentem 
solemsubsequi.  Hoc  astrologi  quidem  eodem  die  fieri 
posse  negant.  Fatentur  autem  Luciferum  modo  prce- 
cedere  mane  solem,  modo  subsequi  occidentem,  sed 
diversis  diebus.   Rt   poetas  fortassis  eo  potuisse  de- 
cipi,  quod  mane  Luciferum  vidissent,  Mercurinm  ve- 
ro  postsolem  occidentem.  Cinna  in  Smyrna  : 
Te  matutinus  flentem  conspexit  Eous 
Et  flentem  paulo  vidit  post  hesperus'idem. 
Horatius  : 

Tu  semper  urges  flebilibus  modis 
Mysten  ademptum,  nec  tibi  vespere 
Surgente  decidunt  amores, 
Nec  rapidum  fugiente  solem, 
Virgilius  de  rosis  :. 

Quam  modo  nascentem  rutilus  conspexit  Eous, 
Hanc  rediens  sero  vespere  vidit  anum 

Manlius  in  libro  primo  Astronomicon  : 
Nec  matutinis  fulgeret  Lucifer  horis, 
Hesperus  lmmerso  dederat  qui  lumen  Olympo 

Seneca  in  Hippolyto  : 

Qualis  est  primas  referens  tenebras 
Nuntius  noctis,  modo  lotus  undis 
Hesperus,  pulsis  iterum  tenebris 
Lucifer  idem. 

30 


939 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE, 


940 


Hominum  solos  respuis  aclus  ]  Loquitur  ut  homo  A  vit,  respondisse  sibi,  statim  cum  flentem  eum  ridesset, 


perturbati  nimis  animi,  non  quod  ita  sentiat,  cum  ab 

Epicureorum  opinione  longissime  absit,  sed  ut  per- 

sonse  suse  decorum  servet,  et  pbilosophise  repreben- 

sioni  locum   paret.    Videtur   autem  mibi  diligenter 

imitatus  tragicum  Senecam,  cujus  hi  sunt  versus  in 

Hippolyto  sane  quam  elegantes  : 

0  magna  parens  natura  Deum, 
Tuque  igniferi  rector  Olympi, 
Qui  sparsa  cito  sidera  mundo, 
Cursusque  vagos  rapis  astrorum, 
Celerique  polos  cardine  versas  : 
Cur  tibi  tanta  est  cura  perenues 
Agitare  vias  getheris  alti, 
Ut  nunc  canae  frigora  brumae 

Nudent  silvas. 
Nunc  arbustis  redeant  umbrss, 
Nunc  ajstivi  colla  leonis 
Cererem  magno  fervore  coquant 
Viresque  suas  temperet  annus  ? 
Sed  cur  idem  qui  tauta  regis, 
Sub  quo  vasti  pondera  mundi 
Librata  suos  ducunt  orbes, 
Hominum  nimium  securus  ade?, 
Non  sollicitus  prodesse  bonis, 

Nocuisse  malis? 
Res  hamanas  ordine  nullo 
Fortunaregit,  spargitque  manu 
Munera  cseca  pejora  fovens. 
Vincit  sanctos  dira  libido, 
Fraus  sublimi  regnat  in  aula. 
Tradere  turpi  fasces  populus 
Gaudet,  eosdem  colit  atque  odit, 
Tristis  virtus  perversa  tulit 
Prauria  recti,  castos  sequitur 
Mala  paupertas,  vitioque  poteus 

Regnat  adulter, 

Hactenus  Seneca. 


B 


intellexisse  in  exsilio  esse,  sed  id  exsilium  non  esse 
loci  nec  carceris  in  quo  esset,  sed  potius  a  vera  et 
recta  sententia  mentis  suse.  INam  sicut  Stoici  sentie- 
bant,  viro  bono  totus  mundus  est  patria,  cujus  Do- 
minus  et  Rex  unus  est  Deus,  et  illa  neminem  posse 
expelli,  nisi  qui  errore  mentis  seipsum  expellat.  Agri- 
cola. 

Latravi  ]  Id  est,  cum  clamore  dixi,  per  metapho- 
ram  dictum  ab  irrationali  ad  rationale,  latrare  enim 
proprium  est  canum.  Agricola. 

Placido  ]  Placidumdicitur,  et  quod  placet  :  sicOvid. 
in  Epistolis  Heroidum  : 

Virtus  est  placidis  abstinuisse  bonis. 
Virgilius  in  primo  JEneidos  : 

Nunc  tandem  placida  compostus  pace  quiescit. 
Dicitur  etiam  id   cui  aliquid  placet,  ut  hoc  loco,   et 
Virg.  in  Bucolicis  : 

Quam  placidum  ventis  staret  mare. 
Id  est  quietum  esset,  tranquillum,  non  turbatum. 
Agricola. 

Questibus  ]  Questus  quandoque  querelam  significat, 
ut  hic,  diciturque  a  queror.  Quandoque  significat  lu- 
crum,  et  tunc  dicitur  a  qusero,  et  scribitur  per  a? 
dipbthongon.  Cicero  in  paradoxis  .  Sin  autem  per 
aviditatem  pecuniee  nullum  quaestum  turpem  putas. 
Agricola. 

Ilico]  Id  est  statim.  Agricola. 


Exsulem  ]  Exsul  quasi  extra  solum  dictus  est,  sicut 

Crimeniniqui]  Hic  versus  monometer  est,  similis  c  extorris,  qui  extra  terram  suam  est.  Agricola. 

illi  Senecee  :  Prodidisset  ]  Protere  aliquando   significat  in  aper- 

Regnat  adulter.  tum  dare  :  sic  dicimus  memoriee  proditum  est,  id  est 

Mendaci  colore]  Id  est  falso  praetextu  seufuco.  Cave      traditum.  Aliquando  significat  per  perfidiam  aliquid 

nelegas  mendacii.  tradere  :  sic  dicimus  oppidum  prodi.  Agricola. 

IN  PROSAM  V.  Procul]  Quasi  porro  ob  oculis,  id  estlonge  dicitur- 

Hsec   ubi   continuato]    Hic  Philosophia,  postquam      Agricola. 


Boetius,  querelis  suis  enarratis,  ostendit  qua  parte 
adhibenda  sibi  esset  consolatio,  tam  incipit  ordiri 
consolationem,  totumque  id  quod  hinc  ad  finem  usque 
primi  libri  est,  est  prooemium  consolationis.  Ergo 
velut  lege  quadam  procemii  primum  conciliat  sibi 
auditorem,  reprehendens  errorem  ejus,  quod  se  esse 
putat  in  exsilio,  et  per  hoc  animum  ejus  tristem  et 
dolentem  contirmat  :  deinde  paucis  verbis  omnes 
qnerelas  et  causas  doloris,  quas  paulo  ante  exposuit, 
repetit  ibi.  Et  tu  quidem  de  tuis  in  commune  bonuni  ; 
hacque  velut  confessione  et  consensu  acceptarum  in- 
juriarum  Boetium  benevolum  etiam  reddit.  Deinde 
ibi,  Sed  quoniam  plurimis,  docilem  eum  facit,  osten- 
dens  ordinem  rerum  dicendarum,  cui  subdit  carmen 
id  quod  sequitur,  in  eamdem  sententiam  pertinens. 
Postremo  quoque  prseparat  eum  sequentibus  argu- 
mentationibus  et  documentis  consolationis,  inquiren- 
do  nonnullis  de  rebus  mentem  Boetii,  ut  illis  con- 
cessis  facilior  et  iirmior  iiat  aditus  Philosophioe  ad 
cousolandum  eum  :  quod  etiam  ad  partem  docilitatis 


Patria  ]  Dicta  est  ab  habitatione  paterna,  diciturque 

relative  :  ut  haec  est  mea  patria,  illa  est  tua  :  non 

bene  autem  dicitur,  est  Dominus  multarum  patria- 

rum,  sed  multarum   regionum  vel  provinciaruir,  vel 

(quo  maxime  veteres  utuntur  nomine)  terrarum,  sic 

terram  Italiam,  terram  Atticam  dicebant.  Sane  quod 

Virg.  in  i  ^Eneid.  dicit : 

Quaeve  haec  tam  barbara  morem 
D  Permittit  patria  : 

subintelligendum  vestra  :  quemadmodum  cum  ali- 

quem  dominum    vocamus  vel  servum,    dicentes,   0 

domine,  aut  o  serve,  intelligimus  semper  mi.  Agri- 

cola. 

Enim  ]  Neque  Cicero,  neque  post  eum  quisquam  in 
principio  orationis  ponit;  apud  Terentium  autem  in- 
venitur  in  principio  in  Andria  :  Etenimvero  satis  spe- 
ctatum  exemplum  continentia?.  Senteutia  est  ha^c  tota 
Boetii  sumptaa  Socrate,  qui  cum  jnterrogaretur  cu- 
jus  esset,  respondit  esse  se  mundanum.  Agricola. 

Quxnon  uti  Atheniensium,  etc.  ]  Dicit  mundum  non 


in  prooemio  pertinet,  partim  etiam  attentum  facit.  Sed  regi  arbitrio   multitudinis,   sicut  quondam  Athemv. 

sospitatis  auctor,  quoniam  ostendit  posse  sanari  eum,  Sunt  enim  tres  status  rerumpublicarum.   Nam   aliae 

ostendit  etiam  qua  ratione  id  fieri  possit.   Dicit  ergo  reguntur  unius  domiuatu,  quod  regnum  dicitur;  alise 

Boetius  pbilosopbiam,  postquam  querelas  suas  audi-  paucorum    potentia,   quam  eptimatium  statum  dici- 


tni 


AHRMLI.I.II  KT  AGRICOLK  COMMENTARIA. 


942 


mus;  aliae  populi  voluntate,qua>  popularis  status  di-  A 
citur,  qui ipse  plerumque  turbulentissimus  et  seditio- 
sissimus  est.  Graecum  quod  scriplum  est,  sic  est  :  Sed 
his,  id  est  unus,  kyrios,  id  est  dominus,  estin,  id  e^t 
est :  his,  id  est  unus,  basileus,  id  est  rex  .  Agricola. 

Frcquentiaciuium]  Id  est  niullitudine  :  dicimus  au- 
tem  et  liomines  frequentes,  quando  multi  convene- 
runt  :  sicSalust.  in  Catilina  :  Quia  nondum  frequen- 
tes  convenerant  :  et  loca  frequentia,  iu  quibus  multi 
homines  conveniunt;  sic  Livius  inxxxil  :  Infrequen- 
tissima  urbis  loca  occupat.  Agricola. 

Cujus  agi  frenis,  etc.  J  Sententia  est  acceptaa  Cice- 
rono  pro  Cluentio,  qui  dicit,  Leguni  servi  sumus,  ut 
liberi  esse  possimus.  Agiucola. 

An  ignoras,  etc.  ]  Vulgus  hunc  locum  non  intelligit.  jj 
Romae  lex,  ut  quisquis  ibi  babitaret,  quanquam  esset 
expulsus  in  exsilium  e  patria  sua,  tamen  quoniam 
Romam  commune  domicilium  volebant  esse  orbis  ter- 
rarum,  isnon  intclligetur  fuisse  exsul,  cum  Romce 
esset  :  ad  banc  simililudinem  jam  refert  illud  quod 
praedixit  oriundum  se  esse  exmundo.  Aqricola. 

Exsularc  }  Nomen  est  exsularis,  sicut  insularis. 
Agricola. 

At  quisquis  ]  Est  sententia,  neminem  posse  a  civi- 
tate  sapientisdepelli  in  exsilium,  uisi  voluerit.  Itaque 
cum  primum  incipit  nolle  habitare  in  ea,  tunc  etiam 
incipit  non  habitare,  et  fit  exsul.  Sola  enim  voluntas 
est,  qua  Deosubditi  sumus,  et  qua  ab  ejussubjectione 
recedimus.  Agricola. 

Itaque  non  tamen,  etc.  j  Hoc  dicit  Philosophia  :  Li- 
cet  hic  te  videam  in  carcere  extra  patriam  tuam,  ta- 
men  non  ideo  te  puto  exsulem  esse,  sed  quia  ab 
animi  tui  constantia  et  tranquillitate  recessisti.  Agri- 

COLA. 

Ebore  ac  vitro  \  Ita  mos'erat  veterum  accuratissime 
omnibus  omnium  generum  imaginibus  insignium  vi- 
rorum  aut  ducum  bibliothecas  suas  exornare.  Ebur 
autem  dicitur  dens  elephanti,  qui  ex  utraque  oris 
parte  singuli  nascuntur,  ad  longitudinem  nonnun- 
quam  decem  pedum,  quod  alii  cornu  elephanti  vo- 
cant.  Agricola. 

Seiitentias  ]  Sententiam  aliquando  vocamus  breve 
dictum  universaliter  aliquid  pronuntians,  quod  ad 
vitam  hominuiu  pertineat,  ut  :  talisquisque  est,  qua- 
libus  amicis  gaudet ;  avaro  tam  deest  quod  habet 
quam  quod  non  habet.  Aliquando  dicimus  senten- 
tiam  omnem  cogitationem  aut  constitutionem  animi 
nostri.  Sic  Virg.  : 

Nunc  qure  te  jurata,  pater,  sententia  vertit. 

Quandoquc  etiam  sententiam  vocamus  sensum  aut 
mentem  verborum  qucc  dicimus  diciturque  sententia 
a  sentiendo,  quoniam  ita  sentiamus,  id  est  judice- 
mus.  Agricola. 

Ettuquidcm  ]  Repetit  breviter  Philosophia  quere- 


Pauca  1  Inter  paucum  et  parvum  hocinterest,  quod 
paucum  ad  numenun  magis  pertinet,  parvum  ad 
quantitatem  refertur.  Duo  enim  gigantes  pauci  bomi- 
ues  sunt,  non  parvi :  contra  vero  millo  pygmeei  parvi 
sunt,  non  pauci.  Agricola. 

Honestate] Quia  pleraque  abjiciebantur  eiquae  fuis- 
set  Boetio  turpe  negare,  ut  quod  voluerit  senatum 
esse  salvum,  et  reliqua  ejus  generis.  Agricola. 

Strictim  ]  Id  est  breviter,  a  stringendo,  id  est  ar- 
ctandovcl  colligando.  Agricola. 

Vubji  ]  Vulgus  masculini  et  neutri  generis  inveni- 
tur.  Virgil.  iu  n  .Eneid.  : 

Hinc  spargerc  voces 
Invulgum  aiubiguas. 

Horatius  in  odis  : 

Odi  profanum  vulgua  et  arceo. 
Agricola. 

Damna]  Damnura  a  dando,  id  est  expendendo  di- 
ctum  puto,  sicut  scamnum  a  scandendo,  scriben- 
dumqueest  sine  p,  quemadmodum  scamnum,  som- 
nus,  temno  :  et  ut  semel  dicatur,  nunquam  p  inter  m 
et  ?i  litteras  in  Latinis  dictionibus  intervcnit.  Ipsum 
m,  teste  Quintil.in  i  lnstitut.  ,  Latine  loquendi  more 
sonandum  est  tanquam  esset  n  littera.  Agricola. 

Postrcmo  adversus,  etc.  ]  Hoc  fecit  Boetius  in  car- 
mine  : 

0  stelliferi  conditor  orbis. 
Agricola. 
lncanduit  ]  Id  est  exarsit.   Candere  proprie  est  al- 
C  bum  esse,  et  propemodum  fulgorem  reddere.  Virgil. 
in  i  ^Eueid.  : 

Candentis  vaccse  media  inter  cornua  fudit. 
Horatius  in  Odis  : 

Nube  candeutes  bumeros  amictus 
Augur  Apollo. 

Inde  per  translationem  deductum  est,  ut  quee  ignita 

sunt,  cadentia  dicantur.  Horat.  : 

Veutres  lauiiua  candente  nepotum 
Diceret  urendos. 

Iliuc  demum  sicut  ardere  ira,  sic  excaudescere  et 
incandescere  dictum  est.  Agricola. 

Musse  ]  Id  est  carminis,  per  synecdochen,  causam 
pro  elfectu  posuit.  Agricola. 

Pax  ]  A  vetere  verbo  pago  dicta  est,  unde  et  com- 
D  pages  etpactum,  quodprceteritumhabuit  pegi :  unde 
et  impigo,  impegi  dicendum  esse  videtur,  et  non  im- 
pingo,  quod  impigi  media  brevi  syllaba  facere  debe- 
ret  :  sicut  pepigi,  a  quo  id  componitur,  facit.  Agri- 
cola. 

Vota  ]  Aliquando  votum  significat  quod  Deo  pro- 
mittitur  alicujus  rei  irnpetrandce  vel  exorandce  gratia, 
aliquando  desiderium  aut  prcces  :  sic  dicimus  rem 
evenisse  ex  voto,  et  hinc  vota  dicit,  id  est  preces 
posuisti.  Agricola. 

Sed  quoniam  plurimus  ]  Hoc  loco  docilem  facit  Phi- 


lam  Boetii,  et  per  capita  commemorat,  captatque  (ut      losophia,  ostendens  quo  ordine  velit  de  rebus  ad  con- 


prsediximus  )  benevolentiam,  cum  fatetur  vera  esse  ea 
qua>.  clare  in  textu  patent.  Agricola. 

Incommune  bonum]  Id  est  in  utilitatem  publicara. 
Agricola. 


solandum  Boetiura  pertinentibus  disserere,  et  quod 
primum,  hoc  est  in  secundo  libro,  velit  uti  lenioribus 
remediis,  ut  quasi  preeparet  cum  ad  acriora  remedia 
percipieuda.  Plurimus,  id  est  valdo  multus,  hocque 


9i3 


APPENDiX  AD  LIBROS  DE  C0NS0LATIONE  PHILOSOPHLE. 


944 


magis  ex  usu  loquendi  hominum,  quam   ex    virtute 
verbi  aut  vera  significatione  dicitur.  Agricola. 

Affcctuum}  Affectus  dicitur  id  quod  Graeci  vocant 
7r«6o;,  quod  nostri  hodie  ignari  Ciceronis  et  aliorum 
auclorum  Latine  loquentium,  passionem  animi  vo- 
cant.  Est  autem  affectus  major  quidam  animi  motus, 
desinens  tandem  :  nam  si  duret,  jam  nomen  affe- 
ctus  amittit,  et  consuetudo  dicitur.  ltaque  ira  affectus 
est,  iracundia  vero  assuetudo  :  affectionem  autem 
Cicero  vocat  omnem  permotionem  non  animi  solum, 
sed  et  corporis,  id  quod  dialectici  nostri  dispositio- 
nem  vocant  :  quemadmodum  quod  illi  habitum  vo- 
cant,melius  consuetudinem,  vel  usum,  vel  assuetudi- 
nem  vocarent,  ut  sit  affectio  tremor,  qui  ex  metu 
provenit,  assuetudo  vero  tremor  qui  ex  senio  vel 
morbo  relictus.  Agricola. 

Inculuit  ]  Per  metaphoram  dictum  est,  id  est  in- 
vasit  :  proprie  enim  super  aliud  jacere.  Virg.  : 

Incubuitque  toto. 
Agricola. 

Utinunc  mentis}  Dictum  est  ad  illam  figuram,  sicut 
dicimus,  sum  laetee  mentis.  Ovidius  : 

Et  vultus  ruelioris  eris. 
habetque  graliam  non  indecoram  illa  forma  diccndi. 

Agricola, 

Nondum  te  validiora,  etc.  ]  Longe  et  crebrte  trans- 
lationes  conjunclce  sunt,  et  prope  in  allegoriam 
vertitur  oratio.  Agricola. 

Non  quidcm  pulsus  cs,  scd  aberrasti }  Loquitur  ex 
Stoicorum  sententia,  qui  aiunt  hominem  sapientem 
civilate  depelli  non  posse,  nisi  ipse  pravis  cupiditati- 
bus  victus  aberret  ab  ea.  Cicero  in  Paradoxis  :  Sa- 
pientis  animus  maguitudine  consilii,  tolerantia  re- 
rum  humanaruin,  contemplatione  fortuna?,  virtutibus 
denique  omnibus  ut  mcenibus  septus  vincetur  et  ex- 
pugnabitur,  qui  ne  civitate  quidem  pelli  potest  ? 

"AM«  et?  |3«(7t>eus  eortv,  el;  stotpavos  ]  Haec  verba 
sunt  in  exemplari  quod  doctissimus  Caesarius  mihi 
commodavit.  Interpretantur  autem  sic.  Sed  unus  rex 
cst,  unus  Dominus.  Habentur  et  sic  in  eodem  mar- 
gine  ascripta,  'klld  el?  xotpavo?  eortv,  si;  f3ao-t>eu$  : 
Sed  unus  dominus  est,  unus  rex.  ln  epistola  vero 
^dicollii  paulo  aliter,  Et;  xoipavo?  e?tw,  el?  f3a<rtXeus  : 
Unus  dominus  sit,  unus  rex.  Agricola  vero  hunc  in 
modum  legit,  el?  *0ptd<j  eotiv,  el?  [iuTU.su;.  Sumptum 
est  ex  Homero,  qui  iu  secunda  lliados  rhapsodia  sic 

inquit : 

Ou/.  «y«S6v  TT/ouxoipKvijLi,  el?  xoipavocj  sotw, 

Et;  /3«<7i)i£u?  : 
id  est,  non  bonum  multorum  domiuatio  ;   umis  do- 
minus  sit,  uuus  rex,  quod  (ut  Philippo  Beroaldo  pla- 
cet)  uuo  versu  sic  reddi  potest, 

Nou  opus  ut  multi,  sed  princeps  iinperet  uuus, 
Rex  unus. 

Possumus  et  sic  reddere, 

Non  bona  multoruni  domiuatio,  sit  douiinus,  sit 
Rex  unus. 

Tux  civitatis  }  Civitatissapientum.  Cicero  in  in  de 

Finib.  de  Stoicis  hcec  tradit  :  Mundum  autem  censeut 

regi  numine  deorum,  eumque  esse  quasi  communem 


A  urbem,  et  civitatem  hominum  etdeorum,  et  unum- 
quemque  nostrum  ejus  mundi  esse  ipartem.  Idem  in 
Paradoxis  :  Mors  terribilis  est  iis  quorum  cum  vita 
omnia  exstinguuntur,  non  his  quorum  laus  emori 
non  potest.  Exsilium  autem  terribile  his  quibus  quasi 
circumscriptus  est  habitandi  locus,  non  his  qui 
omnem  orbem  terrarum  unam  urbem  esse  dicunt. 
Idem  in  Tusculanis  Qucestionibus  :  Itaque  ad  omnem 
rationem  Teucri  vox  accommodari  potest  :  Patria  est 
ubicunque  est  bene.  Socrates  quidem  cum  rogaretur 
cujatensem  esse  diceret,  mundanum  inquit.  Totius 
enim  mundi  se  incolam  et  civem  arbitrabatur.  Pros- 
per,  eruditus  et  Christianus  poeta  : 

Non  metuo  exsilium,  munclus  domus  omnibus  una  est. 

r.  Divus  Ambrosius  in  G  epist.  :  Quocunque  accesserit, 
sapiens,  ubique  civis  est,  ubique  sua  omnia  intelligit, 
nusquam  se  !peregrinum,  nusquamhospitem  judicat. 
Theophrastus  dicere  solebat  doctumhominem,  ex  om- 
nibus  solum,  neque  in  alienis  locis  peregrinum  esse, 
neque  inopem  amicorum.  Vetus  adagium  est:  Quaevis 
terra  patria,  quo  admonemur  viruni  sapientem  acbo- 
num,ubicunquegentium  vixerit,  felicem  esse.  Ovid.  in 
Fastis  : 

Omne  solum  forti  patria  est,  ut  piscibus  aequor. 
Papinius  in  Thebaide  : 

Oinne  homini  natale  solum. 
Ei  jus  exsulare  non  esse  ]  Id  est  non  licere  ei  exsu- 
lem  esse,  seu  pati  exsilium.  Meo  judicio  exsulare  hic 
verbum  est,  tametsi  secus  sentiat  Agricola.  Potest  et 
sic  exponi,  jus  exsulare,  hoc  est  jus  exsulandi,  ut 
apud  rioratium  : 

Tempus  abire  tibi; 
id  esttempus  abeundi. 

IN  METRUM  VI. 

Cum  Phxbi  radiis  ]  Carmen  hoc  ex  pra>cedentibus 
pendet  :  quia  enim  preedixit  Philosophia  velle  se 
primum  mala  et  dolores  Boetii  mitioribus  remediis 
mollire,  ut  sic  deinde  ad  acriora  medicamina  perci- 
pienda  aptior  fieret.  In  hoc  carmine  velut,  communi 
quadam  sententia,  ostendit  in  omnibus  rebus  ita  de- 
bere  fieri,  ut  quodque  suo  tempore  peragatur  :  quod 
si  ante  tempus  festinemus,  vel  extra  tempus  cone- 
mur  aliquid,  frustra  nos  et  sine  effectu  laboraturos 
esse.  Metrum  est  Glyconium,  dictum  ab  auctore  Gly- 
D  cone  :  trimetrum,  hoc  est  tribus  pedibus  constans, 
spondeo  et  duobus  dactylis.  Dicit  qui  per  sestatem, 
cum  omnia  fervent  caloribus,  serere  volet,  frustra 
sperabit  messem  :  sic  etiam  per  hiemem  violas  non 
esse  legendas,  necuvas  colligendas  vere  ;  Deus  enim 
omnibus  rebus  tempora  sua  dedit,  quae  qui  non  se- 
quetur,  non  habebit  la>tum  finem  rerum  suarum. 
Agrico  la. 

Cum  Phccbi  radiis  yravc,  etc.  ]  Totum  periphrasis 
est,  id  est  circumlocutio  o?statis.  Agricola. 

Cancri  J  Cancer  est  signum  coeleste,  in  quo  sol 
aistate  facit  solstilium,  quo  tempore  fervidissima 
aestas  est.  Agricol  v. 

Negantibits  ]    No.^are  dicitur  et  verbis  abnuere,  ut 
Terent.  in  Eunucho  : 
Ait,  aio;  negat,  nego. 


!"i    ■ 


MUKMKLUl  ET  AGRICOLK  COMMENTARIA. 


»46 


et  operc  noa  obscqui.  Lucanus  in  prinio  : 
Summisque  negatum 
Stare  diu. 

Agricola. 

Sulcis]  Sulcus  est  cavitas  oblonga  illa  quee  intor 
terrain  utriuque  ab  aratro  disjecta  in  agris  relinqni- 
tur.  Agbicola. 

Credidit]  Credere  proprie  signilicat  [alicui  lidem 
adbibere,  undc  credere  dicimus,  aliquando  commit- 
tere  aliquid  altcri,  vel  tradere,  nt  pccuniam  vel  se- 
cretum  :  quia  cujus  tidei  non  crcdiinus,  illi  fcrc  non 
tradimus  ullam  rem.  Agbicola. 

QacrnasJSic  proprie  facimus  possessivum  a  quer- 
cu,  non  querclnas,  ut  vulgus  barbare  dicit.  Est  autem 
quercus  arbor  glandifera,  ignota  nostris  regionibus  : 
quod  cnim  nos  quercurn  vocamus,  proprie  robur  di- 
citur.  Agbicola. 

Purpureum  ncmus]  Non  satis  considerate  posuit 
Roetius  boc  adjectivum.  Describitur  enim  hiemcm, 
quo  tempore  dicit  ad  legendas  violas  purpureum  nc- 
mus  non  essc  petendum  :  verum  eo  tempore  nun- 
quam  nemus  est  purpureum,  quouiam  nulli  tunc 
sunt  llores.  Ergo  parum  circumspecte,  cum  oratio- 
nem  ad  illud  tempus  referat,  videtur  dixisse  purpu- 
reum  nemus,  nisi  ad  Groecam  bujus  verbi  proprieta- 
tem  allusit.  Illi  iropfvpeov,  id  est  porro  yvpopLsvov,  boc 
est  prorsus  mistum  ct  agitatum  dicunt:  inde  etiam 
bic  purpurcum  nemus  dixerit  biemis  velut  ventis 
turbidum  et  inquietum.  Agricola  . 

Nemus]  A  Graeco  vipu  id  est  pasco,  dicilur.  Quo- 
niam  prisci  per  nemora,  quemadmodum  adbuc  mul- 
tis  regionibus  lit,  armenta  pascebant.  Agricola. 

Lecturus]  Lego  proprie  id  quod  colligo  signiiicat : 
unde  et  legere  litteras  dicimus :  quoniam  colligendo 
et  conjungendo  eas,  verba,  et  ex  his,  sententias  efli- 
cimus.  Agricola. 

lnhorruit]  Id  est  concussus  estvelexasperatus.  Hor- 
rere  proprie  est  metu  vel  frigore  concuti.  Juvenalis : 

Simplex  ne  furor,  sestertia  centum 
Perdere,  et  borrenti  tunicam  non  redderc  servo  ? 

Agricola. 

Vernos]  Ver  sicut  pleraque  Latina  a  Groeco  rto  du- 
ctum  est,  praeposita  littera ;  sicut  illi  i;,  nos  vis  di- 
cimus.  Agricolv. 

Palmites]  Dicuntur  rami  vitium,  quoniam  velut 
palpando  adrainiculis  quibus  sustentantur  adhoerent. 
Agricola. 

Autummo]  Autumnum  dictum  credo,  quod  is  auctor 
laborum  omnium  qui  per  totum  annum  colendae 
terroe  suscipiuntur,  quia  autumnus  est  qui  fructum 
laborum  refert.  Agricola. 

Bacchus]  Groecum  nomen  est  quod  Deum  vini  si- 
gnificat,  et  Latine  Liber  pater  dicitur.  Agricola. 

Tempora]  Tempus  a  tendendo  dictum  videtur,  quo- 
niam  per  omnia  tendatur,  et  complectatur  omnia. 
Agricola. 

Aptans]  Id  est  accommodans,  dictum  est  a  vetere 
verbo  apo,  apis,  apere,  quod  significat  connecto, 
unde  et  apiscor,  a  que  adipiscor  dicitur :  sicut  a  fa- 
cio  faciscor,  et  tamen  proficiscor.   Ilinc  et  apex  di- 


i: 


A  ctus  est,  qui  testc  Eesto  Pompeio,  lilum  crat  laneum, 
quo  llamen,  caput  circumligans,  crines,  ne  sparge- 
rentur,  coutinebat.  Agbicola. 

Officiis]  Officium  aliquando  mcritum  signilicat  vel 
benclicium.  Cicero  in  i  Epistol.  :  Ego  omni  oflicio  ac 
potius  pietate  canteris  erga  te  satisfacio  omuibus. 
Unde  etofliciosusdicitur  inhacsigniticatione.Quando- 
qut;  sigoiticat  id  quod  quisque  ex  professione  sua 
facit :  sicut  oflicium  medici  est  sauare,  oflicium  fabri 
struere,  oflicium  boui  viri  rccte  facere.  Sic  Cicero 
librum  Ofliciorum  appcllavit,  quoniam  illic  de  of- 
ficiis  boni  viri  disserit.  Aobicola. 

Prxcipiti]  A  prue  et  caput  dictum  cst,  diciturque 
mitti  prseceps,  qui  sic  mittitur  ab  alto,  ut  caput  ejus 
praecedat  et  scquautur  pedes.  Deinde  et  locus  dici- 
tur  prseceps,  qui  directe  et  ad  perpcndiculum  in  al- 
tum  tcndit,  et  non  fastigiate  et  molliter.  AGBICOLA. 

Via]  Ut  ait  Varro,  a  vehendo  dicta  est,  quasi  ve- 
ha,  quia  per  eam  res  vehuntur,  sicut  iter  ab  eundo 
dicitur.  Agricola. 

IN  PROSAM  VI. 

Primum  igitur]  Hic  Philosophia  interrogationibus 
quibusdam  praeparat  animum  Roetii  ad  ea  quee  in 
consolationem  illius  prolatura  est,  melius  accipienda. 
Itaque  quemadmodum  geometrae  solent  suppositio- 
nes  quasdam  proponere,  quibus  concessis  possint  ad- 
versario  id  quod  volunt  ex  illis  demonstrare,  ita  hic 
Philosophia  facit.  Quia  enim  duo  sunt  proecipua  ad 
C  ostendendum  quod  nihil  debeamus  moleste  ferre, 
quidquid  nobis  accidat  adversi,  quorum  primura  est 
quia  Deus  mundum  providentia  sua  regit,  certum  est 
nihil  ab  eo  in  mundo  nisi  beuelieri.  Ergo  quidquid 
ab  illo  nobis  immittitur,  bouum  est,  nec  debemus 
propterid,  qualecunque  fuerit,dolere.  Secundum  vero 
est  quia  homo  est  sortitus  animam  quae  immortalis 
est  et  ad  aeternam  beatitudinem  consequendam 
facta  est;  non  debet  crgo  quisquam  dolere  propter 
ulla  adversa,  quia  illa  brevia  sunt,  et  per  illa  ad  bea- 
titudiuem  aperitur  nobis  via.  Sane  Roetio  horum 
utrumque  concedendum  fuit,  non  solum  quia  Chri- 
stianus  erat,  sed  etiam  ex  secta  philosophioe  quam  se- 
quebatur,  quoe  erat  vetus  Academia  ex  institutionc 
Platonis.  Epicurei  quidem  utrumque  et  providentiam 
et  animae  immortalitatem  negabant,  et  item  omnes 
fere  physici  veteres,  quorum  sententiam  apud  nos 
Lucretius  in  poemate  copiose  explicuit.  Stoici  pro- 
videntiam  Dei  regentem  mundum  ponebant,  immor- 
talitatem  animorum  negabant.  Ergo  si  cum  his  dispu- 
tandum  fuisset,  utrumqueearura  autalterum  proban- 
dum  ante  erat,  ne  ex  non  confessis  procederetur  : 
nunc  Roetium  credentem  ista  satis  fuit  admoneri. 
Primum  ergo  horum  Roetius  celeriter  concedit.  Ad 
secundum  vero  cum  Philosophia  id  multis  interroga- 
tionibus  conetur  elicere,  ut  servet  decorum  persona 
Roetii,  qui  tristis  et  perturbato  animo  erat,  nec  po- 
terat  prae  mcerore  intelligere  quid  diceret  Philoso- 
phia,  nihil  certum  respondet,  cum  id  etiam  philoso- 
phia  non  aperte  proponat,  sed  tamen  elicere  ex  aliis 
interrogationibus  cupiat.  Etsecundum  quidem  hoc  in 


I) 


9*7  APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIII.E.  948 

duas  partit  suppositiones.  Exhoc  enim  quod  anima  A  ultima  incipiens.  Quoniam  enim  oblitus  est  sui,  boc 
immortalis  est,  conjuncto  cum  eo  quod  providentia  est,  nescitad  immortalem  se  beatitudinem  destinari, 
regitur  mundus,  consequitur  iinem  animse  Deum  idcirco  tanquam  exsulem  et  bonis  suis  spoliatum  se 
esse,  boc  est  beatitudinem,  ad  quam  a  Deo  ordinata  deflet.  Quod  fieri  non  potest,  nam  immortali  nibil 
est.  Interrogat  igiturprimum  Pbilosopbia  Boetium  an  mortale  bonum  vel  malum  esse  potest.  Deinde,  quia 
credat  divina  ratione  mundum  regi,  quod  quidem  ignoret  finem  rerum,  decipi  eum  ut  felices  putet  eos 
expedite  Boetius    fatetur,    quemadmodum    jam    in      quorum  prospera  sunt  scelera,  cum  potius  infelicis- 


proximo  carmine  ceciuerat.  Deindeperquirit  Pbiloso- 
pbia  an  sciat  Boetius  quibus  gubernaculis  mundus 
regatur.  Ad  quod  respondet  vix  se  intelligere  quid 
dicat  Pbilosopbia  ;  itaque  non  facile  posse  se  respon- 
dere  ad  interrogata :  quare  subjicit  Pbilosopbia  non 
mirum  esse  si  in  ea  ignorantia  aut  errore  pertur- 
bationes  aliquae  animum  ejus  inva?erint.  Est  autem 


simos  eos  putare  deberet,  ut  quos  gravissima?  poense 
maneant  scelerum  suorum.  Postremo,  quia  putet 
providentiam  non  esse  quae  mundum  regat,  putat 
omnia  incerta  sorte  et  fortuito  evenire  :  qui  errores 
ad  omuem  subversionem  et  perniciem  mentis  satis 
magni  sunt.  Agricola. 
Pateris]  Patior  quandoque  significat  permitto,  ut 


(ut   verum    dicatur)    post  priorem   interroga'ionem  B  bic,  et  Ciccro  in  Catilinam  :  Non  patiar,  non  fera 


m, 


haec  posterior  supervacua,  neque  videtur  Boetiu 
satis  diligenter  naturam  qusestionum  istarum  distin- 
xisse.  Nam  si  conceditur  mundum  non  regi  fortuitis 
casibus,  sed  divina  ratione,  quid  opus  erat  deinde  in- 
terrogare  quibus  gubernaculis  mundus  regeretur, 
cum  certum  jam  sit  ex  priori  ;onfessione  divina  ra- 
tione,  id  est  providentiam  esse,  per  quam  regitur 
mundus?  Sane  primum  interrogandum  erat  an  cre- 
deret  esse  ullumDeum,  quod  nonnulli  omnino  nega- 
bant:  alii  (ut  Epicurus  et  sectatores  sui)  dicebant 
esse  Deum,  sed  otiosum  et  non  curantem  res  buma- 
nas,  Utrique  igitur  isti  ponebant.  fortuitis  casibus 
regi,  ergo  cum  concessisset  Boetius  esse  Deum,  ta- 
men  inquirendum  erat  crederetne  providentia  illius 
regi  mundum.  Nemoenim  omnium  inventus  est  qui, 
cum  crederet  Deum  conditorem  praesidere  mundo, 
qui  putaret  fortuitis  casibus  res  agitari,  sed  credebat 
omnia  providentia  gubernari.  Agricola. 

Seddic  mihi,  mcminlsti,  etc,]  Hic  conatur  elicere 
secundam  suppositionem,  quae  est,  bominem  ad  bea. 
titudinem  consequendam  factum  esse :  interrogat 
ergo  Pbilosopbia  an  meminerit  Boetius  quis  sit  iinis 
rerum,  quod  quale  sit  Boetius  dicit  oblitum  se  esse. 
Id  rursus  lentat  Pbilosopbia  alia  percontatione  elicere, 
quaeritque  an  quod  sit  omnium  principium  sciat : 
qui  respondit  Deum  esse,  ut  paulo  ante  dixit.  Dicit 
ergo  Pbilosopbia  mirum  esse,  cum  sciat  principium 
omnium  rerum,  ut  finem  ignoret.  Hoc  ideo  est,  quo- 
niam  enim  scitDeum  principium  omnium  esse,  debe- 
bat  scire  Deum  omnia  fecisse,  ut  essent  bona,  quia  rv 
bonitas  cujusque,  beatitudo  ejus  est ;  ergo  omnia  vo- 
luit  esse  beata,  quatenus  natura  uniuscujusque  ut 
ait  Plato)  capax  beatitudinis  esse  poterat.  Deinde  ibi, 
Sed  hoc  quoqne,  etc,  tertium  de  animi  immortali- 
tate  perquirit.  Quserit  ergo  an  meminerit  bominem  se 
esse,  deinde  an  sciat  quis  sit  bomo.  Ad  quod  respon- 
det  Boetius,  ex  sententia  Porpbyrii,  bominem  esse 
animal  ratiouale  mortale,  cum  reclius  deiinivisset 
bominem  esse  animal  ex  corpore  et  rationali  immor- 
tali  anima  compositum.  Cum  enim  oblitus  sit  Boe; 
constare  se  ex  auima  inunortali,  non  est  miraudum 
si  brevibus  istis  adversitatibus  perturbelur:  dicit 
ergo  banc  etiam  esse  vel  praecipuam  mali  sui  c 
quod  sui  oblitus  sit,  desieritque  seipsum  nos 
Colligit  ergo  bas   tres   suppositiones  more  suo    ab 


non  sinam  :  quandoque  significat  male  affici.  Juvenal.: 

Lateris  vigili  cum  febre  dolorem 
Si  coepere  pati. 

Agricola. 

Statum]  Status  quandoque  dicitur  habitus  corporis 
inpedes  erecti,  ut  dicimus,  status,  sessio,  accubatio  : 
quandoque  significat  conditionem.  Virgil. 

Qui  status  antiquo  Latio  ? 
Agricola. 

Curationis]  Curarepropriecuramadbibere  significat, 
inde  quoniam  praecipua  est  medici  circa  regrotum  sa- 
nandum  cura  ;  curare  etiam  pro  sanare  :  quandoque 
non  sanare,  sed  curam  sanitatis  babere  :  unde  etiam 
ut  non  sanetur  aeger,  medicus  curare  dicitur  ;  tamen 
C  Horat.  in  n  Epistol.  ait : 

Fugeres,  radice  vel  herba 
Proficiente  nibil  curarier. 

Potest  ergo  curari  radice  nibil  prohciente,  sed  ne- 
quaque  sanari.  Agricola. 

Arbitratic  Id  est  voluntate  vel  judicio.  Arbitrari 
veteres  dicebant  inspicere  vel  cognoscere,  unde  re- 
motis  arbitris  loqui  dicitur,  qui  solus  cum  aliquo  lo- 
quitur,  et  arbiter  judex  vocatus.  Agricola. 

Ullum]  Ab  uno  nonnulli  ullus  dictum  volunt. 
Agricola. 

Conditore]  Condere  quandoque  significat  facere,  ut 
hic  et  supra : 

0  stelliferi  conditor  orbis. 
Quandoque  colligere.  Horatius  in  i  Carminum  : 

Illum  si  proprio  condidit  horreo. 
Quandoque  abscondere.  Yirgil.  in  Bucolicis  : 
His  ego  saepe  lupum  lieri  et  se  condere  silvis, 

Agricola. 

s]  Exsors  ab  ad  et  sors  dicitur,  quasi  extr. 
sortem,  id  est  partem,  qui  prorsus  privatus  est  re. 
Agricola. 

b]   interjectio  stupentis   vel  admirautis  est,  ; 
•u  BaSat  du  ;:cola. 

\atus  Frigida  et  segnis  videtur  esse  ist . 
translatio,  locari  in  sententia;  rectius  erat  utcunqui 
aut  lotatam  in  eum  sententiam  ;  melius  utique  et  mo 
aus  erat,  cur  taui  salubrem  habeus  sententiam 
aut  fretus,  aut  prseditus,  vel  nixus  sententia aegrotel 
Agrico 


9i0 


MURMEI.LII  ET  AGRICOL.E  COMMENTARIA. 


!).:i0 


Conjecto)  Id  est  suspicor  :  unde  conjectores  dicun-  A  tio  Philosophia  promittit.  Primum  quidem  laevia  et 


B 


tur   somniorum,    aut    similium  rerum    lnterpretesj 
quoniam  suspicionibus  futura  colligunt.  Agricola. 

Ambigis]  Ambigere,  ab  am  quod  circum  in  com- 
positione,  et  ago  dictum  per  interpositionem  b  litte- 
rae.  Agiucola. 

Num  inquit,  etc.]  Sententia  est.  Non  dubitabam 
quin  error  esset  aliquis  in  te,  qui  causa  esset  ut  do- 
lor  iste  rerum  adversarum  posset  intrare  in  aniinum 
tuum.  Agricola. 

Hiante  valli  roborc]  Similitudo  a  munitionibus 
ducta  est;  quando  enim  aliquid  deest  vallo  ut  biet, 
id  est  apertum  sit,  datur  aditus  bostibus  in  munitio- 
nes.  Agricola. 

Morbus]  bic  per  translationem  dictus  est  :  credo 
dictum  a  morte,  quoniam  morbus  ad  mortem  ducat. 
Agricola. 

Exstirparc]  Astirpe  dicitur,  quod  masculino  genere 
radicem  signilicat,  quasi  stirpitus  evellere.  Agricola. 

Vel  maximam]  Vel  bic  non  disjunclive  ponitur,  sed 
id  fere  quod  etiam  signiticat :  sic  Propertius  : 
Nocte  una  quivis  vel  Deus  esse  potest. 

Agricola. 

Reconciliandae  sospitatis.]  ;Dura  translatio,  sicut 
Boetii  pleraeque,  pro  reparandae  vel  recuperandae  est 
dictum.  Reconciliantur  enim  proprie  qui  ex  amicis 
inimici  facti,  rursus  redeunt  in  gratiam.  A  concio 
enim  concilium  dictum  est,  id  est,  conventus  bomi- 
num  :  uude  conciliare  bomines  ad  consensum  perdu- 
cere.  Kuit  sane  modestior  aliquanto  translatio,  nec  C 
isti  multum  dissimilis  tamen  quam  in  Tyrone  suo 
graviter|castigat  Cicero,  quod  ille  dixerat,  valetudini 
fideliter  serviendo.  Agricola. 

Nequam]  Idest  non  cujusquam,  hoc  est,  qui  nibili 
bomo  est  et  nullius  pretii  :  cujus  contrarium  est,  qui 
dicitur  frugi,  quifrugemaliquam  bonam  et  utilitatem 
sui  praebet.  Itaque  Plantus  nummum  nequam  dixit, 
qui  bonus  non  esset.  Agricoi.a. 

Ktces]  Id  est,  vicissitudines,  permutationes.  Agri- 
cola.  * 

Reliqua  Rodolphi  Agricolae  quae  in  |Boetium  scri- 
psisse  fertur  in  manus  meas  non  pervenerunt,  quae 
utinampervenissent!  Namuthaec,  ita  etilla  sane  quam 
libens  tibi  communicarem.  Caeterum  te,  candide  lector,  rj 
oratum  velim  ut  his  nostris  qualibuscunque  tantisper 
contentus  sis,  dum  fueris  adeptus  meliora. 

Sed  sospitatis  auctori'gratcs]  Attentum  simul  et  be- 
nevolum  reddit  Boetium,  dicens  non  omnino  de  ejus 
salute  desperandum  esse,  sed  Deo  gratias  ageudas, 
quod  elementa  recuperandae  salutis  sint  relicta. 

Sospitatis]  Incolumitatis. 

Auctori]  Deo. 

Grates]  Gratias  subaudi  agamus. 

Sed  quoniam  firmioribus]  Ostendit  qua  ratione 
Boetio  sanitas  restitui  possit. 

Tempusuti]  Pro  utendi,  figurata  locutio  est. 

HancJ  Perturbationum  caliginem. 

Fomentis]  Remediis.  Duplicia  autem   remedia  Boe- 


mediocriaadremoveudam  perturbatiouumcaliginem, 

quae    impedimento  est  animo  quo  minus  qucat  spc- 

culari  veritatein.  Deinde  vero  acriora  Qrmioraqoe,  ut 

falsffi    fclicitatis   specie  perspecta,  verai  beatitudinis 

formam  possit  intueri. 

IN  METRUMVII. 

Carmen  est  adoniuin,  dactylo  constans  et  spondeo: 

quo  docet  Philosophia  tribus  pulcherrimis  compara- 

tionibus  ita  mentem  hominisperturbationumcaligine 

confundi,   et  passionem  vinculis  obstringit,  ut  non- 

nunquam  in  servitutem   redacta,  veritatem  minime 

possit  intueri.  Sciendum  est  quatuor  principales  esse 

animae  jperturbationes,  quae  et  affectiones  dicuntur, 

et  a  junioribus  passiones.    Harum  duee  quidem  ex 

opinione  boni  nascuntur,  gaudium  et  spes  :duaevero 

ex  opinione  mali,  dolor  et  metus.  Gaudium,  quaj  et 

voluptas  gestiens  (id  est  praeter  modum  elata  laititia) 

dicitur,  est  animi   affectio  proveniens  ex    opinione 

pra>sentis   magni  cujuspiam  boni,  rationi  non  obtem- 

perans.  Spes  quae  et  cupiditas  vocatur,  est  animi  af- 

fectio  proveniens  ex  opinione  futuri  cujuspiam  boni, 

rationi  non    obtemperaus.   Dolor   seu  acgritudo    est 

animiaffectioproveniens  exopinionemagni  mali  prse- 

sentis  rationi  non  obtemperans.  Metus  est  animi  per- 

turbatio,  accidens  ex  opinione  magni  mali  impenden- 

tis,  praeter  rectam  rationcm.  Has  perturbationes  ma- 

gnus  poeta  paucis  complexus  est,  in  /Kneidos  sexto  : 

Hunc   ruetuunt  cupiuutque,  dolent  gaudentque,  nec 

(auras 
Respiciunt,  clausse  tenebris  et  carcere  cacco. 

Ex  his  vitium  omne  nascitur  :  unde  Francis.  Philelp. 

in  Satiris  : 

Dedecus  omue  audet  niens  perturbata  nefasque. 

Danda  igitur  cum  primis  opera  est  nobis  ut  eas  vel 

exslirpemus,  vel  certe   rationis  subdamus  imperio, 

ut  compotes  beatitatis  evadamus.  Divus  Ambrosius 

in  ii  Epistolarum  :  Iusurgit  enimsapiens  quasi,  victor 

debellatis  a  se  ac  triumphatis,  libidini,  timori,  igna- 

viae,  mcestitudini,  cceterisque  vitiis,  donec  ea  de  pos- 

sessione   suap.  mentis  eliminet,  et  omnibus  terminis 

finibusque  suis  propulset,  atque  arceat.  Joannes  Bo- 

cacius  ia  Bucolicis  : 

0  Darnon,  Damou,  quantum  sibi  quisque  beavit, 
Qui  potuit  mentis  rabidos  sedare  tumores. 

Baptista  Mantuanus  : 

Ardua  res,  vicisse  alios  :  victoria  major 

Est  animi  fluctus  composuisse  sui. 
Subjecisse  metus,  et  debellasse  tumores 

Gaudia,  spemque  gravi  supposuisse  jugo. 

Nos  quoque  annos  abhinc  septem  in  Eclogis  mora- 
libus  hunc  in  modum  lusimus  : 

Fortibus  bellis  animos  domate, 
Viuculo  pacis  reprimatur  ira, 
Cura  sit  mordax  procul,  arceatur 

Prava  cupido. 
Nemo  captores  rutilis  in  armis 
Urbium  jactet,  celebres  triumphcs 
Nemo  miretur,  quibus  intumescunt 

Sarne  tyranui. 
Gestiens  quiquis  pepulit  quiete 
Gaudium  et  duros  animo  dolores, 
Spes  anhelantes,  pavidumque  vicit 

Corde  timorem 


Deficiunt  Agricolae  commentaria  :  solus  deiuceps  commentabitur  Murmellius.  Edit. 


9bi 


APPEXDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PMLOSOPHLE. 


9b2 


Solus  hic  lauri  nieruit  coronam, 
Purpurarn  solus,  placide  triumphans. 
Proximam  sedem  cui  dat  beato 
Vera  voluptas. 

Et  in  quarto  Elegiarum  libro  : 

Splendida  non  faciunt  fortunae  munera  regem, 

Blattea  nec  vestis,  nec  generosa  domus. 
Rex  est  qui  sese,  rectse  rationis  habenis 

Compescens  animi  noxia  vota,  regit. 
Non  merito  fortis  censetur,  qui  nimis  audax 

Tristia  terriblii  corpore  bella  gerit. 
Fortis  exiinio  virtutis  preedita  dono 

Mens  pia,  iuens  alcuee  conscia  justitiae, 
Quae  domat  atfectus  recto  moderamine  pravos, 

Corporeas  vincens  guaviter  illecebras. 
Cujus  ad  imperium  fugit  illecebrosa  voluptas, 

Et  dolor  impigra  spesque  metusque  fuga. 

Volvens]  Exagitans. 

Tnrbidus  austcr]  Turbulentus  ^ventus,  species 
genere  posita. 
JEstum]  Maris  motura. 
Vitrea]  perspicua. 
Par]  Similis. 


pro 


B 


Visibus  obstat]  Visum  non  transmittit. 

Defluus]  Deorsum  iluens. 

Resistit]  Remoratur. 

Obice]  Objeclione. 

Saxi  soluti  rupe]  Dissoluti  a  rupe. 

Lumine]  visu. 

Cernere]  videre. 

Verum]  Veritatem. 

Carpere  callem   Ire.  Sic  Ovidius  : 

Si  rota  defuerit,  tu  pcde  carpe  viam. 
Nubila]  Obscurata,  perturbata. 
Ubi]  In  qua  mente. 

JJxc]  Hae  perturbationes,  de  quibus  Philelphus  in 
Satiris  : 

Hic  timet,  ille  cupit,  dolor  hinc  furit.  inde  voluptas, 

Et  nos  in  primo  Elegiarum  : 

Languida  conficiunt  mordaces  pectora  cura?, 
liinc  spes,  iDde  metus.  lsetitia  atque  dolor. 

Regnant]  Dominantur. 


LIBER  SECUNDUS. 


TN  PROSAM  PRIMAM. 

Superiori  volumine  Boetii  querelse  dolorisque  et 
aegritudiuis  causa*  sunt  expositae,  quibus  penitus  iu- 
trospectis,  Philosophia  peritissima  languentium  ani- 
morum  medica,  nunc  hoc  in  libro  remedia  confert 
(ut  supra  pollicita  est)  ea  quae  sunt  leviora,  quo  in 
subsequenti  volumine  commodius  acriora  possit  adhi- 
bere.Totaautemdisputationuncspectateo,  utostendat  q 
fortunaebonaminime  nostrisinbonisesse  numeranda. 

Post  hsec]  Post  decantatum  proxiraum  carmen. 

L'bi]  Postquam. 

Modesta]  Moderata. 

Collegit]  Refecit. 

Exorsa  esi]  Coepit  loqui. 

Habitum]  AfFectionem,  disputationem. 

Tabcscis]  Consumeris. 

Pervertit]  Perturbat. 

Ulius  prodigii]  Monstrosce  fortunaj. 

Fucos]  Fraudes.  Terentius  in  Euuuch  : 
Per  impluvium  fucum  factum  mulieri. 

Quos  eludere  nititur]  Joannes  Campanus  : 

Dat  fortuna  mauus  quibin  est  nocitura  secundas  : 
Ridet  ut  alliciat,  porrigit  ut  capiat.  D 

Seneca. 

Fortuna  cum  blanditur,  captatum  veuit. 

Jncessere]  Impetere,   insectari.    Gellius  :  Cum   me 

maledictis  incesseret. 

Adyto]  Adytum  locus  est  secretior  ternpli,  adquem 

non  nisi  sacerdoti  dabatur  accessus.  Virgilius  : 

Isque  adytis  ha;c  tristia  dicta  reportat. 

II ic  intellige  Philosophiae  secretarium,  qiue  tanquam 

numen  sacra  est,  et  veneranda. 

Verum  omnis  subita  mutatio  rerum,  non  sinc  quodam 

quasi  conflictu  coniingit  animorum]  Pulchraet  verissima 

haec  est  sententia,  a  qua  non  discrepat  illa  Senecae : 

Gravius  nocet,  quodcunque  inexpertum  accidit 

Et  ejusdem  illa  : 

Grave  cst  maliun  omne  quod  sub  aspectu  lalet. 

ConjUdu  Commotione,  cruciatu. 


Tempus  haurire]  Pro   hauriendi.  Sic  Horatius   in 
epistolis  : 

Tempus  abire  tibi. 
Propertius  : 

Nunc  est  discedere  tempus. 

Suadela]  Vis  et  facultas  suadendi. 

Nostra  instituta'  Philosophiae  praecepta. 

Musica]  Poetica,  quam  et  Terentius  musicam  ap- 
pellavit. 

Jlaec  naturo}  Ut  sit  mutabilis. 

In  ipsa  sui  mutabilitate  constantiam    Ovid.  in  Tri- 
stibus  : 

Passibus  ambiguis  fortuna  volubilis  errat, 
Et  manet  in  nullo  certa  tenaxque  loco. 

Sed  modo  lasta  manet.  vultus  modo  sumit  acerbos. 
Et  tantum  constans  in  levitate  sua  est. 

Ambiguos  vultus]    Incertos,    modo  hilares    modo 
tristes. 

Cxci  numinis]  Fortuna?,  quam  veteres  deam  ca>cam 
sunt  fabulati.  Plinius  Iib.  u  Naturalis  Historise,  capite 
7  :  Toto  quippe  mundo,  et  locis  omnibus,  omnibus- 
que  horis,  hominum  vocibus  fortuna  sola  invocatur, 
et  una  nominatur,  una  accusatur,  una  agitur  rea, 
una  cogitatur,  sola  laudatur,  sola  arguitur  et  cum 
convitiis  colilur  :  volubilisque,  a  plerisque  vero  et 
caeca  etiam  existimata,  vaga,  inconstans,  incerta, 
varia,  indignorumque  fautrix.  Huic  omnia  expensa, 
huicomnia  feruntur  accepta,  et  in  tota  ratione  mor- 
talium  sola  utramque  paginam  facit.  M.  Tullius  in 
Laelio  :  Non  enim  solum  ipsa  fortuna  caica  est,  sed 
eos  etiam  plerumque  efiicit  caecos  quos  complexa 
est.  Franciscus  Petrarcha  in  Bucolicis  : 

Caeca  rotat  fortuna  iidem.  rotat  omnia  fatum. 
Auctore  Cebete  Thebano,  Fortuna  super  lapide  quo- 
dam  rotundo  consistere  videtur,  et  non  solum  cseca, 
sed  insana  etiam  et  surda  est.  Obambulat  quocunque 
gentium,  et  aliis  quidem  facultates  eripit,  aliistradit, 
ab  eisdemque  rursus  auferi  illico  quse  tradiderat, 
atiiue  aliis  temere  instabiliterque  coucedit.  Pacuvius: 


933 


MLUMKLI.ll  COMMKNTAKIA. 


054 


Fortunam  iosanam  csse  ct  brutam  perhibent  philoaophi,  A  ci  conditionc,  ut  non  possent  ap\id  te  pcrpetno  per- 
s , i \ i i [ 1 1 e  ad  iustar  globosi  prsadicant  ease  volubilem. 
Quia  quo  Baxum  impulerit  fors,  eo  cadere  fortunam  au- 


[tumant 
CffiCam  ol)   eam  rem  esse  vocant,  ([iiia  nihil  cernat   qun 

fsese  applieet. 
[nsanam  autem   aiunt,  quia  atrox,   incerta   iustabiliaque 

sit; 
Brutam,  quiadignum  aut  indignum  uequeat  internoacere. 

Apuleius  iu  septimo  de  Asino  auroo.  Subibatqne  me 
non  de  nihilo  veteris  prisceque  doclrina»  viros  iin- 
xisse  ac  pronuntiasse  csecara  et  prorsus  exoculatam 
esso  fortunam,  quse  semper  suas  opes  et  malis  et  in- 
dignis  conferat,  nec  unquam  judicio  quemquam  mor- 
talium  eligat ;  imo  vero  cum  his  potissimum  diver- 
setur  qtios,  procul  si  videret,  fugere  deberet  ;  quod- 
que  cunctis  est  extremius,  varias  opiniones,  imo 
contrarias  nobis  attribuat,  ut  et  malus  boni  viri  fama  B 
glorictur,  et  innocentissimus  contra  noxiorum  orc 
plectalur. 

An  viro  tu  prctiosam]  Ostendit  in  fortuuoi  bonis 
veram  felicitatem  nou  consistere,  quod  illa  minime 
stabilis  sit,  discessuque  suo  Ionge  plus  moeroris  af- 
ferat,  quam  adventu  Leetitiae  secum  attulerit. 

Nec  manendi  Jida]  Valerius  Max.  lib.  yi  :  Caduca 
nimium  et  fragilia  puerilibusque  conseutanea  crepi- 
dis  sunt  ista,  quse  vires  atque  opes  humame  vocan- 
tur :  afiluunt  subito,  rcpente  dilabuntur,  ;iiullo  in 
loco,  nulla  iu  persona  stabilibus  nixa  radicibus  con- 
sistunt,  sed  inccrtissirao  flatu  fortunce  huc  atque  illuc 
acta,  quos  sublime  extulerunt,  improviso  rccursu 
destitutos  in  profundo  cladium  miserabiliter  immer-  p 
gunt.  ltaque  neque  debent  existimari,  neque  dici- 
bona,  quee  infliclorum  malorum  amaritudinem  desi- 
derio  sui  duplicant. 

Allatura  marorem}  Baptista   Mantuanus  in  prima 

Partbenice  : 

Tristem  sperata,  superbum 
Jam  prassens,  amissa  facit  fortuua  dolentem. 

Rcrum  exitus  prudentia  metitur]  Memorabilis  hsec 

est  sententia,  cui  concordatillud  Terentii  in  Adelphis  : 

lstuc  est  sapere,  non  quod  aute  pedes  modo  est 
Videre,  sed  etiam  illa  qure  futura  aunt 
Prospicere. 

In  alterutro]  Vel  in  adversitate,  vcl  in  prosperitate. 

Nec  formidandas  fortunx  wimas]  Seneca  tragicus  : 

Nemo  contidat  nimirum  secundis, 
Nemo  desperet  meliora  lapsis. 

Miscet  hsec  illis  prohibetque  Cloto  D 

Stare  fortunam,  rotat  omne  fatum. 
Nemo  tam  divss  habuit  faventes, 
Crastinum  ut  p03set  sibi  polliceri. 
Res  Deus  nostras  celeri  citatis. 
Turbine  versat. 

Baptista  Mantuanus  in  prima  Parthenice  : 

Id  quoque  nonmmquam  mentes  solatur  amaras, 
Quod  durare  nihil  patitur  fortuna,  vicesque 
Mobilis  alternat,  ventoque  simillima  proram 
Nunc  premit,  a  puppi  placida  modo  murmurat  aura. 

Postremo   ozquo   animo)  Aliud    affert   argumentum 

Philosophia,  quo  Boetio  non  esse  de  fortuna  lamen- 

tandum  ostendit  hunc  in  modum  :  Quicunque  semel 

fortunai  dominio  sc  commisit,   id  csquo  animo  ferat 

necesse  cst.  Acceptis  autem  ab  ea  opibus  et  diguita- 

tibus,  te  fortunee  subdidisti,  feras  igitur  patieuter, 

si  deponere  coactus  fueris  ea  quee  tibi  tradita  fuerunt 


manerc. 

Intra  fvrtunx  areatn]  Intra  locum  ubi  fortuna  do- 
minatur.  Videtur  translatio  sumpta  ab  area  in  qua 
a  bobus  jugum  gestantibus  quondam  tritura  fleri  so- 
Lebat.  Tametsiquidam  non  inconciune  legant  aleam, 
prior  tamen  lectio  magis  mihi  comprobatur. 

Si  ventis  vela  committeres]  Probat  aptissimis  simili- 
tudinibus  ferenda  esse,  noa  culpanda,  <iuio  mutarc  non 
possumus. 

Volventis]  Circumageutis  se,  aut  volubilis. 

Conaris]  Iutcrrogative  legendum  hoc,  et  ciim  sto- 
macho. 

1N  MKTBL.M  PRIMUM 

Hoc  carmine  iambico  quod  ?/.v.'Wj,  id  est  claudi- 
dicans  appellatur,  in  superiorum  conlirniatioucm 
dicit  fortunam  sibi  uunquam  melius  placere  quam 
quoties  una  eademque  hora  [)otcntissim\ira  quempiam 
viderit,  eumderaque  miserritnum.  Carmen  hoc  siuiile 
est  illi  Persiano  : 

Nec  fonte  labra  prolui  caballino. 

IIsec\  Fortuna. 

Cum]  Postquam. 

Vcrterit]  Mutaverit. 

Vices]  Rerura  conditionumque  permutationes. 

Ex3estuantis\  Ultra  modum  lluctuautis.  Vctus  ada- 
gium  est,  ruyn  Evot-o:,  fortuna  Euripus,  sive  volu- 
bilis,  seu  aestuaria,  quod  vicissim  nunc  huic  favere 
soleat,  nuuc  illi,  a  maris  Euripi  prodigiosa  quadam 
reciprocaudi  celeritate  ducta  metaphora.  Est  autem 
Euripus  maris  pars  inter  Phocidem  Bueotise  partem 
et  Eubceam  insulam,  cujus  meminit  Plin.  lib.  n.  Et 
quorumdam  tamen,  inquit,  privata  natura  est,  velut 
Taurominitani  Euripi,  sa?pius  et  in  Eubcea  septics 
die  ac  nocte  reciprocantis,  tam  rapida  conversione, 
ut  (quemadmodum  auctor  est  Pomponius  Mela)  ven- 
tos  ac  etiam  plena  ventis  navigia  secum  portet.  Ne- 
que  dum  hujus  tam  stupendtc  rei  causa  salis  idouea 
pervestigataest  a  scriptoribus,  etiam  si  Titus  Livius, 
secundi  belli  Punici  lib.  vu,  a  ventis  quibusdam  illic 
flantibus  ita  rapi   credit.  Seneca  in  Hercule  OEtbeo  : 

Euripus  undas  flectit  iustabilis  vagas, 
Septemque  rursus  flectit  et  totidem  refert, 
Dum  lassum  Titau  mergit  Oceauo  jubar. 


Cicero  pro  Plancio  :  Quod  fretum,  quem  Euripum  tot 
motus,  tantas,  tam  varias  habere  creditis  agitationes, 
commutationes,  lluctus,  quantas  perturbationes,  et 
quantos  aestus  habet  ratio  comitiorum?  Euripos  etiam 
lacus  temporarios  manu  factos,  in  qnibus  navalem 
puguam  committebant  veteres,  quos  etiam  Nilos  ap- 
pellabant,  notum  est  cx  Tranquillo,  Tacito,  Seneca 
et  aliis. 

Dudwn]  Paulo  ante. 

Tremcndos)  Ob  potentiam  formidandos. 

Protcrit)  Pessundat. 

Sublevat]  Sursum  levat,  et  attollit. 

Dura)  Inexorabilis. 

Probat)  Ostendit. 

Ostcntum]  Prodigium,  rairaculum. 

Visatur)  Videatur. 


9ob 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHIjE. 


'0  3 


Stratus]  dejectus,  miser. 

IX  PROSAM  II. 

Hoc  loco  fortuna  inducitur  severe  cum  Boetio  id 
expostulans,  quod  ob  amissa  doleat  non  secus  ac  si 
sua  ipsius  bona  perdidisset  :  quae  si  propria  posse- 
disset,  nunquam  sane  potuisset  amittere.  Proinde 
fortuna  sibi  vindicat  opes,  honores,  et  id  genus  alia, 
secumque  pariter  advenire  discedereque  ait.  Et  quo 
minus  justae  videantur  Boetii  querelae,  pollicetur  ejus 
fuisse  quaecunque  abstulerit,  se  continuo  concessu- 
ram,  si  cujusquam  mortalium  quidquam  illorum  pro- 
prium  esse  demonstrarit.  Postea  inconstantiam  suam 
vires  suas  esse  fatetur,  a  qua  si  prohibeatur,  iniquis- 
sime  secum  agi.  Postremo  docet  exemplis  quibusdam 
jus  sibi.semper  fuisse  volubili  orbe  rotam  circum- 
agere  suoque  arbitrio  versare. 

Agitare]  Tractare,  disputare. 

Quid  tu  o  homo]  Verba  fortunae  adversus  Boetium. 

Ream  agis]  Accusas.  Reum  agere  est  accusare.  Per- 
agere  vero,  condemnare. 

Quid]  Aliquid. 

Nudum  rebus  omnibus]  Xudi  enim  nascimur,  nudi 
morimur,  Plinius  in  prooemio  septimi  Xaturalis 
Historiae  :  Hominem  tantum  nudum  etinnudahumo 
natali  die  abjicit  ad  vagitus  statim  et  ploratum.  Lu- 
cretius  : 

Turu  porro  puer,  ut  saevis  projectus  ab  nudis 
Navita,   nudus  humi  jacet,   intans,  indignus  omni 
Vitali  auxilio.  cum  primun  in  luminis  oras 
Nixibus  ex  alvo  matris  natura  profundit. 
Vagituque  locum   lugubri  complet,   ut  aeauum  est, 
Cui  tantum  in  vita  restet  transire  malorum. 

Prona]  Propensa. 

Mei  juris]  Subditione  mea. 

Affluentia]  Abundantia. 

Habe  gratias'  Sis  gratus  animo. 

An  ego  sola]  Singulatim  colligit  unicuique  licere 
jure  suo  naturali  semper  uti  :  cum  igitur  sui  juris 
volubilem  rotam  assiduo  versare  circumactu.  iniquis- 
sime  secum  agere  queritur,  indignaturque  inexple- 
bili  cupiditate  mortales,  qui  ab  eo  cui  naturalis  sit 
inconstantia  mutabilitasque  constantiam  et  perpe- 
tuum  prosperitatis  tenorem  requirant. 

Condere]  Componere,  claudere,  finire. 

Vultum]  Aspectum,  faciem.  Metaphora  est  satis 
audax  ab  homine  ad  rem  inanimam,  eamque  gravis- 
simam  et  immobilem. 

Redimire]  Ornare. 

Confundere]  Perturbare. 

Strato]  Composito. 

JEquore]  Planitie,  a?quali  superficie. 

AlUgabit]  Inexplebilis,   insatiabiiis. 

Incxpleta]Cum  interrogatione  et  vultuose  pronun- 
tiandum,  quasidicat,  minime  poteritunquamalligare, 

Hsecnostra  visest]  Ut  nullam  servemusconstantiam. 

Continuum]  Sine  intermissione. 

Rotam]  Fortunae  simulacrum.  Xonnulli  veterum 
cum  copia  et  gubernaculo  linxerunt,  tanquam  hrec 
opestribunal,  et  humanarumrerumregimen  obtineat. 
Cui  opinioni  et  Virgilius  assensit,  qui  fortunam  om- 
nipotens  vocat.  Et  historicus  qui  ait:  Sed  profecto 


A  fortuua  in  omni  re  dominatur  Alii  eam  super  lapide 
quodam  rotundo  consistere  lepide  commenti  sunt. 
Alii  rotam  illi  volubilem  versatilemque  appingunt  cum 
quatuor  hominum  imaginibus,  primi  jam  sursum 
ascendentis,  secundi  sumraum  tenentis,  tertii  rursum 
descendentis,  quarti  vero  in  rotae  imo  depressi  : 
super  quibus  hic  est  versiculus  : 

Regnabo,  regno,  regnavi,  sum  sine  reguo. 
Yolubili  orbe]  Celeri  conversione.  Apud  Baptistam 
Mantuanum  in  Epigrammatis  ad  Falconem  hi  sunt 
versus 

Fidite  virtuti,  fortuna  fugacior  undis 
Non  manet,  et  certam  nescit  habere  domum. 

Gaudia  dum  simulat,  subvertere  cogitat  orbem, 
Insidias  ridens  exitiumque  parat. 

Ubi    animadvertendum  obiter  perperam  sciolos  per 

"  orbem  mundum  accipere,  cum  hic  sit  sensus  :   For- 

tuna  dum  simulat  gaudia,    et  dum  videtur  blanda, 

cogitat  subvertere,  id  est  clanculum  et  praeterhomi- 

num   spem  vertere  orbem,  hoc  est,  rotam  suam  or- 

bicularis  ligurae. 

lnfima  summis]  Seneca  tragicus  : 

Ima  permutat  brevis  hora  summis 

Exstat  carmen  sane  non  illepidum,  nescio  cujus  de 

fortuna,    quod  hoc    potissimum  loco  subjiciendum 

putavi  : 

0  fortuna  potens !  quam  variabilis. 
Quantum  juris  atrox,  quae  tibi  vindicas? 
Evertis  meritos,  eligis  improbos. 
Nec  servare  potes  muneribus  fidem. 
Fortuna  immeritos  auget  honoribus, 
Fortuna  innocuos  cladibus  afficit. 
C         Justos  illa  viros  pauperie  gravat. 
Indignos  eadem  divitiis  beat. 
Haec  aufert  juvenes,  et  retinet  senes. 
iDJusto  arbitrio  tempora  dividens. 
Quod  dignis  adimit,  transit  ad  impios. 
Nec  discrimen  habet,  rectaque  judicat. 
InconstaDs,  fragilis,  perfida.  lubrica, 
Nec  quos  clarificat  perpetuo  fovet. 
Nec  quos  deseruit  perpetuo  premit. 

Ausonius  : 

Fortuna  nunquam  sistit  in  eodem  statu. 
Semper  movetur,  variat  ac  mutat  vioes. 
Et  summa  in  imum  vertit,  ac  versa  erigit. 

Ea  lege]  Ea  conditione. 

Uti  ne]  Ut  non. 

Descendere]  Descensum,  subaudi  esse  injuriam. 

Craisum]  Croesus  rex  fuit  Lydiae  ditissimus,  captus 
autem  a  Cyro  rege  Persarum;  vinctus  compedibus, 
super  ingentem  (quani  struxerat)  lignorum  slruem  ab 
eo  imponitur,  ut  vivus  cremaretur.  Croeso  autem 
super  pyram  stanti  venisse  in  mentem  ferunt,  quod 
sibi  nutu  Dei  a  Solone  fuisset  dictum  :  ex  viventibus 
beatum  esse  neminem.  Quibus  auditis  Cyrum  tra- 
dunt  poenituisse.  cum  se  quoque  homincm  esse  cog- 
nosceret,  qui  alium  hominem  olimse  non  inferiorem 
vivum  rogo  traderet  :  pra?terea  veritum  ob  id  poe- 
nam  ac  reputantem  nihil  esse  in  rebus  humanis 
stabile,  jussisse  ignem  celerrime  exstingui  jam  in- 
censum;  qui  cum  ab  hominibus  adhibitis  exstingai 
non  posset,  Croesus  Apollinem  invocasse  dicitur,  et 
magna  vi  pluviae  coelitus  effusa  liberatus.  Super  hoc 
latius  legatur  Herodotus  libro  primo. 

Pauhim  Persi\  Perses  ille  rex  Macedonum  fami- 
geratus,  cui  plus  auri  fuit  quam  animi,  victus  supe- 


!»;,: 


MIItMELLII  COMMENTARIA. 


ratusque  bello  a   Homanis,  se  Cn.  Octavio   dedidit,  A  alter  Pherecratius,  tandcm  mortalium  iniquis    mori- 


orans  ut  ad  Paulum  .Emelium  imperatorem  ducere- 
tur,  qui  illi  obviam  cum  amicis  veuit,  assurrexit,  et 
(ut  bistorici  tradunl)  illacrymuviL,  varietatcm  sci- 
licct  fortuuae  secum  reputans,  quae  regem  ex  summo 
dignitatis  fastigio  in  prseceps  detraxerat.  Perses  au- 
tem  ductus  in  triumphum  est  una  cum  iiliis,  periit- 


que 


in     carcere    animi  nurrore  confectus,     vel   (ut 


alii  tradunt,  vigiliis  insomnioque  maceratus.  Persi 
propter  6/xoiotAcvtov  detraxits  litteram,  quoe  plerum- 
que  pro  sibilo  habetur,  non  solum  necessitatis,  sed 
etiam  euphoniae  causa.  Ut  Salustius  :  A  principio 
Urbis  ad  bellum  Persi  Macedonicum,  pro  Persis. 
Uetrahitur  aulem  s  tertiffl  declinationis  genitivo.  Vir- 
gil.  in  i  iEneidos  : 

Troas  relliquias  Danaurn  atque  imtnitis  Achilli. 

Tragmdiarum]  Tragcedia  est  heroicce  forlunce  in 
adversis  comprehensio.  IIujus  tristitia  et  frequens 
clamor  propria  sunt.  Ideoque  Euripides  petente  Ar- 
chelao  rege  ut  de  se  tragcediam  [scriberet,  abnuit, 
ac  precatus  est  ne  accideret  Archelao  aliquid  tra- 
gcediae  proprium,  ostendens  nihil  aliud  esse  tragae- 
diam  quam  miseriarum  comprehensionem.  Nonne 
adolescentulus  Svo  tou$  ~iOo-j;,  -o-j  jxsv  Sv«  xoxuv,  ~.o-j 
Se  srcpov  oeyetO&v.  Haec  Graeca  misit  ad  me  Joannes 
.-Edicollius  ex  pervetusto  exemplari,  quae  sic  red- 
duntur  Latine.  Uuo  dolia,  malorum  quidem  unum, 
alterumautem  honorum.  In  Caesarii  nostri  libellohacc 
insunt,  ou  ftctoaxiov  wv  i-i  Suo^-niOovi,  -bv  ftev  iv~ 
XRxoiv,  -o-j  rh  BTspov  xyad&v.  Quae  ad  verbum  sic  pos- 
sumus  interpretari  :  Non  adolescentulus  adhuc  eliam 
duo  dolia,  unum  quidem  malorum,  alterum  autem 
bonorum.  Ubi  animadvertendum  est,  non  pro  nonne 
positum,  petereque  sibi  reddi  afhrmationem.  Est  au- 
tem  hoc  sumptum  ex  Homeri  libro  Iliadis  ultimo,  in 
quo  ha3C  insunt,  interprete  Laurentio  Valla :  Uuo 
enim  dolia  in  Jovis  limine  sidunt  plena  munerum, 
qua?  nobis  danda  constituit,  malorum  alterum,  alte- 
rum  bonorum.  Ex  quibus  Jupiter,  nunc  homini  mala, 
nunc  hona  exhibet.  Cui  mala,  eum  ad  injuriam  ex- 
ponit,  ut  in  miseria  vitam  agat.  Vivit  enim  neque 
diis,  neque  hominibus  honoratus.  Homericos  versus 
Nicolaus  Valla  sic  Latinos  reddidit  : 

Binaquc  prcelerea  Jovis  esse  in  limine  dicunt 
Vasa,  quibus  sortem  Deus  ipse  emittit  utramque 
Ille  miser,  cui  sors  fati  contingit  amara, 
Heu  quantos  etiam  gemitus,  quam  dura  videbit 
Exitia,  alque  omnem  mistam  mceroribus  atris 
Vitam  aget,  hunc  homines  odio  superique  sequentur. 

Hanc  Homeri  opinionem  Socrates  apud  Platonem  in 
secundo  de  Republica  libro  graviter  improbat,  aiens 
non  admittendum  esse  Jovem  nobis  pennarium  esse 
bonorum  atque  malorum.  Loquitur  autem  hoc  loco 
Philosophia  non  ex  sua,  verum  fortunae  persona, 
neque  rem  ita  se  habere,  sed  Boetium  ,adolescentu- 
lum  ex  Homero  didicisse  refert. 

Quid\  Subaudiendum  dices. 

Sperandi  meliora]  Juxta  illud  Tragici, 
Nemo  desperet  meliora  lapsis. 

IN  METRUMII. 

Hoc  carmine,  cujus  alter  versus  est  Asclepiadeus, 


15 


bus  graviter  offensa  forluna,  in  eorum    insatiabilem 

avaritiam  invehitur,  qui  quo  plura   congcsserint,  eo 

longe  plura  concupiscant. 

Quantas]    Quot,   vel   quam   magnas.  Melius  tamen 

est  ut  pro  quot  accipias.  Silius  Italicus  in  xv  : 

Quantaa  ipse  Ueus  laetos  generavit  in  usus, 
Hes  homiui 

Claudianus  : 

Couveniunt  animac,  quantas  truculentior  auster 
Decutit  arboribus  frondes. 

Terentianus  : 

Maurus  ilem  quantos  potui  cognoscere  Graios. 

Rapidis]  Impetuosis. 

Pontus]  Mare. 

Versat]  Crebro  vertit. 

Edita]  In  lucem  data. 

Copia]  Hanc  fabulantur  fertilitatis  esse  deain,  cui 
cornu  ab  Ilercule  Acheloo  in  tauri  speciem  mutato 
detraclum  omnium  fructuum  primitiis  rcfertumNaia- 
des  consecrarint,  unde  apud  Ovid.  Achelous  : 

Kigidum  fera  dextera  cornu 
Dum  teuet,  infregit,  truncaqne  a  fronte  revellit 
Naiades  hoc  pomis  et  odoro  flore  repletum 
Sacrarunt,  divesque  meo  bona  copia  cornu  est. 

Lucianus  de  mercede  servientibus  :  Et  habebis  co- 
piae  cornu,  et  lac  gallinaceum  emulgebis.  Hora- 
tius  : 

Beata  plena  copia  cornu. 
Idem  : 

Aurea  fruges 
C         Italiae  pleno  diffudit  copia  cornu. 

Ideo\  Ob  eam  aftluentiam  opum. 
Prodigus\  Largus.  Accipitur  nunc  in  bonam  par- 
tem.  Clanculum   tamen  videtur  alludere  ad  prodigi 
hominis  mores,  qui  saepe  ultra  modum  pecuniam 
largitur  indignis.  Claudianus  : 

Munificus  laudis,  sed  non  es  prodigus  auri. 
Niljamparte  videntur]  Id  est,  ea  quae,  dum  desi- 
derantur,   magna  cupidis  videbantur,   postea  quam 
in  eorum  venere  possessionem,  pro  nihilo  habentur, 
semper  ulteriora  sitienter  inhiantibus. 
Qux  frena]  Quasi  dicatnulla. 
Retentent\  Retinere  possint. 

Sitis  habendi]   Ecclesiastes   capite  v  :  Avarus  non 
implebitur  pecunia  :  et   qui   amat  divitias,  fructum 
0  non  capiet  cx  eis.  Juvenalis  : 

Crescit  amor  nummi,  quantum  ipsa  pecunia  crescit. 
Prudentius  : 

Auri  namque  fames  parto  fit  majorab  auro. 
Horatius. 

Crescentem  sequitur  cura  pecuniam, 
Majorumque  fames 

Oivus  Ambrosius  in  tertio  Epistolarum  ad  Simpli- 
cianum  :  Quis  autem  ante  Ueum  dives,  nisi  quietus 
et  modestus  spiritus,  qui  nunquam  corrumpitur? 
Nonne  tibi  videtur  dives,  qui  habet  pacem  animi, 
tranquillitatem  quietis,  ut  nihil  concupiscat,  nullis 
exagiteturcupiditatum  procellis,  nec  vetera  fastidiat, 
et  nova  quaerat,  et  semper  desiderando  fiat  in  suin- 
mis  divitiis  inops?  Idem  in  eodem  libro  ad  eumdem  : 
At  vero  insipiens  et  quod  putat  se  hahere   nequa- 


9S9 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


960 


quara  possidet.    An  putas  illum  possidere,  qui  the- 

sauro  suo  die  et  nocte  incubans,  avara  et  misera  tor- 

quetur   sollicitudine?  llle  vero  eget,  et  si  alii  dives 

videtur,  sibipauper  est,  quinon  utitur  eo  quodhabet, 

qui  adhuc  alia  rapit,  alia  desiderat.  Lbi  enim  nullus 

cupiditati  modus  qui  fructus  divitiarum?   Nemo  est 

dives,  qui  quod    habet  secum  hinc  auferre  non    po- 

test.  Quod  enim  hic  relinquilur,  etc.  Idem  nonmulto 

post  :  Duos  linitimos  vetus  historia  describit,  regem 

Achab,  et  pauperem  Nabuthan  (HlReg.  xxi),    Quem 

horum  pauperiorem,  quem  ditiorem  credimus?  Alter 

regali  fulcro  divitiarum  praeditus,  iiiexplebilis,  insa- 

tiabilisque    opibus   suis,   exiguam    pauperis    vineam 

desideravit.  Alter  aspiciens  animo  flaaikeuv  :z:  rco- 

).ux.puo-ou?   Tjyv.z,     imperialesque    gazas,    suo     erat 

couteutus  palmite.  Noune  videtur  hicmagis  dives,  hic 

magisrex,  qui  sibi  abundabat,  suas  regebat  cupidi- 

tates,  ut  nihil    alienum    concupisceret?    llle   autem 

egentissimus,   cui  aurum  suum  vile,  alienus  palmes 

pretiosissimus  rexistimabatur.  Idem  in   decimo  Lpi- 

stolarum  :   Quo  plus  unusquisque    acquisierit,  plus 

siti,  et  quasi    quadam   inardescit    ebrietate    cupidi- 

tatum  suarum.  Idem  in  libro  de  Nabutha  :  0    dives, 

nescis  quam  pauper  sis,  quam  inops   tibi  ipsi  videa- 

ris,  qui  te  divitem  dicis.  Qnanto  plus  habueris,    plus 

requiris  :  Etquidquid   acquisieris,  tamen  tibi    adhuc 

indiges.  Inllammaturlucro  avaritia,  non  restinguitur. 

Quasi  gradus  quosdam   cupiditas   habet,  quo  plures 

ascenderit,  eo   ad    altiora  festinat,    unde  fit  gravis 

ruina  lapsuro.  Et  paulo  post  haec  subjicit  :  Quis   igi- 

tur  tibi  pauper  videtur,  qui  contentus  est    suo,   an 

qui  concupiscit  alienum?  Alter  cerle  pauper  est  af- 

fectu.  Affectus  dives  egere  non  novit,  census   abun- 

dans    nequit   avari    pectus    eyplere.    Ideoque  dives 

cupidus.  In  invidiam  possessionis,  et  paupertatis  que- 

relam,    Ambrosii    libro,   cujus    modo    meminimus, 

nescio  a  quo  adjectum  est  epigramma,  nonindignum 

sane  quod  et  his  apponatur  : 

Pluriina  habere  cupit,  qui  possidet  oinnia  dives, 
Neinpe  iuopes  reddit  copia  magua  viros, 
Unde  habeaut  cura  est  paucis,   sed  oportet  habere 
Per  scelus  atque  nefas,  pauper  ubique  jacet, 
Hoc  pnter  Ambrosius  Nabiitbse  testatur  in    uinbra 
Qni  pro  rure  suo  rege  voleute  cadit. 

Addidimus  et  nos  aliquot  ab  hinc  annos,  cum  idem 

opus  discipulis  enarrandum  suscepissemus,  ;hoc  qua- 

lecunque  carminis  simulacrum  : 

Mens  bominis  dives,  non  gaza,  necarca  putanda  est, 

Cui  satis  est  nunquam,  semper  avarus  eget. 
Crescit  ut  indulgens  potum  sibi  luridus  hydrops, 

Sicaugetur  opum,  dum  cumulantur,  amur. 
Fas  et  jura  facit  uibili  vesaua  cupido, 

Quoque  libet,  caaca  mente  licere  pulat. 
Inter  opes  inopem  noris  ut,  lector,  avarum. 

Hoc  lege  divini  nunc  opus  Ambrosii. 

Agit]  Vivit. 
Egentem)  Horatius  : 
Maguas  inter  opes  iuops. 
Periander  :  Prcestat  eum  qui  bonis  non  utitur   mori, 
quam  viventem  egere. 

IN  PROSAM  III. 
Supra  Boetio  fortuna   sic  locuta  est.  Quid   si   ube- 
rius  de  bonorum  parte  sumpsisli?  Nunc  igitur  Phi- 
losophia   rccenset  ea  orauia  quibus  afortuna  fuerit 


A  ornatus,  aitque  minus  eum  juste  de  illa  queri,  cum 
adhuc  se  felicem  negare  non  possit,  qui  inita  ratione 
plus  bonorum  quam  malorum  tulisse  convincatur 
atque  retinere. 

Hisceres}  Loquereris.  Hisco  significat  submisse  lo- 
quor,  sive  os  adloquendum  aperio.  Plautus  : 

Ne  hiscere  quidem  audet. 
Accius  : 

Uern  vereorplus  quam  fas  est  captivum  hiscere. 

Musicse  dulcedinis]  Poeticse  delectationis. 

Tum]  Tunc. 

Cum)  Quando. 

Altior\  Profundior. 

Moeror)  Tristitia. 

Contumacis]  Itebellis,  inobedientis. 
B      Fomcnta]   Mitigamenta,  et  quee  Gra?ci  vocant  fia- 
\uyu.aTK. 

Penetrent]  Penitus  immittant. 

Desolatum}  Orbatum. 

Parente]  Patre. 

Quod)  Prius  carum  esse  quam  proximum. 

Carus)  Ob  preeclaram  indolem  amatus. 

Proximus)  Affinis.  Sensus  est  :  Principibus  civita- 
tis  aute  carus  fuisti  ob  virtutis  studium,  quam  per 
affinitatem  propinquus. 

Socerorum)  Symmachi  et  uxoris  ejus,  aut  etiam 
fratrum  liliorumve  illius.  Maro  in  .Eneidos  n  : 

Jnfelix  quae  se  dum  regna  manebant, 
Saepius  Andromacbe  ferre  incomitata  solebat 
Ad  soceros,  et  avo  pueruni  Astvanacta  trabebat. 
r 

Iu  libro  Tobise  :  Post  obitum  matris  suee  Tobias    abs- 

cessit  ex  Ninive  cum   uxore  sua,  et  filiis  et   liliorum 

fihis  et  reversus  est  ad  soceros  suos.   Socer  nomec 

ad  aliquid  est  :   refertur  enim  ad   generum.   Unde 

Ovidius. 

Non  bospes  ab  hospite  tutus, 
Non  socer  a  genero. 

Cojungis)  Uxoris  tuae  Rusticianse. 

Fructus]  Usus  cum  quadam  delectatione. 

Lucis)  Diei. 

Qunntalibet)  Quantumvis  magua. 

Ingruentum)  Imminentium. 

Malorum}  Adversitatum. 

Consules)  Fuerunt  quondam  apud  Romanos  leges- 
Yi  annales,  quibus  non  licebat  consulatum  inire,  oisi 
tertiumet  quadragesimum  annum  agenti.  At  vero  ut 
in  quintadicit  Cicero)  apud  antiquos  Rulli,  Decii,  Cor- 
vini,'multique  alii,'recentioreautem  memoriasuperior 
Africanus,  T.  Flaminius  admodum  adolescentes  con- 
sules  facti,  tantas  res  gesserunt,  ut  populiRomaniim- 
perium  auxerint,  nomen  ornaverint.  Proinde  nemo 
miretur,  si  post  imperii  ruinam,  barbaris  jam  te- 
nentibus  Italiam,  et  plerisque  legibus  Romanorum 
abolitis,  duo  lilii  Boetii  propemodum  pueri,  fortuna 
potissiraum  [suffragaute,  pariter  ob  patria?  virtutis  et 
sapientiae  meritum  consules  evaserint,  idque  jussu 
Theodorici  Gothorum  regis,  qui  diu  in  bonos  viros 
bene  fuit  animatus. 

Cinulcs]  Hsesellee  fuerunt  eboreoo,  quibus  majores 
magistratus  utebantur  in  curru,  quo  honoris  gratk' 
iu  curiam  vehi  soliti  erant. 


Itlil 


AIIHMKI.I.ll  COMMENTARIA. 


9fi2 


Insidentibus]  Insideo  sella>  et  sellam   dicimns,  sed  A  sumus  sapientes,  quod  naturam  optimam  ducem  lan 


hoc  rarius. 

licgix  laudis\  Laudis  Theodorici  regis. 

In  circo]  Circus  Romaa  locus  fuit  admodum  spa- 
tiosus,  et  turbae   capax,  spectandis  ludis  idoneus,  in 

quo  ct  munera(quae  missilia  dicebantur)  ab  aedilibus 
consulibusve  in  populura,  ad  cjus  favorem  sibi  ma- 
gis  conciliandum,  spargebantur. 

Duoi-um]  Filiorum  tuorum. 

Medius]    Medius    quondam    locus  fuit   bonoratus, 

bodieque  apud  nonnullos   est.    Unde  Ovidius  de  se- 

niore,  Fasturum  lib.  qainto  : 

El  medius  jiivenum,  nou  indignantibus  ipsis, 
Ibat  et  anterior,  si  eomcs  unus  erat. 

Ezstat  apud  Spartianum  locus  Hadriani  dignus  me- 
moratu,  qui  cum  servum  suum  inter  duos  senatores 
medium  ambulare  vidisset,  misit,  qui  ei  colapbum 
daret,  et  diceret :  Noli  inter  eos  ambulure,  quorum 
esse  adbuc  potes  servus. 

Triumphali  largitione]  Magnifica  et  consulari  mu- 
nerum  donatione. 

Dedisti  verba  fortunse]  Fortunam  blandis  verbis 
decepisti.  Dare  vcrba  (ut  vulgo  notissimum)  signi- 
ficat  decipere,  idque  verbis  et  promissis  inauibus. 
Martialis  : 

Cui  nihil  ipse  dabas,  is  tibi  verba  dedit. 

Ut  suas  delicias]  Delicias  alicujus  dicimus,  qui  ei 
in  deliciis  est.   Maro  in  Ducolicis  : 

Formosum  pastor  Corydon  ardebat  Alexin 
Delicias  Domini. 

Privato]  Pri/atus  dicitur  is  qui  publico  munere  aut 
principatu  non  fungitur. 

Calculwn  ponere]  Rationem  inire.  Nam  calculis 
fieri  solet  supputatio  :  unde  Martiali  dictus  calcu- 
lator. 

Liventi  oculo]  Hactenus,  inquit,  tibi  favit  fortuna, 
nuuc  primum  ccepit  adversari.  Quod  autem  ait  li- 
venti  oculo,  videtur  alludere  ad  mulieres  visu  fa- 
scinantes,  quoe  interimant  quos  diutius  intueantur, 
iratus  praecipue  oculis,  quod  earum  malum  teneriori 
aetati  magis  nocet.  Fortuna  igitur,  inquit,  quoe  huc- 
usque  indulgentissimae  matris  more  te  suas  delicias 
fovit,  nunc  te  primura  fascinavit  more  Africanae  vel 
Ulyricae  mulierculae. 

Perstrinxit]  Lcesit,  corrupit,  vitiavit. 

Liventi]  Minime  candido,  pestifero,  et  lividos  va- 
pores   emittenti. 

Tn  hanc  vitse  scenarn]  Eleganti  metaphora  scenam 
\it;jc  dixit,  cum  hcec  sit  fabulae  simillima,  quae  solet 
in  scena  ab  bistrionibus  agi.  Seneca  epistola  77  : 
Quomodo  fabula,  sic  vita.  Non  quam  diu,  sed  quam 
bene  acta  sit  refert.  Moria  apud  Erasmum  in  Enco- 
mio :  Porro  raortalium  vita  omnis  quid  aliud  est 
quam  fabula  qmepiam,  in  qua  alii  aliis  obtecti  por- 
sonis  procedunt,  aguntque  suas  quisque  partes,  do- 
nec  choragus  educat  e  proscenio,  qui  saepe  tamen 
eumdem  diverso  cultu  prodire  jubet,  ut  qui  modo 
regem  purpuratum  egerat,  nuncservulum  pannosum 
gerat.  Adumbrata  quidem  omnia,  sed  haec  fabula 
non  aliter   agitur,  Cicero    in  Catone  Majori :  In  hoc 


B 


quam  Deum  sequimur,  eique  paremus,  a  qna  non 
verisimile  est,  cum  caeteraj  partes  setatis  bene  dcs- 
criptu*  sint,  exlremum  actum  tanquara  al)  inerti  pocta 
esse  neglectum.  Idem  in  eodem  :  Qiue  sunt  igitur 
voluptates  corporum  cum  aoctoritatis  prsemiis  com- 
parandae  quibus  qui  splcndide  usi  sunt,  ii  mihi  vi- 
dentur  fabulam  o^tatis  peregisse,  nec  tanquam  in- 
exercitati  histriones  in  cxtremo  actu  corruisse.  Rur- 
sus  in  oodein:  Neque  enim  bi.strioni  ut  placeat 
peragenda  est  fubula  solummodo.  In  quocunque  fuerit 
actu,  probctur.  Nec  sapiendi  usque  ad  plaudite  vi- 
dcndum.  Item  sub  finem  ejusdem  dialogi  ;  Sonectus 
autem  peractio  a>tatis  est  tanquam  fabubo,  cujus 
defatigationem  fugere  debemus,  prcesertim  adjuncta 
satietate. 

Subitus]  Repentinus. 

Hospes]  Peregrinus. 

Ullamne  humanis  rebus]  Argumentatur  ab  eo  quod 
est  magis.  Homo  ipse  corruptionem  effugere  non 
potest,  cum  saepe  repentina  morte  dissolvatur.  Multo 
igitur  minus  rebus  humanis  inest  constantia.  Horat. 
in  Arte  poctica : 

Debomur  morti  nos  nostraque. 

Velox    hora]    Vetus   est  illud  Varronis  adagium. 

Homo  bulla.  Faustus  : 

Subdita  sint  certo  mortalia  corpora  fato. 

Cunctaque  praecipiti  tempora  fluxa  ruunt. 
Tam  nimis  humauum  celeri  genus  interithora, 
•    Turgida  quam  pluvia:  bulla  liquescit  aquae. 

C  Quid  est  bomo?  inquit  Seneca.  Quodlibet  quassum 
vas,  et  quodlibet  fragile  jactatu.Quid  est  homo  ?  im- 
becillissimum  corpus  et  fragile,  nudum  suapte  na- 
tura,  inerme,  alienae  opis  indigens,  ad  omnem  for- 
tunae  contumeliam  projectum,  frigoris  est  et  laboris 
impatiens,  ex  inlirmisfluidisque  contextum.  Odor  ibi 
saporque,  et  lassitudo,  et  vigilia,  humor,  et  cibus, 
sine  quibus  vivere  non  potest,  mortifera  sunt.  Quo- 
cunque  se  movet,  infirmitatis  suoe  statim  conscius 
teuuissimis  causis  atque  offensionibus  morbidus  ac 
putris.  Merito   itaque   cecinit  sapientissimus  poeta- 

rum  : 

Tale  quidem  genus  est  hominum,  quale  est  foliorum. 

Fortuitis]  Bonis  fortunae.  Valerius  Maximus  libro 
sexto,  Caduca  nimium  et  fragilia  puerilibusque 
D  consentanea  crepidis  sunt  ista,  quae  vires  atque  opes 
humanae  vocantur.  Affluunt  subito,  repente  dilabun- 
tur,  nullo  in  loco,  nulla  in  persona  stabilibus  nixa 
radicibus  consistunt,  sed  incertissimo  fiatu  fortunae 
huc  atque  illuc  acta,  qnos  sublime  extulerunt,  im- 
proviso  recursu  destitutos  in  profundo  cladium  mise- 
rabiliter  immergunt.  Itaque  neque  debent  existimari, 
neque  dici  bona,  quae  inflictorum  malorum  amaritu- 
dinem  desiderio  sui  duplicant. 

Ultimus  tamen  vitx   dies  mors  qusedam  fortunx  est 
etiam  manentis]  Sic  Prosper  in  epigrammatis  : 

Terrenis  opibus  cum  dives  gaudet  iniquus, 
Veris  se  miserum  nescit  egere  bonis. 

Nam  quid  erit  quod   non  momento  temporis   uno 
Perdere  mundana  conditione  queat, 

Cum  licet,  adversis  cessantibus,  omnia  pareant, 
Lege  tamen  mortis  sit  faciendus  inops  1 


963 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


964 


1N  METRUM  III. 

Carmen  est  dicolon,  constans  Sapphico  et  Glyco- 
nico,  quo  satis  evidenter  ostenditur  non  solum  rebus 
humanis  nullam  inesse  constantiam,  ut  jam  dictum 
est,  sed  nihil  fere  in  hoc  mundo  esse  immutabile, 
cum  omne  id  quod  sit  genitum  necesse  sit  ali- 
quando  corrumpi. 

Phcebus]  Sol. 

Rosei]  Rubicundis. 

Hebctata]  Majus  enim  lumen  offuscat  minus:  unde 
et  Ovidius : 

Ecce  vigil  nitido  patefecit  ab  ortu 
Purpureas  aurora  fores,  et  plena  rosarum 
Atria,  diffugiunt  stellae,  quarurn  agmina  cogit 
Lucifer,  et  cceli  statione  novissimus  exit. 

Flammis]  Splendoribus  solis. 

Prementibus]  Obscurantibus  stellas. 

Spirct]  Deest  si. 

Insanum]  Insalubriter,  nomen  pro  adverbio. 

Nebulosus  auster]  Hic  ventus  est  flans  a  meridie, 
nebulosus  atque  humectus  ;  unde  et  a  Graecis  dicitur 
WOT05,  ab  eo  quod  est  voto?,  humiditas,  humor,  La- 
tine  auster,  quod  aures  sternat  habetatque,  vel  haus- 
ter,  ab  hauriendis  aquis.  De  hoc  Cornelius  Celsus 
libro  Medicinae  secundo,  capite  primo  :  Auster  au- 
res  hebetat,  sensus  tardat,  capitis  dolores  movet, 
alvum  solvit,  totum  corpus  efficit  hebes,  humidum, 
languidum.  Horatius  in  Sermonibus  : 

Nec  mala  me  ambitio  perdit   nec  plumbeus  auster. 
Ovidius  in  septimo  Metamorphoseos  : 
Laetiferis  calidi  spirarunt  aestibus  austri 

Decus]  Rosarum  pulchritudo  et  ornamentum. 

Tranquillo  sereno]  Tranquilla  serenitate. 

Immotis]  Non  motis. 

Aquilo]  Ventus  est  ab  impetuoso  aquilae  volatu 
nominatus,  septentrionalis  quidem  et  frigidissimus, 
quem  Graeci  /3opsav  appellant. 

Fcrventes]  ^Estuantes. 

Verso]  Subverso,  diruto,  exagitato. 

Mquore]  Aquarum  planitie./Equor  enim  ab  aequa- 
litate  dictum  esse  constat. 

Rara  si  constat  sua  forma  mundo]  Argumentum 
profert  ab  eo  quod  magis  est.  Magis  enim  mundo 
videtur  inesse  constantia,  et  perpetuus  tenor,  quam 
rebus  mortalium  fortunae  mutationique  subjectis : 
sed  mundo,  ut  ex  particularibus  exemplis  collectum 
est,  non  inest  semper  eadem  facies,  perpetuaque 
constantia.  Multo  igitur  minus  mirandum  est,  si  res 
humanae  casuum  varietatem  vicesque  recipiant. 

Crede]  Ironia  est,  quasi  dicat :  Minime  tibi  cre- 
dendum  est.  Sic  poeta  : 

I  nunc,  et  verbis  virtutem  illude  superbis. 
Kt  lloratius  : 

I  nunc  et  versu9  tecum  meditare  canoros. 

Donis]  Iambus  est,  nam  sicut  Terentianus  docet, 
Clyconicus  versus  quemadmodum  et  Phaloecius,  pro 
spondeo  modo  iambum,  modo  trochaeum  admittit. 
Septimus : 


Idem 


Geritqne  intus  in  oppidum 
Aubelos  Panope  greges. 


A  Purpuras  leguli  senes, 

Iutus  hic  ubi  consitum  est. 

Horatius  in  Odis : 

Ignis  Iliacas  domos. 

Catullus  : 

Diana?  sumus  in  flde 
Puellae  et  pueri  integri. 

Idem  : 

Metiens  iter  annum 
Rustica  agricoke  bonis 
Tecta  frugibus  expleas. 

Constat    xterna]    Pulchra   verissimaque  conclusio, 

qua   ostenditur  omne  id   quod    genitum  est  corrup- 

tioni  esse  obnoxium.  Aristotelem  in  primo  de  Coelo 

et  Mundo  :  Genitum  enim  et  corruptibile  sese  mutuo 

consequuntur.    Seneca  epistola  88 :   Cui  nasci  con- 

g  tigit,  mori  restat.   Idera  alibi :  Lex  utilis   est,    quse 

jubet  nasci  et  mori. 

Constat]  Certum  et  firmum,  hoc  est,  ut  nihil  geni- 

tum  constet,  id  est  perpetuo  duret  atque  permaneat. 

Maximianus  : 

Ortus  cuncta  suos  repetunt.  matremque  requirunt. 

Baptista  Mantuanus: 

Unda,  solum,pereunt,peritbumidus  aether,  et  ignis 
Occidit,  et  quidquid  quatuor  ista  creant. 

IN  PROSAM  IV. 

Superiori  prosa  Boetio  Philosophia  quantis  a  for. 
tuna  bonis  prseditus  auctusque  fuisset  ostendit :  quo- 
rum  relatione  facile  probavit  plura  ei  fortunam  con- 
tulisse  quam  abstulisse.  Nunc  autem  docet  tanla  illi 
superesse  bona,  ut  si  qua  sit  in  fortuna»  rebus  felici- 
C  tas,  nondum  eam  perdidisse  videatur.  Deinde  familia- 
riter  virum  reprehendit,  nimis  animo  conturbatum 
ob  partem  bonorum  amissam,  cum  mortalium  nemo 
sitomni  ex  parte  fortunatus.  Postea  docet  veram  fe- 
licitatem  infortunae  bonis  minime  consistere.  Proinde 
beatitudinem  expetenti  nulla  ratione  esse  dolendum, 
quod  amiserit  ea  quae  vere  beatum  efflcere  non  pos- 
sunt. 

Recolentem]  Reminiscentem,  etanimo  repetentem. 

Coquit]  Angit.  Ennius  : 

Curamve  levasso, 
Quae  nunc  te  coquit. 

Infclicissimum  gcnus  cst  infortunii  fuisse  feliccm. 
Plautus  in  Rudentibus ; 

Miseruin  istuc  verbum  et  pessimum  est, 
Habuisse,  et  nibil  habere 

T 

Maximianus: 

Dura  satis  miseris  memoratio  prisca  bonorum, 
Et  gravius  summo  culmine  mersa  ruunt. 

Igitur  si]  Memorare  incipit  hona  Boetio  etiamnum 
reliqua. 

Divinitus]  A  Deo. 

Atqui]  Sed. 

Incolumis]  Salvus. 

Symmachus  socer]  Hic  locus  dilucide  ostendit  Boe- 
tium  aliquanto  prius  in  exsilium  fuisse  missum  quam 
Symmachus  ejus  socer  fuerit  captus,  et  in  vincula 
conjectus  quo  tempore  composuit  hoc  divinum  opus. 
Fuit  autem  hic  Symmachus  vir  disertissimus,  et  sum- 
mis  ornatus  virtutibus,  qui  Boetio  patre  orbato,  ob 
ejus  summum  ingenium  et  optimam  indolem,  Rusti- 


965 


cianam  suam  filiam  uxorein  dedit.  Ad  bunc  Symma- 
clium  compluscula  etiamnum  exstant  Boetii  nostri 
scripta.  Tollendus  est  autem  multorum  iusignis  error, 
opinantium  hujus  Symmachi  esse  epistolas,  quae  ex- 
stant  breves  quidem  et  elegantes,  sed  ab  impio  bo- 
miue  et  Cbristianorum  inimico  conscriptae.  Fuit  enim 
alter  Symmacbus  orator,  et  urbis  Romoe  praefectus, 
cujus  ilke  sunt  epistoke  et  oratio  ad  Valentinianum 
imperatorem,  qua  persuadere  conatus  fuit  aram  Vi- 
ctoriae  restituendam,  cui  Prudentius  poeta  Cbristia- 
nus,  et  divus  Ambrosius,  bic  oratione,  duobus  ille 
poeticis  libris  responderunt.  Boetii  autem  socer  mul- 
tis  annis  post,  boc  est  tempore  Justini  majoris  flo- 
ruit,  vir  Christianissimus,  et  divi  Gregorii  pontificis 
testimonio  sanctus.  Quisquis  igitur  recte  sentire  super 
hoc  vult,  mecum  sentiatToportet. 

Quod]  Decus  humani  generis  pretiosissimum. 

Non  segnis]  Impiger  etfestinabundus. 

Ex  sapientix  virlutibus  factus]  Huic  contrarium  est 
illud  Ciceronis  in  oratione  pro  Cluentio  :  Et  qui  esset 
totus  ex  fraude  et  mendacio  factus. 

Suarurn]  lnjuriarum. 

Securus]  nullam  babens  curam. 

Uxor]  Rusticiana  Symmacbi  filia. 

Pudicitix  pudore  prsecellens]  Hieronymus  in  Jovi- 
nianum  :  Doctissimi  virivox  est,  pudicitiam  imprimis 
esse  retinendam ;  qua  amissa,  omnis  virtus  ruit.  In 
hac  muliebrium  virtutum  principatus  est.  Haec  pau- 
perem  commendat,  divitem  extollit,  deformem  redi- 
mit,  exornat  pulchram.  Bene  meretur  de  majoribus, 
quorum  sanguinem  furtiva  sobole  non  vitiat ;  bene 
de  liberis,  quibus  nec  de  matre  erubescendum,  nec 
de  patre  dubitandum  est;  bene  imprimis  de  se,quam 
a  contumelia  externi  corporis  vindicat. 

Vel]  Etiam. 

Tui  desiderio]  Eo  quod  te  desiderat.  Desiderantur 
enim  eaquae  absunt. 

Quid]\Propter  quid  vel  ad  quid. 

Liberos]  Filios  tuos. 

Consulares]  Qui  consules  (ut  supra  dictum  est)  fue- 
runt. 

Quorum]  Filiorum  tuorum. 

Specimen]  Proprie  est  id  quod  de  re  venali  osten- 
ditur  emptori  utindepossit  cseteras  merces  aestimare  : 
ut  particulse  panni,  aut  parum  frumenli,  vel  vini 
gustus. 

Ingenii  paterni]  Boetiani. 

Aviti]  Symmachiani. 

Ut]  Ut  pote. 

In  pueris  id  setatis]  Id  est  eam  aetatem,  agentibus, 
hgurata  locutio  est.  Id^oetatis  enim,  sicut  id  genus 
cuilibet  casui  figurateapponitur,  et  significat  per  eam 
aetatem,  seu  ejus  aetatis.  Plautus  in  Asinaria  : 

Neque  puduit  eum  id  oetatis  sycophantias  struere. 

Livius  :  QuemcumpercontareturScipio,quis,etcujas, 
et  cur  id  aetatis  in  castris  fuisset,  Numidam  se  esse 
ait,  Massium  populares  vocare. 

0  te  si  tua  bona  cognoscas  felicem]  0,  nunc  inter- 
jectio  est  admirantis,  et  est  imitatio   illius  Virgiliani 


MURMELLII  COMMEPTIARIA 
A 


060 


m 


secundo  Gcorgicorum 


esse  cariora]    Symmachus 


0  fortunatoa  niunuui,  9ua  ei  bona  noriut, 
Agrieolae. 

Quss  vita  nemo  dubitat 
socer,  uxor,  et  liberi. 

Adunum  omnis]  Omnes,  nemine  excepto.  Livius  : 
Consul  Romanus  in  Algido  consccutus,  ad  unumom- 
nes  occidit. 

Nimium]  Ultra  modum. 

Valida\  Impetuosa. 

Quando]  Quandoquidem. 

Tenaces  ancorss]  Pulchre  permanet  in  metaphora, 
a  navigantibus  et  tempestate  laborantibus  sumpta. 
Ancbora.  Graece  dicitur  ayxvoa.  Vetus  adagium  est  : 
Anchora  domus  pro|familkc  refugio.  Quidquid  enim 
B  Hlud  est  cui  innitimur,  cujusquefulcimur  iiducia,  an- 
chora  vocatur  :  sumpta  a  hiavibus  translatione,  quae 
cum  anchoris  fultac  sunt,  veluti  defensae  a  fluctibus 
quiescunt.  Euripides  in  Hecuba  de  Polydoro: 
Qui  jam  solus  generis  superest  aucbora  nostri. 

Ulcunque]  Quocunque  modo. 

Enatabimus]    Evademus  mortis  periculum.  Perstat 
in  translatione. 

Promovimus)  Profecimus. 

Ferre]  Pati. 

Quis  est  enim]  Sententia  est  verissima,  eleganter 

per  interrogationem  prolata.  Cui  concordat  illa  qurc 

est  apud  Hermogenem  rhetorem  :  Non  potest  inve- 

niri  vita  hominis  carens  molestia.  Seneca  :  nulla  est 

tam  bona  fortuna  de  qua  nihil  queri  possis.  Idem  in 

lib.  de  Ira  iii  :  Nulli  fortuna  tam  dedita  est,  ut  multa 

tentanti  ubique  respondeat.  Horat.  : 

Nihil  est  ab  omni 
Parte  beatum. 

Erasmus  e  Graeco  : 

Felix  per  omnia  nullus  est  mortalium. 
Eamdem  sententiam  idem  et  sic  extulit  : 

Haud  vivit  ullus  omnibus  felix  modi3. 

Euripides  : 

Si  quidem  universis  rebu3  in  mortalium, 
Nil  continenter  et  undiquaque  prosperum  est. 

Plinius  lib.  vn  :  Mortalium  nemo  est  felix.  Idem  iu 
eodem  libro  :  Nemo  mortalium  omnibus  boris  sapit. 
Maharbal  ad  Annibalem  apud  Livium :  Non  omuia 
D  eidem  dii  dedere.  Vincere  scis,  Annibal,  victoria  uti 
nescis.  Ulysses  apud  Homerum,interprete  Pbilelpho. 

Non  uni  dat  cuncta  Deus,  formosus  ut  idem 
Sit  simul  et  prudens,  ac  multa  laude  disertus. 
Qui  specie  caruit,  Deus  hunc  venerabilis  ornat 
Viribus  eloquii,  quo  fit  mirentur  et  unurn 
Hunc  alii  suavis  linguae  dulcedine  capti. 
Hic  autem  fidens  orat,  lenique  pudore 
ln  ccetus  excellit  agens,  quem  numinis  instar 
Suspiciunt  (urbem  quisquis  patiere)  loquentem. 
Ast  alium  formae  bonitas,  quem  cominus  aequat. 
Ccelitibus,  penitus  defecit  gratia  linguae 

Claudianus  inPanegyrico  Stiliconis  : 

Etenim  mortalibus  ex  quo 
Tellus  coepta  coli,  nunquam  sincera  bonorum 
Sors  ulli  concessa  viro  :  quem  vultus  honeslat 
Dedecorant  mores;  animus  quem  pulchrior  ornat 
Corpus  destituit ,  bellis  insignior  ille, 
Sed  pacem  foedat  vitiis;  in  publica  felix, 
Sed  privata  miuus  :  partitu  singula  quemque 
Nobilitant,  hunc  forma  decens,  hunc  roburin  armis, 


96" 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSQPHIjE 

A 


9G8 


Ilunc  rigor,  lmnc  pietas  illum  solertia  juris, 
Uunc  soholes,  castique  tori. 

Rixetur]  Litiget,  disconveniat,  diserepet. 
lluic  census]  Ostendit  in  hac  vita  nenaini  totam  fe- 
licitatem  provenire. 
Degener  sanguis]  Generis  ignobilitas. 
Utroque]  Et  census  et  generis  nobilitate. 
Vitam  cxlibem]  Uxore   carentem.   Horatius  in  pri- 
mo  Epistolarum  : 

Lectus  genialis  in  aula  est, 
Nil  ait  esse  prius,  melius  nil  coelibe  vita. 
Si  non  est,  jurat  bene  solis  esse  maritis. 

Inexpertus]  Non  expertus. 

Addc  quod  felicissimi]  Ostendit  quo  magis  [sint  for- 
tunae  successibus  assueti,  eo  [minus  adversos  casus 
ferre  posse  mortales. 

Ad  nutum]  Ex  animi  sententia,   et  ad  voluntatem. 

Jnsolcns]  Insuetus. 

Trosternitur]  Affligitur, 

Adco]  In  tantum. 

Per  exigua]  Valde  exigua. 

Summam]  Perfectionem. 

Ccclo  proximos]  Supra  modum  fortunatos.  Proxi- 
mum  ccelo  seu  in  coelo  esse,  seu  coelum  digito  attin- 
gere,  signilicat  supra  modum  fortunatum  esse  ac 
gloriosum.  M.  Tullius  :  Bibulus  in  ccelo  est,  nec 
quare  scio,  sed  ita  laudatur.  Idem  :  Nostri  autem 
principis  digito  se  coelum  putant  attingere,  si  nullis 
barbati  in  piscinis  sint,  qui  admanum  accedant. 

Adco  nihilcst  miserum,  nisi  cumputes]  Sic  Menan- 

der  : 

Nihil  admodum  atroxpassuses, 
Nisi  id  tu  tibi  flngis. 

/Equanimitate]   Patientia.  Plautus  : 

ln  re  mala  animo  si  bono  'utare,  adjuvat. 

Horatius  : 

Sed  levius  fit  patientia, 
Quidquid  corrigereest  nefas. 

Bederit  manus]  Submiserit  se.  Translatum  ab  iis 
qui  bello  capti  manussuas  victori  prsebent  vincien- 
das. 

Quam  multis  amariludinibus  humanae  felicitatis  dul- 
cedo  rcspersa  est]  Plautus  in  Ampbitryone  : 

Ita  cuique  comparatum  est  in  aetate  hominum; 
Itadiisplacium  voluptati  ut  moeror  comesconsequatur. 
Quin  incommodi  plus  malique  illico  adsit,  boni  si  ob- 

tigit  quid, 

Plato  ex  eodem  vertice  censet  dulcedinem  amari- 
tudinemque  deiluere  voluptatem  et  |dolorem.  Apu- 
leius  in  quarto  Eloridorum  libro  :  Sed  verum  verbum 
est  profecto  quod  aiuut  :  Nihil  quidquam  bomini  tam 
prosperum  divinitus  datum,  quin  etiam  admistum  sit 
aliquid  diflicultatis,  ut  etiam  in  amplissima  quaque 
luetitia  subsit  qu.Tpiam  vel  parva  quaeriniouia,  conju- 
gatione  quadam  mellis  et  fellis.  Ubi  uber,  ibi  tuber. 
Ovidius  : 

Usque  adeo  nulla  est  sincera  voluptas, 
Sollicilumqnealiquid  lretis  interveuit. 

Salomon  Proverbiorum  capite  xm  :  Risus  dolore  mi- 
scebitur,  et  extrema  gaudii  luctus  occupat.  Lucretius 
de  libro  Rerum  Natura  quarto  : 

Convivia,  ludi, 
Pocula  erebra,  uuguenta,  coronai,  serta  paranlur 


B 


Ne  quidquam  qtioriiam  medio  de  fonte  leporuui 
Surgit  amari  aiiquid,  quod  in  ipsis  floribus  augat. 

Extra]  In  rebus  externis,  hoc  est  extra  vos  positis. 

Tntra  vos]  \n  animis  vestris.  Cicero  in  Paradoxis  : 
Nemo  potesl  non  beatissimus  esse,  quiest  totus  aptus 
ex  sese,  quique  in  se  uno  suaponit  omnia. 

Inscitia]  Ignorantia.  Persius  : 
Ut  teneat  vetitos  iuscitia  debilis  actus. 

Cardincm  summa  felicitate  tibi]  Id  in  quo  vertituret 
consistit  maxima  et  vera  beatitudo. 

Cardo]  Quasi  cor  januae,  id  quo  vertitur  illa.  Vir- 
gilius  : 

Foribus  cardo  stridebat  ahenis. 
Accipitur  interdum  pro  opportunitate.  Idem  : 

Haud  lanto  cessabit  cardine  rerum. 
Et  circa  idverti  cardinem  dicimus,  in  quosummarei 
consistit. 

Si  tui  compos  fucris]  Sui  compos  est,  qui  compositis 
affectibus  animi,  rectae  rationi  subjecit  appetitum. 

Si  beatitudo]  Argumentatursummum  bonum  infor- 
tuitis  rebusnonesse  positum,  hoc  modo  :  Quocunque 
praestantius  aliud  bonum  est,  idnon  estsummum.  Est 
autem  fortunae  successu  bonum  praestantius,  id  puta 
quod  eripi  non  potest.  Nonest  igitur  fortunae  succes- 
sus  summum  bonum.  Unde  fit  ut  nec  beatitudinem 
conferre  possit,  cum  ea  nihil  sit  aliud  quam  summum 
bonum  naturae  ratione  degentis. 

Adhsec]  Addit  aliam  argumentationem  inhunc  sen- 
sum  :  Non  potest  summum  bonum  esse,  quod  nullo 
^  modo  intelligitur  :  Sed  bona  fortuna1  si  intelligantur, 
fallacia  fluxaque  cognoscuntur;  undecontinuus  amit- 
tendi  timor  nascitur,  quae  felicitatem  non  recipit.  Sin 
autem  non  intelliguntur,  rursus  excluditur  beatitudo, 
a  qua  procul  abest  ignorantiae  ceecitas,quaeque  potis- 
simum  in  bonorum  speculatione  verorumque  con- 
templatione  consistit. 

Et  quoniam  tu  idem  cs]  Superioribus  aliam  adjungit 
rationem,  qua  docet  evidentissime  felicitatem  cum 
fortuna  non  cohaerere.  Non  est,  inquit,  summum  ho- 
minis  bonum,  quod  ab  eo  potest  separari.  Vertim 
morte  corporis  ab  immortali  hominis  animo  fortuita 
felicitas  separatur.  Aut  igitur  l:a?.c  non  est  summum 
hominis  bonum,  aut  conlitendum  est  omne  morta- 
rj  lium  genus  in  miseriam  mortis  fine  prolabi.  Sed  hoc 
non  ita  esse  proeclara  multorum  facinora  docuerunt, 
qui  pro  Christi  nomine  tyrannis  alacriter  reclaman- 
tes,  doloribus  suppliciisque  beatitudinem  sibicompa- 
ravere.  Proinde  in  fortuitis  hujus  vitae  successibus 
vera  felicitas  consistere  non  potest. 

1'crmultis  dcmonstrationibus]  Non  Platonicis  solum, 
sed  et  Christianis. 

J/.TC]  Mors. 

Multos]  Non  Stoicos,  neque  Cynicos,  sed  magis 
Christiauos  martyres  accipe. 

Doloribus    Baptista  .Mantuauus  : 

Panca  pari  salius,  brevibusque  eteraa  parare 
Gaudia  suppliciis,  quain  dum  fugientia  frustra 
Complexi  boua  conamur  retinere,  laborem 
Perdere  et  infernos  demum  desceudere  ad  amnes. 

Idem  alio  in  loco  : 


!>r,9 


MLHMEI.Ul  COMMKNTAHIA. 


970 


Si  genus  bumanum  Baperet,  uec  inertia  tantum 
[llecebris  captum,  vitseque  fugacibu9  annia 
Corpora  curnirt.  labentM  regna,  lututnque 
Casurasque  habitare  domos,  et  vile  pudere 
Hospitium,  quod  cuncta  Binu  cceliqne  marisque 
Purgamenta  legit,  tristea  ubi  Bidera  e.isus, 
Assiduasque  pluunt  infesto  lumine  mortes, 

i\  METRUM  IV. 

Carmen  est  dicolon,  distrophon,  cnjus  primus 
versus  est  Anacreontius,  dimetcr,  acatalecticus,  iam- 
bicus,  constans  trihus  pedibus  et  syllaba,  similis  illi 
Prudentiano : 

Cultor  Dei  nienienlo. 
Secundus  est  Pherecratius,  constans  ex  spondeo  vel 
anapaesto,  dactylo  et  spondeo.  Docet  autem  tulissi- 
mum  esse  minime  bonis  externis  inhiarc.  Nam  si 
fortuna  magna  conferre  videatur,  maximos  quoque 
dolores  disccdens  estallatura.  Suadet  igitur  vitandam 
esse  nimiam  claritatem,  quod  haec  invidiac  sit  oh- 
noxia,  qucmadmodum  montium  cacumina  perpetuis 
ventis  infestantur.  Fugiendas  quoque  inopiae  sordes, 
quffl  pondus  arduse  virtutis  sustinere  nequit,  oh  idque 
hihulis  arenis  comparatur.  Medium  itaquc  optimum 
esse,  quod  per  humile  saxum  signilicatum  est,  maxi- 
mopereque  amplectendum  est.  Ut  cuim  Aristotele 
auctor  est  Politicorum  lihro  quarto,  in  omni  civitate 
sunt  tres  hominum  species  :  divites,  pauperes  et  me- 
diocres  ;  quorum  oplimi  sunt  mediocres,  eo  quod 
mcdium  sempcr  estoptimum.  Idem  scribit  mediocres 
cives  magis  salvari,  quoniam  nec  insidias  patiuntur, 
nec  fraudes  faciunt,  ut  alii  ,  quapropter  sine  periculo 
vivunt.  Ait  et  eodem  in  lihro  :  Quanto  magis  aliquid 
accedit  ad  medium,  tanto  esse  melius  ;  quanto  magis 
ilislatamedio,tantopejus.  Horatius  Carminum  lih.n  : 

Rectius  vives.  Licini,  neque  aHum 
Semper  urgendo,  neque  dum  procellas 
Cautus  horrescis  uimium  premeudo 

Littus  iuiquum. 
Auream  quisquis  mediocritatem 
Diligit,  tutus  caret  obsoleti 
Sordibus  tecti.  caret  invidenda 

Sobrius  aula. 
Ssepius  'ventis  agitatur  ingens 
Piuus,  etcelsae  graviore  casu 
Decidunt  turres,  feriuutque  aummos 
Fulgura  montes. 

Ovidius  in  tertio  de  Tristibus  : 

Visibus  edocto  si  quidquam  credis  amico, 
Yive  tibi,  et  longe  nomina  magna  fuge. 

Vive  tibi,  quantumque  potes  praeluslria  vita. 
Saevuni  prcelustri  fulmen  ab  arce  venit. 

Idem  non  ita  multo  post : 

Crede  mihi,  bene  qui  latuit,  beue  vixit,  et  iutra 
Fortuuam  debet  quisque  manere  suam. 

Quisquis]  Quicunque. 

Pereunem)  Perpetuam,  diuturnam,  durabilem. 

Ponerc)  /Editicare. 

Sedem]  Habitaculum,  habitandi  locum. 

Euri\  Venti. 

Pontum]  Mare. 

Bibulas  arenas)  Siccas  et  humoris  capaces.  Apud 
Matthffium  evangelistam  (Matth.  vn)  Christus  humani 
generis  servator  ha^c  loquitur  :  Omnis  ergo  qui  audit 
verha  mea  hffic  et  facit  ea,  assimilabitur  viro  sa- 
pienti,  qui  aediticavit  domum  suam  supra  petram  ;  et 
desceudit  pluvia,  et  venerunt   flumina,  et  tlaverunt 

Patrol.  LXIII. 


A  venti,  et  irruerunt  in  domum  iliam,  ct  uon  cecidit. 

Fundata  enim  erat  super  petram.  Et  omnis  qui  audit 

vcrba  mca   hfiBC,   et  non    facit    ea,  siniilis    crit  viro 

stulto,  qui  ffidificavit  domum  suam  super  arcnam  ;  et 

dcsccndit  pluvia,  et  venerunt  Qumina,  et  Qaverunt 

venti,  ct  irruerunt  in  domum  illam,  etcecidit,  el  fuit 

ruina   ejus   magna.    Hem    eamdcm   Juvencus    hisce 

luculcntis  versibus  explicavit : 

Quisque  meis  monitis  auresque  et  facla  dicabit, 
Hunc  squabo  viro,  solidis  fundamina  saxis 
Ponenti,  librata  super  quac  mccuia  surgent : 
llla  domus  pluviis  ventisque  illccsa  mauebit, 
Torrentuinquc  minas  firmato  robore  vincct. 
Hffirent  iiumoto  quoniam  fundaminc  petrae. 
Quivero  auditu  tantum  mea  jussa  tcnebil, 
Diversisque  procul  factis  per  lubrica  perget, 
llunc  similem  faciam  volucri  qui  fulcit  arena 
rj  Fundamenta  domus  :  cui  mox  ut  flamina  venti, 

Et  pluvia  ethisis  ccepere  imcumbere  rivis, 
Omnis  subverso  procumbit  poudere  moles, 
Insequilurque  gravi  tectorum  strage  ruina. 

Groecum   proverhium    est:    d;  ^u.p.p.011  oix.o$ouei$,  In 

arena  ccditicas  :  quo    usus  erit,    ubi  quis    negotium 

aggredilur  inulile   futurum,   utpotc  non   rcctc  jactis 

antc  fundamenlis. 

Illud\  Cacumen  alti  montis. 

Protcrvus]  Valde  torvus  et  terribilis. 

Austcr\  Yentus. 

Urgct]  lnfestat,  concutit.  Ovidius : 

Summa  petit  livor,  perflant  altissima  venti. 

Seneca  in  Hippolyto  : 

Admota  aethereis  culmina  sedibus, 
Duros  excipiunt  notos, 
lusani  Boreai  minas, 
C  Imbriferumque  corum. 

Humida  vallis  raro  patitur  fulminis  iclus. 

11%]  Arenae. 

Pendulum]  Penden.s. 

Ferre]  Sustinere. 

Periculosam  sortem]  Periculorum  plenam  conditio- 
nem. 

Ammnse  sedis]  Voluptuosce  in  montis  summitate 
habitationis. 

Figere]  Condere,  aedilicare. 

Tonet]  Vehementer  et  terribiliter  sonet. 

Ruinis\  Eversionihus. 

Robore\  Firmitate. 

Duces)  Ages. 

Serenus]  Quieta  mente  compositus. 
D      JBvum)  Tempus  vitffi. 

Ridens]  Parvi  faciens. 

lras]  Tempestates  aeris. 

1N  PROSAM  V. 

Hactenus  Philosophia  disseruit  fortunce.  bona  apud 
unum  eumdemque  perpetuo  non  permanere.  Nam 
licct  aliquando  viventem  noudeserant,  mortis  tamen 
necessitate  separantur.  Nunc  vero  argumentatur 
etiamsi  sint  firma,  stabilhque,  tamen  hominis  pro- 
pria  bona  dict  non  posse,  neque  conferri  humame 
dignitati,  quaj  longe  prcestantior  est  universis  fortu- 
nee  divitiis. 

Rationum]  Argumentationum. 
Fomenta]  Remedia,  medicamenta.  Fomentaproprie 
dicuntur  applicationes  rerum  calidarum  sive  humida- 
rum  ad  partes  corporis  leesas,  idque  medendi  gratia. 

31 


971 


APPENDJX  AD  LTBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


972 


Fomes  dicitur  assula  ex  arbore  excussa  durn  cseditur. 
Item  quaecunque  materia  sicca,  in  qua  facile  ignis 
inilammatur.  Per  melaphoram  autem  fomitem  appel- 
lanius,  quidquid  accendit  nos  atque  excitatad  aliquid 
agendum. 

Validioribus]  Efficacioribus  rationibus. 

Age]  Nunc  est  adverbium  captantis  attentionem. 

F.arum]  Divitiarum. 

Potius]  Melius,  preestantius. 

Aurumne]  An  aurum,  inquit,  quod  ab  aura,  id  est 
fulgore,  dictum  est,  potius  est. 

An  vis]  Id  est  multitudo  pecuniae. 

Congestse]  Id  estcoacervatae. 

Atqui}  Sed. 

11%]  Pecuniae. 

Nitent  melius  effundendo]  Cum  effunduntur. 

Quam  coaccrvando]  Cum  coacervantur. 

Siquidem  avaritia  semper  odiosos,  claros  largitas 
efficit}  Praeclara  sententia  est  et  pbilosophiee  gravitate 
digna. 

Et  vox  quidem  tota]  Ostendit  vocis  naturam  prae- 
stantiorem  esse  quam  divitiarum ;  cum  vox  tota  et 
integra  pariter  multorum  repleat  auditum,  divitiae 
vero  nisi  diminutae  et  distractae,  in  plures  transire 
non  possint.  Boetius  noster  in  prirao  de  Musica  libro, 
capite  14  :  Nunc  quismodus  audiendi  sit,  disseramus. 
Taie  enim  quiddam  fieri  consuevit  in  vocibus,  quale 
cum  paludibus,  vel  quietis  aquisjactum  eminus  mer- 
gitur  saxum.  Prius  enim  in  parvissimum  orbem  un- 
dam  colligit,  deinde  majoribus  orbibus  uudarum 
globos  spargit,  atque  eousque  dum  fatigatus  motus 
ab  eliciendis  fluctibus  conquiescat.  Semperque  po- 
sterior  et  major  undula  pulsu  debiliore  diffuuditur. 
Quod  si  quid  sit,  quod  crescentes  undas  possit  offen- 
dere,  statim  ille  motus  revertitur,  et  quasi  ad  cen- 
trum,  unde  profectus  fuerat,  eisdem  undulis  rotun- 
datur.  lta  igitur  cum  aer  pulsus  fecerit  sonum,  pellit 
alium  proximum,et  quodammodo  rotundum  fluctum 
aeris  ciet.  Itaque  diffunditur  et  omnium  circumstan- 
tium  simul  ferit  auditura.  Atque  illi  estobscurior  vox 
qui  longius  steterit,  quoniam  ad  eum  debilior  pulsi 
aeris  unda  pervenit. 

An  gemnarum  fulgor]  Ut  supra  de  auro,  ita  nunc 
de  gemmis  agit,  easque  nihil  habere  ostendit,  quod 
sit  hominibus  vel  mirandum  vel  expetendum. 

Gemmarum  est  lux  illa,  non  hominum}  Sic  divus 
Ambrosius  in  lib.  de  Nabutha :  Non  abnuo  gratiam 
quamdam  lapidum  istorum  esse  fulgorem,  sed  tameu 
lapidum. 

An  vos  agrorum  pulchritudo}  Docetitidem  agrorum 
pulchritudinem  rninime  hominum  esse  propriam. 

Quidni?]  Cur  non,  respoudet  Boetius. 

Pulcherrimi  operis]  Mundi. 

Pulchra  portio]  Pars  speciosa. 

Facie]  Specie,  forma,  aspectu. 

Vernis  floribus}  Divus  Ambrosius  in  tertio  lib. 
Operis  sex  dierum  :  Quid  tibi  describant  purpurascen- 
tes  violas,  candida  lilia,  rutilantes  rosas,  depicta 
rura,  nunc  aureis,   nunc  variis,  nunc  luteis  iloribus, 


A  iu  quibus  nescias  utrum  species  amplius  iloruin,  an 
vis  odora  delectet  ?  Pascuntur  oculi  grato  spectaculo 
longe  lateque  odor  spargitur,  cujus  suavitate  comple- 
mur. 

Ubertas]  Fertilitas. 

Animantium]  Animalium. 

Alimentis]  Nutrimentis. 

Quod  naturx  satis  est]  Parenthesis  est. 

Quod]  Replere  indigentiam. 

Paucis  enim  minimisque  natura  contenta  est}  Senten- 

tia  est  cum   primis  celebrata.  Sex.    Turpilius  poeta 

comicus  : 

Profecto,  ut  quisque  omnino  contentus  fuit, 
Ra  fortunatatn  vitam  duxitmaxime, 
Ut  philosophi  aiunt  isti,  quidvis  sat  est. 

n  Seneca  Philosophus    epistola    quarta :   Parabile    est 

quod  natura   desiderat,  et  appositum  parvo  constat, 

et  ad  supervacua  sudatur.  Illa  sunt  quae  togam  con- 

terunt,  quae  nos  senescere  sub  tentorio  cogunt,  quae 

in  aliena  littora  impingunt ;  ad  manum  est,  quod  sat 

est.  Qui  cum  paupertate    bene  convenit,   dives    est. 

Lucanus  in  quarto  Pharsaliae  : 

0  prodiga  rerum 
Luxuries,  nunquam  parvo  contenta  paratu, 
Et  quaesitorum  pelago  terraque  ciborum 
Ambitioso  fames,  et  lautse  gloria  niensae. 
Discite,  quam  parvo  liceat  producere  vitam, 
Et  quaDtum  natura  petat,  non  erigit  aegros 
Nobilis  ignoto  diffusus  consule  Bacchus. 

Idem  non  multo  post : 

Satis  est  populis  fluviusque  Ceresque. 

Id  est  panis  et  aqua.  Euripides  apud  A.  Gellium  : 

C  Nam  quid  mortalibus   sit  usui  praeter  duo  illa  modo. 

Cereris  munus,  et  aquae  poculum,  quae  adsunt, 
Ac  nos  queunt  alere,   quorum  saties  nunquam  est  ? 
Luxus  autem  sunt  caeteraruni  epularum  indagines. 

Cicero  in  quinto  Tuscul.  Quaestionum  :  Dies  deficiet, 

sivelim  paupertatis  causam  defendere.  Aperta  enim 

res  est,    et  quotidie  nos  ipsa  natura  admonet  quam 

paucis,  quam  parvis  rebus  egeat,  quam  vilibus.  Divus 

Ambrosius  in  x  libro  Epistolarum  :  Satis  enim  dives 

omnibus    naturae   lex    est,    cui    cito    invenias   quod 

abundet.  Cupiditatibus  autem  omnis  divitiarum  abun- 

dantia  inopia  est.   Hieronymus  in   Jovinianum  :  Cito 

expletur  naturae  necessitas,   frigus  et   fnmes  simplici 

vestitu  et   cibo  expelli  potest.    Lnde  et  Apostolus : 

Ilabentes,   inquit,  victum  et  vestitum,    his  contenti 

sumns.  Prudeutius  in  Psychomachia  : 


D 


Summa  quies  nil  velle  super  quam  postulat  usus 
Debitus,  ut  simplex  alimonia.  vestis  et  uua 
lutirmos  tegat,  ac  recreet  mediociiter  artua, 
Expletumque  modum  naturse  non  traliat  extra. 

Jam  vcro  pulchrum]  Vestium  quoque  pulchritudi- 
nem  hominibus  alienam  esse,  et  vel  materiae  vel 
artiticii  propriam  docet ;  tametsi  vetus  sit  illud  si- 
■j.y-'/.  «vfip,  vestes  vir,  et  vulgo  tritum  sit.  Vestitus 
virum  reddit,  quihabet,  induat. 

An  vero  te\  Probat  felicitatem  non  consistere  in 
longo  famulorum  comitatu. 

Sarcina]  Proprie  est  utensilium  et  eorum  quae  ad 
cultum  pertinent,  veluti  fascis,  quem  quis  in  itinere 
faciendo  portare  possit.  Hinc  milites  cum  castra  mo- 
vere  volunt,  sarcinulas  colligere  dicuntur,  qui  in  aliam 
domum  migrant,  sarcinas  suascomponere.  Per  meta- 


MURMELLIl  COMMKNTAIUA. 


974 


phoram  tamen  sarciuam  pro  inutili  oncro  ponimus.  A  modi  :    Quidquid    liabenti    nocet,    non    est    bonum. 


Aurelius  :  Et  hauc  corporia  sarcinam  aliquando  de- 
ponerem.  Ambrosius  :  Quid  enim  aliud  est  peccatum, 
nisi  sarcina? 

Ex  quibus  omnibus  l'er  modum  iuductionisexpar- 
ticularibus  antecedentilms,  colligit  universalem  c.on- 
clusionem. 

Quid  id  tua  rcfert]  Quid  ad  te  id  pertinet?  Ut  in 
Vita  Solonis  a  I.aertio  relatum  est,  aiunt  quidam 
Croesum,  cum  se  exquisitissime  omuiuin  ornamento- 
rum  genere  composuisset,  sublimique  in  soliosederet. 
intcrrogasse  Solonem  an  pulchrius  unquam  spectacu- 
lum  viderit,  illumque  dixisse  Gallos  Gallinaceos,  Pha- 
sianos  atque  Pavones.  Naturali  enim  eos  llore  et  in- 
credibili  speciositate  vestiri. 

Sequestrata}  Separata,  seposita. 

Quid  autcm  tanto}  Increpat  mortales  tantopere 
fortunae  bonis  inhiantes,  ostenditque  eos  maximis 
laboribus  pro  sufiicientia,  quam  dies  et  noctes  alfe- 
ctant,  indigentiam  reportare. 

Adminiculis)  Adjumentis. 

Permultis  indigcrc  cos]  .Ecclesiastes  capite  quinto  : 
Ubi  multae  sunt  opes,  multi  qui  comedunt  eas.  Aulus 
Gellius  libro  octavo  :  Verum  est  profecto,  quod  ob- 
servato  rerum  usu  sapientes  viridixere  :  multis  egere, 
qui  multa  habeat,  magnamqueindigentiam  nasci,  non 
ei  inopia  magna,  sed  ex  magna  copia  ;  multa  enim 
desiderari  ad  multa,  quae  habeas,  tuenda.  Apud  Xe- 
nophontem   in    Cyri  Paedia  libro  octavo  Pheraulas  : 


Divitiee  aulem  plerumquc  nocenl  babenti.  Non  sunt 
igitur  bonae.  Assumptio  quolidiana  probatur  expc- 
rientia,  et  Javenali9 auctoritate.  Valerius  etiam  Maxi- 
mus,  libro  vn,  haec  sane  quameleganternobis  scripta 
reliquit.  Socratis  bumanae  sapientiae  quasi  quoddam 
terrestre  oraculum,  niliil  ultra  petendum  a  diis 
immortalilius  arbitrabatur,  quamut  bouatribuerent  : 
quia  hi  demum  scirent  quid  unicuique  esset  utile  : 
nos  autem  plerumque  votis  id  expetere  quod  non 
impetrasse  melius  foret.  Etenim  densissimis  tenebris 
involuta  mortalium  ,mens,  in  quam  late  patentcm 
errorem  co?cas  precationes  tuas  spargis?  Divitias 
appetis,  quai  multis  exitio  fuerunt.  Honores  concu- 
piscis,  qui  complures  pessundederunt.  Regna  tecum 
ipsa  volvis,  quorum  [exitus  s;ppenumero  miserabiles 
cernuntur.  Splendidis  conjugii.s  injicis  manus,athaec 
ut  aliquando  illustrant,  ita  nonnunquam  funditus 
domos  cvertunt.  Desine  igitur  stulta  futuris  malorum 
tuorum  causis,  quasi  felicissimis  rebus  inhiare,  teque 
totam  ccelestium  arbitrio  permitte;  quia  qui  tribuere 
bona  cxfacili  solent,  etiam  eligere  aptissime  possunt. 
Juvenalis  satyra  decima  : 

Sod  plures  niniia  congesta  pecunia  cura 
Straugulat,  et  cuncta  exsuperans  patrimonia  census, 
Quaulo  Delphiuis  balaena  Britannica  major. 

Cum  pessimus  quisque}  Ordo  est  :  Cum  pessimus 
quisque  avidus  magis  aeris  alieni,  id  est  alienae  pecu- 
nia.>,  putat  se  solum  dignissimum,  qui  habeat  quidquid 


Num  enim  ita,  inquit,   Saca,  existimas  me  nunc   eo  c  aun  gemmarumque  est  usquam. 


vivere  jucundius,  quo  plura  possideo?  An  ignoras 
me  et  comedere,  et  bibere,  et  dormire  nullo  modo 
mihi  jucundius,  quam  tunc  cum  eram  pauper?  Quod 
autem  haec  sunt  mihi  permulta,  tantum  mihi  estlucri, 
quod  plura  me  oportet  custodire,  plura  aliis  tribuere 
et  quo  plura  me  oportetcustodire,  pluraaliistribuere 
et  quo  plura  curo,  eo  mihi  plura  esse  negotia.  Nunc 
enim  famuli  multi  cibum  a  mepetunt,  multi  potum, 
multi  amictus,  alii  egent  medicis.  Venit  etiam  aliquis, 
qui  ferat  pecudes  a  lupis  absumptas,  aut  boves  praeci- 
pitium  passos,  aut  morbum  pecora  dices  invasisse. 
Itaque  mibi  videor  magis  tristari,  quod  nunc  plura 
possideam,  quam  antea,  quod  pauca  haberem. 
ltanc  autem   nullum  est  proprium  vobis]  Pulcher- 


Contum]  Hastam.  Coutus,  sudes,  sive  hasta  longior 
duriorque,  ad  percutiendum  apta.  Virgilius  : 

Assueti  longo  muros  defendere  conto. 
Accipituret  pro  pertica  ferrum  in  capite  habenti,  qua 
nautae  utuntur  adloca  navibus  opportunaexploranda. 
Idem  : 

Ipse  rateua  conto  subito. 

Pertimescis]  Valde  times.  Proverbialiter  <?ti>6s  7r).o0- 
to?  dicitur,  hoc  est  timidae  divitiae.  Nam  in  omni 
negotio  formidolosior  est  dives  quam  pauper.  Cautius 
munit  aedes  furum  metu.  Metuit  tempestates  propter 
frumenta,  quee  habet  in  agris;  propter  merces,  quas 
habet  in   mari.   Metuit  amicos,   ne  quid   rogantibus 


donare  cogatur.  Metuit  inimicos,  ne    quid    noceant. 
finemnsque,etsemperinmemona  DTimidius  conviUatur  metu   mulcUe.    0mnia  circum- 

spectius  et  facit  et  dicit  metu  calumniae,  quae  potissi- 


tenenda. 

Merito]  Per  meritum. 

Haud  immerito}  Merito,  jure. 

Tum]  Tunc. 

Cum  se  cogiioscit]  Vetus  est  illud  yva>8i  tskutov 
Cognosce  teipsum.  Divus  Ambrosius  in  ultimo  libro 
Hexaemeron.  Nunc  quoniam  et  elephantos  vides 
tihi  subditos,  et  leonesesse  subje:tos,  nosce  teipsum, 
o  homo.  Quod  (ut  ferunt)Appollinis  Pythii,  sedSalo- 
monis  sancti  est,  qui  ait :  Nisi  scias  te  formosam  in 
mulieribus  ;  quanquam  multo  antea  Moses  [in  Deute- 
ronomio  scripserit,  Attende  tibi,  o  homo.  Attende 
tibi,  ait  lex.  Et  propheta  ait  :  Nisi  scias  te. 

Ego  vero  nego  illud]  Syllogismum  affert  ad  osten- 
dendum  divitias  non  esse  bonas.  Est  autem  hujus- 


mum  divitibus  strui  solet  :  quippe  quibus  est  quod 
auferri  possit.  Si  bellum  immineat,  dives  in  primis 
discruciatur.  Denique  nec  superstitione  vacat,  ne 
quod  numenparum  amicum  damnum  immittat.  Haec 
doctissimus  vir  Erasmus  in  Proverbiorum  Chiliade 
prima. 

Vacuus  viator]  Totus  hiclocus  exJuvenale  sumptus 
est,  cujus  hi  sunt  versus  : 

Pauca  licet  portes  argenti  vascula  puri, 
Nocte  iter  iugressus,  gladium  contumque  timebis, 
Et  motae  ad  luuam  trepidabis  arundinisumbram. 
Cantabit  vacuus  coram  latrone  viator. 

O  prseclara]  Ironia  est.  Irridet  enim  opes  caducas, 
et  curarum  molem  secum  trahentes,  juxta  illud  : 


97:i 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIILE. 


076 


Crescentem  sequitur  cura  pecuniam. 
Majorumque  fames. 

IN  METRUM  V. 

Carmen  est  monocolon,  anapaesticum,  parthenia- 
cum,  dimetrum,  catalecticum.  In  prima  et  secunda 
regione  anapsestum,  rccipit  et  spondeum,  in  tertia 
solum  anapsestum,  postea  superest  syllaba.  Simile 
est  illi  : 

Adytum  Yeneris  fuge,  virgo. 
Laudat  autem    mores    aetatis   primee,   quam  poetae 
ob  [morum  praestantiam    et  virtutes   auream    voca- 
verunt,  idque  in  avaritiae  mortalium  detestationem, 
quce  nunquam  satiari  potest. 

Prior]  Prima,  de  qua  legatur  in  primo  Metamor- 
pboseos.  Maro  in  Georgicis,  et  Tibullus. 

Mtas}  Subaudiendum  fuit. 

Fidelibus  arvis]  Quee  depositum  semen  fideliter  et 
cum  fenore  reddunt. 

Facili]  Parabili. 

Sera]  Diuturna  et  in  vesperam  durantia. 

Solvere]  Frangere. 

Glande]  Nam  ante  frumenti  inventionem  mortales 

glandibus  vescebantur ;  unde  Ovidius  : 

Contentique  cibis  uullo  cogente  creatis, 
Arbuteos  fetus,  montanaque  fraga  legebant, 
Cornaque  et  in  duris  haerentia  morarubetis, 
Et  quae  deciderant  patula  Jovis  arbore  glandes. 

Bacchica  munera]  Vina. 

Norat]  Noverat,  sciebat,  perita  erat. 

Confundere]  Miscere. 

Melle]  Ex  vino  et  melle  conficitur  potionis  genus, 
quod  Latine  dicitur  mulsum,  Greece  pekUpuTov, 

Lucida]  Candida. 

Serum]  Hi  populi  sunt  Asiee  Scythicee,  de  quibus  in 
Georgicis  poeta  : 

Velleraque  foliis  depectant  tenuia  seres. 

Solinus  :  Seres  aquarum  aspergine  inundatis  frondi- 
bus,  vellera  arborum  adminiculo  depectunt  liquoris 
et  lanuginis  teneram  sublimitatem  bumore  domant 
abobsequium.  Hoc  illud  est  sericum,  in  usum  publi- 
cum  damno  severitatis  admissum,  et  quo  ostentari 
potius  corpora  quam  vestire,  primo  feminis,  nunc 
etiam  virispersuasit  luxuriaelibido.  Seresipsi  quidem 
mites  et  inter  se  quietissimi,  aliosreliquorum  morta- 
lium  ccetus  refuginnt  adeo,  ut  caeterarum  gentium 
commercia  abnuant.  Primum  eorum  iluvium  nr.er- 
catores  ipsitranseunt,  in  cujusripis  nullo  interpretis 
linguae  commercio,  sed  depositarum  rerum  pretia 
oculis  eestimantes,  sua  tradunt,  nostra  non  emunt. 
Hactenus  ille.  Singularis  hujus  dictionis  nominativus 
est,  Ser.  Sidonius  : 

Assyrius  gemmas,  Ser  vellera,  thura  Saboeus. 
Ausonius  : 

Jam  pelago  volitat  niercator  vestifluus  Ser. 
Vermiculusel  ipse  (ut   auctor  est  Pausanias)  ser  ap- 
pellafur. 

Tyrio  veneno)  Purpura,  purpureo  liquore.  Tyrus, 
urbs  estPhoenicise,  ubioptimaest  purpura.  Venenum 
pro  colore  ponitur,  eo  quodvestem  ita  pcrcurrat  ut 
venenum  corpus.  Nam  Lalini  id  voncnum  vocant, 
quod  Grseci  paofxaxov.  Virgilius  : 


A  Alba  nec  Assyrio  fucatur  lana  veneno. 

Somnos    salubres}    Salutem   conservantes.    Alludit 
autem  ad  medicinales  herbas.  Potest  et  salubris  legi. 

Maro  : 

Mollesque  sub  arbore  somni. 
Lubrkus]  Fluens,  mobilis. 
Alta]  Profunda.  Tibnllus  : 
Nondum  ceeruleas  pinus  contempserat  undas, 

Effusum  ventis  preebueratque  sinum  : 
Nec  vagus  ignotis  repetens  compendia  terris, 
Presserat  externa  navita  merce  ratem. 

Undique]  Omni  ex  parte. 

Lectis]  Collectis. 

Nova  littora  vidcrat  hospes]  Ovid.  : 

Nullaque  mortales  preeter  sua  littora  norant. 
Tunc]  In  aurea  aetate. 
B      Classica  sxva]  Tubae  quibus  sievi  milites  in  preelium 
excitantur. 

Tacebant)  Non     resonabant.    Classicum,     auctore 
Servio,  tam  tubam  ipsam,  quam  ejus  sonitum  signi- 

ficat.  Maro  : 

Nec  dum  etiam  audierant  inflari  classica,  nec  dum 
Impositos  ;duris  crepitare  incudibus  enses. 
Horrida]  Terribilia,  horrorem  incutientia.  Tibullus 
Non  acies,  non  ira  fuit,  non  bella,  nec  enses, 
Immiti  saevus  duxerat  arte  faber. 

Quid  enim]  Cur,  propterquid. 
Utinam]    Optat   antiquos  mores,  et  priscam  illam 
mortalibus  vitae  integritatem  reddi. 

Mtna}  Montis  Siciliae  perpetuo    ardentis  incendio, 
de  quo  Virgilius  n  ;  Claudianus  multa. 
q      Amor  habendi}  Avaritia.  Ovidius  : 

Et  amor  sceleratus  habendi. 
Heu  primus  quis  fuit  ille]  Exsecratur  auri  invento- 
rem,  sicut  Tibullus  armorum  : 

Quis  fuit  horrendos  primus  qui  protulit  enses  ? 
Quam  ferus.  et  vere  ferreus  ille  fuit. 

Auri  tecti]  In  terrae  cavernis  delitescentis,  quod  non 

nisi  maximis  laboribus  eruitur.  De  cujus  inventione 

«•i  placet,  vide  Lucretium.  Ovidius : 

Eruimus  terra  solidum  pro  frugibus  aurum. 
Possidet  inventas  sanguine  milesopes. 

Plautus  : 

Odi  egoaurum  :  multa  multis  saepe  suasit  perperam 

Tibullus  : 

Saepe  soleut  auro  multa  subesse  mala. 
Propertius  : 

D  Aurum  omnes,  victa  jam  pietale.  colunt, 

Auro  pulsa  fides  auro  veualia  jura. 
Aurum  lex  sequitur,  mox  ^ine  lege  pudor. 

Phocylides,  interprete  Aldo  Manutio  :  Avaritia  mater 
malitiae  universae.  Aurum  semper  dolus  est  et  ar- 
gentum  hominibus  :  0  aurum  malorum  princeps, 
vitiperda,  omnia  minuens.  Utinam  non  mortalibus 
esses  nocumentum  amabile.  Tua  enim  causa  pu- 
gnaeque,  praedaeque,  caedesque.  Inimici  vero  lilii  pa- 
rentibus,  fratresque  Germanis.  Diodorus  Siculuslibro 
sexto  de  insulis  Ralearibus  hcec  meinoriae  prodidit : 
Aureo  nummo  autargento  non  utuutur,  qute  afferri 
ad  insulam  prohibent  causam  afferenles.  Geryonem 
Chrysauri  iilium  auro  atque  argento  opulentissimum 
quondam  ab  Hercule  bello  expugnatum.  Existimanl 
enim  eo  pacto,  cum  auro  atque  argento  careant. 


077 


MURMELLII  COMMENTAKIA. 


!)78 


facile  omues  vitae  insidias  evasuros,  ut  Solinus  auetor  A  nullum  est,  omnia  virtutis  preemia  amhitio  possidet. 

est,  aSusis  Barbitan  oppidum  ceutum  trigenta  quin- 

que  millibus  passuum  distat,  inquo  mortales  universi 

odio  auri  coemunt  hoc  genus  metalli,  et  abjiciunt  in 

terrarum  profunda.  Ne  polluti  usu  ejus  avarita  cor- 

rumpant  aequitatem.  Silius  Italicus  libro  primo  : 


Sed  scclerutn  causas  operit  Deits,  Astur  avarus 
Visceribtts  laceraj  tellttris  mergitur  tmis, 
Et  redit  iufelix  ellbsso  eoucolor  auro. 

Plinius  libro  Naluralis  Historioe  xxxiu,  capite  primo : 
Utinamque  posset  e  vitain  totum  abdicari  aurum,  sa- 
cra  fames,  ut  celeberrimi  auctores  dixere,  proscis- 
sum  conviciis  ab  optimis  quibusque,  et  ad  perni- 
ciem  vitee  repertum. 
Latcre  volenles}  In  terraj   cavernis  reconditas,  in 


Qusb  vcro  cst  ista  vcstra]  Irridct  mortalium  potcn- 
tiam,  ut  irritam  et  imbecillcm. 

Inter  mures  Alludere  videtur  ad  Homericum  poenia, 
cui  titulus  Batrachomyomachia,  quo  describit  ille  ra- 
narum  et  tnurium  puguam,  et  horum  regem  Troxar- 
tem  facit. 

Quanto\  Maximo. 

lmbecillius  hominc]  Proverbialiter  dicitur  horao 
iictilis,  id  est  mollis,  imbecillis,  fragilis.  Ductum  est 
avasis  testaceis,  quae  facile  comminuuntur.  Homerus  : 

Nihil  honiine  eiiutrit  tellus  iufirmius  alma. 

Homine  quos\  Notanda  ha>c  locutio  ;  discordant  enim 
numero  antecedens  et  relativum.  Sic  supra  in  prosa 
hujttslibri  quinta  :  An  vis  congestai  pecuniae,  singu- 


cujus  (teste  Pliuio)  viscera  imus,  et  iu  sede  maniura  B  lariter  protulit.   Deinde  subjunxit  pluraliter  :  Atqui 


opes  quaenmus.  Preliosa  pericula,  per  apposttto- 
nem  :  superioribus  hoc  addit,  id  est,  res  quidem  pre- 
tiosas,  sed  periculorum  causas,  ob  quas  plurimi  qui- 
dem  mortales  ssepe  periclitantur.  Ovidius  : 

Sed  itum  est  in  viscera  terrae, 
Quasque  recondiderat,   Stygiisque  aduioverat  umbris, 
Etfodiuntur  opes  irritameuta  malorum. 

Plinius  lib.  u,  cap.  60  :  Penetramus  in  viscera,  auri 
argentique  venas,  et  eeris  ac  plumbi  metalla  fodientes : 
gemmas  etiam,  et  quosdam  parvulos  quaerimus  la- 
pides,  scrobibus  in  profunduni  actis  viscera  terrae 
extrahimus,  utdigito  gestetur  gemma,quam  petimus. 
Quot  manus  atteruntur,  ut  unus  niteat  articulus  ! 

Ut  hactenus  docuit  divitias  non  esse  homini  expe- 
tendas,  ita  nunc  pulcherrimis  verissimisque  argu- 
mentis  ostendif.dignitates  et  potentiam  nihil  habere 
quod  vel  expetendum  sit,  vel  veram  beatitudinem 
conferre  possit. 

Inscii  Ignari. 

Cozlo  exxquatis]  Summis  rebus  comparatis,  aequa- 
lesque  judicatis. 

Quae  incendia]  Quasi  dicat  nulla. 

Eructantibus]  Erumpentibus. 

Strayes]  Calamitates,  devastationes. 

Dcderit}  Intulerit. 

Vti}  Quemadmodum. 

Consulare  imperium]  Ostendit  dignitatibus  hujus 
Sceculi  nullam  inesse  constantiam,  cum  reil  Romanae 


hae  nitent.   Sic  et  Uatullus,  ut  alios  nunc  sileam  : 

Tttm  jam  nulla  viro  jurauti  femina  credat, 
Nulla  viri  speret  sermoues  csse  fideles 
<Jni,  dum  aliquid  eupiens  animus  praegestit  apisci, 
Nil  metttunt  jurare,  uihil  promittere  parcunt. 

Quo  vcro  quisqum}  Ostendit  tyrannis  nihil  juris 
esse  in  animi  libertatem,  nec  eos  ultra  quam  in  cor- 
pus  saevire  posse,  idquecujusdam  philosophiexemplo 
memorabili  comprobat. 

Quo]  Qua  re,  quo  modo,  quo  instrumento. 

Impcrabis]  Aliquis  imperabit. 

Libcrum  qucrndam  virum]  Anaxarchum  significare 
videtur,  qui  Abderites  genere,  professione  philoso- 
phus,  inimicum  habuit  Nicocreontem  Cypri  tyran- 
num.  Cum  enim  illnm  Alexander  Magnus  aliquando 
in  convivio  rogasset,  quidnam  de  coena  illa  sentiret, 
dixisse  fertur  :  Cuncta  permagnifice,  0  rex,  verum 
oportebatjam  caput  satrapae  cujusdam  apponi,  Nico- 
creontem  intuens.  Hoc  ille  audito  indignatus,  post 
mortem  regis  cum  navi  ferretur  Anaxarchus,  invi- 
tusque  applicuisset  Cyprum,  comprehensum  eum  in 
saxum  concavum  conjee^,  jussitque  ferreis  malleis 
csedi.  Illum  pcenes  suee  negligentem,  celebre  id  dic- 
tum  ingeminasse  aiunt  :  Tunde,  tunde  Anaxarchi 
vasculum  :  nam  Anaxarchum  nihil  teris.  Jubente  vero 
illo  ipsius  preecidi  linguam,  fama  est,  praecisam  mor- 
dicus  in  ejus  faciem  conspuisse.  Rectius  tamen  hoc 
ad  Zenonem  Eleatem  (de  quo  dictum  est  abunde  in 


status  saepe  sit  immutatus.  Primum  enira  Roraasub  Q         '     commentapio)   refertur  eo  quod   conjurationis 


regibus  fuit,  quorum  septimus  Tarquinius,  cui  cogno- 
men  Superbo,  ex  moribus  datum,  regno  exactus  est, 
ubi  ad  ejus  superbiam  liberorum  libido  accessisset, 
quorum  cum  alter  ornatissimae  femiuae  Lucretiae 
stuprum  intulisset,  populus  Romanus  Rruto  Collati- 
noque  ducibus  et  auctoribus,  rege  repente  destituto, 
imperium  in  eosdem  libertatis  suae  vindices  transtu- 
lit,  consulesque  appellavit  pro  regibus,  ut  consulere 
civibus  suis  debere  meminissent.  Postea  tamen  et 
consulare  imperium  cupivit  abolere,  et  nunc  dictatori, 
nunc  decemviris,  consulatu  prorsus  sublato,  nunc 
tribunis  plebis  permisit  principaturn. 

Quod  perrarum  est]  Parenthesis  est.  Valde  rarum 
est  probis  honores  deferri.  Ut  enim  apud  Sallustium 
jn  Catilinario  est  :   Inter   Bonos  et  malos  discrimen 


hic  fit  mentio,  quae  ad  Anaxarchum  non  pertinet. 
Eusebius  quoque,  libro  de  Praeparatione  evangelica, 
haec  tradit :  Zenon  Eleata,  quem  aiunt  cum  tyranni- 
dem  deponere  conaretur,  linguam,  dum  a  tyranno, 
ut  conscios  diceret,  torqueretur,  dentibus  abscissam, 
in  faciem  ejus  spuisse. 

Quid  autem  est,  etc.]  Argumentatur  perexiguam 
esse  mortalium  potentiara,  eo  quod  vim  quam  aliis 
inferunt,  ne  sibi  quoque  invicem  ab  aliis  inferatur, 
prohibere  non  possunt. 

Ab  alio]  Vetus  apud  Senecam  sententia  est  :  Ab 
altero  exspectes,  alteri  quod  feceris. 

Busiridem]  Busiris  rex  fuit  ^Egypti,  qui  cum  sus- 
ceptos  hospites  immolaret,  ab  Hercule  interemptus 


979 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


980 


est,  cum  etiam  eum  voluisset  cccidere.  Virgilius  : 

Quis  aut  Euristhea  durum, 
Aut,  illaudati  noscit  Busiridis  aras? 

Regulus]  Marcus  Attilius  Regulus  consul  fusis  Sa- 
lentimis  triumphavit,  primusque  Romanorum  ducum 
in  Africam  classem  trajecit,  quassatas  de  Amilcare 
naves  longas  tres  et  sexaginlaaccepit.  Oppida  ducenta, 
et  hominum  ducenta  millia  cepit.  Absente  eo,  conjugi 
ejus  et  liberisob  paupertatem  sumptus  publice  datus. 
Mox  arte  Xantippi  Lacedeemonii  mercenarii  militis 
captus,  in  carcerem  missus,  legatus  de  permutandis 
captivis  Romam  missus,  dato  jurejurando,  ut  si  non 
impetrasset,  ita  demum  rediret  :  in  senatu  conditio- 
nem  dissuasit  ejectis  a  se  conjuge  et  liberis,  Cartha- 
ginem  regressus,  ubi  in  arcam  ligneam  conjectus, 
clavis  introrsum  adactis,  vigiliis  acdolorepunitus  est. 

Ad  hxc}  Prseterea.  Probat  alia  ratione  nihil  natura- 
lis  ac  proprii  boni  dignitatibus  ac  potestatibus  inesse, 
eo  quod  plerumque  pessimis  proveniant. 

Natura  respuit]  Id  est,  non  admittit  ut  contraria 
queeque  jungantur.  Divus  Cyprianus  adversus  Nova- 
tianum  :  Coheerere  et  conjungi  non  potest  amaritudo 
cum  dulcedine,  caligo  cum  lumine,  pluvia  cum  se- 
renitate,  pugna  cum  pace,  cum  fecunditate  sterilitas, 
cum  fontibus  siccitas,  cum  tranquillitate  tempestas. 
Franciscus  Philelphus  in  Satyris  : 

Tenebras  lux  respuit  omnes, 
Nec  patitur  secum  vitiurn  coalescere  virtus, 
Stultitiam  semper  ratio  aspernatur,  eodem 
Nunquam  stare  loco  pariter  contraria  possunt. 


Quod  quidem  de  cunctls}  Ostendit  fortunae  munera 
nulla  recte  dici  bona,  cum  plerumque  malis  adhee- 
reant,  nec  possint  eos  bonos  efficere,  quibus  fuerint 
adjuucta.  Redolet  autem  hoc,  ut  alia  Boetii  permulta, 
Platonis  doctrinam,  apud  quem  Socrates  in  Gorgia 
sic  ait  :  Est  autem  voluptas,  qua  preesente  gaudemus  : 
bonum  vero,  quo  precsenle  boni  sumus.  Prorsus  boni 
vero  sumus  et  nos,  et  queeeumpue  alia  bona  sutit,  ob 
virtutem  quamdam  quee  adsit. 

IN  METRUM  VI. 

Carmen  est  Sapphicum,  quo  Philosophia  Neronis 
exemplo  docet,  dignitates  et  potentiam  malis  quibus 
adjunctee  fuerint,  mores  non  solum  non  corrigere 
sed  plus  truculentise  et  turpitudinis  afferre. 

Novimus]  Scimus. 

Bederit]  Intulerit  hominibus. 

Ruinas}  Strages.  Designat  autem  his  versibus 
Neronem  omnium  mortalium  longe  crudelissimum 
llic  natus  est  patre  Domitio  .Enorbarbo,  matre  Agrip- 
pina  Germanici  lilia  :  qupe  cum  postea  Claudio  Ceesari 
nupsisset,  ab,  hoc  Nero  adoptatus  est.  Nero  fuit  olim 
nomen  laudis,  quod  ostendit  in  Tiberio  Suetonius 
his  verbis  :  Inter  cognomina  autem  et  Neronis  assum- 
psit,  quo  signilicatur  lingua  Sabina  fortis  ac  strenuus. 
Nunc  autem  summee  crudelitatis  nomen  est  Nero 
qui  rabie  ita  efferatus  est,  ut  plurimam  senatus  par- 
tem  interfecerit,  equestrem  ordinem  pene  destituerit, 
sednoparricidiis  quidem  abstinuit,  matrem,  fratrem, 
sororem,  uxorem,  ceeterosque  cognatos  et  propin- 
quos  sine  heesitatione  prostravit.  Auxit  hanc  raolem 


A  facinorum  ejus  temeritas  impietatis  in  Denm.  Nam 
primus  Romee  Cbristianos  suppliciis  et  mortibus  af- 
fecit,  ac  per  omnes  provincias  pari  persecutione  ex- 
cruciari  imperavit,  ipsumque  nomen  exstirpare  co- 
natu%  beatissimos  Christi  apostolos  Petrum  cruce, 
P.iulum  gladio  occidit. 

Urbe  flammata]  Incendio  consumpta.  Nero,  ut  scri- 
bit  Tranquillus,  quasi  offensus  deformitate  veterum 
eedificiorum,  et  angustiis  flexurisque  vicorum,  palam 
incendit  urbem.  Per  sex  dies  septemque  noctes  ea 
clade  seevitum  est,  ad  monuraentorum  bustorumque 
diversoria  plebe  compulsa.  Tr.nc  praeter  immensum 
numerum  insularum,  domus  priscorum  ducum  arse- 
runt  hostilibus  adhuc  spoliis  exornatee,  deorumque 
P  eedes  ab  regibus  ac  deinde  Punicis  et  Gallicis  bellis 
votw  dedicateeque,  et  quidquid  visendum  atque  me- 
morabile  ex  autiquitate  duraverat.  Hoc  incendium  e 
turre  Meccenatica  prospectans,  leetusque  tlamma?  (ut 
aiebat)  pulchritudine,  halosin  Ilii  decantavit  in  illo 
scenico  habitu.  Eutropius  et  Eusebius  tradunt  Nero- 
nem  incendisse  urbem  Romam,  ut  spectaculi  ejus 
imaginem  cerneret,  qualis  olim  Troja  capta  arserat. 

Patribusgue  csesis]  Senatoribus  occisis.  Multos  enim 
ex  seuatoribus  occidit,  aperte  etiam  signiticans,  ne 
reliquis  quidem  se  parsurum,  eumque  ordinen  su- 
blaturum  quandoque  e  republica  ac  provincias  et 
exercitus  equiti  Romano  ac  libertis  permissurum. 

Fratre}  Britannico  Claudii  et  Messalinae  filio.  Fratre 
igitur  per  adoptionem,  nam  a  Claudio,  ut  diximus, 
C  Nero  adoptatus  fuit  non  naturali. 

Intercmpto]  Veneno   sublato  :  de   quo  lege  Sueton. 

Matris}  Nero  matrem  Agrippinam,  eo  quod  trux  et 
minax  esset,  et  dicta  factaque  ejus  exquireret  acer- 
bius  ac  corrigeret,  varie  interficere  tenta\it,  primum 
veneno  :  (sed  cum  antidotis  sentiret  preemunitam, 
lacunaria  quee  noctu  super  dormientem  laxata  ma- 
china  deciderent,  paravit.  Hoc  consilio  per  conscios 
parum  celato,  solutilem  navem,  cujus  vel  naufragio, 
vel  camera1  ruina  periret,  commentus  est.  Atque 
ita  reconciliatione  simulata,  jucundissimis  litteris 
Raias  evocavit,  ad  solemnia  quinquatrium  simul  ce- 
lebranda,  paratoque  negotio  trierarchis,  qui  liburni- 
cam,  qua  advecta  erat,  velut  fortnito  concursu  con- 
D  fringerent,  protraxit  convivium,  repetentique  Baulos, 
in  locum  corrupti  navigii  machinosum  illud  obtulit  : 
unde  cum  enatasset  mater,  impientissimus  filitis  eam 
missis  militibus  occidi  jussit.  Quo  nefando  facinore 
non  contentum  quidam  auctores  scribunt,  ad  visen- 
dum  interfectee  cadaver  accurrisse,  contrectasse 
membra,  alia  vituperasse,  laudasse  alia,  sitique  in- 
terim  oborta  bibisse.  Latius  heec  a  Tranquillo  et  Cor 
nelio  Tacito  perscripta  sunt. 

Non  tinxit}  Non  rigavit. 
Censor]  Arbiter,  judex. 
Decoris]  Decori  corporis. 
Exstincti)  Mortui. 

Condens  radios]  Occidens,  significat  autem  totius 
orbis  terrarum  gentes,  per  quatuor  ejus  plagas. 
Phcebus}  Sol. 


981 


MURMKLLII  COMMKNTAUIA. 


982 


Trioncs]  Prisca  lingua  triones  boves  dicebantur 
aratorii.  Septem  autem  slellae  ila  in  ca  parte  coeli  sunt 
collocatae,  ut  plaustrura  cura  bobus  elfingere  videau- 
tur,  quae  et  septentriones  vocantur,  et  illi  regioni 
septentrioni  nomen  imposuerunt.  Ovid.  1.  i  Mctam. : 

Scytliiaru,  septemque  triones 
Horrifer  invasit  boreas. 

Notus]  Auster. 

Sicco  sestu\  Calore.  Sciendum  est,  teste  Macrobio, 
quod  auster  Ua  iu  origine  sua  gelidus  est,  ut  apud 
nos  septeutrio,  sed  quia  pcr  Uammam  torridae  zonae 
ad  nos  commeat,  admistus  igni  calescit,  et  qui  incipit 
frigidus,  calidus  pervenit. 

Num   Nunquid. 

Celsa  potestas]  Egregia  potentia. 

Vertcre]  Mutare.  Hoc  verbum  producit  bic  ultiraam 
positionem  ob  duas  consonantes  iusequentisdiclionis 
mitio  positas,  taraetsi  negent  id  lieri  scioli  gramma- 
tistse,  qui  nec  Juvenalem,  nec  Prudentium,  nec  bunc 
auctorem  unquam  diligenter  evolverunt. 

Rabiem]  Efferatam  truculentiam. 

Hcu  gravem  sortem]  Pulcbra  exclamatio,  nec  minus 
vera.  Heu  asperam,  inquit,  et  intolerabilem  condi- 
tionem,  quando  iniquus  gladius,  id  est,  injusta  po- 
tentia,  et  iniquum  imperium  additur  saevo  veneno, 
id  est  immani  et  truculentoingenio,  moribusque  cor- 
ruptissimis.  Seneca :  Fulmen  est,  ubi  cum  potestate 
iracundia  babitat.  Aristoteles  iu  i  Politicorum :  Ut 
enim  perfectione  suscepta,  optimum  cunctorum  ani- 
malium  est  bomo  :  ita  si  alienus  liat  a  lege  et  a  judi- 
ciis,  pessimum  est  omnium  animalium.  Saevissima  est 
enim  injuslitiahabens  arma.  Lactantius  lib.  de  Justitia, 
cap  .  11  :  Quis  Caucasus,  quae  India,  quae  Hyrcania 
tam  immanes,  tam  sanguinarias  bestias  unquam  aluit? 
quoniam  ferarum  omnium  rabies  usque  ad  ventris 
satietatem  furit,  fameque  sedata,  protinus  conquies- 
cit.  Illa  euim  vera  bestia,  cujus  una  jussione 

Funditur  ater  ubique  cruor,  crudelis  ubique 
Luctus,  ubique  pavor,  et  plurima  mortis  imago 

Nemo  bajus  tauta?  belluae  immanitatem  potest  pro 
merito  describere,  qui  uno  loco  recubans,  tamen  per 
totum  orbem  dentibus  ferreis  saevit,  et  non  tantum 
artus  bominum  dissipat,  sed  et  ossa  ipsa  comminuit, 
et  ln  cineres  fundit,  ne  quis  exstet  supulturae  locus. 
Baptista  Mantuanus  in  secunda  Partbenice 

Nulla  sub  indigno  virtus  est  principe  tuta, 
Nulla  sub  incesto  castis  est  gloria  rege. 

IN   PROSAM  VII. 

Disputatum  est  hactenus,  neque  in  divitiis,  neque 
in  dignitatibus  et  potentia  veram  felicitatem  consi- 
stere  :  nunc  quam  inanis  et  irrita  sit  gloria,  quam 
plerique  omnes  summopere  sectantur,  pulcberrimis 
venssimisque  rationibus  demonstrat.  Quo  autem 
convenientius  ad  id  perveniat,  Boetius  ipse  interlo- 
quitur,  fateturque  sese  non  tam  mortalium  rerum 
ambitione  captum  fuisse,  quam  famae  propagandae, 
comparandaeque  gloriae  cupiditate  inflammatum. 

Tum]  Ordinis  adverbium  est. 

Minimum]  Differunt  minimum  et  minime  :  mini- 
mum  enim  quantitatisadv.  est,  minime  vero  negandi. 


A      Ambitionem]  Cupiditatem. 

Gerendis]  Administrandis. 

Quone]  Ut  non.  Horatius  in  Sermonibus  : 

Quone  pervaeuuui    Ilomauo  iueurrcret  hostis. 

Tacita]  Ignota.  Claudianus  : 

Major  et  utilior  facto  conjuncta  potcnti. 

Vile  latens  virtus  :  quid  enim  submersa  tenebris 

Proderit  obscuro,  veluti  sine  remige  puppis, 

\'cl  lyra  qua;  reticet,  vel  qui  non  teuditur  arcus  ? 

Ad  cxtremam  manum]  Ad  absolutum  linem.  Kxtre- 
mam  manum  lmponere,  signilicat  rem  omnibus  ejus 
partibus  absolvere,  metaphora  abartificibus  translata: 
qui  primum  rude  quoddam  operis  simulacrum  effin- 
gunt,  atque  hanc  primam  appellant  manum,  deinde 
g  formant  expressius,  postremo  summa  cura  expoliunt, 
atque  hanc  extrem.im,  supremam,  seu  suramam  ma- 
num  vocant. 

Gloriae  scilicet  cupido]  M.  Tullius  pro  Archia  :  Tra- 
himur  omnes  laudis  studio,  et  optimus  quisque 
maxime  gloria  ducitur.  Ipsi  illi  philosophi  etiam  in 
illis  libellis,  quos  de  contemnenda  gloria  scribunt, 
nomen  suum  inscribunt  in  eo  ipso  in  quo  praedica- 
tiouem  nobilitatemque  despiciunt,  praedicari  de  se  ac 
nominari  volunt.  Idem  in  eadem  :  Nulla  enim  virtus 
aliam  mercedem  laborum  periculorumque  desiderat 
praeter  hanc  laudis  et  gloriae  :  qua  quidem  detracta, 
judices,  quid  est  quod  in  hoc  tam  exiguo  vitae  curri- 
cuto  et  tam  brevi,  tantis  nos  laboribus  exerceamus? 
Loquitur  autem  Cicero  nimis  [impie,ut  homo  verae 
rj  religionisexpers  et  sapientiae,  cui  spes  eeternae  vitae, 
contemptusque  inanis  gloriae  non  esset. 

Omnem  terrx  ambitum]  Kx  summa  totiusmortalium 
habitationis  angustia,  quam  sit  exilis  famae  divulga- 
tio,  quamque  irritus  proferendi  nominis  conatus  sane 
evidenter  ostendit. 

Sicuti  astrologicis  demonstrationibus  accepisti]  Pa- 
renthesis  est,  astrologi  respectu  firmamenti  terram 
puncti  vicem  habere  sic  demonstrant.  Ubicunque 
enim  existentibus  nobis  in  terrae  superficie,  et  con- 
siderantibus  stellas  diversis  in  locis,  non  videntur 
magnitudines,  neque  earum  inter  se  distantiae  va- 
riari.  Unde  et  eas  eequaliter  a  terra  remotas  haberi 
comprobatur,  sensu  id  aestimante.  Terra  igitur  cen- 
D  trum  est  sphaerae,  sicque  puncti  sortietur  officium. 
Idem  accidet  terrae  ad  solis  sphaeram  comparatee, 
quod  et  aliis  comperitur  indiciis.  Nam  corpora  in 
centris  instrumentorum  circularium  posita,  umbras 
projiciunt,  easque  longe  motas,  qua  et  sol  ipse  ra- 
dians  motu  primo  circumfertur.  Ex  regularitate  ita- 
que  motus  umbrae,  quam  sensu  deprehendimus,  eli- 
citur  solem  circa  centrum  instrumentorum  regulariter 
moveri :  ideoque  centra  hujusmodi  instrumentorum 
centri  mundi,  circa  quid  motus  primus,  regulariter 
vicera  obtinere.  Cum  itaque  terrae  crassitudo  nihil  in 
his  rebus  immittat  varietatis,  verum  propositum  vi- 
detur.  Praeterea  horizon  oculo  in  se  existenti  dimi- 
dium  cceli  occultat,  dimidiuraque  videri  sinit.  Quod 
profecto  nulli  superficiei  planae,  nisi  per  centrum 
sphaerae  transeunti  proprium  est.  Secus  autem  eve- 
niret  si  qua  esset  terrae  respectu  cceli   magnitudo. 


983 


APPLNDIX  AI)  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHl^E. 


984 


M.  Tullius  Quaestionum  Tusculanarum  libro  primo  :  A  asperrimus  et  inhospitalis,  Indiam  a  Scythia  separans 


Persuadent  enim  mathematici  terram  in  medio 
mundo  sitam  ad  universi  coeli  complexum,  puncti 
instar  obtinere,  quod  xivrpov  illi  vocant.  Seneca : 
Punctum  est,  et  adhuc  puncto  minus,  quod  incoli- 
mus.  Lege  Plinium  libro  n  Naturalis  Historiae, 
cap.  70,  cujus  titulus  est :  Quse  portio  terra?  habi- 
tetur. 

Puncti]  Macrobius  in  somuium  Scipionis  ha?c  tra- 
didit :  Punctum  dixerunt  esse  geornetrae  quod  ob 
incomprehensibilem  brevitatem  sui  in  partes  dividi 
non  possit,  nec  ipsum  pars  aliqua,  sed  tantummodo 
signum  esse  dicatur.  Physici  terram  admagnitudinem 
circi,  per  quem  sol  volvitur,  puncti  modum  obtinere 
docuere. 

Ptolcmaeo]  Hic  astrologus  fuit  /Egyptius  genere 
studuit  Alexandricp,  et  liberalium  artium  ac  Gra?ca- 
rum  litterarum  studiis  clarissimus  evasit  temporibus 
Antonini  imperatoris,  quod  ipsemet  in  opere  magno 
demonstrat.  In  astrologin?  scientia  priorum  nulli 
cessit.  Primus  enim  apud  Groecos  coeli  rationem 
omnem  diligentius  explicuit,  inventaque  ab  Hipparcho 
instrumenta  clarius  monstravit.  Edidit  magnam  illam 
compositionem,  quam  Almagestum  vocant  ;  opus 
item  quatuor  tractatuum.  Scripsit  centiloquium  super 
his  quas  ad  practicam  pertinent  astrorum  prognosti- 
cam,  centum  videlicet  canones,  quos  Graeci  -/.dp-Kovc, 
vocant,  quod  fructum  et  experimentum  prognostico- 
rum  esse  dicant.  Sed  et  de  musica  tres  composuit 
libros,  deque  geograpbia,  quod  astrologi  more  con- 
scripsit.  Enarratores  habet  pra?cipuos  ex  barbaris 
Haly  et  Albumazer,  ex  Graecis  Tappnm  et  Theonem. 
Sepulchri  elogium  tetrastichum  ipse  posuit  Grsecum, 
quod  quidam  sic  interpretatus  est : 

Mortalein  quaiuvis  me  norim  sorte  creatum, 
Deum  tamen  astrorum  scrutor  in  orbe  vias, 

Sum  pedibus  tellure  procul,  juxtaque  Touautem 
Assideo  divus,  pascor  et  ambrosia. 

lnrolatur]  Inhabitetur. 
Siti]  Siccitate. 
Vasta]  Deserta. 
Area]  Regiuncula. 
Limitibus]  Terminis. 
Arctata]  Cohibita,  constricta. 


I! 


in  finibus  Assyriorum. 

Parthis  Hi  populi  suut  Asia?  majoris  prope  Medos, 
IJyrcanos,  Arios,  et  id  genus  vicinas  gentes  :  fuerunt 
autem  Scytharum  exsules.  Nam  Scythico  sermone 
Parthi,  exsules  dicuntur,  primnm  quidem  inter  Orien- 
tales  populos  obscurissimi,  postea  per  virtutem  ad 
summam  gloriam  provecti  sunt.  Pugnant  autem  pro- 
currentibus  equis,  aut  terga  dantibus  :  saepe  etiam 
fugam  simulans,  ut  incautiores  adversus  vulnera 
insequentes  habeant.  Plura  de  his  lege  apud  Justiuum 
libro  xli,  et  apud  Plutarchum  in  Vita  Crassi. 

Id  locorum]  Eo  loco  habitantibus.  Eorum  locorum, 
ligurata  locutio,  similis  illi  supra  positae,  ut  in  id 
setatis  pueris. 

Formidolosa]  Formi.labilis.  Formidolosus  modo  si- 
gniticat  meticulosum.  Terentius  : 

Egju'  formidolosus? 

Id  est,  egone  sum  qui  timeam?  modo  eum  qui  aliis 
timorem  infert.  Sallustius  :  Regibus  boni  quam  mali 
suspectiores  sunt,  semperque  his  aliena  virtus  formi- 
dolosa  est. 

Romani  nominis]  Romani  hominis.  Paranomasia 
est,  quae  Latine  dicitur  agnominatio.  Depromit  autem 
argumentum  ex  loco  qui  dicitur  ab  eo  quod  magis 
est :  quod  et  hunc  in  modum  potest  explicari.  Magis 
videtur  RonhT  reipublica?  quam  uniuscujuslibet  ho- 
minis  Romani,  nomen  ultra  Caucasum  progredi 
P  posse ;  sed  non  illud,  proinde  nec  hoc. 

Quid  quod  diversarum  genttum]  Probat  ex  discre- 
pantia  morum  et  institutorum,  quibus  diversa?  gentes 
utuntur,  non  conducere  cuipiam  nomen  in  plurimos 
populos  proferre,  cum  quod  apud  hos  dignum  laude 
apud  illos  supplicio  dignum  judicetur. 

Moresatque  mstituta  discordanf  De  his  legatur  Eu- 
sebius  libro  vi  de  Praeparatione  evangelica,  capite 
octavo  ;  Valerius  Maximus  libro  secuudo  ;  Hieronymus 
in  Jovinianum  ;  Bessarion  libro  quarto,  in  calumnia- 
torem  Platonis,  capite  3 ;  Philippus  Beroaldus  in  ora- 
tione  proverbiali,  et  Erasmus  noster  in  explicatione 
illius  adagii :  Lex  et  regio.  Haec  mihi  nunc  indicas^e 
studiosis  earura  rerum  satis  sit  ad  alia  properanti. 

Prxdara  illa'  Irrisio  est  vano?  gloriae. 


Adde]  Ostendit  ex  gentium  diversilate  distantiaque  n      Sedquam  multos  clarissimos]  Arguit  gloriam  irritam 


famam  non  longe  propagari  posse 

Ratione]  Modo. 

Distantcs]  Dilferentes-  Graecorum  adagium  est, 
Nov.o:  -/.-/<;  y<>ys,  Mos  sive  lex  et  regio,  quod  signiticat 
unicuique  genti  suas  quasdam  esse  leges  et  instituta 
vivendi. 

Sicut  ipsc  quodam  loco  significat  Apud  Ciceronem 
in  Somnio  Scipionis,  Africanus  ad  nepotem  sic  in- 
quit :  Ex  his  ipsis  cultis  notisque  terris  num  aut 
tuum,  aut  cujusquam  nostrum  nomen  vel  Caucasum 
hunc  (quem  cernis)  transcendere  potuit,  vel  ilkim 
Gangem  transnatare  ? 

Caucasum]  Caucasus,  Scythiee  mons  est,  dictus 
quasi  graucasus,  hoc  est  nive  candidus,  ut  Plin.  ait 
lib.   vi.    Caucasus    mons    est    editissimus    idemque 


esse,  tum  ob   scriptorum   defectum,    tum  ob   eorum 
inconstantiam  et  minime  durabilem  inhrmitatem. 

Scriptorum  inops]  Multarum  gentium  et  imprimis 
Germanorum  pleraeque  laudes  et  res  gesta?  latent  igno 
ranturque,  quod  priscis  illis  temporibus,  cum  nondum 
mores  externis  deliciis  essent  emolliti.  paulatim  atque 
corrupti  scriptores,  qui  praeclara  facinora  litterarum 
monumentis  proderent,  defuerunt.  Sed  et  nunc  libri 
Plinii  de  Bellis  Germanise  et  procul  dubio  permulta 
quondam  scripta,  quorum  ne  tituli  quidem  ad  nos 
pervenere,  desiderantur. 

\  •  vero,  etc/ Argumentaturdisertis?:me.  quamlibet 
diuturni  temporis  famain,  oumhnem  aliquandoadmit- 
tat,  nulla  ratione  cum  a?ternitate  esse  comparandam. 

Quod  Tempus. 


985 


MUItMKLI.11  C.OMMKMTAP.IA. 


ftSfi 


Pertractes]  Inlcllcclu  perpendas,  et  animo  re- 
volvas. 

Oecem  millibus  annis]  Anoorum  dcccm  millibus. 
Sciolis  litteratoribus  nontmlkc  videntur  orationes 
parum  congruw,  qua3  nou  congruee  solum  sunt,  sed 
etiam  cum  primis  eleganteset  probatissimis  scripto- 
ribus  usurpatee.  Gujusmodi  est  luvc :  Decem  millibus 
annis  pcr  appositionem.  Sic  Latine  dicimus  :  Hic 
mercator  decem  millia  debet  aureos.  llieronymus 
oiim  alibi  id  gentis  abundat,  tuni  in  Jovinianum  sic 
scripsit  :  Aliud  est  decem  millia  taleuta  debcre,  aliud 
quadrantem.  Klorus  :  Cum  statim  decem  amplius 
millia coissent  liomines,  rton  modo  effugisse  contenti, 
jam  vindicari  etiam  volebant.  Idem  :  Ex  ipso  equestris 
ordinis  ilore  acsenatu  duo  millia  elccli  qui  mori  ju- 
bcrentur.  Ubi  subintelligendum  est  homines  seu  viri, 
ut  desinant  improbare  illud  insacris  Litteris  :  Duodc- 
cim  millia  signati. 

Ejusque  quantumlibet  multiplex]  Et  is  numerus 
quantumlibet  multiplicatus,  ut  millies  mille  annorum 
millia,  vel  plua  minusve. 

Collatio)  Comparatio,  proportio.  Aristoteles  i  libro 
de  Coelo  et  Mundo  :  Portio  autem  nulla  esl  liniti  ad 
intiuitum. 

Quantumcunque]  Adverbium  nunc  est. 

Prolixi]  Longi. 

Inexhausta)  Infinita,  interminabili. 

Yosautem  nisi]  Increpat  mortalium  stultitiam,  qui 
eo  fere  sunt  ingenio,  ut  magis  hominum  laudes  et 
famte  celebritate,  quam  suse  conscientiae  puritatem, 
vcramque  virtutum  securitatem  sectentur.  Nam,  ut 
rectissime  dictum  est,  Multi  famam,  conscientiam 
pauci  verentur. 

Ad  popularcs  auras]  Ad  favores  et  applausus  po- 
puli,  quos,  teste^Donato,  nonqua?runt  sapientes.  Aura 
splendorem  signilicat.  Horatius  : 

Tua  ne  retardet  aura  niaritos. 

Ponitur  pro  aere,  statuventorum,  afllatu,  aspiratione 
seu  favore.  Maro  in  .Eueidos  scxto  : 

Nune  quoque  jam  nimiumgaudes  popularihus  auris. 
Ilieronymus  :  Plus  debet  Ciiristi  discipulus  proestare, 
quam  mundi  philosophns  glorite  animal  et  popularis 
aurse  atque  rumorum  venale  mancipium. 

Sermunculis]  Rumusculis.  Sermunculus  parvus 
sermo,  ut  rumusculus  parvus  rumor.  Hieronymus 
Nepotiano  :  Cave  nehominura  rumusculos  aucuperis, 
ne  in  offensam  Dei  populorum  laudem  commutes. 
Idem  Pauliuo  :  Rumusculos  et  gloriolas  et  palpantes 
adulatores  quasi  hostes  fuge. 

Accipe]  Audi,  cognosce. 

In  hujusmodi  levitale]  Vanitate  :  legitur  et  levita- 
tcm,  quod  placet,  ut  sic  contra  ejusmodi  vanitatem 
superbise. 

Quam  festive]  Qttam  jucunde,  lepide  etfacete.. 

Illuserit]  Jocatus  sit. 

Adortus  esset]  Legitur  etiam  adorsus  :  quod  etiam 
apud  Ambrosium  et  Hieronymum  invenio. 

Tolerasset]  Passus  fuisset. 

Paidisper]  Ad  pauxillum  ternporis. 


i; 


A      Ira]  Per  iram. 

Ule]  Tentatur  et  falsi  philosophi  illusor. 

Si  tacuisses]  Salomoniu  Proverbiis  .  Oui  moderalur 
sermones  suos,  doctus  et  prudeus  est,  et  pretiosi 
spiritns  vireruditus.  Stuttus  quoque  si  tacuerit,  sa- 
piens  reputabitur  :  ct  si  compresserit  labia  sua,  in- 
telligens.  Diogenes  cuidam  philosopho  qui  contentio- 
sius  aliquid  dissercbat,  Miser,  inquit,  quod  optimum 
est  in  vita  philosophi,  ac  prascipuum  verbis  philoso- 
pbando  corrumpis.  Thales:  Non  multa  verba,  pru- 
dentis  animi  indicium  sunt.  Salomon  Proverbioruin 
cap.  x  :  In  multiloquio  non  dcerit  peccatum.  Qui 
moderatur  labia  sua,  prudentissimus  est.  Ecclesia- 
stes  :  Stultus  verba  mulliplicat.  Seneca  :  Tenesemper 
vocis  et  silcntii  temperamentum.  Tacerc  qui  nescit, 
nescit  loqui.  Macrobius  lib.  vii  Saturnalium  :  Cum 
orator  nou  aliter  nisi  orando  -probetur,  phiiosophus 
non  minus  tacendopro  tempore  quam  loquendo  plii- 
losophatur.  Valerius  Maximus  lib.  vn  :  Quid  Xeuo- 
cratis  respousum  quam  laudabile,  cum  maledico  ser- 
moni  quorumdam  summo  silentio  interesset,  uno  ex 
his  qucerente  cur  solus  linguam  suam  cohiberet  : 
Quia  dixisse  me,  inquit,  aliquando  pcenituit,  tacuisse 
nunquam.  Lege,  si  placet,  pulchram  super  hoc  Ma- 
ronis  sententiam  apud  Donatum  in  ejus  Vita. 

Quid   autem  est]   Ostendit   gloriam   raortuis  nihil 
prodesse.  Unde  quidam  eleganter  : 
Post  cineres  gloria  sera  venit. 

Quod]  Tolos  et  corpore  et  anima  mori  homines. 
n      Nostrse  rationes]  Philosophicce  argumeutationes- 

Vetant]  Non  permittunt. 

Terreno  carcece]  Corpore,  quod  est  quasi  carcer, 
vel  sepulcrum,  vel  vinculum  animi. 

Exemptam]  Liberatam. 

IN  METRUM  VII. 

Carmen  est  dicolon  distrophon,  cujus  primus  versus 
est  archilochius,  iambicus,  senarius,  acatalectus  : 
secundus  iambicus  dimeter  et  ipse  acatalectus.  Hor- 
tatur  eo  Philosophia  mortales  ad  inanis  gloria>.  con- 
temptum,  quae  rerum  omnium  vanissima  facile  illis 
videbitur,  si  terrarum  augustias  contemplati,  amplis- 
simam  cceli  immensitatem  suspexerint. 

Prxcipiti]  Festina,  iuconsulta,  temeraria. 

Suinmum]  Bontim  summum,  rem  summam,  bono- 
rum  tinem. 

Jithxris  Coeli. 

Cernat]  Contempletur. 

Plagas]  Regiones. 

Arctum]  Angustum,  constrictum.    Africanus  apud 

Ciceronem  in  Somnio  Scipionis,  unde  fere  hoc   car- 

men  cum  prosa  jam  enarrata  desumptumest  :  Omnis 

autem  terra  quse  colitura  vobis,  angustata  verticibus 

lateribus  latior,  parvaquindam  insula  est  circumfusa 

illo  mariquod  Atlanticum,  quod  Magnum,  quod  Ocea- 

num    appellatis  in  terris,  qni   tamen  tanto    nomine 

quam  sit  parvus,  vides.    Ilinc   Petrarcha  in   n   lib. 

Africsesuae  : 

Augustis  arctatus  finibus  orbis 
lnsula  parva  situ  est,  curvis  qnani  flexibus  ambit. 
Oceanus,  viden'  ut  parvus  coguomine  ruagno? 


1) 


987 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


988 


Brevem  replere]  Ordo  est,    Pudebit,   subaudi  eum,  A  rbum,  idque   ejus  factum  a    senatu  laudatum   est. 


qui  terrarum  angustias  ac  ccelorum  immeosa  spatia 
contemplatus  sit,  nominis  aucti,  id  est  prolatietam- 
pliticati,  non  valentis  tamen  replere  brevem  ambi- 
tum,  id  est  angustum  terrarum  babitaculum.  Scipio 
apud  Ciceronem  lib.  de  Repub.  vi  :  Jam  vero  ipsa 
terra  ita  mibi  parva  visa  est,  ut  me  imperii  nostri, 
quo  quasipunctum  ejus  attingimus,  pceniteret.  Ineo- 
dem  avus  sie  eumdem  nepotem  suum  alloquitur  : 
Igitur  alte  «pectare  si  voles,  atque  banc  sedem  et 
aeternam  domum  contueri,  neque  te  sermonibns  vulgi 
dederis,  nec  in  praemiis  bumanis  spem  posueris  re- 
rumtuarum,  suis  te  illecebris  oportet  ipsavirtus  tra- 
bat  ad  verum  decus.  Quid  de  te  alii  loquantur  ipsi 
videant,  sedloquentur  tamen.  Sermo  enim  ille  omnis, 
et  angustiis  cingitur  his  regionum,  quas  vides,  nec 
unquam  de  ullo  perennis  fuit,  obruilur  omnium  in- 
teritu,  oblivione  posteritatis,  exstinguitur. 

Quid  Ad  quid. 

0]  Mirantis  interjectio,  vel  miserantis  et  condolen- 
tis  errori  mortalium.  Ordo  est  :  0  quid  superbi  ge- 
stiunt  frustra  levare  colla  mortalijugo  !  boc  est  :  Quid 
superbi  et  fastu  infiati  bomines  conantur  in  vanum 
nomine  suo  divulgando  se  reddere  immortales? 

Levare  colla  jugo]  Alludit  ad  boves  jugum   detre- 
ctantes  ac  abjicere  non  valentes,  juxta  illud  : 
Non  juga  taurus  amat,  quae  tamen  odit  habet. 

Mortali  jugo}  Mortalitatis  conditione,  cui  sunt  ob- 
noxii. 

Licet]  Quamvis,  tametsi. 

Means]  Transiens. 

Explicet]  Interpretetur. 

Domus]  Gens,  familia  genus. 

Mors  spernit  altam  gloriam~\   Seneca  epistola  91   : 

.Equat  omnes  cinis,    impares  nascimur,  pares  mori- 

mur.  ldem  epistola   99  :  In  tanta  volutatione  rerum 

bumanarum  nil  cuiquam,  nisi  mors,   certum.    Hora- 

tius  in  Odis  : 

Pallida  mors  aequo  pulsat  pede  pauperum  tahernas, 
Regumque  turres. 

Lucretius  : 

Scipiadas  belli  fulmen,  Carthagiuis  error 
Ossa  dedit  terrae.  proinde  ac  famul  infimus  esset. 
Adde  repertores  doctrinarum  atque  leporum, 
Adde  Heliconiadum  comites. 

Idem  : 

Inde  alii  multi  reges,  rerumque  poteutes. 
Occiderunt,  magnis  qui  gentibus  imperitarunt. 

Idem  . 

Quae  mala  nos  subidt  vitce  tanta  cupido? 
Certa  quidem  finis  vitae  mortalibus  adsit, 
Nec  devitari  letum  pote  quin  obeamus. 

Fidelis  Fabricii}  Hic  consul  Romanus  fuit,  qui  fide- 

lis  eo  dicitur  quodfidemvel  bostiservandam  putavit, 

nibilque  per  fraudem  vel  insidias  agendum.  Cumenim 

(ut  M.    Tullii  verbis    utar)  rex  Pyrrhus  populo  Ro- 

mano  bellum  intulisset,  cuinque  de  imperio  certamen 

esset  cum  rege  generoso  ac  potenti,  perfuga    ab    eo 

venit  in  castra  Fabricii,  eique  est  pollicitus,    si  prac- 

mium  ei   proposuisset,  se  ut  clam  venisset,    sic  clam 

in   Pyrrhi  castra   rediturum  et  eum  veneno  necatu- 

rum.  Hunc   Fabricius   reducendum  curavit  ad    Pvr- 


1! 


Ii 


Super  hoc  plura  Yaleriu*  Maximus,  Aulus  Gellius,  et 
in  Vita  Pyrrhi  Pbi 

Jacent]  Legilu:  ieui. 

Quid  Brutus]  Subaudi  nunc  est.  Junius  Brutus 
pnmus  Romanorum  consul,  exactis  regibus  urbem 
liberavit,  filios  suos,  quod  cum  Aquiliis  et  Vitelliis 
ad  racipiendos  in  urbem  Tarquinios  conjuraverunt, 
virgis  caesos  secure  percussit.  Deinde  singulari  cer- 
tamiue  cum  Arunte  .Tarquinii  filio  congressus  est, 
quo  se  ambo  mutuis  vulneribus  occiderunt.  Marcus 
Brutus,  virpraetorius,  tum  scientia,  tum  virtute  prae- 
ditus  ad  recuperandam  libertatem  Julium  Ca?sarem 
occidit,  postea  victus  in  praelio  ab  Octavio  sibi  mor- 
tem  conscivit. 

Rigidus\  Severus,  intlexibilis. 

Cato]  Multi  RomceCatones  fuerunt,  verum  duo  prae 
caeteris  illustrati  sunt,  Marcus  Porcius  Cato  Censo- 
rius,  et  Cato  Stoicus,  qui  post  mortem  quam  sibi 
Uticae  conscivit,  Uticeusis  dictus  est.  Horum  uterque 
justitia,  severitate,  morumque  summa  gravitate  fuit 
clarissimus. 

Quid}  Ad  quid. 

Decora  vocabula}  Pulchra  nomina. 

Novimus]  Scimus,  tenemus. 

Num]  Nunquid. 

Consumpt:'S   Mortuos. 

Jacetis]  Subaudi  vos  homines  post  mortem. 

Prorsus]  Omnino. 

Ignorabiles]  Ignobiles. 

Trahi]   Protrahi. 

Avra\  Splendore. 

Nominis   mortalis]  Morti  et    corruptioni   subjecti. 

Ausonius  : 

Miremur    peiiisse    homines,  monumenta  fatiscunt  : 
Mors  etiam  saxis,  nominibusque  venit. 

Cum]  Quando. 

Seradies}  Tempus  aliquando  venturum. 

Boc~  Nomen. 

Secunda   mors'    Qua   nomen     exstinguitur,     sicut 

prima  morte  vita  exstincta  est.  Apud  Petrarchamlib. 

Africae  n,  Scipionem  Africanus  bunc  in  modum    allo- 

quitur : 

Transibunt  que  cito,  quae  vos  mansura  putatis. 
Una  mauere  potest  occasus  nescia  virtus. 
Illa  viam  facit  ad  superos,  hac  pergite  fortes, 
Nec  defessa  gravi  succumbant  terga  labori 
Quod  si  falsa  vagam  delectat  gloria  mentem, 
Aspice  quid  cupias,  transibunt  tempora,  corpus 
Hoc  cadet,  et  cedent  indigno  membra  sepulcro. 
Mox  ruet  et  bustum,  titulusque  in  marmore  sectus 
Occidet.  hic  mortem  patieris  nate  secundam. 

IN  PROSAM  VIII. 

Hactenusfortunae  inconstantiam,  fraudulentiamque 
et  perfidiam  Philosophia  detexit.  et  in  eis  muneribus 
nihil  veri  boni  inesse  demonstravit  :  nunc  ait  adver- 
sam  plus  hominibus  quam  prosperam  prodesse  for- 
tunam,  cum  ha?c  quidem  blanditiis  allectos  a  vero 
bono  fallaciter  abstrahat,  illa  vero  plerumque  erran- 
tes  ad  veram  beatitudiuem  qua?rendam  reducens, 
velut  unco  retrahat. 

Ineocorabib    Quod  nullis  precibus  componi  possit. 


989 


MUKMKLLII  COMMKNTAIIIA. 


99(1 


Est]  Evenit. 

Illa]  Fortuna. 

Tum]  Tunc. 

Cum]  Quaruio. 

Gcstio]  Cupio. 

Eoijuc]  Kt  ol)  id. 

/ //*-/ ]  Prospera  forluna.  Rationes  allVrt  quibus  id 
quod  dixit  verum  esse  probat. 

llxc]  Adversa.  Seneca  Tragicas  : 
Malnm  DODCB  pracferre  fortuiiam  licet. 

Ventosam]  Inconstantem.  Horatius  : 
ltonue  Tibur  nmem,  ventosus  Tibnre,  Honiam. 

Ylucntem]  Luxuriantem,  diflluentcm,  vagabundam. 

Ovidius  : 

Luxuriant  animi  rebus  plerumque  secundis, 
Nec  facile  est  aequn  commoda  mente  pati. 

Suique  scmper  ignaram]  Homines  enim  fortuua; 
successibus  elali,  nimis  superbiunt,  seque  ipsos  ne- 
quaquam  cognoscunt. 

Sobriam]  Temperanteni. 

Suceinctam]  Cobibitam,  non  diffluentem. 

Advcrsitatis  excrcitatione]  Baptista  Mantuanus  lib. 

Silvarum  secundo  : 

Rebus  adversis  agitata  virtus 
Crescit,  et  robur  cruciata  lougo 
Sumit  altritu,  meliusque  terso 
Candicat  ore. 

A  vcro  6ono]Divus  Ambrosius  in  lib.  de  Interpella- 
tione  :  Magna  enim  illecebra  delinquendi  cst  rerum 
affluentia  secundarum.  Supina  extoliit,  oblivionem 
auctoris  infundit.  Mimograpbus  : 

Fortuna  quem  nimium  fovel,  stultum  facit. 

Baptista  Mantuanus  in  prima  Partbenice  : 

Enervare  soleut  securas  otia  mentes, 
Et  vitiis  umhrare  animas,  ut  pulvis  aquoso 
Irabre  coit,  levibusque  rapi  jam  nescit  ab  Euris, 
Sic  adversa  premit  seusu  fortuua  rebelles, 
Et  cogit  parere  Deo,  morbosque  latentes 
Pellit,  et  ardeutes  in  pectore  mitigat  aestus. 
Ut  sale  consperso  longos  servantur  in  usus 
Viscera,  nec  lccdi  sanie,  nec  tempore  possunt, 
Sic  duris  animi  rebus  firmantur,  et  omnem 
Abjiciunt  pestis  causam,  sors  aspera  tutunu 
Praebet  iter,  via  sidereas  haec  ducit  in  arces. 

Amicorum  fidelium]  Ennius  : 

Amicus  certus  in  re  incerta  cernitnr. 
Hinc  uos  hunc  versiculum  lusimus  : 

Rebus  in  incertis  ce.tus  spectatur  amicus. 
Ovidius  : 

Scificet  ut  fulvum  spectatur  in  ignibus  aurum, 
Terapore  sic  duro  est  iuspicieuda  tides. 

Suos]  Sodales,  ii  enim  qui  fortunam  sequuntur 
non  veri  sunt  amici,  sed  sodales  et  fortume  comites. 

lmteger]  Noudum  iaesus,  nondum  rebus  tuis  spo- 
liatus. 

Desine]  Pulcbra  conclusio  est  ex  contrariis  ornatum 
ducens. 

Amicos  invenisti]  Nunc  enim  novercante  fortuna 
veros  tuos  amicos  cognoscis.  Argumentum  enim 
verce  amicitiee  est,  non  deserere  amicum  tempore  ad- 
versitatis. 

IN  METRUM  VIII. 

Carmen  esl  Glyconicum,  simile  sexto  primi  libri. 
Eo  docet,  amore  omuia  conjungi,  totiusque  mundi 
constare    concordiam  :   amore   quoque    populos  fce- 


B 


A  dere  conjunctos,   amore  conjuges,   et  amicos  conve- 

nire.  Franciscua  Philelphus  in  Salyris  : 

Omnia  perpctuo  lirmat  concordia  nexu. 
Quidquid  amoi  jungit,  Bajclum  perdurat  in  omne 

Slaudianus  ad  Honorium  : 

Non  sic  excubitB,  nec  circumstantia  pila. 
Quam  tutattir  araor,  non  extorquebis  amari. 
lioc.  alterna  Bdes,  boc  Biraples  gratia  donat. 
Nonne  videa  operum  qni  se  pulcherrimuB  if>se 
Mundua  amore  lignt  ?  nec  vi  conoeza  per  aevum 
Conspirant  elementa  sibi,  qui  limite  Phcebus 
Contentus  medio,  contentus  littorc  Pontus, 
Et  qui  perpelno  terras,  ambitque  vebitque, 
Nec  premat  incubenB  oneri  uec  cesserit  aer  ? 

Ut  Plato  docet  in  Timum,  muudus   seipsum   amicitia 

concordi   comjilectitur,    atque   ita  apte   coheerel,   ut 

nequeat  dissolvi  ullo  modo,  nisi  ab  eodem  a  quo  est 

colligatus.  Mundus  Latiue  a  puritia  vocatur,  coelum 

a  ca?latura,  Grcece  ab  ornatu  ndff/ios.  C.  Plinius  libro 

secundo  :  Quem  mvu.v*  Greeci  noniine  ornamenti  ap- 

pcllaverunt,  cum  et  nos  a  perfecta   absolutaque  ele- 

gantia  mundum.  Ccelum  quidem   haud   dubie   calati 

argumento  diximus,  ut  interpretatur  M.  Varro. 

Stabili  fide]  Perpetua  constantia. 

Viccs]  Permutationes. 

Scmina]  Klementa.  Plinius  libro  sccundo  capite 
quinto  :  Nec  de  elementis  video  dubitari  qualuor  ea 
esse,  ignium  summum,  inde  tot  stellarum  collucen- 
tium  illos  oculos,  proximum  spiritus,  quem  Grceci 
nostrique  eodem  vocabulo  aera  appellant,  vitalem 
bunc,  etpercuncta  rerum  meabilem,  totoque  conser- 
tum.  Cujus  vi  suspensam  cum  quarto  aquarum  ele- 
C  meuto  librare  medio  spatii  tellurem.Ito  mutuo  com- 
plexu  diversitatis  efiici  nexum,  et  levia  ponderibus 
inbiberi,  quo  minus  evolent.  Contraque  gravia,  ne 
ruant,  suspendi,  ievibus  in  sublime  tendentibus.  Sic 
pari  in  diversa  nisu,  vi  sua  qua?que  consistere,  irre- 
quieto  mundi  ipsius  constricta  circuitu,  quo  semper 
in  se  currente,  imani  atque  mediam  in  toto  terram, 
eamdemque  inverso  cardine  stare  pendentem,  libran- 
tem  per  quee  pendeat.  Ita  solam  immobilcm,  circa 
eam  volubili  universitatc,  eamdemque  ex  omnibus 
necti,  eidemque  omnia  innili. 

Pugnantia]  Contraria. 

Faidus  perpctuum]  Perpetuam  pacem.  Ovid.: 
Dissociata  locis  concordi  pace  ligavit. 
Manlius  Astronomicon  libro  primo  : 

Hoc  opus  immensi  constructum  corporemundi, 
Membraque  naturae  diversa  condita  forma 
Aeris,  atque  ignis,  terrae,  pelagique  jacentis. 
Vis  animae  divinaregit,  sacroque  meatu 
Conspirat  Deus,  et  tacita  ratione  gubernat, 
Et  multa  in  cunctas  dispensat  fcedera  partes, 
Altera  ut  alterius  vires,  faciatque  feratque, 
Summaque  per  varais  maneat  cognata  iiguras. 

Idem  libro  tertio  : 

Fata  regunt  orbem,  certa  stant  omnia  lege, 
Longaque  per  certos  signantur  tempora  cursus, 

Phcebus]  Sol. 

Roseum]  Pulcbrum,  fulgidum,  rubicundum. 

Aureo]  Lucido,  claro,  illustri. 

Quas]  Noctes. 

Duxerit  Hesperus]  Hesperus  dux  noctis  est,  nam 
eam  pra?cedit,  cum  vesperi  solis  occasum  subse- 
quitur. 


I) 


991 


APPENDIX  Al)  LIBROS  UE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.L. 


992 


Phozbc]  Luna. 

Acidum]  Cupidum  et  vorax. 

Coerccat   Cohibeat. 

Vagis]  Praescriptum  finem  transeuntibus. 

Tendere]  Extendere. 

Seriem]    Connexionem,    continuatam     progressio- 
nern. 
Pelagus'  Mare. 
Imperitans]  Imperans. 
Hic   Amor. 

Frena  remiserit]  Regimen  et  moderationem  dese- 
ruerit.  Translatio  est  sumpta  ab  iis  qui  frenis  equos 
cohibent. 

ConUnuo]  Mox,  absque  dilatione. 
Socia  fide'  Mutua  concordia. 
Incitant    Movent. 
Certent]  Certatim  contendaut. 
Solvere   Dissolvere,  eorrumpere. 
Machinam]  Mundi  corpus. 
Hic'  Amor. 


A  Sanctosj  Justos,  pacis  amantes,  Christi  sanguine 
confirmatos.  Vel  sanctos,  factis  sacris  et  juramentis 
preestitis  consoci;!1  ■>-. 

Ef  Etiam. 

Conjugii'  Matrimonii. 

Sacrum~\  Sacramentum. 

Castis  amoribusl  Pudicis  alfectibus  amatoriis. 

Triplex  est  amor]  Turpis  quidem  solam  corporis 
voluptatem  seqiitur,  ideoque  brutorum  passio  est. 
Generosus  vero  mundum"respicit  animum,  ad  virtu- 
tis  ofhcia  promptum.  Medius  utramque  diligit,  tum 
corporis,  tum  animi  pulchritudinem. 

DictatP reescnbit,  suggerit. 

Fidis  soda   \'e:is  amicis. 

0  felix  hominum  genus'  Subintellige  esses.  Si  amor 

quo  coelum  regitur,  regat  animos  vestros,   id  est  ho- 

minum  animos.  Felices  linquit)  vos  homines  essetis, 

si  per  amorem  tanta  foret  inter  vos  concordia,  quanta 

estin  rebus  coelestibus.  Verum,  ut  aitpoeta. 

Lege  deum  minimas  rerum  discordia  turbat, 
Pacem  summa  tenent. 


B 


LIBER   TERTIUS. 


IX     PROSAM     PRIMAM. 

Secundo  volumine  fallaces  fortunee  mores  Philoso- 
phia  luculentis  verbis  aperuit,  ejusque  munera  vera 
bona  non  esse  demontravit.  Hoc  autem  tertio  falsae 
felicitatis  formam  describit,  et  deinde  contrariam 
llli  veree  beatitudinis  pulchritudinem  inducit,  et  ubi 
consistat,  quodque  unum  sit  summum  bonum  :  item 
quod  Deus  beatitudo  et  summum  bonum  non  diffe- 
rant,  luculentis  rationibus  ostendit.  Praeterea  docet 
eum  qui  beatitudinem  sit  assecutus,  simul  sufticien- 
tiam,  reverentiam,  potentiam,  celebritatem,  hetitiam 
esse  consecutum.  Ad  h;pc  ostendit  horum  nominum, 
quamvis  voce  differant,  sufticientia,  reverentia,  po- 
tenlia,  celebritas,  leetitia,  tamen  unam  eamdemque 
esse  vim.  Unde  hominum  errior  liquido  deprehendi- 
tur,  qui  tanquam  ea  dilferant,  unum  illorum  praeter 
caetera  ducunt  expetendum.  Et  in  diversis  suam  feli- 
citatem  constituunt,  in  quibus  minime  inveniri  po- 
test.  Alii  namque  in  opibus,  alii  in  dignitatibus,  alii 
in  regnis,  multi  in  gloria,  plurimi  in  voluptate  bea- 
titudinem  se  adepturos  existimant,  sed  falluntur : 
quaudoquidem  nec  opibus  sufticientia,  nec  diguitati- 
bus  reverentia,  nec  regnis  potentia,  nec  gloriae  no- 
minis  immortalitas,  nec  voluptati  sincera  laetitia 
contingere  potest.  Sic  cum  longe  diversa  sentiant,  et 
ln  felicitate  iuvestiganda  mortales  aberrent  a  vero 
bono,  nihilo  tamen  minus  in  summo  bono  appetendo 
conveniunt  omnes.  atque  consentiunt.  Quo  tit  ut  unus 
rerum  sitomnium  linis  Deus,  cum  beatitudo  summum 
bonum,  et  Deus,  nomina  quidem  diversa,  res  vero 
sit  una.  Sic  autem  Boetio  in  mentem  revocatar  id 
quod  ex  tribus  ante  se  confessus  est  ignorare,  puta 
quis  rerum  tinis  sit  omnium. 

Avidunf  Cupidum. 

Stupentem]  Mirantem. 


Mulcedo]  Suavitas,  delinimentum,  delectatio  a 
mulcendo.  Divus  Cyprianus  ad  Donatum  :  Prolectet 
auris  religiosa  mulcedo  :  Usus  est  et  hac  dictione 
Sidonius  Apollinaris  in  Epistolis  suis. 

DefLxerat]  Attentum  reddiderat. 
„      Lassorumfatigalorum,Cur'ises{  et  doloribus  confe- 
ctorum. 

Solamen   Consolatrix. 

Refovisti]  Recreasti. 

Adeo]  In  tantum. 

Imparem]  Desistere  non  potentem. 

Xon  perhorresco]  Non  reformido. 

Efflagitu   Expeto. 

Sensi]  Coguovi  te  audiendi  avidum  acriora  remedia 
vehementer  efflagitare. 

Habitum}  Affectionem,  dispositionem. 

Qus  restanl]  Remedia  quae  reliqua  sunt. 

Flagrares'  Arderes* 

Quonam   Quo,  ad  quid. 

Somniat]  Veluti  per  somnium  imaginatur,   et  con- 
D  jectat. 

Adimagines]  Ad  species  felicitatis. 

Ipsam  illam   Veram  felicitatem. 

Sinc  cunctaiione]  Absque  mora. 

Specimen]  Exemplum,  formam,  probationem. 
IX  METRUM  PRIMLM. 

Carmen  est  ityphallicum,  dactylicum,  letrame- 
trum,  acatalectum.  constans  tribus  dactylis  et  pyrri- 
chio.  Scanditur  autem  hoc  modo  : 

Qui  sere.  ringeuuum,  volet,  agruni. 
Terentianus  hoc     metri  genus  phaliscum  nominat, 
cum  ait  : 

Talia  dicta  phalisca  legimus. 
Quatuor   autem    simiiitudimbus ,     eleganter   probat 
prius  falsa?    beatitudinis   speciem   verbis   esse    desi- 


<i9:i 


MIJRMEU.ll  COMMFNTAHIA. 


994 


gnandam,  ut  postea  verae  forma  commodius  possit 
agnosci. 

Qui  serere]  Prius  (inquit)  noxim  herbee  et  frutices 
cxstirpandi  sunt,  quani  seminatelluri  credenda.  Fau- 
stus  Andrelinus  : 

Pessima  sollicito  vellcridaest  herba  colono, 
Ne  pereat  sola  plurimo  labe  seges. 

Divus  Hieronymus  :  Ager  spinosus  nisi  ante  cultoris 
labore  fuerit  exstirpatus,  non  nutrit  in  se  j.icta  se- 
mina,  sed  suffocat. 

Sercre)  Seminibus  implere. 

Ingemium}  Fertilem. 

Fruticibus)  Frutices  medii  sunt  inter  arbores  et 
herbas.  Nam  et  minores  arboribus  sunt,  nec  hieme 
ut  herbcc  arescunt. 

Filiccm]  Filix,  berba  est  vulgo  nota,  segeti  cum 
priniis  noxia.  Horatius  : 

Neglectis  urenda  filix  inuascitur  agris. 

Cercs]  Seges.  Et  licenter  hic  ultimam  corripuit  : 
ut  Horatius  in  Arte  poetica,  p.ilus,  est  enim  nalura 
longa  :  Virgil. 

Flava  Ceres  alto  ncquiquam  spectat  Olympo. 
Fortasse  Boetius  scriptum  reliquit  seges,  cum  ex  al- 
tera  dictione  in  alteram  facilis  sit  prolapsus.  Est  au- 
tem  ordo  :  Ut  nova  Ceres  eat,  id  est  proveniat  gra- 
vis,  id  est  plena  fruge.  Ceres  dicta  est  frugum  dea 
tanquam  geres,  primaliltera  mutata. 

Apium  labor]  Mel. 

Mage]  Magis. 

Malus  sapor]  Amaritudo.  Sic  Hieronymus  :  Ama- 
ritudo  prreeuntis  doloris,  commendat  amplius  gaudia 
secutura.  Claudianus  : 

Semperque  vicissim 
Gaudia  prcemissi  cnmulant  inopina  dolores, 
Commendat  placidum  maris  inclementia  portum. 

Edat}  Mordeat,  cruciet. 

Astra]  Stellae. 

Jbi]  Postqnam. 

Notus]  Auster. 

hnbriferos]  Imbrem  afferentes. 

Ut]  Postquam. 

Roseos]  Rubicundos  ob  auroram. 

Agit}  Producit. 

Tucns]  Intuens. 

Jugo]  Servituti. 

Retrahere]  Subducere. 

Vera]  Subaudi  bona. 

Subierit)  Subibunt. 

IN  PROSAM  II. 

Docet  natura  mortales  omnes  summum  bonum 
petere,  et  beatitudinem  sectari  viis  quidem  diversis, 
eoque  variis  erroribus  ab  illa  turpiter  abduci,  j  dum 
in  divitiis,  dignitatibus,  regnis,  gloria  et  voluptati- 
bus  felicitatem  se  adepturos  opinantur,  quod  fieri 
minime  potest. 

Tum]  Deiiide. 

Defixo]  Exprimit  gestum  hominis  rem  quampiam 
penitissima  speculatione  meditantis. 

Defuo}  Demisso,  et  in  eumdem  locum  conjecto. 
Yirgilius. 


A  Constititet  Libyae  uVlixit  lumina  rcgnis. 

Mortalium]  Ilominum. 

Multiplicium  studinrum  Tercntius  : 

Quot  homines,  tot  sententia'  : 
Suus  cuicpie  mos  est. 

Persius  : 

Mille  hominum  species,  et  rerum  diecolor  usus. 
Velle  suum  cui(pie  est,  nec  voto  vivitur  uno. 

Horatius  in  Sermonibus  : 

Castor  gaudet  equis,  ovo  proguatus  eodem 
Pugnis  :  quot  capitum  vivunt,  totidem  studiorum 
Millia. 

Idem  primam  omnium  odam  hujus  argumento  sen- 

tentise  conscripsit,   aliis  studiis  alios  duci,    aliis  alia 

cordi  esse.  Euripides  in  Hippolyto  Coronato  : 

Aliis  alia  placent. 
jj  Homerus  in  Odyssea  : 

Namque  aliis  aliae  res  arridenlque  placentque. 
Plinius  Junior  :  Varia  sunt  hominum  judicia,   variae 
voluntates.   Hermannus   Huschius  Pasipliilus  noster 
amicus  : 

Naiu  hominum  par  est  studium,  non  una  voluntas, 
Et  fruitur  voto  quilibet  usque  suo. 

Sed  ad  unum  tamen  bcatitudinis  fincm  nititur  perve- 

nire]  Divus  Aurelius  Augustinus  libro  de  Civitate  Dei 

decimo,  capite  primo  :  Omnium  certa  sententia  est, 

qui  ratione  quoquo   modo  uti  possunt,  beatos  esse 

omnes  homines  velle.  Qui  autem  siut,  vel  unde  fiant, 

dum  mortalium  qucerit  inlirmitas,  multae  magnaeque 

controversiae  concitatce  sunt,  in  quibus  philosophi  sua 

studia    et   otia    contriverunt.  ,llactenus    Augustinus. 

C  Nos  autem  juventa  quondam  satis  audaces,  hunc  lo- 

cum  versiculis  cxpressimus  libro   moralium  Elegia- 

rum  quarto,  quos  hic  apponere  libitum  est  : 

Clare  Modersoni,  qui  consuetudine  dulci 

Docta  simul  mecum  cudere  verba  soles  : 
Cernis,  ut  ad  finem  cuncti  conlendimus  unum 

Quam  variis  vitae  consiliique  viis. 
Hic  inhiat  gazis,  congesto  pauper  in  auro, 

Divitiisque  putat  pulchrius  esse  nihil. 
Ille  sibi  magnos  petit  atnbitiosus  houores, 

A  venerabundis  gaudct  ubique  coli. 
Sunt  quibus  esse  bonum  prceclara  potentia  visa  est, 

Quos  juvat  innumeris  imperitare  viris  : 
Hi  se  vel  reges  optant,  vel  regibus  addi, 

Omnibus  et  votis  plurima  posse  petunt. 
Sunt  quos  dilatae  delectat  gloria  famte, 

Hi  clarant  nomen  qualibet  arte  suum. 
Implicat  illeccbris  fallax  plerosque  voluptas, 

Qui  nimio  studio  deliciosa  petunt. 
j-v         Pars  hominum  florent,  quibus  est  sapientia  cordi, 

Et  qui  se  rerum  cognitione  beant. 
Nonnulli  tanquam  finem  sectantur  honestnm, 

Pro  virtute  quibus  vix  datur  umbra  boni. 
Nam  dum  prudentes  per  se  justique  videri 

Conantur,  pereunt,  praeque  tumore  crepant. 
Hic  certe  nemo  dicetur  jure  bealus. 

In  cceli  summum  permanet  arce  bonum. 
Illud  in  oeterna  pax  est  (ut  sentio)  vita, 

Ipse  vel  exundans  fons  bonitate  Deus. 
llluc  justitiifi  gradibus  nitamur  amice. 

Qui  fruitur  tali,  nil  cupit  ille,  bono. 

Id}  Is  finis  beatitudinis. 

Quis]  Aliquis. 

Adepto]  Comparato. 

Abforet}  Deesset. 

Liguet}  Constat,  perspicuum  est. 

Beatitadincm  stalum]  tPonit  beatitudinis  definitio- 
nem  hujusmodi  :  Beatitudo  est  status  bonorum  om- 
nium  aggregatione  perfectus.  Speusippus  in  libro  de 


(195 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIII.E. 


996 


Platonis  Detinitiombus  haec  tradit  huic  bene  conve-  A      Sunt  qui  etiam]  Sensus  est  :  Suntqui  quod  ex  bis 


nientia  :  Beatitudo  est  bonum  ex  bonis  omnibus  ac- 
cumulatum,  potestas  ad  bene  vivendum  se  ipsa  suf- 
ticiens,  perfectio  secundum  virtutem,  sufficiens  vitae 
commoditas.  Beatitudo  et  beatitas  in  eodem  signiti- 
catu  dicuntur.  Ciceroni  vero  utrumque  omnino  du- 
rum  visum  est  vocabulum,  sed  usu  molliendum.  Au- 
gustinus  libro  de  Civitate  Dei  quinto,  capite  primo  : 
Quoniam  cons!at  omnium  rerum  optandarum  pleni- 
tudinem  esse  felicitatem.  Quibus  ex  verbis  sumitur 
haec  tinitio.  Felicitas  estomnium  rerum  optandarum 
plenitudo.  Philippus  Beroaldus  :  Magna  res  est  viri 
ornatissimi,  et  omnibus  horis  omnium  volis  expetita 
fclicitas;  huc  tendunt  cunctorum  vota  mortalium, 
haec  est  summa  rerum  expetendarum ;  felicitate  ter- 
minantur  nostra  desideria,  Cui  felicitas  adest,  huic 
nihil  prorsus  deest.  Inveniuntur  qui  regna  non 
optent,  qui  vero  felicitatem  repudiet,  nullus  existit : 
nemo  emm  non  felix  esse  vult,  nemo  non  felicitatem 
summum  bonorum  esse  consentit.  Cicero  in  v  de  Fi- 
nibus  :  Beate  enim  vivendi  cupiditate  inceusi  omnes 
sumus.  Divus  Augustinus  iib.  de  Civitate  Dei  quarto, 
capite  23  :  Potior  est  felicitas  regno.  Nemo  enim 
dubitat  facile  inveniri  hominem,  qui  se  timeat  fieri 
regem.  JNullus  autem  invenitur  qui  se  nolit  esse  fe- 
licem. 

Naturaliter  inserta]  Per  naturam  seu  a  natura  in- 
sita.  Natura  (ut  ait  Cicero  Tusculanarum  Qusestio- 
num    libro   tertio)    parvulos    nobis    dedit  igniculos, 


I! 


petunt,  non  ob  id  ipsum,  sed  propter  alterum  petunt: 
ut  hi  divitias  ob  potentiam  aut  voluptates  concupi- 
scunt,  illi  potentiam  propter  pecuniam  vel  nominis 
claritudinem  appetunt.  Ovidius  : 

Creverunt  et  opes,  et  opum  furiosa  libido, 
Et  cum  possideant  plurima,  plura  petunt. 
Quaerere  ut  absumant,  absumpta  requirere  certant, 
Atque  ipsae  vitiis  sunt  alimenta  vices. 

Sunt]  Subaudi  nonnulli. 

Ilorum]  Bonorum. 

Alterutro]  Ex  duobus  altero. 

J?i  his]  Divitiis,  dignitatibus,  potentia,  gloria,  vo- 
luptate. 

Cxterisque  talibus]  Reliquis  ejusmodi,  ut  in  nobili- 
tate  favoreque  popnlari,  re  uxoria  et  liberis,  amicis 
ilem  ac  bonis,  qoae  facile  possunt  ad  superiora  re- 
ferri. 

Votorum]  Cupiditatum,  optionum,  appetitionum. 

Nobilitas  favorque  popularis]  Subintellige  sunt.  Po- 
tuisset  autem  ea  poncre  casu  septimo,  sed  uti  nomi- 
nativo  maluit,  ob  relativum  quod  eodem  casu  sub- 
junxit. 

Favor  popularis]  Populi  favor. 

Libcri]  Proles. 

Amicorum  vero]  Ut  Aristoteles  Ethicorum  libro 
octavo  docet  :  Tres  sunt  amicitiae  species,  honesta, 
utilis,  atque  jucunda.  Amicitia?  autem  ob  utilitatem 
atque  voluptatem,  non  per  se,  sed  per  accidens  sunt 


quos  celeriter  malis  moribus  opinionibusque  depra-  C  amicitiae,    et    facile  dissolvi  queunt.  Bonorum  vero 


vatis  sic  exstinguimus,  ut  nusquam  naturae  lumen 
appareat.  Sunt  enim  ingeniis  nostris  semina  innata 
virtutum,  quae  si  adolescere  liceret,  ipsa  nos  ad  bea- 
tam  vitam  natura  perduceret.  Nunc  autem  simul  at- 
que  editi  in  lucem  suscepti  sumus,  in  omni  conti- 
nuo  pravitate  et  in  summa  opinionum  perversitate 
vcrsamur,  ut  pene  cum  lacte  nutricis  errorem  suxisse 
videamur. 

Quorum  quidem  alii]  Ponit  diversa  in  summo  bono 
quaerendo  mortalium  studia. 

Affluanl]  Abundent. 

Adeptis]  Comparatis.  A  verbo  deponenti  partici- 
pium  praeteriti  temporis  passiva  significatione  po- 
suit. 

Regnantibus  adhxrcre]  Seneca  in  Hercule  (Eta?o  : 

Cupit  bic  regi  proxiinus  ipsi 
Clarusque  altas  ire  per  urbes. 

Claritas)  Nominis  celebritas,  fauia>  nobilitas.  Pli- 
nius  Epistolarum  libro  octavo  :  Alius  aliud,  ego  bea- 
tissimum  existimo,qui  bonae  mansuraequefamaeprae- 
sumptione  perfruitur,  certusque  posteritalis  cum  fu- 
tura  gloria  vivit. 

Propayare]  Proferre,  extendere. 

Plurimi  vero]  In  hanc  sententiam  agminatim  pe- 
dibus  eunt,  docti  pariter  et  indocti,  voluptatcm  stu- 
diose  sectantes.  Legatur  de  his  bonorum  linibus  Ari- 
stoteles  in  primo  Ethicorum,  Cicero  de  Finibus  bo- 
norum  et  malorum,  Augustinus  libro  de  Civitate  Dei 
decimo,  et  Philippus  Beroaldus  in  opusculo  de  Feli- 
citate. 


1) 


amicitia,  probitate  virtuteque  similium  perfecta  est 
amicitia  et  jugis  atque  permanens.  Et  haec  eadem 
maxime  amicitia,  atque  optima  amicitia  est.  ldem 
secundo  libro  Magnorum  Moralium  :  Constantissima 
igitur  ac  stabilissima  et  honestissima  quae  inest 
probis  amicitia  :  quippe  quod  propter  virtutem ,  ac 
per  se  bonum.  Nam  virtns  incommutabilis,  et  quue 
pcr  eam  conciliatur  amicitia,  constantissima  est  :  at 
quae  ex  commodo,  stabilis  non  est  amicitia,  quippe 
quae  commodo  elabitur,  similiter  etiam  quae  propter 
voluptatem.  Optimorum  igitur  amicitia,  qua?  per  vir- 
tutem  excitata  est  :  multorum  autem,  quae  propter 
commodum,  et  quae  propter  voluptatem,  in  oneribus 
quaeque  obveniunt. 

Vel  potentiae]  Amicitia  utilis,  vel  potentiae  vel 
etiam  divitiarum  gratia  assumitur;  jucunda  vero, 
delectationis  gratia. 

Jam  vcro  corporis  botia]  Ostendit  qnemadmodum 
bona  corporis  ad  superiora  referantur.  Academici, 
id  est  Platonici  et  Peripatetici,  id  est  Aristotelici, 
tria  genera  bonorum  esse  tradiderunt,  ex  quibus  fe- 
licitas  perliceretur.  Prima,  animi  bona,  ut  virtutes 
et  doctrinas.  Secunda  corporis,  ut  sanitatem,  robur, 
maguitudinem,  pulchritudinem,  velocitatem,  sensuum 
integritatem.  Tertia  externa,  qua  fortunse  ascribun- 
tur,  ut  divitias,  honores,  potentiam,  auctoritatem, 
gloriam. 

Pr&stare]  Conferre. 

Yalentiam]  Potentiam. 

Pulchritudo]  Corporis  pulchritudo  est  partium  con- 


tl9' 


MURMELLIl  COMMENTARIA. 


998 


gruentia  cura  quadam  coloris  suavilute,  ut  docet  Au- 
relius  Augustinus  libro  de  Givitate  Dei  ultimo. 

Celebritatem]  Nominis  praeclaram  frequeutiam. 

Salubritas}  Sanitas. 

Prx  cxtcris]  Ante  alia  bona. 

Epicurus]  Philosophus  Atbeniensis  summum  bo- 
num,  non  (ut  Aristippus)  in  voluptate  corporis,  sed 
animi  et  Joloris  vacuitate  ponebat,  de  quo  lege 
Laertium. 

Caligante]  Deflciente,  et  quasi  caligine  ac  tenebris 
obducta. 

Num  enim  videntw  errare  hi]  Ostendit  homines 
non  falli  in  boni  cupiditate,  sed  in  ejus  acquisitione, 
dum  ibiquocrunt  ubi  minime  possuut  illud  invenire. 

Aiqui]  Sed. 

Labuntur]  Errant. 

Minime]  Nequaquam. 

In  bonis]  Inter  bona. 

Sequestrari}  Segregari.  Sequesler  est  apud  quem 
plures  eamdem  rem,  de  qua  controversia  est,  depo- 
suerunt  :  dictus  (ut  Gellius  docet)  quod  ejus  qui  ele- 
ctus  sit,  utraquc  pars  fidem  sequatur.  Est  enim  me- 
dius  inter  duos  altercantes,  apud  quem  aliquid  sepo- 
nitur.  Ilinc  sequestro,  apud  sequeslrum  depono. 
Unde  sequestrata  res  dicitur.  Interdum  significat  se- 
paro,  sepono,  segrego.  Divus  Hieronymus  :  Quod  pe- 
titis,  ut  vobis  diversos  psalmos  per  ordinem  seque- 
strem. 

Sufficientiam}  Sufficientia,  teste  Speusippo,  est 
perfecta  bonorum  possessio,  babitus  quo  unusquis- 
que  sui  ipsius  dominus  fit. 

IN  METRUM  II. 

Carmen  est  anapaesticum,  simile  ilii, 
0  stelliferi  conditor  orbis, 
quo  quanta  sit  naluroe  vis  ostenditur  multis  eisdem- 
que  convenientissimis  similitudinibus,  et  quod  nihil 
suae  naturae  possit  omnino  oblivisci.  Unde  probat 
hominis  originem  ccelestem  esse,  et  a  summo  bono 
profectam  ;  nec  quiescere,  nisi  eo  fuerit  reversa.  Est 
autem  ordo  : 

Placet]  Subaudi  mihi. 

Promere]  Proferre  in  lucem  et  evidenter  enun- 
tiare. 

Lentis  fidibus]  Flexibilibus  chordis  lyrae. 

Arguto}  Hoc  est,  sonoro  cantu. 

Quantas  habcnas]  Id  est  moderationes  rerum. 

Potens  natura  flectat]  Id  est  dirigat,  deest,  etc. 

Quibus  legibus]  ld  est  conditionibus  et  pactis. 

Provida  servet  immensum  orbem  et  ligans  stringat] 
Id  est  connectat. 

Singula  irresoluto  nexu]  Hoc  est  indissolubili  col- 
ligatione.  Habena  proprie  est  retinaculum  equi,  quod 
eqnus  ea  habeatur,  id  est  teneatur. 

Natura)  Dicta  est  ab  eo  quod  nasci  aliquid  faciat. 
Hanc  quidam  Deum  esse  dixerunt,  a  quo  omnia  sunt 
creata.  Seneca  lib.  quarto  de  Beneficiis  :  Quid  enim 
aliud  est  natura  quam  Deus,  et  divina  ratio  toti 
mundo  et  partibus  ejus  inserta?  Accipitur  interdum 
pro  vi  naturali,  et  pro  genitalibus  tam  virilibus  quam 


B 


A  femineis.  Natura  item  pro  fonnu  seu  essentia  capi- 
tur.  Philosophi  naturam  hunc  in  modum  deUniunt  : 
Natura  est  principium  et  causa  movendi  et  quies- 
cendi,  ejus  iu  quo  est  primum,  per  se,  et  non  se- 
cundum  accidens.  Delinitur  et  sic  :  Natura  est  vis 
insita  rebus,  ex  similibus  similia  procreans. 

Quamvis  Pceni\  Leonum  exemplo,  quanta  sit  vis 
naturse  demonstrat. 

Pami]  Libyci,  M.irmarici. 

Truccm  magistrum]  Grudelem  et  plagosum  man- 
suefactorem. 

Ferre]  Pati. 

Horrida}  Terribilia. 

Ora]  Leonum. 

Resideres}  Latitantes,  quiescentes,  segnes. 

Rcses]  Qui  residet,  quiescens,  segnis,  otiosus. 
Virgil.  lib.  vi  : 

Otia  qui  rumpet  patrix'  residesque  vocabit 
Tullus  in  aroaa  viros. 

Olim]  Jamdiu. 

Animi]  Feritatis  impnlus,  naturalcs  ad  saeviendum 
efTectus. 

Fremitu]  Rugilu. 
Gravi]  Horribili,  maguo. 

Meminere]  Memores  sunt. 

Sui]  Naturae.  sua-. 

Laxant\  Liberant. 

Nodis\  Vinculis. 

Lacer]  Laceratus. 

Domitor]  Mansuefactor. 
C      bnluit  rabidas  iras]  Initium  saeviendi  procbet  effe- 
ratis  leonibus.  Martialis  lib.  n  : 

Verbera  securi  solitus  leo  ferre  magistri, 
lnsertamque  pati  blandus  in  ora  manum, 

Dedidicit  pacem  subito  feritate  reversa, 
Quanta  nec  in  Libycis  debuit  essejugis. 

Qux  canit]  Aviculae  in  cavea  conclusae  probat 
exemplo,  naturae  vim  esse  maximam. 

Ramis}  Deest  in. 

Ales]  Avis. 

Caveae}  Gavea  est  fossa  subterranea,  superne 
tecta.  Accipifur  pro  ferarum  receptaculo.   Martialis  : 

Exeat  e  cavea  ne  ruale  pastus  aper. 
Caveae  item  dicuntur  septa  ex  ligno  sive  ebore  aut 
alia    materia,    in    quibus    aviculas    tenemus.    Ovid, 
lib.  i  de  Ponto  : 

Cum  bene  sint  clausa;  cavea  Pondione  natae, 

Nitilur  in  silvas  quaeque  redire  suas. 
Assuetos  tauri  saltus,  assueta  leones 

(Nec  feritas  illos  impedit)  antra  petunt. 

lluic]  Aliti. 

Largas  dapes]  Abundantes  escas.  Dapes  sunt  mag- 
nifici  et  opipari  apparatus.  Martialis  : 

llla  quidem  lauta  est,  dapibusque  instructa  superbis. 
Dapes  hominum,  esca  tam  brutorum  animalium 
quam  bominum.  Sed  Boetius  jam  recte  dixit  dapes, 
ut  rem  vehementer  augeret.  Plerique  enim  tanto 
studio  suis  aviculis  escam  exquisitissiman  mini- 
strant,  ut  non  avibus,  sed  hominibus  delicalissimis 
servire  videantur  ;  nihilominus  si  facultas  detur, 
malint  illae  (tanta  naturse  vis  est)  in  silvas  evolare. 

Arcto  tecto]  In  angusta  cavea. 


I) 


009 


APPENDIX  AD  LIRROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIILE. 


1000 


Moosta]  Tristis,  quod  inclusa  non  possit  evolare 

Silois]  ad  silvas.  et  silvaruni  desiderio. 

Validis]  Per  virgaa  naturalem  vin  ea  quae  dixit 
contirmat. 

Quondam}  Aliquando. 

Acta}  Mota,  incurvata. 

Pronum]  Inclinatum. 

Flectit]  Flecti  patitur. 

Hanc]  Virgam. 

Recto]  Erecto  ut  ante  incurvationem.  Consimili- 
ter  dixit  Horatius  in  Epislolis  : 

Naturam  expellas  furca,  tamen  usque  recurrit. 

Ducta  (ut  videtur)  a  ramis  metapbora,  qui  furca  tor- 
quentur  alio  quam  natura  posuerat.  Qua  sublata, 
rursum  vergunt  eodem  quo  prius. 

Cadit]  Occidit.  Addit  solis  exemplum,  ex  ortu  in 
occasum  tendentis,  et  rursus  clam  nobis  per  inferius 
bemispbserium  in  orientem  recurrentis. 

In  Hesperias  undas]  In  Occidenlalem  oceanum.  Lo- 
quitur  more  poetarum  ex  vulgi  opinione. 

Repetunt]  Concludit,  universali  sententia,  res 
omnes  in  naturalem  origincm  reverti,  et  suo  quam- 
que  reditu  delectari,  ut  dixit  ille  : 

Ortus  quceque  suos  repetunt,  matremque  requiruut. 

Cum  igilur  bominis  animus  sit  a  summo  bono  crea- 
tus,  beari  non  potest,  nisi  divina  gratia  ei  reconci- 
lietur,  et  in  id  per  ipsum  reducatur. 

Nisi  quod  fi.ni  junxcrit  ortum]  Nisi  ei   quod    natu- 
ralem  et  originis  suse   proprium  finem 
cutum. 

Sui\  Naturae  suee. 

Orbcm]    Circuitum. 

IN  PROSAM  III. 


A  tione  perfectum  preestent :  nec  veram  suflicientiam 
quam  promittere  videntur,  cuiquam  mortalium  affe- 
rant. 

Affiuebas,  Abundabas. 

Confudit]  Perturbavit. 

Quin]  Ut  non. 

Aliquid  semper  angeret]  Ob  aliquid  semper  turba- 
rer.  Divus  Ambrosius  in  sexto  libro  Hexaemeron  : 
Divitiae  ut  epulis  ventrem,  ita  animum  curis  sollicitu- 
dinibusque  distendunt. 

lllius'  Quod  aberas. 

llujus    Quod  aderat. 

Usquequaque)     Omnino 


Usquequaque 


B 


Hactenus  disseruit  ab  omnibus  hominibus  naturali 
intentione  summum  bonum  peti,  tametsi  ubi  posi- 
tum  sit,  non  omnes  consentiant,  aliis  in  dignitate, 
aliis  in  potentia,  aliis  in  nominis  celebritate,  aliis 
in  gaudio  et  lsetitia.  Nunc  in  borum  nullo  summum 
illudbonum,  veramque  beatitudinem  inveniri  dispu- 
tat  :  primum  luculentis  rationibus  docens,  divitias 
hominem  beatum  non  efficere. 

Vos  quoque,  o  terrena}  Proxime  de  sole  dedit 
exemplum,  quem  cum  ccelis  Platonici  coelestia  dixe- 


runt  animalia.  Continuans  igitur  sermonem,  subdit: 

Vos  etiam,  homines  tcrrcna  animalia,  somniatis] 
Id  est,  quasi  per  somnium  videtis. 

Vestrum  principium]  Id  est  Deum  creatorem  et 
summum  bonum. 

Licet]  Quamvis. 

Tenui  imagine]  Exigua  cognitione. 

Prospicitis]  Procul  aspicitis. 

Eo]  ,Ob  id,  quia  summum  bonum  qualicunque 
cognitione  prospicilis,  sed  non  perspicaci. 

Adeptionc]  Comparatione. 

Liquido}  Manifeste,  evidenter. 

Species]  Apparentia. 

Primum}  Arguit  opes  non  conferre  beatiludinem, 
eo   quod  nec  statum  omnium   bonorum   congrega- 


significat 
omnino,  passim,  assidue,  semper,  quasi  in  unoquo- 
que  loco,  sive  unoquoque  tempore.  Cicero  Treba- 
tio  :  Usquequaque  sapere  oportet. 

Quidni]  Cur  non. 

Atqui  hoc  quoque]  Probat  pecuniam  facile  invilis 
dominis  auferri  posse. 

Valentior']  Potentior. 

Forenses  querimonise]  Querelae  quse  in  foro  judi- 
ciario  fiunt;  subaudi  sunt. 

Nisi]  Subintellige  ex  eo  quod  pecuniae  ereptee  a 
nolentibus,  ab  invitis  possessoribus  vel  vi,  id  est, 
violentia,  vel  fraude,  dolo  malo  repetuntur. 

Egcbit  igitur]  Satyrographus  : 

Misera  est  magni  custodia  ceusus. 

Strabotlib.  ix  :  Cum  invidiosre  sint  divitiae,  laboriosa 
est  earum  custodia,  etiamsi  cuipiam  numini  attri- 
fuerit  asse-  C  butae  consecrataeque  fuerint. 

Quis  autem  modus]  Ostendit  divitiis  non  auferri 
indigentiam,  sed  tantum  consolari,  et  relevari  non- 
nihil. 

Consolari]  Relevari.  Consoior  verbuni  commune 
est.  Dicimus  enim  consolor  te.  Cicero  Familiarium 
Epistolarum  libro  quinto  :  Etsi  egomet  qui  te  conso- 
lari  cupio,  consolandus  ipse  sum. 

Taceo  quod  de  naturse}  Pulcherrima  sententia  esl. 
Seneca  :  Potius  excitandus  ex  somno,  et  vellicandus 
est  animus  admonendusque  naturam  nobis  minimum 
constituisse.  Nemo  nascitur  dives,  quisque  erit  in 
lucem,  jussus  est  lacte  et  panno  esse  contentus.  Idem  : 
Panem  et  aqnamnatura  desiderat.  Ad  hsec  nemo  pau- 
per  est,  inter  quee  quisque  desiderium  suum  clausit, 
D  cum  ipso   Jove  de  felicitate  contendat.   Libitum    est 


nobis  hoc  loco   subjicere   Claudiani  poetae  versus  in 
avarumRufinum,non  minusutiles  quam  luculentos: 

Quo,  Vesaue,  ruis  ?  teneas  ulrumque  licebit 
Oceanum,  laxes  rutilos  tibi  Lydia  fontes, 
Jungantur  soiiutu  Cyri  Croesique  tiarae, 
Nunqusm  dives  eris,  nunquam  satiabere  quaestu. 
Semper  inops,  quicunque  cupit  :  contentus  bonesto 
Fabricius  parvo,  spernebat  niunera  reguui, 
Smlubatque  gravi  cousul  Seranus  aratro  : 
Et  casa  pugnaees  Curios  angusta  tenebat. 
Haec  mihi  paupertas  angustior,  haec  mihi  tecta 
Culiniuibus  majora  tuis  :  tihi  qmvrit  inaDes 
Luzuries  nocitura  cibos,  mihi  donat  inemptaa 
Terra  dapes,  rapiunt  TjTios  tibi  vellera  succos, 
Et  picturataa  saturantur  murice  vestt>. 
llic  radiaut  llores,  et  prati  viva  voluptas 
(ngenio  variataauo,  fulgeutibus  illic 
Surgunt  fulcra  toris  :  hic  mollis  panditur  herba 
Sollicitum  curis  nou  abruptura  soporem. 
Turba  salutautum  laetastibi  perstrepit  aedes. 


100! 


MURMELLIl  COMMENTARIA. 


1002 


Hic  aviuui  cautus  kbeulis  murinura  rivj, 
Vivitur  exi^uo  melius,  natura  beatis 
Omnibus  esse  dedit :  si  quis  cognoverit  uti 
Hajc  si  nota  forent,  fruereuiur  simplice  cultu  : 
Classiea  non  fremerent,  uon  stridula  fraxinus   iret : 
Nou  ventus  quateret  puppes,  non  machiua  muros. 

Avaritix  nihil  satis  cst}  Aristoteles  primo  Politico- 
rum  :  Omnes  enim  in  inlinitum  augent,  qui  pecuniis 
student.  Ecclesiastes  :  Avarus  non  implebitur  pecu- 
nia,  et  qui  amat  divitias,  fructum  non  capiet  ex  eis. 
Seneca  :  Avaro  tam  deest  quod  habetquam  quod  non 
habet,  Salomon  Proverbiorum  capite  xui  :  Est  quasi 
dives,  cum  nihil  habeat;  et  est  quasi  pauper,  cum  in 
multis  divitiis  sit.  Divus  Ambrosius  in  primo  de  In- 
terpellatione:  Modum  non  babet  avaritia,  nec  ra- 
piendo  expletur,  sed  incitatur:  hoc  egentior,  quo 
plura  quaesierit.  Seneca  :  Quae  sunt  maximas  divi- 
tiae?  Non  desiderare  divitias.  Quis  plurimum  habet? 
Qui  minimum  cupit. 

IN  METRUM  III. 

Carmen  est  dicolon,  constans  iambico  senario  et 
elegiaco  pentametro.  Taxat  eo  mortalium  cupiditatem 
inexplebilem,  docens  opes,  nec  avarum  dum  vivit 
satiare,  nec  ubi  mortuus  fuerit,  comitari. 

Fluente}  Aftlueute. 

Auri  gurgite]  Aurifero  fluvio,  cujusmodi  dicuntur 
in  Lydia  Pactolus  et  Hermus,  Tagus  in  Lusitania, 
Durius  in  Hispania.  Horatius  in  Epodo  : 

Sis  pecore  et  multa  dives  tellure  licebit, 
tibique  Pactolus  fluat. 

Non  expleturas)  Non  satiaturas  ejus  animum. 

Baccis}    Gemmis,  lapillis  pretiosis.  Bacca,  fructus 

lauri,  olece,  corni,   myrti,  et  id  genus  arborum.  Per 

similitudinem  pro  lapide  pretioso  accipitur.  Sic  dici- 

mus  baccas  succini  vel  coralii.  Horatius  in  Epodo  : 

Nec  sit  marita,  quae  rotundioribus 
Onusta  baccis  ambulet. 

Hinc  baccula,  parva  bacca. 

Rubri  littoris]    Littoris  Erythraei  maris.   Rubrum 

mare  dicitur,  quod  a  Persico  sinu  in  Arabiam  exten- 

ditur.  Nearchus  et  Onesicritus,   Alexaudri  Magni  co- 

mites,  tradiderunt  stulte  persuasum   esse  vulgo,  ru- 

bras  alicubi  esse  maris  aquas,  quin  ab  Erythro  rege 

nomen  pelago  inditum  credere   se  cujus  sepulcrum 

ejus  gentis  litteris  insignitum,  in  insula  haud  procul 

a  terra  intuiti  essent.  Alii  aquam  videri  rubram,  etsi 

non  sit,  affirmant,  seu  quia  rubens   sit  area,  qua  le- 

viter  commota,   talis  existat  in  tluctibus  color  :   aut 

quod  montium  qui  argillosi  sint,  repercussu  pacata 

pelagi  facies   ruffescat.  Constat   ibi  plurimos  lapides 

pretiosos  conchasque  inveniri.  Tibullus  : 

Et  quascunque  niger  Rubro  de  littore  gemmas 
Proximus  Eois  colligit  Iudus  aquis 

Idem  : 

Quidve  in  Erythra?o  legitur  quae  littore  concha, 
Tinctaque  Sidonio  murice  lana  juvat? 

Centeno  bove\  Centum  bobus.  Posuit  autem  nume- 
rum  finitum  pro  infinito. 

Scindat]  Aratro  proscindat. 

Opima]  Pinguia,  fertilia. 

Cura  mordax}  Cor  assidue  urens  et  quasi,  morsu 
conficiens.  Unde  quidam  : 

Patrol.  LXIII. 


A  Languida  mordaccs   cousumuut  pectora  curae. 

Et  alius  :  Vacuus  viator  et  nudus  non  timet  latronis 
insidias.  Securus  a  nocturnis  furibns  dormit  pauper, 
etiarasi  claustra  non  muniat:  diviti  vero  opes  sua- 
latronis  semper  imaginantur  occursum,  jugi  sollici- 
tudine  noctium  somnum  adimunt.  Claudianus  : 
Foedaque  avaritife  complexae  pcctora  malris, 
Insomnes  longo  veniunt  examine  curae. 

Dcfunctum]  Mortuum.  Propertius  : 

Maiul  ullas  portabis  opes  Acherontis  ad  unda>. 
Nudus  ab  iuferua  stulte  vchere  rate. 

Divus  Ambrosius  Ilexaemeron  lib.  ultimo  :  Nudi  om- 

nes  nascimur,  nudi  morimur.   Nulla  discrelio  iuter 

cadavera   mortuorum,   nisi  ibrle    quod   gravius  te- 

tentdivitumcorporadistentaluxurie.LudovicusBigus: 
Nil  secum  moriens  locuplcs,  nil  portat  egeuus. 
Morte  relicturi  plusque  minusque  sumus. 
B  Tollit  in  immensum  se  divitis  error  avarl, 

Nec  se  ubi  pacifica  meute  reponat,  habet. 
Idem: 

Huc  nihil  intulimus,  uihil  hiuc  suferre  valemus. 

Oppida  rex  moriens,  frivola  linquit  inops. 
Exiguum  natura  petit,  qui  congruus  illi 

Vixerat,  haud  unquam  hic  indigus  esse  polest. 
IN  PROSAM  IV. 
Quemadmodum  jam  docuit  divitias  veram  suffi- 
cientiam  non  conferre,  ita  nunc  argumentatur  digni- 
tates  eos  quibus  proveuerint  honorabiles  reveren- 
dosque  non  reddere  :  quee  saq>e  collatae  improbis  eos 
despectiores  faciunt.  dum  illorum  vitia  pluribus  ante 
ignota  revelant. 

Diijnitates]  Magistratns,  honores.  Dignitas  modo 
significat  honorem  alicui  propter  merita  vel  impen- 
C  sum,  veldebitum.  Gellius :  Cujus  dignitas  nec  augeri 
laudibus,  nec  minui  detractionibus  potest.  Accipitur 
interdum  pro  magistratuum  administratione  et  ho- 
nore.  Cicero  :  Ut  omnibus  in  rebus  ei  te  commeudes 
quoad  fides  dignitasque  tua  patietur.  Interdum  su- 
mitur  pro  virili  pulchritudine.  Idem  libro  primo  Offi- 
ciorum  :  Pulcbritudinis  duo  sunt  genera :  unum  mu- 
liebre,  quam  venustatem  appellamus  :  alterum  virile, 
.    quam  dignitatem  dicimus. 

Reddunt]  Cum  intenogatione  legendum. 
Num]  Nunquid  :  quasi  dicat  minime. 
Atqui]  Sed. 

Illustrare]  Notam  reddere,  nobilitare. 
Nequitiam]  Improbitatem. 
Indignemur]  Mgro  et  iniquo  animo  feramus. 
Caiullus]   Hic    poeta,   genere   Veronensis,   scripsit 
multa  lepidissima  carmina,  quorum   nonnulla  desi- 
derantur,  exstant  alia:  de  quo  dixit  Ovidius  : 

Mantua  Virgilio  gaudet,  Verona  Catullo. 
Et  Martialis : 

Verona  docti  syllabas  amat  vatis. 
Licct]  Quamvis. 

In  Curuli]  In  sella  eborea.  Curulis  sella  erat  ex 
ebore,  qua  majores  magistralus  utebantur  in  curru. 
Horalius  in  epistolis  : 

Cuilibet  hic  fasces  dabit,  eripietque  curule, 
Cui  volet,  importunus  ebur. 

Nam  senatores,    qui    curulem  magistratum,    id  est 
majorem  honorem  gessissent,  honoris  gratia  in  cu- 

32 


D 


1003 


nam 


APPENDTX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPHLE. 


1004 


vehi  soliti   erant   curru,    in   quo  >rat  eburnea  A  ubique  ei  convenit.  Faoere  autem  quempiam  reveren- 


sella,  super  qua  considerent. 

Nonium}  Nonius  Struma  Romanus  fuit,  genere 
quidem  nobilis,  sed  luxu  et  desidia  notabilis,  in  quem 
et  Vatinium  exstant  versus  Catulliani : 

Quid  est,  Catulle,  quod  moraris  emori? 
Sella  in  curuli  Struma  Nonius  sedet. 
Per  consulatum  pejerat  Vatinius. 
Quid  est,  Catulle  ?  quid  moraris  emori  ? 

Loquitur  autem    poeta   ad  seipsum  indignabundus, 

quod  indignissimis  bominibus  tantae  a  populo  collatae 

sintdignitates.  Animad  vertendum  autem  est  idquod 

abhinc  annos  tredecim  Rodolphus  Langius  canonicus 

Monasteriensis,     vir     genere,     scientiis,    virtutibus 

multo  clarissimus,  me  tum  adolescentem  admonuit, 

non  ideo  Catullum,  Nonium  hunc  Strumam  appellare,  r 

quasi  ignominise  quodam  elogio  hoc  eum  nomineno- 

tet,  ut  Boetii  verba  praetendunt,  sed  cognomen  No- 

nii,  et  ejus  familioe  Struma  fuit :  quod  et  Plinii  verba 

in  .  xxxvn  Naturalis    Historiae    ostendunt,    cum  ait, 

de  opalio  gemma   pretiosissima  scribens  :  Siquidem 

exstat  hodieque  hujus  generis  gemma,  propter  quam 

ab  Antonio  proscriptus    Nonius  senator  est,    iilius 

Strumae  Nonii,   quem  Catullus  poeta  iu  sella  curuli 

visum  indigne  tulit,  avusque  Servilii  Novianii,  quem 

consulem  vidimus.   Struma   vero  genus   morbi  est, 

tumor   scilicet,  in    quo   subtus  concretae  quaedam  ex 

pure  et  sanguine  quasi  glandulae  oriuntur.  Strumosi 

dicuntur  qui  id  vitii  patiuntur,  et  strumosa  pars  cor- 

poris  quae  eo  leesa  est. 

Cum  Decorato]  Decoratus  tempore  Boetii  scurra 
nequissimus  et  sycophanta  fuit,  cum  quo  Boetius  ma- 
gistratum  gerere  recusavit. 

Putares]  Velles.  Puto,  teste  Acrone,  pro  volo  ac- 
cipitur.  Horat.  in  Sermonibus  : 

Ut  vitales  pntes  : 
id  est  velis. 

Inest  enim difjnitas  propriavirtuti.}  Horatius : 
Virtus  repulsae  nescia  sordidae 
Intaininatis  fulget  honoribus. 

Bespectiores  potius  improbos  dignitas  facit]  Seneca  : 
Locoignominiaeestapudindignumdignitas.Claudian.: 

Ssevit  in  auctorem  prodigiosus  lionor. 
Veteri  proverbio  dicitur,   Simia    simia    est,    etiamsi 
aurea  gestet  insignia 


dum  non  convenit  ubique  dignitatibus  :  non  est  igi- 
tur  eis  naturale.  Propositionem  quam  multi  majorem 
vocant,  ostendit  exemplo  seu  inductione  imperfecta, 
quae  facile  periici  possit.  Calor  ligui  naturalis  ubiquo 
inest  ei  :  proinde  quidquid  rei  naturale  est  nusquam 
eam  deiicit.  Assumptionem  vero  quae  vulgo  minor 
dicitur,  hunc  in  modum  veramessedocet.Siquisenim 
saepius  Romae  consulatu  functus,  devenerit  forte  in 
barbaras  nationes,  ubi  fuerit  ignotus,  minime  barba- 
ris  videbitur  venerandus,  qui  nec  virum  norint,  nec 
ejus  mirati  fuerint  dignitates. 
Quoquo]  Ubicunque. 

Sed  hoc]  Subaudi  evenit,  vel  accidit,  vel  simile 
quidpiam. 

lnter  eos  vero]  Disserit  nec  apud  quos  orta?.  sunt, 
perpetuo  dignitates  permanere,  idque  exemplis  pro- 
bat  evidenter. 

Prsefectura]  Romulus  unum  elegit  quem  urbanis 
negotiis  prafecit,  ut  Dionysius  ait.  Hunc  pra>fectum 
Urbis  fuisse  satis  constat.  Longo  post  tempore  tan- 
tum  sibi  juris  praefectura  vindicavit  Caesarum  tempo- 
ribus,  ut  crimina  omnium  inurbe  cognosceret,  et  de- 
mum  cum  Caesares  ab  Urbe  abessent,  praefectus  velut 
alterCaesarimperabat,derebusomnibusquae  adUrbem 
pertinebant,  censebat.  Tempore  autem  Boetii,  Theo- 
derico  Gothorum  rege  Italiam  teneote.  praefectura 
non  erat,  nisi  inane  nomen,  et  senatorii  census  gravis 
sarcina,  quod  senatores  sua  pecunia  prsefectum  Urbis 
C  alere  cogebantur,  qui  titulo  tenus  erat  praefectus,  nec 
antiquam  retinebat  auctoritatem. 

Nuuc  ea  prsefectura]  Dicunt  quidam  annonoe  prae- 
fecturam  habuisse  initium  lo  anno  post  exactos  reges, 
Appio  Claudio  Sabino  et  P.  Servilio  Prisco  consuli- 
bus  ;  sed  verius  constat  anno  18,  T,  Secanio  et  P.  Mi- 
nutio  consulibus,  quo  tempore  aunona3.  maxima  ca- 
ritas  fuit,  missique  in  Siciliam  fuere  P.  Valerius  ctl.. 
Geganius  pro  advehendo  frumento.  Volunt  et  alii  L. 
Minutium  fuisse  primumannonae  prsefectum,  satisque 
constat,  non  nisi  ex  indigentia  frumenti  hunc  magi- 
stratum  fuisse  creatum. 

Propriidecoris}  Propriae  pulchritudinis. 

Nunc]  Interdum. 

Si  igitur  reverendos]  Brevi  epilogo  jam  dicta  repe- 


Verum   non  impune}  Sed,    inquit,  quod  dignitates  D  tit,  et    dignitatibus    nihil  expeteudai   pulchritudinis 
improbosdespectiores  reddunt,  id  non  impune,  hoe      inesse  concludit. 


est  non  sine  noxa  sua  faciunt :  nam  vicissim  illorum 
contagione  maculantur.  Divus  Hieronymus  in  epistola 
consolatoria  ad  Pammachum  :  Quamvis  clarus  ho- 
norvilescit  in  turba,  et  apud  viros  bonos   indignior 


1N  METRUM  IV. 

Carmen  est  dicolon,  cujus  primus  vorsus  est  plia- 
lecius  hendecasyllabus,  secundus  alcmanius,  vel  (ut 
aliis  placet)  archilochius  tetrameter  acatalectus,  con- 


fit  ipsa  dignitas,  quam  multi  indigni  possident.  lnde       stans  duobus  dactylis  et  totidem  trochaeis.  Docet  No- 

egregie  de  Caesare  Tullius:  Dum    quosdam,    ait,  or- 

nare  voluit,  non  illos  honestavit,  sed  ornamenta  ipsa 

turbavit.  Cicero  in  secunda  Philippica  de  Marco  An- 

tonio  :  In  bomine  cnim  turpissimo  obsolebant  digui- 

tatis  insignia. 

Umbratilcs}  Inanes,  umbra>,  similes. 

Si  quis  multiplici]  Pulchre  ratiocinatur  dignitates 
non  facere  quempiam  ubiqun  venerandum,  neque  id 
esse  munus  eis  naturale.  Quidquid  rei  naturalc  est, 


ronis  exemplo  dignitates  ssepe  corruptissimis  moribus 
adlnvrere,  et  honores  cum  a  miscris  tribuantur,  bea- 
titiulinem  confcrre  nemini  posse. 

Tyrio    ostro]   Tyria  purpura.  Ostrum  est  purpura. 
Virgilius  in  Gcorgicis  : 

Dt  gemma  bibat,  et  Sarrano  dormial  ostro. 

Comcrct]  Ornaret. 

V/iv/V  Candidis. 

Vijebat}  Vivebat. 


KKi:; 


MURMKLLH  COMMENTARIA. 


100(i 


Vim]  Id  est  violuntiam  exercebat. 

Luxurix  Nero  sivvientis ]  Divus  Augustinus  libro  de 
Civitate  Dei  quinto,  capite  11)  :  Qui  autem  eontem- 
ptor  gloriae  dominatiouis  est  avidus,  bestias  superat, 
sive  crudelitatis  vitiis,  sive  luxuriae.  Tales  quidam 
Romani  fuerunt.  Noneniracuraexistimationis  amissa, 
dominationis  cupiditate  caruerunt.  Multos  tales  fuisse 
prodit  bistoria.  Sed  bujus  vitii  summitatemet  quasi 
arcem  quamdam  Nero  Caesar  primus  obtinuit  :  cujus 
fuit  tanta  luxuries,  ut  nibil  ab  eo  putaretur  virile 
metuendum  :  tanta  crudelitas,  ut  nibil  molle  babere 
crederelur,  si  nesciretur. 

Improbus]  Sceleratissimus  Nero. 

Vercndis)  Reverendis. 

Putribus]  Senatoribus. 

Indecores]  'tInhonestas,    turpes  ob    ejus  qui   dabat 

eas,  summam  improbitateni.  Maro  : 

Cur  indecores  in  liniine  primo 
Deficitis  ? 

Nominativus  singularis  est  indecor,  sive  indecoris. 

Accius  : 

Cujus  sit  vita  indecoris, 
Morti>m  fugere  turpem  baud  convcnit. 

Cursules)  Dignitates. 

Quis  illos]  Hujus  versus  primus  pes  iambus  est. 
Utitur  autem  argumento  dialectico,  deprompto  ex  eo 
loco  qui  est  a  causa  efiiciente  :  Qui  dant  bonores,  et 
efficiunt  dignitates,'ob  vitiorum  colluviem  plerumque 
miseri  sunt.  Dignitates  igitur  nec  beatoesunt,  nec  eos 
quibus  proveniunt  beatos  reddunt. 

IN  PROSAM  V. 

Hactenus  disseruit  nec  pecuniis  suflicientiam,  nec 
dignitatibus  veram  reverentiam  comparari,  nunc  di- 
sputat  in  regnis  quoque  et  regum  familiaritate  veram 
potentiam  non  consistere. 

Quid  ni]  Cur  non. 

Quando]  Quando  quidem  :  et  est  ironia,  quod  fa- 
cile  indicat  subsequentia. 

Felicitatem  calamitate  mutavcrint]  Ex  felicibus  et 
fortunatis  facti  sint  calamitosi. 

0  praeclara]  Ironia  est,  irridet  enim  hujus  soeculi 
infirmissimam  potentiam,  quae  ne  se  ipsam  quidem 
conservare  potcst. 

Quod  si  hgec  regnorum  potestas  beatitudinis  auctor 
est\  Acute  per  locum  a  contrariis  arguraentatur,  con- 
cluditque  regibus  plus  impotentiae  quam  potentiee,  et 
majorem   miserioe  quam  felicitatis  inesse  portionem. 

Expertus  sortis]  Ordo  est,  Tyrannus  expertus  pe- 
riculorum  suoe  sortis  simulavit,  boc  est  signiiicavit, 
effinxit,  expressit  terrore  gladii  pendentis  supra  ver- 
ticem,  id  est  caput  assentatoris,  metus  regni,  id  est 
timores  etsollicitudines  regnantium.  Hoc  autem  de 
Dionysio  Syracusiorum  tyranno  intelligendum  est, 
cui  (ut  refert  Eusebius  in  Praeparatione  Evange- 
lica)  qui  Siculam  conscripserunt  bistoriam,  vel 
amantissimam  uxorem  adeo  suspectam  fuisse  dicunt, 
ut  tabulis  cubiculum  straverit,  quo  majorsonitus,  cum 
ad  eum  iret,  ex^citaretur,  nudumque  ita,  ut  nibil  oc- 
culte  ferreposset.aditumqueipsum  foveaintercepisse, 
ut  vel  saltibus,  vel  longis  gradibus,  vel  ascensu  de 


B 


A  scensuque  pergendo,  nullum  posset  telum  occultare. 
Quot  quantisque  igitur  animus  bominis,  qui  veluxo- 
rem  ita  suspectam  babcbat,  malis  refertus  erat?  Illis 
certe  mibi  sirnillimus  videtur  fuisse  qui  cum  ad  alta 
praeeipitia,  scandant,  antequam  necaltiora  petunt  jam 
fessi,  nec  descendere  audent,  cum  ad  biatum  et  pro- 
funditatem  despexerint.  Tyrannidem  nempe  quasi 
divinam  rem  aggressus,  cum  pericula  cjus  cognovis- 
set,  etstandiin  proposito  innumerabiliavidebat  indies 
pericula,  et  ob  ea  mortem  imminere  non  dubitabat, 
omnibus  etsi  non  corporibus,  sed  animo  tamen  adver- 
sus  eum  armatis,quodet  ipse  Dionysiusita  esse  signi- 
licavit.  Nam  cum  quidam  vitam  tyrannorum  apud 
eum,  quasi  beatam  laudibus  efferret,  vocassc  ad  coe- 
namregio  apparatuconstructam,  bominem  dicitur,  ac 
supra  caputilliussedentis  acutum  gladium  tenuissimo 
lilo  suspendisse  :  quem  posteaquam  repente  conviva 
ille  respexit,  nec  surgere  inde  ausus  timore  tyranni, 
nec  biberc,  aut  comedere  potens,  periculoperculsus, 
cervice  ac  oculis  ad  pendentem  gladium  directis, 
mortem  exspectabat.  Quod  cum  vidisset  Dionysius, 
Num  (inquit)  intelligis  quam  beata  sit  vita  nostra? 
Talis  enim  est  nisi  velimus  nobismetipsis  adulari. 
Omnium  enim  rerum  copiam  babentes  propter  fre- 
quentiam  periculorum  et  impendentem  formidinem, 
nulla  frui  possumus,  illis  similes  qui  a  deformibus 
saepe  merelricibus  decipiuntur,  quae  veste  atque  auro 
valde  ornatae,  et  fuco  faciei  deformitatem  occultantes 
quasi  harao  pisces,  his  insidiis  captos  attrahunt  ado- 

q  lescentes.  Hac  infelicitate  nos  premimur,  qui  multis 
felices  videmur  :  et  sicut  tormentis  multi  coguntur 
mentis  suoe  arcana  pandere,  sic  interdum  hujus  vitoe 
molestia  victi,  verissimas  voces  de  miseria  nostra 
emittimus.  lllisenim  certe  similes  animalibustyranni 
sumus,  quaesaginantur,  quibus  comedendibibendique 
non  aliud  quam  ad  perniciem  suam  copia  solet  offerri 
Horat.  Carminum  lib.  n  : 

Districtus  ensis  cui  super  impia. 
Cervice  pendet,  non  Siculae  dapes 
Duleem  elaborabunt  saporem, 
Non  avium,  citharse  jue  cantus, 
Somnum  reducent. 

Supra  verticem]  Supra  caput  Democlis  seu  Damo- 
clis  assentatoris,  de  quo  latius  Cicero  Tusculanarurn 
Queestionum  libro  ultimo. 

An  tu  potentem  censes]  Plus  vehementiae  habet  in- 
terrogatio  quam  si  simpliciter  argumentum  protulisset. 

Satellite]  Stipatore. 

Ambit]  Circumdat. 

Qui   quos  terret,  ipse  plus  metuit  ?]  Seneca  in  OE- 

dipode  : 

Qui  sceptra  duro  sa:vus  imperio  regit, 
Timet  timentes,  metus  in  auctorem  redit. 

Laberius  mimograpbus  :  Necesse  est  multos  timeat 

quem  multi  timent.  Claudianus  : 

Qui  terret,  plus  iste  timct,  sors  ista  tyrannis. 
Convenit,  iuvideant  claris,  fortesque  trucident 
Muniti  gladiis  vivant,  septique  venenis. 
Ancipites  habeant  artes  trepidique  minentur. 

Divus  Hieronymus  :  Antiqua  sententia  est,  Quem 
metuitquisque,  odit  :  quem  odit,  periisse  cupit.  M. 
Tullius  libro  Officiorum  secundo  :  Rerum  autem  om- 


I) 


1007 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSQPHLE. 


1008 


nium  nec  aptius  est  quidquam  ad  opestuendas  ac  te-  A  noxia  magnitudo. 


nendas  quam  diligi,  nec  alienius  quam  timeri.  Prse- 
clare  enim  Ennius  : 


Quem  metuunt,  oderunt 
Expedit. 


quem  quisqueodit,periisse 


Et  post  non  multo  :  Etenim  qui  se  metui  volent,  a 
quibus  metuuntur,  eosdem  metuant  ipsi,  necesse  est. 
Quid  enim  censemus  superiorem  illum  Dionysium, 
quo  cruciatu  timoris  angi  jsolitum,  qui  cultros  me- 
tuens  tonsorios,  candente  carbone  sibi  adurebat  ca- 
pillum?  Quid  Alexandrum  Phereum,  quo  animo  vi- 
xisse  arbitramur,  qui  (ut  scriptum  legimus)  cum 
uxorem  Theben  admodum  diligeret,  tamen  ad  eam 
ex  epulis  in  cubiculum  veniens,  barbarum  et  eum 
quidem  (ut  scriptum  est)  compunctum  notisThraciis,  B 
districto  gladio  jubebat  anteire,  praemittebatque  de 
stipatoribus  suis,  qui  perscrutarentur  arculas  mulie- 
bres,  et  ne  quod  in  vestimentis  occultarentur  telum, 
exquirerent?  0  miserum,  qui  tideliorem  barbarum  et 
stigmaticum  putabat,  quam  conjugem.  Nec  eum  fe- 
fellit  opinio.  Ab  ea  est  enim  ipse  propter  pellicatus 
suspicionem  interfectus. 

Nam  quid  ego  de  regum  Per  locum  ab  eo  quod 
magis  esse  videtur,  argumentatur  regum  familiarita- 
tem  potentem  neminem  facere,  cum  reges  ipsi  tam 
sint  imbecilles. 

'  Nero  Senecarn]  Suetonius  de  Nerone  :  Senecam 
praceptorem  ad  necem  compulit,  quamvis  ssepe  Lcom- 
meatum  petenti  bonisque  cedenti  persancte  jurasset, 


Quae]  Quasi  dicat  nulla. 

An  prsesidio  sunt  amici]  Supra  dictum  est  utilem 
amicitiam  potentiaegratia  nonnunquam  assumi.  Nunc 
igitur  paucis  ostendit  fortuna  amicos  facillime  alie- 
nari,  nec  ullam  esse  pestem  ad  nocendum  efficacio- 
rem  quam  familiarem  inimicum. 

Sed  quem  felicitas]  Sententia  est  notissima,  et  ab 

Ovidio  ssepius    decantata,  cujus  versus  ex  primo    de 

Tristibus  libro  passim  omnibus  litteratis  sunt  in  ore  : 

Donec  eris  felix,  multos  numerabis  amicos. 
Tempora  si  fuerint  nubila,  solus  eris. 

Idem  in  secundo  de  Ponto  : 

Diligitur  nemo,  nisi  cui  forluna  secunda  est : 
Quse  simul  intonuit  proxima  quaeque  fugat. 

En  ego  nonjpaucis  quoudam  muuitus  amicis, 
Dum  flavit  velis  aura  secunda  meis  : 

Ut  fera  nimboso  tumuerunt  aiquora  vento, 
lu  mediis  lacera  nave  relinquor  aquis. 

Divus   Hieronymus  :   Amicitia  quae  desinere    potest 
vera  nunquam  fuit. 

Qux  vero  pestis]  Quasi  dicat  nulla.  Divus  Hierony- 
mus  :  Levius  est  professum  inimicum  cavere,  quam 
hostem  latentem  sub  amici  nomine  sustinere  :  sub 
amici  nomine,  inimici  itisidias  deprehendi.  Idem  : 
Adulator  quippe  blandus  inimicusest.  Solon,  auctore 
Laertio,  prsecipiebat  hunc  in  modum  :  Caute  singu- 
los  observa,  ne  forte  odium  in  corde  tegaut,  dum 
blanda  e.t  arridenti  facie  te  alloquuutur,  duplexque 
illis  lingua  atra  ex  mente  sonet.  Diogenes,interroga- 
tus  quopnamperniciosissime  morderet  beilua,  Lx  feris 


suspectum  se  frustra,    periturumque    potius  quam  C  (inquit)  obtrectalor,ex  mitioribusautem  adulator.  M. 


nociturum  ei. 

Papinianum]  Hic  Serbidii  Scaevolae  auditor,  et  li- 
bros  ad  Pandectasatfert  quaestionum  triginta  septem, 
responsionem  undeviginti,  deiinitionum  duos,  de 
adulteriis  unum,  adilitium  unum.  Hic  habitus  est  om- 
nium  juris  conditorum  acutissimus,  eumque  vocant 
historiee  juris  asylum,  doctrinoe  legalis  thesaurum, 
sicut  ab  illo  studiosi  legum  qui  profecissent  appellati 
Papinianisia  quandoque  fuerint.  Amicus  et  Severo 
principi,  sed  a  condiscipulatu,  neque  non  afiinis  per 
secundam  uxorem,  successor  eidem  quoque  iu  ad- 
ministratione  fisci.  Denique  moriens  Severus,  iilios 
suos  non  alii  magis^quam  Papiniano  commendavit. 


Tullius  in  Lalio,  dixit  nullam  inamicitiispestem  esse 
majoremquamadulationeru,blanditiasassentationem. 
IN  METRUM  V. 

Carmen  ejusdem  rationis  est  cum  quinto  libri  se- 
cundi.  Admonet  autem  eo  nos  Philosophia  veram 
potentiam  neminicontingere  posse,  nisi,  depulsis  per- 
turbationibus,  animo  suo  dominetur.  et,  amotis  vitiis, 
sit  virtutis  regnum  (quod  unum  stabile  est,  idemque 
liberrimum)  invicta  fortitudine  feliciter  consecutus. 
Seneca  Lucilio  :  Si  vis  omnia  tibi  subjicere,  subjice 
te  ralioni.  Multos  reges,  si  ratio  te  rexerit.  Ab  illa 
disces  quid  et  quemadmodum  aggredi  debeas.  Apud 
Livium  Soipio  ad  Massinissam.  Non  est,  inquit,  mihi 


Erat  autem  prafectus  Urbi  Papinianus,  ac  plus  potens  n  crede,  tantum  ab  hostibus  armatis  a«tatis  nostne  pe 


in  aula  quam  volebat.  Itaque  s;epe  deponero  nocitu 
ram  potenliam  frustra  conatus,  tandem  ab  Anlonio 
Caracalla  Severi  lilio,  militum  gladiis  objectus,  et  se- 
curi  percussus  est,  quod  excusare  parricidium  no- 
luisset. 

Antonius]  Aurelius  Antonius  Bassianus  Caracalla, 
Severi  lilius,  patri  successit  in  imperio.  Bassianus  ex 
avi  materni  nomiue  dictus  est.  Caracalla:  nomcn 
accepit  a  vestimeuto  quod  populo  dederat  demisso 
usque  ad  talos,  ut  auclor  est  Spartianus.  Hic  fratrem 
suum  Cictam,  et  comphires  alios  prueclaros  viros  oc- 
cidi  jussit.  Papinianus  autem  in  ejus  conspectusecuri 
percussus,  a  militibus  occisus  est  :  quo-  facto,  per- 
cussori  dixit :  (iladio  te  exscquioporluit  meum  jussum, 

Moles  ipsa]  Dignitalis  et  potcntta  nimia,   et  ob   id 


riculum,  quantum  acircumfusis  undiquevuluptatibus, 
Qui  eas  suatemperantia  victoriam  sibi  peperit,  quam 
nos  Syphace  victo  habuimus  Salomon  Proverbiorum 
capite  xvi  :  Melior  est  patiens  viro  forti,  et  qui  do- 
minatur  animo  suo,  expugnatore  urbium.  Horatius 
Carminum  lib.  n  : 

Latius  regnesavidum  domando 
Spiritum  quam  si  Lybiam  remotis 
(iadibus  juuiMs,  et  iiterque  Poeuus 
Serviat  uni. 

Yalerius  Maximus  libro  quarto  :  Multo  enim,  multo 
seipsum  quam  hosteni  superare  operosius  est,  nec 
adversa  propera  festinatione  fugientem,  nec  secunda 
elftiso  gaudio  apprehendentem.  Baptista  Mantuanus  : 

Dignior  est  qui  se  quam  qui  fortissima  viucit 
Oppida,  uec  virtus  altius  ire  potest. 


«009 


Seneca  Tragicus  in  Thyeste  : 

Quis  vo3  exagitat  furor 
Atternum  dnre  sanguinem, 
Et  Bceptrum  scelere  aggredi  ? 
Ne  sitis  cupidi  arcium, 
Quo  regnuin  jaceat  loco. 
Hegeni  non  faciunt  opes, 
Nou  vestis  TyrifiB  color, 
Non  frontis  nota  ngiae, 
Non  auro  nitidoe  trabes. 
Rex  est,  qui  posuit  metus, 
Et  diri  mala  pectoris. 

Et  post  aliquot  versus  subdit  : 

Mens  regum  bona  possidet. 

Et  iterum  : 

Rex  est,  qui  metuit  nihil, 
Hoc  reguum  sibi  quisque  dat. 

Animos]  Animi  affectus. 

Feroces]  Immoderatos,  rectae  rationi  uon  obtempe- 
rantes. 

Domct}  Mitiget,  rectoe  rationis  imperio  subjiciat. 

Libidine]  Immoderata  cupiditate.  I.ibido,  teste  Au- 
relio  librode  Civitate  Deixnr,  estgenerale  vocabulum 
omnis  cupiditatis.  Verbi  gratia,  est  libido  ulciscendi, 
quae  ita  dicitur.  Est  libido  babendi  pecuniam,  quoe 
avaritia.  Est  libido  quomodocunque  viucendi,  quae 
pervicacia  ;  est  libido  gloriandi,  quoe  jactantia  nuncu- 
patur.  Idem  libro  undevigesimo  ejusdem  operis : 
Kelicius  servitur  bomiui  quam  libidini,  cum  soevissimo 
dominatu  vastct  corda  mortalium,  ut  alias  omittam, 
libido  ipsa  dominandi. 

Fadis  habenis]  Turpissimae  servituti.  Macrobius 
Saturnalium  libro  i  :  Alius  libidini  servit,  alius  ava- 
ritiee,  alius  ambitioni,  omnes  spei,  omnes  timori.  Et 
certe  nulla  servitus  turpior  quam  voluntaria.  Divus 
Ambrosius  libro  Epistolarum  secundo  :  ,Stulto  et  im- 
perare  servitus  est,  et  (quod  pejus  est)  cum  pauciori- 
bus  prtesit,  pluribus  dominis  et  gravioribus  servit. 
Servit  cnim  propriis  passionibus,  servit  cupiditatibus 
suis,  quarum  dominatum  nec  nocte  potest  fugere, 
nec  die,  quia  intra  se  dominus  habet,  intra  se  servi- 
tium  patitur  intolerabile.  Gemina  enim  servitus  est, 
altera  corporis,  animarum  altera.  Domini  corporis 
quidem  homines  :  animarum  autem  malitiae  et  pas- 
siones,  a  quibus  sola  animi  libertas  sapicntem  vin- 
dicat,  ut  servitio  ei  lieeat  exire.  Sidonius  Apollinaris 
Epistolarum  libro  secundo  :  Nam  dici  nequit  quantum 
per  horas  fert  in  hac  vita  miseriarum  vita  felicium 
illorum,  si  tamen  sic  sunt  pronuntiandi,  qui  sibi  hoc 
nomen  (ut  Sylla)  proesumunt  :  nimirum  qui  super- 
gressi  jus  fasque  comtnune,*summam  beatitudinem 
existiment  summam  potestatem,  hoc  ipso  satis  mi- 
seriores,  quod  parum  intelligunt,  inquietissimo  se 
subjacere  famulatui.  Nam  sicut  hominibus  reges,  ita 
regibus  dominandi  desideria  dominantur. 

Submittat}  Subjiciat. 

Licet]  Tamesti.  Claudianus  Honorio  : 

Tu  licet  extremos  late  dominere  per  Indos, 
Te  Medus,  te  mollis  Arabs,  te  Seres  adorent  : 
Si  metuis,  si  prava  cupis,  si  duceris  ira, 
Servitii  patiere  jugum,  tolerabis  iniquas 
Alterius  leges  :  tuuc  omuia  jure  tenebis, 
Cum  poteris  rex  esse  tui. 

Tua  jura]  Potestatem  tuam,  imperium  tuum. 

Tremiscat]  Timeat. 


MURMELIJI  COMMENTARIA 
A 


1010 


Si  rviat  Subaudi  tibi. 

Ultima  Tliulc]  Hemistichium  est  Virgilianum  Geor- 
gicorum  libro  primo  : 

Tibi  serviat  ultima  Thule. 
Ut  Scrvius  tradit,  Thule  insula  est  Oceani  inter  sep- 
tentrionalem  et  occidentalem  plagam  ultra  Britan- 
niam  et  Orchades,  qua?  insula  in  Oceano  ultima  est, 
in  qua  cura  sol  in  Cancro  est,  perpetui  dies  sine  no- 
ctibus  esse  dicuntur.  Scribendum  est  per  u  post  th, 
testibus  Ceorgio,  Merula,  Christophoro  Landino  et 
Antonio  Mancinello,  tametsi  vulgo  Thyle  per  ypsilon 
scribatur.  Grgece  enim  0ou>^  srribitur. 

Atras\  noxias.  Alexander  Hegius  proeceptor  quon- 

dam  meus  in  frequentissima  nobilis  Daventrianae  ci- 

vitatis  schola  : 

"  Est  ut  perpetuis  hominum  mens  anxia  curis, 

Nec  valet  illa  sui  nou  meuainisse  mali. 
Hanc  si  tranquillare  velis,  fomenta  relinque 
Curse,  nil  aequo  plus  cupe,  liber  eris. 

Idem  : 

Libertas  sumraa  est  tua,  Christe,  facessere  jussa, 
Nemo  estingenuus,  nisi  qui  tibi  servit  Iesu. 
Nemo  est  qui  reguat,  famulus  nisi  lidus  lesu. 

1N  PROSAM  VI. 

Docet  quam  fallax  et  inanis  sit  gloria,  quam  pleri- 
que  mortales  tanto  studio  petunt,  et  nominis  celebri- 
tate  beatumevadere  posse  neminem.  Gloriam  definit, 
Aurelius  libro  de  Civitate  Dei  quinto,  capite  12,  his 
verbis  :  Gloria  est  judicium  hominum  bene  de  homi- 
nibus  opinantium.  Idem  ejusdem  libri  cap.  19  :  Vir- 
P  tutes  habenti,  magna  virtus  est  contemnere  gloriam. 
Ab  auctore  autem  Rhetoricorum  ad  Hoerennium  sic 
iinitur  :  Gloria  est  frequens  de  aliquo  famacum  laude. 
M.  Tullius  autem  in  oratione  pro  M.  Marcelto  hunc 
ei  tiuem  dedit  :  Gloria  est  illustris  ac  pervagata,  vel 
iu  suos  cives,  vel  in  patriam,  vel  in  omne  genus  he- 
minum  fama  meritorum. 

Turpis)  Indecora,  inhonesta. 

Non  injuria]  Jure. 

Trayicus]  Euripides,  qui  Andromacham  sic  excla- 
mantem  inducit : 

'II  (f65«,  $6%k  txvploivt  $/)  fipoz&v 
Ou<?e'v  ysyaxri  piozov  cuyxutra*;  asyav, 

Id  est,  interprete  Antonio  Codro  Urceo  :  0  gloria, 
gloria,  inlinitis  jam  mortalibus  nullius  pretii  vitam 
D  tumefecisti  magDam  !  Sunt  tamen  qui  haec  paulo  aliter 
legant  et  interpretentur  sic  :  0  gloria,  gloria,  decem 
millibushominum,  nihilaliud  factanisi  tumor  magnus 
seu  intlatio  magna.  Sed  quoniam  nobis  prope  Germa- 
nici  Britannicique  Oceani  littora  nunc  vitam  degen- 
tibns,  Grcecortim  poetarnm  praeter  admodum  paucos, 
codices  non  suppetunt,  studiosos  remitt.imusad  ipsum 
Euripidem  etGraecae  linguae  professores. 

Quo]  Qua  magni  nominis  ablatione  per  falsas  vulgi 
opiniones. 

Qwd\  Quasi  dicat  nihil. 

Erubescant]  Verecundentur,  pudore  et  rubore  af- 
liciantur.  Symmachus  in  Epistolis  :  Ut  vera  laus 
ornat,  ita  falsa  castigat. 

Quem]  Eaudes. 

Quid}  Quasi  dicat  nihil. 


lOii 


APPENDIX  AD  LIBROS   DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHL*. 


1012 


Adjecerint}  Addiderint. 

Non  popularirumore]  Nonpopuliinanipraedicatione, 

Qui  stultus  honores 
Seepe  dat  indignis,  et  fatnae  servit  ineptus. 

Sed  conscientise  vcritate  mefitur]  Sed  definit  et  de- 

terminat  bonum  suum  suae  conscientiae  veritate,  qua 

contentus  populares   auras  non  queerit.  Seneca  Lu- 

cillio  suo  :  Intus   teipsum  considera,:  non  qualis  sis, 

aliis  credas.  Persius  : 

Tecum  habita,  et  noris  quam  sit  tibi  curta  supellex. 
Id  est,  tuapte  supellectile  te  metire,  ac  tuis  ipsius 
malisbonisve  teipsum  expende.  Horatius  : 

Metiri  se  quemque  suo  modulo  ac  pede  verum  est. 

Eo  monemur,  ne  nos  ex  assentatorum  laudibus    aut 

vulgi  opinione  verum  propriis  ac  veris  dotibus  ani- 

mique  virtutibus   eestimemus.  Franciscus  Philelpbus 

satyra  quinta  : 

Atque  bono  laetare  tuo,  vulgique  fugaces 
Contemnens  auras,  ex  te  pendere  memento. 

Ludovicus  Bigus  : 

Felix  o  nirnium  qui  se  scrutatur  in  imo, 
Nec  nisi  vult  proprio  credere  judicio. 

Nec  sua  ab  instabili  probitas  ut  pendeat  aura 
Sustinet,  et  soli  vult  bonus  esse  Deo. 

Quod  si  hoc  ipsum]  Argumentum  depromit  a  contra- 
riis,  ei  simile  quod  de  potestate  et  impotentia  supra 
protulit,  vel  potius  ab  oppositis  secundum  affirmatio- 
nem  et  negationem.  S»,  inquit,  'propagasse  nomen 
suumvidctur  pulchrum  et  honestum,  non  propagasse 
id,  turpe  inhoncstumquejudicandumest.  Oppositis  enim 
opposita  conveniunt.  Sed  multo  plures  sunt  gentes, 
apud  quas  nomen  cujuslibet  ignotum  cst,  quam  apud 
quas  notum.  Proinde  qui  gloriosus  creditur.  magis  in- 
glorius  est  judicandus. 

Vti]  quemadmodum. 

Paulo  [ante]  Prosa  septima  libri  secundi. 

bisseruf  disputavi. 

Inter  hxc  vero]  Geminis  de  causis  ostendit  popu- 
larem  gloriam  ne  commemoratione  quidem  dignam, 
cum  nec  vero  judicio  proveniat,  sed  nimis  corrupto, 
u t  indoctae  et  stultae,  ac  (ut  ita  loquar)  multivolee 
multitudinis,  quee  saepe  laudat  nocentes,  vituperat 
innocentes,  nec  unquam  constans  permaneat,  verum 
levissimo  bucilluc  quemomento  transferatur.  Micbael 
Fernus  ad  Sabinum  : 

Hei  mihi  '.  quam  vaDa  est  spes   haec  et  gloria  famae  : 
Pro  fama  morimur,  docte  Sabine,  fame. 

Stet  sua  per  totum  virtutis  gloria  mundum, 
Recte  vive  Deo,  caetera  fuinus  erunt. 

Jam  vero  quam  sit  inane]  Disserit  generis  nobilita- 
tem  non  conferre  veram  et  propriam  claritudinem, 
quam  sola  virtus  affert,  juxta  illud  Satyrographi  : 

Nobilitas  sola  est  atque  uuica  virtus. 
Sunt  autem  tria  nobilitatis  genera  :  nobilitas  ex  ge- 
nere,  nobilitas  ex  virtute,  et  nobilitas  ex  utroque. 
Est  preeterea  nobilitas,  seu  potius  famositas  ex  vitiis, 
nam  nonnulli  sceleribus  et  foedissimis  facinoribus 
innotuerunt.  Joannes  Campanus  :  Prxcipua  est  nobi- 
litas  qux  propria  ornata  virtute  et  sua,  cum  majorum 
sit  splendore,  dignitate,  gloria,    vctustatc  conjuncta. 

Claritudincm]   Claritatem  et  nominis  splendoivm. 

Alicna]  Non  propria,  cum  clari  sint   illi,  puta  pa- 


B 


A  rentes  aut  progenitores,  qui  ob  virtutes  suas  et  prae- 
clara  facinora  preedicantur  :  non  is  qui  ex  genere 
progenitus,  eorum  virtutes  non  aemulatur. 

Yidctur  namque]  Definit  generis  nobilitatem  hoc 
modo  :  Nobilitas  est  queedam  laus  veniens  de  meritis 
parentum. 

Aliena  claritudo]  Joannes  Campanus  :  Alienis  lau- 
dibus  niti  nihil  aliud  est  quam  suas  proferre  non  possc. 
Seneca  :  Quid  enim  stultius  est  quam  aliquem  eo  sibi 
placere,  quod  [non  fecit.  Idem  :  Non  facit  nobilem 
atrium  pknum  fumosis  imaginibus.  Xemo  in  nostram 
gloriam  vixit,  neque  quo  ante  nos  fuit,  nostrum  est. 
Attimus  facit  nobilem  cui  ex  quacunque  conditione  su- 
pra  fortunam  licet  surgere. 

Quod  si  quid  esf  Ostendit  cui  sit  usui  generis  no- 

bilitas.  Baptista    Mantuanus  :  Est  profccto  ut  videre 

videor)  magnumvirtutis  adjumehtum,  claris  ortum  csse 

parentibus.  Solent  enim  juvenes  gui  aliquid  indolis  ha- 

bent,  ne  degenerare  videantur  majorum  suorum  digni- 

tatem  semulari  ct  ad  paternarum  laudum  aspirare  feli- 

citatem.  Sic  Philippi  nomen  'Alexandrum,  sic  majoris 

Africani  gloria  minorem  Scipionem,  sic   Cxsaris  Julii 

fama  Octaviumexcitavit,  sic  deniquc  Pyrrhus  Achillides 

erat   animosus  imagine  patris.   Faustus  Andrelinus  : 

Est  aliqaid  clarus  magnorum  splendor  avorum  : 

Illud  posteritas  aemula  calcar  habet. 
Ceu  tener  instantem  catulus  cum  viderit  ursum, 

In  patrias  vires  aemula  corda  movet. 
Scilicet  ut  nullus  tantis  sit  degener  actis, 

Magnaninum  pectus  strenua  facta  movent. 

c  L\  METRUM  VI. 

Carmen  est  dicolon,  cujus  alter  versus  dicitur  al- 
cmanius,  dactylicus,  trimeter,  hypercatalectus,  con- 
stans  tribus  pedibus  heroici  versus  et  syllaba  :  ita 
tamen  ut  non  sit  ex  meris  spondeis.  Alter  vero  est 
Pherecratius,  ex  spondeo  seu  anapaesto,  dactylo  et 
spondeo.  Docet  unum  eumdemque  esse  omnium  pa- 
trem,  a  quo  communis  universi  generis  humani  sit 
origo.  Proinde  neminem  esse  degenerem,  nisi  eum 
qui  vitiis  deformatus,  ab  iilo  pulcherrimo  optimo 
maximoque  parente  deficiat.  Divus  Hieronymus  : 
Sola  apud  Deum  Ubertas  est,  non  servire  peccatis  : 
summa  apud  Deum  nobilitas,  clarum  esse  virtutibus. 
Ab  ortu  similf  Ex  consimili  origine. 
Vnus  enim  rerum  Malachias  propheta,  capite  n  : 
P  Nunquid  non  pater  unus  omnium  nostrum  ?  Nunquid 
nonDeusunus  creavit  nos  ?  Lactantius  Ubro 'de  Justi- 
tia,  capite  13  :  Deus  cnim  qui  homincs  gcncrat  ct  in- 
spirat,  omnes  sequos,  id  est  parcs,  csse  voluit.  Eam- 
dem  conditioncm  vivendi  vmnibus  posuit,  omnes  ad  sa- 
pientiam  genuit,  omnibus  immortalitatem  spopondit, 
nemo  enim  beneficiis  cjus  cmlestibus  scgrcgatur.  Nam 
sicut  omnibus  unicum  suum  lumen  aequaliter  dividit. 
cmittit  omnibus  fontes,  victum  subministrat,  quietem 
somni  dulcissimam  tribuit,  sic  omnibus  xqvitatem  vir- 
tutemque  largitur.  Nemo  apud  eum  servus  est,  ncmo 
dominus.  Si  enim  cunctisidem  pater  est,  xquo  jurt 
omnes  liberi  sumus.  NemoDeo  pau  .  nisi  quiju- 

stitia  indiget  :  riemo  dives,  nisi  qui  virtutibus  pienus  est : 
ncmv  denique  egregius,  nisi  qui  bonus  •  t  innoccns  fucrit ; 
ncmo  clarissimus,  nisi  qui  opera  misericordix  largiter 


1013 


MUHMELI.II  COMMKNTAHIA. 


10H 


fscerit ;  ncmo  perfcctissimus,  nisi  qui  omnes  gradus 
virtutis  irnpleverit.  Pindarus,  ut  refert  Eusebius  libro 
Prseparationis  Evangelicee  xni  :  Umun,  iuquit,  homi- 
num  (jcnus  est,  ct  ub  una  mutrc  cuncti,  unum  putrcm 
creatorem  summum  atque  optimum  artificem  habemus 
qui  progressus  singulis  diversos  sccundum  mcrita  prsebet. 

t  ii iis  cuncta  ministrat}  Cave  ne  legas  conlra  inetri 
rationem,  unus  qui  cuncta  miuistrat. 

1'ltiusit}  lnclusit. 

M  mbris    Corporibus. 

Celsa  sedc]  Ecodo. 

Edit]  Producit. 

Nobile  germcn  ]  Nobilis  origo,  praeclarum  genus. 

Strepitis]  Jactatis.  Alloquitur  aulem  bomines  ge- 
neris  nobilitate  gloriabandos. 

Primordia  vcstra}  Tuam  et  cseterorum  mortalium 
originem. 

Spectes  \  Consideres,  o  Hoeti.  Indocli  dcpravarunt 
hunc  locum,  legenles  spectetis,  in  metri  contamina- 
tionem  pro  spectes,  idque  videtur  ortum  ex  eo  quod 
di  i!  vestra.  Timuernnt enim ut  essetoratio  congrua, 
non  animadvertentes,  spectes  ad  unum  Hoetium  esse 
refcrendum,  vestra  vero  primordia  ad  Hoctium  et 
alios  homines. 

M}  Nisi. 

Fovens     Amplectens. 

Pejora]  Mala,  comparativum  loco  positivi. 

Vitiis]  11  ic  casus  septimus  est,  verbo  deserat  sub- 
dendus,  ut  sit  ordo  :  Deserat  vitiis  proprium  ortum, 
hoc  est,  per  vitia  ab  origine  propria  degeneret. 
IN  PHOSAM  VII. 

Voluptates  ait,  non  solum  felicitatem  non  aiferre, 
seil  multarum  etiam  eegritudinum  morborumque  cau- 
sas  esse. 

Quurum]  Voluptatum. 

Appetentia]  Appctitas. 

Anxietatis]  Sollicitudinis.  JoannesPicusMirandula: 

Quid  cnim  optabile  in  voluptatibus  mundi,  qux,  dum 

quseruntur,  fatigant ;  cum  acquiruntur,  infatuant;  cum 

amittuntur,  excruciant  ?  Rigus : 

Quid  praesentis  habent  optabile  gaudia  vitae  ? 
i )u  i'  si  quis  pelago  quaerat  terrave,  fatigant 
Partaque  cor  hebetant,  amissaque    duriter  angunt* 

Iloratius: 

-    srne  voraptates,  nocet  empta  dolore  voluptas. 
Divus  Hieronymus:  Libido  transacta  sempcr  sul  relin- 
quit  psenitudinem,  id  estpcenitentiam.  Grsecorum  prover- 
biiini  est,  Voluptati  soror  cst  tristities. 

Quantos  morbos]  Anneus  Seneca  severissimus  vi- 
tiorum  castigator,  perorans  in  voluptatem  gulonum, 
sic  sciipsit  prope  divinitus:  Inde,  inqu it,  pallor  est, 
ct  nervorum  vino  madentium  trcmor,  et  miserabilior  ex 
cruditalibus  quam  cx  fame  macies.  Inde  inccrti  laben- 
timnpedes,  et  sempcr  qualis  in  ipsa  ebrietate  titubatio. 
Indo  intra  cutem  humor]admissus,  distentusque  venter, 
dmn  malc  assuescit  plus  capere  quam  poterat.  Indc 
suffusio  luridse  biiis,  et  dccolor  vultus,  tabesque  in  se 
putrescentium,  ct  retorti  digiti  articulis  obrigcsccntibus, 
nervorum  sine  scnsu  jacentium  torpor,  aut  palpitatio 
corporum  sine   intermissione  vibrantium.  Quid  capitis 


\  vertigines  dicam'?  quid  oculorum  auriumquc  tormcnta, 
et  cerebri  xstuantis  verminationes,  ct  omnia  per  qux 
exoneremur  internis  ulceribus  affecta?  Innumerabilia 
prseterea  febrium  gcncra,  aliarum  impctu  subcuntium, 
aliarum  tenui  peste  repentium,  aliarum  cum  horrore  et 
multu  membrorum  quassatione  venientium.  Quid  alios 
referam  innumerabiles morbos,  supplicia  luxurix? 

Tristes  vcro  esse]  Voluptati  mcerorem  succedere 
cum  nornnt  omnes,  tum  maxime  libidinosi :  nam, 
teste  Philosopho,  omne  animal  a  coiiu  tristo  est.  Se- 
neca  Lucilio  :  Voluptatcs  prxcipuc  exstirpa,  inter  res 
vilissimas  habe,  qux  latronum  more  in  hoc  nos  ample- 
ctuntur,  ut  strangulent.  Aristotelis,  teste  Valerio 
Maximo,  ntilissimum  est  preeceptum,  ut  voluptates 
abeuntes  consideremus,  quas  quidem  sic  osten- 
dendo  minuit :  fessas  enim  pcenitentia;que  plenas 
animis  nostris  subjicit,  quominus  cupide  repetantur. 

Qux  si  beatos  cxplicare  possint]  Si  (inquit)  volu- 
ptates  corporis  beatitudinem  afferrent,  jam  etpecudes 
beatae  forent,  quibus  eae  nobiscum  sunt  communes, 
sed  indignissimum  est  summum  bonum  pecudibus 
tribuere.  Proinde  corporis  voluptates,  qua:,  teste 
philosopholib.  Moralium  m,  pecuinae  sunt  et  ferales, 
nulla  ratione  quempiam  beatum  possunt  eflicere. 

Quin]  Cur  non? 

Corporalem  lacunam]  Ventrem.    Lacuna  fit  a  lacu, 
et  est  aquoe  collectio.  Servius  :   Lacunx  sunt  fossx  in 
quibus  collecta  aqua  stare  consuevit.  Maro  : 
Unde  cavae  tepido  sudant  humore  lacunae. 

C  Pcr  metaphoram  sumitur  pro  ventre  seu  alvo  quo 
cibi  potusque  congeruntur.  Sunt  exemplaria  in  qui- 
bus  est  legere  lasciviam,  et  est  sensus  sat  apertus. 

Tlonestissima  quidem]  Supra  dixit,  uxor  ac  liberi, 
qui  jncunditatiis  gratia  petuntur,  quibus  verbis  signi- 
iicavit  conjugia  gratia  voluptatis  expeti.  Nunc  dicit 
quod  voluptas  ea  foret  honestissima,  nisi  et  ipsa  ni- 
mium  sollicitudinis  et  dolorum  secum  'traheret. 

E  natura]  Contra  naturam. 

Nescio  quem  fdios  invenisse  tortores]  Baptista  Man- 
tuanus. 

Ssepius  in  natis  soevum  pater  educat  hostem, 
Cumque  suo  ignorans  interfectore  jocatur. 
Saape  sibi  lacrymas,  sperant  duin  gaudia  matres, 
Atque  suae  pascunt  veutura  opprobria  genti. 

rv      Mordax]  curarum  et  sollicitudinis  plena. 

Quxcunque  conditio]  Etiam  bona. 

Alias]  Alio  lempore,  subaudi  necesse  fuit  admonere 
Te  expertum]  Qui  lilios  habes,  et  quanta  sollicitu- 
dine  sint  educaudi,  vel  experientia  nosti. 

Anxium]  Tristem  et  sollicitum.  Non  enim  nunc 
anxietati  tuae  plus  addendum  est,  sed  potius  detra- 
hendum. 

Euripidis  mei}  Poetae  docti  et  philosophiae  peri- 
tissimi. 

Qui  carcntcm  liberis  infortunio  dixit  esse  felicem] 
Nam  qui  liberis  caret,  tametsi  videtur  infortunatus, 
quod  alieno  censum  servet,  augeatque  haeredi,  tamen 
eo  infortunio  felix  est,  quod  ex  liberis  (ut  alii  pleri- 
que)  nihil  capiat  molestiae,  uecullum  metuat  oppro- 
brium.  Sophocles  in    Antigone,    Erasmo  interprete  , 


1015 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 

A      Ferit]  Percutit,  laedit. 


1016 


Inutiles  quicuuque  libtros  serit, 

Quid  aliud  hunc,  quam  sibi  creare  dixeris 

Ipsi  dolores,  atque  risum  malevolis  ? 


Congressis  olim  Solone  et  Thalete  Milesio,  de  re  uxo- 

ria  deque  liberis   ortus  est   sermo ;    cum   utrumque 

ultra  modum   probaret   Solon,  mirareturque  Thale- 

tem  eum  esse  qui  nunquam  procreationi  operam  de- 

disset,  rem  ille  commentus  est  haud  memoratu  indi- 

gnam.  Hominem  subornavit  qui  se  Athenis  illis  ipsis 

diebus  Miletum   applicuisse  diceret.  Inde  de  civitatis 

statu  appellatus,  omnia  ibi  florere  diceret,  unum  dun- 

taxat  sub  id   tempus    quo  inde   solvisset  lugubrem 

casum  accidisse,   quod   clarissimi    viri  filius  unicus, 

cujus   pater  peregrinari  diceretur,    adolescens  prae- 

clarae  indolis,  fato  consumptus  esset,  cujus  funustota 

civitas  magno  esset  luctu  prosecuta.  Tum  demum  de  B  Baptista  Mantuanus 

patris    nomine    rogatus,    excidisse   id    sibi  diceret : 

quod  si  subjiceretur,  posse  se  facile  reminisci.  Po- 

stridie  igitur  cum  frequenti  foro  ambo  de  more  inam- 

bularent,  obtulit  se  ille  ex  composito.  Hic  ad  primam 

funeris  mentionem,  cum  Solouis  animum  perculisset, 

moxque  fabulae  progressu  hospes  ille  eo  pervenisset, 

ut  tantum  patris  nomen  reticeret,  caetera  haud  dubie 

filii  interitum   Soloni   nuntiarent :  cum  jam  amenti 

similis  ipse  suum    nomen    subjecisset,   atque  ipsum 

esse  nauta  affirmasset,   doloris   magnitudine  victus, 

personae  simul  suae  atque  loci  oblitus,  sese  humiaffli- 

git,  capillumque  et  barbam  ululatu  alternis  manibus 

convellit,  mugitu  ejulatuque   totum  complet  forum. 

Omnis  multitudofceditate  rei  confestim  in  eum  unum 

conversa   est.Thales  vana?  illius  conflictationis  con- 

scius,  aliquandiu  passus  est  hospitem  insana  illa  mu- 

liebrique    lamentatione  debacchan.   Postremo  affli- 

ctum  humo  leviter  attollens  :  Sis  inquit,  bono  animo, 

Solon,   vivit  filius  tuus.  At  volui  te  non  ignorare  ad 

quod  insaniae  liberorum  amor  parentes  adigat,  et  quam 

non  inepte  faciant  qui  hxc  animorum  vincula,  cum  ho- 

nestepossint,  effugiant. 

IN  METRUM  VII. 

Carmen  e3t  Anacreontium,  dimetrum,  catalecti- 
cum,  constaus  anapaesto,  duobus  iambis  et  syllaba. 
Nonnunquam  tamen  habet  spondeum  pro  iambo,  ut 
est  videre  in  primo  versu,  qui  tamen  transpositis 
dictionibus  sic  recte  legi  potest : 

Habet  omnis  hoc  voluptas. 

Nonnulli  hoc  metrum  vocant  anapaesticum,  eo 
quod  primus  pes  sit  anapaestus;  mihi  tamen  potius 
iambicum  dicendum  videtur,  posseque  etiam  vel  iam- 
bum  vel  spondeum  in  prima  regiuncula  recipere,  ut 
apud  Prudentium : 

Ades,  pater  supreme. 
Significat  voluptatis  comites  esse  dolores,    fastidium 
et  anxietatem. 

Stimulis]  aculeis. 

Agit]  Aificit,  pungit. 

Fruentes]  Eos  qui  voluptate  fruuntur. 

Par]  Similis. 

Cbi\  Postquam. 

Fugit]  Ocissime  abit 

Tenaci]  Diuturuum  dolorem  inferenti. 


Icta]    Tacta.    Solon :    Voluptaiem  fuge:  ipsa  nam- 

que  postremo    dolorem  parit.    Plato   juventutem    ad 

beatam  vitam  liac  ratione  saepissime  incendebat : 

Contrariam  cirtutis  ac  voluptatis  naturam  animadver- 

tite.  Hu]us  enim  momentaneam  dulcedinem  subita  poe- 

nitentia  sequitur,  dolorquc  perpetuus.  Illius  autem  bre- 

ves  labores  seterna  voluptas.   Claudianus   ad  Stilico- 

nem  : 

Xec  te  jucuuda  fronte  fefellit 
Luxuries  praedulce  malum,  quae  dedita  sempef 
Corporis  arbitriis  hebetat  caligiDe  seusus, 
Membraque  Circes  effeminat  aorius  herbis. 
Blanda  quidem  vultu,  sed  qua  non  tetrior  ull  a 
Interius,  fucata  genas,  et  amicta  dolosis 
Illecebris  torvos  aura  circum  ligat  hydros. 
Illa  voluptatum  multos  innexuit  hamis. 


Non  insidiosa  volnptas 
Decipiat  quemquam,  blauda  sub  imagine  semper 
Ingreditur,  nardi  succos,  unguenta,  sapores 
Mellifluos  preefert,  vultuque  a;iplaudit  amico. 
Sed   nihil  est  sine  fraude,  latent  sub  melle  veuena. 
Quae  postquam  imprudeus  biberis,  fugit  illa  repente 
Laeta  dolis,  manet  intixum  sub  pectore  vulnus. 

Joannes   Franciscus    Picus  in    voto    pro  salute  con- 

jugis : 

0  miserum  mortale  genus,  cui  tristia  rebus 
Succedunt  laetis,  et  amaro  perlita  felle, 
Pocula  de  calicis  melliti  margine  manant. 
Quidquid  enim  praesens  dulci  oblectavit  amore, 
Amissum  querimur,  et  amaro  verba  dolore 
Saucia  mens  fundit,  reuovatique  in  pectore  vulnus. 

Nos  quoque   quondam   Elegiarum    moralium  lib.  iii 

sic  lusimus : 

^  Sane  quam  brevis  est,  quam  mista  dolore  libido  : 

Aufugit  haec  raj  tim,  sed  dolor  usque  manet. 

Et  post  pauca : 

Quid  tibi  blanditur  tantum  ?  quid  dulce  videtur, 

Cui  modicum  mellis,  saevus  amaror  iuest  ? 
Succedit  saties,  succedunt  taedia,  moeror, 

Anxietas,  culpam  maxima  pcena  manet. 
Continuo  fugiunt.  quae  sensus  tempore  parvo 
Molliter  afficiuut,  nec  remanere  queunt, 
Conscia  meus  miseris  se  moribus  ipsa  remordet, 
Sanarique  nequit,  ni  ferat  auctor  opem. 

Item: 

Laetitiam  carpit  sollicitudo  comes. 

IN  PROSAM  VIII. 

Haec  prosa  prius  summatim  repetit  ea  qua?  supra 
disputavit,  aiens  voluptates,  gloriam,  regna.  digni- 
tates  et  divitias,  nec  ad  beatitudinem  quasi  quasdam 
vias  ferre,  nec  beatos  eflicere.  Deinde  docet  corporis 
D  bona  cum  primis  esse  fragilia,  nec  magno  prudenli- 
bus  hominibus  a^stimanda. 

Hse  viae~  Qnas  vulgus  stulte  ad  felicitatem  vias 
opiriatur. 

Quaedam  devia]  Loca  avia  et  a  recta  via  nimis  di- 
versa. 

Quid  cnim]  Particula  est  interrogatoria,  id  est  cur 
non?  et  est  comicum,  teste  Acrone.  Faccus  lib. 
Sermonum  i  ; 

Militia  est  potior,  quid  enim  ?  concurritur  horae 
Momeuto. 
Sensus  est :  quare  non  monstravero  brevissime. 
quantis  malis  hae  ?iae  siut  implicitae.  Potest  et  sim- 
pliciter  accipi,  ut  sit  praqniratiuncula  quaedam  futura? 
iiiterrogationi,  quod  et  ipsum  frequens  est  apud  co- 
micos  et  in  sermone  quotidiauo. 


1017 


MURMELLll  COMMENTARIA. 

A  Hursus  iiliMn 


1018 


Posccndi]  Ambiendi  et  petendi  magistratus. 

Degas]  Degere  velis. 

Corporis  scrvitium]  Sencca  Lucilio  :  Mnjor  sum  ct 
ad  majora  gcnitus  quam  ut  mancipium  sim  corporis 
mei  :  quod  equidem  non  alitcr  aspicio  quam  pondus 
acpaznamvinculumque  libertati  mex  circumdatum. 

Jam  vero]  Cunciune  transit  ad  corporis  bona,  qua>. 
ad  superiora  (queinadmodum  supra  dictum  est)  facile 
referri  possuut. 

Prx  se  ferunt]  Ostentant  eisque  quasi  feliciores 
alhs  prseferri  cupiunt. 

Num]  Nunquid. 

Elephantes]  Auimalium  terrestrium,  Plinio  teste, 
maximum  est  eleplias,  proximumque  bumauis  sen- 
sibus.  Llephantes  domiti  militant  et  turres  arma- 
torumin  hostes  ferunt,  magnaque  ex  parte  Orieutis  Rursus  idem 
bella  coufkiunt.  Prosternunt  acies,proteruntarmatos. 
Nascuntur  in  Africa  ultra  Syrticas  solitudines,  et  in 
Mauritania,  item  in  yEthiopia  et  apud  Troglodytas, 
sed  maximi  in  India,  quos  Afri  pavent,  nec  contueri 
audent.  Nam  et  major  Indicis  magniludo  est.  Lege 
Plinium  libro  Naturahs  Historiae  vin. 

Tauros]   Taurus    hos  ad  procreandum    reservatus. 

Accipitur  et  pro  quocunque  robusto  bove.  Maro  : 

Ergo  age  terrae 
Pingue  solum  primis  extemplo   a  naensibus  anui, 
Fortes  iuvertaut  tauri. 

Tigres]   Tigrin  Hyrcani  et  Indi  ferunt  animal  velo- 

citatis  tremeudae  et  maxime  cognita?,  dum    capitur. 

Totus  ejus    fetus,  qui    semper   numerosus    est,    ab 


Ergo  nge  fallaci  timidc  confide  fignrae. 
Quisquis  es,  atque  aliquid  corpore  niajus  babe. 

Isaias  cap.  lx  :  Umnis  caro  fenum,  et  omnis  gloria  cjus 

quasi  flosagri.  Merito  forma  hominis  ,llori  compara- 

tur,  eodem    pene    momento    viresceus    et    arescens. 

M.  Varo  :  Quem  puerum  vidisti  formosum,  hunc  vides 

dcformcm  in  scnccta.  Apuleius  in  Deo  Socratis,  signi- 

licare  volens  nibil  essebrevius  decore,  sic  ait  :  For- 

mosus  cst,  rxspectapaulisper,et  non  erit.  Calphurnius 

iu  Bucolicis  : 

Donuni  forma  breve  est,  uec  se  tibi  commodat  annis. 

Seueca  in  Hippulyto  . 

Auceps  foruia  bonum  mortalibus. 
Exigui  doiiuiii  hreve  temporis. 
Ut  velox  celeri  pedo  laberis. 


Ut  fulgor  teneris  qui  radiat  genis, 
Momento  rapitur  uullaque  uon  dies 
Formosi  spolium  corporis  abstulit. 
Rcs  est  forma  fugax  :  quia  sapiens  bono 
Coutidat  fragili? 

Idem,  vel  ut  quibusdam  videtur,  alius  Seneca  in 
Octavia  : 

Sola  perpctuo  manent, 
Suhjecta  nulli  mentis  atque  animi  bonae 
Florem  decoris  singuli  carpunt  dies. 

Salustius  :  Nam  divitiarum  et  formx  gloria  fluxa  atque 
fragiiis  est :  virtus  clara  setcrnaque  habetur.  Divus 
Ambrosius  in  tertio  Hexaemeron  :  Surrexerat  ante 
floribus  immista  tencris  sin>>  spinis  rosa,  et  pulcherri- 
mus  flos  sinc  ulla  fraude  vernabat  :  postea  spina  scpsit 


insidiante  rapitur  equo  quam  maxime  pernici   atque  C  gratiam  floris,  tanquam  humanx  speculum  prseferens 


in  recentem  subiude  transfertur.  At  ubi  vacuum 
cubite  reperit  feta  (maribus  enim  cura  non  est  sobo- 
lis)  fertur  praeceps,  odore  vestigans.  Raplor,  appro- 
pinquantefremitu,  abjicit  unum  ex  catulis.  Tollitilla 
morsu,  et  pondere  etiam  ocior  acla  remeat,  iterumque 
consequitur,  et  subinde,  denec  in  navem  regresso 
irrita  feritas  saevitiu  littore.  Ha?c  ex  Plinio.  Plura 
exaliis  de  eadem  tradentur  infra. 

Respicite]  Considerate. 

Spatium]  Amplitudinem. 

lurmitudinem]  Firmitatem. 

Celeritatem]  Velocitatem. 

His]  Spatio,  lirmitudine,  celeritate. 

Sua  ratione*  Spiritu  divino. 


vitse,  qux  suavitatem  perfunctionis  sux  finitimis  cura- 
rum  stimulis  snepe  compungat.  Vallata  est  enim  ele- 
gantia  vitxnostrae,  ct  quibusdamsollicitudinibus  obscpta, 
ut  tristitia  adjuncta  sit  gratix.  Unde  cum  unusquisquc 
aut  suavitate  rationis,  autprosperioris  cursus  successi- 
bus  gratulatur,  memimsse  culpx  ewn  convenit,  per 
quam  nobis  in  paradisi  amicnitatc  florentibus,  spinx 
mentis,  animique  scntes  jure  condcmnationis  ascripti 
sunt.  Irrutilcs  igitur,  o  homo,  licet  aut  splendorc  no- 
bilitatis,  aut  fastigio  potestatis,  aut  fulgore  virtutis, 
scmper  inferiora  tuarcspice,  sempcr  sirinas  yerminas, 
nec  prolixa  gratia  manet.  Brevis  unusquisqut  dccurso 
xtatis  ftore  marcescit.  Aristoteles  Stagerita  Nicomachi 
medici  filius,  Platonis  auditor,  praceptor  Alexandri 


Formx  vero  nitor]  Osteudit   corporis  pulchritudi-  d  Magni,  pluriraa  scripsit  non  solum   nervose,  sed  et 


nem  sane  quam  fluxam  esse,  et  celerriuie  muta- 
bilem. 

Ut]  Quantum. 

Rapidus]  Grto  praeteriens.  Domitianus  apud  Sue- 
touium  :  Scias  nec  gratius  quidquamdecore,  nec  bre- 
vius.  Ovidius  lib.  de  Arte  amandi  n. 

Ingenii  dotes  corporis  adde  bonis. 
Forma   bonum   fragile   est,  quantumque   accedit   ad 

aunos, 

Fit  minor,  et  spatio  carpitur  illa    suo, 
Nec  semper  violae,  nec  seuiper  litia  Uorent. 

Et  riget  aniissa  spina  relicta  rosa, 
Et  lihi  jam  venient  cani  formose  capilli, 

Jain  venient  rugae,  quae  tibi  corpus  arcut. 
Jam  molire  animum,  qui  duret,  et  astrue  formam. 

Solus  ad  extremos  permanet  ille  rogos. 
Nec  levis  iugenuas  pectus  coluisse  per  artes 

Cura  sit,  et  linguasedidicisse  duas. 


eleganter  contra  quorumdain  vulgo  sordide  philoso- 
phantium  opinionem. 

Lynceis  oculis]  Acutissimis  et  perspicacissimis. 
Sunt  qui  opinantur  oculos  lynceos  appellari  acutissi- 
mos  a  lyucibus,  quae  (ut  Plinius  testatur  lib.  Natu- 
ralis  Historiae  xxxn;  cap.  8)  clarissime  omuium 
quadrupedum  ceruunt.  Ahis  videntur  potius  dicti  a 
Lynceo  uno  ex  Argonautis,  acutissima  oculorumacie 
praadito  qui  (ut  est  in  fabulis  et  tradit  Hierouymus) 
dicebatur  videre  trans  parietem  :  qui  (ut  historici 
feruut)  conspexit  novissimam  lunam  primaraque  eo- 
dem  die  iu  siguo  Ariete  :  quod  ,paucis  mortalium 
contigit  vidisse  :  et  iude  fabula  orta  est  cernendi 
Lynceo,  ut  docet  Plinius.  De  hoc  ait  Flaccus  : 
Solus  transibit  nubila  Lynceus  : 


1019 


AI»I»END1X  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI/E. 


1020 


Hujusmeminit  Horatius  in  Epistolis  et  iu  Sermoni-  A  malis  laudarlcupiat,  hunc  improbum  esse  necessc  est : 

quippe  unum  quodque  suo  simiii  gaudet.  Bonam  autem 
valctudinem  aurium  quseret,  si  didicerit,  non  parvos 
animi  morbos  ab  auditu  oriri.  Qui  viribus  corporis  cer- 


bus  dixit  : 

Ne  corporis  optiuia  lynceis 
Contcrnplere  oculis. 

Lyncei  mentio  iit  apud  erudilos  frequens,  et  impri- 
mis  apud  Ciceronem  et  Apuleium  et  Senecam.  Me- 
minit  et  hujus  Plato  in  epistola  quadam.  Aristoteles 
in  primo  de  Generatione  et  Corruptione  libro  :  Nam 
quse  debilcm  visum  habenti  mista  cssent,  acute  videnti 
(ut  lynceum  habenti  oculum)  non  essent  mista.  Aristo- 
phanes  in  Pluto  : 

Faxovideas  vel  lynceo  ipso  acutius. 
Lucianus  in  Hermotimo  :  Tu  vero  nobis  ipso  ctiam 
lynceo  perspicaciores,  qui  (sicuti  videtur)  per  pectus 
ipsum,  quse  sunt  intus  cernis.  Sunt  qui  tradant  Lyn- 
ceum  "primum  reperisse  fodinas  metallorum  aeris, 
argenti,  auri,  et  hinc  vulgo  natam  fabulam,  quod  ea 
quoque  videret,  quse  sub  terra  forent.  Apollonius  in 
Argonauticis  scribit  hunc  Lynceum  usque  adeo  fuisse 
perspicacem,  ut  etiam  terram  ipsam  oculorum  acie 
penetraret,  quseque  apud  inferos  fierent,  pervideret. 
Versus  ejus  Erasmus  vir  doclissimus,  idemque  di- 
sertissimus  sic  interpretatus  est : 

At  miro  visus  pollebat  acumine  Lynceus, 

Si    modo  vera    est  fama,  virum  qnae  prtedicat  illum, 

Perfacilc  inspexissc  sub  altis  condita  terris 

Eusebius  libro  de  Evangelica  Pra  paratione  octavo, 
capite  quinto  :  Ad  hsec  longe  absis  a  veritate,  si  ma- 
lorum  aliquem  felicem  arbitraris,  etiamsi  Croeso  ditior, 
acutior  visu  quam  Lynceus,  majoribus  corporis  viribus 
quam  Crotoniata  ille  Milo,  Ganymede  formosior  sit, 
omnibusque  aliis  corporis  exterioribus  bonis  abundet. 
Qui  enim  mcntcm  suam  plurimorum  dominatui  ac 
pessimorum  subjccit,  cupidinis,  doloris,  timoris,  stulti- 
tise,  inscitise,  felix  atque  beatus  esse  nullo  modo  pote- 
rit,  etiamsi  vulgo  beatus  appelletur.  JSam  si  animi 
oculos  parumper  volueris  elevare,  atque  (ut  possibile 
homini  est)  de  vero  bono  considerare,  omnia  quse  nunc 
admirarivideris,  magno  risu  prosequeris .  Sempcr  cnim 
cum  meliora  lateant,  in  locum  eorum  mala  irrumpentia 
laudantur.  Cum  vero  inmedium  adsunt  bona,  tunc  quse 
contraria  sunt,  hac  luce  dilucidius  turpidinem  suam 
ostendunt.  Si  ergo  divinum  illud  bonum  mente  conce- 
peris,  nihil  eorum  quse  dixisti  facile  apud  vitiosos  in- 
veniri,  interbonacollocabis.  Pretwsissima  nempeillorum 


B 


vicem  elevat,  atrocissimas  ante  oculos  belluas  ponat. 
Ita  enim  intelliget  turpissimum  esse  ferarum  viribus 
hominum  gloriari.  Formositatem  corporis  jactare,  men- 
tis  compos  nemo  poterit,  quse  brevi  adeo  exstinguitur 
tempore,  ut  antequam  florescant,  defloruisse  videatur  : 
prsesertim  cum  ctiam  inanimata  artis  operapicta,  ficta, 
texta  non  parva  videat  exstare  pulchriiudine.  Quorum 
omnium  nihil  unquam  apud  Deum  inter  bona  tnume- 
ratum  est  :  quid  dico  apud  Deum,  cum  ncque  periti 
homines,  qui  recte  philosophantur,  bona  caducas  has 
res,  aut  arbitrentur,  aut  appellent?  Hactenus  Euse- 
bius. 

Alcibiades]  Alcibiades  Alheniensis  non  solum  dux 
inclytus,  sed  in  dicendo  etiam  eloquentissimus  fuit, 
ut  Demosthenes  et  Theophrastus  tradiderunt.  Ut  Pro- 
bus  ait,  fuit  omnium  eetatis  suse  multo  formosissimus 
ad  omnes  res  aptus,  consiliis  plenus,  terra  marique 
summus  imperator,  cujus  tanta  erat  oris  atque  ora- 
tionis  commendatio,  ut  nemo  ei  dicendo  posset  re- 
sistere,  dives,  cum  tempus  posceret,  laboriosus, 
patiens,  liberalis,  splendidus  non  minus  in  vita  quam 
in  victu,  affabilis,  blandus,  temporibus  callidissime 
serviens.  Idem  simul  atque  se  remittebat,  ita  luxu- 
riosus,  dissolutus,  libidinosus,  intemperans  reperie- 
batur,  ut  omnes  admirarentur  inuno  homine  tantam 
C  esse  dissimilitudinem,  atque  tam  diversam  naturam. 
Multa  de  eo  refert  Thucydides.  Vitam  ejusdem  habes 
apud  Plutarchum,  et  quem  modo  citavi  Probum 
^milium.  Apud  Marsilium  Ficinum  in  Commentario 
Socratem  inter  alia  diotima  his  alloquitur  :  Si  oculos 
tibi  lynceos  natura  dedisset,  mi  Socratcs,  ut  aspeclu 
qusclibct  occurrentia  penetrares,  formosissimum  illud 
extrinsecus  Alcibiadis  tui  corpus  tibi  turpissimum  vi- 
deretur. 

Triduanse  febris]  Febris  trium  dierum.  Sciendum, 
teste  Servio,  febrem,  licet  a  fervore  dicta  sit,  esse 
etiam  frigidam.  Per  diminutionem  dicitur  febri- 
cula. 

Dissolvi]  Corrumpi.  Divus  Ambrosius   libro  Hexae- 
meron    tertio :    Hodie    videas  adolescentem   validum, 
argenti  atque auri  metalla  sunt,  quseapessima  terrarum  ^  pubescentis  setatis  virtute  florentem,  grata  specie,  suavi 


parte  solent  prodirc.  Permuttum  namque  profccto  in- 
terest  inter  metallorumsterilitatcm  et  fecunditatem  terrse 
non  metallosiv.  Longe  quippe  abcst  argenti  atque  auri 
natura  a  bonitatc  frugum,  sine  quibus  vivere  nequimus  : 
quod  maxime  in  annonse  patet  caritatc.  Omnes  enim 
thesauros  pro  modici  temporis  alimcnto  recte  propter 
necessitatem  judicantes  tibcnter  omnes  projicere  solent. 
Quandoautem  necessaria  nobis  cumulate  affluunt,  na- 
turae  bonis  abundantes,  contcnti  esse  nonpossumus,  scd 
argento  atque  auro  inhiantcs,  ct  quasi  oculis  capti, 
terreno  pondere  huc  atque  illuc  propter  avaritiam  fe- 
rimur.  continuoque  pecunise  gratia  bellovexamur.  Vcsies 
etiam  magnificas  cupimus,  quse  nihil  aliud  sunt  quam 
textorise  artis  laudes  rt  flos  ovium,  ut  nonnulli  poetse 
dixerunt.  Qui  vero   glorise   adeo  cupidus   est,   ut  vel  a 


colorc.  Crastina  die  tibi  facie  et  orc  mutatus  occurrit, 
et  qui  pridie  tibi  lautissimus  dccore  formx  visu>  esi 
gratia,  alio  die  miserandus  apparet,  segritudinis  [alicu- 
jus  inflrmitate  resolutus.  Divus  Bernardus  iu  libello 
de  morum  Institutione  :  Qualis  cst  ista  pulchritudo, 
quamlevis  febricula,et  rugosa  senectus  ita  totam  dis- 
solvit,  ut  nec  fuisse  putelur? 

IN  METRUM  VII I. 

Carmen  dieolon  cst,  constans  altero  verso  Ascle- 
piadeo,  choriambico,  altero  dimetro  iambico.  Mor- 
tales  ait  ca^teras  res  quonam  loco  quaesitiiri  sint, 
probe  callere :  beatitudinem  vero,  ubi  nancisci 
possint,  prorsus  ignorarc. 

Qmv    ignorantia]   Quanta.  Sunt    exemplaria,    in 


1021 


MUHMELLII  COMMENTAHIA. 


1022 


quibus  legiturquanti,  quantum  vel  miseros,  veldcvio  A  tatis  ostendit.   Jam  causas   reddit    cur  in   liis  qua; 


tramite. 

Caprcas)    Silveslres    capras.    Caprea  dicitur  silve- 

stris  capra.  Martialis  : 

Pendentein  suninia  cnprena  de  rupe  videbis. 
Casuram  speres,  deci|)it  illa  canes. 

Tyrrhena  vada]  Mare  Tuscum.  Tyrrhcni  dicti  sunt 
Hetrusci  a  Tyrrheno  rege,  cum  quo  ex  Lydia  quon- 
dam  inltaliam  transmigrarunt. 

Recessus]  Spatia. 

iViucis]  Candinis. 

Feracior)  Fertilior. 

Tenero  piscc)  Molli  piscium  genere. 

Asperis  echinis]  Convenienti     usus     est     epitheto, 
echinus  enim  est  pisciculus   ex  cancrorum   genere, 
spinas  habens,   quibus  pro   pedibus  utitur,  dc  quo  B 
Martialis  : 


Iste  licet  digitos  tesludine  pungat  acuta, 
Corticc  deposito  mollis  ecbinus  erit. 


Juvenalis  : 

Et  semel  aspecti  littus  dicebate  echini. 

Horatius  iu  Sermonibus  : 

Sed  non  omue  mare  est  generosa^  fertile  lest^e, 
Murice  Bniano  melior  Lucriua  peloris, 
Ostrea  Circeis,  Aliseno  oriuntur  Echiui, 
Pectinibus  patulis  jaelat  se  mohe  Tareutum. 

Vetus  adagium  est,  Echino  asperior  :  quod  dicitur 
in  bominem  intractabilcm  et  insuavibus  moribus. 
Sciendum  autem  est  esse  et  terrestrem  echinum, 
spinis  undique  obsitum. 

Quo7iam}  Quo  loco,  ubi. 

Nescire]  Subaudi  se. 

Sustinent]  Patiuntur. 

Stelliferum  polum]  Anastrophe  est.  Ludovicus 
Bigus  : 

Contentus  nemo  vivit,  meliora  sed  optat. 

Hoc  magis  assequitur,  quo  meliora  magis. 
Ad  summum  natura  bonum  cum  nostra  feratur, 

Hoc  explere  sitim  mens  nequit  in  pelago. 
Ad  superas  opus  est,  ut  libera  transvolet  arces, 
Gutture  se  pleno  si  satiare  cupit. 
Natus  ad  aBthereae  solatia  spiritus  aula?, 
Terrena  nunquam  sede  quietus  erit. 

Stulte  igitur  mortales  rerum  terrenarum  cupiditate 
demersi,  in  tellure  quaeritant,  quod  supra  ccelum 
stelliferum  est  collocatum. 

Ambiant)  Ambiendo  appetant.;Ambire,  testeNonio, 
signihcat    interdum    ambitionibus    aqpetere.    Divus  D  ^"neglectisTdipi 
Hieronymus  :  Divitiae  non  secuturx  post  hominis  mor- 
tem   amantur.    Honor  fascium,  qui  per    successorem 
exolescat,  ambitur. 

Cum}  Postquam. 

Falsa)  Fallacia  hujus  saeculi  bona. 

Gravi  rnole}  Summa  diflicultate  et  maximis  labo- 
ribus. 

Paraverint)  Comparaverint. 

Tum)  Tunc,  deinde.  Vera  bona,  ut  ita  beatitudinem 
consequantur,  a  qua  falsa  bona  mentes  avocant  et 
abducunt.  Nam,  tcste  Lactantio,  sicut  ad  verum  bo- 
num  per  fallacia  mala,  sicadverum  malum  per  bona 
fallacia  pervenitur. 

IN  PROSAM  IX. 

Hactenus  Boetio  Philosophia  falsae  formam  felici- 


mortales  appctunt  summum  bonum  non  possit  in- 
veniri,  aitque  indemaxiinum  homiuibus  crrorem  ac- 
cidere,  quod  pravitate  sua  id,  puta  summum,  dis- 
traxerint,  quod  suapte  natura  simplex  et  indi\  iduuin, 
millam  patitur  sectionem.  Nam  vera  beatitudo  ea 
qaaa  Beparat  stultum  vulgus,  omnia  simul  complecti- 
tur,  suflicientiam,  potentiam,  revcrentiam,  celebri- 
tabmi  et  laetitiam  :  quorum  unum  quidlibcl  absque 
reliqnis  nemo  unquam  potest  obtinere. 

Uactcnus}  Ilucusque. 

Mendacis]  Falsee. 

Pcrspicaciter]  Acute. 

Deinceps}   Deinde,  gradatim. 

Veluti  rimula]  Pulchra  translalio. 

Malim)  Malo,  ut  velim  pro  volo. 

Atqui]  Unde  sit  ortus  error  evidenter  ostendit,  et 
gradatim  certis  colligit  argumentis  unam  eamdemque 
esse  naturam  sufiicientiu',  potentiee,  reverentiae,  ce- 
lebritatis  atquelaetitice. 

Egere  claritudinc)  Subaudi  videatur. 

Abjcctius)  Contemptius. 

Dispcrtit}  In  partes  dividit. 

Rei]  Verce  felicitatis. 

Qua  minime  ajfcctat]  Atqui  supra  dictum  est,  omnes 
summum  bonum  veramque  felicitatem  appetere  : 
quomodo  igitur  nunc  dicit,  aliquem  rem  ipsam  mi- 
nime  aifectare?  Ut  hic  scrupulus  exanimatur,  ne- 
quem  male  forsitan  habeat  ,  animadvertendum  est 
C  duplicem  esse  hominis  appetitum,  alterum  quidcm 
naturalem,  confusum  et  inordinatum,  eoque  omnes 
mortales  (quod  supra  dictum  est)  in  summum  bo- 
numferri,  veramque  beatitudinem  appetere  :  alterum 
vero  rationalem,  discretum  et  ordinatum,  eoque 
paucos  insummum  bonum  divina  gratia  dirigi,  puta 
eos  duntaxat,  qui  norunt,  ubi  id  et  quomodo  quae- 
rendum  sit,  rectaque  via,  lide,  spe  et  caritate  freti 
tendunt,  ut  illud  landem  conscquantur.  Expone  igi- 
tur  quam  minime  affectat,  id  est  appetit,  et  qua-.rit 
appetitu  proximo,  directo  et  ordinato,  eoque  modo 
et  via  qua  summum  illud  bonum  est  investigandnm. 

Qui  divitias)  Dilucide  docet  quemadmodum  morla- 
les,  a  recta  via  insipienter  aberrantes,  conentur  ejus 
rei  quee  partes  non  habet,   partem  unam  quamlibet 

isci. 

Solum  posse)  Solam  potentiam. 

Profligat]  Dissipat,  prodigit,  profundit. 

Mordeatur)  Contristetur. 

Summarn  pcrfcctionem]  Absolutam  integramque 
rationem. 

bi  adversum)  ln  contrariam  mentis  partem. 

Hsec]  Vera  felicitas. 

Vel)  Etiara. 

Pcrspicua]  Patens.  Perspicuum  dicitur  quod  visui 
pervium  est. 

Ea  vera  est}  Definitio  est  beatitudinis,  verbis  qui- 
dem  dilFerens  ab  ea  quae  data  est  supra,  re  vero 
consentiens. 

Uti)  Quemadmodum. 


1023 


APPLNDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHIjE. 


1024 


In  Timxo]    In  nobilissimo    illo    dialogo.    Timseus  A  ita  universum  hoc  pro  viribus  tale  facere  statuit.  Illius 
Locrensis   philosophus    PythagorBeus,     nobilitate    et 
opibus  pnestantissimus,  summis  magistratibus  et  ho- 


noribus  functus  est,  et  ad  summa  totius  pbilosophiae 
fastigia  feliciter  ascendit.  Hujus  nomine  Plato  pul- 
cherrimum  librum  suum  inscripsit,  in  quo  Socrates 
Timseum  sic  alloquintur  :  Tuaergo  interest,  o  Timxe, 
invocatis  secundum  legem  diis,  disputationem  jam  cxor- 
diri.  Cui  Timseus  hunc  in  modum  respondet  :  Probe 
consulis  Socrates.  Nam  cum  omnes  qui  mentis  quoquo 
mddo  compotes  sunt,  in  operis  cujnslibct  vcl  magni, 
vel  parvi  principio  invocare  Deum  soleant,  qunnto  nos 
sequius  est  deuniverso,  sive  genitum  sit,sive  ingenitum 
disputaturos  (nisi  fortc  desipimus)  inuocare  divinam 
opem?  Divus  Augustiuus  libro  Academicorum  se- 
cundo  :  Imprimis  divinum  auxilium  omni  devotione 
atque  pietate  implorandum  cst.  Plato  in  epistola  ad 
Dionis  propiuquos  et  amicos  :  Omnibus  enim  in  rebus 
ct  dicendis  et  cogitandis,  principium  semper  a  diis  est 
facicndum. 

Rite\  Recte,  bene. 

Modulata  est]  Cecinit. 

IN  METRUM  IX. 

Merito  nunc  et  beroico  carmine  utitur,  cum  Deum 
invocet  omnium  rerum  creatorem,  couservatorem, 
patrein  optimum,  maximum,  pulcherrimum,  poten- 
tissimum,  ac  (ut  semel  dicam)  inenarrabilem,  el  ab 
exclai^atione  sumit  initium,  quee  summam  admira- 


i; 


quidcm  animalis  xlcrna  natura  est,  quod  genito  operi 
congruere  omnino  non  potest.  Idcirco  imaginem  aevi 
mobilem  efftngere  decrevit,  ac  dum  calum  cxornaret, 
fccit  xternitatis  in  unitate  manentis  xternam  quamdam 
innumero  fluentem  imaginem,  quam  nos  tempus  voca- 
inus.  Dies  porro  etnoctes  et  menses  ct  annos,  qui  ante 
ccelum  non  erant,  iunc,  nascentcs  mundo,  nasci  jussit 
quse  omnia  temporis  partes  sunt.  Heec  Timaeus.  Jam 
quid  sit  iempus  videamus.  Auctore  Speusippo,  tem- 
pus  a  Platone  hunc  in  inodum  delinitum  est.  Tempus 
est  solis  nolus,  progressionis  mensura.  Teste  Plutar- 
cho  in  lib.  de  Placitis  philosophorum,  Pythagoras 
dixil  tempus  sphaeram  extremi  ambientis  esse  ;  Plato 
eevi  eftigieiu  mobilem,  vel  mundana?  motionis  inter- 
capedinem  ;  Eratosthenes,  solis  ;  iter  Plato,  essentiam 
temporis,  coeli  motum  ;  Stoicorum  plerique,  motio- 
nem  ipsam.  Macrobius  lib.  Saturnalium  r:  Tcmpus 
est,  inquit,  ccrta  dimensio,  qux  ex  cceli  convcrsione 
colligitur.  Aristoteles  lib.  Physicae  auscultationis  iv  : 
Tempus  est  numerus  motus  sccundum  prius  etposterius, 
Qua?  quidem  detiuitio  bimc  in  modum  solet  exponi  : 
Tempus  e<tt  numeras  numeratus  ipsius  motus  localis, 
non  cujuscunquc,  sed  primi  mobilis  secundum  partem 
priorem  successionis  et  posteriorcm.  Rodolphus  autem 
Agricola  Phrisius,  acutissimo  vir  iugeuio  et  erudi- 
tione  singulari,  volumine  Dialectieorum  primo  : 
Tcmpus,  inquit,  dcfiniri  solet  esse  numerus  moius  sc- 
cundum  prius  et  postcrius.   Nos  apcrtius  dicemus  esse 


tionis  vim  habet  :  qua  quidem  tum  solemus  uti,  cum  C  cozli  solisquc  vcrtigine  deductum  spatium,    quo  rcrum 


signilicare  volemus  tantas  esse  laudes  ac  meriLa  cu- 
juspiam,  ut  ea  pro  diguitate  uullis  verbis  consequi 
valeamus.  Carmen  autem  hoc  mnlto  pulcherrimum 
eruduissimumque  ex  Platonis  fere  Timaeo  mirabili 
ingenio  depromptum  est. 

0]  Interjectio  est  admirantis  immensam,  intinitam 
et  incomprehensibilem  Dei  majestatem. 

Pcrpetua  rationc  vEterna  dispositione,  sempiterna 
providentia. 

Sator]  Crealor. 

Tempus  ab  xvo  ire  'jubes]  Id  est,  post  aevum  tem- 
pus  quasi  ejus  imaginem  fluere  imperas.  Tria  enim 
cnm  sint,  aaterniLas,  aevum  et  tempus,  primum  eo- 
rum  solius  Dei  est,  qui  nec  principium  babet,  nec 
tinem,  sed  ipse  prineipium  et  linis  est  omnium.  Se- 
cundum  angelis  tributum  est,  qui  priucipium  habent 
et  iine  carent,  quod  et  rebus  omnibus  permaueutibus 
tribui  quoque  debere  nonnullis  placuit.  Tertium, 
puta  lempus,  postremo  loco  statutum  est,  eorum  qua? 
et  generationi  et  corruptioni  sunt  obnoxia,  tamelsi 
ad  alia  quoque  transferatur.  Joanues  Franciscus  Picus 
bymno  primo  : 

Lou^iuquo  primum  tetupus  tunc  fluxit  ab  cevo, 
Ex  niotu  fliutans  nunquaixi  cessantis  Olympi. 

Timseus  apud  Platonem  :  Cum  igilur  (inquit)  hoc  a  se 
factum  sempitcrnum  deorum  simulacrum  movcri  ct 
viverc  pater  ille  qui  genuil,  animadverteret,  delcctatus 
cst  opcrc,  et  hac  ductus  Ixtitia,  opus  suum  multo  <  tiam 
magts  primo  illi  exemplari  similc  reddere  cogitavit. 
Itaque  quemadmodum  illud  sempiternum   animat  e$t, 


I) 


omnium  agitationem  vicissitudinemque  metimur.  Ha?c 
Agricola.  Divus  Aurelius  Augustinus,  oinuium  mor- 
talium  longe  doctissimus,  lib.  Confessionum  n  se 
ignorare  quid  sit  tempus  confit  tur,  tametsi  videat  id 
quamdam  esse  distentionem.  In  eodem  libro  inter 
alia  temporis  Platonicam  Aristotelicamque  deiinitio- 
nem  improbans  :  Ncmo  ergo,  inquit,  mihi  (Vcat  cce- 
lcslium  corporum  m<dus  esse  tempora,  quiaet  cujusdam 
voto  cum  sol  stetisset,  ut  victor  Josue  prxlium  perage- 
ret,  solsiabat,  sedtcmpus  ibat. 

Stabilis]  Marsilius  Ficinus  lib.  Theologiae  iii  :  Deus 
per  se  movet,  agilque  omnia,  ipsc  guidem  stabilis 
per  seipsum.  BaptisLa  Mantuanus  iu  m  Calamitatum 
libro  : 

Sed  solum  videat  patrem,  et  reverenter  adoret. 

Qui  sedet.  ct  stabilis  solo  movet  omnia  nutu. 

Divus  Augustinuslib.  Confessionum  i  :  Tu  aatem,Do- 
mine,  qui  et  semper  vivis,  et  nihil  moritur  in  te,  quo- 
niam  primordia  saeculorum,  ct  ante  omne  quod  vel  an- 
te  dici  potest,  Tu  es,  't  Deus  es  Daminusque  omnium 
qux  creasti,  et  apud  fc  rerum  omnium  mutabilium  im- 
mutabiles  manent  origines  et  omnium  irrationabilium 
et  tcmpcralium  sempitirnse  vivunt  rationcs.  Psalmogra- 
pbus  :  Mutabis  ea,  et  mutabuntur  :  tu  autem  id 
ipsc  cs.  Divus  Jacobus  apostolus  :  Apud  quem  non 
cst  transmutatio,ne  c  vicissitudinis  obumbratio.  Et  ipse 
apud  Malachiam  propketam  :  Ego  Dominus,  inquit. 
et  uon  mutur. 
Extcrnx  causx]   Id  est,  causa?  extra  divinam  men- 


102: 


MURMKI.UI  COM\IEM'AHIA 


1020 


tein  sitae,  cum    nulloe   forent,    nec   Deus  ab  ullo  alio  A  vim  extrarclinqueret.  Idque  ea  ratione  fecit;  primum 


moveri  possit.  Aristotcles  quatuor  posuit  causas, 
quibus  omnia  iiunt :  primam,  quae  movendi  princi- 
pium  est ;  secundam,  cx  qua  iitaliquid,  quam  mato- 
riarn  vocat;  tertiam,  rationem  ac  speciem,  qua  uuum- 
quodque  formatur  ;  quartam,  iinem,  propter  quem 
unumquodque  eiiicitur.  His  quiutam  Plato  adjicit, 
exemplar,  quam  zidiuv  vocat,  boc  est  enim  id  ad 
quod  respiciens  opifex,  'id  quod  destinat,  efiicit. 
Deus  autem  intra  se  rerum  omnium  exemplaria  ba- 
bet.  Hic  autem  mundum  ex  nibilo  creavit,  nullis 
externis  causis  ezcitatus,  sed  ad  internum  exemplar, 
et  propter  summam  bonitatem.  Et  boc  cst  quod 
subdit. 

Verum]  Sed. 

Forma]  Idea,  exemplar. 

Summi  boni  insita]  Interna,  intus  sita. 

Livorc  carens]  Expers  invidia?.  Pbilo  Judoeus  ex 
sententia  Mosoe  de  mundi  creatione  scribens,  ait  opi- 
ticem  rerum  omnium  Deum  bonum  esse,  nec  ulli 
eorum  qua>.  sunt  invidere,  propterea  mundum  ron- 
didisse.  Timoeus  vero  Platonicus :  Dicumus,  inquit, 
quam  ob  causam  ille  rcrum  auctor  gcneralioncm  et  hoc 
universum  constituit.  Bonus  erat.  Bonus  autem  nulla 
unquam  aliqua  de  rc  invidia  tangitur.  Ergo  cum  livor 
ab  co  alienissimus  esset,  omnia  sibi  (quantum  fieri  po- 
tcrant)  simiUima  ficri  voluit.  Et  post  pauca :  Totum- 
que  ita  mundum  constituit,  ut  pulcherrimum  nalura 
opus,  optimumque  forct. 

Ducis]  Producis. 

Ab  excmplo  supcrno]  Ex  aeterna  idea.  Sunt  autem 
ideoe  principales  quaedam  formoe,  et  oeternoe,  quoe 
divina  intelligentia  continentur,  ut  Augustinus  ait  in 
libro  octoginta  trium  Quoeslionum  :  quoe  cum  ipsae 
nec  oriantur,  neque  intereant,  secundum  eas  tamen 
formari  dicitur  omne  quod  oriri  et  interire  potest,  et 
omne  quod  oritur  et  interit.  Sunt  autem  hoe  in  mente 
divina  et  exemplaria  dici  possunt,  auctore  Tboma, 
qua  (ut  inquit)  rerum  factionis  principia  sunt :  ra- 
tiones  vero  babentur,  qua  dicuntur  principia  coguo- 
scendi.  Quandoquidem  ipse  Deus  essentiam  suam 
omni  quo  cognosci  potest  modo,  perfecte  cognoscit, 
etnon  solum  qua  in  se  est,  sed  qna  participari  simi- 
litudine  quadam  a  rebus  creatis  potest :  Quoecunque 
vero  creata  sunt,  propriam  babent  speciem,  qua  si- 
militudinem  divinoe  essentiae  participant. 

Pulchrum  pulchcrrimus  ipse]  Timoeus  Platonicus  : 
Cum  vero  et  mundus  omnium  genitorum  pulcherrimus 
sit,  et  ejus  auctor  causarum  omnium  optimus,  dubium 
non  cst  quin  sempitcrnum  sit  sccutus  exemplum.  Sic 
icjitur  generalus,  ad  id  effectus,  quod  ratione  et  sa- 
picntia  sola  comprehendi  potest,  et  immutabile  per- 
manct. 

Perfectasquc  jubcns]  Ordo  est :  Et  jubes  perfectum 
mundum  absolvere,  id  est  absolutas  habere  partes 
perfectas.  Idem  Timseus  :  Quatuor  igitur  earum  rc- 
rum  quamlibet  integram  mundus  accepit.  Ex  omni 
quippe  igni,  aere,  aqua,  terra,  ipsius  fabcr  ita  ipsum 
composuit,  ut  nullam   cujusquam  istorum  partem  aut 


I! 


quidcm,  ut  totum  hoc  aniinal  quam  maxime  perfrctum 
cx  pcrfectis  partibus  essct:  deinde  ut  essetunum,  cum 
nihil  cxtra  relktum  fucrit,  cx  quo  alterum  generetur  ; 
postrcmo,  nc  quis  ipsum  morbus,  aut  scnectus  attin- 
geret. 

Tu  numeris  elcmcnta  ligas]  Timoeus  idem  :  Quoniam 
vero  corporeus,  spectabilisquc  ct  tractabilis  mundus 
erat  futurus,  ac  sine  igni  vidcri  nihil  potest,  nihilquc 
sinc  solido  tangi,  ct  solidum  absque  tcrra  nihit,  ideo  in 
operis  hujus  cxordio  Dcis  igncm  [primo  terramque 
crcavit,  Sed  duo  sola  absqite  tcrtio  quodam  commodc 
cohserere  non  possunt,  mediumque  aliquod  vinculum 
utrorumque  desiderant.  Vinculum  vero  id  est  aptissi- 
mum  atque  pulchcrrimum  ex  se  et  iis  qux  aslringit, 
quam  maxime  unum  cfficit.  Hoc  maxime  proportio  ra- 
tioque  altcrnx  comparationis  asscquitur.  Quando  cnim 
in  tribus  numcris  aut  molibus,  aut  viribus  medium  ita 
se  habct  ad  posiremum,  ut  primum  ad  medium,  vicis- 
simque  ut  postremun  cum  medio,  ita  medium  cum 
primo  congruit,  tunc  qnod  medium  est,  et  primum  fd 
et  postrcmum,  postrcmum  quoquc  et  primum  mcdia 
fiunt.  Ita  necessitas  cogit,  ut  omnia  qux  sic  devincla 
fuerint,  cadcm  inter  se  sint.  Eadem  vero  cum  facla 
sint,  efficitur,  ut  omnia  sint  unum.  Quod  si  universi 
corpus  latitudincm  habere  debuisset,  nullam  vero  pro- 
funditatem,  unum  sane  tum  ad  seipsum,  tum  ad  ex- 
trema  vincienda  intcrjcctum  medium  suffccisset,  Scd 
cum  soliditatem  mundus  rcquireret,  solida  vero  non 
C  uno,  sed  duobus  semper  mediis  copulcntur,  inter  igncm 
et  terram  Deus  acrem  aquamque  locavit,  eaque  ita  inter 
se  invicem  (quoad  fieri  poterat)  comparavit,  ut  qucm- 
admodum  ignis  ad  aerem,  ita  aer  ad  aquam  :  ut  aer 
ad  aquam,  sic  aqua  ad  terram  congrue  conferatur.  Qua 
ex  conjunctionc  ita  constitutus  est  mundus,  ut  aspici 
tangiquc  possit.  Proptcrca  cx  hujusmodi  rebus  numcro 
quatuor  mundi  corpus  conflatum  est,  ea  conncxum 
comparatione,  qua  dixi.  Ex  quo  seipsum  amicitia  con- 
cordi  complectilur,  atque  ita  apte  cohxrct,  ut  ncqucat 
dissoloi  ullo  modo,  nisi  ab  codcm  a  quo  est  colligatum. 
Severinus  noster,  lib.  de  Musica  i,  cap.  2:  Jam  vero 
quatuor  elemcntorum  divcrsitatcs  contrariasque  potcn- 
tias,  nisi  quaedam  harmonia  conjungeret,  qui  ficri  pos- 
sct  ut  in  unum  corpus  ac  machinam  convcnirent  ?  Scd 
hxc  omnis  diversitas  ita  et  tcmporum  varictatcm  parit 
et  fructuum,  ut  tamcn  unum  anni  corpus  efficiat.  Unde 
si  quid  horum  qux  tantam  varictatcm  rcbus  ministrant, 
animo  ct  cogitationc  discerpas,  cuncta  pereant,  ncc  (ut 
ita  dicam)  consonum  quidguam  servcnt.  Et  ut  in  gravi- 
bus  chordis  hic  vocis  modus  est,  ut  non  ad  taciturni- 
tatem  gravilas  usque  desccndat,  atque  in  acutis  illc 
custoditur  acuminis  modus,  ne  nervi  nimium  tensi  vo- 
cis  tenuitate  rumpantur,  scd  totum  sibi  sit  conscnta- 
neum  atque  conveniens,  ita  ctiam  in  mundi  musica  pcr- 
videmus  nihil  itacssc  nimium  possc,  ut  alterum  propria 
nimietate  dissolvat.  Vcrum  quidquid  illud  est,  aut 
suos  affcrt  fructus,  aut  aliis  auxiliatnr  ut  afferant.  Nam 
quod  constringit  hiems,  ver  laxat,  torret  xstas,  maturat 
autumnus,  temporaquc  vicissim  vel  ipsa  suos  afferunt 


1) 


1027 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1028 


fructus,  vel  aliis,  ut  afferant,   subministrant.  De  ele-  A  bile  factum  est,   anima  vero  oculorum  effugit  obtuitum. 


mentorum  per  numeros  connexione,  plura  lege  apud 
Macrobium  sane  quam  jueunda  in  i  lib.  Commenta- 
riorum,  quos  in  Scipionis  Somnium  composuit. 

Numeris]  Quaternario  elementorum  numero  et 
ternario  interstitiorum.  Tribus  enim  interstitiis  con- 
venientissime  quatuor  connexa  sunt  elementa,  quo- 
rum  primum  est  a  terra  ad  aquam,  secundum  ab 
aqua  ad  aerem,  tertium  ab  aere  ad  ignem. 

Frigoraflammis]  Frigida  calidis. 

Arida]  Sicca. 

Liquidis]  Humidis. 

Purior\  Sincerior. 

Evolet]  Extra  locum  prsescriptum  nimia  gravitate. 

Deducanf  Deprimant. 

Tu  triplins  mediam]  Ordo  est :  Tu  connectens  ani- 
mam  mediam  triplicis  naturae  moventem  cuncta,  re- 
solvis.  id  est  expandis,  subaudi  eam,  et  repete  me- 
diam  per  consona  membra. 

Triplicis  naturx]  Quia  (ut  Platoni  visum  est)  ex 
tribus  rerum  generibus,  essentia,  eodem  et  altero, 
Deus  unam  animae  mundi  conflavit  naturam,  tam 
exacta  commistione,  ut  in  essentia  ejus  ubique  idem 
inesset  alterum,  atque  vicissim  in  ipso  ejus  eodem 
inesset  et  alterum,  et  essentia  :  rursus  in  ipso  ejus 
altero  et  essenti.i  lateret,  et  idem.  Vel  naturae  tri- 
plicis  ideo,  quod  anima  mundi  sublimes  causas  cum 
infimis  connectens  eifectibus,  in  seipsa  manet,  et  de- 
clinat  ad  etlectus,  et  ad  causas  ascendit. 

Mcdiam)  Ut  Platoni  placet,  Deus  animam  in  me- 
dio  rerum  constituit,  protenditque  eam  inde  per  to- 
tum,  et  interim  aliquid  ejus  eduxit  extra  mundum : 
quo  videlicet  dum  provideret  mundo,  converteretur 
ad  Deum.  Ita  anima  est  medius  rerum  gradus,  atque 
omnes  gradus  tam  superiores  quam  inferiores  con- 
nectit  in  unum,  dum  ipsa  et  ad  superos  ascendit,  et 
descendit  ad  inferos.  Timseus  apud  Piatonem  :  Ex  ea 
substantia  qux  individua  et  semper  eadem  similisque 
est,  et  ex  ea  rursus  quae  circa  corpora  dividua  fit, 
tertiam  substantiae  speciem  commiscuit  mediam  :  quae 
rursus  esset  naturae  ipsius  ejusdem,  et  naturtc  ipsius 
alterius  particeps,  eamque  per  heec  mediam  consti- 


B 


rationis  et  modulaminis  compos,  ab  auctore  suo  om- 
nium,  qux  semper  sunt,  et  ad  intelligcntiam  pertinent, 
optirno,  ipsa  quoque  optima  o/nnium  qux  genita  sunt 
effecta. 

Quse]  Mundi  anima. 

Secta]  Divisa  in  duo  quae  refertur  ad  motum. 

Glomeravit]  Oibiculariter  egit. 

In  orbes  duos]  In  geminos  circulos,  puta  in  firma- 
mentum  non  errans,  et  in  orbes  pervagantium  pla- 
netarum.  Anima  mundi  adeo  processit  perfecta,  ut 
suam  ferme  ideam  impleverit.  Divisio  in  longum 
ostendit  proprium  animsa  motum  naturaliter  esse 
rectum,  scilicet  in  sensum,  et  vegetandi  sive  mo- 
vendi  naturam.  Item  ob  id  secat  in  duo,  ut  ostendat 
tum  in  anima  duplicem  esse  rectum  motum,  scilicet 
ad  sentiendum  atque  movendum,  tum  ab  anima  in 
corpora  similiter  esse  geminum,  scilicet  unifor- 
mem  atque  multiformem.  Intersecat  vero  lineas  duas 
ad  animam  figurandam,  deinde  eas  reflectit  in  gy- 
rum,  indicans  naturam  animae  ex  se  ad  rectum  mo- 
tum  procliviorem,  ab  ipso  Deo  per  intelligentiae  mu- 
nns  circulari  motui  prorsus  accommodari,  geminis, 
inquam,  circulis,  firmamento  scilicet  non  erranti, 
ac  post  firmamentum  orbibus  pervagantium  plane- 
tarum.  Firmamenti  quidem  circuitus  ipsam  identita- 
tis  intelligentiaeque  naturam  proprie  refert.  Aufractus 
autem  multiplices  planetarum  proprie  naturam  alte- 
ritatis,  inferiorumque  animae  partium  repraesentant. 

In  semet]  In  seipsam. 

Meat]  Movetur. 

Mentem]  Profundam  intelligeDtiam.  Revolutio  enim 
animae  orbem  intelligentiae  comitatur.  Motus  quidem 
animo1,  si  ab  iutelligentia  penitus  deseratur,  statim 
tam  in  percipiendo  quam  in  agendo,  solum  transibit 
in  rectum.  Quod  autem  repetat  semetipsam,  simi- 
lesque  per  alia  gyros  glomeret,  sortitur  ab  intellectu 
quodam  superiore,  qui  et  manens  in  se  et  subito  con- 
versus  in  causam,  largitur  intelligentiam  animae,  per 
quam  quasi  porrectam  manum  sistit  animam  natura 
propria  vagabundam,  motumque  ejus  irrequietum, 
et  ad  rectam  extra  se  lineam  naturaliter  proniorem, 
retorquet  in  orbem   medium  inter   motum  rectum 


tuit  inter  individuam  substantiam,  et  eam  quae  circa 

corpus  dividitur.  Ea  cum  tria    sumpsisset,  in  unam       atque  quietem.  Hinc  anima : 
speciem  omnia  temperavit. 
Cuncta  moventem]  Virgilius .Eneidos  lib.  vi  : 


In  semet  reditura  meat,  mentemque  profundam 
Circuit,  et  simili  convertit  imagine  cceluni. 


Totamque  infusa  per  artus 
Meus  agitat  molem,  et  maguo  se  corpore  miscet. 

Per  consona  membra]  Per  mundi  partes  barmonia 
quadam  conjunctas  et  congruentes.  Timaeus  Platoni- 
cus :  Postquam  igitur  secundum  creatoris  Hlius  men- 
tem  tota  animx  constitutio  absoluta  fuit,  mox  omnc 
corporeum  intra  ipsam  effinxit,  mediumque  medix  ac- 
com/nodans,  apto  77iodulamine  copulavit.  At  illa  a  mc- 
dio  pcr  omne  usque  ad  cceli  extrema  se  po/rigens,  eique 
extrinsecus  circumfusa,  scque  in  seipsa  converte7is,  ita 
se/npitcr/ix  sapientisque  vitxin  universu/n  tc//ipus  di- 
vinu/n  dedit  exo7'dium.    Et  corpus  quidem  coeli  specta- 


Tu  causis  a/ii/nas  paribus]  Rationalem  hominis  ani- 
mam  ait  Plato  a  Deo  ex  eisdem  rerum  generibus  eo- 
dem  in  cratere  commistis,  atque  mundi  animam 
fuisse  conflatam.  Crater  significat  ipsam  vitae  ratio- 
nalis  ideam,  sed  adjungit  ex  reliquiis  superioris 
commistionis  fuisse  confectam,  significans  particula- 
res  vitas  universali  vita  inferiores  esse.  Tum  vero 
Deus  animas,  id  est  singulos  ordines  animarum  sin- 
gulis  stellis  accommodat.  Adbibet  et  vehicula,  id 
est  aetherea  corpora.  Docet  et  fatales  leges,  dum 
animabus  infundit  formulas  idearum,  per  quas  ani- 
mae  in  se  quandoque  conversae,  rationes  rerum  agno- 
scere  possint.  Timcei  Platonici,  Marsilio  Ficino  in- 


1029 


MimMLLLII  COMMENTARIA. 


10.10 


terprete,  hsec  sunt  verba  :  Hxc  falus,  in  eodern  rwf- 
sus  cratere,  in  quo  mundi  totius  animam  permiscens 
temperavi  rat,  superioris  temperationis  reliquias  misa  «■ 
do  perfudit,  modo  quodam  eodem,    non  tamen  per/e- 

ctas  similitcr,  sed  ct  secundo  ct  tcrtio  gradu  a  primis 
dcficientcs.  Denique  cum  universum  eonstituisset,  astris 
parem  numerum  distribuit  animarum,  singulis  singnlas 
adhibens,  eisque  tanquam  vehiculo  impositis  monstra- 
vit  universi  naturam,  ac  leges  fatales  edixit. 

Animas]  Hominum  subaudi. 

Causis  paribus]  Consimili  ratione  et  causis,  rerum- 
que  generibas  eisdem  quibus  anima  mundi  facta  est, 

Vitasque  minores]  Ignobiliores  auimas,  ut  breto- 
rum  aniuialiimi  et  plantarum. 

Provehis]  Producis. 

Levibus]  Celeriter  mobilibus. 

Sublimes]  Praestantiores  animas. 

Curribus]  Vebiculis.  L't  eaim  Platoni  visum  est, 
Deus  animis  corpora,  quasi  vehicula  subdidit. 

S  is]  Seminas,  et  hoc  ex  opinione  Platonica  dic- 
tum,  cui  plaeuit  Deum  spirituum  alios  in  terram, 
alios  in  lunam,  alios  in  alia  temporis  instrumenta 
spargentem  quasi  sevisse. 

Legcs  benigna']  Lt  homines  violentas  passiones  ex 
corporis  conjunctione  in  anima  excitatas  supercnt, 
justeque  vivant. 

Iicduci]  Heduces  facienti,  reducenti.  Reduces  pro- 
prie  dicuntur  qui  magna  pericula  evaserunt. 

Ignc]  Amore  Marsilius  Platonicus  in  Commenta- 
rio,  'oratione  quarta,  cap.  6  :  JZternus  igitur  amor, 
quo  semper  in  Dcum  afficitur  animus,  cfficit  ut  Deo 
semper  tanquam  novo  spectaculo  gaudcat.  Amorem 
hunceadem  Deibonitas  semper  accenditin  animo,  quse 
et  bcatum  facit  amantem.  Tria  igitur  (ut  brevi  comple- 
ctar)  amoris  bencficia  collaudabimus,  quod  nos  olim  di- 
visos  in  integrum  restituendo,  reducit  in  coelum  : 
qund  suis  qucmque  collocat  sedibus,  facitque  omnes  in 
illa  distributione  quietos,  quod  omni  cxpulso  faslidio, 
suo  quodam  ardore  oblectamentum  quasinovum  jugiter 
accendit  in  animo,  redditquc  illum  btanda  et  dulci  frui- 
tione  bcatum. 

Lectorcm  hoc  ioco,  antequam  ad  alia  progrediar 
enarranda,  velim  admonitum,  Boetianam  in  hoc  car- 
mine  Philosophiam,  non  solum  diligenter,  verum  et 
caute  Platonem  imitari  :  cujus  opiniones  de  anima 
mundi  cccterisque,  hominum  puta,  et  pecudum,  et 
arborum,  non  usquequaque  Christianis  hominibus 
probantur,  tametsi  nos  Latinis  fere  siugula  ex  Pla- 
tonis  doctrina  non  indiligenter  exposuerimus.  Porro 
ccelestcs  sphaeras  habere  animas,  non  modo  Plato- 
nici,  sed  omnes  etiam  Peripatetici  confitentur.  Quod 
Aristoteles  docet  lib.  de  Coelo  n,  rursus  v  et  vm  Na- 
tural.,  ii  de  Anima,  xiDivinorum,  Theophrastus eliam 
discipulus  Aristot.  lib.  de  Coslo.  Quod  Avicenna  et 
Algazeles  summopere  contirmarunt.  Augustinus 
Aureliua  in  lib.  cui  titulus  Enchiridion,  et  Thomas 
Aquinas  in  libro  contra  gentiles  secundo,  tradunt 
nihil  (quantum  ad  Cbristianam  doctrinam  spectat) 
interesse,  ccelestia  corpora  animas   habere,  vel  non 


A  habere.  Paulus Cortesius  libro Sententiarum  secundo. 
distinctione  quarla  :  Vlatone,  inquit,  prindpe  multi 
sidera  animantia  esse  voluerunt.  Stoicis  autem  platet 
astris  vimet  menteminesse  divinam.  \t  Anaxagorseab 
Atheniensibus  cst  negolium  exhibitum,  quoniamsolem 
flagrantem  lapidem,  ncc  Deum,  ncc  animanlem  csse 
dixisset.  Apudnostros  vero  Origenes  a  Platone  non  di- 
scedens,  animantia  sidera  putavit,\quem  pedetentim  et 
dubitanter  subsequi  videtur  Hieronymus.  Divus  autem, 
Augustinus  tanquam  \arbiter  in  re  ambigua,  dum  me- 
dium  persequi  non  potest,  neutri  scntentix  assentitur. 
AtApolloChristianorum,  divus  Thomas,  scientius  genus 
hoc  totum  rationc  astringit,  probnt  cnim  divisione  ope- 
rum  animse,  nullam  corporum  coelcstium  animse  con- 

B  sentaneam  esse  operam,prxter  intelligentiam  rtmotum. 
Dicitque  animam  corporibus,  non  ut  formam  dnnecti, 
sed  virtutis  appulsu,  ut  mobili  agitatorem  applictiri, 
quamadmodum  si  lagena  in  prono  vi  pedum  impulsa 
moveatur. 

Da  pater]  Sic  Martianus  Capella  ad  solem  : 
Da,  pater,  .-ethcreos  menti  conscendere  ccelus. 

Augustam  sedem]  Sacram,  divinam  et  majestatis 
plenissimam  summi  boni  sedem.  Augustum  proprie, 
teste  Servio,  est  tectum  augurio  consecratum.  Abu- 
sive  augustum  nobile,  quasi  majestatis  plenum.  Vir- 
gil.  lib.  Georgicon  iv  : 

Si  quando  sedern  augustam,  servataque  mella 
Thesauris  relincs. 

C  Sicenim  Servius  legit  :  Alii  quidam  per  angustam,  et 
ita  lcgunt  etiam  nonnulti  hoc  loco,  ut  dicat  angustam 
sedem,  ad  quam'non  nisi  angusta  et  arcta  via  perveni- 
tur,  sed  meojudicio  lcgendum  est  per  u  augustam . 

Terrcnse  molis]  Corporeae  contagionis. 

Nebulas  et  pondcra]  Perturbationes  ex  gravitate 
corporis  animo  accidentes. 

Tuo  splendorc]  Tua  tibi  interna  et  ineffabili  incom- 
preheusibilique  luce. 

Tu]  Subaudi  es. 

Screnum]  Serenitas. 

Te  ccrnerc]  Contemplatio  tui,  subintellige  cst. 

Finis]  Summum  bonum.  Apud  Joannem  evangeli- 
stam,  capite  xv,  Jesus  Christus  ad  Patrem  :  Ha?c  est 
autcmvita  seterna,  ut  cognoscant  te  solum  Dcum  verum, 
et  quem  misisti  Jcsum  Christum.  Thomas  Aquinas  theo- 
logorum  decus  libro  adversus  [gentes  tertio  :  Summa 
ct  pcrfecta  felicitas  intellectualis  naturae  in  Dei  visione 
consistit. 

Principium]  Joannes  in  Apocalypsi,  cap.  i  Eqo  sum 
v.  ct  &),  principium  et  finis,  dicit  Dominus  Deus,  quiest, 
et  qui  crat,  ct  qui  vcnturus  cst  omnipotens.  Deus  est 
principium,  medium  et  iinis  omnium  :  principium 
quidem,  ut  producit ;  medium  autem,  ut  product.i 
relrahit  ad  seipsum;  linis,  prout  redeuntia  perlicit. 

Vector]  Provector  ad  felicitatem. 

Dux]  Ductor  per  iter  angustum. 

Scmita]  Sane  quam  angusta  via,  per  quam  pauci 
faciunt  iter. 

Terminus]  Finis  omnium. 


D 


1031 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.E. 


1032 


IN  PROSAM  X 

Hactenus  Boetio  Philosophia  perfectse  atque  imper- 
feclae  formam  felicitatis  ostendit.  Nunc  ubi  consistat 
felicitas  vera,  seu  beatitudo,  sive  summum  bonum, 
acute  diligenterque  disserit,  ostendens  hoc  esse  in 
Deo,  penitus  ei  idem,  divsrsisque  vocibus  unam  et 
eamdem  significari  subslantiam.  Postremo  concludit 
Dei  quoque  in  ipso  bono  sitam  esse  substantiam. 

Quonam]  Ubi.  Apud  Boetium  compluries  quo  pro 
ubi,  hoc  est,  iu  quo  loco  positum  invenies. 

AUquod  hujusmodi  bonum]  Summum  et  bonorum 
omnium  congregatione  perfectum. 

Cassa]  Inanis,  irrita,  vana. 

Imago]  Species. 

Quin]  Quod. 

Omnc]  enim]  Firmissine  verissimeque  concludit 
summum  bonum  esse. 

Effeta]  Viribus  exhausta  et  defecta. 

Quo]  Ubi. 

Communis  conceptio]  Boetius  libro  de  Hebdomadi- 
bus,  jcapite  primo.  Communis  animi  conceptio  est 
enuntiatio,  quam  quisque  probat  auditam. 

Ne  hunc  rerum  omnium]  Evidenter  probat  Dei  sum- 
mique  boni  unam-et  eamdem  esse  substantiam. 

Prxcellentissimum]  Praestantissum . 

Fingat  qui  potest]  Q.  d.  nemo  fingere  potest. 

Post7'emo  quod  a  qualibet]  Idem  quod  modo,  nunc 
nova  ratione  probat. 

Geometrx]  Professores  geometriae,  quae  est  bene 
meusurandi  scientia. 

Porismata]  Corollaria.  ^Georgius  Valla  libro  Expe- 
tendorum  et  Fugiendorum  n  :  Est  et  porisma  cum  ex 
demonstratis  aliud  aliquid  apparet,  simul  et  thcorema 
nobis  7ion  proponcntibus  :  unde  et  nomen  habuit,  quasi 
lucrum  quoddam  existens  scientialis  dcmonstratkmis, 
id   Latine    corollarium    nominatur,   Grxce    scribitur 

TZOOITU.K. 

Corollarium]  Corollarium  (ut  auctor  est  M.  Varro 
libro  primo  de  Lingua  Latina)  significat  id  quod  addi- 
tum  est,  pneterquam  quod  debitum,  tanquam  aucta- 
rium  quoddam.  Ita  enim  dicebant  antiqui  :  et  dixit 
Plautus  id  quod  supra  mensuram  vel  pondus  justum 
adjiciebatur.  Vocabulum  corollarii  est  a  corollis  : 
quod  ea?,  cum  placuerant  actores,  in  scena  dari  so- 
litae  sint.  Uude  et  corollaria  dicuntur  ipsse  coronae 
apud  Plinium.  Suetonius  :  Itaque  corollaria  et  prx- 
mia,  alicnis  quoque  muneribus  ac  ludis,  et  crebra  et 
grandia  de  suo  offerebat.  Seneca  libro  de  Beneficiis 
sexto  :  Sordidissimorum  quoque  artificiorum  institori- 
bus  supra  constitutum  aliquid  adjecimus  si  nobis  opera 
illorum  cnixior  visa,  et  gubernatori,  et  opifici  vilissimx 
mercis,  ct  in  diem  se  locanti  corollarium  aspersimus. 

Dcos  fieri]  Divus  Augustinus  libro  de  Civitate  Dei 
nono,  capite  vigesimo  tertio  :  Scd  homincs  quoque  in 
populo  Dci  cadcm  Scriptura  deos  appcllat.  Ego  dixi, 
inquit,  dii  estis,  et  filii  Excelsi  omnes  {Psal.  lxxxi). 
llieronymus  in  sermone  de  Nativitate  dominica : 
Dcus  factus  cst  homo,  ut  homo  Dcus  fieret. 

Cum  multa]  Docet  bonum  beatitudinis  substantiam 


A  complere,  et  ad  illud  quidquid  beatitudo  continere 
videtur,  veluti  ad  verticem  referri. 

Substantiam]  Essentiam,  rationem. 

Jucunditate]  Voluptate.  Franciscus  Philelphus  in 
oratione  ad  viros  Papienses  voluptatem,  jucunditatem 
nominat  :  quippe   quae   et  mentem  et  sensum  juvet. 

Omnium  igitum  expetendarum  summa]  Aristoteles 
Moralium  lib.  :  Omnis  ars,  omnisque  doctrina  atque 
actus,  itidem  et  electio,  bonum  quoddam  appcfcre  vide- 
tur.  Quapropter  bene  veteres  honum  ipsum  id  esse 
dixerunt  quod  omnia  appetunt.  Dionysius  quarto  cap. 
de  Divinis  Nominihus  :  Omnia,  inquil,  bonum  et  opti- 
mum  concupiscunt. 

IN  METRUM  X. 
B      Carmen  est  constans  alternis  phaleciis  et  sapphicis 
excepto  secundo  versu,    qui   pbalecius    est,    qui  sic 
posset  in   sapphicum  mutari,    verum    una   dictioue 
transformata  : 

Quos  ligat  fallax  gravibus  catenis, 

sicut  ex  quartoliceret  mutato  dictionum  ordine  facere 
phalecium  : 

Hic  vobis  requies  eritlaborum. 

Verum  Boetius  noster  prius  tres  phalecios  conti- 
nuos  cecinit,  deinde  sapphicum  addidit,  syllabarum 
numero  et  temporum  proportione  hendecasyllabo 
sequalem.  Postquam  autem  Philosophia  summi  boni 
beatitudinisque  eamdem  cum  Deo  substantiam  indi- 
cavit,  nunc  mortales  alacriter  invitat  et  adbortatur, 
C  ut  ad  banc  veram  felicitatem  pariter  contendant,  reli- 
ctis  terrenis  fallacibusque  vilium  bonorum  studiis, 
quee  mentem  excaecant,  non  illuminant ;  ligant,  non 
absolvunt;  irritant  cupiditatibus,  non  satiant. 

Capti]  Divus  Hierouymus  in  epistola  ad  amicum 
aegrotum  consolatoria  :  Libe^os  tu  judicas,  aut  a  mo- 
ribus  alienos,  quos  voluptates  barbarx  dcvinxirunt. 
Non  habent  catenam,  sed  eos  luxuria  ferali  mordacitate 
in  vinculis  tenet.  Ita  incidcrunt  in  laqueos  feralium 
voluplatum,  sicut  aves  aucupali  fraude  captivx  :  qux 
quo  magis  conantur  cvadcre,  co  innumctis  se  nexibus 
illigant,  et  in  profundiores  sinus  demergunt.  Divus 
Ambrosius  lib.  Epistolarum  n  :  Rcmmtiemus  luxurise 
ac  deliciis,  qux  nos  quibusdam  astringimt  ncxibus  cu- 
piditatum.  Nihil  enim  prosunt  delicix  stulto.  Marsilius 
Platonicus  :  Modcrata  juccntus  focilem  cffic.it  scncctu- 
tcm,  immodcrata  difficilcm.  Qui  corporis  obsequitur 
libidinibus,  procul  dubio  insanis  servit  tyrannis. 

Terrenas]  Terrenarum  rerum  cupiditatibus  obru- 
tas. 

Hebctans]  Obtundens,  hebetes  et  inertes  reddens. 
Aristoteles  in  septimo  Ethicorum  hinc  probat  volu- 
ptatem  non  esse  summum  bonum,  quoniam  (inquit) 
voluptates  impediuntprudentiam  :  et  quanto  majores 
sunt,  tanto  magis  ohnubilant,  quod  in  aphrodisiis,  id 
est  in  rebus  Venereis,  patet.  Nemo  enim  dum  Veneri 
operatur,  perspicere  meute  quidquam  potest. 

Hic]  In  summo  bono.  Asylum  Graece  oVj).ov,  iute- 
meratum  templum  est  consecrationis  lege  concessum, 
ab  a  privativa  particula,  et  u-Axu  rapis,  spolio 
aufero,  violove ;   aut,  sicut   exponit  Servius,  dicitur 


*03;i 


MURMELLII  COMMENTARIA. 


1034 


asylum  quasi  «xupov,  quod  inde  per  vim  extrahi  nul-  A 
lus  posset.  Nam  in  id  fugientes,  tutierant,  nec  inde 
extrahi  poterant  :  quod  prins  Athenienses,  post  Ro- 
mulus  construxit.  Divns  Angustinus  libro  de  Civitate 
Dei  primo  :  Romulus  vt  Uemus  asylum  constituisse 
perhibmtur,  <juo  quisquis  confugeret,  ab  omni  noxa 
libcr  essct,  [augere  quxrcntes  creandx  mullitudinem 
civitatis.  Ilcec  ille.  Pulchra  igitur  translatione  locum 
beatitudinis  asylum  vocat.  Patens  autem  miseris  haud 
eo  dicit,  quod  id  miseri  possint  ingredi;  sed  subintel- 
ligendum  alioqui,  qui  miseri  forent  manerentque, 
nisi  in  verse  felicitatis  asylum  ad  evitandum  mise- 
riam  se  reciperet. 

Tagus]  Fluvius  aurifer  Lusitanioe. 

Hcrmus}  Fluvius  Lydise  aurifer.  Virgilius  : 

Aut  auro  turbidus  Hernius.  R 

Rutilante]  Aureis  arenis  resplendente. 

Indus]  Maximus  Uidiac  lfuvius,  variisgemmis  abun- 
dans. 

Calido  orbe]  Plaga?  Orientali,  ubi  sol  oritur. 

lllustrant]  llluminant. 

Acicm]  Visum  animi. 

Cxcos]  Prava  cupiditate  csecatos. 

In  suas  tcncbras]  Sibi  proprias  :  nam  metalla  et 
lapilli  plerumque  in  obscuris  terra>  cavernis  delite- 
scunt. 

Vigct]  Vim  habet. 

Yitat]  Non  admittit. 

Obscuras  ruinas]  Perturbationes,  errores,  in  sco- 
lera  per  ignoratium  vel  imprudentiam  prolapsus.         r 

Notare]  Videre. 

Hanc  lucem]  Summi  boni  claritatem. 

Candidos  Phcebi  radios  negabit]  Id  est,  proe  ea  solem 
nihil  lucis  aiet  habere. 

IN  PROSAM  XI. 

Hactenus  Philosophia  disseruit  summum  bonum 
esse,  et  in  quo  consistat  :  jam  docebit  quid  sit  bonum 
concludens  nihil  esse  bonum  nisi  idem  sit  unum.  Sub- 
lata  enim  unitatis  ratione,  quidquid  est,  bonum  esse 
desinit. 

Infiniti]  Subaudiendum  a?stimabo. 

Boni  participatione]  Socrates  Platonicus  in  Gorgia  : 
Est  autcm  voluptas.   qua  prxsente  gaudemus  :  bonum 
vero,  quo  prxsente  boni  sumus.  Prorsus  boni  vero  su-  D 
mus,  et  nos,  et  quxcunque  alia  bona  sunt,  ob  virtutem 
quamdam  quse  adsit. 

Simiti  ratione]  Quia,  ut  concessum  est,  tum  unita- 
tis  adeptione  bona  fiunt,  quaecunque  sunt  bona,  tum 
boni  participatione.  Quorumcunque  naturalitev  idem 
est  affectus,  eorum  eadem  est  substantia.  Unius  au- 
tem  et  boni,  raturaliter  idem  est  alfectus.  Unius  igi- 
tur  et  boni  eadern  est  substantia. 

Nostine  igitur]  Docetunumquodque  subsistere,  dum 
unum  est  :cumverounum  essedesinit,interire.  Quod 
spectat  eorsum,  utostendat  omnia  naturali  intentione 
unum  desiderare, 'et  cum  unum  id  ipsum  sit  quod 
bonum,  bonum  ab  omuibus  appeti.  Et  ita  Roetio  in 
mentem  revocat,  quod  se  paulo  ante  confitebatur 
ignorare,  bonum  esse  rerum  omnium  finem. 

Patrol.  LXIII. 


Omnc  quodcst,  tandiu  manerc  atque  subsistcrc,  quan- 
diu  sit  unum]  Kxstat  pulcherrimus  et  aureolusde  uni- 
tale  etuno  Boetii  nostri  libellus,  quem  studiose  lector 
(si  habeas)  ad  hunc  locum  penitus  intelligendnm,  Je- 
ctita  diligenter  :  ex  quo  et  hsec  nobis  libitum  cst  ap- 
ponere,  ut  etiam  librorum  co[)iosa  supellectile  caren- 
tibus  industriae  nostree  labor  prosit  :  Vnitas  cst  qua 
unaquseque  res  dicitur  cssc  una  :  sive  enim  sit  simplex, 
sivc  composita,  sive  spiritualis,  sive  corporea,  res  uni- 
tatc  una  cst,  ncc  potcst  csse  una  nisi  unitatc,  sicut  nec 
alba  nisi  albedine,  necquanta  nisi  quantitate.  Non  so- 
lum  autem  unitate  una  cst,  sedetiam  tandiu  cst,  quid- 
quid  id  quod  cst,  guandiu  in  se  unitas  est.  Cum  autcm 
dcsinit  essc  unum,  dcsinit  cssc  idquodcst.  Unde  cst 
hoc  :  \Quidquid  cst,  idco  csf,  quod  unum  cst.  Quod  sic 
ostenditur  :  Omnc  cnim  csse  cx  forma  est  in  rcbus  crea- 
tis  :  sed  nullum  csse  ex  forma  cst,  nisi  cum  forma  ma- 
tcrix  unitas  est.  Esse  enim  non  est,  nisi  ex  conjunctionc 
formx  cum  matcria.  Unde  philosophi  dicunt  illud  de- 
scribcntes  :  Esse  cst  existentia  formx  in  materia.  Cum 
autem  forma  matcrix  unitur,  ex  conjunctione  utriusque 
nccessario  aliquid  unum  constituitur  :  in  qua  constitu- 
tionc  illud  unum  nonpcrmanet,  nisi  quandiuunitas  for- 
mamcum  maieiia  tcnet.  Scd  dcstructiorcinonest  aliud 
quam  separatio  formx  a  materia.  Sed  separatio  et  uni- 
tio  contraria  sunt  :  igitur  scparatione  si  res  destruitur, 
profecto  in  suo  cssc  non  nisi  unitate  contraria  conser- 
vatur.  Divus  Aurelius  Augustinus  libro  de  Ordine  re- 
rum  secundo  :  Lapis  ut  cssct  lapis,  omncs  ejus  partes, 
omnisque  natura  in  unum  consolidata  cst.  Quid  arbor  ? 
nonne  arbor  non  esset,  si  una  non  esset  ?  Quid  mem- 
bra  jujuslibet  animantis,  ac  viscera,  ct  quidquid  est 
eorum  quibus  constat  ?  certe  si  untiatis  patiantur  divor- 
tium,  non  erit  animal.  Omnia  quid  aliud,  quam  unum 
esse  conantur  ?  Divus  Rernardus  libro  ad  Eugenium 
secundo  :  Ubiunitas,  ibipcrfectio.  Reliquinumeripcr- 
fectionem  non  habcnt,  sed  divisionem,  recedentes  ab 
unitatc. 

Atqui  non  est  quod  de  hoc]  Boetio  dubitationis  scru- 
pulum  eximit,  id  quod  de  auimalibus  confessus  est, 
et  de  plantis  quoque  et  ininamatis  luce  clarius  osten 
dens. 

Nam  alix  quidem  campis]  Maro  libro  Georgicon  se- 
cundo  : 

Nec  vero  teme  ferre  ouines  ouinia  :  possunt 
Fluminibus  salices,  cassisque  paludibus  alni 
Nascuntur  ;  steriles  saxosis  montibus  orni. 
Littora  myrtetis  laetissima  :  denique  apertos 
Bacchus  amat  colles,  aquilonem  et  frigora  taxi. 

Ovidius  Libro  de  Arte  amaudi  primo  : 

Nec  tellus  eadem  parit  omnia  :  vitibus  iila 
Convenit,  haec  oleis,  hic  bene  farra  virent, 

Veluti  in  terras  ore  dcmcrso,  trahunt  alimcnta  radi- 
cibus]  Aristoteles  libro  de  Anima  secundo  :  Quod  est 
os  et  caput  in  animali,  radix  est  in  arbore. 

yobilissimum  quidque]  Legitur  et  mollissimum 
quidque. 

Tuetur]  Defendilur.  Passive  protulit  verbum  de- 
ponens. 

Jam  vero  quanta]  Docet  summa  diligentia  naturam 
curare,  ut  propagatione  rerum  seminibus  multiplica- 

33 


<03o 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIil.E. 

A 


1036 


ta,  cum  singula  subsistere  nequeant,  saltem  species 
conserventur  atque  incolumes  perdurent.  Officiorum 
vegetabilis  animae  (aut  auctor  est  Aristoteles  libro  de 
Anima  secundo)  naturalissimum  et  preecipuum  est, 
sibi  simile  generare  omnibus  viventibus  (modo  sint 
perfecta,  non  capta  membris,  non  depravata,  neque 
spontaneam  generationem  babentia)  conveniens,  ut 
animali  animal  simile  generare,  et  plantae  similem 
plantam.  Sic  enim  semper  secundum  suum  simile 
(cum  ea  ipsa  eadem  in  numero  manere  non  possint) 
perseverant,  assimilationem  conditionemque  asse- 
quuntur  divinam,  quantum  eis  conceditur,  quam  ap- 
petunt  omnia,  cujusque  gratia  agunt  omnia  quaesunt 
in  natura. 

Generatim]  Per  singula  genera. 

Neque  nunc  nos]  Ait  se  non  ne  voluntariis  animae 
cognoscentis  motibus,  verum  de  naturali  intentione 
disseruisse. 

Sed  unum  id  ipsum]  Descriptio  boni  ex  libro  Mora- 
liumAristotelisprimo  desumpta,utsuprarelatum   est. 

TJno)  Unitate. 

Vertice]  Capite. 

lpsam  enim  medix  veritatis  notam  mente  fixisti]  Ele- 
gantissima  allusio  seu  metapbora  a  sagittariis  sum- 
pta  :  qui  tum  demum  voti  compotes  fiunt,  cum  sco- 
pum  attigerunt. 

Notam]  Scopum,  boc  est  signum  in  medio  propo- 
situm,  ut  in  id  sagittas  conjiciantur. 

Mt  nte]  Non  sagitta,  sed  animi  conjectura  et  cogi- 

tatione. 

IX  METRUM  XI. 

Carminis  iambici  genus  est,  quod  scazon  (id  est 
claudicans)  appellatur.  Habet  enim  in  sexto  regione 
spondeum.  Simile  est  illi  Persiano  : 
Nec  fonte  labra  prolui  caballiuo. 
Antequam  Pbilosopbia  eo  perveniret  ut  ostenderet 
Boetio  rerum  omnium  finem  esse  bonum,  longiuscula 
disputatione  usa  (veluti  qui  aurum  in  penitissimas 
terrae  venas  demersum  tandem  vix  magno  labore  as- 
sequitur)  rem  patefecit.  Docet  igitur  nunc  veritatem 
obscuris  ambagibus  involutam,  falsisve  sapius  opi- 
nionibus  demersam,  non  nisi  exacta  mentis  contem- 
platione  comprebendi.  Vultetiam  eam  non  in  externis 
rebus  esse  frustra  quaerendam,  sed  in  intimis  animi 
tbesauris  diligenter  (remotis  impedimentis)  investi- 
gandam.  Sunt  enim  animis  nostris  insita,  tam  virtu- 
tum  quam  scientiarum  semina. 

Profunda  menU]  Penitissiina  contemplatione. 

Vestigat]  Inquirit. 

Vtrum]  Veritatem. 

Inde]  Sic  legendum,  non  ille,  ut  vulgo  legitur. 

lnde]  A  veri  vestigatione. 

Intimi  visus]  Intellectus. 

L.ngos  motus]  Actus  auim;.'  in  longum  tendenies. 

In  orbem]  Incirculum. 

lnjlectens]  Incurvans. 

Rctrusum]  Ad  se  conversum. 

Thesauris    Potentiis,  memoria  scilicet  et  intellectu. 

Dudum]  Paulo  aute. 


11 


Atra]  Obscura. 

Texit]  Obduxit. 

Lucebif  Evidenter  apparebit,  dilucide  emicabit. 

Perspicacius]  Clarius. 

Phxbo]  Sole. 

V  n  omne  namque  mente  depulit  lumen]  Platonicum 
dosma  est,  animas  e  coelo  descendentes,  bauriendi 
oblivionem  rerum  divinarum,  quarum  in  ccelo  erant 
conscia?,  alias  vero  magis,  alias  minus.  Et  ideo  in 
terris  non  discere,  sed  reminisci,  quod  illic  ante  co- 
gnoverint.  Hinc  est  quod  quae  apud  Latinos  lectio, 
apud  Graecos  vocatur  repetita  cognitio;  qua  cum  vera 
discimus,  ea  recognoscimus  quae  naturaliter  nove- 
ramus,  antequam  materialis  influxio  in  corpus  ve- 
nientes  animas  ebriaret.  Et  ita  Plato  in  dialogo  de 
virtute,  qui  inscribitur  Menon  a  Menone  cum  Socrate 
sennocinanie  :  ■•;,  inquit.  <•■:  disc-rt.  reminiscen- 
tia  est  :  et  Hieronymus  testatur  a  pbilosopbis  dici, 
discentias  esse  reminiscentias.  Hanc  Platonis  opinio- 
nem  improbat,  et  confutat  divus  Aurelius  lib.  de 
Trinit.  xn,  cap.  15. 

Obliviosam  molem  Gravitatem  perturbationum  et 
obiivionem,  non  eorum  quee  quis  iu  alia  vita  novit 
(nam  bomini  antequam  nasceretur,  aliamvitam  fuis^e 
sentire  vanissimum  est),  sed  eorum  quae  apta  es 
suapte  natura  (nisi  corpori  infunderetur,  conjungere- 
turque)  anima  cognoscere.  Sapientiae  lib,  i,  cap.  ix, 
ita  scriptum  est  :  Corpus  enim  quod  corrumpitur,  ay- 
(jravat  animam,  et  terrena  inhabitatio deprimit  sensum 
q  multa  cogitantcm. 

Hzret]  Inest. 

Profecto'  Certe. 

Semen]  Principium  et  incboatio  qusedam  qua  est 
bomo  veritati  percipiendse  et  acquirendu?  s.ientioe 
naturaliter  aptus. 

Introrsum  Interiora  versus,  intrinsecus.  intus. 
Quod]  Semen. 

Excitatur'  Metapbora  ab  igni  sumpta,  qui  ventila- 
tione  in  fomentis  excitatur. 

V  ntilante]  Movente,  discutiente.  Ventilo,  moveo 
ad  ventum  captandum.  Ventilare  triticum,  est  purga- 
re.  Ventilare  faciem,  est  ventulo  refrigerare,  et  ven- 
tilare  aurum  digitis  sudantibus,  dixit  Juvenalis. 

Doctrina[  Doctoris  actione. 
Quare. 

Royatt'  lnterrogati.  M.  Tullius  libro  Tusculauarum 
Quaestionum  primo  :  Rabetprimummemoriam,et  eam 
infinitam  rerum  innumcrabilium.  Quam  quidam  Plato 
recordationem  esse  vultvitse  superioris.  N.im  in  libro 
qui  inscribitur  Menon,  pusionem  quemdam  Socrates 
interrogat  queedam  geometrica  de  dimensione  qua- 
drati.  Ad  ea  sic  ille  respondet  ut  puer,  et  tamen  ita 
faciles  interrogationes  sunt,  ut,  gradatim  respondens 
eo  perveniat  quasi  geometrica  didicissat.  Ex  quo  ef- 
fici  vult  Socrates,  ut  discere  nibil  aliud  sit  quam  re- 
cordari.  Quem  locum  multo  etiam  accuratius  esplicat 
iu  eo  sermone,  quem  babuit  eo  ipso  die  quo  excessit 
o  vita.  Docetenimquemvis,  qui  omnium  rerum  rudis 
esse  videatur,  bene  interroganti  respondentem  decla- 


1) 


1037 


MUUMELUI  COMMENTARIA. 


103K 


rare  se  non  tum  illa  discere,  sed  reminiscendo  reco- 
gnoscere  :  nec  vero  fieri  ullo  modo  posse  ut  a  pueris 
tot  rerum  atque  tantaram  insitas  et  quasi  consignatas 
in  animis  notiones  (quas  swote?  vocant)  haberemus, 
nisi  animus  (antequam  corpus  intrasset)  in  rerum 
cognitione  viguisset. 

Reeta]  Vera. 

Censetis}  Opinamini,  respondetis. 

m]  Nisi. 

Mersus]  Insitus. 

Alto  curde]  ln  profunda  mente. 

Fomte  Semen  et  principium  scientiee. 

Si  Platonis  musa  inrsonat  vi  iiun  Recte  dubitat  in 
re  ambiguitatis  plena,  voruninc  an  falsuin  dixerit 
Plato.  Musa  autem  ideo  dicitur  quod  Plato  usus  est 
summa  et  incredibili  eloquentia,  ob  quam  et  Xeno- 
pbon  Attica  Musa  cognominatus  est.  Vel  per  musam 
Platonis  accipe  carmou  ex  Platonis  doctrina  compo- 
situm,  et  hujus  opinioue  imbutum. 

Immemor]  Oblitus. 

INPROSAMXII. 

Beec  altima  bujus  tertii  volaminis  prosa  continet 
quibus  gubernaculis  nmndusguLernatur,  quod  etiam 
anto  Boetius  ignorabat.  Unde  opinabatur  bonos  sup- 
pliciis  affici,  malos  vero  prcemiis  ad  tlagitia  invitari. 
Nunc  autem  Pbilosopbia  docet  bonitatc  diviua  mun- 
dum  rogi,  eumque  qui  summum  bonum-est,  quia 
Deum,  nuliiusmali  causam  esse,necid  quidemposse. 
Proinde  malum  nihil  esse  nisi  a  bono  defectionem  : 
bujus  is  qui  potest  omnia,  non  possit  malum.Quo  iit 
ut  mali  nequaquam  iloreant,  sed  miseri  potius  sint  et 
infelices,  utproximo  voluminc  latius  disseretur. 

Vehementir}  Valde. 

Ilorum]  Quod  discere  nostrum  sit  reminisci,  et  quod 
lumen  auimi  corporis  caligine  sit  obnubilatum. 

Commemoras]  Memorem  facis.  Et  notanda  est  haec 
locutio. 

Corporea  contagione]  Corporis  cum  anima  conjun- 
tione. 

Mole]  Gravitate. 

Quinj  Ut. 

Dudum]  Paulo  ante. 

Inscitiam]  Ignorantiam. 

Accedam]  Assentiar. 

Divclleret}  Distraheret. 

Sospes]  Incolumis. 

Revisas]  Repetas. 

Alioquin]  Nisi  hoc  ita  se  habeat. 

Vigilantius]  Diligentius. 

Diducis]  Aperis. 

Cum  Deus  inquit]  Docet  a  Deo  suaviter  et  conve- 
nientissime  omnia  disponi,  cum  voluntarie  divinae 
bonitati  obtempercnt  seque  subjiciant. 

Detractantium  jugum}  Metaphora  a  bobus  sumpta. 
Unde  poeta : 

Non  juga  taurus  amat,  quae  tamen  odit,  habet. 

Deo  contraire]  Contra  Dei  voluntatem. 

Jure  beatitudinis]  Quae  ut  caetera,  sic  et  summani 
potentiam  complectitur. 


1; 


A     Fortiter]  Potanter. 

Suaviter]  Ordinare,  bona  contemperantia,  conve- 
nientissime. 

Lacessentes]  In  bellum  provocantes, 

Go&lum]  Dcos  ccelestes. 

Gigantes]  Ili,  vatissimorum  corporum  fuisse  dicun- 
tur,  terree  lilii,  sine  palre,  qui  cum  deos  ccelo  pellere 
conarentur,  ab  Jove  fulminibus  missis  sunt  inter- 
empti.  Macrobiua  lib.  Saturnalium  primo  :  Gigantes 
autrm  (inquit)  quid  aliud  fuisse  credendum  cst  quam 
hominum  quamdam  impiamgentem,  d<:us  negantem,  et 
ideo  existiinatam  deus  pellere  de  cwlrsfi  srde  voluisse. 
Horumpedes  in  draconum  volumina  desinebant  :  quod 
significat  nihilcos  rectum,  nihil  superum  cogitasse,  to- 
tiusvitseeorumgressuatqueprocessuininfernamergente. 

Uti  condignum  fuit]  1'arenlhesis,  idest  sicut  decuit. 

Benigna]  Meritisbenelica,  maleautemmeritisiufesta 

Fortitudo}  Potentia  divina. 

Rationis]  Argumentationes. 

ColUdamus]  Valde  committamus,  acriterconseramus. 

E'X  hujusmodi  conflictatione}  Ex  ejusmodi  philoso- 
phico  certamine. 

Scintilla}  Translatio  ab  iis  qui,  chalybe  et  silice 
collisis,  ignis  sciutillam  excutiunt,  quam  dissilientem 
in  fomitem  excipiunt  ad  lumen  excitandum. 

Arbitratu]  Arbitrio. 

Malum  igitur]  Concludit  malum  nihil  esse  hujus 
modi  ratione  :  Quidquidest  aliquid,  Deusomnipotens 
id  potest.  Malum  autem  Deus  omnipotens  nonpotest. 
C  Malum  igitur  nihil  est.  Beatus  Auguslinus  libro  de 
Civitate  Deixi,  cap.  9  :  Mali  enimnulla  natura  est, 
sedamissioboni  mali  nomen  accepit. 

Labyrinthum  inextrambitem]  Insolubilem,  indepre- 
hensibilem,  unde  nemo  se  facile  possit  expedire.  La- 
byrinthus,  locus  estviarumambagibus  adeoimplexus, 
ut  eum  ingresso  non  pateat  exitus.  Hoc  autem  loco 
metaphoricos  posuit. 

Orbem]  Circulum. 

Munusculum}  Corollarium. 

Dudum}  Paulo  ante. 

Exegimus]  Absolvimus.  Ovidius  : 
Jamquo  opus  exegi. 

De  ea]  Divina  substantia. 

Parmenides]  Hic  Eleates  Anaxagorae  discipulus,  ut 
Suidas  ait  :  ut  vero  Diogenes,  Xenophanis  :  cujus  me- 
minit  Plato,  qui  ejus  nomine  dialogum  scripsit,  vo- 
cavitque  Parmenidem,  sive  de  ldeis.  Hic  carmine 
pbysiologiam  expressit,  sicut  Empedocles  et  Ilesio- 
dus,  duplicemque  eam  esse  dixit,  unam  quae  veritate 
constaret,  alteram  quae  opinione.  Emicuit  Olympiade 
lxviii.  Hujus  Graicus  versus  est, 

Y\.'J.vj'/jzj  hi  v.vvJsjiii  yipeit;  hc&iyxiov  dyxov. 
Id  est,  undique  in  circulis  ducis  similem  acervum. 
Quod  autem  in  vulgatis  exemplaribus  additum  est, 
id  est,  rerum  orbem  mobilem  rotat,  dumsc  immobi- 
lem  conservat,  non  est  Doetii,  sed  glossema  nescio 
cujus,  prius  inmarginc  adjectum,  deinde  Boetii  ver- 
bis  insertum.  Parmenidis  dictum  Iamblicus  Platoni- 
cus  hunc  inmodum  exponit :  Omnia  cx  Deo  ita  sunt, 


I) 


1039 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


104d 


ut  nusquam  vel  minima  quseque  deserantur  a  Deo.  Ubi-  A 
que  cnim  divina  viget  unitas,  per  quam  res  quseque  con- 
sistunt,  ac  perpctuo  quodam,  intimoque  circulo  ad  Deum 
ipsum,  a  quo  ct  in  quo  sunt,  mirabiliter    rcvolvuntur. 
Alioquin  in  nihilum  repente  proruercnt. 

Cum  Platone  sancientc  didiceris^Tim&us  apud  Pla- 
tonem  :  Rationcs  utique  cum  iis  rebus  quas  exprimunt 
cognationem  quamdam  habere  videntur.  Ergo  cum  dc 
re  firma  ct  stabili,  et  mente  comprehendenda  disscritur, 
stabilcs  similiter  immutabilesquc  et  quam  maxime  fieri 
potest,  inexpugnabilcs  rationes  esse  oportet.  Cum  vero 
de  ipsius  rei  firmse  stabilisque  simulacro  disputatur, 
verisimiles  rationes  sufficiunt  :  quse  ita  sc  ad  superiores 
habeant  rationes,  ut  simulacrum  ad  cxemplum.  Nempe 
quod  est  adgenerationem  esscntia,  id  ad  finem  est  veritas.  „ 

IN  METRUM  XIL 

Metrum  est  Glyconium,  simile  sexto  primi  volumi- 
nis.  Hortatur  Boetium  Philosophia  >t  summi  boni 
praestantiam   contemplari  perseveret,  ne  prava  cupi- 
ditate  victus,  ad  rerum  terrenarum  desideria  relaba- 
tur.  Nam  ut  quidam  non  ineleganter  ait,  Deo   mente 
defixus,  a  passionibus  dum   titillatur,  a  ccelo  in  ter- 
ram  devolvitur.  Ad  hoc  autem  ostendendum  lepidis- 
sime  inducitur  Orphei  fabula,   quae  a  Diodoro  Siculo 
copiose   refertur,   et  elegantissime  a   Virgilio   libro 
Georgicon  ultimo,  et  a  Nasone  libro    Metamorphos. 
decimo.  Quam  quidam  sic  interpretantur  :    Orpheus 
uxoremhabuitEurydicen,  quse  dum  Aristeum  fugeret 
per  loca  herbis  tloribusque  ornata,  latentem  serpen-  C 
tem    calcavit,  cujus   venenato  morsu  extincta,  ad  in- 
feros  descendit.  Est  autem  Eurydice  humana   anima, 
quae  dicitur  Eurydice,  id  est  latum  judicium  habens, 
propterea  quod  rationalis  est.  Haec  nubitOrpheo,  cum 
corpori  conjungitur,  et  amatur  ab  Aristeo,  id  est  ab 
optimo.  Illa  autem   corporeis  voluptatibus  irretitur. 
Idenim  sunt  flores  atque  herbae  quae  terrae  sunt  pul- 
chritudines.  Optimum  quod  est  Deus,  per  illa  fugit, 
atque  a  serpente,  id  est  a  peccato,   quod    inter  illas 
voluptates  latet,  interimitur,   et  ad  inferos   demergi- 
tur.  Sedconceditur  Orpbeo,  ut  illamsono  citharac,id 
est  actionum  optima  compositione,  quae  maximahar- 
moniaest,  unde  virtus  exoritur,  ab  inferis  revocet,  id 
est    a  vitiis  liberet,   sed    ea  lege,  ne  respiciat,  hoc 
est  ne  in  vitia  relabatur.  j) 

Felix]  Beatus,  subaudi  cst  is. 

Viscrc]  Videre,  ad  videndum  pervenire,  intueri. 

Lucidum  fontem  boni]  summum  bonum,   ionge  cla- 
rissimum. 

Solvere]  Abjicere,  deponere. 

Vincula]  Nexus  rerum  terrenarum,  quibus  plerique 
nimis  astringuntur. 

Vates  Thraicius]  Orpheus  Thrax,  Apollinis  et  Cal- 
liopes,  vel  (ut  alii  scribunt,  /Eagri  lluvii  el  Polymnia? 
musoe  tilius,  vates  musicusque  praestantissimus.  Le- 
gitur  autem  recte,  Thraicius  per  a,  et  more  lonico 
per  c  Threicius.  Dicitur  ct  Thracius  etThracensis  in 
e  odem  signiiicatu. 

Flebilibus  modis]  Flebili  cantu. 

Siivas  curreremobiles]  Virgilius  : 


Mulcentem  tigres,  et  agentem  carmine  quercus. 

Seneca  in  Hercule  furente  : 

lminites  potuit  flectere  cantibus 
Umbrarum  dominos,  et  prece  supplici 
Orphaeus,  Eurydicen  dum  recipit  suam. 
Quae  silvas  et  aves  saxaque  traxerat. 
Ar~  qnae  praebuerat  fluminibus  moras, 
Ad  cujus  souitum  constiterant  fera;, 
Mulcet  uon  solitis  vocibus  iuferos, 
Et  surdis  resonat  clarius  in  locis. 
Deflent  et  lacrymis  difficiles  dei 
Deflent  Eurydicen  Tbreicite  nurus 
Et  qui  fronte  uimis  crimina  tetrica 
Quaerunt,  ac  veteres  excutiunt  reos, 
Flentes  Eurydicen  juridici  sedem. 
Tandcm  mortis  ait,  vincimur,  arbiter  : 
Evade  ad  superos,  lege  tamen  data. 
Tu  post  terga  tui  perge  viri  comes, 
Tu  non  ante  tuam  respice  conjugein, 
Quam  cnm  clara  deos  obtulerit  dies. 
Spartanique  aderit  janua  Tasnari. 
Odit  verus  amor,  nec  patitur  mora^. 
Munus  dum  iiroperat  cernere,  perdidit. 

Idem  in  Hercule  OEtreo  : 

Tunc  solamina  cantibus 
Quaerens,  flabilibus  modis, 
Ilaec  Orphaeus  cecinit  Getis. 

Perperam  igitur  in  nonnullis   exemplaribus    legitur 

debilibus,  pro  flebilibus. 

Aynnes]  Fluvios. 

ln  repidum]  Cerva  ipsa    intrepida.  Figarate,    quod 

totius  est  parti  dedit.  Seneca  in  Heicule  OEteo  : 

Ju.xtaque  impavidum  pecus 
Sedit  marmaricus  leo  : 
JNec  damae  trepidant  lupos, 
Et  serpens  latebras  fugit 
Tnnc  obhta  veneni. 

Flagrantior]  Ardentior. 

liitima]  Partes  intimas. 

Fervor]  Ignis  amoris. 

Subegerant)  Viserant. 

Modi]  Moduli,  cantus. 

Querens]  Prima  correpta,  a  deponendi  queror,  id 
est  querimouia  testiflcans  superos  subaudi  esse  im- 
mites,  id  est  inexorabiles. 

Illic]  Apudinferos. 

Chordis]  Fidibus. 

Dese\  Matris  Calliopes. 

Impotens]  Non  potens  se  cohibere,  vel  nimium  et 
supra  modum  potens  querimoniis  et  lamentis  effun- 
dendis. 

Deflet]  Deflendo  effnndit. 

Tsenara]  Inferos.  Tamarus  Laconiae  promontorium, 
per  cujus  horribilem  specum  fabulantur  iter  esse  ad 
inferos,  pro  quibus  interdum  accipitur. 

Veniam]    Beneticium.  Ovidius  : 
Quod  si  fata  ncgant  veniam  pro  conjuge. 

Umbrarum  dominos]  Deos  inferos. 

Tergeminus]  Triceps,  id  est   trium  capitum.   Idem 

libro  de  amandi  Arte  tertio  : 

Saxa  ferasque  lyra  movit  Bodopeius  Orpheus, 
Tartareosque  lacus,  tergemiuumque  canem. 

Tergeminus  modo  triformis.  Maro  : 

Tergemiuamque  Hecaten,  tria  virginis  ora  Diause. 

Modo  tergemini  dicuntur  tres  nati  eodem  partu. 

Captus]  Deleclatus. 

Janitor]  Januoa  custos,  qui vestibulum  scr\at. 

Ct  r!>i)'ii>  Typhonis  iilius  et  Echidna1,  fraler  Hydroj 
ac  Orthri,  cants  Geryonis,  ut  est  apnd  Hesiodam  qui 


1041 


Ml  II.MK.LEII  COMMENTARIA. 


1042 


pro  foribus  Orci  custos  cxcubat.  Tubilius  : 

Nuui'.  nigcr  in  portn  Berpentum  Cerberua  orc 
Stridet,  ct  .-orntas  excubat  aute  fores. 

Claudianus  : 

Latratum  triplicem  compescuit  ingens 
Janitor. 

Sontcs}  Nocentes,  qui  turpia  facinora  perpetrarunt. 

Agitant]  Vexant,  persequuntur. 

Dcx]  Furise    infernales.    Furias    Ires    Hesiodus   ot 

Epimenides,  easque  e  sanguine  pudendorum  Saturni 

(quae  patri  Jupiter  amputavit]  o.ditas  aiunt.  Nocle  ge- 

nitas  autumat  /Eschylus  et  Maro  : 

Ilunc  mihi  da  proprium  virgo  sata  nocte  laborcm. 

Statius  Acherontem  patrem  tribuit : 

Totiilemque  satis  Aeheronte  nefasto 
Virgiuibus. 

Non  Ixionum  caput]  Ixion,    ut  Euripides  ait,  Phle- 

gya  patre  natus  :  ut  Pherecydos,  .Kthone,cum  de  me- 

dio  sustulisset  Eioneum,    cujus  liliam   nomine  Dian 

uxoremduxerat :  quod  istagenero  debita  promissaque 

munera  veteri  more  Uagitaret,  atque  supposito  tigno 

in  accensam   foveam    excepisset,  ab   ea   c;ode    cum 

c.oteris  nec  aqua?  aspersione,  neque  sufflcionibus,  aut 

dierum  numero  tolli  posse  videretur,  ab  Jove  expia- 

tus  est.  Sed  is  eam  rem  parum  gratam  hnbuit,  ausus 

ad  stuprum   Junonem  provocare.  Dea   communicato 

cum  Jove  consilio,  immisit  nubom,  quam  pro  Junone 

complexus,  Centauros  genuit,   et  damnatus  apud  in- 

feros  assidua  rotae  vertigine  rapitur.  Tibullus  : 

IllicJunonem  toutare  Ixionis  ausi, 
Versautur  celeri  noxia  meuibra  rota 

Velox}  Geleri  vertigine  versatilis. 
Prxcipitat]  Dejicit. 

Site]  Siti.  Perperam  indocti  legunt  hoc  loco  siti, 
contra  metri  rationem,  cum  licentia  poetica  Boetius 
site  conscripserit,  ut  libro  .Eneido  vi  Virgil.  : 

Gaude  cognomine  terra. 
pro  cognomini,  teste  Servio,  et  Ovid.  in  Eastis : 
Extaque  ceporea  cruda  biinestre  teuet : 

pro  bimestri.  Idem  libro  de  Tristibus  quinto  : 

Exiguum  pleno  de  mare  demat  aquae. 
pro  mari. 

Longa}  Diuturna. 

Perditus]  Excruciatus. 

Spernit}  Contemnit.  Cantu  enim  musico  deliuitus, 
siti  non  laborat. 

Tantalus]   Hic    Smyrnam  Phrygiae  vel   (ut  alii  tra- 

duul)  Sypilum  tenuit.  Is   apud   inferos  (ut  canit  Ho- 

merus)  aquis  ori  nllabentibus  perpetua  siti  laborat. 

Supplicii  causam  uou  omnes  eamdem  tradunt.  Nam 

quidam  dicuut  eum  poenas  luore,  quod  Pelopem  liluun 

diis  hospilibus  epulandum  apposuerit.  Nonnulli  refe- 

runt  canem  lerapliJovis  iri  Creta  custodem  a  Panda- 

reo  Milesio  surreptuin,  adTantalum  pervenisse,  quem 

cum  repetenti Mercurio  abjurasset,  hac  affectum  pce- 

na.  Canis  aureus  erat  et  spirans.  Ut  Asclepiades    ex 

Fabula  refert,    quoniam  deorum  secreta  mortalibus 

revelarit.  Ovidius ; 

QiiBcrit  aquas  iu  aquis,  et  poma  fugacia  captat 
Tantalua,  hoc  illi  garrula  Lingua  dedit. 

Euripides  ait  in  aere  suspensum  impediinenti    saxo 


A  torqueri.  Sunt  qui  subjcctum  Sypilo  monli  tradant 
in  Eydin.  Petronius  in  Tantalo  reprsesentari  avaros 
autumnt,  quibus  opes  usui  non  sunt,  et  siccis  fauci- 
bus  coiulitis  pecuniis  incubant.  Versus  ejus  apud 
Fulgentium  lii  snnt : 

Nec  hiliit  inter  aquas,  nec  poma  patentia  carpit 
Tantalus  infelix,  quem  sua  vota  premuni, 

Divitis  ba3c  magni  facies  erit,  omnia  late 
Qui  teuct,  et  sicco  concoquit  ore  fainciu. 

Modis]  Cantu  Orphei. 

Tityi]  Hic  (ut  ait  Pherecydes)  Jovis  et  Elarse  lilius 
fuit,  ejus  quam  gcnuit  Orchornenus.  Telluris  tamen 
dictus  est,  quod  eo  gravida  nnter  Elara,  Junonis 
metu  terrae  caveruam  subiens,  illic  puerum  peperit. 
Indical  in  Beotia  Strabo  specum  Elaram  a  re  gesta 
n  nominatain.  Alii  sentiuntideo  terra?  tilium  dici,  quod 
ex  hominuin  genere  servos  et  immanes  (cujusmodi 
Tityus  fuit)  fabulae  ex  terra  natos  fingunt,  et  Calli- 
machus  atrocissimas  quasque  bestias  terrae  genus 
appellat,  In  novemjugera  distentus  apud  inferos  pa- 
scit  vultures,  ut  auclor  est  Homerus,  quoniam  vim 
Latonae  inferre  tentavit,  vel  (utcanit  Euphorion)  Dia- 
U33  vitinm  intulit:  quapropter  Apollinis  et  Dianae 
tclis  exstinctum  refert  Pindarus. 

Vultur]  Homerus  geminos  vultures  admotos  Tityo 
canit,  Ovidius  et  Claudianus  unum.  Sic  et  Sencca  in 
Hercule  furenli : 

Proabet  volucri  Tityus  seternas  dapes. 
Veteres  theologi  (ut  refert  Macrobius  in  Somnium 
Scipiouis)  vulturem  jecur  immortale  lundeutem,  ni- 
C  hil  aliud  iutelligi  voluerunt  quam  tormenta  conscien- 
tiee  obnoxia  llagitio,  viscera  interiora  rimantis,  et 
ipsa  vitalia  indcfessa  admissi  sceleris  admouitione 
lauiantis,  semperque  curas,  si  requiescere  forte  ten- 
taveriut,  excitantis,  tanquam  fibris  renascentibus  in- 
hacrendo,  nec  ulla  sibi  miscratione  parccntis,  lege 
hac  qua  sejudice  nemo  nocens  absolvitur,  uec  de  se 
suam  potest  vitaro  sententiam.  Illos  autcm  epulis 
aute  ora  positis  excruciari  fame  et  inedia  tabescere, 
quos  inagis  magiique  acquirendi  desiderium  cogit 
pra?senlem  copiam  non  videre,  et  iu  affluentia  inopes 
egeslatis  mala  iu  uberlate  patiuntur,  nescientcs  pnrta 
respiccre  dum  egeut  habendis.  Illos  radiis  rotarum 
pendcre  districtos,  qui  nihil  consilio  pr;o.videntes, 
nihil  ralione  moderanles,  uihil  virtutibus  explican- 
tes,  seque  ct  actus  suosomnes  fortuuae  perinittentcs, 
casibus  et  fortuitis  somper  rotantur.  Saxum  ingcns 
volvere,  iucfficacibus  laboriosisque  conatibus  vitam 
terentes.  Atram  silicem  lapsuram  semper,  et  cadenti 
similem,  illorum  capitibus  imminerc  qui  arduas  po- 
testates  et  infaustam  ambiuut  tyrannidcm,  nunquam 
sine  Limore  victuri,  et  cogentes  subjeetum  vulgus 
odissc,  dum  metuant,  semper  sibi  videntur  exitium 
(quod  mcrentur)  excipcre.  Hic  Macrobius. 

Arbiter]  Dominus,  judex. 

Umbrarum]  Animarum. 

Viro]  Orpheo. 

Etnpt  im  Kedemptam. 

Conjugcm]  Eurydicen. 

Durn  tartara  Uquerit]  Dum  inferorum  sedem  c.xicrit 

Lumina  flectrre]  Respicere. 


D 


1043 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1044 


Quis  legem  dct  amantibus]  Quis  (inquit)  tamcrudelis  A 
est,  ut  amantibus  legem  imponat  ?  Amor  enim  major 
lex  est  sibi   quam  ulla  lex   praBscripta,  ac   si  dicat, 
Tanta  vis  amoris  est  ut  legem  aliam  non  admittat. 

Hcu  noctis  prope  tcrminos]  Id  est,  sub  ipsius  Iucis 
accessum.  Sic  Maro  : 

Eurydicenque  suam  jam  luce  sub  ipsa 


Immemor  heu,  victusque  animi,  respexit. 

Pcrdidit]  Amisit. 

Occidit]  Media  contracta  legendum.  Sensus  est. 
Orpheus  ipse  Eurydices  amissioneuna  cum  ea  penit. 
Virgilius : 

Illa.  Quis  etme,  inquit,  miseram  et  te  perdidit,  Orpheu. 

In  supcrum  dicm]  In  summiboni  lucem. 


LIBER  QUARTUS. 


IN  PROSAM  PRIMAM. 
Dixerat  primo  volumine  Boetius,  Videre  autem  vi 
deornefarias  sceleratorum  officinas  gaudio  lsetitiaque 
fluitantes,  perditissimum  quemque  novis  delationum 
fraudibus  imminentem,  jacere  bonos  nostri  discri- 
minis  terrore  prostratos,  flagitiosum  quemque  ad 
audendum  quidem  facinus  impunitate,  ad  efficiendum 
vero  prsemiis  incitari,  insontes  autem  non  modo  se- 
curitate,  verum  ipsa  etiam  dcfensione  privatos.  Ita- 
que  libet  exclamare  : 

0  stelliferi  eonditor  orbi?. 
In  quo  quidem  carmine,   ut  animi  nimium  perlurba- 
tus,  inter  ccetera  et  heec  subdit : 

Premit  insontes 
Dehita  sceleri  noxia  posna. 
At  perversi  resident  celso 
Mores  solio,  sanclaque  calcant 
lnjusta  vice  colla  nocentes. 

Etreliqua  in  eamdem  sententiam.  Hoc  igitur  libro 
Philosophia  (ut  morbi  radicem  penitus  exstirpet)  cam 
Boetii  opinionem  graviter  redarguit  atque  confutat, 
docens  semper  quidem  potentes  bonos  esse,  malos 
vero  abjectos  semperatque  imbecilles,  nec  sine  pce- 
naunquam  esse  vitia,  nec  sine  prajmio  virtutes ;  bo- 
nis  felicia,  malis  semper  infortunata  contingere. 
Super  quibus  lege  Gorgiam  Platonis,  divi  Gregorii 
Moralia,  capul  quintum  octavi  libri  Caesariensis  Eu- 
sebii  de  Prreparatione  evangelica,  Lactantii  Firmiani 
de  Justitia  caput  23,  epistolam  divi  Hieronymi  ad 
virginem  exsulem  consolatoriam,  etejusdem  alteram 
ad  amicum  oegrotum,  et  rursus  aliam  quse  inscribitur 
ad  Oceanum,  Baptistse  Mantuani  lib.  v  de  Patientia, 
et  id  genus  alia. 

IN  METBUM  PRIMUM. 

Carmen  est  dicolon  distrophon,  constans  altero 
versu  Alcmanio  dactvlico  tetrametro  acatalecto,  al- 
tero  Archilochio  iambico  dimetro  acatalecto.  Pendet 
autem  eo,  quod  proxima  prosadixit:  Pcnnas  etiam 
tuse  mcnti,  quibus  sc  in  altum  tollere  possit,  affigam. 
Nunc  igitur  ait  Philosophia  ad  verara  beatitudinem 
pervenire  neminem  posse,  nisi  animo  virtutum  alis 
sublato,  terrenisque  omnibus  despectis  coelos  trans- 
cendat,  et  summo  bono  contemplatione  seconjungat. 

Pennse  volucrcs]  Vires  meutis  per  veritatis  specula- 
tionem  sublevandae. 

Celsa]  Altas  partes. 

Poli)  Coeli. 

Quas]  Pennas. 

Qui]  Ignis. 

Agili  motu]  Ob  velocissimam  conversionem. 

JEtheris]  Cceli. 


Verticem]  Summitatem. 
In  astrifcras  domos]  Inorbes  planetarum. 
Phcebo]  Soli. 

Conjungat  vias]  Appropinquet  et  sese  applicet. 
B  Aut  comitctur]  Ordo  est :  Aut  donec  mens  ipsa  mi- 
les,  id  est  ministra  et  comes.  Translatio  inde  sumpla, 
quod  sicut  miles  ducem  suum  comitatur,  ita  mens 
divinarum  rerum  contemplationi  philosophiae  studiis 
dedita,  eas  indefesso  labore  prosequitur.  Corusci  si- 
deris,  id  est  Jovis,  cujus  fulgor  (M.  Tullio  teste)  ho- 
minum  generi  prosperus  est  et  salutaris ;  comitetur 
iter  gelidi  senis,  id  est  Saturno  se  adjungat  planeta- 
rum  summo,  qai  apud  priscos  pingebatur  homo  se- 
nex,  canus,  prolixa  barba,  curvus,  tristis,  pallidus, 
tecto  capite  :  et  qui  dextra  falcem,  et  in  eadem  ser- 
pentisimaginem  caudam  suam  ore  mordentis,  sinistra 
infantem  filium  ori  devoraturus  admovebat.  Virgilius 
in  Georg. : 

Frigida  Saturni  sese  quo  stella  receptat. 
C      Vel  quocunque]  Ordo  est :    Vel    recurrat  circulum 
astri,  quocunque  micans  nox  pingitur. 

Recurrat]  Repetat,  revisat.  Recurrat  autem  ideo, 
quod  animae  coelestis  origo  sit :  itaquecontemplatione 
in  patriam  suam  recurrat,  tametsi  quidam  legant 
percurrat.  Per  astri  circulum  coelum  signiticat  stelli- 
ferum,  quod  et  firmamentum  dicitur. 
Ubi]  Postquam. 

Exhausti]  Exhaustionis,  iinitionis,  exactse  specula- 
tionis.  Imitatio  est  Virgiliani  illius  in  libro  Georg.  u  : 

Cni  nunquam  exhausti  satis  est. 
Perperam  igitur  indoctis  legitur  exhaustum. 

Polum  extimum]  Supremum  coelum.  Lucretius  lib. 
de  Rerum  Natura  i  : 

D  Ergo  vivida  vis  animi  pervicit,  et  extra 

Processit  longe  flammantia  moenia  mundi, 

Atque  omne  immensum  peragravit  mente  animoque. 

Divus  Hieronymus  contra  Jovinianum  ex  Theophra- 
sto  :  Sapiens  autem  nunquam  solus  esse  potest,  habet 
secum  omnes  quisunt,  quisque  unquam  fiierunt  boni,  ct 
animumliberum  quocunque  vutt  transfert.  Quod  corporc 
non  potest,  cogitatione  complectitur :  ct  si  hominum 
inopia  fuerit,  loquituf  cum  Dco.  Nunquam  minuss 
erit  quam  cum  solus  fucrit.  Rodolphus  Agricola  iu 
Protreptico :  Qux  potcst  autem  major  es$<\  qux  ccrtior 
pliilosophix  divinitas,  quam  nulli  claudi  ttrminis,  nullo 
spalio  contineri  ?  Vadit  cnim  sacer  viri  animus  liber, 
solutus,  nullisque  coercitus  mctis  :  ct  qnacunquc  rerum 
natura  potest.  vagatur  :  ncc  terras  ct  maria  sohim,  scd 
sidt  /•<!  >■  mtosque  ccetos  pererrat.  Non  tenuissima 

rcsistunt :  comprchcndit,  exsuperat,  penetratque cuncta. 


lOiii 

Vcrendi  luminis]  Divina>.  lucis. 

llic\  Ultra  suprumum  coslum. 

Regum]  Omnium  principum. 

Sccptrum]  Dominium,  imperium. 

Habcnas]  Moderamina. 
Tempcrat]  Dirigit. 

Volucrcm  currum]  Ocelum  quod  certissima  conver- 
sione  circumagiti  r. 

Rerum  coruscus  arbitcr]  Deus  Dominus,  iuspector 
etjudex  omnium  longc  illustrissimus. 

Huc\  Illuc,  puta  ad  sedcm  verae  beatitudinis. 

lkduccm]  Incolumem,  salvum. 

Referat]  Rcducat. 

Quam}  Patriam. 

Immemor]  Corporea  contagione  oblitus. 

Sistam\  Stare  faciam,  nec  ultratendam. 

Torvos]  Terribiles. 

Ccrncstyrannos  cxsulcs]  A  vera  patria  procul  ab- 
errantes.  Seneca  in  Thebaide  :  Rcgna  cum  scelere, 
omnibus  sunt  exsiliis  graviora. 

1\  PROSAMII. 

Affert  rationes  pulcherrimas  tirmissimasque  Philo- 
sopbia,  quibus  arguit  bonos  etvirtute  praeditos  sem- 
per  potcutes  esse  :  contra  vero  malos  imbecilles  et 
omnibus  verae  potentise  viribus  destitutos. 

Nam  cum  bonum  malumque  contraria  sint]  Teste 
Ciccrone  libro  Tusculanarum  Qiucstionum  quinto  : 
Contrariorum  contraria  sunt  consequentia. 

Vcramque  illam  Platonis]  Hacc  sententia  est   apud 


MURMELLIl  COMMENTARIA. 
A 


lOifi 


B 


llinc\  Ex  alia  partc. 

Flagellai]  Verberat,  concutit.  Ordo  cst :  Ira  tur- 
bida  tollcns fluetus,  Qagellat  mentem. 

Fluctus  Uotus  et  animi  sestus. 

Turbida]  Turbulenta. 

Tollens]  Snscitans. 

Captos]  Vi  tristitiee  victos. 

Lubrica]  Instabilis,  inconslans,  metui  cedens. 

Ergo]  Ordo  est  :  Ergo  ipse  pressus  iniquis  dominis 
non  1'acif,  quod  optat,  cum  cernas  unum  ferru  tot  ty- 
rannos. 

Unumcaput]  Unum  flagitiosum  bominem. 

Tot  tyrannos]  Totvitia  ei  dominantia. 

Ferrc]  Pati. 

Non  facit  quod  optat]  Non  efticit  quod  vult,   coquc 
nec  liber  nec  potens  esseconvincitur. 
IN  PROSAM  III. 

Acute  et  dilucide  disserit,  nunquam  bonispracmia, 
nunquam  sua  sceleribus  deesse  supplicia  :  docetque 
virtutum  splendore  mortaleseo  praestantiaepervenire 
ut  ab  improbis  nihilneque  detrimenti,  neque  offusca- 
tionis  pati  queant,  ct  (quod  longeplus  est)  deos eva- 
dere.  Contravero  scelerum  infectione  adeo  ab  hu- 
tnanae  nalurse  diguitate  degenarare,  ut  in  bestias 
transformentur. 

In  stadio]  In  curriculo.  Stadium  Graece  trruStov  seu 
crra-Jio?,  Latine  curriculum,  locus  est  in  quo  equi 
bominesve  currunt,  et  certant  athletae,  dictum  «7rd, 
ro-i  oroctfios   lioc   cst,   a  stationc,   quod    Hercules  eo 


Platonem  in  (iorgia,  ubi  Socrales  adPolum  haec  ait :  C  spat.io  unospiritu  confecto  constitisset.  Stadium  con- 


Asscro  equidcm,  o  Polc,  tam  rhctores  quam  tyrannos 
minimam  in  civitatibus  habere  potentiam,  qucmadmo- 
dmn  paulo  ante  dicebam.  Nihil  enim  {ut  ita  dixerim) 
faccreex  his  qux  volunt,  faccre  tamen,  quod  sibi  opi- 
nantibus  optimum  videatur. 

IN  METRUMII. 

Carmen  est  dicolon,  dislrophon,  altero  versu  con- 
stans  Alcmanio  trochaico  dimetro  acatalecto,  altero 
Pherecratio.  Docet  tyrannos,  tametsi  vulgo  videantur 
judicenturque,  minime  tamen  potentes  esse  :  cum 
gravissima  cupiditatum  suarum  jugiter  opprimantur 
servitute.  Diogencs  Cynicus  recte  servos  quidem  do- 
minis,  malos  autem  cupiditatibus  servire  dixit.  Teste 
Joanne  evang.  :  Omnis  qui  faeit  peccatum,  servus  est 
peccati  (Joan.  viu).  Divus  August.  hbro  de  Civitate 
Dei  quarto,  capite  tertio  :  Malorwnverorcgnummagis 
regnantibus  nocet,  qui  suos  animos  vastant  scelcrum  ma- 
jore  licentia.  Et  uou  multo  post  subdit  :  Proinde  bo- 
nus,  ctiamsi  scrciat,  libcrest;  malus  autcm,  etiamsi 
regnet,  servus  cst.  Nec  unius  hominis,  sed  (cjuod  est 
gravius)  tot  dominorum  rpiotvitiorurn. 

Septos]  Circurmhtos,  constipatos. 

Trislibus]  Tristitiam  iufereutibus. 

Torvo]  Terrilico. 

Rabie]  Feritate. 

Intus]  In  eorum  conscientia. 

IUnc\  Ex  una  parte. 

Versat]  Exagitat. 

Avulis  wenamsjlllecebrosis  atluctiouibus. 


D 


tinet  octftvam  mille  passuum  partem.  Divus  Hiero- 
nymus  :  Stadium  est  hsec  vita  mortalibus.  Hic  contcn- 
dimus,  ut  alibi  coroncmur.  Divus  Ambrosius,  libro 
Officiorum  primo,  capite  decimo  sexto  :  Quid  alibi 
poscis,  quod  cdibi  debetur  ?  Quid  prsepropere  coronam 
exigis,  antcquam  vincas  ?  Quid  detcrgere  pulverem,  quid 
requiesccre  oupis?  Quid  cpulari  gestis  antequam  sta- 
dium  solvatur?  Adhucpopulus  spectat,  adhuc  athletee 
in  stcmmatc  sunt,  et  tu  jam  otium  pctU  ?  Sed  forte  di- 
cas,  cur  impii  Ixtantur?  cur  luxuriantur?  cur  etiam 
mecum  non  ipsi  laborant  ?  quoniam  qui  non  subscripse- 
rint  ad  coronam,  non  tenentur  ad  laborcm  certaminis. 
Qui  in  stadium  non  descendcrint,  non  se  pcrfundunt 
oleo,  non  oblinunt  pulvere.  Quos  manct  gloria,  exspectet 
injuria  :  ungucnlati  spectare  solcnt,  non  dccertarc;  non 
solent  zestus,  pulverem,  imbrcsque  pcrpeti.  LHcant  crgo 
et  ipsi  athletse  :  «  Vcnite,  nobiscum  laboratc  »  Scd 
respondebunt  spcctatorcs  :  «  Nos  hic  interim  de  vobis 
judicamus,  vos  autcm  sinc  nobis  coronse  (si  viccritis) 
gloriam  vindicabitis .  »  Isti  igitur  quiin  deliciis,  quiin 
luxuria,  rapinis,quxstibus,  honoribus  studia  posucrunt 
sua,  spcctatorcs  magis  sunt  quam  prseliatorcs.  Habent 
lucrumlaboris,  fructum  virtutis  non  habent.  Fovent 
otium  asiuiia,  ct  improbitate  aggcrant  divitiarum  acer- 
vos,  sed  exsolvent  (seram  licct)  nequitise  suue  pxnam. 

.Xrque  cnim  bonus  ultra  jure  vocabitur,  qui  careat 
bono)  Seutentia  est  Socratis  Platouici  in  Gorgia,  quia 
bonum  (iuquit)  est,  quo  prsesentc  boni  sumus.  Prorsus 
boni  vcro  sumus  ct  nos,  etqusecunque  alia  bona  sunt, 


1047 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIOXE  PHILOSOPHLE. 


1048 


obvirtutem  quamdam  quae  adsit.   Socraticae  Platoni-  A  seipso  solvitur.  Silius  Italicus  libro  decimo  tertio 


cseque  sententiae  M.  Tullius  subscribit  libro  Tuscula- 
narurn  Quaestionum  quinto  bis  verbis  :  Omnes  bonos 
semper  beatos  volumus  esse.  Quos  dicam  bonos,  perspi- 
cuum  cst.  Omnibus  cnim  virtutibus  instructos  et  orna- 
tos,  tum  viros  bonos  dicimus.  Videamus  qui  dicendi 
sint  beati.  Equidcm  hoc  existimo,  qui  sunt  in  bonis, 
nullo  adjuncto  malo.  Nec  ulla  alia  huic  verbo  (cum 
beatum  dicimus)  subjecta  notio  est,  nisi  secretis  malis 
omnibus,  cumulata  bonorum  complexio.  Hactenus  Ci- 
cero.  At  Laurentius  Valla,  vir  alioqui  doctissimus  et 
acris  tum  ingenii  tum  judicii,  libro  de  VeroFalsoque 
Bono  tertio,  nimia  caviliandi  iibidine  percitus,  nimis 
quam  insipienterin  Boetium  nostrumfertur,  ubi  con- 


Ipsa  quideui  virtus  sibimet  pnlcherrima  uierces. 
7.  nit  igitur]  Joannes  Franciscus  Picus  in  com- 
mentariis  secundi  bymni  beroici  :  Dicuntur  in  ea  ho- 
mines  bruta  converti,  quorum  affectus  nimia  voluntatis 
propensione,  usuque  rationis  posthabito,  consequuntur. 
Sic  in  leonem  iracundus,  in  vulpem  astutus.  in  suem 
venereus  converti  dicitur.  Hinc  apud  Pythagoreos  et 
Platonicos  \ominum  transformationes  in  bruta,  quas 
lepide  quoque  Severinus  adnotans  subindicavit.  Anto- 
nius  Codrus  sermone  primo  :  Sicut  anima  rationalis 
ct  proba  formam  praeslot  homini,  et  illum  divvnitotis 
participem  facit  :  sic  irraiionahs,  et  improba  pecori 
formam  tribuit,et  hominem  a  recto  discedentem  trans- 


tendit  eum  in  boni  vocabuloerrasse,  quod  tum  virtu-  B  format  in  belluam.  Corpus  ergo  {ut  vobis  ostei: 


tem  tum  felicitatem  significet,  perperamque  ita  col- 
legisse  :  Quicunque  est  bonus,  is  habet  bonum.  Verum 
(quod  bona  venia  dictumsit)  Valla  ipse  pudendo  errore 
labiiur,  cum  Boetium  insectans,  scribit  virtutSm  ac 
vitium  actiones  esse,  felicitatem  vero  atque  uifelicitatem 
qualitates,  res  etiam  effectu  ipso  inter  se  longissime  di- 
stantes.  Non  enim  (ut  ille  somniat)  virtus  et  vitium  ac- 
tiones  sunt,  sed  qualitates  et  (quod  plus  est)  in  eodem 
qualitatis  genere  cum  felicitate  ct  infelicitate,in  eo  sci- 
licet,  quod  Aristoteli  habitus  et  dispositio  vocatur.  Sed 
ne  quis  erret,  animadvertendum  cst  duplicem  esse  feli- 
citatcm,  alteram  quidem  inchoatam,  quam  ~Dei  gratia 
homoin  hac  vita  virtutum  studiis  consequitur.  et  hanc 
dicimus  esse  in  prima  specie  qualitatis  :    alteram  vero 


facit  hominem,  sedanima.  Unde  rccte  Plato  ut  reor) 
dicere  solebat,  cOx.  etrnv  mOpaiKoc  ?6  opwftevov,  id  est 
non  est  homo  id  quod  videtur.  Quare  vos  Codrum  non 
videtis,  sed  faciem,  sed  manus  et  memhra  Codri.  Ergo 
alienarum  opum  violentus  erentor,  lupum  se  facit.  Qui 
insidiator  est  et  fraudulentus,  astutam  oapido  portat 
sub  pectore  vulpem.  Qui  libidinosus  est  et  spureis  v> 
tuptatibus  imme7'sus,  in  hircum  se  vetinsuemtransfor- 
mavit.  Qui  linguam  hunc  et  illum  mordendo  exercet, 
canis  est.  Itaetin  alias  beltuas  homin>.  m  mutari  dicimus, 
eurn  deserta  ratione  irrationalem  sumit  appetitum. 
IN  METRUM  III. 
Carmen  est  Glyconium,  simile  sexto  primi  volumi- 
nis,  verum  in  hoc  fere  primus  pes  trocbseus   est,   ul- 


perfectam  et  omnibus  numeris  absolutam,    cujus  nemo  C  limo   tantum   versu  excepto,  ubi   spondens  primam 


antemortem  compos  fd,qu%  et  cum  sununo  bono  Deo 
que  ejusdem  est  substantix,  ut  supra  probatum  est : 
eamque  ob  infinitatem  sub  nidio  prxdicamento  collo- 
candam  censemus.  Proinde  recte  dixit  Boetius  non  bo- 
num  ultra  jure  vocari,  qui  careeit  bono,  hoc  est,  quicun- 
que  bonus  est,  eurn  habere  bonum,  sive  oirtutem,  siv( 
medis  felicitatem  accipere,  non  perfeclam  quidem  illam, 
sed  inchoatam,  quse  non  differt  a  eirtute,  sed  ei  est  ea- 
dem  i  quod  et  propheta  testificans  :  Beatus  ( ir,  inquit, 
cui,  nonimputavit  Dominus  peccatumnec  est  in  spiri- 
tu  cjus  dolus  [Psed.  xxxi).  Et  beatus  Ambrosius  libro 
de  officiis  secuudo  :  Certum  est  solum  et  summum 
bonum  esse  virtutem,  eamque  abundare  solam  ad  vitse 
fruetum  beatx,  nec  externis  aui  corporis  bo7iis,  sed 
virtutesola  vitam  praesteiri  beeitam,per  quamvita  seter- 
na  acquiritur.  Et  subdit  idem  eodem  in  libro  :  ln  quo 
una  virtus  est,  concurrunt  caeterse.  Quod  ideo  apposui, 
ne  quis  forsan  stultus  et  impius  opinetur  virtuti  vitia, 
quse  miseros  homines  reddunt,  cohserere.  Socrates  apud 
Platouem  -.Quamobrem  omnino necessarium  est,  inquit, 
o  Callicles,  temperatum  virum,  cum(utdiximus)  justus 
et  fortis  sit  et  pius,  esse  pcrfecte  bonum.  Bonum  vero 
bene  honesteque  agere,  quidquid  agat.  Eum  autem  qui 
bene  agit,  felicem  esse  atque  beatxun.  Improbum  vero 
ac  male  agentem,  esse  miserum. 

Quare  probos  mores  sua  prsemia  relinquunt]  Di- 
vu?  Anibrosius  Officiorum  libro  primo  :  Ergo  impius 
ipsc  sibi  piTna  cst,  justus  autem  ipse  sibi  gratia.  i.t 
utrique  aut  bonorum  aut  malorvm  operum  merces  ex 


regionem  tenet 


quem  si  quis  ita  legerit.  Mentis  ul- 
cere  Scwiimt,  ubique  primae  regioni  trocheenm  dede- 
rit,  at  ea  communis  est  spondeo,  troehseo,  et  iamho, 
ut  et  supra  docuimus,  et  facile  nobis  astipulabitur, 
quicunque  diligenter  Catullum.  Horatium.  Senpcam 
trasicum,  Terentianum.  et  ex  recentioribus  Marullum 
legerit.  Ait  autem  Pbilosopbia,  multo  pestileutiora 
esse  animi  vitia  Circes  magici*  incantitionibos  et 
veneficiis.  qua?  corporibus  tantum.  non  etiam  menti- 
bus  nocuisse  traduntur.  Vjtia  vero  teterrima  animis 
perniciem  inferunt. 

Neritii  ducis]  Liyssis.  .Neritus  (ut  lib.  x  docet  Stra- 
bo)  mons  est  irondosus  m  iusula  itbaca,  quam  tenuit 
D  Llysses,  qui  diciturinde  dux  >"eritius.  Ovidius : 

Pro  duce  Neritio  riocti  mala  no«fra  no^ta? 
Scrihit'1.  Neritio  nam  mala  plura  tuli. 

Pelago]  Mari,  p^rmarp. 

Rotes]  Xaves. 

Qua]  In  qua  insnla. 

D  Circe  Haec  (ut  Homerus  scrihit  filia  fuil  v  - 
lis  ex  Perse  Oceani  filia,  soror  CEtee  Colchorum  re- 
gi>,  magirae  sapien'i:o  peritissima.  Habitavit  aut^m 
in  Asea  insula  editiori  jn  loco.  quem  eircum  errahint 
et  ursi  et  leones,  quos  illa  veneticiis  cibo  et  potni 
immistis  ex  bominihus  feras  frcerat.  tamen  in  homi- 
ne«  non  eseviehant,  sed  veloti  canes  adulabantur.  Ille 
soc'o-  Ulyssis  vertit  in  porcos  .  prmter  Earylochnm, 
qui  fraudem  in  aedific  -  sospicatns,  non  intravit, 
Lecatur   Ilomerus  libro  0  \,  Virgilius    .Enei- 


1049 


MURMELLU  COMMENTARIA. 

xiv  Metamorph.,  Diodorus  vero  Si-  A 


IO.SO 


dos  va,  Ovidius 
culus  lib.  v. 

Solis  edita  semine]  Vel  iilia  Solis,  ut  ait  Homerus, 
cui  Maro  subscribit : 

Dives  iuaceessos  uhi  Solis  lilia  lucos 

Assiduo  resonat  cantu  : 

et  Ovidius  : 

Venerat  iu  silvas  et  tilia  Soli3  easdem 
Vel  (ut  Diodoro   placet)    ex     patre   Solis   neptis,    ex 
malre  Hecate  proneptis  eius. 

Carmine]  [ncantatione.  Virgilins : 

Carminibua  Girce  socios  mutavit  Ulyssei. 

Quos}  Hospites. 

Ut]  Postquam. 

In  varios  modos}  ln  diversas  belluarum  forncas. 

Vcrtit]  Mutavit. 

Ilerbipotens}  Hcrbis  potens. 

Marmaricus]    Ab  Africae  regione,  ubi  plurimi  sunt 
leones. 

D?ntc  crescit  et  unguibus]  Majores  sibi  et  dentes  et 
ungues  transformatus  in  leonem  accepit. 

Superadditus]  Perperam  legunt  indocti,  nuper  ad- 
ditus. 

Ululat}  Prima  extenta  positum,   quam  Maro   con- 
traxit : 

Ac  forma?  magnorum  ululare  leonum. 

Tigris  Indica}  Sic  Juvenalis  satyra  15. 

Indica  Tigris  agit  rabida  cum  tigride  pacem. 

Pomponius  Mela  libro  tortio  :  Silvse  alia  quoque  dira 
animalia,  verum  ct  Tigres  fcrunt  utiquc  Ilyrcanix  sx- 
vum  ferarum  genns,  et  usquc  eo  pernix,  ut  illis  longe 
quoque  progressum  cquitcm  consequi,  ncc  tantum  se- 
mcl,  sed  aliquoties  cfiam  cursu  unde  cceperit,  subinde 
rcpctito,  solitum  et  facile  sit.  Causa  ex  eo  cst  quod  ubi 
Ule  intcrceptos  carum  catulos  citus  capit  avehere,  et 
rabicm  appropinquantium  frustraturus,  astu  unum  de 
pluribus  omittit,  hse  projcctum  accipiunt,  et  adcubilia 
sua  referunt,  rursumqm  et  ssepius  remeant,  atque  idem 
efficnint,  duncc  ad  frequentiora,  quam  adire  audeant, 
profusus  raptor  evadat.  Tigris  (ut  divus  Ambrosius 
libro  Hexaemeron  sexto  refert)  ubi  vacuum  raptx  so- 
bolis  cubile  reperit,  illico  vcstigiis  raptoris  insistit.  At 
ille  quamvis  equo  vectus  fugaci,  videns  tamen  velocitate 
fcrse  se  possc  prsevcrti,  ncc  evadendi  ullum  suppetere 
sibiposse  substdium,  technam  hujusmodi  fraude  moli- 
tur  ;ubi  se  contiguvm  viderit,  sphseram  de  viro  proji- 
cit.  At  illa  imagine  sui  luditur,  et  sobolem  putat,  revo- 
cat  impetum,  colligere  felam  dcsiderans.  Rursus  inani 
specie  retenta,  totis  se  ad  comprehendendum  equitem 
viribus  fundit,  et  iracundise  stimulo  velocior,  fugimti 
imminet.  Itte  iterum  sphjerx  objectu  sequentem  retar- 
dat.  Nec  tamen  sedulitatem  matris  memoria  fraudis 
excludit.  Cassam  versat  imagincm,  et  guasi  lactatura 
fctus  residet.  Sic  pietatis  sux  studio  deccpta,  et  vin- 
dictam  amittit  ct  prolem. 

Mitis]  Nemini  viin    inferens.    Sic  ex  Homeri   sen- 
tentia  Ovidius  : 

Mille  lupi,  mistique  lupis  ursique  leajque 
Occursu  fecere  metuni.  ^ud  nulla  tioieuda. 
Nullaque  eratnostro  jactura  in  corpore  vulnus, 
Quin  etiam  blaudas  movere  per  aera  caudas. 


Nostraquc  adulautes  comituut  vestigia. 

Licet]  Quamvis. 

Numen]  Potentia. 

Arcadis  alitis]  Morcurii  in  Arcadioj  monte  Gyllene 
geuili,  qui  lingitur  u  poetis  alatus. 

Ducem]  Ulyssem. 

Solvcrit}  liberaverit. 

Peste]  Pernicie,  iu  suem  Iransformatione. 

Eospitis]  Girces.  Mercurii  enim  tum  consilio,   tum 

lienelicio  (ut  refert  Homerus)  Ulysses  ne   in  belluam 

transfonmretur,   servatus  est.   Unde  Ovidius  Home- 

rum  imitatus. 

Pacifer  uuic  dederat  florem  Cylleuius  album, 
Moly  vocant  superi,  nigra  radice  teuetur 
Tutus  eo,  mouitisque  siinul  cuilestibus  iutial 
Ille  domum  C.irces. 

"      Rcmigcs}   Ulyssis  socii. 

Mala]    Noxia,  venelica,  perniciosa. 

Traxerant]  Hiberant. 

Cercalia  pabida]  Panes. 

Glandc]  Porcorum  pabulo. 

Verterant]  Mutaverant. 

Voce]  Loquela. 

Corpore]  Decst  et. 

Nihil}  Subaudi  praetcr  mentcm. 

Supcr]  Insuper. 

Monstra}  Transformationes.  Virgilius  : 

Quse  ne  monstra  pii  patereutur  talia  manes. 

Levem}  Parum  efticacem. 

Manum]  Potentiam. 
r       Licet]  Quamvis. 

Corda]  Animos. 

Hsec  venena}  Vitia. 

Potentius}  Efficacius  quam  Circes  venena. 

Sibi}  Ei  ipsi.  Acyrologia  est  metri  gratia. 

Dira]  Pestifera. 

Penitus}  Intra  aniraum. 

Mentis  vulnere]  Quod  profecto  maximc  laedit  homi- 
nem.  Divus  Ambrosius  libro  Epistolarum  quinto  : 
Nullus  enim  major  est  dolor  quam  is  qui  peccati  mu- 
crone  vulnerat  conscientiam  :  neque  idlum  gravius  est 
onus  quam  pcr.catorum  sarcina  et  pondus  flagitiorum. 
Deprimit  animam,  curvat  usque  ad  terram,  nese  erigerc 
possit.  Gravia  fili,  gravia  nimis  dclictorum  pondera. 
Idem  libro  de  Officiis  primo  :  Vides  convivium  pecca- 
D  toris,  interroga  consckntiam  ejus.  Nonne  gravius  om- 
nibus  fetet  sepulcrisl  Intucris  Ixtiiiam  ejus,  et  salu- 
britatem  miraris  corporis,  filiorum  atquc  npum  abun- 
dantiam.  Intmspice  ulccra,  ct  vivacis  animse  cjus, 
cordisque  moestitudinem.  Rursus  Ofliciorum  111  :  Quae 
enim  pcena  gravior  guam  intcrioris  vulnus  conscicntix. 
Lodovicus  Bigus : 

Brevi  damnosa  voluptas 
Nequitiaj  transit,  scd  vuluerat  ossa,  medullas, 
Mciilem,  aniinumque  simul. 

Idem  : 

Fallimurheu  uiiseri,  non  est  exlriusecus  ulluin 
Flugitium  :  in  medio  pectore  regna  tenet. 

Vulnus  hiat  lethale,  tamen  mediciua  paratur 
Nulla,  nec  a  uobis  curritur  ad  medicum. 

llia  si  dolcaut,  terris  peragramus  et  a^quor, 
Curam  animi  uullus  delicientis  babet. 

Nos  quoque  olim  juvcnes  admodum,  in  elegiis  mora- 


Ill.il 


APPENDIX  AD  LIBHOS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHL£. 


iOol 


libus  sic  lusimus  super  re  minime  ludicra  : 

Splendida  magnifici  cernis  convivia  regis, 

Astantes  pueros,  aurea  vasa  vides. 
lllius  nientem  si  forte  videre  liceret, 

Ulcera  perspiceres  sordidiora  luto, 
Innuineras  pestes,  et  plurima  rnonstra  videres, 

lnferno  longe  plus  fugienda  cane. 

IX  PROSAM  IV. 

Hac  prosa  primum  quidem  fatetur  Severinus  vitio- 
sos,  tametsi  speciem  humani  corporis  retineant,  ani- 
morum  tamen  qualitate  in  belluas  transformari.  Ve- 
rum  id  sibimirabile  cum  primis,  indignumque  videri 
ait,  in  tantam  \  ilitatem  abjectos in  bonorum  perniciem 
grassariposse,et  male  concupita  perpetrare:  cui  veris- 
simis  rationibus  occurrens  Philosopbia,  duo  disserit  a 
vulgari  quidem  opinione  longe  aliena,  nectamen  mi- 
nus  vera.  Quorum  alterum  est,  multo  miseriores  im- 
probos  fieri,  cum  libidini  suae  fecerunt  satis,  quam  cum 
perperam  appetita  exsequi  nequiverint.  Alterum  vero, 
minus  miseros  esse  malos,  facinorum  suorum  poenas 
expendentes  :  tametsi  nulla  correctionis  ratio,  nullus 
exempli  respectus  habeatur,  quam  si  eo  impune  ad 
tempus  elabentes  nulla  justitise  pcena  coerceat. 

Convenienti  loco]  In  hujus  libri  prosa  sexta. 

Multo  igitur  infeliciores]  Socrates  apud  Platonem  in 
Gorgia  :  Secnndum  vero  sentcntiam  meam,  o  Pole,  qui 
injuriatur,  injustusque  est,  omnino  est  ante  alios  miser  : 
miserior  autem,  si  injuriam  pxnas  nunquam  luat ;  mi- 
nus  veromiser,  si  luat,  suppliciumque  jussum  apucl  deos 
hominesque  reportet.  Divus  Augustinus  libro  de  Civi- 
tate  Dei  xn,  capite  3  :  Et  cum  in  poenis  cst  naiura  vitio- 
sa,  cxcepto  eo  quodnaturaest,  ctiam  hocibi  bonum  cst, 
quod  impunita  non  est :  hoc  enim  est  justum,  et  omne 
justum,  procul  dubio  bonum. 

IN  METRUM  IV. 

Carmen  est  dicolon  distrophon,  altero  versu  hende- 
casyllabo  constans,  altero  elegiaco  pentametro.  Exse- 
creatur  eo  Philosophia  mores  hominum  elFeratos,  qui 
cirm  plurimis  periculis  sint  obnoxii,  nihilo  secius 
invicem  bellis  gerendis  mortem  properant,  et  mutua 
strage  desseviunt :  cum  bonijure  sunt  diligendi,  mali 
vero  magis  miserandi,  quam  insequendi. 

Fatum]  Mortem. 

Ense\  Gladio.  Legatur  elegia  Tibulli,  cujus  ini- 
tium  : 

Quis  fuit  horrendo?  primus  qui  protulit  euses? 

Miscrcsce]  Miserere.  Miseresco  deductum  est  a  mi- 
sereo,  quod  apud  veteres  fuit  personale  verbum.  En- 
nius  libro  Annalium  quinto  : 

Cogebant  hosteis  lacrymantes,  utmisererent. 

IN  PROSAM  V. 

Hactenus  disseruit  malos  omnes  miseros  esse  etani- 
morum  qualitate  dcgenerarc  iu  belluas,  bonos  autem 
beatos  et  deos  evadere.  Verum  his  Severinus  non- 
dum  omni  ex  parte  consolatus,  pristinae  suse  digni- 
tatis  memor,  et  exsilium  acceptamque  contumeliam 
etiamuum  'regre  ferens  (quanquam  ante  probatum 
est  forlunre  bona  non  esse  vera)  neminem  tamen 
vel  sapientum  vivere  dicit,  qui  non  fortunae  bona 
calamitatibus  et  suppliciis  anteponat,  quse  passim  ab 
improbissimo  quoque  virtute  praeditis  iulligi  lamen- 


A  tatur,  ut  vincula,  ut  carceres,  squalores,  ut  verbera, 
quse  ex  legum  prasscripto  perniciosis  constituta  sunt. 
At  hi  impune  evadunt,  insontes  autem  plectuntur. 
Cujus  causam  confusionis  admirabundus  ex  Philoso- 
phia  Boetius  sciscitatur. 

IN  METRUM  V. 

Exemplis  colligit  e  causarum  ignoratione  admira- 
tionem  oriri,  quibus  acceptis  et  penitus  cognitis,  haec 
e  medio  tollitur,  succeditque  scientia.  Carmen  dico- 
lon  est  distrophon,  tametsi  Nicolaus  Perottus  vir 
alioqui  doctissimus,  parum  perpensa  versuum  ra- 
tione,  tradiderit  hoc  carmen  esse  dactylum,  alema- 
nium  tetrametrum  hypercatalectuin,  cujusmodi  est 
illud  primi  libri. 

Heu  quam  praecipiti  mersa  profundo. 
n  Ab  eo  namque  differt  hoc  (quantum  ad  primum 
versum  pertinet)  quod  hic  in  prima  regione  semper 
trochaeus,  ibi  non  trochaeus,  sed  spondeus  vel  dac- 
tylus  est.  Primus  igitur  hujus  carminis  versus  mistus 
videtur  ex  Sapphico  et  Alcmanio,  constans  primo 
trochaeo,  secundo  spondeo  vel  dactylo,  ac  spondeo 
seu  trochaeo.  Sccundus  autem  versus  Alcaicus  est 
tetrameter,  iambicus,  constans  pentemimeri  iambica, 
dactyio  et  spondeo,  differens  ab  illo  Horatii  tautum 
postremo  pede  : 

Vides  ut  alta  stet  nive  candidum. 
Nam  illic  dactylus  est,  hic  spondeus  temporibus  ei 
respondens.  Quid  si  di.xerimus  et  secundura  versum 
compositumex  Alcalico  dimidiato  Alcmanio  ?  Sed  Ii.tc 
nemini  miranda  videantur,  si  Severinus  nosler  arti 
C  musica?.  longe  doctissimus,  suo  jure  versibus  novis 
utatur,  qui  apud  alios  Latinos  poetas  minime  inve- 
niautur;cum  eum  constet  temporum  proportiones 
diligeuter  observasse,  et  ex  arte  musica  modulatos 
bos  vcrsus  sane  quam  dulciter  cecinisse. 

Cardine]  Cardini.  Antiptosis  est :  casus  enim  pro 
casu  ponitur.  Sic  Virgilius  : 

Etmaguo  se  corpore  miscet: 
pro  corpori. 

Legat]  Praetereat. 

Bootes\  Arctophylax.  Bootes  oritur  tertio  idus  IV- 
bruarias,  ut  docet  Ovidius  in  Fastis.  Arctophvlax 
autem  intorpretatur  Ursi  custos.  ldem  etiam  appel- 
latur  Bootes.  Manlius  : 

A  tergo  nitet  Arctophylax,  idemque  Bootes. 

D  Et  Cicero  de  Natura  deorum  Arati  versum  ita  refert : 

Arctophylax  vulgo  qui  dicitur  esse  Boote> ; 

Quod  quasi  temone  adjunctam  prae  Be  quatit  Arcton. 

Dicitur  etiam  Arcturus,  nt  docet  Lactautius  gram- 
maticus.  Servius  tamen  scribit  Arcturura  proprie 
esse  stellam  in  signo  Boote,  cujus  ortus  et  occasus 
tempestates  gravissimas  facit.  Booles  autem  nou 
orilur,  aut  occidit,  ut  alia  sigua.  Sed  cum  plaustro 
proximus  sit,  quodvertitur  circa  cardinem,  in  ipsa  vct- 
tigine  videtur  occidere  et,  cumse  elevat,  oriri.  Bujus 
manum  sinistram  i^auctore  Iligino)  circulus  arcticus 
includit,  ut  neque  occidere,  neque  oriri  videatur. 
Ipse  enim  positus  ab  arctico  circulo  ad  aestivam  de- 
linilur,  inclinatus  in  Longitudinem  dextro  pede,  bbs- 
tivo  ctrculo  nixus.  IIujus  bumeros  et  pe:tus   a  reli- 


1093 


MIJRMKLUI  COMMENTARIA. 


io:,i 


quo  corpore  dividit  circulus,  qui  per  utrosque  polos  A  nonaginta  capita  babuisse  canit,  Alceus  quinqua- 

ginta,  e\  quibus  si  quod  amputaretur,  duo  rena  ee- 

bantur.  Hanc  Hercules  adjutus  ab   [olao  superavit, 

qui  recisum  continuo  caput  subjectis  Qammis  innre- 

b.it    Herculis  jussu,    ut  est   apud  Hesiodum.    De  hac 

meminit  Ovidiana  Dejanira  : 

Quseque  rednndabat  fecuudo  vulnere  serpens 
Fertilis,  ot  damnis  dives  ab  ipsa  ^uia. 


transiens  tangil  Arietem  ot  Cbelas.  Hic  quidem  cum 
Tauro,  Geminis,  ct.  C.ancro,  ct  Leone  occidit.  ldco 
scro  occiderc  dicitur,  quod  magis  erectus  a  pcdibus 
pervenit  ad  terram.  At  exoriens  citius,  quam  Cbelse 
videtur.  1'nde  a  poetis  modo  tardus,  modo  piger 
appcllatur.  Hujus  enim  occasus  quatuor  signorum 
zodiaci  tempus  absumit,  ut  diximus. 

Pallcant)  Deest  8»  vel  cur. 

Vallcant)  Obscurentur  deliquio. 

Infccta}  Obscurata. 

Metis]  Objectu. 

Noctis  opacir]  terrse  obscurantis.  Deliquium  enim 
lunse  lit  ex  interpositionc  terroc  intersolemet  lunam. 

Qusque]  Kt  quae. 

Fulgenti  ore}  Clara  facie. 

Texerat]  Occuluerat,  condiderat,  olluscaverat.  Na- 
tura  enim  fcrt,  ut  majus  lumen  offuscet  minora. 

Confusa}  Defectione  laborans. 

Dctegat}  Splendere  permittat. 

Lassantque  crebris  pulsibus  xra)   Nam,   ut  scrihit 

Plinius  libro  secundo,  capite  duodecimo  :  Viri  ingen- 

tes  inter  quos  fuit  Stesichorus,  et  Pindarus,  credidc- 

runt  lunam  eclipsim  et  quasi  mortem  pati  cx  cantatio- 

nilms  :  undc  ne    id  luna  patcretur,   dissono   crcpitu 

succurrebant.  Hinc  de  clamosa   muliere  satyra  sexta 

Juvenalis  : 

Jam  nerno  tubas  atque  sera  fatiget  : 
Una  laboranti  poterit  succurrere  luua). 

Auctore  Plutarcbo,   Aganice  Ageloris   Thessali  tilia, 


Seneca  TragiciH  : 

Quiii  BSBva  Lernaa  monstra  aumeroeum  malum, 

Non  igne  demuni  vic.it,  et  docuit  niuri  ? 

Quidam  scribunt  bydram  in  Lerna  Argivorum  palude 

exstitisse,  aquas  evomentem,  quae  vastabant  vicinas 
civitatcs,  in  qua  imo  meatu  clauso,  multi  crumpe- 
rj  bant.  Quod  Hercules  videns,  loca  ipsa  exussit,  et 
sic  aquoc  meatus  clausit.  Socrates  in  Kuthvdemo 
Platonico  :  Hercule  quidcm  multo  snm  imbccillior, 
qui  pugnare  simul  non  valuit  adversus  hydram  so- 
phisticam,  cui  proptcr  sapientiam  pro  uno  sermonis 
capite  amputato,  multa  rcpullulahant :  ac  etiam  ad- 
versus  Cancrum  sophistam  quemdam  ex  mari  adven- 
tautem,  et  nupcr  (ut  arbitor)  advectum  navi,  a  quo 
cum  Hercules  ad  sinistram  angeretur,  verbisque  acri- 
ter  morderetur,  nepotis  sui  lolai  auxilium  implora- 
vit,  qui  summopere  illi  succurrit. 

Mcntis  igne]  lntellectus  vigore. 

bi  hac]  Materia. 

De  providentise  simplicitate]  Quinque  iiuccstiones  re- 
censet,  easque  ohscurrissimas,  et  nunquam  satis  ex- 


quod  pleniluniorum  defectuum  esset  gnara,  tempus-  C  Plicatas>  ad  propositam  materiam  pertinentes. 


que  prsenosceret,  quo  lunam  ab  umbra  terru)  inter- 
cipi  contingeret,  mcntem  mulierum  exturbabat, 
illisque  se  lunam  deducere  persuadebat. 

Cori]  Venti. 

Frcmcnti   (Iraviter  resonanti. 

Tundere]  Percutere. 

Solvier)  Solvi,  liquefieri. 

Latentes]  Subaudiendum  causa?. 

Inscitix]  Ignorantiac   Et  animadvertendum  in  ver- 
sus  scansione  per  syneresim    ex   tetrasyllaba  trisyl- 
labam  factam  dictionem,  ita  uti  posterior  sit  conso- 
nans,  ut  apud  Senecam  tragicum  in  Sapphico  : 
Cuncta  divitias  metuitque  casus. 

TN  PROSAM  VI. 

Ha?c  prosa  Pbilosopbia  causas  eorum  reddit  quse 
supra  Roetius  attigit,  sibique  supra  modum  miranda 
videri  dixit,  nisi  ratio  deprebendatur.  Ait  autem  ba?c 
omuia  a  divinae  intclligentiee  providentia,  seu  fato 
progressus  suos  sortiri,  et  quid  inter  Dei  providen- 
tiam,  ac  fatum  intersit,  docet. 

IY«  muneris]  Ofticii  tui. 

Evolverc}  Excutere. 

Velatas]  Obductas. 

Caligine]  Tenebris  ignorantia?. 

Quseso]  rogo.  Petit  sihi  causas  explicari  eorum 
quorum  admiratione  teuetur. 

Exhausti)  exbaustiouis. 

llydrx)   Latiue  dicitur  excetra,   quam  Simonides 


Sed  quoniam  hxc  quoquc}  Promittit  Philosophia  se 
explicaturam  rei  petilcc  causas. 

Septi)  Circumdati  tu  et  ego. 

Omnium  gencratio  rerum}  Acutissima  pariter  et 
jucundissima  dissertatio  de  divina  providentia  et 
fato. 

Stabilitate)  Constantia,  immutabilitate. 

Sortitur]  Nanciscilur. 

Hxc)  Divina  mens. 

In  arce]  Summitate. 

Gerendis)  Administrandi>,  efticiendis. 

Statuit]  Prooscribit. 

Puritate]  Simplicitate. 
rj      Conspicitur)  Consideratur. 

Qux]   Providentiam  et  fatum. 

.Xam  providentia)  Describit  prius  provideutiam, 
deinde  et  fatum. 

Fatum  vero  inhxrcns)  Ex  Chrysippi  Stoici  sen- 
teutia,  fatum  est  sempiterna  qusedam  et  iudeclina- 
bilis  series  rerum,  et  catena  volvens  semetipsa  sese, 
et  implicans  pcr  eeternos  cousequentia?  ordines,  ex 
quibus  aptaconnexaque  est.  De  fucto  qui  plura  nosse 
cupit,  legat  M.  Tullium  et  Marcilium  Kicinum  Pla- 
tonicum,  Landinum  in  sexlo  /Enoidos  Commenta- 
rio,  Gellium  lihro  sexto,  et  Eusebium  libro  sexto  de- 
Piceparatione  evangelica. 

Providentia  namque]  Ostendit  quid  intersit  inter 
providenliam  et  fatum. 

Quse  licet  divcrsa  sint,  altcrum  tamem  pendct  cx  al- 


1055 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


10-56 


tero]  Docet  quo  participeat  ea  qute  modo  diversa  esse 
censebat1 

Quaedam  vero]  Ait  qufedam  tametsi  divinae  provi- 
dentice  subjecta  sint,  fatalem  tamenseriem  superare. 

Nam  ut  orbium}  Pulcberrima  orbium  similitudine 
docet  alia  majoribus  fati  nexibus  implicari,  alia  mi- 
noribus,  nonnulla  vero  fatalem  supergredi  necessi- 
tatem. 

Extimus]  Extremus  orbis. 

Illi]  Puncto. 

Cogitur]  Constringhur. 

Tanto)  Subaudi  Magis. 

hjitur  uti]  Grapbica  comparatio.  Quemadmodum 
(inquit)  ratiocinatio  est  ad  intellectum,  et  id  quod 
gignitur,  ad  id  quod  est,  et  tempus  ad  aeternitatem 
et  circulus  ad  puuclum  medium  :  ita  mobilis  fati  se- 
ries  est  ad  stabilem  et  immobilem  providentise  sim- 
plicitatem. 

Ea  series]  Quatenus  fati  vis  se  explicet  ostendit. 

Indcclinabilcm]  Inevitabilem. 

Fluituras]  Fluctuaturas. 

Quo  fit]  Pulcberrima  conclusio,  et  Pbilosophia 
sane  quam  digna. 

Quae  vero  inquies]  Occurrit  tacitae  objectioni,  quam 
Boetii  verbis  subjicit,  et  osteudit  longe  aliter  Dcum 
atque  mortales  judicare,  Deique  judicia  esse  abys- 
sum  multam,  et  sensibus  nostris  cogitatLonibusque 
inaccessam. 

Num]  Nunquid. 

Degunt]  Vivunt. 

Censuerint]  Existimaverint. 

Uti]  Quemadmodum. 

Tempericm]  Temperatam  constitutionem. 

Num  enim  dissimilc)  Pulcbcrrimam  offert  compa- 
rationem. 

A  scienti]  Deo. 

Ignorantes]  Homines. 

Pestringam)  Colligam  et  breviler  complectar. 

Mqui)  yEquitatis,  imitatione  Maronis 

Lucanus]  M.  Anneus  Lucauus  natione  Hispanus, 
patria  Cordubensis  fuit.  Scripsit  opus  de  bello  Cae- 
saris  et  Pompeii  cui  titulus  Pharsalia,  Saturnalia, 
Silvarum  libros  decem,  tragoediam  Medeam,  quam 
non  absolvit,  de  lncendio  Trojae  cum  Priami  cala- 
mitate,  Orpheum,  fabulas  complures  et  epistolas. 
Ex  libris  Pharsalise  tres  primos  emeudavit  cum 
uxore  Argentaria,  reliquos  imperfectos,  atque  ine- 
mendatos  reliquit  propter  iutempestivum  interitum 
a  Nerone  imperatum.  Versus  ejus  sunt  in  lib.  Phar- 
saliae  primo  : 

Nec  quidquam  jam  ferre  potest,  Caesarve  priorem, 
Pompeiusve  parem  :  quis  justius  iuduat  arma, 
Scire  nefas,  magno  se  judice  quisque  tuetnr, 
Victrix  causa  diis  placuit,  sed  victa  Catoui. 

M.  Tullius  in  oratione  pro  Quinto  Ligario  :  Causa  ta- 
men  dubia,  quod  erat  aliquid  in  utraque  parte  quod 
probari  posset.  Nunc  melior  certe  judicanda  est, 
quam  etiam  dii  adjuverunt. 

Familiaris  noster']  Veri  enim  poetae  de  Philosophia? 
familia  sunt.  Unde  ait  Horatius  : 


A      Scribeudi  recte  sapere  est  et  principium  et  fons. 

Citra  spem]  Praetor  spem  et  exspectationem  tuam. 

Sed  sit  aliquis]  Ostendit  varias  et  diversas  divinse 
dispensationis  rationes. 

Quidam  me  quoque  excellentior}  Theologus  Graecus, 
eoque  philosophia  praestantior.  Nam  quod  aiunt  in- 
docti,  excellentior  me,  id  est,  per  me,  plane  ridicu- 
lum  est.  Subjecit  autem  Graecum  theologi,  quem  non 
dubito  inter  Christianos  praestantem  fuisse,  versum  : 

'Av^po?  hoov  i'.>'j.'A  dvvci.fj.Elq  oiy.oooy.ov7i. 
In  quo  animadvertendum  z  in  dictione  ieoov  pro- 
duci  ob  liquidam  sequentem,  ut  apud  Homerum  et 
Persium  u.O.o;  prima  syllaba  legitur  extenta,  tametsi 
quidam  mutent  =  in  r,,  legentes  ic.oov.  Latine  sic  so- 
nat  ad  verbum  facta  interpretatio  :  Viri  sacri  corpus 
viitutes  eedificavere.  Versus  autem  hunc  in  modum 
reddi  potest  : 

Sacri  hominis  corpus  virtutes  aedificarunt. 

Mista]  Partim  prospera,  partim  ad^ersa. 

Ne  longa  felicitate  luxurient]  Nam  ut  ait  Ovidius  : 

Luxuriaut  animi  rebus  plerumque  secundis, 
Nec  facile  est  aequa  commoda  mente  pati. 

Alios  duris  agitari  sinit]  Baptista  Mantuanus  libro 

Silvarum  secundo  : 

Rebus  adversis  agitata  virtus 

Crescit,  et  robur  cruciata  longo 

Sumit  attritu,  meliusque  terso 

Candicat  ore. 
Otium  clari  fugiunt  honores. 
Nobiles  ducit  labor  ad  triumphos, 
Sudor  insignes  iter  ad  coronas 
Monstrat  apertum. 

u      Tristibus)  Adversis. 

Probris}  Vitiis. 

Exercitii]  Subaudi  causa. 

Namut  probis  atque  improbis}  Pulchre  aitimprobos 
non  solum  a  probi;  discordare,  sed  inter  se  quoque 
nullam  habere  convenientiam  :  at  cum  semetipsis 
discordare,  vitiis  conscientiam  discerpentibus, 

'Apya).£ov  o^'  iui  rodizu.  0swv  wc  tto-vt'  ayooE-J;tv. 
Grscns  versus  heroicus  est  (ni  fallor)  Homeri,  qui 
ad  verbum  interpretatus  sic  sonat  :  Difticile  autem 
est  me  sermone  explicare,  qupmadmodum  Deus 
omnia  regat,  et  sua  providentia  disponat.  Versus 
Latino  sermone  sic  reddi  potest  : 

Difficile  est  sic  haec  me  dicere  cuncta  deorum. 
D      Proditor)  Productor,  conditor. 

Haustu]  Metaphora  ab  iter  facientibus  sumpta, 
qui  haustu  vini  accepto  refecti,  pergunt  in  itinere 
instituto. 

1N  METRUM  VII 

Carmen  hoc  ejusdem  generis  est  cum  quinto  primi 
voluminis.  Probat  eo  Philosophia  id  quod  paulo  ante 
dixit,  omnia  videlicet  mala  Deum  omniuin  principem 
extra  reipublicr  suae  terminos  eliminare,  et  omnia 
in  ofticio  continere,  ac  res  omnes  alioqui  temerariis 
motibus  lluitaturas,  optimo  temperamento  coercere. 
Revide  supra  eamdem  propemodura  materiam  in  ul- 
timo  secundi  voluminis  carmine. 

Celsi]  Altissimi. 

Jura  Potentiarn. 

Tonantis]  Dei. 


105 


MURMEELIl  COMMKNTAIUA. 


10118 


Pura\  Perlurbaliouibuset  viliis  purgata. 

Solers]  Ingeniosus,  perspicax,  acuta  contempla- 
tione  utens. 

Cernere]  Videre. 

Culminu\  Sublmies  partes. 

Illic]  In  ccelo. 

Vetcrem  pacem]  Antiquam  concordiam. 

Phwbcs]  Lunse. 

Axem]  Currum,  vehiculum. 

Summo  vertice]  Apud   polum   septentrionalem,  de 

quo  poeta  : 

Hic  vertex  nobis  Bemper  sublimis,  at  illum 
Stib  pedibus  Styx  atra  videt,  inanesque  profundi. 

Rupidos  meatus]  Veloces  motus. 

Ursa]  (!ra;ce  "Apxros.  Higiuus  scribit  efligiem  Ursce 
stellis  tiguralam,  non  occidere.  Negant  (inquit)  Oceani 
uxorem  id  recipere,  cum  reliqua  sidera  co  perveniant  in 
occasum,  quod  Tethys  Junonis  sit  nutrix,  cui  Culisto 
succubuerat ,  ut  pellex.  Idem  etiam  docet  Ovidius  libro 
secundo  Metamorph.  Ideo  autem  revera  non  occidit, 
quia  cum  supra  nos  sit  polus  arcticus,  semper  a  no- 
bis  videtur.  Sic  Maro  : 

Arctos  Oceani  metuentes  cequore  tingi. 

Oceano  tingere  flammas]  Occidere. 

Astrigeris]  Ccelestibus. 

Vicibus]  Per  vices. 

Sidant]  Deorsum  vergant,  deprimantur. 

Iisdemcausis]  Kx  eadem  mundi  concordia. 

Spirat]  Spirando  emittit. 

Florifer]  Flores  ferens. 

Annns]  Hic  cequaliter  in  quatuor  dividitur  partes, 
juxta  illud  poeticum  : 

Teniporibusque  parem  diversis  quatuor  annum. 

Sunt  autem  ver,  cestas,  autumnus,  hiems.  Utque 
Macrobius  ait  libro  septimo  :  Ver  Deus  omnium  fa- 
bricator  calidum  fecit  et  humectum  ;  sicca  est  xstas  et 
calida,  autumnus  siccus  frigidus,  hiems  humida  pariter 
et  frigida  est. 

Pomis}  Ovidius  libro    de   Remedio  amoris  primo  : 

Pomadat  autumuus,  formosa  estmessibus  cestas. 
Ver  prcebet  flores,  igne  levatur  biems. 

Gravis]  Plenus,  abundans, 

Befluus]  Deorsum  iluens. 

Hxc    temptries]  Moderalio  et  concordia. 

Vitam  spirat]  Vivit. 

Eadem]  Temperies. 

Condit]  Abscondit. 

Obitu]  Occasu,  morte. 

Mergcns]  Obruens. 

Conditor~\  Creator. 

JEqui]  /Equitatis. 

Concitat]  Imperat,  cogit. 

Ire]  Moveri. 

Sistit]  Stare  jubet. 

Retrahens]  Ad  se  vocans. 

Vaga]  Mobilia. 

Firmat]  Stabilit. 

It)is\  Motus. 

Iterum]  Rur.-um. 

In  orbes  flexos]  Motus  circulares,  qni  rectis  longe 


B 


A  sunt  perfectiores. 

Ihs  .'parat.i. 

Suo  fonte]  A  Deo  principio  sno. 

Fatisct nt\  Dissolvantur. 

Nun  aliter]  Non  alio  modo. 

Refluant]  Revertanlur 

Causse]  Ad  causam  primam. 

Es8e\  Essentiam,  Sic  et  supra    libro  tertio  cecinit : 

Repetunt  proprioa  quoque  recnrsus, 
Redituque  buo  singula  gaudent, 

Nec  inanct  ulli  Iraiiitus  ordo, 
Nisi  quod  Bnijunxerit  ortum, 
Stabiiemque  sui  fecerit  orbem. 

Marsilius  Picinus  in  Commentario,  oratione  secunda, 
capite  primo :  Ttinitatem  Pythagoriciphilosophi  omnium 
mensuram  esse  voluerunt,  ob  eam  arbitror  rationcm, 
quod  Deus  ternario  numero  res  gubemat,  atque  etium 
res  ijtsx  ternario  numero  terminantur.  lliuc  Maronis 
illud  : 

Numero  Dous  hnpure  gaudet. 
Nempe  summus  ille  auclor  primo  singula  creal,  se- 
cundo  capit,  tertio  periicit.  Singula  quoque  imprimis 
ab  illo  perenni  fonte  effluunt,  dum  nascuntur  ;  de- 
inde  in  eumdem  refluunt,  dum  suam  illam  originem 
repetunl ;  postrcmo  perficiuntur,  postquam  in  suum 
principium  redierunt. 

IN  PHOSAM  VII. 

Kx  iis  quce  supra  eruditissime  cum  de  divina  pro- 
videntia,  tum  de  fatali  serie  disseruit,  pulchram  nec 
minus  veram  deducit  illationem,  aiens :  Tametsi 
C  vulgo  aliter  videatur,  omnem  quidem  fortunani  esse 
bonam,  cum  vel  justa  sit,  vel  utilis.  Proindc  viro  sa- 
pienti  non  esse  graviter  ferendum,  si  iu  fortunai  cer- 
tamcn  adducatur,  quo  ejus  exercitata  virtus  magis 
ac  magis  enitescat, 

Qui\  Quomodo. 

Nixa]  Firmata,  sustentata,  suffulta. 

Inopinabilcs]  Incredibiles,  a  vulgi  opinione  se- 
motas. 

Paulo  ante]  Prosa  quarta  et    sexta  hujus  libri. 

Qui]  Cur,  quomodo. 

Ut]  Quomodo,  sicut. 

Nonne  igitur  bonum  censes]  Syllogismus  et  tertii 
primce  figurce  modi.  Quidquid  prodest,  bonum  est. 
Fortuna  autem  exercens  aut  corrigens,  prodest.  Est 
D  igitur  bona. 

Hxc\  Fortuna,  quce  vel  exercet  vel  corrigit. 

Inopinabile]  Incredibile  et  alienum  ab  opinione  sa- 
pientum. 

Quare  inquit]  Ex  jam   dictis    infert,    viro  sapienti 

minime  dolendum,  cum  adversus  asperam  fortunam 

certare  cogitur,  sic  enim  virtus  et  probatur,  et  magis 

elucescit.  Unde  Ovidius  : 

Qure  latet,  iuque  bonis  cessat  nou  cognita  rebus, 
Apparet  virtus,  arguiturque  malis. 

EtSilius  Italicus  libro  quarto  de  Romanis : 

Juvat  ire  periclis 
Ad  decus,  et  dcxtra  memorandum    condere  nomen, 
Quale  dcdit  nunquam  rebus  fortuna  secundis. 

Rursus  in  eodem  : 

Explorant  adversa  viros,  perque  aspera  duro 
Nititur.  ad  laudem  virtus  interrita  clivo. 


1039 


APPENDIX  AD  LIRROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLU. 


1060 


Glorise  propria  ]  Faustus  Audrelinus  : 

Fortia  diificiles  superantia  pectora  casus, 
lnclyta  perpetuse  nouiina  laudis  habent. 

Virtus  vocatur\  Unde  virtus  appellata  sit  ostendit, 
quod  suis  scilicet  viribus  nitens,  non  superetur  ad- 
versis.  M.  Cicero  libro  Tusculanarum  Quaestiouura 
secundo  :  Appellata  est  enim  ex  viro  virtus.  Viri  autem 
propria  maxime  est  fortitudo,  cujus  munera  duo  ma- 
xima  sunt,  mortis  dolorisque  co'ntemptio.  Utendum  cst 
igitur  his,  si  virtutis  compotes,  vel  potius  si  viri  volu- 
mus  esse,  quoniam  a  viris  virtus  nomen  est  mutuata. 
Lactantius  libro  de  Opiucio  :  Vir,  inquit,  no7ninatus 
est,  quod  in  eo  major  vis  est  quam  in  femina.  Et  hinc 
virtus  nomen  accepit. 

IX  METRUM  VII. 

Trium  fortissimorum  exemplis  ostendit,  non   nisi 

per  difticilia  et  ardua  iter   esse  ad  virtutem  et  glo- 

riam.   Non  igitur    detrectandum  est  certamen,  non 

recusandus  labor,    quo  virtutis   et   sapientke    nobis 

materia  suggeritur,  juxta  poeticos  illos  versus  : 

Quisquis  enirn  duros  casus  fvirtutis  aniore 
Yicerit,  illi  sibi  laudemque  decusque  parabit. 
At  qui  desidiam.  luxumque  sequetur  inertem, 
Dum  1'ugit  oppositosincauta  mente  labores, 
Turpis,  inopsque  simul  miserabile  transigit  cevum. 

Bis  quinis]  Decem. 

Vltor]  Vindex,  raptor  Helense. 

Atrides]  Agamemon  Atrei  lilius.  Horatius  in  Epist. 

Nestor  componere  lites 
Inter  Peliden  festinat  et  inter  Atridem. 

Phrygix]  Trojee. 

Ruihzs]  Excidio. 
Fratris]  Menelai. 

Amissos  thalamos]  Ereptam  conjugem  Helenam, 
mulierum  longe  pulcberrimam. 

Piavit]  Purgavit.  Maro  : 

Et  culpam  miserorum  morte  piabunt. 
Sensus  est,  Raptum  Helen»  quem   libidinosus  Paris 
perpetravit,  Agamemnon  vindice  bello  et  Trojos  sub- 
versione  purgavit.   Scelera  enim  vindicta  purgantur 
emoliunturque. 

llle]  Agamemnon.  Hic  ad  bellum  Trojanum  proli- 

ciscens,  cum  apud  Aulidem  reliquos  Graeciee  princi- 

pes  exspectaret,   imprudens    Dianee   cervam  occidit. 

Quare  dea  irata,  in  tantam  tempestatem  mare  exci- 

tavit,  ut  Grcecorum  classis  inde  discedere  non  pos- 

set.  Cum  autem  etiam   peste    laborarent,   consultus 

Calchas,  respondit :    Dianx  iram  Agamemnonio  san- 

guine  esse  placandam.   Tandem  igitur  Agamemnonis 

quoque  consensu  adducta  Iphigenia,  et  mactata  est. 

Yirgil.  .Eaeidos  libro  secundo: 

Sanguine  placastis  ventos  ct  virgine  ceesa, 
Cum  primum  Uiacas  Danai  venistis  ad  oras. 

Alii  tradunt  Iphigeniam  a  Diana  fuisse  sacerdoti  sub- 

reptam,  ac  illius  loco  cervam  suppositam. 

Graiae  classi]  Greecorum  navibus. 

hcdemit]  Emit. 

Ventos]  Subaudi  p^vspcros. 

Cruore]  Sanguine  filice  suee. 

Exuit]  Deposuit. 

Painwj  Paternam  pietatem.  Sic  Naso. 
Postquam  pietalem  publica  causa 


A  Rexque   patrem   vicit,  castumque   datura  cruorem 

Flentibus  ante  aram  stetit  Iphigenia  ministris. 

Fcederat)  Fcedere  facto  incidit  et  mactat. 

Natx]  Iphigeniee. 

Itachus]  Ulysses. 

Sodales]  Socios.  Propertius  : 

Paulatim  sociam  jacturam  ilevit  Ulysses. 

Ferus]  Truculentus,   ab  humauitate  nimis  alienus. 

Mersit]  Absorpsit,  recondidit. 

Polyphemus]  Hic  fuit  Neptuni  filius  ex  Thoa  Phorci 
lilia,  ad  quem  cum  Ulysses  in  Sicilliam  profectus  cum 
duodecini  comitibus  pervenisset,  tres  cados  optimi 
vini  secum  portans,  admiratus  est  magnitudinem,  for- 
n  mamque  honiinis  unicum  oculum  in  fronte  liabentis, 
qui  solus  sub  antro  tollebat  lapidem,  qualem  viginti 
boum  juga  vix  movere  potuissent.  Ab  eo  igitur  sci- 
scitatus  est  Ulysses  quod  genus  hominum,  qui  mores 
essent,  et  per  Jovem  obsecravit  ut  liceret  sibi  tute 
abire.  Ille  vero  superbe  respondens,  non  timere  Jovem 
dixit,  duosque  ex  comitibus  Ulyssis  apprehendens, 
ritu  fere  immaniter  devoravit,  totideraque  postridie 
absumpsit  prima  luce :  idem  etiam  vesperi  fecit. 
Quamobrem  Ulysses  sibi  jam  et  reliquis  timens,  ca- 
dum  optimi  vini,  quod  secum  tulerat  Polyphemo 
obtulit ,  et  ut  sibi  ac  ceeteris  parceret,  obsecravit. 
Quod  Cyclops  se  facturum  promisit,  si  rursus  sibi 
vinum  offerret.  Oblato  itaque  tertio  poculo  mente 
alienatus,  in  medio  antro  immane  corpus  dormi- 
C  turus  extendit.  Hunc  igitur  Ulysses  vino  somnoque 
sepultum  animadvertens,  immisso  in  oculum  telo 
exceecavit.  Sed  exsurgens  tandem  Cyclops,  cum  ape- 
rire  antri  ostiumgregibus  cogeretur,  immanem  exin- 
de  lapidem  amovit,  verumtamen  exeuntes  pecudes 
manibus  palpabat.  Quod  cum  Ulysses  cum  comitibus 
animadvertisset,  induti  pecudum  pelles,  Cyclops  ma- 
nus  effugere.  Lege  Homerum  libro  Odysseee  nono. 

He/wdem]  Hercules  Jovis  et  Alcmena?  lilius  fuit, 
qui  robore  ac  fortitudine  caeteris  hominibus  supra 
quam  credibile  est,  prsestitit.  Hujus  variae  res  gestce 
traduntur  a  Diodoro  Siculo,  Ovidio,  Seneca  Tragico, 
Nicolao  Perotto  in  Cornucopiae,  et  ceeteris. 

Duri  labores]  Herculei  labores  proverbialiter  cele- 
brantur,  de  quo  noster  Erasmus  abunde  Adagiorum 
D  chiliade  tertia,  proverbio  primo. 

Centauros]  Hi  fuerunt  Thessali  ex  anteriori  parte 
viri,  ex  posteriori  equi.  Hercules  optabat  eos  e  Pe- 
leo  rnonte  depellere,  sed  ipse  prior  injustura  bellum 
nolebat  inferre.  Curavit  igitur  a  Pholo  susceptus 
hospitio,  ut  prcestantissimi  vini  cadus  promeretur. 
Odore  tracti  Centauri,  vinum  rapere  tentaveruut. 
Hercules  occasionem  nactus,  omnes  aut  interemit, 
aut  inde  fugavit. 

Spolium]  Pellem,  qua  pro  scuto  ususest. 

Leoni]  Vastus  hic  et  immanis  leo  fuit,  et  qui  ar- 
mis  domari  non  poterat.  Hercules  observato  speluncae 
aditu,    egredientem  comprehendit,  et    strangulavit. 

Ftrit]  Trajecit. 

Certis]  Inevitabilibus. 

Volucrcs^  Stymphalides.  Claudiauus : 


Illfil 


MUKMKLUI  COMMENTARIA. 


1082 


Solus  Amazonio  cinctus  Stymphalidas  arcu 
Appetis. 

Hercules  Stymphalides  aves  ab  ipsis  nubibussagittis 
petiit,  enectasque  dejecil.  Erant  autem  aves  aqua- 
ticae  in  Stymphalo  palude  Arcadifie,  tanta;  magnitu- 
dinis,  ut  solis  radios  obuinbrare  dicerentur. 

Poma\  Hercules  raala  aurea  ex  hortis  Hesperiduni 
tulit,  dracone,  qui  ea  die  noctuque  pervigil  custo- 
diebat,  iuterempto. 

Cernenti]  Vigilanti. 

Lseva\  Sinistra  manu. 

Cerberum]  Hurcules  audiens  Pirithoum  a  Cerbero 
infernali  caue  exslinctum,  et  Thesea  apud  inferos 
detentum,  eo  properavit,  et  capto  Cerbero,  tripli- 
cique  (quod  tria  capita  haberet)  catena  devincto, 
Thesea  liberavit. 

Victor  immitem  J  Diomedem  Thraci»  regem,  qui 
equos  suos  advenarum  carne  pascebat  occidit :  euui- 
que  jumentis  comedendum  objecit. 

Hydra]  De  hac  diximus  supra  :  et  Claudianus  : 

Non  cadere  AntiEO,  non  crescere  profuit  Hydroe. 

Fronte]  Cum  llercules  et  Achelous  propter  Deja- 
niram  certarent,  Achelousque  se  in  varias  formas 
transmutaret,  tandem  cum  in  taurum  frustra  se 
trausformasset,  victus  Achelous,  alteroque  cornu 
niutilatus,  pudore  se  in  suum  iluvium  conjecit.  Sta- 
tius  libro  Thebaidos  quarto  : 

Et  Ilercules  turpatus  gymnade  vultus 
Arnnis,   adhuc  imis   vix   truncam    attollere   frontem 
Ausus  aquis,  glaucoque  caput    submersus  in  antro 
Mceret,  anhelantes  aeyrescunt  pulvere  ripee. 

Antseum]  Hic  Neptuni  filius  ex  terra  susceptus, 
sexaginta  cubitis  adolevit,  ut  auctor  est  Pherecy- 
des.  Id  diu  fabulosum  visum  est,  antequam  suprema 
ejus  ossa  Olympiam  allata  miraculo  iidem  fecissent. 
Plutarchus  ait  Komanorum  ducem  Sertorium  apud 
Tigennam  oppidum  Libyae,  effosso  sepulcro,  quod 
incolae  Auteei  dictitabant,  humanum  cadaver  inusi- 
tatui    molis  invenisse.    Antceus   (ut  fabulantur  (pro- 


A  stratus,  a  terra  matre  vires  accipiebat,  et  quidera 
majores.  Ea  re  cognita,  a  terra  abslinuit  Hereules, 
et  sublime  domuit.  Describit  hoc  certamen  eleganter 
Lucanus  libro  Pharsalia?  quarto. 

Cacus]  llic  secundum  Fabulam  Vulcani  lilius  fuit, 
ore  ignem  ac  fumum  vomens,  qui  vicina  omnia  po- 
pulabatur.  Veritas  lameo  secundum  philologos  et 
historicos  hoc  habet,  hunc  fuisse  Evandri  nequissi- 
inum  servum  ac  furem.  Suut  qui  dicunt  eum,  occu- 
pato  circa  Vulturnum  et  Campaniam  regno,  dum 
tractat  etiam  ea  quee  concesserant  iu  Evandri  Arca- 
dum  regisjura,  duce  Hercule,  qai  tum  forte  aderat, 
oppresSum  fuisse.  Dc  hoc  Virgilius  libro  octavo. 

Seliger]  Aper.  Erymantheum  aprum  vivum  cepit 
B  Hercules  astu,  quod  narrat  Polyenus.  Versabatur 
(inquit)  Erymantheus  aper  in  quadam  valle  nivibus 
oppleta  :  quod  ubi  animadvertit  Hercules  e\  eo  val- 
lis  supercilio,  qua  major  nivium  vis  erat,  feram 
jactis  lapidibus  incessebat :  ita  irritata,  dum  in  ller- 
culem  couatur  irruere,  incidens  in  altitudinem  ni- 
vium,  demersaque  nullo  negotio  ab  Hercule  capta 
est,  quam  tergo  impositam  Mycenas  detulit,  et  in 
media concione  dimisit,  cum  sumrna  omnium  trepi- 
datione  (ut  canit  Apollonius)  et  in  prirais  Eurysthei, 
qui  se  conjecisse  dicitur  in  vas  acneum. 

Vltimus  caefwm]Hercales  pro  Atlante  ccelum  hu- 
meris  sustinuisse  dicitur.  Claudianus  : 

Te  ruaximus  Atlas 
Horruit,  imposito  cum  premerere  polo. 
r> 

u  Ad  Atlantem  profectus  est  Hercules,  cuin  diduisset 
a  Nereo  se  malis  Hesperidum  potiri  non  posse  sine 
illius  ope.  Sed  interim  dum  Atlas  Herculi  operam 
navat,  ipse  ccelum  subiit :  cumque  jam  recepturus 
Atlas  non  videretur,  Herculis  astu  elusus  est.  Impe- 
trat,  ut  ille  tandiu  coelo  succedat,  quo  afferendo 
oneri  pulvillum  sibi  aptet,  atque  ita  correptis  malis, 
qua>  humi  jacebant,  evestigio  victor  abiit. 
Prctium]  Prsemium. 


LIBEIl   QUINTUS. 


1N  PROSAM  PKIMAM. 
Proximo  volumine  disseruit  Philosophia  solos  qui- 
dem  bonos  potentes  esse,  malos  autem  omnes  imbe- 
cilles,  malum  item  nihil  esse  :  cum  optimi  maximi 
regis  providentia,  et  fatalis  necessilatis  serie  in  bo- 
num  (ut  in  tiuem  suum)  omnia  dirigantur.  Ex  quofit 
quod  (uti  Boetio  perperam  videbatur)  bonis  nunquam 
mala  accidant,  quod  adversitas  eis  potissimum  vir- 
tutis  exercendcc  materia  est  juxta  Ovidianum  : 

Seilicet  adversis  probitas  exercita  rebu~, 
Materiam  tristi  tempore  laudis  babet. 

Verum  cum  supra  dictum  sit  fatum  ab^immobilis 
providentiai  exordiis  prolicisci,  et  ita  ipsas  quoque 
fatales  connexiones  immobiles  esse  oportere,  dubium 
lit,  quomodo  stare  possit  humani  libertas  arbitrii, 
cum  inevitabili  divinai  providentiae  fatique  necessi- 
tate.  Frustra  quoque  credi  videtur,  casum  quidpiam 
esse  :  cum  nibil  cadere  possit,  quod  Dei  providen- 


tiam  non  promeruerit.  Toto  igitur  hoc  libro  de  casu 
liberoque  bomiuis  arbitrio  disputatur.  Primum  au- 
tem  quid  sit  casus  exponitur,  idque  bunc  in  modum : 
q  Casus  est  inopinatus  ex  conflueutibus  causis  in  bis 
quae  ob  aliud  geruntur  eventus. 

Sed  quod  tu  dudum  de  Provldeniia  dixisti,  re  expe- 
rior]  Ita  est  legere  in  codicibus  antiquis.  Est  aulem 
sensus.  Sed  experior  re,  id  est,  experientia  veruiu 
cognosco  id  quod  tu  dixisti  dudum  de  Providentia, 
puta  talem  esse  materiam,  ut  una  dubitatione  suc- 
cisa  innumerabiles  alias,  velut  hydrae  capita  succre- 
scant.  In  aliis  exemplaribus,  additis  quibusdam,  haec 
leguutur.  Sed  quod  tu  dudum  de  Providentia  quaa 
stionem  pluribus  aliis  implicatam  esse  dixisti,  re  ex- 
perior. 

Haec]  An  casus  aliquid  sit,  etquid  sit. 

Tramite]  Methodo,  via  compendiosa. 

Decemo]  Statuo. 


1063 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHlLOSOPHIiE. 


1064 


Nihil  ex  nihilo  existere]  Puta  naturaliter  et  per 
causas  particulares.  Nam  Deus  universalis  omnium 
causa  ex  nihiio  mundum  creavit. 

De  operante  principio]  De  causa  efficienti. 

Rationum]  Formarum. 

In  Physicis]  Libro  Physicorum  secundo. 

IN  METRUM  PRLMUM, 

Hoc  elegiaco  pulchra  quadam  similitudine  docet 
Philosophia,  casum  non  esse  de  nihilo,  tametsi  non 
sit  de  agentis  intentione.  Quemadmodum  enim,  si 
duorum  fluminum  cursus  juugantur,  naves  quoque  et 
trunci  in  diversis  adhuc  alveis  ab  aqua  recepti,  ne- 
cessitate  fluviorum  in  unum  tandemalveum  defluen- 
tium  conjunguntur,  licet  hoc  praeter  spem  intentio- 
nemque  accidat:ita  et  casus,  etsi  non  ex  agentis 
animo  fit,  suas  tamen  peculiares  causas  habet. 

Rupis  Achcmenise}  Montis  Armeniae  aut  Parthiae. 
Achemenem  Parthorum  regem  Porphyrio  voluit  esse, 
et  ex  Achemenidarum  progenie  derivatos  Persarum 
reges  Herodotus  scripsit.  Hinc  Achemenius  Persi- 
cus,  Parthicus,  vel  Armenius.  Lucanus  : 
Passus  Acliemeniis  longe  decurrere  campis. 

Scoputis]  Saxis  prominentibus. 

Ubi]  Ordo  est,  Ubi  pugna  fugax  versa  figit  spicula 
pectoribus  sequentum.  Sensus  est,  E  monte  majoris 
Armeniae,  cui  juncti  sunt  Parthi,  qui,  teste  Trogo, 
cominus  in  acie  praeliari,  aut  obsessas  expugnare 
urbes  nesciunt :  pugnant  itaque  aut  procurrentibus 
equis,  aut  terga  dantibus,  saepe  etiam  fugam  simu- 
lant,  ut  incautiores  adversum  vulnera  insequentes 
habeant :  plerumque  in  ipso  ardore  certaminis  pree- 
lia  deserunt,  ac  paulo  post  pugnam  ex  fuga  repe- 
tunt.  Unde  poeta : 

Fidenteuaque  fuga  Parlhum,  versisque  sagittis  f 

Uno  eodemque   fonte   Tigris  et  Euphrates  oriuntur. 

Pugna  fugax]  Gens  Parthorum  fugiendo  pugnans. 

Tigris}  Hic  a  celeritate  et  cursu  nuncupatus  est. 
Nam  Tigris  Medorum  lingua  (ut  Solinus  aliique  tra- 
dunt)  sagittam  siguificat,  omniumque  tluviorum  ve- 
locissimum  canit  Dionysius.  Alii  tamen  a  tigride 
animali  dictum  volunt  Tigrim.  Divus  Hieronymus  : 
Tigris,  inquit,  fluvius  de  paradiso  exiens  juxta  Scri- 
pturx  fidem,  pergensque  contra  Assyrios,  et  post  mul- 
tos  circuitus  (ut  vult  Joscphus)  in  mare  Rubrum  ef- 
fluens.  Yocatur  autem  hoc  nomine  propter  velocita- 
tem,  instar  bestix  nimia  pernicitate  currentis.  Hoc  no- 
men,  teste  Francisco  Pico,  facit  genitivum  Tigrios, 
Tigritos,  Tigridos,  et  Attice  Tr/psw;. 

Euphrates]  Nomen  sumpsit  ex  eo  quod  bona  ferret. 
De  hoc  Hieronymus :  Euphrates  fluvius  Mesopota- 
mix,  in  paradiso  oriens. Porro  Sallustius  auctor  cer- 
tissimus  asserit  tam  Tigris  quam  Euphratis  in  Ar- 
menia  fontes  demonstrari.  Ex  quo  animadvertimus 
aliter  de  paradiso  et  fluminibus  ejus  intelligendum. 
Diodorus  Siculus  libro  tertio  :  Post  NUum  enim  et 
Gangem  flumina  totius  Asix  nobiliora,  Euphrates  ac 
Tigris  ex  Armenix  montibus  fontcs  habent.  Distant  au- 
tem  ab  invicem  stadiis  mille  ct  quingentis,  delatique 
per  Mediam  et   Paretanos,    descendunt  in  Mesopota- 


B 


A  miam,  quam  undique  circumdantcs,  regioni  nomen  in- 
diderunt.  Dcinde  per  Babyloniam  fluentes,  in  mare 
Rubrum  deferuntur.  Strabo  lib.  Geographiai  n  :  Cre- 
scit  Amanus  multum  in  latum  et  altum,  et  muUifidus 
est.  Pars  australior  est  Taurus,  qui  Armeniam  dister- 
minat  a  Mesopotamia.  Hinc  fluunt  Tigris  et  Euphra- 
tes,  qui  Mesopotamiam  circumdant,  et  apud  Babylo- 
nios  invicem  cohxrent.  Deinde  in  mare  Persicum  emit- 
tunt,  quorum  Euphratcs  major  est,  et  plus  regionis 
flexuoso  alveo  percurrit.  Fontcs  habet  in  parte  Tauri 
boreali,  fluit  ad  occidentcm  per  Armeniam  (qux  major 
appcllatur)  usquc  in  Armeniam  minorem,  quamadex- 
tris  habet,  a  si^iistris  vero  Lisanam.  Deinde  ad  au- 
strum  flexus  confiniis  jungitur  Cappadocum,  quae  cd 
dextram  rclinquit,  ad  sinistram  Comagenorum  confinia, 
rursumque  a  Sicinsina,  ctiam  Sophina  majoris  Arme- 
nix  ad  sinistram  relicta,  progreditur  in  Syriam,  atque 
iterum  flexum  alium  capit  in  Babylonios,  et  Persicum 
sinum.  Tigris  ex  eodem  montc  Seleuciam  illatus,  ad 
Euphratem  accedit,  ibique  efficit  Mesopotamiam  :  deinde 
in  eumdem  sinum  intrat.  Euphratis  ac  Tiyridis  fontcs 
inter  se  distant  ad  stadia  duo  miilia  et  quinquaginta. 
Hactenus  Strabo. 

Vno  fonte]  Fontibus  unius  et  ejusdem  Armeniae 
montis,  cui  teste  Strabone  nomen  est  Tauro. 

Abjunctis}  Separatis. 

Quos  tamen~\  Ordo  est,   Quos  vagos   casus  declivia, 
id  est  declivitates  terrse,  subaudi  tegunt,  et  quos  ca- 
sus  vagos  defluus  ordo  gurgitis  lapsi  regit. 
C  IN  PROSAM  II. 

Dubitat  hoc  loco  Boetius  sciscitaturque,  sitne  ulla 
humani  liberlas  arbitrii,  an  ipsos  quoque  animarum 
motus  fatalis  necessitas  constringat.  CuiPhilosophia 
respondet,  omni  rationali  natura?  libertatem  adesse 
arbitrii,  sed  supernis  divinisque  substantiis  majo- 
rem,  deinde  tametsi  non  aequalem,  tamen  proximam 
humanis  animis  se  in  divinitatis  contemplatione  con- 
servantibus :  minus  vero  liberas  eas  esse,  cum  ad 
corpora  dilabuntur,  minusque  etiam,  cum  terrenis 
artubus  colligantur.  Animadvertendum  autem  hoc 
totum  ex  Platonis  opinione  dictum,  quasi  animae 
sint,  antequam  corporibus  conjungantur.  Extremam 
vero  servitutem  esse  dicit  earum  quae  sceleribus 
mancipatae  propriam  amiserint  libertatem. 

Inscitix]  Ignorantiae. 

Caligant]  Obscurantur,  tenebrescunt. 
1  licvr"  Ifopa.  /.'/.<,  -■/./-'  i-x/.ovu. 
Homerici  versus  pars    est  posterior  ex  Iliados  libro 
tertio,  id  est,  omuia  videt,  et  omnia  inaudit : 
Aspicit  omnia,  et  ornnia  inaudit. 
1N  METRUM  II. 

Carmen  hoc  ejusdem  generis  est  cum  penultimo 
quarti  voluminis.  Pra?fert  eo  Philosophia  divinae 
providentia?  perspicacitatem  solis  claritati,  de  quo 
Homerus : 

Sol  qui  cuncta  videt,  quique  orunia  maximus  audit. 

Hic  eniin  tametsi  maximo  splendore  mirilice  reful- 
geat.  torrarum  tamen  intima  penetrare  nequit.  Pro- 
videntiae  vero  lumen  immensum  cuncta  non  inspicit 


D 


106'; 


MURMELLII  COMMENTARIA. 


1066 


solura,  sed  etiam  penitissima  qusque  eorum  perspi- 

cit.  Neque  ei  ulla  vel  noctis  caligo,  vel  terrra:  moles 
obsistere  valet. 

Phcebum]  Solem. 

Mclliflui]  Melle  lluentis. 

Canit]  Carinine  laudat,  cum  aliubi  tum  in  Iliados 
tertio,  ut  et  paulo  ante  dictum  est :  Et  tu,  sol,  qui 
uuiversa  et  vides  et  audis.  Vide  Plinium  libro  Natu- 
ralisIIistoria>  n,  cap.  6. 

Perrumpere]  Penetrare. 

Cuncta  tuenti]  Omnia  intuenti.  Prisea  Sibylla  in 
lib.  Justini  philosophi  et  martyris,  interprete  Fran- 
cisco  Pico  : 

Unus  euim  Deus  est,  solus  non  editus,  ingens, 

Oninia  conspicieus,  non  visilis,  induperator, 

Quem  morilura  caro  potis  est  comprendere  nunquam. 

IN  PROSAM  III. 

Hacprosadubitabundus  Boetius  de  libero  hominis 
arbitrio  et  Dei  praescientia  disserit,  quae  quo  modo 
simul  possint  consistere,  ut  alteri  alterum  non  ofii- 
ciat,  minime  videt.  Nam  recepta  divinae  praescientiae 
necessitate,  omnia  serie  quadam  indetlexa  constrin- 
gi  tenerique  videntur.  Quod  si  ita  esset,  frustra  spe- 
rarent  homines,  aut  deprecarentur,  quae  futurae  ne- 
cessitatis  legibus  implicata  mutari  alioque  converti 
nequirent. 

Aut  quid  hoc  refert  vaticinio  illo  ridiculo  Tiresix] 
Sensus  est,  aut  quid,  quasi  dicat,  nihil  hoc  distat  ab 
illo  ridiculo  Tiresia*  vaticinio,  quod  est  apud  Hora- 
tium  libro  Sermonum  secundo  : 

0  Laertiade,  quidquid  dicam,  aut  erit,  aut  non  : 
Divinare  etenim  magnus  mihi  donat  Apollo. 

Tiresias  Thebanus,  cum  forte  duos  angues  coeuntes 

percussisset,    in  feminam   fuit  conversus,  ac  septem 

annos  in  eo  sexu  durasse  fertur.  Rursusque  cum  eos- 

dem    serpentes    verberasset,    in    pristinum    sexum 

reversusest.  Quod  quidem  ne  quis  omnino  fabulosum 

putet,  legat  et  Plinium  in  septimo  Natnralis  Histo- 

rire,  et  divum   Augustinum    de  conjugiis    veteris  ac 

novee,  legis,  qui  asserunt  quibusdam  id  accidisse.  Cae- 

terum  Tiresias,    ab  Jove  Junoneque    contendentibus 

utrius  major  in  coitu  voluptas  sit,  maris  an  feminse, 

judexelectus,  majorem  esse  feminee  voluptatem  aftir- 

mavit.    Qua  sententia  Juno    irata,  illum  obcoccavit. 

Jupiter  vero  pro  oculis  ademptisei, 

Scire  futura  dedit,  poenamque  levavit  honore. 

Callimachus  et,  Propertius  eo  dicunt  obceecatum  Ti- 

resiam,  quod  Pallada  nudato  corpore  se  levantemin 

aquis  aspexisset.   Hinc    proverbium,  TuyXoTepo-;  Ttpe- 

<Tt'oj,  Caecior  Tiresia,  de  eo  qui  supra  modum  ceecutit. 

Utipaulo  ante  cantabas]  Carmine  sexto  quarti  libri. 
1N  METRUM  IV. 

Carmen  est  ejusdem  generis  cum  proximo,  quo 
Severinus  admirabundus  obstupescit,  causara  deside- 
rans,  cur  ea  duo  vera,  alterum  de  divinapraescientia, 
alterum  de  arbitrii  nostri  libertate,  separatim  secre- 
timque  perpensa,  fidem  admittant ;  eademautem  con- 
juncta  minime  nobiscohaerere  videantur. 

Carptim]  Separatim. 

Patrol.  LXIII. 


a     Jugart]  CoDjungi. 

Sedmensj  [gnorantiee  animi  nostri  imputat,  quod 

rerum  veritatem  perspicerc  non  valemus. 

Obruta]  Oppressa. 

Caecis  membris]  Corpore  caliginem  oblivionemque 
animo  inferenti. 

Luminis]  Intellectus. 

Igne]  Vigore. 

Tenues  ncxus]  Subtiles  conjunctiones. 

Sed  cur\  Platonicum  hoc  est.  ln  dialogo  enim  Pla- 
tonis  de  virtute,  qui  Menon  inscribitnr,  ;Socrates 
Menonem  Aristippi  et  Ceorgiae  auditorem  ad  id  perdu- 
cit,  quodimpossibile  est  nos  investigando  aliquid  co- 
gnoscere  ;  aut  si  investigando  assequimur  cognosci- 
musque,  illud  alias  cognovimus.  Itaqueideognoscere 
non  aliudesse  quam  reminisci  et  in  memoriam  revo- 
care.  Quo  cnim  tramitr  (inquit  Menon)  invcstigabis,  o 
Socratcs,  quod  quidem  quid  sit  omnino  ignoras,  qualc 
tibi  proponens,  id  quod  ignoras  inquires ;  aut  etiam  si 
in  illud  incidas,  quonam  signo  id  quod  ignoravcras 
illud  cssc  agnosccsl  Cui  Socrates,  Intelligo  (inquit) 
quidvclis,  o  Menon;  at  tu  animadvertisnc  quam  litigio- 
sam  argumcntationem  in  mcdium  adduxisti,  quod  sci- 
licct  homo  nequc  quod  noscit,  neque  quod  ignorat,  in- 
quirit  :  nam  si  noscit,  nulla  inquisitione  opus  est,  sed 
neque  quod  ncscit,  id  investigat.  Non  enim  novit  quid 
quaerat.  Quare  tandem  colligit,  nihil  incestigando  nos 
discere  posse,  nisi  qux  antca  scivimus,  etiam  eodem 
modo. 
C      Mentem  allamj  Divinam. 

Cerneret]  Contemplaretur. 

Summam]  Universalem  propositionem. 

Singula]  Singularia. 

Neutro  est  habitu]  Boetius  cum  magis  sit  Platoni- 
cus  quam  Aristotelicus,  medium  tamen  se  praebet 
inter  uttumque  philosophum,  et  eorum  concordiam 
se  traditurum  aliquando  pollicitusest  :  quod  an  prae- 
stiterit  Dcus  novit.  Aristotelis  sententia  est,  nihil  in- 
commodi  accidere,  aliquo  modo  scire,  quod  quis 
discit,  et  aliquo  modo  ignorare.  Nam  nihil  absurdi 
est,  si  scit  quodammodo,  ut  in  universali,  quod  pe- 
culiariter  et  proprie  discit.  Sed  si  hoc  modo,  ut  qua- 
tenus  discit,  sic  et  scit,  inconveniens  est.  Scit  igitur 
inuniversali  quod  ignorat  in  particulari,  et  discit  in 
,-.  particulari  quod  scit  in  universali. 

Consulit]  In  consilium  adliibet. 

Altc]  In  divina  mente. 

Visa]  Perspecta. 

Retractans]  Reminiscens. 

Oblitas]  Oblivioni  traditas.  Passive  dixit.  Sic  Maro  : 
Nunc  oblita  mihi  tot  carmina. 

Addere  partes]  Adonius  versus,  caeteris  in  carminis 
line  subjectus. 

IN  PROSAM  IV. 

Diluit  ea  Philosophia  qua1.  Severinus  hoesitabundus 
objecit,  et  singulatim  objectionum  nodos  enodat, 
ostendens  Dei  praescientiam  et  humani  arbitrii  liber- 
tatem  simul  consistere.  Divus  Hieronymusin  Jovinia- 
num  capite   trigesimo   secundo  :  Liberi  arbitrii  nos 

34 


1007 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1068 


condidit  Deus,  nec  ad  virtutes,  nec  ad  vitia  necessitatc  A  Boetian:/'  dubitationi  se  accingit,  quae  est,  an  de  in- 


trahimur.  Alioquin  ubi  necessitas  est,  nec  damnatio, 
nec  corona  est.  Sicut  in  bonis  operibus  perfector  est 
Deus  (non  est  enim  volentis,  neque  currentis,  sed  mise- 
rentis  et  adjuvantis  Dei  [Rom.  lxj  )  ut  pervenire  valea- 
mus  ad  calcem,  sic  in  malis  atque  peccatis  semina 
nostra  sunt  incentiva,  et  perfectio  diaboli,  cum  viderit 
nos  super  fundamentum  Christi  sedificare  fenum, 
ligna,  stipulam  (I  Corinth.  m),  tunc  supponit  incen- 
dium. 

Quod  ita  demum}  Quod  Boetius  liberum  arbitrium 
perProvidentiam  nobis  auferri  suspicabatur,  ejusmodi 
rationc  colligit  :  Quidquidest futurum,  autnecessario 
est  futurum,  aut  contingenter.  Si  necessario,  perit  li- 
bertas  arbitrii.  Si  contingenter,  qui  potest  esse  prse- 
scientia,  cum  de  contingentibus  non  sit  scientia,  sed 
magis  conjectura?  Primum  igitur  incipit  Philosopbia 
ostenderepraescientiamfuturisrebus  necessitatem  non 
imponere,  deinde  probatde  contingentibus  etincertis 
certam  apud  Deum  esse  posse  prsescientiam. 

Qusero  enim]  Hoc  loco  Pbilosophia  tuetur  aliquo 
modo  rationem  eam  quam  supra  Boetius  omnino  im- 
probavit,  non  eo  futura  evenire  quod  Deus  ea  prsevi- 
dit,  sed  quia  futura  sunt,  Deum  prsevidisse.  Haec  ratio 
bona  est  in  eo  quod  liberum  arbitrium  a  necessitate 
vindicat ;  verum  inhoc  falsa,  quodfutura  prsescientise 
causam  ponit. 

Quae  quia  prsescientiam]  Sensus  est,  Qusero  ex  te, 
Severine,  cur  illam  solventium  rationem  minus  efiica- 


B 


certis  ulla  possit  esse  prsescientia,  cum  scientia  nihil 
nisi  certum  comprehendatur.  Proinde  si  incerta  pro 
certis  praevideantur,  id  non  esse  prsescientiam,  sed 
opinionis  caligiuem  putat.  Diluens  autem  haec  obje- 
cta,  Philosophia  dicit  hujus  erroris  causam  esse  quod 
opinamur  omnia  quae  cognoscuntur,  suapte  natura, 
non  vi  aut  facultate  cognoscentium,  comprehendi, 
quod  falsum  est.  Si  enim  cognitio  rei  quidem  quse 
cognoscitur,  non  autem  cognoscentis  facultatem  se- 
queretur,  res  ab  omnibus  uno  eodemque  modo  cogno- 
scerentur,  neque  foret  divinae  humanaeque  intelligen- 
tise  discrimen  ullum,  quod  quam  sit  falsum  quis  non 
videt? 

Ille]  Visus. 

Eminus]  E  longinquo. 

Jactis]  Emissis.  Hoc  loco  Platonis  opinionem  sequi- 
tur,  cui  reclamat  Aristoteles  :  quem  impudentissima 
theologistarum  turba  contra  veterum  eorumdemque 
doctissimorum  theologorum  sententiam  nihil  verita 
est  in  ccelum  recipere.  Sed  supra  hoc  alibi  commo- 
dius.  Stoici  causas  esse  videndi  dicunt,  radiorum  ex 
oculis  in  ea  quae  videri  queunt  emissionem,  aerisque 
simul  intentionem.  Democritus  et  Epicurus  opinantur 
perimaginuminsertusvisualempotentiamaccidere,ra- 
diosque  quosdam  ab  oculis  exertos,  simul  atque  sub- 
jectae  rei  institerint,  rursusin  eosdem  redire  inserta- 
rique.  Aristoteles  acutissimo  vir  ingenio,  sed  Platone 
iuferior,  existimat  visionem  fieri  rei  visibilis  specie- 


cem  putes,  an  ideo  quod  prtescientiam  futuris  rebus  C  rum  intra    oculos   receptu.  Empedocles    imaginibus 


causam  necessitatis  esse  non  existimes  :  verum  age 
modo  si  necessario  res  futuras  sentis,  unde  trahis 
istius  causam  necessitatis*,  nisi  ex  prsescientia  ?  Si  igi- 
tur  tibi  demonstravero  hanc  prsenolionem  divinam 
non  imponere  futuris  necessitatem,  [quod  et  tute 
paulo  ante  fatebaris,nihil  erit  quo  liberumarbitrium 
impediri  putes. 

Quantum  ad  hoc  attinet]  Id  est  ad  hanc  conclusio- 
nem,  quseait  prsescientiam  esse  uecessitatis  futuro- 
rum  causam. 

Sed  prsescientia,  inquies]  Tacitse  questioni  occurrit, 
Si  forte  Severinus  objecisset  hunc  in  modum  :  Esto 
ut  nulla  sit  futuris  ex  praescientia  necessitas,  est  ta- 
men  signum  ea  necessario  esse  futura.  Htiic  Philo- 
sophia  sic  respondet.  Pari  ratione  etiam  si  nulla 
foret  pramotio,  necessarius  futuri  constaret  eventus. 
Cujus  rei  ratio  bsec  est.  Signum  non  eflicit  rem  eam 
cujus  est  signum,  sed  tantumquid  sit  ostendit.  Yerbi 
gratia  :  Hederaante  cauponam  suspensa  vinum  ve- 
nale  signilieat,  non  efiicit  ut  id  sibi  venale  habeatur. 

Quasi  vero]  Sensus  est,  Non  laboramus  aneventura 
sint  quce  prsesciuntur,  sed  an  suapte  natura  ut  eve- 
niant  necessitatis  aliquid  patiantur. 

Sed  hoc,  inquies]  Solvit  eam  dubitationem  Philoso- 
phia  quam  Sevcrinus  supra  his  verbis  proposuit.  Si 
quid  ita futurum  est,  ut  ejus  certus  ac  necessarius 
non  sit  eventus,  id  cventurum  esse  prsesciri  quipote- 
rit  ? 

Cujus  erroris  causa]  Nunc  Philosophia  tollenda?  alteri 


1) 


radios  immiscuit,  idque conj unctim imaginis  radios  vo. 
cavit.  Hipparchus  autumat  ab  utroque  oculo  ad  cor- 
porum  lineamenta  exporrectos,  perinde  atque  ma- 
nuum  admotu  corpora  summa  pertrectante  appre- 
hensionem  eorum  ad  visualem  vim  referre.  Plato  per 
corradiantiam  visum  Oeri  existimat,  lumine  ab  oculis 
quidemexertoad  aliquantum  intervalli  per  cognatum 
sibi  aerem  effluente,  a  corporibus  vero  illato  occur- 
sante  illi,aeremqueintermediumdiffusum  amolituque 
facilem  cum  visuali  igne  intendente.  Haec  enim  dicitur 
corradiantia  Platonica. 

Hic]  Tactus. 

Orbi]  Corpori  rotundo. 

Intelligentia]  Iutellectus  incorporeus  et  a  materia 
sejunctus.  Exemplis  ostendit  in  cognoscendo  omnia 
suapte  potius  facultate  quam  eorum  qu»  cognoscun- 
tur  uti. 

IN  METRLM  V. 

Hoc  carmine  Glvconico  Stoicos  erroris  jam  dicti 
seminatores,  puta  quod  res  ex  sua  potius  naturaquam 
cognoscentium  facultate  comprehendantur,  acriter 
incessit  Philosophia,  eorumque  opinionem  confutat. 
Viebaut  ii  cognitionemsolumab  exteriorum  corporum 
similitudinibus  auimo  impressis  perfici.  Quod  si  verum 
foret,  mens  pateretur  ab  externis  rebus,  sed  in  con- 
fesso  est  apud  omnes  qui  recte  philosophantur,  intel- 
lectum  :esse  activum,  mentemque,  quando  intelligit 
agere,  non  pati. 


dOG!) 


MURMELLII  COMMENTARIA. 


1070 


B 


Porticus]  Stoicossignilicat,  de  quibus  in  primocom-  A 
mentario  diximus. 

Obscuros]  Ex  quorum  verbis  implicatis  vix  potest 
colligi  sententia. 

Qui]  Stoici. 

Setisus]  Sensiones. 

Ecorporibus  extimis\  Ex  rebus  exterioribus.  Licen- 
ter  autem  produxit,  qua;  corripienda  est.  Sed  videtur 
veteres  imitatus,  qui  dixerunt  corpus  et  corpor,  sicut 
decus  et  decor,  algus  et  algor,  frigus  et  frigor. 

Ut]  Quemadmodum. 

Quondam]  Aliquando. 

JEquore]  In  planitie,  superficie,  plano  spatio. 

Notis]  Prima  contracta,  id  est  signis  qua  corpora 
extrinsecus  imprimunt. 

In  vicem]  Ad  similitudinem. 

Notio\  Cognitio. 

Qux  vis]  Potentia.  Sciendum  tria  esse  genera  intel- 
lectionum,  quorum  primum  dicitur  simplicium  appre- 
bensio  :  binc  est  quod  ait,  Singula  prospicit,  boc  est, 
singulatim  et  secretim  rem  unamquamque  et  simpli- 
citer  intelligit.  Secundum,  compositio  aut  divisio, 
unde  est :  Aut  quoe  cognita  dividit  ?  Quee  divisa  recol- 
ligit?  Tertium,  ratiocinatio,  qua  ex  notiseaquee  ignota 
erant :  assequimur.  Hinc  dicit  Tum  sese  referenssibi, 
Veris  falsa  redarguit. 

Legens]  Transiens,  percurrens. 

Alternum  iter]  Modo  ascendendo  ab  iniimis  ad  su- 
prema,  modo  descendendo  a  summis  ad  ima. 

Desidit]  Media  externa,  id  est  descendit.  P 

Tum]  Deinde. 

Referens]  Reducens,  et  qua3iinorbem  ratiocinando 
recolligens. 

Prgecedit]  Hoc  loco,  ut  fere  solet,  Platonem  expri- 
mit,  qui  rerum  species  ab  initio  animae  insitas  existi- 
mavit,  sed  contagione  terreni  corporis  eam  sopitam 
degravatamque  nou  agere,  nisi  externorum  sensuum 
passionc  excitetur ;  excitatam  vero  specie,  quam 
sensus  exterior  impressit,  evocari ;  et  conjuncta  spe- 
cie  inlerna  cum  ea  quam  extrinsecus  accepit,  tum 
demum  intelligere. 

IN   PROSAMV. 

Ex  eo  quod  supra  tractatum  est,  cognitionem  non 
rei  quae  noscitur  naturam,  sed  cognoscentis  vim  fa- 
cultatemque  sequi,  ostenditur  Deum  incerti  eventus  rj 
futura  ut  certa  praescire,  tametsi  boc  bumana  ratio 
minime  concipiat.  Nam  si  cognoscentis  naturam  se- 
quilur,  tenendum  est  diversis  substantiis  diversas 
esse  cognoscendi  facultates,  quarum  alia  praestet  alii : 
ita  ut  quae  perfectio  sit,  inferiores  quoque  iu  se  ha- 
beat,  imperfectiores  ad  eam  quae  praestantior  est,  aspi- 
rare  non  queant.  Neque  enim  sensus  et  imaginatio  ad 
rationis  judicium  sese  attollunt,  neque  ratio  potest 
comprebenderedivinoeintelligentiaemodum,  quilonge 
est  absolutissimus,  et  futura  nobis  incerta  certissima 
praescientia  complectitur. 

IN  METRUM  VI. 

Carmeu  est  Arcbilocbium  dactylicum  constans 
dactylico  bucoli™  letrametro,  id  est  tribus  dactylis, 


vel  spondeis,  velalternis,  ct  quarto  pede  tantum  da- 
ctylo  partem  orationis  finieote,  deinde  tribns  tro- 
chseis.  Lt  Pliilosopbia  humanse  naturse  di^nitatem 
preestantiamque  commemorat.  atque  bominem  ex  for- 
tunse  babitudine  staturaque  ad  codestium  rerum  amo- 
rem  conlemplalionemquc  admoneri,  ut  qui  ex  omni 
animantium  genere  solus  despectet  bumum,  vultuque 
sublato  coelum  suspectet. 

Alioextento]  Ut  serpentes  et  animalia  reptilia. 

Enatet]  Evolet ;  metapbora  est  notissima. 

Transmittcrc]  Transire.  Veteres  dixerunt  tramitto 
pro  transmitto. 

Prona]  Terram  versus  inclinata.  Ovidius  : 

Pronaque  tum  spectent  animalia  caetrra  terram, 
Os  bomini  sublime  dedit,  ccelumque  vidcre 
Jussit,  et  erectos  ad  sidera  tollere  vultus. 

M.  Tullius   Cicero  libro    de  Legibus  primo :  Artes 

innumcrabiles  repcrtse  sunt  docente  natura,  quam  imi- 

tata  ratio  res  ad  vitam  necessarias  solerter  consecuta 

est.  Ipsum  autem  hominem  dc  eadcm  natura  non  solum 

celeritate  tncntis  ornavit,  sed  et  sensus  tanquam  satelli- 

tcs  attribuit,  figuramque  corporis  habilem  atque  aptam 

ingenio  humano  dedit.   Nam   cum  cseteras  animantcs 

abjecisset  ad  pastum,  solum  homincm  erexit  ad  coelique 

quasi  cognationis  domiciliique  pristini  conspectum  exci- 

tavit :  tum  speciem  ita  formavit  oris,  ut  in  ea  pcnitus 

reconditorcs  effingeret.  Silius  Italicus  libro  xv  . 

Nonne  vidcs  hominum  ut  celsos  ad  9idera  vultus 
Sustulerit  Deus,  ac  sublimia  finxerit  ora, 
Cumpecudes,  volucrumquegenus,  formasque  ferarum 
Segnem  atque  obscenam  passim  stravisset  in  alvum? 
Ad  laudes  genitum  capiat  si  munera  divum, 
Felix  ad  laudes  hominum  genus. 

Lactantius  libro  secundo  de  Origine  erroris,  capite 
item  secundo  :  Juvat  ergo  velut  in  aliqua  sublimi  spe- 
cula  constitutum,  unde  universi  exaudire  possint,  Per- 
sianum  illud  proclamare : 

0  curvae  iu  terras  animoe,  et  ccelestium  inanes. 
Cmlum  potius  intucmini,  ad  cujus  spectaculum  vos  exci- 
tavit  ille  artifex  verus  Deus.  Illevobis  sublimem  vuttum 
dcdit,  vos  in  terram  curvamini.  vos  altas  mentes,  ct  ad 
patrem  suum  cum  corporibus  suis  erecias,  ad  inferiora 
deprimitis,  tanquam  vos  pozniteat  non  quadrupcdes 
esse  natos.  Fas  non  est  coclcste  animal  cum  terrenis  in 
terramque  vcrgentibus  versari.  Quid  vos  beneficiis  cce- 
lcstibus  orbatis,  pronique  in  terram  vestra  spontc  pro- 
cumbitis  ?  Humi  enim  miseri  volutamini,  cum  deorsum 
quxritis  quod  in  sublimi  quserere  dcbuistis  ?  Divus 
Ambrosius,  libro  Hexaemeron  sexto :  Cave,  o  homo, 
pecudum  morc  curvari,  cave  ne  in  alvum  te  non  tam 
corporc  quam  cupiditate  dcflectas.  Rcspice  corporis 
tui  formam,  ct  specicm  congrucntem  cclsivigoris  assume. 
Si  sola  animalia  pronapascantur,  cur  tc  in  edendo  stcr- 
nis  ipse,  qucm  natura  non  stravit  ?  Cur  eo  delectaris  in 
quo  naturx  injuria  cst  ?  Cur  noctes  et  dies  cibo  intcntus 
pecorum  more  terrcna  depasceris  ?  Cur  ilkccbris  cor- 
poralibus  dcdttusipsum  te  inhonoras,  dum  vcntri  atque 
cjus  passionibus  deservisl  Cur  intellcctum  tibi  adimis, 
quem  tibi  crtator  altribuit?  Cur  te  jumcntis  comporas, 
a  quibus  te  voluit  Deus  segregari.  dicens :  Nolite  ficri 
sicut  cquus  etmulus,  quibus  non  cst  intellectus  ?  Autsi 


4071 


APPENDIX  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE   PHILOSOPHIjE.  COMMENTARIA. 


1072 


te  edacitas  eqni,  intcmpcrantiaque  dclectat,  et  adhinnire 
ad  feminas  voluptati  est,  delectetin  frcno  maxillas  tuas 
chamoque  constringi.  Si  crudelitate  pasceris,  ferarum- 
que  hxc  rabies  est,  quse  propter  sxvitiam  trucidantur, 
videneintequoquecrudelitatis  tux  veriaturimmanitas. 
IN  PROSAM  VI. 

Hac  ultima  hujus  eruditissimi  cultissimique  operis 
prosa,  docet  ex  Dei  providentia  consiliis  hominum 
actionibusque  nihil  necessitatis  imponi,  idque  vel 
potissimum  hac  ratione.  Deum  aeternum  esse,  cun- 
ctorum  ratione  degentium  commune  est  judicium. 
yEternitas  autem  est  interminabilis  vitse  tota  simul 
et  perfecta  possessio  :  in  qua  quidem  nihil  est  praeter- 
itum,  nihil  futurum,  verum  prsesentia  sunt  omnia. 
Cognitio  vero  (ut  paulo  ante  disputatum  est)  modum 
sequitur  et  naturam  cognoscentis  ;  at  modus  cogno- 
scendi  in  Deo  est  tum  eeternus,  tum  praesentarius. 
Omnia  igitur  tanquam  praesentia  scit  Deus :  unde  et 
providentia  potius  quam  prsevidentia  dicitur,  quasi 
ab  excelsorerum  culmine  infima  queeque  prospiciat. 
Sed  quse  praesentia  videntur,  nullam  ab  his  a  quibus 
conspiciuntur  necessitatem  accipiunt,  cum  nihil 
rebus,  dum  geruntur,  necessitatis  imponat  intuitus. 
Proinde  divina  providentia  res  futuras,  quas  tam- 
quam  prsesentes  conspicit,  nulla  necessitate  astrin- 
git.  Uti  enim  nos  temporario  hoc  nostro  praesenti 
queedam  sine  necessitate  videmus,  ita  Deus  omnia 
simul  suo  eeterno  contuetur,  nec  ob  id  vel  rerum  na- 
turam  proprietatemque  mutat,  vel  judicia  confundit. 
Divus  Gregorius  libro  Moralium  x :  Prxscire  dicitur 
qui  unamquamque  rem  antequam  veniat  videt,  et  id 
quod  futurum  est  prius  quam  prxsens  fiat  prxvidet. 
Quomodo  Deus  cst  prxscius,  dum  nulla,  nisi  qux  fu- 
tura  sunt,  prxsciantur  ?  Et  scimus  quia  Deofuturum 
nihil  est,  ante  cujus  oculos  prseterita  non  tianseunt, 
futura  non  veniunt,  quippe  quia  omne  quod  nobis  fuit 
ct  erit  in  ejus  prospectu  prxsto  est,  et  omne  quod  prx- 
sens  est  scire  potest  potius  quam  prxscire.  Et  quia  ea, 
qux  nobis  futura  sunt  videt,  qux  tamen  ipsi  semper 
prxsto  sunt,  prxscius  dicitur  :  quamvis  nequaquam  fv- 
turum  prxvidet,  quod  prxsens  videt.  Nam  et  quxcun- 
que  sunt,  non  in  xternitate  ejus  ideo  videntur,  quia 
sunt ;  sed  ideo  sunt,  quia  videniur.  In  illo  enim  nec 
prxtcrita.  nec  futura  reperiri  queunl,  sed  cuncta  mu- 
tabilia  immutabiliter  durant :  ct  qux  in  seipsis  simul 
existere  non  possunt,  illi  simul  omnia  assistunt,  nihil- 
que  in  illo  prxterit,  quod  transit  quia  in  xternitatc 
ejus  modo  quodam  incomprchensibili  cuncta  volumina 
sxculorum  transcuntia  manent,  currentia  siant.  Heec 
ex  Graegorii  Moralibus  carptim  desumpta  collegimus, 
eo  quod  ad  hunc  locum  non  nihil  facere  videbantur. 

Deum  quidtm  xternum]  Differunt  ceternum  et  per- 
petuum.  /Eternum  enim  dicitur  quod  interminabilis 
vitae  plenitudinem  simul  complectitur  permanendo. 
Perpetuum,  quod  vitam  eundo  continuat. 

Scientia  quoquc  ejus\  Divo  Aurelio  auctore,  libro  de 
Civitate  Dei  undecimo,  capite  vigesimo  primo  :  Dcus 
non  more  nostro  vcl  quod  futurum  cst  prospicit,  vcl 
huod  prxsens  est  aspicit,  vcl  quodprxtcritum  cst  rcspi- 


B 


A  cit,  sed  alio  modo  quodam  a  nostrarum  cogitationum 
consuetudine  longe  lateque  diverso.  Ille  quippe  non  ex 
hoc  in  illud  cogitatione  mutata,  sed  omnino  incommu- 
tabiliter  videt,  ita  ut  illa  quidem  qux  temporaliter 
faint,  et  futura  nondum  sint,  et  prxsentia  jam  sint,  et 
prxterita  jam  non  sint :  ipse  vero  hxc  omnia  stabili  ac 
sempiterna  prxscientia  comprehendat,  nec  aliter  oculis, 
aliter  mente.  Non  enim  ex  animo  constat  et  corpore.  nec 
aliter  nunc,  aliter  antea,  aliter  postea :  quoniam  non 
sicutnostra,ita  ejus  quoque  scientia  trium  temporum, 
prxsentis  videlicet  et  prxteriti  vel  futuri  varietate  muta- 
tur,  apud  quem  non  est  immutatio,  nec  momenti  obum- 
bratio.  Nec  enim  ejus  intentio  de  cogitatione  in  cogita- 
tionem  transit,  in  cujus  incorporeo  contuitu  simul  ad- 
sunt  cuncta  qux  novit :  quoniam  tempora  ita  novit  nul- 
iis  suis  temporalibus  notionibus,  quemadmodum  tempo- 
ralia  movet  nullis  suis  temporahbus  motibus. 

Hic  st  dicas]  Repetit  objectionem  supra  motam, 
eamque  diluit  ejusmodi  ratione,  quam  nemo  nisi  di- 
vinorum  speculator  intelligat. 

Dux  sunt  etenim  necessitates]  Dilutionem  objecti, 
tum  latius,  tum  planius  exponit,  ostendens  duo  esse 
necessitatis  genera,  alteram  quidem  simplicem  et 
absolutam,  alteram  vero  necessitatem  conditionis. 

Quia  igitur  refert]  Id  est  interest. 

Hocscilicet]  Subaudi  refert,  et  diluit  motam  dubi- 
tationem. 

Sed  si  in  mea,  inquies]   Aliam  affert  objectionem, 
quam  pro  materiae  qualitate   sat  luculento  sermone 
C  diluit. 

Quid  igilur,  inquies]  Rursus  aliam  proponit  dubita- 
tionem,  quam  et  mox  removet,  etrefellit. 

Qux  cum  ita  sint]  Coucludit  humani  libertatem 
arbitrii  etdivinam  praescientiamsimul  consistere  :  su- 
per  qua  n  latius  lege  et  relege  Dialogum  Laurentii 
Vallse,  qui  juste  ne  taxet  Severinum  nostrum,  me- 
liusque  eo  hanc  materiam  expediat,  an  sophisticis 
cavillis  agat,  et  oratoriis  fucis  obducat  veritatem,  non 
est  nunc  meae  facultatis  judicare.  Verum  id  censurae 
doctioribus  relinquo. 

Spectator]  Salomon  Proverbiorum  cap.  xv :  In 
omni  loco  oculi  Domini  contcmplantur  bonos  et  malos, 
Hieronymus  in  quadam  epistola:  Omnium  specidato- 
rem  Deum  crede,  et  cave  ne  quid  quod  divinis  oculis 
indignum  sit,  aut  opcreris,  aut  cogites. 

Bonis  prxmia]  Baptista  Mantuanus  : 
Et  scelus  a  suporis,  et  habet  sua  praemia  virtus. 

Aversamini]  Pulcherrima  adliortatio  ad  pulcherri- 
mas  virtutessub  hujus  operis  pulcherrimi  fiuem. 

Judiciscuncta  cerncntis]  Aurelius  Prudentiusin  Hym- 
norum  libro : 

Sic  tota  decurrat  dies, 
Ne  liugua  mendax,  aut  manus, 
Oculive  peccent  lubrici  : 
Ne  noxiacorpus  iuquiuet. 
Speculator  astat  desuper, 
Qui  nos  diebus  omnibus 
Actusque  nostros  prospicit 
A  luce  priuia  in  vesperum. 
Hic  testis,  hic  est  arbiter. 
llic  iutuetur  quidquid 


D 


1073 


CATALOGUS  AUCTORUM  IN  COMMENT.  PH&CED.  MEMORATOHUM. 


1074 


Huuiana  quod  mens  concipit. 
Hunc  nemo  fallit  judicem. 


Ludovicus  Gibus  ad  Titum  : 

Vivere  flagitio  si  vis,  Tile,  liber  ab  onini, 

In  desolato  sit  tua  vita  loco. 
Atque  ibi  quidquid  ages,  fortiiuve  palamve,  memento 

Inspectatoreui  semper  adesse  Deum. 


PROTESTATIO 

ln  hia  Commentariis  et  cseteris  <i>ix  vcl  edidimus,  vcl 
Dei  gratia  sumus  edituri,  nihil  omnino  approbamut  nisi 
quod  "  catholica  tantum  Ecclesia  decretum  atque 
assertum  fuerit,  semper  parati  et  veruma  recte sentien- 
tibus  <  iloceri,  etsuperbis  sophistis,  veritate  patrocinante, 
refragari. 


CATALOGUS 

AUCTORUM  TAM  GRECORUM  QUAM  LATINORUM 

QUORUM    POLCHERRIMA   niCT.V   IN    HIS   COMMEHTARIIS    MDRMELLH    1N    LIB.    BOETII    DE   CONSOLATIOHE 

PHILOSOPHl.E   VEL    RECITANTOR   VEL    EXPLICANTOR. 


Accius. 

Acron. 

JEmilius  Probus. 

Agncllus. 

Alexandcr  Hegius. 

Algateles, 

Ambrosius. 

Anaxagoras. 

Angelus  Politianus. 

Antonius  Codrus  Urceus. 

Antonius  Mancinellus. 

Apollo  Pythius. 

Apulcius. 

Aratus. 

Aristippus. 

Aristophanes. 

Aristoteles. 

Asconius. 

August.  Dathus. 

Aulus  Gellius. 

Aurelius  Augustinus. 

Ausonius. 

Avicenna. 

R 
B&ptista  Mantuanus. 
Bessarion. 
Bocatius. 

C 
Callimachus. 
Calphurnius. 
Cassiodorus. 
Cato. 
Catullus. 
Cebes  Thebanus. 
Christoph.  Laudinus. 
Cicero. 
Cinna. 
Claudianus. 
Clemens. 
Cleobulus. 
Cornelius  Celsus. 
Cornelius  Tacitus. 
Cyprianus. 

D 
David  psalmographus. 
Democritus. 
Demosthenes 
Diodorus  Siculus. 
Diogenes  Cynicus. 
lHogenes  Laertius. 
Donatus. 

E 
Ecclcsiastes. 
Empedocles. 


Ennius. 

Epimenides. 

Erasmus  Roterodamus. 

Eratosthcnes. 

Euripides. 

Eusebius. 

Eutropius. 

V 
Faustus  Andrclinus, 
Festus  Pompeius. 
Florus. 

Franciscus  Petrarcha. 
Franciscus  Philclphus. 
Fulgcntius. 

G 
Georgius  Merula. 
Georgius  Valla. 
Gcorgius  Magnus. 
Guarinus  Veronensis. 

H 

Hermannus  Buschius. 

Herodotus. 

Hesiodus. 

Hieronymus. 

Higinus. 

Hipparchus. 

Homerus. 

Uoratius. 

I 
Isaccius. 
Isaias  propheta. 

J 
Jacobus  apostolus 
Jacobus  Bononiensis. 
iamblicus  Platonicus. 
Joannes  JEdicollius 
Joan.  Cxsarius. 
Joan.  Campanus. 
Joan.  Evangelista. 
Joan.  Franciscus  Picus. 
Joan.  Picus  Mirandula. 
Josephus. 
Julius  Caesar. 
Julius  Capitolinus. 
Justinus. 
Juvenalis. 
Juvencus. 

L 
Lactantius. 
Laurenlius  Valla. 
Leonardus  Aretinus 
Lucanus. 
Lucianus. 
Lucilius. 
Lucrctius. 


Ludovicus  Bigus. 

M 
Macrobius. 
Malachias  propheta 
Manlius  Antiochcnus  pocta. 
Mar.    Antonius  Sabellicus. 
M<(rcus  Varro. 
Mtusilius  Ficinus. 
Martialis. 
Martianus  Capclla. 
Matthxus  cvangclista. 
Matth.  Palmerius. 
Maximianus  poeta. 
Mcnander. 
Michael  Fcrnus. 
Moscs. 

N 
Nicolaus  Crescius. 
Nicolaus  Perottus. 
Nicolaus  Valla. 
Nigidius. 

0 
Origenes. 
Ovidius. 

P 
Pacuvius. 
Papinius. 
Permenidcs. 
Paulus  Cortcsius. 
Pausanias. 
Pcriandcr. 
Persius. 

Petronius  Arbiter. 
Pherecydes. 
Philippus  Bcroaldus. 
Philo  Judseus. 
Philostratus. 
Phocas  grammaticus. 
Phocylidcs. 
Pindarus. 

Pius  Baptista  Bononicnsis. 
Plutina. 
Plato. 
Plaustus. 
Plinius. 
Plutarchus. 
Policnus. 
Pomponius  Mela. 
Prisca  Sibylla. 
Priscianus. 
Procopius. 
Prodicus  sophista 
Propertius. 
Prosper. 
Prudcntius. 


Ptolemseus. 
Publius  mimograph. 
Pythugoras. 

Q 

Quintilianus. 

n 

Raphael  Volaterranus. 
Hegum  Historia  sacra. 
Rudolphus  Agricola. 
Rudolphus  Langius. 

S 
Sallustius. 
Salomon. 
Sapientix  liber. 
Sencca. 
Septimius. 
Servius. 

Sext.  Turpilius. 
Sinodius  Apollinaris. 
Silius  Italicus. 
Simonides. 
Socrates. 
Soiinus. 
Solon, 
Spartianus. 
Speusippus. 
Statius. 
Stesichorus. 
Strabo. 
Suetonius 
Suidas. 
Symmachus. 

T 
Terentianus. 
Terentius. 
Tertullianus. 
Theodoricus  rcx. 
Theophrastus. 
Thomas  Aquinas. 
Thucydides. 
Tibullus. 
Titinnius. 
Titus  Livius, 
Tobix  liber. 
Tranquillus. 
Trogus. 

V 
Valerius  Maximus. 
Virgilius. 

X 
Xcnophon. 

Z 
Zeno. 


1073 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


1076 


AN.    MANL.    SEV.    BOETII 

DE  UNITATE  ET  UNO. 


Unitas  est  qua  unaquseque  res  dicitur  esse  una  : 
sive  enim  sit  simplex,  sive  composita,  sive  spiri- 
tualis,  sive  corporea,  res  unitate  una  est,  nec  po- 
test  esse  una  nisi  unitate,  sicut  alba  nisi  albedine, 
nec  quanta  nisi  quantitate.  Non  solum  autem  unitate 
una  est,  sed  etiam  tandiu  est  quidquid  id  quod  est, 
quandiu  in  se  unitas  est.  Cum  autem  desinit  esse 
unum,  desinit  esse  id  quod  est ;  unde  est  boc  :  Quid- 
quid  est,  ideo  est  quod  unum  est,  quod  sic  osten- 
ditur.  Omne  enim  esse  ex  forma  est  in  rebus  creatis, 
sed  nullum  esse  ex  forma  est,  nisi  cum  forma  mate- 
riae  unita  est.  Esse  enim  "non  est  nisi  ex  conjunctione 
formae  cum  materia.  Unde  pbilosophi  dicuntillud  de- 
scribentes  :  Esse  est  existentia  formae  in  materia. 
Cum  autem  forma  materiae  unitur,  ex  conjunctione 
utriusque  necessario  aliquid  unum  constituitur.  In 
qua  constitutione  illud  unum  non  permanet,  nisi 
quandiu  unitas  formam  cum  materia  tenet.  Sed  de- 
structio  rei  non  est  aliud  quam  separatio  formae  a 
materia  ;  sed  separatio  et  unitio  contraria  sunt,  igi- 
tur  separatione  si  res  destruitur,  profecto  in  suo  esse 
non  nisi  unitate  conservatur.  Unitio  autem  non  Qt 
nisi  ab  unitate  qua  est,  ab  unitione  quod  erat  unum 
dissolvitur.  Soluta  autem  unione,  destruitur  essentia 
ejus,  quod  ex  earum  unitione  provenerat,  et  fit  non 
unum.  Quapropter  sicut  unitate  res  ad  esse  ducitur, 
sic  et  in  illo  esse  custoditur.  Unum  esse  et  unum 
inseparabiliter  comitantur  se,  et  videntur  simul  na- 
tura,  quia  enim  creator  unus  est,  ideo  rebus  quas 
condidit  boc  inmunere  dedit,  ut  unaquaeque  esset  etiam 
una.  Ac  per  boc  ex  quo  res  habet  esse,  una  est :  ideo 
motus  substantiarum  est  ad  unum,  et  propter  unum, 
et  nihil  eorum  quae  sunt  appetit  esse,  sed  omnia 
sicut  appetunt.  Habere  autem  esse  non  possunt  nisi 
unum,  ideo  omnia  ad  unum  tendunt.  Unitas  enim  est 
quae  unit  omnia  et  tenet  omnia  diffusa  in  omnibus 
qute  sunt.  Quapropter  quia  materia  non  habet  esse 
nisi  per  unionem  sui  cum  forma,  forma  autem  non 
tenet  unitatem  cum  materia,  nisi  unitas  sit,  ideo 
materia  eget  unitate  ad  uniendum  se,  etde  natura  sua 
habet  multiplicari,  dividi  et  spargi.  Unitas  vero  re- 
tinet,  unit  et  colligit,  ac  per  haec  ne  materia  divida- 
turet  spargatur,  necesse  est  ut  ab  unitate  retineatur. 
Quidquid  autem  per  se  non  unitur,  per  se  utique 
spargitur,  quia  omnis  quae  facit  aliquam  rem  contra- 
riam  agenti,  facit  contrariam  factse  rei.  Contrariorum 
enim  contrarii  sunt  effectus  :  quia  unitas  facit  unum, 
proiVcto  materia  facit  divisionem,  ac  per  hoc  nnitas 
per  se  retinet  materiam.  Sed  quidqnid  per  se  retinet, 
non  potestfacere  separationem.  Korma  ergo  existens 
in  materia  est  quae  perficit  et  custodit  essentiam  cu- 
juslibet  rei.  Unitas  est  descendens  a  prima  unitate 
quie  creavit  eam.  Prima  enim  et  una  unitas,  quae  est 


Aunitas  sibiipsi,  creavit  aliam  unitatem  quae  est  infra 
eam.  Sed  quia  omne  creatum  diversum  est  a  quo  crea- 
tum,  profecto  creata  unitas  a  creante  omnino  diversa 
esse  debuit,  et  quasi  opposita.  Sed  quia  creatrix  unitas 
non  habet  principium  neque  finem,  nec  permutatio- 
nem,  nec  diversitatem,  ideo  creatae  unitati  accidit 
multiplicitas,  diversitas,  et  mutabilitas,  ila  ut  in 
qnadam  materia  sit  habens  principium,  ut  in  genera- 
tis,  et  finem,  in  quodam  vero  ut  in  creatis  princi- 
pium  et  finem,  quia  in  quibusdam  subjacet  permu- 
tationi  et  corruptioni.  ln  quibusdam  enim  'materia 
est  subtilis,  sitnplex,  remota  a  contrarietate  et  se- 
paratione,  perficitur  autem  ei  unitas  et  unitur  cum 
ea  sicut  baec  et  illa.  Sicut  non  divisibile  in  actu,  sicut 

R  in  ccelestibus  corporibus,  in  quibusdam  unitas  a  ma- 
teria  inseparabilis  est,  et  ideo  carent  fine,  quia  per- 
petua  sunt.  In  quibus  vero  materia  fuerit  spissa, 
debilis  non  adaequatur  eis  unitas,  sed  debilitatur  in 
umendo  eorum  essentiam,  et  ob  hoc  dissolvitur  es- 
sentia  eorum,  quia  non  retinetur  ab  unitate  sicut  iu 
generatis  quae  habent  principium  et  finem.  Quanto 
enim  unaquaeque  unitas  propinquior  fuerit  primae  et 
verae  unitati,  tanto  materia  formata  per  lllam  ent 
magis  una  et  simplex ;  et  e  converso,  quanto  remo- 
tior  fuerit  a  prima  unitate,  tanto  erit  multiplicior  et 
compositior,  et  ob  boc  unitas  quae  duxit  ad  esse  ma- 
teriam  intelligentiae  est  magis  una,  et  simplex,  et 
non  multiplex,  nec  divisibilis  essentialiter :  sed  si 
divisibilis  est,  hoc  siquidem  accidentaliter  est,  et  ideo 

C  haec  unitas  simplicior,  etmagis  una  est  omnibus  uni- 
tatibus  quae  ducunt  ad  esse  caeteras  substantias,  eo 
quod  immediate  adbaeret  primae  unitati  quae  creavit 
eam.  Sed  quia  uuitas  subsistens  in  materia  intelli- 
gentiae  est  unitas  simplicitatis,  ideo  necessario  uni- 
tas  subsistens  in  materia  animae,  quia  infra  eam  est, 
crescit  et  multipiicatur,  et  accidit  ei  mutatio  et  di- 
versitas,  et  sic  paulatim  descendendo  a  superiori  per 
unum  gradum  materice  inferior  unitas  augeturet  mul- 
tiplicatur  quousque  pervenietur  ad  materiam  quae 
sustinet  quantitatem,  scilicet,  substantiam  hujus, 
quae  quia  a  prima  unitate  remotissima  est,  etpiopter 
spissitudinem  crassitudine  sua  opposita  substantia? 
superiori  quae  est  subtilis  et  simplex,  quoniam  illa 
est  subjectum  principii  et  imtii  unitatis.   Finis  vero 

j)  multum  distat  aprincipio,  quoniam  linis  uon  est  di- 
ctus  nisi  defectus  virtutis  principii  et  terminus,  unde 
undum  descensum  uuitatis  a  superiore  ad  inferius 
lit  degeneratio,  sive  simplicitatis et  minorationis  suae 
virtutis,  ad  similitudinem  aquse  quae  in  ortu  suo  sub- 
tilis  et  clara  nascitur,  .-ed  paulatim  deorsum  lluens 
ln  paludibus  et  stagnis  inspissatur  et  obscuratur :  sic 
paulatim  variatur  unitas  propter  varieiatem  materia 
qua>  siislinet  eam  ;  nam  quia   aliquid  est  materiae, 


1077 


UKEH  l)E  UNITATE  ET  UNO. 


1078 


spirituale  et  aliquid  corporale,   est  aliquid  ejus  pu-  A  unum,  ut  Deus;  aliud  simplicium  cognitione  unum, 


rum  et  lucidum  et  aliquid  ejus  spissum  et  obscu- 
rum,  et  hoc  propter  qnautitatem,  ejus  partes  in  ali- 
quibus  sunt  rariores,  ut  inaere;  in  aliquibus  vero 
strictiores,  ut  in  lapide.  Ideo  unaquoeque  res  mate- 
riae,  secundum  gradum  suse  elongationis,  a  prima 
unitatis  origine  recipit  unitatem,  quoe  dignior  est  ex 
sua  aptitudine  :  inde  est  quod  videmus  partes  ignis 
nirais  unitas,  simplices  et  eequales  adeo,  quod  for- 
ma  ejus  videtur  una,  non  babens  in  se  diversitatem. 
Partes  vero  aeris  et  aquee  invenimus  magis  diversi- 
ticatas  et  separatas,  adeo  quod  partes  eorum  et  uni- 
tates  discerni  possunt.  In  duris  autem  corporibus  et 
spissis  unitatis  jam  major  diversitas  et  obscuritas  est. 


ut  aDgelus  el  anirna,  quorum  unumquodqae  est  unum 
coujunctione  materiee  et  formae.  Aliud  est  continui- 
tate  unurn,  atarboret  petra.  Aliud  est  compositione 

unum,  ut  e\-  mnltis  tabulis  un.i  arca,  vel  ex  multis 
parietibus una  domus.  Alia  dicuntur  unum  aggrega- 
tione,  ut  populus,  grex,  congeries  lapidum,  vel 
acervus  tritici.  Alia  dicuntur  propositione  unum  ut 
rector  navis,  et  gubernator  civitatis  dicuntur  unum, 
sirnilitudine  ofricii.  Alia  dicuntar  unum  accidente, 
ut  diversasubjectaejusdem  qualitatis  dicunturunum 
in  ea  qualitate,  sicut  mx  etcygnus  unum  sunt  albe- 
dine.  Alia  dicuntur  unura  numero,  ut  diversa  acci- 
dentia    qu»  eidem    subjecto  insunt    dicunturunum 


Quia  igitur  materia  in   suprerais   formata  est  intelli-  .,  numero,  ld  est  iu  numerando,  ut   boc  dulce.  et  boc 
gentise  forma,    et   forma  rationalis    anima3,  deinde      ceruleum,  vel  boc  longum,   vel   lioc  latum.  Alia  di- 


postea  forma  auima<  sensibilis,  deinde  forma  animae 
vegetabilis,  deinde  forma  naturae,  ad  ultimum  autem 
Hnis  est  forma  corporis,  bic  non  accidit  ex  diversi- 
tate  virtutis  agentis,  sed  ex  aptitudine  materioe  susci- 
pientis.  Forma  enim  est  quasi  lumen,  eo  quod  sicut 
per  lumen  res  videtur,  sic  per  formam  cognitio  et 
scientiareibabetur,  nonper  materiam  ;  sed  boc  lumen 
in  quibusdam  est  clarius,  in  quibusdam  obscurius, 
prout  materia  cui  infunditur  forma  est  clarior  et 
obscurior.  Quo  enim  materia  fuerit  sublimior,  iit 
subtilior  et  penetratur  tota  a  lumine,  et  ideo  sub- 
stantia  ipsa  sapientior  et  perfectior,  sicut  intelligen- 
tia  et  rationalis  anima.  Et  e    converso    quo  materia 


cuntur  unum  ratione,  sed  boc  duobus  modis,  quia 
ratione  consortii,  ut  ens,  intellectus  et  res,  aliquid 
et  vocabulum  unuin  genus  ;  vel  ratione  unius  sacra- 
menti,  ut  spiritus,  aqua  et  sanguis  dicuntur  unum. 
Alia  dicuntur  natura  unum,  ut  participatione  speciei 
plures  boraines  unus.  Alia  dicuntur  unura  natione 
vel  liitgua,  ut  multi  bomines  dicuntur  una  gens  vel 
una  tribus.  Alia  dicuntur  unum  more,  sed  hoc  duo- 
bus  modis,  vel  quia  secundum  consensum  virtutis 
et  dilectionis,  ut  multitudinis  credentium  erat  cor 
unum  et  anima.  Vel  secundum  consensum  ejusdem 
vitii  plures  homines  dicuntur  uuum,  ut  qui  adha-ret 
meretrici  uuum  corpus  eflicitur.  Sic  omnia  unitatem 


fuerit  inferior,    lit  spissior,  et  obscurior,  et   non  ita  U  appetunt,    ut  etiam  ea  multa  sunt  quee  unum  dici 


penetratur  a  lumine,  quo  materia  magis  descendit, 
sicut  jam  supra  dictum  est,  constringitur,  et  spissatur 
et  corpulentatur,  et  partes  ejus  mediae  prohibent  ul- 
timas  perfecte  penetrari  a  lumine.  Non  enim  est  pos- 
sibile  ut  tantum  luminis  penetret  secundam,  quan- 
tum  primam,  nec  ad  tertiam  tantum  luminis  perve- 
niat  quantum  ad  mediam,  et  sic  paulatim  donec 
pervenietur  usque  ad  parteni  rnateriae  inlimam.  Quae 
quia  remotissima  est  a  fonte  luminis,  lumen  debili- 
tatur  in  illa,  nec  tamen  hoc,  sicut  dictum  est,  propter 
lumen  in  se,  sed  propter  multam  debilitatem  et  ob- 
scuritatem  materiae  io  se.  Quemadmodum  lumea 
solis,  cum  admiscetur  tenebroso  aeri,  non  est  illius 
virtutis  cujus  est  admistum  claro  aeri ;  vel  quemad- 
modum  pannus  albus  tenuissimus  cum  iuduitur  a 
corpore  uigro  occultatur  candor  ejus  propter  abun- 
dantiam  nigredinis ;  vel  quemadraodum  si  tres  vel 
plures  fenestrse  vitreae  una  post  aliam  recte  contra 
radium  solis  disponantur  in  ordine,  constat  siqui- 
dem  quod  secuuda  minus  recipit  luminisquam  prima, 
et  tertia  minus  quam  secuuda  ;  et  sic  usque  ad  ulti- 
mam  tit  defectus  luminis  non  propter  lumen  in  se, 
sed  propter  elongationem  feuestree  vitreoe  a  lumine  : 
ita  ut  lumen  formee  uoitatis  quod  infusum  est  mate- 
riee  descendendo  liat  debile  et  obscurum,  ita  primum 
ejus  ranltum  discrepet  a  medio,  etmedium  ab  ultimo, 
et  propter  hanc  diversitatem  formae  unitatis,  nou 
uno  modo,  sed  pluribus,  dicitur  aliquid  ab  unitate 
unum.  Unum   enim  aliud    est  essentiee  simplicitate 


D 


volunt.  Quoecunque  enim  sunt  idem  quod  sunt  ut 
vera  unitate  esse  nituntur,  ut  eam  simulando  nitun- 
tur.  Quidquid  enira  vel  est  unum,  vel  est  plura. 
Pluralitas  autem  non  est  nisi  ex  aggregatione  unita- 
tum  ;  quee  unitates  si  sunt  disgregatoe,  faciunt  mul- 
titudinem ;  sin  vero  fuerint  continuoe  in  materia, 
faciuut  magnitudinem.  Quapropter  inter  unitates 
quantitatis  discretee  et  unitates  quantitatis  continuae 
subsistentis  in  materia  nihil  interest,  quia  illae  dis- 
gregatoe  sunt  et  illoecontinua<.  Continuum  genus  non 
est  nisi  ex  discreto,  quia  intellectus  continuitatis 
non  est  iu  continuo,  nisi  continuatio  disgregatorum. 
At  propter  hocnecesse  est  ut  continua  quanlitas  non 
adveniat  in  substantia  nisi  ex  unitatibus.  Quando 
enira  partem  quantitatis  signaveris,  necesse  est  ut  sit 
uuum  vel  plura.  Sed  omnis  pluralitas  (ut  dictum  est) 
ex  unitatibus  est.  Unde  aperte  datur  intelligi  quod 
discretoe  et  contiuuec  quantitatis  radix  uua  est,  eo 
quod  composita  sunt  ex  una  re,  et  resolvuntur  ad 
uuum.  Et  etiam  quia  corporis  partes  quo  magis  fue- 
rint  sibi  coujunctee  et  constrictoe,  ipsum  corpus  erit 
spissius  et  magis  quantum,  ut  lapidis  :  et  e  converso 
quo  magis  fnerint  partes  corporis  dissolutae  et  latee, 
ipsum  erit  subtilius  et  lcvius  et  niinus  quantum,  ut 
aer.  Verum  est  igitur  quod  continua  quantitas  nou 
venit  in  substantiam,  uisi  ox  conjunctione  et  con- 
structione  unitatum  in  illa.  Unitas  igilur  est  qua 
unaqueeque  res  una  est,  et  est  id  quod  est. 


1070 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


1080 


AN.   MANL.    SEV.    BOETII 
DE  ARITHMETICA 

LIBRI  DUO. 


PR/EFATIO. 

In  dandis  accipicndisque  muneribus,  ita  recte  officia, 
prxcipue  intcr  eos  qui  sese  magnifaciunt,  xstimantur , 
si  liquido  constabit,  nec  ab  hoc  aliud  quod  libcralius 
afferret  inventum,  ncc  ab  illounquam,  quod  jucundius 
benevolentia  complecteretur  acceptum.  Hxc  ipse  consi- 
derans,  attuli  non  ignava  opum  pondera,  quibus  adfa- 
cinus  nihil  instructius  est,  cum  habendi  sitis  incanduit. 
Ad  meritum  nihil  vilius,  cum  ea  sibi  victor  animus  cal- 
cata  subjecit,  sed  ea  qux  ex  Grxcarum  opulentia  litte- 
rarum,  in  Romanx  orationis  thesaurum  sumptaconvexi- 
mus.  Ita  enim  mei  quoque  operis  mihi  ratio  constabit,  si 
qux  cx  sapientix  doctrinis  elicui,  sapientissimi  judicio 
comprobentur.  Vides  igitur  ut  tam  magni  laboris  effe- 
ctus,  tuum  tantum  exspectet  examen,  nec  in  aures  pro- 
dirc  publicas,  nisidoctx  sententix  astipulatione  nitatur. 
In  quo   nihil  mirum  videri  debet,  cum  id  opus  quod 
sapientix  invcnta  persequitur ,  non  auctoris  sed  alieno 
incumbit  arbitrio.  Suis  quippe  instrumentis  rcs  rationis 
expenditur,  cum  judicium  cogitur  subirc prudentis.  Sed 
huic  munusculo,  non  eadem  qux  cxteris  imminent  arti- 
bus  munimenta  constituo.   Nequc  enim  fere   ulla,  sic 
cunctis  absoluta  partibus,   nullius  indiga,  suis  tantum 
est  scientia  nixa  prxsidiis,  ut  non  cxtcrarum  quoque 
artium  adjumenta  desidcrct.  Narn  in  effigiandis  mar- 
more  statuis,  alius  excidendse  molis  labor  est,  alia  for- 
mandse  imaginis  ratio.   Nec  cjusdem  arti/icis  manus, 
politi  operis  nitor   exspectat.  Ac  depingendse  manibus 
tabulx  commissse  fabrorum,  cserse  rustica  obscrvatione 
decerplx,  colorum  fuci  mercatorum  solertia  pcrquisiti, 
lintea  operosis  elaborata  textrinis,  multiplicemmateriam 
prxstant.  Nonne  idem  quoque  in  bellorum  visitur  in- 
strumentis  ?  Hic  spicida  sagittis  exacuit,  illi  validus 
thorax  nigra  gemit  incude.   Ast   alius  crudi  umbonis 
tegmina,  proprii  laboris  orbi  inpjcnda  mcrcatur,  tam 
mullis  artibus  ars  una  perficitur.    Ast  nostri  laboris 
absolutio  longe  ad  faciliorem  currit  eventum.  Tu  enim 
solus  manum   supremo  operi  impones,  in  quo   nihil  de 
dccerncntium  nccesse  est  laborare  conscnsu.   Quamhbct 


I! 


A  enim  hoc  judicium  multis   artibus  probetur  excultum, 
uno  tamen  cumulatur  examine.  F.xperiare  igitur  licet 
quantum  nobis  in  hoc  studio  longis  tractus  otiis  labor 
adjecerit.  An  rerum  subtilium  fugas  exercitatse  mentis 
velocitas  comprehendat  ?  Vtrum  jejunse  macies  orationis, 
ad  ea  qux  sunt  caligantibus  impcdita  sententiis,  cxpe- 
dienda  sufficiat?  Qua  in  re  mihi  alieni  quoque  judicii 
lucra  quxruntur,  cum  tu,  utrarumque  peritissimus  lit- 
terarum,  possis  Graise  orationis  expertibus,  quantum  de 
nobis   judicare  audeant,    sola  tantum  pronuntiatione 
prxscribere.  At  non  alterius  obnoxius  institutis,  arctis- 
sima  memetipse  translationis  lege  constringo,  sed  pau- 
lulum  liberius  evagatus,  alieno  itineri,  non  vestigiis  in- 
sisto.  Namet  ea  quxde  7iumeris  a  Nicomacho  diffusius 
disputata  sunt,  modcrata  brevitate  collegi.  Et  qux  trans- 
cursa   velocius    angustiorem   intelligentix  prxstabant 
aditum,  mediocri  adjectione  reseravi,  ut  aliquando  ad 
exidcntiam  rerum,  nostris  etiam  formulis  ac  descriptio- 
nibus  uteremur.  Quod  nobis  quantis  vigiliis  ac  sudore 
constiterit,  facile  sobrius  lector  agnoscet.   Cum   igitur 
quatuor  mathcscos  disciplinarum,  de  arithmetica,  qux 
est  prima,  prxscriberem,   tu  tantum  dignus  eo  munere 
videbare,  eoque  magis  in  errato  opus  csse  intclligebam 
Nametsiapud  te  facilis  venire  locus  cssct,  aliquando 
tamen  ipsam  formidabat  facilitatem  suspecta  sccuritas. 
Arbitrabar  enim  nihil    tantx  revcrcntix   oblatum  iri 
oportere,  quod  non  elaboratum  ingenio,  perfectum  stu- 
dio,  dignum  postremo  tanto  otio  videretur.  Non  igitur 
ambigo  quin  pro  tua  in  me  bcnevolentia  supervacua  rc- 
seces,  hiantia  suppleas,  errata  reprehendas,  commode 
dicta,  mira  animi  alacritate  suscipias.  Quse  res  impulit 
pigram  consilii  moram.  Nimios  enim  mihi  fructus  pla- 
citura  restituent.  Novi  quippe  quanto  studiosius  nostra 
quam  cxterorum  bona  diligamus.  Rcctc  crgo  quasi  au- 
reos  Cercri  culmos,  et  maturos  Raccho  palmitcs,  sic  ad 
te  rudimenta  novi  operis  transmisi.    Tu  tantum  pa- 
tcrna  gratia  nostrum  piwehas  munus,  ita  et  laboris 
mei  primitias   doctissimo   judicio   consecrabis,  et  non 
majore  censebitur  auctor  merito  quamprobator. 


LIBER  PRIMUS. 


CAPUT  PRIML.M. 

Divisio  mathematicse. 
Inter  omnes  priscse  auctoritatis  viros  qui,  Pytha- 
gora  duce,  puriore  meutis  ratione  viguerunt,  con- 
stare  manifestum  est  haud  quemquam  in  philosophite 
disciplinis  ad  cumulum  perfectionis  evadere,  nisi  cui 
talis  prudentiae  nobilitas  quodam  quasi  quadriviove- 
^tigatur,  quod  "recte  solertiam  intueutis  nou  latebit. 
Est  enim  sapientia  reruni  quse  sunt  suique  immuta- 


bilem  substantiam  sortiuntur  comprehensio  veritatis. 
Essa  autem  llla  dicimus.  qiiae  nec  intentione  cre- 
scunt,  nec  retractione  minuuntur,  nec  variationibus 
permutantur,  sed  in  propria  semper  vi.  suse  se  natura^ 
Mihsidiis  nixa  custodiunt.  ILtc  autem  sunt  qualitates, 
quantitates,  formae,  magnitudines,  parvitates,  a>qua- 
lilatos.  habitndines,  actus,  dispositiones,  loca,  tem- 
pora,  et  quidquid  adunatum  quodammodocorporibus 
invenitur.  Qua2  ipsa  quidem  natura  incorporea  sunt, 


1081 


DE  ARITHMETICA  LIH.  I. 


1082 


et  immutabilis  substantiae  ratione  vigentia,  participa-  A  ait  Plato)  multis  oculis  corporalibus  salvari  constitui- 


tione  vero  corporis  permutantur,  et  tactu  variabilis 
rei,  in  vertibileminconstantiam  transeunt.  Haec  igitur 
(quoniatn  utdictum  est,  natura  immutabilem  subslan- 
tiam  vimquesortita  sunt)  vere  proprieque  esse  dicun- 
tur.  Horum  igitur,  id  est,  quae  suntproprie,  quceque 
suonomineessentiaenominantur,  scientiam,  sapientia 
profitetur.  Essentiae  autem  gemiuae  partes  sunt,  una 
continua,  et  suis  partibus  juncta,  nec  ullis  tinibus 
distributa,  ut  est  arbor,  lapis,  et  omnia  mundi  bujus 
corpora,  quaeproprie  maguitudines  appellantur.  Alia 
vero  disjuncta  a  se,  et  determinata  partibus,  et  quasi 
acervatim  in  unum  redacta  concilium,  ut  grex,  popu- 
lus,  chorus,  acervus,  et  quidquid  eorum  quorum  par- 
tes  propriis  extremitatibus  terminantur,  etab  alterius 
line  discreta>  sunt.  His,  proprium  nomen  est  multi- 
tudo.  Hursus  multitudinis  alia  sunt  per  se,  ut  tres  vel 
quatuor,  vel  tetragonus,  velquilibet  numerus,  qui,ut 
sit,  nullo  indiget.  Alia  vero  per  seipsa  non  constant, 
sed  ad  quiddam  aliud  referuntur  ut  duplum,  ut  dimi- 
dium,  ut  sesquialterum,  vel  'sesquitertium,  et  quid- 
quid  tale  est,  quod  nisi  relatum  sit  ad  aliud,  ipsum 
esse  non  possit.  Magnitudinis  vero,  alia  sunt  manen- 
tia,  motuque  carentia,  alia  vero,  qua?  mobili  semper 
rotatione  vertuntur,  nec  ullis  temporibus  acquiescunt. 
Horum  ergo,  illam  multitudinem  quae  per  se  est, 
arithmetica  speculatur  integritas.  Illamvero,  quae  ad 
aliquid,  musici  modulaminis  temperamenta  perno- 
scunt.  Immobilis  veromagnitudinis,  geometrica  noti- 


I! 


que  sitdignior,  quod  eo  solo  lumine  vestigari  vel  in- 
spici  veritas  queat.  Hunc,  inquam,  oculum  demer- 
sum,  orbatumque  corporeis  sensibus,  hae  disciplinae 
rursum  illumiuent.  Quae  igiturexhis  prima  discenda 
est,  nisi  ea  quae  principium  matrisquequodainraodo 
ad  ca;teras  obtinet  portionem?,  Haec  autem  est  arith- 
inetica.  Haec  eniin  cunctis  prior  est,  non  modo  quod 
hanc  ille  hujus  mundanae  molis  conditor  Deus,  pri- 
mam  suae  habuitrationcinationisexemplar,  etadhanc 
cuncta  constituit,  quaccunque  fabricante  ratione,  per 
numeros  assignati  ordinis  invenere  concordiam  ;  sed 
hocquoque  prior  arithmetica  declaratur,  quod  quo;- 
cunque  natura  priora  sunt,  his  sublatis  simul  poste- 
riora  tolluntur.  Quod  si  posteriora  pereant,  nihil  de 
statu  prioris  subslantiae  permutatur,  ut  animal  prius 
est  homine.  Nam  si  tollas  animal,  statim  quoque  ho- 
minis  natura  deleta  sit.  Si  hominem  sustuleris,  ani- 
mal  uon  peribit.  Et  econtrario  ea  semper  posteriora 
sunt  quae  secum  aliud  quolibet  inferunt,  ea  priora 
quae,  cum  dicta  sunt,  nihil  secum  de  posterioribus 
trahuut,  ut  in  eodem  quoque  homine.  Nam  si  homi- 
nem  dixeris,  simul  quoque  animal  nominabis.  Idem 
est  enim  homo  quod  animal.  Si  animal  dixeris,  non 
speciem  simul  hominis  intulisti.  Non  est  enim  idem 
animal  quod.homo.  Hoc  idem  in  geometrica  vel  in 
arithmetica  videntur  incurrere.  Si  enim  numeros  tol- 
las,  unde  triangulum  vel  quadratum,  vel  quidquid  in 
geometria  versatur?  quae   omnia  numerorum  deno- 


tiam  pollicetur.  Mobilis  scientiam,  astronomicae  disci-  c  minativa  sunt.  At  vero,  si  quadratum  triangulumque 


plinae  peritia  vindicavit.  Quibus  quatuor  partibus  si 
careat  inquisitor,  verum  invenire  non  possit,  ac  sine 
hac  quidem  speculatione  veritatis  nulli  recte  sapien- 
dum  est.  Est  enim  sapientia  earum  rerum  quae  vere 
sunt,  cognitio  et  integra  comprehensio.  Quod  hanc 
qui  spernit,  id  est,  has  semitas  sapientiae,  ei  denun- 
tio  non  recte  philosophandum.  Siquidem  philosophia 
est  amor  sapientiae,  quam  in  his  spernendis  ante 
contempserit.  Illud  quoque  addendum  arbitror  quod 
cuncta  vis  multitudinis  ab  unoprogressa  termino,  ad 
intinita  progressionis  augmenta  concrescit.  Magni- 
tudo  vero,  a  iinita  inchoans  quantitatc,  modum  in 
divisione  non  recipit.  Intinitissimas  enim  sui  corpo- 
ris  suscipit  sectiones.  Hanc  igitur  naturae  infinitatem, 


sustuleris,  omnisque  geometrica  consumpta  sit,  tres 
et  quatuor,  aliorumquenumerorum  non  peribunt  vo- 
cabula.  Rursum  cim  aliquam  geometricam  formam 
dixero,  est  illi  simul  numerorum  nomen  implicitum. 
Curn  numeros  dixero/nondum  ullam  formam  geome- 
tricam  nominavi.  Musica  vero  quam  prior  sit  nume- 
rorumvis,  hinc  maxime  probari  potest,  quod  non 
modo  illa  natura  priora  sunt,  quae  per  se  constant, 
quamilla  quae  ad  aliquid  referuntur,  sed  [etiam  ea 
ipsa  musica  modulatio  numerorum  nominibus  adno- 
tatur.  Et  idem  inhac  evenire  potest  quod  in  geome- 
trica  praedictum  est.  Diatessaron  enim  et  diapente  et 
diapason  ab  antecedentis  nurueri  nominibus  nuncu- 
pantur.  Ipsorum  quoque  sonorum  adversussepropor- 


indeterminatamque    potentiam    philosophia    sponte  D  tio,  solis    neque  aliis    numeris  invenitur.  Qui   enim 


repudiat.  Nihilenim  quod  infinitatum  est  vel  scientia 
potest  colligi,  vel  mente  comprehendi.  Sed  hinc  sum- 
psit  sibi  ipsa  ratio,  in  quibus  possit  indagatricem 
veritatis  exercere  solertiam.  Delegit  enim  deiniinit;n 
multitudinis  pluralitate,  tinitae  terminum  quantitatis, 
et  interminabilis  magnitudinis  sectione  rejecta,  de- 
iinita  sibi  ad  cognitionem  spatia  depoposcit.  Constat 
igitur  quisquis  haec  praetermiserit,  omnem  philoso- 
phiae  perdidisse  doctrinam.  IIoc  igitur  illud  quadri- 
viuin  est,  quo  iis  viandum  sit,  quibus  excellentior 
animus  a  nobiscum  procreatis  sensibus,  ad  iutelli- 
gentiae  certioraperducitur.  Sunt  enim  quidam  gradus 
certaeque  progressionumdimensiones,  quibus  ascendi 
progredique  possit,  ut  animi  illnm  oculum,  qui    (ut 


sonus  in  diapason  symphonia  est,  idem  duplicis  nu. 
meri  proportione  colligitur.  Quae  diatessaron  est  mo- 
dulatio,epitritacollationecomponitur.Quamdiapente 
symphoniam  vocant,  hemiolia  medietate  conjungitur. 
Qui  in  numeris  epogdous  est,  idem  tonus  in  musica. 
Et  ne  singula  persequilaborem,  hujus  operis  sequen- 
tia,  quantaprior  sit  arithmetica,  sine  ulla  dubitatione 
monstrabunt.  Spbanricam  vero  atque  astronomicam 
tanto  pnecedit,  quanto  duae  reliquae  disciplinae  hanc 
tertiam  natura  praecedunt.  In  astronomica  enim,  cir- 
culi,  <pheera,  centrum,  parallelique  circuli,  medius- 
que  axis  est,  quae  omuia  geometricae  disciplinae  curce 
sunt.  Quare  est  etiam  ex  hoc  ostendere  seniorem 
geometrirae  vim,  quodomnis  motus  est  post  quietem, 


1083 


AN.  MANL.  SEV.  BOETU 


1084 


et  natura  semper  statio  prior  est.  Mobilium  vero 
astronomica,  immobilium  geometrica  Jdoctrina  est, 
vel  quod  harmonicis  modulationibus  motus  ipse  ce- 
lebratur  astrorum.  Quare  constat  quoque  musicae 
vin:,  astrorum  jcursus  antiquitate  praecedere,  quam 
superare  natura  arithmeticam  dubium  non  est,  cum 
prionbus,  quam  illa  est,  antiquior  videatur.  Proprie 
tamen  ipsa  numerorum  natura,  omnis  astrorum  cur- 
sus,  omnisque  astronomica  ratio  constituta  est.  Sic 
enim  ortus  occasusque  colligimus,  sic  tarditates  velo- 
citatesque  errantium  siderum  custodimus,  sic  defe- 
ctuset  multiplices  lunaevariationesagnoscimus.  Quare 
quoniam  prior,  ut  claruit,  arithmeticae  vis  est,  hinc 
disputationis  sumamus  exordium. 

CAPUT  II. 
De  substantia  numeri. 
Omnia  quaecunque  a  primaeva  rerum  natura  con- 
structa  sunt,  numerorum  videntur  ratione  formata. 
Hoc  enim  fuit  principale  in  animo  conditoris  exein- 
plar.  Hinc  enim  quatuor  elementorum  multitudo  mu- 
tuata  est,  hinc  temporum  vices,  hinc  motus  astrorum, 
ccelique  conversio.  Quae  cum  ita  sint,  cumque 
omnium  status  numerorum  colligatione  fungatur, 
eum  quoque  numerum  necesse  est,  in  ..propria  sem- 
per  sese  habentem  aequaliter  substantia,  permanere, 
eumque  compositura  non  ex  diversis.  Quid  enim  nu- 
meri  substantiam  conjungeret,  cum  ipsius  exemplum 
cuncta  junxisset?  sed  ex  seipso  videtur  esse  compo- 
situs.  Porro  autem  nihil  ex  similibus  componi  vide- 
tur,  nec  ex  his  quse  nulla  rationis  proportione  jun- 
guntur,  et  a  se  omni  substantia  naturaque  discreta 
sunt.  Constat  ergo  quoniam  conjunctus  est  numerus, 
neque  ex  similibus  esse  conjunctum,  neque  ex  his 
quae  ad  se  invicemnulla  ratione  proportionis  haerent. 
Erunt  ergo,  numeros,  prima  quae  conjungant,  ad  sub- 
stantiam  quidem  quae  constant,  semperque  perma- 
neant.  Neque  enim  ex  non  existentibus  eftici  quid- 
quam  potest,  et  sunt  ipsa  dissimilia  et  potentia  com- 
ponendi.  Haec  autem  sunt  quibus  numerus  constat, 
par  atque  impar.  Quae  divina  quadam  potentia  cum 
disparia  sint  contrariaque,  tamen  ex  una  genitura 
protluunt,  et  in  unam  compositionem  modulationem- 
que  junguntur. 

CAPUT  111. 
De  diffinitione  et  divisione  numeri,  et  diffinitione  paris 

et  imparis. 

Et  primumquid  sit  numerus  diftiniendum  est.  N'u- 
merus  est  unitatum  collectio,  vel  quantitatis  acervus 
ex  unitatibus  profusus.  Hujus  igiturprima  divisio  est 
in  imparem  atque  parem.  Et  par  quidemest,  qui  po- 
test  in  aequalia  duo  dividi,  uno  medio  non  interci- 
dente.  Iinpar  vero  quem  nullus  in  aequalia  dividit 
quin  in  medio  prapdictus  unus  int  ercidat.  Et  haec 
quidem  hujusmodi  difiinitio  vulgaris  est  et  nota. 

CAPUT  IV. 

Diffinitio    numcri  paris  et  imparis  secundum    Pytha- 

goram. 
Illa   autem   secundum   Pythagoricam    disciplinara 
talis  est.  Par  numerus  est,  qui  sub  eadem  divisione 


r> 


A  potest  in  maxima  parvissimaque  dividi.  Maxima  spa- 
tio,  parvissima  quantitate,  secundum  duorumistorum 
generum  contrarias  passiones.  Impar  vero  numerus 
est,  cui  hoc  quidem  accidere  non  potest,  sed  cujus 
in  duas  inaequales  summas  naturalis  est  sectio.  Hoc 
estautem  exemplar.  Ut  si  quilibet  latus  par  nume- 
rus  dividatur,  major  quidem  (quantum  ad  divisioni3 
spatia  pertinet)  non  invenietur  quam  discretamedie- 
tas  ;  quantitate  vero  nullaminor  sit,  quam  in  gemina 
facta  partitio,  ut  si  par  numerus  qui  est  8,  dividatur 
in  4  atque  alios  4,  nulla  erit  alia  divisio,  quae  majo- 
res  partes  efticiat.  Porro  autem  nulla  erit  alia  divi- 
sio  quaetotum  numerum  minore  dividat  qnantitate. 
In  duas  enim  partes  divisione,  nihil  minus  est.  Cum 
enim  totum  quis  fuerit  trina  divisionepartitus,  spatii 
quidem  summa  minuitur,  sed  numerus  divisionis  au- 
getur.  Quod  autem  dictura  est,  secundum  duorum 
generumcontrarias  passiones,  hujusmodi  est.  Praedo- 
cuimus  enim  quantitatem  in  inlinitas  pluralitates 
accrescere,  spatia  vero,  id  est  magnitudines,  in  inti- 
nitissimas  minui  parvitates,  atque  ideo  hic  contra 
evenit ;  haec  namque  paris  divisio,  spatio  estmaxima, 
parvissima  quantitate. 

CAPLT  V. 

Alia  secundum  antiquiorem  modum  diffinitio  paris  et 

impans. 

Secundum  antiquiorem  vero  inodum.  alia  est  pa- 
ris  numeri  deiinitio.  Par  numerus  est  qui  iu  duo 
q  aequalia,  et  in  duo  inaequalia  partilionem  recipit,  sed 
ut  in  neutra  divisione,  vel  imparitati  paritas,  vel  pa- 
ritati  imparitas  misceatur,  praeter  solum  paritatis 
principem  binariura  numerum,  qui  inaequalem  non 
recipit  sectionem,  propterea  quod  exduabus  unitati- 
bus  constat,  et  ex  prima  duorum  qi'odammodo  pari- 
tate.  Quod  autem  dico,  tale  est  :  si  enim  ponatur  par 
numerus,  potest  induo  aequalia  dividi,  ut  denarius 
dividitur  inquinos.  Porro  autem  et  per  inaequalia,  ut 
idem  denarius  in  3  et  in  7.  Sed  hoc  modo,  ut  cum  una 
pars  fuerit  divisionis  par,  alia  quoque  par  invenia- 
tur,  et  si  una  impar,  reliqua  abejus  imparitate  non 
discrepet,  ut  in  eodem  numero  qui  est  denarius.  Cum 
enim  divisus  est  inquinos,  vel  cum  in  3  et  in  7  utrae 
que  in  utraque  portione  partes,  impares  exstiterunt. 
Si  autem  ipse  vel  alius  numerus  par  dividatur  in 
aequales,  ut  octonarius  in  4  et  in  4,  et  item  per  in- 
aequales,ut  idem  octonarius  in  o  et  iu  3,  in  illa  qui- 
dem  divisione  utraeque  partes  pares  factae  sunt,  et 
in  liac  utr;eque  impares  exstiterunt.  Neque  unquam 
fieri  potest,  ut  cum  una  pars  divisionis  par  fuerit, 
alia  impar  inveniri  queat.  aut  cuni  una  impar  sit, 
alia  par  possit  intelligi.  Impar  vero  numerus  est  qui 
ad  quamlibet  illam  divisionem,  per  inapqualia  semper 
dividitur,  ut  utrasque  species  numeri  semper  osten- 
dat,  nec  unquam  altera  sine  altera  sit,  sed  una  pars 
paritati,  impantati  alia  deputatur,  ut  7  si  dividasin 
3  et  in  4,  altera  portio  par,  altera  impar  est.  Et  hoc 
idem  in  cunctis  imparibus  numeris  invenitur.  Neque 
unquam  in  imparis  divisione,  praeter  se  esse  possunt 


losi; 


DE  ARITHMETICA  LIB.   L 


1086 


hae   gemmoe    species,   quae    naturaliter   vim   numeri 
substantiamque  componunt. 

CAPUT  VI. 
Diffinitio  paris  et  imparis  pcr  alterutrutn. 

Quod  si  bffiC  etiam  per  alterutras  spocies  diflinienda 
sunt,  dicetur  imparera  numerum  esse,  qui  unitate 
ditlert  a  pari,  vel  incremento,  vel  diminutione.  Itcm 
par  numerus  est,  qui  uuitate  ditlert  ab  impari,  vel 
incremento,  vel  diminutione.  Si  enim  pari  unum 
dempseris  vel  unum  adjeceris,  et  impar  eflicitur,  vel 
si  impari  idem  feceris,  par  continuo  procreatur. 
CAPUT  VII. 
De  principalitate  unitatis. 

Omnis  quoque  numerus  circum  se  positorum  et 
naturali  sibimet  dispositione  junctorum  medietas 
est.  Et  qui  super  duos  illos  sunt,  qni  medio  jungun- 
tur,  si  componantur,  etiam  ipsorura  supradictus  nu- 
merus  media  portio  est,  et  rursus  illorum  qui  sunt 
super  secundo  Ioco  junctos,  cum  ipsi  quoque  sint 
compositi,  prior  bis  uumerus  medietatis  loco  est,  et 
boc  eritusque  dum  occurreusunitas  terminum  fecerit 
l  t  si  ponat  quis  quinarium  numerum,  altrinsecus 
circa  ipsum  sunt,  supra  4,  inferius  0.  Hi  ergo  si  juu- 
cti  sunt,  faciunt  10,  quornm  ;>  numerus  raedietas  est. 
Qui  autera  circa  ipsos,  id  est  circa  G  et  4  sunt,  3  sci- 
licet  et  7  ;  idem  si  juncti  sunt,  eorum  quinarius  nu- 
merus  medietas  est.  Rursus  istorum,  qui  altrinsecus 
positi  sunt,  si  jungantur,  etiam  bi  quinarii  numeri 
dupli  sunt.  Nam  super  3  sunt  2,  super  7  sunt  8.  Hi 
ergo  si  juncti  sunt  faciunt  10,  quorum  quinarius  rur- 
sus  medietas  est.  Hoc  idem  in  omnibus  numeris  eve- 
nit  usque  dum  ad  unitatis  terminum  perveniri  queat. 
Sola  enim  unitas  circum  se  duos  terminosnon  babet, 
atque  ideo  ejus,  qui  est  prope  se,  solius  est  medietas. 
Nam  juxta  unum  solus  est  binarius  naturaliter  con- 
stilutus,  cujus  unitas  media  pars  est.  Quare  constat 
primam  esse  unitatem,  cunctarum  qui  sunt  in  natu- 
rali  dispositione  numerorum,  et  etiam  rite  totius 
quamvis  prolixae,  genitricem  pluralitatis  agnosci. 
CAPUT  VIII. 
Divisio  paris  nurneri 

Paris  autem  numeri  species  sunt  3.  Est  enim  una 
quae  dicitur  pariter  par,  aliavero  pariter  impar,  tertia 
impariter  par.  Et  contraria  quidem,  locaque  obtinen- 
tia  summitatum,  videntur  esse  pariter  par,  et  pariter 
impar.  Medietas  autem  quaedam  quae  utrorumque 
participat,  est  numerus  qui  vocatur  impariter  par. 
(APUT  IX. 

De  numero  pariter  pari  ejusque  proprietatibus. 

Pariter  par  numerus  est  qui  potest  in  duo  paria 
dividi,  ejusque  pars  iu  aliaduo  paria,  partisque  pars 
in  alia  duo  paria,  utboc  totiens  liat,  usque  dum  divisio 
partium  ad  indivisibilera  naturaliter  perveniat  uni- 
tatera.  Ut  64  nuraerus  babet  medietatem  32,  bic  au- 
tem  medietatem  16,  bic  vero  8,  bunc  quoque  quater- 
narius  in  aequa  partitur,  qui  binarii  duplus  est,  sed 
binarius  unitatis  medietate  dividitur  qua>  unitas  na- 
turaliter  singularis,  non  recipit  sectionem.  Huic  nu- 
mero  videtur  accidere,  ut  quaecunque  ejus  fuerit  pars, 


B 


A  cum  noraine  ipso  vocabuloque  pariter  par  invenia- 
tur,  tum  etiam  quantitate.  Sed  ideo  mibi  videtur  bic 
numcrus  pariter  par  vocatus,  quod  ejus  omnes  par- 
tes  et  nomine  et  quautitatepares  pariter  inveniantur. 
Quomodo  autem  et  nomine  ct  quantitate  pares  ba- 
beat  partes  liic  numerus,  post  dicemus.  Ilorum  au- 
tem  generatio  talis  est.  Ab  uno  eniin  quoscunque  in 
duplici  proportione  notaveris,  semper  pares  pariler 
procreantur.  Praeter  banc  autem  generationem  ut  na- 
scantur  aliter,  impossibile  est.  Hujus  autem  rei  tale 
videtur  per  ordinem  descriptionis  exemplum.  Sint 
itaque  cuncti  duplices  ab  uno  I,  2,  4,  8,  16,  32,  64, 
128,  256,  512,  atque  hinc  si  liat  inlinita  progressio, 
tales  cunctos  invenies.  Factique  suntab  uno  induplici 
proportione,  et  omnes  sunt  pariter  pares.  Illud  autem 
non  minima  consideratione  dignum  est  quod  ejus 
omnis  pars,  ab  una  parte  quacunque  quae  intra  ipsum 
numerum  est  denominatur,  tantamqne  summam 
quantitatis  includit,  quota  pars  est  alter  numerus  pa- 
riter  paris,  illius  qui  eumcontinet  quantitatis.  Itaque 
lit  ut  sibi  partes  ipsae  respondeant,  ut  quota  pars 
una  e»t,  tantam  habeat  altera  quantitatem,  et  quota 
pars  ista  est,  tantam  in  priore  summam  necesse  sit 
multitudinis  inveniri.  Et  primum  fit,  si  pares  fuerint 
dispositiones,  ut  duae  mediae  partes  sibi  respondeant, 
post  vero  quae  super  ipsas  sunt  sibi  invicem  conver- 
tantur,  atque  hoc  idem  liat  donec  uterque  terminus 
extremitates  incurrat.  Ponatur  enim  pariter  paris 
ordo,  ab  uno   usque  128,  hoc    modo  1,2,   4,  8,   16, 

C  32,  64,  128,  et  ea  sit  summa  maxima.  In  boc  igitur 
quoniam  pares  dispositiones  sunt,  una  medietas  non 
potest  inveniri.  Sunt  igitur  duae,  id  est  8  et  16,  quae 
considerandae  sunt,  quemadmodum  ipsae  sibi  respon- 
deant.  Totius  enim  summae,  id  est  128,  octava  pars 
est  16,  sexta  decima  8.  Rursus  super  has  partes  qua- 
sunt,  ipsap  sibi  invicem  respondebunt,  id  est  32  et  4. 
Nam  32  quarta  pars  est  totius  summae,  4  vero  trige- 
sima  secunda.  Rursus  super  has  partes  64,  secunda 
pars  est,  2  vero  sexagesima  quarta.  Donec  extremi- 
tates  limitem  faciant,  quas  dubium  non  est  eadeni 
responsione  gaudere.  Est  enim  omnis  summa,  semel 
128,  unus  vero,  centesimus  vigesimus  octavus.  Si 
autem  impares  terminos  ponamus,  id  est  summas 
(idem  enim  termiuos,  quod  summas,  nomino),  secun- 

D  dum  imparis  naturam,  potest  una  medietas  inveniri, 
atque  una  sibi  ipsa  est  responsura.  Si  enim  ponatur 
hic  ordo  1,  2,  4,  8,  16,  33,  64,  una  erit  sola  medie- 
tas,  id  est  8.  Qui  8  sunimae  totius  pars  est  octava,  el 
sibi  ipsi  ad  denominationem  quantitatemque  conver- 
titur.  Eodemque  modo,  sicut  superius,  circa  ipsuni 
qui  sunt  termini,  donant  sibi  mutua  nomina,  secun- 
dum  proprias  quantitates,  vocabulumque  permutant. 
Nam  4  sexta  decima  pars  est  totius  summae,  16  vero 
quarta.  Et  rursus  super  hos  terminos,  32  secunda 
pars  est  totius  summae,  2  vero  trigesima  secuada,  et 
semel  tota  summa  6t  sunt,  sexagesima  quarta  vero 
uuitas  invenitur.  Hoc  igitur  est  quod  dictum  est, 
omnes  ejus  partes  et  nomine  et  quantitate  pariter 
pares  inveniri.   Hoc  quoque  multa   consideratione, 


1087 


AN  MANL.  SEV.  BOETIi 


1088 


multaque  constantia  divinitatis  perfectum  est,  ut 
ordinatim  dispositae  minores  summae  in  hoc  numero 
et  super  seipsas  eoacervatae  sequenti  minus  uno 
semper  aequentur.  Si  enim  unum  jungas  his  qui  se- 
quuntur  duobus,  fiunt  3,  id  est,  qui  uno  minus  qua- 
ternario  cadunt.  Et  si  superioribus  addas  4,  sunt  7, 
qui  ab  octonario  sequente  sola  unitate  vincuntur.  Sed 
si  eosdem  8  supradictis  adjunxeris,  15  fient,  qui  par 
16  numeri  existeret  quantitati,  nisi  minor  unifas  im- 
pediret.  Hoc  autem  prima  etiam  numeri  progenies 
servat  atquecustodit.  Namque  unitas  quae  prima  est, 
duobus  subsequentibus  sola  est  unitate  contractior. 
Unde  nihil  mirum  est,  totum  summse  crementum 
proprio  consentire  principio.  Haec  autem  nobis  con- 
sideratio  maxime  proderit,  in  his  numeris  cogno- 
scendis  quos  superfluos  vel  imminutos  imperfectosque 
monstrabimus.  Illic  enim  coacervata  quantitas  par- 
tium  numeritotius  terminocomparatur.  Illud  quoque 
nulla  possumns  oblivione  transmittere,  quod  in  hoc 
numero  respondentibus  sibi  invicem  partibus  multi- 
plicatis,  major  extremitas  ejusdem  numeri  summaque 
conficitur.  Et  primum  si  pares  fuerint  dispositiones, 
medii  multiplicantur,  atque  inde  qui  super  ipsos  sunt, 
usque  ad  supradictos  extremitates.  Si  enim  fuerint 
pares  dispositiones,  secundum  naturam  paris  duos 
in  medio  terminos  continebunt,  ut  in  ea  dispositione 
numcrorum  in  qua  extremus  terminus  128  finitur. 
In  hoc  enim  numero  medietates  sunt  8,  scilicet,  et  16 
quae  in  se  multiplicatae  majoris  summam  crescente 
pluralitate  conficient.  Octies  enim  16,  vel  sedecies  8 
si  multiplices,  128  summa  concrescit.  Atque  hi  nu- 
meri  qui  super  eosdem  sunt,  si  multiplicentur  idem 
faciunt.  Nam  4  et  32  in  se  si  multiplices  supradictam 
facient  extremitatem,  ;4  enim  trigies  et  bis,  vel  qua- 
ter  32  ducti,  128  immutabili  necessitate  complebunt 
Atque  hocusque  ad  extremos  terminos  cadit,  ld  est 
1  et  128.  Semel  enim  extremus  terminus  128  est. 
Centies  vigies  atque  octies  unitate  multiplicata,  nihil 
de  priore  quantitate  mutabitur.  Si  autem  impares 
fueriut  dispositiones,  unns  medius  terminus  inveni- 
tur,  atque  ,ipse  sibi  propria  multiplicatione  respon- 
det.  In  eo  namque  ordine  numerorum,  ubi  extremus 
terminus  64  pluralitate  concluditur,  sola  invenitur 
una  medietas,  id  est  8  Quam  si  octis,  id  est  in  se- 
metipsam  multiplices  6i  explicabit.  Atque  idem  red- 
dunt  illi  qui  super  hanc  medietatem  sunt,  ut  dudum 
hi  qui  super  duas  positi  faciebant.  Nam  quater  46, 
64  sunt,  et  sedecies  4  idem  complent.  Rursus  bis 
32,  facti  a  64  non  discedunt,  et  trigies  bis  duo,  eos- 
dem  cumulant,  et  semel  64,  vel  unitas  sexagies  qua- 
ter  multiplicata,  eumdem  numerum  sine  ulla  varie- 
tate  restituent. 

CA.PUT    X. 

De  numero  pariter  impari  ejusque  proprietatibus. 

Pariter  antem  impar  numerus  est  qui  et  ipse  qui- 
dem  paritatis  naturam  substantiamque  sortitus  est, 
sed  in  contraria  divisione,  natura;  numeri  pariter 
paris  opponitur.  Docebitur  namque  quam  longe  hic 
dissimili  ratione  dividatur.  Nam  quoniam  par  est,  in 


A  partes  oequales  recipit  sectionem,  partes  vero  ejus 
mox  indivisibiles  atque  insecabiles  permanebunt, 
ut  sunt  6,  10,  14,  18,  22,  et  his  similes.  Mox  enim 
hos  numeros  si  in  gemina  fueris  divisione  partitus, 
incurris  in  imparem,  quem  secare  non  possis.  Acci- 
dit  autem  his  quod  omnes  partes  contrarie  denomi- 
natashabent,  quamsunt  quantitates  ipsarum  partium 
quae  denominantur.  Neque  unquam  fieri  potest  ut 
quaelibet  pars  hujus  numeri  ejusdem  generis  deno- 
minationem  quantitatemque  suscipiat.  Semper  enim 
si  denominatio  fuerit  par,  quantitaspartis  eritimpar. 
et  si  fuerit  denominatio  impar,  quantitas  erit  par,  ut 
in  18.  Secunda  ejus  pars  est,  id  est  medio,  quod  pa- 
ritatis  nomen  cst  9,  quae  impar  est  quantitas.  Tertia 
vero  quae  impar  cst  denominatio  sex,   cui  par  plura- 

"  litas  est.  Rursus  si  convertas,  sexta  pars  quae  par 
est  denominatio,  tres  sunt,  sed  tcrnarius  impar  est. 
Et  nona  pars,  quod  impar  est  vocabulum,  2  qui  par 
numerus  est.  Atque  idem  in  aliis  cunctis  qui  sunt 
pariier  impares  invenitur ,  Neque  unquam  fieri  potest, 
ut  cujuslibet  partis,  sit  ejusdem  generis  nomen  et 
numerus.  Fit  autem  horum  procreatio  numerorum, 
si  ab  uuo  disponantur,  quicunque  duobus  differunt, 
id  est  omnibus  imparibus  naturali  sequentia  atque 
ordine  constitutis.  Namque  hi  si  per  binarium  nu- 
merum  multiplicentur,  omnes  pariter  impares,  nte 
pluralitas  dimensa  efficiet.  Ponatur  enim  prima  uni- 
tas,  id  est  1,  et  post  hanc  qui  ab  hac  duobus  differt, 
id  est  3  et  post  hunc  qui  rursus  a  superiore  duobns, 

r  id  esto,ethocininfinitum.  Et  sithujusmodi  dispositio 
1,  3,  5,  7,  9,  11,  13,  15,  17,  19.  Hi  ergo  naturaliter 
sequentes  impares  sunt,  quos  nullus  in  medio  par 
numerus  distinguit  :  hos  si  per  binarium  numerum 
multiplices,  efficies  hoc  modo,  bis  unum,  id  est  qui 
dividitur  quidem,  sed  ejus  partes  indivisibles  repe- 
riuntur  propter  insecabilis  unitatis  naturam.  Bis  3, 
bis  o,  bis  7,  bis  9,  bis  H,  et  deinceps,  ex  quibus  na- 
seuntnr  hi,  2,  6,  10,  14,  18  22.  Quos  si  dividas, 
unam  recipiunt  sectionem,  caeteram  repudiantes, 
quod  secunda  divisio  ab  imparis  medietate  partis  ex- 
cluditur.  His  autem  numeris  ad  se  invicem  quater- 
narii  sola  distantia  est.  Namque  inter  2  et6  numeros, 
4  sunt.  Rursus  inter  6  et  10,  et  inter  10  et  14,  et 
inter  1 4  et  18,  idem  quaternarius  differentiam  facit. 

D  Hi  namque  omnes  quaternaria  sese  numerositate 
transcendunt.  Quodidcirco  contingit,  quoniam  primi 
qui  positi  sunt,  hoc  est  eorum  fundamenta,  binario 
se  numero  praecedebant,  quos  quoniam  per  binarium 
multiplicavimus,  in  quaternarium  numerum  crevit 
illa  progressio.  Duo  enim  perbis  multiplicati  quater- 
nariifaciunt  summam.  lgitur  in  naturalis  numeri  dis- 
positione,  pariter  impares  numeri  quinto  loco  a  se 
distant,  solis  4  se  praecedunt,  3  in  medio  transeun- 
tes,  per  binarium  numerum  mnltiplicatis  imparibus, 
procreati.  Contranae  vero  essedicunturha»  speeies  nu- 
merorum,  id  est  pariter  par  et  pariter  impar,  quod 
in  numero  pariter  impari  sola  divisiouem  recipit  ma- 
jor  extremitas,  in  illo  vero  solus  minor  terminus  se- 
ctione  solutus  est,  et  quod  in  forma  pariter  paris  nu- 


1080 


DE  AMTIIMETICA  MB.  I. 


1090 


meri  ab  extremitatibus  incipienti,  et  usque  ad  media 
progredieuti,  quod  coutiiietur  sub  extremis  termiuis, 
idem  est  illi  quod  continetur  sub  intra  se  positissum- 
mulis,  Atque  boc  idem  usque  dum  ad  duas  mediata- 
tes  fuerit  ventum,  in  dispositionibus  sciJicet  paribus. 
Si  autem  fuerint  impares  disposiliones,  quod  ab  una 
medietate  conficitur,  boc  idem  sub  altriusecus  posi- 
tis  partibus  procreatur.  Atque  hoc  usquedum  ad  ex- 
tremitates  processio  tiat.  ln  ea  enim  dispositione  quoe 
est  2,  4,  8,  16,  idem  reddunt  2  per  10  multiplicati, 
quod  4  per  octonarium  numerum  ducti.  Utroque  enim 
modo  32  fient.  Quod  si  impar  sit  ordo,  ut  est  2,  4, 
8,  idem  facient  extremi  quod  medietas.  Bis  enim  8 
sunt  10,  quatuor  quater  sunt  10,  qui  numerus  a  qua- 
ternario  in  se  ducto  perlicitur.  In  numero  vero  pari- 
ter  impari,  si  fuerit  unus  in  medio  terminus,  circum 
se  positorum  terminorum  si  in  unum  redigantur  me- 
dietas  est.  Etidem  eorum  quoque  qui  super  hos  sunt 
terminos  medietas  est.  Atque  hoc  usque  ad  extremos 
omnium  terminorum,  ut  in  eo  ordine  qui  est  pariter 
imparium  numerorum  2,  0.  lOjunctus  binarius  cum 
denario  12  explet,  cujus  senarius  medietas  inveni- 
tur.  Si  vero  fuerint  duae  medietates  junctee,  ipsae 
utreeque  eequales  erunt  super  se  terminis  conslitutis. 
Ut  est  in  hoc  ordine,  2,  6,  10,  14,  Juncti  enim  2  et 
14,  in  16  crescunl,  quos  senarius  cum  denario  copu- 
latus  efficiet.  Atque  hoc  in  numerosioribus  terminis 
initio  sumpto  a  mediis  evenit,  usque  dum  ad  extrema 
veniatur. 

CAPUT  XI. 

De  numero  impariter  pari  ejusque  proprietatibus,  et 
descriptionis  ad  impariter  paris,  in  latitudine,  in 
longitudine,  ad  pariter  paris  naturam  pertinentis, 
expositio, 

Impariter  par  numerus  est  ex  utrisque  confectus, 
et  medietatis  loco  gemina  extremitate  concluditur, 
ut  qua  ab  utroque  discrepet,  eadem  ad  alterutrum 
cognatione  jungatur.  Hic  autem  talis  est  qui  dividi- 
tur  io  aequas  partes,  cujusque  pars  in  alias  aequas  di- 
vidi  potest,  et  etiam  aliquando  partes  partium  divi- 
duntur,  sed  non  ut  usque  ad  unitatem  progrediatur 
aequabilis  illa  distinctio,  ut  sunt  24  et  28.  Hi  enim  pos- 
sunt  in  medietates  dividi,  et  eorum  rursus  partes  in 
alias  medietates,  sine  aliqua  dubitatione  solvuntur. 
Sunt  etiam  quidam  alii  numeri,  quorum  partes  alias 
recipiunt  divisiones,  sed  ipsa  divisio  ad  unitatem 
usque  non  pervenit.  Igitur  in  eo  quod  plus  quam unam 
suscipit  sectionem,  habetsimilitudinem  pariter  paris, 
sed  a  pariter  impari  segregatur.  In  eo  vero  quod  us- 
que  ad  unum  sectio  illanon  ducitur,  pariter  imparem 
non  refutat,  sed  a  pariter  pari  disjungitur.  Contingit 
autem  huic  numero  et  utraque  habere  quae  superio- 
res  non  habent,  et  utraque  quae  illi  recipiunt  obti- 
nere.  Et  habet  quidem  quod  utrique  uon  habent, 
quod  cum  in  uno  solus  major  terminus  divideretur, 
in  alio  vero  solus  minor  terminus  non  divideretur, 
in  hoc  neque  solus  major  terminus  divisionem  reci- 
pit,  neque  minor  solus  terminus  a  divisione  sejungi- 
tur.  Nam  et  partes  solvuntur,  et  usque  ad  unitatem 


A  sectio  illa  non  pervenit,  sed  ante  unitatem  invenitur 
terminus,  queiu  secare  non  possis.  Obtinet  autem 
quae  illi  quoque  recipiunt,  quod  quaedam  partes  ejus 
respondent,  denominanturque  secundum  genussuum 
ad  propriam  quantitatem,  ad  similitudinem,  scilicet 
pariter  paris  numeri.  Aliae  vero  partes  contrariain 
denominationem  sumunt  propriee  quantitatis,  ad  pa- 
riter  imparis  scilicet  formara.  In  24  enim  numero, 
par  est  quantitas  partis  a  pari  numero  denominata. 
Namquarta6,  secunda  vero  12,  sexta  vero  4,  duo- 
decima  2,  qua?  vocabulo  partium  a  quantitatis  pari- 
tate  non  discrepant.  Contrari.p  vero  denominantur, 
cum  tertia  pars  octo,  octava  vero  3,  vigesima  autem 
quarta  1,  quae  denominationes  cum  pares  sint  inve- 
niuntur  impares  quantitates,  et  cum  sint  pares  sum- 

B  mae,  sunt  impares  denominationes.  Nascuntur  autem 
tales  numeri  ita,  ut  substantiam  naturamque  suam 
in  ipsa  etiam  propria  generatione  dcsignent,  ex  pari- 
ter  paribus  et  pariter  imparibus  procreati.  Pariter 
enim  impares,  cunctis  dudum  ordinatim  positis  im- 
paribus,  nascebantur,  pariter  vero  pares  ex  duplici 
progressione.  Disponautur  igitur  omnes  in  ordinem 
naturaliter  impares,  et  sub  his  a  quatuor  inchoantes 
omnes  duplices,  et  sint  hoc  modo  : 


I 


I 


11  13      | 


I      8 


16  32     |      64      |     128     | 


Ilis  igitur  ita  positis,  si  primus  primi  multiplicatione 
concrescat,  id  est  si  quaternarii  ternarius,  vel  si  idem 
primus  secundi,  id   est  octonarii  ternarius,   vel    si 

P  idemprimus  tertii,  id  est  16  ternarius,  etidemusque 
ad  ultimum,  vel  si  secundus  primi  et  secundi,  vel  si 
secundus  tertii,  et  eadem  usque  ad  extremum  multi- 
plicatio  proferatur,  vel  si  tertius  a  primo  inchoans 
usque  in  extremum  transeat.  Atque  ita  quartus  et 
omnes  in  ordinem  superiores  multiplicent  eos  qui  sub 
ipsis  in  dispositione  sunt,  omnes  impariter  pares 
procreabunt.  Hujus  autem  rei  tale  sumamus  exem- 
plum,  si  tres  quater  multiplices,  12  fient ;  vel  si  5 
quatuor  multiplicent,  20  numerus  excrescet ;  vel  si 
item  7  multiplicent  4,28  succrescet,  atque  hoc  usque 
in  finem.  Rursus  si  8  multiplicent  3,  nascentur  24. 
Si  8  in  5,  fiunt  40 ;  si  8  in  7,  colligentur  56.  Atque 
ad  hunc  modum  si  omnes  inferiores  duplices,  a  su- 
perioribus  multiplicentur,  vel  si  superiores   eosdem 

D  inferiores  multiplicent,  cunctos  qui  nati  fuerint  im- 
pariter  pares  invenies.  Atque  haec  est  admirabilis 
hujus  numeri  forma,  quod  cum  fuerit  ipsa  dispositio 
descriptioque  perspecta  numerorum,  ad  latitudinem 
pariter  imparium,  ad  longitudinem  pariter  parium 
numerorum  proprietasinvenitur.  Sunt  enim  iulatitu- 
dinem  duabus  medietatibus  sequales  duae  extremita- 
tes,  vel  una  medietate  duae  duplices  extremitates.  In 
longitudinem  vero,  pariterparis  numeri  remproprie- 
tatemque  designat.  Quod  enim  sub  duabus  medieta- 
tibus  continetur,  aequale  est  ei  quod  sub  extremis 
conficitur,  vel  quod  abunamedietate  nascitur,  aequale 
est  illi  quod  sub  utrisque  cxtremitatibus  continelur. 
Descriptio  autem  quae  supposita  est,  hoc  modo  facta 
est.  Quantoscunque  in  ordine  pariter  parium  nume- 


mi 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1092 


rorum  ternarius  multiplicavit,  quicunque  ex  eo  pro- 
creati  sunt,  primo  sunt  versu  dispositi.  Rursus  qui 
eosdem  multiplicante  quinario  nati  sunt,  secundo 
loco  constituti  sunt.  Postveroquos  septenarius  caete- 
ros  multiplicando  procreavit,  eosdemtertio  conscri- 
psimus  loco,  atque  idem  reliqua  descriptionis  parte 
perfecimus. 

In  hac  formula  sequenti,  similitudo  pariter  paris 
et  pariter  imparis,  ad  impariter  parem,  ostenditur. 


I 


Impares. 


I 


I 


8 


16 


32 


Dupli. 


Lonsitudo 


o 

2 


c3 


e-1 
p 


o 


Longitudo 

CAPUT  XII. 

Deeuijjtiouis  adimpariter  paris,  in  latitudine,  in  lon- 
gitudine,  ad  pariter  paris  naturam  pertiiientis  expo- 
sitio. 

Superius  igitur  digestae  descriptionis  baec  ratio  est. 
Si  ad  latitudinem  respicias,  ubi  est  duorum  termino- 
rum  una  medietas,  ipsosque  terminos  jungas,  duplos 
eos  medietate  propria  reperies,  ut  36  et  20  faciunt 
56,  quorum  medietas  est  28,  qui  medius  est  inter  eos 
terminus  constitutus.  Et  rursus  28  et  12,  si  jungas, 
faciunt  40,  quorum  20  medietas,  medius  eorum  ter- 
minus  invenitur.  At  vero  ubi  duas  medietates  habent, 
utraeque  extremitates  junctae,  utrisque  medietatibus 
aequales  liunt,  ut  12  et  36  cum  junxeris  fiunt  48,  ho- 
rum  si  medietates  sibimet  applicaveris,  id  est  20  et 
28,  idem  erit,  atque  in  alia  parte  latitudinis,  ?eodem 
ordine  qui  fiant  numeri,  notati  sunt.  Neque  ulla  in  re 
ratio  utrisque  latitudinis  discrepabit,  idemque  in  eo- 
dem  ordine  in  caeteris  numeris  pernotabis,  et  hoc 
secundum  formarn  pariter  imparis  numeri  fit,  in  quo 
hanc  proprietatem  esse  supra  jam  scriptum  est.  Rur- 
sum  si  ad  longitudinem  respicias,  ubi  duo  termini 
unam  medietatem  habent,  qnod  fit  ex  multiplicatis 
extrernitatibus,  boc  iit  si  medius  terminus  suoecapiat 
pluralitatis  augmenta.  Nam  duodecies  48  faciunt  576. 
Medius  vero  eorum  terminus,  id  est  24,  si  multipli- 
cetur,  eosdem  rursus  576  procreabit.  Et  rursus  si 
24  in  96  multiplicentur,  faciunt  2304.  Quorum  me- 


A  dius  terminus,  id  est  48,  si  in  semetipsum  ducatur, 
idem  2304  procreatur.  Ubi  autem  termini  duo  duas 
medietates  includunt,  quod  fit  multiplicatis  extremi- 
tatibus,  hoc  idem  redditur  in  alterutram  summam 
medietatibus  ductis.  Duodecies  enim  96  multiplicatis 
1152  procreantur,  duae  vero  eorum  medietates,  id 
est  24  et  40,  si  in  semetipsas  multiplicentur,  eosdem 
1152  restituent.  Atque  hoc  est,  ad  imitationem  cog- 
nationemque  numeri  pariter  paris,  a  quo  participa- 
tione  tracta,  haec  ei  recognoscitur  ingenerata  pro- 
prietas.  Et  in  alio  vero  latere  longitudinis,  eadem 
ratio  descriptioque  notata  est.  Quare  manifestum  est 
hunc  numerum  ex  prioribus  duobus  esse  procrea- 
tum,  quoniam  eorum  retinet  proprietates. 

B  CAPUT  XIII. 

De  numero  impari  ejusque  divisione 

Impar  quoque  numerus  est,  qui  a  paris  numeri 
natura  substantiaque  disjunctus  est.  Siquidem  illi  in 
gemiua  membra  aequa  dividi  potest,  hic  ne  secari 
queat,  unitatis  impedit  interventus.  Tres  habet  simi- 
liter  subdivisiones,  quarum  una  ejus  pars  est  is  nu- 
merus  qni  vocatur  primus  et  incompositus.  Secunda 
vero,  qui  est  secundus  et  compositus.  Et  tertia  is  qui 
quadam  horum  medietate  conjunctusest,  et  ab  utrius- 
que  cognatione  aliquid  naturaliter  trahit,  qui  est  per 
se  quidem  secundus  etcompositus,  sed  ad  alios  com- 
paratus,  primus  et  incompositus  invenitur. 

CAPUT  XIV. 
C 

De  primo  et  incomposito. 

Et  primus  quidem  et  incompositus  est,  qui  nullam 
aliam  partem  habet,  nisi  eam  quae  a  tota  numeri 
quantitate  denominata  sit,  ut  ipsa  pars  non  sit  nisi 
unitas,  ut  sunt  3,5,  7,  11,  13,  17,  19,  23,  29,  31.^0  his 
ergo  singulis  nulla  unquam  alia  pars  invenietur,  nisi 
quao  ab  ipsis  denominata  est,  et  ipsa  tantum  uuitas, 
ut  supra  jam  dictum  est.  In  tribusenim  una  pars  sola 
est,  id  est  tertia,  quae  a  tribus  scilicet  denominata 
est,  et  ipsa  tertia  pars  unitas.  Eodemque  modo  qui- 
narii  sola  quinta  pars  est,  et  haec  unitas,  atque  idem 
in  singulis  consequens  reperietur.  Dicitur  autem  pri- 
mus  et  iucompositus,  quod  nullus  eum  alter  numerus 
metiatur,  praeter  solam,  quae  cunctis  mater  est,  uni- 
tatem.  Namque  ternarium  2  non  numerant,  idcirco 
quoniam  sisolos  duos  contratres  compares,  pauciores 
sunt.  Sin  vero  binarium  bis  facias,  ampliorem  tribus 
concrescit  in  4.  Metitur  autem  numerus  numerorum, 
quoties  vel  semel,  vel  bis,  vel  tertio,  vel  quotieslibet 
ncmerus  ad  [nuraerum  comparatus,  neque  dimiuuta 
summa,  nequeaucta,  ad  comparati  numeri  terminum 
usque  pervenit,  ut  duo  si  ad  6  compares,  binarius 
numerus  senarium  tertio  metietur.  Primos  ergo  et 
incompositos  nullus  numerus  metielur,  procter  uni- 
tatemsolam,  quoniam  ex  nullis  aliis  numeris  compo- 
siti  sunt,  sed  tantum  ex  unitatibus  in  semetipsis  au- 
ctis  multiplicatisque  procreantur.  Ter  enim  unus  3, 
et  quinquies  uuus  5,  et  septies  unus  7  fecerunt.  Et 
alii  quidem,  quos  supra  descripsimus,  eodem  modo 


I) 


1093 


DE  ARITHMETICA  EIB.   I. 


um 


nascuntur.  Hi  autem  in  semetipsos  tnaltiplicati  fa- 
ciunt  alios  numeros  velut  primi,  eosque  primam 
rerum  substantiam  vimque  sortitos,  cunctorum  a  se 
procreatorum  velut  quaedam  elementa  reperies,  quia 
scilicet,  et  incompositi  sunt,  et  simplici  generatione 
formati,  atque  in  eos  omnes  quicunque  ex  his  pro- 
lati  sunt  numeri  resolvuntur,  ipsi  vero  neque  ex  aliis 
producuntur,  neque  in  alia  reducuntur. 

CAPUT  XV. 

De  secundo  et  composito. 

Secundus  vero  et  compositus,  et  ipse  quidem  im- 
par  est,  propterea  quod  eadem  imparis  proprietate 
formatus  est,  sed  nullain  in  se  retinet  substantiam 
principalem,  compositusque  est  ex  aliis  numeris,  ha- 
betque  partes,  et  a  seipso  etab  alieno  vocabulo  deno- 
minatas,sedaseipsodenominatampartem,solamsem- 
per  in  his  invenies  unitatem,  ab  alieno  vero  vocabulo, 
vel  unam,  vel  quodlibet  alias  quanti  fuerint  scilicet 
numeri  quibusille  compositis  procreatur,  ut  sunt  hi, 
9,  15,25,  27,  33,  39.  Horum  ergo  singuli  habent 
quidem  a  se  denominatas  partes,  proprias  scilicet 
unitates,  ut  9,  nonam,  id  est  1  ;  15,  quintam  deci- 
mam,  eamdem  rursus  unitatem,  et  incaeteris  quos 
supra  descripsimus  idem  convenit.  Habent^etiam  ab 
alieno  vocabulo  partem,  ut  9,  tertiam,  id  est  terna- 
rium,  et  15,  tertiam,  id  est  5,  et  quintam,  id  est,  3  ; 
21  vero  tertiam,  id  est  1,  septimam,  3,  et  in  omnibus 
aliis  eadem  consequentia  est.  Secundus  autem  voca- 
tur  hic  numerus,  quoniam  non  sola  unitate  metitur, 
sed  etiam  alio  numero  a  quo  scilicet  conjunctus  est. 
Neque  habet  in  se  quidquam  principalisjintelligentiae. 
Nam  ex  aliis  numeris  procreatur,  9  quidem  ex  3, 
15  vero  ex  3  et  5,  et  21  ex  3  et  7,  et  caeteri  eodem 
modo.  Compositus  autem  dicitur,  eo  quod  resolvi 
potestin  eosdem  ipsos  a  quibus  dicitur  esse  compo- 
silus,  in  eos  scilicet  qui  compositum  numerum  me- 
tiuntur.  Nihil  autem  quod  dissolvi  potest  incomposi- 
tum  est,  sed  omni  rerum  necessitate  compositum. 

CAPUT  XVI. 

l)e  eo  qui  per  se  secundus  et  compositus,  ad  alium 
primus  et  incompositus  est. 

His  vero  contra  se  positis,  id  ',est  primo  et  incom- 
posito  et,  secundo  et  composito,  et  naturali  diversi- 
tate  disjunctis,  alius  in  medio  consideratur,  qui  ipse 
quidem  compositus  sit,  et  secundus,  et  alterius  reci- 
piens  mensionem,  atque  ideo,  et  partis  alieni  voca- 
buli  capax,  sed  cum  fuerit  ad  alium  ejusdem  generis 
numerum  comparatus,  nulla  cum  eo  communi  men- 
sura  conjungitur,  nec  habebunt  partes  aequivocas, 
ut  sunt  9  ad  25,  nulla  hos  communis  numerorum 
mensura  metitur,  nisi  forte  unitas  quae  omnium 
numerorum  mensura  communis  est.  Et  hi  quidem 
non  habent  ^quivocas  partes.  Nam  quae  in  9  tertia 
est,  in25  non  est,  et  quae  in  25  quinta  est,  in  nove- 
nario  non  est.  Ergo  hi  per  naturam  utrique  secundi 
et  compositi  sunt,  comparati  vero  ad  se  invicem  primi 
incompositique  redduntur,  quod  ,utrosque  nulla  alia 
mensura«metitur,  nisi  unitas  quae  ab  utrisque  deno- 


A  minata  est.  Nam  in  novenario  nona  e*t,  in  25  vige- 
sima  quiuta. 

CAPUT  XVII. 

De  primi  et  incompositi,  secundi  et  compositi,  ct  ad  se 
quidem  secundi  et  cornpositi,  ad  alterutrum  vero  pri- 
mi  et  incompositi  procreationc. 

Generatio  autem  ipsorum  atque  ortus  hujusmodi 
investigatione  colligitur,  quam  scilicet  Eratosthenes 
cribrum  nominabat,  quod  cunctis  imparibus  in  me- 
dio  collocatis,  per  eam  quam  traditurij  sumus  artem, 
qui  primi,  quive  secundi,  quique  tertii  generis  vi. 
deanturesse,  distinguitur.  Disponantur  enim  a  terna- 
rio  numero  cuncti  in  ordinem  impares,  in  quamlibet 
longissimajn   porrectionem,   3,  5,  7,  9,   11,    13,   15, 

B  17,  19,  21,  23,  25,  27,  29,  31,  33,  35,  37,  39,  41, 
43,  45,  47,  49.  His  igitur  ita  dispositis  consideran- 
dum  primus  numerus  quem  eorum  qui  sunt  in  or- 
dine  positi  primum  metiri  possit,  sed  duobus  prae- 
teritis,  illum  qui  post  eos  est  positus,  mox  metitur. 
Et  si  posteumdem  ipsum  quem  mensus  est,  alii  duo 
transmissi  sunt,  illum  qui  post  duos  est  rursus  meti- 
tur.  Et  eodem  modo  si  duos  quis  reliquerit,  post  eos 
qui  est,  a  primo  numero  metiendus  est.  Eodemque 
modo  relictis  semperduobus,  a  primo  in  indelinitum 
pergentes  metientur.  Sed  id  non  vulgo  neque  confu- 
se.  Nam  primus  numerus  illum  qui  est  post  duos 
secundum  se  locatos  per  suam  quantitatem  metitur. 
Ternarius  enim  numerus  tertio  9  metitur.  Si  autem 
post  novenarium  duos  reliquero,  qui  mihi  post  illos 

^  incurrerit,  a  primo  metiendus  est,  per  secundi  im- 
paris  quantitatem,  id  est  per  quinarium.  Nam  si  post 
9  duos  relinquam,  id  est,  11  et  13,  ternarius  nume- 
rus  15  metietur  per  secundi  numeri  quantitatem,  id 
est  per  quinarii,  quoniam  ternarius  15  quinquies  me- 
titur.  Rursus  si,  a  quindenario  inchoans,  duos  inter- 
misero,  quiposterior  positus  est,  ejus  primus  nume- 
rus,  mensura  est  per  tertii  imparis  pluralitatem.  Nam 
si  post  15  intermisero  17  et  19,  incurrit  21,  quem 
ternarius  numerus  secundum  septenarium  metitur, 
21  enim  numeri  ternarius  septima  pars  est.  Atque 
hoc  in  infinitum  faciens,  reperio  primum  numerum, 
si  binosintermisero,  omnes  sequentes  post  se  metiri 
secundum  quantitatem  positorum  ordine    imparium 

D  numerorum.  Si  vero  quinarius  numerus,  qui  in  se- 
cundo  loco  est  constitutus,  velit  quis  cujus  prima 
ac  deinceps  sit  mensura  invenire,  transmissis  4  im- 
paribus,  quintus  ei,  quem  metiri  possit,  occurrit. 
Intermittantur  enim  4  impares,  id  est  7  et  9  et  11  et 
13,  post  hos  est  quintus  decimus,  quem  quinarius 
metitur,  secundum  primi  scilicet  quantitatem,  id  est 
ternarii,  quinque  enim  15,  tertio  metiuntur.  Ac  dein- 
ceps  si  quatuor  intermittat,  eum  qui  post  illos  loca- 
tus  est,  secundus,  id  est  quinarius  quantitate  me- 
titur.  Nam  post  quindecim  intermissis  17  et  19  et  21 
et  13,  post  eos  25  reperio,  quos  quinarius  scilicet^nu- 
merus  sua  pluralitatemetitur.  Quinquies  enim  quina- 
rio  multiplicato,  25  succrescunt.  Si  vero  post  hunc 
quilibet  4  intermittat,  eadem  ordinis  servata  constan- 
tia,quieossequitur,  secundum  tertii,  id  est  septenarii 


1095 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1096 


numeri  summam,  a  quinario  metietur.  Atque  haec  est 
intinita  processio.  Si  vero  tertius  numerus  quem  me- 
tiri  possit  exquiritur,  sex  in  medio  relinquentur,  et 
quem  septimum  ordo  monstraverit,  hic  per  primi  nu- 
meri,  id  est,  ternarii  quantitatem  metiendus  est.  Et 
post  illum  sex  aliis  interpositis,  quem  post  eos  nu- 
meri  series  dabit,  per  quinarium,  id  est  per  secun- 
dum,  tertii  eum  mensura  percurret.  Si  vero  alios 
rursus  sex  in  medio  quis  relinquat,  ille  qui  sequitur, 
per  septenarium  numerum  ab  eodem  septenario  me- 
tiendus  est,  id  est  per  tertii  quantitatem.  Atque  hic 
usque  in  extremum  |ratus  ordo  progreditur.  Susci- 
pient  ergo  metiendi  vicissitudinem,  quemadmodum 
sunt  in  ordinem  naturaliter  impares  constituti.  Me- 
tientur  autem,  si  per  pares  numeros  a  binario  in- 
choantes,  positos  inter  se  impares  rata  intermissione 
transiliant,  ut  primus  2,  secundus  4,  tertius  6,  quar- 
tus  8,  quintus  10.  Yel  silocos  suos  conduplicent,  et 
secundum  duplicationem  terminos  intermittant,  ut 
ternarius  qui  primus  est  numerus  et  unus  (  omnis 
enim  primus,  unus  est),  bis  locum  suum  multiplicet, 
faciatque  bis  unum.  Qui  cum  duo  sint,  primus  duos 
medios  transeat.  Rursus  secundus,  id  est  quinarius, 
silocum  suum  duplicet,  4  explicabit  :  hic  quoque  4 
intermittat.  Item  si  septenarius,  qui  tertius  est,  lo- 
cum  suum  duplicet,  sex  creabit  :  bis  enim  3  sena- 
rium  jungunt;  hic  ergo  in  ordinem  sex  relinquat. 
Quartus  quoque  si  locum  suum  duplicet,  8  succre- 
scent  :  ille  quoque  8  transiliat ;  atque  hoc  quidem 
in  cseteris  perspiciendum.  Modum  autem  mensionis 
secundum  ordinem  collocatorum  ipsa  series  dabit. 
Nam  primus,  primum  quem  numerat,  secundum  pri- 
mum  numerat,  id  est  secundum  se,  et  secundum 
primus  quem  numerat,  per  secundum  numerat,  et 
tertium  per  tertium,  et  quartum  item  per  quartum. 
Cum  autem  secundus  mensionem  susceperit,  primum, 
quem  numerat,  secundum  primum  metitur,  secun- 
dum  vero  quem  numerat,  per  se,  id  est  per  secun- 
dum,  et  tertium  per  tertium,  et  in  cseteris  eadem 
similitudine  mensura  constabit.  Alios  ergo  si  respi- 
cias,  vel  qui  alios  mensi  sunt,  vel  qui  ipsi  ab  aliis 
metientur,  invenies  omnium  simul  communem  men- 
suram  esse  non  posse,  neque  ut  omnes  quemquam 
alium  simul  numerent,  quosdam  autem^exhis  ab  alio 
posse  metiri,  ita  ut  ab  uno  tantum  numerentur, 
alios  vero  ut  jetiam  a  pluribus,  quosdam  autem  ut 
pra-ter  unitatem  eorum  nulla  mensura  sit.  Qui  ergo 
nullam  mensuram  prseter  unitatem  recipiunt,  hos 
primos  et  incompositos  judicamus,  qui  vero  aliquam 
mensuram  pra^ter  unitatem,  vel  alienigenoe  partis 
vocabulum  sortientur,  eos  pronuntiemus  secundos 
atque  compositos.  Tertium  vero  illud  genus  per  se 
secundi  et  compositi,  primi  vero  et  incompositi  ad 
alterutrum  comparati,  hacinquisitor  ratione  reperiet. 
Si  enim  quoslibet  illos  numeros  secundum  suam  in 
semetipsos  multiplices  quantitatem,  qui  procreatur 
ad  alterutrum  comparati,  nullajmensura  communione 
junguntur.  Tres  enim  et  5  si  multiplices,  tres  tertio 
9  faciunt,  et  quinquies  o  reddent  2o.  His  igitur  nulla 


A  est  cognatio  communis  mensurae.  Rursusb  et  7,  quos 
procreant  si  compares,  hi  quoque  incommensura- 
biles  erunt.  Quinquies  enim  quinque  (ut  dictum  est) 
2o,  septies  7  faciunt  49.  Quorum  mensura  nulla 
communis  est,  nisi  forte  omnium  horum  procreatrix 
et  mater  unitas. 

CAPUT  XVIII. 
De  inventione  eorum  numerorum,   qui  ad  se  secundi  et 
compositi  sunt,   ad  alios  vero   relati,   primi  et  in- 
compositi. 

Qua  veroratione  tales  numeros  invenire  possimus, 
si  quis  nobis  eosdem  proponat,  et  imperet  agnoscere 
utrum  aliqua  mensura  commensurabiles  sint,  an 
certe  sola  unitas  utrosque  metiatur,  reperiendi  ars 
talis  |est.    Datis  enim  duobus   numeris   inaequalibus, 

g  auferre  de  majore  minorem  oportebit,  et  qui  relictu? 
fuerit,  si  major  est,  auferre  ex  eo  rursus  minorem, 
si  vero  minor  fuerit,  eum  ex  reliquo  majore  detra- 
here.  Atque  hoc  eo  usque  faciendum,  quoad  unitas 
nltima  vicem  retractionis  impediat,  aut  aliquis  nu- 
merus  impar  necessario,  si  utrique  numeri  impares 
proponantur.  Sed  eum  qui  relinquitur  numerum, 
sibi  ipsi  videbis  aequalem.  Ergo  si  in  unum  incurrat 
vicissim  ista  subtractio,  primi  contra  se  necessario 
numeri  dicentur,  et  nulla  aliamensuranisisolaunitate 
conjuncti.  Si  vero  ad  aliquem  numerum  ut  superius 
dictum  est)  finis  diminutionis  incurrerit,  erit  eju? 
numerus  qui  metiatur  utrasque  summas,  atque  eum- 
dem  ipsum  qui  remanserit  dicemus  utrorumque  com- 
munem  esse    mensuram.  Age    enim  duos  numeros 

^  propositos  habeamus,  quos  jubeamur  agnoscere  an 
eos  .ahqua  mensura  communis  metiatur.  Atque  hi 
sint  9  scilicet  et  29,  hoc  igitur  faciemus  modo  reci- 
procam  diminutionem.  Auferamns  de  majore  mino- 
rem,  hoc  est  de  29  novenarium,  relinquentur  20.  E.\ 
his  ergo  20  rursus  minorem  detrahamus,  id  est  9, 
et  relinquentur  II.  Ex  his  rursus  detraho  9,  relicti 
sunt  2.  Quos  si  detraho  novenario,  et  relicti  sunt  7. 
Quod  si  duorursus  septenario  dempserim.  supersunt 
o,  atque  ex  his  alios  duos,  tres  rursum  exuberant. 
quos  alio  binario  diminutos,  sola  unitas  superstes 
egreditur.  Rursus  si  ex  duobus  unum  auferam,  in 
uno  terminus  detractionis  haerebit,  quem  duorum  illo- 
rum  numerorum,  id  est  9   et  29,  solum  neque  alium 

tj  constat  esse  mensuram.  Hos  ergo  contra  se  primos 
vocabimus.  Sed  sint  alii  numeri  nobis  eadem  condi- 
tione  propositi,|id  est  21  [et  9,  ut  quales  hi  sint  in- 
vestigentur  cum  sibimet  fuerint  invicem  comparati. 
Rursus  aufero  de  majore  minoris  numeri  quantita- 
tem,  id  est  9  de  21,  relinqoentur  12.  Ex  his  rursus 
demo  9,  supersunt  3.  Qui  si  ex  novenario  retrahan- 
tur,  senarius  relinquetur.  Quibus  item  si  quis  terna- 
rium  demat,  3  relinquentur,  de  quibus  tres  detrahi 
nequeunt,  atque  hic  est  sibiipsisequalis.  Nam  3  quidc- 
trahebantur,  usque  ad  ternarium  numerum  pervene- 
runt,  a  quo,  [quoniam  a^quales  sunt,  detrahi  minui- 
que  non  poterunt.  Hos  igitur  commensurabiles  pro- 
nuntiabimus,  et  est  eorum  qui  est  reliquus  ternarius 
mensura  communis. 


109: 


DE  ARITHMETICA  LIB.  I. 


nws 


CAPLT  XIX. 

Alia  partitio  paris  secundum  pcrfcclos,     imperfectos 
ct  ultra  quam  pcrfcctos. 

Ac  de  imparibaa  nuoieris,  quantum  introductionia 

permittebat  brevitas,  expeditutn  est.  Rursus  nume- 
rorum  parium  sic  fit  secunda  divisio.  Alii  enim  co- 
rumsunt  superilui, alii  diminuli,  secundumutrasque 
babiludines  inaequalitatis.  Omnis  quippe  inaequalitas, 
aut  in  majoribus,  aut  in  minoribus  consideralur. 
Illi  enim  immoderata  quodammodo  plenitudine,  pro- 
prii  corporis  modum,  partium  suarum  uumerositate 
proecedunt.  Illos  autem  veluti  paupertate  inopes  op- 
pressosque,  quadam  natura?.  suae  inopia.minor  quam 
ipsi  sunt  partium  summa  componit,  atque  illi  quidem 


A  septimam  \,  nec  caret  quarta,  id  est  7,  possidet  quar- 
tamdecimam  2,  et  reperiea  in  eo  vicesimam  octa- 
vam  l,  quae  in  unum  redactse,  totum partibna  corpus 
eequabnnt,  28  enim  junctae  partes  efflcient. 
CAPUT  XX. 
\)e  generatione  nutneri  pcrfccti. 
Est  autem  in  bis  quoque  magna  similitudo  virtutis 
et  vitii.  Perfectoa    enim  numeros  raro  iuvenies,  eos- 
que  facile  numerabiles,  quippe   qui    pauci   sunt,   et 
nimis  coustanti  ordiue  procreati;    at  vero  supertluos 
ac  '.'.iminutos  longe  multos  intinitosque  reperies,  nec 
ullis  ordiuibus  pasaim   inordinateque  dispositos,    et 
a  nullo  certo  line  generatos.  Sunt  autem  perfecti  nu- 
meri,  intra  denarium  numerum  G,  intra  centenarium 


qnorum  partes  ultra  quam  satis  est  seseporrexerunt  B  28,  intra  millenarium    numerum  496,  inlra  decem 

Slinertllli      nnminuntnr      nt    ciml    10     v„l   ftA.       ti;     „.,;m  :n:_    m_.n      n,  ■   •  ... 


supertlui  nominantur,  ut  suut  12  vel  24.  Hi  enim 
suis  partibus  comparati,  majorem  partium  summam 
toto  corpore  sortiuntur.  Est  enim  duodenarii  medie- 
tas6,  para  tertia  4,  pars  quarta  3,  pars  sexta,  2, 
pars  duodecima  1  est.  Omnisque  bic  cumulus  redun- 
dat  in  16,  et  totius  corporis  sui  multitudinem  vin- 
cunt.  Rursus  24  numeri  medietas  est  12,  tertia  8, 
quarta  6,  sexta  4,  octava  3,  duodecima  2,  vicesima 
quarta  1,  qui  omnes  triginta  et  sex  rependunt.  In 
quare  manifestum  estquodsumma  partium  major 
est,  et  supra  proprium  corpus  exundat.  Atque  bic 
quidem  quoniam  compositae  partes  totius  summam 
numeri  vincunt,  superiluus  appellatur.  Diminutus 
vero  ille,  cujus  eodem  modo  compositae  partes  totius 
termini  multitudine  superantur,  ut  8  vel  9 :  babet 
enim  octonarius  partem  inediam,  id  est  4;  babet  et 
quartam,  id  est  duo  ;  babet  et  octavam,  id  est  unum 
quse  cunctae  in  unum  jredactae  7  colligunt,  minorem 
scilicet  summam  toto  corpore  concludentes.  Rursus 
14  babent  medietatem,  id  est  septenarium;  babent 
septimam,  id  est  2;  babent  quartam  decimam,  id  est 
1,  qua:  iu  unum  si  collectae  siut,  deuarii  numeri 
summa  concrescit,  toto  scilicet  termino  minor.  Atque 
hi  quidem  boc  modo  sunt,  ut  prior  ille  quem  suee 
partes  superant  talis  videatur,  tanquam  si  quis  mul- 
tis  super  naturam  manibus  natus,  ut  centimanus  Gi- 
gas,  vel  triplici  conjunctus  corpore,  ut  Geryon  terge- 
minus.  vel  quidquid  unquam  monstruosum  natura 
in  partium  multiplicatioue  surripuit.  Ille  vero  ut   si 


millia  8128.  Et  semper  bi  numeri  duobus  paribus 
terminantur  6  et  8,  etsemper  alternatim  in  bos  nu- 
meros,  summarum  lines  perveniunt.  Nam  etprimum 
sex,  deinde  28.  Post  hos  490,  idem  senarius  qui  pri- 
mus,  post  quem8128,  idem  octonarius  quisecundus. 
Generatio  autem  procreatioque  eorum  est  fixa  fir- 
maque,  nec  quo  alio  modo  iieri  possiut,  nec  ut  si 
koc  modo  fiant,  aliud  quiddam  ullo  modo  valeat  pro- 
creari.  Dispositos  enim  ab  uno  omnes  pariter  pares 
numeros  inordinem  quousque  volueris,  primo  secun- 
dum  aggregabis,  et  si  primus  numerus  et  incomposi- 
tus  ex  illa  coacervatione  factus  sit,  totam  summam 
in  illum  multiplicabis,  quem  posterius  aggregaveras. 
Si  vero  coacervatione  facta,  primus  et  incompositus 
nou  inventusfuerit,  sed  compositus  etsecundus,  hunc 
transgredere,  atque  alium  qtii  sequitur  aggregabis. 
Si  vero  necdum  fueritprimus  et  incompositus,  alium 
rursus  adjunge,  et  vide  quid  fiat.  Quod  si  primum 
incompositumque  reperies,  tunc  in  ultimae  multitu- 
dinem  summae  coacervationem  multiplicabis.  Dispo- 
nantur  enim  omnes  pariterpares  numeri,  hoc  modo  : 
1,  2,  4,  8,  16,  32,  64,  128.  Facies  ergo  ita  :  pones 
1,  eiqueaggregabis2;  tunc  respicies  ex  hac  aggre- 
gatione  qui  numerus  factus  sit  :  sunt  3,  qui  scilicet 
primus  et  incompositus  est,  et  post  unitatem  ulti- 
mum  binarium  numerumaggregaveras.  Si  igitur  ter- 
narium,  id  est  qui  ex  coacervatione  collectus  est, 
per  binarium  multiplices,  quiest  ultimusaggregatus, 
perfectus  sine  ulla  dubitatione  nascetur.    Ris  enim  3 


-  _■  - — _,..,.-.,._.__    _._.___i_j..     ui_  enim    , 

naturahter  quadam  necessana   parte    detracta,    aut  D  faciunt  6,  qui  habent  unam  quidem  a   se  denomina 

TV.  miie      r»rtn  I  a     r\  r\  _•  ___-__./-»_■__  •  -        «-.4-      _"'__.  ,,.._. ._* _____*..  ._ 


minus  oculo  nasceretur,  ut  Cyclopoe  frontis  dedecus 
fuit,  vel  quo  alio  curtatus  membro,  naturale  totius 
suae  plenitudinis  dispendium  sortiretur.  Inter  hos  au- 
tem,  velut  inter  aequales  intemperantias,  medii  tem- 
peramentum  limitis  sortitus  estille  numeros  qui  per- 
fectus  dicitur,  virtutis  scilicet  aemulator,  qui  nec 
supervacua  progressione  porrigitur,  nec  contracta 
rursus  diminutione  remittitur,    sed  medietatis  obti- 


tam  partem,  id  est  sextam,  tres  vero  medietatem 
secundum  dualitatem,  at  vero  duo  secundum  coacer- 
vationem,  id  est  secundum  ternarium,  quoniam  coa- 
cervati  tres,  multiplicati  sunt.  Viginti  octo  autem 
eodem  modo  nascuntur-  Si  enim  superunum  etduo, 
qui  sunt  tres,  addas  sequentem  pariter  parem,  id  est 
4,  septenariam  summam  facies ;  sed  ultimum  nume- 
rum  quaternarium  consequenter adjunxeras ;  per  hunc 


1 .»>,_uv^m,iji,v,l  OUJUUACiaj  j    UBI    UUIIC 

nens  terminum,  suis  aequus  partibus,  nec    crassatur      igitur  si  illam  coacervationem   multiplicaveris    per- 
abundantia,   nec  eget  inopia,  ut  sex  vel   28.  Namque      fectus  nnmerus  procreatur.  Septies  enim  4,  28   sunt 


senarius  habet  partem  mediam,  id  est  3,  et  tertiam, 
id  est  2,  et  sextam,  id  est  1 ,  quae  in  unam  summam 
si  redactae  sint,  par  totum  numeri  corpus  suis  parti- 
bus  invenitur.  28  vero  habet  medietatem  14,  et 
Patrol,  LXIII. 


qui  e_t  suis  partibus  par,  habens  unum  a  se  denomi- 
natum,  id  est  vigesimum  octavum  ;  medietatem  vero 
secundum  binarium  14,  secundum  quaternarium  7, 
septimam  vero  secundum  septenarium  4,  secundum 

35 


1099 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1100 


omnium  collectionem,  quartum  decimum,  duo,  qui 
vocabulo  medietatis  opponitur.  Ergo  cum  hi  reperti 
sint,  si  aliosinvenire  secteris,  eadem  oportet  ratione 
ut  vestiges.  Ponas  enim  unum  licebit,  et  post  bunc 
2  et  4,  qui  in  septenarium  cumulantur,  sed  de  boc 
dudum  exstitit  28  perfectus  numerus.  Huic  igitur  qui 
sequitur  pariter  par,  id  est  8,  continens  jungatur  ac- 
cessio,  qui  prioribus  superveniens,  15  restituit.  Sed 
bic  primuset  incompositus  non  est.  Habet  enim  gene- 
ris  alterius  partem  super  illam,  quae  est  a  semetipsa 
denominata,  quintam  decimam,  scilicet  unitatem. 
Hunc  igitur,  quoniam  secundus  est  compositus  pree- 
terito,  et  adjunge  superioribus  continentem  pariter 
parem  numerum,  id  est  16.  Qui  cum  15  junctus 
unum  ac  30couficiet.  Sed  bic  primus  rursus  etincom- 
positus  est.  Huncigitur  cum  extremi  aggregati  sum- 
ma  multiplica,  ut  iiant  sedecies31,  qui  490 explicant. 
Haec  autem  est  intra  millenarium  numerum  perfeota, 
et  suis  partibus  eequa  numerositas.  Igitur  prima  uni- 
tasvirtute  atque  potentia,  non  etiam  actu  vel  re,  et 
ipsa  perfecta  est.  Nam  si  primam  ipsam  sumpsero  de 
proposito  ordine  numerorum,  video  primam  atque 
incompositam,  quam  si  per  seipsam  multiplico,  ea- 
dem  mibi  unitas  procreatur.  Semelenim  unumsolam 
efficit  unitatem,  quae  parlibus  suis  aequalis  est  poten- 
tia  solum,  caeteris  etiam  actu  atque  opere  perfectis. 
Recte  igitur  unitas  propria  virtute  perfecta  est,quod 
et  prima  est  et  incomposita,  et  per  seipsam  multipli- 
cata  sese  ipsa  conservat.  Sed  quoniam  de  ea  quan- 
titate  quae  per  se  sit  dictum  est,  operis  sequentiam 
ad  illam  quse  refertur  ad  aliquid  transferamus. 

CAPUT  XXI. 

De  relata  ad  aliquid  quantitate. 

Ad  aliquid  vero  quautitatis,  duplex  est  primadivi- 
sio.  Omueenim,  aut  sequale  est,  aut  insequale,  quid- 
quidalteriuscomparatione  metitur.  Et  aequalequidem 
est,"quodad  aliquid  comparatum,  neque  minore  sum- 
ma  iufra  est,  neque  majore  trausgreditur,  ut  dena- 
rius  denario,  vel  ternarius  ternario,  vel  cubitum  cu- 
bito,  vel  pes  pedi,  et  his  similia.  Haec  autem  pars 
relatse  ad  aliquid  quantitatis,  id  est,sequalitas,  natu- 
raliter  iudivisa  est.  Nullus  enim  dicere  potest  quod 
cequalitatisbociquidem  tale  est.illud  vero  hujusmodi. 
Omnis  enim  sequalitas  unam  servat  in  propria  mo- 
deratione  mensuram.  Illud  etiam  quod  quse  ei  quan- 
titas  comparatur,  non  alio  vocabulo  atque  ipsa  cui 
comparatur  edicitur.  Nam  quemadmodum  amicus 
amico  amicus  est,  vicinusque  vicino,  ita  dicitur 
sequalis  sequali.  Inaequalis  vero  quantitalis  gemina 
divisio  est.  Secatur  enim  quod  insequale  est  in  ma- 
jusatque  minus,  quse  contraria  sibimet  denomina- 
tione  funguntur.  Namque  majus  minore  majus  est, 
et  minus  majore  minus  est,  et  utraque  non  eisdem 
vocabulis,  quemadmodum  secundum  aequalitatem 
dictum  est,  sed  diversis  distantibusque  signata  sunt, 
ad  modum  disceutis  scilicet,  vel  docentis,  vel  coeden- 
tis,  vel  vapulantis,  vel  quaecunque  ad  aliquid  relata, 
aliter  denomiuatis  contrariis   comparautur. 


A  CAPUT  XXII. 

De[speciebus  majoris  insequalitatis  et  minoris. 

Majoris  vero  inaequalitatis  quinque  partes  sunt. 
Est  enim  una  quae  vocatur  multiplex,  alia  superpar- 
ticularis,  tertia  superpartiens,  quarta  multiplex  su- 
perparticularis,  quinta  multiplex  superpartiens.  His 
igitur  quinque  majoris  partibus,  oppositae  sunt  aliae 
quinque  partes  minoris,  quemadmodum  ipsum  majus 
minori  semper  opponitur,  quae  minoris  species,  ita 
singillatim  speciebus  quinque  majoris  his  quae  supra- 
dictaesunt  opponuntur,  ut  eisdem  nominibus  nun- 
cupentur,  sola  tantum  sub  praepositione  distantes, 
Dicitur  enim  submultiplex,  subsuperparticularis,  sub- 
superpartiens,  multiplex  subsuperparticularis,  et 
B  multiplex  subsuper  partiens. 

CAPUT  XXIII. 

De  multiplici    ejusque   speciebus,   earumque   gene- 
rationibus. 

Rursus  multiplex  est  prima  pars  majoris  inaequali- 
tatis,  cunctis  aliisantiquior  naturaque  praestantior,  ut 
paulo  post  demonstrabimus.  Hic  autem  numerus  hu- 
jusmodi  est,  ut  comparatus  cum  altero,  illum  contra 
quem  comparatus  est,  babeat  plus  quam  semel.  Quod 
primum  in  naturalis  numeri  dispositione  conveniet, 
namque  ad  unum  cuncti  qui  sequuntur,  omnium  or- 
dine  multiplicium  sequentias  varietatesque  custo- 
diunt.  Ad  primum  enim,  id  est  unitatem,  2  duplus, 
3  triplus,  4  quadruplus,atque  ita  in  ordinem  progre- 
C  dientes,  omnes  texuntur  multiplices  quantitates. 
Quod  autem  dictum  est,  plus  quam  semel,  id  abina- 
rio  numero  principium  capit,  et  ininlinitum  per  ter- 
narium  quaternariumque  et  caeterorum  ordinem  se- 
quentiamque  progreditur.  Contra  hunc  vero  discri- 
minatus  est  ille  qui  vocatur  submultiplex,  et  hsec 
quoque  prima  minoris  quantitatis  species  est.  His 
autem  numerus  hujusmodi  est,  qui  in  alterius  com- 
paratione  productus,  pluo  quamsemel  majorisnume- 
rat  summam,  sua  scilicet  quantitate  cum  eo  a^quali- 
ter  inchoaus,  aequaliterque  determinans.  Idem  autem 
dico  numerat  quod  metitur.  Si  igiturhis  solum  majo- 
rem'  numerum  minor  numerus  metiatur,  subduplus 
vocabitur,  si  vero  ter  subtriplus,  si  quater  subqua- 
druplus,  et  lit  perhsee  in  intinitum  progressio,  addi- 
taque  eos  semper  subpropositione  nominabi*,  utunus 
duorum  subduplus,  trium  subtriplus,  4  subquadru- 
plus  appelletur,  et  consequenter.  Cum  autem  natu- 
raliter  multiplicitas  et  submultiplicitas  intinita  sit, 
eorum  quoque  species  per  proprias  generationes  in 
inlinita  consideratione  versantur.  Si  enim  positis  in 
naturaliconstitutione  numeris,  singulos  per  suas  con- 
sequentias  pareseligas,  omnium  ab  uno  parium  atque 
inqiarium  sese  sequentium  duplices  erunt,  et  hujus 
speculationis  terminus  non  delicit.  Ponatur  enim  na- 
turalis  numerus  hoc  modo,  1,  2,  3,  4,  5,6,  7,  8,  9, 
10,11,  12,  13,14,  15,  16,  17,  18,  19,20.  Horura 
ergo  si  primum  sumasparem,  id  est  2,  primi  duplus 
erit,  id  est  unitatis.  Si  vero  sequentem  parem,  id  est 
4,  secundi  duplus  est,  idest  duorum.  Si  verotertium 


I» 


1 101 


I)E  ARITIIMETICA  LIB.  I. 


1102 


parem  sumas,  id  est  7,  tertii  numcri  in  naturali  con-  A  tenditur.  Voco  autem  majores  numeros  duces,  mino- 


stitutione  duplus  est,  id  est  ternarii.  Si  vero  quar- 
turn  parem  inspicias,  id  est  8,  quarti  numcri,  id  est 
quaternarii  duplus  est.  Idem  in  ca:leris  in  inlini- 
tum  sumentibus,  sine  aliquo  impedimento  procedit. 
Triplices  autem  nascuntur,  si  in  eadem  dispositione 
naturali  duo  semper  iutermiltantur,  et  qui  post  duo 
sunt  ad  naturalem  numerum  comparentur,  excepto 
ternario,  qui  ut  unitatis  triplus  sit,  solum  binarium 
praetermittit.  Post  uuum  et  duo,  3  sunt,  qui  triplus 
unius  est.  Rursus  post  4  et  5,  sunt  6,  qui  secundi 
uumeri,  id  est  duorum  triplus  est.  Rursus  post  6, 
sunt  7  et  8,  et  post  hos  9,  qui  tertii  numeri,  id  est 
ternarii  triplus  est.  Atque  hoc  idem  in  intinitum  si 
quis  faciat,  sine  ulla  otleusioue  procedit.  Quadruplo- 
rum  vero  generatio  iccipit,  si  quis  tres  numeros 
intermittat.  Post  unum  quippe  et  2  et  3,  sunt  4,  qui 
primi,  id  est  unius,  quadruplus  est.  Rursus  si  inter- 
misero  quinarium,  senarium,  et  septenarium,  octo- 
narius  mihi  quartus  occurrit,  tribus  scilicet  iuter- 
missis,  qui  biuarii,  id  est  secundi  numeri,  quadru- 
plus  est.  At  vero  si  post  octo  tres  terminos  intermi- 
sero,  id  est  9  et  10  et  11,  duodenarius  qui  sequitur 
ternarii  numeri  quadruplus  est.  Atque  hoc  idem  in 
inlinitum  progressis  necesse  est  evenire,  semperque 
una  terminorum  intermissione  si  crescat  adjectio, 
ordinatas  te  multiplicis  numeri  vices  invenire  mirabe- 
ris.  Si  enim  4  intermittas,  quincuplus  invenitur,  si 
quinque  sexcuplus,  si  sex  septuplus,  semperque  ipsius 


res  comites.  Saper  particularium  quuquc  infioitaest 

mullitudo,  ob  eam  rem  quod  ejusdem  speciea  inter- 
minabili  progresaione fanguntur.  Namquesesquialter 
hahebit  quidem  duces  omnes  post  tcrnarium  nume- 
ruin  naturaliter  triplices.  Comites  vero,  omnes  post 
binarium  ualuraliter  pares,  hoc  modo,  ut  primuspri- 
mo,  sccundus  secundo,  tertius  tertio  comparelur,  et 
deinceps.  Describantur  euim  longissimi  versus  tripli- 
cium  uaturalis  numeri  alque  duplicium,  ct  sithoc 
modo  : 


1  1 

2 

3 

V 

5    |    ii    1    7    |    8    1 

9    |   10  I 

1    3 

6 

9 

12 

15  1   18  1  21  1  24 

27  |  30  1 

1    2 

4 

6 

8 

10  |   12  |14|16 

18  |  20   1 

B 


Primus  igitur  versus  continet  numerum  naturalem, 
secundus  ejus  triplicem,  tertius  vero  duplicem,  atquc 
in  eo  si  ternarius  binario,  vel  si  senarius  quaternario. 
vel  novenarius  senario  comparelur,  vel  omnes  tii- 
plices  superiores  si  duplicibus  numeris  consequenti- 
bus  opponantur,  hemiolia,  id  est  sesquialtera  pro- 
porlio  nascelur,  tres  enim  habent  intra  se  duo,  et 
eorum  mediam  partem,  id  est  1,  sex  quoque  conti- 
nent  intra  se  4,  et  eorum  medietatem,  id  est  2,  et 
novem  intra  se  senarium  claudunt.  et  ejus  mediam 
partem,  id  est  3,  eodemque  modo  in  caeteris.  Dicen- 
dum  vero  si  quis  secundam  speciem  superparticu- 
laris  numeri  considerare  desideret,  id  est  sesquiter- 
tiam,   quali   ratione  reperiat.  Ac   delinitio    quidem 


hujus  comparationis  talis  est.  Sesquitertius  est,  qui 
multiplicitatis  nomine  uuo  minus  intermissionis  voca-  c  minoii  comparatus,  habet  eum  semel  et  ejus  tertiam 
bulo  procreantur.  Nam  duplus  uuumintermittit,  tri-       partem  ;  sed  hiinveniuntur  si,  omnibus  a  quaternario 


plus  2,  quadruplus  3,  quincuplus  4.  Et  deinceps  ad 
eumdem  ordinem  sequentia  est.  Et  omnes  quidem 
dupli  secuudum  proprias  sequentias  pariumnumero- 
rum  pares  sunt.  Tripli  vero,  unus  semper  par  terini- 
nus,  impar  alius  invenitur.  Quadrupli  vero,  rursus 
semper  parem  custodiunt  quantitatem.  Constituun- 
turque  a  quarto  numero,  uuo  ex  prioribus  per  ordi- 
nem  positis  paribus  intermisso,  primo  pari  binario, 
post  hunc  8  intermisso  senario,  post  hunc  12  trans- 
misso  denario.  Atque  hoc  idem  in  caeteris.  Quincu- 
pii  vero  propositio,  secundum  triplicis  similitudinem, 
alternatim  paribus  atque  imparibus  positis,  ordiuatur. 

CAPUT   XXIV. 

De  superparticulari,   ejusque  speciebus,  earumque 
generationibus, 

Superparticularis  vero  est  numerus  ad  alterum 
comparatus,  quotiens  habet  in  se  totum  minorem  et 
partem  ejus  aliquam.  Qui  si  minoris  habeat  medie- 
tatem,  vocatur  sesquialter,  si  vero  tertiam  partem, 
vocatur  sesquitertius,  si  vero  quartam,  vocatur  ses- 
quiquartus,  ei  si  quintam,  vocatur  sesquiquintus.  At- 
que  his  uominibus  in  infinitum  ductis,  in  infinitum 
quoque  superparticnlarium  forma  progreditur.  Et 
majores  quidemnumeri  hoc  modo  vocantur,  miuores 
vero  qui  habentur  toti  et  eorum  aliqua  pars,  unus 
subsesquialter,  alter  subsesquitertius,  alius  subses- 
quiquartus,  alius  vero  subsesquiquintus,  atque  idem 
secundum  majorum  normam  multitudinemque  pro- 


numero  continuatim  quadruplis  constitutis,  a  terna- 
rio  numero  triplices  comparentur,  eruntque  duces 
quadrupli,  comites  tripli.  Sit  enim  in  ordine  hoc  mo- 
do  numerus  naturalis,  ut  sub  eo  quadrupli,  et  sub  eo 
tripli  sint,  supponatur  sub  primo  quadruplo  primus 
triplus,  sub  secundo  secundus,  sub  tertio  tertius,  et 
eodem  modo  cuncti    ejusdem   primi  versus  tripli  in 


ordinem  dirigantur. 

1    1    1    2    |    3 

4    1    5 

6    1    7    |    8    | 

1    4    1    8    1   12 

16  1   20 

l   24  1   28  1  32  | 

13    16    19 

12  |    15 

18  1   21  |  24  | 

Igitur  primum  primo  si  compares,  sesquitertia  ratio 
continebitur.  Nam  si  4  tribus  compares,  habebunt  in 
se  4,  totum  ternarium  et  ejus  tertiam  partem,  id  est 
1,  et  sisecundum  secundo,  id  est  octonarium  senario 
compares,  idem  invenies :  habebit  enim  octonarius 
senarium  totum,  et  ejus  tertiam  partem,  id  est  2,  et 
per  eamdem  sequentiam  usque  in  infinitum  progre- 
diendum  est.  Notandum  quoque  est  quod  3  comites 
sunt,  duces  4.  Rursus  6"  comites,  duces  8,  et  in  eo- 
dem  ordine  caeteri  simili  modo  vocantur  duces  sesqui- 
tertii,  comitessubsesquitertii,et  in  cunctissecundum 
hunc  modum  posita  convenit  servare  vocabula. 

cApmxxv. 

De   quodam  utih  ad  cognitioncm  superparticularibus 

accidente. 
Hoc  autem  admirabile  profundissimumque  in  isto- 
rum  ordinibus  invenitur,  quod  primus  dux  primus- 


1103 


AN.  MANL. 


que  comes  ad  se  invicem  nulla  numeri  intermissio- 
ne  copulantur.  Nam  primi  se  nullo  in  medio  posito 
transeunt,  secundi  interponunt  I,  tertii  duos,  quarti 
3,  et  deinceps  una  semper  minore  quam  ipsi  sunt 
intermissione  succrescunt.  Atque  hoc  vel  in  sesquial- 
teris  vel  in  sesquitertiis,  vel  in  aliis  superparticula- 
ris  partibus  necesse  est  inveniri.  Namque  ut  quater- 
narius  contra  ternarium  comparetur,  nullum  inter- 
misimus,  post  3  enim  mox  4  sunt.  At  vero  6  contra 
8,  in  secundo  scilicet  sesquitertio,  una  facta  est  in- 
termissio.  Inter  C  enim  et  8  solus  est  septenarius 
qui  transmissus  est  numerus.  Rursus  ut  9  contra 
12  comparemus,  qui  sunt  in  dispositione  tertii,  duo- 
rum  mediorum  est  facta  transmissio.  Inter  9  enim  et 
12  sunt  10  et  il;  secundum  hunc  modum  quarta 
dispositio  3,  quinta  4  intermittit. 
CAPUT  XXVI. 
Descriptio  per  quam  docetur  cseteris  inaequalitatis  spe- 


SEV.  BOETl 
A 


1104 


I! 


ciebus  ontiquiorem  csse  multipliccm,  et  digcstx  for~ 
mulse  ratio  et  expositio. 

Quoniam  autem  uaturaliter  etsecundum  propriam 
ordinis  consequeutiara,  multiplicem  inaequalitatis  spe- 
ciem  cunctis  prseposuimus,  primamque  speciem  esse 
monstravimus,  licet  hoc  nobis  posterioris  operis  or- 
dine  clarescat,  hic  quoque  perstringentes  id  quod  pro- 
posuimus  planissime  breviterque  doceamus.  Sit  enim 
talisdescriptio,in  quaponaturinordinem,usqueadde- 
narium  uumerum,  continui  nnmeri  ordo  naturalis,  et 
secundo  versu,  duplus  ordo  texatur,  tertio  triplus, 
quarto  quadruplus,  ethoc  usque  ad  decuplum.  Sicenim 
cognoscemus  quemadmodum  super  particulari  et  su- 
perpartienti,  et  cunctis  aliis  princeps  erit  species  mul- 
tiplicis,  et  qusedam  alia  simul  inspiciemus  et  ad  sub- 
tilitatem  tenuissima,  et  ad  scientiam  utilissima,  et  ad 
exercitationem  mentis  jucundissima. 


Telra 'o:ia 


Longitudo 


Secunda  unitas 


rt 


10 


12 


6 

8 

X 

9 

X 

12 

12 

X 

16 

X 

.. 

20 

18 

24 

10 


10 


12        14 


15 


18        21 


16 


24 


14 


10 


16 


18 


20 


21 


24 


27 


30 


28 


20 


25 


30 


35 


■2  't        28        32 


30 


35 


32 


40 


36        45 


36 

X 

42 

42 

49 

X 

48 

56 

54 

63 

40 


48 


56 


64 


x 


,8 

20 

27 

30 

36 

40 

45 

50 

54 

60 

63 

70 

72 

80 

X 

90 

4(1 


50        60 


70 


72 


80        90       100 


Secunda  unitas 
CAPUT  XXVII. 
Ratio  atque  expositio  digestx  formulae. 
Si  igitur  duo  prima  latera  propositfe  formula?  quoe 
faciunt  angulum,  ab  uno  ad  10,  et  10  procedentia 
respiciantur,  et  his  subteriores  ordines  comparentur, 
qui  sciliret  a  4  angulum  incipientes,  in  vigenos  ter- 
niinum  ponunt,  duplex.  id  est  prima  species  multi- 
plicatis  ostenditur,  ita  ut  primus  primum  sola  su- 
peret  unitate,  ul  duo  unum,  secundus  secundum 
binario  supervadat,  ut  quaternarius  binarium,  terlius 
tertium  tribus,  ut  senarius  ternarium,  quartus  quar- 
tum,  quatemarii  numerositate  transcendat,  ut  8 
quaternarium,  et  per  eamdem  cuncti  sequentiamsese 
minoris  pluralitate  praetereant.  Si  vero  tertius  angu- 
lus  aspiciatur,  qui  ab  8  inehoans,  longitudinem  latitu- 
dinemque  tricenis  altrinsecus  numeris   extendit,   et 


Longiludo 


Tetragona 

C  hic  cum  prima  latitudine  et  longitudine  comparetur, 
triplex  species  multiplicitatis  occurrit,  ita  ut  ista 
comparatio  per  X  litteram  tiat.  Hique  se  numeri  supe- 
rabunt  secundum  paritatis  factam  nituraliter  con- 
nexionem.  Primus  enim  primum  duobus  superat.  ut 
unum  3,  secundus  secundum  quaternario,  ut  bina- 
rium  senarius,  tertius  tertium  sex,  ut  ternarium  no- 
venarius,  et  ad  eumdem  ca^teri  modum  progressionis 


augescunt. 


Quam  rem  nobis,  scilicet,  et  ipsa  naturalis  objecit 
integritas,  nihil  nobisextra  machinantibus,  ut  in  ipso 
modulo  descriptionis  apparet.  Si  quis  autem  quarti 
anguli  terminum  qui  sedecim  numeri  quantitate  no- 
tatus  est,  et  longitudinem  latitudiuemque  in  quadra- 
genos  determinat,  velit  superioribus  comparare,  per 
X  litterse  formam  proportione  collata,  quadrupli  mul- 


I  10» 


DE  ARITHMETICA  I.IH.  I. 


1106 


titudinem  pernotabit.  Ilisque  est  ordinabilis  stiper  se  A  secus  anguli,  secundas  habeant  unitates  el  duo  an- 


progressio,  ut  primus  primum  tribus  superet,  ut  i- 
unitateni.  Secundus  secundum  senario  vincat,  ut  octo 
binarium.  Tertius  lertium  novenario  transeat,  ut 
duodenarius  ternarium,  ct  sequentes  summuhc  trium 
se  semper  adjecta  quantitate  transiliant.  Et  si  quis 
snbteriores  aspiciat  angulos,  idem  per  omnes  multi- 
plicitalis  species,  usque  ad  decuplum  dispositissima 
ordinatione  perveniet.  Si  quis  vcro  in  bac  descri- 
ptione,  superparticularis  species  requirat,  tali  modo 
reperiet.  Si  enim  secundam  angulum  notet,  cujusest 
itiitium  quaternarius,  eique  superjacet  binarius,  at- 
que  liiinc  scquentem  quis  accommodet  ordincm, 
sesquialtera  proportio  declarabitur.   Nam  tertius  se- 


gulariam  tetragonorum  anguli,  eeqnum  faciunt  quod 
sub  i psis  continetur,  illi  quod  iit  ab  uno  illorum  qui 
est  altrinsecus  angulorum.  Multa  enim  sunL  aliaquse 
in  hac  descriptione  utilia  jiossunt  admirabiliaque 
pcrpendi,  quae  interim  propter  castigatam  introdu- 
cendi brevitatem  i^m>ta  esse  permittimus,  Nuncvero 
ad  sequcutia  propositum  converlamus. 

CAPUT  XXVIII. 

Dc  tertia  inxijualitas  specie  qux  diciiur  supcrpartiens, 

dt  i/uv  sijccicbus  ejw  earutnque  generationibus. 

Igilur  post  duas  primas  babitudines  multiplices  et 

superparticulares,  et  eas  quae  sub  ipsis  sunt  submul- 

tiplices  et  subsuperparticularcs,  tertia  ina>qualitatis 


cundi  versus,  sesquialter  est,  ut  tres  ad  duo,  vel  sex  „  species  invenitur,  quce  a  nobis  superius   superpar- 


ad  quatuor,  vel  9  ad  (5,  vel  12  ad  8.  Itemque  in  cae- 
teris  qni  sunt  in  eadem  serie  numeri,  si  talis  conju- 
gatio  misceatur,  nulla  varietatis  dissimililudo  surri- 
piet.  Eadem  tamen  summarum  supergressio  est  in 
boc  quoque,  quae  in  duplicibus  fuit.  Primus  enim  pri- 
mum,  id  est  ternarius  binarius  uno  superat,  secun- 
dus  vero  secundum,  duobus  tertius,  tertium  tribus, 
et  deinceps.  Si  vero  quartus  ordo  tertio  comparetur, 
ut  4  ad  3,  et  eodem  caeteros  ordine  consecteris,  ses- 
qnitertia  comparalio  colligitur,  ut  i  ad  3,vel  8  ad  6, 
et  12  ad  9,  videsne  ut  in  omnibus  bis  sesquitertia 
comparatio  conservetur  ?  Praterea  eos  qui  sub  ipsis 
sunt,  si  idem  faciens  sequentes  versus  alterutris  com- 
paraveris,  omnes  sine  ullo  impedimento  species  su- 


tiens  dicta  est.  Heec  est  autem,  qua:  iit  cum  nume- 
rus  ad  aliuin  comparatus,  habet  eum  totum  infra  se, 
et  ejus  insuper  aliquas  partes,  vel  duas,  vel  3,  vel 
4,  vel  quot  ipsa  tulerit  comparatio.  Quae  habitudo 
incipit  a  duabus  partibus  tertiis.  Nam  si  duas  me- 
dietates  babuerit,  qui  illum  intra  sc  totum  coercet, 
duplus  pro  superpartiente  componitur.  Habebit  autem 
vel  duastertias,  vel  duas  quintas,  vel  duas  septimas, 
vel  duas  nonas,  et  ita  progredientibus  si  duas  solas 
partes  minoris  numeri  superbabuerit,  per  easdem 
partes  imparibus  numeris  minorem  major  summa 
trauscendit.  Nam  si  eum  babeat  totum  et  duas  ejus 
quartas,  superparticularis  necessario  reperitur.  Nam 
dme  quartse  medietas  est,  et  iit  sesquialtera  compa- 


perpaiticularis  agnosces.  lloc  autem  in  bac  est  dispo-  C  ratio.  Si  vero   duas  sextas,  rursus  est  supcrparticu- 


sitione  divinum,  quod  omues  angulares  numeri 
tetragoni  sunt.  Tetragonus  autem  dicitur,  ut  brevis- 
simedicam,  quod  post  latius  explicabitur,  quem  duo 
aequales  numeri  multiplicant,  ut  in  bac  quoque  de- 
scriptione  est  ;  unus  enim  semel,  unus  est,  et  est 
potestate  tetragonus.  Item  bis  duo  4  sunt.  Ter  3  9, 
quos  in  semetipsas  multiplicaliones  primi  ordinis 
perfeeere.  Circum  ipsos  vero  qui  sunt,  id  est  circum 
angulares,  longilaleri  numeri  sunl.  Longilateros  au- 
tem  voco,  quos  uuo  se  supergredientes  numeri  mul- 
tiplicant.  Circum  4  euim  2  sunt  et  6,  sed  duo  na- 
scuntur  ex  uno  et  duobus,  cum  unum  bis  multiplica- 
veris,  sed  unilas  a  binario  unitate  preeceditur.  Sex 
vero  a  duobus  et  tribus,  bis  enim  tres  senarium  red- 
dunt.  Novenariura  vero,  sex  et  12  claudunt,  qui  12 
ex  tribus  nascuntur  et  4.  Ter  enim  4  flunt  12.  Se- 
narius  vero,  ex  duobus  et  tribus,  bis  enim  3  faciunt 
6.  Qui  omnes,  uno  majoribus  lateribus  procreati 
sunt.  Nam  cum  6  ex  binario  ternarioque  nascuntur, 
tres  binarium  numerum  uno  superant.  Cunctique  alii 
ejusdem  modisunt,  utprimoetsecundoordine  adalter- 
utrum  multiplicatis  terminis  procrcentur,  ita  ut 
quod  nasciturex  duobus  longilateris  altrinsccus  posi- 
tis,  etbismedio  tetragono,  tetragonus  sit.  Et  rursus 
quod  ex  duobus  altrinsecus  tetragonis,  et  uno  medio 
longilatero  bis  facto  nascitur,  ipse  quoque  tetragonus 
sit.  Et  ut  angulorum  tolius  descriptiouis  ad  angulares 
telragonos  positorum  unius  anguli  sit  prima  uuitas 
alterius  vero  qui  contra  est  tertia.  Bini  vero  altrin- 


L) 


Iaris.  Duae  enim  sextae,  pars  tertia  est.  Quod  si  in 
comparatione  ponatur,  sesquitertiae  habitudinis  effi- 
cict  formam.  Post  bos  nascuntur  comites,  qui  sub- 
superpartientes  vocantur  ;  bi  autem  sunt  qui  baben- 
tur  ab  alio  numero,  et  eorum  vel  duae,  vel  3,  vel  4, 
vel  quotlibet  aliae  partes.  Si  ergo  numerus  alium  in- 
tra  se  numerum  babens,  ejus  duas  partes  babuerit, 
superbipartiens  nominatur;  si  vero  tres,  supertripar- 
tiens  ;  quod  si  4,  superquadripartieus,  atque  ita  pro- 
gredientibus  in  infinitum  iingere  nomina  licet.  Ordo 
autem  eorum  naturalis  est,  quoties  disponuntur  a 
tribus  omnes  pares  atque  impares  numeri  naturali- 
ter  constituti,  et  sub  his  aptantur  alii  qui  sunt  a 
quinario  numero  incipientes  omnes  impares.  His 
igitur  ita  dispositis,  si  primus  primo,  secundus  se- 
cundo,  tertius  tertio,  et  caeteri  caeteris  comparen- 
tur,  superpatiens  habitudo  procreatur.  Sit  enim  dis- 
positio  hoc  modo  : 


I     3     I 


I     0     I     ?     I     8     I     9 


10 


|     5     I     ?     I      9     I    II     I    13 


lo 


17 


19 


Si  igitur  quinarii  numeri  ad  ternarium  comparatio 
consideretur,  erit  superpartiens  ille  qui  vocatur  su- 
perbipartiens.  Habet  eniin  quinarius  totos  in  se  tres, 
eteorum  duas  partes,  id  est  2.  Si  vero  ad  secundutn 
ordinem  speculatio  referatur,  superlripartiens  pro- 
portio  cognoscetur,  atque  in  sequentibus  per  omnes 
dispositos  numeros  omnes  in  iniinitum  species  hu- 
jus  numeri  convenienles  ordinatasque  respicies.  At 
vero  quemadmodum  singuli   procreentur,  si  in  inli- 


1107 


AN.  MANL.  SEV.  BOETll. 


1108 


nitum  quis  curet  aguoscere,  hic  modus  est.  Habi- 
tudo  enim  superbipartientis,  si  utrisque  lerminis  du- 
plicetur,  semper  superbipartiens  proportio  procrea- 
tur.  Si  enim  quis  duplicet  5,  faciet  10  ;  si  tres,  faciet 
6  :  qni  10  contra  senarium  comparati,  superbipar- 
tientem  faciunt  babitudinem,  et  bos  ipsos  rursus  si 
duplicaveris,  idem  ordo  proportionis  accrescit.  Idem- 
que  si  in  inbnitum  facies,  statum  prioris  babitudinis 
non  mutabit.  Si  vero  supertripartientes  invenire  con- 
tendas,  primos  supertripartientes,  id  est  7  et  4  tripli- 
cabis,  et  bujusmodi  nascentur.  Si  vero  qui  ex  bis 
nati  fuerint,  ternarii  multiplicatione  produxeris, 
idem  rurses  efficient.  Quod  si  superquadripartientes 
quemadmodum  in  infinitum  progrediantur  optes 
addiscere,  primas  eorum  radices  in  quadruplum 
multiplices  licet,  id  est  9  et  5,  et  eos  qui  illa  muUi- 
plicatione  proferentur,  'rursum  in  quadruplum,  et 
earndem  fieri  proportioncm  inoffensa  nimirum  ra- 
tione  reperies.  Et  caeterre  species  una  semper  plus 
multiplicatione  crescentibus  radicibus  oriuntur.  Ra- 
dices  autem  proportionum  voco,  numeros  in  supe- 
riore  dispcsitione  descriptos,  quasi  quibus  omuis 
summa  supradictse  comparationis  innititur.  ln  boc 
quoque  videndum  est  quoniam,  cum  duae  partes  mi- 
nore  plus  in  majoribus  sunt,  tertii  semper  vocabu- 
lum  subauditur.  Ut  superbipartiens  qui  dicitur,  quo- 
niam  duas  minoris  numeri  terlias  partes  habet,  di- 
catur  superbipartiens  tertias  ;  et  cum  dico  super- 
tripartiens,  subaudiri  necesse  sit  supertripartiens 
quartas,  quoniam  tribus  superquartis  exuberat.  Et 
superquadripartienti,  subauditur  superquadripar- 
tiens  quintas,  et  ad  eumdem  modum  in  cseteris,  uno 
semper  adjecto  super  babitas  partes,  subauditio  fa- 
cienda  est,  ut  eorum  germana  convenientiaque  bis 
nomina  haec  sint,  ut  qui  dicitur  superbipartiens, 
idem  dicatur  superbitertius.  Qui  dicitur  supertripar- 
tiens,  is  sit  supertriquartus,  et  qui  dicitur  superqua- 
dripartiens,  idem  dicatur  superquadriquintus,  ea- 
demque  similitudine  usque  in  intinitum  nominapro- 
ducantur. 

CAPUT  XXIX. 
De  multiplici  superparticulari. 
Igitur  relatae  ad  aliquid  quantitatis,  simplices  et 
primae  species  hae  sunt.  Duae  vero  aliae,  ex  his  velut 
ex  aliquibus  principiis  componuntur,  ut  multiplices 
superparticulares,  et  multiplices  superpartientes, 
horumque  comites  submultiplices  superparticulares, 
et  submultiplices  superpartientes.  Namque  in  his  ut 
in  praedictis  proportionibus,  minores  numeri,  et  eo 
rum  quoque  species  omnes,  addita  sub  praeposi- 
tione,  dicuntur.  Quorum  definitio  talis  reddi  potest  : 
multiplex  superparticularis  est,  quotiens  numerus  ad 
numerum  comparatus,  habet  eum  plus  quam  semel 
et  ejus  unam  partem,  hoc  est,  habet  eum  aut  du- 
plum,  aut  triplum  aut  quadruplum,  aut  quotiensli- 
bet,  et  ejus  quamlibet  aliquam  partem,  vel  mediam, 
vel  tertiam,  vel  quartam,  vel  quaecunque  alia  par- 
tium  exuberatione  contigerit.  Hic  ergo  et  multiplici- 
et  superparticulari  consistit.  Quod  enim  comparatum 


B 


A  numerum  plus  quam  semel  habet,  multiplicis  est. 
lloc  vero  quod  minorum  in  babenda  parte  transcen- 
dit.  superparticularis.  Ita  ex  utroque  nomine  facto 
vocabulo,  est,  speciesque  illius  ad  illarum,  scilicet, 
fiunt  imaginem  proportionum,  ex  quibus  ipse  nume- 
rus  originem  trabit.  Nam  prima  pars  bujus  vocabuli 
quse  mnltiplicis  nomine  possessa  est,  multiplicis  nu- 
meri  specierum  vocabulo  uominanda  est.  Quae  vero 
superparticularis  est,  eodem  vocabulo  nuncupabitur, 
quo  superparticularis  numeri  species  vocabantur. 
Dicetur  enim  qui  duplicem  babuerit  alium  numerum, 
et  ejus  mediam  partem,  duplex  sesquialter  ;  qui  vero 
tertiam,  duplex  sesquitertius  ;  qui  quartam,  duplex 
sesquiquartus,  et  deinceps.  Si  vero  ter  eum  totum 
coutineat  et  ejus  mediam  partem,  vel  tertiara,  vel 
quartam,  dicitur  triplex  sesquialter,  triplex  sesquiter- 
tius,  triplex  sesquiquartus,  et  eodem  modo  in  caete- 
ris.  Diceturque  qmidruplus  sesquialter,  quadruplui 
sesquitertius,  quadruplus  sesquiquartus,  et  quotiens 
totuin  numerum  in  semetipso  continuerit,  per  mul- 
tiplicis  numeri  species  appellatur,  quam  vero  par- 
tem  comparati  numeri  clauserit,  secundum  super- 
particularem  comparationem  habitudinemque  voca- 
bitur.  Horum  autem  exempla  bujusmodi  sunt  :  du- 
plex  sesquialter  est,  ut  quiuque  ad  duo,  habent 
enim  5,  binarium  numerum  bis  et  ejus  mediam,  id 
est  1.  Duplex  vero  sesquitertius  est  septenarius  ad 
ternarium  comparatus.  At  vero  novenarius  ad  qua- 
duplex  sesquiquartus.  Et  bi  semper  nascentur,  dispo- 

C  sitis  in  ordinem  a  binario  numero  omnibus  naturali- 
ter  paribus  imparibusque  terminis,  si  contra  eos 
omnes  a  quinario  numero  impares  comparentur,  ut 
primum  primo,  secundum  secundo,  tertium  tertio, 
caute  et   diligenter  apponas,   ut  sit  dispositio  talis  : 

|2|3I4|5|6|7|8|9|10|11I 
I    5    |    7    |    9    I  11   I    13   I  15  |   17   |   19  1    21    |    23    I 

Si  vero  a  duobus  paribus  omnibus  dispositis  termi- 
nis,  illi  qui  a  quinario  numero  incboantes,  quinario 
numero  rursus  sese  transiliunt  comparentur,  omnes 
duplices  sesquialteros  creant,  ut  est  subjecta  de- 
scriptio. 


10 


12      | 


10 


15 


20 


9:; 


30 


"  Si  vero  a  tribus  inchoent  dispositiones,  et  tribus  sese 
transiliant,  et  ad  eos  aptentur  qui  a  septenario  in- 
choantes,  septenario  sese  numero  transgrediuntur, 
omnes  duplices  sesquitertii,  habita  diligenter  com- 
paratione,  nascuntur,  ut  subjecta  descriptio  monet. 

1      3~lJ      6_1      9 |    J2_|     fO     f8     |_2I     [ 

I     7      T    14"   I     :?1      |     28     f   35    T   42     |     49     I 

Si  vero  omnes  in  ordinem  quadrupli  disponantur,  hi 
qui  naturalisnumeri  quadrupli  sunt,  ut  unitatisqua- 
druplus,  et  duorum,  triumque  et  quatuor,  atque 
quinarii,  et  caeterorum  sese  sequentium,  ut  ad  eos 
aptentur  a  novenario  numero  inchoantes,  semper 
sese  uovenario  praecedentes,  tunc  duplicis  sesqui- 
quartae  proportionis  forma  texetur. 


DK  ARITHMETICA  LIH.  I. 


11)0 


I 


1       8      I      12     |      10      I      20      I      24     | 
[      18      |      27      I      36      I      45      I      54      I 

Ea  vero  species  hujas  numcri,  quae  est  triplex  ses- 
quialtera,  hoc  modo  procreatur  ;  si  disponantur  a 
hinario  numero  omnes  in  ordinem  pares,  et  ad  eos 
septenario  numero  inchoantes.  septenario  sese  su- 
pergredientes,  solito  ad  alterutrum  modo  compara- 
tionis  aptentur. 


I 


8 


I 


I 


I  i 


28 


Si  autem  a  ternario  numero  ingressi,  cunctos  natu- 
ralis  numeri  triplices  disponamus,  et  eis  a  denario 
numero  denario  sese  supergredientes  ordine  compa- 
remus,  omnes  triplices  sesquitertii  in  ea  termino- 
rum  continuatione  provenient. 


B 


I      3       I 

"I io     I 


6 

20' 


9 
30 


I 


12 
40 


I 


CAPUT  XXX. 

De  eorum  cxemplis  in  superiore  formula  invcniendis. 
Horum  autem  eorumque  qui  sequuntur  exempla 
integre  planeque  possumus  pernotare,  si  in  priorem 
descriptionem,  quam  fecimuscum  de  superparticulari 
et  multiplici  loqueremur,  ubi  ab  uno  usque  in  dena- 
rium  multiplicationum  summa  concrevit,  diligens 
velimus  acumen  intendere.  Ad  primum  enim  ver- 
sum  omnes  qui  sequuntur  collati,  ordinatas  conve- 
nientesque  multiplicis  species  reddent.  Si  vero  ad 
secundum  cunctos  qui  tertii  sunt  ordinis  aptaveris, 
ordinatas  species  superparticularis  agnosces.  Quod 
si  tertio  ordini,  quicunque  sunt  in  quinto  versu 
compares,  superpartientis  numeri  species  positas 
convenienter  aspicies.  Multiplex  vero  superparticu- 
laris  ostenditur,  cum  ad  secundum  versum  omnes 
qui  sunt  quinti  versus  serie  comparentur,  vel  qui 
suut  in  septimo,  vel  qui  sunt  in  nono,  atque  ita  si  in 
iniinitum  sit  ista  descriptio,  in  inlinitum  hujus  pro- 
portionis  species  procreabuntur.  Manifestum  autem 
etiam  hoc  est,  quod  horum  comites  semper  cum  sub 
praepositione  dicentur,  ut  est  subduplex  sesquialter, 
subduplex  sesquitertius,  subduplex  sesquiquartus,  et 
caeteri  quidem  ad  hunc  modum. 

CAPUTXXXI. 

De  multiplici  superparticnte. 
Multiplex  vero  superpartiens  est,  quoties  numerus 
ad  numerum  comparatus  habet  in  se  [alium  nume- 
rum  totum  plus  quam  semel,  et  ejus  vel  duas,  vel  3, 
vel  quotlibet  plures  particulas,  secundum  numeri 
superpartientis  figuram.  In  hoc  quoque  propter  cau- 
sam  superius  dictam,  non  erunt  duae  medietates,  ne- 
que  duse  quartae,  neque  duse  sextse,  sed  duae  tertiae, 
vel  duae  quintae,  vel  duae  septimae,  ad  priorem  simi- 
lem  consequentiam.  Non  est  autem  difiicile  secun- 
dum  priorum  exempla  positorum,  hos  quoque  et 
praeter  nostra  exempla  numeros  invenire.  Vocabun- 
turque  hi,  secundum  proprias  partes,  duplex  super- 
bipartiens,  vel  duplex  supertripartiens,  vel  duplex 
superquadripartiens.  Et  rursus   triplex   superbipar- 


A  tien*,  et  triplex  snpertripartiens,  nt  triplex  super- 
quadripartiens,  et  similiter.  Ut  8  ad  3  comparati  fa- 
ciunt  duplicem  superbipartientem,  ot  10  ad  6,  et 
omnes  quicunque  ab  8  incipientes,  octon>trio  sese 
nnnipro  transgrediuntur,  comparati  ad  eos  qui  a  tri- 
bus  inchoantes,  ternarii  sese  quantitate  pra-tereunt. 
Nec  erit  difficile  alias  ejns  partes  secundum  prsedi- 
ctum  modum  diligentibus  reperire.  Hic  quoque  lllud 
meminisse  debemus  quod  minores  et  comites  non 
sine  sub  praeposititione  nominantur,  ut  sit  subduplex 
superbipartiens,  subduplex  siipertripartieos. 
CAPUT  XXXII. 
Dcmonstratio   quemadmodum  omnis  inxqualitas  ab 

xqualitate  proccsserit. 
Restat  autem  nobis  profundissimam  quamdam 
tradere  disciplinam,  quse  ad  omnem  naturse  vim  re- 
rnmque  integritatem  maxima  ratione  pertineat.  [Ma- 
gnus  quippe  in  hac  scientia  fructus  est,  si  quis  non 
nesciat  quod  bonitas  definita  est  et  sub  scientiam 
cadens,  animoque  semper  imitabilis  et  perceptibilis 
prima  natura  est,  et  suse  substantisc  decore  perpe- 
tua.  Infinitum  vero  malitioe  dedecus  est,  nullis  pro- 
priis  principiis  nixum,  sed  natura  semper  errans  a 
boni  definitioneprincipii,  tanquam  aliquo  signo  opti- 
mse.  figurae  impressa  componitur,  et  ex  illo  erroris 
Quctu  retinetur.  Nam  nimiam  cupiditatem  iraeque 
immodicam  efTrenationem,  quasi  quidam  rector  ani- 
mus,  pura  intelligentia  roboratus,  astringit,  et  has 
qucdammodo  ineequalitatis  formas,  temperata  boni- 
tate  constituit.  Hoc  autem  erit  perspicuum,  si  intel- 
ligamus  omnes  insequalitatis  species,  ab  eequalitatis 
crevisse  primordiis,  ut  ipsa  quodammodo  aequitas, 
matris  et  radicis  obtinens  vim,  ipsa  omnes  insequa- 
litatis  species  ordinesque  profundat.  Sint  enim  nobis 
tres  cequales  termini,  id  est  tres  unitates,  vel  tres 
bini,  vel  tres  terui,  fvel  tres  quaterni,  vel  quantos 
ultra  libet  ponere.  Quod  enim  in  unis  tribus  termi- 
nis  evenit,  idem  contingit  in  cseteris.  Ex  his  igitur, 
secundum  prsecepti  nostri  ordinem,  videas  primum 
nasci  multiplice?,  et  in  his  duplices  prius  dehinc  tri- 
plos,  deinde  quadruplos,  et  ad  eumdem  ordinem 
consequentes.  Rursus,  multiplices  si  convertantur, 
ex  his  superparticulares  orientur,  et  ex  duplicibus 
quidem,    sesquialteri,   ex    triplicibus  sesquitertii,  ex 

D  quadruplis  sesquiquarti,  et  ceeteri  in  hunc  modum. 
Ex  superparticularibus  vero  conversis,  superpartien- 
tes  nasci  necesse  est,  ita  ut  ex  sesquialtero  nascatur 
superbipartiens,  supertripartientem  sesquitertius  gi- 
gnat,  et  ex  sesquiquarto  superquadripartiens.  Rectis 
autem  positis,  neque  conversis  prioribus  superpar- 
ticularibus,  multiplices  superparticulares  oriuntur. 
Rectis  vero  superpartientibus,  multiplices  superpar- 
tientes  efficientur.  Praecepta  autem  tria  haec  sunt, 
utprimum  nuraerum  primo  facias  parem,  secundum 
vero  primo  et  secundo,  tertium  primo,  duobus  se- 
cundis  et  tertio.  Hoc  igitur  cum  in  terminis  aequali- 
bus  feceris,  ex  his  qui  nascentur  duplices  erunt.  De 
quibus  duplicibus  si  idem  feceris,  triplices  procrean- 
tur,  et  de  his  quadruplices,  atque  in  infinitum  om- 


1H1 


AN.  M.VXL.  SEV.   BOETII 


1112 


nes  formas    numeri   multiplices   explicabit.  Jaceant  A  Rursus  secunda  species  superparticularis  numeri,  id 


igitur  3  termini  cequales. 


I 


Ponatur  itaque  primo  primus  sequalis,  id  est  unus. 
Secundus  vero,  primo  et  secundo,  id  est  2;  tertius 
vero  primo,  duobus  secundis  et  tertio  par  sit,  id  est 
uni  et  duobus  unis  et  uni,  qui  sunt  4,  ut  est  de- 
scriptio  : 


est  sesquitertius  procreatusest.  Quod  si  idem  de 
quadruplo  quis  facere  velit,  sesquiquartu*  continuo 
nascetur,  ut  monstrabit  subjecta  descriptio  : 

rz 


I 


J6 
16 


I 


20 


16 


1 


I 


I 


I 


I 


Ac  si  quis  idem  ne  cunctis  in  infinitum  paribus  mul- 
tiplicatis  faciat,  convenienter  ordinem  superparticula- 
ritatis  inveniet.  Quod  si  conversos  superparticulares 
aliquis  secundum  bcec  prcecepta  convertat,  continno 
videat  snperpartientes  accrescere,  et  ex  sesquialtero 
quidem  supcrbipartiens,  ex  sesquilertio  supertripar- 
tiens  procreatur,  et  caeteri  secundum  communes  de- 
nominationis  species,  sine  uila  ordinis  interpolatione 


Videsne   ut  duplici  proportione   sequens   ordo  texa- 

tur '?  Fac  rursus  idem  de   duplicibus,    ut  sit   primus 

primo    aequalis,  id  est    uni  ;    secundus  primo  et  se- 

cundo,  id   est  uni   et    duobus,    qui  sunt  4  ;   tertius  p,  nascentur.  Disponantur  igitur  sic  : 

primo,  id  est  uni,  duobus   secundis,  id  est  4,  et  ter- 

tio,  id  est  quatuor,  qui  simul  9  fiuut,  ct  venit  haec 

forma  : 


9 


I 


11                1                11 

I        -1 

!             2 

4            1 

1        1 

3 

9             1 

Superioris  igitur  descriptionis,  primo  primus  aequus 
numerus  ascribatur.  id  est  9,  sccundus  vero  primo 
et  secundo,  id  est  15,  tertius  vero  primo,  duobus  se- 
cundis  et  tertio,  id  est  25. 


Rursus,  si  de  triplicibus  idem  feceris,  continuus  qua- 
druplus  procreabitur.  Sit  enim  primus  primo  sequus, 
id  est  unus  ;  sit  secundus  primo  et  secundo  coqualis, 
id  est  4  ;  sit  tertius  primo,  duobus  secundis  et  tertio 
sequalis,  id  est  16. 


15 


I 


Si  ergo  sesquitertium  eodem  modo  vertamus,  ordo 
supertripartiens  invenitur.  Sit  enim  prima  propositio 
sesquitertii. 


1 


I 


I 


16 


I 


12 


I 


I 


I 


T 


i 


3 
4" 


16 


Et  in  caeteris  quidem  ad  banc  formam,  tribus  bis 
prceceptis  utemur.  Si  vero  qui  ex  cequalibus  nati 
sunt  multiplices,  eos  disponamus,  et  secundum  baec 
pnccepta  vertamus,  ita  ut  converso  sint  ordine,  ses- 
quialter  ex  duplici  procreabitur,  sesquitertius  ex  tri- 
plici,  sesquiquartus  ex  quadruplo.  Sint  enim  3  du- 
plices  termini,  qui  ex  eequalibus  creati  sunt,  et  qui 
ultimus  est,  pri.nus  ponatur  bnjusmodi  : 


Ponatur  secundum  priorem  modum,  primo  par  pri- 
mus,  id  est  16  ;  secundus  primo  et  secundo.  id  est  28; 
tertius  primo,  duobus  secundis  et  terlio,  id  est  49. 
Omnis  ergo  summa  disposita  supertripartientes  efli- 
ciet. 


16 


12 


9 


I 


I 


16 


I 


28 


49 


I 


Rursus  si  sesquiquartum  eodem  modo  verteiis,  su- 
perquadripartiens  statim  quantitas  procreabitur,  ut 
est  ea  forma  quam  suppositam  vides. 


25 


20 


16 


I 


I 


I 


25 


+0 


I 


Et  constituatur  primo  in  boc  ordine,  primus  par,  id 
est  4,  secundus  vero  primo  et  secundo  par,  id  est 
6,  tertius  vero  primo,  duobus  secundis  et  tertio, 
id  est  9. 


I 


Restat  quemadmodum  ex  superparticularibus  et  su- 
perpartientibus  multiplices  superparticulares  et  multi- 
plices  superpartientes  nascantur,  o-tendere.  Quorum 
rv  binas  tantum  faciam  descriptiones  ;  namque  si  rectum 
et  non  conversum  sesquialterum  ponimus,  duplex 
superparticularis  excrescit ;  tit  enim  boc  modo  : 


Ecce  tibi  illa  sesquialtera  quantitas  ex  termino  du- 
plicitatis  exoritur.  Videamus  nunc  ad  eumdem  mo- 
dum  cx  triplici  qui  nascatur  ;  disponantur  enim  tri- 
plices  superiores,  converso  scilicet  ordine  sicut  du- 
plex,  bic  est  quoque  ordo  dispositus: 

~T~         3 


I 


I 


Ponatur  secundum  superiorem  modum  primo,  pri- 
mus  aequalis,  id  est  4  ;  secundus  primo  et  secundo. 
id  est  10;  tertius  prirao,  duobus  secundis  et  tertio 
a^qualis,  id  est  25. 


'.) 


I 


I 


I 


Ponatur  ergo  primus  primo  cequus,  id  est9  ;  sesun- 
dus  primo  et  secundo,  id  est  12  ;  tertius  primo,  duo- 
bns  secuudis  et  tertio  eequus,  id  est  16. 


10 


9 


I 


12 


I 


I 
16 


Atque  bcec  quidem  duplex  sesquialtera  snmma  pro- 
ducta  est.  Si  vero  sesquitertium  non  conversum  po- 
namus,  duplus  sesquitertius  invenitur,  ut  subjecta 
descriptio  docet. 


lli:! 


OE  AltlTHMETH  A  I.II5.   II 


II  li 


I 


9 


I 


12 


I 


16 


I 


9 


I 


21 


i'.i 


At  vero  si  ad  superpartientes  animum  convertamus, 
eosque  ordinatim  secundum  superiora  pracejda  dis- 
ponamus,  muliiplices  superpartientes  ordiualim 
progenitos  reperiemus.  Disponatur  enim  superpsr- 
lientis  hoec  formula  : 


A  Videsne  ut  ex  superbipartiente  dujdus  superbipar- 
tiens  exortus  sit?  At  vero  si  sapertriparlientem  po- 
nam,  duplexsine  dubio  tripartiens  invenitur,  ut  in 
subjecta  descriptione  perspicaum  est  : 


9 


I. 


I 


Ascribatur  ergo  primus,  primo  eequus,  id  est  9  ;  se- 
cundus  primo  et  secundo,  id  est  2't  ;  tertius  primo, 
duobus  secundis  et  tertio,  id  est64. 


I 


i:i 
24 


23 

tii 


I 


I 


16 


28 


49 


16 


121 


Sic  crgode  supcrparticularibus  vcl  de  sujicrpartienti- 
l>us  multiplices  suj>erj>arliculares  vel  multiplices 
sujierpartientes  oriuntur.  Quare  constat  omnium  in- 
ecqunlitatum  sequalitatem  esse  principium,  ex  eadem 
enim  inaequalia cuncta  nascunlur.  Ac  de  bis  quidem 
bactenus  disserendnm  esse  «ircdidiraus,  ue  vel  infi- 
nita  scctemur,  vel  circa  res  obscurissimas  ingredien- 
tium  animos  detinentes,  ab  utilioribus  moraremur. 


LIBER    SEGUNDUS. 


CAPUT  PRIMUM. 

Qucmadmodum    ad  xqualitatcm  omnis    inzqualitas 
rcducatur. 

Snperiorislibri  disputatione  digestum  est  quemad- 
modum  tota  inaequalitatis  substantia  a  principe  sui 
generis  aqualitate  processerit.  Sed  quac  rerum  ele- 
menta  sunt,  ex  eisdem  principaliter  omnia  compo- 
nuntur,  et  in  eadem  rursus  rcsolutione  facta  resol- 
vuntur.  Ut  quoniam  articularis  vocis  elementa  sunt 
litterae,  ab  eis  est  syllabarum  progressa  conjuuctio, 
et  in  easdem  rursus  terminatur  extremas,  eamdem- 
que  vim  obtinetsonus  in  musicis.  Jamvero  mundum 
4  corpora  non  ignoramus  eflicere.  Namque  (ut  ait) 
ex  imbri  terraque  omnia  gignuntur  et  igni;  sed  in- 
haec  rursus  ejus  4  elementa  fit  postrema  resolutio. 
Ita  igitur,  quoniam  ex  asqualitatis  raargine  cunctas 
ineequalitatis  species  proficisci  videmus,  omnis  a  no- 
bisineequalitas  ad  aequalitatem  rursus,velut  ad  quod- 
dam  elementum  proprii  generis  resolvatur.  Hoc  au- 
tem  trina  rursus  imperatione  colligitur,  eaque  resol- 
vendi  ars.  Datis'quibuslibct  tribus  terminis,  ineequa- 
libus  quidem,  sed  proportionaliter  constitutis,  id  est, 
ut  eamdem  medius  ad  primumvim  proportionis  ob- 
tineat  quam  qui  estextremus  ad  mediurn  in  qualibet 
iiuequalitalis  ratione,  vel  in  multiplicibus,  vel  in  su- 
perparticularibus,  vel  in  superpartientibus,  velin  iis 
quoe  ex  his  procreantur,  hoc  est  multiplicibus  super- 
particularibus,  vel  multiplicibus  superpartientibus. 
eadem  atque  una  ratione  indubitata  constabit. 
Propositis  enitn  tribus  (ut  dictum  est)  terminis,  eequis 
proporlionibus  ordinatis,  ultimum  semper  medio 
detrabamus,  et  ipsum  quidem  ultimum,  primum 
tcrminum  collocemus,  quod  de  medio  relinquitur, 
secundum.  De  tertia  vero  propositorum  terminorum 
summa|auferemus  unum  primum,  et  duos  secundos 
eos  qui  de  medietate  rclicti  sunt,  et  id  quod  ex  tertia 
summa  relinquitur,  tertium  terminumconstituemus. 
Videbis  igitur  hoc  facto,  in  minorem  modum  summas 
reverti,  et  ad  principaliorem  habitudinem  compara- 


B  tiones  proportionesque  reduci,  ut  si  sit  quadrupla 
proportio,  primo  ad  triplam,  inde  ad  duplam,  inde 
ad  ecqualitatem  usque  remeare.  Et  si  sit  superparti- 
cularis  sesquiquartus,  primo  ad  sesqmterlium,  inde 
ad  sesquialterum  postremo  ad  tres  eequales  terminos 
redire.  Hoc  autem  nos  exempli  gratia  in  multiplici- 
lantum  proportione  docebimus  Solertem  vero,  in 
aliis  quoque  ina?qualitatis  speciebus  id  experientem, 
eadem  ratio  prBeceptorum  juvabit.  Constituantur 
enim  tres  ad  se  termini  quadrupli. 


32 


128 


Aufer  igitur  ex  medio  miuorem,  id  est  ex  triginta 
duobus,  octonarium,  relinquuniur  24,  et  primum 
octonarium  terminum  pones,  secundum  vero,  quod 
^  reliquum  fuerit  ex  raedio,  id  est  24,  ut  sint  hi  duo 
termini,  8  et  24.  De  tertio  vero,  id  est  128,  aufer 
unum  primum,  id  est  8,  et  duos  secundos  qui  sunt 
reliqui,  id  estbis  2i,  et  relinquuutur  72.  His  dispo- 
sitis  terminis,  ex  quadruplis  propinquior  eequitati 
proporio,  tripla  redacta  est.  Sunt  enim  termini  : 


2't 


72 


I 


D 


Exhis  autem  ipsis  idem  si  feceris,  ad  duplum  rursus 
comparatio  remeabit.  Pone  enim  primum  minori 
cequum,  id  est  8,  et  ex  secundo  aufer  primum,  16 
relinquentur.  Sed  ex  terlio,  id  'est  ex  72,  aufer  pri- 
mum,  id  est  8,  et  duos  secundos,  id  est  bis  16,  eterit 
reliqua  pars  32.  Quibus  positis,  ad  duplas  proportio- 
nes  habitudo  redigitur. 


I 


I 


16 


32 


Idem  vero  ex  his  si  tiat,  rem  omnem  ad  eequalitatis 
summas  eliquabimus.  Pone  enim  primum  minori 
eequum,  id  est  8,  et  aufer  ex  16  octonarium,  rema- 
nent  8,  quibus  dispositis,  ex  tertio,  id  est  32,  sum- 
ptis  primo,  id  est  8,  et  duobus  secundis,  id  est  duo- 
bus  octonariis,  supersunt8.  Quibus  dispositis,  prima 
nobis  sequalitas  cadit,  ut   subjectee  summulae.  docent. 


I 


I 


B 


1115 


AN.  MANL.  SEV.   BOETII 


1116 


Hincigitur  si  quis  ad  alias  inaequalitatis  species  ani- 
mura  tendat,  eamdem  convenientiam  intitubanterin- 
veniet.  Quare  pronuntiandum  est,  nec  ulla  trepida- 
tione  dubitandum,  quod  quemadmodum  per  se  con- 
stantis  quantitatis  unitas  principium  et  elementura 
est,  ita  et  ad  aliquid  relatae  quantitatis  aequalitas 
mater  est.  Demonstravimus  euim.  quod  binc  et  ejus 
procreatio  prima  foret,  et  in  eam  rursus  postrema 
solutio  est. 

CAPUT  II. 

De  inveniendo  in  unoquoque  numero  quot  numeros 
ejusdcm  proportionis  possit  praecedere,  eorumque 
descriptio,  descriptionisque  expositio. 

Est  autem  qusedam  in  bac  re  profunda  et  miranda 
speculatio,  et  (ut  ait  Nicomachus)  IvvoioyaTov  Qetapnpa 
perficiens,  et  ad  Platonicam  in  Timeeo  animae  gene- 
rationem,  et  ad  intervalla  harmonicae  disciplinae. 
Ibi  enim  jubemur  perducere  atque  extendere  tres  vel 
quatuor  sesquialteros,  vel  quotlibet  sesquitertias  pro- 
portiones,  et  sesquiquartas  comparationes,  eas  quae 
secundum  propositum  ordinem,  saepe  continuas  ju- 
bemur  extendere.  Ne  autem  hoc,  labore  quodam 
semper  quidem  maximo,  frequentius  inferaci  fiat, 
hac  nobis  ratione,  in  quot  numeris  quanti  possint 
esse  superparticulares  investigandum  est.  Omnes 
enim  multiplices,  tantarum  similium  sibimet  pro- 
portionum  principes  erunt,  quoto  ipsi  loco  abunitate 
discesserunt.  Quod  autem  dico,  sibimet  similiunr  tale 
est,  ut  duplisemper  multiplicitas  (ut  superius  dictum 
est)  sesquialteros  creet,  et  triplex  sit  dux  sesquiter- 
tiorum,  quadruplus  sesquiquartis.  Primus  ergo  du- 
plex  unum  solum  habebit  sesquialterum,  secundus 
duos,  tertius  tres,  quartus  quatuor,  et  secundum 
hunc  ordinem  eadem  fit  in  inhnitum  progressio. 
Neque  unquam  fieri  potest  ut  vel  superet  proportio- 
num  numerum,  vel  ab  eo  sit  diminutior  aequabilis  ab 
unitate  locatio.  Primus  ergo  duplex  est  binarius  nu- 
merus,  qui  unum  solum  sesquialterum  recipit,  id  est 
ternarium.  Binarius  enim  contra  ternarium  compa- 
ratus  sesquialteram  efficit  proportionem.  Ternarius 
vero,  quoniam  medietatem  non  recipit,  non  est  alter 
numerus  ad  quem  in  ratione  sesquialtera  compare- 
tur.  Quaternarius  vero  numerus,  secundus  duplex 
est,  hic  ergo  duos  sesquialteros  [praecedit.  Est  enim 
ad  ipsum  quidem  comparatus  senarius  numerus,  ad 
senarium  vero,  quoniam  medietatem  habet  novena- 
rius,  et  sunt  duosesquialteri,  ad  4  scilicet  6,  ad  sex 
vero  9.  Novenarius  vero,  quoniam  medietate  caret. 
ab  hac  comparatione  seclusus  est.  Tertins  vero  du- 
plex  est  8,  hic  ergo  3  sesquialteros  antecedit.  Com- 
paratur  enim  ad  ipsum  duodenarius  numerus,  ad 
duodenarium  18,  ad  18  rursus  27.  At  vero  27  medio 
carent.  Idem  quoque  in  sequentibus  evenire  necesse 
est  quod  nos  cum  propria  ordinatione  subdidimus. 
Semper  enim  hoc,  divina  quadam  nec  humana  con- 
stitutione.  speculationibus  occurrit,  ut  quotienscun- 
que  ultimus  numerus  invenitur,  qui  loco  duplicis  ab 
unitate  sit  par,  talis  sit  ut  in  medietates  dividi  seca- 
rique  non  possit. 


Latitudo. 


1     1 

1   2 

4 

1   8 

16 

32   I 

1   3 

G 

!   12 

24 

48   | 

|  An 

9 

1   18 

36 

72   I 

gu 

I   27 
1   la   | 

54 
81   | 

105  I 
162  | 

1 

ris 

113  ! 

Idera  contingit  etiam  in  triplicibus,  ex  illis  enim  ses- 
quitertii  procreantur.  Nam  quoniam  primus  triplex 
est  ternarius  numerus,  habet  unum  sesquitertium,  id 
est  4.  Cujus  quaternarii  tertia  pars  non  polest  inve- 
niri,  atqueideohic  epitrito  caret.  Secundus  vero,  qui 
est  novem,  habet  ad  se  duodenarium  numerum  ses- 
quitertium.  Duodenarius  autem,  quoniam  habet  ter- 

„  tiam  partem,  in  sesquitertia  proportione  comparatur 
ad  eum  numerus  sedecim,  qui  tertise  partis  sectione 
solutus  est.Viginti  septem  autem,  quoniam  tertiusest 
triplex,  habet  ad  se  sesquitertium  triginta  sex,  ethic 
rursus  ad  quadraginta  octo  eadem  proportione  com- 
paratur.  Cui  si  sexaginta  quatuor  apposili  fuerint, 
eamdem  rursus  vim  proportionis  explebunt.  Quos 
sexaginta  quatuor  ad  nullum  sesquitertium  rursus 
aptabis,  quoniam  parte  tertia  non  tenentur.  Atque 
hoc  in  cunctis  triplicibus  invenitur,  ut  extremus 
ejusdem  proportionis  numerus,  tantos  ante  se  prae- 
cedentes  habeat,  quanto  primus  eorum  ab  unitate 
discesserit.  Et  quitot  super  se  ejusdem  proportionis 
babuerit  numeros,  quotus  ab  uuitate  primus  eorum 
jacet,  ejuspars  qua  illi  comparatus   numerus,    possit 

C  eamdem  facere  proportionem,  iuveniri  nequeat.  Et 
triplicis  quidera  haec  est  descriptio  : 

Lalitudo. 


1 

1 

1   3 

9 

27 

81   |  243  1 

1   4 

12 

36 

1  108  |  324  1 

|  An 

16 

48 

1  144  i  432  | 

gu 

64 

1  192  |  576  I 

la 

I  256  I  768  I 

1  ris   |  1024  | 

I) 


At  quadrupli  secundum  hanc  formam  descriptio  est, 
ad  quam  scilicet,  qui  a  prioribus  instructus  accesse- 
rit,  nulla  ratione  trepidabit,  et  'de  caeteris  quidem 
multiplicibus,  eamdem  convenientiam  pernotabit. 

Latitudo. 


1   i   1   4 

1   16 

1   61- 

2.16  |  1024  | 

1   5 

1  •:<• 

1   80 

108(1  | 

1  An 

25 

100 

0  1  1600  | 

gu 

I  125 

500  |  2000  1 

1   la 

625  |  2500  | 

__ 

ns  I  2123  | 

Hinc  quoque  perspicuum  est.  superparticularium 
(quemadmodum  prius  ostensum  est)  primos  esse 
multiplices.  Siquidem  duplices  sesquialteros,  triplices 
sesquitertios,  et  cuncti  multiplices  cunctos  in  ordi- 
nem  superparticulares  creant.  Est  etiam  in  his  hoc 
quoque  mirabile.  Namque  ubi  prima  latitudo  fuerit 
duplex,  et  sub  eisdem  qui  sunt  versus  continui  al- 
ternatira  positi,  secundum  seriem  latitudinisduplices 
erunt.  Si  vero  fuerint  tripliceset  inferiores    ordines, 


1117 


1)E  MUTIIMKriCA  EIB.   II. 


1118 


tripla  se  in  suis  tcrminis  multiplicatione  superabunt  A 
At  in  quadrupla,  quadrupli,  atque  hoc  infinita  ductum 
speculatione  non  fallit.  Angulares  autem  omnium 
multiplices  evcnire  nccesse  est.  Erunt  autem  dupli- 
cium  quidern  triplices,  triplicium  quadruplices, 
quadruplorura  vero  quincupli,  et  secundum  eamdem 
ordinis  incommulabilem  rationem,  sibimet  cuncta 
consentient,  quibus  expositis,  ad  sequentem  operis 
seriem  competens  disputatio  convertatur. 

CAPIT    III. 

Quod  multiplex  intervallum  ex  quibus  superparlicula- 
ribus  medietate  posita,  intervallis  fiut,  cjusque  iiivc- 
nicndi  regula. 

Si  igitur  dua?  primee  superparticulares  species 
cohjunganlur,  priraa  species  multiplicitatis  exoritur. 
Omnis  autem  duplex  ex  sesquialtero  sesquitertioque 
componitur,  et  omnis  sesquialter  et  sesquitertius 
duplicem  jungunt.  Nam  ternarius,  sesquialter  cst 
duorum,  quatuor  vero,  se*quitertius  ternarii,  sed 
4  duplus  duorum. 


Triplus 


15 


Duplus  Sesquiaher 

Et  positis  eisdem,  6  et  18,  novenarius  in  medielate 
ponatur,  erit  ad  senarinm  sesqnialter,  qui  ad  18. 
Subduplus  est,  et  ad  senarium  18  triplus  est. 

Tiiplus 


Sesquilerliu» 


Sic  igitur  sesquialter  et  sesquitertius  unum  duplicem 
componunt.  At  vero  si  fuerit  medietas  et  duplus, 
inter  duplicera  et  medium  potest  uua  medietas  talis 
inveniri,  quse  ad  alteram  extremitatem  sesquialtera 
sit,  ad  alteram  sesquitertia.  Altrinsecus  enimpositis 
senario  et  ternario,  id  est  duplici  et  medietate,  si 
quaternarius  in  medio  collocetur,  ad  ternarium  nu- 
merum  sesquitertiam  continet  rationem,  ad  senarium 
vero  sesquialteram. 


SesquiaUcr  Pm>Uis 

Ex  duplici  igitur  et  sesqniallero,  triplex  ratio  pro- 
portionis  exoritur,  et  in  eas  rursus  resolutione  facta 
revocatur.  Si  autem  hic,  id  est  triplus  numerus,  qui 
est  species  secunda  multiplicis  secundae  speciei  su- 
C  perparticularis  aptetur,  quadrupli  continuo  forma 
contexitur,  et  in  easdem  rursus  partes  naturali  par- 
titione  solvetur,  secundum  modum  quem  superius 
demonstravimus. 

yn-i  ir,«->'us 


Triplus 


Spsqiniertiu» 


fj  Si  vero  quadruplus  sese  ac  qesquiquartus  agglomc- 
rent,  quincuplus  continuo  fiet  : 

Uumcuplus 


Sesquilert  i»s        SesuuisiUpi 

Recte  igitur  dictum  est,  et  duplicera  a  sesquialtero 
sesquitertioque  conjungi,  et  has  duas  superparticu- 
laris  species  duplicem  procreare,  id  est  primam 
speciem  multiplicis  quantitatis.  Rursus  ex  prima  muli- 
plicis  specie,  id  est  ex  duplici,  et  primasuperparticu- 
lari,  id  est  sesquialtera,  continens  multiplicis  species, 
id  est  tripla  conjungitur.  Namque  12  senarii  numeri 
duplus  est,  decem  vero  et  octo,  ad  duodenarium 
sesquialter.  qui  ad  senaiium  numerum   triplus  est. 


0»a  iruplns      Sesquiquartui 

Et  si    quincuplus    cum   sesquiquinto,  moi    sescupli 
proportio  conjugabitur. 


IH!) 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1120 


Sescuplus 


Quincuplus     Sesquiquinus 

Atque  ita  secundum  hanc  progressionem  cunctae 
multiplicitatis  species  sine  ulla  rati  ordinis  permu- 
talione  nascentur.  Ita  vero  ut  duplus  cum  sesquial- 
tero  triplicem  creet,  et  triplus  cum  sesquitertio, 
quadruplum  quadruplus  cum  sesquiquarto,  quincu- 
plum,  et  caeteri  eodem  modo,  ut  nullus  hanc  conti- 
nuationem  linis  impediat. 

CAPUT  IV. 
De  per  se  constante  quantitate,  quae  in  figuris  geome- 

tricis  consideratur  ;  communis  ratio  omnium  magni- 

tudinum. 

H;oc  quidem  de  quantitate  quam  secundum  ad  ali- 
quid  speculamur,  ad  praesens  dicta  sufficiant.  Nunc 
autem  in  hac  sequentia,  qua?dam  de  ea  quantitate 
quee  per  seipsam  constat,  neque  ad  aliquid  refer- 
tur,  expediam,  quae  nobis  ad  ea  prodesse  possunt, 
quae  post  hsec  rnrsus  de  relata  ad  aliquid  quantitate 
tractabimus.  Amit  enim  quodammodo  ;'mathe- 
seos  speculatio  alterna  probationum  ratione  consti- 
tui.  Nunc  autem  nobis  de  his  numeris  sermo  futu- 
rus  est,  qui  circafiguras  geometricas  et  earum  spatia 
dimensionesque  versantur,  id  est  de  linearibus  nu- 
meris,  et  de  triangularibus  vel  quadratis,  eseterisque 
quos  sola  pandit  plana  dimensio,  nec  non  de  inae- 
quali  laterum  compositionj  conjunctis.  De  solidis 
etiam,  id  est  cubis  et  sphaericis  vel  pyramidicis,  later- 
culis  etiam  vel  tignulis  et  cuneis,  quse  omnia  quidem 
geometricae  propriae  consideratiouis  sunt.  Sed  sicut 
ipsa  geometricae  scientia  ab  arithmetica  velut  qua- 
dam  radice  ac  matre  producta  est,  ita  etiam  ejus 
iiguraram  semina  iu  primis  numeris  invenimus.  Pla- 
num  siquidem  fecimus  quod  omues  disciplinas  hsec 
interempta  consumeret,  quas  minime  constituta  in- 
firmaret.  Iloc  autem  cognoscendum  est  quod  haec 
signa  numerorum  posita  quae  nunc  quoque  homines 
insummarum  designatione  describunt,  non  naturali 
institutioneformata  suut;  ut  enim  quinariisubjectam 
notulam  signant  de  v.  vel  denarii,  quam  descripsimus 
de  x,  et  alias  hujusmodi,  non  natura  posuit,  sed 
usus  affinxit.  Quinqne  enim  vel  decem,  vel  quotlibet 
alios  illis  notulis  pro  compendio  notare  voluerunt, 
ne  quotiens  unitates  quis  monstrare  vellet,  totiens  ei 
virgulae  ducerentur.  Nos  autem  quotienscunque  ali- 
quid  moustrare  volumus,  in  his  praesertim  formulis, 
ordinatarum  virgularum  multitudinem  nongravamur 
apponere.  Cum  enim  quinque  volumus  demonstrare, 
facimusquinque  virgulas,  ducimusque  eas  hoc  modo, 
lllll,  et  cum  7  totidem,  et  cuti  10  nihilominus 
quia  naturalius  est  quemlibet  numerum  quantas  in 


A  se  retinet,  tot  unitatihus  desiguare  quam  notulis.  Est 
igitur  unitas  vicem  obtinens  puncti,  intervalli,  lon- 
gitudinisque  principium,  ipsa  vero  nec  intervalli, 
nec  longitudinis  capax,  quemodmodum  punctum 
principium  quidem  lineee  est  atque  intervalli,  ipsum 
vero  nec  intervallum  nec  linea.  Neque  enim  pun- 
ctum  puncto  superpositum  ullum  efficit  intervallum, 
velut  si  nihil  nulli  jungas.  Nihil  enim  est  quod  ex 
nullorum  procreatione  nascatur.  Eadem  quippe 
etiam  circa  apqualitates  proportio  manet.  Nam  si 
quotlibet  fuerint  termini  pares,  tantum  quidem  est 
a  primo  ad  secundum,  quantum  a  secundo  ad  ter- 
tium.  Sed  inter  primum  et  secundum,  vel  secundum 
et  tertium,nu!laestintervalli  longitudovel   spatium. 

g  Si  enim  tres  senarios  ponas  hoc  modo  6,  6,  6,  quem- 
admodum  primus  est  ad  secundum,  sic  est  secundus 
ad  tertium.  Sed  inter  primum  et  secundum  nihil  in- 
terest,  6  enim  et  6  nulla  spatii  intervalla  disjungunt. 
Ita  etiam  unitas  in  seip«a  multiplicata  nihil  procreat. 
Semel  enim  in  unum  nihil  aliud  ex  se  gignit  quam 
ipsa  est.  Nam  quod  intervallo  caret,  etiam  vim  gig- 
nendi  intervalla  non  recipit,  quod  in  aliis  numeris 
non  videtur  evenire.  Omnis  enimnumerus  in  seipsum 
multiplicatus  alium  quemdam  eificit  majorem  quam 
ipse  est,  idcirco  quoniam  intervalla  multiplicata  ma- 
jore  sese  spatii  prolixitate  distendunt.  Id  vero  quod 
sine  intervallo  est,  plus  quam  ipsa  est,  pariendi  non 
habet  postestatem.  Ex  hoc  igitur  principio,  id  est 
unitate    prima  omnium   longitudo    succrescit,    quae 

C  a  binarii  numeri  principio  in  cunctos  sese  numeros 
explicat,  quoniam  primum  iutervallum  linea  est, 
duo  vero  intervalla  sunt  longitudo  et  latitudo,  id  est 
linea  et  superficies.  Tria  ergo  intervalla  sunt,  lon- 
gitudo,  latitudo,  altitudo,  id  est  linea,  superficies 
atque  soliditas.  Praetcr  haec  autem  alia  intervalla 
inveniri  non  possunt.  Aut  enim  unum  intervallum 
erit  quod  longitudo  est,  aut  aliquid  quod  duobus  in- 
tervallis  expositum  est,  ut  si  qua  res  longitudinem 
habeat  et  latitudinem,  vel  trina  intervalli  dimen- 
sione  porrigitur,  si  longitudine,  altitudine,  latitudi- 
neque  censetur,  supraque  adeo  nihil  inveniri  po- 
test,  ut  ipsorum  sex  motuum  formae  ad  interval- 
lorum   naturas    et    numerum    componautur.    Luum 

n  enim  intervallum  duos  in  se  continet  motus,  ut  in 
tribus  intervallis  sex  sese  motuum  summa  conlieiat 
hoc  modo.  Est  enim  in  longitudine  ante  et  retro. 
in  latitudine  sinbtra  et  dextra,  in  altitudine  sursum 
ac  deorsnm.  Necesse  est  autem  ut  quidquid  fuerit 
solidum  corpus,  hoc  habeat  longitudinem,  latitudi- 
nemque  et  altitudinem,  et  quidquid  ha?c  tria  in  se 
continet,  illud  suo  nomine  solidum  vocetur.  Haec 
enim  tria  circa  omne  corpus  inseparabili  conjunctione 
versantur,  et  in  natura  corporum  constituta  sunt. 
Quare  quidquid  uno  intervallo  coret,  illud  corpus 
solidum  non  est.  Nam  quod  duo  sola  intervalla  re- 
tinet,  illud  superficies  appellatur.  Omnis  enira  super- 
ficies  sola  longitudine  et  latitudine  continetur,  et 
hic  eadem  illa  conversio  remanet.  Omne  enim  quod 
superficies  est,  lougitudinem   et  latitudinem  relinet, 


1121 


DE  AHITHMKTICA  LIB.   II 


1122 


et  quod  haec  retinet,   illud  est  superficies.    Ilcec  au-  A  continent,  et   omnis    trianguluris    ligura,    vel    tetra- 


goui,  vcl  pentagoni,  vel  hexagoni,  vel  cujuslibet 
qui  pluribus  angulis  continctur,  si  a  medietale  pei 
singulos  angulos  liueu1  producautur,  tot  eum  divi- 
dunt  trianguli,  quot  ipsam  figurani  angulos  hahere 
contigerit.  Quadratum  enini  ita  ducta±  linea:  in  V, 
pentagonum  in  5,  hexagonum  in  6,  heptagonum  in  7, 
et  caeteros  in  suorum  angulorum  modo  niensuraque 
per  triangulos  partiuutur,  ut  est  subjecta  descriptio. 


i; 


tein  superlicies  uno  tantum  intervallo  solidi  corpo- 
ris  dimensione  superatur,  qine  uuo  rursus  intervallo 
lineani  viucit,  qua;  longitudinis  n.ituram  retinens, 
latitudinis  expers  est.  Quae  linea  eo  quod  unius  est 
intervalli  sortita  naturam,  a  superficie  uno  inter- 
vallo,  a  soliditate  duobus  spatiis  vincitur.  Punctum 
igitur  alio  rursus  iutervallo  a  linea  vincitur,  ipsasci- 
licet  quae  reliqua  est  lougitudine.  Quare  si  punctum 
uno  quidem  intervallo  a  linea  supergreditur,  idem  a 
superficie  vincitur  duobus,  tribus  vero  intervalli  di- 
mensionibus  a  soliditate  relinquitur,  constat  punctum 
ipsum  sine  ulla  corporis  inagniLudine  vel  intervalli 
dimensione,  cum  et  longitudinis  et  latitudinis  etpro- 
funditatis  expers  sit,  omnium  intervallorum  esse 
principinm,  et  natura  insecabile,  quod  Graeci  afomon 
vocant,  id  est  ita  diminutum  atque  parvissimum,  ut 
ejus  pars  inveniri  non  possit.  Est.igitur  punctum primi 
intervalli  principium,  non  tamen  intervallum,  et  lineae 
caput,  sed  nondum  linea.  Sicut  linea  quoque  super- 
ficiei  principium  est,  sed  ipsa  superficies  non  est, 
et  secundi  intervalli  caput  esl,  secundum  tamen  in- 
tervallum  ipsa  non  retinet.  Idem  quoque  et  in  su- 
perficiei  rationem  cadit,  quae  et  ipsa  solidi  corporis 
et  triplicis  intervalli  naturale  sortitur  initium,  ipsa 
vero  nec  trina  intervalli  dimensione  distenditur,  nec 
ulla  crassitudine  solidatur. 

CAPUT  V. 

De  numero  lineari.  Adeoheecfigura  princeps  est  latitudinis,utcaeteraeom> 

Sic  etiam  in  numero    unitas  quidem   cum  ipsa  li-  f;  nes  saperficies  in  hanc  resolvantur,  ipsa  veroquoniam 


At  vero  triangula  figura  cum  eam  quis  ita  diviserit, 
in  alias  liguras  non  resolvitur  nisi  iu  seipsam,  in  tria 
enim  triangula  dissipatur. 


nearis  numerus  non  sit,  in  longitudinem  tamen  dis- 
tenti  numeri  principium  est.  Et  linearis  numerus 
cum  ipse  totius  latitudinis  expers  sit,  in  aliud  tamen 
spatium  latitudinis  extenti  numeri  sortitur  initium. 
Superficies  quoque  numerorum  cum  ipsa  solidum 
corpus  non  sit,  addita  tamen  altitudini  solidi  corpo- 
ris  caput  esl.  Hoc  autem  planius  his  exemplis  lique- 
bit.  Linearis  numerus  est  a  duobus  inchoans,  adjecta 
semper  unitate  in  unum  eumdemque  ductum  quanti- 
tatis  explicata  congeries,  ud  est  id  quod  subjecimus. 


I 


i.l 


I 


"J 


i»J 


niij 


nullis  est  principiis  obnoxia,  neque  ab  alia  latitudine 

sumpsit  initium,  in  sese  ipsa  resolvatur.  Idem  autem 

et  in  numeris  fieri  sequens   operis  ordo  monstrabit. 

CAPUT  VII. 

Dispositio  triangulorum  numerorum. 

Est  igitur  primus  triangulus   numerus    qui   solis 

tribus    unitatibus    dissipatur,  secundum    superficiei 

positionem,   triangula    scilicet  descriptione,   et  post 

nunc  quicunque  eequalitatem  laterum,  in  trina  late- 

rum  spatia  eegregant. 

3  6 


CAPUT  VI. 

De  planis  rectilineis  figuris,  quodque  earum  principium 
sit  triangulus. 

Plana  vero  superticies  in  numeris  invenitur,  quo- 

tieus  a  tribus  iuchoatione  facta  addita  descriptionis 

latitudine,    sequentium   se   naturalium   numerorum 

multitudine  anguli  dilatantur,  ut  sit  primus  triangu- 

lus  numerus,   secundus   quadratus,  tertius  qui  sub 

quinqueanguliscontinetur,  quem  pentagonum  Graeci 

nominanl;  quartus  hexagonus,  id  est  qui  sex  angu- 

lis  mcluditur  ;  quintusheptagonus,  sextusjogdogonus, 

id  est  qui  7  vel  8  angulorum   terminis  dilatantur,  et 

caeteri   eodem  modo  singillatim  per  naturalem  nu- 

merum  angulos  augeant,  in   plana  scilicet  descrip- 

tione  ligurarum.  Hi  vero  idcirco  a  ternario  numero 

inchoant,  quod  latitudinis  et  superficiei  solus  terna- 

rius  principium  est.  In  geometrica  quoque  idem  pla- 

nius  invenitur.  Dua?  enim  lineae  rectae  spatium  non 


D 


U23 


AN,  MANL.  SEV.  BOETII 


\m 


CAPUT  VIII. 
De  lateribus  triangulorum  numerorum. 
Ad  hunc  modum  intinita  progressio  est,  omnes- 
que  ordine  trianguli  eequilateri  procreabuntur,  et 
primum  omnium  ponent,  id  quod  ex  unitate  nasci- 
tur,  ut  haec  vi  sua  triangulus  sit,  non  inde  etiam 
opere  atque  actu.  Nam  si  cunctorum  est  mater  nu- 
merorum,  quidquid  in  iis  qui  ab  ea  nascuntur  nu- 
meris  invenitur,  necesse  est  ut  ipsa  naturali  quadam 
potestate  contineat,  ethujus  trianguli  latus  est  uni- 
tas.  Ternarius  vero  qui  primus  est  opere  et  actu  ipso 
triangulus,  crescente  unitate  binarium  numerum  la- 
tus  habebit.  Vi  enim  et  potestate  primi  anguli,  id 
est  unitatis,  unitas  latus  est,  actu  vero  et  opere 
trianguli  primi,  ii  est  ternarii  dualitas,  quam  Grseci 
dyada  vocant.  Secundi  vero  trianguli  qui  opere  atque 
actu  secundus  est,  id  est  senarii,  crescente  naturali 
numero  in  lateribus  ternarius  invenitur.  Tertius 
vero,  id  est  denarii,  quaternarius  latus  coutinet,  et 
quarti  vero,  id  est  15,  quinarius  latus  tenet,  et  quinti 
senarius.  Idemque  usque  in  inlinitum. 

CAPUT  IX. 

De  generatione  triangulorum  numerorum. 
Nascuntur  autem  trianguli  disposita  naturali  quan- 
titate  numerorum,    si   prioribus    semper   multitudo 
sequentium  congregetur.  Disponatur  enim    nataralis 
numerus  hoc  modo  : 


A  superior  forma,  sed  quatuor.  Ipse  quoque  aequalila- 
terumdimensione  porrigitur.  Suntautem  hujusmodi  : 


H 


1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

I 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

' 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

! 

1 

I    \     |    2    13    1 


5    16    1 


I    8 


Ex  his  igitur  si  primum  numerum  sumam,  id  est 
unitatem,  habeo  primum  triangulum,  qui  est  vi  et 
potestate,  nondum  etiam  actu  nec  opere.  Huic  si  se- 
cundum  aggregavero,  qui  in  naturali  numerorum 
dispositione  descriptus  est,  id  est  binarium,  primos 
mihi  triangulus  opere  et  actu  nascitur,  id  est  terna- 
rius.  Si  vero  huic  tertium  ex  naturali  numero  ad- 
jecero,  secundus  mihi  opere  et  actu  triangulus  pro- 
creatur.  Super  unum  enim  et  duo  si  tertium,  id  est 
ternarium,  aggregavero,  senarius  extenditur,  secun- 
dus  scilicet  triangulus.  Huic  vero  si  consequentem 
quaternarium  superposuero,  denarius  explicatur,  qui 
est  tertius  actu  triangulus,  quos  per  latera  dispo- 
nens,  ad  superioris  descriptionis  exemplar,  cunctos 
triangulos  numerossine  ullius  dubitationis  erroribus 
pernotabis,  et  quantas  ultimus  numerus  in  se  unita- 
tes  habet,  quem  superioribus  aggregabis,  tot  ipse 
qui  iit  triangulus  unitates  habebit  in  latere.  Nam 
ternarium,  qui  est  primus  actu  triangulus,  adjecto 
binario  unitati  feceramus ;  at  hic  duos  habet  in  la- 
tere,  et  senarium  his  adjecta  ternarii  quantitate 
produximus,  cujus  latus  soli  tres  continent,  et  idem 
in  aliis  cunctis  quot  unitates  habentem  numerum 
superioribus  aggregabis,  tot  uuitatibus  ejus  latera 
continebuntur. 

CAPUT  X. 

De  quadratis  numeris. 
Quadratus    vero    numerus  est  qui  etiam  ipse  qui- 
dem  latitudinem  pandit,  sed  non  in  tribus  angulis  ut 


CAPUT  XI. 

be  eorum  lateribus. 

Sed  in  his  quoque  secundum  naturalem  numerum, 
laterum  augmenta  succrescunt.  Primus  enim  vi  et 
potentia  quadratus,  id  est  unitas,  unum  habet  in  la- 
B  tere.  Secundus  vero,  qui  actu  primus,  id  est  4,  duo- 
bus  per  latera  positis  continetur.  Tertius  vero,  id  est 
novem,  qui  secundus  est  opere,  tribus  in  latere  po- 
sitis  aggregatur.  Et  ad  eamdem  sequentiam  cuncti 
procedunt. 

CAPUT  XII. 

De   quadratorum  generatione,    rursusque   eorum  late- 

ribus. 

Nascuntur  autem  tales  numeri  ex  naturalis  numeri 
dispositione,  [non  quemadmodum  superiores  trian- 
guli,  ut  ordinatis  ad  se  invicem  numeris  congregen- 
tur,  sed  uno  semper  intermisso,  qui  sequitur,  si  cum 
superiori  vel  superioribus  colligatur,  ordinatos  ex  se 
quadratos  efficiet.  Disponatur  enim  naturalis  nume- 
C  rus  hoc  modo  : 


I) 


H   M  2   I  3   |   4  I   5   I   6   !  7   I   8   |   9  |   10  |  H    | 

Ex  his  igitur  si  unum  respiciam,  primus  mihi  natus 
est  potestate  quadratus.  Quod  si  uno  relicto  priori 
tertium  junxero,  secundus  mihi  quadratus  efficitur. 
Nam  si  uni  relicto  binario  quinarium  apposuero, 
quaternariusmihi  quadratus  exoritur.  Quod  si  rursus, 
relicto  medio  quaternario,  quinarium  similiter  ag- 
gregavero,  quadratus  mihi  tertius,  id  est  novenarius 
procreatur.  Unus  enim  et  3  et  5  novem  colligunt.  At 
vero  si  his,  intermisso  senario.  septenarium  jungam, 
totain  16  ejus  summa  concrescit,  id  est  quarti  qua- 
drati  numerositas.  Et  ut  breviter  hujus  forma  pro- 
creationis  appareat,  si  cuncti  impares  sibimet  appo- 
nantur,  collocato  scilicet  naturali  numero,  quadra- 
torum  ordo  texetur.  Est  etiam  in  his  haec  naturse 
subtilitas  et  immobilis  ordinatio,  quod  tot  unitates 
unusquisque  quadratorum  retinebit  in  latere,  quauti 
fuerint  numeri  ad  conjunctionem  propriam  congre- 
gati.  Nam  in  primo  quadrato,  quoniam  ex  uno  fit, 
unus  est  in  latere.  In  secundo,  id  est  quaternario, 
quoniam  ex  uno  et  tribus  procreatur,  qui  duo  sunt 
termini,  binario  latus  texitur,  et  in  novenario,  quo- 
niam  tribus  numeris  procreatur,  latus  ternario  conti- 
netur.  Atque  idem  in  aliis  videri  licet. 

CAPUT  XIII. 

De  pentagonis  corumquc  latcribus. 
Pentagonus  vero  numerus  est  qui  ipse  quidem   in 


112:; 


l)E  ARITHMETICA  EIB.  II. 


1126 


latitudinem  secundum  unitatem  descriptis  quinque 
angulis  continetur,  cunctis  scilicet  lateribus  aequali 
dimensione  dispositis.  Sunt  autem  hi  : 


I      1      I 


I     12     |     22     |     35     |     51     |     70     | 


Eodem  quoque  modo  eorum  latera  succrescunt.  Nam 
primi  potestate  pentagoni,  id  est  unius,  idem  unus 
spatium  lateris  tenet.  Secundi  vero  quinarii,  qui  est 
actu  ipso  atque  jopere  primus  pentagonus,  bini  per 
latera  lixi  sunt.  Tertius  vero,  id  est  12,  tribus  in 
latus  auctus  est.  Quartus  22,  4  numerorum  jin  latere 
quantitate  distenditur.  Atque  idem  in  cceteris  se- 
cundum  unitatis  progressionem,  in  naturali  scilicet 
numero,  secundum  superiorem  ligurarum  incrementa 
tendunlur. 


A  curn  se  binario  superarent ;  pentagoni  vero  natura 
fuit  cx  duobus  interpositis  relictisque  qui  se  ternurio 
rincerent.  Secundum  quoque  talia  augmenU  hexa- 
gonorum,  vel  octogonorum,  vel  !)  laterum  ligura, 
vel  10,  vel  quotlibet  aliorum,  competenti  progres- 
sione  conlicitur.  Ut  enim  in  pentagono,  duobus  in- 
termissis  eos  jungebamusqui  se  ternario  superarent, 
ita  nunc  in  bexagono,  tribus  'intermissis  eos  junge- 
mus  qui  se  quaternario  transeant,  et  erunt  quidem 
eoruni  radices  et  fundameuta,  ex  quibus  junclis  om- 
nes  bexagoni  nascuntur. 


I        I 


9       |      1.1      I      17      |     21      I 


1! 


Et  ad  eumdem  ordinem  consequentes,  atque  ab  bis 
sexangulorum  forma?  nascuntur. 


I       1       I 


I      15      I      28      |      45      |      06      | 


.13 


4  basis 


5  basis  6  basis 

CAPUT  XIV. 

De  generatione  pentagonorum. 

Nascuntur  autem  bi  numeri  qui  extensi  in  latitu- 
dinem,  quinque  angulos  pandunt,  ab  eadem 'natura- 
lis  numeri  quantitate  in  sese  coacervata,  ita  ut  duo- 
bus  semper  interjectis  numeris  superiori  vel  supe- 
rioribus,  vincens  ternario  eum  cui  jungendus  est 
aggregetur.  Namque  unitate,  intermissis  duobus  et 
tribus,  si  quatuor  jungas,  qui  tribus  ipsam  superent 
unitatem,  quinarius  pentagonus  procreabitur.  Post 
4  verosi,  intermisso  quinario  et  senario,  7  aggreges, 
duodenarium  pentagonum  procreabis.  Namque  1  et 
4  et  7  numeri  12  explebunt.  Hoc  etiam  in  aliis  fiet. 
Nam  si  10,  vel  13,  vel  16,  vel  19,  vel  22,  vel  25  su- 
perioribus  cunctis  adjunxeris,  eodem  ^quo  superius 
modo  pentagoni  fient,  secundum  superiorem  de- 
scriptionem. 

I      22     |      35      |      51      |     70      1      92      |    117  T~ 

CAPUT  XV. 

De  hexagonis  eorumque  generationibus. 

Hexagoni  autem,  qui  sex  angulis,  et  heptagoni, 
qui  7  rursus  lateribus  continentur,  secundum  hunc 
modum  eorum  laterum  augmenta  succrescunt.  Nam- 
que  in  trianguli  numeri  natura  procreationeque  ipsos 
numeros  jungebamus,  qui  sese  in  naturali  disposi- 
tione  sequerentur,  et  se  tantum  unitate  transirent ; 
quadrati  vero  numeri,  id  est  tetragoni  procreatio, 
fiebat  ex  numeris  qui  uno  intermisso  copulabantur, 


Quos  ad  superiorem  modum,   scilicet  descriptos,  in 
propriis  ordinibus  pernotabis. 

CAPUT  XVI. 

De  heptagonis  eorumque  gcncrationibus,  et  communis 
omnium  figurarum  invcnicndse  generationis  regula, 
descriptionisque. 

Septem  vero  angulorum  jQgura  est,  cum  ad  eum- 
dem  ordinem  progressionis  uno  plus  quam  iu  sexan- 
gulorum  ligura  numero  intermisso  superiori  conjun- 
xeris.  Nam  si  quatuor  interpositis,  qui  sese  quinario 
vincant,  aggregaveris,  heptagoni  continuo  ligura 
nascetur,  ut  hi  numeri  sint  eorum  radices,  et  (ut  su- 
C  perius  dictum  est)  fundamenta. 


I       1       I 


I       11       |       16      | 


21 


I 


Qui  vero  ex  his  constant  hi  sunt. 


J L 


I       18       1       34       | 


;..; 


i) 


Novem  vero  angulorum  secundum  eumdem  ordinem 
forma  procreatur,  ita  ut  secundum  sequalem  pro- 
gressionem  primi  quoque  eorum  numeri  distent. 
Nam  in  triaDgulo  qui  sunt  numeri,  quae  prima  su- 
peificiei  figura  est,  uno  sese  tantum  numeri  praece- 
dunt,  qui  scilicet  eorum  naturam  descriptionemque 
perticiunt.  In  tetragono  vero  qui  secundus  est,  duo- 
bus  sese  juncti  numeri  vincunt,  et  in  pentagono 
3,  et  in  hexagono  4,  et  in  heptagono  5,  hujusque  rei 
nullus  est  modus.  Hoc  autem  nos  subjectarum  for- 
raarum  descriptiones  docebunt. 


1.3. 
4 


1.3.5. 
9 


1.3.3.7. 
16 


i 

1 

1 

1 

1 

1 

il  i   i   i 
ihhh 

1 

1 

i  i 

1 

1 

1 

1 

i 

1     1  |  1  1  1  ! 

U2' 


AN.  MANL    SEV.  BOETII 


1128 


1.4 
5 


1.5. 

6 


A 


I.  5.  9.  13 


CAPUT  XVII. 

Bescriptio  figuratorum  numerorum  in  ordine. 

Similiter  autem  licebit  et  aliarum  formarum,  quae 
pluribus  angulis  continentur,  quantitates  ascribere. 
Sed  quoniam  facilius  oculis  subjecta  retinentur,  su- 
pradictarum  formarum  numerositas  in  subteriore 
descriptione  ponatur. 


Trianguli 

1 

1    3    |    C   |   10  ! 

15 

25 
35 

I  21 

1  30 
1  51 

'    is    | 

J    Quadrati 

1 

1    4    |    9    |   16  | 

1   49   1 

Pentagoni 

1 

1    5    1    12  |  22  | 

1  70  | 

Hexaponi    | 

1 

I   6   115  1  28  | 

"1    7    |  18  1  34  | 

45 
55 

I   66 
1  81" 

1   91    | 

|    Heptagoni 

1 

11121 

CAPLT  XVI II. 

Qui  figurati  numeri  ex  quibus  figuratis  numeris  fiant 
atque  quod  triangulus  numerus  omnium  reliquorum 
principinm  sit. 

His  igitur  ita  sese  babentibus,   quid   in  hac  re  sit 
consequens  investigemus.  Omues  enim  tetragoni  qui 


A  sub  triangulis  sunt  naturali  ordinatione  dispositi,  ei 
superioribus  triangulis  procreantur,  illorumque  'col- 
lectione  qnadrati  figura  componitur.  Quatuor  enim 
tetragonus  fit  ex  uno  et  tribus,  id  est  ex  duobus  su- 
perioribus  triangulis.  Novem  vero,  extribus  et  6,  sed 
utrique  sunt  trianguli.  At  16  ex  6  et  10,  et  25  ex  10 
et  15.  Idemque  in  sequenti  ordine  quadratorum  con- 
stans  atque  immutabile  reperitur.  Pentagonorum  vero 
summae  conficiuntur  ex  uno  super  se  tetragono,  et 
altrinsecus  triangulo  constituto.  Namque  5  pentago- 
nus,  ex  quatuor  super  se  posito  tetragono,  et  ex  uno 
qui  in  triangulorum  ordine  ponitur,  aggregatur.  Duo- 
decim  vero  pentagonus,  ex  novenario  super  se  qua- 
drato,  et  tribus  secundo  triangulo  nascitur.  Viginti 

~  duo  vero  ex  16  et  6,  quadrato  scilicet  atque  trian- 
gulo,  et  35  ex  25  et  10,  et  in  ordinem  ad  eumdem 
modum  intuentem  nulla  cunctatio  contrarietatis  im- 
pediet.  At  vero  si  bexagonos  librata  examinatione 
perspicias,  ex  eisdem  triangulis  et  super  se  positis 
pentagonis  procreantur.  Namque  sex  hexagonus  ex 
quinario  pentagono  et  uno  qui  est  in  triangulorum 
ordine  dispositus  nascitur.  Nec  alia  est  origo  15 
hexagoni,  nisi  ex  duodenario  pentagono  et  ternario 
triangulo.  Quod  si  28  rursum  hexagonum  ex  quibus 
superioribus  nascatur  addiscas,  nullos  invenies  nisi 
2-2  pentagonum  senariumque  triangulum.  Atque  hoc 
in  caeteris.  Nec  hunc  geniturae  ordinem  heptagono- 
rum  procreatio  refutabit,  Namque  ex  super  se  hexa- 
gonis,  et  ex   eminus   positis  triangulis  procreantur. 

C  Septem  enim  heptagonus  nascitur  ex  senario  hexa- 
gono,  et  uno  potestate  triangalo,  18  vero  heptagor.us 
ex  15  hexagono  etternario  triangulo  conjungatur.  e; 
34  ex  28,  scilicet  hexagono  et  senario  triangulo.  at- 
que  hoc  in  cunctis  inoffensum  reperire  licet.  Videsne 
igitur  ut  primus  omnium  triangulus  cunctorum  sum- 
mas  efficiat,  et    omnium  procreationibus  misceatur0 

CA.PLT  XIX. 

Pertinens  ad  figuratorum  numerorum  descriptiomm 
speculatio. 

Hi  vero  omnes  si  ad  latitudinem  fuerint  compa- 
rati,  id  est  trianguli  tetragonis,  vel  tetragoni  penta- 
gonis,  vel  pentagoni  hexagonis  vel  hi  rursus  hepta- 
gonis,  sine  aliqua  dubitatione  triangulis.  sese  sa- 
perabunt.  Namque  si  ternarium  triangulum  quater- 
nario,  vel  'quaternarium  tetragonum  quinario,  vel 
quinarium  pentagonum  senario  hexagono,  vel  sena- 
rium  septenario  heptagono  compares,  primo  se  trian- 
gulo,  id  est  sola  transeuut  unitate.  At  vero  si  sena- 
rius  contra  novenarium.  vel  hic  contra  12,  vel  hic 
contra  15,  vel  15  contra  18  pro  inveniendis  ditfe- 
rentiis  comparentur,  secundo  se  triangulo,  id  est  ter- 
nario,  superabunt.  Decem  vero  ad  10,  et  19  ad  22, 
et  22  ad  28,  et  28  ad  34  si  componas,  tertio  se  trian- 
gulo  vincent,  id  est  senario.  Atque  boc  rite  notabitur 
in  aliis  cunctis  sequentibus  esse  perspeetum,  omnes- 
que  se  triangulis  antecedent.  Quare  perfecto,  ut  arbi- 
tror,  demonstratumestomnium  formarumprincipium 
elementumque  esse  tnangulum. 


D 


H29 


DK  AKITHMETICA   LIB.    II. 


I  130 


CAPUT  XX. 

De  numcris  solidis. 

Hinc  vero  ad  liguras  solidas  facilior  via  est.  Pree- 
coguito  enim  quid  in  planis  numerorum  liguris  vis 
ipsa  quantitatis  naturaliter  operetur,  ad  solidos  nu- 
meros  non  erit  ulla  cunctatio.  Sicut  enim  iongitu- 
diui  numerorum  aliud  intervallum,  id  est  superli- 
ciem,  ut  latitudo  ostenderetur,  adjecimus,  ita  nunc 
latiludini  si  quis  addat  eam  quse  alias  altitudo,  alias 
crassitudo,  alias  profunditas  appellatur,  solidum  nu- 
meri  corpus  explebit. 

CAPUT  XXI. 

De  pyramide  quod  ea  sit  solidarum  figurarum  princi- 
pium,  sicut  triangulus  planarum  ct  de  speciebus 

Videtur  autem  quemadmodum  in  planis  liguris 
triangulus  numerus  primus  est,  sic  in  solidis  qui  vo- 
catur  pyramis  profunditatis  esse  principium.  Om- 
nium  quippe  ratarum  in  numeris  figurarum  necesse 
est  invenire  primordia.  Est  autem  pyramis  alias  a 
triangula  basi  in  akitudinem  sese  erigens,  alias  a  te- 
tragona,  alias  a  pentagona,  et  secundum  sequentium 
multitudiues  angulorum  ad  unum  cacuminis  verti- 
cem  sublevata.  Posito  enim  triangulo  atque  dispo- 
sito,  si  per  tres  angnlos  singulae  rectae  lineae  stantes 
ponantur,  haeque  tres  inclinentur  ut  ad  unum  me- 
dium  punctum  vertices  jungant,  fit  pyramis.  Quae 
cum  a  triangula  basi  profecta  sit,  tribus  triangulis 
per  latera  concluditur  boc  modo  :  Sit  a,  b,  c,  trian- 
gulum,  si  buic  igitur  triangula  per  tres  angulos  eri- 
gantur  lineac,  et  ad  unum  punctum  convertantur, 
quod  est  d,  ita  ut  d  punctum  non  sit  in  plano  sed 
pendens,  illae  scilicet  lineac  ad  ipsum  erectse  verti- 
cem,  et  quodammodo  cacumen  d  facient,  et  erit  ba- 
sis  a,  b,  c.  unum  triangulum,  per  latera  vero,  tria 
triangula,  id  est  unum  triangulum  a,  d,  b,  aliud  vero 
b,  d,  c,  teitium  vero  c,  d,  [a. 


A  pyramis  triangulis  continebitur,  et  si  ab  bexagnno, 
sex  triangulis  nibilominus,  et quantoscunque  angulos 
babuerit  Hgura  super  quam  pyramis  residet,  tot  ipsa 
per  latera  triangnlis  continetur,  ut  in  subjectis  dus- 
criptionibus  palam  est. 


Pyramis  ex  tetragono 


Pyramis  ex  pentagono 


B 


C 


Pyramis 
ex  hexagono 


Pyramis 
ex  ogdogono 


Pyramis 
ex  heptagono 


M_l/ 


CAPUT  XXIII. 
Solidorum  generatio  numcrorum 
Dicuntur  autem  bujusmodi  pyramides  boc  modo  : 
Prima  pyramis  de  triangnlo,  secunda  pyramis  de  te- 
tragono,  tertia  pyramis  de  pentagono,  quarta  pyra- 
mis  de  hexagono,  quintapyramis  de  heptagono.  Idem 
in  caeteris  constat  numeris.  Nam  quoniam  lineares 
numeros  esse  diximus  qui  ab  uno  profecti  in  infini- 
tum  currerent,  ut  sunt  : 


D 


CAPUT  XXII. 

De  his  pyramidis  quse  a  quadratis  vel  a  cxteris  mul- 
tiangulis  figuris  proficiscuntur. 

Item  si  a  tetragona  basi  proiiciscatur,  et  ad  unum 
verticem  ejus  linea?  dirigantur,  erit  pyramis  quatuor 
triangulorum  per  latera,  uno  tantum  tetragono  in 
basi  posito,  super  quam  figura  ipsa  fundata  est,  et 
si  a  pentagono  surgant  quinque  lineae,  quinquerursus 

Patrol.  LXIII. 


I    1    |   2  I   3  I  4  I  o|   6  1   7   I   8  |  'J  I  10  1 

His  autem  ordinatim  compositis,  et  in  se  invicem 
cum  distautia  junctis,  superticies  nescabantur,  ut  si 
unum  et  duo  jungeres,  primus  triangulus  nasceretur, 
id  est  3,  et  cum  his  adjungeremus  tertium,  id  est  ter- 
narium,  senarius  triangulus  rursus  ocurreret,  et 
post  hos,  tetragoni,  uno  intermisso,  peutagoni  vero 
duobus,  hexagoni  tribus,  heptagoni,  relictis  quatuor, 
nascebanlur.  Nunc  vero  adsolidorumcorporum  pro- 
creationem,  ipsae  nobis  superficies  naturaliter  figu- 
rata^  provenient,  et  ad  faciendas  quidem  pyramidas 
a  triangulo  ipsinobis  trianguli  componendi  sunt.  Ad 
procreandas  vero  pyramidas  a  tetragono,  tetragoni, 
ad  eas  vero  quae  sunt  a  pentagono,  pentagoni  copu- 
landi  sunt,  ct  illae  quae  sunt  ab  hexagono  vel  hepta- 
gono,  non  nisi  hexagonorum  vcl  heptagonorum  co- 
pulationenascentur.  Primusergopotestatetriangulus, 
unitas  est,  eamdemque  etiam  ponemus  virtute  pyra 

36 


1131 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1132 


midem  ;  secundusvero  triangulus  est  ternarius,  queni  A  rarum  esse  priucipium,  quod  omnis  nyramis  a  qua- 


si  cum  primo  conjunxero,  id  est  cum  unitate,  qua- 
teruaria  mihi  profunditas  pyramidis  excrescit.  At 
vero  si  iis  tertium  senarium  jtinxero,  denaria  pyra- 
midis  procreabitur  altitudo.  Hissi  denarium  junxero, 
20  numerorum  pyramis  veniet,  atque  ita  in  cunctis 
aliis  eadem  ratio  copulationis  est. 

Trianguli. 


1113 

|    6    1  10  1  15  1  21  1  28  I   36  I   45 

1  53  1 

Pyramides  a  triangalis. 

1    1    1   4 

10  l  20  I  35  |  56  |  84  |  120  I  165 

220  1 

cunque  basi  profecta,  vel  a  quadrato,  vel  a  pentagono, 
vel  ab  hexagono,  vel  ab  heptagono,  vel  a  quocunque 
similium,  solis  triangulis  usque  ad  verticem  conti- 
netur. 

CAPUT  XXIV. 
De  curtis  pyramidis. 

Scire  autem  oportet  quae  sunt  curtae  pyramides, 
vel  quae  bis  curtae,  vel  quae  ter  curtae,  vel  quater,  et 
deinceps  secundum  numerorum  adjectionem.  Per- 
fecta  enim  pyramis  est  quae,  a  qualibetbasi  profecta, 
usque  ad  primam  vi  et  potestate  pyramidum  perve- 
nit  unitatem.  Sin  vero,  a  qualibet  basi  profecta,  usque 
ad  unitatem  altitudo  illa  non  venerit,  curta  vocabi- 
n  tur.  Recteque  hujusmode  pyramis  tali  nuncupatione 
signatur,  si  usque  ad  extremitatem  punctumque  non 
veuerit.  Haee  autem  est,  ut  si  quis  16  tetragono  adji- 
ciat  9,  atque  huic  4,  et  ab  ulterioris  sese  adjectione 
unitatis  suspendat,  pyramis  quidem  iigura  est,  sed 
quoniam  usque  ad  cacumen  verticis  non  excrevit, 
curta  vocabitur,  et  habebit  summitatem  non  jam 
punctum  quod  unitas  est,  sed  superiiciem,  quod  est 
quilibet  numerus  secundum  basis  illius  angulos  por- 
rectus,  atque  ultimus  aggregatus.  Nam  si  tetragona 
fuerit  basis,  quadrata  diminutione  semper  ascendit, 
et  si  pentagona  basis  similiter,  et  si  hexagona,  illa 
quoque  ultima  superficies  erit  hexagona.  Ergo  in 
curta  pyramide,  tot  erit  angulorum  superticies  quot 
si  unitatem  primam  ex  hac  dispositione  praesu-  fuerit  basis-  Si  ^ero  illa  pyramis  non  solum  ad  uni- 
nam,  erit  mihi  potestate  et  vi  pyramis  ipsa  unitas,  C  tatem   extremitatemque    non   pervenit,    sed  nec   ad 


In  hac  igitur  conjunctioue  necesse  est  ut  semper  qui 
ultimus  sit  conjugatorum  numerorum,  is  quasi  quo- 
dammodo  basis  sit.  Cunctis  enim  latior  invenitur  ;  et 
qui  ante  ipsum  numeri  conjunguntur,  minores  esse 
necesse  est,  usque  dum  ad  unilatem  detractio  rata  per- 
veniat,  quae  puncti  quodammodo  et  verticis  obtineat 
locum.  Namque  in  10  pyramide  super  sex  additi  sunt 
3  atque  unus,  qui  senarius  superat  ternariam  quan- 
titatem,  ipsi  vero  tres  unum  pluralitate  transcendunt, 
quiunus  extremum  terminum  progressionis  offendit. 
Similis  quoque  ratio  in  cseteris  prospici  potest,  si 
eorum  procreationes  diligentius  volueris  perscrutari. 
Illse  vero  quse  sunt  a  tetragono  pyramides,  eadem  te- 
tragonorum  super  se  compositione  nascuntur.  De- 
scriptis  enim  cunctis  tetragonis,,  id  est  : 

11     I    4  |   9   |  16  1  25  |  36  |   49   I   64   |   81    |  100T~ 


nondum  etiam  opere  atque  actu.  At  si  huic  tetrago- 
num  superponam,  idest4,  nascetur  pyramis  quinque 
numerorum  qua?.  duobus  tantum  numeris  per  latera 
positis  continetur.  Sin  vero  his  sequentes  9  adjecero, 
iiet  mihi  1  i  numerorum  forma  pyramidis,  quse  per 
latera  trtbus  unitatibus  concludatur.  Atque  huic  si 
sequentem  tetragonum  16  superponam,  tricenaria 
mihi  pyramidis  forma  producitur.  In  his  quoque 
omnibus  pyramidibus  tot  erunt  unitates  per  latera 
quantae  in  se  fuerint  numerorum  aggregata?  quanti- 
tates.  Nam  unitas,  quae  prima  pyramis  est,  unum 
solum  id  est  seipsam,  gerit  in  latere.  Quinque  vero 
quae  constant  ex  1  et  4,  duobus  per  latera  designa- 
tur,  et  14,  quae  ex  tribus  numeris  compositis  fit,  ter- 
nario  numero  in  latere  posito  constituitur.  Hanc  au- 
tem  pyramidum  generationem  monstrat  subjecta  de- 
scriptio  : 

Tetracroni. 


1     I    4   I   9  1  16  1  25  I  36  I  49   I   6'i-  I  81    I  100 


Pyramides  a  totragoms. 


I    1 


I  14  1  30  I  55  I  91  I  140  |  201-1  285  I  385 


Et  ad  eumdem  modum  cunctae  a  caeteris  multian- 
gulis  profecta?  formae,  in  altioris  summa?  spatia  pro- 
ducuntur.  Omnis  enim  multorum  angulorum  forma, 
ex  sui  generis  ligura  unitati  superposita,  ab  uuo  in- 
gredientibus  ac  pyramidum  constituendas  tiguras 
usque  in  inlinila  progreditur.  Et  ex  hoc  equidem  ap- 
parere  necesse  est  triangulas  formas  caeterarum  ligu- 


pnmum  quoque  opere  et  actu  multiangulum  ejus 
generis  cujus  fuerit  basis,  bis  curta  vocabitur,  ut  si, 
a  16  tetragono  proficiscens,  usque  in  9  terminum 
ponat,  neque  excrescat  ad  4,  et  quotcunque  tetra- 
goni  defuerint,  totiens  eam  curtam  esse  dicemus.  Ut 
si  unitas  defuerit  primus  quadratus,  curtam,  quam 
Graeci  koluron  vocant.  Si  vero  duobus  tetragonis, 
delicit,  id  est  unitate  et  eo  qui  sequitur,  vocatur  bis 
curta,  quam  Graeci  dikoluron  appellant.  Quod  si  tri- 
bus  tetragonis,  ter  curta  dicitur  quam  Graeci  tricolu- 
ron  nominant,  et  ,'quotcunque  tetragoni  fuerint  mi- 
nus  totiens  illam  pyramidam  curtam  esse  proponi- 
mus.  Hoc  autem  non  solum  a  tetragono  pyramidis, 
sed  in  omnibus  ab  omni  multiangulo  progredienti- 
bus  speculari  licet. 

CAPUT  XXV. 
'     Lc  cubis,  vel  asseribus,  vel  latcrculis,   vel  cuneis,   vel 
sph&ricis  et  parallelipipedis  numeris. 

Ac  de  solidis  quidem  quae  pyramidis  formam  obti- 
nent  aequaliter  crescentibus,  et  apropria  velut  radice 
multianguli  iigura  progredientibus,  dictum  est.  Est 
alia  rursus  quaedam  corporum  solidorum  ordinabilis 
compositio,  eorum  qui  dicuntur  cubi  vel  asseres,  vel 
laterculi,  vel  cunei,  vel  sphaerae,  vel  parallelipipedi. 
quae  sunt  quotiens  superticies  contra  se  sunt,  et 
ductae  in  infinitum  nunquam  concurrent.  Dispositn 
euim  in  ordinem  tetragonis. 


1) 


I       1       I 


9        I       16       I      25      | 


1 1 33 


DE  ARITHMETICA  MIJ.  II. 


1134 


quoniam  hi  solam  longitudinem  latitudincmque  sor- 
titi  sunt,  et  altitudine  carent,  si  per  latera  solam 
unam  multiplicationem  recipiant,  eequalem  provehunt 
profunditatem.  Nam  quatuor  tetragonus,  duos  habot 
m  latcre,  et  natus  est  ex  bis  duobus.  I?is  enim  duo 
quatuor  faciunt.  Ilos  ergo  duos  ex  ipsius  latere  si 
multiplices  eequaliter,  cubi  forma  nascetur.  Nam  si 
bis  biuos  bis  facies,  octonaria  quautitas  crescit,  et 
est  primushic  cubus.  Novem  vero  tetragonus,  quo- 
niam  3  habet  in  latere,  et  factus  est  ex  tribus  in  se 
multiplicatis,  si  enim  unain  lateris  multiplicatiohem 
adjunxeris,  rursus  alius  cubus  eequali  laterum  for- 
matione  crescit.  Ter  enim  tres  si  tertio  duxeris,  27 
cubi  ligura  producitur.  Et  IG,  qui  est  ex  4,  si  quater 
augescat,  sexaginta  quatuor  cubus  pari  laterum  "  di- 
mensinne  crassabilur,  et  sequentes  quidem  letragoni, 
secundum  eumdemmodum,  niulliplicationefacta,pro- 
vehuntur.  Tot  autem  necesse  est  uuitates  cubus  ba- 
beat  in  latere,  quol  habuit  primus  llle  tetragouus  ex 
quo  ipse  productus  est.  Nam  quoniam  4  tetragonus 
duos  tantum  [numeros  habet  iu  latere.  duos  quoque 
habet  octonarius  cubus,  et  quoniam  novem  tetrago- 
nus  tribus  per  latus  unitatibus  ligurabatur,  solo 
ternario  27  cubi  latus  urgetur.  Et  quoniam  10  tetra- 
gonus  quatuor  unitatum  latus  habebat,  tolidem  64 
cubus  in  latere  gestabit  unitates.  Quare  etiam  vi  et 
potestate  cubi,  quod  est  unitas,  unus  erit  in  latere. 
Omnis  enim  tetragonus  una  quidem  superlicies  est 
quatuor  angulorum,  totidemque  laterum.  Omnis  au- 
tem  cubus  qui  ex  tetragonorum  superlicie  inprofun- 
ditatem  corporis  crevit,  per  tetragoni  scilicet  latus 
multiplicatus,  habebit  quidem  superiicies  6,  quarum 
singula  planitudo  tetragono  illi  priori  aequalis  est. 
Latera  vero  12,  quorum  unumquodque  singulis  his 
quae  superioris  fuere  tetragoni  eequum  est,  et,  ut 
superius  demonstravimus,  tot  unitatum  est.  Angu- 
los  vero  8,  quorum  singulus  sub  tribus  hujusmodi 
continetur,  quales  priores  fuere  tetragoni  unde  cu- 
bus  ipse  productus  est.  Ergo  ex  naturalitcr  profuso 
numero,  qui  in  subjecta  forma  descripti  sunt,  sub- 
jecti  tetragoni  nascuntur,  et  ex  his  tetragonis  qui 
subnotatisunt  cubi  provehuntur. 

Numerus  naturalis. 


I     1      1     2     I      3      I      4 


6 


Tetragoni. 


I     j       14     1      9      I     10     1     23     I     30     I     4'J     I 

Cubi. 


'|1      |     8     I     27     |     04     M.o    I   210    1   3 43    1 

Etqu  .niam  omnis  cubusab  aequilateris  quadratispro- 
fectus,  a?quus  ipseomnibus  partibus  est,  nam  etlati- 
ludini  longitudo,  et  hisduobuscompar  est  altitudo,  et 
secundum  sexpartes,id  est  sursum,  deorsumdexlera, 
sinistra,  ante,  post,  sibi  aequalem  esse  necesse  est  : 
huic  oppositum  contrariumque  esse  oportebit,  qui 
neque  longitudinem  latitudini,  neque  haec  duo  pro- 
funditati  gerat  aequalia,  sed  cunctis  inaequalibus, 
quamvis  solida  figura  sit,  ab  aequalitate  cubi  longis- 
sime  distare  videatur.  Hi  autem  sunt,  ut  si  quis   fa- 


A  ciat  bis  tres  quater,  vel  ter  quater  quinquies,et  alia 
hujusmodi,  quae  per  imrquales  spatiorum  gradus 
inaeqaaliter  provehuntur.  llajc  autem  forma  Graeco 
nomine  scalenos  vocatur,  nos  vero  gradatam  possu- 
mus  dicere,  quod  a  minore  modo  velut  gradibus 
crescat  ad  majus.  Vocant  autcm  eamdem  figuram 
Graeci  quidani  sperniscon,  nos  autem  cuncum  possu- 
mus  dicere.  Etenim  quos  ad  quamlihet  illam  rem 
constringendam  cuneos  formant,  neque  latitudinis, 
neque  longitudinis,  neque  altitudinis  hsbita  ratione, 
quantuin  commodum  fuerit,  tantum  vel  altitudini  mi- 
nuitur,  vel  crassitudini  profunditatis  augetur.  Alquc 
ideo  hos  plerumque  necesse  est  omnibus  partibus 
inaaqualibus  inveniri.  Quidam  vcro  hos  bomiscos  vo- 
cant,  id  est  quasdam  arulas  quse  in  Ionica  Greecioe. 
regione  (ut  ait  Nicomachus)  hoc  modo  formatae 
fuerunt,  ut  neque  altitudo  latitudini,  neque  hoec  lon- 
gitudini  convenirent.  Vocatur  autem  aliis  quibusdam 
nominibus,  quae  nunc  prosequi  supervacuum  judica- 
mus.  Igitur  cubi  aequalibus  spatiis  se  porrigenlibus 
et  hujus  formae,quam  diximus,  gradata  distributione 
disposita,  medietates  sunt,  quae  neque  cunctis  parti- 
bus  sequales  sunt,  neque  omnibus  inaequales,  quos 
Graeci  parallelepipedos  vocant.  Latini  nomen  hoc  lta 
uniformitercompositumhabere  nonpossunt.  Uttamen 
idem  pluribus  dictum  sit,  ea  namque  hoc  nomine 
vocatur  figura,  quce  alternatim  positis  latitudinibus 
continetur. 

c  CAPUT  XXVI. 

De  parte  allera  longioribus  numeris,   antelongioribus, 
eorumque  gcneralionibus. 

Hujusmodi  vero  formas!  quales  sunt  quae  vocantur 
a  Graecis  heteromikeis,  nos  dicere  possumus  parte 
altera  longiores,  quarum  figurarum  numerus  quoque 
hoc  modo  diffiniendus  est.  Parte  altera  longior  est 
numerus,  quem  si  in  latitudinem  describas,  et  ipse 
quidem  4  provenit  laterum  et  4  angulorum,  sed  non 
cunctis  aequalibus,  sed  semper  minus  uno.  Namque 
nec  latera  lateribus,  cuncta  cunctis  aequa  sunt,  nec 
longitudini  latitudo,  sed  (ut  dictum  est)  cum  hinc 
altera  jiars  major  fuerit,  uno  tantum  minorem  prae- 
cedit  ac  superat.  Si  enim  numerum  naturalem  dis- 
_.  ponas  in  ordinem,  et  secundum  per  primum  multi- 
plices,  talis  nascetur  numerus;  vel  si  secundum  per 
tertium,  vel  si  tertium  per  quartum,  vel  si  quartum 
per  quintum  omnesque  hi  unitate  tantum  additamul- 
tiplicentur,  nascentur  parte  altera  longiores.  Dispo- 
natur  enim  numerus  naturalis. 


1     I      2     I     3     | 


I 


0      I 


I 


Et  tunc  quidem  hactenus.  Si  quis  igitur  faciat  unum 
bis,  facietduo.  Et  rursus  bis  tres  faciet  G,  ter  quater 
faciet  12,  quater  5  faciet  20,  et  hoc  modo  ad  eum- 
dem  ordinem.  Quicunque  igitur  ita  facti  sunt,  pro- 
creabuntur  parte  altera  longiores,  ut  subjecta  de- 
scriptio  docet.  In  qua,  ex  quibus  numeris  multiplicati 
nascunturparte  altera  longiores,  supra  ascripti  sunl. 
Qui  vero  nascantur,  subterius  suhnotati. 


4133 


AN.  MANL.  SEV.   BOETII. 


H36 


6 


12 


•20 


I    1 
I    1 


1111 
1111 
1111 


30 


11111 
1   1   1   1   1 

l  I  I  I  I 
11111 
I    1   I    I    i 


A  runt  unitate.  Quare  disponanturin  ordinera  omnesab 
unoirnpares,  et  subhisomnes  abinario  numeropares. 


I     1      I 


I 


11 


13 


6      I      8 


10 


12      11  4     |_ 


CAPUT  XXVII. 

De   antelongioribus  numeris,   ct  de  vocabulo    numeri 

parle  altera  longioris. 

Ergo  si  ab  unitate  tantum  discrepent  qui  multipli- 

cantur,  descripti  superius  numeri   protendentur.  Si 

veroaliquo  numero,  ut  ter  septem,  vel  ter  quinque, 


Est  ergo  princeps  imparis  ordinis,  unitas,  quse  ipsa 
quidem  eflectrix  et  quodammodo  forma  qusedam  est 
imparitatis.  Quse  intantum  ejusdem  nec  mutabilis 
substantise  est,  ut  cum  vel  seipsam  multiplicaverit, 
vel  in  planitudine,  vel  |in  profunditate,  vel  si  alium 
quemlibet  numerura  per  seipsara  multiplicet,  a  prio- 
ris  quantitatis  forma  nondiscrepet.  Namque  si  unum 
semel  facies,  vel  si  semel  unum  semel,  vel  si  duo  se- 
mel,  vel  si  tres  serael,  vel  si  quatuor  semel,  vel  si 
quemlibet  alium  numerum  multiplicet,  a   quantitate 


vel  aliquando  modoalio,  etnoneorum  latera  soladis- 

crepent  unitate,   non  vocabitur   bic  numerus    parte  B  sua  is  quem  multiplicat  numerus  non  recedit,   quod 

altera  longior,  sed  antelongior.  Alterum  enim  apud      circa  alium  numerum  non  potest  inveniri.  Parisvero 


Pytbagoramvel  sapientiee  ejus  heeredes,  nulli  alii 
nisi  tantum  binario  ascribebatur.  Hunc  alteritatis 
principium  esse  dicebant.  Eamdem  autem  naturam, 
et  semper  sibi  similem  consentientemque,  nullam 
aliam  nisi  primsevam  ingeneratamque  unitatem.  Bi- 
narius  autem  numerus,  primus  est  unitate  dissimilis 
idcirco  quod  primus  ab  unitate  disjungitur,  atque 
ideo  alteritatis  cujusdam  principium  fuit,  quod  ab 
illa  primaet  semper  eadem  substantia,  sola  tantum 
est  unitate  dissimilis.  Merito  ergo  dicenturhi  numeri 
parte  altera  longiores,  quod  eorum  latera  unius  tan- 
tum  sese  adjecta  numerositate  preecedunt.  Argumen- 


ordinis,  binarius  numerus  princeps  est,  quse  dualitas 
cum  ineodem  ordine  paritatis  sit,  tum  principium 
totius  est  alteritatis.  Namque  si  sese  ipsam  multipli- 
cet,  vel  per  latitudinem,  vel  etiam  profunditatem, 
vel  si  quera  numerumin  suam  conglobet  quantitatem, 
continuo  alter  exoritur.  Nam  bis  duo,  vel  bis  duo 
bis,  si  facias,  vel  bis  3,  vel  bis  4,  vel  bis  o,  vel  quem- 
libet  alium  multiplices,  quisquis  hinc  nascitur,  alius 
quam  primo  fuerat,  invenitur.  Nascuntur  autem  ex 
superiore  descriptione,  et  ex  primo  ordine  omnes 
tetragoni  boc  modo  :  Unum  enim  si  respexeris  pri- 
mus   potestate  tretragonus  est,  Sin  vero  unum  tribus 


tum  est  autem  alteritatem  in  binario   numero  juste  p  coacervaveris,  4  tetragonus  exoritur.   Huic  si  quina- 


constitui,  quod  non  dicitur  alterum  nisi  e  duobus 
ab  his  in  quos  bene  loquendi  ratio  non  negligitur. 
Amplius  quod  impar  numerus,  sola  unitate  perfici 
monstratus  est,  par  vero  sola  dualitate,  id  est  solo 
binario  numero.  Namcujuscunque  medietas  est  unus, 
Ille  impar:est,cujus  vero  2,  hicparitaterecepta,in  ge- 
mina  eequadisjungitur.  Quare  dicendum  estimparem 
numerum,  ejusdematque  insua  se  natura  tenentis, 
immutabilisque  substantiae  esse  participem,  idcirco 
quod  ab  unitate  formetur ,  parem  vero,  alterius  plenum 
esse  naturse  idcirco  quod  a  dualitate  completur. 

CAPUT  XXVIII. 

Quod  ex  imparibus  quadrati,  ex  paribus  partc  altcra 
longiores  fuint. 
At  vero  positis  in  ;ordinem  ab  unitate  iraparibus, 
etsubhis  a  dualitate  paribus  descriptis,  coacervatio 
imparium  tetragonos  facit,  coacervatio  parium  supe- 
riores  efficit  parte  altera  longiores.  Quare,  quoniam 
tetragonorum  haec  natura  est,  ub  et  ab  imparibus 
procreentur,  qui  sunt  unitatis  participes,  id  est 
ejusdem  immutabilisque  substantiee,  cunctisque par- 
tibus  suis  sequales  sint,  quod  et  anguli  angulis,  et 
latera  lateribus,  et  longitudini  compar  est  latitudo, 
dicendumest  hujusmodi  numeros  ejusdem  naturse 
atque  immutabilis  substantiae  participes.  Illos  vero 
numeros,  quos  parte  altera  longiores  paritas  creat, 
alterius  dicemus  esse  substantiae.  Nam quemadmodum 
uiius  a  duobus  uno  tantum  alter  est,  sichorunilatera 
a  se  tantum   uno  sunt  altera,  et  una    tantunr   diffe- 


I) 


rirrm  jungam,  novanus  rursus  occurrit.  Huic  sr 
copules  7,  16  quadrati  forma  se  suggerit.  Idemque 
si  in  cseteris  facias,  omrres  competenter  quadratos 
videas  procreari.  At  vero  ex  secundo  paritatis  or- 
dine,  iidem  cuncti  parte  altera  longiores  fiunt.  Nam- 
que  si  duos  primos  respexero,  hujusmodi  mibi  nu- 
merus  occurrit  qui  fit  ex  bis  uno.  Cum  vero  duobus 
sequentes  4  junxero,  parte  altera  longior  rursus  erit 
senarius,  scilicet  qui  fit  ex  bis  tribus.  Crri  si  sequen- 
tera,  aggregavero,  nascetur  milri  duodenaria  forma 
quse  lit  ex  quater  tribus.  Quod  si  continuatim  quis 
faciat,  cunctos  hujusmodi  numeros  in  competenti  or- 
dine  procrcatos  videbit.  Quam  descriptionem  scilicet 
inferior  forma  demonstrat  : 

Radices. 


1  1 

1,  3 

|    t,3,o    1    1,3,3,7    1      1,3,3,7,9      1 

Tetragoni,  id  est  quadrati. 

1    1 

4 

1        9        1         16          1             25             | 

ladices. 

1    2 

2,4 

I    2,  4  6    1    2,  4,6,8    |     2,4.  6,  8,  10     | 

Parte  altera  longiores. 

1    2 

0 

|       12       |         20          1             30             1 

CAPUT  XXIX. 
De  gcneratione  laterculorum,  eorumque  difflnitione. 

Quos  autenr  superius  laterculos  diximus,  qnae  sur.t 
et  ipsee  quidem  solidae  figurse,  hoc  nrodo  fiunt.  Quo- 
tiens  a^qualibus  spatiis  in  longitudinera  latitudinem- 
que   porrectis,  minor  his  additur   altitudo.   Ut   sunt 


1137 


DE  AlllTIIMETIl  A  I.IIt.   II 


1138 


hujusmodi  3  ter  bis,  qui  sunt  18,  vel    t  quater  bis,  A  tatioae   versati,  quid  in  quaque  re  csset  proprium, 


vel  alio  quolibet  modo,  ut  his  in  longitudinem,  lati- 
tudincmque  aequis,  minor  altitudo  ducatur.  Hi  defi- 
niunturhocmodo  :  Latcrculi  sunt,  qui  liunt  ex  oequa- 
libus  sequaliter  in  minns.  Asseres  vero  et  ipsae  qui- 
dem  liguroc  sunt  solidffl,  sed  hoc  modo  ut  ex  aequa- 
libus  sequaliter  ducantur  in  majus.  Nam  si  aequafue- 
rit  latitudo  longitudini,  et  major  sit  altitudo,  illae  li- 
gurae  a  nobis  asseres,  a  Groecis  clocides  nominantur, 
ut  si  quis  hoc  modo  faciat  i  quater  novies,  qui  inde 
procreantur  asseres  nominati  sunt.  Splienisci  vero, 
quo  cuneolos  superius  appellavimus,  hi  sunt  qui, 
cx  inaequalibus  inaequaliter  ducti,  per  inaequalia  cre- 
vere  ;  cubi  vero,  qui  ex  acqualibus  aequaliter  per 
aequalia  producti  sunt. 

CAPUT  XXX. 
De  tircularibus  vel  sphaericis  numcris. 
Ipsorum  vero  cuborum  quanlicunque  fuerint  ita 
ducti,  ut  a  quo  numero  cubica:  quantitatis  latus  coe- 
perit,  in  eumdem  altitudinis  extremitas  terminetur, 
numerus  ille  cyelicus  vel  sphaericus  appellatur,  ut 
sunt  multiplicationes  quae  aquinario  vel  senario  pro- 
lieiscuntur.  Nam  quinquies  quinque,  qui  lit  25,  ab  5 
progressus,  in  eosdem  5  desinit,  Et  si  hos  rursum 
quinquies  ducas,  in  eosdem  o  eorum  tcrminus  veniet. 
Quinquies  euim  25  fiunt  125,  et  si  hos  rursus  quin- 
quies  ducas,  in  quinarium  numerum  extremitas  ter- 
minabitur.  Atque  hoc  usque  in  inlinitum  idem  sem- 
per  evenit.  Quod  in  senario  quoque  convenit  consi- 


suhtilissime  peritissimequc  ciliderunt,  hi  ivrum  om- 
nium  uaturas  in  gemina  dividentes,  hacspeculalinm: 
disti  ibuunt.  Dicunt  enim  omnesomnium  rerum  sub- 
stantias  constarc  ex  ca  quai  propriee  suffique  semper 
babitudinis  est,  ncc  ullo  modo  permutatur,  et  ea  sci- 
licet  naturaquac  variabilis  motus  cst  sortita  substan- 
tiam.  Et  illam  primo  immutabilem  naturam,  unius 
ejusdcmquc  snbstantiffl  vocant,  hanc  vero  alterius, 
scilicet  quo  a  prima  illa  immobili  discedens  prima 
sit  altera.  Quod  nimirum  ad  unitatem  pertinct,  et  ad 
dualitatem,  qui  numerus  primus  ab  uno  discedcns, 
alter  factus  est.  Et  quoniam  cuncti  secundum  unita- 
tis  speciem  naturamque  impares  numcri  formatisunt, 
r.  quoque  ex  his  coacervatis  tetragoni  fiuret,  duplici 
modo  ejusdem  substantiic  participes  esse  dicuntur, 
quod  vel  ab  ocqualitate  formantur  tetragoni,  vel  coa- 
cervatisin  unumnumeris  imparibus  procreantur.  llli 
vero  qui  sunt  pares,  quoniam  binarii  numeri  formae 
sunt,  quiquc  ex  his  coacervati  collectique  in  unam 
congeriem,  parte  altera  longiores  numeri  nascuntur 
hi  secundum  ipsius  binarii  numeri  naturam,  ab  ejus- 
dem  substantiac  natura  discessisse  dicuntur,  putan- 
turque  alterius  naturae  esse  participes,  idcirco  quo- 
niam  cum  latera  tetragonorum  ab  aequalitate  pro- 
gressa,  in  aequalitatem  propriue  latitudinis  ambitum 
•  tendant,  hi  adjecto  uno  ab  aequalitate  laterum  disces- 
serunt,  atque  ideo  dissimilibus  lateribus  et  quodam- 
modo  alteris  a  se  conjunguntur.  Quare  nobis  notum 


derari.   Hi  autem  numeri  idcirco  cyclici  vel  sphaerici  C  est,  qisod  ex  his  ca  quae  sunt  in  hoc  mundo,  conjun- 


vocantur,  quod  sicut  sphoera  vel  circulus  in  proprii 
semper  principii  reversione  formantur.  Est  enim  cir- 
culus  posito  quodam  puncto  et  alio  eminus  defixo, 
illius  puncti  qui  eminus  fixus  est  fequaliter  distans  a 
primo  puncto  circumductio,  et  ad  eumdem  locum  re- 
versio  unde  moveri  cceperat.  Sphaera  vero  est  semi- 
circuli,  manente  diametro,  circumductio  et  ad  eum- 
dem  locum  reversio  unde  prius  cceperat  ferri.  Unitas 
quoque,  virtute  et  potestate,  ipsa  quoque  circulus  vel 
sphaera  est ;  quoties  enim  punctum  in  se  multiplieave- 
ris,  in  seipsum  unde  cceperat  terminatur.  Si  enim 
faciat  semel  unum,  unus  redit,  et  si  hoc  rursus  se- 
mel,  idem  est.  Igifur  si  una  fuerit  multiplicatio,  so- 
lam  planitudinem  reddit,  et  fit  circulus.  Si  secunda, 
mox  sphaera  conficitur.  Et  enim  secunda  multiplica- 
tio,  effectrix  semper  est  profunditatis.  Ex  5  igitur  et 
6,  paucas  hujnsmodi  formas  subscripsimus  : 


I) 


1        1 

i        :; 

6     I 

1        1 

1     25 

30     I 

1        1 

1     1 25 

216    I 

1        1 

|     625 

1 206    1 

1        1 

I    3  1 25 

1    7776    I 

CAPUT  XXX. 
Dc  natura  rerum  qux  dicilur  ejusdcm  naturse,  et  de  ea 

quae  dicitur  alterius  naturae,  ct  qui  numeri  cui  naturse 

conjuncti  sunt. 

Ac  de  solidis  quidem  figuris,  hfflc  ad  praesens  di- 
cta  sufticiant.  Qui  autem  de  natura  rerum  propinquis 
investigantes  rationibus,  quinque  iu  matheseos  dispu- 


cta  sunt.  Aut  enim  propria?,,immutabilis,  ejusdemque 
substantiae  est,  quod  Deus,  vel  anima,  vel  mens  est, 
vel  quodcunque  propriaj  naturae  incorporalitate  bea- 
tur,  aut  mutabilis,  variabilisque  naturae,  quod  corpo 
ribus  indubitanter  videmus  accidere.  Unde  nunc  nobis 
monstrandum  est,  hac  gemina  numerorum  natura, 
quadratorum  scilicet  et  parte  altera  longiorum,  cun- 
ctas  numeri  species  cunctasque  habitudines,  vel  re- 
latoe  ad  aliquid  quantitatis,  ut  multiplicium  vel  su- 
perparticularium  et  caeterorum,  vel  ad  seipsam  con- 
sideratae,  ut  formarum  quas  dudum  in  superiore  dis- 
putatione  descripsimus  informari,  ut  qucmadmodum 
mundus  cx  immutabili,  mutabilique  substautia,  sic 
omnis  numerus  ex  tetragonis,  qui  immutabilitate 
perficiuntur,  et  ex  parte  altera  Iongioribus,  qui  mu- 
tabilitate  participant,  probetur  esse  conjunctus.  Et 
primo  quidem  distribuendum  est,  qui  snnt  hi  quos 
promecas  vocant,  id  est  anteriore  parte  longiores, 
vel  qui  quos  heteromikeis,  id  est  parte  altera  longio- 
res.  Estenim  parle  altcra  longior  numerus  quicun- 
quc  unitatc  tantum  lateri  crescit  adjecta,  ut  sunt  6 
scilicet  bis  3,  vel  12  tres  quater,  et  consimiles. 
Anteriore  vero  parte  longior  est  qui  sub  duobus 
numeris  hujusmodi  continetur,  quorum  latera  non 
possidet  unitatis  ditTerentia,  sed  aliorum  quorum- 
cunque  numerorum,  ut  ter  5,  vel  ter  6,  vel  qua- 
ter  7.  Quodammodo  enim  lonqitudine  in  prolixio- 
rem  modum  porrecta,  merito  anteriore  parte  lon- 
gior  dicitur.  Curautem  parte  altera  longiorcs  numcri 


1139 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


1140 


dicantur,  supra  jam  dictum  est.  Quadrati  vero  quo-  A  sensum,  et  ad  caeteras  numeri  partes  procreandas 


niam  aequamlatitudinemlongitudini  gerunt,  propriae 
longitudinis  vel  ejusdem  latitudinis  aptissime  voca- 
buntur,  ut  bis  2,  ter  3,  quater  4,  et  caeteri.  Parte  al- 
tera  vero  longiores,  quod.  non  eadem  longitudine 
tendantur,  alteriusquodammodolongitudinis,  etparte 
altera  longiores  vocantur. 

CAPUT  XXXII. 

Quod  omnia  ex  ejusdem  natura  et  alterius  natura  con- 
sistunt,  idque  in  nameris  primum  videri. 
Omne  autem  quidquid  in  propria  natura  substan- 
tiaque  est  immobile,  terminatum  definitumque  est, 
quippe  quod  nulla  variatione  mutetur,  nunquam  esse 
desinat,  nunquam  possit  esse  quod  non  fuit.  At  haec 
unitas  sola  est,  et  quae  unitate  formantur,    compre 
bensibilis  et  determinatae  et  ejusdem  substantise  esse 
dicuntur.   Ea  vero  sunt,  quae  vel  ab  sequalibus  cre- 
scunt  velut  quadrati,  vel  quos  ipsa  unitas  format,  id 
est,  impares.  At  vero  binarius  et  cuncti  parte  altera 
longiores,  qui  a  finita  substantia  discesserunt,  varia- 
bilisinfinitaeque  substantise  nominantur.  Constatergo 
numerus  omnis  ex  bis  quse  longe  disjuncta  sunt  atque 
contraria,  ex  imparibus  scilicet  et  paribus.  Hic  enim 
stabilitas,  illic  instabilis  variatio ;  bic  immobilis  sub- 
stantise   robur,  illic   mobilis  permutatio ;    bic    defi- 
nita  soliditas,    bic  infinita    congeries   multitudinis. 
Quse    scilicet,   cum  sint  contraria,  in  unam  tamen 
quodammodo  amicitiam  cognationemque  miscentur, 
et  illius    unitatis    informatione    atque     regimento 
unum  numeri    corpus    efficiunt.    Non    ergo    inutili- 
ter   neque    improvide    qui    de  boc    mundo,    deque 
bac  communi  rerum   natura  ratiocinabantur,   banc 
primam  totius  modi  substantiae  divisionem  fecerunt. 
Et  Plato  quidem  in  Timeeo  ejusdem  naturee,  et  alte- 
rius  nominat,  quidquidin  mundo  est,  atque  aliud  in 
sua  natura  permanere  putat  individuum  inconjun- 
ctumque  et  rerum  omnium  primum,  alterum  divisi- 
bile  et  nunquam  in  proprii  statu  ordinis  permanens. 
Pbyloaus  vero  :  Necesse  est,  inquit,  omnia  quae  sunt 
vel  inlinita  vel  linita  esse.  Demonstrare  scilicet  vo- 
lens  omnia  qusecunque    sunt   ex  bis  duobus   consi- 
stere,  aut  ex  infinita,  scilicet   esse,  aut  ex  finita,  ad 
numeri  sine  dubio  similitudinem.   Hic  enim  ex  uno 
et  duobus,   et  impari  atque  pari  conjungitur.   Quse 
manifesta  sunt  eequalitatis  atque  ina^qualitatis,  ejus- 
dem   atque  alterius,   definitae  atque   indefinita.  esse 
substantise.  Quod  videlice  non  sine  causa  dictum  est, 
omnia  quae  ex  contrariis  consisterent,  barmonia  qua- 
dam  conjungi  atque  componi.  Est  enim   barmonia, 
plurimorum  adunatio,  et  dissentientium  consensio. 

CAPUT  XXXIII. 
Ex  ejusdem  atque  altcrius  numeri  natura,   qui  sunt 

quadratus  et  parte  altera  longior,  omnes  proportio- 

num  habitudines  constare. 

Disponantur  ergo  in  ordinem  non  jam  pares  atque 
impares,  ex  quibus  quadrati  vel  parte  altera  longio- 
res  liunt,  sed  bi  ipsi  qui  illis  coacervatis  in  unum- 
que  redactis,  et  quadrati  et  parte  altera  longiores 
prodeunt.  Ita  enimvidebimusistorum  quemdam  eon- 


amicitiam,  ut  non  sine  causa  hoc  in  omnibus  rebus 
ab  numeri  specie  natura  rerum  sumpsisse  videatur. 
Sint  igitur  duo  versus  tetragonorum  ab  unitate  om- 
nium,  eta  binario  numero  parte  altera  longiorum. 


J_ 

2 


I 


_ 

6 


_9_ 
12 


_16 
20 


I 


25 
30 


_36 
42" 


49 
o6~ 


T 


Horum  igitur  si  primum  compares  primo  dupli  quan- 
titas  invenitur,  quae  est  prima  multiplicitatis  species. 
Si  vero  secundum  secundo,  hemiolia.  quantitatis  ba- 
bitudo  producitur.  Si  tertium  tertio,  sesquitertia 
proportio  procreatur.  Si  quartum  quarto,  sesqui- 
quarta,  et  si  quintum  quinto,  sesquiquinta.  Et  binc 
superparticularium  normam  in  quodvislongissimum 
B  spatium  progrediens  integram  inoffensamque  repe- 
ries.  Ita  ut  in  prima  dupli  proportione  unitatis  solius 
sit  differentia.  Duo  namque  ab  uno  sola  semper  dis- 
crepant  unitate.  In  sesquialtera  vero  duorum  est 
differentia,  in  sesquitertia  trium,  in  sesquiquarta4,  et 
deinceps,  secundum  superparticulares  formas  nume- 
rorum,  quod  ad  difierentias  attinet,  uno  tantum 
crescit  adjecto  numerum  explicans  naturalem. 


Tetragonum 


D 


A!U:ra  parte  longiores 

Sin  vero  secundum  tetragonum  primo  parte  altera 
longiori  compares,  et  tertium  secundo,  et  quartum 
tertio,  et  quintum  quarto,  easdem  rursus  proportiones 
effici  pernotabis  quas  in  superiore  forma  descripsi- 
mus.  Sed  bic  differentiae  ab  unitate  non  inchoant, 
sed  a  binario  numero  in  infinitum  per  eosdem  calcu- 
los  progrediuntur.  Eritque  secundus  primi  duplus, 
tertius  secundi  sesquialter,  quartus  tertii  sesquiter- 
tius,  secundum  eamdem  convenientiam  quse  superius 
demonstrata  est. 

Tetragonuiu 


nionm.i 


4 

9 

16 

25 

_3 

-__■__ 

TS 

5 

J 

~ 



,____ 

'■■- 

b 



ZZ 



r 

•2 

3 

i 

- 

0 

w 

X 

C" 
r. 

Qi 

7 

■ 

•. 

■■■  - 

—  — 

r 

1 — 1 

_ 

(i 

12 

20 

Alt.T.i  [uirtft  lonciores 

Rursus  quadrati  invicem  imparibus  differunt,  parte 
altera  longiores,  paribus. 

Diffel•eutia,  impar<    . 


I     3 


17     |     9    Ml 


13 


I     1 


16   I    .:;    |    36    I   49  | 


Quadrati. 


im 


Differentise 

pni 

•es. 

1 

i 

1 

6     18     1 

|n 

1 

12 

1 

V 

1 

1     2 

1 

6 

1    12    1    20 

I 

30 

1 

42 

1 

!)6    1 

DE  A.MTHMETICA  LIB.  II, 
A  — 


1142 


18 


32 


Parte  altera  longiores. 


At  vero  si  inter  primum  et  secundum  totragonum, 
primum  parte  altera  longioremponimus,  ad  utrosque 
eos  una  proportionc  conjungitur.  In  utrisque  enim 
proportionibus  dupli  multiplicitas  invenitur.  Siu  vero 
inter  secundum  tertiumque  tctragonum,  seoundum 
parte  altera  longiorem  ponas,  sesquialterse  compara- 
tionis  ad  utrosque  forma  componitur.  Et  si  inter 
tertium  et  quartum  tetragonum,  terlium  parte  altera 
longiorem  constituas  sesquitertia  species  nascetur, 
et  idem  si  in  cunctis  feceris,  cunctas  super  particu- 
lares  species  invenire  miraberis. 


I 


I   4   | 

16 
tetrnfrniius 
n  quaLuor 


6    |  9    |   12  |  12  I    16  I  20   I 

36  6  i 

tetragonue  tetragorius 

n  »cx  nb  octo 


primus 

1 

c 

prinms 
2 

3 
O 
S£ 

--> 

secundus 
4 

duplus 

secandus 

4 

secundus 

6 

tertius 
9 

quartus 
1C 

quintus 

25 

Besquialter 

tertius 
9 

tertius 

12 

sesquitertius 

quartus 

1G 

qunrlus 
20 

sesquiquartus 

Et  ad  eumdem  modum  in  cseteris  convenit  intueri. 
Rursus  si  ponantur  duo  tetragoni  ex  superius  de- 
scriptis,  id  est  primus  et  secundus,  et  in  unum  colli- 
gantur,  et  medius  eorum  parte  altera  longior  bis 
multiplicetur,  tetragonus  fit.  Namque  unus  et  4,  si 
jungantur,  o  faciunt,  eorum  binarius  parte  altera 
longior  si  bis  dncatur,  quatuor  faciunt,  qui  juncti,  9 
sine  ulla  dubitatione  conlicient,  qui  est  numerus 
quadratus.  Et  ad  cumdem  modum  in  aliis  hoc  modo 
dispositis  numeris,  quos  supra  descripsimus,  idem 
constat  intelligi.  Si  vero  convertas,  et  inter  duos 
primum  et  secundum  parte  altcra  longiores  secun- 
dus  est,  sed  actu  et  opere  primus,  ex  duobus  parte 
altera  longioribus  congregatis,  et  bis  multiplicato 
medio  tetragono,  rursus  tetragonus  conticitur.  Nam- 
que  intcr  6  et  binarium  numerum.  qui  sunt  primus 
et  secundus  parte  altera  longiores,  si  ponatur  qua- 
ternarius  ordine  secundus,  primus  actu  tetragonus, 
et  conjungantur  duo  et  sex,  faciunt  8.  Tum  si  bis  du- 
cantur  medii,  quatuor  faciunt  rursus  octonarium,  qui 
cum  superioribus  juncti,  sedecim  tetragonum  pan- 
dunt. 


2a 


j    1    1    2    |  4~ 

4    16    19 

9    1   12  |    1C   | 

9 

25 

49 

tetragonus 
a  tribus 

tetragonus 
a  quinque 

tetrngonus 
a  septem 

lllud  quoque  non  oportet  rninore  admiralione  susci- 

pere,  quod  secundum  proprias  uaturas,  ubi  altrinse- 

cusduo  tetragoni  Btant,  et  unus  parte  altera  longior 

in  medio  ponitur,  tetragonus qui  nascitur,  ille  semper 

ab  impari  procrealur.  Nam  cx  superioribus,    uno  et 

4  cl  bis  multiplicato   binario,   factus  est  novenarius 

j{  tetragonus,  qui  scilicet  a  tribus  procreatur.  Ter  cnim 

tres  9   faciunt,  qui  ternarius    impar  est  numerus.  Et 

sequens  qui  ex  quatuor  et  9,  et  bis  multiplicato  se- 

nario  conjunctus,  est  2o  tetragonus,  et  ipse  eximpari 

quinario   nascitur  continenti  post  ternarium.  Quin- 

quies  cnim  quinque  2i5  procedunt,  et  quinarius  post 

ternariura  inipar  est  numerus.  Et  in  sequenti  quoque 

eadem  ratio  est.  Nam  qui  ex  9  ct  16  et   bis    ducto  12 

quadratus   49    producitur,     ille    a   septcrario    im- 

pari   fit    post   quinarium    continenti.    Septies  enim 

septem     49    creant.    At     vero   ubi   duo    altrinsecus 

parte  altera    longiores    nnum    mediuin    tetragonum 

claudunt,  omnes  ex  bis  qui  fiunt  tetragoni,  a  paribus 

producuntur.  Nam  qui    ex  duobus  et    6  parte  altera 

longioribus  et  qualcrnario  bis  multiplicalo,  16  Lctra- 

C  gonus  factus   est,   ille  a  quaternario  numero,  id  est 

pari,  producitur.  Quater   enim    quatuor    16    sunt.  Et 

in  sequcnti  quoque  ordine  ubi  ex  senario  et  duodecim, 

et  bis  in  suam  summam  ducto  novenario,  36  fiunt",  ex 

continenti  pari  senario    copulantur.  Sex  enim  sexies 

36  restituunt.  Nec  minus  in  eamdem  rationem  cadet, 

ex  12  et  20  et  bis  16  factus  64  tetragonus.    Hic  enim 

ex    octonario     continenti    post    senarium    nascitur. 

Octies  enim  octo  64  tetragonum  jungunt.   Et  in  aliis 

quoque  secundum    eumdem  modum  si  idem  facias, 

rationis  ordo  non  discrepat. 

CAPUT  XXXIV. 
Quod  cx  qnadratis  cx  parte  altera  longioribuS, 

omnis  formarum  ratio  consistat. 
Illud  vero,  quod  ex  his  duobustota  omnium  forma- 
D  rum  videtur  orta  prolatio  nun  minore  consideratione 
notandum  est.  Namque  trianguli  qui  cunctas  alias 
forraas,  sir.nt  superius  docuimus,  collecli  producunt, 
bis  junctis  velut  ex  quibnsdam  elementis  oriuntur. 
Naraquc  ex  uno  prirao  tctragono,  et  binario  priino 
parte  altera  longiore,  ternarius  triangulus  copulatur. 
Et  ex  binario  vel  quaternario,  id  est  ex  secundo  te- 
tragono  senarius  triangulus  procreatur.  Ex  quaterba- 
rio  quoque  etsenario,  denarius  triangulus  nascitur. 
Et  ad  eumdem  ordinem,  cuncta  triangulorura  ratio 
constabit.  Disponantur  enim  aUernatim  inter  se  te- 
tragoni  et  parte  altera  longiores,  qui  ut  melius  per- 
notaretitur,  prius  in  duobus  eos  versibus  disposui- 
rau^,  post  autem  eosdera  permiseuimus,  ei  qui  exinde 
triauguli  nascerentur  asoripsintmas. 


1)43 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIi 


1144 


Tetragoni. 


II 


9    I  16  1  25  1  36  |  49  I  64  1  81  I 


Parte  altera  longiores. 


2   1    6    I  12  I  20  I  30  !  42  |  56  I  72  1  90  | 


Tetragou    et  altera  parte  lougiores  alternati. 


112  14 


I   3   |  6   110 II 


6  19  112  I  16J  20  I  25  I  30  |  36  |  42  | 
28  I  36  145  155  I  66  I  78  l~ 


21 


Trianguli. 


CAPUT  XXXV. 
Qucmadmodum  quadrati  cx  parte  altera  longioribus, 
vel  parte  altera  longiores  ex  quadratis  flunt. 

Omnis  vero  tetragonus  si  ei  propriurn  latus  adda- 
tur,  vel  eodem  rursus  dematur,  parte  altera  longior 
fit.  Namque  4  tetragono  si  quis  duo  jungat,  vel  duo 
detrahat,  6  addendo  perliciet  et  duo  detrahendo,  at 
uterque  figuram  continetparte  altera  longiorem,  quae, 
scilicet  magna,  est  alteritatis  vis.  Omnis  enim  infinita 
et  indeterminata  potentia,  ab  sequalitatis  natura,  eta 
suis  se  finibus  continenti  substantia  discedens,  aut  in 
majus  exuberat,  aut  in  minora  decrescit. 

CAPUT  XXXVI. 
Quod  principaliter  cjusdem  quidem  sit  substantise  uni- 
tas,  secundo  vcro  loco  imparts  numeri,  tertio  qua- 
drati,  et  quod  principalitcr  dualitas  alterius  sit  sub- 
stantix,  secundo  vero  loco  pares  numeri,  tertio  parte 
altera  longiores. 

Constat  igitur  primo  quidem  loco,  unitatem  pro" 
prise  immutabilisquesubstantiae  ejusdemque  naturae, 
dualitatem  vero  primam,  alteritatis  mutationisque 
esse  principium.  Secundo  vero  loco,  omnes  impares 
numeros  propter  unitatis  cognationem,  ejusdem  at- 
que  immutabilis  substantiae  esse  participes,  pares 
vero  ob  binarii  numeri  consortium,  alteritatibus  esse 
permixtos.  Tetragonos  quoque  ad  eurndem  modum 
considerari  manifestum  est.  Nam  quod  eorum  com- 
positio  et  conjuuctio  ex  imparibus  flt,  immutabili  eos 
nituree  pronuntiabo  conjunctos.  Quod  vero  parte 
altera  longiores  ex  copulatione  parium,  procreantur, 
nunquam  ab  alteritatis  varietate  separantur. 

CAPUT  XXXVII. 
Alternatim  positis  quadratis,  et  parte  altera  longiori- 
bus,  qui  sit  eorum  consensus,  in  differentia  et  in  pro- 
portione. 

Illud  igitur  perspiciendum  est,  quod  si  idem  tetra- 
goni  et  parte  altera  longiores  disponantur,  ita  ut 
alternatim  sibi  permixti  sint,  tantain  his  est  conjun- 
ctio,  ut  alias  sibi  in  eisdem  proportionibus  commu- 
nicenl,  discrepent  autem  differentiis.  Alias  vero  dif- 
ferentiis  pares  sint,  proportionibus  distent.  Dispo- 
nantur  enim  in  ordinem  iidem  illi  superiores  tetra- 
goni,  et  partealtera  longiores  ab  uno. 


A  quaternario  solo  binario  relinquuntur.  Rursus,  si  2 
ad  4  speculeris,  dupla  est  proportio  :  si  quatuor  ad 
sex,  habitudinem  sesquialteram  recognosces.  Hic 
ergo  in  proportionibus  discrepant,  in  differentiis  pa- 
res  sunt.  Nainque  et  quatuor  a  duobus,  et  6  a  qua- 
tuor,  eodem  binario  distant.  In  sequentibus  etiam 
eodem  modo  sicut  in  primis  fuit,  ratio  constat.  Nam 
eadem  proportio  est  differentiis  non  eisdem.  Nam  4 
ad  6  et  6  ad  9,  sesquiaitera  proportione  jnnguntur, 
6  autem  quaternarium  duobus,  9  vero  senarium  tri- 
bus  praetereunt.  In  sequentibus  etiam  eadem  ratio 
speculabitur,  et  semper  alternatim,  nunc  quidem  eae- 
dem  proportiones,  aliae  differentiae  sunt,  nuncautem, 
ordine  perrautato,  iisdem  differentiis  aliae  proportio- 

g  nes.  Semperque  in  quibus  differunt,  secundum  na- 
turalis  numeri  ordines  tetragoni  et  parte  altera  lon- 
giores  sese  superabunt,  tantum  quod  geminatis  sum- 
mulis  naturalis  numeri  fit  progressio.  Quod  mirum 
videri  non  debet,  nos  enim  ipsas  summas  tetragono- 
rum  et  parte  altera  longiorum  geminamus  ad  primas 
secundasque  proportiones. 


I    1 


4    I    6    |    9    |  12  |  16  1  20  I  -2.i  |  30  I 


Ergo  in  superiore  formula  hoc  maxime  intuendum 
est.  Namque  inter  unum,  qui  est  tetragonus,  et  2, 
dupla  proportio  est,  inter  2  et  4  dupla.  Hicergo  te- 
tragonus,  cum  parte  altera  longiore,  atque  hic  cum 
sequente  tetragono,  eodem  proportione  junguntur, 
differentiis  vero  non  iisdem.  Namque  duorum  atque 
unius  sola    unitas    diffetentia  est,  sed    iidem   duo  a 


111    2|    4   I   6   i   <J   |    12  I  16   |  20  |  ■>.,  |  3"     ■<■:■ 


1  I 


•2   I   3   I   3    I    4    |     4    I  :. 


Differentice. 
Ea?dem  quoque  differentia^,  mirabilem  in  modum  a 
toto  per  sequentes  partes,  et  per  easdem  unitates 
quibus  superius  creverunt,  progrediuntur.  Namque 
inter  uuum  et  duo  tantum  unitas  intercedit,  quae  uni- 
tatis  cui  aequalis  est  totum  est,  binarii  vero,  medie- 
tas.  Eodem  modo  inter  2  et  4  tantum  deo  suut.  qui 
binarii  totum  sunt,  quaternarii  medietas.  Inter  qua- 
ternarium  vero  et  senarium  iidem  duo  sunt,  ad  qua- 
ternarium  medietas,  ad  senarium  pars  tertia.  Tres  vero 
qui  sequuntur,  qui  inter  6  et  9  constituti  sunt  medii, 
sunt  quidem  senarii  dimidium,  pars  vero  tertia  nove- 
"  narii.Et  rursus  ternarius.  quinovenariitertiapars  est. 
duodenarii  quarta  est,  et  ad  eumdem  modum  usque 
in  finem  descriptionis,  geminatis  hujusinodi  partibus. 
sicut  ipsa  quoque  summarum  comparatio  geminata 
est,  aequas  partium  progressiones  aspicies. 

CAPUT  XXXVIII. 

Probatio,  quadratos  ejusdem  esse  naturx. 

Illud  autem  apertissimum  signum  est,  omnes  tetra- 
gonos  imparibus  esse  cocrnatos,  quod  m  omni  dispo- 
sitione  ab  uno.  vel  m  duplicibus,  vel  in  triplicibus 
talis  naturae  ordo  conseritur,  ut  nunquam  nisi  se- 
cundum  imparem  locum  tetragouus  inveniatur.  Dis- 
ponamus  enim  in  ordinem  uumeros,  primo  quidem 
duplos,  deinde  triplos. 


H4S 


1    I     |    2    |    4    I    8    1    1 6  1  32  |    6t 


|  1  |  3  |  t)  |  27  |  Sl  1  2V.t  I  72'J  |  2187  |  (i.Hit  1 
Si  igitur  in  utrisque  versihus  primos  aspicias,  sin- 
gulos  quos  ioveois,  quoniam  tetragoni  sunt,  in  iin- 
parc  locosunt  constituti,  quoniamprimi  sunt.Sivero 
terliumlocum  rcspcxeris,  i  et  !»  notabis,  quorum  hic 
a  duobus  proliciscilur,  illum  ternarius  creat,  qui 
sunt  loco  impari  constituti.  Quiutum  deinde  si  videas 
locum,  10  et  81  respicics,  sed  unus  a  quaternario 
nascitur,  alterum  novcnarius  crcat.  Et  si  nonum  lo- 
cum  rursus  aspicias,  tetragonos  pernotabis  256,  6361, 
quorum  superior  lit  a  16,  inferior  vero  ab  81.  Idem, 
si  in  iutinitum  facere  libeat,  indiscrepanter  incurrit. 
CAPUT  XXXIX. 


lii:  ARITHMETICA  1.115.  II.  1146 

128   I   256   I   A  positioquod  efficit, proportionale  est.  Ez  janctis  enim 


proportionibus  proportioaalitas  1 1 1 .  lu  trilms  autem 
termioismioima  proportioaalitas  invenitur.  Pitetiam 
in  plaribus,  sed  longior,  ut  biaarius  ad  aaam,  quo- 
aiamduo  sunttermini,  duplam  obtinct  proportionem 
sin  vero  quatuor  contra  2  compares,  et  bic  quoque 
dupla  proportio  est,  quos  tres  terminos  si  continue 
consideres,  ex  duabus  proportionibus  iit  proportioaa- 
litas.  Et  est  proportionalitas,  iinum  ad  duo,  et  duo 
ad  qualuor.  Esteuim  proportionalitas,  ut  dictum  est, 
colleutio  proportionum  iu  unumquc  redactio.  Fit 
etiam  etin  lougioribus.  Nam  si  quatuor  illis  octo  ve- 
lis  adjungere,  et  bis  1G,  et  bis  32,  et  deinccps  du- 
plus  qui  sequuotur,  fit  in  omnibus  dupla  proportio- 


Cubos  cjusdem  participarc  substantix  quod  ab  impa-  „  nalitas  ex  proportioaibus  duplis.  Igitur  quotics  unus 


ribus  nascantiu 
Ipsi  vero  cubi,  qui  quanquam  tribus  intervallis 
sublati  sunt,  tamcn  propter  aequalem  multiplicatio- 
nem  participant  immutabilissubstantia?,  ejusdemque 
naturae  sunt  socii,  non  aliorum  quam  impanum 
coacervatione  produntur,  nunquam  vero  parium. 
Nam  si  omnesab  unitate  imparesdisponantur,  juncti 
liguras  cubicas  explicabunt. 


I    1    1    3    | 


tf    IHH31  Ui  |  17  |  1'.)  |  21  I 


In  bis  igitur  qui  primus  est  potestate  et  virtute  pri- 
mum  cubum  faciet.  Juncti  vero  duo  qui  sequuntur, 
teruarius  scilicet  et  quinarius,  secundum  efliciunt 
cubum,  qui  est  octonarius.    Juncti  autem  3   qui  se- 


atque  idem  terminus,  ita  duobus  circum  se  terminis 
commuuicat,  ut  ad  unum  dux  sit,  ad  alium  comes, 
bacc  proportionalitas  continua  vocatur,  ut  uuus,  duo, 
quatuor.  Est  enim  sequalitas  in  bis  proportionis,  et 
quemadmodum  sunt  4  ad  2,  sic  sunt  duo  ad  unum. 
Et  rursus,  quemadmodum  unus  ad  duo,  sic  duo  ad 
qualuor.  Et  secundum  quantitatcm  quoque  numeri, 
eodem  modo  est.  Quantum  enim  tres  superant  bina- 
rium,  tanlum  binarius  unitatem,  et  quantum  unus  a 
duobus  minor  est,  tantum  binarius  a  ternario  supe- 
ratur.  Sin  vero  alius  ad  unum  refertur  terminus, 
alius  vero  ad  alium,  necesse  est  babitudinem  dis- 
junctam  vocari.  Ut  ad  cequalitatem  quidem  propor- 
tionis  sunt,  I,  2,  4,  8;  sic  enim  suntquemadmodum 


quuntur,  septenarius  novenariusque  et  II  cubum  fa- 

ciunt,  qui  27numero  coutmetur,  qui  est  tertius.  Et  C  duo  ad   uuum,   si  octo  ad  quatuor,    et    conversim, 

sequentes   quatuor,   quartum,    et  qui  sequuutur    5.       quemadmodum  uous  ad  duo,  sic  quatuor  ad  octo. 


quiotum,  et  ad  eumdem  modum  quotus  quisque  cubus 
efticitur,  tot  conjunctione  impares  apponuntur.  Hoc 
autem  diligentius  subjecta  descriptio  docet : 


1 

3     |     5 

1         9    |     11 

13    |    15    |    17     |     19 
64 

1 

8 

27 

o 

n 

Becundus 

tertius  a  ter 

quartus  a  quater 

a  b\> 

tribus  ter. 

quatuor  quater 

X) 

duobus 

a 

bis 

to 

H 

a 

t* 

Q. 

CAPUT  XL. 
De  proportionalitatibus. 
Et  de  bis  quidcm  sufiicienter  dictum  est.  Nunc  res 
admooet,  quaedam  de  proportionibus  disputantes, 
qua?  nobis  vel  ad  musicas  speculationes,  vel  ad  astro- 
nooiicas  subtilitates,  vel  ad  geometricsc  consideratio- 
nis  vim,  vel  etiam  ad  veterum  lectiooum  iutelligeo- 
tiam  prodesse  possint,  aritboietica  iotroductiooe 
commodissime  termiuare.  Estigitur  proportionalitas, 
duarum  vel  trium  vel  quotlibet  proportionum,  assum- 
plio  ad  unum  atque  collectio.  Utautem  communiter 
deliniamus  :  Proportionalitas  est  duarum  vel  plurium 
proportioouoi   similis    babitudo,  etiamsi  non  eisdem 


I) 


permutatim,  quemadmodum  quatuor  ad  unum,  sic 
octo  ad  binarium.  Secundum  quantitatem  vero  nu- 
meri,  ut  sunt  1,  2,  3,  4;  quantum  enim  unus  a  duo- 
bus  vincitur,  tautum  ternarius  a  quaternario  supera- 
tur.  Et  quantumduo  unum  vincunt,  tanto  ternarium 
quaternarius  transit.  Permixtim  etiam,  quaoto  unus 
tribus  miuor  est,  tanto  binarius  quaternario,  vel 
quanto  teruarius  unitatem  superat  tanto  binarium 
transgreditur  quaternarius. 

CAPUT  XLI. 

Qux  apud  antiquos  proportionalitas  fuerit  et  quas 
posieri  addiderint. 

Confessae  quidem  et  apud  antiquiores  ootae,  qua> 
que  ad  Pytbagorae  vel  Platonis  vel  Aristotelis  scieu- 
tiam  perveneruut,  ba?  tres  medietates  suut  aritbme- 
tica,  geometrica,  barmooica.  Postquasproporliooum 
babitudines,  tres  aliae  sunt  quae  sine  nomine  quidem 
feruutur,  vocantur  autem  quarta,  quinta,  vel  sexta, 
quee  superius  dictis  oppositse  sunt.  At  vero  posteri 
propter  denarii  numeri  perfeclionera,  quod  erat  Py- 
tbagorae  complacitum,  medietatesalias  quatuoraddi- 
derunt,  ut  in  his  proportionalitatibus,  deoarite  quao- 
titatis  corpus  eflicerent.  Secundum  quem  numerum 
et  priores  quinque  babitudines  comparatiouesque 
descripta^  suut,  ubi  quinque  majoribus  proportioni- 


quantitatibusetdillercntiis  constitutae  sint.  Uilfercntia 

vero  est,   inter   numeros   quantitas.     Proportio    est  bus,  quos  vocavimus  duces  minores  aptavnnus   ahos 

duorum  terminorum  ad  se  invicem  quaedam  babitu-  terminos   quos  comites  diximus.  Inde  etiam  in  An- 

do,  et  quasi  quodammodo  contineotia.  Quorum  com-  stotelica  atque  Archytse  prius    10  praedicamentorum 


H47 


A.\.  MANL.  SEV.  BOETII 


148 


descriptione,  Pythagoricum  denarium  manifestum 
est  inveniri.  Quandoquidem  et  Plato  studiosissimus 
Pythagorae  secundum  eam  disputationem  dividit,  et 
Archytas  Pythagoricus  ante  Aristotelem  (licet  qui- 
■  usdamsitambiguum)  decem  haecpraedicamenta  con- 
tituit.  Inde  etiam  10  membrorum  particulae,  inde 
:  lia  permulla   quae  omnia  persequi  non  est  necesse. 

CAPUT  XLII. 
hiod  primum  de  ea  qux  vocatur  arithmetica  propor- 

tionalitate  dicendutn  est. 

Nunc  vero  de  proportionalitatibus,  deque  medie- 

( Uibus  dicendum  est.  Et  primura  quidem   de  ea  me- 

etate     tractabimus,     quae     secundum     quantitatis 

ajqualitatem,  ueglecta  proportionis  parilitate,  consti- 

utorum  terminorum  habitudines  servat.  Inhisautem 

quantitatibus  medietas  ista  versatur,  inque  his  spe- 

culanda  est,  in  quibus    a   seipsis   termini  dilferunt. 

Quid  autem  esset  differentiaterminorum  superius  dif. 

finitum  est.  Hanc  autem  esse  arithmetieam  medieta- 

lem,  numerorumipsa  ratio  declarabit,  quoniam  ejus 

proportio  in  numeri  quan'itate  consistit.  Quae  igitur 

eausa  est,  hujusmodi  terminorum  habitudinem,    ii 

est    arithmeticam,  cunctis  aliis  proportionalitatibus 

anteponere?  Primum  quod  hanc  nobis   in  principio 

ipsa  numerorum  natura,   et  vis  naturalis  quantitatis 

opponit.    Hujusmodi  enim  proportiones    quaeque  ad 

^erminorum  differentias  pertinent,  ut  paulo  post  de- 

:nonstrabitur,  in  naturalis  primum  numeri  disposi- 

lione    cognoscimus.    Deinde,    quod    superiore    libro 

iisputantibus  nobis  apparuit,  arithmeticam  vim  geo- 

aetrica  atque  musica  esse  antiquiorem,  etquod  illa- 

i,  bas  simul  inferret,  sublata  vero  perimeret.  Quare 

rdine  disputatioprogreditur,  si  abea  prius  inchoan- 

im  sit  medietate,  quae  in  numeri  differentia,  non  in 

nroportionis  speculatione  versatur. 

CAPUT  XLIII. 

De  arithmctica  medictate  ejusque  proprietatibus. 

Aritbmeticam    medietatem    vocamus,    quoties    vel 

tribus  vci    quotlibet  terminis  positis,  aequalis   atque 

eadem  dilferentia  inter  omnes    dispositos    terminos 

invenitur.  In  qua,  neglecta  proportionis    aequalitate, 

terminorum  tantum  differentiarumque  speculatio  cu- 

stoditur,  ut  I,  2,  3,  4,  i>,  6,  1,  8,  9,  10.  lu  hac   enim 

i)   Luralis  numeri    disposilione,    si  qnis  continuatim 

differentias  terminorum   curet  aspicere,    secundum 

arithmeticam  medietatem,  aequa  lerminorum  inter  se 

discrepantia  est,  /Equales  enim  snnt  differentiae,  scd 

eadem  proporfio  atque  habitudo  non  est.   Si    igitur 

in  tribus  terminis  consideratio  sit,  continua   propor- 

tionalitas  dicitur.  Sin  vero  hic  alius  dux  et  aliu?  co- 

mes,  illic  vero  utrique    sint  alii,  vocabitur  disjuncta 

uedietas.   Si  igitur  in  trilms  tantum  terminis  secun- 

lum  continuam  medietatcm  conspexeris,  vel  in  qua- 

uor,  vel  in  quolibet  aliissecundum  disjunctam,  eas- 

demsemper  differentias  terminorum  vidcbis,  tantum 

olis   proportionibus  permutatis.  Id   si   in  uno  quis 

noverit,  reliqua  eum  ratio   non  latebit.  Si    continua 

nedietas  1,  2,:).  Ilic  unus  aduobus,  et  duo  a  tribus, 

olis  tantum  singulis  distant,  et  sunt   eaedem  diffe- 


A  rentiae,  proportiones  vero  aliae.  Namqueduo  adunum 
duplus  est,  tres  ad  duo,  sesquialter,  et  in  caeteris 
idem  videbis.  Sin  autem  permiscens  et  aliquos  prae- 
teriens  eligas,  etin  his  aliquam  speculationem  ponas. 
idem  poterit  evenire.  Nam  si  aequales  terminos  inter- 
mittas,  et  sese  in  priore  dispositione  praetereant,  si 
singulos  intermittas,  solius  binarii  notabitur  differen- 
tia,  sin  vero  duo  prastereas,  ternarii,  si  tres,  quater- 
narii,  et  ad  eumdem  modum  uno  plus  quam  inter- 
miseris,  eritillaquam  qucerimus  differentia  termino- 
rum.  Namque  si  in  tribus  terminis singuli  relinquan- 
tur,  binarius  semper  intererit. 
Diflerentiae. 


Intermissi. 
Videsne  ut  cum  superius  in  naturalis  numeri  dispo- 
sitione  se  termini  singulis  pra?terirent  praetermissis 
duobus  et  4,  unus  ad  tres,  et  3  ad  quinarium  com- 
parati,  binarium  solum  in  dilferentia  retinuerint.  Nec 
non  etiam  in  disjuncta  eadem  versabitur  observatio. 

Differentise. 


Intermissi. 

Talibus  igitur  vestigiis  insistentem,  nullus  ab  cadem 
similitudine  error  abducet.  Namque  si  duos  inter- 
mittas,  ternarius  differentiam  continebit,  si  tres, 
quaternarius,  si  quatuor,  quinarius,  aeque  in  conti- 
nuis  proportionibus  atque  disjunctis.  Qualilas  autem 
proportionis  eadem  non  erit,  quamvis  sint  aequis 
0  termini  differentiis  distributi.  Quod  si  conversim  po- 
nantur,  ut  non  eisdem  differentiis  eadem  qualitas 
proportionis  eveniat,  geometrica  talis  proportionali- 
tas,  non  arithmetica  nominatur.  Est  autem  pro- 
prium  hujus  medietati*.  quod  si  in  tribus  terminis 
speculatio  sit,  compositis  extremitatibus,  illa  summa 
quae  inter  extremitates  est,  non  loco  tantum,  verum 
etiam  fit  quantitate  medietas.  Ut  si  ponantur  1,  2, 
3,  unus  et  tres  quatuor  reddunt.  Duo  vero  qui  me- 
dius  mter  utrosque  est,  quaternarii  medietas  inve- 
nitur.  Quod  si  bis  medietatem  ducas,  a?quus  erit  ex- 
tremitatibus.  Bisenim  duo,  quatuor  creant.  Sin  vero 
disjuncta  sit,  quod  fit  ex  utrisque  extremitatibus 
compositis,  hoc  ex  duabns  medietatibus  redditur. 
Si  enim  sunt  1,  2,  3,  4,  unus  et  quatuor  quinarium 


II 49 


I>K  ARITHMETICA  l.llt.  II. 


1150 


creant,  duo  et  tres  medii   in  eumdem  rursus  quina-  A  minores  comparationcs  necesse  est  inveniri.  Namqae 


nuui  surgtmt. 


Continua 


bis  duo 

4 
Discontinua 


B 


Est  illi  hoc  quoque  solida  proprietate  conjunctum, 
quod  quemadmodum  sunt  omnes  termini  hujusmodi 
dispositionis  ad  seipsos,  ita  sunt  differentiee  ad  dif- 
ferentias  constitutoo.  Namque  omnis  terminus  sibi 
ipsi  aequalis  est,  et  differentioe  differentiis  sunt  aequa- 
les.  lllud  quoque  subtilius,  quod  multi  hujus  disci- 
plinoe  periti,  nisi  Nicomachus  nunquam  antea  per- 
spexerunt,  quod  in  omni  dispositione,  vel  continua, 
vel  disjuncta,  quod  continetur  sub  duabus  extrcmi- 
tatibus,  minus  est  eo  numero  qui  ex  medietate  con- 
ficitur,  tantum  quantum  possunt  durc  sub  se  differen- 
tice  continere,  quae  inter  ipsos  sunt  terminos  consti- 
tutoo.  Ponamus  enim  tres  terminos  hujusmodi  3,  i>, 
7.  Si  igitur  tres  septies  augeantnr,  in  21  numerum 
cadunt.  Quod  si  medium  terminum,  id  est  5,  in  se- 
metipsum  multiplicaveris,  quinquies  quinque  faciunt 
23.  Et  hic  numerus  ab  eo  quem  extremitates  colli- 
gunt,  quaternario  major  est,  quem  scilicet  differentise 
conficiunt.  Inter  3  enim  et  o  et  7  bini  intersunt,  quos 
si  in  sese  multipliccs,  4  reddunt,  bis  enim  duo,  qua- 
tuor  fiunt.  Recte  igitur  dictum  est,  in  hac  hujusmodi 
dispositione    quod    continetur    sub    extremitatibus, 


in  dispositione  liac  I,  2,  .'!,  minores  Buht  termini  I  et 
2,  majores  2  ct  3,  ct  2  ad  unum  duplus  cst,  3  vero 
ad  2  sesquialter,  sfid  major  estproportio  dupli  411.1111 
sesquiaitera,  In  harmonica  autem  medietate,  econ- 
trario  evenire  contingit.  [n  minoribus  enim  terminis 
minores  proportiones,  in  majoribus  major  propor- 
tionis  quantitas  custoditur.  Harumvero  medietatum, 
i<l  est  arithmeticee  atque  harmonicoe,  geomelrica 
proportionalitas  media]e^se  nolata  est, qusfi  vcl  in  tna- 
joribus  vcl  in  minoribus  terminis,  aequas  numerorum 
qualitatcs  in  proportionalitate  custodit.  lntcr  iiiajus 
vero  et  minus  ccqualitas  loco  ponitur  medielatis.  Et 
de  arithmetica  quidcm  medietate  satis  dictum  cst. 
CAPUT  XLIV 

Dc  gcomctrica  mcdictatc  ejusque  proprictatibus. 

Nunc  vero  quoe  hanc  sequitur  geometrica  mcdictas 
expediatur,  quac  sola  vel  maxime  proportionalitasap- 
pellari  potest,  propterea  quod  in  ea  eisdem  propor- 
tionibus  terminorum,  vel  in  majoribus  vel  in  mino- 
ribus  speculatio  ponitur.  Hic  enim  oequa  semper  pro- 
portio  custoditur,  numeri  quantitas  multitudoquene- 
gligitur  contrarie  quam  in  arithmetica  medietate,  ut 
sunt  I,  2,  4,  8,  1G,  32,  64.  Vel  in  tripla  proportione 
1,3,0,27,81.  Vel  si  quadrupla,  vel  si  quincupla, 
vel  si  in  quamlibet  multiplicitatem  numerorum  sit 
constituta  distensio.  In  his  enim  quotlibet  terminos 
sumpseris,  explebunt  geometricam  medietatem, 
quemadmodum  ante  prior  ad  sequentem,  ita  sequcns 
C  ad  alium.  Et  rursus,  si  permixte  facias,  idem  erit. 
Si  enim  ponantur  trcs  termini  2,  \  et  8,  quemadmo- 
dum  sunt  8  ad  4,  ita  4  ad  2.  Atque  hoc  si  convertas, 
quemadmodum  sunt  2  ad  4,  ita  erunt  4  ad  8. 

i       2         r     ~T~      I  o        I       I 


Dupla  Dupla. 

Vel  si  in  quatuor  terminis,  ut  sunt  2  et  4,  8  et  16, 
quemadmodum  est  primus  ad  tertium,  id  est  2  ad  8, 
sic  erit  secundus  ad  quartum,  id  est  4  ad  16.  Utraque 
enim  proportio  quadrupla  est.  Et  conversim,  quem- 
admodum  quartus  est  ad  secundum,  ita  tertius  nota- 
tur  ad  primum.  Hoc  vero  etiam  disjuncte  licet.  Nam 


minus  esse  illo  numero  qui  fit  ex  medietate,  tantum  D  queraadmodum  est  primus  ad  secundum,  id  est  2  ad 


quantum  differentioe  in  se  multiplicatoe  restituunt„ 


4,  sictertius  ad    quartum,  id  est  8  ad  Ifi  ;  et  conver- 
sim,  quemadmodum  secundus    ad  primum,  id  est  4 
ad  2,  itaquartus  ad  tertium,  id  est  16  ad  8,  idque  in 
omnibus  rata  cousideratione  perspicies. 
Dupla 


21 


Quartum  vero  proprium  hujusmodi  dispositionis  no- 
tatur,  quod  antiquiores  quoque  habuere  notissimum, 
quod  in  hac  proportionalitate  vel  medietate,  in  mi- 
noribus  terminis  majores  proporliones,  in  majoribus 


Quadrupla  Quadrupla 


1151 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1152 


Habet  autem  proprium  hujusmodi  medietas,  quod  in 
omni  dispositione  secundum  hanc  proportionalitatem 
terminorum  differentiae  in  eadem  proportione  contra 
se  sunt,  qua  fuerint  ipsi  termini  quorum  sunt  ipsse 
differentiae.  Sive  enim  dupli  contra  se  sint  termini, 
duplae  erunt  etiam  differentise  sive  tripli  triplee,  sive 
secundum  quamlibet  multiplicitatem,  eadem  in  dif- 
ferentiis  multiplicitas  erit,  quam  prima  consideratio 
invenit  in  terminis,  ut  subjeeta  descriptio  monet. 
Differentise  duplae. 

11    |    2    |    4    I    8    |    16    |    32    I    64    |    128~T 
I     1    1    2    |    4    |    8    |    16   |    32    |    64    |  128    1   256   1 

Termini   dupli. 

Nulliigiturdubium  esse  potest,  quod  cum  omnes  ter- 

mini  dupli  sint,  ita  differentiee  quoque  eorum  termi- 

norum  duplae  esse  videantur,  ut  uno   minus  termino 

in  differentiis,  omnes   pene   dispositos  subter  termi- 

nos  quorum  sunt  ipsae  differentiae,  superior  ordo  red- 

diderit.  Est  etiam  aliud  proprium,  quod  omnis  ad  mi- 

norem  major  terminus  comparatus  ipsum  minorem 

retinet  differentiam.    Namque  binarius  ad  unitatem 

ipsa  unitate  differt,  et  quaternarius  binario  ipso  bi- 

nario,  et  octonarius  quaternario  ipso  quaternario,  et 

deinceps  majores  alii  ipsis  minoribus   ab   eisdem  ip- 

sis  diiferunt  quos  numerositate  praetereunt.    Et  hoc 

quidem  in  duplici  proportione    cadit.   Sin  vero  sint 

triplices  proportiones,  major  terminus  a  minore  ter- 

mino,  duplicato  minore  termino  differt.  Ut  si  sint  1, 

3,  9,  tres  ab  uno,  binario  differunt,  in  quem  unitas, 

id  est  minor  terminus  duplicatus  exundat,  et  9  a  tri- 

bus  senario  differunt,  quem  ternarius  duplicatus  edu- 

cit.  Et  in  aliis  cunctis  ejusmodi  ratio  reperietur.  Sin 

vero  qu3druplices  sint,  triplicato   minore   termino, 

major  terminus  a  minore  distabit.    Et  si   quincupli, 

quadruplicato,  et  si  sexcupli,    quincuplicato,  et  una 

minus  multiplicatione  quam  est  ipsa  minorum  ad  ma- 

jores   comparatio    terminorum,   minorem    numerus 

major  exsuperat. 

DifTcrentia;  duplae. 


A  crescat.  Ut  si  sint  2,  4,  8,  16,  quod  fit  ex  bis  16,  id 
ex  quater  8  reddatur.  Exemplar  autem  nobis  maxi- 
mum  certissimumque  sit  illud  ubi  ex  u>qualitate  dixi- 
mus  omnes  inaequalitatis  species  fundi.  Illic  enim,in 
omnibus  vel  multiplicibus,  vel"  superpartientibus,  vel 
superparticularibus,  vel  in  caeteris  conjunctis,  geo- 
metrica  proportionalitas  custoditur,  has  omnes  pro- 
prietates  quas  supradiximus  continens.  Quarta  vero 
est  proprietas  hujusce  medietatis,  quod  vel  in  majo- 
ribus  vel  minoribus  terminis  aequales  semper  pro- 
portiones  sunt.  Namque  si  ponantur  2,  4,  8,  16,  32, 
64,  inter  hos  omnes  dupla  proportio  est.  Apparet 
etiam  haec  proportionalitas  in  binis  proportionibus, 
ab  unitate  alternatim  parte  altera  longioribus  qua- 
dratisque  dispositis,  a  prima  multiplicitatis  habitu- 
dine,  id  est  a  duplici  per  cunctas  superparticulares 
habitudines  proportionesque  discurrens,  quod  sub- 
jecta  descriptioDe  signatum  est. 


1  1 

1 

2    I 

4    I    8    |    16    I    32    |    65 

-   1    128    | 

1  1  1 

2 

1    4 

1    8    1  16   1   32    1    64    1 

128   1    156   1 

Termini  dupli. 
Differentiae  triplae. 

1 

■1 

1    6 

1    18    1    54    |    162  |  486 

1  1458  I 

1     1 

1 

3    I 

9     1    27    |    81     |   243  |  72( 

Termini  tripli. 
Differentiae  quadruplae. 

1    3 

1 

12 

1    48    |    19  2  |   768  1  3072 

I  12288  | 

I  1  I 


4     |    16    I    64    |    256  |  1024  I  4096  |  16384  I 


11 


Tetragonus 

1 

Parte  altera  longior 

2 

Dupla 

Tetragonus 

4 

Dupla 

Parte  altera  longior 

1         6 

Sesquialtera 

Tetragonus 

9 

Sesquialtera 

Parte  altera  longior 

1        12 

Sesquitertia 

Tetragonus 

1         16 

Sesquitert:a 

Parte  altera  longior 
Tetragonus 

20 
25 

Sesquiquatta 

Sesquiquarta 

Parte  altera  longior 

|        30 

Sesquiquinta 

Tetragonus 

36 

Sesquiquinta 

Parte  altera  longior 

1        42 

Sesquisexta 

Tetragonus 

49 

Sesquisexla 

CAPUT  XLV. 

Termini  quadrupli. 

Haec  autem  proportionalitas  et  in  aliis  omnibus,  vel 
superparticularibus,  vel  superpartientibus,  invenitur, 
hujusmodi  proprietate  in  omnibus  conservata,  ut  in 
continua  proportione,  quod  fit  sub  extremitatibus  si 
tres  fuerint  termini,  hoc  a  medietate  multiplicata 
cousurgat.  Si  enim  sint  2,  4,  8,  quod  fit  ex  bis  8, 
idem  fit  ex  quater  4.  Vel  si  sint  in  quatuor  terminis 
disjuncta  proportio,  quod  fit  sub  utrisque  extremita- 
tibus,   id  duarum    medietatum  multiplicatione  con- 


Qux  medietates,  quibus  rerum  publicarum  statibus 
comparentur. 

Atque  ideo  arithmetica  quidem  ei  reipublicae  com- 

paratur  quae  paucis  regitur,  idcirco  quod  in  minori- 

bus  ejus  terminis  major  proportio  sit.  Musicam  vero 

medietatem   optimatum    dicunt   esse    rempublicam, 

ideo  quod  in  majoribus  terminis  major  proportiona- 

litas  invenitur.  Geometrica  medietas,  popularis  quo- 

dammodo  et  ex  aequalitate  civitatis  est.  Namque  vel 

in  majoribu-s  vel  in  minoribus,  aequali  omnium  pro- 

portionalita  3  componitur,  et  est  inter  omnes  paritas 

quaedam    msdietatis  aequum   jus  in    proportionibus 

D  conservantis. 

CAPLT  XLVI. 

Quod  superficies  una  tantum  in  pmportionalitatibus 
medietate  jwvjantur,  solidi  vcro  numcri  dualus  mc- 
dictatibus  in  medio  collocantur, 

Post  ha?c  igitur  tempus  est  ut  expediamus  nunc 
quiddam  nimis  utile  in  Platonica  quadam  disputa- 
tione,  quae  inTimaei  cosmopoeia  haud  facili  cuiquam 
vel  penetrabili  ratione  versatur.  Omnes  enim  planff 
iigurae  quae  nulla  altitudine  crescunt,  una  tantum  me- 
dietate  geometrica  continuantur,  aha  quae  jungat  non 
potest  inveniri  ;  unde  duo  tantum  in  his  intervalla 
sunt  constituta,  a  primo  scilicet  ad  medium,  et  a 
medio  ad  tertium.  Si  vero  fuerint  cubi,  duas  tantum 
habebunt  medietates,  ubi  tertia  iuveniri  non  poterit. 


HK3 


DE  AIUTIIMETICA  LIIJ.  II. 


1154 


secundum  geometricam  scilicet  proportionem.  Unde 
formoe  solidae.  tria  iutervalla  dicuntur  habere.  Est 
enim  unum  intervallum  a  primo  ad  secundum,  et  a 
secundo  ad  tertium,  et  a  terlio  ad  quartiim,  quffl  est 
scilicet  postrema  distautia.  Reclee  igitu,  ;t  planae  li- 
guras  duobus  intervallis  et  solidae  tribus  .  ontiueri  di- 
cuntur.  Sint  enim  duo  tetragoni,  4  scilicet  et  9,  ho- 
rum  igitur  unus  tantum  medius  in  eadem  propor- 
tione  constitui  potest.  Namque  senarius  ud  4  sesqui- 
alter  est,  et  9  ad  senarium  eodem  modo  sesquialter. 
Hoc  autem  idcirco  evenit,  quod  singula  latera,  sin- 
gulorum  tetragonorumefliciuntsenariammedietatem. 
Namque  quateruarii  tetragoni  latus  binarius  est, 
noveuarii  teruarius;  hi  ergo  multiplicati  senarium 
perfecerunt.  Bis  enim  tres  senarius  est.  Et  quotieus- 
cunque,  datis  duobus  tetragonis,  eorum  medietatem 
volumus  invenire,  latera  eorum  multiplicanda  sunt, 
et  qui  ex  his  procreabuntur,  medictas  est.  Si  autem 
cubi  siut,  ut  8  et  27,  duaj  tautum  inter  hos  eadem 
proportione  medietates  constitui  queunt,  12  scilicet 
et  18,  namque  12  ad  8,  et  18  ad  27,  sesquialtera  tan 
tum  proportione  junguntur.  In  his  quoque  eadem  la- 
terum  ratio  est.  Namque  ex  uno  cubo  qui  propiu- 
quior  est,  una  medietas  duo  latera  colligit;  ex  al- 
ternatim  vero  posito,  unurn.  In  alia  quoque  medietate 
idem  est.  Ponantur  enim  duo  cubi,  et  in  medio  eo- 
rum  duae  medietates  quas  superius  diximus,  8,  12, 
18,  27,  octonarii  igitur  latus  est  binarius,  bis  enim 
bini  bis  octonarium  .fecerunt.  Ternarius  vero  27  cu- 
bi  latus  est.  Ter  enim  tres  ter  27  restituunt.  Medie- 
tas  igitur  quae  juxta  octonarium  est,  id  est  12,  mutua- 
tur  duo  latera  ex  propiuquo  sibi  octonario.  et  aliud 
unum  latus  ex  altrinsecus  posito  27  cubo.  Bis  enim 
bini  ter  12  pandunt.  Et  18  eadem  ratione  duo  latera 
a  propinquo  sibi  27  cubo  colligit,  et  unum  ab  altrin- 
secus  posito  octonario.  Tres  enim  ter  bis  18  conclu- 
dunt.  Hoc  autem  universaliter  speculandum  est,  si 
tetragonus  tetragonum  multiplicet,  sine  dubio  tetra- 
gonus  provenit.  Sin  vero  parte  altera  longior  tetra- 
gouum  multiplicet,  vel  tetragonus  parte  altera  lon- 
giorem,  nunquam  tetragonus,  sed  semper  antelongior 
crescit.  Rursus  si  cubus  cubum  multiplicaverit,  cubi 
forma  conficitur.  Si  vero  parte  altera  longiorem  cubum, 
vel  cubus  parte  altera  longiorem,  nunquam  cubus 
procreabitur,  hoc  scilicet  secundum  similitudinem 
paris  atque  imparis.  Par  enim  parera  si  multiplicet, 
semper  par  nascitur,  et  impar  imparem  si  multipli- 
cet,  impar  continuo  procreatur.  Si  vero  imparparem, 
vel  si  par  imparem  multiplicet,  par  semper  exoritur. 
Hoc  autem  facilius  cognoscitur  ex  lectione  Plalonis 
in  libris  de  Republica,  eo  loco  qui  nuptialis  dicitur, 
quem  ex  persona  Musarum  philosophus  introducit. 
Sed  nunc  ad  tertiam  medietatem  redeundum  est. 

CAPUT  XLVII. 

De  harmonica  medietate  ejusque  proprietaiibus. 

Harmonica  autem  medietas  est  quai  neque  eisdem 

differentiis,  nec  aequis  proportionibus  constituitur, 

sed  illa  in  qua  quemadmodum  maximus  terminus  ad 

parvissimum  terminum  ponitur ;  sic  dilTerentia  ma- 


A  ximi  et  medii  contra  differentiam  medii  atquc  par- 
vissimi  comparatur.  Ut  si  sint  3,  4,  C,  vel  si  2,  3,  0. 
Senarius  enim  quaternarium  sua  tertia  parte  superat, 
id  est  duobus;quaternarius  vero  ternarium  sua  quarta 
parte  supervenit,  id  est  uno ;  et  senarius  ternarium  sua 
medietate,  id  est  tribus,  ternarius  vero  binarium  sua 
parte  tertia,  id  est  unitate  transcendit.  Quare  in  his 
neque  eadem  proportio  terminorum  est,  neque  sunt 
eaedern  diirerentiae.  Est  autem  quemadmodum  maxi- 
mus  terminus  ad  parvissimum  termiuum,  sic  diffo- 
rentia  maximi  et  medii  ad  dillerentiam  medii  atque 
postremi.  Namque  in  hac  proportione,  qua'  est,  3,  4, 
u,  major  terminus,  id  est  senarius  ad  parvissimum 
terminum  ternarium  duplus  est,  et  differentia  ma- 
xinii  et  medii,  id  est  senarii  etj  quaternarii,  duo  sci- 
licet  ad  differentiam  medii  et  ultimi,  id  est  quater- 
narii  atque  ternarii,  quae  est  unitas,  dupla  perspici- 
tur.  Scd  hoc  quoque  subjecta  descriptione  mon- 
stratur  : 

Differentiae  duplae.  Differentiae  triplae. 


B 


I       3       | 


I       6      | 


3       I 


Termini  dupli  Termini  tripli 

Ilabet  autem  proprietatem,  quemadmodum  dictum 
C  est,  contrariam  arithmeticae  [medietati.  In  illa  enim, 
in  minoribus  terminis  major  erat  proportio,  in  ma- 
joribus  minor;  in  hac  vero,  in  majoribus  quidem 
terminis  major  est  proportio,  in  minoribus  vero  mi- 
nor.  Namque  in  hac  dispositione  3,  4,  0,  tres  ad 
quatuor  comparati  sesquitertium  habitudinem,  sex 
vero  ad  quatuor  sesquialteram  reddunt ;  sed  major 
estproportiosesquialtera  a  sesquitertia,  tantum  quan- 
tum  pars  tertia  medietate  transcenditur.  Juste  igitur 
medietas  quaedam  geometrica  proprieque  esse  pro- 
portionalitas  judicatur,  scilicet  inter  eam  ubi  in  ma- 
joribus  terminis  minor  est  proportio,  et  minoribus 
major,  et  inter  eam  ubi  in  majoribus  major  est,  in 
minoribus  minor.  Illa  est  enim  vere  proportiouali- 
tas  quae,  medietatis  quodammodo  locum  obtinens,  et 
in  majoribus  et  in  minoribus,  aequalibus  proportio- 
numcomparationibuscontinetur.  Hocquoque  signum 
est,  duarum  extremitatum  mediamesse  quodammodo 
geometricam  proportionem.  Namque  in  arithmetica 
proportione,  medius  terminus  eadem  sua  parte,  ei 
minorem  praecedit  et  a  majore  praecedilur,  sed  alia 
parte  minoris,  alia  vero  parte  majoris.  Sit  enim 
arithmetica  dispositio  2,  3,  4.  Ternarius  igitur  nu- 
merus  binarium  tertia  suaparte  praecedit,  id  est  uno, 
et  a  quaternario  tertia  sua  parte  praeceditur,  id  est 
uno.  At  vero  ternarius  non  eadem  parte  minoris  mi- 
norem  vincit,  vel  majoris  a  majore  superatur.  Nam- 
que  minorem,  id  est  binarium,  uno  superat,  id  est 
ipsius  medietate  binarii,  a4'qnaternario  vero  uno  re- 
linquitur,   quae    pars  quaternarii  quarta  est.  Recte 


D 


i  155 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1156 


igitur  dictum  est  medium  terminum  m  hujusmodi 
medietate  eadem  sui  parte  et  minorem  vincere  et  a 
majore  superari,  sed  non  eisdem  partibus,  vel  mino- 
ris  minorem  transgredi,  vel  majoris  a  majore  tran- 
scendi.  Contrarie  harmonica  medietas  proportiones 
habet.  Namque  non  eadem  parte  sua,  niedius  termi- 
nus  in  hac  proportione  vel  minorem  vincit,  vel  a  ma- 
jore  superatur,  sed  eadem  parte  minoris  minorem 
superat,  qua  parte  majoris  a  majore  superatur. 
In  bac  enim  dispositione  harmonica.  quae  est  2,  3,  6, 
ternarius  binarium  tertia  sui  parte  vincit,  idem  ter- 
narius  a  senario  tota  sui  quantitate  superatur,  id 
est  tribus.  Idemque  ipse  ternarius,  medietate  minoris 
vincit  minorem,  id  est  uno,  et  medietate  majoris  a 
majore  termino  vincitur,  id  est  tribus.  Senarii  enim 
medietas  ternarius  est.  In  geometrica  vero  medietate, 
neque  eisdem  suis  partibus  medius  vel  vincit  mino- 
rem,  vel  a  majore  vincitur,  neque  eadem  parte  vel 
minoris  minorem  superat,  vel  majoris  a  majore  re- 
linquitur,  sed  qua  parte  sua  medius  terminus  mino- 
rem  superat,  eadem  parte  sua  major  terminus  me- 
dium  vincit.  Quod  est  ut  medietas  atque  extremitas, 
aequalibus  medietatem  et  extremitatem  reliquam  suis 
partibussupervadant.  In  hac  enim  dispositione,  quae 
est  4,  6,  9,  tertia  sui  parte  medius  senarius  quater- 
narium  superat,  id  est  duobus,  et  tertiasui  parte  rur- 
sus  novenarius  senarium  vincit,  id  est  tribus.  Habet 
autem  aliam  proprietatem  harmonica  medietas,  ut 
cum  duas  extremitates  in  unum  redactas,  medietas 
multiplicaverit,  dupla  quantitas  colligitur,  quam  si 
se  multiplicent  duae  extremitates.  Sint  enim  bi  ter- 
mini  3,  4,  6.  Si  igitur  ternarium  et  senarium  jungas, 
novenarium  facies,  qui  per  quaternarium  ductus  36 
eflicit.  Quod  si  se  ipsae  extremitates  multiplicent,  et 
fiant  tres  sexies,  18  conhciunt,  quod  est  prioris  sum- 
maedimidium. 


A  neque  solum  in  terminis  speculationem  proportionis 
habet,  neque  solum  in  differentiis,  sed  in  utrisque 
communiter.  Quaerit  enim  ut  quemadmodum  sunt  ad 
se  extremi  termini,  sic  majoris  ad  medium  differen- 
tia,  contra  differentiam  medietatis  ad  ultimum.  Ad 
aliquid  autem,  considerationem  harmoniae  proprie 
esse,  in  primi  libri  rerum  omniura  divisione  mon- 
stravimus.  Ipsarum  quoque  musicarum  consonantia- 
rum  quas  symphonicas  nominat  proportiones,  in 
hac  pene  sola  medietate  frequenter  invenias.  Nam- 
que  symphonia  diatessaron,  quae  princeps  est  et 
quodammodo  vim  obtinens  elementi,  constituta  sci- 
licet  in  epitrita  proportione,  ut  est  quaternarius  ad 
ternarium,  in  ejusmodi  harmonicis  medietatibus  in- 
venitur.  Sint  enim  ejusmodi  harmonicee  medietatis 
termini  quorum  extimi  dupli  sint,  et  rursus  alia  hu- 
jusmodi  dispositio  quorum  extimi  tripli. 


i; 


I      3 


4      |      6 


I      6      | 


Senariusigitur  ad  ternarium  duplusest.  Idem  autem 
in  alia  dispositione,  senarius  ad  binarium  triplus. 
Horum  igitur  si  differentias  colligamus  etad  se  invi- 
cem  comparemus,  epitrita  proportio  colligitur,  unde 
diatessaron  sympbonia  resonabit.  Inter  3  enim  et  6 
ternarius  est,  et  inter  binarium  et  senarium  quater- 
narius,  qui,  sibimet  comparati,  sesquitertiam  efficient 
proportionem. 


diatessaron 


sescmiterlium 


18 


In  eadem  quoque  medietate  et  diapente  symphonia 
componitur,  quam  sesquialtero  habitudo  restituit. 
Nam  in  utrisque  dispositionibus  his  quae  subjectae 
sunt,  in  duplici  senarius  ad  quaternarium  sesquialter 
D  est,  intriplici  ternariusad  binarium,  exquibus  utris- 
que,  diapente  symphonia  conjungitur. 

diapente 
sesquialtera 


CAPUT  XLVIII. 

Qnare  dicta  sit  hamionica  medietas  ca  qux  digcsta  est. 
Considerandum  forsitan  videatur  cur  banc  Inrmo- 
nicam  medietatem  vocemus.  Cujus  ha^c  ratio  est, 
quoniam  arithmetica  dispositio  arquas  tantum  per 
differentias  dividit  quantitates,  geometrica  vero  ter- 
minos  sequa  proportione  conjungit.  At  vero  harmo- 
nica  ad  aliquid  quodammodo  relata  consideralione, 


sesquialtera 
diaponte 

Post  hanc  autem  diapason  consonantia,  quce  lit  ex 
duplici,  utest  in  subjecta  formula. 


IHi- 


i  >uplex 
Diapasos 


DE  AMTHMETICA  I  IB. 

A 


U5  8 


Differenti  i . 


In  triplici  quoque   dispositione,   simul  diapeute  et 

diapason  symphonia  componitur,  servans  sesquialte- 

ram  et  duplicem  rationem:  quod  subjecta  descriptio 

docet. 

Sesquialtera  Duplex 

Diapcnte  Diapason 


d 
o 

• 
et 

■  r* 

■n 

5 


=3 

a 


o  i 


Triplex 
Diapente  et  diapason. 

Et  quoniam   Iriplus  duas  continet  consonantias,  dia- 

pente  scilicet,   et   diapason,   in  hujus  triplicis  posi- 

tione  in  diilerentiis  eumdem  rursus  triplum  reperie- 

mus,  secuudum  subter  descriptum  modum. 

Triplus  diapente  et  diapason. 


>      11111111. 

In  triplicibus  quoque  extremitatibus,  major  differen- 

B  tia  nd  minorem  differentiam  qnadrupla  est,  ct  Lis 
diapason  symphoniam  emittit.  Namque  in  disposi- 
tione  2,  :s,  0,  extremorum  diflferentia  est,  id  est  se- 
narii  et  binarii,  4  ;  minor  vero  differentia,  id  est 
ternarii  et  binarii,  unus  ;  4  autem  uno  quadrupla 
major  est  relatione ,  quoe  comparatio  bis  diapason 
consonantiam  tenet. 

Quadruplus  bis  diapason. 


Termini. 
In  dupla  vero  dispositione,  major  terminus  ad  medii 
termini  contra  se  ditierentiam,  triplus  est,  et  rursus 
minor  terminus  ad  medii  contra  minorem  terminum 
comparati  ditTerentiam,  triplus  est. 

Differentiae. 


cr   = 


'-   C4 
o  ° 


CAPUT  XI. IX. 

De  geometrica  harmonia. 

Vocant  autem  quidain  barmonicatn  hujusmodi  me- 
dietatem,  idcirco  quod  semper  haec  proporlionalitas 
geometricae  harmonitc  cognata  est,  harmoniam  au- 
tem  geometricam,  cubum  dicunt.  Ita  enim  ex  longi- 
tudine  in  latitudinem  distentus  est,  et  in  altitudinis 
cumulum  crevit,  ut  ex  aequalibus  proficiscens,  ad 
aequalia  perveniens  sequaliter  totus  sibi  conveniens 
creverit.  Ha?c  autem  medietas,  in  omnibus  cubis  quoe 
est  geometrica  harmonia  perspicitur.  Omnis  enim 
cubus  habet  latera  12,  angulos  8,  superlieies  6. 
Hic  autem  ordo  et  dispositio  harmonica  est.  Dispo- 
nantur  enim  G,  8,  12;  hic  ergo  quemodmadum  est 
major  terminus  ad  parvissimum,  ita  diilerentia  ma- 
joris  et  medii  ad  parvissimam  comparatur. 
Differentise  duplse. 


I    3 


6    I 


Termini. 
Illa  autem  maxima  symphonia  quae  vocatur  bis  dia- 
pason,  velut  bis  duplum,  quoniam  diapason  sympho- 
nia  ex  duplici  proportione  colligitur,  huic  se  junctu- 
ra?  harmonicoe  medietatis  interserit.  Nam  in  duplici 
proportione,  medius  terminus  ad  minoris  suique  dif- 
ferentiam  quadruplus  invenitur. 


Dupli  termini. 
Perpensi  namque  12  adsex  cluplisunt,  differentia  vero 
12  et  octonarii  quaternarius  est,   octonarii   vero  et 


Ho9 


AN.  MANL.  SEV.   HOETU 


1160 


senarii  duo,  dupla  autem  ratione  distabunt  duobus 
quatuor  comparati.  Rursus  octonarius,  qui  medietas 
est,  alia  sua  parte  minorem  praecedit,  et  alia  sua 
parte  a  majore  praeceditur,  eadem  autem  parte  mi- 
noris  minorem  superat  qua  parte  majoris  a  majore 
superatur.  Rursus  si  extremitates  in  unum  redigan- 
tur  et  a  medietate  octonario  multiplicentur,  duplus 
erit  ab  eo  numero  quem  solae  extremitates  multipli- 
catse  perfecerint.  Omnes  autem  in  bac  dispositione 
symphonias  musicas  invenimus.  Diatessaron  quidem 
est  octo  ad  sex,  quoniam  proportio  sesquitertia  est 
At  diapente,  12  ad  8,  quoniam  ea  quae  sesquialtera 
comparatio  dicitur,  in  ea  diapente  consonantia  repe- 
ritur.  Diapason  vero,  quse  ex  duplici  nascitur,  ex  12 
ad  sex  compositione  producitur.  Diapason  vero  et 
diapente,  quae  triplicis  obtinet  rationem,  fit  ab  ex- 
tremitatum  differentia,  ad  differentiam  minorem. 
Namque  duodenarii  et  senarii  sex  differentia  est ; 
minor  vero  est  differentia  octonarii  et  senarii,  id  est 
2.  Qui  senarius  ad  binarium  triplus  est,  et  diapason 
simulet  diapente  consonantia  sonant.  Illa  vero  major 
consonanlia  quae  est  bis  diapason,  qnae  ex  quadruplo 
fit  in  medii  termini,  id  est  octonarii,  et  ejus  differen- 
tiae  comparatione  perspicitur,  quae  inter  octonarium 
senariumque  reperitur.  Quare  proprie  atque  conve- 
nienter  bujusmodi  proportionalitas  barmonica  me- 
dietas  appellatur. 

[CAPUT  L. 

Quemadmodum  constitutis  altrinsecus  duobus  tcrminis, 
arithmetica,  geometrica,  et  harmonica  inter  eas  mc- 
dietas  alttrnetur,  atque  de  eorum  generationibus. 

Nos  autem  prsestare  debemus,  quatenus  quemad- 
modum  dato  calamo,  extremis  foraminibus  manenti- 
bus  musicis  mos  est,  ut  medius  foramen  permutan- 
tcs,  atque  aliud  aperientes,  aliud  digitis  occludentes, 
diversos  emittant  sonos,  vel  cum  duabus  altrinsecus 
protensis  cbordis,  medii  nervi  sonum  musicus  vel 
astringendo  lenuat,  vel  remittendo  gravat,  ita  quo- 
q-je  datis  duobus  numeris,  nunc  quidem  aritbmeti- 
cam,  nunc  vero  geometricam,  nunc  autem  barmoni- 
cam  medietatem  experiamur  inserere,  ut  rectum 
propriumquemedietatismomen  sit,  quod  manentibus 
extremitatibus  buc  atque  illuc  ferri  permutarique 
videatur.  Poterimus  autem  hanc  in  duobus  altrinse- 
cus  positis  terminis,  vel  paribus  vel  imparibus  per- 
mutare,  ita  ut  cum  aritbmeticam  ponimus  medieta- 
tem  differentiarum  tautum  ratio  sequalitasque  servetur 
Cum  vero  geometricam,  rata  se  proportionum  jun- 
ctura  custodiat.  Sin  autem  barmonica  fiat  differen- 
tiarum  comparatio,  ab  terminorum  proportione  non 
discrepet.  Et  sint  quidem  primo  pares  positee  quae- 
dam  extremitates,  inter  quas  bas  omnes  medietates 
oportcat  internectere,  10  et  40.  Prius  igitur  aritb- 
metica  medietas  aptetur.  Iuter  bos  ergo  si  TS  posuero, 
erit  mibi  aritbmetica  proportio  differentiarum  quan- 
titate  immulabiiiter  custodita,  in  bujusmodi  scilicet 


A  dispositione  10,  25,  40.  Vides  enim  ut  quindenae  sese 
summulee  quantitate  transcendant. 

■   i    1 5    I  n0~l~20l  I    6    I    24    I 


i    -i.-j    [   40   |    MQ   |    20    |   4n       I    10    I    16  I  40    | 


Omnesque  proprietates,  quas  supra  diximus  in  me- 
dietate  artthmetica  couvenire  ab  hac  hujusmodi 
dispositione  non  reperies  alienas.  Namque  quemad- 
modum  unusquisque  eorum  terminus  ad  seipsum  est. 
quoniam  sibi  aequalis  est,  ita  sunt  ad  se  invicem  diff- 
ferentiae  quoniam  sibi  sunt  aequales,  et  quanto  major 
terminus  medium  transit,  tanto  medius  vincit  mino- 
rem,  Et  extremitatum  aggregatio  duplex  est  medie- 

g  tate,  et  minorum  terminorum  proportio  major  est 
illa  comparatione,  quae  inter  majores  terminos  con- 
tinetur.  Et  tanto  minor  est  numerus  qui  iit  ex  multi- 
plicatis  extremitatibus,  ab  eo  qui  fit  ex  multiplicata 
medietate,  quantum  eorum  differentiae  multiplicatae 
restituunt.  lllud  quoque  quod  medietas  eadem  sui 
parte  et  a  majore  vincitur,  et  minorem  ipsa  superve- 
nit,  non  eadem  autem  parte  minorem  transit, 
vel  majoris  a  majore  relinquitur,  quae  omnes  scilicet 
proprietates  non  alterius  nisi  arithmeticae  'medietatis 
sunt.  Quod  si  superius  dicta  meminerit  lector,  ita 
esse  indubitanter  intelliget.  Rursus  si  inter  eosdem 
10  et  40  viginti  constituam,  statim  geometrica  me- 
dietas  cum  suis  proprietatibus  cunctis  exoritur, 
arithmetica  medietate  pereunte.  In  hac  enim  disposi- 

^1  tione  10,  'Jo.  i",  quemadmodum  est  major  ad  me- 
dium  sic  medius  ad  extremum.  Et  quod  continetur 
ab  extremitatibus,  aequum  est  ei  quod  a  multiplici 
medietate  completur.  Diiferentiae  quoque  eorum  in 
eadem  sunt  proportione  qua  termini.  Crementum 
vero  et  imminutio  proportionum  secundum  terminos 
nulla  est,  sed  majorum  terminorum  proportio  a  mi- 
norum  terminorum  proportione  non  discrepat.  Si 
vero  barmonicam  medietatem  conjungere  velim,  16 
mihi  numerus  inter  extremitates  utrasque  ponendus 
est,  ut  sit  hoc  modo  10.  16,  40.  Nunc  igitur  licet  in 
hujusmodi  dispositione  omnes  harmonicas  proprieta- 
tes  agnoscere  ;  qua  enim  maximus  ad  parvissimum 
terminus  proporlione  jungitur,  eadem   proportione 

rv  differentiae  ad  se  invicem  comparantur.  Et  quibus 
partibus  majoris  a  majore  medius  vincitur.  eisdem 
partibus  minoris  praeterit  minorem.  Suis  vero  non 
eisdem  vel  a  majore  vincitur,  vel  transit  minorem, 
Et  in  majoribus  terminis  major  est  proportio,  in  mi- 
noribus  minor.  Et  si  in  unum  extremitates  redigantur, 
et  medietatis  quantitate  concrescant,  duplus  inde 
conticitur  numerus  ab  eo  qui  ex  solis  multiplicalis 
extremitatibus  procreatur.  Atque  hoc  quidem  in  ter- 
minis  paribus  constitutnm  est.  At  vero  si  impares 
proponantur,  ut  sunt  5  et  45,  aptatus  medius  25, 
arithmeticam  proportionem  medictatemque  constituit. 
\  ,in  sisint  o,  23,  '■■'>,  eadem  sese  numerorum  quan- 
titate  termini  transgredientnr.  et  omnis  superius  di- 
cta  proprietas  arithmetica?  medietatis  in  his  terminis 
custoditur.  Sed  si  15  numerum  medium  ponam,  ut 


1 1  ('•  I 


DE  AltlTIIMKTir.A   l.lli.  II. 


1102 


sint,  li,    I!  45,    m  i,ri'ometncam  medielatom  termmi 
relabuntur,   a>qualibus    U-rminoruin  ad    so   invieem 
proportionibus  castoditis.  Novem  vero  si  inler  utros- 
quc  lerminos  ponam,    ut  sinl  '■>,  9,  i,  ■  >,    lit    buimo- 
nica  medietas,  utqua  summa  maximus  numerus  par- 
vissimum    pra?cedit,  eadem   major   differentia  mino- 
rem  dilferentiain  vincat.    Qua  vero  disciplina  bujus- 
modi  medietates  reperiri  possimus,  expediendum  est. 
Datis  duobus  terminis,    si  aritbmeticam   medietatem 
constituere  oportebit,  utraque  est  extremitas  conjun- 
genda,  quodque  ex  ea  copulatione  colligitur  dividen- 
dum,  isque  numerus  qui  ex  divisione  redactus    est, 
arithmeticam  medietatem  inter   extremitatcs  localus 
efticiet  :  ut  10  et  40  si  junxero  efliciunt  50,  quos   si 
dividam,  25  redduntur.  Hic  erit  medius  terminus  se- 
cundum   aritbmeticam  proportionem.   Vel  si    illum 
numerum  quo  major  minorem  superat  dividas,  eum- 
que    minori   superponas,   quodque  inde    concrescit 
medium  ponas,    aritbmetica  medietas     informatur. 
Nam  40  denarium  tricenario  superat ;  quemsidividas 
15  tiunt;  bunc  si  miuori,  id  est  denario,  superposue- 
ris,  20  et  iinascentur;  quem  si  medium   constituas, 
aritbmeticse  medietatis  ordo  formatur.  Geometricam 
vero  si  ratiouem  vestiges,  ejus  numeri  qui  sub  utris- 
que    extremitatibus  continetur,    tetragonicum  latus 
inquire,  etbunc  medium  pone.  Nam   sub  40  et  de- 
nario  numero  400  continentur.  Si  enim  denarium  in 
i0  multiplices,    hic  uumerus  crescit.    Horum    igitur 
quadringentorum  requiretetragonicumlatus,  bi  sunt 
20.  Vicies  enim  20,  400  efticiuntur.    Repertum  ergo 
iatus  quadratum,  medium  constitues.  Vel  sieampro- 
portionem  quam  inter  se  dati  termini  custodiunt  di- 
vidas,  et  id  quod  relinquetur  medium  terminum  po- 
nas.  Namque  40  ad  denarium  quadruplus  est.   Igitur 
quadruplum  si  dividas,  duplum  facies,  qui  est  scilicet 
20.  Nam  20addenarium  duplus    est.  Hunc  simedium 
constituas,  medietatem   geometricam  perferet.  Har- 
monicam  vero  medietatem,  tali  modo  reperies  :  dilfe- 
rentiam  terminorum   in  minorem  terminum  multi- 
plica,  etpostjunge  terminos,  et  juxta  eum    qui  inde 
confectus  est,  committe  illum  numerum  quiex  ditfe- 
rentiis  et  termino  minore  productus  est.  Cujus    cum 
latitudinem  inveneris,  addas  eam  minori  termino,    et 
quod    inde  colligitur   medium  terminum  pones,    10 
enim  et   40,   30  sunt;  quem  si  jnultiplicas  in   dena- 
rium,  id  est  in  minorem,  decies  30,  oportet  300  effi- 
cias.  Quos   300  juxta  eum  committe  qui  ex  junctis 
utrisque  confectus  est,  id  est  juxta  50,  facient    enim 
quinquagies    senos,   et  invenitur  latitudo   senarius. 
Hunc  igitur   si  minori  termino  addas,  facient  16,  et 
hic  numerus  medius  constitutus  inter  10   et  40,  har- 
monicam  proportionem  medietatemque  servabit. 

CAPUT  LI. 

De  tribus  medietatibus  qux  harmonicse  et  geometricse 
contrarix  sunt. 

Ha?  quidem  sunt  apud  antiquiores  inventae  pro- 
bataeque  medietates,  quas  idcirco  longius  enodatius- 
que  tractavimus,  quod  hae  maxime  in  antiquorum 
lectionibus  inveniuutur,  et  ad  omnem  pene  vim  co- 

Patrol.  LXIII. 


A  gnitionis  eorum  versatur  utilitas.  Ceeteraa  autem 
prsetereundo  transcurrimus,  idcirco  quod  nou  mul- 
tuin  uobisin  Lectionibus  prosunt,  sed  tantum  ad  im- 
plendam  denarii  numeri  quantitatem.  Quse,  ue  lateant 
neve  sint  aliquibus  ignoratse,  depromimus.  Videntur 
enim  ba>  supradictis  medietatibus  esse  contrariss,  ex 
quibus  originem  trabunt.  Kx  bis  enim  etiam  istee 
sunt  constitutsp..  Est  autem  quarta  medielas  quse  op- 
posita  videtur  harmonica;,  in  qua  Iribus  terminis 
positis,  quemadmodum  est  maximus  terminis  po- 
sitis,  quemadmodum  est  niaximus  terminus  ad  par- 
vissimum,  sic  dillcrentia  minorum  ad  differentiam 
maximorum.  Ut  sint  .'),  ii,  (J,  sex  ad  ternarium  du- 
plus.  Et  sunt  minores,  .'»,  et  3,  maximivero  hujus  dis- 
positionis  0  et  o.  Dillerentia  vero  minorum,  quinarii 
scilicet  et  ternarii  2  sunt,  majorum,  quinarii  et  se- 
narii,  I,  qui  2  ad  unum  comparati  duplum  faciunt. 
Ergo  quemadmodum  est  maximus  terminus  ad  par- 
vissimum,  sicminorum  lerminorum  dilferentia  est  ad 
differentiam  maximorum. 

Dillereutia?  duplae. 


I! 


Termini  extremi  dupli. 
Liquet  autem  oppositam  et  quodammodo  contrariam 

_  esse  hanc  medietatem  harmonicae  medietati,  idcirco 
quod  in  illa  quemadmodum  est  maximus  terminus  ad 
parvissimum,  sic  majorum  terminorum  dilferentia 
ad  differentiam  minorum.  Hic  autem  econtrario.  Est 
autem  propriumbujusmedietatis,quoniam  quodcon- 
tinetur  sub  maximo  termino  et  medio  duplum  est 
eo  quod  continetur  -sub  medio  atque  parvissimo  ; 
sexies  enim  quinque  30sunt,  quinquies  vero  tres  15. 
Dua>  vero  alire  medietates,  quinta  scilicet  et  sexta, 
geometrica?  medietati  contraria3  sunt,>t  eidem  viden- 
tur  oppositoe.  Est  autem  quinta  medietas,  quotiens 
intribus  terminis,  quemadmodum  est  medius  termi- 
nus  ad  minorem  terminum,  ita  eorum  differentia  ad 
dilferentiam  medii  atque  majoris.  Nam  in  hac  dispo- 
sitione  2,  4,  5,  quaternarius  ad  binarium  duplus  est  : 

D  sed  inter  quaternarium  et  binarium  duo  sunt,    inter 
quaternarium  vero  et  majorem  terminum,id  estquin- 
que,  I,  et  duo  ad  unum  dupli  sunt. 
DiffcrentiiP,  duplffi. 


r 


Numeri  dupli, 

Contrarium  autem  geometricae  medietati  in  hac  pro- 
portione  est,  quod  in  illa  quemadmodum  majorter- 
minus  ad  minorem  esset,  sic  majorum  differentia  ad 
dilferentiam  minorum.  tiic  vero  contrarie,  quemad- 
modum  minores  ad  se   termini  sunt,    sic  minorum 

37 


1163 


AN.  MANL.  SEV.   BOETIl. 


M64 


differentia  terminorum  ad  majorumdifferentiamcom-  A  rum  differentiam,  ut  sunt6,  7,  9.  Novem  igitur  ad  6 


paratur.  Est  autem  proprium  in  hac  quoque  disposi- 
tione,  quod  illud  quodcontinetur  submajore  termino 
et  medietate  duplum  est,  eoquod  sub  utrisque  extre- 
mitatibus  continetur.  Nam  quinquies  quatuor  sunt 
20,  quinquies  vero  2  sunt  10,  et  20  denarii  duplus 
est.  Sexta  vero  medietas  est  quando  tribus  terminis 
constitutis,  quemadmodum  est  major  terminus  ad 
medium,  sic  minorumterminorum  differentia  ad  dif- 
ferentiam  maximorum.  In  dispositione  enim  qute  est 
1,4,6,  maximus  terminus  ad  medium  sesquialter 
est,  differentia  vero  minorum,  id  est  unius  et  4,  ter- 
narius  est,  majorum  vero,  id  est  quaternarii  et  se- 
narii,  binarius. 

Diiferentise  sesquialterae. 


sesquialter  est,  et  eorum  differentia  ternarius  est, 
quicomparatus  contra  majorum  differeutiam,  id  est 
septenarii  et  novenarii,  qui  binarius  est,  reddit  ses- 
quialteram  proportionem. 


L, 


U 


Ternarius  autem  binario  comparatus,  sesquialteram 

habitudinemproportionis  efficiet.  Eodemautemmodo 

h»c   quoque    medietas     geometricse    contraria   est, 

quemadmodumet  quinta  propterproportionem  diffe- 

rentiarum    a   minoribus  ad   majores  terminos  con- 

versam. 

CAPUT  LII. 

De  quatuor  medictatibus    quas  posteri  ad  implendum 
denarium  limitem  adjecerunt. 

Et  h&e  quidem  sunt  sex  medietates,  quarum  tres  a  q 
Pythagora  usque  adPlatonem  Aristotelemque  manse- 
ruut.  Post  vero  qui  insecuti  sunt,  has  tres  alias,  de 
quibus  supra  disseruimus,  suis  commentariis  addi- 
dere.  Sequens  autem  eetas,  quemadmodum  diximus, 
ad  implendam  denariam  quantitatem,  alias  quatuor 
medietates  apposuit,  quas  non  adeo  qui  in  veterum 
libris  inveniat.  Has  igitur  nos  quam  possumus  bre- 
vissime  disponamus.  Prima  enim  quse  est  earum,  in 
ordine  vero  septima  medietates,  hoc  modo  conjucgitur 
cum  iu  tribus  terminis,  quemadmodum  est  maximus 
terminus  ad  ultimum,  sic  maximi  et  parvissimi  ter- 
niini  differentia,  ad  miuorum  differentiam  termino- 
rum,  utin  hac  dispositione  6,  8,9.  Novenarius  igi- 
turad  senarium  sesquialter  est,  quorum  est  differen 


Tertia  vero  inter  has  sequentes  quatuor,  nona  autem 
in  ordine  proportio  est,  quando  tribus  terminis  po- 
g  sitis,  quam  proportionem  medius  terminus  ad  par- 
vissimum  custodit,  eam  retinet  extremorum  diffe- 
rentia  ad  minorum  ditferentiam  comparata,  ut  4,  6 
7.  Etenim  6  ad  4  sesquialter  est,  quorum  est  diffe- 
rentia  binarius  ;  septenarii  vero  et  .quaternarii,  ter- 
narius  ditferentia  est,  quem  .si  ad  superiorem  bina- 
rium  comparemus,  sesquialtera  proportione  conjun- 
gitur. 


Quarta  vero,  quee  iu  ordine  decima  est,  consideratur 
iu  tribus  terminis,  cum  tali  proportione  medius  ter- 
minusad  parvissimumcomparatur,  qualiextremorum 
dilferentia  contra  majorum  terminorum  differen- 
tiam  proportione  conjungitur,  ut  sunt  tres,  quin- 
que,  octo.  Quinarius  enim  medius  terminus,  ad  ter- 
narium  superbipartiens  est.  Extremorum  vero  diffe- 
rentia,  octunarii  scilicet  et  ternarii,  quinarius,  qui 
comparatus  contramajorumterminorumdifferentiam, 
scilicet  quinarii  et  octonarii,  quiest  ternarius,  etipse 
quoque  superbipartiens  invenitur. 

CAPIT  LIII. 
Bispositio  decem  medietatum. 


tia  ternarms.  Minorum  vero  terminorum,  idestocto-  D  Disponamus   igitur  c.mctas  medietates  in   ordiuem, 


narii  et  senarii,  binarius  differentia  est,  qui  ad  su- 
periorem  ternarium  comparatus,  facit  sesquialteram 
proportionem. 

Differentia  sesquialterse. 


ut    cujusmodi   omnes     sint,   facillime    possint     in- 


telligi. 


Tercuinus  sesquialter. 

Secunda  vero  inter   quatuor,  sed  octava   in    ordine 

proportionalitas    est,   quotiens    in    tribus    terminis, 

quemadmodum  snnt  extremitates  ad  se  invicem  com- 

paratae  sic  eorum   dilferentia  ad   majorum  termino- 


Arithmetica 


Priuia 


I     I     1-213 


Geometrica 


Secuntlu 


1    I    2    I 


Haruionica 


Tertia  3    14        6 


Contruria  harmonica?  Quarta  3        5        6 


Coutruria  geometricse 


Quiuta 


Coutruria  geometricae  Sexta         |    I         4     6_ 


Iuter  4  prima 


lnter  4  secundu_ 
lnter  4  tertia 


Septima        6    I    8        9 


|    Octava      |    6    I    7    |    9 

Nona  |    4    I    6    I    7 


luter  4  quarta 


Decima         3        3        8 


CAPOT  LIV. 
Dc  maximaet  perfccta  symphonia,  qux  tribus  disten- 
ditur  intervallis. 
Restat  ergo  de  maxima  perfectaque  harmonia  dis- 


U65 


DE  AIUTHMETICA  1.115.  II. 


HCC 


serere,  qusetribus  intervallis constituta,  magnam  \im  A  octonarius  senarium  superat,  id  est  parte  tertia,  ea- 


obtinet  in  inusici  modulaminis  temperamentis  ot  in 
speculatione  naturaliom  qusestionum.   Etenim    per- 
fectius  hujusmodi  medietate  nihil   poterit  inveniri, 
qoee  Iribus  intervallis  producta,  perfectissimi  corpo- 
ris  naturam  .substantiamque  sortita  est.   Iloc  enim 
modo,  cubum   quoque  trina  dimcnsione  crassatum, 
plenam  harmoniam  esso  monstravimus.  IIa>c  autem 
hujusmodi  invenietur,  si  duobus  terminis  constitutis, 
qii  ipsi  tribus  crcverint  intervallis,  longitudine,  lati- 
tudine  et  profunditate,  duo  hnjusmodi  termini  medii 
fuerint  constituti,  et  ipsi  tribus  intervallis  notati,  qui 
vel  ab  eequalibus  per  eequales  icqualiter  siut  pro- 
ducti,  vel  ab  insequalibus  ad  ineequaJia  sequaliter,  vel 
ab  insequalibus  ab  eequalia  eequaliter,  vel  quolibet 
alio  modo,  atque  ita  cimi  harmonicam  proportionem 
custodiant,  alio  tamen  modo  comparati,  faciunt  arith- 
meticam  medietatem,   hisque  geometrica  medietas, 
quo*  inter   utrasque  versatur,  deesse   non  possit.  In 
quatuor  euim  terminis  si  fuerit,  quemadmodum  pri- 
mus  ad  secundum,  sic  tertius  ad  quartum,  propor- 
tionum  ratione  scilicet  custodita,  geometrica  medie- 
tas  explicatur.   Et  quod  continetur  sub  extremitati- 
bus  eequum  erit  ei  quod   sub   utraque  medietate  ad 
se  invicem  multiplicata  conficitur.  Rursus,  si  maxi- 
mus   quatuor  terminorum  numerus  ad  eum  qui  sibi 
propinquus  est   talem   habeat   differentiam,  qualem 
idem  esse  maximo  propinquus  ad  parvissimum,  hu- 
jusmodi  proportio  in  aritmethica  consideratione  pro- 
ponitur.   Et  exlremorum  conjunctio  duplex  erit  pro- 
pria  medietate.  Si  vero  inter  quatuor  qui  est  tertius 
terminus,  a  qua  parte  quarti,  quartum  terminum  su- 
peret,  et  aequa  primi  a  primo  superetur,  harmonica 
hujusmodi    proportio    medietasque   perspicitur :   et 
quod  continetur  sub   extremorum    aggregatione  et 
multiplicatione   medietatis,  duplex  est  eo  quod  sub 
utraque  extremitate  conficitur.    Sit    autem  quoddam 
hujus  dispositionis  exemplar  hoc  modo,  6,  8,  9,  12. 
Has  igitur  omnes  solidas    quantitates   esse  non  du- 
bium  est.  Sex  enim  nascuntur  ex  uno  bis  ter,  12  au- 
tem  ex  bis  duo  ter.  Horum  autem  medietates,  octona- 
rius  fit  semel  duo  quater.  Novenarius  vero  semel  tres 
ter.  Omnes  igitur  termini  cognati  sibi,   et  tribus  in- 
tervallorum  dimensionibus  notati  sunt.  In  his  igitur 
geometrica  proportionalitas    invenitur,    si    12    ad 
vel  9  ad  0  comparemus.    Utraque  enim   comparatio 
sesquialtera  proportio   est,   et  quod  continetur  sub 
extremitatibus  idem  est  ei  quod  fit  ex  mediis.  Nam- 
que  quod  fit  ex  duodecies  6,   eequum  est  ei  quod  fit 
ex  octies  9  :  geometrica  ergo  proportio    hujusmodi 
est ;  arithmetica  autem  est,  si   duodenarius  ad  nove- 
narium,  et  noveuarius  ad  senarium  comparetur.  In 
utrisque  enim  ternarius  differentia  est,  et  junctee  ex- 
tremitates  medietate  duplee  sunt.   Si  enim  junxeris 
senarium  et  duodecim  facies   18,   qui  est  novenario 
medio    termino  duplus.    In    his  ergo   geometricam 
arithmeticamque  medietatem  perspeximus.  Hic  quo- 
que  harmonica  medietas  invenitur,   si    12   ad  8   et 
rursus  8  ad  G   comparemus.  Qua  enira  parte  senarii 


B 


dcm  duodenarii  parte,  octonarius  superatur.  Quatuor 
enim  quibus  octouarius  a  duodenario  vincitur,  duo- 
denarii  tertia  pars  est.  Et   si  extremitates  jungas  0 
scilicet  et  12,  easque  per  octonarium  medium  multi- 
plices,  lii    sunt.  Quod  si    se  extremitates  multipli- 
cent,  sex  scilicet    et  12,  facient  72,  quo  numero  144 
duplus  est.    Inveuicmus  hic  quoque  omnes  musicas 
consonantias.  Namque  8  ad  G  et  9  ad  12  comparati  ses- 
quitertiam  proportionem  reddunt,  et  simul  diatessa- 
ron  consonantiam.  Sex   vero  ad  9  vel  8  ad  12  com- 
parati,    reddunt     sesquialteram   proportionem,    sed 
diapente  symphoniam.   Duodecim  vero  ad  senarium 
considerati    duplicem    proportionem,    sed    diapason 
symphouiam  canunt.   Octo  vero  et  9  ipsi  contra  se 
medii  considerati,  epogdoum  jungnnt,  qui  in  musico 
modulamine  tonus  vocatur,  quee  omnium  musicorum 
sonorum  mensura  communis  est.   Omnium  enim  est 
sonus  iste    parvissimus.  L'nde  notum    est  quod  dia- 
tessaron  et  diapente  consonantiarum,  tonus  dilferen- 
tia    est,    sicut   inter  sesquitertiam  et  sesquialteram 
proportionem  sola    est    epogdous   differentia.    Ejus 
autem  descriptionis,  subte-r  exmplar  adjecimus 


Proportionalitas  geometrica. 
Sesquialterse  proportiones. 


C 


8  D 


72 
Extremorum  mediorumque  mulliplicationes. 


Proportionalitas  arithmetica. 
Differentia:  aequales. 
3  3 


18 


Extremitates  junctaj  ad  uovenarium  medium  duplae  sunt. 


1167 


AN.   MANL.  SEV.   BOETII 
A 


1168 


Proportionalitas  harmonica. 
Partes  minoris  majorisque  terminorum. 
2  4 


Consonantiae  musicae. 
Sesquitertia  Sesquitertia 

Epogdous 
Diatessaron  Diatessaron 


&/q<xltera  DCapUt 


.lunctse  exlrernitates  et  per  medium  multiplicatae. 


B 


Dupla 
Diapason 


/ 


AN.    MANL.    SEV.    BOETII 
DE  MUSICA 

LIBRI    QUINQUE. 


Quae  in  marginse  Glareanse  editionis  e  regione  textusnotata  sunt,  nos  ad  columnarum  nostrarum  calcem  exscripsiuius- 

LIBER   PRIMUS. 


CAPUT  PRIMUM. 

Musica  naturaliter  nobis   esse  conjunctam,  et   mores 
vel  honestare  vel  evertere. 
Omnium  quidem  perceptio  sensuum,  ita  sponte  ac 
naturaliter  quibusdam    viventibus  adest,  ut  sine  bis 
animal  non  possit  intelligi.  Sed  non  seque  eorumdem 
cognitio  ac  firmaperceptio  animi  investigatione  col- 
ligitur.  Illaboratum  est  eriioi  quod  sensum  percipien- 
dis  sensibilibus  rebus  adhibemus.  Quse  vero  sit  ipso- 
rum  sensuum  secundum  quos  agimus  natura,  et  quse 
rerum  sensibilium  proprietas,  id  non  obvium  neque 
cuilibet  explicabile  esse  potest,  nisi  quem  conveniens 
investigatio  veritatis  contemplatione  direxerit,  Adest 
enim  cunctis  mortalibus  visus,  quiutrum  venientibus 
ad  visum  figuris,  an  ad  sensihilia  radiis  emissis  effi- 
ciatur,   inter  doctos   quidem  dubitabile  est,  vulgus 
quoque  ipsa  dubitatio   prseterit     Rursus   cum  quis 
triangulum  respicit,  vel   quadratum,  facile  id   quod 
oculis  invenitur  agnoscit.  Sed  qusenam  trianguli  vel 
quadrati  sit  natura,  a  mathemalica  necesse  est  petat. 
•l  tdemque  de  caeteris  &  sensibusdici  potest,    inaxime- 
qne  de  arbitrio  aurium,  quarum  vis  ita  sonos  captat, 
ut  uon  modo  de  his  judicium  capiat,  differentiasque 
coguoscat,  verum  etiam  delectetur  ssepius,  si  dulces 
coaptatique   niodi  sunt,  angatur    vero,    si  dissipati 
atque    incohserentes  c   feriant  sensum.    Unde   fit,  ut 


C  cum  sint  quatuor  matheseos  disciplinae,  cseterse  qui- 
dem  ad  investigationem  veritatis  laborent ;  musica 
vero  non  modo  speculationi,  verum  etiam  moralitati 
conjuncta  sit.  Nihil  d  est  enim  tam  proprium  e  huma- 
nitati,  quam  remitti  dulcibus  modis  astringique  con- 
trariis.  Idque  non  modo  sese  in  singulis  vel  studiis 
vel  setatibus  tenet,  verum  per  cuncta  ditfunditur  stu- 
dia,  et  infantes  ac  juvenes,  necnon  etiam  senes,  ita 
naturaliter  affectu  quodam  spontaneo  modis  musicis 
adjunguntur,  ut  nulla  omnino  sit  setas  quae  a  canti- 
lense  dulcis  delectatione  sejuncta  sit.  Hinc  etiam  in- 
ternosci  potest,  quod  non  frustra  a  Platone  dictum 
f  est,  mundi  auimam,  musica  convenieutia  fuisse 
conjunctam.  Cum  enim  e  ex  eo  quod  in  nobis  est 
junctum  convenienterque  coaptatum,  illudexcipimus, 
quod  in  sonis  apte  convenienterque  conjunctum  est. 
eoque  delectamur,  nos  quoque  ipsos  eadem  similitu- 
dine  h  compactos  esse  cognoscimus.  Amica  est  enim 
similitudo.  Dissimilitudo  '  vero  odiosa  atque  contra- 
ria.  Hincetiam  morum  quoque  maxime  permutationes 
fiunt.  Lascivus  quippe  animus,  vel  ipse  lascivioribus 
delectatur  modis,  vel  saepe  eosdem  audiens  cito  emol- 
litur,  ac  frangitur.  Rursus  asperior  mens  vel  incita- 
tioribus  gaudet.  vel  incitatioribus  asperatur.  Hinc 
est  etiam  quod  modi  musici  gentium  vocabulo  desi- 
gnatisunt,  ut  Lydius  modus,   et  Phrvgius.  Quo  enim 


I) 


a  Idem  quoque.   t>  Sensibilibus.  c  Ferient.  d  Est  non  legitur, 
Comparatus.     Ycro  non  legitur. 


Humanitatis,    f   Sit.    S  Ex   non    legitur. 


I  169 


DE  Ml  SICA  LIB.  I. 


170 


quasi  unaquaeque  gens  gaudet,  eodem   inodus  ipse  A  xctl  IttAv  «y&vet  rap   EWtvotviap  dupLovrpop  v.-.oi-,. 


vocabulo  nuncupatur.  Caudet  *  enitn  gensmodis  mo- 
rum  similitudine.  Neque  enim  fleri  potest  ol  mollia 
duris,  dura  mollioribus  adnectantur  aut   gaudeant. 

Sed  amoreni  delectationcmque  (ut  dictum  est)  simi- 
litudo  conciliat.  Unde  Plato  etiam  maxime  cavendum 
existimat,  ne  de  bene  morata  musica  uliijuid  pcrmu- 
tetui-.  Nesat  enim  esse  ullam  tantam  morum  iu  re- 


xsvaaro  rav  -.'•>  UU0U  ')•:/- /.vjvj,  :'/o  •yup  r&p  Iv/.i/vo 
itilvap  'jj/.  :j'i ■:/.'/.  ri>p  viotp  c?te?ao*xs.  AcJoxrat  v-io  rov- 
-.'■rj  -'.,',  BotviWiup  /.'/'  -'<>''  if6p<ap  ■j.iylv.-O'/'  TtuoQtov. 
/..  -.  ->'.. 

Quod  consultum  id  scilicet  continet,  idcirco  Ti- 
motheo  Milesio  Spartiatas  succensuisse,  quod  multi- 
plicem  musicam  reddens  puerorum  animis  quos  ac- 


pablica  labem,  quam  paulatim  de  pudenti  ac  modesta      ceperat  erudiendos,  officeret,  et  a  virtutia  modestia 


musica  invertere.  Statim  enim  idem  quoque  audien- 
tium  animos  pati,  paulatimque  discedere,  nullumque 
honesti  ac  recti  retinere  vestigium,  si  vel  per  lasci- 
viores  modos  inverecundum  aliquid,  vel  per  asperio- 
res  ferox  atque  immanc  mentibus  illabatur.  Nulla 
enim  magis  ad  animum  disciplinis  via,  quam  auribus 
patet.  Cum  ergoper  eas  rhythmi  modique  ad  aniinum 
usque  descenderint,  dubitari  non  potest  quin  acquo 
modo  mentem  atque  ipsa  sunt  •>  efficiant  atque  con- 
forment.  Id  vero  etiam  intelligi  in  gentibus  potest. 
Nam  quae  asperiores  sunt  Getarum,  durioribus  delc- 
ctautur  modis.    Quae   vero  mansuete,    mcdiocribus, 


B 


prsepediret,  et  quod  barmoniam,  quam  modestam 
susceperat,  in  genus  chromaticum,  quod  est  mollms, 
invertisset.  Tanta  igitur  luit  apud  eos  musicse  dili- 
gentia,  ut  eam  animos  quoque  obtinere  arbitrarentur. 

Vulgatum  quippe  est,  quam  sape  iracundias  canti- 
lena  represserit,  quam  multa  vel  in  corporum,  vel  in 
animorum  aflVctionibus  miranda  perfecerit. Cui  enim 
est  illud  ignotum,  quod  Pythagoras  ebrium  adole- 
scentem  Taurominitanum  suh  Phygii  modi  sono  in- 
citatum,  spondco  succinente  reddiderit  mitiorem  et 
sui  compotem.  Nam  Jcum  scortum  in  rivalis  domo 
esset  clausum,  atque  ille  furens  domum  vellet  ambu- 


quanquam  id  boc  tempore   pene  nullum   est.  Quod      rere,  cumquePytgbagoras  stellarum  cursus  (ut  ei  mos 


vero  lascivum  ac  molle  est  genus  bumanum,  id  totum 
scenicis  ac  tbeatralibus  modis  tenetur.  Fuit  vero  pu- 
dens  ac  modesta  musica,  dum  simplicioribus  organis 
ageretur.  Ubi  vero  varie  permixteque  tractata  est, 
amisit  gravilatis  atque  virtutis  modum,  et  pene  in 
turpitudinem  prolapsa,  minimum  "antiquam  speciem 
servat.  Unde  Plato  praecipit  minime  oportere  pueros 


nocturnus  erat)  inspiceret,  ubi  intellexit  sono  Pbry- 
gii  modi  incitatum,  multis  amicorum0  admonitioni- 
bus  a  facinore  noluisse  desistere,  mutari  modum  prae- 
cepit  atque  ita  furentis  animum  adolcscentis  ad  sta- 
tum  mentis  pacatissinue  temperavit.  Quod  scilicet 
Marcus  Tullius  commemorat  in  eo  libro  quem  de 
consiliis    suis    composuit,    aliter    quidem,    sed    boc 


ad    omnes  modos  erudiri,  sed  potius  ad  valentes  ac  c  modo.  Sed  ut  aliqua  similitudine  adductus,  maximis 

simplices.  Atque  bic  maxime   illud  est  retinendum,  minima  conferam,  ut  cum  vinolenti  adolescentes  ti- 

quod   si  quoquo  modo   per  parvissimas  mutationes  biarum  etiam  cantu  (ut  tit)  instincti,  mulieris  pudicae 

binc  aliquid  permutaretur,   recens  quidem  minime  fores  frangerent,  admonuisse  tibicinam  ut  spondeum 

sentiri,  post  vero  magnamfacere  ditferentiam,  et  per  caneret  Pytbagoras  dicitur;  quod  cum  illa  fecisset, 

aures  ad  animum  usque  delabi.  Idcirco  magnam  esse  tarditate  modorum  et  gravitate  canentis,  illorum  fu- 

custodiani  reipub.   Plato  arbitratur  musicam  optime  rentem  petulantiam  consedasse.  Sed  r-t   similia  bre- 

moratam  pudenterque  conjunctam,  ita  ut  sit  modesta  viter   exempla    conquiram.    Terpander  atque   Arion 

ac  simplex,  et  mascula,  nec  effeminata,  nec  fera,  nec  Metbymnaeus  Lesbiosatque  Iones,  gravissimis  morbis, 

varia.    Quod   Lacedaemonii   maxima    ope   servavere,  cantus  eripuere  praesidio.   Ismenias  vero  Tbebanus 

dum  apud  eos  Taletas  Gretensis  c    Gortinus  magno  Boetiorum  pluribus,  quos  schiatici  doloris  tormenta 

pretio  accitus,  pueros   disciplina    musicae   artis  im-  vexabat,   modis  fertur  cuncta  abstersisse  molestia  . 

bueret.  Fuit   enim  id  antiquis  in  d    morem,  diuque  Sed  et  Empedocles  cnm  ejus  bospitem  quidam  gladin 

permansit.  Quoniam  vero  eis  Timotbeus  Milesius  su-  furibundus  invaderet,  quod  ejus  patrem  ille  accusa- 

per  eas  quas  ante   repererat  unum  addidit  nervum,  tione  damnasset,  intlexisse  dicitur  modum  canendi, 

ac  multipliciorem   musicam  fecit,   exegere  de  laco-  itaque  adolescentis  iracundiam  temperasse.   In   tan- 


nica.  Consultumque  de  eo  factum  est.  Quod  quoniam 
iusigne  est  Spartiatarum  lingua  S  litteram  in  R  ver- 
tentium,  ipsum  de  eo  consultum  eisdem  verbis  Grae- 
cis  apposui. 

'E—itar,  TtaoBeop  o  BltAijcrtop,  iAdeiiv  irrav  auerspav  jro- 
).tv,  rav  -'/j//.i'/:j  ii.'j'i -■})■/  artuaoiTsc,  /.'/.'.,  Tav  Stw  rav 
=--'/.  %opo&v  y.i.rJ'/.rjiizi-j  xiroaTpef6pt.evop,  KoWitftaviccv  tvta.- 
■j',yj '/ •j'j.'/.'j ::'/.'.  rao  axoao  r&ivvewv,  '/'.').-::  rao 7roAu yopo iv.o 
xai  rap  xatvoTYiroo  XSt  ■j.z/.ioo.  txyevvi}  xat  —or/.i./.v./  v.-jti 
'/.-'t.ov.o  /.v>.  rsrayusvaa  auqptsvvuTat  rav  uova*av,  i~i  yp«i- 

U.OLTOC   awtorausvoc  rav  rfi    ueAsoo   c?tao*xsuav,  «vn   rao 

.  .  ,.  . 

svapuovted    ~oi.',yj    KvrterTpocpov    v.'j.oi'jV;/    —  v.o v/. /v.O-:i:    Se 


tum  vero  priscae  pbilosopbiae  f  studiis  vis  music'-1 
artis  innotuit,  ut  Pytbagorici,  cum  diurnas  in  somno 
resolverent  curas,  quibusdam  cantilenis  uterentur, 
ut  eis  lenis  et  quietus  sopor  irreperet.  Itaque  exper- 
recti,  aliis  quibusdam  modis  stuporem  somni  confu- 
sionemque  purgabaut.  Id  nimirum  scientes,  quod  tota 
nostrjc  animac  corporisque  compago  musica  coapta- 
tione  conjuncta  sit.  Nam  ut  sese  corporis  babet  af- 
fectus,  ita  etiam  pulsus  cordis  motibus  incitantur. 
Quod  scilicet  Democritus  Hippocrati  medico  tradi- 
disse  fertur,  cum  eum  quasi  insanum  cunctis  Demo- 
criti  vicibus  id  opinantibus,    in    custodia    medendi 


Vero.     b  Afficiant.     c   Gortinius.     d   Morc.    e  Ad    non  habetur.     f  Studiosis. 


H71 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


H72 


causa  viseret.  Sed  quorsum  ista  hsec?  Quia  non  potest 
dubitari  quin  nostrae  animae  et  corporis  status,  eisdem 
quodammodo  proportionibus  videatur  esse  composi- 
tus,  quibus  barmonicas  modulationes  posterior  dispu- 
tatio  conjungi  copularique  monstrabit.  Inde  est  enim 
quod  infantes  quoque  cantilena  dulcis  oblectat.  Ali- 
quid  vero  asperum  atque  immite,  ab  audiendi  volu- 
ptate  suspertdit.  Nimirun:  id  etiam  omnis  aetas  pati- 
tur,  omnisque  sexus.  Quae  licet  suis  actibus  distri- 
buta  sint,  una  tamen  musicae  delectatione  conjuncta 
sunt.  Quid  enim  lil,  cum  in  fletibus  luctus  ipsos  mo- 
dulantur  dolentes?  Quod  maxime  muliebre  est,  ut 
cum  cantico  quodam  dulcior  a  fiat  causa  fiendi.  Id 
vero  etiam  fuit  b  antiquis  in  morem,  ut  cantus  tibise 
luctibus  praeiret.  Testis  est  Papinius  Statius  hoc  versu : 
Cornu  grave  mugit  adunco, 
Tibia  cui  teneros  suetum  produccre  manes. 
Et  qui  suaviter  canere  non  potest,  sibi  tamen  aliquid 
canit,  non  quod  eum  aliqua  voluptate  id  quod  canit 
afficiat,  sed  quod  quamdam  insitam  dulcedinem  ex 
animo  proferentis  quoquomodo  proferant,  delectan- 
tur.  Nonne  illud  etiam  manifestum  est,  in  bellum 
pugnantium  animos  tubarum  carmine  accendi?  Quod 
si  verisimile  est,  ab  animi  pacato  statu,  quemquam 
ad  furorem  atque  iracundiam  posse  proferri.  Non  est 
dubium,  quod  conturbatae  mentis  iracundiam,  vel  ni- 
miam  cupiditatem  modestior  modus  possit  astringere. 
Quid  quod  cum  aliquis  cantilenam  libentius  auribus 
atque  animo  capit,  ad  illud  etiamnon  sponte  conver- 
titur,  ut  motum  quoque  aliquem  similem  auditae  can- 
tilenaecorpus  effingat,  etquod  omnino  aliquod  melos 
auditumsibi  memor  animus  ipse  decerpat?  Ut  ex  bis 
omnibus  perspicue  nec  dubitanter  appareat,  ita  qui- 
dem  nobis  musicam  naturaliter  esse  conjunctam  ut 
ea  ne  si  velimus  quidem  carere  possimus.  Quocirca 
intendenda  vis  mentis  est,  ut  id  quod  natura  est  in- 
situm,  scientia  quoque  possit  comprehensum  teneri, 
Sicut  enim  in  visu  quoque  non  sufiicit  eruditis  colo- 
res  formasque  conspicere,  nisi  etiam  quse  sit  horum 
proprietas  investigaverint  :  sic  non  sufficit  cantilenis 
musicis  delectari,  nisi  etiam  quali  inter  se  conjunctae 
sint  vocum  proportione  discatur. 

CAPUT  II. 

Trcs  esse  musicas,  in  quibus  de  vi  musicae  narratur. 
Principio  igitur  de  musica  disserenti,  illud  interim 
dicendum  videtur,  quot  musicae  genera  ab  ejus  stu- 
diosis  comprehensa  esse  noverimus.  Sunt  autem 
tria.  Et  prima  quidem  mundana  est ;  secunda  vero 
humana;  tertia  quae  in  quibusdam  c  constituta  est  in- 
strumentis,  ut  in.cithara  vel  in  tibiis,  caeterisque 
qua3  cantilenae  famulantur.  Et  primum  ea  quae  est 
mundana  in  his  maxime  perspicienda  est  quae  in  ipso 
coelo,  vel  compage  elementorum,  vel  temporum  va- 
rietate  visuntur.  Qui  enim  fieri  potest,  ut  tam  velox 
cceli  machina  tacito  silentique  cursu  moveatur?  Et 
si  ad  nostras   aures  sonus  ille  non  pervenit,   quod 


B 


A  multis  fieri  de  causis  necesse  est,  non  poierit  tamen 
motus  tam  velocissimus  ita  magnorum  corporum, 
nullos  omnino  sonos  ciere,  cum  praesertim  tanta  sint 
stellarum  cursus  coaptatione  conjuncti,  ut  nihil  aeque 
compaginatum,  nibil  ita  commixtum  possit  intelligi. 
Namque  alii  excelsiores,  alii  inferiores  feruntur,  atque 
ita  omnes  aequali  incitatione  volvuntur,  ut  per  dispa- 
res  inaequaiitates  ratus  cursuura  ordo  ducatur.  Unde 
non  potest  ab  hac  coelesti  vertigine  ratus  ordo  modu- 
lationis  absistere.  Jam  vero  Iquatuor  elementorum 
diversitates  contrariasque  potentias,  nisi  quaedam 
harmonica  conjungeret,  qui  fieri  posset,  ut  in  unum 
corpus  ac  machinam  convenirent?  Sed  haec  omnis 
diversitas  ita  et  temporum  varietatem  parit  et  fruc- 
tuum,  ut  tamen  unum  anni  corpus  efficiat.  Unde  si 
quid  horum,  quae  tantam  varietatem  rebusministrant, 
animo  et  cogitatione  d  discerpas,  cuncta  pereant,  nec 
(ut  ita  dicam)  quidquam  consonum  servent.  Et  ut  in 
gravibus  chordis  is  vocis  est  modus,  ut  non  ad  taci- 
turnitatem  gravitas  usque  descendat,  atque  in 
acutis  ille  custoditur  acuminis  modus  ne  nervi 
nimium  tensi  vocis  tenuitate  'rumpantur,  sed  to- 
tum  sibi  sit  consentaneum  atque  conveniens ;  ita 
etiam  in  mundi  masica  pervidemus,  nihil  ita  ni- 
mium  esse  posse  ut  alterum  propria  nimietate  dis- 
solvat.  Verum  quidquid  illud  est,  aut  suos  o  affert 
fructus,  aut  aliis  auxiliatur  ut  afferant.  Nam  quod 
constringit  hiems,  ver  laxat,  torret  eestas,  maturat 
autumnus,  temporaque  vicissim  vel   ipsa  suos    affe- 

C  runt  fructus,  vel  aliis  ut  afferant  subministrant.  De 
quibus  posterius  studiosius  disputanduni  est.  Huma- 
nam  vero  musicam,  quisquis  in  sese  ipsum  descen- 
dit,  intelligit.  Quid  est  enim  quod  illam  incorpoream 
ratiouis  vivacitatem  corpori  misceat,  nisi  qutndam 
coaptatio,  et  veluti  gravium  leviumque  vocum,  quasi 
unam  consonantiam  efficiens,  temperatio?  Quid  est 
autem  aliud  quod  ipsius  inter  se  partes  animae  con- 
jungat,  quae  (ut  Aristoteli  placet)  ex  rationabili  irra- 
tionabilique  conjuncta  est?  Quid  vero  quod  corporis 
elementa  permisceat,  aut  partes  sibimet  rata  coapta- 
tione  contineat?Sed  de  hac  quoque  posterius  dicam. 
Tertia  est  musica,  quae  in  quibusdam  consistere  di- 
citur  instrumentis.  Haec  vero  administratur,  aut  in- 

„  tentione,  ut  nervis,  aut  spiritu,  ut  tibiis,  vel  his  quae 
ad  aquam  moventur,  aut  percussione  quadara,  ut  in 
his  quae  in  concava  quuedam  virga  aerea  feriuntur, 
atque  inde  diversi  efliciuntur  soni.  De  hac  igitur  in- 
strumentorummusicaprimumhoc  opere  disputandum 
videtur.  Sed  prooemii  satis  est.  Nunc  de  ipsis  niusiea? 
elementis  est  disserendum. 

CAPUT  III. 
De  vocibus  ac  de  musicx  elementis. 
Consonantia,  quae  omnem  musicae  modulationem 
regit,  praeter  sonum  fieri  non  potest.  Sonos  vero  pnv- 
ter  quemdam  pulsum  percussionemque  non  redditar. 
Pulsus  vero  atque  percussio  nullo  modo  esse  potest. 
nisi  proecesserit  motus.  Si  enim  cuncta  sint  immobi- 


a  Fit  b  In  antiquis  moris.    c  Instituta.    *  Decerpas    c  Effert. 


M73 


DK  MUSICA  LII5.  I. 


M74 


lia,  non  poterit  alterum  alteri  concurrere,   ut  alte-  Atiplex  ubi  major  numerus  minorem  numerum  habet, 


rum  impellatur  ah  altero.  Sed  cunctis  stantibaa  mo- 
tuque  carentihus,  nullum  iieri  necesse  est  sonum.  Id- 
circo  deliuitur  sonus  :  Aeris  percussio  iadissoluta 
usque  ad  auditum.  Motuum  vero  alii  suut  velociores, 
alii  tardiores,  eorumdemque  motuum  alii  rariores 
suntalii  spissiores.  Nani  si  quis  in  continuum  motum 
respiciat,  ihi  aut  velocitatem  aut  tarditatem  aecesse 
est  comprehendat.  Sm  veroquis  moveat  manum,  aut 
frequenti  eam  motu  movebit  aut  raro.  Et  sit  tardus 
quidem  fuerit  ac  rariormotus  graves  oecesse,  est  so- 
nos  eftici  ipsa  tarditate  et  raritate  pellendi.  Sin  vero 
motus  sint  celeres  ac  spissi,  acutos  reddi  necesse  est 
sonos.  Idcirco  enim  idem  nervus  si  inlendatur  am- 
plius,  acutum  sonat  ;  si  remittatur,  grave.  Quando 
enim  tensior  est,  velociorem  pulsum  reddit,  celerius- 
que  revertitur,  et  frequentius  ac  spissius  acrem  ferit. 
Qui  vero  laxior  est,  solutos  ac  tardos  pulsus  elfert, 
rarusque  ipsa  imhecillitate  feriendi,  nec  diutius  tre- 
mit.  Neque  enim  quotiens  chorda  pellitur,  unus  edi 
tantum  putandus  est  sonus,  aut  unam  in  his  esse 
percussionem,  sed  totieus  aer  feritur  quotiens  eum 
chorda  tremehunda  percusserit.  Sed  quoniam  junctce 
sunt  velocitates  sonorum,  nulla  intercapedo  sentitur 
aurihus.  Et  unus  sonus  sensum  pellit  vel  gravis,  vel 
acutus,  quamvis  uterque  ex  plurihus  constet,  gravis 
quidem  ex  tardioribus,  et  rarioribus,  acutus  vero  ex 
a  celeribns  ac  spissis,  veluti  si  conum,  quem  turbo- 
nem  vocant,   quis  diligenter  t  exornet,  eique  unam 


i; 


in  se  totum,  vel  bis  vel  ter,  ve.l  quater,  ac  deinceps 
aibilque  deest,  aihilque  exuberat,  appellaturqae  vcl 
duplum,vel  triplum,  vel  quadruplum.  atque  ad  hunc 
ordiaem  ia  iofinita  progreditur.  Secundum  vero  in- 
aequalitatis  genus  est  quod  appellatur  superparticu- 
lare,  id  est  cum  major  numerus  minorem  aumerum 
habel  ia  se  totum,  et  unam  ejus  aliquara  partem, 
eamque  vel  dimidiam,  ut  tres  duorum,  et  vocatur 
sesquialtera  proportio,  vel  tertiam,  ut  quatuor  ad 
tres,  et  vocatur  sesquitertia.  Ad  hunc  etiam  modum 
in  posterioribus  uumeris  pars  aliqua  a  majorihus  su- 
per  miaores  numeros  coatinetur.  Tertium  vero  genus 
iaaeqaalitatis  est, quotiensmajor  aumerus  totum  intra 
se  minorem  continet,  et  ejus  aliquantas  insuper  par- 
tes,  et  si  duas  quidem  supra  continet,  vocabitur  pro- 
portio  superhipartiens,  ut  sunt  quinque  ad  tres.  Sin- 
vero  tres  super  se  continet,  vocabitur  supertripar- 
tiens,  ut  suut  septem  ad  quatuor.  Et  in  caeteris  c  qui- 
dem  eadem  similitudo  esse  potest.  Quartum  vero  est 
ina^qualitatis  genus,  quod  ex  multiplici  et  superpar- 
ticulari  conjungitur,  cum  scilicet  major  numerus  ha- 
bet  in  se  minorem  numerum,  vel  bis  vel  ter  vel 
quotieslibet,  atque  ejus  unam  aliquam  partem.  Et  si 
euin  bis  habet,  et  ejus  dimidiam  partem,  vocabitur 
duplex  sesquialter,  utsunt  quinque  ad  duo.  Sin  vero 
bis  minor  continebitur,  et  ejus  tertia  pars,  vocabitur 
duplex  sesquitertius,  ut  sunt  septem  ad  tres.  Sin  vero 
terlio    continebitur,   et  ejus  dimidia  pars,  vocahitur 


virgulam  coloris  rubri  vel  alterius  ducat,  et  eum  qua  C  triplex  sesquialiter.  ut  sunt  septem  ad  duo.  Atque  ad 


potest  celeritatc  convertat,  tunc  totus  conus  rubro 
colore  videtur  infectus,  non  quod  totus  ita  sit,  sed 
quod  partes  puras  rubrce  virgae  velocitas  comprehen- 
dat,  et  apparere  non  sinat.  Sed  de  his  posterius.  Tgi- 
tur  quoniam  acutaa  voces  spissioribus  et  velocioribus 
molibus  incitantur,  graves  vero  tardioribus  ac  raris, 
liquet  additione  quadam  motuum  ex  gravitate  acu- 
rcen  intendi,  detractione  vero  motuum  laxari  ex  acu- 
mine  gravitatem.  Ex  pluribus  enim  motihus  acumen, 
quam  gravitas  constat.  In  quihus  autem  pluralitas 
differentiam  facit,  eam  necesse  est  in  quadam  nume- 
rositate  consistere.  Omnis  vero  paucitas  ad  pluralita- 
tem  ita  sese  habet,  ut  numerus  ad  numerum  compa- 
ratus.  Eorum  vero  quae  secundum  numerum  confe- 
runtur,  pai  tim  sibi  sunt  aequalia,  partim  inaequalia. 
Quocirca  soni  quoque  partim  sunt  a?quales,  partini 
vero  sunt  insequalitate  distantes.  Sed  in  his  vocibus, 
quae  nullaineequalitate  discordant,  nulla  omnino  con- 
sonantia  est,  etenim  consonantia  est  dissimilium  inter 
se  vocum  in  unum  redacta  concordia. 
CAPUT  IV. 
De  speciebus  insequulitatum. 
Qua?.  vero  sunt  ineequalia,  quinque  inter  se  modis 
insequalitatis  momenta  custodiunt.  Aut  enim  alte- 
rum  ab  altero  mulliplicatc  transcenditur,  aut  singulis 
partihus,  aut  pluribus  aut  multiplicitale  et  parte, 
aut  multiplicitate  et  partibus.  Etprimum  quidem  in- 
aequalitatis  genus  multiplex  appellatur.  Estveromul- 

*  Celerioribus.  •>  Extornet.  c  Non  esl.  d  Exequamur. 


I) 


eumdem  modum  in  cceteris  ^et  multiplicitatis  et  su- 
perparticularitatis  vocabula  variantur.  Quintum  est 
genus  inaequalitatis,  quod  appellatur  multiplex  super- 
partiens,  quando  major  numerus  minorem  numerum 
habet  in  se  totum  plusquam  semel,  et  ejus  plusquam 
unam  aliquam  partem.  Et  si  bis  major  numerus  mi- 
norem  numerum  continebit,  duasque  ejus  insuper 
partes,  vocabitur  duplex  superbipartiens,  ut  sunt  tres 
ad  octo,  et  rursus  triplex  superbipartiens,  ut  sunt  tres 
ad  undecim.  Ac  de  his  idcirco  nunc  strictim  ac  bre- 
viterexplicamus,quoniamialibrisquosdeArithmetica 
Institutione  conscripsimus.  diligentius  enodavimus. 
CAPUT  V. 

Quse  insequalitatis  species  consonantiis  aptentur. 

Ex  his  igitur  inaequalitatis  generibuspostrema  duo, 
quoniam  ex  superioribus  mixta  sunt,  d  relinquarnus. 
De  tribus  vero  prioribus  speculatio  facienda  est.  Ob- 
tinere  igitur  majorem  ad  consonantias  potestatem 
videtur  multiplex,  consequenter  autem  superparticu- 
laris.  Superpartiens  vero  ab  harmonise  concinentia 
separatur,  utquibasdam  prseler  Ptolemaeum  videtur. 

CAPUT  VI. 

Cur  multiplicitas   ct  superparticularitas  consonantiis 

deputentur. 

Ea  namque  probantur  comparationi  consentanea, 
quce  sunt  natura  simplicia.  Et  quoniam  gravitas  et 
acumen  in  quantitate  consistunt,  ea  maxime  vide- 
huntur  servare  naturam  concinentiae,  quae  discretee 


1175 


AN.  MANL.  SEV.  BOETll 


H76 


proprietatem  quantitatispoterunt  custodire.  Namcum  A  distantia.  Consonantia  est  acuti  sonigravisque  mixtu- 


ra,  suaviter  uniformiterque  auribus"  accidens.  Disso- 
nantia  vero  est  duorum  sonorum  sibimet  permixtoruri; 
ad  aurem  veniens  aspera  atque  injucunda  percussio. 
Nam  dum  sibimet  misceri  nolunt,  et  quodammodo 
integeruterque  nititur  pervenire,  cumque  alter  alteri 
oflicit,  ai  sensum  insuaviter  uterque  transmittitur. 

CAPUT   IX. 
Non  omne  judicium  dandum  esse  sensibus  sed  amplius 
rationi  cssc  credendum  in  quo  de  sensuum  fallacia. 
Sed  de  his  ita  proponimns,  ut  non  omue  judicium 
sensibus  demus,  quauquam  a  sensu  aurium  huji, 
artis  sumatur  omne  principium.  Nam  si  nullus  essel 
auditus,  nulla  omnino  disputatio  de  vocibus  exstitis- 
R  set.  Sed  principium  quodammodo,  et  quasi  admoni- 
tionis  vicem  tenet  auditus.  Postrema  ■=  ergo  perfectio, 
agnitionisque  vis  in  ratione  consistit,  quse  certis  re- 
gulis  sese  teuens  d   nullo  unquam  errore  prolabitur. 
Nam  quid  diutius   dicendum  est  de  errore  sensuum, 
quando  uec  omnibus  eadem  sentiendi  vis,  nec  eidem 
homini   semper   eoqualis?   Frustra  autem   vario  ju- 
dicio  quisquam  committet,  quod  veraciter  affectat  in- 
quirere.  Idcirco  Pythagorici  medio  quodam  feruntur 
itinere.  Nam  nec  omne  judicium  dedunt  auribus,  et 
qusedam  tamen  ab  eis  non  nisi  auribus  explorantur. 
Ipsas  etenim  consonantias  aure  metiuntur.   Quibus 
vero  inter  se  distantiis  consonantise  differant,  id  jam 
non  auribus,  quarum  sunt  obtusa  judicia,  sed  regulis 
rationique  permittunt,  ut  quasi  obediens  quidem  fa- 


sit  alia  quidem  discreta  quantitas,  alia  vero  continua, 
ea  quae  discreta  est  in  minimo  quidem  finita  est,  sed 
in  iniinitum  per  majora  procedit.  Namque  in  ea  mi- 
nima  unitas  eademque  tinita  est.  In  infinitum  vero 
modus  pluralitatis  augetur,  ut  numerus  qui  cum  a  fi- 
nitaincipiat  unitate,  crescendi  non  habet  finem.  Rur- 
sus  quee  est  continua,  tota  quidem  tinita  est,  sed  per 
iniinita  minuitur.  Linea  enim  quae  continua  est,  in 
inlinita  semper  partitione  dividitur.  Cum  sit  ejus 
summa,  vel  bipedalis,  vel  quaecunque  alia  definita 
mensura.  Quocirca  uumerus  semper  in  infinita  con- 
crescit,  continua  vero  quantitas  in  infiuita  minuitur, 
Multiplicitas  igitur  quoniam  crescendi  ffnem  non  ha- 
bet,  numeri  maxime  servat  naturam.  Superparticu- 
laritas  autem,  quoniam  in  infinitum  minorem  minuit 
proprietatem  servat  continuae  quantitatis.  Miuuit  au- 
tem  minorem,  cum  semper  eum  continet,  et  ejus  vel 
dimidiam  partem,  vel  tertiam,  vel  quartam,  vel  quin- 
tam.  Nam  semper  pars  a  majore  numero  denominata 
ipsa  decrescit.  Nam  cum  tertia  a  tribus  denomiuata 

sit,  quarta  vero  a  quatuor,  cum  quatuortres  superent, 

quarta  potius  quam  tertia  minutior  invenitur.  Super- 

partiens  vero  jam  quodammodo  a  simplicitate  disce- 

dit.  Duas  enim,  vel   tres,  vel  quatuor  habet   insuper 

partes,  et  a  simplicitate  discedens  exuberat  ad  quam- 

dam  partium  pluralitatem.  Rursus  multiplicitas  omnis 

in  integritate  se  continet.  Nam  duplum    bis    habet 

totum  minorem  ;  triplum  item  tertio  continet  totum 

minorem,atque  ad  eumdem  modum  et  csetera.  Super-  Q  mulusque  sit  sensus,  judex  vera  atque  imperans  ra- 


particularitas  vero  nihil  integrum  servat,  sed  vel 
dimidio  superat,  vel  tertia,  vel  quarta,  vel  quinta. 
Sedtamen  divisionem  singulis  ac  simplicibus  partibus 
operatur.  Superpartiens  autem  inaequalitas  nec  servat 
integrum  nec  a  singulis  adimit  partei.  Atque  &  ideo 
secundum  Pythagoricos,  minime  musicis  consonantiis 
adhibetur.  Ptolemaeus  tamen  etiam  hanc  proportio- 
nem  inter  consonantias  ponit,  ut  posterius  ostendam. 
CAPLT  VIII. 

Quse proporticnes  quibusconsonantiismusicisaptentur 

Illud  tamen  esse  cognitum  debet,  quod  omnes  mu- 
sicse  consonantia?,  aut  in  duplici,  aut  in  triplici,  aut 
in  quadrupla,  aut  in  sesquialtera  aut  in  sesquitertia 
proportione  consistunt.  Et  vocabitur  quidem  quae  in 
numeris  sesquitertia  est,  diatessaron  in  sonis.  Qute  in 
numeris  sesquialtera,  diapente  appellatur  in  vocibus 
Quse  vero  in  proportionibus  dupla  est  diapason  in 
consonantiis.  Tripla  vero  diapente  ac  diapason.  Qua- 
drupla  autem  bisdiapason.  Et  nunc  quidem  univer- 
saliter  atque  indiscrete  dictum  sit.  Posterius  vero 
omuis  ratio  proportionum  lucebit. 
CAPUT   VIII. 

Quid  sit  sonus,  quid  intervallum,  >/uid  concinentia. 

Sonus  igitur  est  vocis  casus,  emmeles,  id  est  aptus 
melo,  in  unam  intensionem.  Sonum  vero  non  gene- 
ralem  nunc  volumus  delinire  ;  sed  eum  qui  graece  di- 
citur  phthongus,  dictus  a  similitudine  loquendi  fdiy- 
yetrdou.  Intervallum  vero    est   soni    acuti    gravisque 

a  Singidas.  ■>  Idcirco.  c  Er<ja.  d  Unquam  ullo. 


1) 


tio.  Nam  licetomnium  pene  artium,  atqueipsius  vitae 
momenta,  sensum  occasione  producta  sint,  nullum 
tamen  in  his  judicium  certum,  nulla  veri  est  compre- 
hensio,  siarbitrium  rationis  abscedat.  Ipse  enim  sen- 
sus  seque  maximis  minimisque  corrumpitur.  Nam 
neque  minima  sentire  propter  ipsorum  sensibilium 
parvitatem  potest,  et  majoribus  saepe  coufunditur. 
Ut  in  vocibus,  quae  si  mininee  sint,  difiicilius  captat 
auditus  :  si  sint  maximse,  ipsius  sonitus  intentione 
surdescit. 

CAPUT  X. 
Quemadmodum  Pythagoras  proportiones  consonantia- 
rum  investigaverit. 
Haec  igitur  maxima  causa  fuit  cur,  relicto  aurium 
judicio,  Pythagoras  ad  regularum  momenta  migrave- 
rit,  qui  nullius  humauis  auribus  credens,  quae  partim 
natura,  partim  etiam  extrinsecus  accidentibus  per- 
mutantur,  partim  ipsis  variantur  aetatibus,  nullis 
etiam  deditus  instrumentis,  penes  qua>  saepe  multa 
varietas  atque  inconstantianasceretur,  dum  nunc  qui- 
dem  si  nervos  velis  aspicere,  vel  aer  humidior  pulsus 
obtunderet,  vel  siccior  exsiccaret,  vel  magnitudu 
chordae  graviorem  redderet  sonum,  vel  acumen  sub- 
tilior  tenuaret,  velalio  quodam  modo  statum  prioris 
constantise  permutaret.  Et  cum  idem  es.-et  iu  eseteris 
instrumentis,  omnia  haec  incousulta  miuima^que  a'sti- 
mans  fidei,  diuque  oestuans  inquirebat  quanam  ra- 
tione  iirmiter  et  coustanter  consonantiarum  momenta 


1 1  t  : 


I)K  MUSICA   UH.   I. 


1178 


a  perdisceret.  Cum  interea  divino  qnodam  inotu  prae- 
teriens  fabrorum  officinas,  pulsos  maleos  >>  exaudi- 
vit,  ex  diversis  sonis  unam  quodammodo  concinen- 
tiam  personare.  Ita  igitur  ad  id  quod  diu  inqoirebat 
attonitns,  accessit  ad  opua  :  diuque.  considerans,  ar- 
bitratus  est  diversitatem  sonorum  ferientium  vires 
efficere.  Atque  ut  id  apertias  colliqueret,  '  mutarent 
inter  se  malleos  imperavit.  Sed  sonorum  proprietas 
non  in  hominum  lacertis  heerebat,  sed  mutatosmal- 
leos  comitabatur.  Ubi  igitur  id  animadvertit,  mal- 
leorum  pondus  examinat.  Et  cum  quinque  essent 
forte  mallei,  dupli  reperti  sunt  pondere  qui  sihi  se- 
cundum  diapason  r.onsonantiam  respondebant.  Eum- 
dem  etiam  qui  duplus  esset  alio,  sesquitertium  alte- 
rius  comprehendit,  ad  quem  scilicet  diatessaron  so- 
nabat.  Ad  alium  vero  quemdam,  qui  eidem  diapente 
cousonantia  jungebatur,  eurndem  superioris  duplum 
reperit  esse  sesquialterum.  Duo  vero  hi,  adquos  suj>e- 
rior  duplex  sesquitertius  et  sesquialter  esseprobatus 


A  est,  ad  se  invicem  sesquioctavam  proportionem  per- 
pensi  sunt  custodire.  Quintus  vero  esl  rejectus,  qui 
cunctis  erat  inconsonans.  Cum  igitur  ante  Pythago- 
ram  consonantiee  music&3,  partim  diapason,  partim 
diapente,  partim  diates  aron,  quae  est  consonantia 
minima,  vocarentur  *  primus  Pythagoras  hoc  modo 
reperit,  qua  proportione  sibimet  hsec  sonorum  chorda 
jungeretur.  Et  ut  sit  clarius  quod  dictum  esl,  sint, 
verbi  gratia,  rnalleorum  quatuor  pondera,iqua3  sub- 
terscriptis  numeris  contineatur,  12,  !(,  8,  G.  Ili 
igitur  mallei,  qui  12  et  6  ponderibus  vergebant,  dia- 
pason  in  dupio  '  concinentiam  personabant.  Malleus 
ve.ro  12  ponderum  ad  malleum  9,  et  malleus  Sponde- 
rum  ad  malleum  li  ponderum,  secuiidum  epitritam 
proportionem  diatessaron  consonantia  jungebatur. 
Novem  vero  ponderuiTi  ad  6,  et  12  ad  8  diapente  con- 

|{  sonantiam  permiscebant.  Novem  vero  ad  8,  in  sesqui- 
octava  proportione  resonabant  tonum. 
IIxc  ultima  Hgura  cl  in   suprema  calce  Arithmeticse. 


SiV(|iiiterti»tu  diatessaron 


CAPUT  XI. 

Quibusdam  modis  vavie  a  Pythagoraproportiones  conso- 
nanttarum  pcrpensx  sint. 

Hinc  igitur  domum  reversus,  varia  examinatione 
perpendit  an  in  his  proportionibus  ratio  sympbonia- 
rum  tota  consisteret.  c  Hunc  quidem  eequa  pondera 
nervis  aptans,  eorumque  consonantias  aure  dijudi- 
cans  ;  nunc  vero  in  longitudinecalamorum  duplicita- 
tem  medietatemque  restituens,  caHerasque  propor- 
tiones  aptans,  integerrimam  fidem  diversa  experientia 
capiebat.  Seepe  t  et  pro  mensurarum  modo  cyathos 
cequorum  ponderum  acetabulis  imimUens ;  saepeipsa 
quoque  acetabnla  diversis  formata  ponderibus  virga, 
vel  eerea,  ferreave  percutiens,  nibil  esse  diversum 
invenisse  la?tatus  est.  Hinc  etiam  ductus,  longitudi- 
nem  crassitudinemque  chordarum  ut  examinaret  ag- 
gressus  est.  Itaque  iuvenit  regulam,  de  qua  posterius 
loquemur,  quae  ex  re  vocabulum  sumpsit,s  non  quod 
regula  sit  linea,  per  quam  magnitudines  cbordarum 
sonumque  metimur,  sed  quodregula  quoodam  sithu- 
jusmodi  injpectio  lixa  firmaque,  ut  nullum  inquiren- 
tem  dubio  fallat  judicio. 

CAPUT  XII. 

De  divisione  vocum  earumque  explanatione . 
Sed  de  bis  hactenus ;   nunc  vocum   d;fferentias  col- 


ligamus.  Omnis  enim  vox  aut  juvs^s  est,  qua?  con- 
tinua,  aut  rhv.?-:rly.c/-iv.i),  qua?  dicitur  cum  intervallo 
suspeusa.  Et  continua  quidem  est,  quia  loquentes 
vel  ipsam  orationem  legentes  verba  percurrimus. 
Festinat  enim  tunc  vox  non  inheerere  in  acutis  et 
gravibus  sonis,  sed  quam  velocissime  verba  percur- 
rere,  expediendisque  sensibus,  exprimendisque  ser- 
monibus  continuae  vocis  impetus  operantur.  Diaste- 
raatice  autem  est  ea  quam  canendo  suspendimus,  in 
qua  non  potius  sermonibus,  sed  modulis  inservimus. 
Estque  vox  ipsa  tardior,  et  per  modulandas  varieta- 
D  tes  quoddam  faciens  intervallum,  non  taciturnitatis, 
sed  suspensu:  ac  tardee  potius  cantilenee.  His  (ut  Al- 
binus  autumat)  additur  tertia  ditferentia,  qua?  medias 
voces  possit  includere,  sed  beroum  poemata  legimus, 
neque  continuo  cursu,  utprosam,  neque  suspenso 
segniorique  modo  vocis,  utcanticum. 

CAPUTXIII. 

Quod  infinitatem   vocum   humana   natura    finierit. 

Sed  quee  continua  vox  est,  et  ea  rursus  qua  decur- 
rimus  cantilenam,  naturaliler  quidem  infiuita?  sunt. 
Consideratione  enim  accepta,  nullus  modus  vel  evol- 
vendis  sermonibus  fit,  vel  acuminibus  attollendis 
gravitatibusque  laxandis,  sed  utrisque  natura  humana 
fecit  proprium  finem.  Continua?  enim  voci  terminum 


a  Permisceret.  &  Exaudit.  c  Mutari.  d  Concincntia.  c  Haec.  l  Etiam.  e  iYo?i  quod  lignca  sit  rcgula. 


H79 


AN,  MANL.  SEV.  BOETII 


H80 


humanus  spiritus  fecit,ultra  quem  nullaratione  vales  A 
excedere.  Tantum  enim  unusqnisque  loquitur  conti- 
nue,  quantum  naturalis  spiritus  sinat.  Rursus  diaste- 
matice  voci  natura  hominum  facit  terminum.  quae 
acutam  eorum  vocem  gravemquedeterminat.  Tantum 
enim  unusquisque  vel  acumen  valet  extollere,  vel 
deprimere  gravitatem,  quantum  vocis  ejus  naturali- 
ter  patitur  modus. 

CAPUT  XIV. 
Quis  modm  sit  audiendi. 
Nunc  quis    modus   audiendi    sit  disseramus.  Tale 
enim  quiddam  fieri  consucit  in   vocibus,  quale  cum 
paludibus  vel  quietis  aquis  jactum  eminus  mercitur 
saxum.  Priusenimin  parvissimum  orbem  undatn  col- 
ligit,  deinde  majoribus  orbibusundarum  globos  spar- 
git,  atque  eo  usque  dum  fatigatus  motus  ab  eliciendis 
lluctibus  conquiescat.   Semperque  posterior  et  maior 
undula  pulsu  debiliore  diifunditur.  Quod  si  quid  sit, 
quod  crescentes  undas  possit  otfundere,  statim  motus  B 
llle  revertitur,  et  quasi  ad  centrum,   unde  profectus 
fuerat,  eisdem  undulis  rotundatur.  Ita  igitur  cum  aer 
pulsus  fecerit  sonum,  pellit  alium  proximum,  etquo- 
dammodo  rotundum  iluctum  aeris  ciet.  Itaque  diffun- 
ditur  et  omnium  circumstantium  simul  ferit  auditum, 
atque  ilh   est   obscurior    vox,    qui  longius    steterit, 
quoniam  ad  eum  debilior  pulsi  aeris  unda  pervenit 
CAPUT  XV. 
De  ordine  theorematum,  id  est  speculationum. 
His  lgitur  ita  propositis  dicendum  videtur  quot  ge- 
nenbus  omnis  cantilena  texatur,  de  quibus  harmoni- 
cse  mventionis  discipiina  considerat.  Sunt  autem  hsec 
diatonicum,  chromaticum,  enharmonicum.  De  quibus 
lta  demum  explicandum  est,  si  prius  de  tetrachordis 
di^eramus,  et  quemadrnodum  auctus  nervorum    nu- 
merus,  ad  ld  quo  nunc  a  pluralitas  est,  usque  perve- 
nent.  Id  auteni  fiet,  si  prius  commemoremus  quihus 
proporti  nibus  symplioniae  musicse  misceantur.  r 

CAPUT  XVI.  L 

-De  consonantiis  proportionum,  et  tono,  et  semifonio. 
Diapason  h  consonantia  est  qu.-e  flt  in  duplo,  ut  hrec 
est,  1,2;  diapente  vero  qua?  constat  his  numeris, 
2,  3  ;  diatessaron  veio  est  quaa  in  hac  proportione 
consistit  3,  4;  tonus  vero  sesquioctava  proportione 
concluditur,  sed  in  hoc  nondum  est  consonantia,  ut 
o,  9;  diapason  vero  et  diapente  tripla  comparafione 
co  hgitur  hoc  modo,  2,  4,  6 ;  bisdiapason  qnadrupla 
collatione  perficitur,  2,  4,  8;  diutessaron  vero  ac 
diapente  unum  perficiunt  diapason  hocmodo,  2,  3,  4. 


D 


^t^^o» 


a  Pluralitatis.  b  Si/mphonia. 


1181 


DE  MISICA  I.ll!.  I. 


1182 


Nam  si  vox  voci  duplo  sit  acuta  vel  gravis,  dia-  A  sesquioctava  proportio  esi ;  est  enim  eorum  differen- 


C 


pason  consonantia  fiet.  Si  vox  voci  sesquialtera 
proportione  a  sit,  vel  sesquitertia,  vel  sesquioctava, 
acutior  graviorque  diapente,  vel  diatessaron,  vel  to- 
num  consonantiam  reddet.  Item  si  diapason,  ut 
2  et  4,  et  diapente,  at  4et  6,  eonjungantur,  triplam, 
et  quae  est  diapason  et  diapente,  efficiant  sympho- 
niam.  Quod  si  bis  diapasoo  fiant,  ut  duo  ad  quatuor, 
et  quatuor  ad  octo,  quadrupla  fiet^consonantia,  quce 
est  bisdiapason,  Quod  si  sesquialtera  et  sesquitertia, 
id  estdiapente  et  diatessaron,  ut  duo  ad  tres,  ettres 
ad  quatuor  conjungantur,  dupla  id  est,  diapason  ni- 
mirum  nascitur  concinentia.  Quatuor  enim  ad  tres 
sesquitertiam  obtineat  proportionem.  Tres  vero  ad 
binarium  sesquialtera  collatione  junguntur,  et  idem 
quaternarius  ad  binarium  appositus  dupla  ei  compa- 
ratione  copulatur.  Sed  sesquitcrtia  diatessaron,  ses- 
quialtera  proportio  diapente  consonantiam  creant. 
Dupla  vero  diapason  efficit  sympboniam.  Diatessaron 
igitur  ac  diapente  unam  diapason  consonantiam  jun- 
gunt.  Rursus  tonus  in  ccqua  diviji  non  potest,  cur 
autem  posterius  liquebit.  Nunc  hoc  tantum  nosse 
sufticiat,  quod  nunquam  tonus  in  gemina  aequa  divi- 
ditur.  Atque  ut  id  facillime  comprobetur,  sit  sesqui- 
octava  proportio  8  el  9.  Horum  nullus  naturaliter 
medius  numerus  incidet.  Hos  igitursi  binario  multi- 
plicemus,  tiuntque  bis  S  16,  9  18,  inter  IG  autem 
et  18  uuus  numerus  i>  naturalitcr  c  incidit  qui  est 
scilicet  17.  Qui  disponantur  in  ordinem  10,  17,  18. 
Igitur  1G  ac  18  collati,  sesquioctavam  retinent  pro- 
portionem,  atque  idcirco  tonum.  Sed  hanc  propor- 
tionem  16  numerus  medius  non  in  sequalia  partitur. 
Comparatus  enim  ad  16,  habet  in  sc  totum  16,  et  ejus 
sextam  decimam  partem,  scilicet  unitatem.  Si  vero 
ad  eum,  id  est  17,  tertius,  id  est  18,  numerus  com- 
paretur,  habeteum  totum,  etejus  decimam  septimam 
partem.  Non  igitur  iisdem  partibus  et  minorem  su- 
perat,  et  a  majore  superatur.  Est  enim  minor  pars 
septima  decima,  major  sexta  decima.  Sed  utraque 
semitonia  nuncupantur.  Non  quod  omnino  semitonia 
ex  tvquo  sint  media,  sed  quod  semum  dici  solet, 
quod  ad  integritatem  usque  non  pervenit.  Sed  inter 
haec  unnm  majus  semitonmm  nuncupatur,  aliud 
minus. 

CAPUT  XVII. 
ln  quibus  primis  numeris  semitonium  constct. 
Quod  vero  integrum  sit  semitonium,  aut  in  quibus 
primis  numeris  constet,  nunc  evidentius  explicabo. 
Id  enim  quod  de  divisione  toni  dictum  est,  non  ad  hoc 
pertinent,  ut  semitoniorum  modos  voluerimus  osten- 
dere.  Sed  ad  id  potius  quod  tonum  in  gemina  eequa 
diceremus  non  posse  disjungi.  Diatessaron,  quce  est 
consonantia,  vocum  quidem  est  quatuor,  intervallo- 
rum  trium.  Constat  autem  ex  duobus  tonis,  et  non 
integro  semitonio.  Sit  enim  subjecta  descriptio  192, 
216,  243,  256,  Si  igitur  192  numerus,  2o6  compare- 
tur,  sesquitertia  proportio  tiet,  ac  diatessaron  conci- 
nentiam  resonabit.    Sed  si  216  ad  192  comparemus, 

11  Fit.  b  Naturalis.  c  IntcrciditA  Consistcrc,  e  Dudum 


tia  24,  quffl  est  octava  pars,  192  esl  igitur  tonus. 
Rursus  si  243  ad  216  comparetur,  erit  altera  sesqui- 
octava  proportio.  Nam  eorum  differentia  27,  pars 
216,  probatur  octava,  restat  comparatio  256  ad  243, 
quorum  differentia  est  13.  Qui  octies  facli,  medieta- 
tem  243  uon  videntur  implere.  Non  est  igitur  semi- 
tonium,  sed  minusa  semitonio.  Tuuc  enim integrum 
esse  seinitonium  jure  putaretur,  si  eorum  dilleren- 
tia,  quae  est  13  facta  octies,  medietatem  243  nume- 
rorum  potuisset  aiquare.  Estque  vcrum  semilonium 
minus243  ad  256  comparatio. 


CAPUT  XVIII. 
Biatessaron  a  diapente  tono  distare. 
Hursus  diapcnte  consonantia,  vocum  quidem  est 
quinque  intervallorum  quatuor,  trium  tonorum,  et 
minore  semitonio.  Ponatur  enim  idem  numerus  192, 
et  ejus  sesquialter  sumatur,  qui  ad  eum  diapente 
faciat  consonantiam.  Sit  igitur  numerus  288.  lgitur 
horum  et  superius  deprehensorum  192,  ponantur  in 
medio  numeri  hi  216,  2't3,  2o6,  et  sit  hoc  modo 
formata  descriptio,  192,  216,  243,  256,  288. 


I) 


Iu  superiore  igitur  defcriptione,  192  et  256  duos  to- 
nos  et  semitonium  contineri  monstrati  sunt.  Hestat 
igitur  comparatio  256  ad  288,  quae  est  sesquioctava, 
id  est  tonus,  corumqne  differentia  est  32,  quae  est 
octava  pars  256.1taque  monstrata  est  diapente  con- 
sonantia  ex  tribus  tonis  semitonioque  <J  constare.  Sed 
e  dubium  diatessaron  consonantia  a  ceutum  nona- , 
ginta  duobus  numeris  usquead  256  venerat.  Nunc  vero 
diapente  ab  eisdeni  192  numeris  usque  ad  288  disten- 
ditur.    Superatur    igitur    diatessaron  consonantia   a 


1183 


AN.  MA.NL.   SEV.   BOETH 


1184 


diapente,  ea  proportione  quae  inter  256  et  288  nu- 
meros  continetur,  at  est  hic  tonus.  Diatessaron  igitur 
symphonia  a  diapeute  tono  transcenditur. 
CAPLT  XIX. 
Biapason  quinque  tonis  et  duobus  semitoniis  jungi. 
Diapason  consonantia  constat   ex  quinque  tonis  et 
duobus  semitoniis,    quae  tamen  unum  non  impleant 
tonum.  Quoniam  enim   monstratum  est  diapason  ex 
diapente  et  diatessaron    consistere,  diatessaron  vero 
probata  est  ex  duobus  tonis  et  semitonio  constare  ; 
diapente  ex  tribus  tonis  ac    semitonio  simul  juncta 
etiiciunt  quinque  tonos.  Sed  quoniam  iila  duo  semi- 
tonia  non  erant  integrae  medietatis,  eorum  conjunctio 
ad   plenum    usque    non    pervenil.    Sed    medietatem 
quidem  superat,    ab  integritate  relinquitur.    Estque 
diapason  secundum  hahc  rationem  ex  quinque  tonis 
et  duobus  semitoniis.   Quce  sicut  ad  integrum  tonum 
nonaspirant,itaultra  integrum  semitonium  prodeunt. 
Sed  quae  horum  sit   ratio,  vei   quemadmodum  ipsee 
musicee    consonantia1    reperiantur,    postea    liquidius 
explanabitur.  Interea  praesenti  disputationi  sub  me- 
diocri  intelligentia  a  credulitatis  adhibenda  est:  tunc 
vero  firma  omnis  fides  sumenda  est,  cum  b  propria 
unum  quodque  demonstratione  claruerit.  His   igitur 
ita  dispositis  paulisper  de  cythara?  nervis,  ac  de   eo- 
rum  nominibus,  quoque  modo  c  sunt  additi,  dissera- 
mus,  quaque  eorum   causa  sit  nominum.  His  enim 
primum  ad   notitiam  venientibus  facile  erit  scientia, 
quae  sequuntur.  amplecti. 

CAPUT  XX. 

De  additione  chordarum  earumque  nominibus. 

Simplicem   principio  fuisse   musicam  rtfert  Nico- 

machus,  adeo  ut  quatuor  nervis  totaconstaret.  Idque 

usque  ad  Orpheum  duravit,  ut  primus  quidem  nervus 

et  quartus  diapason  consonantiam  resonarent.  Medii 

vero  ad  se  invicem   atqne  ad   extremos  diapente,  ac 

diatessaron,  ac  tonum.  Nihil  vero  in  eis  esset  incon- 

sonum,  ad  imitationem  scilicet   musicee   mundanae, 

quee  ex  quatuor  constatelementis.  Cujus  quadrichordi 

Mercuriusdicitur  inventor. 

Tetrachordum  Mercurii, 


A  ton  vocant.  Consulem  eodem  quoque  nuncupant  no- 
mine  propter  excellentiam  diguitatis,  eaque  Saturno 
est  attributa  propter  tarditatem  motus  et  gravitatem 
som.  Parhypate  vero  secunda,  quasi  juxta  hvpaten 
posita  et  collocata.  Lichanos  tertia  idcirco,  quoniam 
lichanos  digitus  dicitur,  quem  nos  indicem  vocamus. 
Graecus  a  lingendo  lichanon  appellat.  Et  quoniam 
in  canendo  ad  eam  chordam,  quae  erat  tertia  ab 
hypate,  index  digitus,  qui  est  lichanos  inveniebatur, 
idcirco  ipsa  quoque  lichanos  appellata  est.  Quarta 
dicitur  mese,  quoniam  inter  septem  semper  est  me- 
dia.  Quinta  est  paramese,  quasi  juxta  mediam  ccllo- 
cata.  Septima  autem  dicitur  nete,  quasi  neate,  id  est 
inferior.  Inter  quam  neten  et  paramesen  est  sexta, 
qme  vocatur  paranete,  quasi  juxta  neten  locata.  Pa- 
ramese  vero  quoniam  tertia  est  a  nete,  eodem  quo- 
que  vocabulo  trite,  id  est  tertia  nuncupatur,  ut  sit 
descriptio  haec. 


Hypate 


2 

3 

4 

0 

6 

im 

fa 

sol 

ta  tni 

fa 

sol 

i 

Ifl 

Parhypate 


Lichanos 


Mese  Synaphe 


6  c       Trite  diezeugmenou 


Paraniese,  vel  trite     ~ 


Paranete 


Xete 


His  octavam  Samius  Lichaon  adjunxit,  atque  inter 
paramesen,  quae  etiam  trite  dicitur,  et  paraneten 
nervum  medium  coaptavit,  ut  ipse  tertius  esset  a 
nete.  Et  paramese  quidem  vocata  est  d  solum,  qua? 
post  mediam  collocabatur.  Trites  vero  nomen  perdi- 
dit,  posteaquam  inter  eam  atque  paraneten  tertius  a 
nete  locatus  est  nervus,  qui  digne  trites  nomen  ex- 
ciperet,  ut  sit  octochordum  jjsecundum  Lichaonis 
additionem,  hoc  modo  : 


l) 


Diapente/       8G    VLichanos  meson-  Diatess. 

-> -2       c 


>.    9  F   (  Parhypate  meson.  Tonus 

Diapente  [  ""     ~^~ 

12  C  (  Parhypate  hypaton.  Diat. 


CB 

»       I 


Quinta  vero  chordam  post  Chorebus  Athylis  filius 
adjunxit,  qui  fuit  Lydorutn  rex.  Hyagis  vero  Phrvx 
sextum  his  apposuit  nervum.  Sed  septimus  nervus  a 
Terpandro  Lesbio  adjunctus  est,  secundum  septem 
scilicet  planetarum  sirnilitudinem.  Inque  bis  quae 
gravissima  quidem  erat,  vocata  est  bypate,  quasi 
major  atquc  honorabilior.    Unde  Jovem  etiam  Hypa- 

a  Credulitas.  b  Proprie.  c  Sint.  &  Sola. 


! 

2 

Ull 

fa 

Hypate 

Parhypate 

5 

3 

sol 

LichanoB 

$   1 

/        &         1 

ft 

t 

la 

Mese 

p 

S:x^l:;  Tonus 

CT> 

■  i 

im 

Paramese 

\     o      \ 

\  ^-  \ 

6 

fa 

Trite 

\\\ 

x^,\ 

. 

sol 

Paranete 

^-^J 

S 

la 

Nete 

118:) 


L)E  MUSICA  Ul».  I. 


1180 


In  supcrioribus  igitur  duabus  dispositionibus  bepta- 

chordi  ct  octocbordi.  Heptachorduni  quidem   dicitur 

synemmcnon,    quod  est    conjunctuin.    Octocbordum 

vero  diezeugmenon,  quod  est  disjunctum.   In  bepta- 

cbordo  enim  est  unum  tctrachordum,  hypate,  purhy- 

pate,    licbanos,   mese.   Aliud  vero  mese,  paramcse, 

panarete,  nete,  dum  mesen  nervum  secundo  numc- 

ramus,  atque  ideo  duo  tetracborda  per   mesen  con- 

junguntur.  ln  octochordo  vero   quoniam   octo   sunt 

chordae,  superiores  quatuor,   id  est  hypate,  parhy- 

pate,  licbanos,   mesc,   unum   tetracbordum  explent. 

Ab  hoc  vero   disjunctum   atque  integrum   inchoat  a 

paramese,  progrcditurque  per  triten  et  paraneten,  et 

a  finitum  ad   neten,   et  est  disjunctio,  quae  vocatur 

'>  diezeuxis.  Tonusque  est  distantia    meses  et  para- 

meses.  Hic  igitur  mese  tantum  quidem  nomen  obti- 

nuit.  Non  enim   est  [media  positione,  quia  in  octo- 

chordo  duo?  quidem  semper  medise  reperiuntur,  sed 

una  media  non  potest  inveniri.  Prophrastus  autem 

periotes  ad  graviorem  partem  unam  addidit  chor- 

dara,  ut  faceret  totum  enneachordum.  Quae  quoniam 

super  hypaten  estaddita,  hyperbypate  est  nuncupata. 

Quae  prius  quidem  dum    novem   chordarum  tantum 

esset  cythara,  hyperhypate  vocabatur.    Nunc  autem 

licbanos   hypaton  dicitur  aliis    superadditis.   In   quo 

ordine  atque  instructione,  quoniam  ad  indicem  digi- 

tum  venit,  lichanos  appellata  est.   Sed  hoc  posterius 

apparebit.  Nunc  vero  enneachordi  ordo  sic  se  habet. 

Hyperbypate 


Hypate 


3     Parbypate 
Licbanos 


A  parbypate  hypaton,  licbanos  hypaton,  hypate.  Aliud 
vero  hvpate,  parhvpate,  lichanos,  mese,  et  haec  qui- 
dem  conjuncta  siint.  Tertium  vero  cst  paramese, 
trite,  paranete,  netc.  Sed  quoniam  intcr  superius 
tetrachordum,  quod  est  bvpate  hypaton,  parbypate 
hypaton,  lichanos  bypaton,  hypate  meson,  et  inter 
inlimum,  quod  est  paramese,  trite,  paranete,  lit  po- 
sitione  mediura  tetrachordum,  quod  est  bypate,  par- 
hypale.  Lichanos,  mese,  lotum  hoc  medium  tetra- 
chordum  meson  vocatum  est,  quasi  mediarum,  vo- 
caturque  cum  additamento  hoc  bypate  meson, 
parbypate  meson,  lichanos  mcson,  mese.  Quoniam 
vero  inter  hoc  meson  tetracbordum,  et  inferius,  quod 
est  netarum,  disjunctio  est,  mescs  scilicet  et  para- 
(  meses,  inferius  omne  (ctracbordum  disjunctarum,  id 
est  diezeugmenon,  vocatum  est,  cum  additamento 
scilicet  hoc  :  paramese  diezeugmenon,  trite  diezeug- 
menon,  paranete  diezeugmenon,  nete  diezeugmenon, 
ut  sit  descriptio  hoc  modo  : 

-         "   Hypate  hypaton 


Syna/J^e 


Parhypate    bypa- 
ton 

Lichanos  hypaton 
Hypate  meson 
Parhypate  rueson 
Lichanos  meson 


Di&ttuxiS 


]  Mese 

Paramese  diezeug- 
-■      uifnon 
-j  Trite    diezeugme- 
J      non 

-j  Paranete  diezcug- 
menon 


~"|  Nete    diezeugme- 
non 

Est  igitur  hic  inter  paramesen  ac  mesen  disjunctio, 

atqne  ideo  diezeugmenon  tetrachordum  hoc  vocatum 

est.    Quod   si  paramese  auferatur,  et  sit  mese  trite, 

paranete,  nete,  tunc  conjnncta,  id   est  synemmena, 

erunt  tria  tetrachorda,  vocabiturque  ultimum   tetra- 

chordum  synemmenon  hoc  modo  : 

t  Hypate    hypa- 

1        Inn 


Hestiaeus  Colophonius  decimam  in  graviorem  par- 
tem  coaptavit  chordam,  Timotheus  vero  Milesius 
undecimam.  Qua;  quoniam  super  hypaten  atque 
parhypaten  sunt  additae,  hypate  quidem  hypaton  vo- 
catae  sunt  quasi  maximae  magnarum  et  gravissimae 
gravinm,  aut  excellentes  excellentium.  Sed  vocata 
est  prima  inter  undecim  hypate  hypaton.  Secunda 
vero  parhypate  bypaton,  quoniam  'juxta  hypaten  hy- 
paton  collocata  est.  Tertia  quae  dudum  in  ennea- 
chordo  parhypate  vocabatur,  lichanos  hypaton  est 
nuncupata.  Quarta  vero  hypate  antiquum  tenuit 
nomen.  Quinta  parhypate.  Sexta  lichanos  antiquum 
scilicet  habens  vocabulum.  Septima  mese.  Octava 
paramese.  Nona  trite.  Decima  paranete.  Undecima 
uete.  Est  igiturunum  tetrachordum  hypate  hypaton, 

a  Finitur.  h  Diazeuxis. 


D 


4 

a 

3 

A 

i 


ton 

-i  Parhypate  hy- 
-'      paton 


-|  Lychanos    hy- 
patou 


"]  Hypate  me.<on 


6 

! 

7 

i 

8 

C) 

i 

10 

l 

Parhypate  me- 
son 

Lichanos   me- 

son 
Mese    synem- 

men 

Trite     synem 
men 

Paranete     sy- 
nemmen 

Nete    synem 
men 


1187 


AN.   MANL. 


Sed  quoniani  in  hac  vel  in  superiore  hendecachordi 
dispositione  rnese,  qua?  propter  mediam  collocatio- 
nem  ita  vocata  est,  nete  proxima  accedit,  et  longe 
ab  hypatis  ultimis  distat,  nec  propriuin  distantiae 
retinet  locum,  aliud  unum  tetrachordum  adjunctum 
est,  super  neten  diezeugmenon,  qua?  quoniam  super- 
vadebat  acumine  netas  superius  collocatas,  omne 
illud  tetrachordum  hyperboleon  vocatum  est  hoc 
modo  : 


1  Hypate  hypaton. 


3  Parhypate  hypaton. 

J  Lichanos  hypaton. 
]  Hypate  meson 

]  Parhypate  meson 


iLichanos  meson 

1  Mese 
Paramese 
Trite  diezeugmenon 

UParanete  diezeugm. 
iNete  diezungmenon 
jTrite  hyperholeon 
]Paranete  hyperbol. 

TNete  hyperholeon 


Sed  quoniam  rursus  mese  non  erat  loco  media,  sed 
magis  hypatis  accedebat,  idcirco  super  hypatas  by- 
paton  addita  est  una  cborda,  qua?  dicitur  proslamba- 
nomenos ;  ab  aliquibus  autem  prosmelodos  dicitur, 
tonointegro  distans  ab  ea  qute  est  bypate  bypaton. 
Et  ipsa  quidem,  id  est  proslambanomenos  a  mese 
octava  est,  resonans  cum  ea  diapason  symphoniam, 
eademque  ad  lichanon  bypaton  resonat  diatessaron 
ad  quartam,  scilicet  quee  lichanos  bypaton  ad  meson 
resonat  diapente  sympboniam,  et  est  ab  ea  quinta. 
Rursus  mese  a  paramese  distat  tono,  quee  eadem 
mese  ad  neten  diezeugmenon  quintam  facit  diapente 
consonantiam.  Quse  nete  diezeugmenon  ad  neten 
hyperboleon  quartam,  facit  diatessaron  consonan- 
tiam.  Lt  proslambanomenos  ad  neten  hyperboleon 
reddit  bisdiapason  consonantiam  hoc  modo  : 


Toi\us 

Tonus 

■5      Semit* 


_k 


/V  Tonus     ( 

TotlUS 

SemVto    V 
rvia  /> 


lonliS 


Tonns 
Tonas 

Seirulo 


mum 
Totius 


Tonus 
Semito 


-   Nete  diezeuD^m. 


uuis 
Tonus 


5  A 


1188 

Proslambanom. 
Hypate  hypaton 

Parhyp.  hypat. 
Lichanos  hypat. 
Hypate  meson 
Parhyp.  meson 
Lichauos  meson 
Mese 
Paramese 


Trite  diezeugm. 
Paranete  diezung. 


Trite  hyperbol. 

Paranete  hyperb. 
Nete  hyperbol. 


CAPUT  XXI. 
C 

De  gcneribus  cantiknarum. 

His  igitur  expeditis,  diceudum  est  de  generibus 
me.orum.  Sunt  aulem  tria  diatonum,  chroma,  en- 
harmonium,  et  diatonicum  quidem,  aliquanto  durius 
et  naturalius.  Cbroma  vero  est  jam  quasi  ab  illa  na- 
turali  intenticne  a  descendens,  et  in  mollius  deci- 
dens.  Enbarmonium  vero  optime  atque  apte  conjun- 
ctum.  Cum  sint  igitur  quinque  tetrachorda..bypa*on, 
meson,  synemmenon,  diezeugmenon,  byperboleon : 
in  bis  omnibus  secundum  diatonum  cantilenEe  pro- 
ceiit  vox  per  semitonium,  tonum  ac  tonum,  in  uno 
tetrachordo.  Rursus  in  alio  tetrachordo  per  semi- 
tonium  tonum  et  ionum  ac  deinceps.  Ideoque  vocatur 
"  diatonicum  quasi  quod  per  tonum  ac  per  tonum 
progrediatur.  Chroma  autem  quod  dicitur  color, 
quasi  jam  ab  hujusmodi  intentione  prima  mutatio 
cantatur  per  semitonium  et  semitoniam  et  tria  se- 
mitonia.  Tota  enim  diatessaron  consonantia  est 
duorum  tonorum  ac  semitonii,  sed  non  pleni.  Trac- 
tum  est  autem  hoc  vocabulum  ut  diceretur  cbro- 
ma  a  superficiebus.  qua,'  cum  permutantur,  in 
alium  transeunt  colorem.  Enbarmonium  vero  quod 
est  magis  coaptatum,  est  quod  cantatur  in  omni- 
bus  tetracbordis  per  diesin  et  diesin  et  i>  diatonum. 
Diesis  autem  est  semitonii  dimidium.  ut  sit  trium 
generum  descriptio.  per  omnia  tetrachorda  discur- 
rens  hoc  modo  : 


D         ns.    h  Ditonum. 


118!" 


l>K   MISICA   III!.    I 


H90 


semitoniuin 


tonns 


tonus 


semitonium 

semitonium 

tria  semitonia 

v_ 

~1C 

Diesis 

Diesis 
CAPUT  XXII. 

Ditonus 

De  ordinc  chordarum  nominibusque   in   tribus  gene- 

ribus. 

Nunc  igitur  ordo  chordarum  disponendus  est  om- 
nium  quee  per  tria  genera  variantur,  vel  inconstanti 
ordine  disponuntur.  Prima  est  igitur  proslambano- 
menos,  quce  eadem  dicitur  prosmelodos ;  secunda, 
hypate  hypaton;  tertia  parhypate  hypaton ;  quarta 
vero  universaliter  quidem   lichanos  appellatur.  Sed 


A  c  diatonico  quidem  genei  .  meson.  In  chro- 

mate,  lichanos  meson  chromaticaj,  vel  diatohos  me- 
son  chromatics.  I"  eoharmonio  diatonos  meson 
enharmonios,  vel  lichanos  meson  enharmonios.  Haa 
sequitur  mese.  l'ost  hanc  sunt  duo  tetrachorda  par- 
tim  synemmenon,  partim  diezeugmenon.  lit  synem- 
menon  est  quod  post  mesen  ponitur,  id  est  tritr 
synemmenon.  Dehinc  Lichanos  synemmenon,  eadem 
J  in  diatonico  diatonos  synemmenon.  In  chroma 
vero  vel  diatonos  synemmenon  chromaticae,  vel  h- 
chanos  synemmenon  chromaticse.  In  enharmonio 
vero  vel  diatonos  synemmenon  enbarmonios,  vel 
iicbanos  synemmenon  rnharmonios.  Post  bas  nete 
synemmenon.  Si  vero  mese  nervo  non  sit  synemme- 
non  tetracbordum  adjunctum,  sed  sit  diezeugmenon, 
est  post  mesen  paramese.  Debinc  Irite  diezeugmenon, 
inde  licbanos  diezeugmenon,  quee,  in  diatono,  dialo- 
nos  diezeugmenon.  In  cbromale  tum  diatonos  die- 
zeugmenon  chromatica*,  tum  licbanos  diezeugmenon 
chromatic».  In  enbarmonio  vero  tum  diatonos  die- 
zeugmenon[eubarmonios,  tum  lichanos  diezeugmenon 
enharmonios.  Eadeni  vero  dicitur  et  paranete,  cum 
additione  vel  diatoni,  vel  cbromatis,  Ivel  enbarmonii. 
Super  bas  nete  diezeugmenon,  trite  hyperboleon, 
paranete  hyperboleon,  nete  hyperboleon,  et  qute  est 
paranete  byperboleon,  eadem  in  diatono  diatonos  hy- 
perboleon.  Inchromateverochromaticajhyperboleon; 
inenbarmonioveroenbarmonios  hyperboleon.  Harum 
ultimaeaest  quseestnetehyperboleon,etsit  descriptio 


si  in  diatono  genere  a  aptetur,  dicitur  lichanos  by- 

paton  diatonos.  Si  vero  in  chromate,  dicitur  diatonos  q  ejusmodi  ut  trium  generum  contineat  dispositionem 

chromaticee,    vel    lichanos  hypaton   chromaticee.  Si       inquibus  et  similitudinem  nominum  et  diiferentiam 


autem  in  enbarmonio,  dicitur  lichanos  hypaton  en- 
harmonios,  vel  diatonos  hypaton  enharmonios.  Post 
hanc  vocatur  hypate  meson;  dehinc  parbypate  me- 
son;    atque   &    hic  lichanos  meson   simpliciter.    In 


pernotabis,  ut  si  nervi  similes  in  omnibus,  cum  eis 
qui  sunt  dissimiles  colligantur,  fiant  simul  omnes  octo 
et  viginti.  Hoc  autem  monstrat  subjecta  descriptio. 


DIAT0N1C0M. 

Proslambanomenos. 

Hypate  hypaton. 

Parhypate  hypaton. 

Lichanos  hypaton  diatonos. 

Hypate  meson. 

Parhypate  meson. 

Lichanos  meson  diatonos. 

Mese. 

Trite  synemmenon. 

Paranete  synemmenon  diatonos. 

Nete  synemmenon. 

Paramese. 

Trile  diezeugmenon. 

Paranete  diezeuqmenon  diatonos. 

Nete  diezeugmenon. 

Trite  hyperboleon. 

Paranete  hyperboleon  diatonos. 


CHROMATICUM. 

Proslambanomenos. 

Ilypate  hypaton. 

Parhypate  hypaton. 

Lichanos  hypaton  chromaticse. 

Hypate  meson. 

Parhypate  meson. 

Lichanos  meson  chromaticx. 

Mese. 

Trite  synemmenon. 

Paranete  synemmenon  chromaticse. 

Nete  synemmenon. 

Paramese. 

Trite  diezeugmenon. 

Paranete  diezeugmenon  chromaticse. 

Nete  diezeugmenon. 

Trite  hyperboleon. 

Paranete  hyperboleon  chromaticae. 

Nete  hyperboleon. 


Nete^hyperboleon. 

CAPUT  XXIII. 
Qux  sint  inter  voces    in   singulis    generibus  propor- 

tiones. 

Hoc  igitur  modo  per  singula  tetracbordo  in  gene- 

rum  proprietates  partitio  facta  est,  ut  omnia  quidem 

diatonici  generis  quinque  tetrachorda,  duobus  tonis 

acsemitonio  partiremur.   Diciturque  in  boc  genere 

"Coaptetur.  t  Hinc.  c  Diatono.  d  In  diatono.  eEnim. 


E.NIIAKMONIUM. 

Proslambanomenos. 

Hypate  hypaton. 

Parhypatc  hypaion. 

Lichanos  hypaton  enharmonios. 

tlypate  mcson. 

Parhypatc  meson. 

Lichanos  meson  enharmonios. 

Mese. 

Trite  synemmcnon. 

Paranete  synemmenon   enharmonios. 

Nete  synemmenon. 

Paramese. 

Paranete  diezengmcn.   enharmonios. 

Trite  diezeugmen. 

Nete  diczeugmenon. 

Trite  hypcrbolcon. 

Paranete  hyperbolcon  cnharmonios. 

Nete  hyperboleon. 


D  tonus  imcompositus,  idcirco  quoniam  integer  poni" 
tur,  nec  aliquod  ei  aliud  intervallum  adjungitur.  Sed 
in  singulis  intervallis  integri  insunt  toni.  In  cbro 
mate  vero  semitonio,  ac  semitonio  incompositoque 
tribemitonio  posita  divisio  est.  Idcirco  autem  incom 
positum  boc  trihemitonium  appellavimus,  quoniam 
in  uno  collocatum  est  intervallo;  potest  e  autem   ap- 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1191 

pellari  trihemitonium  in  diatono  genere  semitonium  A 
actonus;  sed  Don  est  incompositum,  duobus  enim 
id  perficitur  intervallis,  et  in  enharmonio  genere 
idemest.  Constat  autem>x  diesi,  et  diesi,  et  a  diatono 
incomposito,  quod  scilicet  propter  eamdem  causam 
incompositum  nuncupamus,  quoniam  in  uno  colloca- 
tum  est  intervallo. 

CAPUT  XXIV. 
Quid  sit  synaph-. 

Sed  in  his  ita  dispositis  constitutisque  tetrachordis 
synaphe  est.  Quam  conjunctionem  dicere  Latina 
signiiicatione  possumus,  quotiens  duo  tetrachorda 
unius  termini  medietas  contimiat  atque  conjungit,  ut 
in  hoc  tetrachordo. 


1 192 


]  Hyptea  meson 


Parhvpate  meson 


Lichanos  meson 


Mese 


Paraniese 


1  Trite  diezeugmenon 


Paraneto  diezeusm. 


Nete  diezeusmenon 


Hypate  hypaton 


Parhypate  hypaton 


Lichanos  hypaton 


Hypate  mesou 


Parhypale  meson 


Lichanos  meson 


Mese 


fc  Hoc  igitur  est  unum  "  [tetrachordum  hypate  hypa- 
ton,  parhypate  hypaton,  lichanos  hypaton,  hypate 
meson.  Aliud  vero  hypate  meson,  parhypate  meson, 
lichanos  meson.mese.  In  utnsque  igitur  tetrachordis 
hypate  meson  annumerata  est.  Superiorisque  tetra- 
chordi  ea  est  acutissima,  posterioris  vero  gravissima. 
Estque  ista  conjunctio  una  eademque  chorda  hypate 
meson,  duo  tetrachorda  conjungens,  ut  eadem  hypa- 
ton  ac  meson  tetrachorda  in  superiore  descriptione 
adjunxit.  Est  igitur  synaphe,  quse  conjunctio  dicitur, 
duorum  tetrachordum  vox  media,  superioris  qui- 
dem  acutissima,  posterioris  vero  gravissima. 

CAPUT  XXV. 

Quid  sit  diezeuxis. 

Diezeuxis  vero  appellatur,  quae  disjunctio  dici  po- 
test,  quotiens  duo  tetrachorda  toni  medietate  sepa- 
rantur,  ut  in  his  duobus  tetrachordis. 


Duo  igitur  esse  tetrachorda  evidenter  apparet,  quo- 
niam  quidem  octo  sunt  chordae.  Sed  diezeuxis  est, 
id  est  disjunctio  inter  mesen  et  paramesen,  quae  in- 
ter  se  pleno  differunt  tono,  de  quibus  evidentius  ex- 
plicabitur.  cum  unumquodque  studiosius  explanan- 
dum  posterior  tractatus  assumpserit.  Sed  diligentius 
intuenti  quinque,  non  amplius  tetrachorda  reperiun- 
tur,  hypaton,  meson,  synemmenon.  diezeugmenon, 
hyperboleon. 

CAPUT   XXVI. 
Quibus  nominibus  nervos  appellaverit  Albinus. 

Albinus  autem  earum  nomina  Latina  oratione  ita 
interpretatus  est,  ut  hypatas  principales  vocaret, 
mesas  medias,  synemmenas  conjunctas,  diezeugme- 
nas  disjunctas,  hyperboleas  excellentes.  Sed  nobis  in- 
alieno  opere  non  erit  immorandum. 
CAPUT  XXVII. 
Qui  nervi  quibus  sideribus  comparentur. 

Ulud  tamen  interim  de  superioribus  tetrachordis 
addendum  videtur,  quod  ab  hypate  meson  usque  ad 
neten  quasi  quoddam  ordinis  disjunctionisque  coa- 
lestis  exemplar  est.  Namque  hypate  meson  Saturno 
est  attributa,  parhypate  vero  Joviali  circulo  consimi- 
lis  est,  lichanon  meson  Marti  tradidere.  Sol  meson 
obtinuit,  trite  synemmenon  Venus  habet,  paranete 
rj  synemmenon  Mercurius  regit,  nete  autem  Lunaris 
circuli  tenet  exemplum.  Sed  Marcus  Tullius  contra- 
rium  ordinem  facit.  Nam  in  vi  lib.  de  Republica  sic 
ait  :  Et  natura  fert  ut  extrema  ex  altera  parte  graviter, 
ex  altera  autem  acute  sonent.  Quam  ob  causam  sum- 
mus  ille  cceli  stellifer  cursus,  cujus  conversio  est 
concitatior  acuto.  et  excitato  movetur  sono,  gravissi- 
mo  autem  hic  lunaris  atque  infimus.  Nam  terra  nona, 
immobilis  manens,  ima  sede  semper  haTet ;  hic  igitur 
Tullius  terram  quasi  silentium  ponit,  scilicet  immo- 
bilem.  Post  hanc  b  sui  proximus  a  silentio  est,  dat 
LaD9  gravissimum  sonum,  ut  sit  Luna  proslambano- 
menos.  Mercurius  hypate  hypaton,  Venus  parhypa- 
te  hypaton,  Sol  lichanos  hypaton.  Mars  hypate   me- 


1  Diatono.  6  Hic  ergo.  c  Tetrachordorum.  d  Qui. 


1103 


I)K  MUSICA  LIB, 


1 194 


son,  Jupiter   parhypate  meson,    Saturnus    lichanos  A  ejusdem  corporis    parte    quasi  pulsus  iterato   motu 


meson,  Goelum  ultimum  mese.  Quae  vero  sint  harum 
immobiles,  quse  vero  in  totum  mobiles,  quaa  autem 
immobiles  mobilcsque  consistant,  cum  de  mouo- 
chordi  regularis  divisione  tractavero,  erit  locus  ap- 
tior  explicandi. 

CAPDT  XXVIII. 
Quse  sit  naturu  consonanliarum. 
»  Consonantiam  vero  licet  aurium  quoque  sensus 
dijudicet,  tamen  ratio  perpendit.  Quotiens  enim  duo 
nervi,  uno  graviore,  intenduntur,  simulque  pulsi  red- 
dunt  permixtum  quodammodo  et  suavem  sonum, 
duaeque  voces  quasi  conjuncla;  in  unum  coalescunt, 
tunc  iit  ea  quoe  dicitur  consonantia.  Cum  vero  simul 
b  pulsi,  sibi  quisque  ire  cupit,  nec  permiscent  ad 
aurem  suavem  atque  unum  ex  duobus  compositum 
sonum,  tunc  est  qua?  dicitur  dissonantia. 

CAPUT  XXIX. 
Ubi  consonantise  reperiantur. 
In  his  autem  comparationibus  gravitatis  atqueacu- 
niinis  has  consonantias  necesse  est  inveniri,  quaesibi 
commensuratae  sint,  id  est  quae  notam  possunt  com- 
munem  babere  mensuram,  ut  in  multiplicibus  du- 
plum,  quod  est,  illa  pars  metitur,  qua?  inter  duos 
est  terminos  differentia,  ut  inter  duos  et  quatuorbi- 
narius  utrosque  metitur,  inter  duos  atque  sex  quae 
tnpla  est,  binarius  utrosque  metiatur,  inter  novem 
atque  octo  eadem  unitas  est,  quae  utrosque  metia- 
tur.   Rursus   in  superparticularibus    si    sesquialtera 


B 


revertitur.  Sed  jam  segnior,  nec  Ua  celeri,  ut  primo 
impetu  emissus  cucurrit,  quocirca  gravior  quoque. 
Cumigitur  jam  gravior  rediens,  nunc  primum  gravi 
sono  venienti similis  occurrit,  miscetur  ei,  unamque, 
g  ut  ait  Plato,  consonantiam  miscet. 
CAPUT  XXXI. 
Quid  contra  Platonem  Nicomachua  sentiat. 

Sed  id  Nicoraachus  non  arbitratur  dictum  veraci- 
ter.  Neque  enira  similium  esse  •'  consonantiam,  sed 
dissimilium  potiusin  unum  eamdemque  i  consonan- 
tiam  venientium ;  graviusj  vero  gravi  si  misceatur, 
nullam  facere  consonantiam,  quoniam  hanc  canendi 
concordiam  similitudo  non  eflicit,  sed  dissimilitudo. 
Quae  cum  distet  in  singulis  vocibus,  copulatur  in 
mixtis.  Sed  hinc  potius  Nicomachus  consonantiam 
lieri  putat.  Non,  inquit,  unus  tantum  pulsus  est,  qui 
simplicem  modum  vocis  emittat,  sed  semel  percussu? 
nervus  saepius  aerera  pellens  multas  efficit  voces.Sed 
quia  ea  velocitas  est  percussionis,  k  ut  sonus  sonum 
quodammodo  comprehendat,  distantia  non  sentitur, 
et  quasi  una  vox  auribus  venit.  Si  igitur  percussio- 
ncs  gravium sonorum  commensurabiles  sint  percus- 
sionibus  acutorum  sonorum,  ut  in  his  proportioni- 
bus  quas  supra  retulimus,  non  est  dubium  quin  ipsa 
commensuratio  sibimet  miseeatur,  unamque  vocum 
efticiat  consonantiam. 

CAPUT  XXXII. 
Qux  consonantia  quam  rncrito  prazcedat. 

Sed  inter  omnes  quas  retulimus  consonantias,  ha- 


sit  proportio,   ut  quatuor  ad  sex,  binarius   est   qui  C  bendum  judicium  est  ut  in  aure,  ita  quoque  in  ratio 


utrosque  metiatur,  qui  scilicet  utrorumque  est  dilfe 
rentia.  Quod  si  sesquitertia  sit  proportio,  ut  si  octo 
senario  comparentur,  idem  binariusutrosque  metitur; 
id  vero  non  evenit  in  caeteris  generibus  imequalita- 
tum,  quae  supra  retnlimus,ut  in  superpartiente.  Nam 
si  quinariumad  ternarium  compareraus,binarius  qui 
eorum  differentia  est,  neutrum  metitur.  Nam  sisemel 
ternario  comparatus,  minor  est,  duplicatus  excedit. 
Item  bis  quinario  comparatus,  minor  est,  tertio  vero 
supergreditur.  Atque  idcirco  hoc  primum  inaequalita- 
tis  genus  a  consonantiae  natura  disjungitur  c  amplius 
quod  in  his  qua?  consonantias  formant,  multa  simi- 
liasunt,  in  d  his  vero  minime,  id  probatur  hoc  mo- 
do  :  namque  duplum  nihil  est  aliud  nisi  bis  simplum 
Triplum  nibil  aliud  nisi  tertio  simplum.  Quadruplum  i) 
vero  idem  est  quod  quarto  simplum.  Sesquialterum, 
bis  medietas.  Sesquitertium  vero  ter  pars  tertia, 
quod  haud  facile  in  caeteris  inaequalitatum  generis 
invenitur. 

CAPUT  XXX. 

Quemadmodum  Plalo  dicat  fieri  consonantias. 

Piato  c  vero  hoc  modo  fieri  in  aure  cousonantiam 
dicit.  Necesse  est,  inqnit,  velociorem  quidem  esse 
acutiorem  sonum.  Hic  igitur  cum  gravem  pnecesse- 
rit,  in  aurem  celer  ingreditur,  f    ostensaque  extrema 


ne  quam  harum  melioremoporteat  arbitrari.  Eodem 
namque  modo  aurisafticitur  sonis,  vel  oculusaspectu, 
quo  auimi  judicium  numehs  vel  continua  quantitate. 
Proposito  enim  numero  vel  linea,  nihil  est  facilius 
quara  ejus  duplum  oculo  vel  animo  contueri.  Item 
post  dupli  judicium  sequitur  dimidii,  post  dimidium 
tripii,  post1  triplum  partis  tertiae.  Quae  ideoquoniam 
facilior  est  dupli  descriptio,  optimam  Nicomachus 
putat  diapason  consonantiam,  post  hanc  diapeute, 
quae  medium  tenet,  hinc  diapente  ac  diapason,  quae 
triplum.  mCaet'jraque  secunduraeumdem  modum  for- 
mamque  dijudicat.  Non  vero  hoc  Ptolemaeus  eodem 
modo,  cujusomnem  sententiam  posterius  explicabo. 
CAPUT  XXXIII. 
Quo  sint  modo  accipienda  quse  dicta  sunt. 
Omnia  tamen  qua?  dehinc  diligeutius  expedienda 
sunt,  summatira  nuncac  breviter  attentemus,  ut  in- 
terim  iu  superficie  quadam  animum  haic  lectoris  as- 
suefaciant,  qui  ad  interiorem  scientiara  posteriore 
tractatione  descendct.  Nunc  vero  quod  erat  Pythago- 
ricis  in  morem,  ut  cum  quid  a  raagistro  Pythagora 
diceretur,  hinc  nullus  rationes  petere  audebat,  sed 
erat  ei  ratio  docentis  auctoritas,  idque  fiebat»  quan- 
diu  discentis  animus  firmiore  doctrina  roboratus, 
ip>e  °  eamdera  rerum  ratiouem  nullo  etiam  doceute 


a  Consonantias.     i>  Pulsis.     c  Amplius  dicam.     <*lllis.     e  Autem.     f  Offensaque.     *  Ut   ait  Plato  non  habe- 

tur.    h  Consonantias.     *  Concordiam.    j  Enim.     k  Ut  sonus  sonum  comprehendat    distantia.     '  Tripli.     m  Cx- 
terasque.     n  Quoad.     °  Earumdem. 

Patrol.  LXIII.  38 


H9S 


A.N.  MANL.  SEV.  BOETII. 


i  196 


reperiret;  ita  etiam  nunc   lectoris  iidei  quae   propo-  A  sint,  nisi  ratione  ducantur.  Jam  vero  quauta  sit  glo- 


nimus,  commendauius.   ut  arbitretur  diapason  in  du> 

pla,   diapente  in  sesquiallera,  diatessaron    in  sesqui- 

tertia,  diapente  ac  diapason  iu  triplici,   bis  diapason 

iu  quadrupla  propositione  consistere.  a  Post  vero    et 

hoc  ratio  diligentius  explicabit,  et  quibus  modis  au- 

rium  quoque  judicioconsonantiae  musiceecolligantur, 

ceeteraque   omnia  quee  superius   dicta    sunt  amplior 

tractatus  edisseret,   et  tonum    sesquioctavam    facere 

proportionem,  eumque  induo  a_jqua  dividi  nonposse, 

sicut  nullam  ejusdem  generis  t  proportiones,    id  est 

superparticularis;    diatessaron    etiam    consonantiam 

duobus  tonis  semitonioque  consistere,  semitonia  vero 

esse  duo,    majus  ac  minus,  diapente    autem   tribus 

tonis  ac  semitonio  minore   contineri.  Diapason  vero 

quinquetonis  ac  duobus  minoribus  semitoniis  exple- 

ri,  neque  ad   sex   tonos  ullo  modo    pervenire.   Heec 

omnia  posterius  et  numerorum  ratione  et  aurium  ju- 

dicio  comprobabo,  atque  hsec  bactenus. 

CAPUT  XXXXIV. 

Quid  sit  musicus. 

Nune  illud  est  intuendum  quod  o_nnis  ars,  omnis- 

que  etiam  disciplina  honorabiliorem  naturaliter  ha- 

beat  rationem,  quam   artiticium,    quod    manu  atque 

opere  artilicis  exercetur.  Multoenim  est  majus  atque 

c  altius  scire  quod  quisque  faciat,  quam  ipsum  illud 

eflicere   quot    sciat  ;   etenim     artiticium     corporale, 

quasi   serviens    famulatur.   Ratio   vero  quasi  domina 

imperat,  et  nisi  manus  secundum  id  quod  xatio  san- 


B 


ria  meritumque  rationis  hic  intelligi  potest,  quod 
ca_teri(ut  ita  dicam)  corporales  artitices  uon  ex  dis- 
ciplina,  sed  ex  ipsis  potius  iustrumentis  cepere  vo- 
cabula.  Nanc  citharcedus  ex  cithara,  vel  d  tibicen  ex 
tibia,  caeterique  suorum  instrumeutorum  Yocabulis 
nuncupantur.  Is  vero  est  musicus  qui,  ratione  per- 
peusa,  canendi  scientiam,  uon  servitio  opens,  sed 
irnperio  speculationis  e  assumit.  Quod  scilicet  in 
eediiiciorum  bellorumque  opera  videmus,  et  in  con- 
traria  scilicet  nuncupatione  vocabuli,  Eorum  nam- 
que  nominibus  velaedihcia  inscribuntur,  velducuntur 
trinmphi,  quorum  impeiio  ac  ratione  instituta  sunt. 
non  quorum  opere  servitioque  perfecta.  Tria  sunt 
igitur  genera  quse  circa  artem  musicam  versantur  : 
unum  genusest  quod  instrumentis  agitur,  aliud  fingit 
carmina,  tertium  quodinstrumentorum  opuscarmen- 
quedijudicat.  Sedillud  quidem  quod  in  instrumentis 
positum  est,  ibique  totamoperam  consumit,  ut  *  sunt 
citharoedi,  quique  organo  ceeterisque  musicae  instru- 
mentis  artiiicium  probant,  a  musieee  scientiee  intelli- 
Jectu  sejuncti  suut,  quoniam  famulantur  (ut  dictum 
est),  nec  quidquam  aiierunt  rationis,  sed  sunt  totius 
speculationis  expertes.  Secundum  vero  musicam 
agentium  est  genus  poetarum,  quod  non  potius  spe- 
culatione  ac  ratione  quam  naturali  quodam  iustinctu 
fertur  ad  carmen,  atque  idcirco  hocquoque  genus  a 
musica  segregandum  est.  Tertium  estquod  judicandi 
peritiam  sumit,  utrhythmos  cantilenasque  eorumque 


cit  efliciat,  frustra   iit.  Quauto  igitur   prseclarior  est  C  carmen  possit  perpendere.  Quod  scilicet  quaudo    to- 


scientia  musica-iu  cognitione  rationis,  quam  rn  opere. 
efiiciendi  atque  actu  tantum,  scilicet  quantum  cor- 
pus  mente  superatur !  Quod  scilicet  rationis  expers 
servitio  degit,  illa  jvero  imperat,  atque  ad  rectum 
deducit,  quod  nisi  pareat  ejus  imperio,  el  expers  ra- 
tiouis  opus  titubabit.  Unde  iit  ut  speculatio  rationis 
operandi  actu  non  egeat.  Manuum  vero  opera   nulla 


tum  in  ratione  ac  speculatione  positum  est,  hoc 
proprie  musicse  deputabitur.  Isque  musicus  est  cui 
adest  facultas  secundum  speculalionem  ratiouemve 
propositam  ac  musicae  convenientem,  de  modis  ac 
rhythmis,  deque  generibus  cantilenarum,  ac  de  per- 
mixtiombus,  ac  de  omnibus  de  quibus  posterins  es- 
plicandum  est,  acdepoetarumcarminibus,  judicandi, 


a  Postvero  et  ratio  diligentius  explicabitur.     k  Proportionem.     c  Auctius.     d  Auledus    "' Assumpsit.     f  Sint. 


LIBER    SEGUNDUS. 


CAPUT  PRIMLM. 
Proamium. 

Superius  volumencunctas  digessit,  qua_  nunc  dili- 
geutius  *  explicandaesse  proposui;  itaque  priusquam 
ad  ea  veniam  qute  propriis  jrationibus  perdocenda, 
sunt,  pauca  pr_emittam,  quibus  elucubratior  animus 
auditoris  ad  ea  quae  dicenda  sunt  accipienda  perve- 
niat. 

CAPUT  II. 

Quid  Pythagoras  esse  philosophiam  constituerit. 

Primus  omniuin  Pythagoras  sapientia-  studium 
philosophiam  nuncupavit,  quam  scilicet  ejus  rei  no- 
titiam  acdisciplinam  ponebat,  qua„  proprie  vereque 
esse  diceretur.  Esse  autem  illa  putabat  qua.  nec  in- 
tentione  crescerent,  nec   diminutione  decrescerent, 

a  Demonstranda. 


D  nec  ullis  accideutibus  mutarentur.  Haec  autem  esse 
formas,  magnitudines,  qualitates,  habitudiues,  caete- 
raque  quaeperse  speculata  immutabili.i;  sunt,  juncta 
vero  corporibus  permutantur,  et  multimodis  variatio- 
nibus  mutabihs  rei  cognatione  vertuntur. 

CAPLT  III. 
Dedifferentiis  qaantitatis,   et  qux  cui  disciplinx   sit 

deputata. 
Omnis  vero  quantitas  secundum  Pythagoram  vel 
contiuua,  vel  discreta  est.  Sed  quce  continua  est  ma- 
gnitudo  appellatur,  quse  discreta  est  multitudo.  Quo- 
rum  hsec  est  diversa  et  contraria  pene  proprietas. 
Multitudo  enim  a  finita  inchoans  quantitate,  crescens 
in  iniinita  progreditur,  ut  nullus  creseendi  linis  oc- 
currat.  Estque  ad  minimum  terminata,  iuterminabilis 


I  i'J7 


DE  Ml  SICA  I.IIJ.  II. 


1108 


ad  majus,  ejusque  principium  unitas  est,  qua  minus  A  turalem  sibi  compara  nunierum,  detracta  scilicet  uiii- 


B 


nihil  est.  Crescit  vero  per  nuuieros  atque  in  intinita 
a  protenditur,  uec  ullus  numerus,  quo  minus  crescat, 
termirmin  facit.  Sed  magnitudu  tinitam  rursus  suai 
mensura;  recijiit  quantitatem,  sed  in  iniinita  decre- 
scit.  Nam  si  sit  b  pedalis  linea,  vel  cuj uslibet  alterius 
mudi,  putest  in  duu  tequa  dividi,  ejusque  medietas 
in  medietatem  secari,  ejusque  rursus  medietatis  in 
aliam  medietatem,  ut  nunquam  ullus  secundi  inagni- 
tudinem  terminus  liat.  Ita  magnitudu  quantum  ad 
majurem  mudum  terminata  est,  lit  veru  cum  decre- 
scere  coeperit  iniiuita.  At  cuntra  numerus,  quantum  /  j  z. 
ad  minurem  modum  iinitus  est,  iniinitus  autem  iucipit 
esse  cum  crescit.  Cum  igitur  ha»c  ita  siut  iulinita, 
tamen  quaside  rebus  tinitis  philusupliia  pertractat, 
inque  rebus  iniinitis  reperit  aliquid  terminatum,  de 
quo  pussit  jure  acumen  prprioe  speculatiunis  adhibe- 
re.  Namque  raagnitudinis  alia  sunt  iramubilia,  ut 
terra,  ut  quadratum,  vel  triangulum,  velcirculus.  Alia 
c  sunt  mubilia,  ut  sphaera  mundi,  et  quidquid  in  d  eu 
rata  celeritate  cunvertitur.  Discretai  veru  quautitatis 
alia  sunt  per  se,  ut  tres  vel  quatuor,  vel  caeteri  nu- 
meri;  aliaveru  adaliud,  ut  duplum,  triplum,  aliaque 
quae  ex  e  comparatiune  nascuntur.  Sed  iramubilis 
magnitudinis  geumetria  speculatiunem  tenet.  Mubilis 
vero  scientiam  astronomia  persequitur.  Per  se  vero 
discretae  quantitatis  arithmeticaauctor  est.  Ad  aliquid 
vero  relatae  musica  probatur  obtinere  peritiam. 

CAPUT  IV. 

De  f  relatx  quantitatis  diffcrentiis. 
Ac  de  ea  quidem  quantitale  discreta  quuj  per  se 
est  in  arithmetica  sufiicienter  diximus.  Relatui  vero 
ad  aliquid  quantitatis  simplicia  quidem  genera  tria 
sunt :  unum  quidem  multiplex,  aliud  vero  superpar- 
ticulare,  tertium  superpartiens.  Cum  veru  multiplex 
superparticularisuperpartientique  miscetur,  iiuntduoe 
aliae  ex  his,  id  est  multiplex  superparticularis,  et 
multiplex  superpartiens.  Hurum  igitur  umniuintalis 
est  regula,  si  unitatem  cunctis  in  naturali  uumeru  vu- 
lueris  cumpare,  ratus  multiplicis  urdu  texetnr.  Duu 
enira  ad  uuum  duplus  est,  tres  ad  eumdem  triplus, 
quatuur  quadruplus,  et  in  caiteris  eudem  mudu,  ut 
subjecta  descriptiu  ducet. 


tate,  ut  tres  duobus  sesquialter    e>t,    quatuor  tribus 
qui  sesquitertius  est,  quinarius  quaternario  sesqui- 
quartus  est,  et  iu  caeteris  eodem  inodo,  quod  monstrat 
subjecta  descnptio. 


Superpartientes  autem  tali  mudu  reperies.  Dispuuas 
naturalem  numerum  a  ternario  scilicet  inchoantera. 
Si  unura  igitur  intermiseris,  superbipartientem  eflici 
pernotabis  ;  quod  si  duo,  supertnpartieutem  ;  quod  si 
tres,  superquadripartientem,  idemque  in  caeteris. 


Differentiae  uuius  ab  alio  uumero. 
Ordo  naturalis. 


Ad  hunc  ordinem  spectans  etcompositas  ex  multiplici 
et  superparticulari,  et  ex  multiplici  et  superpartienti 
proportiones,  lector  diligens  speculabitur.  Sed  de  his 
tamen  omnibus  in  arithmeticis  expeditius  dictum 
est. 

CAPCT   V. 


Si  vero  superparticularem  proportionem  quaeras,  na- 


Cur  multiplicitas  antecellat. 

Sed  in  his  illud  est  considerandum  quud  multiplex 
inaequulitatis  genus  lunge  duubus  reliquis  videturan- 
tiquius.  Naturalis  enim  numeri  dispusitiu,  in  multi- 
plicibus  unitati  quae  prima  est,  cumparatur.  Super- 
particularis  vero  non  unitatis  comparatione  perticitur 
sed  ipsorum,  qui  post  unitatem  sunt  dispositi  nume- 
rorum,  ut  ternarii  ad  binarium,  quaternarii  ad  terna- 
rium,  et  in  caiterisadhunc  modum.  Superpartieutium 
vero  longe  retro  formatio  est,  qua?  nec  continuis  uu- 
meriscomparatur,  sed  intermissis,  necsemperaequali 


Progreditur.  b  Bipedalis.  c  \ero.  d  Ea.  *  Relatione.  l  Relativse. 


,199  AN.   MANL 

interraissione.  Sednunc  quidem  una,  nunc  vero  dua- 
bus,  nunc  tribus,  nunc  quatuor,  atque  ita  in  infiruta 
succrescit.  Amplius  mnltiplicitas  ab  unitate  incipit, 
superparticularitas  a  binario,  superpartiens  proportio 
a  ternario  initiuni  capit.  Sed  de  bis  bactenus  ;  nunc 
qusedam  quse  quasi  axiomata  Graeci  vocant,  preemit- 
tere  oportebit,  quee  tum  demum  quo  spectare  videan- 
tur  a  intelligemus,  cum  de  uniuscujusque  rei  de- 
monstratioae  tractabimus. 

CAPUT    VI. 

Qui  sint  quadrati  numeri  q    deque  his   speculatio. 

Quadratus  numerus  est  qui  gemina  dimensione  in 
sequa  concreverit,  ut  bis  duo,  ter  tres,  quater  qua- 
tuor,  quinquies  quinque,  sexies  sex,  quorum  est  ista 
descriptio  : 

I    2    |    3    I    4    I    5    |    6    I    7    |    8    I    9    |10   I    ~ 
[    4    |    9    I    16  I   25  I   36  |   49  I   64  I   81    [  100  1 

Superius  igitur  dispositus  numerus  naturalis,  Jatus 
est  quadratorum  inferius  dcscriptorum.  Continuum 
enim  naturaliter  sunt  quadrati,  qui  sese  in  subjecto 
ordine  consequuntur,  ut  4,  9,  16,  et  ceeteri. 

9       16      .2o..     :::::: 

4                     «7                   •  •  •  •               •  ••  •  •                •••••• 


•    •  •••  ••••  •••••  •     ••••! 

. .       ••** 

2  3  4  b  6 

Bases  quadratoruui. 

Si  c  igitur  continuum  quadratum  minorem  a  continuo 
quadrato  majore  sustulero,  quod  relinquitur  tantum 
erit  quantum  est  quod  ab  utrorumque  quadratorum 
lateribusjungitur  ;  utsiquatuor  auferamanovenario  , 
quinque  sunt  reliqui.  qui  ex  duobus  et  tribus,  qui 
sunt  utrorumque  quadratorum  latera,  conjunguntur. 
Item  si  novenarium  aufero  de  eo  qui  sedecim  nume- 
ris  ascriptus  est,  7  sunt  reliqui,  qui  scilicet  ex  ter- 
nario  quaternarioque  conjunctus  est,  qui  d  praedicto- 
rumqnadratorum  latera  snnt.  Idemque  est  in  ceeteris. 

sena-     tonus    tonus  se-    tonus  no- 
7  25  rius  16        decimus     venarius 

-      ■  .  •    •   •      •  ••• 

•      ••  •••■•  •••  ••••  ___ 

«!«••  •••••  •••  ••••  .  .  •     .  •••• 

2  5       ;-. ;.:      2  4     ::  ::     •••  :      •:'•§ 

*4  H  4  12         9  7 

Quod  si  nousint  continuiquadrati,  sedunus  intereos 
transmissus  sit,  tit  ejus  quod  relinquitur  medietas, 
id  quod  ex  utriusque  lateribus  efficitur,  ut  si  qua- 
ternarium  de  16  quadrato  auferamus,  12  relinquun- 
tur,  quorum  12  medietase.-t  is  numerus  qui  ex  utro- 
i  umque  lateribus  conventi.  Sunt  autem  utrorumque 
lalera,  duo  et  quatuor,  quse  senarium  juncta  perficiunt 
Atque  in  cseteris  idem  modus  est.  Sin  vero  duo  ir- 
termiltantur,  tertia  pars  erit  ejus  quod  relinquitur, 
i  1  quod  utrorumque  latera  conjungunt,  ut  si  quatuor 
de  25  auferam,  intermissis  duobus  quadratis,  reli- 
qui  "21  suul.  Eorum  vero  latera  sunt  2  et  5  qui  effi- 
ciunt  7,  qui  sunt  pars  tertia  numeri  2I.Atqne  haec 
regula  est,  ut  si  tres  intermissi  c  sint,  pars  quarta 
sit,  id  quod  ex  utrorumque    lateribus  efficitur  ejus 

1  Intelligimus.  b  q,,  .-,.  >  Vero.  d  Utrorumque. 


SEV.  BOETU 


1200 


A  quod  subtracto  minore*  a  majore  relinquitur.  Sin 
quatuor  iransmittantur,  quinta,  atque  uno  plus  vo- 
cabulo  numeri  partes  venient,  quam  sit  intermi^io 
numerorum. 

CAPUT  VII. 
Ommem  insequalitatem  ex  sequalitate  procedere, 
ejusque  demonstratio. 
Est  autem  quemadmodum  unitas  pluralitatis  nu- 
menque  principium,  ita  eequalitas  proportionum. 
Tribus  enim  praeceptis  (ut  in  aritbmetica  dictum  est) 
multiplices  proportiones  ex  eequalitate  producimus, 
ex  conversis  vero  multiplicibus  superparticulares  ha- 
hitudines  procreamus.  Item  ex  conversis  superpar- 
ticularibus,  superpartientes  comparationes  efficimus. 
Ponautur  enim  tres  unitates,  vel  tres  binarii,  vel 
tres  ternarii,  vel  quotlibet  eequi  termini,  etsitprimus 
primo  eequus  in  sequenti  scilicet  ordine  constitutus. 
Secundus  vero  primo  ac  secundo,  tertius  primo, 
duobus  secundis  ac  tertio,  ita  enim  numero  progres- 
so,  fit  duplex  multiplicitatis  primaproportio,  ut  heec 
subjecta  descriptio  monet. 

"1  f~    ~~T 


B 


t 


t 


I 


I 


l 


I 


Nam  unitas  in  secundo  ordice  constituta,  aequa  est 
primae  unitati  in  superiore  loco  dispositee.  Item  bi- 
narius  eequus  est  unitati  primae  ac  secunda1.  Item 
quaternarius  aequus  est  unitati  primae,  ac  duabus 
unitatibus  secundisatque  unitati  tertiae  et  est  1,  2,  i. 
dupla  proportio.  Quod  si  de  bis  idem  feceris,  tripla 
C  comparatio  procreabitur,  ac  de  tripla  quadrupla,  de 
quadrupla  quincupla,  ac  deinceps  talis  currit  habitu- 
dinum  procreatio.  Rursus  hisdem  tribus  praeceptis 
superparticulares  t  fiunt,  ut  uno  probamus  exemplo. 
Convertamus  nunc,  et  priorem  majorem  numerum 
disponamus  4,  2,  1  ;  ponatur  igitur  pnuius  primo 
sequus,  id  est  4  ;  secundus  primo  scilicet  et  secundo, 
id  est  6  ;  tertms  primo,  duobus  secundi,  et  tertio, 
id  est  9  ;  quibus  dispositis  sesquialtera  notatur  esse 
proportio. 


I 


I 


??esquiHltera 


i    Sejqoialtera    | 


Atque  id  si  detriplis  fiat,  sesquitertia  ;  si  de  quadru- 
D  plis  sesquiquarta,  consimilibusque  in  elterutra  parte 
vocabulis  proportionalitas  ex  multiplicitate  nascetur, 
ex  superparticularitatc  vero  conversa  ducitur  su- 
perpartiens  habitudo.  Disponatur  enim  conversim 
se-quialtera  comparatio,  9,  6,  k  Pouatur  enim  pri- 
musprimo  a?quus,  id  est  9;  secundus  primo  et  se- 
cundo,  id  est  15  ;  tertius  primo  duobus  secundis  ac 
tertio,  id  est  25  ;  ac  disponantur  in  ordioem  boc 
modo  : 


I 


6 


I 


I 


I 


I 


erbipartiens 


buperbipartiens 


Superbipartiens  igitur  ex  conversis  sesqnialteris  ha- 
0  Sunt.  f  Fient. 


1201 


DE  MUSICA  LIH.   II. 


1202 


bitudo  producta  est ;  quod  si  quis  ad  hanc  specula- 
tionem  diligens  scrutator  accedat,  ex  sesquitertiis 
conversis  supertripartientem  producit,  cseterisque 
similibus  vocabulis  adaequatis  cunctas  ex  superpar- 
ticularitate  superpartientis  species  procrean  mirabi- 
tur.  Ex  non  conversis  autem  superparticularibus, 
sed  ita  ut  ex  mnltiplici  jirocreati  sunt,  in  anentibus, 
necesse  est  multiplices  superparticulares  creari.  Ez 
manentibus  vero  superpartientibus,  lta  ut  ex  super- 
particularibus  prodierunt,  non  alii  nisi  multiplices 
superjiartientes  procreabuntur.  Ac  de  his  quidem  hac- 
tenus,  diligeutius  enim  in  Arithmeticffi  libris  de  bac 
comparatione  est  disputatum. 

CAPUT  VIII. 

Regida  quotlibct  continuas  proportiones  superpar~ 
ticulares  inveniendi. 

Saepe  autem  acciilit  ut  tres,  vel  quatuor.  vel  quot- 
libeta:quas  superjiarlicularium  jnoportiones  de  niu- 
sica  disputator  inquirat.  Sed  ne  in  casu  atquc  in-citia 
facientes,  error  ullus  diflicultatis  impediat,  bac  re- 
gula  quotlibet  aequas  proportiones  ex  multiplicitate 
ducemus.  Cnusquisque  multiplex  ab  unitate  scilicet 
computatus,  tot  superparticulares  habitudines  prae- 
cedit,  suffi  scilicet  in  contrariam  jiartem  denomina- 
tionis,  quotus  ipse  ab  uuitate  a  discesserit.  Iloc 
modo  ut  duplex  sesquialteras  antecedat,  trijdex  ses- 
quitertias,  quadruplex  sesqwiquartas,  ac  deinceps 
in  huuc  modum.  Sit  igitur  duplorum  subjecta  de- 
scriptio. 


A  semperque  pars  tertia  in  ultimo  numcro  naturali 
quodam  Qne  claudatur.  Quod  siquadruplam  statueris 
eodcm  modo,  sesquiquartos  invenies,  -i  qaincuplum 
sesquiqaintos.  Ac  deinceps  singuli  '  denominationis 
multiplicis  tol  superparticulares  pra?cedunt,  quoto 
loco  ljisi  a  se  unitate  discesserint.  Unam  vero  tantum 
quadrupli  dispositionem  ponemus,  ul  in  ea  sicat  in 
ca?teris  lector  diligens  acumen  mentis  exerceat. 

Latitudo 
Uuiumijin  iu  |    i     |    \    |    16   |   0*   I  2ii0  I     JSesquiqutu-u 
|    ;i    |  20  I  80  I  3_J  I  euperni  ud  in 
I  2;>  |  iou  i  4ou  I 
123  I  500  I 

'  """"••'••il.v  ii 


luuludiiie. 


feros     proxi- 
mos. 


i; 


— 

1112 
1      3 

1      4 
I      6 
1      9 

12 
18 

|      10 
24 
30 

1      32      | 
t8      1 
72      I 

-• 

54 

108     1 

102      I 

1     243    1 

In  superiore  igitur  descriptione  binarius  primus  mul- 
tiplex,  unum  ad  se  ternarium  habet,  qui  possit  fa- 
cere  sesquialteram  proportionem.  Ternarius  vero  non 
babettalium  qui  ejus  possit  esse  sesquialter,  quoniam 
medietate  deticit.  Hursus  quaternarius  secundus  est 
duplex,  hic  duos  sesquialteros  antecedit  senarium 
et  novenarium,  qui  medietate  caret.  Atijue  idcirco 
nullus  ei  habitudine  sesquialtera  comparatur,  et  in 
ca^teris  idem  est.  Tripli  vero  eodem  modo  sesquiter- 
tios  creant;  sit  enim  similis  in  triplo  descriptio. 


Hffic  igilur  speculatio  ad  hanc  ntilitatem  videtur  in- 
venta,  ut  quotienscunque  4  vel  :i,  vel  quotlibet  ses- 
quialteros,  vel  sesquitertios,  vel  sesquioctavos,  vel 
quotlibctalias  projiortiones  quis  investigare  voluerit, 
nullo  crrore  labatur,  utque  non  ei  numero  primo 
tales  proportiones  qua»rat  aptare,  qui  quariti  d  sint 
propositi,  tot  praecedere,  et  post  se  habere  non  pos- 
sit.  Sed  disponat  potius  multiplices,  videatque  quan- 
tos  superparticulares  rcquirit,  eumque  multiplicem 
respiciat,  qui  eo  loco  ab  unitate  recesserit,  ut  est  in 
superioribus  descnjitionibus,  si  tres  e  sesquialteros 
foctasse  quaesierit,  nou  a  quaternario  ingrediatur 
investigationem.  Hic  enim,  quoniam  secundus  est 
duplus,  duos  tantnm  pnccedit,  tertiumque  ei  aptare 
non  puterit,  sed  ut  ab  octonario  medietates  tentet 
apponere.  Hic  enim  quoniam  tertius  est,  tres  quas 
qua'iit,  sesquialteras  projiortioncs  efficiet,  et  in  cffite*- 
ris  eodem  modo.  Est  etiam  alia  augendi  proportiones 
via  hoc  modo  :  Radices  proportionum  dicunlur  in 
eisdem  comparationibus  minimse  proportionis.  Dispo- 
natur  enim  numerus  nataralis,  nnitate  multipli- 
catus. 


Lulilbtlu. 


In  laiiiudme 

el  iinoqiiuque 
*rdme  Iriph. 


.Mij  i;i .. 
pioxun  s    iii- 
ifti  us   i>  •>  ,ui- 
Lerlii. 


I     '-,     I     3_J__   I     :i     I     '■•     I     '     I 

Biinimee  igitur  proportiones  sunt,  ut  in  sesqualtera 
3  ad  2,  in  sesquitertia  4  ad  3,  in  sesquiquarta  u  ad 
4,  et  deinceps  in  intinitum,  et  quaecunque  se  propor- 
I)  tiones  unitate  praacesserint.  Propositum  igitur  sit 
duas  sesquialteras  proportiones  continua  compara- 
tione  producere.  Sumo  radicem  sesquialleram,  eam- 
que  dispono,  2  et  3.  Multiplico  igitur  binarium  per 
binarium,  liunt.4.  Item  ternarius  per  binarium  cre- 
scat,  erunt  0.  Rursus  lernarium  in  semetipsum  du- 
cemns,  liunt  9,  qui  disponuntur  hoc  modo  : 


I 


I 


'.» 


In  superiore  igitur  descriptione  sesquitertias  propor- 
tiones  ita  natas  videmus,  ut  primus  '>  triplex  unnm 
sesquitertium  antecedat,  secundus  duos,  tertius  tres, 


lnvenimus  igitur  duas  propositas  sesquialteras  pro- 
portiones  (i  ad  i,  et  !)  ad  <i.  Sit  nunc  propositum 
tres  invenire.  Dispono  eosdem  numeros  quos  supra 
in  f  cxquirendis  duabus  sesquialteris  hahitudinibus 
proposueram,    ipsasque    sesquialteras   proportiones 


Decesscnt.     '<    Ternarius.     c    Denominatione  multiplices.    d  Sunt.     c  Se&quialteras.     f  lnquirendis. 


1203 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


120+ 


Multiplico  binario  quaternarium,  fiunt  octo.  Rursus  A  quod  paulo  posterius  demonstrabimus.  Sin  vero  iUa 

ipnnrinm   hinarin      finnt     \  9      Rnrcnc     ..,..-,,,....,,'.,■.,     u;  j:rr _.•  _  .  ...... 


senarium  binario,  fiunt  12.  Rursus  novenarium  bi- 
nario,  fiunt  18.  Rursus  novenarium  ternario,  fiunt 
27.  Disponantur  igitur  hoc  modo  : 


1         2 

3 

1                   1 

1         4 

6 

1         12 

6 
18 

1                   1 

1         8 

1        28        | 

Atque  hic  modus  erit  in  cseteris,  ut  a  si  sesquitertias 
proport.iones  velis  extendere,  ponas  sesquitertiorum 
radices,  quse  sunt  quaternarius  atque  ternarius  ad  se 
invicem  comparati. 


i 


12 


1H 


I       27 


I       27      |      48      |      64      | 


differentiae  permensio  numerorum  multitudinem  su- 
pervadat,  eademque  utrosque  numeri  pluralitate 
praetereat,  minores  erunt  proportiones  nnmeri  supe- 
rius  mensi  cum  additione  ejus  summae  quae  utros- 
que  metiens  differentia  supervadit,  quam  fuerunt 
ante,  cum  eos  propria  differentia  metiebatur.  Sint 
enim  numeri  48  et  53,  horum  quinarius  differentia 
est.  Metiatur  igitur  48  numerum,  quinarius  decies 
fiunt  50.  Supervadit  igitur  50  numerus  48  numerum 
binario,  idem  quinanus  53  undecies  metiatur  fiunt 
55,  qui  eisdem  rursus  duobus  53  numerum  super- 
vadit :  addatur  utrisque  binarius  et  disponantur  hoc 
modo  : 


Atque  ad  hunc  modum  multiplices,  quod  si  sesqui- 
quartas  sesquiquartorum.  dispones  radices  eademque  B 
multiplicatione  sesquiquartos   quotlibet  b   extendes. 
Quantum  autem  nobis  hae  considerationes  prosint, 
sequens  ordo  monstrabit. 

CAPUT  IX. 

Be  proportione  numerorum  qui  ab  aliis  metiuntur. 

Si  duos  numeros  eorum  differentia  integre  fuerit 
permensa,  in  eadem  sunt  proportione  numeri,  quos 
sua  differentia  mensa  est,  in  qua  erunt  proportione 
etiam  hi  numeri  secundum  quos  eos  sua  mensa  est 
differentia.  Sint  enim  numeri  50,  55;  hi  °  ergo  ad 
se  invicem  sesquidecima  habitudine  comparantur,  et 
est  eorum  differentia  quinarius,  qui  scilicet  est  pars 
decima  numeri   50.   Hic  igitur  metietur  quidem    50 


48 


53 


50 


oo 


Minores  igitur  sunt  proportiones  50  ad  55  compa- 
rati,  cum  additione  scilicet  binarii  quo  differentia 
eos  metiens  supervadit,  quam  48,  et  53  numeri 
quos  eadem,  quae  tamen  in  eis  supercrevit,  quinarii 
differentia  permensa  est.  Majores  vero  et  minores 
proportiones  hoc  modo  intelliguntur.  Dimidia  pars 
major  est  quam  tertia.  Tertia  pars  est  major  quam 
quarta.  Quarta  pars  major  est  quam  quinta,  ac  dein- 
ceps  eodem  modo.  Unde  fit  ut  sesquialtera  proportio 
major  sit  sesquitertia,  et  sesquitertia  sesquiquartam 
vincat.  Atque  idem  in  caeteris.  Hinc  evenit  ut  in  nu- 
meris  majoribus  minor,  et  minoribus  major  semper 
videatur  proportio  superparticularium  numerorum. 
numerum  decies,  55  vero  undecies ;  secundum  de-  r  ^U°d  aPParet  in  numero  naturali  :  disponatur  enim 
cem  igitur  atque  11  numeros  55  et  50  pronria   diffe-       numerus   naturalis    1,  2,  3,   4.    Binarius   igitur    ad 

unitatem  duplus  est.  Ternarius  ad  binarium  sesqui 


cem  igitur  atque  1 1  numeros  55  et  50  propria  diffe- 
rentia,  id  est  quinarius,  permetietur,  et  sunt  11  ad 
lusesquidecima  comparatione  [compositi.  In  eadem 
igitur  sunt  proportione  numeri  quos  propria  differen- 
tia  d  integra  permensa  est,  in  qua  sunt  hi  secundum 
quos  eos  propria  differentia  est  permensa;  quod  si 
qua  differentia  numerorum  ita  eos  numeros  quorum 
est  differentia  metiatur,  ut  eamdem  mensuram  nu- 
merorum  pluralitas  excedat,  idemque  in  utrisque 
sit  excessus,  et  sit  diminutior  differentiae  mensura, 
quam  est  pluralitas  numerorum,  majorem  obtine- 
bunt  proportionem  ad  se  invicem  numeri,  si  ei 
illud  quod  relinquitur  post  mensionem,  retractum 
sit,  quam  fuerunt  integri,  cum  eos  propria  differen 


alter  est.  Quaternarius  vero  ad  ternarium  sesquiter- 
tius.  Majores  vero  sunt  numeri  t  tres  et  4.  Minores 
vero  binarius  et  unitas  :  in  majoribus  igitur  minor, 
et  in  minoribusmajor  proportio  continetur  :  hinc  ap- 
paret  quod  si  aliquid  numeris  proportionem  conti- 
nentibus  superparticularem,  apquapluralitas  addatur. 
majorem  esse  proportionem  ante  aequae  pluralitatis 
augmentum,  quam  posteaquam  eis  aequa  sit  addita 
pluralitas. 

CAPUT  X. 

Quse  ex  multiplicibus  et  superparticularibus 
e  multiplicitate  fiunt. 


tia  metiebatur.    Sint  enim    numeri  duo  33.,  58 ;   hos  D      Illud  etiam  praetermittendum  non  videtur,   quod 


igitur  quinarius,  qui  est  eorum  differentia,  e  metia- 
tur.  Metitur  igitur  55  quinarius  decies  usque  ad  50, 
relinquit  vero  ternarium.  Rnrsus  58  numerum  meti- 
tur  idem  undecies  usque  ad  55,  atque  in  eo  iterum 
ternarium  derelinquit.  Auferatur  igitur  ex  utrisque 
ternarius,  fiunt  50  et  55,  qui  disponatur  hoc 
raodo  : 


53 


50 


55       I 


In  hoc  igitur  manifestum  est  rtoajoris  esse  proportio 
nis  inter  se  50  et  55  quam  53  et  58.  In  minoribus 
«Miim    numeris  major   semper   proportio  reperitnr, 

a  Qui.    b  Exfendas.    ■  Igitur.    a  Tnteare.    •  Metiebatur 
1  \  el. 


paulo  post  demonstrabitur,  si  multiplex  intervallum 
binario  fuerit  multiplicatum,  id  etiam  quod  ex  illa 
multiplicatione  nascetur  multiplex  esse.  Quod  si  id 
quod  ex  tali  multiplicatione  procreatum  sit  non  fue- 
rit  multiplex,  tunc  illud  non  esse  multiplex,  quod 
binario  fuerit  multiplicat.um.  Item  si  superparticula- 
ris  proportio  binario  multiplicetur,  id  quod  lit  h  ne- 
que  superparticulare  esse,  «  neque  multiplex.  Quod 
si  id  quod  ex  tali  multiplicatione  nascetur,  neque 
multiplex.  neque  superparticulare  est,  tunc  illud  quod 
hinano  multiplicatum  est,  vel  superparticularis  vel 
altcrius  generis  est,  non  vero  multiplicis. 

f  Ternarius    et    quaternariiis.    R  Wuttiplicatis.  >>   V- 1. 


120: 


DE  MUSICA  UH.  II. 


1206 


CAPUT    XI. 

Qui  suprrparticulares  quos  multiplices  ef/iciant. 

His  illud  est  addendum  duos  p:  imos  superparti- 
culares  primam  eflicere  multiplicem  proportionem, 
utsesqoialteretsesquitertiassiconjunganturduplicem 
creant.  Sint  enim  numeri  "2,  ;i,  i,  ft  3  ad  2  se-qui- 
alter  est,  4  ad  :i  sesquitertius,  quatuor  ail  duo  du- 
plus.  Itursus  primus  multiplex  primo  additus  super- 
particulari  serundum  multiplicem  creat.  Sint  enim 
numeri  2,  i,  ti ;  i-  aamque  ad  2  duplez  est,  primus 
scilicet  multiplex.  At  6  ad  i  sesquialter,  qui  est  pri- 
iiius  superparticularis;  0  ad  duos  triplus,  qui  secuu- 
dusest  multiplex  :quod  sitriplum  sesquitcrtio  arldas, 
quadruplus  eflicitur  ;  si  quadruplum  sesquiquarto, 
quincuplus.  Atque  in  hunc  modum  junctis  propor- 
tionibus  multiplicium  ac  superparticularium,  in  infi- 
nitum  multiplices  procreantur. 

CAPUT     XII. 

De  arithmetica,    geometrica,  harmonica  medietate. 

Quoniam  vero  de  proportionibus  quae  erant  inte- 
rim  tractanda  preediximus,  nunc  de  medietatibus  est 
dicendum.  Proportio  enim  est  duorum  ad  se  termi- 
norum  quaedam  comparatio,  terminos  autem  voco 
nnmerorum  summas.  Proportionalitas  est  apquarum 
proportionum  collectio.  Proportionalitas  vero  in  tri- 
bus  terminis  minimis  constat.  Constat  autem  ple- 
rumque  in  pluribus,  ut  in  quatuor vel in sex  termi- 
nis.  Cum  enim  primus  ad  secundum  terminum  earn- 
dem  retinet  proportionemquamsecundus  ad  tertium, 


A  tertiam  descripsimus  ,  harmonica.  Quarum  hffiC  sub- 
jiciamus  exernpla  : 

Arithmetica  Geometrica  I  lannouica 


1     I    2    |    :<    I       111/ 


I 1»   I  4  I    6    I 


i: 


;  i  •  <  |  i  i :  i  ■  differentise     sqose  proportioaes  diverseB  differea- 

lia:  el  proport. 
Non  vero  ignoramus  aliasquoque  esse  proportionnm 
medietates,  qaas  qaidem  in  arithmeticadiximus;  sed 
ad  prffisentem  traclatum  hn-sunl  interim  necessariffi. 
Sed  inter  has  tres  medietates  proportionalitas  quidem 
proprie,  et  maxime  geometrica  nuncupatar,  idcirco 
quoniam  ffiqais  proportionibus  tota  contexitur.  Sed 
tamen  eodem  utemur  promiscue  vocahulo,  propor- 
tionalitates  etiam  caeteras  nuncupantes. 

CAPUT  XIII. 

Deconiinuis  medictatibus  et  disjunctis. 
Sed  in  his  alia  continua  est  proportionalitas,  alia 
disjuncta.  Continua  quidem,  ut  superius  disposui- 
mus  ■>.  Unus  emm  idemque  numerus  medius,  nunc 
quidem  majori  supponitur,  nunc  quidem  minori  prae- 
ponitur.  Quotiens  vero  duo  sunt  medii,  tunc  disjun- 
cta  proportionalitas  nuncupatur,  ut  in  geometrica 
hoc  modo,  1,  2,  3,  6.  Nam  ut  est  binarius  ad  uni- 
tatem,  ita  senarius  ad  ternarium,  et  vocatur  haec 
disjuncta  proportionalitas  ;  unde  intelligi  potest  con- 
tinuam  quidem  proportionalitatem  in  tribus  et  c  mi- 
nimis  terminis  inveniri,  disjunctam  vero  in  4.  Potest 
autem  in  4  et  in  pluribus  continua  esse  proportiona- 
litas,  siquidem   hoc  modo  sit,    1,   2,  \,   8,    16.    Sed 


dicitur  haec  proportionalitas.    Estque  inter  tres  ter-  C  hic  non  erunt  duae  proportiones,    sed  plures,    sem- 


minos  medius,  qui  secundus  est.  Has  igitur  propor. 
tiones  medii  termini  conjungentis,  trina  partitio  est- 
Aut  enlrn  aequa  est  differentia  minoris  termini  ad 
mediurn,  et  medii  ad  maximum,  sed  non  aequa 
proportio,  ut  in  his  numeris  1,  2,  3;  inter  unum 
quippe  ac  duo  et  inter  duo  et  tres  tantum  unitas  dif- 
ferentiam  tenet.  Non  est  autem  a?qua  proportio.  Duo 
quippe  ad  unumdupli  sunt,  ternarius  ad  duo  sesqui- 
alter.  Aut  est  aequa  proportio  iu  utrisque,  non  vero 
aequalibus  diflerentiis  constituta,  ut  in  his  numeris 
1,  2,  4.  Nam  duo  ad  unum  ita  sunt  dupli,  quemad- 
modumquaternariusad  binarium.  Sed  inter  quaterna 
rium  binariumque  binarius,inter  binarium  atque  unita- 


perque  una  minus    quarn   sint     termiui    constituti. 
CAPUT  XIV. 
Cur  ita  appellatx  sint  digestx  superius  medietates. 
Idcirco  autem  una  d  eorum  medietas   arithmetica 
nuncupatur,  quod  inter  terminos,    secundum  nume- 
rum  aequa  est  dillVrentia.    Geometrica  vero  secunda 
dicitur,  quod  similis  est  qualitas  proportionis.   Hai •- 
monica  autem  vocatur,  quoniam  ita  est  coaptata,   ut 
in  dillerentiis  ac    terminis   oequalitas  proportionum 
consideretur.  Et  de  his   quidem  diligentius  in  arilh- 
meticis  disputatum   est,    nunc  vero  ut  commemore- 
mns,  tantum  ista  percurrimu^. 
CAPUT  XV. 


tem  unitasdilTerentiam  facit.  Est  vero  tertium  medie-  ^.  Quemadmodum     ab    xqualitate     supradietae     proccs- 


tatis  genus,  quod  neque  eisdem  proportionibus  neque 
eisdem  diflerentiis  constat.  Sed  quemadmodum  se 
habetmaximas  terminus  ad  minimum,  ita  sese  hahet 
majorum  terminorum  differentia  ad  minorum  diffe- 
rentiam  termiuorum,  ut  in  his  numeris  3,  4,  0.  Nam 
sex  ad  3  duplus  est,  inter  sex  vero  i  binarius  in- 
terest.  Inter  quateruarium  vero  ac  ternarium  unitns. 
Sed  binarius  comparatus  ad  unitatem  rursus  duplus 
est;  ergout  estmaximus  terminus  in  numeris  ad  nii- 
nimum,  ita  majorum  dilferentia  ad  minorum  dille- 
rentiam  terminorum.  Vocatur  igitur  illa  medietas, 
inqua  aequaesunt  ditTerentiae,  arithmetica.  Illa  vero  in 
qua  aequa;  proportiones,  geometrica.  Illaautem  quam 


serant  medietates. 
Sed  paulisper  quemadmodum  istae  proportionali- 
tatesab  aequalitate  °  procreantur  dicendum  est.  Prffi- 
dictum  est  enim  quod  in  numero  valet  unitas,  idem 
in  proportionibus  aequalitatem  valere,  et  sicut  nu- 
meri  caput  est  unitas,  ita  proportionum  ajqualitatem 
esse  principium.  Quocirca  hoc  modo  arithmetica  me- 
dietas  ab  aequalitate  nascetur  :  positis  enim  tribus 
3?quis  terminis,  hi  duo  modi  sunt  quibus  hapc  pro- 
portionalitas  producatur.  Ponatur  enim  primus  pri- 
mo  aequus.  Secundus  primo  et  secundo.  Tertius  pri- 
mo  secundo  ac  tertio,  quod  hoc  monstratur  exemplo  : 
Sint  unitatestres.  Ponaturigitur  primusprimo  aequus 


»  Ternarius  ad  binarium.  i>  In  tribus  constat  terminis. c  Miuimam.  J  Earum.  e  Prorrerntur. 


]?0~ 


AN.  MANL.  SEV.  ROETII 


1-208 


id  est  unus.  Secundus  primo  ac  secundo,  id  estduo.  A  per  numeris  intermissis,  atque  idem  et  in  quaterna- 


Tertius  primo  secundo  ac  tertio,  id  est  tres,  eritque 
dispositio  a  talis  : 

i       i       i       i       i       1      ~i 

I  I  I  2  _J 3_      __ 

Rursus  sint  tres  binarii  iuteqi.alitate  constituti,  2,  2, 
2  :  ponatur  primus  primo  eequus,  id  est  2.  Secundus 
primo  et  secundo,  id  est  4.  Tertius  primo  secundo 
ac  tertio,  id  est  6,  et  erit  dispositio  haec  : 

I            2            I            2            I            2            r 
I  2  I  4  I  6  I 

b  Sed  inhishoc  speculandum  est,  quodsi  unitas  fuerit 
ad  aequalitatis  priricipium  constituta,  unitas  etiam 
erit  in  differentiis  numerorum,  ipsi  vero  numeri  in  - 
ter  se  nullum  intermittunt.  c  Si  vero  binarius  teneat  R 
aequalitatem,  binarius  est  differentia,  el  unus  inter 
terminos  semper  numerus  intermittitur.  Sin  vero 
ternarius  idem  differentia  est,  inter  <l  terminos  vero 
duo  naturaliterconstituti  intermittentur,  ac  deinceps 
in  hunc  modum  . 


I 


3 


I 


I 


3 


6 


Est  etiam  alia  proportioualitatem  arithmeticam  pro- 
creandi  via.  Ponantur  enim  tres  cequi  termini,  con- 
stituaturque  primus  primo  ac  secudo  a-quus,  se- 
cundus  primo  ac  duobus  secundis,  tertius  primo  et 
duobus  secundis  ac  tertio,  ut  si  sint  tres  unitates. 
Sit  c  primo  primo  ac  secundo  aequus,  id  est  secundo, 


rio,  quinarioque  perspicitur,  et  quae  nos  propter  bre- 
vitatem  tacemus,  iisdem  regulis  ex  semetipso  diligens 
lectorinveniet.Geometrica  vero  proportionalitas  tunc 
quemadmodum  invemri  ab  aequalitate  possitostendi- 
mus,  quando  quemadmodum  ab  aequalitate  omnis 
inaequalrtas  e  profluit  monstrabamus,  nisi  tamen 
fastidium  est,  nunc  quoque  breviter  repetendum  est. 
Constitutis  enim  tribus  ue.quis  terminis,  ponatur  pri- 
mus  primo  aequus.  Secundus  primo  ac  secundo. 
h  Tertioprimoduobus  secundis  actertio.  Idemquefiat 
continue  atque  ita  ex  eequalitate  geometrica  propor- 
tionalitas  principium  sumat.  Sed  de  harum  propor- 
tionum  proprietatibus  quam  diligentissime  in  arith- 
meticis  diximus;  quod  si  ad  haec  illis  instructus  le- 
ctor  accedat,  nullo  dubitationis  errore  turbabitur. 
Harmonica  vero  medietas,  de  qua  nunc  paulo  latius 
tractandum  est,  hac  ratione  procreatur.  Constituatur 
enim,  siquidem  duplices  curamus  effingere,  tribus 
aequis  terminis  positis,  primus  primo  ac  duobus  se- 
cundis  aequalis.  Secundus  duobus  primis  et  duobus 
secundis.  Tertius  semel  primo,  bissecundo,  et  ter 
tertio.  Atque  hoc  modo  sint  unitates. 


Constituatur  igitur  primusprimo  ac  duobus  secundis 
aequalis,  idestternarius.  Secundus  veroduobus  primis 
et  duobus  secundis,  id  est  quaternarius.  Tertius  vero 
primo  ac  duobus  secundis   et  tribus   tertiis,    id  est 


Secundus  vero  prrmo,    ac   duobus  secundis,   id    est  c  sex.  Et  si  in  binariis  aequalitas  s    construatur,  vel    in 


tertio.  Tertius  autem  primo,  duobus  secundis  ac  ter 
tio,  id  est  quatuor, 


I 


1 


ternariis  eadeni  ratio  medietatis  apparet,  duplo  a  se 
terminis  dilferentiisque  distantrbus,  ut  subjectae  de- 
scriptiones  monent. 


I 


Ilicigiturterminorum  dilferentiam  unitas  tenet;  inter 
binarium  enim  et  unitatem,  atque  inter  ternarium  ac 
binarium,  unitas  interest.  Nullus  vero  naturalis  nu- 
merus  intermittitur.  Post  unitatem  enim  mox  bina- 
rius  est,  ac  post  binarium  ternariusnaturaliter  con- 
stitutus,  idem  rursus  in  binario  fiat.  Sintque  tres  bi- 
narii,  et  sit  primus  primo  ac  secundo  Eequus,  id  est 
quaternarius;  secundus  vero  primo  et  duobus  secun- 
dis,  id  est  senarius;  tertius  autem  primo,  duobus  se- 
cnndis  actertio,  id  est  octonarius. 


•1        1         1        1         1        1 

1             3 

1             4 

6             I 

1             2 

2 

2             I 

1             6 

i            8 

12 

1             3 

3 

.1             I 

1             8 

12 

18            | 

6 


Quod  si  facienda  est  in  extremitatibus  tripla  pro- 
portio,  tribus  aequis  terminis  constitutis,  primus 
quidem  faciendusest  ex  primo  ac  secundo,  secundus 
vero  ex  primo  ac  duabus  secundis,  tertius  autem  ex 
D  primo,  duobus  secundis  actribus  tertiis,  ut  est  sub- 
jecta  descriptio. 


s 


Hic  quoque  binarius  tenet  drlferentiam  terminorum, 
uno  inter  eos  naturaliter  intermisso.  Nam  inter  4  et 
6  quinarius  naturaliter  intermittitur,  inter  6  atque  8 
septenarius  collocatur.  Quod  si  ternarius  aequalitatis 
priircipiumsit,  iiet  ternariusdilferentia  ;  verbi  gratia  : 
Sintt  termini  tres  ad  regula*  superiorum  subtus. 


I         I 

t 

i          I 

I              2 

3 

6             I 

I 

2 

2             I 

I             4 

6 

\> 

I                3 

3 

3               I 

I               6 

y 

:8 

3 


I 


12 


ln  his  ergo  ternarius est  differentia,   et  duo    numeri 
intermissi,  id  est  uno  minusquam  sit  differentia  sem- 


S  dingressibarmonicamdisputationem,queedeeaditi 
gentius  dici  possunt  taeite   prsetereunda   esse    non 
arbitror.  Collocetur  igitur  harmonica    proporlionali- 
tas,  inque  ea  descriptione  superiore  ordine  termino- 
rum  inter  se  differentiae  disponantur. 


a  Hxc  i,   Rursus  idem  de  ternario. 

ii  /'  '  Constituatur. 


■   Sin.  ,l    Vumeros.  "   Primus.   f   Tres   ivumeri.  e  Profluat  monstrabimus, 


1209 


DilV.' 


I)E  MUSICA  UR 
rentiae  |    A 


II. 


1210 


Ter  3 


I 


0  uiiiii  | 


^°,,,|,,,1,ll- 


D.aUf  ii.ro  n 
Ssfauiterti». 


/  \JJi*p''/ifi» 


Videsne  igitur  ut  quatuor  ad  tres  diatessaron  con- 
sonantiam  prodant,  sex  ad  quatuor  diapente  concor- 
dent;  sex  vero  ad  tres  diapason  misceant  sympho- 
niam,  ipsoeque  earum  differentiae  rursus  eamdem 
statuantconsonantiam.  Binarias  enim  ad  unitatem  du-  R 
plus  est  in  diapason  consonantia  constitutus;  quod 
si  se  extremitates  multiplicent,  itemque  medius  sui 
a  multiplicitate  succrescat,  comparati  numeri  toni  ha- 
bitudinem  concordiamque  servabunt.  Ter  enim  sex 
efliciunt  18,  quater  b  lient  10.  Sed  18  numerus, 
lii  numerum  minoris  parte  octava  transcendit.  Rur- 


CAPDT  XVI. 

Quemadmodum  intcr  duos  terminos  supradictne 
medietates  vicissim  collocentur. 


Solent  autem  duo  termini  dari  proponique,  ut  inter 
eos  nuncquiderrTarithmeticam,  nnnc  vero  geometri- 
cam,    nunc    harmonicam  medietatem  ponamus;  de 
susminimu^terminus^sTse^ipyemultiplicet,  efficiet      quibus   in  arithmeticis    quoque   diximus,    id  tamen 
9.  Quod    si  major  terminus  sui  multiplicatione  con-       'psum  nuncetiam  breviter  exphcemus.  h anthmetica 


crescat,  efficiet  30,  qui  sibimet  comparati,  quadru- 
plam,  id  est  bis  diapason,  concinentiam  servant. 
Quod  si  hoec  diligentius  inspiciamus,  hsecerit  omnis 
rei  diiferentiarum  vel  terminorum  in  se  invicem  mul- 
tiplicatio.  Minimus  enim  terminus,  si  medio  multi- 
plicetur,  d  tient  12.  Item  minimus  terminus,  si  ma- 
ximo  multiplicetur,  fient  18.  Medius  •  vero  terminus, 
si  maximi  numerositate  augeatur,  iiant  24.  Rursus 
terminus  minimus,  si  seipso  concrescat,  tient  9, 
f  Eodem  modo  si  medius,  liant  10.  Senarius  vero,  qui 
maximus  est,  si  seipsura  multiplicet,  30  reddet  : 
haec  igitur  in  ordinem  disponantur,  30,  24,  18,  10 
12,  9. 


I     9    I 


10 


I    30    I 


I     3    I 


I     4 


0     I 


Sunt  igitur  diatessaron  consonantiam  resonantes  24 
ad  18,  et  12  ad  9,  diapente  vero  18  ad  12,  et  24 
ad  10,  et  30  ad  24.  Tripla  autem  quae  est  diapason 
et  diapente  30  ad  12.  Quadrupla  vero  quae  est  bis 
diapasou  30  ad  9.  Epogdous  vero  qui  tonus  est  18  ad 
10  comparatione  servatur. 


medietas    quairitur,    datorum    terminorum  videnda 
ditierentia  est,  b  eademque  dividenda  ac  minori  ter- 
mino  adjicienda.  Sint  enim  decem    et  40  altrinsecus 
termini  constituti,  horumque    medietas    secundum 
arithmeticam    proportionalitatem     quaeratur.    Diffe- 
rentiam  prius  utrorumque  respicio,  quae  est  30  ;  hanc 
C  divido,  liunt  15  ;  hanc  minori  termino,  idest  hdecem 
appono,   tiunt   25.   Si     igitur    liic  inter '    10    et  40 
medius   collocetur,    lit  arithmetica    proportionalitas 
hoc  modo,    10,   25,  40.  Item  inter  eosdein    terminos 
medietatem  geometricam  collocemus.  Extremos  pro- 
pria  numerositate  multiplico,  ut  10  in  40  iiuut  400; 
horum  tetragonale  latus  assumo,  iiuot  viginti.j    Vi- 
cies    enim  viginti  tiunt  400.    Hos   igitur  20    medios 
inter  10  ac  40 si  k  collocem,  iit  geometrica  medietas 
subjecta   descriptione   formata,    10,  20,    40.    Si  vero 
harmonicam     medietatern    quseramus,    sibimetipsos 
copulamus  extremos,    ut  10  et  40    iient  50.  Eorum 
diiferentiam  quae  est  30  in  minorem  terminum  '  mul- 
tiplicemus,  scilicet  in  10,  ut  iiantdecies  30,  qui  sunt 
300;  hos  si  secundum  50  partimur,  tiunt  0.  Quoscum 
minori  termino  addiderimus,  iient    10.   Hunc    igitur 
numerum  si  inter  10  ac  40  medium  collocemus,  har- 
monicaproportionalitas  expedietur  10,  10,  40. 

CAPUTXVII. 

De  consonantiarum  modo  secundum  Nicomachum. 

Sed  mhis  hactenus.  iNunc  illud  addendum  videtur 
quemadmodum  Pythagorici  probant  consouantias 
musicasin  prsedictis  proportionibusinveniri,inquare 
scilicet  eis  Plolemaeus  nou  videtur  d  assensus,  de 
quo  paulo  posterius  dicemus.  Ha3C  enim  ponenda  est 
maxime   esse  prima    suavisque    consonantia,    cujus 


I) 


a  Multiplicatione.  bFiunt.  eVel.  *Fiunt.  eEnim.  '  Eodemque.  «  Eaque.  ^Denario.  {  40  cMO.     Vigies.  k  Col- 
lowmvs.  '  MnUiplicamus.  m  De  kii.  aConseritiens. 


I2H 


proprietatem  sensus  apertior  comprehendit.  Quale 
enim  est  unumquodque  per  semetipsum.  tale  et  de- 
prehenditur  sensu.  Si  igitur  cunctis  notior  est  ea 
consonantia  qua?  in  duplicitate  consistit,  non  est 
dubium  primam  esseomnium  diapasonconsonantiam, 
meritoque  excellere,  quoniam  cognitione  praecedat. 
Reliqua?  verohunc  necessarioseeundum  Pythagorico, 
ordinem  tenent,  quem  dederint  multiplicitas  aug- 
menta  et  superparticularis  habitudinis  detrimenta. 
Monstratum  quippe  est  quod  multiplex  inaequalitas 
superparticulares  proportiones  meriti  antiquitate 
transcendat.  Quocirca  naturalis  numerus  ab  unitate 
usque£ad  quaternarium  disponatur,  1,  -2,  3,4.  Igitur 
unibicarius  comparatus  proportionem  duplicem  facit, 
et  reddit  diapason  consonantiam  eam,  quae  est  ma- 
xima,  a  ei  simplicitate  notissima.  Si  vero  unitati  ter- 
narius  comparetur,  diapason  ac  diapente  concordiam 
personabit.  Quaternarius  vero  unitati  comparatus 
quadruplamtenet,  scilicet  bis  diapason  efQciens  sym- 
phoniam  ;  quod  si  ternarius  binario  comparetur,  dia- 
pente.  Sivero  quaternariusternariodiatessaron  i,  con- 
sonantiam  supplet,  isque  esthorum  ordo  cunctis  ad 
se  invicem  comparatis.  Nam  comparatio  qua?  restat, 
si  quaternarium  binario  comparemus,  cadet  indupli- 
cem  proportionem,quamtenebatad  unitatem  binaiius 
comparatus ;  itaquemaxime  distantsoniin  bisdiapason 
cuma  se  quadrupla  intervalli  dimensione  discedunt. 
Minimum  vero,cumacutior  gravioremtertia  gravioris 
parte  transcendit,  ac  statdeinceps  concinentiarum  mo- 
dus,  qui  neqne  ultra  quadruplam  possit  extendi,  ne- 
que  intra  partem  tertiam  coarctari ;  et  secundum  Ni- 
comachnm  quidem  hicconsonantiarum  est  ordo,  utsit 
prima  diapasou,  secunda  diapason  et  diapente,  tertia 
bisdiapason,  quarta  diapente,  quinta  diatessaron. 

CAPLT  XVIII. 

De  ordine  consonantiarum  sententia  Eubulidis 
et  Hippasi. 

Sed  Eubulides  atque  Hippasns  alium   consonantia- 

rum  ordinem  ponunt  :  ainnt  enim  multiplicatis  aucr- 

menta  superparticularitatis  diminutioni  rato   ordine 

respondere.  e  Itaque  non  posse  esseduplum  nisi  di- 

midium,  nec  triplum  praetertertiampartem.  Quoniam 

igitursitduplum,  ex  eo  diapasonconsonantiam  reddi. 

Quoniam  verositdimidium,  ex  eo  quasi  contraria  di- 

visione  sesquialteram,  id  est  diapente,  effici  propor- 

tionem.  Quibus  mixtis,  scilicet  diapasonac  diapente, 

triplicem    procreari,  qiife  utramque   contineat    syui- 

plioniam,    sed    rursus  triplicis  partem   tertiam  con- 

traria  divisione    partiri.  Ex    que   rursus  diatessaron 

symphonia    nascetur.   Triplicem  vevo    atque  sesqui- 

tertium  junctos  quadrnplam  comparationem  propor- 

tionis  eflicerc  ;   unde  fit  nt  ex  diapason    et  diapente 

qua>,  est  una  consonantia,  et  diatessaron  una  d  conti- 

nentia  conjungatur,  qua?  in  quadruplo  consistens  bis 

diapason  nomen   accepit.  Secundum  bos  quoque  hic 

ordo  est  :  Diapason,  diapente,  diapason  ac  diapente, 

diatessaron,  bis  diapason. 

1  /.''  !  '  liam.    c  Tqihir.    d  Ctvirincntia.    "  Tn. 

k  Apponatur 


AN.   MANL.  SEV.   BOETII 
A 


1-212 


CAPLT  XIX. 


Sententia  Nicomachi  qux  quibus  consonantiis 
apponantur. 

Sed  Nicomachus  non  eamdem  esse  eis  arbitratur 
contrariam  positior>em.  Sed  potius  utunitasin  arith- 
meticis  crementi  erat  diminutionisque  principium, 
ita  etiam  diapason  symphoniam  reliquarum  esse 
principium,  illas  vero  sibi  econtraria  divisione  posse 
constitui;  id  vero  facilius  erit  cognitu  si  prius  f  prae- 
videatur  in  numeris.  Constituatur  igitur  unitas,  duae- 
que  partes  ab  ea  fluant,  una  multiplicis,  alia  divisio- 
nis.  Sitque  haec  formula  : 


B 


biuj 

id./ 

Pars 

3/ 

Pars  4 

Fars 5/ 

Pars  6/ 


Etad  hunc  modum  ad  infinita  progressio  est.  Bina- 
rius  enim  unilatis  s  duplex  est.  Contraria  vero  ejus 
pars  •>  eisdem  dimidium  unitatis  ostendit.  Tres  tri- 
plus  et  contraria  pars  tertia.  Quatuor  quadruplus, 
parsque  et  contraria  quarta.  Atque  ita  crescendi  et 
decrescendi  in  simplici  est  unitate  principium.  Idem 
igiturnuncad  consonantias  convertamus.  '  Est  igitur 

q  diapason  qua?  dupla  est  supremi  loco  principii,  qua? 
vero  reliqua1  sunt,  in  contraria  divisioue  hoc  raodo. 
Sesquialter  quidem  triplo,  sesquitertius  vero  qua- 
druplo  quod  tali  argumentatione  probabitur.  ldem 
enim  j  primum  est  sesquialter,  qui  primus  triplus 
principalis,  scilicet  unitatis.  Nam  ternarius  idem  pri- 
mus  triplus  est,  scilicet  unitati.  Idem  primus  sesqui- 
alter,  si  binario  comparetur.  Rursus  idem  ternarius 
ejusdem  differentia?  quam  ad  binarium  facit,  cujus 
naturaliter  positus  probatur  esse  sesquialter,  triplus 
est.  Cum  igitur  jure  sesquialter  triplici  k  opponatur, 
diapente  consonantia,  diapente  ac  diapason  conso- 
nantiae  rationabiliter  putatur  opponi.  Rursus  qua- 
druplus  sesquitertii  contrariam  divisionem  tenet. 
Nam  qui  est  primus  quadruplus,  idem  rursus  primus 

D  sesquitertiusinveniturhoc  modo.  Quaternariusquippe 
primus  est  quadruplus,  si  unitati  primus  sesqmter- 
tius,  si  ternario  comparetur.  Rursusejus  differentise, 
quam  inter  se  ac  ternarium  tenet,  ipse  tit  quadruplus. 
Unde  fit  ut  sesquitcrtia  proportio,  qua?  est  diates-a- 
ron,  quadruplae  proportioni,  quae  estbis  diapason.in 
contrarium  dividatur.  Dupla  vero  quoUiam  nullam 
habet  oppositam  proportionem,  nec  ullius  ipsa  sesqui- 
altera  est,  aut  exstat  numerus  cui  possit  binanus, 
qui  primus  est  duplus,  superparticulari  proportione 
conjuns;i,  talem  formam  contraria?  proportionis  ex- 
cedit.  Atque  idcirco  secundum  Nicomachum  dinpa- 
son  consonantiarum    principium   teneat   hoc  modo. 

r  PrrvMcatur.    s  Duplus.    h  Ejusd^m.    l  grif.  ■    Primti». 


121.1 


DE  MUSICA  LIR.  II. 


1 2 1 4 


Dinpn9on. 


Diapente  et  dinpnson 


Uisdinpnson 


Dintessaron. 


Sed  quamvis  ita  sese  habeat,  inquit  tamen  omnes 
melius  multiplices  proporliones  consonantiarum  prae- 
cedere,  superparticulares  sequi,  sicut  paulo  ante 
descripsimus.  Cum  igitur  consonantia  sit  duarum  vo- 
cum  rata  permixtio,  sonus  vero  modulatae  vocis  ca- 
sus,  una  intentione  productus,  sitque  idem  minima 
particula  modulationis,  omnis  vero  sonus  a  constet 
impulsu.  Pulsus  vero  omnis  ex  motu  '•  liat,  cumque 
motuum  ■  aliqui  sint  aequales,  alii  vero  iuaequales, 
inaequalium  vero  alii  sint  multo  inaequales,  alii  vero 
minus,  alii  vero  mediocriter  inoequales.  Ex  eequalitate 
quidem  nascitur  sonorum  aequalitas.  Ex  insequalitate 
vero  d  ea  quae  secundum  mediocritatem  distantiae 
inaequales  sunt,  manifestae,  prima?que  ac  simplicio- 
res  eveniunt  proportioues,  qua?  sunt  scilicet  multi- 
plices  °  aut  superparticulares,  dupli,  tripli,  quadru- 
pli,  sesquialteri,  atque  sesquitertii  consonantia?.  Ex 
his  vero  f  qua»  in  reliquis  proportionibus,  vel  mul- 
timodis,  vel  non  ita  claris,  vel  longe  omnino  a  se 
distantibus  ina?qualitates  liunt,  dissonantiae  existunt. 
Nulla  autem  sonorum  concordia  procreatur. 
CAPUT  XX. 

Qui  oporteat  prxmitti  ut  diapason  in  multiplici 
gcnere  demonstrctur. 

Hoc  igitur  ita  distincto,  demonstrabitur  diapason 
consonantiam  quae  cunctarum  optima  est  in  multi- 
plici  inaequalitatis  genere,  et  in  duplicitalis  habitu- 
dine  reperiri.  Ac  primum  quidem  illus  demonstran- 
dum,  quemadmodum  in  multiplicitatis  genere  diapa- 
son  cousonantia  possit  agnosci.  Praecurrendum  est 
igitur  ad  breve  quiddam,  quo  prius  cognito  facilior 
demonstratio  fiat  :  ab  omni  superparticulari,  si  con- 
tinuam  ei  superparticularem  quis  auferat  propor- 
tionem  ;  quee  est  scilicet  minor,  id  quod  relinquitur 
minus  est  ejus  medietate,  quae  detracta  est  propor- 
tionis,   ut  in   sesquialtera  ac  sesquitertia.   Quonijm 


A  Quod  si  ea  nou  est  in  multiplici  genere  inaequalita- 
tis,  cadet  in  superpartieularo  innequnlitatis  genus.  Sit 
igitur  superparticularis  proportio  diapason  consonan- 
tia.  Auferatur  ab  ea  contiuua  consonantia,  id  est  dia- 
pente,  relinquitnr  diatessaron.  His  igitur  diatessa- 
ron  minus  est  uno  diapente,  et  h  ipsum  diatessaron 
non  implet  diapente  consonanti.e  niedietatem,  qnod 
est  impossibile.  Monstrabitur  enim  bisdiatessaron 
tono  ac  semitonio  consonantiam  diapente  transcen- 
dere.  Quocirca  nec  diapason  quidem  in  superparti- 
culari  insequalitatis  genere  poni  potest. 


CAPUT  XXII. 

Demonstratio  per    impossible  diapente  diatessaron    et 
tonum  in  [suptrparticulari  csse 

Restatigitur  ut  diapente  ac  diatessaron,  et  tonum, 
in  superparticularitate  ponenda  esse  monstremus. 
Nam  etsi  id  in  prima  quoque  probatione  ea  qua  dia- 
pason  in  superparticulari  genere  non  esse  ponenda 
monstravimus,  id  quoque  quodam  rationis  modo 
perclaruit ;  sigillatim  tamen  de  eo  ac  diligentius  per- 
tractemus.  Xam  si  in  superparticulari  quis  has  habi- 
tudines  pouendas  esse  non  dixirit,  in  mutiplici  ge- 
nere  fatebitur  collocandas.  Nam  in  supetpartienti  vel 
ca?teris  mixtis  cur  poni  non  possint,  superius  (ut  ar- 


bitror)  explanatum  est.  Ponanturigitur,  si  fieri  potest, 
sesquialtera  major  est,  sesquitertiam  de  sesquialtera      in  mu|tiplici  genere.  Et  quoniam  diatessaron  conso- 

nantia  minor  est,  diapente  major,  diatessaron  duplici, 


detrahamus,  relinquitur  sesquioctava  proportio  quae 
duplicata  non  efficit  integram  sesquitertiam  propor- 
tionetn  sed  ea  distantia  minor  est  quae  in  semitonio 
reperitur  ;  quod  si  duplicata  sesquioctava  comparatio 
non  est  integra  s  sesquitertiae,  simplex  sesquioctava 
non  est  sesquitertiae  proportionis  plena  medietas  ; 
quod  si  sesquiquarturo  sesquitertio  auferas,  id  quod 
relinquitur  medietatem  sesquiquarti  non  elficit,  idem- 
que  in  caeteris. 

CAPUT  XXI. 

Demonstratio    per    impossibile    diapason  in   multi- 
plici   genere  esse. 

Age  nunc  ad  diapason  consonantiam  redeamus. 


diapente  vero  triplici  proportioni  multiplicitatis 
aptetur.  Verisimile  est  enim  ut  est  consonantia  dia- 
tessaron  consonantiae,  diapente  continua.  ita  si  dia- 
tessaron  in  duplici  statuitur,  diapente  incontinua 
duplicis  poni,  id  est  tripltci.  Tonus  autem  quoniam 
in  habitudinis  musicis  post  diatessaron  locatur, 
nimirum  in  ea  proportione  ponatur,  quae  est  minor 
duplici.  H;nc  autemin  multiplicitatisgenerenonpotest 
inveniri.  Hestatigitur  ut  in  superparticularitatis  ha- 
bitudinem  ca iat.  Sitigitur  prima,  id  est  sesquialtera, 
toni  proportio.  Nam  si  duplicem  anferamus,  triplici, 
quod  relinquitur,  sesquialter  est.  Quod  si  diatessaron 


»  Constat.  t  Sit.  P  Alii.  *   Hxc,   *  Ac    t   Reliquisqxte.  e  Sesquitertia.  h  Ipsam. 


1215 


AN.   MANL.   SEV.  BOETII 


1 2 1  6 


quidem  duplex  est,  diapente  vero  triplum.  a  sublato 
diatessaron  a  diapente  tonus  reliquustit,  nullo  modo 
dubitari  potest  quin  tonus  in  sesquialtera  debeat  pro- 
portione  constitui.  Sed  duse  sesquialterae  proportiones 
duplicem  vincunt,  quemadmodum  ex  artihmeticis 
instructus  sibi  potest  quisque  colligere.  Duo  igitur 
toni  diatessaron  superabunt,  quodest  inconveniens  : 
diatessaron  enim  duos  tonos  semitonii  spatio  tran- 
scendit.  Non  igitur  lieri  potest  ut  non  diapente  ac 
diatessarun  in  superparticulari  inaequalitatis  genere 
collocetur.  Quod  si  quis  lonum  quoque  in  multiplici 
genere  esse  b  perscribat,  quoniam  quidem  tonus  ini- 
nor  est  quam  diatessaron.  Diatessaron  vero  minus  est 
quam  diapente,  diapente  quidem  ponatur  in  quadru- 
pla,  diatessaron  in  tripla,  tonus  in  duplici.  Sed  dia- 
pente  constat  ex  diatessaron  et  tono.  Quadruplum 
igitur  secundum  banc  rationem  constabit  ex  triplo  ac 
duplo,  quodtieri  nequit.  Rursus  statuatur  diatessaron 
quidemin  triplici,  et  diapente  in  quadruplo.  Si  igitur 
auferamus  triplum  a  quadruplo,  sesquitertius  relin- 
quetur.  Rursus  si  diatessaron  diapente  consonantiai 
subtrabas,  tit  reliquus  tonus.  Tonus  igitur  secundum 
hancratiouem  in  sesquitertia  proportione  constabit. 
Sed  tres  sesquitertii  uno  triplici  sunt  minores.  Tres 
igitur  toni  uuuui  diatessaron  nulla  ratione  supple- 
bunt,  quod  est  falsissimum.  Duo  enim  toni  ac  semi- 
touium  minus  diatessaron  cousonantiam  supplent. 
Ex  his  igitur  demonstratur  diatessaron  cousonantiam 
non  esse  multiplicem.  Dico  ^autem  quoniam  nec  dia- 
peute  consonantia  in  multiplici  genere  poterit  collo- 
cari.  Nam  si  c  in  eo  statuatur,  quoniam  est  ei  minor 
continua,  id  est  diatessaron,  non  locabitur  diapente 
in  minimo  multiplici,  id  est  duplici  scilicet  ut  si  lo- 
cus  quo  diatessaron  consonantia  possit  aptari.  Sed 
diatessaron  consonantia  multiplicis  generis  non  est. 
Quocirca  nec  diapente,  in  majure  babitudiue  multi- 
plicis  quam  est  dupla  qua?  minima  est,  aptari  potest. 
Si  igitur  diapente  iu  minima,  scihcet  dupla,  diatessa- 
ron  vero,  quae  minor  est,in  multiplici  quidem  aptari 
non  potest.  Non  est  enim  quidquam  minus  a  se  du- 
plici.  Sit  igitur  sesquialtetd,  tonus  vero  sesquitertia. 
iu  continua.  euim  proportione  locabitur.  Sed  duo  ses- 
quitertii  anipliores  sunt  uno  sesquialtero.  Duo  igitur 
toni  unam  diatessaron  consonantiam  vincent,  quod 
nulla  ratione  continget.  Ex  his  igitur  approbatur  dia- 
pente  ac  diatessaron  in  multiplici  genere  collocari 
non  posse  :  quocirca  in  superparticulari  inaequalitatis 
genere  jure  ponentur. 

CAPUT  XXIII. 

Demonstratio  diapente  et  diatessaron  in  maximis 
superparticularibus  collocari. 

Illud  quoque  addendum  J  necessario  est,  quoniam 
si  diapente  ac  diatessaron  snperparticulares  piopor- 
tiones  tenent,  in  maximis  superpai ticularihus  pro- 
portionibus  collocantur.  Sunt  autem  ni.ixime  sesqui- 
altera  et  sesquitertia.  Hoc  vero  e  approbabitur  hoc 
modo.  Nam  si  in  minoribus  proportionibus  quam  ses- 


A  quialteravelsesquitertiadiapente  ac  diatessaron  con- 
sonantiap  collocentur,  non  e=t  dubium  quin  sicut  aliae 
quaelibetproporliones  superparticulares  praeter  sesqui- 
alteram  et  sesquitertiam  junctae  non  efficiunt  unum 
duplum,  ita  diapente  ac  diatessaron  unum  diapason 
nulla  ratione  concludunt.  Quoniam  enim  diapason  in 
duplici  proportione  esse  monstratum  est,  duplex  vero 
proportio  exsesquialterosesquitertioque  componitur: 
diapason  vero  ex  diatessaron  ac  diapente  copulatur, 
non  est  dubium  quin,  si  totum  diapason  in  duplici 
f  statuatur,  diapente  et  diatessaron  in  sesquialtera 
sesquitertiaque  proportione  sint  locandae.  Aliter  enim 
non  poterunt  diapason  junctae  perficere,  quae  conso- 
nantia  in  duplici  proportione  consistit,  nisi  in  his 
duabus  proportionibus  steterint  sesquialtera  scilicet 
ac  sesquitertia.  Aliae  enim  proportiones  superparti- 
sulares  s  hanc  nulla  ratione  conjungent. 


I 


I 


s 


CAPUT  XXIV. 
Diapente  in  sesquialtera,  diatessaron  in  sesquitertia 
esse,  tonum  in  sesquioctava 
C  Dico  autem  quoniam  proprie  diapente  in  sesquial- 
tera,  et  diatessaron  in  sesquitertia  proportione  con- 
sistit.  Quoniam  enim  inter  ulrasque  proportiones, 
sesquialteram  scilicet  et  sesquitertiam,  sesquialtera 
est  major  et  sesquitertia  minor,  quoniamque  in  con- 
sonantiis  diapente  major  diatessaron  minor,  apparet 
majorem  proportionem  majori,  et  minorem  minon 
esse  consonantia?  s  aptandum.  Erit  igitur  diapente 
quidem  insesquialtera,diatessaronveroin  proportione 
sesquitertia  collocanda.  Quod  si  diatessaron  a  dia- 
pente  consonantiam  subtrabamus,  relinquitur  spa- 
tium,  quod  dicitur  tonus.  Sesquitertium  vero  si  pro- 
portioni  sesquialterae  minuamus,  relinquitur  sesqui- 
octava  proportio.  Quo  lit  ut  tonus  in  sesquioetav.t 
debeat  j  ratione  constitui. 

CAPUT  XXV. 
Diapasonac  diapente    in   tripla  proportione   esse, 

bis  diapason  in  quadrupla. 
Sed  quoniam  demonstratum  est  diapason  quidem 
duplam,  diapente  vero  sesquialteram,  junctas  veru 
duplam  ac  sesguialteram  triplicem  proportionem  pro- 
creare,  ex  bis  k  etiam  apparet  diapente  acdiapason  rn 
tiiplici  proportione  constitui.  Sed  si  quis  triplici  pro- 
portioni  sesquitertiam  babitudinem  jungat,  quadru- 
plam  1'acit.  1  Lrit nr  si  diapente  ac  diapason  consunau- 
tiis  diatessaron  symphonia  jungatur,  tit  quadruplum 
spatiam  vocum,  quod  bis  diapason  supra  esse  mon- 
stravimus, 


li 


a  Sublatoqur.  >>  Prwscribat.  c  Di  eo   genere  statuitw.  &  Necessarium.   •  Approbatur.   r  Statuamus.  f  Bu  h 
»'  Aptandam.  '  Consonantia.  \  Comparatione   kEtillud. 


1217 


I)E  MUSICA  LIH.   II. 


1 21 8 


CAPUT  XXVI. 
Diatcssaron    oc    diapason    non  esse    consonantiam 
secundum  Vi/thayoricos. 

Sed  in  his  illud  diligens  lector  agnoscat,  quod 
consonantia?  consonantiis  suppositffi  alias  qnasdam 
a  consonautes  efliciant.  Nam  diapente  ac  diatessaron 
janctee,  diapason  (ut  dictum  est)creant;  huic  vero, 
id  est  diapason,  rursus  si  diapente  symphonia  jun- 
gatur,  lit  consonantia,  qnse  ex  utrisque  vocahulis 
nuncupatur,  diapason  scilicet  ac  diapente.  Cui  si  dia- 
tessaron  addatur,  fit  his  diapason,  quse  quadruplam 
proportionem  tenet.  Quid  igitur  si  diatessaron  ac 
diapason  consonantias jungamus,  ullamnc  sccundum 
Pythagoricos  efiicient  consonantiam?  Minime.  Mox 
cnim  in  superpartiens  insequalitatis  genus  cadit,  nec 
servat  vel  multiplicitatis  ordinem,  vel  superparticu- 
laritatis  simplicitatem.  Age  enim  statuantur  numeri 
quibus  id  facilius  approbemus  :  sit  enim  ternarius, 
cujus  sit  senarius,  duplus  scilicet,  in  diapason  pro- 
portione  consistens.  Huic  aptetur  seoquitertia  quam 
diatessaron  esse  pro?diximus,  ut  octonarius.  Is  enim 
ad  senarium  diatessaron  proportionem  tenet,  qui 
octonarius  ad  ternarium  comparatus  habet  eum  bis. 
Sed  ne  sitmultiplex,  habetetiam  ejus  aliquas  partes, 
neque  eas  simplices.  Duahns  enim  eum  supervenit 
unitatibus,  qua?  sunt  quae  tertiee  partes  ternarii,  quem 
primum  terminum  minimumque  locamus.  Sint  *>  igi- 
tur  termini  hi,  3,  6,  8. 

Multiplex  superbipartiens  tertias. 


Diapafon  ca  Dltt 
tcffarondiffo^ 


TXap<v(l>rv 
c-ojo  iuuiLul 


Dupla 


Sesquitertia 


A  3  ac  9  :  erit  igitur  sic  tripla  proportio  3,  0,  8,  9.  Sed 
quanquam  de  his  multa  Nicomachus,  nos  tamen  qua 
potuimus  brevitate  partim  ea  ipsa  quae  Pythagorici 
afQrmant promentes,  partim  ezeisdem  qusedamcon- 
sequentia  argumentautes,  probavimas,  si  diatessaron 
consonantiffi  diapason  addatur,  consonantiam  ex  his 
conjungi  non  posse.  Quidvero  sentiat  de  his  Ptole- 
mffius,  posterins apponam. Sed  dehishac  tenusnunc 
de  semitoniis  considerandum  est, 


B 


Illudquoquequodinter  duassibi  continuasconsonan- 
tias  cadit,  etenim  neque  duplum  est  integrum,  ut  j) 
diapason  consonantiam  prodat,  neque  triplum,  ut 
diapason  ac  diapenteefficiat  symphoniam.  Cui  si  to- 
nus  addatur,  moxtriplum  modum  proportionis  effi- 
ciet.  Quoniam  enim  diapason  ac  diapente  c  sibi  jun- 
cta?  efiiciunt  triplum,  diatessaron  vero  et  tonus  dia- 
pente  oonsonantiam  jungunt,  si  diapason  <J  conso- 
nantia  addatur  diatessaron,  inconsonum  fit,  quoniam 
inter  duplicem  ac  triplicem  nulla  potest  naturaliter 
proportio  multiplicitatis  intelligi.  Qaod  si  ei  adjicio 
tonum,  c  iit  diapason,  diatessaron,  et  tonus,  quod 
nihil  distabit  utrum  diapason  ac  diapente  sit.  Dia- 
tessaron  enim  et  tonus  diapente  constituunt.  f  Sit 
enim  diapason  quidem  3  et  6 ;  diatessaron  6  et  8  ; 
tonus  8  et  6;   diapente  6  et  6;   diapasonac  diapente 


V.,s>f 


CAPUT   XXVII. 

De  semitanio  in  quibus  minimis  numeris  constet. 

Videntur  enim  semitonianuncupata,  non  quod  vere 
tonorum  sint  modietates,  sed  quod  sint  non  integri 
toni.  Hujusque  spatii  quod  nuncquidem  semitonium 
nuncupamus,  apud  antiquiores  autem  limma  veldie- 
sis  vocabatur,  hic  modus  est.  Cum  enim  ex  sesqui- 
tertia  proportione  quse  diatessaron  est,  duae  sesqui- 
C  octavae  habitudines,  qua;  toni  sunt,  auferuntur, 
relinq-aitur  spatium  quod  semitonium  nuncupatur. 
QuBeramus  igitur  duos  tonos  continua  dispositione 
descriptos.  Sed,  quoniam  hi  (ut  dictum  est)  in  ses- 
quioctava  proportioneconsistunt,duasquesesquiocta- 
vas  proportiones  continuas  adhibere  non  possumus 
nisi  multiplex  ille,  a  quo  e  hae  derivari  possint, 
reperiatur,  sit  unitas  primah  eique  octonarius  octu- 
plus  primus.  Ad  hoc  igitur  unum  sesquioctavum  po- 
tero  derivare.  Sed  quia  duos  quaerimus,  fient  octies 
octo,  atque  ex  eo  64  explicentur.  Erit  igitur  secundus 
octuplus  a  quo  possumus  duas  sesquioctavas  propor- 
tiones  educere.  Namque  octo  quffi  est  octava  pars  Ci 
unitatnmeisdemadditi  totam  summam  72  perticiunt; 
his  vero  si  sua  octava  similiter  opponatur,  quae  est 
novenarius,  81  reddunt.  Eruutque  duo  toni  conti- 
nui  principali  dispositione  conscripti  64,  72,  81. 


Nunc  igitur  64  unitatum  sesquitertium  conquiramus. 
Sed  quoniam  64  probantur  partem  tertiam  non  ha- 
bare,  si  omnes  hi  numeri  ternario  multiplicentur, 
mox  eis  pars  tertia  contingit,  et  omnes  in  eadem 
proportione  durabunt,  in  qua  fuerunt  antequam  his 
ternarius  multiplicator  accederet;  fiant  igitur  ter  64, 
id  est192,  horum  tertia  64  eisdem  addita  256  reddet, 


Erit  igitur  haec    sesquitertia   proportio   diatessaron 
»  Consonantias  i»  Eryo.  °  Sibimet.  d  Consonantix.  «Fiet.  {  Sint.  e  Hxc.  •>  Ejusque. 


1249 


AN.  MANL.  SEV.    BOETII 


1220 


consonantiam  tenens.  Nuuc  igitur  quas  sesquioctavas  A  superfluat   ac  supervadat,  plus  est  parte    dimidia.  e 


proportiones  ad  192  duobus  numeris  contiuentes 
ratoordine  colkcemus;  liant  igttur  ter  72,  id  est  216. 
Kursus  ter  81,  qui  sunt  243,  qui  inter  duos  supra 
hcriptos  termiuos  collocentur  hoc  modo  :  192,  216, 
243,256. 


Diatessaron. 


In  hac  dispositione  proportionum,  primus  numerus 
ad  postremum  diatessaron  constituit  consonantiam. 
Idem  vero  primus  ad  secundum,  et  secundus  ad  ter- 
tium  geminos  a  constituunt  tonos.  Constat  igitur  spa-  B 
tium  quod  relinquitur  ex  243  ad  256,  in  quibus  mi- 
nimi  semitonii  forma  consistit. 

CAPUT  XXVIII. 

Bemonstrationesnonesse:Vi'iad  256  toni  medictatem. 

Approbo  igitur  253  ad  256  distantiam  non  esse  in- 
tegramtoni  mediiditnensionem.  Etenim  ducentorum 
quadraginta  trium  et  ducentorum  56,  dilferentia  13 
tantum  unitatibus  continetur.  Qui  tredecim  minus 
quidem  quam  minoris  octavam  decimam,  plus  vero 
quam  nonam  decimam  obtinent  partem.  Si  enim 
octiesdecies  tredecim  ducas,  efticies  234,  qui  243 
nullo  modo  aequabit ;  si  decies  novies  multiplices, 
supervadent,  cum  oporteat  omne  semitonium,  si  ta- 


Prseterea  probabuntur  95536  non  facere  sesquioctavam 
proportionem.  Si  56049  unitatibus  comparentur,  si 
octava  pars  59049,  eisdem  secundum  eas  qua;  in 
arithmeticis  dictae  sunt  regulas  aggeratur.  Quae  quo- 
niam  integris  numeris  non  consistit,  idcirco  eam- 
dem  octavam  partemrelinquimus  lectorum  diligentiae 
computandam.  Liquet  igitur  eam  proportionem  quae 
in  256  et  243  est  constituta,  non  esse  integrum  dimidium 
toni;  quocircaid  quod  vere  semitonium  nuncupatur, 
pars  toni  minor  est  quam  dimidia. 
Differentiae 


13196 


3328 


3 1 59 


I 


I 78732 


65536 


I        62208         I 59049  I 


Semiditonus 
eum  cumate 


f  (Pinxissem  totum  spatium  toni.  At  miuimus  termi- 
nus  puta  59049  praecedentem  sesquioctavam  non  ha- 
bet,  cum  ipse  sit  quintus  sesquioctavus,  quinti  octu- 
pli.  Ut  id  in  ligurula  ante  picta  comperies.) 

CAPUT   XXIX. 


De  majore  parte  toni  in  quibus  minimis  numeris  constet. 
men  integrum  toni  dimidium  tenet,  inter  sextam  de-  C  Reliqua  igitur  pars,  quai  major  est,  apotome  nun- 
cimam  partemac  septimam  decimam  collocari.  Quod      cupatur  a  Graecis,  a  nobis  vero  potest  vocari  decisio. 


Id  enim  natura  fert,  ut  quotiens  aliquid  secatur,  ita 

ut  non  aequis  partibus  dividatur,  quanto  minor  pars 

dimidio  minor  est,  tanto  major  pars   eadem,   qua? 

auctiorest,  dimidiumvincat.  Quantum  igitur  semito- 

nium  minus  integro    dimidio  toni  minus  est,  tanto 

apotome  toni  integrum  superat  dimidium    et  vincit. 

Et  quoniam    docuimus  semitonium    in  256  et  243 

principaliter  stare,  nunc  ea  quae  apotome  dicitur,  m 

quibus  possit  miuimisconstare  numeris  approbemus. 

Si  igitur  243  partemrecipere  octavam  possentcumad 

eum  sesquioctavus  numerus  comparetur,   tunc    256 

habitudo  ad  sesquioctavam  summam  minimi  numeri 

comparata,  apotomennecessaria  ratione  monstraret. 
In  eadem  igitur  sunt  proportione  ducenti  56  et  243.  D  jv,,,,      „  , 

JNunc  vero  quoniam  ei  pars  octava  deesse  monstratur, 

utrique  numeri  octies  fiant.   Et  ex  243  quidem  octies 


posterius  demonstrabitur.  Nunc  illud  liquebit  talem 
semitonii  distantiam  sibimet  geminatam,  unum  toni 
spatium  non  posse  complere.  Age  enim  ut  sese  256 
ad  243  habent,  tales  duas  sibimet  continuas  propor- 
tiones,  secundum  superius  descriptam  regulam  dis- 
ponamus :  200  enim  50  et  et  6  in  semetipsos  multipli- 
cemus,  et  sit  maximus  terminus  65536.  ltem  243 
propria  numerositate  concrescant,  et  sit  minimus 
terminus  59049.  Bursus  igitur  256  ad  ducentorum 
43  b  multitudiuem  concrescant.  Erit  igitur  numerus 
62208;  hicigitur  medius  collocetur  hoc  modo  : 


I 


65536 


62208 


I 


59849 


lu  qua  05536  ad  62208;  et  item  62208  ad  59049 
Sed  maximus  eorum  terminus,  qui  est  65536,  ad  mi- 
nimum  qui  est  59040,  unum  iutegrum  non  c  efficit 
tonum.  Quod  si  primi  ad  secundum  proportio,  quae 
est  aequa  secundi  ad  tertium  proportioni,  integri  esse 
semitonii  probaretur,  duo  dimidia  juncta  unum  ne- 
cessario  efticerent  touum.  Xunc  autem  cum  non  sit 
extremorum  termiuorum  sesquioctava  proportio, 
manifestum  est  hae  duo  spatia  proprie  tonorum  di- 
midia  non  videri.  Quidquid  euim  cujuscunque  est 
dimidium.id  sidupliceturillud  etticit,  J  cujus  dicitur 
esse  dimidium.  Si  vero  illud  implere  non  possit  ge- 
minata  particula,  miuus  est  parte  dimidia.  Si    vero 


multiplicatis  tit  uumerus  1944.  Quibus  si  propria 
conferatur  octava,  quisunt2i3,  tient  2187.  Rursus 
256  per  octonarium  crescant,  lient  igitur  2048.  Atque 
hic  suprascriptorum  terminorum  iu  medio  colloce- 
tur. 


Semitoniiim   minus    | 


Apotome 


104 


I3'.i 


t  9  i  i 


2o4  S 


2 1 87 


pnmus  sec-undus  tertius 

tunus  scscuiio.-lnv  a 


"Constituit,  h  Multitudine.  c  Efficiet.  <i  Ejus.  e  1'roptereu.  t  Henrici  Glareani  additto. 


1221 


I)E  MUSICA  LIB.    II. 


1222 


Tertius  igitur  terminus  ad  primum  toni  retinet  pro- 
portionem.  Secundus  ad  primum  semitonii  minoris. 
Apotomes  vero  tertius  ad  secuudum.  Atque  in  bisdein 
primis  apotomes  videtur  constare  proporlio,  CUID  se- 
mitonii  in  256  et  243,  inininiis  numeris  spatiuin  con- 
tineatur.  Idcirco  autem  1944  et  201-8  in  eadem  pro- 
portione  suut  qua  243  ad  ducentos  :>0,  quoniam  230 
et  243  octonano  multiplicati  sunt.  Si  enim  unus  nu- 
merus  duos  quoslihet  numeros  multiplicet,  qui  ex  ea 
multiplicatioue  nascuutur,  iu  eadem  erunt  propor- 
tione  qua   fuerunt    hi   nuineri  quos  prior  numerus 

multiplicavit. 

CAPUT  XXX. 

Quibus  proportionious  diupente,  diapason  constcnt. 
ct  quoniam  diapason  scjc  tonis  non  constet. 

Sed  quoniam  de  diatessaron  consonantia  latius 
diximus,  brevius  et  peue  puris  numeris  de  diapason 
ac  diapente  consonautiis  disseramus.  Diapente  enim 
constat  ex  tribus  tonis  ac  semitouio,  id  est  ex  diates- 
sarou  et  tono.  Disponaatur  enim  numeri  quos  supe- 
rior  descriptio  comprebendit,  192,  210,  233,  230. 


A  Sez  eniin  toni  in  ordinein  disponantur,  scilicet  in 
sesquioctavis  proportionibuB  constituti,  sex  vero 
sesquioctavse  proportiooes  a  Bexto  ocluplo  pro- 
creautur.  Disponantur  lgitur  sezoctupli  boc  modo  : 


l L     I      « 

I  32768 


J_    _        | 


.»12 
2621  ii 


t09(5 


I 


Ab  boc  igitur  ultimo  numero;sex  toni  in  scsquioctava 
proportione  constituti  locentur,  boc  inodo  dispositis, 
primum  octuplis    terminis,    ut  octavae   terminorum 

partes  ipsoniin  teriiiiiioiuin  latenbus  adjuugautur; 
sit  autem  descnptio  talis  : 


B 


/        DunVjjfaron.eXiiiiolm: 
'  loriLoC^UcmibMib 

HUTiore 


\ 


Sexoctiipli   |      {      |       x      |   0H   312 

4096        |        32768        1     2'i2lV+ 

Sesquioctavi 

Partea  octavaa 

202144 

.1270« 

2H4912                       36864 

33177«                        41472 

37324H                        j.6656 

419904                       52488 

472392 

:>vio:j'. 

F.31441 

\ 


In  bac  igitur  dispositione  primus  terminus  ad  secun- 
dum,  et  secuudus  ad  tertium  tonorum  a  retinet  pro- 
portiones.  Sed  tertius  ad  quartum  semitonii  minoris, 
ut  supra  monstratum  est.  Siigitur230  octava  eisdeni 
quorum  octava  est  apponatur,  bent  288.  Quibus  192 
comparati,  sesquialterum  spatium  proportionis  efli- 
ciunt. 


Quocirca  tres  quidem  toni  sunt,  si  primus  ad  secun- 
dum,  secundus  ad  tertium,  quintus  conferatur  ad 
quartum.  Semitonium  vero  minus  tertii  ad  quartum 
terminum  comparatio  teuet;  quod  si  diatessaron 
quidem  duorum  tonorum  est  ac  semitonii  minoris, 
diapente  vero  trium  tonorum  ac  semitonii  minoris, 
junctae  vero  diatessaron  ac  diapente  unum  diapasou 
videutur  eflicere,  erunt  quinque  toni  et  duo  spatia 
semitoniorum  minora,  quse  unum  tonum  non  vi- 
deantur  implere.  Non  est  igitur  diapason  consonantia 
constans  sex  tonis,  ut  Aristoxenus  arbitratur,  quod 
in    numeris    quoque  dispositum  evideuter  apparet. 

u  Retinet.    k  Ducitur.     c  Invenietur. 


Hujus  lgitur  dispositionis  baec  ratio  est.  Continuus 
enim  versus,  qui  limes  b  dicitur,  octuplos  numeros 
tenet.  A  sexto  vero  octuplo  sesquioctavae  proportio- 
nes  ducuntur.  Ubi  vero  ociavas  partes  scripsimus, 
octavae  sunt  eorum  numerorum  partes,  quibus  adja- 

^  cent.  Quae  si  eisdem  quibus  adjacent  apponantur, 
posteriores  numeros  creant,  ut  in  primo,  qui  est 
202144.  Hujus  octava  32708;  bi  sibimet  si  conjun- 
gantur  posteriorem  efficit  numerum  qui  est  294912. 
Idemque  rn  cajteris  c  invenitur.  Si  igitur  ultimus  nu- 
merusquie^t  33U41  duplusesset  piioris  numeri  qui 
est  202144,  recto  diapason  sex  touis  constare  vide- 
retur.  Nunc  autem  si  minimi  numeri,  id  est  prioris, 
duplicem  conquiramus,  ininorerit  eo  numero  qui  est 
maximus  ac  supremus.  Nam  202144  nnmeri  duplus 
est  qui  ad  eum  scilicef  diapason  cousonautiam  tenet 
524288;  hic  igitur  minor  est  eo  numero  qui  sextum 
retinet  tonum,  eo  scilicet  qui  est  341441.  Minor  est 
igitur  diapason  consonantia  sex  tonis.  Atque  id  quod 
sex  toni  diapason  consonantiam  supervadunt,    voco 

D  comma,  quod  constat  in  minimis  numeris  324288  et 
331441. 

Differeatia. 


7i:;x 


.212888 


531441 


comma  *eu  9patium  quo 

majorts  suut  sex  loai 

diapason. 


Sed  debis  quid  Aristoxenus  sentiat,  ',qui  auribus  dedit 
omnejudicium,  alias  commemorabo.  Nunc  voluminis 
seriem  fastidii  vitator  astringam. 


1223 


AN.  MANL.  SEY.  BOETII 


1224 


Omnes  se  quioctavi 
inferni  supernorum  qui 
sex  tonos  efficiiint. 


LIBER    TERTIUS, 


CAPUT  PRIMIM. 

Adversus  Aristoxcnum  demonstuitio  superparticularem 
proportionem  dividi  in  sequa  non  posse,  atque  ideo 
nec  tonum. 

Superiore  volumine  demonstratum  est  diatessaron 
consonantiam  ex  duobus  toins  a  copulari  ac  semito- 
nio,  diapentes  vero  ex  tribus  tonis  ac  semitonio  con- 
stare.  Sed  ea  semitonia  dimidium  toni  integrum 
non  posse  perficere,  si  sigillatim  considerata  tracten- 
tur,  atque  ideo  diapason  ad  sex  tonos  nullo  modo 
pervenire.  Sed  quoniam  Aristoxenus  musicus,  judicio 
aurium  cuncta  permittens,  haec  semitonia  non  arbi- 
tratur  esse  secundum  Pythagoricos  contractiora  di- 
midio,  sed  sicut  semitonia  dicuntur,  ita  esse  dimidie- 
tates  tonorum,  de  b  eisdem  rursus  paulisper  est 
disputandum,  demonstrandumque  prius  nullam  su- 
perparticularem  habitudinem  noto  numero  posse 
dividi  in  integram  medietatem.  Inter  duos  enim  nu- 
meros  superparticularem  proportionem  continentes, 
sive  illi  sint  principales,  quorum  est  unitas  c  diffe- 
rentia,  sive  posteriores,  nullus  ita  poterit  medius 
numerus  collocari,  ut  quam  minimus  proportionem 
tenet  ad  medium,  eam  medius  teneat  ad  extremum, 
scilicet  ut  in  geometrica  proportione,  sed  aut  diffe- 
rentias  aequas  facere  potest,  ut  sit  o-qualitas  secun- 
dum  arithmeticam  medietatem,  aut  harmonicam 
iuter  eosdem  terminos  medius  numerus  collocatus 
faciet  medietatem.  aut  quamlibet  aliam,  quarum  in 
arithmeticis  fecimus  mentionem.  Qnod  si  id  demon- 
strabitur,  nec  illud  quidem  constare  poterit,  ses- 
quioctavam  proportionem,  quae  tonus  est  in  dimidia 
posse  discerni,  quandoquidem  sesquioctava  omnis 
insuperparticulari  inopqualitatis  genere  consistit.  Id 
vero  melius  inductioue  monstrabitur.  Nam  si  per 
singulas  proportiones  consideratione  deducta,  scili- 
cet  superparticulares,  nulla  prorsus  occurrit  qua?, 
interposito  medio  termino,  aequis  proportionibus  di- 
vidatur,  non  est  dubium  quod  superparticularis 
comparatio  non  possit  in  <requa  partiri.  Quod  si  vi- 
detur  consonum  auribusaliquid  canere,  cum  cuilibet 


A  voci  duobus  tonis  ac  semitonio  integro  distans  vo- 
cula  comparetur,  id  non  esse  consonum  natura 
monstratur.  Sed  quoniam  sensus  omnis  quae  minima 
sunt  comprehendere  nequeat,  idcirco  hanc  differen- 
tiam,  quae  ultra  consonum  procedit,  sensum  aurium 
non  posse  distinguere,  fore  autem  ut  deprehenda- 
tur,  si  frequentissime  talis  particula  per  eosdem 
crescat  errores.  Nam  quod  in  minimo  haud  sane  cer- 
nitur,  compositum  conjunctumque  cum  jam  magnum 
esse  cceperit  pervidetur.  A  qua  igitur  proportione  est 

B  ordiendum  <t  an  compendium  dabimus  quaestioni,  si 
ab  eo  de  quo  quaeritur  ordiamur.  Id  vero  est  tonus, 
in  duo  aequa  possit  partiri  necne.  Nunc  igitur  de 
tono  est  pertractandum,  et  quemadruodum  nonpossit 
in  duo  a.«qua  dividi  demonstrandum  est.  Quam  de- 
monstrationem  si  quis  ad  reliquas  superparticulares 
comparationes  transferat,  similiter  demonstrabitur 
superparticularem  in  a>quanoto  atque  integro  numero 
separari  non  posse.  Primi  igitur  tonum  continentes 

£  numeri  sunt  8  atque  9.  Sed  quoniam  se  isti  ita  natu- 
rahter  consequuntur,  ut  medius  inier  eos  numerus 
non  sit,  eosdem  binario,  quo  scilicet  minimo  pos- 
sum,  mulplico.  Fiunt  igitur  16  ac  18,  inter  hos  vero 
d  naturaliter  numerus  cadit  quiest  17  ;  igitur  18  ad  16 
tonus  est.  Sed  10  et  8  ad  10  et  7,  comparatus  habet 
eum  tonum,  et  ejus  septimam  decimam  partem. 
Septima  decima  vero  pars  minor  est  sexta  decima 
naturaliter.  Major  est  igitur  proportio    quas  sub   16 

rj  ac  17  numeris  continetur,  quam  ea  quas  sub  17  ac 
18.  Qui  disponautur  hoc  modo,  et  sit  A  16,  C  17, 
B  18.  Medietas  igitur  f  integra  toni  inter  0  ac  B 
nullo  modo  cadet.  Minor  est  enim  C  B  proportio  C  A 
proportione.  Ad  majorem  igitur  parteui  medietas 
rata  ponenda  est.  Sit  vero  medietas  I).  Quoniam  igi- 
tur  I)  B  quidem  proportio,  quod  est  integrum  dimi- 
dium  toni,  major  est  C  B  proportione,  quae  est  minor 
pars  toni,  A  C  autem  proportio  qua>  est  major  pars 
toni  A  D  proportione  major  est,  quod  est  dimidium 
toni,  est  autem  A  C  proportio  sesquisextadecima, 
C  B  autem  sesquiseptimadecima,  non  est  dubium 
quin  integra    medietas   inter    sesquisextamdecimam 


■  .\un  habet.  1'  llis.  c  Distantia.  d  Ac.  e  Naturalis.  *  Integri. 


1225 


DE  MUSICA  LIU.  III. 


ac  sesquiseptimamdeciam    cadat.  Sed   hoc   iu   inte-  A 
gro  numero  nullo  modo  poterit  inveuiri. 


Supersesquisextadecinia 
proportio, 


1226 


Superaesquisextadecima 
proportio, 


Integra  toni  uiedietas.  Integra  toui  medietas 

si  dari  queat. 


/■ 


I 


1 

1 

u 

1     17 

18 

A. 

DC 

Di*J'3  komiwo 
|  ~~vu  u.m-  iru/tvuj 

\             y»ii:.C.' 

flpflurUo         / 

L>v\Lc 


i>g 


^. 


4J 


>v 


oJ-yn"\ 


*?» 


^' 


B 


Apolome 
maiorToc 


Apotome 

maiorTo/ 


Torxus  proportio  u.n«t  cotnmnU 
maior/e/a  uiottaua  proportione 
T  oniwjii  peTan£t  J 


Tonus  sesquioctava  proportio.  Totum  hoc  spatium. 


Totum  hujns.toni  spatium  ex  duobus  apotomis. 


Quoniam  vero  ad  16  numerum  17  numerus  compa- 
ratus,    supersesquisextamdecimam    obtinet  propor- 
tionem,  si  ejusdem   17  numeri   sextam  decimam  re- 
quiramus,  erit  unitas,  atque  unitatis  parsl6,  hanc  si 
eidem    17    numero  conjungamus,   fiunt   18   et  pars 
sexta  decima.  Si  igitur   18  et  pars  sexta  decima  a  16 
numero   comparetur,  recte  toni  mensuram  videtur 
excedere,   cum  ad  eum  solus  18  numerus  sesquioc- 
tavam  custodiat  proportionem.  Unde  lit  ut  quoniam 
supersesquisextadecima  proportio  tonum  bis   aucta 
transcendit,  non  sit  integrum  toni  dimidium.  Quid- 
quid  enim  bis  ductum  transcendit  aliquid,  id  ultra 
dimidium  illius  esse  videbitur  quod  transcendit.  Quo- 
circa  super   sesquisextadecima,  non  erit  toni  dimi- 
dium.  Ac  per  hoc,  nec  alia  ulla  major  sesquisextade- 
cima  proportione  toni  poterit  esse  dimidium,   cum 
ipsa  sesquisextadecima  integro  toni  dimidio  sit  ma- 
jor.  Sed  quoniam,  sesquisextamdecimam  proportio- 
nem  continua   sequitur  sesquiseptimadecima,  videa- 
mus  an  ea  tonum  bis  multiplicata  non  impleat,  17 
igitur  numeri  sesquiseptimamdecimam  partem  tenet 
terminus   18.  ln  eadem  igitur  proportione  si   ad  18 
numerum  alium  comparemus,  erit  19  et  septimade- 
cima  pars.  Quod  si  ad  17  terminum  in  sesquioctava 
proportione  positum  numerum  comparemus,  fient  19, 
et  pars  octava.  Major  vero  est  pars  octava  parte  septi- 
ma  decima.  Major  b  igitur  est  proportio  numerorum 
17  ac  19  et  octava  quam  ea  quae  in  17  ac  19  et  parte 
septima   decima    continetur,    quae  sunt    sciJicet  bis 
sesquiseptimaedecimae  proportiones.  Duae  igitur  ses- 
quiseptimaedecimae  unum  tonum   non  videntur  im- 
plere.  Non  est  igitur  sesquiseptimadecima  toni  dimi- 
dium,  quoniam  quae  duplicata  non  c  implet  integrum 
non  d   continet  dimidium.   Semper  enim  dimidium 
duplicatum  e  cujus  dimidium  est  cosequatur. 

a  17.  b  Non  habetur.  c  lmplent.   d  Tenent. 
Patrol.  LXIII. 


i» 


Tonus  non  integer  ex  duabus  diesibus  deficiens  a  tono 
integro  commate. 

Proportio  sesquioctava  tonum  integrum  ex  diesi  et 

apotome  hahens. 

Tonus. 


L 


To-nus  ev  duabusDie 
I  loiis . <iut  mcomm&tc 
dePicitaueTo  lono 


17 


Diefls,  id  ejt.  bemi. 

lo nUiia  nvi.nu 5 


Supersesquisextadecima 
proportio. 


Proportio  sesquioctava  et  ^ 
non  sesquiseptimadecima. 

39 


122" 


A.N.  MANL.   SEV.   BOETll 


1228 


CAPUT   II. 


Ex  sesquitertia  proportione  sublatis  duobus  tonis,  toni 
dimidium  non  relinqui. 

Jam  vero  si  eos  numeros  disponamus  qui  de 
sesquitertiaproportione  duobus  tonis  retractis  relin- 
quuntur,  in  his  considerare  possumus  utrum  ea  pro. 
portio  quae  post  duos  tonos  relinquitur,  integri  loco 
semitonii  censeatur  ;  quod  si  ita  repertum,  sit,  illud 
quoque  est  comprobatum  diatessaron  consonantiam 
duobus  tonis  atque  integro  semitonio  copulari.  Erat 
io-itur  superius  terminus  primus  192.  Ad  hunc  ses- 
quitertiam  proportionem  tenebant  256.  Sed  ad  pri- 
mum  terminum  216  faciunt  tonum.  Ad  216  rursus 
243  toni  obtinentlocum.  Est  igitur  quod  relinquitur 
ex  diatessaron  tota  proportione,  ea  scilicet  habitudo 
qu*  in  242  et  256  unitatibus  constat.  Haec  igitur  si 
probatur  integri  toni  esse  dimidium,  dubitari  non  po- 
test  diatessaron  ex  duobus  tonis  semitonioque  a  con- 
stare.  Quoniam  igitur  demonstratum  est  toni  di- 
midium  inter  sesquisextamdecimam  et  sesquisepti- 
mamdecimam  proportionem  locari,  ab  hac  compara- 
tione  etiam  haec  proportio  metienda  est.  Ne  enim 
longius  progrediamur,  sumo  ex  243  octam  deci- 
mam  partem,  ea  ht  13  et  semis.  Hanc  si  eisdem  ap- 
posuero,  fiunt  256  et  semis.  Apparet  igitnr  minorem 
proportionem  esse256  ad243  sesquioctavadecima  ha- 
bitudine.  Quod  si  dimidius  tonus  major  quidem  est  m 
sesquisextadecima,  minor  vero  in  sesquiseptima  de- 
cima  proportione,  sesquioctavadecima  vero  minor  est 
sesquiseptimadecima  habitudine,  ducentorum  vero 
56  ad  ducentos  43  comparatio,  quce  scilicet  relinqui- 
tur  ex  diatessaron  duobus  retractis  tonis,  minor  est 
sesquioctavadecima  :  non  est  dubium  quin  baec  duo- 
rum  numerorum  proportio  semitomo  longissime  di- 
minutior  sit. 


CAPUT  111. 


Tonus  primus 
Tonus  secundus 
Tonus  tertius 
Tonus  quartus 
Tonus  quintus 


B 


2    6     2     14    4 


2    9    4    9     12 


Tonus  sextus 


... 


3    3     1 


3    7    3     2    4    8 


£19    9    0    4 


4    7     2    3    9     2 


5    3    14    4    1 


262*44 
2621 i  4 


472392 
531 411 


Xunc  igitur  de  minoribus  numeris,  id  est  quinque 
C  tonis,  loquamur.  Si  ergo  diatessaron  duobus  tonis  ac 
semitonio,  bis  vero  diatessaron  quinque  consisteret 
tonis,  cum  ex  262144  diatessaron  intenderem,  cum- 
que  de  J72392  aliud  diatessaron  remitterem,  idem 
inter  utramque  intentionem  remissionemve  numerus 
inveniretur.  Id  autem  fit  hoc  modo  :  a  numero  qui  est 
£144  besse  diatessaron  intendo,  id  est  sesquiter- 
tium,  qui  fit  in  349525  et  triente.  Hursus  de  472392 
numeris  remitto  sesquitertiam  proportionem,  quae  sit 
in  354294,  has  igitur  proportiones  disponamus  hoc 
modo,  et  sit  primus  quidem  numerus  A,  secundus 
vero  B,  tertius  C,  quartus  D. 


Adversum  Aristoxenum  demonstrationcs  diatessaron 
consonantiam  ex  duobus  tonis  ct  semitonio  non  con- 
stare,  nec  diapason  sex  ionis. 

Quod  si  ut  ait  Aristoxenus)  diatessaron  consonan- 
tia  ex  duobus  tonis  semitonioque  conjungitur,  duae 
diatessaron  consonantise  necessario  quinque  tonos 
efticient,  et  diapente  ac  diatessaron  juncUe,  sicut 
unum  diapason  jungunt,  ita  sex  tonis  continua  pro- 
portione  coaequantur.  Et  quouiam  paulo  ante  sex 
disposuimus  tonos,  quorum  minimus  erat  numerus 
262144,  ad  hunc  vero  ultimus  in  sexto  collocabatur 
tono  numerus  531441,  quintum  vero  retinebant  to- 
unm  472392,  disponantur  hoc  modo  : 


1    A 
1  262144 

B  besse   |    C     |    D    | 
349525  «  3  1   354294  |  472392  1 

1                 ,$*p            Besse 

Quoniam  igitur  A  terminus  ab  D  termino  quinque 
remotus  est  toni,  quoniamque  diates?aron  in  duobus 
tonis  ac  semitonio  jungitur,  ut  Aristoxenus  arbitra- 
tur,  unumque  diatessaron,  inter  A  atque  B,  aliud 
vero  inter  C  atque  B  positum  est,  B  et  C  terminos 
non  oportet  esse  diversos,  sed  unos  atque  eosdem, 


i  -2-20 


DE  MUSICA  IJB.  111 


1230 


ut  integre  quinque  toni  ex  duabus  diatessaron  con-  A  proportionem  tenebat.  Comma  enim  est  quo  sex  toni 

superant  diapason  oonsonantiam,  quod  in  primis 
7453  uuitatibus  continetur.  Ut  igitur  differentiffi  di- 
midium  proprium  adjeciiuus,  ut  in  7i:>3  excresceret, 
ita  etiam  cunctis  A  B  C  D  terminis  medietates  pro- 
prias  adjungamus,  eadem  erit  in  omnibus  quee  su- 
pra  proportio,  tietque  eadem  inter  quinque  tonos  ac 
bis  diatessaron  diiferentia  quaj  est  inter  sex  tonos  ac 
diapason  consonautiam  differentia,  scilicet  7153  uni- 
tates.  Unde  colligitur  quinque  tonos  bis  diatessarou, 
et  sex  tonos  unum  diapason  tanien  commate  supe- 
rare.  Quod  in  primis  7i.'i3  unitatibus  i,  invenitur.  Id 
autem  patefaciet  baec  subjecta  descriptio  : 


sonantiis  constare  videantur.  Nunc  vero  quoniam 
est  differentia  4768  et  besse,  arguitur  diatessarou 
miniiue  tonis  duobus  ac  semitonio  conjungi. 

CAPUT  IV. 

Diapason  consonantiam  a  6  tonis  commate  excedi,  et 
qui  sit  mmitnus  numerus  commatis. 

Sed  banc  si  qua:riinus  a  in  integris  numeris  diffe- 

rentiam  collocare,  quoniam  in  ea  parte  quaj  est  besse 

pars  tertia  si  addatur,  plenam  eflicit  uniiatem,  quaj 

pars  tertia  ejusdein  besse  dimidium  est,  si  totius  dif- 

ferentise  dimidium  eidem  adjecero,  quod  est  2384  et 

riens  sit  omnis  summa  7153.  Quaj  dudum  commatis 


Quiuque  toui 


dif.  BC  cum  sua 

med. 

comma  quo  sex 

toni  superant  diap 

aut  quod  quiuque 

'-oni    superant  dis- 

diante  ut  hic 


|     393216 

524288 

7153  C 

531441 

7US.'jSS     | 

|    A  2021444 

B  349525  j 

B  4768  § 

C  354294 

472:)!I2  L>    | 

|     131012 

174162  ii 

2384  | 

177147 

236196     | 

mediatas  B 
semis  et  sextans 

eoinplent  bessem  et 
besse  cuin  triente 
coDJanctus  rein 

V   legrat  unita- 

teiu. 


med.  diUereutiaj 
B.  C. 
:-ienset  sextan 
iti  etiam 


Sex  toni.  —  Excedent  ergo  sex  toni  diapason  commate. 


Diapente  ex.Dui 
tejjaro  nXT  T&no 


JSluinci-(i5  ON    / Nunterus  D   \\  / Se*lws?feia    \ 
cu,y7/A  vud.  |  cti  lua.    inec/i  oo-^ii,us.o;«3| 


53J441 


70 8SH8 


3J4A9  4: 


<i3o-4-5!  L  77147 


4723.9 


z^GiyG 


fu^-ine.d 


I 


797 161    jl 


&zi£%i 


lG!>>7  2.o  z 


[    .hieAtefas    A     JSAtdtcluS     /\   MiilidltS       f\M.ed  lcs-k 
\  AiHireiJi*.   J\  /\  /  \  /e/:/i.Uoct 


CAPUT    V. 

Quemadmodum  Philolaus  tonum  dividat. 
Pbilolaus  vero  Pytbagoricus  alio  modo  tonum  di- 
videre  tentavit ;  statuens  scilicet  priniordium  toni  ab 


eo  numero  qui  primus  cubum  a"primo  impari  (quod 
maxime  apud  Pytbagoricos  bonorabile  fuit)  efficeret. 
Nam  cum  ternariusnumerus  primus  sitimpar,trester- 
tio  9,  atque  id  ter  si  duxeris,  27  necessario  exsurgent, 


a  iYon  legitur  1,  Invenietur. 


1231 


A.N.  MAHL.   SEV.  BOETIl 


1232 


qui  ad24numerumtonodistat,  eamdemternarii  diffe-  A  pason  quinque  tonis  ac  duobus  minoribus  semitoniis 


rentiam  servans.  Ternarius  enim  24  summae  octava 
pars  est.  Quae  eisdem  addita  primum  a  ternario  cu- 
bum  20  ac  7  reddit.  Ex  boc  igitur  Pbilolaus  duas 
efiicit  partes  :  unam  quae  dimidio  sit  major,  eamque 
apotomen  vocat  ;  reliquam  quee  dimidio  sit  minor, 
eamque  rursus  diesim  dicit,  quam  posteri  semito- 
num  minus  appellavere'  Herum  vero  differentiam 
comma  ac  primum  diesim  in  13  unitatibus  constare 
arbitratur,  eo  quod  a  boc  inter  236  et  243  pervisa  sit 
differentia.  Quodque  idem  numerus,  id  est  13,  ex 
novenario  ternario  atque  unitate  consistat,  quae  uni- 
tas  puncti  obtineat  locum.  Ternarius  vero  primae  im- 
paris  lineee.  Novenarius  primi  imparis  quadrati.  Ex 
bisigitur  causis  cum  13  diesim  ponat,  quod  semito- 
nium  nuncupatur,  reliquam  27  numeri  partem  quee  B 
ex  14  unitatibus  continetur,  b  apotome  esse  consti- 
tuit.  Sed  quoniam  inter  13  et  14  unitas  differentiam 
facit,  unitatem  loco  commatis  censet  esse  ponendam, 
totum  vero  tonum  in  27  unitatibus  locat,  eo  quod  inter 
216  ac  243  qui  inter  se  distant  tono  27  sit  differentia. 

Toni  divisio  secundum  Pbilolauin. 


continetur,  superantque  sex  toni  diapason  consonan- 
tiam  uno  commate,  non  est  dubium  quin  tonis  quinis 
ab  utroque  spatio  sublatis  fiant  reliqua  ex  diapason 
quidem  duo  semitonia  minora,  de  sex  vero  tonistonus. 
Atque  bic  tonus  baec  duo  semitonia  quae  reliuquun- 
tur  c  vincit  commate.  Quod  si  duobus  eisdem  semi- 
toniis  comma  reponatur,  aeqoabunt  tonum  ;  constat 
igitur  unum  tonum  duobus  semitoniis  minoribus  et 
commati,  quod  in  7153  primis  unitatibus  inve- 
nitur,  aequari. 

CAPUT   VIII. 
De  minoribus  semitonii  intervallis. 


CAPUT  VI. 

Tonum  ex  duobus  semitoniis  ac  commate  constare. 

Ex  quibus  facile  apparet  touum  duobus  semitomis 
minoribus  et  commaLe  constare.  Nam  si  totus  tonus 
ex  apotome  constat  ac^semitonio,  semitonium  vero 
ab  apotome  differt  commate  ;  nibil  est  aliud  apotome 
nisi  semitonium  minus  et  comma.  Si  igitur  duo  se- 
mitonia  minora  de  tono  quis  auferat,  comma  fit  re- 
liquum. 

CAPUT   VII. 


Pbilolaus  igitur  baec  atque  bis  minora  spatia  tali- 
bus  diffinitionibus  includit.   Diesis,  inquit,   est  spa- 
tium  quo  major  est  sesquitertia  proportio  duobus  to- 
nis.  Comma  vero  est  spatium  quo  major  est  sesquio- 
ctava  proportio  duabus  diesibus,  id  est  duobus  semi- 
toniis  minoribus.  Scbisma  est  dimidium  commatis. 
Diascbisma  vero  dimidium  dieseos,  id  est  semitonii 
minoris.  Ex  quibus  illud  colligitur,  quoniam   tonus 
quidem  dividitur  principaliter  in  semitonium  minus 
atque  apotomen.  Dividitur  etiam  in  duo  semitonia  et 
comma,  quo  fit  ut  dividatur  in  quatuor  diascbismata 
et  comma.  Integrum  vero  dimidium  toni  quod  est  se- 
mitonium,  constat  ex  duobus  diascbismatibus,  <i  quod 
est  unum  semitonium  minus,  et  scbismate,  quod  est 
dimidium  commatis.  Quoniam  e  cum  totus  tonus  ex 
C  duobus  semitoniis  minoribus  et  commate  conjunctus 
est,  si  quis  id  integre  dividere  velit,  faciet  unum  se- 
mitonium  minus  commatisque  dimidium.  Sed  unum 
semitonium   minus    dividitur  iu    duo    diacbismata. 
Dimidium  vero   commatis   unum  scbisma  est.  Recte 
igitur  dictum  est  integre  dimidium  tonum  in   duo 
diascbismata  atque  unum  scbisma  posse  partiri.  Quo 
tit  ut  integrum  semitonium  a  miuore  semitonio  uno 
scbismate  differre  videatur,  apotome  autem  a  minore 
semitonio   duobus  scbismatibus  differt,  differt  enim 


Demonstratio,  tonum  duobus  semitoniis  commate  distare. 

Idem  vero  hocquoque  probabitur  modo.  Nam  si  dia-  D  commate  ;  sedduo  scbismata  unum  perticiunt  comma. 


Media  toni  pars 


Media^toni  pars 


dia?chisma      \/      diaschisma 
medium  dieseos        medium  dieseos 


hemitonium  minus 
diesis 


hemitonium  minus 
\  diesis 


apoSufe  majot^oDJja^N^  apotome  major  toni  p 
toni  spatium 


»   Uxc.    i.  Apotomen.    «    Yincet.    i   Non    habctur.     e  Emm. 


1233 


CAPUT  IX. 


DE  MUSICA  LTR.  III. 
A 


1234 


De  toni  partibus  per  consonantias  sutnendis . 

Sed  de  his  quidemhactenus.  Nunc  vero  illud  vide- 
tur  esse  dicendum,  quemadmodum  per  consonantias 
musicas  imperata  possimus  spatia  nunc  extendere, 
nuuc  vero  remittere.Id  autem  a  linealiter  tiat,  lineae- 
que  quas  describimus  vocis  t>  accipiuntur  loco.  Sed 
sese  jam  ratio  ipsa  demonstret.  Sit  propositum  toni 
spatium  pcr  consonantiara  sumere,  in  acutum  scili- 
cet  atque  gravera.  Sit  sonus  B,  ab  hoc  intendo  alium 
sonum  qui  diapente  spatio  ab  eo  quod  est  B  distet  ad 
eum  qui  est  C.  Ad  hoc  remitto  diatessaron  consonan- 
tiam  ad  id  quod  est  D,  et  quoniam  inter  diapente  ac  R 
diatessaron  tonus  differentiam  facit,  D  B  spatium 
tonusrepertus  est. 


&&* 


\f& 


I  B 


|D| 


C| 


K 


B 


F| 


Ad  graviorem  vero  partem  hoc  modo :  sit  sonus  A, 
intendo  duos  tonos  per  consonantiam  ad  C,  diates- 
saron  vero  adJG  remilto  ad  K  ;  erit  igitur  K  A  minor 
semitonii  pars,  quod  oportebat  efticere. 


\ 


semiton.  y  duo  Loni  inlciibi   \ 


I    K    I       I   A    1 


,6   I 


diatcssnron  inlensa 


V 


Si  c  ergo  a  tribus  tonis  diatessaron  auferamus,  apo- 
tome  fit  reliqua.  Sint  enim  tres  toni  A  B,  B  C,  C  D; 
ab  his  auferatur  A  E  diatessaron.  Erit  igitur  E  C  se- 
mitonium  minus ;  apotome  igitur  est  E  D. 


Ad  graviorem  vero  partem  ita  modulabimur  tonum. 
Ab  eo  quod  est  B  diatessaron  intendo  ad  F,  et  ab  F 
diapente  remitto  ad  K.  Erit  K  B  tonus.  Animadver- 
tet  igitur  diligens  lector  ad  D  B  quidem  ad  acutam 
partem  effvictum  tonum,  ad  K  B  autem  ad  gravem. 


D 


Hancigitur  apotomen  si  sit  commodum  sic  sume- 
mus.  Ac  primum  quidem  ad  acutum  .intendo  tres 
tonos,  ab  A  eos  qui  sunt  ad  B,  etjab  eo  i  quod  est  B 
ad  C  diatessaron  consonantiam  remitto,  fit  C  A  apo- 
tome  reliqua. 


Sit  propositum  minorem  toni  partem  per  consonan- 
tiara  sumere  in  acutam  partem  atque  gravem.  Minor 
vero  toni  pars  est  spatium  quo  duos  tonos  diatessa- 
ron  consonantia  transcendit.  Sit  enim  sonus  A,  in- 
tendo  ab  A  diatessaron  ad  B.  Rursus  intendo  ab  B 
diatessaron  ad  C,  ab  C  remitto  diapente  ad  D.  Tonus 
est  igitur  R  D.  Rursus  ab  D  intendo  diatessaron  ad 
E.  .Remitto  iterum  ad  E  diapente  ad  F.  Tonus  est 
igitur  D  F.  Duo  ig  itn  unt  toni  B  D,  DF.  Et  erat  R  A 
integrum  diatessaron.  Erit  igitur  F  A  minor  toni 
pars,  quod  semitonium  nuncupatur. 

a  Lineariter.  *>  Accipiantur.  c  Si  igitur  tribus.  *  Qui. 


Quod  si  idem  spathim  ad^gravem^  sonum_velimus ,  ef- 
ficere  fitjhocjnodo  :  sit  sonus  ATintendesemitonium 


1235 


AN.  MANL.   SEV.  BOETII 


1236 


minus,  id  quod  est  AD,  remitto  ad  D  tonum  qui  est 
D  E.  Eritigitur  E  A  eaquam  requirimus  apotome. 


apctome  \  /   semitonium 
gravis     y  minus  intensum 


|  b  :     l  a  ! 


Sit  propositum  »  in  acutam  partem  comma  sumere, 
tit  sonus  A  ;  intendo  apotomen  A  B,  remitto  seraito- 
nium  minus  B  C,  et  quoniam  semitonium  apotome 
minus  est  commate,  comma  erit  C  A. 


A  spatio  relinquitur.  Rursus  remitto  diatessaron  A  G, 
intendo  diapente  G  H.  Erit  igitur  A  H  tonus.  Sed  erat 
A  F  semitonium.  Erit  igitur  F  H  apotome.  fiursus 
remittodiatessaronA  K,  intendo  diapenteK  L  :  tonus 
igitur  est  H  L.  Erat  autem  tonus  H  A.  Semitonium 
igitur  minus  est  L  B.  Sed  erat  tonns  B  D.  Erit  igitur 
I  D  apotome.  Rursusintendo  diatessaron  F  M.  Semi- 
tonium  igitur  est  B  M.  Remitto  diatessaron  L  N ;  se- 
mitonium  igitur  est  N  A.  Per  consonantiam  igitur 
sumpta  sunt  circa  A  B  diatessaron,  dua  semitonia, 
B  M  quidem  ad  acutum ;  N  A  vero  ad  gravem  partem  ; 
totumque  M  N  minus  est  quam  diapente.  Constat 
enim  ex  quinque  semitoniis,  et  apotome  geminata  ex 
duobus  igitur  tonis  et  tribus  semitoniis  minoribus  ; 
et  quoniam  duo  semitonia  unum  tonum  implere  ne- 
B  queunt,  sed  relinquitur  comma,  totum  M  N  spatium 
minus  est  spatio  diapente  consonantise  uno  commate. 
Quod  facillime  diligens  lector  c  intelliget. 


S<rmiit:irtinimTt\i 
rras  rfmifTam 


Rursus  ad  gravem  partem  boc  modo  intendo  :  ab  A 
sono  semitonium  minus,  id  quod  est  A  D,  ad  D  vero 
remitto  apotomen,  id  quod  est  D  E.  Erit  igitur 
comma  C  A. 


/  onmma  \ 
ffravis 


semitonium 
minus    intensa 


CAPUT  X. 

Regula  sumendi  semitonii. 
Oportet  vero  bas  omnes  consonantias  rite  esse 
animo  atque  auribus  notas ;  frustra  enim  baec  ra- 
tione  et  scientia  colliguntur;  nisi  fuerint  usu  atque 
exercitatione  notissima.  Ut  vero  id  quod  institutione 
musicae  adorsi  sumus  non  mox  auribus,  quod  jam 
provectorum  in  musica  est.  sed  ratione  interim  cen- 
seatur,  unum  dabimus  exemplum  inveniendi  spatii, 
quod  videtur  esse  paulo  difbcilius,  scilicet  semitonii 
minoris,  ut  in  utramque  partem,  acutam  scilicet  at- 
que  gravem,  ratopossitordine  reperiri.  Sit  diatessa- 
ron  A  B  :  oportet  igitur  circa  A  B  i»  consonam  minus 
semitonium  ad  graviorem  partem  acutioremque  de- 
ducere.  Intendo  igitur  B  Cdiatessaron.  Remitto  rur- 
sus  diapente  C  D.  Erit  igitur  tonus  B  D;  diatessaron 
enim  consonantia  a  diapente  consonantia  tono  supe- 
ratur,  et  C  B  spatium  ab  C  D  spatio  B  D  spatio  tran- 
scenditur.  Rursus  intendo  diatessaron  D  E,  remitto 
autem  diapente  E  F.  Tonus  est  igitur  D  F.  Sed  D  B 
tonus  erat.  Semitonium  igitur  minus  est  A  F,  quod, 
substractis  duobus  touis  F  I),  B  D  ab  A  B  diatessaron 


Sed  quoniam  paululum  de  commatis  ratione  prae- 
diximus,  nonest  diffugiendum  et  in  quali  proportione 
idem  ipsum  comma  contineatur  ostendere.  Est  enim 
commaquod  ultimum  comprebendere  possit  auditus, 
dicendumque  est  semitonium  minus  ac  semitonium 
majus,  quantis  silligatim  commatibus  constare  vi- 
deantur.  Ipse  quoque  tonus  quantis  rursus  comma- 
tibusd  conjungitur.  Ac  primum  hinc  conveniens  su- 
matur  initium. 


D 


CAPUT  XI. 

Demonstratio,  Archytx  superparticularem  in  xqua  di- 
vidi  non  posse,  ejusque  rcprehensio . 

Superparticularis  proportio  scindi  in  fequa  medio 
proportionaliter  interposito  numero  non  potest.  Id 
vero  posterius  iirmiter  demonstrabitur.  Quam  enim 
demonstrationem  ponit  Archytas,  nimium  fluxa  est. 
Ha?c  vero  est  bujusmodi  :  Sit,  inquit,  superparticu- 
laris  proportio  A  B.  Sumo  in  eadem  proportione 
minimos  C  E.  Quoniam  igitur  sunt  minimi  in  eadem 


a  Ad.  b  Consonantiam.  c  Intelligit.  d  Conjungatur. 


123: 


DE  MUSICA  LIB.   III. 


1238 


proportione  C  E,  et  sunt  superparticulares,  E  nume- 
rus  C  numerum  parte  "•  una  sua  ejusque  transcendit. 
Sitautem  hsec  I).  Dico  quoniam  D  non  erit  nunierus, 
sed  unitas.  Si  enim  est  numerus  D  et  pars  ejus  est 
qui  est  E,  >'  metietur  D  numerus  E  numerum.  Quo- 
circa  et  E  numerum  metietur.  Quo  fit  ut  C  quoque 
metiatur,  utrumquc  igitur  C  et  E  numeros  metietur 
D  numerus,  quod  est  impossibile.  Qui  enim  sunt 
minimi  in  eadem  proportione  quibuslibet  aliis  nume- 
ris,  hi  primi  ad  se  invicem  sunt,  et  solam  diffcren- 
tiam  retinent  c  unitatem  ;  unitas  igitur  est  D  :  igitur 
E  numerus  C  numerum  unitate  transcendit.  Quocirca 
nullus  incidet  <1  medius  numerus,  qui  eam  proportio- 
nem  sequaliter  scindat.  Quo  fit  ut  nec  inter  eos  qui 
eamdem  his  proportionem  tenent,  medius  possit  nu- 
merus  collocari,  qui  eamdem  proportionem  sequaliter 
scindat. 


/ 


/ 


St>p'!Tpa.rtiru.UTis  pro 
porlio  6aA4 


s 


\ 


\ 


I^innmciu^ic 
bropor3  9dz. 


N 


A  atque  C  commatis  proportio  rontinetur.  Aufero  i<?itur 
nunienun  de  nuinoro  (',,  et  relinquit  I)  in  7453  uni- 
tatibaa  collocatus.  r  Quid  numerus  minor  I)  est  quam 
sit  septuagesima  tertia  pars  15  numeri,  major  vero 
Kest  quam  Beptuagesima  quarta  sit.  Nam  sieamdem  D 
numcruiii,  qui  est  in  7153,  septuagies  ter  multipli- 
cem  h  Bet  inilii  E  nuinrnis  in  522169  unitatibus 
constitntus.  Si  i  eum  septuagies  quater  mnlliplicem, 
lit  numerns  F  529322.  Quorum  quidem  E,  qui  per 
septuaginta  tres  auctus  est,  minor  est  15  numero  ;  F 
autera  qui  per  74,  major  est  B  numero.  Recte  igitur 
dictum  ost  D,  ejus  quod  est  B,  minorem  quidem  esse 
quam  septuagesimam  tertiam  partem,  majorem  ve>-o 
quam  septuagesimamquartam.  Quodcirca  et  C  nume- 
rus  B  numerum  j  minore  quidem  parte  ejus  quod  est 

B  B  eumdem  B  supcrat,  quam  septuagesima  tertia, 
majore  vero  quam  septuagesima  quarta.  Ejus  igitur 
quod  est  C  proportio  ad  id  quod  est  B  major  quidem 
est  quam  75  ad  74,  minor  vcro  quam  74  ad  73.  Nam 
in  priore  unitas  septuagesima  quarta  est  minoris,  in 
posteriore  vero  eadem  unitas  septuagesima  tertia. 


\ 


TnmiTna. 
<uif<?r 


D 


3 


B 


6 


Et  secundum  Archyto3,  quidem  rationem  idcirco  in  su- 
perparticulari  nullus  medius  terminus  cadit,  qui 
oequaliter  dividat  proportionem,  quoniam  minimi  in 
eadem  proportione  sola  differunt  unitate.  Quasi  vero 
non  etiam  in  multiplici  proportione  minimi  eamdem 
unitatis  differentiam  sortiantur.  Cum  plures  videamus 
esse  multiplices  praeter  eos  qui  in  radicibus  collocati 
sunt,  inter  quos  medius  terminus  scindens  sequaliter 
eamdem  proportionem  possit  aptari.  Sed  Iiopc  qni 
arithmeticos  nostros  diligenter  inspexerit,  facilius 
intelliget.  Addendum  vero  est  id  ita  evenire,  ut 
Archytas  putat,  in  sola  superparticulari  proportione. 
Non  autem  universaliter  estdicendum.  Nunc  e  autem 
ad  sequentia  convertamur. 

CAPUT  XII. 

In  qua  numerorum  profoitione  sit  comma,  ct  quoniam 
in  ea  qux  major  sit  quam  75  ad  74,  minor  quam 
liad!3. 

Primum  igitur  dico  quoniam  hi  numeriqui  comma 
continent  majorem  inter  se  retinent  proportionem 
quam  73  ad7i,  minorem  quam  74  ad  73.  Id  vero  ita 
demonstrabitur  :  ac  primo  quidem  illud  reminiscen- 
dum  est,  quod  sex  toni  diapason  commate  transcen- 
dunt.  Sit  igitur  A  quidem  262144,  B  autem  diapason 
ad  eum  contineat  consonantiam  in  duplici  scilicet  con- 
stituta  524288,  C  vero  sex  tonis  ab  A  numero  disce- 
dat  et  sit  531441.  Quae  omnia  ex  secundi  voluminis 
tonorum  dispositione  sunt  colligenda.  Inter  B  igitur 


Idem  aliter  explicandum,  illo  prius  pra?sumpto,  quod 
si  cui  proportioni  propria  numerorum  differentia 
sequaliter  augeatur,  minor  inter  eos  qui  post  addi- 
tionem  fiunt  proportio  continebitur  quam  inler  prio- 
res  qui  ante  additionem  illam  quadam  proportione 
distabant.  Ut  sex  et  quatuor  si  utrisque  binarius,  quae 
est  differentia  sua  apponatur,  fient  8  et  G,  sed  inter  6 
et  4  sesquialtera,  inter  8  et  G  sesquitertia  proporlio 
p.  continetur,  minor  vero  est  proportio  sesquitertia  se^- 
quialteraproportione  ;  hocigitur  ilaprsedicto,  dispo- 
nantur  superioresnumeri  qui  proportionem  comma- 
tis  continebant,  id  est  531441,  et  sit  A.  Sit  etiam  B 
524288 ;  horum  diiferentia  sit  C  7153  ;  C  igitur  nu- 
merus  majorem  numerum  k  eo  qui  est  A  septuagies 
quinquies  metiatur.  Si  igitur  C  numerum  A  septua- 
gies  quinquiesmultiplices,  fiet  mihi  D  qui  est  536475. 
Igitur  D  numerus  eum  qui  est  A,  numero  eo  qui  est 
E  antecedit,  id  est  5Q34.  Hursus  C  numerus  eum  qui 
est  B  metiatur  septuagies  quater  '  multipliceturque, 
fiet  igitur  numerus   V  529322.   Qui  F   eo   qui  est  B 


a    Non  habetur.  i> 
Enim.  j    Minorem. 


Metiiur.   c   Unitaie. 
k   ]Son  habetur.    i 


<J  Non  habet 
Multiplicetque. 


c  Non   habetur.      f  Qui.      e    Non   habetur.    1»    Fit. 


1239 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1240 


major  est  eodem  E  numero  qui  est  5034.  Ergo  D  nu- 
merus  eum  qui  est  A  transcendit  E  numero,  B  autem 
numerus  ab  eo  qui  est  F  vincitur  eodem  E  numero. 
Si  igitur  A  numero  eumdem  E  apponamus,  tiet  D.  Si 
vero  B  numero  eumdem  E  apponamus,  fiet  F.  Sed 
D  numerus  septuagies  quinquies  auctus  est,  per  C 
scilicet  multiplicatum.  F  autem  septuagies  quater 
multiplicato  Ccrevit;  obtinentigitur  inter  se  propor- 
tionem  D  atque  F  quam  habent  75  ad  74.  Sed  D  at- 
que  F  sunt  A  atque  B  uno  eis  addito  E,  majorem 
igitur  a  necessarie  est  proportionem  contineri  inter 
A  atqje  B  quam  inter  D  atque  F.  Namque  A  atque 
B  numerus,  uno  E  addito,  efiectisunl  D  atque  F.  Mi- 
nor  igitur  proportio  est  inter  D  atque  F  quam  inter  A 
atque  B.  Sed  mter  D  atque  F  eadem  proportio  est 
quae  inter75  et  74.  lnter  A  igituratque  B  majorpro- 
portio  est  quam  inter  75  et  74.  t  Ac  A  atque  B  comma 
continent.  Majorigitur  proportio  est  commatis  quam 
75  atque  74. 


A  C  multiplicetur  septuagies  ter,  efticiet  numerum  K,  id 
est  522169.  Qui  comparatus  B  numero  vincitur  eo- 
dem  G,  scilicet  2119.  Sublato  igitur  G  de  numeris  A 
atque  B,  effecti  sunt  F  atque  K.  Minorem  igitur  pro- 
portionem  retinebit  A  atque  B  quam  F  atque  K.  Sed 
F  atque  K  eam  retinent  proportionem  quam  74  ad  73, 
hi  enim  multiplicato  C  effecti  sunt.  Minor  est  igitur 
proportio  A  atque  B  numerorum  comma  continen- 
tium  quam  74  ad  73.  Sed  paulo  ante  monstratum  est 
eamdemcommatis  proportionem  majorem  esse  quam 
75  ad  74.  Monstrati  sunt  igitur  numeri  qui  comma 
continent,  majorem  quidem  inter  se  habere  propor- 
tionem  quam75  ad  74,  minorem  vero  quam  74  ad  75, 
quod  oportebat  ostendere. 


B 


AWOTUSlflflir; 


/  ^ 


0^8iui..lftvair\mflr 


ihlXi      PToportio  corrwiafi-S    £i4-!J8 


171^  I 


CAPUT  XIII. 


Quoniam  igitur  ostendimus  commatis  proportionem 
majorem  esse  quam  eam  quam  75  continent  ad  74 
comparati  ;  nunc  ostendendum  est  quemadmodum 
minorem  inter  se  proportionem  contineant  numeri 
spatium  commatis  continentes,  quam  74  ad  73  com- 
parati.  Id  vero  c  monstrabitur  hoc  modo  :  remini- 
scendum  prius  est  quod  secundo  volumine  diieri- 
mus,  cum  de  mensura  differenti;e  loquebamur.  Si 
enim  ex  qualibet  proportione  differentiam  eorum  nu- 
merorum,  qui  eam  continent,  auferamus,  hi  qui  re- 
linquuntur  majorem  obtinebunt  proportionem  his 
numeris  qui  erant  ante  differentise  diminutionem. 
Sint  euim  8  et  6.  Ab  his  propriam  aufero  differen- 
tiam,  id  est  2,  liunt  6  et  4,  Sed  in  superioribus  ses- 
quitertia,  in  hac  sesquialtera  proportio  continetur. 
Major  vero  est  sesquialtera  proportio  sesquiterlia 
proportione.  Sint  igitur  iidem  A  atque  B.  Qui  sunt 
superius  descripti,  quorum  est  differentia  C.  Multi- 
plico  differentiam  C  numeri  septuagies  quater,  <it 
mihi  numcrus,  F,  scilicet52932'2.  Qui  Anumero  com- 
paratus  vincitur  mumero  G,  scilicet  21 19.  Rursusidem 


Quod  semitonium  minus  majus  quidem  sit  quam  20  ad 
19,  minus  quam  19  1/2    ad  18  1/2. 

Quod  si  ad  semitonium  minustalis  speculatio  con- 
vertatur,  ejus  quoque  proportionem  facillime  repe- 
riemus.  Quse  constat  inter  256  et  243.  Sit  igitur 
256  A,  243  B,  horum  differentia  13  C.  Dico  qnoniam 
A  ad  B  minorem  retinet  proportionem  quam  1 9  1  2  ad 
18  1/2  ;  metiatur  enim  C  19  semis,  id  quod  est  A  fiunt 
253  1/2  quod  sit  D,  qui  scilicet  comparatus  ad  A.  eo- 
"  dem  A  duobus  semisque  transcenditur.  Sitque  hanc 
differentia  F,  scilicet  et  1/2,  rursus  eadem  C  dif- 
ferentia  B  numerum  metiatur  octies  decies  semis, 
fient  249  quod  sit  E.  Igitur  E  comparatus  ad  B  eo- 
dem  F  transcenditur,  id  est  duobus  et  semis.  D  igi- 
tur  ab  eo  quod  est  A,  et  rursus  E  ab  eo  quod  e?t  B, 
eadem  F  differentia  sunt  minores-  Subtracto  igitur  F 
ab  eo  quod  est  A  atque  B,  lacti  sunt  D  atque  E.  Ma- 
jorem  igitur  proportionem  tenent  inter  se  D  atque  E, 
quam  A  atque  B.  Sed  D  atque  E  eamdem  retinent 
proportionem  inter  se  quam  19  1/2  ad  18  1/2.  A  igitur 
ad  B  minorem  retinet  proportionem  quam  19  1/2  ad 
18  1/2,  quod  oportebat  ostendere. 


a  Necesse.  b  Al.  f  Minor  proportio  74  «d73.       c  Demonstrabitur .  *  Majorlo  adl*. 


1241 


DE  MUSICA  LTR.  III. 


1242 


Videtur  tamen  eadem  proportio  256  ad  243  major 
esse  ab  ea  quam  continent  20  et  19.  Sint  enim  A  B  C 
idem  qui  superius  descripti  sunt.  Metiatur  igitur  C 
diflerentia  A  terminum  vigies,  fient  200,  qui  a  sunt 
D,  qui  comparati  ad  id  quod  est  A  eumdem  quater- 
nario  transcendunt,  hic  sit  F.  Rursus  idem  C  metia- 
tur  B  decies  novies,  fient  247,  hic  sit  E,  qui  compa- 
rati  ad  B  eodem  F  transcendunt.  D  igitur  numerus, 
A  numerum,  et  E  numerus  numerum  B,  eodem  F 
transcendnnt.  Adjecto  igiturFhis  qui  suntA  atqueB, 
facii  sunt  D  atque  E.  Major  igiturest  proportio  eo- 
rum  qui  sunt  A  atque  B,  quam  eorum  qui  sunt  D 
atque  E.  Sed  D  atque  E  vigies  atque  decies  novies 
multiplicatus,  C  numerum  efficit.  Major  igitur  est 
proportio  eorum  qui  sunt  A  atque  B,  qui  scilicet  se- 
mitonium  continent,  quam  ea  quse  est  20  ad  19.  De- 
monstratum  igitur  est  semitonium  minus  majorem 
quidemhabere  proportionem  quam  20  ad  16,  mino- 
remvero  quam  19  1/2  ad  18  1/2.  Nunc  idemminus  se- 
mitonium  commati  comparemus  quod  est  ultimum, 
auditui  subjacens  ultimaque  proportio. 


A16°  \%  ?roP°itio  20  ad    T$ 


CAPUT  XIV. 

Semitonium  minus  majus  quidem  cssc  tribus  comma- 
tibus,  minus  vero  quatuor. 


A  minus,  majus  quidem  esse  rommatibus  Iribus,  minus 
vero  quatuor,  quod  uinc  facillime  possis  agnoscere. 
Sint  tres  numeri  ita  dispositi,  ut  inter  se  proportio- 

nem  conlineant  diapason,  et  catn  qiui'  dicitur  sex 
tonorum.  Sint  enim  A  262144.  Intendantur  i^itur 
ab  B  quidem  quinque  toni  eontinui,  et  sit  15.  172302 ; 
ad  C  autem  diapason  consonantia  referatur,  et  sit 
C  524288.  Ad  I»  autem  sex  toni  intendantur,  sit.|un 
D  531441.  llis  ita  dispositis  et  constitntis,  manife- 
stum  est  inter  Catque  I)  commaconstitui,  eorumque 
differentiam  esse7153;  id  autcm  sit  K,  remittantur 
igitur  duo  toni  ab  eo  quod  est  B,  ad  id  quod  est  E, 
et  sit  E  373248.  Hursus  ab  eo  quod  est  E  intendo 
diatessaron  ad  id  quo  est  F  49760  i.  Quoniain  igitur 
inter  E  atque  B  duo  sunt  toni,  inter  E  atque  F  dia- 

g  tessaron,  inter  B  igitur  atque  F  minus  semitonium 
reperitur.  Sublatis  enim  i»  a  diatessaron  consonantia 
duobus  tonis,  fit  reliquum  semitonium  minus,  quod 
in  primis  numeris  constare  pradixi  256  et  2i3.  Quos 
eosdem  numeros  si  millies  noningenties  quadragies 
quaterquemultiplices  B  atque  F,  numeros  explicabis. 
Quos  c  necessarie  est  eamdem  proportionem  supe- 
rius  dictis  numeris  continere,  qui  uno  atque  eodem 
numero,  id  est  1944  pariter  multiplicati  crevere. 
Item  ab  eo  quod  est  F.  intendo  diatessaron,  scilicet 
ad  G,  et  sit  G  663552.  Rursus  ab  Hodem  G  remitto 
ad  P  duos  tonos,  etfit  P  52't288.  Quod  P  <i  necessarie 
est,  ut  eumdem  sonum  quem  C  numerus  'exhibeat. 
Ad  a?qualitatem  namque  ejus  tali  ratione  progressus 
est.    Etenim  ea    quj»  est  A  C  diapason    consonantia, 

q  qujc  constat  quinque  tonis  ac  duobus  semitoniis  mi- 
noribus,  ab  6  tonis  commate  superatur.  Ab  eodem 
igitur  A  termino  numerus  P,  quinque  tonis  ac  semi- 
toniis  duobus  recessit  hoc  modo.  Ab  eo  qiod  est  A 
usque  ad  id  quod  est  B  quinque  nimirum  colliguntur 
toni;  ab  eo  autem  quod  est  B  usque  ad  id  quod  est  F 
minus  esse  semitonium  pernotatur,  F  vero  atque  P, 
idem  rursus  semitonium  minus  includunt.  A  igitur 
usque  ad  P  quinque  tonos  ac  duo  semitonia  minora 
produxit.  Jure  igitur  P  atque  C  eisdem  numeriscon- 
scribuntur.  Sed  quoniam  iuter  F  atque  C  semitonium 
minus  est,  videamus  heec  quae  sit  eorum  ditFerentia, 
ut  eam  commati  comparemus.  Est  autem  eorum  dif- 
ferentia  26624,  et  sit  hsec  M.  lgitur  K  commatis  dif- 
ferentia  est,  M.  autem  semitonii  minoris.  Si  igitur  K 

D  numerum  tertio  auxerimus,  fiet  numerus  21459.  Et 
sithicL.  Si  vero  quater  eumdem  numerum  Kmulti- 
plicare  voluerimus,  fient  28612,  et  sit  hoc  N.  Igitur 
M  major  quidem  est  ab  L;  idem  autem  M  minor  est 
ab  N.  Sed  N  quater  aucto  commate  succrevit;  L  au- 
tem  tertio,  M  vero  semitonii  minoris  obtinet  differen- 
tiara.  Jure  igitur  dictum  est  minus  semitonium  mi- 
nus  quidem  esse  quam  quatuor  commata,  majusvero 
quam  tria. 


Igitur     demonstrandum    proponimus 
f  Major  alias.    a  Sit.    f  Minor  alias. 


semitonium 

b  De.    c  Necesse. 


d  Necesse 


1243 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 
Quinque  toni         ~\       Diatess  intensa 


Diatess  intensa 


)      A      |     |     |     1     E         |       B   _| 


D 


«       I 


F        J    CP 

497  664_  |  524  28.3 
\ 


c 

2 

» 

a 

** 

ed 

» 

t- 

a 

w 

^— 

28612   | 


N 


CAPUT  XV. 

Apotome   majorem   esse    quam    4  commata,  minoem 
quam  5.  Tonum  majorcm  quam  8,  minorem  quam  9. 

Eadem  hac  ratione  et  semitonium  majus  quod 
apotomen  dici  supra  retulimus,  quot  commatum  sit 
possumus  invenire  hoc  modo  :  Sit  A  262144.  Quin- 
quevero  ab  eo  distans  tonis  sit  B  472392.  Sex  vero 
distans  tonis  ab  eo  quod  est  A,  sit  D,  scilicet  531441, 
inter  B  igitur  atque  D  tonus  est ;  B  vero  ab  eo  quod 
est  C  distat  per  semitonium  minus,  et  sit  C.  497664. 
Rehnquitur  ergo  inter  C  atque  D  apotome  proportio. 
Nam  cum  sit  tonus  B  D,  ex  eo  si  auferas  B  C  semito- 
nium  miuus,  CD  relinquitur  majus,  quod  apotomen 
esse  supra  retulimus,  inter  D  igitur  atque  C  est  dif- 
ferentia  33777  ;  haec  autem  sit  E,  sed  erat  commatis 
differentia  7153,  haec  sit  F.  Si  igitur  F,  id  quod  est 
comma,  quinquies  multiplicem,  fient  mihi  35765,  et 
sit  hoc  G.  Si  vero  idem  F  quater  multiplicem,  fit  K 
numerus  qui  est  28612.  G  igitur  ab  eo  quod  est  E 
majus  est,  K  minus.  Sed  G  quinquies  auctum  est 
comma.  K  vero  quater,  F  autem  apotomes  differen- 
tia  est.  Jure  igitur  dictum  est  apotomen  minorem 
quidem  esse  quam  quinque  commata,  majorem  vero 
quam  quatuor  ;  ex  hoc  igitur  comprobatur  tonum 
majorem  quidem  esse  quamsuntocto  commata,  mi- 
norem  vero  quam  novem.  Nam  si  minussemitonium, 
majus  quidem  est  quam  tria  commata,  minus  vero 
quam  quatuor,  apotome  autem  major  quidem  est 
quam  quatuor  commata,  minor  vero  quam  quinque 
junctum  semitonium  minus  semitonio  majori,  quod 
est  apotome,  erit  omne  majus  quidem  8  commatibus, 
minus  vero  quam9;  sed  apotome  atque  semitonium 
minus  unum  efficiunt  tonum.  Tonus  igitur  major 
quidem  est  8  commatibus,  minor  vero  9. 


I! 


CAPUT  XVI. 

Superius^ dictorum  per  numeros  demonstratio. 
Sed  quanquam  per  hanc  a  rationem  demonstratum 
est  quemadmodum  tonus  commatibus  comparetur, 
non  est  tamen  quasi  segnibus  delassandum,  quo  mi- 
nus  per  se  hanc  contra  commata  comparationem 
retinere  tonus  ipse  monstretur.  Sit  igitur  A  quidem 
262144,  B  autemquinque  ab  eo  distans  tonis  472392. 
C  vero  diapason  ad  id  quod  est  A  continens  sym- 
phoniam,  scilicet  in  b  numeris  524288;  D  autem  ab 
eo  quod  est  A,  sex  tolos  differens  tonos  c  531451. 
D  igitur  ab  eo  quod  est  C  distat  commate,  sex  toni 
scilicet  ab  diapason  consonantia.  Id  autem  sit  E7153. 
D  autem  ab  eo  quod  est  B  tono  integerrimo  distat, 
6  toni  scilicet  quinque  tonis,  id  autem  sit  d  F5900UL 
Si  igitur  E  novies  auxero,  fiet  mihi  II  64377.  Sin 
vero  octies,  fient  57224,  id  sit  G.  Sed  H  quidem  F 
numero  comparatus  superat,  G  vero  superatur,  et 
est  F  toni  differentia.  H  autem  novies  multiplicatum 
comma,  G  vero  octies.  Demonstratus  est  igiturtonus 
minor  quidem  900  esse  commatibus,  eisdem  vero 
octo  commatibus  major. 


47_U|sm»  J5D44I  j  f*J77\S72U 


Ita  his  prmissis  licet  majus  semitonium  minore  se- 
mitonio  commate  distare  monstratum  sit ,  tamen 
idem  quoque  per  se  et  per  subjectos  numeros  tali  ra- 
tione  probabitur.  Sil  A  numerus  W7664,  ab  eo  vero 
semitonium  minus  distans    sit  B  numerus,   qui  jam 


»  Ratiocinationem.  b  Non  habetur.  °  441.  d  F  59049. 


1245 


DE  MUSICA  UB.  IV. 


1240 


supra  quoque  descriptus  cst  524288.   Apotome  vero  A  qnae  sit  differentia  inter  C  atquo  D  numeros  oonsti- 

tuta.   Est  autem   E,    se.ilicot  unitatcm  7153.    Demon- 


distat  ab  eo  quod  est  A.  Is  numerus,  qai  colligitar 
unitatibus  531441,  et  sit  *  boc  C.  Quoniam  igitar 
A  B  minus  semitonium,  A  C  majus,  differentia  ejns 
quod  est  B  ab  eo  quod  est  C  perquirenda  est.  Ea  est 
701 53,  id  sit  D.  Sed  bic  numerus  dudum  commi 
monstrabat ;  intcr  majus  igitur  semilonium  ac  minus 
comma  differentiam  facit. 


stratum  e  I  igitur  tonum  daobos  Bemitoniis  minori- 
bus  commate  esse  majorem, 


c 


I A         I      B         1 

I    49706 i    |  5242N8  I  531441 


B 


Rursus  demonstrandum  propono  tonum  duobus  se- 
mitoniis  minoribus  solo  commate  esse  majorem.  Sit 
A  numerus  472302.  Ab  boc  intendatur  tonus  531441, 
et  sit  hoc  D  ab  eo  vero  quod  est  A  intendatur  semi- 
tonium  minus,  quod  est  B,  acsit  B  497064.  Item  ab  eo 
quod  est  B  semitonium  aliud  intendatur  minus,  quod 
est  C,  et  sit  C  "624288.  Quoniam  igitur  A  D  tonus  est, 
A  C  vero  duo  continent  minora  semitonia  :  videamus 


Sed  quoniam  omnia  jam  quee  probanda  promisimus 
propria  ratione  monstrata  sunt,  nunc  quod  superest 
musicae  institutioni,  regularis  monochordi  facienda 
est  partitio.  Quam  rem  quoniam  longior  tractatus 
extendit,  in  posterioris  commentarii  disputationem 
censuimus  transferendam. 


LIBER    QUARTUS. 


CAPUT  PRIMUM. 

Vocum  differentias  in  quantitate  consisiere. 
Etsi  omnia  quae  demonstranda  erant  superioris 
libri  tractatione  digessimus,  non  pcenitet  tamen  rur- 
sus  eadem  breviter  memoria?  recolligenda  praestare 
cum  quadam  diversitate  tractatus,  ut  his  rursus  ad 
memoriam  redeuntibus  ad  regnlse  divisionem,  quo 
tota  tendit  intentio,  veniamus.  Si  foret  rerum  om- 
nium  quies,  nullus  auditum  sonus  feriret.  Id  autem 
fieret,  quoniam  cessantibus  cunctis  motibus  nullse 
inter  se  res  pulsum  cierent :  ut  igitur  sit  vox,  pulsu 
est  opus.  Sed  u  sit  pulsus,  motus  necesse  est  antece- 
dat.  Ut  ergo  sit  vox,  motum  esse  necesse  est.  Sed 
omnis  motus  habet  in  se  tum  velocitatem,  tum  etiam 
tarditatem.  Si  igitur  sit  tardus  in  pellendo  motus, 
gravior  redditur  sonus.  Nam  ut  tarditas  proxima 
stationis  est,  itagravitas  contigua  taciturnitati.  Velox 
vero  motus  acutam  voculam  proostat.  Praeterea,  qum 
gravis  est,  intensione  decrescit  ad  medium.  Quae 
vero  acuta,  remissione  decrescit  ad  medium.  Unde 
fit  ut  omnis  sonus  quasi  ex  quibusdam  partibus  com- 
positus  esse  videatur.  Omnis  autem  partium  con- 
junctio  quadam  proportione  committitur.  Sonorum 
igitur  conjunctio  proportionibus  constituta  est.  Pro- 
portiones  autem  principaliter  in  numeris  consideran- 
tur,  proportio  vero  simplex  numerorum  vel  in  mul- 
tiplicibus,  vel  in  superparticularibus,  vel  in  super- 
partientibus  invenitur.  Secundum  vero  multiplices 
proportiones,    vel    superparticulares,     consonae   vel 


C  dissona?  voces  exaudiuntur.  Consonse  quidcm  sunt 
quae  simul  pulsae  suavem  permixtum  inter  se 
conjungunt  sonum  ;  dissonae  vero  quae  simul  pulsae 
non  reddunt  suavem  neque  permixtum  sonum.  Ilis 
igiturita  praedictis,  deproportionibus  pauca  dicamus. 

CAPUT  II. 

Diversx  de  intervallis  spcculationes. 

Si  intervallum  multiplex  binario  multiplicetur,  id 
quod  fit  ex  hac  multiplicatione  intervallum,  mul- 
tiplex  est.  Sit  multiplex  intervallum  B  C,  et  B  mul- 
tiplex  ejus  quod  est  C,  et  fiat  ut  est  C  ad  B,  ita  B 
ad  D.  Quoniam  igitur  B  multiplex  est,  ejus  quod  est  C 
metitur  Cterminus,  id  quod  est  B,  vel  bis,  vel  tertio, 
p  vel  deinceps,  et  est  ut  C  ad  B,  ita  B  ad  D.  Metitur 
igitur  B  terminus  id  quod  est  D.  Quocirca  quia  C 
terminus  id  quod  est  B  metitur,  metietur  etiam  D. 
Multiplex  est  igitur  D  ejus  quod  est  C,  et  est  C  D 
intervallum,  effectum  ex  composito  bis  copulatoque 
sibimet  et  per  binarium  multiplicato  B  C  intervallo. 
In  numeris  quoque  idem  probatur.  Sit  enim  B  ad  C 
duplum,  ut  binarius  ad  unitatem,  ct  fiat  ut  C  ad  B, 
ita  B  ad  D.  Erit  igitur  D  quaternarius.  Multiplex  est 
autem  B  ad  C,  id  estbinarius  ad  unitatem.  Multiplex 
est  D  ad  B.  id  est  quaternarius  ab  binarium.  Multi- 
plex  est  igitur  D  quaternarius  ad  C  unitatem.  Est  au- 
tem  quadruplus  quaternarius  unitatis,  et  binario 
multiplicata  medietas  quod  estintervallum  B  C. 


Hic. 


1247 


AN.   MANL.  SEV.  BOETII 


1248 


Uultip  lexJnteTn  attu. 


A  libet  superparticularis  proportio,  ut  sesquialtera;  hi 
vero  sunt  10  et  15,  ineadem  vero  proportione  minimi 
2  et  3,  aufero  de  3  binarium  ;  fit  reliqua  unitas,  d  ea- 
dem  utrosque  metitur-  Nullas  erit  igitur  inter  bina- 
rium  ternariumque  numerus,  qui  sit  binario  major, 
minor  vero  ternario.  Alioquin  unitas  dividetur,  quod 
est  inconveniens.  Quare  ne  inter  10  quidem  atque  15 
quisquam  invenietur  numerus  qui  talem  ad  10  obti- 
neat  proportionem  qualem  ad  eum  tenent  15. 


MPhptex 


Si  intervallum  binario  multiplicatum,  multiplex  etle- 
cerit,  intervallum  ipsum  quoque  multiplex  erit.  Sit 
intervallum  B  C,  et  fiat  ut  C  ad  B,  ita  ad  D,  et  D 
sit  ad  C  multiplex,  Dico  quia  B  ejus  quod  est  C  mul- 
tiplex  est.  Quoniam  enim  D  ejus  quod  est  D  multiplex 
est,  metietur  C  id  quod  est  D,  metietur  et  B.  Osten- 
sum  est  vero  quoniam  a  si  sint  termini  proportiona- 
liter  constituti,  cum  primus  fuerit  ultimo  comparatus, 
siprimus  ultimum  fueritmensus,metieturetmedium. 
C  igitur  metietur  id  quod  est  B.  Multiplex  est  igitur 
Bejusquod  est  C.  Id  rursus  ex  numeris,  sit  C  unitas, 
D  vero  ex  duplicata  proportione,  B  C  sit  quaterna- 
rius,  et  est  multiplex  ejus  quod  est  C.  Est  enim 
quadruplus.  Quoniam  igitur  quadruplus  ex  duplicata 
B  Cproportione  generatur,  B  C  proportio  dimidium 
ejus  erit,  igitur  B  C  proportio  dupla  est.  Sed  duplum 
multiplex  est :  erit  igitur  B  C  proportio  multiplex. 


"Mulljp  U  x  mteTjraltu 


MPtiplex 


Superparticularis  intervalli  medius  numerus,  neque 
unus,  neque  plures  proportionaliter  intervenient.  Sit 
enim  B  C  proportio  superparticularis,  et  in  eadem 
proportione  minimi  sint  D  F  et  G.  Quoniam  D  F  et  G 
minimi  sunt  in  eadem  proportione,  sunt  ejusdem 
proportionis  primi.  Quotcirca  eos  unitas  metietur. 
Aufcratur  igitur  G  ab  D  F  et  relinquatur  D,  hic  est 
igitur  utrorumque  mensuracommunis:  ha-cigitur  erit 
unitas.  Quocirca  nullus  inter  F  D  atque  G  incidet 
numerus,  qui  sit  ab  F  D  quidem  minor,  major  vero 
ab  G.  Sola  enim  interest  unitas,  quanti  vero  in  su- 
perparticularibus  proportionibus  proportionaliter  in- 
ter  ejusdem  proportionis  ininimos  c  intercident,  tot 
etiam  inter  caeteros  ejusdem  proportionis  incident. 
Sed  nullus  inter  F  D  atque  G  minimos  ejusdem  pro- 
portionis  intervenire  potest.  Nullus  igitur  inter  B  at- 
que  C  proportionaliter  cadet,  et  in  numeris  sit  quae- 

a  Si  sint  proportiorialiter  numeri.  b  Sola.  c  lncident. 


B 


10 
G 


inltpra    rro- 
o,  inniiniuji9 
ifferentia 
1 


I 


D 


3 

F 


15 
B 


sesquialtera  proportio 


Si  intervallum  e  non  multiplex  binario  multiplicetur, 
id  quod  lit  ex  hac  multiplicatione  nec  multiplex  est 
nec  superparticulare.  Sit  enim  intervallum  non  mul- 
tiplex  B  C,  et  fiat  ut  C  ad  B,  sic  B  ad  D.  Dico  quo- 
niam  E  ejus  quod  est  C,  neque  multiplex  est,  neque 
superparticularis.  Sit  enim,  si  fieri  potest,  primum 
D  ejus  quod  est  C  multiplex,  et  quoniam  cognitum 
est.  Si  intervallum  binario  multiplicatum  sit,  et  mul- 
tiplex  intervallum  creatum,  id  quod  multiplicatum 
est  bis  hintervallum  esse  multiplex.  Erit  igitur  B  C 
C  multiplex,  sed  non  est  positum.  Non  igitur  erit  D 
ejus  quod  estC  multiplex,  nec  vero  superparticulare. 
Nam  superparticularis  proportiouis  medius  propor- 
tionaliter  terminus  nulhis  intervenit.  Inter  D  vero  et 
B  est  proportionaliter  terminus  constitutus,  id  est  B. 
Nam  ut  est  G  ad  B,  ita  B  ad  D  ;  impossibile  igitur  erit 
D  ejus  quod  est  C,  vel  multiplicem  esse.  vel  snper- 
particularem,  quod  oportebat  ostendere.  Et  in  nu- 
meris  sit  non  multiplex  intervallum  6  ad  6,  fiatque  ut 
sunt  4  ad  6,  ita  sex  ad  alium  quemlibet  numerum. 
Hic  erit  igitur  novenarius,  qui  quaternaiii  neque 
multiplex  neque  superparticularis  est. 


I» 


\ 


/  Non  inultiplex,  nec  super  particulare  \ 


D 


I 


Non  multipley    t 


Si  intervallum  binario  multiplicetur,  atque  id  quod 
ex  ea  multiplicatione  creabitur  multiplex  non  fit, 
ipsum  quoque  non  erit  multiplex-  Sit  enim  interval- 
lum  B  C,  fiatque  ut  C  ad  B,  ita  B  ad  D,  et  non  fit  D 

J  Eadem  quee   utrosque.    °  In  vetusto  codice  non  est. 


1249 


DE  MUSICA  MB.  IV. 


1250 


ejus  quod  est  C  multiplex.  Dico  quoniam  nec  B  ejus  A 
quod  est  C  erit  multiplex.  Si  enim  est  et  D  ejus  quod 
est   C,  est  multiplex.  At  non  est,  non  erit  igitur  B 
ejus  quod  est  Cmultiplex. 


Duplex  intervallum  ex  duobus  maximis  superparti- 
cularibus,  conjungitur  sesquialtero  et  sesquitertio. 
Sit  enim  Aquidem  ejus  quodest  B  sesquialter,  B  vero 
ejus  quod  est  C  sesquitertius.  Dico  quouiam  A  ejus 
quod  est  C  duplex  est.  Quoniam  igitur  sesquialterest 
Aejus  quod  est  B,  igitur  A  habet  in  se  totum  B  ejus- 
que  dimidium.  Duoigitur  A  aequi  sunt  tribus  B.  Rur- 
sus  quoniam  B  ejus  quod  est  C  sesquitertius  est,  a  B 
igitur  babet  C,  et  ejus  tertiam  partem.  Tres  :igitur  B 
eequi  sunt  ad  quatuor  C.  Tres  autem  B  cequi  erant 
duobus  A.  Duo  igitur  A  oequi  sunt  ad  quatuor  C ;  unus 
igitur  A  aequus  est  duobus  C.  Duplex  erit  igitur  A 
ejus  qui  est  C,  et  in  numeris.  Sit  enim  sesquialter 
12  ad  8,  sesquitertius  vero  8  ad  6  :  ergo  12  ad  G  du- 
plicps  ?unt. 


Ex  duplici  intervallo  atque  sesquialtero  triplex  na- 
scitur  intervallum.  Sit  enim  Aejus  quodest  B  duplex, 
B  autem  ejus  quod  est  C  sesquialter.  Dico  quoniam 
A  ejus  quod  est  C  triplex  est.  Nam  quoniam  A  ejus 
quod  est  B  duplex  est,  Aigitur  aaquus  est  duobus  B. 
Rursus  quoniam  B  ejus  quod  est  C  sesquialter  est, 
B  igitur  babetin  se  totum  C  et  ejus  dimidiam  partem. 
Duo  igitur  B  a>qui  sunt  tribus  C.  Sed  duo  B  aequi 
erant  uni  A,  et  unus  igitur  Aaequus  est  tribusC  ;  igi- 
tur  A  uno  Ctriplex  est.  Et  in  numeris  sit  duplex 
quidem  senarius  ternario,  sesquialter  vero  ternarius, 
binario.  Senarius  igitur  triplex  est  binario. 

aB  igitur  habct  in  se  totum.    &   Eujus  autem.    c  A 
nanplacet  Glareano. 


Si   sesquialtero  intervallo    sesquitcrtium    demptum 
fuerit  intervallum,  crit  quod  relinquitur  sesquiocta- 

g  vum.  Sit  enim  A  quidem  ejus  quod  est  B  sesquialter, 
at  vero  C  ejus  quod  est  B  sesquitertius  :  dico  quo- 
niam  A  ejus  quod  est  C  sesquioctavus  est.  Quoniam 
enim  A  ejus  quod  est  Bsesquialter  est,  A  igitur  babet 
in  se  B  et  ejus  dimidiam  partem.  Octo  igitur  Aacqui 
sunt  ad  duodecim  B.  Rursus  quoniam  C  ejus  quod 
est  B  sesquitertius  est,  C  igitur  habet  in  se  B  et  ter- 
tiam  ejus  partem.  Novem  igitur  C  ffiqui  sunt  ad  duo- 
decim  B.  Duodecim  B  aequi  erant«ad  octo  A ;  et  octo 
igitur  A  aaqui  sunt  ad  novem  C.  Igitur  A  oaquus  est  ei 
quod  est  C,  et  octavae  ejus  parti.  A  igitur  ejus  quod 
estC  sesquioctavus  est.  Et  m  numeris  sesquialterum 
quidem  intervallum  sit  novenarius  ad  senarium,  ses- 
quitertium  verooctonariusad  senarium.  Novem  igitur 
ad  octo  sesquioctava  pr^portio  est. 

C 


Sex  proportiones  sesquioctavae  majores  sunt  uno  du- 
plici  intervallo.  Sit  enim  quidem  numerus  A,  hnjus 
tj  autem  sit  sesquioctavus  B,  b  hujus  sesquioctavus  C, 
et  hujus  sesquioctavus  D,  et  hujus  sesquioctavus  F, 
ejusque  sesquioctavus  G,  atque  hujus  sesquioctavus 
K.  Idautem  fiat  secundum  descriptum  in  Arithmetica 
modum,  et  sint  numeri  A  BC  D  F  G  K,  et  sit  A 
262144,  hujus  autem  sesquioctavus  qui  est  B  294912, 
hujus  autem  sesquioctavus  qui  est  C  331776,  hujus 
autem  sesquioctavus  qui  est  D  373248,  hujus  autem 
sesquioctavus  qui  est  F  419904,  hujus  autem  sesqui- 
octavus  qui  est  G  472392,  hujus  autem  sesquioctavus 
qui  est  K  531441.  Etsunt  531441  quod  est  K,  plus 
quam  duplicesc  ad  ducenta  60  duo  millia  144  quod 
est  A.  Sex  igitur  sesquioctava  proportioues  ampliores 
sunt  uno  duplici  intervallo. 

ducentis  sexagmta  duobus  millibus  144.    Sed  hxc  lectio 


!2o1 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


i-25-2 


/s/qulo  QjCL.f^qdlo&^Jef^jLoSLctJefq  ULC^a-jt/qa^OtLq/c/qjIailcU 


A      B 


D 


1^144  U?4-9I£,SM77&  l373g48l4-lo3c4t7239a  i^3l44i 


JH 


&      K 


fuifcu-*  jcrvpbxT^  c-t-cdiopa/gTv,  dtjiu.  ■ 

enj  cLt.K.nuflrucroTi^|, 


CAPUTIII. 


Mnsicarum  per  Grsecas  ac  Latinas    litteras  notarum 
nuncupatio. 

Restat  quoniam  sumus  nervum  secundum  praedictas 
consonantias  per  regulam  divisuri,  quoniamque  ne- 
cessarios  sonos  tribus  generibus  cantilenae  exbibebit 
ista  partitio,  musicas  interim  notas  apponere,  ut  cum 
divisam  lineam  iisdem  notulis  signaverimus,  quod 
unicuique  sit  nomen,  facillimepossit  agnosci.  \  eteres 
enim  musici  propter  compendium  scriptionis,  ne  in- 
tegra  semper  nomina  necesse  esset  apponere,  exco- 
gitavere  notulas  quasdam  quibus  nervorum  vocabula 
notarentur,  easque  per  genera  modosque  divisere, 
bimul  etiam  bac  brevitate  captantes,  ut  si  quando 
melos  aliquod  musicus  voluisset  ascribere,  super 
versum  rbytbmicametri  compositione  distentum,  bas 
sonorum  notulas  ascriberet,  ita  miro  modo  reperien- 
tes,  ut  non  tantum  carminum  verba,  quae  litteris  ex- 
plicarentur,  sed  melos  quoque  ipsum,  quod  bis  notu- 
iis  signaretur,  in  memoriam  posteritatemque  duraret. 
5ed  ex  bis  omnibus  modis  unum  interim  Lydium 
ejusque  notulasper  tria  genera  disponamus,  in  reli- 
quis  modis  idem  facere  in  tempus  aliud  ditferentes. 
Sane  si  quando  dispositionem  notarum  Graecarum 
litterarum  nuucupatione  descripsero,  lector  nulla 
novitate  turbetur.  Grsecis  enim  litteris  t-  tiunt  in 
quamlibet  partem  imminutis,  nunc  etiam  inflexis, 
tota  haec  notarum  descriptio  constituta  est.  Nos  vero 
cavemus  aliquid  ab  antiquitatis  auctoritate  transver- 
tere.  Erunt  igitur  priores  ac  superiores  notulae  di- 
ctionis,  id  est  verborum,  secuudae  vero  atque  infe- 
riores  percussionis.  Proslambanomenos  qui  acquisi- 
tus  dici  potest,  Z  non  integrum  et  tau  jacens  _;.  Hy- 
pate  bypaton,  quae  est  principalis  principalium,  L 
conversum  et  r  rectum  y.  Parbypate  bypaton,  id 
;;st  subprincipalis  principalium,  B  non  integrum,  et 
f  supinum  B.  Hypaton  enbarmonios,  quae  est 
c  priucipalium  enbarmonios,  V  supinum,  etr  conver- 


B 


A  sum7  retro  babens  virgulam  ^r  .  H}-pate  cbroma- 
ticae,  quae  est  principalium  extenta  ,  y  supinum  ba_ 
bens  lineam  et  r  conversum  duas  habens  lineas  A  t 
Hypaton  diatonos,  quae  est  principalium  extenta, 
*  Graecum  et  digammon  *f.  Hypate  meson,  quae  est 
principalis  mediarum,  C  et  C  g  .  Parbypate  meson, 
quae  est  subprincipalis  mediarum,  P  et  C  supinum 
£  .  Meson  enbarmonios,  quae  est  mediarum  enhar- 
monios,  ii  Graecum  C  etC  conversum     !J  Meson  chro- 

maticae,  quae  est  mediarum  cbromatica,  n  Graecum 
habens  virgulam.etC  conversum  per  mediumhabens 
virgulam  C.  Meson  diatonos,  quae  est  mediarum 
extenta,  M  Graecum  n  II  Graecum  diductum  $  Mese, 
quae  est  media.  I  et  A  jacens  \,  .  Trite  synemmenon, 
quae  est  tertia  conjunctarum,  *et  A  supinum  ^" .  Sy- 
nemmenon  enharmonios,  quae  est  conjunctarum  en 
barmonios,  H  Greecum  et  A  jacens  conversum  per 
medium  habens  virgulam  lk.  Svnemmenon  cbro- 
niaticae,  qiue.  eit  conjunctarum  chromatica  H  Grae- 
cum  habens  virgulam,  et  A  conversum  habens  vir- 
gulam  "^"  .  Synemmenondiatonos,  qua?  est  conjuncta- 

rum  extenta  L  et  N    ^  .  Nete  synemmenon,  quae  est 

ultima  conjunctarum,  M  quadratum  supinum  et  Z  2  • 
Paramese,  quae  est  sub  media,  Z  et  II  Gnecum  ja- 
cens    2  .  Trite  diezeugmenon,    quae  tertia  divisarum 

est,    E  quadratum   et    II  Graecum  supinum  |f.  Die- 

zeugmenon  enbarmonios,  quae  est  divisarum  enbar- 

monios,  A  et  u  Graecum  jacens  conversum  ^,  .  Die- 
zeugmenon  chromaticce,  quae  est  divisarum  chroma- 
tica,  A  habens  virgulam  et  n  Graecum  jacens  con- 

versum,  habens  lineam  angularem.  «^n  Diezeugme- 

non  diatonos,  quae  est  divisarum  diatonos,  II  quadra- 

um  supinum  et   g  .  Nete  diezeugmenon,  quaj  est  ul- 

tima  divisarum,  *  jacens  et  N  inversum  diductum  4> 

Trite  byperboleon,  quae  esttertia  excellentium,  r  deor- 
sum  respiciens  dextrum  et  semi  A  sinistrum  sursum 

respiciens   y.  Hyperboleon  enharmonios,  quae  est  ex- 

cellentium  enharmonios  T  supinum  et  semi  A    dex- 

trum  supinum  -y  .  Hyperboleon  cbrornatica?,  quae  est 

excellentium  cbromatica,  T  supinum  habens  lineam 
et  semi    A   dextrum   supinum  habens  retro  lineam 

ft  .    Hyperboleon   diatonos,   quae     est  excellentium 

extenta,  M  Groecum  habens  acutam  et  II    diductum 

babens  acutam     ^Y, .    Nete  byperboleon,   I   habens 

acutam,  et  A  jacens  habens  auctam    <  . 


D 


Descriptw.     b  Non  habetur.        Principalis   piincipaliuiu. 


1263 


DE  MUSICA   I.IB.  IV. 


I     .1 


A 


f 


V 
1- 


!•*' 


'!> 


Proslambanomenos. 
Hypate  hypaton. 

Parbypate  liypaton. 

Lycbanos  bypaton  enliarmo- 
uios. 

I.ycbanos  hvpalon   chroma 
lica». 

Lycbanos  hypaton  dialouos 

Hypate  meson. 

Parhypala  mcson. 

Lycbanos  meson    enharmo 
uios. 

Lycbanos  mcsoii  cbromalicse. 


M 
I' 


\ 


!k 


N 

r 


r 
N 


z 


Lf 


Lycbanos  meaon  diatonos. 

Mese 

Trite  synemmenon. 

Paranele  synemmenon  en- 

liarmonios. 

Paraneie  synemroenon  cbro- 
maiicse. 

Paranete  synemmenon  dia- 

LOUOS. 

Nete  synemmenon  extensa. 
Nele  syncmmenou  ulliuia. 
Paramese 

Trite  diezeuf  nenon. 


A 


\ 

"3 


Z 


t 


X 
V 


3r- 


'>y 


Pai  anete  diezeugmenon  c.:- 
harmom*  s. 

Paranetediezeugmenouchro- 

inatu  .!• 

Paranete  diezeogmenon  dia- 

liillOS 

Nete  die/.euKinenon. 


Trite  hyperboleon. 

Paranete  hyperboleon    cn* 
barmonios. 

Paraneie  hyperboleon  chro- 
ma  lcas. 

Paranete  hyperboleen  Jiato- 
nos. 

Nele  hyperboleon. 


CAPUT  IV. 

Monochordi  regularis  partitio  in  genere  diatonico. 

Sed  jam  tempus  est  ad  regularis  monochordi  divi- 
sionem  venire.  De  qua  reillud  estpraedicendum,quod 
sive  in  mensura  nervi,  sive  in  numeris,  atque  in  eo- 
rum  proportione  statuatur  describendadivisio,  majus 
spatium  chordaj  et  major  numeri  multitudo  sonos 
graviores  efiiciet.  At  sifuerit  nervi  longitudo  contra- 
ctior,  et  in  numeris  ceque  nou  multa  pluralitas,  acu- 
tiores  voces  edi  necesse  est.  Atque  ex  hac  compara- 
tione,  quantum  unaquseque  fuerit  vel  longior  vel 
plurium  numerorum,  aliaque  vel  contractior,  velpau- 
cioribus  signata  numeris,  tanto  vel  gravior  vel  acu- 
tior  invenitur.   Nec  lectorem  res  illa  conturbet,  quod 


A  sima,  id  est  proslambanomenos,  U  B  autem  mese. 
Est  enim  dimidia  totius,  et  sicut  A  B  ab  ea  quaj  est 
B  D  dupla  est  spatio,  ita  B  D  ab  ea  quoe  est  A  B, 
dupla  est  acumine.  Nam,  ut  superius  dictum  est, 
spatii  et  acuminis  semper  ordo  conversus  est.  Nam 
tanto  est  chorda  major  iu  acumine,  quanto  fuerit 
minor  in  spatio,  quocirca  erit  et  E  B  nete  hyperbo- 
leon  quoniam  E  B  ejus  quae  est  D  B,  dimidia  quidem 
in  quantitate,  duplaveroin  acumine.  Rursus  quoniam 
eadern  E  B  ejus  qua>  est  A  B  quartapars  est  in  spalio, 
quadrupla  erit  ab  eadem  iu  acumine.  Erit  igitur  (ut 
dictum  est)  nete  hyperboleon  dupla  in  acumine  ab  ea 
quse  est  mese.  Mese  autem  dupla  in  acumine  ab  ea 
quse  est  proslambanomenos.  Nete  vero  hyperboleon 
quadrupla  in  acumine  ab  ea  quaj  est  proslambano- 
intendentes  sa?pe  spatia  proportionum  numero  majore  rj  menos  ; consonabit  igitur  proslambanomenos ad  mesen 


signavimus,  remittentes  vero  minore,  cum  mtensio 
acumen  faciat,  remissio  gravitatem.  Illic  enim  tan- 
tum  proportionum  spatia  signabamus,  nihil  de  gra- 
vitatis  aut  acuminis  proprietate  laborantes,  atque  ideo 
et  in  acumen  majoribus  numeris  intendimus,  et  mi- 
noribus  in  gravitatem  ssepe  remisimus.  Hic  vero  ubi 
chordarum  spatia  sonosque  metiemur,  naturam  re- 
rum  sequi  necesse  est,  majorique  longitudini  chorda- 
rum  ex  qua  gravitas  existit,  ampliores,  minori  vero 
ex  qua  vocis  acumen  nascitur,  dare  breviores.  Sit 
chorda  intensa  A  B,  huic  aequa  sit  regula  quae  propo- 
sitis  partitionibus  dividatur,  ut,  ea  regula  chorda  ap- 
posita,  eaedem  divisioues  in  nervilongitudine  signcn- 
tur  quas  ante  assignaveramus  in  regula.   Nos    vero 


diapason,  mese  ad  neten  hyperboleon  diapason,  pros- 
lambanomenos  ad  netem  hyperboleon  bis  diapason. 
Bursus  quoniam  ajquae  sunt  partes  A  C,  C  D,  D  E,  E  B. 
Est  antem  A  B  quatuor  earumdem  partium,  C  B  au- 
tem  trium,  A  B  sesquitertia  est  ab  ea  quae  est  C  B. 
Rursus  quia  trium  est  sequalium  partium  C  B,  sed 
D  B  duarum,  erit  igitur  C  B  sesquialtera  ejus  quaj 
est  D  B.  Rursus  quoniam  C  B  est  trium  partium 
aequalium,  qualis  est  una  E  B,  tripla  igitur  est  C  B 
ab  ea  quse  est  E  B ;  erit  igitur  C  B  lychanos  hypaton 
diatonos,  consonabitque  proslambanomenos  quidem 
ad  lychanon  hypaton  diatonondiatessaron  consonan- 
tiam.  Eadem  vero  lychanos  hypaton  diatonos  conso- 
nabit  ad  mesen  consonantiam  diapente.    Eademque 


nunc  dividimus  ita,  quasi  ipsam  chordam  et  non  re-  p  lychanos  diatonos  consonabit  ad  neten  hyberboleon, 


gulam  partiamur.  Dividatur  igitur  A  B  in  quatuor 
partes,  per  tria  puncta  quae  sunt  C  D  E.  Erit  igitur 
tota  quidem  A  B  dupla  ab  his  quae  sunt  D  B,  A  D  ;  si- 
gillatim  vero  A  D,  D  B  duplae  sunt  ab  his  quae  sunt 
A  C,  C  D,  D  E,  E  B.  Erit  igitur  A  B  quidem  gravis- 


diapason  et  diapente.  Rursus  si  de  tota  A  B  nonam 
partem  auferam,  eam  quce  est  A  F,  erunt  partes  octo 
F  B.  Erit  igitur  F  B  hypate  hypaton,  ad  quam  ses- 
quioctavam  contineat  proportionem  A  B,  id  est  pros- 
lambanomenos,  in  musica  vero  tonum. 


a  Figura  Ilenrici  Glareani. 


1255 


A.N.  MANL. 


1256 


VosisTfit)  affiJni  c  n  o  s 


"lhp°^ 


L/j[  ckaflcs    Yy  p  diap .  $  F 


Mife 


^5- -Z 


SEV.  BOETII 
A 

hypaten  meson  comparata,  id  est  G  B,  distabit  tono. 
Si  autemejusquae  est  C  B  quartam  partem  sumpsero, 
erit  C  K.  Igitur  C  B  ad  K  B  c  obtinet  sesquitertiam 
proportionem,  K  B  autem  ab  ea  quae  est  D  B  sesqui- 
octava  proportione  distabit.  Erit  igitur  K  B  quidem 
lychanos  diatonos  meson,  et  erit  C  B,  id  est  lychanos 
hypaton  diatonos,  ad  K  B,  id  est  lychanos  diatonon 
meson  diatessaron  consonantiam  continens.  Rursus 
si  ejus  quae  est  D  B  nonam  partem  sumpsero,  erit 
mihi  D  L.  Igitur  L  B  erit  paramese.  Si  autem  ejus 
quae  est  D  B  quartam  partem  sumpsero,  erit  D  N. 
Igitur  N  B  erit  nete  synemmenon.  Si  autem  ejus  quae 
est  D  Btertiam  partem  sumpsero,  erit  D  N.  Igitur  N  B 
erit  nete  diezeugmenon.  Si  autem  K  B  in  duas  partes 
aequas  fuerit   divisa,   erit  K  X,  eritque  X  B  paranete 


li 


hyperboleon. 


Quanto  spatium  majus  erit,  tanta  major  gravitas  ;  ubi 
vero  minus,  ibi  major  acuties.  Dum  ergo  A  B  in  qua- 
druplo  spatio  excedit  E  B,  erit  recte  proslambano- 
menos  in  quadruplo  gravior,  et  C  B  acutior  in  qua- 
druplo,  et  eadem  chorda  A  B  ad  F  B  est  sesquioctava 
spatio,  quare  tono  ab  F  B  vincitur;  erit  ergo  hypate 
hypaton.  Eadem  rursus  ad  C  B  sesquitertia  est  spatio, 
erit  ergo  C  B  lycbanos  hypaton  diatonos.  Vincetque 
C  B  in  acumine  ipsum  A  B  consonantia  diatessaron. 
lnsuperidem  A  B  spatio  duplum  est  ad  D  B  ;  erit  id- 
circo  acumine  duplum  ipsum  D  B  ad  A  B.  Et  sic  C  B 
neten  hyperbol  constituet,  quod  doctus  lector  facile 
conspiciet  dum  acutius  contemplatur. 

Superior  vero  descriptio  inferiora  signa  quae  con- 
tinet,  ejus  sunt  descriptionis,  ubi  chordis  notulas 
apposuimus,  quoniam  earum  nomina  longum  fuit 
ascribere.  ltem  si  A  B  tribus  incisionibus  partiamur, 
eritpars  tertia  A  G.  a  Duse  igitur  ejusdem  erunt  G  B. 
Consonabit  igitur  A  B  proslambanomenos  ad  G  B, 
quee  est  hypate  meson,  diapente  consonantiatn  iu 
proportione  sesquialtera  constitutam  ;  C  B  autem  ad 
G  B  erit  •>  sesquioctava,  et  continebit  tonum,  idque 
ordiue  cadit.  Nam  lychanos  hypatou  diatonos,  id  est 
C  B,  ad  eam  quae  est  hypate  meson,  id  est  G  B,  con- 
tinet  tonum.  Rursus  A  B  quidem  proslambanomenos 
ad  C  B  lychanon  hypaton  diatonos  consouantiam  habet 
diatessaron,  A  B  autem  proslambanomeuos  ad  G  B 
hypate  nieson  habet  cousonantiam  diapente.  Item  C  B 
ad  D  B,  id  est  lychanos  hypaton  diatonos  ad  mesi  a 
habet  cousonantiam  diapente,  G  B  autem  ad  D  B,  id 
est  hypate  mesuii  ad  niesen,  liabet  consonautiam  dia- 
tessaron.  Lychanos  autem  hypaton,  id  est  C  B,  ad 
totius  chorda?  modum  ab  eo  quod  est  A  usque  ad  id 
quod  est  LL,  hanc,  id  est  A,  proslambenomenon 
921(>  divido,    dimidiam  ad  0,    ut  sit  tota  A  dupla  ad 

a  Qux.  i>    Scsquioctavum.  c    Obtinebit.  d  Appositis. 


AIFICIGIKIDILIMINIXIEIBI 


H   |r 


n 


-       y 


u     Q'  I  < 


CAPUT  V. 

Monochordi  netarum   .hyperboleon  per   tria   genera 
partitio. 

Nunc  igitur  diatonici  generis  descrlptio  facta  est  in 

eo  scilicet  modo  quiest  simplicior  ac  princeps,  quem 

Lydium  nuncupamus.   De  quibus  modis  nunc  disse- 

rendum  non  est  ;  ut  vero  per  tria  genera  currat  mixta 

descriptio,  et  omnibus  propria  numerorum  pluralitas 

apponatur  ad  conservandas  scilicet  proportiones,  vel 

tonorum  atque  dieseon,  excogitatus  est  numerus  qui 

D  haec  omnia  posset   explere,  ut  maximus  quidem  ad 

proslambanomenon  describatur,  qui  sit  9216  ;  mini- 

mus  vero   2304.  Reliquorum  vero  sonorum  propor- 

tiones  in  horum  medietate    texentur.  Sane   ab  infe- 

riore  procedimus  omniumque  nomiua  chordarum  non 

solum  nominibus.  verum   etiam  d  oppositis   litteris 

demonstramus.  Sed  ita  ut  quouiam  trium  generum 

est  facienda  partitio,  nervorumque  modus  litterarum 

excedit  numerum,  ubi  defecerint  littera1,  easdem  ge- 

minemus  rursus  hoc   modo,  ut  quando  ad  2  fuerit 

usque  perventum,  ita   describamus  reliquos  nervos  : 

bis  A  id  est  AA,  et   bis  B,  id  est  BB,  et  bis  C,  id  est 

CC.  Sit  igitur  primus  quidem  numerus  maximusque 

qui  proslambanomenon  obtineat  locum  9210.  Sitque 


1237 


DE  MUSICA  LIB.  IV. 


12:18 


ca  quae  est  0.  ltcm  0  sit  dupla  ab  ea  quae  est  LL,  A 
Erit  igitur  A  quidem  proslambanomenos,  0  autem 
mese,  et  LL  nete  hyperboleon;  habebit  igitur  A  qui- 
dem  !)2IG,  0  vero  borum  dimidium,  id  est  4608,  ut 
mese  ad  proslambanomcnon  diapason  consonantia 
conveniat.  Ea  vero  quoe  est  LL  dimidium  est  mcses, 
ut  sit  proslambanomenos  ab  ca  quaj  est  nete  byper- 
boleon  guadrupla,  et  bis  diapason  ad  cam  consonet 
symphoniam,  sitque  LL  2301-.  Si  igitur  ex  2301  octa- 
vam  aabstulero  partem,  id  est288,  eisdemque  adje- 
cero,  licnt  mibi  2592,  eritque  NN  2:>92  qua>  sit  pa- 
ranetc  hyperboleon  ad  neten  hyperboleon  obtinens 
distantiam  tonum.  Hursus  ejus  quoe  cst  NN,  id  est 
2592,  aufero  octavam  quae  est  324,  eamque  eis  quo- 
rum  est  octava  subjungo,  crunt  2916,  iietque  mihi 
FF  trite  hvperboleon  diatonos  in  diatonico  scilicet 
genere  2916  totum  quidem  distans  ab  ea  quai  est  *> 
paranete  byperboleon,  >>  diatonum  vero  ab  ea  quai 
est  nete  hyperboleon,  eadem  vero  FF  erit  in  chro- 
matico  genere  trite  hyperboleon  chromatica.  In  en- 
harmonio  vero  parancte  hyperbuleon  enliarmonios, 
quod  facilius  agnoscetur  cur  eveniat,  cum  trium  ge- 
nerum  tria  prima  tetrachorda  a  nete  byperboleon 
inchoantia  descripserimus.  Quoniam  vero  si  A  ses- 
quitertia  proportione  duas  sesquioctavas  abstulero, 
relmquitur  mihi  semitonium  minus,  sumo  tertiam 
ejus  quae  est  LL,  id  est  neten  hyperboleon,  et  sunt 
768.  Hos  eisdem  adjicio,  tient  mihi  3072.  Quorum 
est  I)D  nete  diezeugmenon  continens  ad  triten  hy- 
perboleon  semitonium  minus.  Nam  quoniam  nete 
diezeugmenon  ad  neten  hyperboleon  diatessaron 
contiuetconsonantiam,  trite  autem  hyperboleon  dia- 
tonos  c  ab  ea  ditonum  distat,  relinquitur  spatium  ^ 
quod  est  inter  neten  diezeugmenon  et  triteu  hyper- 
holeon  semitonii  minoris. 


tonis,  si  distantiam  paranetes  hyporboleon  et  netes 
hyperboleon  diatonici  generis  sumpserimus,  ejusque 
dimidium  paranete  hyperboleon,  quae  est  diatonici 
generis,  apponamus,  babebimus  numerum  tribus  se- 
mitoniisab  hyperboleon  nete  distanlcm,  et  erit  haec 
in  cbromatico  genere  parancte  byperboleon.  Aufero 
igiturdc  2.">!)2,  id  est  de  paranete  hypsrboleon  dia- 
tonici  generis  2301-,  id  est  nete  hyperboleon,  relin- 
quuntur  mihi  288,  hos  divido,  erunt  mihi  M4,  eos- 
dem  adjiciam  2592,  id  est  paranete  byperboleon  dia- 
tonici  generis,  et  erunt  mihi  2736  :  hoec  erit  para- 
netc  hyperboleon  chromatica.  llursus  quoniam  trite 
hyperboleon,  vel  diatonica,  vel  chromatica,  duos  to- 
nos  distat  a  nete  hyperboleon,  et  in  enharmonio 
genere  paranete  hyperboleon  duobus  tonis  distat  ab 
ea  qua?  est  nete  hyperboleon'1  eadem  erit  in  enhar- 
monico  genere  paranete  hyperboleon,  quoe  est  in 
diatonico  vel  chromatico  trite  hyperboleon.  Sed  quo- 
niam  trite  hyperbolcon  diatonici  generiset  chroma- 
tici  ad  nete  diezeugmenon  minus  semitonium  ser- 
vant,  constat  autem  tetrachordum  enharmonii  gene- 
ris  ex  duobus  integris  tonis,  et  diesi,  ac  diesi,  qua: 
sunt  dimidia  spatia  semitonii  minoris,  distantiam 
eam  quse  est  inter  neten  diezeugmenon  et  paranetem 
hyperboleon  enharmonium  sumo;  sed  quoniam  nete 
diezeugmenon  cst  3072,  paranete  autem  hyperboleon 
enharmonios  2916,  horum  distantia  erit  to6,  horum 
sumo  dimidiam  partem,  qui  sunt78.  Hos  adjicio2916, 
fient  2994,  haec  erit  E  E  trite  hyperboleon  enbarmo- 
nios  ;  descriptum  est  igitur  secundum  tria  genera  te- 
trachordum  quod  est  hyperboieon,  cujus  formam 
subter  adjecimus. 


tmiu:  "fifo    \'Jiniis   f«f<l     ) 


D 


Quoniam  igitur  tetrachordum  hyperboleon  diatonici 
generis  explevimus,  nunc  chromatici  et  enharmonii 
tetrachorda  supplenda  sunt  hoc  modo  :  quoniam 
enim  paranete  hyperboleon  ad  neten  hyperboleon  in 
diatonico  quidem  genere  tono  distat,  in  chromatico 
vero  tribus  semitoniis,  in   enharmonio  vero    duobus 

*  Extulero.  &  Non  leguntur.  o  Ad  neten  hyperboleon-  i  Non  habetur 
Patrol.  LXIII. 


40 


1239 


AN.  MANL.  SEV.  BOETll 


1260 


TJ 

D             f 

T" 

BD 

EE      1  NN 

IL 

307  _ 

V9>4-        1  291(3 

2J»7 

\d_/u>         ADiep         A      D 


uo.to/11 


Tetrachordos  hyperboleon. 

Nete  hyper-  Nete  hyper-  Nete  hyper- 

boleou.  boleba.  boleon. 


B 


z  2 

CT 

—  - 

<h 
m  ® 

co 

-  E 
H  = 
<•  = 


x 


0 

2304 

|  -          2304        B 

-  ■- 

=  E                         t 

3  a 

I  E 

-- 
— 
p 

•-   - 
.2  E-i 

2§ 
--- 

E 

— 

— 

_      £ 

c 

0 

2692 

— 

r/l 

- 

. 

_  s               ^ 

H                                   3 

- 

Paranote 

= 

1 

u 

0 

hyperbol. 

§              2736          * 

■  —    OG                                         - 

r 

-  -  Paranete  bv-  m 

5 

1 1    perbo1-    | 

:            2916         - 

2916 

2916 

s 

__                                                           Q 

Ji 

__ 

- 

3 

Paranete 

Tritehyper- 

.2  m  Trite  hyper-.s 

hvperbol. 

5   = 

boleou 

g  E       bolebu       — 

3994 

=    E 
'■ 

3072 

§  ~          3072         | 

Trite  byper- 
boleon 

_. 

=                       5 

3072 

Nete  diezeug- 

Netediezeiig- 

NeieUiezeug- 

mea. 

inen. 

oieu. 

Genus  diato- 

Chromati- 

Enharinoni- 

nicuin. 

cuin. 

cum 

'-.     -    ~ 


c-    _ 


Quce  hic  late  tribus  figuris  dicuutur,  hac  unica  perspica- 
eius  conspicis. 

CAPUT  VI. 
Uatio  superius  digestae  descriptionis. 
Tria  igitur  tetrachorda  tali  nobis  ratione  descri- 
pta  sunt.  Tetrachordum  enim  omne  diatessaron  a  re- 
tinet  consonantiam.  lgiturnete  hyperboleon,  et  nete 
diezeugmenon  in  tribusgeneribus,  id  est,  vel  in  dia- 
tono,  vel  in  chromate,  vel  in  enharmonio  diatessa- 
ron  continent  symphoniam.  Diatessaron  autem  con- 
sonantia  constat  duobus  tonis  et  semitonio  minore. 
Id  hoc  modo  per  tria  genera  in  b  supradictis  tetra- 
chordis  divisum  est.  In  diatonico  enim  genere  quod 
est  primum  paranete  hyperboleon,  id  est  2592,  ad 
neten  hyperboleon,  id  est  2301-,  obtinet  distantiam 
tonum,quod  tali  notulainscripsimus  T.  Rursus  trite 
hyperboleon  diatonici  generis,  qua  -  2916,  ad  pa- 
raneten  byperboleou  diatonici  generis,  quas  esl  23 
rursus  obtinet  differentiam  quam  -iinili  nota  insigni- 

e 

vimnsT.  Ne  em  riiezeugnienon  ad  trite   byper- 

boleon,  id  est  3072  .i'l  2916,  semitonium  refert,  qnod 
tali  notula  signavimus  1  :  hocesttotum  spatiumnetes 
diezeugmenon,  et  netes  hyperboleon  duorum   tono- 

»  Rcsonat.    _    Suprascriptis.    c   Qui.    <*  Facuitas. 


A  rum  ac  semitonii.  Sed  idem  duo  toni  ac  semitonium 
in  chromatico  genere  hac  ratione  divisi  sunt.  Secun- 
dum  enim  genus,  quod  est  chromaticum,  hoc  modo 
descriptum  est :  paranete  enim  chromatice  hyperbo- 
leon,  quee  est  2736,  ad  neten  hyperbole.m,  quae  est 
2304  comparata,  continet  spatium  paranetes  hyper- 
boleon  diatonici  generis  ad  neten  hyperboleon  cquod 
est  unus  tonus,  id  est,  duo  semitoma  majus  ac  mi- 
nus,  et  divisum  rursus  spatium  paranetes  hyperbo- 
leon  diatonici,  ad  netes  hyperboleon.  ha  euim  fa- 
ctum  est,  qui  est  dimidius  tonus,  sed  non  integre, 
quia  (ut  supra  uberrime  monstratum  est)  non  potest 
tonus  m  duo  aequa  partiri.  Consignabimus  igitur  hoc 
spatium  trium  ^emitoniorum,    id  est  toni  ac  semito- 

z    z    z 

nii,  hoc  modo.  111  Rursus  paranete  hyperboleon 
chromatica  ad  tnten  hyperboleon  retinet  partem 
toni,  id  est  semitonmm,  quod  reliquum  fuit  ex  duo- 
bus  tonis  qui  continuenturinter  triten  hyperboleon 
diatonicam,  et  neten  byperboleon.  Subtractis  vero 
quatuor  semitoniis,  reliquum  es  toto  tetrachordo 
spatium  semitonii  est,  quod  continetur  inter  neten 
diezeugmenon,  et  trite  hyperboleon.  Constat  igituret 
hoc  tetrachordum  es  duobus  tonis  ac  semitonio,  di- 
visum  in  uno  quideui  spatio  tribus  semitoniis.  In 
duobus  autem  spatiis,  duobus  semitoniis.  Tria  vero 
spatia  nervis  quatuor  continentur.  ln  enharmonio 
vero  genere  summa  est  id  pernoscendi  d  facilifas,  ab 
ea  euim  qua^  est  nete  hyperboleon,  id  est  2304,  pa- 
ranete  hyperboleon  enharmonios,  id  est  2916,  duos 
C  tonos  integros  distat,  quos  hoc  modo  notabimus  . 
Relinquitur  c  igitur  ex  totius  tetrachordi  duobus  to- 
nis  ac  semitonio  unum  quidem  semitonium  quod 
coutinetur  inter  neten  diezeugmenon  et  paraneten 
byperboleon  enharmonion.  Quod  scilicet  divisimus 
in  duasdieses  trite  hyperboleon  enharmonion.  Me- 
dia  interjecta.spatiumque  dieseos  hoc  mo.io  signa- 
vimus  o  ita  igitur  nobis  hyperboleon  tetrachordum 
descriptum  est.  Quo  peracto  ad  diezeugmeuon  tetra- 
chordum  veniamus.  Nec  immorandum  est  eisdem 
commemorationibus  in  cteteris.  Cum  ab  hac  descri- 
ptione  etiam  in  aliis  sumi  possit  exemplum. 

CAPUT  VII. 

D      Monochor.li  netarum  diezeugmenon  per  tria   genera 

partitio. 

N  s  igitur  diezeugmenon,  quae  est  3072,  si  dimi- 
dium  sumam.  erunt  1536.  Qui  eisdem  additi  tiunt 
S  quee  est  mese,  qu.un  O  littera  designa vimos ; 
quod  si  eisdem  netes  diezeugmenon,  id  est  DD.  sci- 
licet  3072,  auferam  tertiam  partem,  erunt  1024.  Qui 
eisdem  conjuncti  facient  4096  quae  vocabitur  para- 
mese,  X  littera  subuotata.  Nete  igiiur  diezeugme- 
non,  id  72,  ad  mesen,  id  est  'ni"s,  quoniam  in 

.quialtera  comparatione  consistit.  diapente  con-o- 
nabit  symphuniam.  Eadem  vero  nete  diezeusme- 
non,  id  e-t  3072,  ad  parameseu,  id  es:  1096,  quae  ad 
eam  in  sesquitertia  proportione  eomposita  est,  dia- 
tessaron  retinet  cousonantiam.  Si  igitur  ab  ea  quae 
est  nete  diezeugmenon  3072  octavam   auferam  par- 

e  Ycro. 


1261 


DE  MUSICA  LIB.  IV. 


1262 


tem,  id  est  384,  eisque  adjiciam,  fienl  3456,  eritque  A 
paranete  diezeugmenon  a  diatonos,  CC  litteris  per- 
notata,  ad  neten  diezeugmenon  obtinens  tonum.  Ab 
hac  vero  si  octavam  auferam  partem,  id  est  de  3486, 
qurc  est  432,  eosque  eidem  adjungam,  erunt  3888. 
Eritque  ea  Y  trite  diezeugmenon  diatonos.  Sed  quo- 
niam  nete  dizeugmenon  ad  paramesen  sesquiter- 
tiam  obtinebat  proportionem,  trite  autem  diezeu- 
gmenon  diatonos  a  nete  di/eugmenon  duos  tonos 
abest,  continebitur  inter  triten  diezeugmenon  et  pa- 
ramesen  semitonium  ininus.  Diatonicum  igitur  ge- 
nus,  in  hoc  quoque  tetrachordo  ac  pentachordo  ita 
expletum  est,  ut  tetrachordi  quidem  ejus,  quod 
est  netes  diezeugmenon  ad  paramesen,  diatessaron 
consonantia  sit.  Pentachordi  vero  ejus  quod  est  ne-  „ 
tes  diezeugmenon  ad  mesen,  diapente  sit  conso- 
nanlia. 


vero  chromaticam,  id  cst  ;>888,  snmitonium  reli- 
qui.m  ab  eo  lono,  quod  divisum  est  inter  paraneten 
dialonon  cliezeugmenon,  et  triten  diatonon  diezeu- 
gmenon,  et  sit  reliquum  aliud  ex  tetracliordo  semi- 
toniiim  inter  triten  diezeugmenon  chromaticam  et 
paramesen,  quod  scilicet  ex  diatessaron  consonantia 
relinquitur,  ea  quee  est  inter  neten  diezeugmenon  et 
paramesen  subtractis  duobus  tonis,  quod  nete  diezeu- 
guicnon  chromatica,  et  trite  diezeugmenon  chroma- 
tica  continebant.  Quae  autem  in  diatonico  genere 
trile  diezeugmenon  diatonica  est.  In  chromatico  au- 
tem  diezeugmenon  chromatica,  ea  in  enharmonio 
genere  paranete  diezeugmenon  enharmonios  dicitur, 
integros  enim  duos  tonos  distat  ab  ea  quac  est  nete 
diezeugmenon  et  notetur  AA.  Et  intcr  neten  diezeu- 
gmenon  et  paraneten  enharmonion  diezeugmenon 
nulla  interest  chorda,  atque  ideo  paranetes  vocabulo 
nuncupatur.  Semitonium  vero  quod  est  inter  para- 
neten  enharmonion  diezeugmenon  et  paramesen,  id 
est  inter  AA  et  X  hac  ratione  partimur,  utfiant  duse 
dieses.  Sumo  differentiam  paranetes  enharmonii  die- 
zeugmenon  et  parameses,  id  est  3888  et  4090,  ea  est 
208,  hanc  divido,  lient  10*,  hos  appono  3888,  fient 
3992.  Ea  erit  trite  diezeugmenon  enharmonios  Z  lit- 
tera  pernotata.  Hujus  igitur  tetrachordi  per  tria  ge- 
nera  descriptionem  subter  adjeci,  superiusque  dis- 
positum  hyperboleon  tetrachordum  aggregavi,  uti 
esset  utrorumque  una  descriptio,  et  paulatim  juncta 
dispositionis  totius  forma  consurgeret. 


1) 


3 
O 

.a 
o 

CO 

■~ 
<u 


Enharmonium  vero  atque  chromaticum  genus  hac 
ratione  texemus  :  Sumo  distantiam  netes  et  para- 
netes  diezeugmenon  diatoni,  id  est  3072  et  3456,  est 
eorum  differeutia  384;  hanc  divido,  erunt  192;  hanc 
si  sumam  et  ei  quoe  est  paranete  diezeugmenon  dia- 
tonos  adjungam,  id  est  3456,  fient  3648,  heec  erit 
paranete  dizeugmenon  chromatica,  BB  geminatis 
litteris  adnotata  *>  distans  nete  diezeugmenon  tono  et 
semitonio,  id  est  tribus  semitoniis,  continens  ad  tri- 
ten  diezeugmenon  dudum  quidem  diatonicam.  Nunc 


-  I  ^^        !  ,2  9t  g    I  2.7  ">t 
^  lfl.eWii.-ivm.tn.      |HeiTuloruUrtn|  frailbr  mifn 


Diatessaron  iu  tribus  generibus. 


a  Diatonos  duabus  CC  litteris.    b  Distans  a  nete. 


I2<;:< 


AN.   MANL.  SEV.   BOETII. 


1264 


B 


CAPUT   VIII. 

Monochordi  netarum  synemmenon  per  tria  genera 
partitio. 

Duo  quidem  tetrachorda  quse  sibimet  quidem  con- 
juncta  sunt,  a  mese  vero  disjuncta,  trium  generum 
snperiordescriptio,  quemadmodum  locarentur  osten- 
dit.  Nunc  ad  a  aliud  tetrachordum  veniendum  est, 
quod  synemmenon  vocatur,  quod  junctum  est  ei  quae 
est  mese.  Quoniam  enim  inter  neten  diezeugmenon 
et  mesen  diapente  consonantiam  esse  praediximus, 
est  autem  diapente  consonantia  trium  tonorum  ac 
semitonii.  Tres  vero  sunt  toni  in  hoc  pentachordo, 
quorum  unus  quidem  netes  diezeugmenon  ad  para- 
neten  diezeugmenon  diatonon.  Alter  vero  paranetes 
diezeugmenon  •>  diatonon  ad  triten  diezeugmenon 
diatonon.  Tertius  autem  parameses  ad  mesen,  reli- 
quumque  semitonium  trites  diezeugmenon  diatoni  ad 
paramesen,  quoniamque  netes  diezeugmenon  et  pa- 
rameses  tetrachordum  ab  ea  qiiEe  est  mese,  eo  tono 
disjunctum  est,  quod  est  inter  paramesen  ac  mesen. 
Si  ex  eo  pentachordo,  quod  est  a  nete  dizeugmenon 
ad  mesen,  unum  abstulerimus  tonum,  eum  scilicet 
(jui  continetur  inter  neten  diezeugmenon  et  parane- 
ten  diezeugmenon  diatonon,  poterimis  aliud  tetra- 
chordum  ad  mesen  jungere,  ut  fiat  synemmenon. 
quod  est  conjunctum  hoc  modo.  c  Nam  quoniam  pa- 
ranetes  diezeugmenon  diatoni,  quae  est  CC,  nume- 
rus  est  3456,  horum  tertia  eisdem  addita  faciet  me- 
sen.  Hic  d  ergo  numerus  in  diezeugmenon  tetrachor- 


A  do  CC  litteris  adnotatus,  tono  distabat  a  nete  die- 
zeugmenon  in  genere  diatonico,  et  paranete  diezeu- 
gmenon  diatonos  vocabalur,  in  synemmenon  autem 
tetrachordo,  id  est,  conjunctarum  sit  nete  synemme- 
non  in  tribus  generibusconstituta  V  littera  pernotata, 
et  ab  ea  octava  pars  auferatur  quae  est  432  eisque 
apponatur,  fient  5888  quae  est  paranete  synemmenon 
et  T  e  littera  pernotata.  Hujus  pars  sumatur  octava 
ea  qua?  est  486;  haec  summa  si  eisdem,  quorum  octa- 
va  est,  aggregetur,  fient  4374,  quse  est  trite  synem- 
menon  diatonos,  id  est,  E.  Sed  quoniam  nete  synem- 
menon  ad  mesen,  id  est  3456  ad  4608,  sesquitertiam 
obtinet  proportionem  quae  est  diatessaron,  trite  au- 
tem  synemmenon,  ad  netem  synemmenon,  id  est 
4374  ad  3456,  duorum  tonorum  obtinet  proportio- 
nem,  relinquitur  trites  syuemmenon  diatoni  ad  me- 
sen  proportio  semitonii,  et  conjunctum  est  hoc  te- 
trachordum  cum  mese,  atque  ideo  synemmenon  qua- 
si  continuum  et  conjunctum  vocatur.  Et  diatonici 
quidem  generis  hoc  modo  est  facta  proportio.  Chro- 
matici  vero  talis  divisio  est  :  sumo  netes  synemme- 
non  et  paranetes  synemmenon  diatonici,  id  est  3456 
et  3888  differentiam,  ea  est  432 ;  hanc  si  divido  ut 
semitonium  fiat,  fiunt  216;  hanc  adjicio  ad  3888  ut 
tria  semitoniafiant,  erunt  414,  quae  est  paranete  sy- 
nemmenon  chromatica,  cui  littera  S  superapposita 
est.  Ab  hac  igitur,  id  est,  paranete  synemmenon 
chromatica,  ad  triten  synemmenon  prius  quidem  dia- 
tonicam,  nunc  vero  chronicam  semitonium  est.  A  qua 

C  trite  synemmenon  chromatica  usque  mesen  aliud  se- 
mitonium  reperitur.  Sed  quoniam  a  nete  synemme- 
non  usque  ad  triten  synemmenon  diatonicam  vel 
chromaticam  duo  toni  sunt,  quae  est  in  diatonico  vel 
chromatico  generibus  trite  synemmenon  diatonos  vel 
chromatica,  eadem  in  genere  enharmonio  paranete 
svnemmenon  enharmonios  est,  habens  summam 
i374,  quse  sit  R,  A,  qua  usque  ad  meson  semitonium 
est,  hoc  partior  in  duas  dieses  hoc  modo  :  Sumo  dif- 
ferentiam  paranetes  synemmenon  enharmonii  et  me- 
ses,  id  est  4374  et  4608,  f  facit  234;  hanc  divido, 
tient  117;  hanc  adjicio  paranete  synemmenon  en- 
harmonios,  id  est  4374,  fient  4491,  quoe  P  littera 
pernotatur,  et  sit  ea  trite  synemmenon  enharmonios. 
Eritque  semitonium  quod  continetur  inter  paraneten 
synemmenon  enharmonion  et  mesen,  id  est  inter 
4374  et  4608,  divisum  per  triten  synemmenon  en- 
harmonion  s  eam,  scilicet  quae  est  1491.  Quocirca 
hujus  quoque  tetrachordi  expedita  ratio  est.  Nunc 
autem  facienda  est  descriptio,  juncta  tamen  cum  cae- 
teris  h  tetrachordis,  id  est  hyperboleon  ac  diezeu- 
gmenon,  ut  paulatim  fiat  descriptionis  rata  pro- 
gressio. 


lllwl. 


I'  Diatoni.    <=  Non  habctur.    J  Igitur.    "  Xon  leguntur.    l  Ea  est.    s  Ea.    h  Xon  kgitur. 


1263 


_  licmitomum  inliiu- 


I)E  MUSICA  LIB.  IV. 

T  To,.t><»  *     lomu 


1266 


I  _ 


ro 

o 


1608 
f 


3  rr> 
ro 
_  ■/> 

3 


4374 

o 

T 


_  -o 

ro  — 

zz  _ 

-  - 

_  O 

B  c 

_  n 


5888 

o 

X 


2! 

f0 

3       ra 

3 

i 


r>  i.">0 


llciniinniuin  i.iinus 


llfiniioniiiiii  S  maius 


Tria   hcmiloniu 


ra 
t/> 
ra 


4608 


o 

1 


>H 

■i 

4374 

9    "0 

ro 

B  <5 

c   i 

""      C_ 

T 

3 

1 

"7 

_  6J 

ro        -i 
3       * 


-ilul 

o    o    o 

TTT 


5? 

ro 

3      S 

ra 


3456 


Diesis  V 


Die.sis   K 


!  .!!  iiilllS 


5_ 

fB 

n 


46C8 


BS    ll91 

S    CD 
O 
3    c/> 

S  _ 

°  ro     D 


4374 


._    | 


2! 

3      | 
n 

g     «2 

n 

9 


3136 


o 
g 

o 
B 

3 


o 
E 


o 
E 

_ 


R 


o 

E. 
c' 

9 


cc 


1)1) 


KF 


NN 


II. 


4608 

_ 

fO 

ra         f 


_?    4096 


_ 
3 
ro 

C/l 

re 


T 


1  v  3888 

Oq   — 

3  B 

re  _      e 

=  »     T 

3  ' 


H  - 

3  "^ 

C     _ 

5156 

. 

B    - 

— 

0 

_    _ 

T 

-    _i 

—   o 
i 

|    "'072 


o  .. 
3  ro 


ro       T 

8) 


_=■   2916 

c    « 


__ 


I 


T 


-3 

_  "    ___ 

ft     _         -''      - 

z.  = 
g_ 


ra 


2 

_?. 

£-5 

""  ro 


«01     s 


t_ 


— ■                                   —   re                                  W  |  <<  I 

i  i ' 

Tonus       |  H  milnni  ru  j       Tonus  Tonus       |_ Hemilonium |       Tonus       |       Tonus 

_  __  __..  _  | 


II! 


_ 

_ 

re 

Vt 

ra 


4036 


_  T;  3S88 

tT5    _■ 

3  fl 
2  a. 

_    _ 

c  ra        ' 


-3 

N     _ 

ra  -, 
_  _ 

36 „ 

cre  = 

_  ro 

ra  n 

o  (■•  n 

E  — 

TT  l 

-  S 

3|    3072 

—   o 

O    yi  O 

3-0         T 

c 

05 


3-  2916 


27:6 


_  _ 
2-2 

f„    ft        O  O   A 

§  _.  TTT 


_-_:'   2304 
c  ra 
ra"_- 

ra 
i 


ra  o  0/.0  ranoro  Ouio  c__o  cra     ",0,,0,  2-; 

g       T  gf    t  |_TT1'        =S     T  =»     T  I-.TTT        ~]| 

=J :_________[ V        _        r L_ 

1 0'ius      |  Hemit.  minns|  Hemil.  maius|  Tria  liemilon.  |  Uemit.  iiiinu>|  Hemit.  majus \ Tria hemiton. { 
_Z_  "~       A\  j  |  KK       _____      \\  I  "  1  T 

>-;  -i  5       u  •>  ^    i^)  "o        _  ^„  ~T' 


H  oi 

_ 

•^    _■ 

=      _5 

ra   _s 

CO 

c  os 

_  _ 

ra 
rsj 

>^    o 
' 

—  0_ 

3  S 

o  _ 

s  ro 


„88 


n    o 

T  T 


_ 

5* 

_     l-S 

ra 

—    cc 
t    _ 

<?     o 

c  -' 

■^. 

-    ti 

— ■    ,_ 

o 

x 

_.  ro 

"    * 

o7 
"_         _ 

5    i 

cr  _ 
2.  _ 
o       ra 


2916 


n    n 

T  T 


__   2304 

ra  — 

ro 
/ 


_■ 


9 
5» 


P3 

3 

1 


Tonus  i)i<'s\  Oi"si-: 


l)i'n  ins 


Diesis  DiPS' 


Di  onns 


Dinpns  n  luiins  iii-'i.iiili_duuriiin  letrachordnrnm,  iiila  rlif/.engmpnon  et  li\nerho'eoTi  i  i  iriims  nrodulandi  eeneribus 
0nani]iinm  cx  di  oluis  leirarhnrri  s  n  n  um  rlixlinicssnrnn,  nl  innc  lamen  lonus  ,;nnosilU"'  cst.  Qui  €31  (iui(iL'm  a  paramts# 
»■'  mcsen  r_«o  »orsp  Ji.iantiae  duiilr.  er,t,  ul  i>l  psruotulnr  facillinm 


CAPUT  IX. 

Monochordi  meson  pcr  tria  gcncra  partitio. 

Ex  his  igitur  quee  praedicta   sunt,    in  cceteris  non 
arbitror  diutius  labor_ndum  esse.    Ad   horum  enim 
exemplar    etiam    reliqua    tetrachorda   meson   atque 
hypaton  texends.  sunt.  Ac  primum  quidem  diatonici 
generis  meson  tetrachordon  hoc  ordine  describemus. 
Meses  enim  quae    est   0  1608  sumo  tertiam  partem, 
ea  est    io36  ;  hanc    eidem  copulo,  iieut  6 144,  ea  sit 
H   hypate  meson    diatessaron  ad    mesen    continens 
consonantiam,  ha?c  duobus  tonis  ac  semitonio  ita  di- 
viditur:   Sumo    enim  mcses,    id  est  4608,   octavam 
partem,  quoe  est  376  ;  hanc  eidem  adjungo,  tientol84, 
ea   est  lichanos   meson   diatonos,   id   est    M.   Cujus 
■  interim  pars  b  sumitur  octava,  ea  est  648  ;  hanc  ei- 
dem  adjungo,  fient  5832.  Ea  sit  I  parbypate  meson 
diatonos  tonum  obtinens  ad  lichanon  meson  diato- 
non,    duobus  autem  tonis  distans  a  mese.  Relinqui- 
tur  igitur  semitonium  inter  hypaten  meson  diatonon 
« Iterum.    b  Sumatur.    c  Eamdem. 


A  et   parhypaton  meson   diatonon    constitutum,    id  es 
inter  6164  et  5832.  Idem  vero   tetrachordum  meses 
atque  hypates  meson   in  chromatico  genere  tali  ra- 
tione   partimur.  Sumo    meses   difFerentiam  ad  licha- 
non    meson    diatonon,  id  est  4608  ad   5184,   ea  est 
576  ;  hanc  dimidiam  partior,  fient  288  ;  °  eadem  ad- 
jicio  numero  majori,   id  est  5184,  lient  5472.  qnae  fit 
N  lichanos  meson  chromatice.   Relinquuntur  igilur 
duo  semitonia,  unum  inter  lichanon  mesen  chroma- 
ticen  et  parhypaten  mesori  chromaticen,  id  est  inler 
5472    et    5832,    et    aliud     inter     parhypate    mesou 
chromaticen   et  hypaten    meson,    id   est  inter   5832 
et  6144.   Enharmonium   vero  genus    hoc  modo  divi- 
dimus,  quoniam  ea  quaj  erat  ptahypate  meson  diato- 
nos,  vel  ea   qua?  erat  parhypate   meson  chxomatice, 
B  duos  tonos  distahat  a  mese  oblinens  numerum  5832, 
ea  in  enharmonio  generc   erit  lichanos   meson   en- 
harmonios,  L  littera  pernotata,  duos  nihilominus  ad 
mesen  obtinens  tonos.  Reliquum  igitur  semitonium 


1265 


DE  HOSICA  LIB.  IV. 


1266 


quod  est  inter  lichanos   meson  enharmonion  et  hy-  A  inier  1  ychanon  meson  enharmonion  et  parhypate  me- 

__  .  .. __.r.  i  _•  i  *  *___*__l "on-»     .i     urinn        _i    : a 


paten  meson,  id  est  inter  5832  et  6144,  in  duas  die- 
ses  hoc  modo  dividimus.  Aufero  differentiam  5832 
ad  6144,  ea  est  312  :  hanc  dimidiam  partior,  fient- 
156  ;  hanc  ad  5832  jungo,  fient  5888  ;  et  hsec  sit  K 
parhypate  meson  enharmonios.  Duee  vero  sunt  dieses 


son  enharmonion,  id  est  inter  5832  et  5988,  et  inter 
parhypaten  meson  enrarmonion  et  hypaten  meson, 
id  est  inter  5988  et  614  4.  Divisum  est  igitur  ineson 
tetrachordon.  Quod  ita  in  descriptione  ponatur,  ut 
superius  descriptis  tetrachordis  aggregetur. 


H                    I 

M                  O 

E 

1 

V 

-Z    .144 

o.    P 

t_                ° 

B          T 

cs          * 

■ 

-  =f  5832 

cb  cf 

§  |       ° 

cs 

c  £  5184 

-   _- 
_;  p 

£  =         o 

Dg       T 

g     4608 

cb 

ft              0 

T 

d  5  4374 

C  cs 

CB    -j, 
C*< 

C  D        o 

P  g     _ 

|  |  3SSS 
B  o 

J^     _]             0 

o »      T 

£  5"  3456 

P  '< 

O 

p* 

o 
a 

a' 

3 

o 

■5 
o 

3 

03 
=>' 

s 
3 

i-l 

D 
_— 

s 
"J 

3 
o 
s_ 

s' 

3 

Hemit.  minus  |       Tonus             Tonus       |  Hemit.  minus  |  T 

onus       |    Tonus 

1 

1 

_    6144 

c_    _: 
0°         o 

B      T 

cs 
l 

B  |  5832 

cb  tf 

B  £  3472 

co  — 

CC    p 

2  3     ooo 

c  g   TTT 

4608 
re 

T 

p  ?•  4374 

CB      -; 

£<< 

£   3         0 

C  cs        f 

B      * 

c  "= 
|S  4)04 

-  r 

c  rs 

2  ~7  o  o  o 

g  3.-TTT 

r  |  3456 

2  ■ 
-  '■< 

Hemit  miuus  |  Hem.  maj.  |   Tria  hemit.    |  Hemit.  minus  |  Hem.  maj.  |  Tria  hemit. 

K 

L                  1 

1 

*2  ?g 

"O  *■     ~  oo 

g.  *■  ^  x 

CB    ~i     •      |_i 

B  -  ■  BS 

E     ~             3832 

<&          -— ■ » 
CD            ~ 

g         g                             00 

c     o               TT 

DD 

C- 

03 

'      — 

cs   O 
5' 

3-S- 

'J- 

=  r 

cs   — • 

5? 

cs       p 

B    2 

B   § 

CB          O 

5    » 
2     m 

4374 

0    0 

TT 

z 

E  1  3456 

CB    o. 

E<< 

c  a 

C    CB 

B 

Diesis  Diesis 

Ditonu»              Diesis  Diesis             Ditonus 

_ 

Y                     CC                    DD 

FF                  N.\- 

LL 

4608 

3 

ro        * 
> 

g    4096 
_j' 

=           o 

I  _T   3883 

K    =•' 
~    —         O 
£    ?          T 

-  7 

l  2    3136 

-i;   = 
ft  "B          0 

|  =:      - 

2 

_  |    5072 

=;  =' 

O   n         f 

=  2     T 

_E:  2916 

-  c; 

g^       „ 

=  =      T 

—3 
1 

_  1    2592 

_r  I         o 

_.  --     T 

a 
_L/_ 

=  "s 
-s 
1 

2304  ' 

f               j 

|  H  mil.min.J       Tonus              Touus       1  Heiriilooiiim |       Toims       |      Tornis 

! 
i 

;                     bb 

! 

4603 
1     3 
i     ro 

°     i 

_T    4036 

ED 

tr 

cT        T 

1  v  3888 

=  -s 

^    _L         ° 

_:    Br 

o  cs 

1  s    36is 

~   r 
®  <J      o  r-  o 

5  -  TT 1 

-  * 

3? 

...  5    3072 

S  o. 

5   a.          0 

=  2      T 

i 

-t-   2916 

o_S       o 

=  =      T 

-TJ 
1 

"S  'jl    2736 

M_   — 

c_  _ 

-    ~      n  o  « 

=  _  JTT 

t 

2» 

c  ft 

=  < 

a  "3 
cs 
— . 
i 

2304 

i 

|Hemit.  minus|Hemil. maius|  Tria  liennton.|  Hemit 

.  minus | Hem it.  maiu>}Triahemiton.  j 

1       : 

5 

AA                                       EE                  > 

■\       i                l 

4608 

1  *%  T 

_r 

r    c; 
£-  ~ 

*"3       _" 

n    rs 

1      3            5888 

BC          S 

3      £ 

a        o                  oo 

g     o.            T  T 

=       rs 

5.    __ 

ft    = 

ft   ti 

e 

5"  ~ 

-  — 

_  #- 

•^ 

s    S 

3-  ? 

1      s           2916 

2.     ?- 

CS            ft                        0     0 

§      -           TT 

i 

__: 

_L  " 
fs  ,~ ■ 

-  i. 

Ml 
1 

2304 

1        Tnnns 

Di**QW 

nip^i^ 

Dit< 

inus 

Dies  s 

Diesis 

Di- 

onns 

= 


E3 


3 

9 


rs 

_ 


CAPUT  X. 

Monochordi  hypaton  pcr  tria  genera  partitio,  et  totius 

dispositio  descriptionis . 

Nunc  vero  bypaton  tetrachordum  per  tria  genera 
dividendum  est.  Sumo  hypates  meson,  id  est  6 14i  : 
dimidiam  partem,  quse  sit  3072,  hanc  eidem  si  ad- 
jecero,  iient  9216,  quee  est  proslambanomenos  ad 
hypaten  meson  diapente  consonantiam  servans.  Ejus- 
dem  autem  hypaten  meson  a  61o_.  Siauferam  tertiam 
partem  quae  est  2048  eidemque  adjecero,  iient  8192. 
Et  Ikec  est  B  hypate  hypaton,  Igitur  hypaten  meson 
ad  proslambanomenon  diapente  est  consonantia,  ad 
hypaten    vero    hypaton    diatessaron.  Ab   hac  igitur 


B  hypate  meson,  id  est  G14i,  pars  auferatur  octava. 
erunt  768  ;  hanc  eisdem  si  quis  adjungat,  iient  0912. 
Quce  est  E  lychanos  hypaton  diatonos  ad  hypaten 
meson  toni  obtinens  proportionem.  Rursus  de  6^12. 
pars  auferatur  octava,  erunt  864  ;  hoc  si  eisdem  co- 
puletur,  fient  7776,  quae  e.t  C  parhypate  hypaton, 
diatonos  ad  lichanon  hypaton  diatonon  toni,  ad  hy- 
paten  meson  duorum  tonorum  distantiam  servans. 
Relinquitur  igitur  semitonium  inter  parhypaten  hy- 
paton  diatonon  et  hypaten  hypaton,  id  est  inter  7776 
et  8192,  et  diatonici  quidem  generis  hypaton  tale 
tetrachordum  est,  chromaticum  vero  tali  ratione  di- 
vidimus.  Samo  enim  differentiam  hypaten  meson,  et 


-  6144. 


1269 


UE  MUSICA  I.lli.  IV. 


127«» 


ejus  quae  cst   lichanos  hypalon  diatonos,  id  est  6144  A  harmonion  et  hypaten  hypaton,   id  est  inter  7770  et 


et  6912,  ea  est  708 ;  hanc  dimidiam  partior  ut  duo 
efiiciam  semilonia,  fient  384:  hanc  adjicio  6912  ut 
tria  semitonia  tiant,  erunt  7296  :  bsec  erit  F  licha- 
nos  hypaton  chromatice  ab  ea  qusp  est  bypate  meson 
tribus  semitoniis  distans.  Relinquuntur  ergoduo  se- 
mitonia,  unum  quidem  Luter  licbanos  bypaton  chro- 
maticen  et  parbypaten  hypaton  chroraaticen,  id  est 
inter  7296  et  7770.  Aliud  vero  inter  parbypaten  hy- 
paton  chromatice  ol  hypaten  hypaton,  id  est  inter 
7776et  8192.  Restat  enharmonium  genus,  cujus  ad 
superius  exemplar  talis  divisio  est.  Quoniam  enim 
parbypate  hypaton  diatonos  vcl  parhypate  bypaton 
chromatice,  qua  7770  unitatibus  insignita  est,    duo- 


i>  inlor  8192,  hoc  in  duas  diesos  it.i  dividimua.  Sumo 
differentiam  ejus  quae  est  lichanos  hypaton  enbar- 
monios,  et  hypaten  hypaton,  id  est7776  et  8192,  ea 
est  H6 ;  hujus  dimidiam  sumo,  sunl  208;hanc  ad- 
jicio  7776,  ttent  °  7984  quee  sil  l»  parhypate  hypaton 
enharmonios.  Sunt  igitur  duae  dieses :  una  quidem 
qus3  est  inter  lichanon  bypaton  enharmonion  et  par- 
hypaten  hypaton  enharmonion,  id  est  inter  7770,  et 
7984  ;  altera  vero  quae  est  inter  parhypaten  liypa- 
ton  enharmonion,  et  hypaten  bypatun,  id  est  inter 
7984  et  8102.  Touus  vero  ultimus  inter  proslamba- 
nomonon  ot  hypaten  hypaton,  id  ost  inler  0210  et 
8102,  continetur.  Uivisum  est  igitur  hypaton  totra- 


bus  tonis  distat  ab  ea  quaj  est  hypate  meson,  eadem  r>  cbordum  secundum  tria  genera  diatouicum  chroma- 


erit  in  genero  enbarmonio  licbanos  bypaton  enbar- 
monios,  quao  ab  bypato  meson  duobus  integris  a  dif- 
ferant  tonis.  Restat  igitur  ex  diatessaron  consonan- 
tia  semitonium  quod  est  inter   iicbanos  bypaton  en- 


ticum  enbarmonion.  Quod  si  superioribus  tetracbor- 
dis  byporboieon  diozeugmenon  syncmmenon  meson 
adjungatur,  (it  integra  perfoctaque  doscriptio  divisi 
per  omnia  monocbordi  regularis. 


Tetrachordos  hypaton 
Uiatonicae 


Tetrachorclos  hypaton 
Cbrouiaticum 


Tetraehordos  hypaton 
Enharniouicum 


Tetrachordos  meson 
Uiatonicaa 


Tetrachordos  meson 
Chromaticum 


Tetrachordos  meson 
Enharmonicum 


Tetrachordos  synemmenon 
Diatouicse 


Tetrachordos  synemmeuon 
Chromaticum 


Tetrachordos  synemmenon 
Enharmonicum 


Tetrachordos  diezeugmenon 
Diatonicum 

a  Distat.    b  Xon  legitur. 


Diatonicum 

Proslambanomeuos 

A 

9216 

Ilypate  hypaton 

B 

8192 

Parhypate  hypaton 
Lichanos  hvpalon 

C 
E 

777G 
G912 

llypate  meson 

B 

6144 

Chromaticun 

l 

Hyppate  hypaton 
Parhypate  hypaton 

G 
C 

8192 
7776 

Lichanos  hypaton 

E 

7296 

Uypate  mesou 

E 

6144 

Enharmoniu 

m 

Hypate  hypaton 
Parhypate  hypaton 

B 
D 

8192 
798  4 

Lichanos  hypaton 
Hypate  meson 

F 
E 

7776 
6144 

Diatonicum 

Hypate  meson 
Parhypate  meson 

H 

6144 
G832 

Lichanoa  mesou 

M 

5194 

Mese 

O 

4608 

Chromaticun 

i 

Hypate  meson 
Parhypate  meson 

II 
1 

6144 
5832 

Lichauos  meson 

N 

5442 

Mese 

O 

4608 

Enharmoniui 

n 

Hypate  meson 
Parhypale  meson 

II 
K 

6144 
5988 

Lichauos  meson 

E 

5832 

Mese 

0 

40118 

Diatonicum 

Mese 

O 

4608 

Trite  synemmenon 

E 

4374 

Parauete  synemmeuon 

T 

38S8 

Nete  synemmenon 

Y 

3456 

Ohroinaticun 

i 

Mese 

O 

40  68 

Trite  synemmenon 

E 

4374 

Paranete  synemmenon 

S 

4014 

Nete  synemmeuou 

Y 

3456 

Enharmoniui 

n 

Mese 

O 

4069 

Trite   synemmenon 

P 

4491 

Parauete  synemmenon 

R 

4374 

Nete  synemmenon 

Y 

3456 

Diatonicum 

Paramese 

X 

4096 

Trite  diezeugmenon 

Y 

3888 

Paranete  diezeugmenon 

CC 

345G 

Nete  diezeugmenon 

DD 

372 

Tonus 

Hemitonium 
Tonus 
Touus 


Homitonium  miuus 
Hemitonium  majus 
Tria  hemitonia 


Diesis 
DKsis 
Ditonus 


Hemitonium  minus 

Touus 

Tonus 


Hemitonium  miuus 
Hemitonium  majus 
Tria  hemitouia 


Diesis 
Diesis 

Ditouus 


Hemitonium  minus 

Tonus 

Tonus 


Hemitonium 
Heaiitouium  majus 
Tria  hemitouia 


Diesis 
Diesis 
Ditonus 


Hemitonium 

Touus 

Tonus 


d 
o 

13 
c 

■=. 

m 
O 

"3 


H 


a 
o 

C/3 

a> 

3 

tn 

O 

-3 

£-. 
O 


a> 
fc-i 


c  9084. 


i271 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1272 


Tetraehordosdiezeugmenon 
Chrornaticum 


Tetrachordos  diezeugmenon 
Enharmonicum 


Tetrachordos  hyperholeon 
Diatonicum 


Tetrachordos  hyperboieon 
Chromaticum* 


Tetrarchordos  hyperboleon 
Enharmonicum 


Chromalicum 

Paramese  X 

Trite  diezeugmenon  Y 

Paranete  diezeugmenon  BB 

Nete  diezeugmenon  DD 

Enharmonium 
Paramese 

Trite  diezeugmenon 
Paranete  diezeugmenon 
Nete  diezeugmenon 

Diatonicum 

Nete  diezeugmenon 
Trite  hyperboleon 
Paranete  hyperboleon 
Nete  hyperboleon 

Chromaticum 

Nete  diezeugmenon  DD 

Trite  hyperboleon  FF 

Paranete  hyperboleon  KK 

Nete  hyperboleon  LL 

Enharmonium 

Nete  diezeugmenon  DD 

Trite  hyperboleon  EE 

Paranele  hyperboleon  NN 

Nete  hyperboleon  LL 


4096 

3888 

3648 

372 


X 

4096 

7. 

399 

AA 

388 

DD 

372 

DD 

372 

FF 

2916 

NN 

2592 

LL 

2034 

372 
2916 
2736 
2034 

372 
2994 
2916 
2034 


Hemitonium  minus 
Hemitonium  majus 
Tria  hemitonia 


Diesis 
Diesis 
Diesis 


Hemitonium  minus 

Tonus 
Tonus 


Hemitonium  minus 
Hemitonium  majus 
Tria  hemitonia 


Diesis 
Diesis 
Ditonus 


HENRIGI  GLAREANI  SPECULATIO. 

PLA.NA    MONOCHORDI    REGULARIS    PARTITIO    I.N   TRIDLS    GENERIBUS. 


Proslambanomeuos 
Hypate  hypaton 
§  Parhypate  hypaton 
Lichauos  hypaton 
Hypate  meson 


Hypate  hypaton 
J*3    Parhypate  hypaton 
^-  Lichanos  hypaton 

Hypate  meson 


Hypate  hypaton 
5  .4!   Parhypate  hypaton 
Lichanos  hypaton 
Hypate  meson 


Hypate  meson 
Parhypate  meson 
5  ,2^  Lichanos  meson 

q  <^; 

Mese 


'lypate  meson 
Parhypate  meson 
Lichanos  meson 
Mese 


Hypate  meson 
Parhypate  meson 
Lichanos  meson 
Mese 


9216 
819-2 
7776 
6912 
6144 

8192 

... 

7290 

tilii 


8192 
79S4 
7770 
6144 


6144 

5832 
51S4 
460S 


6144 

5832 

n 

i.iiiS 


514J 

5832 
4608 


Mese 

Trite  synemmenon 

Paranete  synemm. 

"■  ^  Nete  synemmenon 

Mese 

2  £    Trite  synemmenon 
1*3   I 
_fc  *2~  Paranete  svnemm. 

"3  «£  LT 

Nete  svnemmenon 


Mese 
>-  sa    Trite  svnemmenon 
i=  JL   Paranete  svnemm. 

Nete  svnemmenon 


38S^ 

460S 
4104 

1491 
3456 


Nete  diezeusmeuon 


Trite  hyperboleon 
Paranete  hyperbol. 
Nete  hyperboleon 

Nete  diezeugmenon 
j£i    Trite  hyperboleon 
Paranete  hyperbol. 
Nete  hyperboleon 


Nete  diezeueuienon 
£  ■■%    Trite  hvperboleon 


Paranete  hyperbol. 
Nete  hyperboleon 


3072 

-     - 
- 

3072 

- 

11 

I 

- 

3072 

-■ 

2304 


1273 


1)K  MlSlf.A   IJH.  IV. 


1274 


Parami 

1096 

Tritc  diezeugmenon 

3888 

Paranete  diezeagm. 

a  i.io 

Nete  diezeiigmeiioii 

3072 

Paramese 

(096 

Trite  diezfiigmenon 

:ssss 

Paranete  diezeugm. 

3648 

Nete  diezeugmenoo 

J072 

Parameae 

4096 

Trite  diezeugmenon 

3992 

Paranete  diezeugm. 

3888 

Ncte  diezengmenou 

3072 

CAPUT  XI. 

Ratio  supcrius  dispositx  dcscriptionis. 
In  supcriore  igitur  forma  obtinet  quidem  conso- 
nantiam  diapason  proslambanomenos  ad  mesen,  mesc 
autom  ad  netcn  hyperboleon.  Bis  diapason  autcm 
proslambanomenos  ad  aeten  hyperboleon.  Diatessa- 
ron  autem  consonantiam  servat  bypate  bypaton  ad 
hypaten  meson.  Ilypatc  mcson  ad  mesen  mese,  ad 
neten  synemmenon,  paramese  ad  netcn  diezeugme- 
non,  netc  diezeugmenon  ad  neten  hyperboleon.  At- 
que  boc  ita  a  lit,  ut  bis  consonantiis  integra  tetra- 
cborda  numeremus.  Atque  ut  clarius  omnis  iu  hac 
forma  i>  respiciatur  ordo  nervorum,  secundum  tria 
generao  tantum  notantur  esse  tetracborda.  Primum 
atque  gravissimum  hypaton,  cujus  est  princcps  hy- 
pate  hypaton,  ultima  autem  hypate  rneson,  secim- 
dum  vero  meson  cujus  est  princeps  hypate  mcson, 
extrema  veromese.  Tertium  synemmenon,  cujusest 
princeps  mese,  finalis  nete  synemmenon.  Quartum 
diezeugmenon,  cujus  est  cprima  paramese,  nete  ve- 
ro  diezeugmeuon  extrema.  Quintum  vero  est  hyper- 
boleon  cujus  est  quidem  princepsnetediezeugmenon, 
ad  neten  vero  hyperboleon  terminatur  extrema. 

CAPUT  XII. 

De  stantibus  etmobilibus  vocibus. 

Harum  vero  omnium  vocum  partim  sunt  in  to- 
tum  imrnobiles,  partim  in  totum  mobiles,  partim  vc- 
ro  nec  in  totum  immobiles,  nec  in  totum  mobiles. 
Tn  totum  immobiles  sunt  proslambanomenos,  bypate 
hypaton,  hypate  meson,  mese,  nele  synemmenon, 
paramese,  nete  diezeugmenon,  nete  hyperboleon.  Id- 
circo  quoniam  in  omnibus  tribus  generibus  caedem 
sunt,  nec  nomina  nec  loca  permutantes,  sive  penta- 
chorda,  sive  tetrachorda  contineant.  Pentachorda 
quidem  ut  proslambanomenos  ad  hypateu  meson, 
et  mese  ad  neten  diezeugmenon.  Tctrachorda  vero 
ut  hypate  hypaton  ad  hypaten  meson,  hypate  me- 
son  ad  mesen.  Mobiles  vero  sunt  quse  secundum  sin- 


A  guia  gcnera  permutantur  hoc  modo  ut  paranete  el  li- 
chanos  diatonici  et  chromatici,  triteet  parhypateen- 
harmonici.  Alia  est  enina  paranete  hyperboleon  dia- 
tonos,  alia  paranete  hyperboleon chromatica,  alia 
<i  trite  enharmonios.  Diversae  sunt  etiam  paranete  die- 
zeugmenon  diatonos,  atque  ehromatica.  Nec  cst  ea- 
demqusein  generibus  caeteris  trite  diezeugmeoonen- 
harmonios,  neque  esedem  sunt  paranete  synemme- 
ii"ii  diatonos  et  chromatica  °  et  tritc  svnemmenon 
enharmonios,  his  qui  sunt  in  reliquis  generibus 
trite.  Distant  etiam  lichanos  meson  diatonos  et  li- 
chanos  meson  chromatice,  f  ct  parhypate  meson  cn- 
barmonios  nulli  aliorum  generum  parhypate  similis 
invenitur.  Ncc  eosdem  locos  ac  numeros  servant  li- 

g  chanos  bypaton  diatonos  et  Iichanos  bypaton  chro- 
matice.  s  Nam  parhypatc  hypaton  enharmonios  alio- 
rum  generum  parhypatis  rcpcritur  esse  dissimilis. 
Non  intotum  vero  immohiles  aut  mobiles  sunt,  quae 
in  duobus  quidem  generibus  manent,  id  est  chro- 
matico  et  diatonico,  sed  in  enbarmonio  permutan- 
tur.  ld  autem  sic  consideratur  trite  hyperholeon, 
diatonos,  ettrite  hyperboleon  chroinatice  eadcm  in 
superiori  forma  descripta  est,  i'  hisdem  numeris 
2829.  At  vero  cum  enharmonium  genus  aspicimus 
triten  aliam  reperimus,  id  est  29 1 0.  Quo?  igitur  vox 
duobus  fuit  generibus  communis,  eadem  in  tertio 
perrnutata  est.Idem  est  el  in  diezeugmeuon  tetrachor- 
do.  Nam  trite  diozeugmenon  [diatonos  et  trite  die- 
zeugmenon    chromalica   cacdem  sunt,  sibique   con- 

C  sentiunt,  trite  autem  diezeugmenon  enharinonios  a 
superiore  distat,  in  synemmenis  etiam  idem  est. 
Trite  enim  synemmenon  diatonos  et  trite  synemme- 
non  chromatice  eaedem  sunt.  Ted  trite  synemmenon 
cnharmonios  est  diversa.  Item  parhypate  meson  dia- 
tonos,  et  parhypate  meson  chromatica  eaedem  no- 
tantur.  Sed  in  enharmoniogenere  sicut  superius  trite 
ita  hic  parhypate  juxta  j  hypates  meson  quidem  in- 
veniuntur,  vi  autem  ac  soni  acumine  diversae  sunt 
coeteris.  Rursus  parhypate  hypaton  diatonos  et  par- 
hypate  hypaton  chromatica  eadem  est.  Sed  non  ea- 
dem  est  cum  in  enharmonio  genere  quaeritur.  Sed  ut 
k  harum  non  plena  mutabilitasclarius  colliquescat  ad 
hyperboleon  tetrachordum  redeamus,  in  hoc  igitur 
quae  in   diatonico  atque  in  chromatico  genere  trite 

D  hyperboleon  est,  eadem  mutatur  in  enharmonio,  et 
iit  paranete.  Item  quae  trite  diezeugmenon  in  diato- 
nico  vel  chromatico  genere  vocabatur,  paranete  in 
enharmonio  dicilur  quae  trite  synemmenonin  chroma- 
tico  vel  diatonico  fuit,  in  enharmonio  in  paraneten 
transit.  Quae  vero  parhypate  meson  in  chromatico 
vel  diatonico  videbatur,  eadem  lichanos  meson  in 
enharmonio  reperitur.  Quae  autem  parhypate  hypa- 
ton,  vel  in  diatonico  vel  in  chromatico  dicebatur, 
lichanos  hypaton  in  enharmonio  nuncupatur.  Sunt 
igiturquidem  immobiles,  proslambanomenos,bypate 


a  JSon  habetur.  b  Conspicialur,  c  Princeps.  d  Paranete  hypcrboleon  cnharmonios ,  alia  trite  diatonos,  et 
chromatice,  alia.  "  Et  enharrnonios.  l  Et  lichanos  meson  enharmonios.  e  Et  lichanos  hypate  enharmonias, 
•'  Eisdcm.  ■  Supcrioribus.  j  Uypatcn.  k  Haec. 


1275 


AN.  MAXL.  SEV.  BOETII 


1276 


hypaton,  hypate  meson,  mese,  nete  synemmenon, 
paramese,  nete  diezeugmenon,  nete  hyperboleon, 
mobiles  vero  quas  lychanos,  vel  paranetas,  vel  dia- 
tonicas,  vel  chromaticas,  vel  enharmonicas  a  nomi- 
namus.  Xon  in  totum  mobiles  aut  immobiles,  quas 
parhypatas  tritas  in  diatonico  vel  chromate,  licha- 
nos  autem  vel  paranetas  in  enharmonico  genere  di- 
cimus. 

CAPUT  XIII. 

De  consonantiarurn  speciebus. 

Xunc  de  speciebus  primarum  consonantiarum  tra- 
ctandum  est;  primee  autem  eonsonantiae  sunt  dia- 
pason,  diapente,  diatessaron.  Species  autem  est  quae- 
dam  positio  propriam  habens  furmam  secundum 
unum  quodque  genus  in  uniuscujusque  proportionis 
consonantiam  facientis  terminis  constttuta,  ut  in  dia- 
tonico  genere.  Nam  si  diezeugmenon  tetrachordum 
inter  hyperboleon  tetrachordum  b  mesenque  pona- 
mus,  subtracto  scilicet  synemmenon  tetrachordo, 
erunt  \'o  nervi.  At  si  ab  his  proslambanomenos  de- 
trahatur,  erunt  quatuordecira.  Hi  ergo  disponantur 
hoc  modo.  Sit  A  hypate  hypaton,  B  parhypate  hypa- 
ton,  C  hypate  ilchanos,  D  hypate  meson,  E  parhy- 
pate  meson,  F  lichanos  meson,G  mese,  H  parame- 
se,  I  trite  diezeugmenon,  K  paranete  diezeugmenon, 
L  nete  diezeugmenon,  M  trite  hyperboleon,  X  para- 
nete  hyperboleon,  0  nete  hyperboleon.  Ab  hypate 
igitur  ad  paramesen  diapason  consonantia  est.  A  me- 
se  vero  ad  hypaten  meson  diatessaron,  ab  eadem 
vero  mese  ad  lichanon  hypaton  diapente.  Erit  igi- 
tur  diapason  quidem  octo  chordarum.  Diatessaron 
vero  quatuor,  diapente  autem  quinque.  Ac  per  hoc 
habebit  diatessaron  quidem  species  tres,  diapente 
autem  species  quatuor,  diapason  vero  species  septem. 
Semperque  una  minus  species  erit  quam  fuerint  vo- 
ces,  ut  enim  a  mese  ea?teras  c  ordmamus  diatessa- 
ron  consonantiae  species  tres  sunt,  hoc  modo  :  una 
quidem  species  erit  ab  G  ad  D ;  secunda  vero  ab  F 
ad  C;  tertia  vero  ab  E  ad  B,  et  huc  usque  diatessa- 
ron  species  progrediuntur.  Idcirco  quia  huc  usque 
speciesbinos  continet  nervos  ejusdem  diatessarou, 
ut  G  D  quidem  eos  qui  suntE  F|d  continent,  F  C  eos 
qui  sunt  E  D,  et  E  B  eos  e  continent  qui  sunt  C  D; 
si  vero  his  adjecero  diatessaron  D  A,  diversa  non 
erit  ab  ea  quae  estG  D,  unum  enim  solum  G  D  con- 
sonantiae  nervum  continebit,  id  est  D  solum.  Exces- 
sit  igitur  G  D  consonantiam,  atque  ideo  diatessaron 
tres  species  habere  perhibetur.  Et  in  caeteris  quidem 
consonantiis  idem  est.  Diapente  autem  erunt  species 
quatuor  hoc  modo  :  Lna  quidem  est  H  ad  D  ;  alia 
vero  ab  eo  quod  est  G  ad  C;  alia  abeo  quod  est  F 
ad  B;  alia  autem  ab  eo  quod  est  E  ad  A.  Diapason 
vero  consonantise  7  erunt  species,  hoc  modo:  prima 
ab  eo  quod  est  0  ad  G  secunda  ab  eo  quod  est  X  ad 
F;  tertia  ab  eo  quod  est  M  ad  E ;  quarta  ab  eo  quod 


B 


A  est  Lad  D  ;  quinta  ab  eo  quod  est  K  ad  C;  sexta  ab 
eo  quod  est  I  ad  B  ;  septima  ab  eo  quod  est  H  ad  A. 
Liquet  igitur  ex  his  quae  dicta  sunt,  diatessaron  con- 
sonantiam  serael  tantum  in  immobilibus  ac  staiutis 
vocibus  contineri.  Xam  si  ab  hypate  hypaton  inci- 
piam,  erit  A  D,  id  est  ab  hypate  hypaton  in  mesun 
hypaten  ea  quae  est  in  ordine  prraia.  Xam  canerae 
non  statutis  vocibus  terminantur,  ut  B  E  C  F.  Xam 
f  parhypate  hypaton  et  parhypale  meson,  lichanos 
hypaton  et  lichanos  meson  mobiles  e?se  monstratse 
sunt.  Quod  si  rursus  ab  hypate  me^un  diate^saron 
consonantiam  inchoemus,  erit  species  dutessaron 
statutis  vocibus  terminata  G  D,  ea  quae  est  prima, 
id  est  ab  hypate  meson  in  mesen.  Reliquae  minime, 
ut  E  H  et  F  I.  Xam  parhypate  meson  et  lichanos 
meson  et  trite  diezeugmeuon  non  probantur  immo- 
biles.  Rursus  si  eamdem  diatessaron  paramese  "susci- 
piat  ordiendam,  erit  s  quoque  quae  statutis  coer- 
ceatur  sonis,  diatessaron  species  H  L.  ld  e?t  a  para- 
mese  in  nete  diezeugmenon,  quae  est  prima.  Xam 
caeterae  quae  sunt  1  M  et  K  X  mubilibus  terminautur 
sonis.  Xara  triten  diezeugm^non,  et  paraneten  die- 
zeugmenon,  ettriten  hvperboleon,  et  paraneten  hy- 
perboleon  mobiles  voces  esse  prapdiximus.  Item  dia- 
pente  consonantia  duas  tantummodo  species  tenet, 
quae  statutis  vocibus  includuntur.  Ut  si  ab  hypate 
meson  ordiaraur,  una  quidem  est  D  H,  id  est  ab  hy- 
pate  meson  in  paramesen,  ea  quae  est  prima.  Aliera 
vero  G  L,  id  est  a  mese  in  neten  diezt-ugmenon,    haec 

q  vero  est  quarta.  Reliquae  vero,  id  est  E  I  et  F  K,  mi- 
nime  statutis  vocibus  clausae  sunt.  Nam  parhypate, 
etlichanos,  et  trite,  et  paranete  instabiles  appro- 
bantur.  Similis  autem  ratio  eritsi  a  nete  diezeui:me- 
non  in  graviorem  partem,  id  est  ad  mesen,  conso- 
nantiae  hujus  species  considerentur,  eisdem  enim 
imraobilibus  vocibus,  quae  supenus  dicta?  sunt.  con- 
tinebuntur.  Sive  autem  ab  hypate  meson,  seu  a  me- 
se,  seu  a  paramese,  sive  etiam  a  nete  hyperboleon 
consonantias  b  ad  graviorem  partem  dueamus.  Dua- 
rum  quae  statutis  vocibus  coerceantur,  nou  poterit 
esse  '  destructio.  Diapason  vero  consonantiae  sive  ab 
hypate  hypaton  in  paramesen,  sive  a  nete  hyperbo- 
leon  in  mesen  ordo  sumatur,  tres  tantummodo  spe- 

y.  cies  obtinebit,  quae  immobilibus  vocibus  coerceantur. 
Nam  ab  hypaten  hypatoncdientibus  una  est  A  B.  ea 
quae  estpnma  ab  hypate  hypaton  m  paramese.  Altera 
D  L  ea  quae  quarta  ab  hypate  meson  in  nete  die- 
zeugmenon.  Dehinc  G  0  haec  septima  est,  id  est  a 
mese  in  neten  hyperboleon.  Reliquarum  vero  spe- 
cierum  voces  extimae  nullo  modoj  immobilibus  vo- 
cibusconstitutae  sunt.  Nam  parhypate,  et  lichanos, 
et  trite,  paranete  i^ut  supra  quodque  dictum  est 
immobiles  non  suut.  Similiter  autem  et  per  easdem 
voces  si  ab  hyperboleon  nete  ordiamur,  specierum 
ordo  contexitur,  quorum  omnium  intelligentiam 
subjecta  descriptio  k  docet. 


a  Yocamus.    t  Mesonque.     c  Ordiamur.    d   Non  habetur. 
i"  ln.    •  Distinctio.    j  Non  legitur.    k  Faciet  esse  notiorem. 


Non    habetur.     l  Non  kgitur.    s  y~on    legitur 


1277 


DE  MUSICA  Llli.  IV. 
A 


I'278 


CAPUT  XIV. 


Stabiles      |       A       |      Hypnte  hypaton 

biles      |       B       |      Parbypate  hypnton 

Mobiles      |        C        |      Licbnnos  bypnion 

Stabiles      |        1)       |      Hyp»te  meson 

Mobiles     |       K       |      Parhypate  meaon 

Vtobiles     |       F       |     Licbanos  meson 

Stabiles      |        G        |      Mese 

Stabiles      |        H        |      Pnramese 

Mobiles      |         I         |      Trite  diezeugineuon 
Mobiles             K       |      Pnrnnelp  diezeugmenon 

Stabiles      |        L              Nete  diezeugmenon 

~~ Mohiles      |       M       |      Triie  byperboleon 

Mol>iles             N       |      Pnranele  byiierboleon 

Stabiles      |       0             Nete  byperboleon 

Proslambanomenos 


Ilypate  bypaton 
Stans 


Parbypale  hypalou.  Mohilis 


Lkhanos  hypaton.  Mobilis 


Hypate  meson 

Siaus  phihongus 

Parhypate  mesou    Mobilis 


Lichanos  meson 
Mobilis  phthongus 


Mese.  Stans  phthongus 


Paramese.  Slans  phthongus 


—   Paranete  diezeugmenon 


Mobilis  phthongus 


Paranete  diezeugmenon 
Mobilis  phlhongus 

Nele  diezeugmeuon 
Mohilis  phthongus 


Trite  hyperboleon 
Mobilis  [>htboiigu3 

Paranete  hyperboleon 
Mobilis  phtbongus 


Nete  hyperboleon 
Stans  phthongus 


De  modorum  exordiis,  in  quo  dispositio  notarum  per 
singulos  modos  ac  i  oci  t. 

Ex  diapasoa  igitar  consonantice  speciebus  existtint 
qui  appellantur  modi,  quos  eosdem  Lropoa  vel  tonoa 
nominant.  Sunt  aotem  tropi  constitutiones  in  totis 
vocura  ordinibus,  ?el  gravitate,  vel  acumine  differen- 
tes,  constitutio  vero  est  plenum  veluti  modulationis 
corpus  ex  consonantiarum  conjunctione  consistens, 
quale  est  vel  diapason,  vel  diapason  et  dia|>entc  a  et 
diatessaron,  vel  bisdiapason.  Estenim  diapason  con- 
stitutio,  a  proslambanomenos  in  meson  cseteris  guae 

B  sunt  mediae  vocibus  annumeratis,  vel  a  rncse  rnrsus 
in  ne'i'11  byperboleon  cum  vocibus  interjectis,  vel  ab 
bypate  meson  in  neten  diezeugmenon,  cum  nis  quas 
extrema?  voces  medias  claudunt.  Uiapason  ct  i>  dia- 
tessaron  vero  coustitutio  ea  est  qua?  a  proslambano- 
menos  in  neten  synemmenon,  cum  his  qua;  mediac 
sunt  interjectae  constat.  Bis  diapason  autem  a  pros- 
larab.iiioraenon  in  neten  hvpcrholeon,  cum  his  quae 
in  medio  sunt  interposilae  consideratur.  Has  igitur 
constitutiones  si  quis  totas  fuciat  aculiores  vel  in  gra- 
vius  totas  remittat,  secnndura  supradictas  diapason 
consonantiae  species  efficiet  modos  seplem,  quorum 
noraiua  sunt  ha?c  :  bypodorius,  hypopbrygius,  hypo- 
lydiu?,  dorius,  phrygius,  lydius,  mixolydins;  horum 
vero  sic  ordo  procedit.  Sit  in  diatonico  genere  vocum 
ordo  dispositus  a  prolambanomene  in  neten  hyper- 
boleon,  atque  hic  sit  hypodorius  modus.  Si  quis  pros. 
Iamhanoraenon  in  acumen  intendat  tono,  hypaten- 
que  hypaton  eodem  tono  attenuet,  caBterasque  phthon- 
gorum  omnes  faciat  acutiores,  acutior  totus  ordo 
proveniet,  quam  fuit  prius  quatn  toni  susciperet  in- 
tensionem.  Erit  igitur  tota  constitutio  acutior  effecta 
hypophrygius  modus,  quod  si  in  hypophrygio  toni 
rursum  mtensiouem  voces  acceperint,  hypolydii  mo- 
dulatio  nascentur.  At  si  hypolydium  quis  semitonio 
intendat,  dorium  faciet,  et  in  aliis  quidera  similis  est 
in  acumen  intensionemque  processus.  Quorum,  uon 
utc  intelligentiam  solummodo  ratio  compiehendatur, 
verum  oculis  quoque  forma  possit  agnosci,  ab  anti- 

P  quis  tradita  musicis  descriptio  supponenda  est;  sed 
quoniam  per  singulos  niodos  a  veteribus  musicis  una- 
quaeque  vox  diversis  notulis  insignita  est,  dcscriptio 
prius  notularum  videtur  esse  ponenda,  ut  bis  primum 
per  se  cognitis  in  modorum  descriptioue  facilis  possit 
esse  dispectio. 


Xon  legitur.    &  Diapcnte.     c  Intclliyentiae. 


1279 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1580 


i 

o 

S.2 

t-  -3 


co 

rJi 

1 

OJ 

3 

m 

3 

>> 

3 

fc. 

t. 

-O 

3 

3 

T3 

^3    .n 

o 

>> 

■o 

>> 

fcD 

•^-" 

>> 

Z-  fl 

■a 

o 

>> 

fc- 

O 

o 

g;a 

o 

Q. 

>> 

33 

Mix 

-J 

R 

>> 

>> 

— 

*E 


n 


ii 


M 


n 


n 


N 


B 


)K 


17 


.h 


M 


n' 


N 


N" 


Y 


11 


0 


K 


II 


II 


a 


)l( 


N 


K 


K' 


11 


M 


II 


II 


N 


M 


II 


A 


II 


II 


M 


II 


II 


\ 


U 


Y 


Vv 


M 


N 


A 


\ 


(i 


IC 


II 


M 


IN 


R' 


O  3 

I       N  w 


w        2 

H      '       H 


V  IT 

,3  H 


Z  i  I 

T  E 


1 


R  j    F 

L    I  I 


<I>  i  w 

F  i. 


G  * 

C  F 


P  Y 

o  n 


M  II 

1  0 


I         .      M 

7  " 


o 


K 


5        i  p 

/T   L  9 


1 


M 


II 


!-*• 


O 


N 


xr 


> 


II 


A 


lil 


II 


II 


M 


II 


U 


Proslambanomenos 


Hypate  hypaton 


Parhypate  hypaton 


Lichanos  hypaton 


Hypate  meson 


Parhypate  meson 


Licbanos  meson 


MEIII 


Trite  svnemmeDon 


Paranete  synemmen. 


Nete  svnemmenon 


Paramese 


Trite  diezeugmenon 


Paranete  diezeugmen 


Nete  diezeugmenon 


Trite  hyperboleon 


Paranete  hyperboleoc 


Nete  hyperboleon 


A 

Q 

C 
D 
E 
F 
G 
a 
b 
c 
d 

ti 

c 
d 
e 
f 

g 
Aa 


CAPUT  XV.  A  lorum  signat  adjectio.  Sed  quoniara  hos  modo  dixi- 

Descriptio  contincns  modorum  ordincm  ac  differcntias.       mus  in  speciebus  diapason  consonantiae  reperiri,  age 

Supenor  igitur  descriptio  chordarum  nomina  tenet       eosdem  in  diatouico  tantum    genere  describamus,  ut 

ascripta,  notulas  vero  juxta  positas,  et  qua?  cujusque      qui  eorum  ordo  sit,  sub  aspectu  cadens  intelligen- 

sit  modi,  sive  lydii,  sive  phrygii,  sive  dorii  vocabu-      tiam  non  moretur. 


1-?81 


!)!•:  MUS1CA  LlB.  IV. 


J282 


Acutissinms  Tetrardus 
Hj  permixolydiua 


piapis  Tetrardi 
Mixolydiua 


'.) 

<l> 

7 

11 

M 

i 

1! 

l      B| 

syn                ' 

1/ 

1' 

V 
T 

\1 

a 

II 

1" 

iii  1  a 

parai 

N 

P 

II 

c 

II 

7 

0 

H 

l/.lv 

7 

II 

V 

'*>* 

N 

\ 


T 


0 


II  |  Z  |      t  a 
synemmenoi 

1  c  I 


,.'    i; 

pars 

I»     \ 


I 

) 

l. 

f- 

K 

11' 

)ll 

a 
)( 

a 

7 

K 

! 

■1 

Tritus  Lydiua 


z 

T 

B 

<t> 

C 

P 

M 

i  1*1    iri 
synemmenoo 

T) 

■S" 

a 

M 

1 

IU 

z 

11 

|.|a 

linramese 

, 

r 

i, 

F 

C 

o 

11 

7 

11 

7. 

N 

7 

ll 

7 

Deuterus 
Phrygius 


II 


il 


M!H|      llll 
synemmenon 

I  7  '     laj 


n 


l1  = 

paramese 

I  y  I  v 


7 


M 


K  |  O  |       |  K  I         H 
sjncmmenon 
I  k  |     1-7  I       a 

N 

T 


J'l  B 


)( 


7 


Dorius 

Protus 


IV 


C  |  P 


IM 


synemmenon 

lol      |ll| 


o 

paramepe 

3 


1 

Z 

E 

(1 

■5" 

)tl 

7 
I 

7 

" 

II 

z 

N 

Hypolydius 
Plagi  triti 


Hypophrygius 
Plagis  deuteri 


m 

1) 

> 

r.) 

w 

II 

E 

Hypodorius 
Plagis  proti 


CAPUT  XVI. 

De  sitperius  disposita  modorum  dcscriptione. 
Septem  quidem  prrcdiximus  esse  modos,  sed  nihi 
videatur  incongruum   quod   octavus   stiper  annexus 
est.  Hujus  enim  adjectionis  rationem  paulo  posterius 
eloquemur.  Nunc  illud   est  considerandum  quod  hse 
paginulae,  quas  inter  se  rectus  linearum  ordo  distin- 
guit,  alise  quidem  habent  notulas  musicas,  aliae  vero 
minime,  velut  in  eo  modo  qui  scribitur  hypermixo- 
lydius.  Prima  quidem  paginula  w  tertia  *  litteris  ad- 
notatur.  Secunda a  notula    vacat.   In  hac  igitur  inter 

a  Notulis.    6  Itaque. 


A  capedine  notularum  tonus  interesse  monstratur.  Quod 
vero  *  tertiae  atque  y  quartse  pagina*  notam  non  pa- 
ginula  dividit,  sed  versus  recto  ordine  diductus,  se- 
mitonium  eas  ditferre  pronuntiat,  quod  probatur  hoc 
modo  :  nam  si  w  proslambanomeuos  est,  *  hypate 
hypaton,  y  parhypate  hypaton,  necesse  est  inter  pros- 
lambanomenon  quod  est  u  et  inter  hypaten  hypaton, 
quod  est  *  toni  esse  distantiam,  inter  hypaten  autem 
hypaton  quod  est  *  et  parhypaten  hypaton,  quod  est 
y,  semitonii  ditlerentiam  contineri  b  jamque  hoc  re- 
gulariter  in  cunctis  est  considerandum,  ut  si  vocum 


1283 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1285- 


notulas  integra  pagina  disgregaverit,  toni  inter  eas  A  demonstrat.  Item  mese  hypolydii  ab  ea  quae  est  mese 


sciamus  esse  distantiam.  Sin  versus  notulas,  ac  non 
pagina  distinguit,  semitonii  non  ignoremus  esse  di- 
stantiam.  His  igitur  ita  prajmissis,  si  duo  ordines  in 
bis  diapason  consonantia  constituti  sibi  invicem  com- 
parentur,  ut  qui  ordo  sit  gravior  possit  agnosci,  si 
proslambanomenos  a  proslambanomene  fuerit  gravior 
vel  quaelibet  alia  vox  ejusdem  loci  voce  gravior  per- 
notetur,  in  eodem  scilicet  genere  constituta,  totum 
quoque  ordinem  necesse  est  esse  graviorem.  Tamen 
id  melius  sumetur  ad  mediam  quae  est  mese.  Duorum 
enim  6  ordinum  bis  diapason  consonantium  cujus 
mese  fuerit  gravior,  ejusdem  totus  ordo  quoque  gra- 
vior  erit.  Nam  caeterae  singulae  singulis  comparatae 
nihilominus  graviores  invenientur,  itaque  si  media 
ab  alia  media  tono  aut  acutior  videalur,  aut  gravior, 
omnes  quoque  nervi  si  id  eodem  genere  sint,  singuli 
c  sibimet  comparati  tono  acutiores  aut  graviores  esse 
videbuntur.  Quatuor  autem  mediis  si  prima  ad 
quartam  dialessaron  distantiam  servet,  prima  vero  a 
sec.mda  tono  differat,  secunda  quoque  a  tertia  eodem 
differat  tono,  tertia  ad  quartam  semitonii  faciet  diffe- 
rentiam  hoc  modo  :  sint  4  mediae  A  B  C  D,  et  A  ei 
quae  est  D  comparata  servet  ad  eam  sesquitertiam 
proportionem,  quae  est  diatessaron.  Item  A  a  B  distet 
tono,  B  a  C  distet  tono,  relinquitur  ut  C  ad  D  se- 
mitonii  distantiam  servet. 

Sesquitertia  ratio. 


I! 


Et  siquinque  sint  medice  eodem  modo.  Si  enim  pri- 
ma  a  quinta  sesquialtera  <J  disteterit  proportione, 
primaque  a  secunda,  ac  secunda  a  tertia,  quartaque 
a  quinta,  singulis  c  disteterint  tonis,  tertia  ad  quar- 
tam  semitonii  faciet  differentiam.  Item  quaecunque 
medise  aliorum  modorum  proslambanomenos  acce- 
dunt  hae  graviores  modos  operantur.  f  Quae  netis, 
illae  acutiores  efficiunt.  Quoniam  igitur  in  superiore 
pagina  descriptis  modis  partem  sinistram  legentis  D 
proslambanomeni  primi  tenent.  Dextera  vero  legentis 
extremis  clauditur  netis,  erit  omnibus  quidem  acutior 
S  modis,  qui  inscribitur  hypermixolydius,  omnibus 
vero  gravioris  qui  hypodorius.  Nos  vero  a  gravissimo 
hypodorio  inchoanies,  caeteros  quam  inter  se  habent 
diilercntiam  desiguabimus.  Namque  in  hypodorio 
modo  mese  quce  est  w  ab  ea  mese  quae  est  in  modo 
hypopbrygio  tono  »  distabit.  Quod  in  hoc  facile  per- 
spicietur,  si  quis  ad  mesen  hypophrygii,  quae  est  j> 
ejusdem  hypophrygii  u  comparet,  quae  est  hypodorii 
quidem  mese,  in  hypophrygiaautem  lichanos  meson. 
Nam  <p  atquew  tono  differunt,  quod  pagiua  interjecta 


hypophrygii  toni  differentiam  facit.  Namque  C,  quae 
est  mese  hypolydii,  tono  distat  a  j>,  quae  est  hypolydii 
quidem  lichanos  mesen,  in  hypophrygio  autem  mese. 
Item  mese  hypolydii,  quse  est  C,  ab  ea  qua?  est  mese 
dorii  semitonio  distat.  Quod  hinc  poterit  agnosci, 
quoniam  ordinem  sursum  prodeuntem  ejus  meses, 
quae  est  hypolydii,  atque  eum  ordinem  in  sursum 
prodeuntem  ejus  meses  quae  est  dorii,  unus  versicu- 
lus,  non  pagina  distinguit.  Quu  tlt  ut  mese  hypodorii 
ab  ea  mese  quae  est  dorii,  integra  diatessaron  conso- 
nantia  distet,  idque  probatur  hoc  modo  :  nam  qua? 
est  mese  w  in  hypodorio,  eadam  est  w  in  dorio;  hy- 
pate  meson  est  ab  ea  quae  est  mese,  quovis  modo 
vel  genere  diatessaron  consonantia  differens.  Item 
niese  dorii  quae  est  t.  ab  ea  mese  quae  est  phrygii, 
id  est  M,  distat  tono.  Nam  quae  est  mese  in  dorio,  tc 
eadem  in  phrygio  lichanos  meson.  Rursus  mese 
phrygii  quae  est  M,  ab  ea  mese  quae  est  lydii,  id  est  I 
distat  tono.  Nam  quae  in  phrygio  est  M  mese,  in  lydio 
est  lichanos  mese.  Rursus  mese  lydii  modi  ab  ea 
mese  quae  est  myxolydii;  id  est  H,  semitonio  distat. 
Etenim  •  si  ordo  qui  rectus  lydii  continet  mesen  ei 
ordini  qui  rectus  mixolydii  mesen  habet  compara- 
tus,  non  paginula,  sed  versu  j  disjungitur.  Ea  quoque 
mese  quae  est  myxolydii  H  ad  eam  mesen  quae  est 
bypermixolydii,  id  est  r,  toni  differentiam  facit ; 
idcirco  quoniam  II  quae  in  mixolydio  mese  est  eadem 
in  hypermixolydio  lichanos  meson  est.  l'nde  tit  ut 
C  mese  dorii  ab  ea  mese  quae  est  mixolydii  dialessaron 
consonantia  distet.  Id  probatur  hoc  modo  :  nam  me- 
son  quae  est  dorii  id  est  k  -,  eadem  est  mixolydii, 
id  est  !  t.  hypate  meson,  quae  ad  cujuslibet  modi 
mesen  diatessaron  consonantiam  servat.  Item  mese 
dorii,  id  est  m  k,  ad  eam  mesen  quae  est  hypermixo- 
lydii  quoe  est  r  diapente  consonantiam  servat.  Ea 
enim  mese  quae  est  dorii  id  est  n  -,  in  ordine  hyper- 
mixolydii  lichanos  hypaton  est;  lichanos  autem 
hypaton  ad  mesem  in  diatonico  genere  in  quolibet 
modo  si  comparetur,  diapente  consonantia  distat. 
Cur  autem  octavus  modus,  qui  est  hypermixolydius, 
adjectus  est,  °  hic  patet.  Sit  bis  diapason  consonan- 
tia  heec. 


|A|B|C|D|EIF|G|H|1|K|L1M|N|Q|P 


a  fton  legitur 
j  Distingiutur. 


b  Ordincm. 

k  N.     1   N. 


c  Sinyulis.     <J  Destiterit 
m  N.     n  N.     °  Hinc. 


CAPUT  XVII. 

Ratio  superius  dispositx  modorum  descriptionis. 

Diapason  igitur  consonantiam  servat  A  ad  id  quod 
est  H,  octo  enim  vocibus  continetur  :  primam  igitur 
dicimus  esse  speciem  diapason  ea  quae  est  A  H,  se- 
cundam  vero  B  I,  tertiam  C  K,  quartam  D  L,  quin- 
tam  E  M,  sextam  V  N,  seplimam  G  0.  Rehnquitur 
igitur  extra  H  P,  quae  ut  totus  ordo  impleatur  adjecta 
est,  atque  hic  est  octavus  modus,  quem  Ptolemaeus 
super  annexuit. 

c  Destiterint.     f  Quzcunquc.    sModus.    h  Distat.     l  Is. 


1283 


RE  MUSICA  1,11!.  V 


1 28«i 


CAPUT  XVIII. 

Quemadmodum  indubitanter   musicae  consonuntix  uurc 
dijudicari  i>otsint. 

Ut a  vero  indubitanter  consonantiarum  ratio  colli- 
gatur,  tali  brevissimo  ac  aimplici  effici  poterit  instni- 
mento.  Sit  igitur  regula  diligenter  extensa  A  I),  cui 
duo  hemispberia,  quas  magadas  Graeci  vocant,  insu- 
per  apponanltir,  ita  nt  ab  ea  quffl  ost  E  curvatura  ad 
id  quod  est  R  deducta  linea  rectos  circa  se  angulos 
reddat :  item  ab  ca  quaa  cst  F  curvatura  ad  id  quod 
est  C  punctum  deducta  linea  rectos  circum  se  angulos 
efticiat.  Sint  vero  hae  ssqualiter  undique  perpolitse  ad 
eosdem  usus,  sint  eisdem  aliae  sequales  paratse,  super 
has  intendatur  nervus  a?qualis  iin^l i»j(»t>,  is  qui  e?t 
A  E  F  D.  Si  b  igilur  diatessaron  consonantiam  qualis  ^  consonantiam  reddat 
sit  reperire  voluero,  hoc  modo  faciam  :  ab  E  puncto, 
quo  nervus  semisphaerium  tangit,  usque  ad  F  pun- 
ctum,  quo  rursus  ab  alia  parte  altero  nervus  semi- 
sphserio  jungitur,  divido  spatium  quod  est  E  F  septem 
partibus,  et  ad  partem  quartam  septimarum  appono 
punctum  quod  est  K  ;  est  igitur  E  K  ad  eam  quae  est 
K  F  sesquiterti  i.  Si  igitur  ad  K  eequum  superioribus 
semisphaeriis  apposuero,  atque  alterutra  vicissim  EK 
et  K  F  plectro  adhibito  pellantur,  diatessaron  distan- 
tiam  consonabit.  Sin  vero  simul  partes  idem  C  K  et 
K  F  utrasque  percussero,   diatessaron  consonantiam 


A  DOSCO.  Quod  si  diapente  eflicere  volumus,  quinque 
partibus  totam  chordam,  id  est  spatium  ab  E  ad 
dirido  ac  tres  uni  proportioni,  duas  vero  reliquaa 
d  iho,  atque  ita  posito  semisphaerio,  secundum  supe- 
rius  dictum  modum  eonsonantias  dissonantiasque 
perpendo  ;  item  si  diapason  consonantiam  temptare 
voluero,  lotum  tribus  parlibus  seco,  atque  in  uuarn 
duasque  distribuens  easdem  simul  vel  alterutram 
pulsans  c  quid  consonet,  vel  quod  dissonet  utraque 
oognosco.  Tripla  vero,  quae  <w  permixtis  consonanliis 
nascitur,  ita  redditur,  utsi  totim  in  quatuor partium 
divisionibus  d  partiamus,  atque  in  tres  et  unam  tota 
nervi  prolixitas  dividatur,  ita  semisphserium  tri- 
bus  appositum   triplsB  proportionis  dissonauliam   et 


LIBER   QUINTUS. 

Post  monochordi  regularis    divisionem   adjicienda  C  tione  perpendens.  Sensus  enim  ac  ratio,quasi  quaedam 


arbitror  esse  ea  in  quibus  veteres  musica?  doctores 
sententiae  diversitate  discordant,  babendumque  de 
omnibus  sublile  judicium,  atque  id  quod  proposito 
deest  operi,  mediocris  doctrinee  °  dispositione  sup- 
plendum  est.  Potest  enim  alia  quoque  esse  divisio, 
in  qua  non  unus  tantummodo  nervus  assumitur,  qui 
positis  proportionibus  f  dividat.  Verum  octo,  atque 
ejusmodi  cithara  iiat,  s  aut  in  pluribus,  et  quanti 
necessarii  sunt  nervi,  tota  proportionum  ratio  quasi 
oculis  subjectacernatur. 


f€ 


CAPUT  PRIMUM. 
De  vi  harmonicx  ct  quae  sint  ejus  instrumenta  judicii 
et  quoniam  usque  smsibus  oporteat  credi. 
Sed  de  bis  paulo  post  loqnemur ;  nunc  dicen- 
dum  est  quae  sit  vis  harmonico?,  de  qua  tractare 
instituentes,  quatuor  libros  implevimus.  Naturam 
vero  ejus  h  unoque  exprimendam  in  hujus  quinti 
volnminis  seriem  distulimus.  Harmonica  est  facultas 
differentias  acutorum  etgravium  sonorum  sensuac  ra 


facultatis  harmonicas  instrumenta  sunt.  Sensus  nam- 
que  confusum  quiddam  ac  proxime  tale,  quale  est 
illud  quod  sentit,  advertit.  Katio  '  autem  dijudicat 
integritatem  atque  unas  persequitur  differentias.  Ita- 
que  sensus  invenit  quidem  confusa  ac  proximaveri- 
tati,  accipit  vero  ratione  integritatem.  Ratio  vero 
ipsas  quidem  invenit  integritatem,  accipit  veroj  sensu 
confusam  ac  proximam  verisimilitudinem.  Namque 
sensus  nihil  concipit  integritatis,  sed  osque  ad  proxi- 
mum  venit.  Ratio  vero  dijudicat,  velut  si  quis  manu 
circulum  scribat,  fortasse  eum  circulum  vere  oculus 
arbitretur.  Ratio  vero  nullo  modo  esse  id  quod  simu- 
latur  intelligit.  Hoc  vero  idcirco  est,  quoniam  sensus 
circa  materiam  vertilur,  speciesque  in  ea  compre- 
D  benditur,  quse  ita  sunt  fluide  atque  imperfecte. 
k  Neque  determinate,  et  '  usqne  ad  unguem  expo- 
lite,  sicut  est  ipsa  materia.  Quare  m  ipsum  quoque 
confusio  sequitur,  mentem  vero  atque  rationem, 
quoniam  materia  non  moratur,  species  quas  praevi- 
det,  preeter  subjecti  communionem  intuetur,  atque 
k'eo  eam  integritas  comitatur  acveritas,  D  potiusque 
in  sensum  quod  peccatur,  aut  minus  est,  aut  emen- 
dat,  aut  complet.  Fortasse  autem  id  quod  sensus  non 
integre,  sed  confuse,  atque  veritate  minus  quasi  qui- 
dam  incallidus  oestimator  agnoscit,  in  singulis  minus 


•   Ercjo.    l    ffon    legitur.   •    Quod.   *  Patiamur.    -  Dispensatione.    [J^^J'^      "  Ytm^     '  ^ 
j    Non    legitur.    *  Nec.    »  Atque.    m  Sensum.     m  Potiusque  quod  in  sensu  aut  peccatur. 


1287 


AN    MANL.  SEV.   BOETII 


1288 


habeat  errati.   Collecta  vero  multiplicantur  in  sum-  A  harmonici  s   Pythagorici    vel  Aristoxenus,  vel   Ptole- 
mam,  atque  idcirco  a  magnam  faciunt  differentiam.       mseus  essc  dixere. 


Nam  si  duas  voculas  tono  sensus  distare  arbitretur, 
neque  distent,  rursusque  ab  una  earum  b  tono  putet 
distare  tertiam,  neque  sit  integra  ac  vera  toni  sit  di- 
stantia.  Item  tertia?  quartaeque  toni  sensus  ditferen- 
tiam  putet,  atque  in  eadem  quoque  errent,  neque  sit 
diiferentia  toni,  ab  hac  etiam  quarta,  quintam  distare 
semitonium  putet,  neque  vere,  neque  inlegre  aesti- 
:net,  in  singulis  fortasse  minus  videatur  erratum. 
Quod  vero  in  primo  tono  sensus  reliquit  atque  id 
quod  in  secundo  et  tertio  atque  in  quarto  semitonio 
peccatum  est,  in  unum  congregatum  atque  collectum 
efficiet,  ut  prima  vox  ad  quintam  vocem  diapente  non 
contineat  consonantiam,  quod  oportebat  fieri  si  tres  R 
tonos  ac  semitonium  sensus  integre  judicasset.  Quod 
igitur  in  singulis  tonis  minus  pervidebatur,  id  colle- 
ctum  in  consonantiam  evidenter  apparuit.  Atque  ut 
pervideatnr  sensum  quidem  confusa  colligere,  nullo 
modo  autem  ad  integritatem  rationis  ascendere,  sic 
consideremus  :  Datee  enim  lineae  majorem  minorem 
c  ne  aliam  reperire,  nihil  est  difficile  sensui.  Propo- 
sita  vero  mensura  in  tanto  majorem,  tantove  mino- 
rem  reperiat,  id  non  faciet  sensus  prima  conceptio, 
sed  solers  rationis  inventio.  Vel  si  rursus  datam 
lineam  propositum  sit  vel  duplicare,  vel  dimidiam 
secare,  id  fortasse  licet  paulo  difiicilius  quam  con- 
fuse  majorem  minoremve  reperire,  poterit  tamen 
sensus  inventione  constitui.  Si  vero  imperetur,  ut 
propositae  lineae  tripla  ponatur,  vel  ab  ea  pars  tertia  C 
recidatur,  vel  quadrupla  constituatur,  vel  pars  quarta 
resecetur  nonne  impossible  sit  sensui,  nisi  integritas 
rationis  accedat,  hoc  ideo,  quia  per  processus  quidem 
rationi  locus  accrescit,  deficit  sensui.  Si  enim  octa- 
vam  partem  propositae  lineae  auferre  aliquis  impere- 
tur,  vel  ejusdem  octuplam  dare  cogatur,  totius  qui- 
dem  <i  dimidiam  sumere  compelhtur,  dimidiaeque 
dimidiam,  ut  sit  quarta,  quartae  e  quae  dimidium,  ut 
sit  octava.  Rursusque  totius  duplam,  duplaeque  du- 
plam,  ut  sit  quadrupla,  quadruplaequeduplam,  utsit 
octupla.  It.ique  in  tanta  rerum  numerositate  nihil 
efticit  sensus.  Cujus  omne  judicium  subitum,  atque 
in  superficie  positum  integritatem  persecutionemque 
non  explicat.  Idcirco  non  est  aurium  sensui  dandum 
omne  judicium,  sed  exhibenda  est  etiam  ratio  quse  ^ 
errantem  sensum  regat  ac  temperet,  qua  labens 
sensus  deticiensque  veluti  baculo  innitatur.  Nam  ut 
singulae  artes  habent  instrumenla  qmedam  quibus 
partim  confuse  aliquid  informent  ut  f  asciculum, 
partim  vero  quod  est  integrum  deprehendat,  ut  cir- 
cinum.  Ita  etiam  harmonica  vis  habet  duas  judicii 
partes :  unum  quidem  hujusmodi,  per  quam  sensus 
comprehendit  subjectorum  diiferentias  vocum,  aliam 
vero  per  quam  ipsarum  differentiarum  modum  men- 
suramque  considerat. 

CAPUT  II. 
Quid   sid   harmonicu   regula,    vcl    quam  intentionem 


Hujusmodi  igitur  iustrumentum  in  quo  rationis 
adhibito  modo,  sonorum  differentiae  perquiruntur, 
vocatur  harmonica  regula,  in  qua  re  '»  multorum 
doctorum  sententicE  discordia  fuit.  Quidam  enim  qui 
Pythagoricis  disciplinis  maxime  crediderunt,  hanc 
intentionem  harmonicae  esse  dicebant,  ut  cuncta 
rationi  consentanea  sequerentur.  Sensum  enim  dare 
quaedam  quodam  modo  semina  cognitionis,  rationem 
vero  perficere.  Aristoxenus  vero  econtrario  rationem 
quidem  comitem  ac  secundarium  esse  dicebat,  cuncta 
vero  sensus  judicio  terminari,  et  ad  ejus  modulatio- 
nem  consensumque  esse  '  tenendum.  A  Ptolemaeo 
autem  quodam  modo  harmonicae  definitur  intentio, 
ea  scilicet  ut  nihil  auribus  rationique  possit  esse 
contrarium.  ld  enim  secundum  Ptolemaeum  harmo- 
nicus  videtur  intendere,  ut  id  quod  sensus  judicat 
ratio  quoque  perpendat,  et  ita  ratio  proportiones 
inveniat  ut  ne  sensus  reclamet,  duorumque  horum 
concordia  omnis  harmonicae  intentio  misceatur. 
Atque  in  eo  maxime  Aristoxenum  ac  Pythagoricos 
reprehendit,  quod  Aristoxenus  nihil  rationi,  sed 
tantum  sensibus  credit,  Pythagoricos  autemjquod 
minimum  sensibus,  plurimum  tamen  proportionibus 
rationis  invigilent. 

CAPUT  III. 

ln  quo    Aristoxenus    vel  Pythagorici    vel    Ptolemseus 
gravitatem  atque  acumem  constare  posucrunt. 

Quoniamvero  sonum  esse  omnes  consentiunt  aeris 
percussionem,  gravitatis  atque  acuminis  differentiam 
diversa  ratione  ponebant,  Aristoxenum  secuti  et  Py- 
thagorici.  Aristoxenus  quippe  sonorum  differentias 
secundum  gravitatem,  atque  acumen  k  arbitratur  in 
qualitate  consistere  ;  Pythagorici  vero  in  quantitate 
ponebant.  Ptolemaeus  autem  Pylhagoricis  propior 
videtur.  Idcirco  quoniam  ipse  quoque  gravitatem 
atque  acumen  non  in  qualitate  putat,  sed  in  quanti- 
tate  constitui.  Etenim  spissiora  ac  subtiliora  corpora 
acumen,  rariora  etvastiora  edere  gravitatem,  utnihil 
nunc  de  mtensionis  relaxationisque  modo  dicatur. 
Quanquam  etiam  cum  relaxatur  l  aliqua  quasi  sit 
rarius  atque  crassius,  cum  vero  intenditur  spissius 
redditur,  subtiliusque  tenuatur. 
CAPUT  IV. 
Be  sonorum  differentiis  Ptolemsei  sententia. 

His  m  igitur  ita  expeditis,  diiferentias  sonorum  Pto- 
lemaeus  n  dividit  hoc  modo  :  Vocum  aliae  sunt  uni- 
sonae,  aliae  minimaj.  Unisonae  sunt,  quarum  unus 
sonus  est,  vel  in  gravi,  vel  in  acuto.  Non  uuisonae 
vero;  quando  alia  est  gravior,  alia  acutior.  Ilarum 
partim  ita  sunt,  ut  earum  inter  se  differet;tia  com- 
muni  iine  jung.itur.  Non  enim  discreta  est,  sed  a 
gravi  in  acutum  ita  deducitur,  ut  continua  videatur. 
Aliae  vero  sunt  non  unisona\  quarum  differentia 
silentio  interveniente  distinguitur,  ut  vero  voces  com- 
muni  fine  jungantur,  fit  hoc  modo  :  Sicut  enim  cum 


a  Maximam.  ^  Tonum.  c  Ve.  d  Dimidietatem.  c  Non  lcgilur.  f  Asciculum  Calcpinus:  Asciacum  c  post 
s  abscindcndo  carpentorium  instrumentum  est.  Hujus  dtminuticum  asciola.  Inde  textum  kic  corruptum  opinor. 
Pythagorei.    u   Ibid.,    Mutta.    4    Tendendum.   j  Quia.  k  Arbitrabatur.  '  Atiquid.  m  Non  legitur.  n  Divisit. 


1289 


DE  MUSICA  LIB.  V. 


I  200 


in  nubibus  arcus  aspicitur,  ita  colores  sibimet  sunt  A  modis   diapason   quidern    duplici,    diatessaron    vero 


proximi  :  ut  non  sit  certus  linis,  cum  alter  ab  altero  ,l 
disgregetur.  Sed  ita  verbi  gratia  a  rubro  discedit  ad 
pallidum,  ut  per  continuam  mutatiouem  in  sequen- 
tem  vertatur  colorem,  nullo  medio  certoque  interve- 
niente,  qui  utrosque  distinguat;  ita  etiam  iieri  solet 
in  vocibus,  ut  si  quis  percutiat  nervum  eumque  dum 
percutit  torqueat,  evenit  ut  in  principio  pulsus  gra- 
vior  sit,  dum  torquetur  vero  vox  illa  tenuetur,  conti- 
nuique  liant  gravis  vocis  souitus  et  acutae. 

CAPUT  V. 

Quse  voces  enharmonix  sunt  aptse. 
Cum  igitur  non  unisonarum  vocum  alise  sint  con- 


-.w,,i  ieiiui   ■__■_  uuiauucuiiui  vocuiu  auae  sini  con-  » vju''ui'i 

tinuae,  aliae  disgregata^,  continuae  quidem  tales  sunt,  g  apphcent  consonantias 


Besquitertio,  ac  diapente  sesquialtero  c  jungunt  Py- 

tbagorici,  ex  secundobujus  iuslitutionis  Musica  libro 
quarto  petendum  est. 

CAPUT.VU. 

Quod  reprehendat  Ptolcmxus  Pythagoricos  in  numero 
propositionum. 

Hepreliendit  autem  Pythagoricos  Ptolemaeus, 
totamque  eam  quam  prmdictis  libris  exposuimus 
demoustrationem  pluribus  modis,  in  quo  totum  illud 
etiam  quod  diatessaron  ac  diapente  sesquialtero  et 
sesquitertio  conjungunt,  in  reliquis  vero  superparti- 
cularibus,  cum  ejusdem  sint  generis,  nullas  omnino 


ut  inter  se  earum  differentia  communi  line  jungatur 
nec  habeat  locum  designatum  vox  acuta  gravisque 
quem  teneant.  Discretae  vero  habent  proprios  locos, 
vel  uti  colores  impermixti,  quorum  differentia  visitur 
suo  quodam  loco  conslituta.  Continuoe  quidem  non 
unisonae  voces  ab  harmonica  facultate  separantur. 
Sunt  enim  sibi  ipsis  dissimiles,  nec  unum  aliquid 
personantes.  Discretae  vero  voces  harmonicae  subji- 
ciuntur  arti.  Potest  enim  distantium  sibique  dissimi- 
lium  vocum  differentia  deprehendi,  in  quibus  quae 
junctae  efficere  melos  possint,  IfipgXsi?  dicuntur, 
btpeketi  autem  quibus  junctis  eflici  non  potest. 

CAPUT  VI. 

Quem  numerum  proportionum  Pythagorici  statuunt. 
Consonae  autem  vocantur  quae  copulatre  mixtos 
suavesque  efficiunt  sonos.  Dissonae  vero  quaB  minime. 
Et  hoc  quidem  est  Ptolemaei  de  sonorum  differentia 
judicium.  Nunc  autemquida  caeteris  musicis  in  con- 
sonantiarum  positione  disteterit  dicendum  videtur : 
Pythagorici  enim  consonantias  diapente  ac  diatessa- 
ron  simplices  arbitrantur,  atque  ex  his  unam  diapa- 
son  consonantiam  junguntjesse  etiam  diapente  ac 
diapason,  et  bis  diapason,  illam  b  triplicis  hanc  qua- 
drupli.  Diapason  vero  ac  diatessaron  consonantiam 
esse  non  aestimant,  idcirco  quoniam  non  insuper  par- 


CAPUT  VIII. 

Demonstratio  secundum  Ptolcmxum  diapason  et   dia- 
tessaron  consonantiae. 

Probat  autem   ex  diapason  et  diatessaron  quam- 
dam  symphoniam  lieri  hoc  modo.   Quoniam  d  enim 
diapason  consonantia  talem  vocis  efticit  conjunctio- 
nem,  ut  unus  atque  idem  nervus  esse  videatur,  idque 
Pythagorici  quoque  consentiunt.  quocirca  si  qua  ei 
consonantia  fuerit  addita,  integra  inviolataque  serva- 
tur.  Ita  enim  diapason  consonantiae  additur  tanquam 
uui  nervo.  Sit  igitur  diapason  consonantia  quae  con- 
tineatur  inter  hypaton  meson  et  neten  diezeugmenon. 
Utraque    haec   ita   sibi   consentit,  c    at    conjungitur 
1  sono,  ut  una  vox  quasi  unius  nervi,  non  quasi  duorum 
mixta  pellat  auditum.  Quamcumque  igttur  huic  dia- 
pason    consonantiae  consonantiam  junxerimus,    ser- 
vatur  integra,  quia  ita  jungitur  tamquam  uni  voculae 
ac  nervo.  Si  igitur  hypate   meson  et   neten  diezeu- 
gmenon  duae  in  acutum  deatessaron  fuerint  junctae, 
f  si  conjungitur  nete  quidem  diezeugmenon  ea  qua? 
est  nete  hyperboleon,  hypate  autem  meson  ea  quae 
est  mese,  utraque  ad  utramque  consonabit,   et  mese 
ad  neten  diezeugmenon,  et  eadem   mese  ad  hypaten 
meson.  Item  nete  hyperboleon  ad  neten  diezeugme- 
non  et  ad    hypaten    meson.   Item  si  ad  graviorem 


.  -    r—         -»   «~    'Vf"^"    iiicouu.    ihjui   »i   <m   gravioreii 

ticulan  vel    multiphci  cadit   comparatione,    sed    in      partem  e  utriusque  diatessaron  consonantia;  relaxen 

multiphci  superpartiente.    Est  enim  haec  proportio       tur,  erit  ad  h  meses  quidem  hypaton  diatessaron  re- 

vocum  ut  octo  ad  3;  si  quis  enim  horum  in  medio  D  tinens  consonantiam  hypate  hypaton,  ad  neten  autem 

rmaliirii»   nnnol      ,,ii;,.;t      t :..  1 n     t     o       ,-. ,.  _  '      . 


quatuor  ponat,  efhcit  terminos  hos  8  4  3.  Quorum 
octo  ad  4  diapason  efficiunt  consonantiam ;  4  ad  3, 
diatessaron ;  octo  vero  ad  3,  in  multiplici  superpar- 
tiente  constituitur.  Quae  autem  sit  multiplex  super- 
partiens  comparatio  ex  arithmeticis  libris  cogno- 
scendum  est,  et  ex  his  quae  secundo  hujus  institu- 
tionis  libro  digessimus.  Pythagorici  autem  consonan- 
tias  in  multiplicibus  ac  superparticularibus  ponunt, 
sicut  in  eodem  libro  secundo  quartoque  praedictum 
est.  A  superpatientibus  vero  ac  multiplicibus  super- 
partientibus  consonantiam  separant.   Quibus  autem 


a  Disgrcgatur.    h  Triplici.    c  Conjungunt.    d  Non  legitur. 
1  Anete. 

Patrol.  LXIII. 


diezeugmenon  paramese.  Consonabitque  et  hypate 
hypaton  ad  hypaten  meson,  et  ad  l  neten  diezeugme- 
non  ad  paramesen  et  nete  diezeugmenon,  et  ad  hy- 
pate  meson.  Sed  eo  modo  ut  gravior  quae  est  ad 
sibi  quidem  proximam  diatessaron  retineat  couso- 
nantiam,  ad  ulteriorem  vero  diatessaron  ac  diapason, 
ut  hypate  hypaton,  ad  hypaten  meson  diatessaron, 
ad  neten  diezeugmenon  diatessaron  ac  diapason. 
Item  nete  hyperboleon,  quae  est  acutior,  ad  sibi  proxi- 
mam  neten  diezeugmenon  diatessaron  consonantiam, 
ad  hypaten  meson  diatessaron  ac  diapason. 

Atque.     (  Sicut  jungitur.    -  Utrisque.   ^Mescn. 


41 


129) 


AN.   MANL.  SEV.  BOETIi 


1292 


o 

a 
a 

cd 

a 

cu 


a 
o 

co 

CS 

a, 

cd 


Nete  hyperboleon 
Paranete  hyperboleon 
Trite  hyperboleon 


a 


H 


N 


-&- 


-& 


Nete  hyperboleon 
Nete  diezeugrnenon 

Paramese 

Mese 

Hypate  meson 
Hypate  hypaton 


^-4 


CAPUT  IX. 

Qm#  sii  proprietas  diapason  consonantix. 
Hoc  vero  idcirco  evenire   contendit,  quoniam  dia- 
pason  pene  una  vocula  est,  talisque  consonantia  est, 
ut  unum  quodammodo  efliDgat  sonuni,  et  sicut  dena. 
rio  numero,  qui  fuerit  additus  intra  eum  positus  in- 
teger  a    inviolatus  servatur;  cum   in   caeteris   ad    ita 
minime  eveniat,  ita  etiam  in  hac  consonantia.  Nam 
si  duo   tribus  adjicias,    quinque  continuo  reddis,  et 
numeri  species  immutata  est.  Si  vero  eosdem  denario 
addas,  duodecim  feceris,  et  binarius  junctus  deuario 
conservatus    est.    Item    ternarius   caeterique    eodem 
modo  :  ita  igitur  symphonia  diapason  quamcunque 
aliarn  susceperit  consonantiam  servat,   uec  immutat, 
nec  ex   consona   dissonam   reddit.    Nam    sicut    dia- 
pente    symphonia    juncta   diapason    consonantiae  in 
tripla  scilicet  propottione  diapason  ac  diapente  con- 
sonantiam  servat,  ita  etiam  diatessaron  cum  sit  con- 
sonantia  juncta  cnin   diapason,  aliam  consonantiam 
reddit,  et  tit  secundum   Ptolemaeuin    alterius   conso- 
nantiae  additio  6  ejusque   est  diapason  ac  diatessaron 

11  lnviolatusque .     h    Ejus   qux.     c   Alix  consonx.     ll 
•>  Emmeles. 


A  in  multiplici  superpartiente  constituta.  Estque  ea 
proportio  dupla  superbipartiens,  ut  octo  ad  tres; 
habent  enim  ternarium  octo  bis,  duasque  ejus  partes, 
id  est  duas  unitates. 

CAPUT  X. 
Quibus  modis  Ptokmseus  consonantias  statuat. 
Et  de  Pytbagoricorum  quidem  opinione  Ptolemaeus 
ita  dijudicat  :  quibus   vero   modis  ipse  consonantia- 
rum  proportiones  numerosque  vestiget,  hinc  ordien- 
dum  est.    Voces,  inquit,  inter  se  vel   unisonae   suut, 
vel  non  unisonae.  Non  unisonarum  autem  vocum  aliae 
quidem  sunt  aequisonae, c  aliae  emmelis,  aliae  dissonse, 
aliae  ecmelis.   Et  unisonae  quidem    sunt  quae  unum 
atque    eumdem    sigillatim    pulsae    reddunt    sonum. 
yEquisonae  vero   quae   simul  pulsae   unum  ex  duobus 
atque  simplicem  quodammodo  efficiunt  sonum,  ut  est 
diapason,    eaque     duplicata    quae    est.bis  diapason. 
Consonae  autem  sunt  quae  compositum  permixtumque 
suavem  tamen   efnciint   sonum,  ut  diapente  ac  dia- 
tessaron.    Emmelis  autem  sunt  qucecunque   quideni 
consona?   non    sunt,    possunt  aptaii    tamen  recte  ad 
melos,  ut  sunt  hae   quae   consonantias  jungunt.  Dis- 
sonae  vero  sunt  quae  non  permiscent  sonos,  atque  in- 
suaviter  feriunt  sensum.  Ecmelis  vero  quae  non  reci- 
piunt    in   consonantiarum  conjunctione,    de   quibus 
paulo  posterius  in  divisione  tetrachordorum  dicemus. 
Quoniam    igitur    univocis    quidem    comparationibus 
proxime  sunt  aequivocae,  necessarie  est  ut  aequis  nu- 
meris  ea  numerorum  inaequalitas   adjungatur,  quse 
Q  est  proxima  sequis.  Est  autem  juxta  aequalitatem  nu- 
merorum  ea  quae  est  dupla.  Nam  et  prima  multipli- 
citatis  species  est,  et  major  numerus  cum  d  miuorem 
numerum  supervenit,  uequo  cum  ipsi  minori  transcen- 
dit,  ut  duo   unum  uno  transgrediuntur,  qui    eidem 
unitati   aequalis    esi;   jure  igitur    duplex    proportio 
aequisonis  aptatnr,  id  est  diapason.  Bis  diapason  vero 
bis  duplici,  id  est  quadruplo.  Quae  autem  proportio- 
nes  dividunt  duplicem   proportionem  primae  ac  ma- 
xima?,  bis   aptanda?  sunt  consonantiis  quae  dividunt 
diapason  c  u',quiconsonantiam.  Unde  ht  ut  diapente 
quidem  sesquialterae,    diatessarou   vero  sesquitertiai 
comparationi    copulentur.   Junctae  vero  f  consonau- 
tiae  cum    aequisonis    alias  efiiciuut  consonantias,  ut 
diapente  ac  diapason  in  triplo,  diatessaron  ac  diapa- 
jj  son  in  ea  proportione  quae  est  octo  ad  tres  s  Emmelis 
autem  sunt  qua3  diapente  ac  diatessaron  dividunt,  ut 
tonus    caeteraeque    proportiones,    de    quibus    paulo 
posterius    in    divisione    tetracbordorum    loquemur, 
simplices  earum  scilicet  partes. 
CAPUT  XI. 
Quse  sint  sequisonx,vel  quxconsonae,  velquw  hemmelis. 
Igitur  aequisonae  quidem  sunt  diapason  ac  bis  dia- 
pason,  quoniam    earum  temperamento   mixturaque 
unus    atque  simplex   quodammodo    efticitur    sonus. 
Consonantia;  autem  sunt,  primaequidem  insuperpar- 
ticularibus  sesquialtera  et   sesquitertia,    id   est    dia- 
pente    ac   diatessaron,   et  diapason  ac  diapente,  et 

Minore    c  JZquisonantiam.     {     Consonx.    L"  Emmt 


*2<»3 


DE  MUSICA  LIB.  V. 


1294 


diapason  ac  diatessaron,  hae  sunt  composita;  atque 
coujunctae  ei  aequisonis  et  consonantibus.  'Emmelis 
autem  reliqui  inter  has  poni  possunt,  ut  inter  dia- 
tessaron  ac  diapentc  difTerentia  tonus,  jungunturque 
quodammodo  aequisonce  quidem  ex  consonantibus, 
ut  diapason  ex  diatessaron  et  diapente.  Consonantiae 
autem  ex  his  qui  emmelis  soni  vocantur,  ut  eadem 
diapente  et  diatessaron  tonis  caeterisque  posterius 
dicendis  proportionibus;  sed  quomodo  quidera  ho- 
rum  omnium  proportio  colligi  possit,  ex  eo  loco 
sumendum  est  quem  quarto  volumine  in  tine  descri- 
psimus,  ubi  6  numerus  super  semisphaeria,  tendeba- 
tur.  Ibi  enim  deprehenditur  sequisonantia,  diapason 
ac  bis  diapason,  et  consonantiae  simplices  diapente 
ac  diatessaron,  et  consonantiae  compositae,  diapason 
ac  diapente,  et  diapason  ac  diatessaron  et  qui  sunt 
emmelis  soni,  ut  in  toni  diilerentia  consistentes. 

CAPUT  XII. 

Quemadmodum  Aristoxenus  intervallum  consideret. 

Quid  vero  de  hi3  Aristoxenus  sentiat  breviter  ape- 
riendum  est.  c  llle  enim  quoniam  minime  tractatum 
rationi  constituit,  sed  aurium  judicio  'permittit,  id- 
circo  voces  ipsas  nullis  numeris  notat,  ut  earum  col- 
ligat  proportiones,  sed  earum  in  medio  differentiam 
sumit,  ut  speculationem  non  in  ipsis  vocibus,  sed  in 
eo  quod  inter  se  differunt,  collocet,  nimis  improvide, 
qui  differentiam  se  scire  arbitretur  earum  vocum, 
quarum  magnitudinem  nullam  mensuramve  consti- 
tuat.  Hic  igitur  et  diatessaron  consonantiam  duorum 
tonorum  ac  semitonii  esse  proponit,  et  diapente 
trium  tonorum  ac  semi  onii,  et  diapason  sex  tono- 
rum,  quod  lieri  non  posse  superioribus  voluminibus 
demonstratum  est. 


A  divisiotiem  diapason  intra  sex  tonos  cadere  hoc 
modo  :  intendantur  enim  octo  chordce,  id  est  A  B  C 
D  E  F  G  H,  tiatque  sesquioctava  A  K  ejus  quae  est 
BL,  et  BL  cjus  quae  est  C  M,  et  C  M  ejus  quac  est 
I)  N,  et  D  N  ejus  quie  est  E  X,  et  E  X  ejus  quae  est 
F  0,  et  FO  ejus  quae  est  G  P.  Erunt  igitur  sex  toni. 
Runus  inter  F  G  et  G  P  H  ducatur  medius  nervus 
ad  R.  Eritigitur  A  K  dupla  ab  eo  quod  est  H  R. 
Pulsae  igitur  simul  A  K  H  R  diapason  aequisonantiam 
consonabunt.  Si  vero  aliquis  G  P  percutiat,  semper 
erit  paulo  acutior  quam  est  JH  R.  Ac  per  hoc  Uans- 
ceudunt  scx  toni  diapason  consonanliam.  Si  enim  A 
K  et  G  P  diapason  pulsati  resonarent,  tonorum  sex 
esset  diapason  consonantia.  Si  vero  his  idem  A  K  et 
G  P  non  consonantibus  A  K  et  H  R  diapason  conso- 
narent,  et  H  R  acutior  esset  quam  G  P,  diapason  con- 
sonantia  sex  tonos  excederet.  Nunc  7ero  quia  conso- 
nantibus  A  |K  et  H  R  eadem  H  |K  ab  ea  quee  est  G  P 
gravior  invenitur,  non  potest  dubitari  quin  sex  toni 
diapason  consonantiam  excedant.  Atque  ita  sensu 
quoque  potest  colligi  diapason  consonantiam  <•  inter 
sex  tonos  cadere.  Sic  igitur  Aristoxeni  error  sine 
dubitatione  convincitur. 


B 


CAPUT  XIII. 

Descriptio  octochordi,  qua  ostejiditur  diapason  conso- 

nantiam  minorem  esse  sex  tonis. 
Docet  autem  Ptolemeeus   per  cujusdam  octochordi. 


CAPUT  XIV. 

Diatessaron  consonantiam  tetrachordo  contineri. 

Nunc  de  tetrachordorum  divisione  dicendum  est. 
Etenim  diatessaron  consonantia  quatuor  efiicitur 
nervis ;  idcirco  etiara  diatessaron  nuncupatur  ,  ut  igi- 
tur  duobus  nervis  altrinsecus  positis  •  ad  diatessaron 
symphoniam  consonantibus  tetrachordum  fiat,  duos 
necesse  est  statui  in  medio  nervos,  qui  ad'  se  invicem 
D  atque  ad  extremos  tres  proportiones  efiiciant. 

CAPUT  XV. 

Quomodo  Aristoxenus  vel  tonum  dividat,   vel  genera 
f  ejusque_divisio7iis  dispositio. 

Hoc  igitur  diatessaron  Aristoxenus  per  genera  tali 
ratione  partitur.  Dividit  enim  tonum  in  duas  partes, 
atque  id  semitonium  vocat.  Dividit  in  tres  partes,  cu- 
jus  tertiam  diesin  .  vocat  chromatis  mollis,  dividit  in 
4,  cujus  quartam  cum  propria  medietate,  id  est  cum 
octava  totius  toni,  appellat  diesin  chromatis  hemiolii. 
s  Rursus  solam  quartam  ejus  vocat  diesin  enhar- 
monios. 


Emmeles  autem  sunt  reliqui.    b  Nervus.    •  Ipse.    d  lntra.    e  Ac.    f  Ejus,  qux.  s  Hxc  non  leguntur. 


1295 


AN.  MANL.  SEV.   BOETII 


1296 


FIGURA  GLAREANI. 

Semitonium,  Toni  medietas  Semitonium. 


Dujlt  chrema\OurJ'u    chronu.  Diefii    chr 

nvoiumoluX 


Omnium  intervallorum  quse  ia  tono  sunt  secundum 
Aristoxenum  divisio. 


AD  LECTOREM 

Minutas  divisioncs  pingere  non  potuimus,  care  lector. 
nam  Aristoxenus  tonum  in  duodecim  paries  scindit. 
Diesis  ergo  enharmonios  habcbit  tres ;  diesis  autem  chro- 
matis  mollis  habebit  quatuor,  demum  hemitonium  sex; 
diesis  vero  chromatis  hcmioli  quatuor  et  semis  obtinebit. 
Quod  si  dupletur  spatium,  ut  paulo  post  Boetius,  erunt 
qux  diximus  intervalla  omnia  duplanda  ob  numeros 
commodiorcs,  quod  doctus  facile  videt.  Vale. 

Cum  igitur  haec  ita  sint,  cumque  generum  divisio 
secundum  eum  sit  duplex,  unum  quidem  genus  est 
mollius;  aliud  vero  incitatius.  Et  mollius  quidem  est 
enharmonium,  incitatius  vero  diatonicum.  Inter  haec 
vero  consistit  cliromaticum  incitatione  mollitieque 
participans;  fiunt  igitur  secundumhunc  ordinem  dif-  C 
ferentia-  permixtorum  generum  sex.  Una  quidem  en- 
harmonii,  3  autem  chromatici,  |id  est  chromatici 
mollis,  et  chromatici  hemiolii,  etchromatici  thoniaei. 
Duee  vero  reliquse  diatonici,  mollis  atque  incitati. 
Quorum  omnium  talis  secundum  Aristoxenum  divisio 
est.  Quoniam  enim  quarta  pars  toni  diesis  enharmo- 
nios  nuncupari  praedicta  est,  quoniamque  Aristoxe- 
nus  nou  voces  ipsas  inter  se  comparat,  sed  difieren- 
tiam  vocum  intervallumque  metitur,  et  secundum 
eum  tonus  est  duodecim  unitatum,  hujus  igitur  erit 
pars  quarta  diesis  enharmonios  tres.  Quoniam  vero 
ex  duobus  tonis  ac  semitonio  diatessaron  consonan- 
tia  jungitur,  erit  tota  diatessaron  ex  his  duodecim  ac 
sex  unilatibus  constituta.  Sed  quoniam  saepe  fit  jut  si 
usque  ad  octavas  velimus  deducere  partes,  non  inte- 
gros  numeros,  sed  in  aliquas'particulas  incurramus, 
idcirco  a  quidem  facienda  est  tota  diatessaron  con- 
sonantia  60.  At  vero  24  tonus,  semitonium  duode- 
cim,  pars  quarta,  quae  diesis  enliarmonios  dicitur, 
sex,  octava  autem  tres;  juncta  vero  octava  cum 
quarta,  sex  scilicet  cum  tribus,  ut  faciat  diesin  chro- 
matis  hemiolii,  erunt  novem.  His  igitur  ita  constitu- 
tis,  tria  genera,  enharmonicum,  chromaticum,  diato- 
nicum,  has  Aristoxeno  videntur  habere  proprietates, 
ut  alia  eorum  dicantur  spissa,  alia  minime.  Spissa 
sunt,  ■'  quorum  du;«  graviores  proportiones  :  unam 
eam  quse  ad  acutum    apposita  est  magnitudine   non 


A  vincunt.  Non  spissa  vero  c  quorum  duae  proportiones 
unam  reliquam  poterunt  superare;  est  autem  enhar- 
monium  et  chromaticum  spissum,  diatonicum  vero 
non  spissum.  Itaque  enharmonium  secundum  Ari- 
stoxenum  dividitur  sic  6,  6,  48,  ut  inter  gravem 
nervum  ac  prope  grarem  sit  quarta  pars  toni,  quae 
dicitur  diesis  enharmonios,  cum  sit  tonus  24  unita- 
tibus  constitutus.  Item  secundum  intervallum  a  gravi 
nervojad  ;tertium,  sit  eadem  quarta  t  pars  toni.  Re- 
liqui  vero  qui  restant  ex  sexaginta  qui  totius  pro- 
portionis  sunt  inter  tertium  a  gravi  nervo  atque  acu- 
tissimum  quartum  ponuntur  48,  et  duae  proportiones 
ad  gravem  j>ositae,  id  est  6  ac  6,  unam  reliquam  ad 
acutum  locatam,  id  est  48,  non  vincunt.  Chromatis 
vero  mollis  hanc  facit  'divisionem   8,  8,  44,  ut  octo 

B  atque  octo  sint  tertiae  partes  tonorum  ;  est  enim  to- 
nus  (ut  dictum  est)  24  unitatum,  et  dicitur  toni  pars 
tertia  diesis  chromatis  mollis.  Item  chromatis  he- 
miolii  diatessaron  ita  partitur,  9,  9,  42.  Est e  autem 
diesis  chromatis  hemiolii  pars  octava  toni  cum 
quarta,  id  est  ex  24  sex  cum  tribus.  Item  chromatis 
thoniaei  talis  secundum  Aristoxenum  partitio  est,  12, 
12,  36.  Scilicet  ut  iu  duobus  intervallis  singula  semi- 
tonia  constituat,  et  quod  reliquum  est  in  ultimo. 
Atqueinhis  omnibus  duae  proportiones,  quaegraviori 
nervo  sunt  proximae,  reliquam  quae  ad  acutum  posita 
est,  f  magnitudine  minime  superant,  sunt  enim  (ut 
dictum  est)  spissorum  generum.  Spissa  quippe  ge- 
nera  sunt  enharmonium  atque  chromaticum.  Diato- 
nica  vero  divisio  ipsa  quoque  est  duplex.  Et  mollis 
quidem  diatonici  divisio  est  hoc  modo,  12,  18,  30, 
ut  12  semitonium  sit,  decem  et  octo  semitonium,  et 
quarta  pars  toni,  «  32  vero  quod  reliquum  est.  Quo- 
rum  decem  et  octo  et  12  efficiunt30,  nec  superantur 
ab  ea  parte  quae  reliqua  est.  Item  diatonici  incitati 
talis  partitio  est,  ut  semitonium  ac  duos  habeat  inte- 
gros  tonos  12,24,  24,  ex  quibus  24  et  12,  id  est  36, 
non  superantur  a  reliqua  parte  quae  ad  acutum  est, 
sed  potius  vincunt.  Est  igitur  secundum  Aristoxe- 
num  tetrachordorum praedicta  partitio,  quae  subjecta 
descriptione  monstratur. 


I) 


Divisiodiatonici 
incitati 

Diatessaron 


Divisiodiatonici 
mollis 

Diatessaron 


Divisiochromatici 
thoniaei 

Diatessaron 


GLA.REANUS    AD    LECTORKM. 

Nos  totum  negotium  in  tetrachordi  hyperbolcon  ita 
(ut  spero)  declaravimus,  ut  facilc  lector  consideret  quid 
mc  Dsus  voluit  elaborare.  Multa  tamcn  cx  [supcrioribus 
p7-3csupponcnda  sunt,  ut  quomodo  sc  divisio  geneium 
habcat,  alioqui  inutilis  crit  labor.  Cxtera,  mi   lcctor, 


a  Non  legitur.    t  Qua.    '  Qua.    J  6.     e  Enim.     f  Magnitudinem.    e  30. 


1297 


DE  MUSICA  LIB.  V. 


1298 


tuae  attentioni  consideranda  relinquo.  Vale,  et  me  ama. 
Id  tamen  volo  te  admoneri,  in  applicatione  graviores 
chordas  vertisse  ad  majorem  numcrum,  cum  tamen  hic 
numerus  non  sit  chordarum,  sed  potius  inta-vullorum. 
Ubi  ergo  nete  diezeugmenon  erat,  ibi  apte  potuit  poni 
nete  hyperboleon.  Attamen  crede  parum  erroris  esse. 
Nomina  enim  non  omnino  speculationem  impediant. 


Divisio  chromatis 
hemiolii 

Diatessaron 


Divisio  chroraatis 
mollis 

Diatessaron 


Divisio  euhar- 
monii 

Diatessaron 


<P-    9 


J>  J44  a 


4S   6 


D 
e 
o 

o 

D 


2 

Cb 


o 

c 
cn 

B 

o 
D 
O 

D 


13 
P 


._> 
B 
PJ 


48  |    6 


O 


X> 

e> 


§.§ 

o    c 

O 

*-  o 
—  c 
a  3 

CP     ^ 

C    .-. 


,_B 


'I    44 


*_ 


1= 


H 

o 

D 

d  S 

7»S 

B 


42 


H 

Zt) 

-c 

H 

v  — 

"i 

o  p 

o 

i 

o   BJ 

cb  p 

r»  -1 

O 

o 

CB 

anete  hype 
e  hyperbole 

D* 

CTH 

__ 

O 

«_« 

xj 

■ 
-1 
cr 
o 

X)    CB 
CB 

-i  D" 

o-v: 

O  -o 

CT  cb 

M 

CB 

c 

03 
B 

X! 
CB 

-1 

er 

O 

o 

S  3- 

CB 

o 

o  2- 

O 

D 

o 

O    ~ 

o* 

D 

2- 

o" 

O 
D 

D 

o 

o 

D 

a 

2 


c 

OQ 

B 

o 
D 
O 
D 


•_ 
_> 
-i 
u. 

-a  c 
c  o 
_  C 
2.  < 

_>     P 

o 

C 

5 


0 
o 

p 
■«1 

s> 
o 

c 

B 

_q 


o 

D 
C 
c/j 

©    O 
D   C 

S'E 


B 


ffi 

CB 

B 

r_ 

o 

D 


o 

B 

o 

B 

5" 

5 


I    9     |  36"|    12    |   12 


er 
•<: 

XJ 
o 
-J 
er 
o_ 
o 
o 
D 


O     ~ 

~a 
.".  o 

-o  o 
o 

i  BP 
C"Vi 

2.XJ 

o  2 

_*  5- 

Dl 

o 

o 

D 


V. 


N 
O 
C 
03 


O 
P 


CB 

D" 
-•4 

•o 
o 
1 

er 
o 

o 
o 

D 


TJ2 

»  2. 

3    CB 

D   _. 

J_«_i 

CB  — 3 

—  O 
_.     ~) 

'-5  c- 

*o  o 

-I    o 

o-o 
2,D 

o" 
o 

D 


O 

B 

B 

Ig 

o  B 


_> 
30 
•_» 

o 


o 
C 
03 


_a  e 


B 
18 


D 
O 

a 


D" 
O 


o 
B 


m 
B 

o 
d 

3 


Xx 

O    3 


X)   o 

o   ►_ 

•'CT 
er_2 

2.5 

O    1 

o  o- 

D  O 
o" 

o 


B 

c 


H 
o 

D 
c 


CB 

C- 


0Q 

B 
o 
D 
o 

D 


er 
o_ 
o 
o 

D 


_- 
o 

B 

o 

D 


24      24    |    12 


H   '     •_ 


•o 
o 

cr 
o_ 
o* 
o 
D 


2 

— _ 
o 

er 

x) 
o 
-1 

cr 
o 

o* 
o 
o 


Telrachor- 
dos  hyperbo- 
leoningenere 
euharmonio 
partitum. 


Diatessaron 


Tetrachor- 
dos  hyperho- 
leon  in  chro- 
mate  molli  di- 

sectum 


Tetrachor- 
dos    hyperbo- 
leon  in  genere 
chromatici  he- 
mioli  divisum 


Diatessaron  Diatessaron 


Tetrachor  - 
dos  hyperbo- 
leon  m  chro- 
mate  touico 
separatum 


Tetrachor- 

dos  hypcrbo- 
leou  in  gene- 
re  diatouico 
mollidisjunc- 
tuni 
Diatessaron 


Tetrachor- 
dos  hyperbo- 
leon  in  diato- 
nico  incitato 
scissum 


Diatessaron 


CAPUT  XVI. 

Quomodo  Archytastetrachorda  dividat  eorumque 
descriptio. 

Archytas  vero  cuncta  a  in  ratione  constituens  non 
modo  &  sensum  aurium  in  primis  consonantiis  obser- 
vare  neglexerit,  verum  etiam  maxime  in  tetrachor- 
dorum  divisione  rationem  secutus  est.  Sed  ita,  ut 
neque  ea  qnanVquaerebat  efficaciter  expediret,  neque 
sensui  proposita  ab  eo  ratio  consentiret.  Ille  enim 
tria  esse  genera  arbitratur,  enharmonium,  chromati- 
cum,  diatonicum.  In  quibus  eosdem  gravissimos  sta- 
tuit  atque  acutissimos  sonos,  in  omnibus  quidem  ge- 
neribus  gravissimos  sonos  faciens  2016,  acutissimos 
vero  1512;  inter  hos  in  tribus  generibus  nervum 
gravissimo  proximum  collocat,  eum  scilicet  qui  sit 
19oi,  ut  ad  eum  2016,  c  sesquivicesimam  septimam 
obtineant  proportionem.  Post  hcec  vero  infra  acutum 
nervum,  tertium  vero  a  gravissimo  eum  collocat  in 


A  enharmonio  genere,  qui  sit  1890,  ad  quem  1944 
sesquitricesima  quinta  proportione  jungantur.  Idem- 
que  1890  ad  acutissimum  1512  in  sesquiquarta  pro- 
portione  sit  constitutus.  Item  in  diatonico  genere 
tertium  quidem  a  gravissimo  nervo,  secundum  vero 
ab  acutissimo  eum  ponit,  qui  sit  1701,  ad  quos  1944 
sesquiseptimaproportione  conjuncti  sunt.  Ipsi  autem 
1701  ad  acutissimum,  1512  sesquioctava.  In  chroma- 
tico  vero  genere  tertium  a  gravissimo,  et  secundum 
abacutissimo  eum  ponit,  quiadl701,  qui  est  tertius 
a  gravissimo  in  diatonico  genere  d  eam  obtineat  pro- 
portionem  quam  obtinent  256  ad  243;  hic  autem  est 
1792,  qui  est  secundus  ab  acutissimo  appositus,  ha- 
betque  proportionem  secundus  ab  acutissimo  in  dia- 
tonico  genere,id  est  1701  ad  secundum  ab  acutissimo 

B  in  chromatico  genere,  id  est  1762  eam  quam  habent 
243  ad  257,  eorumque  tetrachordorum,  secundum 
Archyta?.  sententiam,  divisorum  formam  monstrat 
subjecta  descriptio. 


*•  Non  legitur. 


b  Sensu    c  Sesquingesimam.    ^Eamdem. 


|29fl 


NICOLAI  JUWXI 


1300 


Lriiiarmonicum 


Diatoniciim 


1512 


Proportio  sesqui- 
quarta,  divide  enim 
1512  per  4,et  prove- 
nient378,  quae  siad- 
jeceris  1512,  produ- 
cuntur  1890. 


i  1890     *• 


Proportio  sesqui- 
tricesima  -quinta, 
quod  patet  si  divi- 
dantur  1890  per  35, 
et  quod  venit  ld  quo- 
tiente  addasad  1890. 


,1944 


Proporlio  sesqui- 
vicesima-septima 
patet  bic  dividendo 
1944  per  27,  et  ad- 
dendo  ei  27. 


:2oif. 


Proportio  sesqui- 
octava,  divide  enim 
1512  per  8,  et  prove- 
nient  tibi  189,  quae 
adde  1512,  et  erunt 
1701. 


Z  1512 


1701       2 


Proportio  sesqui- 
prima,  divide  enim 
1701  per  7,  et  prove- 
nient  243,  quae  dum 
adjeceris  101,  pro- 
creantur  1944. 


1944 


Proportio  quae  in 
enbarmonio  sesqui- 
vicesima-septima. 


'2016 


uuromati<:iiin 

a 

/ 

Proportio    bemi- 

/ 

tonii  minoris  super- 

T3 
O 

e) 

! 

3 

partiens  180. 

1 

3 

B 

■m-i 

o 

K 
— » 
U 
<B 

— . 

H 

■ 

a 
o 

u 

3 

Proportio  auper- 
p&rtiens  152. 

3 

er 

•9 
C 

m 
© 

Proportio  quse  in 
enharmonio  et  dia- 

— * 
<n 

\ 

tonico,  scilicet  ses- 

sS 

qui-vicesima-septi- 
ma. 

1512 


1792 


1945 


2016 


CAPUT  XVII. 

Quemadmodum    Vtolemxus    et  Aristoxeni  et  Architx 
tetrachordorum  divisiones  deprehendat. 

Sed  utrasque  tetrachordorum  divisiones  Ptolemaeus 
ita  reprehendit.  Architam  quidem  primo,  quoniam 
secundus  ab  acutissimo  nervus  chromatico  genere, 
id  est  1792,  ita  est  collocatus,  ut  nec  ad  acutissi- 
mum  1512,  nec  ad  proximum  graviori  1944,  ullam 
superparticularem  efficiat  proportionem,  cum  Ar- 
chitas  tantam  superparticularibus  comparationibus 
*  hahuit  dignitatem,  ut  eas  etiam  in  consonantiarum 
ratione  susceperit.  Dehinc  quod  primam  a  gravissimo 
nervo  proportionem  in  chromatico  quidem  &  majo- 
rem  sensus  deprehendat  quam  fecit  Architas,  hic 
namque  in  chromatico  genere  1944  ad  2016  distare 
fecit  e  sesquivicesimam  septimam  proportionem, 
cum  secundum  consuetam  chromatici  generis  modu- 
lationem  d  sesquivicesima  prima  esse  debuerit.  Item 
enharmonium  genus  ea  proportio,  quam  primam  a 
gravissimo  secundum  Architae  retinet  divisionem, 
talis  est,  ut  longe  minor  esse  debeat  quam  in  caeteris 
generibus  invenitur;  hic  autem  aequam  eam  cseteris 
generibus  statuit,  dum  primas  a  gravi  proportione  in 
tribus  generibus  •  sesquivicesimas  septimas  ponit. 
Aristoxenum  vero  culpat,  quoniam  in  chromate  molli 
et  in  chromate  hemiolio  tales  posuerit  primas  secun- 
dasque  a  gravi  nervo  proportiones,  quae  a  se  a  mi- 
nimo  et  quantum  sensus  non  possit  internoscere 
distarent.  Est  quippe   proportio  prima  in  chromatis 


A  mollis,  f  prima  divisione  secundum  Aristoxenum 
octo,  at  in  chromate  hemiolio  novem.  Sed  octo  ad 
novem  unitatis  differentia  distant.  Est  autem  tonus 
totus  24  unitatibus  secundum  positionem  vel  propo- 
sitionem  quorum  unitas  24  est.  Primae  igitur  a  gravi 
inter  se  proportiones  chromatis  mollis,  et  chromatis 
hemiolii  24  parte  toni  distant,  quod  propter  brevita- 
tem  differentiae  nullo  modo  sentit  auditus.  Idem  etiam 
Aristoxenum  reprehendit  cur  diatonici  generis  duas 
tantum  fecerit  divisiones,  ut  in  molle  incitatumque 
divideret,  eum  possint  aliae  quoque  diatonici  generis 
species  inveniri. 

CAPUT  XVIII. 


B 


Quemadmodum   tetrachordorum  divisionem  fieri  dicat 

oportere. 

Ptolemaeus  b  tetrachordo  diversa  ratione  partitur, 
illud  in  principio  statuens,  ut  inter  duos  altrinsecus 
sonos  tales  voculae  aptentur,  quae  se  superparticulari- 
bus  proportionibus  excedant,  insequalibus  tamen, 
quoniam  superparticularis  proportio  non  potest  in 
aequa  dividi.  Dehinc  ut  omnis  comparatio,  quae  lit  ad 
eum  nervum  qui  est  gravissimus,  in  tribus  minor  sit 
caeteris,  quae  acutis  vocibus  conjunguntur.  Sed  in 
his  ea  qune  spissa  nominamus  talia  esse  debent,  ut 
duae  proportiones,  quae  gravitati  sunt  proximae,  mi- 
nores  sint  ea  proportione  quae  relinquuntur  ad  acu- 
tum,  h  in  non  spissis  vero  ut  in  diatonicis  generibus 
nusquam  una. 


EPISTOLA  PR^FATORIA. 


Nicolaus  Judecus  Venetus  Donato  Civalello  viro 
rhetorico  salutem. 

liecognoscens  superioribus  diebus,  Donate  Musarum 
cultor  elegantissime,  quosdam  divi  Boetii  de  Geometria 
libros,  consulto  Euclidis  Graeco  exemplari,  cujus  ille 


compluscula  theoremata  ad  verbum  Latina  fecit  anim- 
adverti  eminentissimum  geometram  Euclidem  a  nostris 
et  mendose  admodum  legi,  et  (ut  mea  quidem  fert  opi- 
nio),  non  satis  recte  exponi;  sed  prius  illud  fere  tra- 
ductoris  culpa  accidisse  videtur.  Is   enim  quicunque 


•  Habuerit.     b  Sensus  esse.  c  Sesquingesimam.  <*  Sesquingesima.     c  Sesquingesimas.     f  ISon  legitur    «  Enim. 
h  Non  legitur. 


1301 


EPISTOI.A  PRjEFATORIA, 


<302 


tandm  fuent,  cbarbara  lingua  Grxca  volumina  trans- 
fercns  semilatina  reddidit.  Vam  vocubula  qusedam  ita 
utjacent  barbara  dimittit,  cum  tamen  Latini  sua  ha 
bcant  ct  quidem  optima  ac,  probatissima.  Quam  enim 
quadrilateram  jlguram  rhombum  et  Grxci  et  nostri 
appeUant,  ille  verbo  quodam  [ut  ita  dicam)  exotico  hel- 
muaim  vocat,  et  huic  affincm,  quam  Grxci  rhomboiden 
dicunt.  similem  helmuaim.  Sunt  et  aliae  qusedam  qua- 
drilaterse  figurse,  quas  Grseci  trapezia,  nostri  mensulas 
nominant. 


Has  nostcr  hic  interpres  Latini  atque  Grxci  vocabuli 
pcrxque  ignarus,   helmuarifas  dicere  non  veretur.  Sed 
sint  sane  hxc  levia  etnon  multa  animadversionc  digna. 
lllud  ccrte  (ni  fallor)  defendi  nulla  cxcusatione  potest, 
quod   rerum  definitiones,   quibus  ut  principiis   totius 
scientix  utimur,  et  confumlcndo   falsas  facit,  et  quas 
Euclides  minimc  somniavit  in  carum  locum  qux  illius 
erant,  (rmcrario  quodam  ausu  supponit.  Nam  statim  in 
initio  opcris    lincam  hujusccmodi  dcfinitionis  tcrmino 
claudit :  Linca  cst  longitudo  sine  latitudinc,  cujus  qui- 
dcm  extremitates  sunt  dua  puncta.  Hxc  vero  finitio  ei 
linex  accommodari  minime   potcst   quam  peripheriam 
Grxci  nominant,   cum   illa   cxtremis    nullis  finiatur, 
quanquam  quidam  ex  reccntioribus  falsa   translationc 
drcepti,  hanc  tanquam  Euclidis  veram  definitionem  de- 
fendere  conantur,  dicentcs  pcripheriam   quidem  extre- 
mis    et  finibus  actu   carere,   aptitudinc  vero  (ut  eorum 
utar  vocabulo)  fines  ct  tcrminos  agnoscere,  quod  perri- 
diculum  est.  Siquidcm  eoclem  exemplo  lineam  ipse  de- 
finiam    longitudinem    citra    latitudinem,    qux  quidem 
cxtremis  careat,  quod  si  reclamabis  et  lineam  objicies 
rectam  finitam,  respondebo   cam  finibus  habilitaie  po- 
tmtiaque  vacarc,  quamvis  actu  non  vacet.  Quamobrcm 
aut  utraque  definitio  recipienda  est,  quo  nihil  potest  esse 
absurdius,  aut  utraque  rejicienda.  Quod  rectissima  ra- 
tione  fieri  constabit,  si   quis  animadvertat  quam  incu- 
riose  egregius  iste  interpres  duas  rerum  longe  aliarum 
dcfinitiones  in  unam  quasi  formam  conjunxerit,  atque 
ad  unam  tautum  rcm   definicndam  assumpserit.  Nam 
Euclides  cum  lineam  definivisset  longitudinem  citra  la- 
titudinem,  essentque  ex  lineis  quxdam  finitx  et  termi- 
natx,  mox  declaravit  qui  essent  lincx  fines  et  termini, 
inquicns  :  Linex  vero  extrema  puncta  sunt.  Athicnoster 
tam  lepidx  traductionis  auctor  cx  duarum  de/initionum 
prrmixtionc  confusioneque  unum  quasi  corpus  defxni- 
tionis  collcgit,  ac  soli  linex  congruere  aptarique  posse 
putavit.  Adplenam  igitur  lincx  definitionem  nihil  aliud 
corrogandum  est,  prxter  id   quod  dictum   est  lineam 
longitudincm  esse  citra  latitudinem.  Sic  enim  circum- 
currentes  lineas  rectas,  ct  flcxuosas  complectitur,  item 
finitas  paritcr  atque  infinitas.   Ex  quibus  quidem  infi- 
nitas  lineas  prior  nobis  jam  infirmata  depiitio  mani- 
festissime  non  rccipicbat.   Age  ostendamus  nunc  etiam 

Euclidis  definitiones  ab  hoc  nostro  interprete  (ut  est  in 


A  ovmibus  seque  diligentissimus)  prxtermitti  quandoque, 
</  alias  quasdam  pro  illis  adhiberi,  in  quo  '///"/"/(  non 
multum  inquirendo  laborabimus.  ffam  statim  ]><>st  di- 
ctas  descriptiones  lineam  rectam  his  verbis  deflnil: 
Linearcctaest  al>  uno  punc.to  a<l  <dium  i>r<tissnna  ex- 
tensio,  in  extremitatrs  suas  utniin</u<'  eorum  rc<ii>i<'>is. 
v  n  ita  Euclides,  sed  definitionem  miiversam  brevis- 
sime  colligit  in  hunc  modum:  TLecta  linea  cst  quse  ex 
sequo  sua  puncta  interjacet.  Xon  secus  in  <l<f<ndione 
piuur  superficiei  aberrat,  nam  cum  Euclides  sic  de/i- 
niat :  Vlnua  supcrficies  est  qux  ex  xquo  suas  lineas 
interjacet,  ille  quamdam  longc  aliam  commentus  est  de- 
finitinnrm  hoc,  modo  :  Vlana  supcrficies  est  ab  una 
linea  ad  atiam  cxtcnsio  in  extremitates  suas  rccipiens. 

r>  Sed  hxc  atque  alia  luijuscemodi  plura  partim  inscite  et 
iiidoctc  translata,  partim  etiam  immutataet  inversa,si 
utrumqur  diligcntcr  legere  aliquando  tibi  contigerit,  per 
tc  ipse  facillime  deprehendes.  Nunc  quse  in  cxpositore 
Campano  in  primum  elemcntorum  librum  notavi,  ex- 
plicarc  tibi  aggredior.  In  qua  quidem  re  ab  omnibus 
viris  doctis,  quibus  hxc  nostra  legere  otium  erit,  peti- 
tum  impctraturnque  csse  velim,  nc  eos  viri  auctoritas 
magismoveat,  quamratio  ipsa  etveritas.  Leguntur  ita- 
quc  (ut  ad  rem  ipsam  jam  veniam)  apud  Euclidem  in 
primo  elementorum  IH>ro  duo  thcoremata,  quorumal- 
terum  reciprocat  atque  recurrit  ad  alterum.  Ambo  vero 
deductione  ad  incommodum  a  Campano  demonstrata 
sunt.  Scd  ut  qui<l  ordiar  planius  intelligas,  accipe  pri- 
muni  theoremata  ipsa  cum  eorum   dcductionibus,  ita  ut 

C  Ma  Ugit  atque  astruit  Campanus.  Dcinde  quid  fortasse 
peccaverit  ille,  quidque  nos  scntiamus,  breviter  audics, 
theoremata  igitur  hxc  sunt. 

Omnis  trianguli  longius  latus  majori  angulo 
oppositum  est. 
Sit  ut  triangulo  A  B  C,  angulus  A  sit  major  angulo  C. 
Dico  quod  latus  C  B  majus  erit  latere  A  B  ;  si  enim  sit 
xquale,  r.rit  prr  5  angulus  A  xqualis  angulo  C,  quod 
cst  contra  hypothesim.  Si  autcm  A  Bsitmnjus,  rese- 
cetur  ad  xqualitatem  C  B  per  3.  Sitque  D  B  xquale 
C  B,  erit  ergo  per  '6  angulus  D  C  B  xqualis  angulo 
B  I)  C ;  sed  B  D  C  cst  major  angulo  B  A  C  per  16  ;  ergo 
B  C  D  est  major  B  A  C  :  quare  multo  fortius  major 
AC  B  pars  toto,  quod  est  impossibde. 

C 
D 


Omnis  trianguli  majori  angulolongius  Iatus 
oppositum  est. 

SU  ut  in  triangulo  A  B  C  lalus  B  C  sit  majus  latereA  B 
Dico  quod  angulus  A  erit  major  angulo  C,  et  est  con- 
r> rsa  prxcedentis.  Si  >'>i>m  sit  ;r<i>ialis,  tuncper  6  latus 
A  B  est  sequale  lateri  B  C  <i<»«t  est  contra  hypothesim. 
SiautemC  sit  major,  tunc  ]>rr  prxccdcntcm  tatus  A  B 
est  majus  latere  B  C  <iuod  cst  contra  hypothcsim:  quare 
astruitur  propositum. 


1303 


Sic  Campanus.  Sed  ut  in  quo  nobis  minus  recte  sen- 

sisse   videatur,    facilius  pcrcipias,  pauca  quxdam  ex 

dialectica  facvllaie  partim  prxnotare,  partim  intermis- 

cere  oportet.  Sunt  igitur  in  omni  quxstione  (ut  Philo- 

sopho  in  postremis  Analyticis  placet)  duo,  quorum  alte- 

rum  datum  est,  quxsitum  alterum,  ut  si  positum   in 

quxstione  fuerit  an  cmlum,  datumest,  sedan  rotundum 

sit  quxritur.  At  Campanus  proposita  theoremata  in  da- 

tum  atque  quxsitum  nequaquam  recte  solvisse  videtur. 

Nam  in  priore  iheoremate  majorem  angulum  sibi  dari 

postulat,  et  subinde  quxrit  an   illi  majus   latus  sit  e 

regione  constitutum.  Contraque  in  posteriore  majus  qui- 

dem  latus  dari  vult,  an  vero  sit  majori  angulo  obver- 

sum  quxrit,  quod  contra  faciendum  est.  Nam  quivis  in 

dialectica,mea  quidem  sententia,vel  mediocriter  eruditus 

facile  videre  potest,  in  eo  theoremate  quo  omnis  trian- 

guli  longius  latus  majori  angulo  contra  respondere  pro- 

ponitur,  longius  quidem  latus  trianguli  dari  subjicique 

oportere,  an  vero  majori  angulo  sit  e  regione  positum, 

quxri  ac  prxdicari,  contraque  in  converso  theoremate 

majorem  quidem  angulum  concedi,  longius  vero  latus 

inquiri.  Ob  hoc  vero  peccatum  consecutum  est,  et  aliud 

longe  majus.  Nullum  enim  ex  propositis  theorematis 

assertoria  demonstratione  Campanus  astruxit,sed  utrum- 

que  ad  incommodumducenteostendit,  quodin  geometria, 

ubi  fieri  potest,  vel  maxime  vitandum  est,  in  qua  solent 

demonstrationes    afferri  ex  prioribus   notioribus  na- 

turx,  non  notis  modo,  quales  sunt  qux  assertorix  rectx- 

que  appellantur.  Hujus  vero  errati  origo  atque  initium 

,    hujusmodi  fuit.  Nam  Campanus  priori  theoremati  prx- 

dicationem  prxter  naturam  dedit,  majorem  enim  angu- 

lum  trianguli  subjicit,  et  prxdicat  longius  latus  :  siqui- 

dem  in  omni  quxstione   subjectus  terminus   est,  quod 

datur  ;  prxdicatus,  quod  quxritur.  Est  autam  prius  per 

naturam    triangulum    latera    habere,   quam   angulos, 

nam  ex  laterum  coitionc  anguli  proficisci  procrearique 

intelliguntur  ;  qui  igitur  subjicit  angulum  trianguli,  et 

latus  prxdicat,  is  illud  quod  alteri  accidit,  ejus  prxdi- 

cationi  subjicit  cui  accidit,  ac  ob   id   prxdicationem 

prxposteram  et  naturx  contrariam  facit.  Quam  Aristo- 

teles  aut  modo  prxdicationem  censet  appellandam,  aut 

prxdicationem  quidem  non  simpliciter,  sed  per  accidens; 

ubi  igitur  prxdicatio  prxter  naturam  habetur,  aut  diffi- 

cile,  aut  cerle  impossibik  est  assertoriam^demonstratio- 

nem  accommodare.  In  hujuscemodi  namquc  demonstra- 

tione  necesse  est  et  majoris  extremitatis  qux  in  conclu- 

sione  prxdicatur,  et  minoris  extremitatis,  qux  in  eadem 

subjicitur,  causam  esse  medium.  At  fieri  nullo  modo 

potest  ut  ei  quod   accidit   ejus  cui  accidit  quippiam 

causa  esse  statuatur .  Rinc  coactus  est  Campanus  in  priore 

theoremate,   quod  in  datum  atque  quxsitum  imperite 

sccuisset,  demonstratione  uti  ad  incommodum  ducente, 

et  quia  illud  putabatprincipale  posterius,  quod  ad  ipsum 


NICOLAI  JUDECI  i304 

A 

commearet,  non  alia  collectione  quam  ad  incommodum 

ducente  astruxit.  Atque   ita  nullam  demonstrationem 
rectam  assertoriamque  ad  ea  qux  dicimus  theoremata 
colligenda  Campanus  adhibuit,    quod  tamen  oportuit 
cum  ipsa  sit  adincommodum  ducente  potior.  Hxc  sunt, 
mi  Donate,  qux  quantum  ad  proposita  theoremata  atti- 
net,  in  Campano  reprehendenda-ccnsuimus  ;  sed  hxc  qux 
strictim  disputavimus,  illos  non  exacte  subtiliterque  in- 
tellecturos  certo  scio,  qui  postremos  Analyticos  Aristo- 
telis  non  diligentissime  legerint.  Reliquum  igitur  est  ut 
illa  ipsa  thcoremata  (quemadmodum  polliciti  sumus) 
demonstremus,   traducta   tamen   prius,  ut  traducenda 
erant.   Solvemus  igitur  et  separabimus  theorema  prin- 
cipale  in  datum  atque  quxsitum,  ut  oportet,  et  ad  ipsum 
B  astruendum  assertoria  demonstrationc  utemur.  Poste- 
rius  vero  theorema,  quod  ad  principale  recurrit,  cum 
prxdicationem  prxter  naturam  sortiatur,  demonstra- 
tione  ad  'incommodum  perducente  breviter  colligemus. 
Demonstrationes  igitur  ipsas  aggredimur,  inlende. 
Omnis  trianguli  majus  latus  sub  majore   angulo 
protenditur. 

Sit  enim  triangulum  ABC  habens  latus  quod  est  A  C 

majus  eo   latere  quod  est  A  B,  aio    angulum  quoque 

ABC  sub  quo  latus  A  C protenditur  majorem  esse   an- 

gulo  B  C  A,  cuicontra  respondet  latus  A  B  ;  nam  quia 

majus  est  latus  A  C  quam  A  B,  constituatur  ipsi  A  B 

xquale  ipsum  A  D,  et  protrahatur  ipsum  B  D  latus,  et 

quoniam  trianguli  quod  est  B  D  C  exterior  angulus  est  is 

P  qui  est  A  B  B,  major  utique  erit  interiore   ex  adverso 

constituto   angulo  D   C  B,  xqualis  vero  est   angulus 

AD  B  ipsi  A  B  D  angulo,  nam  latus  quoque  A  B  lateri 

A  D  xquum  erat.  Major itaque  est  angulus  AB  D ipso 

A  C  B  angulo,  multo  igitur  major  erit  angulus  A  B  C 

angulo  A  C  B.  Omriis   igitur  trianguli  majus   latus 

sub   majore  angulo   protendilur :  quod  oportebat  de- 

rnonstrare. 


B 


I) 


C  D  A 

Omnis  trianguli  sub  majore  angulo  majus  latus 
protenditur. 

Sit  triangulum  A  B  C  majorem  habens  A  B  C  angu- 

lum  eo  qui  est  B  C  A.  Aio  latus  quoque  A  C  ipso  A  B 

latere  majus  esse  ;  nam  si  rnajus  non  sit,   aut  xquale 

erit  ipsum  A  C  ipsi  A  B,  aut  minus  :  xquale  sane  non 

est  ipsum  A  C  ipsi  A  B,  xqualis  cnim  foret  etiam  an- 

gulus  ABC  angulo  A  C  B  :  atqui  non  erat ;  non  igitur 

xquale  est  ipsum  A  C  latus  ipsi  A  B  [latcri.  Neque 

vero  minus  est  ipsum  A  C  ipso  A    B,  minor  enim  foret 

angulus  A  B  C  angulo  AC  B:  atqui  7ion  erat ;  s»  igitur 

minus  est  ipsum  A  C  latus  ipso  A  B  latere,demonstra- 

tum  autem  est  neque  xquale  illi  esse,  majus  itaque  erit 

ipsum  A  C  latus  ipso  A  B  latere.  Omnis  iyitur  trian- 

guli  sub  majore  angulo  majus  latus  protenditur,  quod 

oportebat  demoristrare. 


1305 


EPISTOLA  PR/EFATORIA. 


1306 


Hx  sunt  igitur  hujuscemodi  theorematum  demonstra- 
tiones  cum  facilcs,  tum  verissimx  et  quae  maxime  qua- 
drent.  Scd  antequam  te  dimittam,  volo  audias  ct  aliud 
quoddam  hujus  hominis  erratum  lcviusculum  fortasse, 
turpc  tamen  et  viro  philosopho  non  negligcndum.  Ha- 
bctur  enim  in  codem  Elementorum  primo  problema 
istiusmodi,  ad  datam  rectam^lincam,  datumquc  in  ea 
punctum,  dato  angulo  rectilineo  xquum  angulum  re- 
ctilineum  constituere  :  [hoc  vero  sic  legit  [legcns],  de- 
ducit  Campanus. 

Data  recta  linea  super  terminura  ejus  cuilibet  angulo 
proposito  sequum  angulum  designare. 

Sit  data  linca  F  E,  et  sint  lincx  B  A  continentes  an- 
gulum  datum  cui  subtendam  basim  C.  Super  punctum 
F  linex  E  F  juberem  facere  xqualcm  angidum  angulo 
dato,  ad  lineam  E  F  adjnngo  F  D  xqualem  linex  A, 
et  ex  F  E  sumo  F  G  xqualem  B,  et  ex  G  E  sumo  G  H 
xqualem  C  et  super  puncta  F  et  G  describo  duos  cir- 
culos  D  K  et  K  H  secundum  quantitatem  duarum  li- 
nearum  F  D  et  G  H,  et  intersecantes  se  in  puncto  K, 
sicut  docuit  prxcedens,  ductisque  lineis  K  F  et  K  G 
erunt  xqualia  duo  latera  K  F  et  F  G  trianguli,  K  F  G 
duobus  lateribus  A  et  B  trianguli,  A  B  C  et  basis  G  K 
xqualis  basi C :  ergo  per  octavam  angulus  KF  G  xqua- 
lis  erit  angulo  contento  ab  A  et  B,  quodest  propositum. 


A  invenies  eam  a  scria  doctrma  philosopho  pruburi  non 
decere,  nam  cum  artem  naturx  xmulam  essc  oporteat, 
ipsaque  natura  supervacaneis  non  abundet,  non  artifi- 
ciose  describere  judicandus  est,  qui  plura  in  dcscri- 
bendo  congerit  quam  quibus  ad  demonstrationem  uti 
neccssarium  sit,  quod  Campanus  nescio  quomodo  non 
dcvitat,  scd  apertissime  incurrit ;  quid  enim  sibi  vult  illa 
duorum  circulorum  dcsignatio,  quid  illa  tot  eadem 
quantitate  linearumtam  sollicita  ductio.  Nonne  poterat, 
ac  maxime  debcbat,  dato  angido,  qui  A  et  B  lineis  con- 
tineretur,  et  basi  C  adjecta,  anxietatc  illa,  et  quasi 
morositate  dcscriptionis  prxtermissa,  statim  assumptis 
tribus  lincis  qua  essent  desigyiatis  xquales,  triangulum 
constituere'1  Quod  fieri  licere  ex  superiorc  problemate 
abunde  constabat.  Quare  qui  istiusmodi  problema  dili- 

g  gentius  pressiusque  ostendere  volet,  is  (ut  opinor)  sic 
dcmonstrabit  : 


S/  —  \G 


Hxc  descriplio  primiore  aspectu  satis  scite  satisque 
sollicite  facta  videtur ;  sed  si  curiose  attenteque  lectites, 


Ad  datam  rectam  lineam,  datumque  in  ea  punctum, 
dato  angulo  rectilineo  sequum  angulum  rectilineum 
constituere. 

n 

Sit  data  recta  linea  A  B,  datumque  in  ea  punctum  A, 
datus  vero  angulus  rectilineus  D  C  E:  opertet igitur  ad 
datam  rectam  lineam  AB  etad  datum  in  ea  punctum  A , 
dato  angulo  rectilineo  D  C  E,  xqualem  angulum  recti- 
lineum  constituere.  Sumantur  in  lineis  E  D  et  C  E 
puncta  (  si  lubet)  D'et  E,  et  protrahatur  D  E,  et  ex  tri- 
bus  rectis  lineis  A  F  et  A  G  et  F  G,  qux  sunt  datis 
rectis  lineis  tribus  C  D  et  C  E  et  D  E  xquales,  trian- 
gulum  constituatur  A  F  G,  ita  ut  xqualis  sit  ipsa  C  D 
linea,  ipsi  A  F,  ipsa  vero  C  E  ipsi  A  G,  postremo  ipsa 
D  E  ipsi  FG.  Quoniam  igitur  dux  linece  rectx  D  C  et 
C  E  duabus  rectis  lineis  F  A  et  AG  xquales  sunt  altcra 
alteri,  et  basis  D  E  basi  F  G  xqua  habetur,  angulus 
quoque  D  C  E  angulo  F  A  G  xqualis  erit.  Ad  da- 
D  tam  itaque  rectam  lineam  A  B  datumque  in  ea  pun- 
ctum  A,dato  angulo  rcctilineo D  C  E,  xqualis  angulus 
rectilineus  F  A  G  constitutus  est.  Quod  opnrtebat  fa- 
cere.  Addidissem  quoque  alia  plura  longe  etiam  graviora 
errata  nisi  mecpistolam  scribere  meminissem.  Sed  Eu- 
clidem  ipsum  aliquando  fortasse  una  perlegemus,  anno- 
tabimusque  omnia  in  quibus  nostri  a  recta  ratione 
discedere  videbuntur.  Interim  hxc  pauca  tibi,  mi  Dona- 
te,  scripsimus,  ut  essent  apud  te  ejus  benevolentix  at- 
que  observantix  pignus  qua  te  prosequebar  (et  nunc 
quoque  prosequor)  cum  Jiostrx  Patavinx  philosophorum 
academix  rector  hic  ageres.  Vale.  Ex  Patavina  philoso- 
phorum  palxstra. 


1307 


AN.  MANL.  SEV.  BOETTI. 


1308 


EUCLIDIS  MEGARENSIS 


GEOMETRIJE  LIRRI  DUO 

AB  AN.  MANL.  SEVERINO  BOETIO  TRANSLATI. 


LIBER    PRLMUS. 


Quia  vero,  mi  Patrici  geometrarum  exercitatis- 
sime,  Euclidis  de  artis  geometricae  figuris  obscure 
prolata,  te  adhortante,  exponenda  ^et  lucidiore  aditu 
expolienda  suscepi,  imprimis  quid  sit  mensura  deti- 
niendum  opinor. 

De  mensura. 

Mensura  vero  est  quidquid  pondere,  capacitate, 
longitudine,  altitudine,  latitudine  animoque  fini- 
tur.  Principium  autem  mensurae  punctum  vocatur. 
Punctum  est,  cujus  pars  nulla  est.  Linea  vero  sine 
latitudine  longitudo  est,  lineae  vero  fines  puncta 
sunt. 

De  generibus  linearum. 

Recta  linea  est  quae  aequaliter  in  suis  protenditur 

punctis.    Superticies  vero   est   quod  longitudine   la- 

titudineque  censetur.   Superficiei  autem  fines  lineae 

sunt. 

Recta  linea. 

Plana  superficies  dicitur  quae  aequaliter  in  rectis 
suis  lineis  continetur. 


Cum  vero  recta  linea  super  rectam  lineam  stans 
circum  se  sequos  sibi  invicem  fecerit  angulos,  rectus 
est  uterque  aequalium  angulorum.  Et  linea  super  rec- 
tam  lineam  stans  perpendicularis  d«'eitur.  Obtusus 
angulus  major  recto  est,  acutus  aulem 
recto  minor  est. 


angulus 


Obtusus 


Axutus 


De  modis  figurarum. 

Figura  est  quod  sub  aliquo  vel  aliquibus  terminis 
continetur. 

Terrainus  vero  quod  cujusque  est  finis. 
B  Circulus  vero  est  figura  quaedam  plana  et  circum- 
ducta  et  sub  una  linea  contenta,  quae  circumferen- 
tia  vocatur,  ad  quam  a  puncto  quod  intra  figuram 
positum  est  omnes  qua?  incidunt  rectre  lineae  sibi 
invicem  sunt  aequales  ;  boc  vero  punctum  centrum 
circuli  nominatur. 


Superficies  plana. 


De  generibus  angulorum. 
Planus  angulus  est  duarum  linearum  in  plano  in- 
vicem  sese  tangentium,  et  non  in  directo  jacentium  q 
ad  alterutram  conclusio. 


m 
fcC 

a 
a 

w 

C 
cS 


Quando    autem    quae    angulum    continent    line.T 
rectae  sunt,  tunc  rectilineus  angulus  nominatur. 


Rectus 


CT> 
•S 

T3 
ct> 
s 

o' 

e 


Diametrus  autem  circuli  est  recta  quaedam  linea 
per  centrum  ducta,  et  ab  utraque  parte  in  circum- 
ferentia  circuli  terminata,  qua^  in  duas  a^quas  partes 
circulum  dividit. 

Semicirculus  vero  est  plana  ligura  quae  snb  dia- 
metro,  etea  quam  diametrus  apprehendit,  circumfe- 
rentia  continetur. 


U 


Rectus 


Rectilineae  figura?    sunt  quoe  sub  rectis  lineis  con- 
tinentur. 


1300 


INTERPRETATIO  EUCLIDIS  GEOMETRI.E.  LIB. 


1310 


Trilatera  quidem  figura  est  quae   sub  tribus  rectis  A 
lineis  continetur. 

Quadrilatera  autem,  quae  sub  quatuor. 

Finitima  vero  mensuralis  est  linea  quoe  aut  pro 
aliqua  observationum,  aut  aliquo  terminorum  ob- 
servatur. 

Multilatera  itaque    figura  est,  quae   sub  pluribus 
quam  quatuor  lateribus  continetur. 
De  triangulis. 

/Equilaterum  igitur  triangulum  est  quod  tribus 
sequis  lateribus  continetur  •. 


Isosceles  autem  est  quod  duo  tantummodo  latera 
habeat  sequalia. 


Scalenum  rero  quod  tria  latera  habet  inaequalia. 


De  quadratis. 
Quadrilaterarum  vero  iigurarumquadratumvocalur 
quod  est  irquilaterum  atque  rectiangulum. 


B 


Quadratum 


Parte  altera  longius  vero   est  quod  rectiangulum 
quidem  est,  sed  aequilaterum  non  est. 


Parte  allera  longius 


Rhombus  vero  est  quod  sequilaterum  quidem  est, 
sed  rectiangulum  non  est. 


Amplius  trilaterarum  figurarum  orthogonium,  id 
est  rectiangulom,  triangulum  quidem  est  quod  habet 
angulum  unum  rectum  b. 


Rhomboides  autem  est  quod  in  contrarium  collo- 
catas  lineas  atque  angulos  habet  aequales,  non  autem 
rectis  angulis  nec  aequis  lateribus  continetur. 


Praeter  haec  autem  omnes  quadrilateree  figurae  tra- 
pezia,  id  est  mensulae  nominantur. 


Amblygomum  autem,  quod  Latine  obtusiangulum  D 
dicitur,  est  quod  obtusum  habet  angulum. 


Mensula 


Parallelae.id  est  alternae  rectae  linece,  nuncupantur, 
quae  eadem  plana  superficie  collocatae  atqueutrinque 
productae  in  neutra  parte  concurrunt. 

Parrallelae. 


Oxygonium  vero,  id  est  acutiangulum,  est  in  quo 
tres  anguli  sunt  acuti. 

*  Hae  sequentes  tres  trigoni  species  distinguuntur 
secundum  ineequalia  latera. 


De  petitionibus  quse  sunt  in  geometrica. 
Petitiones  vero  quae  postulata  (ut  veteribus  placuit) 

dicuntur,  quinque  sunt. 

Prima,  ut  ab  omni  puncto  in  omne  punctum  recta 

linea  ducatur  postulat. 

b  Hae  sequentes  tres  trigoni  species  distinguuntur 
secundum  inaequales  angulos. 


1311 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


1312 


Secunda,  ut  deQnita  recta  linea  in  continuum  rec-  A 
tumque  producatur  admonet. 

Tertia,  omni  centro  et  omni  spatio  circulum  desig- 
nare  praecipit. 


Circuli  se  invicem  contingere  dicuntur,  qui  tan- 
gentes  sese  invicem  non  secant. 


B 


Quarta,  omnes  rectos  angulos  sibi  invicem  aequos 
esse  vult. 

Quinta  autem,  si  in  duas  rectas  lineas  linea  recta 
incidens  interiores  duos  angulos  et  in  eadem  parte 
duobus  rectis  fecerit  minores,  rectas  lineas  in  inli- 
nitum  productas  ad  eas  partes  in  quibus  duo  interio- 
res  anguli  duobus  rectis  minores  sunt,  concurrere 
jubet. 


Rectee  lineae  in  circulo  a  centro  distare  aeqqualiter 
dicuntur,  quando  a  centro  in  ipsas  ductae  perpendi- 
culares  invicem  sibi  sunt  eequales. 


De  communibus  animi  conceptionibus  qux  sunt  in 
geometrica. 

Communes  igitur  animi  conceptiones  sunt  quee  a 
Grsecis  scoival  hvotat  vocantur  :  Cum  spatia  et  inter- 
valla  eidem  sunt  sequalia,  et  sibi  invicem  sunt  eequa- 
lia ;  et  si  ab  apqualibus  eequalia  auferantur,  quee  relin- 
quuntur,  eequalia  sunt;  et  si  eequalibus  eequalia  ad- 
dantur,  tota  quoque  sequalia  sunt;  et  quee  sibimet 
ipsis  conveniunt  eequalia  sunt. 

Omneparallelogrammumrectiangulum  subiis  dua- 
bus  rectis  lineis  quse  rectum  ambiunt  angulum  dici- 
tur  contineri. 

Omnis  vero  parallelogrammi  spatii  unumquodque 
eorum  quee  circa  eumdem  diametrum  sunt  paralle- 
logrammorum  cum  duobus  supplementis  gnomon 
nuncupatur. 

Circuli  sunt  eequales  quorum  diametri  sunt  eequa- 
les,  inaequales  vero  sunt  qui  sic  se  non  habent. 

Recta  linea  circulum  contingere  dicitur  quee  cum 
circulum  tangat,  m  utraque  ejecta  parte  non  secat 
circulum. 


Plus  vero  a  centro  distare  dicitur  linea  in  quam 
perpendicularis  longior  cadit. 


I) 


Portio  circuli  est  iigura  quae  sub  recta  et  circuli 
circumferentia  continetur. 

In  portione  circuli  angulus  esse  dicitur,  quando 
in  circumfereutia  portionis  sumitur  aliquod  punctum, 
et  ab  eodem  puncto  ad  lineee  ternuuos  duee  recte 
ineee  subjunguntur. 


_v 


1313 


INTERPRETATIO  EUCLIDIS  GEOMETRLE.  LIB. 


1314 


Angulus  circuli  dicitur  qui  sub  duobus  a  centro   A 
ductis  lineis   continetur.  Quando   lineae  quae  adjun- 
guntur  aliquam  circumferentiae  comprebendunt  par- 
ticulam,1in  ea  angulus  consistero  perbibetur. 


\ 


/\    / 


Ad  datum  punctum   datae   rectaR  linese   aequalem 
rectam  lineam  collocare. 


\y 


_/ 


R 


Sector  circuli  est  ligura  quae  sub  duabus  a  centro 
ductis  lineis,  et  subj^circumferentia,  quae  ab  eisdem 
comprebenditur,  continetur. 


Duabus  lineis   rectis  inaequalibus  datis,  a  majore 
minori  aequum  rectam  lineam  abscindere  oportet. 


E 


D 


Similes  circulorum  portiones  dicuntur  quae  aequa- 
les  suscipiunt  angulos,  vel  in  quibus  qui  inscribun- 
tur  anguli  sibi  invicem  sunt  aequales. 


Igitur  intra  figuram  dicitur  inscribi,  quando  ea 
quse  inscribitur  ejus  in  quam  inscribitur  latera  uno-  rj 
quoque  suo  angulo  ab  interiore  parte  contingit. 


Figura  vero  figurae  circumscribi  perhibetur,  quo- 
tiens  ea  quae  circumscribitur  suis  omnibus  lateribus 
omnes  augulos  ejus  cui.circumscribitur  tangit. 

EXPLICIUNT   PR0LEG01IENA.    INCIPIUNT   SCHEMATA. 

Supra  datam  rectam  lineam  terminatam  triangulum 
aequilaterum  constituer*. 


Si  duo  triangula  duo  latera  duobus  lateribus  ha- 
bent  a;qua,  alterum  alteri,  et  angulum  angulo  aequum 
eum  qui  sub  aequalibus  rectis  lineis  continetur,  et 
basim  basi  a?quam  habebunt,  et  triangulum  triangulo 
aequam  erit,  et  reliqui  anguli  reliquis  angulis  erunt 
aequales,  alter  alteri  sub  quibus  aequalia  latera  sub- 
tenduntur. 

A  D 


1315 


AN.  MANL.  S£V.  BOETII 


1316 


Triangulorum  isosceliura  anguli,  qui  adbasim  sunt,  A      Datam  rectam  lineam  terminatam  in  duas  equales 
aequi  sibi  invicem  sunt.  dividere  partes. 


Data  recta  linea  ab  eo  quod  in  ea  est  puncto,  rectam 
lineam  secundum  rectos  angulos  elevare. 


B 


D 


E 


Si  trianguli  duo  anguli,  aequi  sibi  invicem  sint,  et 
quae  aequalibus  angulis  subtenduntur  latera  sibi  in- 
vicem  erunt  aequalia. 

A 


A        D  C  E         B 

Si  duo  triangula  duo  latera  duobus  lateribns  aequa 
possideant,  alterum  alteri,  et  basim  basi  babeant 
aequam,  et  angulum  angulo  babebunt  aequalem,  qui 
sub  aequalibus  rectis  lineis  continetur. 

D  G 


B 

Super  eamdem  rectam  lineam  duabus  eisdem  rac- 
tis  lineis  aliae  duae  rectae  lineae  aequales,  altera  alteri 
nullo  modo  constituentur,  ad  aliud  atque  aliud 
punctum  ad  easdem  partes  eosdem  fines  primis  rec- 
tis  lineis  possidentes. 

D  C 


Supra  datam  rectam  lineam  infinitam  ab  dato  puncto, 
quod  ei  non  inest,  perpendicularem  rectam  lineam 
ducere  oportet. 


D 


Omnium  duorum  triangulorum  quorum  duo  latera 
unius  duobus  lateribus  alterius  fuerint  aequalia,  ba- 
sisque  unius  basi  alteri  eequalis,  duos  angulos  aequis 
lateribus  contentos,  eequales  esse  necesse  est. 


Quascunque  super  rectam  lineam  recta  consistens 
angulos  fecerit,  aut  duos  rectos  faciet,  aut  duobus 
rectis  reddet  aequales. 


Si  ad  aliquam   rectam  lineam  atque  ad  ejus  punc- 
tum  duse  rectae  linese  non  in  eamdem  partem  ducan- 


1317 


INTERPRETATIO  EUCIJDIS  GEOMETRIiE.  LIB.  I 


1318 


tur,   et  circum    se   angulos    duobus  rectis   feccrint  A      Omnium  triangulorum    major    angulus  sub   lateie 

aequos,    in    directum   sibi  eas  lineas  jacere    necesse       niajore  protenditur. 
est.  ^ 

A  E 


Si  duae  rectae  lineae  sese  dividant,  ad  verticem   an- 
gulos  sibi  invicem  facient  eequos. 

A  C 


Omuium  triangulorum  duo  lalera  caBtero    majora 
sunt  in  omnem  partem  suscepta. 

"D 


B 


D  B 

Omnium'  triangulorum  uno  latere  producto,  exte- 
rior  angulus  utrisque  interioribus  et  ^ex  adverso  an- 
gulis  constitutis  major  existit. 


B  C 

Si  in  uno  quolibet  trianguli  latere  a  tinibus  la- 
teris  duaerectaB  lineae  interius  coustituantur  angulum 
facieutes,  quai  constituuntur  reliquis  quidem  trian- 
guli  duobus  lateribus  minores  erunt,  majorem  vero 
angulum  coutinebunt. 


Omnium  triangulorum  duo  anguli  duobus  rectis  an- 
gulis  sunt  minores  omnifariam  sumpti. 


Ad  datam  rectam  lineam,  et  datum  in  ea  punctum 
dato  rectilineo  angulo  sequalem  rectilineum  angulum 
collocare  necesse  est. 


D 


B  C  D 

Omnium  triangulorum  majus  latus  sub  angulo  ma- 

jore  subtenditur. 

\  C 


B 


Si  duo  trianguli  duos  angulos  duobus  angulis  ha- 
buerint  aequosalterum  alteri,  unumque  latus  uni  la- 
teri  sit  aequale,  aut  quod  aequis  adjacet  angulis,  aut 
quod  sub  uno  aequalium  subtenditur  angulorum,  et 
reliqua  latera  reliquis  lateribus  habebunt  aequa  alte- 
rum  alteri,  et  reliquum  angulum  aequalem  reliquo 
angulo  possidebunt. 


1319 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 

A  B 


1320 


E 

i 


A  — 


o 


G 


IL 


Per  datum    panctum    datae   rectae  linae    alternam 
rectam  lineam  designare  nccesse  est. 

C  A  F 


I! 


D 


E 


B  D 

Si  in  duas  rectas  lineas  linea  incidens  recta  alter- 
natim  angulos  fecerit  aequos,  rectas  lineas  alternas 
esse  necesse  est. 


Eorum  spatiorum,  quae  alterius  lateribus  continen- 
tur  quee  parallelogramma  nominantur,  et  ex  adverso 
latera  atque  anguli  constituti  sibi  invicem  aequales 
sunt,  ea  quoque  diametrus  in  duo  aequa  partitur. 


B 


H 


Si  in  duas  rectas  lineas  linea  incidens  recta  exte- 
riorem  angulum  interiori,  et  ex  adverso  angulo  con- 
stituto  reddat  aequalem,  aut  interiores  et  ad  easdem 
partes  angulos  duobus  rectis  eequales  faciat,  rectas 
lineas  sibi  alternas  esse  conveniet. 

E 


D 


Omnia  parallelogramma  quse  in  iisdem  basibus  et 
ineisdem  alternis  lineis  fuerint  constituta,  sibi  invi- 
cem  probantur  aequalia. 


J> 


F 


B 


Omnia  parallelogramma  in  basibusaequalibus  etin 
eisdem  alternis  lineis  constituta  aequalia  ea  necesse 
est. 

A  D         E  B 


y 


D 


B 


Omnium  triangulorum  exterior  angulus  duobus 
interius  et  ex  adversoconstitutis  angulis  est  aequalis, 
interiores  vero  trianguli  tres  anguli  duobus  rectis 
angulis  sunt  aequales. 

A  E 


yEqua  sibi  sunt  cuncta  triangula  quae  in  sequis 
basibus  et  in  eisdem  alternis  fuerint  lineis  consti- 
tuta. 


B  C  D 

Quae  asquas  et  alternas  rectas  lineas  ad  easdem 
partes  rectae  lineae  conjungunt,  ipsae  quoque  alternae 
sunt  et  aequales. 


iEqua  triangula,  quae  in  eadem  basi  et  in  eadem 
parte  fuerint  constituta,  in  eisdem  quoque  alternis 
liueis  esse  pronuntianda  sunt. 


321 


INTERPHETATIOIEUCLIDIS  GEOMETRI^.   LIB.  I. 


\:m 


iEqua  triangula  in  oequis  atque'in  directum  positis 
basibus  constituta.  et  in  eisdem  partibus,  ret  in  eis- 
dem  quoque  alternis  esse  necesse  est. 


F 


G 


Omnis  parallelogrammi  spatii  eorum  quae  circa 
eamdem  diametrum  sunt,  parallelogrammorum  sup- 
plementa  a?qua  sibi  invicem  esse  necesse  est. 


E 


\ 

K 

X 

Si  parallelogrammum,  triangulumque  in  eadem 
basi  atque  in  eisdem  alternis  lineis  fuerint  consti- 
tuta,  parallelogrammum  triangulo  duplex  esse  con- 
veniet. 


B  G  G 

Quadratum  ad  datam  rectam  terminatam  descri- 
bendum  est. 

A  B 


B 


Juxta  datam  rectam  lineara  dato  triangulo  in  re- 
ctilineo  dato  angulo  parallelogrammum  aequale  prse- 
tendendum  est. 


D  E 

In  his  triangulis In/juibus  uniis  rectus  est  angulus, 

queerectiangula  nominamus,    quadratum  quod  a  la- 

ere  rectum  angulum  subtendente  describitur,Jaequum 

est  bis  quadratis  quae  aicontinentibus  rectum  angu- 

lum  lateribus  conscribuntur. 


G 


H 


D 


H         G 

F 

A 

\ 

N 

L  M 


K 


Dato  rectilineo  aequale  parallelogrammum  in  dato 
rectilineo  angulo  collocare  oportet. 

Patrol.  LXIII. 


k 


42 


1323 


AN.   MANL.  SEV.   BOETII 


1324 


Siab  uno  trianguli  latere  quadratum  quod   descri-  A  scribitur  quse  inter  utrasque   est  sectiones,    sequum 
bitur  aequum  fuerit  his    quadratis,  quse   ab    reliquis       est  ei  quadrato  quod  describitur  ab  dimidia. 
duobus  lateribus  describuntur,   rectus   est  angulus, 
qui  sub  duobus  reliquis  lateribus  continetur. 

D 


K 


i 

JVI 
H 

*A 

A  i 

L 

/ 

/ 

J 

M 


B  C 

EX  SECUNDO  LIBRO  EUCLIDIS  MEGARENSIS. 

Si  sunt  duse  rectee  linese,  quarum  una  quidem  est. 
indivisa,  altera  vero  qnotlibet  divisionibus  secta, 
quod  sub  duabus  rectis  lineis  rectiangulum  .contine- 
tur.  sequum  erit  bis,  qua»  sub  ea  quse  mdivisa  est. 
Et  unaquaque  divisione  rectiangula  continetur. 

B    D        E  C 


E  G  F 

Si  recta  linea  per  sequalia  ac  per  insequalia  secetur, 
quadrata  quse  ab,  insequalibus  totius  portionibus  de- 
R  scribuntur,  dupla  sunt  bis  quadratis  quse  fiunt  ab  di- 
midia,  et  ab  ea  quse  inter  utrasque    est  sectiones 

E 


i 

3 

2 

1 

7 

7  7 

7  7 

2S 

21 

14 
2 

G 

l 

3 

Si  recta  linea  secetur,  ut  libet  quod  scribitur  a 
tota,  quadratum  sequum  est  bis  quse  describuntur 
ab  unaquaque  portione  quadratis,  et  eidem  bis  re- 
ctiangulo  quod  sub  eisdem  est  portionibus  convenit. 


A 

1 

C             I 

3     4      l  1       .; 
12             9 

G   l 

*    * 

o        i 

12 

Si  recta  linea  per  sequalia  ac  per  inoequalia  sece- 
tur,  quod  sub  insequalibus  totius  sectionibus  rectian- 
gulum  continetur,  cum  eo  quadrato  quod  ab  ea   de- 


A  C        D        B 

Si  recta  linea  per  sequalia  dividatur,  alia  vero  ei 
indirectum  linea  recta  jungatur,  quod  sub  tota  cum 
adjecta,  et  ea  quse  adjecta  est,  rectiangulum  contine- 
tur,  cum  eo  quod  describitur  a  dimidia  qnadrato 
sequum  est,  ei  quadrato  quod  describitur  ab  ea  quse 
constat  ex  adjecta  atque  dimidia. 

A  C  B  D 


Si  recta  linea  secetur,  quod  sub  tola  et  una  por- 
tione  rectiangulum  continetur,  sequum  est  ei  quod 
sub  utraque  portione  rectiangulum  clauditur,  et  ei 
quadrato  quod  ad  prsedictam  portionem  describitur. 


K 


M 


Si  recta  linea  per  sequalia  secetur,  eique  in  dire- 
ctum  qusedam  linea  recta  jungatur,  quadratum  quod 
describitur  a  tota  cum  ea  quse  adjecta  est. 


I) 


Utraque  quadrata  pariter  accepta,  quadrato  quod 
describitur  a  dimidia,  ac  eo  qudrato  quod  ab  ea 
describitur,  quse  ex  dimidia  adjectaque  consistit, 
utrisque  quadratis  pariter  acceptis  dupla  esse  ne- 
cesse  est. 


132o 


INTERPRETATIO  EUCLIDIS  GEOMETRI/E.  LIB.  I. 
E  F         A  c 


1326 


y 


D 


Datam  rectam  lineamsic  secare  convenit,  ut  quod 
sub;  tota,'  et  una  portione  rectiangulum  continetur, 
^quum  sit  ei  quod  fit  ex  reliqua  sectione  quadra- 
tum. 


H 

■ 

■ 

B 


In  eequis  circulis,  qui  in  circumferentiis  cequalibus 
anguli  consistunt,  sibi  invicem  sunt  oequales,  seu  ad 
centra  sive  ad  circumferentias  constituantur. 
A  D 


C  K  D 

In  hac  trianguli  figura,  quse  obtusum  habet  angu- 
ium,  tanto  amplius  ea  quse  obtusos  obtendunt  angu-  C 
los  latera  possunt,  quam  ea  quae  obtusum  obtinent 
angulum,  quantum  est,  quod  continetur  bis  sub  uno 
corum  quse  circa  obtusum  angulum  sunt,  in  quod 
protractum  perpendicularis  cadit,  atque  ea  quae  ad 
obtusum  angulum  a  perpendiculari  ^extra  deprehen- 
ditur. 

B 


Datam  circumferentiam  in  duo  aequa  dividere  potis 


est. 


D         A 
Dato  rectinileo  aequum  necesse  est  [collocare  qua- 
dratum. 


In  circulo  quidem  angulus  qui  in  semicirculo  est, 
rectus  existit;  qui  vero  in  majore  portione  est  angu- 
lus,  minor  est  recto.  Qui  autem  in  minore  portione 
est  angulus,  major  est  recto,  et  majoris  quidem  por- 
tionis  angulus,  recto  major  existit,  minoris  vero  an- 
gulus  recto  minor. 


D 


EX  TERTIO  LIBRO  EUCLIDIS  MEGARENSIS. 

Si  in  circulo  per  centrum  linea  quaedam  dirigatur, 
ac  quamdam  lineam  rectam  non  in  centro  positam 
in  duas  aequas  partes  secet,  per  rectos  eam  angulos 
secat.  Et  si  per  rectos  eam  angulos  secat,  in  duos 
eam  aequas  dividet  partes. 


1 


321 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


132 


Si  circulum  linea  recta  contingat,  a  contactu  vero 
in  circumferentia  quaedam  circulum  secans,  linea 
recta  ducatur,  quoscunque  angulos  facit,  duo  anguli 
quisuntin  alternis  circuli  portionibus,  sunt  aequales. 

Ex  hoc  igitur  manifestum  est,  quoniam  si  a  puncto 
circuli  duae  lineae  rectae  sese  contingant,  et  sibi  invi- 
cem  sint  sequales,  super  datas  rectas  lineas  circuli 
describere  partes  convenit. 

EX   QUARTO    LIBRO    EUCLIDIS    MEGARENSIS. 

Intra  datum  circulum  datae  rectae  Lineae,  quae  'dia- 
metro  minime  major  existat,  eequani  rectam  iineam 
coaptare  oportet. 


A      Intra  datum  circulum  quadratum  aliquod   descri- 
bere  utile  est. 


B 


lutra  datum   circulum,    dato  triangulo  aequorum 
angulorum,  triangulum  collocare  convenit. 

G  A        H  E 


Intra  propositum  quadratum  circulum  designare. 

E  D 


Circa  datum  circulum,  jdato  triangulo  aequalium 
angulorum,  triangulum  designandum  est. 


Circa  datum  circulum  quinquangulum  aequilate- 
rum,  et  aequiangulum  designare  geometrae  praeci- 
piunt. 


FH  B  N 

Intra  datum  tnangulum  circulum  designare  necesse 


est. 


I) 


U 


lntra  datum  circulum  quinquangulum,  quod  est 
apquilaterum  atque  aequiangulum,  designare  uon  dis- 
convenit. 


1329 


INTERPRETATIO  EUCLIMS  C.EOMETRI.E.  LIR.  I 


1330 


A  In  superioribas  vero  dictum  est  ad  datum  punctum 
data;  rectae  lineae  arqualem  rectani  lineam  collocare 
oportere.  Sed  hujus  artis  expertibus  obscure  diflicul- 
terque.  Sed  nos  aniinuin  lectoris  quasi  introducendo 
oblectantes  hujus  subscquentis  ligurae  explanalionem 
positis  litterarum  linearumque  notulis  patefacimus. 
Sit  quidcm  datum  punctum  A,  data  vero  recta  linea 
R  C,  oportct  igitur  ad  punctum  A  rectae  lineae  R  C 
aequam  rectam  lineam  collocare;  adjungatur  enim  ab 
A  puncto  ad  R  punctum  recta  linea  ea  quae  est  A  R, 
et  constituatur  super  A  R  rectam  lineam,  triangulum 
aequilaterum  quod  est  D  A  R,  et  ejiciantur  in  rectum 
D  A,  D  R,  recta>  lineae,  ad  AG  et  R  M,  et  centro  qui- 
dem  R,  spatio  autem  R  C,  circulus  describatur  C  F  E, 


D  n  G 

Nam  omnia  quaecunque  sunt  numerorum   ratione 
sua  constant.  Et  proportionabiliter  alii   ex    aliis  con- 

stituunturcircumferentiaeaequalitate  multiplicationi-  gt  rursug- cen4ro  quicJem  D>  spatio  autem  D  E,  circu 
bus  suis  qnidem  excedentes,  atque  alternatim  pro-  B  |m  descrihatlir  F  K  L  Ouoniam  ieitur  R  minctnn 
portionibus  suis  terminum  facientes 


De  figuris  geometricis. 
Supra  positarum  igitur  speculationibus  figurarum 
ab  Euclide  succincte  obscureque  prolatis,  et  a  nobis 
verbum  videlicet  de  verbo  exprimentibus  strictim 
translatis,  quaedam  iteranda  repetendaque,  ut  animus 
lectoris  non  obscuritate  deterreatur,  sed  a  nobis  po- 
tius  alicujus  exempli  luce  infusa  delectetur,  videntur. 
Snnt  enim  a  nobis  qucedam  huic  operi  inserenda, 
huic  arti  valde  necessaria,  et  supradictis  responden- 
tia,  et  subsequentibus  conveuientia,  ad  quae  intelli- 
genda  quicunque  in  nostrorum  arithmeticorum  theo- 
rematibus  instructus   accesserit,  expeditiori   intelli- 

gentia  ducitur. 

Supradictum  igitur  est,  supradatam  rectam  lineam 
terminatam    triangulum     aequilaterum     constituere 
oportere,  sed  nimis  involute,  qna,  de  re  hujus  exem- 
pli  notam  subjecimus.  Sit  data  recta  linea  terminata 
A  R,  oportet  igitur  super  eam  quae  est  A  R  triangu- 
lum  aequilaterum  constituere,  et  centro  quidem   A, 
spatio  vero  A  R,  circulus  scribatur  R  C  E  D.  Et  rur- 
sus  centro  R,  spatio   autem  A  R,  circulus  scribatur 
A  C  F  D,  et  ab  eo  puncto  quod  est  G,  quo  se  circuli 
dividunt,  ad  ea  puncta  quae  sunt  A  R,   adjungantur. 
Rectfe  lineae  C  A,  CB.  Quoniam  igitur  A  punctum 
centrum  est,  R  C  E  D  circuli,  aequa  est  A   R   ei  quae 
est  A  C.  Rursus,  quoniam  R  punctum  est  centrum, 
A  C  F  D  circuli  aequa  est  R  A  ei  quae  est  R  C.  Sed  et 
A  R  ei  quae  est  C  A  aequa  esse  monstrata  est  et  A  C. 
Igitur  ei  quae  est  R  C  erit  aequalis.   Tres  igitur  quae 
sunt  C  A,  A  B,  R  C,  quae  sibiinvicem  sunt,  aequilate- 
rum  igitur  est  C  A  R  triangulum.  Et  constitutum  est 
supra  datam  rectam  lineam  terminatam  eam  quae  est 
A  R  quod  oportebatfacere. 

C 


lus  describatur  F  K  L.  Quoniam  igitur  R  punctnm 
centrum  est,  C  F  E  circuli,  aequa  est  C  R  ei  quae  est 
R  F.  Rursus  quoniam  D  punctum  cenirum  est,  F  L  K 
circuli,  aequa  est  D  L  ei  quae  est  D  F.  Quarum  a*qua 
est  D  A  ei  quse  est  D  R,  aequilaterum  enim  triangu- 
lum  est  id  quod  est  D  A  R.  Reliqua  igitur  A  L  reli- 
quae  R  F  existit  aequalis.  Sed  et  R  F  ei  quae  est  R  C 
aequa  esse  monstrata  est.  Et  R  C  ei  quce  est  A  L  erit 
aequalis.  Ad  datum  igitur  punctum  id  quod  estA  datae 
rectae  lineae  ei  quae  est  R  C,  aequa  locata  est  ea  quae 
est  A  L,  quod  oportebat  facere  ut  subjecta  descriptio 
monet. 


D 


Tertio  igitur  loco  superius  ab  Euclide  prolatum  est 
duabus  rectis  lineis  in  aequalibus  propositis  a  majore 
minori  aequam  rectam  lineam  absciudere  convenire, 
sed  nimisstrictim,  et  ob  id  confuse  involuteque.  Nos 
vi  io  ut  animus  lectoris  ad  enodatioris  intelligentia' 
accessum,  quasi  quibusdam  gradibus  ducatur,  bujus 
descriptionem  formulae  subjecimus.  Sint  datae  duce 
rectae  lineee. 


1331 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII. 


1332 


Inaequales  A  B  C  D,  et  sit  major  A  B,  oportet  igi-  A 
tur  a  majore  A  B  minori  C  D  aequam  lineam  abscin- 
dere  ;  collocetur  enim  ad  A  punctum  ei  quae  est 
C  D  aequa  ea  quae  est  A  E.  Et  centro  A,  spatio 
vero  A  E,  circulus  describatur  E  G  F  ;  quoniam  igi- 
tur  A  punctum  centrum  est  E  G  F  circuli,  aequa  est 
A  E  ei  quae  est  A  G.  Sed  et  C  D  ei  quae  est  A  E  erat 
aequalis,  et  C  D  ei  quee  est  A  G  erit  sequalis.  Duabus 
igitur  datis  rectis  lineis  inaequalibus  eis  quae  sunt 
A  B,  C  D,  a  majore  quae  est  A  B,  minori  quae  est  C  D, 
aequalis  abcisa  est  ea  quae  est  A  G,  quod  oporteba 
facere. 


Acutus  autem  angulus  est  compressior  recto,  qui 
si  a  recta  Jinea  quae  sedis  loco  fuerit  rectam  lineam 
secundum  suam  inclinationem  emiserit,  similique 
cobibitione  rectam  lineam  in  occursum  exceperit,  ef- 
ficiet  triangulum  qui  perpendicularem  intra  tres  li- 
neas  babebit. 


D 


His  etiam  compendiosis,  et  tamen  hujus  artis  ru- 
dibus  pernecessariis  introductionibus  lector  initia- 
tus,  si  in  aliquibus  superius  propositis  vacillando 
abborreat,  perse  similes  figurarum  descriptiones  sine 
omnis  impedimenti  reclamatione  adinvenire  potest 
et  componere. 

Sed  jam  opus  est  ad  geometricalis  mensae  traditio- 
nem  ab  Archyta  non  sordido  hujus  disciplinae  au- 
ctore  Latino  accommodatam  venire,  si  prius  praemi- 
sero,  quod  sint  genera  angulorum,  et  linearum,  et 
pauca  dLxero  de  summitatibus  et  extremitatibus. 

Rationabilium  ergo  angulorum  genera  sunt  tria, 
hoc  est  rectum,  hebes,  acutum,  et  habens  species 
novem  :  tres  rectarum  linearum,  tres  autem  rectarum 
et  circumferentium,  et  tres  hebetis  et  circumferen" 
tium. 

Rectns  angulus  est  orthygrammos,  id  est  rectis  li- 
neis  comprehensus,  Latine  normalis  appellatus.  Quo- 
tiens  vero  recta  linea  super  rectam  lineam  stans, 
pares  angulos  fecerit,  et  linea  perpendicularis  juucta 
fuerit,  efticiet  rectiangulum  triangulum. 

Hebes  angulus  est  plus  normalis,  hoc  est  rectian- 
guli  positionem  excedens,  quia  et  si  triangulus  se- 
cundum  hanc  positionem  constitutus  fuerit,  perpen- 
dicularis  extra  finitimas  lineas  habebitur. 


Linearum  vero  genera  sunt  tria,  rectum,  circum- 
ferens,  fiexuosum. 

Recta  linea  itaque  est  quae  aequaliter  in  suis  signis 
posita  est,  quae  aequaliter  in  planitie  posita  non  concur- 
rit.  Circumferens  vero  linea  est  cujus  signa  exutraque 
parte  curvata,  et  a  se  invicem  distantia  non  concur- 
runt,  quae  signa  si  convenerint,  circulus  non  cir- 
cumferens  linea  debet  appellari.  Flexuosa  autem 
linea  est,  multiformis  velut  arborum  aut  fluminum, 
caeterorum  signorum,  in  quorum  similitudine  et  ar- 
cisiniorum  agrorum  finitur  extremitas,  et  multorum 
C  quae  similiter  in  aequa  linea  sunt  formata  naturaliter. 

Summitatum  igitur  genera  sunt  duo,  summitas  et 
plana  summitas.  Summitas  est  secundum  geometri- 
cam  appellationem  quae  longitudine  latitudineque 
protenditur. 


Sumi  t4S 


1) 


Z 


A 


Summitatis  autem  fmes  lineae  sunt. 

Plana  vero  summitas  est  quae  aequaliter  rectis  li- 
neis  undique  versum  fiuitur. 

Omnium  autem  summitatum  in  vinciundo  duae 
sur.t  observationes,  enormis  et  liquis. 

Enormis  vero  est,  quae  per  omne  latus  rectis  li- 
neis  continetur. 

Liquis  autem  est  quae  minuendi  laboris  causa,  et 
salva  rectorum  angulorum  ratioue,  secundum  ipsas 
extrernita1.es  subtenditur. 

Extremitatum  quippe  genera  sunt  duo,  unum  quod 
pro  rigore,  et  alterum  quod  servatur  pro  Uexuoso. 
Rigor  est  quidquid  inter  duo  signa  veluti  in  modum 
lineai  directum  prospicitur. 


1333 


INTERPRETATIO  EUCLIDIS  GEOMETIU.E    I.IH.  I. 


1 33i 


B 


Flexuosum  vero  est  quidquid  secunduni  naturam  A 
locorum  curvatur.  Nam  quod  io  agro  a  messore  ope- 
ris  causa  ad  linem  directum  fuerit,  rigor  appellatur, 
quidquid  ad  borum  iinitationem  in'1'orma  scribitur, 
linea  appellatur. 

Bini  rigores  sunt,  quando  singulis  spatiis  interve 
nientibus  tendunt,  ut  itinera  plerumque  pergont. 

Nosse  autem  bujus  artis  deq>icientem,  quid  sint 
digiti,  quid  articuli,  quid  compositi,  quid  incompo- 
siti  uumeri,  quid  multiplicatores,  quidve  divisore», 
ad  bujus  formae  speculationem,  quam  sumus  tradi- 
turi,  oportet. 

Digitos  vero  quoscunque  infra  primum  limitem,  id 
est  omnes  quod  ab  uuitate  usque  ad  denariam  sum- 
mam  numeramus,  veteres  appellare_consueverunt  : 
i  2  3  4  5  6  7  8  «. 

Articuli  autem  omnes  deceno  in  ordine  positi  et  in 
inlinitum  progressi  nuncupantur  compositi,  quippe 
numeri  sunt  omnes  a  primo  limite,  id  est  a  decem 
usque  ad  secuudum  limitem,  id  est  20  ca-terique 
sese  in  ordine  sequentes  cxceptis  limitibus.  Incom- 
positi  autem  digiti  omnes  annumeratis  et  omnibus  li- 
mitibus. 

Multiplicatores  igitur  numeri  mutua  in  semet  re- 
plicatione  volvuntur,  id  est  interdum  major  minoris, 
interdum  autem  minor  majoris  multiplicator  existit. 
Interdum  vero  numerus  in  se  excrescens  multiplica- 
tionis  augmenta  suscipit.  Divisores  autem  majorum 
semper  minores  constituuntur  nurnen. 


Longitu 

do. 

. 

_ 

.; 

i 

i 

9 

. 

•) 

1 

6 

8 

10 

12 

li 

16 

18 

20 

;i 

ti 

'J 

12 

15 

l 

21 

14 

31 

i 

_8 

16 

32 

36 

i( 

.) 

1U 

15 

•J(i 

25 

:.( 

6 

12 

IX 

30 

12 

is 

,\ 

(,( 

] 

14 

•21 

70 

■ 

16 

64 

72 

',i 

18 

M 

'.)(! 



Ml 

:tn 

iu  :;u  i,  i 

Tii 

'.10 

ioc 

i  primain 
Dupi.i  etd  eamdem. 
Tripla  ad  eamdeno. 

eamdem 
Quincupla  ad  ean 

pla  ail  eamdem. 
Septupla  ail  eamdem. 
Octupla  ad  eamdem. 
Noncupla  ad  <  amdem. 
Dccupla  ad  cauiduui. 


z    • 

G    <t    — 

Bgu.2 

*■'  —i   ' 

r-  O 


*  s 

ra 
1 
S» 

B 


^u    ^.    _ 
c    =     c 


/. 


B 


- 


f73      (/j 

-        o 


B.    2 


B 


o 

Ci 

p— . 

pp 


S. 
5' 
o 
p 

B9 


De  ratione  abaci 

Priscae  igitur  prudentise  viri  Pytbagoricum  dogma 
secuti,  Platonicc-uque  auctoritatis  investigatores  spe- 
culatoresque  curiosi,  totum  pbilosopbias  culmen  in- 
numerorum  vi  constituerunt.  Quis  enim  musicarum 
modulamina  sympboniarum  numerorum  expertia 
censendo  pernoscat?  Quis  ipsius  firmamenti  siderea 
corpora  stellis  compacta  naturae  numerorum  ignarus 
deprebendat,  ortusque  signorum  et  occasus  colligat? 

De  aritbmetica  vero  geometrica  quid  attinet  dice- 
re,  cum  si  vis  numerorum  pereat,  nec  in  nominando 
appareat,  de  qua  quia  in  aritbemeticis  et  in  musicis 
sat  dictum  est,  ad  dicenda  revertamur. 

Pytbagorici  vero  ne  in  multiplicationibus  et  parti- 
tionibus  et  in  podismis  aliquando  fallerentur,  ut  in 
omnibus  erant  ingeniosissimi  et  subtilissimi,  descri- 
pserunt  sibi  quamdam  formulam  quam  ob  bonorem 
sui  praeceptoris  mensam  Pytbagoream  nominabant, 
quia  boc  quod  depinxerant  magistro  preemonstrante 
cognoverant,  a  posterioribus  appcllabatur  Abacis, 
ut  quod  alta  mente  conceperant,  melius  si  quasi  vi- 
dendo  ostenderent  in  notitiam  omnius  transfundere 
possent,  eamque  subterius  babita  sat  mira  descri- 
ptione  formabant. 


Superius  vero   digestae  descriptionis  formula  boc 
modo  utebantur.    Habebant  enim   diversae  formatos 
apices   vel  characteres.   Quidam   enim  hujuscemodi 
apicum  notas  sibi  conscripserant,  ut  haic  notula  re- 
spondet   unitati    1.   lsta    ut  binario  2.    Tertia  vero 
tribus  3.  Quarta   autem   quaternario  4.    Ha~c    autem 
qu:nque  ascriberentur  ;i.  Ista  vero  senario  6.  Septima 
autem  septenario  conveniret  7.  Ha^c  vero  octonario8. 
Ista  vero   novenario  jungerentur  9.  Quidam  vero  in 
hujus  formae  depictione  ceu  litteras  alpbabeti  assu- 
C  mebant  sibi  boc   pacto,  ut   Uttera  quee  esset  prima 
unitati,   secunda  binario,  tertia  ternario,  caeteraeque 
in   ordine   naturali  numero   insignitas   et   inscriptas 
tantum  modo  sortiti  sunt.  Hos  etenim  apices,  ita  va- 
rie  ceu  pulverem  dispergere  in  multiplicando  et  in 
dividendo  consuerunt,  ut   si  sub    unitate   naturalis 
numeri  ordinem  jam  dictos  characteres  adjungendo 
locarent,  non  alii  quam  digiti  nascerentur.  Primum 
autem  numerum,  id  est  binarium,  unitas  enim  (ut  in 
aritbmeticis  est  dictum)  numerus  non  est,  sed  fons 
et  origo  numerorum  10,     inscripta  ponentes   20,  et 
ternarium    30,  et   quaternarium    40,    caeterosque  in 
ordine  sese  sequentes  proprias  secundum  denomina- 
tiones  assignare  constituerunt.  Sub  linea  vero  cen- 
teno  insignita  numero  eosdem  apices  ponentes  bina- 
rium  200,    ternarium  300,   quaternarium  400.  Caete- 
rosque   certis  denominationibus  respondere  decreve- 
runt.   In  sequentibus  vero  paginularum  lineis  idem 
facientes  nullo  erroris  nubilo  obtenebrantur. 

Scire  autem  oportet  et  diligenti  examinatione  di- 
scutere  m  multiplicando  et  partiendo  cui  paginulae 
digiti  et  cui  articuli  sint  adjungendi.  Nam  singularis 
muluplicator  decem  digitos  in  decenis,  articulos  in 
centenis.  Idem  vero  singularis  multiplicator  centum 
digitos  in  centenis,  articulos  in  millenis.  Et  multipli- 
cator  rnilleni,  digitos  in  millenis,  et  articulos  in  de- 
cenis  milleins,  et  multiplicator  centeni  milleni,  digi- 
tos  iu  centenis  millenis,  articulos  autem  iu  millenis 
millibus  habebunt.  Decenus  autem,  suimetipsius 
multiplicator  digitos  in  pagina  c  iuscripla,  articulos 


I) 


1335 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


133« 


in  millenis,  et  multiplicator  centum,  digitos  in  mil-  A 
lenis,  et  articulos  iu  deceDis,  et  multiplicator  milleni, 
digitos  in  decenis  et  articulos  in  centenis,  et  multi- 
plicator  ccnteni  milleni,  millia  habebunt.  Centenus 
vero,  aeque  suimetipsius  multiplicator,  digitos  in  de- 
cenis  et  articulos  in  centenis  et  millenis.  Multipli- 
cans  digitos  in  centenis  et  articulos  in  decenis 
centenis  et  centenum  millenum  atultiplicans,  digitos 
in  decenis  millenis  •  i  et  articulos  in  centenis  mille- 
nis  *  I  et  decenum  millenum  multiplicans  digitos  in 
millenis  *  t  et  articulos  in  decenis  millenis  *  l  sub- 
tendent.  Millenus  ltidem  seipsum  multiplicans.  digi- 
tos  in  decenis  et  articulos  in  centenis.  Et  centeni 
milleni  multiplicator  digitos  in  centenis  millenis  *  l 
et  articulos  in  millenis  *  l  et  decenum  millenum  ex- 
crescere  faciens  digitos  in  decies  mille  millia,  et 
articulos  in  centenis  millenis  •  l  habere  dinoscetur  ? 
Decenus  autem  millenus  multiplicator  centum  mille- 
ni,  digitos  in  millies  mille  millia,  et  jarticulos  in  de- 
cenis  millenis  itidem,  seque  ipsum  adaugens,  digi- 
tos  in  centenis  millenis  et  articulos  in  mille  millenis 
habere  deprehendetur.  Centenus  autem  millenus  se- 
ipsum  multiplicans,  digitos  in  decenis  millenis  et 
articulos  in  centenis  millenis  itidem  jsnpponit. 
De  divisionibus  rubrica. 
Divisiones  igitur,  quantalibet  jam  experte  lectoris 
animus  introductus,  facile  valet  dinoscere  ;  breviter 
etenim  de  his  et  summotenus  dicturi,  si  quae  ob- 
scura  intervenerint,  diligenti  lectorum  exercitio  ad 
investiganda  committimus.    Si   decenus   per  se,  vel 


B 


centenus  per  se,  vel  ulteriores  per  semetipsos  divi- 
dendi  proponantur,  minores  a  majoribus  quoad 
usque  dividantur  sunt  subtrahendi,  singularem  au- 
tem  divisorem  decem  et  centeni,  aut  milleni,  aut 
ulteriorum,  vel  decenum  divisorem  se  sequentum 
sumpta  differentia  eos  dividere  oportet.  Compositus 
autem  decenus  cum  singulari  per  secundas  vel  ter- 
tias.  Et  deinceps  secundum  denominationem  par- 
tium,  decenum  vel  simplicem,  vel  compositum  di- 
visurus  est.  Centenum  vero  millenum,  vel  ulteriores 
per  decenum  cumpositum,  si  diligens  investigator 
accesserit,  sumpta  differentia  et  primis  articulis  di- 
videndo,  vel  secundatis  appositis,  auctis  autem  divi- 
dendo  suppositis,  dividi  posse  pernoscet.  Centenus 
autem  m  singulis  compositus,  centenum  vel  millenum 
hoc  pacto  dividere  cognoscitur.  Sumpto  igitur  uno 
dividendorum,  quod  residuum  fuerit,  divisori  est 
coaequandum,  et  quod  superabundaverit,  sepositis 
reservandum.  Singularis  autem  vel,  ut  alii  volunt, 
munitum  per  coaequationem  majorum  est  multipli- 
candum,  et  digitis  quidem  perfecta  differentia  suppo- 
nenda,  articularis  autem  imperfecta  est  praeponenda, 
et  prius  semoto  integra  adjungenda.  Et  haec  diffe- 
rentia  et  si  forte  aliquis  seclusus  sit  significavit, 
quod  residuum  fit  ex  dividendis.  Haec  vero  brevi  in- 
troductione  praelibantes,  si  qua  obscure  sunt  dicta, 
ne  taedio  forent  praetermissa,  diligentis  exercitio  le- 
ctoris  committimus,  terminum  hujus  libri  facientes, 
et  quasi  ad  ulteriora  sequentium  nos  convertentes. 


LIBER  SECUNDUS. 


Superioris  vero  tractatu  voluminis  omnia  geome- 
tricae  artis  theoremata,  quamvis  succincte,  tamen 
sunt  dicta.  Sed  podismorum  notitiam  hic  liber  quas 
quaestionarius  et  omnium  podismalium  quaestionum 
scrupolositates  incunctanter  absolvet  enodando,  ve- 
teres  eteuim  agrimensores  omnem  mensurae  quadra- 
turam  dimidio  longiorem  latioremve  facere  consue- 
verunt.  Et  quod  in  latitudine  longius  fuerit,  scam- 
num,  et  quod  in  longitudine  longius  appellare  vo- 
luerunt  ut  subjecta  docet  formula. 


Scamnum 


De  mensuns  rubrica. 
Prisci  igitur  podismatici  cautissimi  dispectores 
duodecim  mensurarum  genera  constituerunt,  quibus 
cum  vellent,  formarum,  agrorumque  emetirentur 
areas.  Quorum  haec  sunt  nomina  niiharium,stadiumr 
actus,  decempeda,  quae  eadem  et  pertica  passus,  gra- 
dus,  cubitus,  pes,  semipes,  palmus,  uncia,  digitus. 
Miliarium  vero  5  millia  pedurn  protensiones  habere 
sancitum  est.  Stadium  autem  25  pedes  habere  con- 
stat.  Actus  trifariam  dividitur,  iu  minimum,  in  qua- 
dratura,  in  duplicatum.  Actus  minimus  quatuor  tan- 
tum  pedibus  in  latitudine,  et  1-20  pedibus  in  longitu- 


C  dine  protenditur.  Actus  vero  quadratus  ex  omni 
latere  120  pedibus  concluditur.  Actus  autem  dupli- 
catus  240  pedes  explicat ;  decempeda  pedes  decem 
colligit ;  passus  5  ;  gradus  2  et  dimid.  Cubitus  1  et 
dimid.  pedes  habere  dinoscitur.  Pes  autem  palmos 
habet  quatuor,  semipes  2,  palmus  vero  quatuor  digi- 
torum  protensione  completur.  De  unciali  vero  et  di- 
gitali  mensura  melius,  cum  de  uncialibus  et  notis  et 
nominibus  in  sequentibus  disputaverimus,  dicemus  ? 
enodatiusque  cum  de  elementorum  minutorumque 
subtilitatibus  promiserimus,  eloquemur,  nunc  ad  se- 
quentis  tractatus  enarrationem  redire  nos  convenit 
si  prius  quid  pes  porrectus,  quid  ,contractus,  quid- 
que  sit  quadratus  demonstraverimus.  Pes  autem  por- 

D  rectus  dicitur  ubi  tantum  pedalis  mensura  in  longo 
pernoscitur.  Contractus  autem  pes  ille  dijudicatur, 
in  quo  longitudo  latitudoque  consideratur.  Quadratus 
vero  pes  habetur,  ubi  trinae  dimensionis  considera- 
tio  inaequalitate  censetur,  sed  jam  tempus  est  ad  ld 
quod  instituimus  accedere. 

De  mensura  et  tribus  dimensionibus  rubrica. 


Quamvis  etiam  in  superioris  libri  principio  quid 
mensura  designaremus,  libet  tamen  specialiter  hujus 
artis  speculatoribus  satisfaciendo  secundum  Julium 


1337 


INTERPRETATIO  EUCLIDTS  GEOMETRI^.   LIR.  IT. 


1338 


Frontinnm  geometricaeartisinspectoremprovidissi-  A  hantor,    relinquuntur  390,    tot  pedea    bnjua  trigoni 


mum  quid  sit  mensura  detinire 

Mensura  quippe  est  complurium,  et  inter  se  requa- 
lium  intervallorumlongitndo  finita,geometric«autem 

artis  mensuralis  speculatio,  trinoe  dimensionis,  idest 
longitudinis,  latitudinis,  crassitudinis,  considcrationc 
colligitur.  Et  ut  enucleatiua  resolvatur,  recto,  plano 
solidoque  dignoscitur.  Rectum  est  quod  longitudine 
solum  mensurando  censetur,  ut  lineae  porticus,  sta- 
dia  milliaria,  lluminum  latitudines,  et  alia  quam- 
plura  longa  protensione  directa,  ut  lineaj  infra  depi- 
ctae  descriptio  notat. 

Rectum. 

Planum  est  quod  a  Graecis  dicitur  epipedon,  a 
nobisautem  contracti  pedes,  quod  per  longitudinem  B 
latitudinemque  consideratur,  ut  agrorum  planities, 
et  cedificiorum  area;  absque  tectoriis  operihus  et  la- 
quearibua  ac  tabulatis  et  bis  similibus,  ut  subjecta 
formula  docet. 


isoplouri  embadum  colligit.  Nam  catbetum  pedibus 
26  constat  protendi.  Qui  si  per  onina  lateria  dimi- 
dium,  id  est  per  15,  multiplicati  excreverint,  emb.i- 
dumcomplent;  aut  ai  uniua  lateris  para  tertia,  per 
ternarium,  et  denarium,  augebitur,  300  nascentur  : 
si  vero  aummam  lateris  unius  per  eumdem  terna- 
rium  multiplicabunt,  nonaginta  reddent,  qui  supe- 
rioribus  300  juucti  390  facient,  id  est  aream  supra- 
dicti  trigoni  :  sit  autem  praedictorum  infra  facta 
depictio. 


Gathetus  2fi 


Planum. 


Solidum  etiam  est  quod  Graeci  stereon  vocant,  nos 
autem  quadratos  pedes,  quod  et  longitudinem  et  la- 
titudinem  crassitudinemque  babere  comprobatur. 
Ut  aediliciorum,  pilarum,  pyramidumque,  nec  non 
etiam  macerie  lapidum,  aliaque  multa  ut  subjectos 
notant  formulae. 

Solidum. 


Ne  autem  lector  in  hujufinodi  investigationibua 
nliquo  erroris  et  inscitiee  nubilo  praopediatur.  Ejus- 
dem  igitur  trigoni  isopleuri,  id  est  paribus  lateribus 
solidi  manifestationis  exemplar  subjiciemus,  esto  age 
r  isopleurus  cujus  latera  singula  28  pedes  colligant. 
Quorum  siunum  per  se  augmentatum  excreverit  784 
summa  consurget.  Cui  si  unius  lateris  numerum  ag- 
greeaveris  812  nascentur,  horum  suprascripta  me- 
dietate  aream  supradicti  isopleuri  pernotabis,  ut 
subjectae  descriptionis  formula  docet. 


De  podismis  rubrica. 

Sed  jam  tempus  est  podismalium  notitiam  qu,"- 
stionum,  ut  promisimus,  narrando  attir.gere,  et  de 
investiganda  pedaturae  speculatione  protinus  dicere. 
De  trigonis  vero,  qui  sic  ut  ternarius  naturaliterprae- 
cedit  quaternarium,  ita  sunt  praeponendi  tetragonis, 
et  pentagonis,  caeterisque  imprimis  dicendum  esse 
censeo. 

De  trigonis  rubrica. 

Sunt    autem    trigonorum   genera  principalia  sex, 
isopleurum,  isosceles,  scalenum,  orthogonium,    am- 
blygonium,  oxygonium,  quorum  omniumin  sequen- 
tibus  formas  et  pedaturas  explanabimus. 
De  isopleuro  rubrica. 

Trigonus  igitur  isopleurus,  qui  praecedentis  libri 
pene  principio  aequilaterus  triangnlus  dictus  est,  pa- 
ria  latera  babere  comprobatur.  Ponatur  ergo  iso- 
pleurus  in  singulis  habens  lateribus  pedes  30,  hujus 
embadum,  id  est  area,  tali  modo  est  investiganda. 
Summa  etenim  unius  lateris  per  se  mnltiplicata  1)00 
numerum  complet ;  ex  iis  siquingenta  et  10   subtra- 


D 


Hujus  autem  jam  saepe  dicti  trigoni,  ut  lateris 
uniuscujusque  mensuram  inquisitus  quis  invesligare 
valeat,  et  dicere,  apertissimum  dabimus  rationis  ex- 
perimentum.  Proponatur  itaqne  si  aream  406  pedi- 
bus  protendi  constituerit,  quot  pedum  planitudines 
latus  unumquodque  colligere  pernoscatur.  Ducatur 
ergo  suprascripta  area  octies,  et  in  3248  numerum 
consurgit ;  buic  si  unum  addatur,  tiunt  3249  ;  hujus 
summse  latus  si  sumpsero,  erit  quinquaginta  7.  Cui 
si  unitas  subducta  fuerint  56  relinquuntur.  Quorum 
si  medium  adinvestigavero  28  fiunt.  Tot  itaque  latus 
quodque  isopleuri  pedibus  p^otenditur. 

Isosceles  autem,  qui  ab  Euclide  geometricae  peri- 
tissimo,  duo  tantum  latera  habens  aequalia,  est  de- 
terminatus,  secundus  in  ordine  trigonorum  consti- 
tuitur.  Cujus  silatera  bina  imparibus  numeris,  sci- 
licet  25,  protendantur,  pedibus  quatuordecim  pedalia 


1339 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1340 


spatia  basis  habere  pernotatur.  Rcstat  igitur  ut  quot  A  tur,  incequaliacontinens  latera,  quem  nos  ipso  auditu 

difficiliorem  caeteris,  obscurio  remque  esse  arbilramur. 
Et  ideo  prolixioremin  ejus  explanationemoramfacie- 
mus.  Esto  modo  trigonus  ortbogonius,  cujus  catbe- 
tuspari  numeroinsignitus,  vel  8  pedibus  mensuratus 
protenditur.  Cujus  si  latera  ignorantur,  boc  modo 
investigari  ab  Archyta  prsecipiuntur.  Sumatur  ergo 
supradicti  catheti  medietas,  id  est  4,  et  per  se  mul- 
tiplicetur,  et  16excrescent.  Qubus  si  unitas  subtra- 
batur,  13  apparent.  Tot  pedum  hujus  trigoni  basis 
esse  cognoscitur.  Praedictae  autem  per  medietatem 
cathetis  summae  adauctae,  si  unum  addatur,  erunt 
pedes  hypotenusae  17.  Per  eamdem  item  summam, 
id  est  per  16,  embadum  est  inveniendum ;  ducatur 
ergohujussummaemedius  per  cathetum,  et  64  con- 
surgent,  qui  areae  complent  supputationem,  quod  pa- 
tenter  in  subjecta  forma  declaratur. 


pedes  arealis  cathetus  colligat  requiramus.  Si  enim 
medietas  basis,  hoc  est  7,  per  se  multiplicetur.  49 
nascentur.  Mensuram  autem  unius  lateris,  si  per  ~se, 
id  est  23,  multiplicaveris,  625  reddes,  ex  quibus  si 
49  seposueris,  576  relinquuntur.  Quorum  si  latus 
acceperis,  24  erunt,  tot  pedibus  cathetum  hujus  tri- 
goni  constat  protendi.  Area  autem  quot  pedes  ha- 
beat,sic  est  faciendumut  inveniatur.  Medietasrursum 
basis  sumenda  est,  id  est  7  ;  quos  7  si  per  cathetum, 
id  est  per  24  multiplices,  108  efficies,  tot  pedum  est 
supradicti  trigoni  area. 


I! 


Basis  14 
De  scaleno  rubrica. 
Scalenus  igitur  ab  Euclide  tria  habens  latera  inae- 
qualia  determinatus  est.  Sed  nos  numero  ejusfigurae 
aperta  dabimus  exemplaria,  proponatur  ita  scalenon 
trigonus,  qui  a  Latiniscuneus  appellatur,  cujus  mi- 
noris  lateris  declive   13  pedes  colligat,  basis  autem 
23  pedalia  pernotetur  habere  lineamenta.    Quot  vero 
pedibushujus  trigoni  cathetus,  et  embadum  proten- 
datur,  restat  ut  quaeratur.  Ducatur  ergo    minoris  la- 
teris   summa  mnltiplicando  in    se,    fiunt  223.   Item 
basis  si  per  semultiplicetur,  625  excrescunt,  quibus 
inunum  compactis   850   nascentur.    Hanc  igitur   si 
movendo   seclusam  majoris  lateris   summam    in   se 
multiplicari  condecet,  quoe   multiplicatio  ±00   nume- 
rum  adducit.   Quem  videlicet    400  nuiuerum    si  de 
prius   seposita    summa,  scilicet  de    850,    abstuleris, 
430  relinquuutur.  Horum  si  medium  sumpseris,  225 
explicabis  :    quibus    si    summa  basis    vel   23    pedes 
auferatur,  novenarius  erit,  totpedibus  hujus  trigoni 
cpntinetur  praecisura,  vel  ejectura  minor.   Restat  ut 
cathetus  quot  habeat  pedes  requiratur.  Multiplicctur 
ergo  minus  latus  per  se   sicut    supra,    23  prodeunt. 
Rursus  etaugmentataminoris  praecisurae  per  se  sum- 
mula,  81    producit;  hos    si  aufers  ex  in  se  ducto  la- 
tere,  144  supersunt.  Quorum  duodenarius  esse    dino- 
scitur  latus,  tot  pedes  hujus  trigonicathetus  colli'Tere 
perhibetur.  Areae  veropodismus  tali  modo  reperitur.   ^ 
Metiatur   ergo  catbetus  basim  vel   12,  25;  300    con- 
surgent.    Quorum    medietate  saepe  dicti  trigoni   sca- 
leni   embadum  podismatur,   ut    in    subjecta  fi^ura 
notatur. 


Be  eodem  rubrica. 
Conemur  itaque  hujus  orthogoni  apertam  et  ratam 
et  per  paris  et  imparisnumeri  quantitatem  instituere 
descriptionem.  Ascribatnr  ergo  imprimis  par  nume- 
rus  catheto,  id  est  6,  cujus  medietate  in  se    augmen- 
tata,  9  proveniunt.  Cui  si  secundum  nostri    praecepti 
C  normulam    superius     designatam    unum    auferatur, 
octonarius  erit    basis  hujus  trigoni  cujus  medietas, 
scilicet  quaternarius  per  cathetum  multiplicata,  se- 
cundum  quod  supradictum  est,  aream  complet,    per 
cathetum    et  basis  est  hypotenusae  pedaturam   sine 
ullius  reclamatione  inquisitus,  dicere  facillimum   et 
apertum   nostrae     auctoritatis  exemplum   dabimus; 
multiplicetur  etenim  per  suam  quantitatem  medietas 
hujustrigoni  catheti,  et  summae  quae  ex  hac  multi- 
plicatione  provenerit,  unitas    aggregetur,  erit    hypo- 
tenusae   pedatura ;  eidem  autem  si  auferatur  unum 
erit  basis.  Sitque  bujus  rei  haec  facta  descriptio. 


Instituamus  ergo  hujus  trigonii  orthogonii  perim- 
pareni  numerum  probabilem  explanationem.  Adno- 
tetur  catbetus  inipari  numero,  id  est  3  ;quem  si  in 
se  duxeris,  9  explicabis,  quibus  unitate  subducta 
octo  supersunt,  quorum  medium  si  sumatur,  basis 
ortbogouii  hujus  pedatura  fore  comprobatur. 


Be  orthogonio  rubrica. 

Quarto  nimirum  loco  trigonius  orthogonius  ab  Euclide 

inseritur,  etunumrectum  habensaugulum  consigua- 

Pro hypotcmtsa,  hicetinfraubiquecriptumerat/typof/iewmu.Cum  vero  in  margine  vox  hypothenusa  appouere 
tur,  nos  m  textu  mserere  maluimus. 


1341 


INTERPRETATIO  EHCLTDIS  GEOMETRI.E.  LIR.  II. 


13V2 


Huic  vero  basi  vel  medietati,  vel  4  si  unum  ag- 
gregaveris,  liypotenusam  trigoni  comprobabis,  em- 
badum,  ut  supra  dictum  est,  reperiatur,  id  est 
catbetus  per  medietatem  bujus  basis  excrescat,  ut 
infra  cernitur  pictura. 

Ne  autem  bujus  disciplinae  curiosum  indagatorem 
aliqua  fallat  obscuritas,  de  hoc  eodem  ortbogonio 
iterato  disputare  uon  piget.  Est  enim  alia  invc- 
niendi  catbetum  et  basim  et  bypotenusam  ratio. 
Ponatur  ergo  catbctus  ii  pedibus  proteusus,  quem 
si  multiplices  per  sui  quantitatcm,  25  notabis,  basis 
autem  12  babens  pedes  inscribatur,  quac  si  sicut 
cathetus  in  se  concreverit,  144  nascentur. 

Illae  summae,  id  est  25  et  144  copulatae  169  resti- 
tuent.  Horum  latus  13  esse  manifestum,  id  est  by- 
potenusam  supradicti  trigoni.  Denique  si  hypote- 
nusam  per  se  augendo  duxeris,  par  supra  copu- 
latae  quantitati,  id  est  169  reddes.  De  quibus  si 
cathetum  in  se  ductum  subduxeris,  144  residui 
sunt,  quorum  latus,  id  est  12,  basim  restituit.  Ex 
bypotenusa  vero  per  se  multiplicata,  si  quis  basim 
in  se  ductam,  hoc  est  ex  169  144  subtraxerit,  non 
plus  quam  25  remanent.  Horum  latus,  id  est  5, 
cathetum  constituit,  arcam  autem  basis  medietas  et 
cathetus  commultiplicati  metiuntur. 

Item  per  cathetum  basis  edicere  pedaturam  in 
hoc  trigono  condecet.  Sit  modo  supra  cathetus  5, 
hic  vero  in  se  ductus  25  constituit.  Huic  si  assem 
abstulero,  24  progredientur,  quorum  medium  ba- 
sim  efficit.  Rursus  autem  si  basis  quantitati  eam- 
dem  adjecero  unitatem,  hypotenusam  explicabo; 
si  autem  per  cathetum  basis  multiplicetur  60,  pro- 
greditur  summa.  Horum  medietas  embadon  complet. 


ltem  de  eodem  rubrica. 
Aliam  insuper  hinc  vestigia  gradienti  normam 
hujus  trigoni  objiciendo  proponere  curamus,  qua- 
tenus  hanc  taute  indagantes  cautissime  ad  id  ad 
quod  desiderant  accedere,  iteritatis  (sic)  linea  abs- 
que  dubio  perducat.  Proponatur  igitur  ejusdem 
orthogonii  descriptio  iisdem  quantitatibus,  quibus 
est  circumsignata,  scilicet  cathetus  8,  hypotenusa 
17,  basis  autem  15  pedibus  designetur.  Nunc  vero 
qua  ratione  per  hypotenusae  podismum,  catbeti  et 
basis  summa  pedalis  reperiri  valeat,  demonstrare 
studeamus  :  multiplicemus  ergo  summam  bypote- 
nusae  per  se,  et  289  numerus  redundat.  Cui  si 
quater  embalidis  quantitas  subtrahatur,  49  relin- 
quuntur;  horum  tetragonicum  latus  si  inquisieris, 
7  esse  experieris;  quod,  scilicet  7,  si  copulanti 
catheto  et  basi  aggreges,  30  eflicies,  quorum  di- 
midium  basis  constituit  spatium ;  quindecim  autem 
si  de  aggregatis,  id  est  50,  25  abstuleris,  8  su- 
peresse  cathetum  sine  dubio  comprobabis. 


Item  de  codcm  rubrica. 

Designemus  iterum  jam  dicti  orthogonii  formam 
ex  aliis  numerorum  quantitatibus,  ut  cum  aliquis  vel 
pcr  majorem  vel  per  minorem  numerorum  bujus  tri- 
goni  apertam  tradere  disciplinam  cogatur,  nullo  er- 
rore  labatur.  Esto  age  trigonus  orthogonus,  quem 
circumstant  parunus  et  duo  impares  numeri  :  par  ba- 
si,  vei  20  impar  unus  catheto,  hoc  est  15,  alter  vero 
B  hypotenusae,  id  est  25,  ascribatur.  Embadalis  autem 
conclusio  secundum  supradicti  nostri  pracepti  regu- 
lam  inquirenda  est,  hoc  est  per  multiplicationem 
dimidiae  basis  et  totius  summae  catheti,  continet  enim 
arese  septum  150  contractos  pedes.  Cathetus  autem 
et  basis  tali  sunt  indagandi  ratione  :  ducatur  ergo 
bypotenusalis  summa  in  se,  et  in  625  redundat;  cui 
si  quatuor  adjiciantur  embada,  1225  nascentur;  quo- 
rum  tetragonale  latus,  id  est  35,  si  excepens,  sum- 
mas  utrasque  basis  et  catbeti  comprobabis. 

Scire  autem  oportet  et  investigare  quo  numero  a 
se  invicem  cathetus  et  basis  distent.  Hic  vero  quis 
sit  manifestemus.  Si  igitur  bypotenusae  in  se  multi- 
plicatee  quatuor,  quae  adjeci  superius,  embada  sub- 
traham,  in  25  summam  regreditur,  horum  quinta 
pars  differentiam  tenet,  id  est  5.  Quam  si  rursus 
duabus  junctis  summis  vel  20,  et  15,  40  pernotabo- 
horum  medium  complet  basim. 

Si  autem  eamdem  ditferentiam,  boc  est  5,  bau 
auferam,  catbetum  constituam,  ut  cerni  potest  in 
subjecta  bgura. 


De  orthogonio  circulo  inscripto  rubrica. 
D  Nunc  etiam  quod  Archyta:  judicio  in  hoc  eodem 
ortbogonio  approbatum  est,  et  Euclidis  diligentis- 
sima  perscrutatione  prius  est  rationabiliter  adinven- 
tum,  operae  pretium  duximus  non  esse  praetermitten- 
dum.  Est  etiam  saepe  ut  disputator  in  geometrica, 
circulus  si  hoc  orthogonio  inscribatur,  quot  pedes 
diametrus  colligat,  requirat;  quod  ne  victus  ignoran- 
tia  refutet  aliquis  se  dicere,  breviter  insinuamus  rem 
hujusmodi  :  inscribatur  itaque  circulus  ortbogonio 
omnes  lineas  ejus  tangens;  hoc  nimirum  facto  cathe- 
tus  et  basis  aggregentur  in  uuum;  ex  cujus  summae 
copulatione  si  hypotenusae  exceperis  quantitatem, 
diametrum  efticies;  juncti  enim  12  et  8,  id  est  ca- 
thetus  et  basis,  20  reddunt.  Ex  quibus  si  hypote- 
nusam  abstulero,  hoc  est  15,  diametrum  5  obtinere 
constituam,  quod  subtus  facta  designat  ligura. 


1343 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 


1344 


De  ambh  rubrica. 

Quintus  in   ordine  triangulorum   amblygonius  ab 

Euclide  insertus  obtusum  angulum  habens  dictus  est, 
quemnossuccincteaperteque  explicando  aggredimur. 
Nam  si  diligens  lector  superioris  nostri  documenti 
praeceptis  et  formulis  instructus  accesserit,  minime 
in  hoclababit.  Gonstituatur  modo  amblygonius  cujus 
basis  18  numero,  hypotenusae  autem  major  10,  mi- 
nor  vero  9,  inscribam,  cathetus  autem  4  summa 
insigniatur. 

Ducatur  ergo  basis  per  catheti  dimidium,  hoc  est 
18,  per  binarium,  et  36  prodeunt,  quae  summa  em- 
badalis  spatii  planitudinem  adimplet.  Sed  Archytasin 
cunctis  utens  ratione,  alio  modo  hujus  amblygonii 
aream  repenri  constituit,  non  hanc  sumptam  esse  sum- 
mam  in  hac  areae  planitudine,  sed  minorem  posse 
contineri  existimans,  astruxit  enim  cathetum  per  se 
et  per  binarium,  vel  per  se  et  octonarium,  duplo  se 
superantes  multiplicari  oportere,  et  quantitatem  quae 
hac  ex  multiplicatione  proveniret  aream  constituere, 
non  ut  36,  sed  32  in  se  colligere  arealis  illa  contem- 
platio.  Quisquis  autem  bujus  jam  dicti  tngoni  forinas 
in  plano  desiguare  disponat,  a  basis  quantitate  hujus- 
modi  rem  ingrediatur,  tali  ratione  ut  terminus  mino- 
ris  ac  majoris  hypotenusae  copulatus,  parvo  vincat 
terminum  basis,  hoc  est,  si  basis  28  mensuretur  pe- 
dibus,  major  hypotenusa  11,  minor  autem  10  insi- 
gniatur.  Sed  meiius  hoc  quod  numeris  duximus 
ostendemus,  si  ahcujus  exempli  formam  subjiciemus. 


A  residui  140;  horum  medietas  70  esse  pernolatur, 
quod  per  basim  dispersum  quinquies  ipsam  in  se  rc- 
tinet.  Dominationis  vero  hujus  summam  minor  obti- 
net  praecisura,  quae  per  se  adaucta  23  constituit.  Hos 
si  de  minoris  lateris  summa  per  se  multiplicata  abs- 
tuleris,  144  supersunt,  quorum  tetragonale  latus, 
quod  12  est,  catheti  summam  explebit.  Arcee  conclu- 
sionem  hoc  modo  investigare  curato,  basis  medium 
ducito  per  cathetum,  id  est  7  per  12,  et  provenient 
85.  Hanc  summam  complere  arealeshujus  trigoni  pa- 
vimentum  non  ignora,  describatur  ergo  hujusmodi  de 
4  oc  figura. 


Sed  quia  de  trigonorum  podismali  consideratione 
in  superioribus  diligentium  lectorum  indagini  expla- 
navimus,  superest  ut  ad  tetragonorum  speculationem 
transitum  faciamus  succinctum,  de  his  habituri  tra- 
ctatum. 

Quadratorum  enim  caeteris  faciUor  est  collectio,  et 
prius  quidem  de  normali  tetragono  tali  modo  ordia- 
mur.  Omnis  igitur  tetragonus  normaliter  constitutus 
latitudine  longitudine  multiplicante  arealem  consti- 
tuit  planitudinem,  et  podismum  sine  dubio  absolvit. 
Ponatur  modo  tetragonus  pari  numero  consignatus, 
id  est  8,  quos  per  se  latitudinem  per  longitudinem 
multiplicans,  64  efficiam,  embadum  videlicet  subtus 
descripti  tetragoni. 


D 


De  oxygonio  rubrica. 

Restat  ut  dicamns  de  oxygonii  speculatione,  qui 
sextus  in  trigonorum  descriptioue  ab  Euclide  non 
segni  geometra  ponitur  acuti  angulus  determinatus. 
Esto  igitur  oxygonius,  cujus  minori  lateris  terminus, 
idest  minorhypotenusa  13  pedibus  termiuetur,  major 
autem  15  et  basis  li  mensuretur,  cujus  catheti  et 
embadi  summa  siignoratur,  tali  ratione  colligetur. 

Ducatur  ergo  lateris  minoris  quantitas  per  <e,  169 
redundat;  basis  item  terminus  si  per  se  excreverit, 
196  nascentur ;  quas  videlicet  summam  si  junxeris, 
365  eflicies.  Quo  facto  multiplicetnr  etiam  terminus 
hypotenusalis  per  se,  et  exsurget  225  numerus ; 
quem  si  de  superius  copulata  summa  secrevero,  fiunt 


Idem  vero  si  per  imparem  numerum  feeeris,  attente 
obstaculo  eadem  ratio  constabit,  qui  normalis  tetra- 
gonus  ab  Euclide  aequilaterus  atque  rectiangulus  no- 
minatur,  a  Nicomacho  autem  in  arithmeticis  similiter 
appellatur. 

De  parte  altera  longiori  rubrica. 

Tetragonus  autem  parte  altera  longior  ab  Euclide 
quidem  rectiangulum.  Sednona?quilaterum  detinitur, 
a  Nicomacho  autem  heteromeres  dicitur.  Cujus  qui- 
dem  longitudo  latitudinem  multiphcans  embadalis 
summae  pedaturam,  sive  sint  pares  seu  impares  ter- 
mini,  demonstrat,  sit  modoparte  altera  longior  tetra- 


1345 


INTERPRETATIO  EUCLIDIS  GEOAIKTRCE.  L1I5.  II, 


1346 


gonus,  cujus  longitudo  pedes  8,  latitudo  autem  4,  vel  A  rum  maximos  tenuinos  longitudinem   ohtinentcs  si 

conjungas,  i 4  eflicies,  quorum  medietatem  septena- 
rius  constituit.    Minores   autem   summalffi  in   unum 


longitudo  9,  latitudo  autem  G,  vel  5,  vel  4,    colligat. 


Multiplicet  ergo  latitudo  longitudinem,  id  est  4  8, 
32  uascentur,  hoc  est,  area  parte  altera  longioris 
tetragoni  provenient,  quae  hae  ligurarum  deformatio- 
nes  pari  numero  atqne  impari  designatse. 


De  rhombo  rubrica. 
His  vero  jam  dictis  parallelogrammis  adjiciendos 
rhomhos  et  rhomboides  tetragonos  arbitramur;  quam- 
vis  enim  aut  angulariter  aut  lateraliter  a  supradictis 
parallelogrammis  dissideant,  tamen  his  sunt  adnu- 
merandi.  Esto  age  rhombus  quadrilaterus,  singulis 
lateribus  decenae  pedaturae  summa  conscriptus,  dia- 
goni  autem,  hoc  est  angularis  lineae  directio  bis 
sena  numeretur  quantitate,  cujus  6,  si  per  se  augmen- 
tabitur,  36  exsurgent;  quos  si  ex  basis  termino  per 
se  multiplicato  subtraxeris,  64  remanet.  Horumtetra- 
gonale  latus,  id  est  8,  hujus  rhombi  cathetum  con- 
stituit.  Diagonus  autem  per  cathetum  ductus  emba- 
dalis  summae  spatium  ostendit.  Hic  autem  ab  Euclide 
aequa  habens  latera,  sed  non  angulos  aequos  nec 
rectos  delinitur.  Sit  vero  de  hoc  hujus  formae  pro- 
cessio. 


redacta;  senarium  quantitatem  perliciunt,  cujus  me- 
dium  teruarius  adimplet,  quffi  videlicet  medietate,  7 
et  3  si  per  se  multiplicabuntur,  iu  "21  consurgent, 
id  estpedes  areales  tetragoni  hujus,  ut  infra  apparet. 


b 


His  etenim  adjiciendum  fore  trapezium  orthogo- 
nium  non  incongruum  ducimus,  duplaet  sesquialtera 
numerorum  proportione  lateraliter  consignatum.  As- 
cribatur  vertici  summa  quindenaria,  catheto  autem 
tricenaria,  duplo  etiam  transcendens,  basi  vero  ad 
hanc  sesquialteram  servans  habitudinem  terminus 
conlradatur;  per  has  ergo  summas  area  hujus  trapezii 
tali  ratione  constituenda  est.  Adjungatur  vero  vertex 
basi,  id  est  15,  45  et  60,  terminus  exuberat.  Cujus 
pars  dimidia  si  per  nathetum  multiplicabitur,  areae 
pandit  proteusionem  ut  iu  medio  scripta  patet  iigura. 

15 


t.} 


De  diagono  adveniendo  rubrica. 
Saepe  autem  evenire  solet,  ut  in  hujus  artis  specu. 
latione,  quod  angularis  lineae  protensio,  horum  scili. 
cet  tetragonorum  pedes  obtiueat,  requiratur.  Quod 
ne  ignoretur,  facillimum  aperlissimumque  hujusce 
rationis  dabimus  exemplar.  Pouatur  etiam  paralle- 
logrammus  60,  orthogouius  in  longitudine  80,  et  in 
altitudine  habens  pedes  60,  longitudo  vero  per  se 
augmentata  sexies  400  explicat,  latitudo  autem  per 
D  se  multiplicata  ter  600  efiicit,  quae  videlicet  sexies 
400,  et  ter  600,  in  unum  summae  redactae  10  resti- 
tuunt,  horum  scilicet  10  tetragonale  latus  si  sum- 
psero,  100  pernotabo,  hoc  est  diagonum  hujus  paral- 
lelogrammiorthogonii,  ut  intra  scripta  perspici  potest 
forma. 

80 


De  rhomboide  rubrica. 
Euclides  vero  nec  angulos  aequosneque  latera  aequa 
habens  rhomboides  determinando  proposuit,  quem 
nos  quoque  patentiori  aditu  formando  numerosque 
ascribendo  reseramus.  Esto  age  rhomboides  cujus 
unum  latus  8  pedes,  secundum  autem  quatuor,  ter- 
tium  vero  6,  quartum  vero  2 ;  harum  vero  summa- 


134" 


De  multiangulis  figuris  rubrica. 
Sed  quia  sufficienter  breviterque  de  tetragonorum 
diximus  rationibus,  restat  ut  de  pentagonis  et  bexa- 
gonis  caeterisque  disseramus.  Omnis  itaque  pentago- 
nus  aequis  babitis  lateribus  unius  in  se  summa  excre- 
scente,  ac  ter  ducta,  rursusque  eadem  subducta, 
medietateque  bujus  summse  sumpta  embadalis  spatii 
pandit  superficiem.  Esto  modo  pentagonus  singulis 
babens  lateribus  pedes  senos  ;  quos  videlicet  6  si  per 
se  duxero,  36  restituam ;  boc  ter  ductos  in  107  nu- 
merum  perstringam  ;  cui  si  abstulero  lateris  unius 
summam,  id  est  senarium,  102  explicabo  ;  quorum 
dimidium  si  accepero,  aream  infra  descripti  penta- 
goni  adimplebo. 


AN.  MANL.  SEV.  BOETII 

A  boc  est  36,   quinquies    ducta 


1348 


136 


De  heptagono  rubrica. 


Post  haee  ut  expediamus  deheptagoni  subsequentis 
ratione  oportet,  qui  videlicet  beptagonus  tertio  bic 
inseritur  loco  septenarius,  quemadmodum  in  impa- 
riuin  numerorum  lertius  naturaliter  ordine  apparet 
collocetur,  etenim  beptagonus  senaria  quantitate  cir- 
cumscriptus,  cui  si  lateris  unius  summam  per  se  mul- 
tiplicaveris,  36    pernotabis,   qua;   scilicet  quantitas, 


,  180  adesse  conducit. 
Quibus  si  senariae  quantitatis  summam  ter  ductam 
subduxeris,  162  relinquuntur,  borum  medietas  sum- 
pta  81  pede  embadura  hujus  heptagoni  habere  con- 
ducit. 


B 


De  hexagono  rubrica. 

Hexagonus  autem  ordine  in  subsequenti  dicendus 
inferatur  ;  describatur  etenim  hexagonus  8  lateraliter 
insignitus,  quem  videlicet  octonarium  per  se  multi- 
plicans  64  efiiciam  ;  haec  summa,  scilicet  64  quater 
ducta,  in  236  redundat;  his  videlicet  236  si  lateris 
unius  quantitas,  id  est  8  bis  ducta,  adjiciatur,  272 
apparent.  Quorum  medium  si  sumpseris,  aream  hujus 
hexagoni  explicabis. 


De  octogono  rubrica. 

Octogonus  vero  in  naturali  parium  numerorum 
ordine  quartus  constitutus,  in  hoc  disserendus  loco 
naturaliter  quartus  assumatur.  Esto  age  octogonus  7, 
per  singula  latera  pedibus  mensuratus.  Hanc  nimi- 
rum  naturalem  quantitatem,  id  est  8,  in  se  si  duxe- 
ris,  64  efficies;  quos  si  per  6  multiplicaris,  384  ex- 
plicabis.  Ex  his  si  quater  lateris  unius  summam 
deduxeris,  non  amplius  quam  332  residui  sunt.  Quo- 
rum  medietas  si  excipitur,  area  hujus  octogonii  per- 
notatur. 


De  hennagono  (enneagono)rubrica. 

Hennagonus  autem  singula  per  latera  6  circum- 
scribatur,  quem  videlicet  senarium,  si  secundum  su- 
perius  dictam  nostrae  institutionis  regulam  per  se 
multiplicaveris,  36  efficies ;  qui  septies  ducti,  109 
summam  producent.  His  si  lateris  unius  quantitatem 
quinquies  subtraxeris,  79  reddes  ;  horum  medietas 
excepta  si  fuerit,  hujus  hennagoni  embadum  38  se- 
mispedibus  contineri  manifestat. 


'349 


INTERPRETATIO    EUCLIDIS  GEOMKTRl.E.  IJB.  II 


i.;:,m 


■3S 


A  scentur;  hos  per  II  multiplicans  21  r»0  efQcies,  quo- 
rnm  quartadecima  pars,  id  est  154,  aream  hujuscycli 
pandit,  ut  infra  potest  cerni.  Est  alia  liujus  cycli 
inveniendi  embadalis  spatii  ratio  :  sumatur  etenim 
circumductivse  quantitatis  medietas,  vel  22  qu.p,  est 
medietas,  et  per  medietatem  diametri,  id  est  per  7, 
multiplicetur,  et  quod  ex  hac  multiplicatione  prove- 
nerit,  embadum  pandit. 


R 


Dk  decagono  rubrica. 
Restat  ut  de  decagoni  embadali  dicamus  podismo. 
Describatur  itaque  decagonus  denario  numero  latera- 
liter  limitatus.  Cujus  si  lateris  unius  quantitas  secun- 
dum  jam  srepe  dictam  nostra?  prceceptionis  institu- 
tionem  se  multiplicando  excreverit,  100  efticiet.  Hi 
vero  octies  ducti,  800  adducunt.  Horum  veromedium 
si  sumpseris,  aream  hujus  decagoni  770  pedibus 
contineri  absque  dubio  pernotabis. 


Idem  vero  de  hendecagono  cseterisque  plurilateris 
figurarum  descriptionibus  si  feceris,  nullius  erroris 
obstaculo  lababis,  hoc  pacto  ut  in  naturali  ordine  in 
multiplicanda  unius  lateris  summa,  et  in  hac  quanti- 
tate  quse  ex  hac  laterali  multiplicatione  nascitur,  na- 
turaliter  augmentanda,  eademque  laterali  naturaliter 
subducenda  procedas,  embadumque  tali  ratione  ex 
medietatibus  scilicet  adinvenias. 

De  circulo  rubrica. 

'  Sed  quia  de  angularibus  figuris  studioso  lectori 
sufficienter  disputavimus,  restat  ut  breviter  de  cir- 
cumductionesphserse  vel  circuli  explicemus.  Ponatur 
circulus  itaque  44  pedibusin  circumductione  designa- 
tus,  diametrus  autem  14  pedum  protensionibus  de- 
scribatur.  Cujus  summa  si  per  se  excreverit,  190  na- 


De  emicyclo  rabrica. 
His  vero  brevibus  initiamentis  de  circularibus 
theorematibus  dicendum  esse  censuimus,  de  hemi- 
cyclo  protinus  dicturi.  Conscribatur  age  hemicyclus 
28  in  basi,  et  in  semidiametro  14  pedes  habens,  cujus 
si  arese  podismus  ignorelur,  tali  ratione  adinvesti- 
getur.  Multiplicetur  ergo  summa  basis  per  semidia- 
metri  summam,  et  in  392  pervenitur  et  hsec  summa 
in  decies  4211  producit,  quorum  sumpta  quarta  de- 
cima  parte,  id  est312,  arealis  completur  superticies, 
ut  propter  apparet. 


D 


Hsec  de  epipedarum  podismationibus  figurarum  ad 
prsesens  dicta  sufficiant,  restat  ut  de  montuosa  suc- 
cinctius  aliquid  ratione  tractemus.  Inscribatur  etiam 
mons  in  verticis  circuitu  300  pedibus  podismatus,  a 
pede  autem  usque  in  summitatem  800  pedibus  pro- 
tentus,  pes  vero  montis  ejusdem  in  circuitu  pedibus 
millenis  consignetur.  Proponatur  modo  inquisitum 
quot  jugera  in  hoc  monte  habeantur.  Quod  tali  cum 
ratione  ordiendum  jungantur,  etenimpedis  et  cacu- 
minis  duo  illi  circuitus,  id  est  1300;  quorum  per 
mediumsi  ascensus,  hoc  est  800,  per  G.iO  multipli- 
cabitur,  520  pedes  habere  montis  hujusspatium  com- 
probabitur.  Hanc  igitursummam  si  in  28,800  disper- 
seris,  18  in  hoc  esse  monte  comprobabis,  re&tantibus 
tantum  millenis  et  sexcentis  pedibus. 


1351 


AN.  MANL. 


1000 
Si  autem  mousin  pedis  circuitu  2500  et  medietatis 
circuitione  1600,  in  cacuminisautem  circumductione 
centum,  et  inascensuoOO  pedes  habens,  fuerit.  Hoc 
pacto  jugera  sunt  adiuvenienda  :  jungantur  trium  su- 
pradictorum  circuituum  summae,  et  4200  nascuntur 
quorum  tertia  parte,  id  est  1400,  montis  ascensio- 
nem,  hoc  est  500,  multiplicante,  790  prodeunt;  quos 
per  jugera  dispartiens,  24  efficies,  non  plus  quam 
ducentis  pedibus  residuis. 


ooe 


SEV.  BOETII.  1352 

A  Veteres  igitur  geometrae,  indagatores  subtilissi- 
mi,  maximeque  Pythagorici,  cum  omnia  certis  men- 
surarum  dividentes  rationibus,  ad  ea  quae  natura  re- 
nueret  dividi  et  secari,  usque  pervenirent,  ingenio 
praesignante  ea  quee  naturaliter  erant  indivisibilia, 
positis  notis  nominibus  eeque  datis  dispartiere.  Cujus 
vero  agros  per  actus,  per  perticas,  id  est  per  radios, 
per  passus,  per  gradus,  per  cubitos,  per  pedes,  per 
semipedes,  et  perpalmos  dispersissent,  non  habentes 
palmum  per  quod  dividerent  id  quod  palmo  esset 
minus,  digito  autem  majus,  unciam  vocare  malue- 
runt,  in  secundo  vero  loco  digitum  subscripserunt, 
in  tertio  staterem,  id  est  semiunciam,  in  quarto  qua- 
drantem,  in  quinto  drachmam,  in  sexto  scrupulum, 
R  in  septimo  obolum,  in  octavo  semiobolum,  quem 
Greeci  ceratem  nuncupant,  in  nono  siliquam,  in  10 
punctum,  in  11  minutum,  in  12  momentum  nomi- 
nandoposuerunt.  His  ergo  minutiis  adinventis,  nomi- 
nibusque  editis,  multiformes  eis  notas  indidere,  quae 
quia  partim  Graece,  partim  erant  barbare,  nobis  non 
videbantur  Latine  orationi  adjungendae.  Quapropter 
nos  rem  obscuram  obscurisignotisque  notarum  signis 
involvere  nolentes,  loco  earumdem  notarum  Latino- 
rum  elementorum  notas  ordine  ponimus,  ita  ut  A 
unciaerespondeat,  B  digito,  C  staterae,  D  quadranti, 
E  drachmae,  F  scrupulo,  G  dobulo,  H  semiobulo,  I  si 
liquae,  K  puncto,  L  minuto,  M  momento  ascribatur. 
Describatur  itaque  his  litteris,  quam  disimus  figuram 
unciarum,  hoc  modo. 


2500 
Mons  autem  strabus,  id  est  inaequalis,  si  fuerit  in 
pedis  circumferentia  1400,  et  in  verticis  dcclivo  200, 
et  in  dexterae  partis  ascensione  850,  in  levi  lateris 
autem  suspectu  750  pedes  habens,  jugeralis  vero 
sita  planitudo  hoc  modo  est  indaganda.  Sumatur  et- 
enim  duarum  medietas  circumferentiarum  in  unum 
collectarum,  id  est  800,  et  ascensuum  compositorum 
pars  media,  hoc  est  800,  et  hae  medietates  per  se 
multiplicatae  640  producunt,  podismum  scilicet  mon- 
tis  supradicti.  Ex  peditura  autem  jugera'em  facile 
summam  secundum  quod  dictum  est  supra  invenies. 


A 

l 

M 

T 

K 

T 

H 

T 

F 

E 

D 

C~ 

B~ 
A 

B 
i 

T 

X 

M 

L 

K~ 

T 

h7 

G 

F 

E~ 

D7 

C 

c 

l 

B 
X 

T 

c 
M 

r 

kT 
T 

H 
G 
F 
E 
D 

D 
i 

C 

X 

B~ 
c 

A 
i 

M~ 
L~ 
K~ 
I 
H 

gT 

F~ 

E 

E 
i 

D 
X 

C 
c 

B 
l 

A 

X 

M 

L 
K 
I 
H 

G~ 

F 

F 

X 

E 

X 

D 

c 

C 

i 

B 

X 

A 

c 

M 
L 
K 

T 

hT 

G 

G 
i 

F 
X 

E 
c 

D 
i 

c~ 

X 

B 
c 

A 
xc 

M 

L 

kT 
T 

H 

H 
t 

G 

X 

F 
c 

E 
i 

D~ 
x_ 

C 
c 

B 

xc 

A 

cc 

M 
L~ 
K~ 
I 

I 
i 

H 
X 

G 
c 

F 
i 

E 

X 

D 
c 

C 

xc 

B 
c  c 

A 

mc 

M 

r 

K 

K 
i 

I 

X 

H~ 

c 

G 

i 

F~ 

X 

E 
c 

D 
xc 

C 

cc 

B 
mc 

A 

JL  ^, 

M 
L 

L 
i 

K 

X 

T 

c 

H 
i 

G~ 

X 

F 
c 

E~ 
xc 

D 

c  c 

C 

mc 

B 
a?c 

A 

C  C 

M~ 

M 

X 

L 
X 

K 

C 

I 
i 

H 
x^ 

G 
c 

f" 

xc 

E 
c  c 

D~ 
mc 

C 
xc 

B 
cc 

A 

1400 


Quia  igitur  de  omnium  huic  arti  inserendarum 
speculationum  rationibus  breviter  enodateque  sat 
disseruimus,  reliquum  est  ut  de  unciali  et  digitali 
mensura,  et  de  pu«ctorum  et  minutorum  caeterisque 
minutiis,  sicut  promisimus,  dicamus,  mirabilem  et 
arti  huic,  caeterisque  matheseis  disciplinis  necessa- 
riam  figuram,  quam  Archyta  praemonstrante  didici- 
mus,  edituri. 


BOETII   LIBER   DE   GEOMETRIA. 

Geometrica  est  disciplina  magnitudinis  immobilis, 
formarumque  descriptio  contemplativa,  per  quam 
uniuscujusque  termini  declarari  solent,  documentum 
etiam  visibile  philosophorum,  quod  Latine  dicitur 
terrae  dimensio.  Quoniam  per  diversas  formas  ipsius 
disciplinoe  priraum  /Egyptus  fertur  fuisse  partita,  pro 
necessitate  terrninorura  terrae  quos  Nilus  tluvius  inun- 
dationis  tempore  iniundebat,  cujus  disciplinai  magi- 


1333 


INTKRPRETATIO  EUCLIDIS  GROMKTRI/K.  Llli.   II. 


i:i:;4 


stri  mensorcs  antc  dicebantur.  Sed  Varro  peritissi- 
mus  Latinorum  hujus  nominis  causam  sic  exstitisse 
commemorat  dicens  :  Prius  quidem  dimcnsioncs  tcrra- 
rum  tcrminis  positis,  vagantibus  ac  discordantibus  po- 
pulis  pacis  utiiia  prxstitissc.  Dcinde  totius  anni  circu- 
lum  mensuali  numcro  fuisse  partitum.  Tunc  ct  ipsi 
menses  quod  annum  mctiuntur,  dicti  sunt.  Tunc  et  di- 
mensionem  orbis  tcrrx  probabili  refertrationc  collcctam, 
ideo  factum  cst  ut  disciplina  ipsa  gcomctrix  nomen  ac- 
ciperet  quod  per  sxcida  lcnga  conslaret. 

Be  utilitatc  geomctrix  rubrica. 
Utilitas  geometriae  triplex  est,  ad  facullatem,  ad 
sanitatem,  ad  animam.  Ad  facultatem,  ut  mechanici 
et  architecti.  Ad  sanitatem,  ut  medici.  Ad  animam, 
ut  philosophi.  Quam  artem  si  arcte  et  diligenti  cura 
atque  moderata  mente  perquirimus,  hoc  quod  prae- 
dictis  divisionibus  manifestum  est,  sensus  nostros 
magna  claritate  dilucidat,  et  illud  supra,  quule  est 
coelum  auimo  subire,  totamque  illam  machinam  su- 
pernaui  indagabili  ratione  alitcr  discutere,  et  inspe- 
ctiva  mentis  sublimitate,  ex  aliqua  parte  colligere  et 
agnoscere  mundi  factorem  qui  tanta  et  talia  arcana 
velavit.  Nam  mundus  ipse  sphaerica  fertur  rotunditate 
collectus,  ut  diversas  rerum  formas  ambitus  sui  cir- 
cuitione  concluderet,  unde  librum  Seneca  consenta- 
nea  philosophis  disputatione  formavit,  cni  titulus  est 
de  Korma  mundi.  Nam  in  geometria  utique  partem 
fatemur  esse  utilem  teneri,  et  actibus  agitari,  in  om- 
nibus  prodesse  eam  existimamus,  nec  sine  causa 
summi  viri  etiam  impensam  huic  seientia?  operam 
dederunt,  cum  sit  geometria  divisa  in  numeros  atque 
formas  numerorum.  Nota  non  tantum  oratori,  sed  cui- 
que  primis  saltem  litteris  erudito  necessaria  est, 
quod  ad  subtilitatem  constat  tenuissima,  et  ad  scien- 
tiam  utilissima,  et  ad  exei'citationem  valde  jucundis- 
sima.  In  causis  vero  frequentissime  quceritur,  quia 
primum  ordo  est  geometriae  necessarius.  Nonne  et 
eloquentia?,  ex  prioribus  geometria  probat  insequen- 
tia,  et  certis  incerta,  propter  quod  plures  invenies, 
qui  dialecti  similiter  et  rhetorici  ingrediantur  hanc 
artem.  Dialecticonamquesyllogismo,si  resposcit,  uti- 
tur,  et  qui  sunt  potentissimi  grammatici,  qui  apo- 
dixis  Graece  dicuntur,  idem  probant,  etcerte  enthyme- 
mate,  qui  rhetoricus  est  syllogismus,  quod  Latine 
interpretatur  mentis  conceptio,  quem  imperfectum 
solent  artigraphi  nuncupare,  et  ipse  denique  probat 
cujus  sit  formae  circuitus,  quot  lineis  rectis  contine- 
tur.  Quibus  modis  tinitur,  quse  illa  circumcurrens  li- 
neasi  efticiat  orbem,  quae  forma  est  in  planis  maxi- 
ma  perfecta,  in  qua  tot  spatia  complectitur.  Kt  si 
quadratum  paribus  horis  efficiat  rursus  quadrata, 
triangulus  triangula,  ipsa  plus  aequis  lateribus  quam 
inaequalibus  ,  et  alia  forsitan  obscuriora ,  quod 
etiam  operis  sequi  oportet  experimentum.  Haec  in  pla- 
nis.  Nam  in  montibus  et  collibus  etiam  imperito  pa- 
tet,  quia  per  solum  cursum  et  umbrarura  motum 
comprehenditur,  et  per  divergia  aquarum  segregatur. 
Nunc  ad  epistolam  Julii  Caesaris  veniamus,  quod  ad 
hujus  artis  originem  pertinet,  ut  nec  ipsius  auctoris 
Patrol.  LXIII. 


i; 


A  gloria  pereat,  ut  nobis  plenissime  rci  veritas  ad  no- 
titiam  veniat;  quisquis  ille  tamen  hanc  epistolam 
studiose  legere  voluerit  quibusdem  compendiis  intro- 
duclus,  lucidius  majorum  dicta  in  brevi  percipiet. 

Rubrica. 

Divus  Julius  Cacsar,  vir  accerrimus  et  multarum 
gentium  dominator,  frequentia  belli  militem  exer- 
cuit,  ampliorum  bellorum  operibus  augendce  rei 
causa  illustrium  virorum  urbes  ingressus  est,  gen- 
tium  populos  rogantes  recepit,  tyrannos  gladio  inter- 
emit,  et  postquam  hostilem  terram  obtinuit,  deletis 
hostium  civitatibus,  denuo  novas  urbes  constituit, 
dato  itcrum  coloniae  nomine  cives  ampliavit. 

Milites  colonos  fecit,  alios  in  Italia,  alios  in  pro- 
vinciis  quibusdam.  Haec  quae  divus  Augustus  assigna- 
tus  urbes  provinciarum  exercitui  jussit  propter  subi- 
tas  bellorum  acies,  non  solum  eas  civitates  demum 
cingere  muris,  verum  etiam  loca  aspera  et  confra- 
gosa  satis  alligari,  ut  ille  maxime  propugnaculo  est, 
et  ista  loci  natura,  et  ab  agrorum  nova  dedicatione 
cultura?  colonias  appellavit,  quae  coloniae  his  victori- 
bus,  qui  temporis  causa  arma  ccepere,  assignatae 
sunt. 

Krgo  ne  quid  nos  praeterisse  videamur,  sed  magis 
eorum  exempla  sequamur,  saepe  erit  ad  formam  re- 
spiciendum  ;  et  quia  montium  altitudines  praeesse  ora- 
tio  monstrabat,  per  accensum  praecelsi  cacuminis 
aciem  laboriose  signa  ex  lapidibus  constructa  reli- 
quimus,  et  est  munita  discretaque  locorum  quantitas 
q  quae  permanet  separatim  per  aquarum  divergia  in 
utraque  parte  valde  nota  partitio,  alia  loca  riparum 
cursus  servatur,  proinde  etiam  si  hostis  nos  infestare 
voluisset,  eos  ex  proxima  ripa  poteramus  expugnan- 
do  rumpere.  Nam  circa  regionem  maritimam  limites 
rectos  censuimus  ex  lapidibus  compactis,  totam  li- 
mitum  recturam  cursum  demonstrabiraus..  quia  colo- 
niae  omnes  quae  ad  mare  ponuntur  littore  maris  ter- 
minantur.  Agros  convallium  jure  ordinario  disposui- 
mus,  quos  intercisivos  nominavimus.  In  planitie  vero 
limites  recte  cultellavimus. 

Plerumque  sunt  agriquam  multi  assignati,  quorum 
mensura  limitum  licet  diversa  sit,  tamen  etiam  di- 
stant  a  se  alius  ab  alio  in  pedes  100,  in  pedes  150, 
in  pedes  240,  in  pedes  300,  in  pedes  300,  in  pedes 
D  420,  in  pedes  480,  in  pedes  600,  in  pedes  700,  in 
pedes  840,  in  pedes  960,  in  pedes  1020,  in  pedes 
10200,  in  pedes  10340,  in  pedes  10600,  in  pedes 
10700,  in  pedes  10800,  in  pedes  20000,  in  conspectu 
tamen  longo  quo  signis  limitem  agimus. 

Si  fuerit  terminus  crassus  angustalis  et  ab  alia 
parte  longa  crassus  geminatus  ,  hi  duo  limites 
maximi  decimanus  et  cardo  nominati  sunt.  Per  multa 
millia  pedum  concurrunt,  et  nisi  in  Alpes  finiant  divi- 
dunt  agros  dextra  laevaque  rectarum  linearum  inter 
se  continentium. 

Omnem  mensuram  hujus  culturee  mediam  longio- 
rem  sive  latiorem  facere  debes,  quod  latitudine  lon- 
gius  fuerit  scamnum  est,  quod  vero  in  longitudinem 
longius  fuerit  striga. 

43 


13 


oo 


AN.  MANL.  SEV.  BOETIl. 


I3:i6 


Sunt  fundi  bene  meritorum  et  pro  eeslimatione 
ubertatis  angustiores  assignati  sunt. 

Loca  macra  et  arida  ampliori  termino  conclusa 
sunt.  Sunt  loca  subsicciva  quae  ad  jus  ordinarium 
non  pertinent,  sed  si  convenerit  inter  possessores, 
possideant;  si  non  convenerit,  remanet  potestati. 

Alia  loca  perfectiora  ad  jus  publicum  pertineant; 
totidem  si  possessoribus  convenit,  possident. 

Sunt  autem  loca  publica  haec  quae  scribuntur  silva 
et  pascua  publica  augustinorum  quse  ilio  modo  alie- 
nari  nequeunt,  et  possident  tutelam  aut  templorum 
publicorum,  autbalnearum,quaelococollivaappellant. 

Ager  extraclusus  est,  qui  intra  finitimam  lineam 
et  centurias  interjacet;  ideo  extraclusus,  quia  ultra 
iinitimos  limites  clauditur. 

De  controversiis  rubrica. 

Controversiarum  materiae  sunt  duae,  iinis  et  locus, 
barum  altera  continetur  quidquid  ex  agro  disconve- 
nit.  Sed  quoniam  bis  quoque  partibus  signatae  con- 
troversiae  diversas  babent  conditiones,  ut  potui  ego 
comprehendere,  proprise  sunt  nominandae. 

Genera  sunt  controversiarum  14  :  De  posiiione 
terminorum.  De  regione.  De  fine.  De  loco.  De  domus 
proprietate.  De  possessione.  De  alluvione.  De  jure 
territorii.  De  subsiccivis  agris.  De  locis  publicis.  De 
locis  relictis  et  extraclusis.  De  locis  sacris  ac  re- 
ligiosis.  De  aquse  pluvise  accessu,  et  de  itineribus. 

Controversia  est  inter  duos  pluresque  vicinos.  In- 
ter  duos,  an  in  rigore  sit  caeterorum  ratioue  iinis; 
inter  plures  tritinium  facit,  aliquibus  locis  et  quadri- 
finium,  secundum  proximas  possessiones  :  dum  boc 
nesciunt,  non  eis  convenit,  et  diversas  controversias 
ipsi  possessores  inler  se  faciunt.  Alii  de  loco,  alii 
vero  de  fine  linese  litigant,  alii  de  fundis  attendunt. 
Sed  avido  modo  quaerendum  est  prius  origo  causae. 
Natura  per  baereditates  opinionis  bujus  generis  con- 
troversiae  fiunt,  quare  jure  ordinario  litigatur.  Prius 
tamen  in  judicio  super  possessionem  quaestio  finia- 
tur,  et  tunc  agriinensor  ad  loca  ire  praecipiatur,  ut 
patefacta  veritate  bujusmodi  litigium  terminetur. 

Genera  controversiarum  ex  fiumine  baec  sunt  :non 
quod  occupatis  agris  agitur,  sed  quod  vis  aquae  abs- 
tulerit,  repetitionem  non  habebit;  quae  resnecessitate 
ripae  muniendre  sunt,  sine  alterius  damno,  quisquis 
ille  faciat  qui  ripam  suam  muniet.  Quod  si  fluminis 
torrens  aliquando  tam  violentus  decurrit,  ut  alveum 
mutet  suum,  multorum  agros  trans  ripam  occupat, 
saepe  etiam  insulas  efliciet.  Sed  Cassius  Longinus 
prudentissimus  juris  auctor  et  judex  hoc  statuit,  ut 
quidquid  aqua  lambendo  abstulerit  possessor  admit- 
tat,  quoniam  scilicet  ripam  suam  sine  alterius  damno 
tueri  debet.  Si  vero  major  vis  decurrerit,  et  in  fines 
alterius  alveum  mutat  suum,  et  fiat  insula  in  quo 
concurrerit,  unusquisque  modum  fluminis  majoris 
agnoscere  debet,  et  eam  insulam  ipse  sibi  vindicaliit, 
cujus  terram  tempestaiive  preeoccupavit,  quoniam 
non  possessoris  negligentia,  sed  tempestatis  vioientia 
apparet  arreptum. 

Agec  subsiccivus  secundum  suas   determinationes 


^  ascriptus  est,  iu  finibus  suis  tabulario  Caesaris  inferi- 
mus,  etquod  beneficioconcessa  autassignata  coloniae 
fueriut,  sive  in  proximo,  sive  inter  alias  civitates, 
libros  beneficiorum  ascribimus,  et  quidquid  aliud  aci 
instrumentummensorumpertinebitad  solumcoloniae, 
sed  ad  tabularium  Caesaris  manu  conditoris  subscri- 
ptum  habere  debebit. 


- 


Loci-_s 


Ager  est  similis  subsiccivus  conditionis  extraclu- 
sus  et  non  assignatus,  qui,  si  rei  publicae,  populo  Ro- 
mano,  aut  ipsius  coloniae  cujus  fine  circumdatur,  aut 
ad  populum  Romanum  pertinet,  datus  non  est,  in 
ejus  qui  assignare  potuerit  remanct  potestate. 

Signa  limitum  finalium  in  diversas  regiones,  sive 
vocabula,  vicos,  vel  possessiones  haec  sunt  inter  utros- 
que  possessores  testimonia  agralia  dividenda. 

In  montibus  loco  arida  et  confragosa  petras  signa- 
tas  invenimus. 

Summa  montium  terminos  agusteos,  id  est  rotun-. 
dos,  in  effigiem  columnae  aliquos  littera  signatos, 
archas  finales  in  partibus  grumos,  id  est  congeriem 
petrarum,  arbores  antemissas  intactas  a  ferro,  con- 
geriem  maceriae,  id  est  ubi  sasa  collecta  ab  utrisque 
partibus  limitem  faciunt,  item  petras  sacrificalesaras, 
in  quibus  locis  arbores  intactae  stare  videnlur  in  quo 
loco  veteres  errantes  sacrificium  faciebant.  Alio  loco 
^  vise  militares  finem  faciunt,  qui  termino  muniuntur. 
Alia  vero  dextera  montium,  id  est  pro  latere  montis 
ripaecurrentesfinemfaciunt.  Aliquando  sepulcrafinem 
faciuut,  ideo  sepulcra  sequenda  sunt  quae  extremis 
finibus  concurrentibus  plures  concursus  agrorum  ex- 
pectant.  Omnia  enim  monumenta  dominos  testantur. 

Sunt  termini  cursorii  in  effigiem  tituli  constituti, 
certa  loca  rivi,  iinales  cunabulse  vel  novercap,  quod 
regulis  construitur,  scorpiones  ubi  fines  duos  cuneati 
se  jungunt.  Si  forte  in  campestria  loca  ubi  agri  in  pla- 
nitie  sunt  constituti  in  jugeribus  assignata  inveniun- 
tur.  Item  inler  voratos  rupis  arboribus  ante  missis 
iutactis,  ut  supra  dixi  sacrificales,  tumtr  terrae  in 
eftigiem  limitis  constitutos,  petras  molares  foveas,  vel 
metas,  lacus  et  legonatus,  et  fabriciis  constructos  ca- 
D  laviones.  Aliquotiens  enim  petras  quadratas  et  scri- 
ptas,  qu33  indicant  cujus  agri  quis  dominus.  quot 
spatium  tueanlur.  Non  enim  omnis  titulus  inscriptio- 
nibus  est  inductus,  quoniam  aliquibus  locis  non  sont 
l.ipides  scripti  ,  sed  in  efligiem  terminorum  positi 
sunt,  quos  cursorios  vocamus.  Xam  et  ipsi  montes 
omnino  loca  determinant,  termini  vero  non  unam 
mensuram  inter  se  continent,  jubente  Augusto  Ca> 
sare  Balbo  mensore.  qui  omnium  provinciarum  men- 
suras  dixtinxit  ac  declaravit,  perque  testunonia  su- 
prascripta  fines  locorum  terminentur. 

Sunt  enim  lermini  qnibus  tidesnon  est  adhibenda, 
isti  dicuntur  itinerarii.  Omnes  enim  limites  itineri 
publico  servire  debebuut,  qui  dextera  ac  sinistra  iines 


135: 


[NTERPRETATIO  EUCLIDIS  CEOMETRIjE.   I.lll.  II 


1358 


privatosdividnnt,  ctinmcdio  iterpublicum  :  hi  tdles 
non  sunt  omnibus  locis,  tilique  sub  omnes  terminos 
signum  inveniri  oportet ;  quod  ergo  inventumproloco 
torrniiii  observeturet  custodiri  debeat,  ut  ab  uno  ad 
unum  dirigatur,  et  si  noctc  sive  anota  ad  ootam. 

Sic  eniin  snnt  certse  legis  consuetudines  et  ohser- 
vationes,  seniper  signum  in  oninibus  terminis  posi- 
tnm  est,  aut  aliquos  cineres,  aut  carbones,  aut  testa, 
aut  ossa,  aut  vitruni,  aut  massa  ferri,  aut  863,  aut 
cak.em,aut  gypsum,  aut  vas  fictile  invenimus,  quod 
etiam  quibusdam  sazorum  fragminibus  conculcabant 
atque  diligenti  cura  contirmaliant,  ut  iirinius  staret. 
Tales  ergo,  signnin  inter  dominos,  inter  quos  fines 
terminabantur,  faciebaut.  Termini  vero  non  sunt  om- 
nibus  locis,  sed  infinita  sunt  multa  alia  testimonia, 
lege  feliciter  et  intelligere  curabis;  quiinlelliget  quod 
vidct,  agrorum  intentionem  et  cerlamen  tollere  po- 
test,  prudentiam  tamen  lii  mensores  habere  debent, 
qui  judicaturi  sunt,  et  quos  advocant,  nt  prsestatores. 
In  jndicando  autem  mcnsorem  bonum  virum  ,  et  ju- 
stumagere,ut  nullaambilione  aut  sordibus  moveatur, 
servare  opinionem  mctris  et  moribus  debet.  Omni 
enim  artitici  veritas  custodienda  est,  exclusi  sunt  illi 
qui  falsa  pro  veris  opponunt.  Quidam  per  impruden- 
tiam,  quidam  per  imperitiam  peccant.  Mutans  ergo 
in  professione  quse  generaliter  pro  veris  adjiciuntnr, 
per  controversiam  argumentaliteT  et  conjecturaliter 
etiam  superfiue  metiri  artificcs  coguntnr,  sed  tutum 
hoc  judicandi  bominem  artificem  oportebit. 
Xomina  agrimcnsorum  rubrica. 

Hygini,  Marci,CsesarisNeronis  jussu.  —  Julii  Fi'on- 
tini,  Junii,  Claudi  Ca>sarisjussu.  —  Siculi.  —  Flacci, 
Nypsi,  Higini,  Euclidis,  Cassi.  — Ageni,  Balbi,  Tiberii 
Csesaris  jussu.  —  Urbici,  MensorisLongini.  —  Imp.Se 
veri  et  Antonini  j.  —  Imp.  Vespasianij.  —  lmp. 
Adriani  j.  — Imp.  Trajani  j.  —  Imp.  AugustiCsesarisj. 

—  Imp.  Neronis  j.  —  Imp.  Valenlinianij.  — lmp.  Tbeo- 
dosii  j.  —  Imp.  Arcadii  j.  —  Imp.  Ilonorii  j.  —  Imp. 
Constantini  jussu. 

Nomina    lapidum  finalium    ct    arcarum  positioncs 
rubrica. 
Ortbogonius  rectusrectum  angulum  mittit.  Isopleurus 
rectussubconstitutus. —  Isosceles.  Terminuslineatus. 

—  Exculenus  sive  bexagineus.  Spatula  cursoria.  — 
Excultelaluslateribus.  Terminus  in  inversum  positus. 

—  Sumbus  sive  trapideus.  Item  spatula  cursoria.  — 
Isosceles.  Quadrifinius.  —  Solus  trigonus  alia  jactat. 
Item  quadritinius.  —  Parallelogrammuspentagonus. 
Terminus  gamatus.  Ilexagineus.  Terminus  lineatus, 
idest  quadritinius. —  Septagenus.  Item  qnadrifinius. 

—  Sinagonus.  Noverca.  — ;TerminusGrseca  litterascri- 
ptus.  Simmatus.  —  Terminus  in  summo  acutus.  Cen- 
tustatus. —  Circulatus  pyramus,  item  acuto  simi: i-. 
Trivortinus.  —  Item  pyramus  vitrje  pracissn  similis. 
Amicirculus —  Completusrhombus  amblygineus.  Va- 
roberinus.  —  Amicirculusquadratus.Trudcus. —  Ter. 
minus  agusteus.  Terminus  augustusin  summo  acutus. 

—  Terminus  cursorius.  Lapis  molaris.  —  Terminus 
finitrius.  Monumentum.  —  Sepulturam  cum  ossibus 


B 


V  linalem.  Mauspleus.  — - Terminus  in  iaterculis.  Arca 
finalis.  -  Terminus  quadrifinius.  Lippus.  Terminus 
rotnndus.  Kalasiones.  —  Termiuus  cui  subjacet  angu- 
lus.  Terrainus  quadrifinius. 

Tu  qui  vis  perfcctus  esse.geometricus,  legeistaom- 
nia  qua>  capitulata  suntsubterius.  Nam  imprimis  sciro 
oportet  arithmeticam  artem,  qusc  conlinet  numero- 
rum  causas  ac  divisiones,  id  cst  :  qualis  est  detini- 
tio  ac  divisio,  de  paribus  imparibusnumeris ;  —  qua- 
lis  est   compositus  numerus,  et  qualis  incompositus ; 

—  qualis  est  perfectusnumerus,  etqualisimperfeetus; 

—  qualisest  divisibilisnumerus,  et  qualisindivisibiiis; 

—  qualis  est  particularis  numerus,  et  qualis  super- 
partiens  ;  —  qualis  est  superfiuus  numerus,  et  qualis 
diminulivus  ;  —  qualisestmultiplexnumerus,et  qualis 
submultiplex;  —  qualis  estsolidus  numerus.et  qualis 
sphaericus;  — quomodo  inventaestgeomctria;  —  quid 
sitgeometria  ;  — quse  utilitas;  —  quiordoprsescriptio- 
nis; — quoesitratio  prsepositionis; — quse  dispositionis; 

—  qusc  distributionis; — quse  descriptionis; — quaa  de- 
moustralionis; — quac  conclusionis; — qualis  est  recta 
linea  ; — qualis  est  superficies  linese; — qualis  est  divi- 
trica  linea  ; — quot  sunt  cxtremitatum  genera  ; — quot 
genera  summitatum; — quot  genera  angulorum  ; — 
qualis  est  planus  angulus; — qualis  est  oblusus  angu- 
lus;  —  qnalis  est  hebes  angulus; — qualis  est  rectus 
angulus;— qualis  est  acntus  angulus  ; — qualis  partita 
mensura  sit; — quanlum  trahit  stadius; — quidsitacus; 
— qnid  sint  climate; — quid    centua; — quid  leuca: — 

q  quid  arrapennis  ;— quid  jugerum  ; — quid  centuria;  — 
quid  punctum  ; — quid  est  diametrus; — quid  parallelo 
grammurn; — quid  figura; — quid  circulus; — quot  in 
partes  sit  divisio. 

Si  scis  ista  omnia  ad  plenitudinem,  nosti  locorum 
segregationem.  Nam  qui  ignorant  regulam  hujus  artis 
multa  opponunt  falsa  pro  veris. 

D.  Quoraodo  inventa  est  geometria  ? 

M.  Inventam  esse  geometriam  /Egyptii  dlcunt  pro 
necessitate  terminorum  terrse,  quos  Nilus  inundatio- 
nis  tempore  infundebat. 

D.  Unde  vocata  sit  geometria? 

M,  Geometria  noroinata  est  a  dimensioneterrse.per 
quam   uniuscujusque  terrse  termini  declarari  solent. 

/).  Quid  sit  geometria? 

M.  Geometria  est  disciplina  magnitudinis  et  figu- 
rse  quse  secundum  magnitudinem  contemplatur. 

D.  Quse  sit  intentio? 

M.  Intentio  Euclidis  duplex  est,  ad  discipulum  re- 
spiciens  et  ad  naturas  rerum.  Ad  discipulum  respi- 
ciens,  quia  oportet  eum  ab  his  uti  isagogicisincipere 
pro^facilitate,  pro  brevitate,  et  eo  quod  in  qusestio- 
nibus  ob  hoc  nulla  sit  difiicultas.  Pro  rerum  natura, 
eo  quod  physicse  scientise,  cl  Timspi  sive  Platonis  do- 
ctrina   plurima  geometrice  demonstrare  noscuntur. 

D.  Quse  utilitas? 

M.  Utilitas  (ut  supra  prsefati  sumus)  geometricse 
triplex  est,  ad  facuitatem,  adsanitatem,  ad  animam  : 
ad  facultatem,  utmechanici;  ad  sanitatem,  ut  mcdici; 
ad  animara,  ut  philosophi. 


D 


1339 


AN.  MANI..  SEV.  BOETIl 


1360 


D.  Qui  ordo  est  geometrise  iii  disciplinis? 

M.  Aliquatenus  post  aritbmeticam  servus  (secun- 
dus?)  est,  aliquatenus  tertius. 

D.  Tituli  inscriptio  quomodo  iutelligatur  ? 

M.  Est  enim  tituli  praescriptio  elementorum  quse 
Cgurse  simpliciores  sunt,  et  ex  his  aliae  componuntur 
quae  in  his  etiam  resolvuntur. 

D.  Si  proprius  codex? 

M.  Codex  iste  secundum  dispositionem  Euclidis 
esse  dicitur,  secundum  demonstrationem  vel  inven- 
tionem,  aliorum  plerumque  esse  dicitur. 

D.  In  quot  partes  dividitur? 

M.  Dividitur  codex  iste  in  quatuor  partes  :  in  epi- 
pedis,  in  arithmeticis,  in  rationalibus  et  irrationali- 
bus  lineis,  et  in  solidis. 

D.  Quaesunt  in  demonstratione  geometrica? 

M.  Propositio,  dispositio,  distributio,  descriptio, 
demonstratio  et  conclusio. 

Restat  autem  nobisprofundissimam  quamdam  tra- 
dere  disciplinam,quae  ad  omniumnaturse,  tum  rerum 
integritatem  maxime  ratione  pertineat.  Magnus  quip- 
pe  in  hac  scientia  fructusest,  siquisnon  nesciatquod 
bonitas  diffiuita  et  sub  scientia  cadens  animoque  sem- 
per  imitabilis  et  perceptibilis  prima  natura  est,  et 
suse  substantise  decore  perpetua,  iniinitum  vero  ma- 
litise  dedecus  nullispropriis  principiis  nixum,  sed  na- 
tura  semper  errans  ab  omni  definitione  principi 
tanquam  aliquo  signo  optimse  figurse  impressa  com- 
ponitur,  et  ex  illo  erroris  fluctu  retinetur.  Nam  ni- 
miam  cupiditatem  iraeque  immodicam  effrenationem, 
quasi  quidam  rector  aninms  pura  intelligentia  robo- 
ratus  astringit.  Nos  tamen  quae  de  numeris  a  Nico- 
macho  diffusius  disputata  sunt,  vel  a  Varrone  de 
mensuris  ostensa  sunt,  moderata  brevitate  collegi- 
mus.  Et  quae  transcursa  velocius  angustiorem  intel- 
ligentue  prsestabant  aditum,  mediocri  adjectione  re- 
seravimus,  utaliquando  ad  evidentiam  rerum  nostris 
etiam  formulis  ac  descriptionibus  uteremur,  quod 
nobis  quantis  vigiliis  ac  sudore  consliterit,  facile  so- 
brius  lector  agnoscit.  Et  has  quodammodo  insequali- 
tatis  formastemperata  bonitate  laborandocollegimus; 
ipse  lector  prohabit,  quae  nosex  Graecarum  opulentia 
litterarum  in  Romanum  orationis  thesaurum  contra- 
himus.  Si  quse  ex  sapientias  doctrinis  emicuerunt, 
sapientissimi  judicio  per  nos  comprobentur.  Vides 
igilur  ut  tam  magni  laboris  effectus  tuum  tantum 
lector,  exspectet  examen,  necin  aures  prodire  publi- 
cas  nisi  doctse  sententiaj  astipulatione  nitatur,  quod 
nihil  mirum  videri  debet,  cum  id  opus  quod  sapientise 
inventa  persequitur,  non  auctoris,  sed  alieno  incum- 
bat  arbitrio.  Est  enim  sapientia  numerorum  causas 
et  divisiones  uarum  quse  vera  est  cognitio  et  integra 
comprebensio,  quod  luec  qui  spernit,  id  est  semitam 
sapientiae,  ei  dennntio  non  recte  philosophandum. 
Hsec  autem  est  aritbmetica,  haec  enim  cunctis  prior 
est,  non  modo  quod  hanc  ille  hujus  mundanse  molis 
conditor  Deus  primam  suae  habuit  ratiocinationis 
exemplar,  et  ad  hanc  cuncta  constituit,  qua>cunque 
fabricata  ralione  per  numerum  assignati  ordinis  in- 


B 


A  venere  concordiam,  sed  hoc  quoque  prior  arithme- 
tica  declaratur,  quod  quaecunque  natura  priora  sunt; 
his  sublatis,  simul  posteriora  tolluntur.  Quod  si  po- 
steriora  pereant,  nihil  de  statu  prioris  substantiae 
permutat,  ut  animalprius  est  homine.  Nam  si  tullas 
animal,  statim  quoque  hominis  natura  deleta  sit.  Si 
hominem  sustuleris,  animal  non  peribit,  proprie  ta- 
men  ipsa  numerorum  natura  cuncta  prsecessit.  Om- 
nia  qusecunque  a  primseva  rerum  natura  coustructa 
sunt,  videntur  numerorum  rationeformata.  Hocenim 
fuit  principale  in  animo  conditoris  exemplar,  hinc 
enim  quatuor  elementorum  multitudo  mutuata  est, 
hinc  temporum  vices,  hinc  motus  astrorum  ccelique 
conversio.  Proprie  tamen  ipsa  numerorum  natura 
omnes  astrorum  cursus,  omnisque  astronomica  ratio 
constituta  est.  Sic  enim  ortus  occasusque  colligimus, 
sic  tarditates  velocitatesque  errantium  siderum  cu- 
stodircus,  sic  defectus  et  multiplices  lunse  variationes 
agnoscimus,  quia  quouiam  prior,  ut  claruit,  arithme- 
ticae  usus  est,  hinc  disputationis  sumamus  exordium, 
hoc  idem  in  geometria  vel  in  arithmetica  videtur  in- 
currere.  Si  enim  numeros  tollas,  unde  triangulum 
vel  quadratum  comprehendere  possumus,  vel  quid- 
quid  in  geometria  versatur,  quse  omnia  numerorum 
denominativa  sunt?  Hoc  autem  erit  perspicuum  si 
intelligamus  omnesinaequalitates  crevisse  primordiis, 
ut  ipsa  quodammodo  aequitas  matris  et  radicis  obti- 
nensvim,  ipsaomnes  insequalitatis  speciesordinesque 
perfundavit.  Sint  enim  nobis  tresbini,  vel  tres  terni, 

q  vel  tres  quaterni,  vel  quantos  ultra  libet  ponere. 
Quod  enim  in  his  tribus  terminis  evenit,  idem  con- 
tingit  in  cseteris.  Ex  his  igitur  secundum  prsecepti 
nostri  ordinem  videas  primum  nasci  multiplices  si 
convertantur,  et  in  his  duplices  prius,  dehinc  triplos, 
inde  quadruplos  et  ad  eumdem  ordinem  consequen- 
tes.  Rursus  multiplices  siconvertantur,  ex  his  super- 
particulares  orientur.  Ex  duplicibus  quidem  sesqui- 
alteri.  Ex  triplicibus  sesquitertii.  Ex  quadruplis 
sesquiquarti,  et  cseteri  in  hunc  modum.  Ex  super- 
particularibus  vero  conversis  superpartientes  nasci 
necesse  est,  ita  ut  ex  sesquialtero  nascatur  superbi- 
partiens,  supertripartientem  sesquitertius  gignat,  ut 
ex  sesquiquarto  superquadripartiens.  Rectis  autem 
positis  neque  conversis  prioribus  superparticularibus, 
multiplices  superparticulares  oriuntur.  Rectis  vero 
superpartientibus,  multiplices  superpartientes  efti- 
ciunt;  prsecepta  autem  tria  haec  sunt,  ut  primum 
numerum  primo  facias  parem,  secundo  vero  primum, 
et  secundo  tertium,  primo  duobus  secundis  et  tertio. 
Cum  enim  eum  in  terminis  aequalibus  feceris,  ex  his 
qui  nascentur  duplices  erunt.  De  quibus  duplicibus  si 
idem  feceris,  triplices  procreantur,  et  de  his  quadru- 
plices,  atque  in  iniinitum  omnes  formas  numerimul- 
tiplices  explicabis.  llli  qiiidem  quornm  partes  ultra 
quam  satis  est  sese  porrexerint,  superilui  nominantur, 
ut  suut  ii,  vel  114.  Hi  enim  suis  partibus  compaiati, 
majorem  partium  summam  toto  corpore  sortiuntur  : 
est  enim  duodenarii  medietas  6,  pars  tertia  4,  pars 
quarta  3,  pars  sexta  "2,  pars  duodecima  1 ,    omnisque 


H 


1301 


INTEHPHETATIO  FXCUDIS  GEOMETRLE.  LIH.    II. 


1302 


hic  cumulus  rcdundat  in  16,  et  totius  corporis  sui  A  sitione  dislantes.   Dicitur   enim    submulliplex,  sub- 


multitudinem  vincunt.  Rursus  24  numeri  medietas 
est  12,  tertia  8,  quarta  G,  sexta  i,  octava  3,  duodeci- 
ma  2,  vigesima  quarta  1,  qui  omnes  36  rependunt,  ia 
qua  re  manifestum  est  quod  summa  partiuni  major 
est,  et  supra  proprium  corpus  exundat.  Atque  hic 
quidem  cujus  compositre  partes  totius  termiui  multi- 
tudine  superantur,  ut  8,  vel  14,  habet  enim  oclona- 
rius  partera  mediam,  id  cst  4,  habet  et  quartam  quod 
est  2,  habet  et  octavam  1,  quce  cuncta;  in  unum  re- 
ductee  septem  colligunt,  minorcm  scilicct  summam 
toto  corpore  concludentes.  Rursus  quatuordecim  ha- 
bet  medietatem,  id  est  7,  habet  septimam,  id  est  2, 
liabet  quartam  decimam,  id  est  1,  quse  si  in  unum 
collecta»  siut  denarii  numeri  summa  succrescit,  toto 
scilicet  termino  minor.  At  2  qui  hoc  modo  sunt  ut 
prior  ille  quem  suee  partes  superant,  tales  videantur 
tanquam  si  quis  multis  super  naturam  manibusnatus 
aut  duplici  conjunctus  corpore,  vel  quid  unquam  mon- 
struosum  naturee  in  partium  multiplicatione  subri- 
puit. 

Ille  vero  minores,  ut  si  naturaliter  quadam  neces- 
saria  parte  detracta  aut  minus  oculo  nascetetur,  vel 
alio  curtatus  membro,  naturale  totius  suee  plenitudinis 


15 


superparticularis,  subsuperpartiens,  submultiplex, 
superparticularis,  submulliplcv,  superpartiens.  In 
prima  parte  si  multiplicatur  numerus,  multiplex  dici- 
tur.  In  secunda  parte  superparticularis  dicitur.  In 
tertia  superpartiens,  id  est  quarta  multiplex  supcr- 
particularis.  lu  quinta  multiplex  superpartiens.  Mi- 
noris  vero  numeri  aliqua  parte  unus  subsistcns  atque 
idem  per  partes,  secundum  majorum  norraam  multi- 
tudinemque  protendilur. 

De  paribus  et  imparibus  numcris  rubrica. 
Descriptio  autem  quoe  supposita  est  hoc  modo  facta 
est :  quautoscunquein  ordine  pariter  parium  numero- 
rum  ternarius  numerus  multiplicavit,  quicunque  ex 
eo  procreati  sunt  primo  sunt  versu  dispositi.  Rursus 
qui  eodem  multiplicante  quinario  nati  sunt,  secundo 
loco  sunt  constituti.  Post  vero  quos  septenarius  cce- 
teros  multiplicans  procrenvit,  eosdem  tertio  consti- 
tuimus  loco,  atque  idem  in  reliqua  descriptionis 
parte  pcrlicimus.  Superiusigitur  digestcedescriptionis 
hccc  ratio  est  :  si  ad  latitudinem  respicias,  ubi  est 
duorum  terminorum  una  medietas,  ipsosque  termi- 
nos  jungas,  duplos  eos  propriamedietate  reperies,  et 
30  et  20  faciunt  56,  quorum  medietas  est  28;  et  12 


dispendium  sortiretur;  inter  hos  autem  velut  inter  si  jungas,  faciunt   IbO,  quorum  20  medietati  medius 

cequales  intemperantiasmediitemperametitum  limitis  eorura  termiuus  invenitur.  Ac  vero  ubi  duas  medie- 

sortitus  est  ille  numerus   qui  perfectus  dicitur  esse,  tates  habent,  utrceque  extremitates  junclce  utrisque 

virtutis   scilicet  eemulalor,  qui  nec  supervacua  pro-  medietatibus   eequales  fiunt,  ut  12  et  30  dum  con- 

gressione  dirigitur,  nec  contracta  rursus  dimiuutione  junxeris  liunt  48  ;  horum   si  medietates   sibimet  ap- 

remittitur;  sed  medietatem  obtinet,  qui  suis  cequis  q  plicaveris,  id  est  20  et  28  idem  erit.  Atque  in  alia 

partibus  nec  grassatur  abundantia,  aec  eget  inopia,  parte  latitudinis  eodem  ordine  qui  fiunt  numeri  no- 


ut  6  vel  28.  Namque  senarius  habet  partem  mediam. 
id  est  3,  et  tertiam,  id  est  2,  et  sextam,  id  est  1,  quce 
in  unam  summam  si  redactce  sint,  id  est  3,  2  1,  id 
est  par  totum  numeri  corpus  suis  partibus  invenitnr; 
28  verohabetmedietatem  1  4et  quartam7,  etseptimam 
4,  etquartamdecimam2,  vigesimam  octavam  1,  quseiu 
unum  redactatotum  partibuscorpus  cequabunt,  inuno 
enim  junctce  partes28efficiunt.  Estautemin  hisquo- 
que  magna  similitudo  virtutis  et  vitii ;  perfectos  enim 
numeros  rare  invenies,  eosque  facile  numerabiles, 
quippe  qui  pauci  sunt,  et  nimis  constanti  ordiue 
procreati.  At  vero  superfluos  intinitos  reperies,  nec 
ullis  ordinibus,  passira  inordinateque  disposilos,  et  a 
nullo  certo  fine  generatos.  Sunt  autem  perfecti  nu- 
meri  intra  denarium  uumerum  6,  intra  centenarium 
28,  intra  millenarium  410,  iutra  decem  millia  800 
et  128.  Et  semper  hi  numeri  duobus  paribus  termi- 
nantur  0  et  8,  et  semper  alternatim  in  hos  numeros 
summarum  iines  provenient.  Nam  et  primum  0,  inde 
28,  post  hos  410.  Idem  senarius  qui  primus,  post- 
quam  800  et  128,  idem  octonarius  qui  secundus. 

Majoris  vero  incequalitatis  numeri  quinque  sunt 
partes  :  est  enim  una  quae  vocatur  multiplex,  alia 
superparticularis,  tertia  superpartiens,  quarta  multi- 
plexsuperparticularis,quintaaaultiplexsuperpartiens, 
His  igitur  quinque  majoris  partibusoppositcesunt  alice 
quinque  partes,  quce  minoris  sigillatim  speciebus 
iisdem  nominibus  nuncupantur,  sola  tantum  praipo- 


I) 


tati  sunt,  neque  ulla  in  re  ratio  utriusque  latitudinis 
discrepavit.  Idemque  eodem  ordine  in  cceteris  nu- 
meris  pernotabis,  et  hoc  secundum  formam  pariter 
imparis  numeri  fit,  in  quo  hanc  proprietatem  esse 
supra  jam  dictum  est.  Rursus  si  ad  longitudinem 
respicias,  ubi  duo  termini  unam  medietatem  habent, 
quod  fit  ex  multiplicatis  extremitatibus,  hoc  fit  si 
medius  terminus  suee  capiet  pluralitatis  augmenta. 
Nam  duodecies  48  faciunt  576;  medius  vero  eorum 
terminus,  id  esb  24,  si  multiplicetur,  eosdem  rursus 
576  procreabit.  Et  rursus  si  24  in  96  multiplicetur, 
faciunt  2304,  quorum  medius  terminus,  id  est  48,  si 
in  semetipsum  ducatur,  idem  2304  procreantur.  Ubi 
autem  duo  termini  duas  medietates  includunt,  quod. 
fit  multiplicatis  extremitatibus,  hoc  idem  redditur  in 
alterutram  summam  medietatibus  ductis.  Duodecies 
enim  540  multiplicatis  in  152  procreantur,  duee  vero 
eorum  medietates,  id  est  24  et  48,  si  in  semetipsas 
multiplicentur,  eosdem  in  152  restituent,  atque  hoc 
ad  imitationem  coguationemque  numeri  pariter  paris, 
a  quo  participatione  tracta,  hcec  ei  coguoscitur  inge- 
nerata  proprietas.  Et  in  alio  vero  latere  longitudinis, 
eadem  ratio  descriptioque  notata  est,  qua  in  re  ma- 
nifestum  est  totum  numerum  ex  superioribus  duobus 
esse  procreatum,  quod  eorum  retinet  proprietates. 
Quoniara  autem  naturaliter  et  secundum  propriam 
ordinis  consequentiam  multiplicem  ineequalitatis  spe- 
ciem  cunctis  prceposuimus,  primamque  speciem  esse 


1363 


AN.   MANL.   SEV.  BOETII 


1364 


monstravimus,  licet  hoc  nobis  posterioris  operis  or- 
dine  clarescat,  hic  quoque  perstringentes,  id  quod 
proposuimus  planissime  breuterque  doceamus.  Sit 
enim  talis  descriptio  in  qua  ponatur  in  ordinem 
usque  ad  denarium  numerum  continui  numeri  ordo 
naturalis,  et  secundo  versu  duplus  ordo  texatur, 
tertio  vero  triplus,  quarto  autem  quadrnplus,  et  hoc 
usque  ad  decuplum.  Sie  enim  cognoscemus  quemad- 
modum  superparticulari,  et  superpartienti,  et  cunctis 
aliis  princeps  erit  species  multiplicis,  et  quaedam 
alia  simul  impiciemus,  et  ad  subtilitatem  tenuissima, 
et  ad  scientiam  utilissima,  et  ad  exercitationem  valde 
ucundissima. 

Si  igitur  duo  prima  latera  praepositse  formulse,  qme 
faciunt  angulum  ab  uno  ad  decem,  et  decem  proce- 
dentia  respiciantur,  et  bis  subteriores  ordines  com- 
parentur,  qui  scilicet  a  4  angulum  incipientes  in 
vicenos  terminum  ponunt,  duplex,  id  est  prima  spe- 
cies  multiplicitatis  ostenditur,  ita  ut  primus  primum 
sola  superet  unitate,  id  est  duo  unum,  secundus  se- 
cundum  binario  supervadat,  ut  quaternarius  bina- 
rium,  tertius  tertium  tribus,  ut  senarius  ternarium, 
quartus  quartum  quaternarii  numerositate  transcen- 
dat,  ut  octo  quaternarium  et  per  eamdem  cuncti 
sequentiam  sese  minoris  pluralitate  prsetereant. 

Si  vero  tertius  angulus  inspiciatur,  qui  ab  novem 
inchoaus,  longitudinem  latitudinemque  tricenis  al- 
trinsecus  numeris  extendit,  et  bic  cum  prima  latita- 
dine  et  longitudine  comparetur,  triplex  species  mul- 
tiplicitatis  occurrit,  ita  ut  ista  comparatio  per  deci- 
mam  litteram  fiat,  hique  se  numeri  superabunt, 
secundum  parallelitatis  factam  naturaliter  connexio- 
nem;  primus  enim  primum  duobus  superat ,  ut 
unum  tres,  secundus  secundum  quaternario,  ut  bi- 
narium  senarius,  tertius  tertium  sex,  ut  ternarium 
novenarius,  et  ad  eumdem  cseteri  inodum  progres- 
sionis  accrescunt,  Quam  rem  nobis  scilicet  et  ipsa 
naturalis  objecit  integritas,  nibil  nobis  extra  ma- 
chinantibus,  ut  in  ipso  modulo  descriptionis  apparet. 

Si  quis  autem  quarti  anguli  terminum  qui  sedecim 
numeri  quidditate  notatus  est,  et  longitudinemqua?  in 
quadragenos  terminat,  velit  superioribus  comparare, 
per  10  litterse  formam  proportione  collata,  quadru- 
plici  multitudinem  pernotabit,  hisque  est  ordinabiis 
superse  progressio,  et  ut  primus  primum  tribus  su- 
peret,  ut  quatuor  unitatem,  secuudus  scundum  se- 
nario  vincat,  ut  octo  binarium,  tertius  tertium  nove- 
nario  transeat,  ut  duodenariusternarium,  et  sequentes 
summulce  trium  se  semper  adjecta  quantitate  tran  i- 
liant.  Et  si  quis  subteriores  aspiciat  angulos,  idem 
per  omnes  multiplicitatis  species  usque  ad  decuplum 
dispositissima  ordinatione  proveniet. 

Si  quis  vero  in  bac  descriptione  superparticulares 
requirat,  tali  modo  reperiet.  Si  enim  secundum  an- 
gulum  uotet,  cujus  est  initium  quaternarius,  eique 
superjacet  binarius,  atque  ad  buuc  sequentem  quis 
accommodet  ordinem,  sesquiatera  proportio  decla- 
ratur.  Nam  tertius  secundi  versus  sesquialter  est,  ut 
tres  ad  duo,  vel   sex  ad  4,  vel   novem  ad  sex,  vel  12 


A  ad  8,  item  et  in  caetcris  qui  sunt  in  eadem  serie  nu- 
meris  talis  conjugatio  misceatur,  nulla  varietatis 
dissimilitudo  subripiet;  eadem  tamen  summarum 
supergressio  est  in  hoc  quoque  qua?  in  duplicibus 
fuit.  Primus  enim  primum,  id  est  ternarius  binarium 
uuo  superat,  secundus  vero  secundum  duobus,  ter- 
tius  tertium  tribus,  et  deinceps,  Si  vero  quartus  ordo 
tertio  comparetur,  ut  4  ad  3,  et  eodem  caeteros  or- 
diue  consecteris,  sesquitertia  comparatio  colligitur, 
ut  4  ad  3,  vel  8  ad  6,  vel  12  ad  9,  videsne  ut  in 
omnibus  his  sesquitertia  conservetur?  Prseterea  eos 
qui  sub  ipsis  sunt,  si  idem  faciens  sequentes  versus 
alterius  comparaveris,  omnes  sine  ullo  impedimento 
species  superparticulares  agnosces,  hoc  autem  in  hac 
dispositioue  divinum,  quod  omnes  angulares  numeri 

g  tetragoni  sunt.  Tetragonus  autem  dicitur,  ut  brevis- 
sime  dicam,  quod  etiam  latius  explicabitur,  quem 
duo  a?quales  numeri  multiplicant,  ut  in  hac  quoque 
descriptione  est  :  unus  enim  semel  unus  est,  et  est 
potestate  tetragonus.  Item  bis  duo  4  sunt,  ter  tres  9, 
quos  in  semetipsos  multiplicationes  piimordiis  perfe- 
cerunt.  Circum  ipsos  vero  qui  sunt  vel  est  circum 
angulares,  longilateri  numeri  sunt;longilaterosautem 
voco,  quos  uno  se  supergredientes  numeri  multipli- 
cant;  circum  4  enim  duo  sunt  et  sex,  sed  duo  nascun- 
tur  ex  uno  et  duobus,  cum  unum  bis  multiplicaveris. 
Sed  uuitas  a  binario  uniiate  pra?ceditur,  6  vero  ex 
duobus  et  tribus,  bis  enim  tres  senarium  reddunt. 
Novenarium  vero  sex  et  duodecim  claudunt,  qui 
duodecim  ex  tribus  nascuntur  et  4.  Ter  enim  4  fiuut 

C  12,  senarius  vero  ex  duobus  et  tribus,  bis  enim  ter- 
fiunt  6,  qui  omnes  uno  majoribus  lateribus  procreati 
sunt.  Nam  cum  6  ex  binario  ternarioque  nascuntur, 
3  binarium  numerum  uno  superant,  cunctique  alii 
ejusdem  modi  snnt,  ut  primo  et  secundo  ordine  ad 
alterutrum  multiplicatis  terminis  procreeutur,  itaut 
quod  nascitur  ex  duobus  positis  longilateris  altrin- 
secus,  et  bis  medio  tetragono  tetragonus  sit.  Et  rur- 
sus  quod  ex  duobus  altrinsecus  tetragonis  et  uno 
medio  longilatero  bis  facto  nascitur,  ipse->  quoque 
tetragonus  sit,  et  ut  angulorum  totius  descriptionis 
ad  angulares  tetragonos  positorum  unius  anguli,  sit 
prima  unitas,  alterius  vero  qui  contra  est,  tertia;  uni 
vero  allrinsecus  anguli  secundas  habent  unitates,  et 
duo  angularium  tetragonorum  anguli  oequnm  faciunt, 

D  quod  sub  ipsis  continetur,  illi  quod  fit  ab  uno  illo- 
rum,  qui  est  altrinsecus  angulorum.  Multa  enim  sunt 
alia  quse  in  hac  descriptione  utilia  possint  admira- 
biliaque  perpendi,  quae  interim  propter  castigatam 
introducendi  brevitatem  ignota  esse  permittimus, 
nunc  vero  ad  sequentia  propositum  couvertamus. 

Finis  lib.  de  Geometria  Anitii  Manlii  Severini  Boctii. 
In  quo  opcre  si  quid  amplius  requiri  videbitur  cuipiam 
boni  xquique  consulat,  nam  plurimos  locos  emendavi- 
mus,  in  quibusdam  visum  cst  cuique  suum  judicium 
.  nihilque  temere  mutare.  Certe  quantum 
dUigentia,  industria  et  impensis  potuit  fieri,  a  nobis 
nikil  cst  omissum. 


136! 


I.NDKX  KERUM  PH.KCIPUAKUM. 


1360 


INDICES 

AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


INDEX  RERUM  PMGIPUARUM, 

QU.E  IN  11IS  BOETII  COMMENTARIIS  OCCURRUNT. 


Achaemenia  quid  ?  315. 
Adminiculum  curdicatur?  135. 

tAdmiratio  quid,  et  unde,  ?  291. 
Adytum  quid  ?  "3. 
iEternitaa  definitur.  318. 

I.Ktua  mons.  143. 
/Kvum  quid  ?  aliiul  perpetuum,   aliud  certo  defiuitum 
ternpore.  37. 
Differt  ab  eeternitate,  et  tempore.  121. 
Agamemnonis  laborea.  307. 
Alcibiades  non  fuit  mulier.  213. 
Ambiguum  quid  ?  324. 
Ambitio  et  ambitus.  16S  ot  21G. 
Amnia  uude  dicatur?  80. 
Ainor  inadsequate  ct  adsequate.  107. 
Anaxarchusnnguamdentibusabacissamintyrannum  ex- 

»spuit.  1 18. 
Auxium  qnid  ?  120. 
Anxietas.  187. 
Appetitus  voluntarius  et  naturalis,  227. 
Aquilo  ventus.  79. 
Arcturus  uude  ?  G7  et  289. 
Area  fortuinc.  95. 
Arena  vel  harena  qunre  ?  105. 
Arvum  quid  ?  138  et  173. 
Ab  assuetis  non  fit  passio.  251. 
Attentione  Deum  precamur.  91. 
Autumnus  cur  ita  vocetur?  21. 

B 
Bacchi  muuus  vinum.  80  et  139. 
Beatitudo  alia  res,  alia  modus.  170. 
Boetius  beue  merelur  de  omnibus.  45. 
Exsulat  iimnerito.  49. 
Objecta  sibi  crimina  pluribus  purgat.  58. 
Ignem  agnoscit purgatorium.  2S1. 
Boreas  ventus.  27. 

Brutus  Romanfe  libertatis  asscrtor.  163. 
Busiris  ab  Hercule  interlectus.  148. 

C 
Casus  admitti  potest  et  rejici.  313. 
Catnllus  Nouium  couvicio  consectatur,  nec  in  hoc  erravit 
Boetius.  192. 
Cognitio  impeditur  perturbationibus.  88. 
Cognoscimusintelligentia,  ratiociuatione,  imaginatione, 
ot  sensu.  336. 
Criterium  sive  norma  veritatis.  341. 

D 

Deus  cognoscitur  mundi  ordine.  83. 
Est  causa  omnium.  206. 
Invocandus  liomini  aliquid  molienti.  219. 
Hominem  docet.  25S. 

>Dii  poetis  paganis  superi  et  inferi.  252. 
Dulia  duo  iu  Jovis  limine.  103. 

E 
Ebrio  similis  qui  bonis  adhaeret  caducis.  179. 
Epicurus  et  Epicurei.  Ibid. 
"E-o-j  0£io  Pythagoreis.  58. 

Exsul  alius  corpore,  aliusmente  ;  hic  nunquam  cxsulat 
iuvitus.  72. 

F 
Fftbula  quid  ?  254. 

Faina  brevioribus  loci  temporisque  angustiis  semper 
contiuetur.  156. 

Fatuin  doiinitur.  294. 

Fortuua  omuis  boua  est,  nec  nisi  abutentium  vitio  mala 

304. 

G 

Gratiam  haberc,  agere,  etrcferre.  101. 

II 
Habenai  ab  equis  ab  alia  trausferuntur.  281. 


Hserea  aliussuns,  alius  externus.  122. 
Hesperua  grammaticis,  bistoricia,  poetis  ot  philosophis. 
quid  !  65  . 

Homero  sol  omnia  cernit  et  audit.  322. 
Homo  rationale  animal  alque  mortale.  85. 
Auiinal  bipes  rationale.  337. 
Erigitur  corpore  ad  cceli  conspectum.  346. 

I 

Immortalitaa  mentis  humante  probatur.  159. 
Imperii  forma  triplez.  72  et  146. 
Improbi  misericordiam  potius  quam  iram  nostram  de- 
hent  excitare.  286. 
[mpunitas  fraudes  parit.  61. 
Ingenuus  dicitur  fous,  homo,  ager.  173. 
Insensilia  sensilibus  vulgo  proponuutur.  9. 

L 

Lethargus  et  corporis  et  mentis  morbus.  25 

Lex  alia  humana,  alia  divina,  quas  aiterna,  naturalis,  et 
positiva.  115. 

Liberis  carens  infortunio  felix.  210. 

Liberlas  gcuoratiui  definitur.  318. 

Humauaest  facultas  ad  utrumlibet,  319. 

Varia  pro  variis  mentibus.  320. 

Lumeu  mentisnon  exstinguitur,  sed  offunditur  corpore. 

242 

Lynceis  oculis  viderc.  212. 

M 

Machinse  Boetio  dicuntur  corpora  animata.  238. 

Mel  post  amara  dulcius.  174. 

Mens  humana  inter  Deum  et  corpus  media  ab  hoc  et  ab 
illo  afficitur.  22. 

Modus  et  pars  differunt.  217. 

Moliri  iter,  in-idias,  arcem.  212. 

Mulsum  quid  ?  140. 

Musae  Boetio  alise  poeticae,  aliffl  philosophica?.  12. 

Musica  ars  cum  canendi,  tum  componendi  carminis.  94. 

N 

Nalura  unde"dicatur  ?  21. 

Alia  in  genere  causss,  alia  in  genere  formae.  Ib. 

Cur  obscura  ?  Ibid. 

Natura  vocatur  Deus.  181. 

NerO  luxuriio  s;ovientis.  197. 

Ejusdem  aaevitia.  151. 

Niml)Osi  imbres  quare?  27. 

Nobilis  undc  dicitur?  121. 

Nobilitas  quid  ?  205. 

Nox  duplicis  generis  :  altera  post,  altera  ante  solis  occa- 

sum.  17. 
Nutusvoluntasest ;  unde  numen  estipsinsDei  voluntas. 

O 

Obex  unde  dicitur  ?  cur    scribitur  objice  et  ohice.  89. 
Oculi  fixi   constanlom  mentis  cogitationem  significant. 

176. 
"Ovo;  X6pa?,  asinus  lyrae,  auditor  quare  dicatur  ?  42. 
Orphci  fabula,  hujusque  cantus  vires.  251. 
Osteutuui  quid  ?  99. 
Ostrum  qnid  ?  196. 

P 

Papae  !  interjectio  admirantis  quare  ?  2G4. 
rapinianusjurisconsultusabAntonino  Caracalla  interfe- 

clus.  200. 
Para  ct  modus  quomodo  differunt  ?  217. 
Parthus  fugiendo  pugnat.  315. 

Paulus  misertus  calamitatum  regis  a  se  capti  flevit.  103. 
Paupertas,  angustia  roi  familiaris.  12i. 
Pectus  significat  aliqu  mdo  voluntatem.  21. 
Perenne  unde  dicitur?  127. 
Perjurium  quid?  69. 
Sua  cst  pe.rjurio  poena,  ibid. 


136-; 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1368 


Perturbationum  definitus  non  est  numeras,  quatuor  ta- 
men  apud  antiquos.  90. 

Vinci  solent  principes  libidine,  ira.  tristitia,  et  spe.  270. 

Pbilosophia  describitur  specie  njulieris  de  coelolapsse.  9. 

Ejus  oculi  ardentes,  statura  ambigua,  vestes.  quas  ipsa 
composuit,  obscurae,  dextera  libellos,  sceplrum  sinistra 
gestabat.  9  et  11. 

Magistra  est  omnium  virtutum.  51. 

Nutrix  huruanae  meDtis.  30. 

Scientia  divinarum  humanarumque  rerum.  43. 

Supero  cardine  delapsa  sive  divinitus  data.  31. 

Vultu  placido  loquitur.  71. 

Philosophus  sapienfiae  studiosus.  241. 

Pboebus  cur  dicatursol?  28. 

II  et  0  cur  in  vestibus  philosophiae.   11. 

Piscari  in  aere,  venari  in  mari  paradoxa  cur  dicantur  ? 

214. 

Platonis  sententia  de  recordatione.  243. 

Pcenitentia  definitur.  210. 

Polus  quid  ?113. 

Populorum  suffragia,  etiam  tempore  Boetii.  contuli-se 
ad  dignitates  obtinemias.  hinc  patet,  quod  eidem  Boetio 
objicereut.o/-  ambUum  dignitatis  sacrilegio  ipsum  conscien- 
polluisse.  57. 

Praecipitaiio  quid  ?  162. 

Alia  corporis,  alia  mentis.  80. 

Prcefectusannonae  magna  olim  dignitas  apud  Romanos. 

295. 

Proemium  definitur.  271. 

Pretiosum  quid  et  quomodo  ?  132. 

Principiuni  suum  omuia  repetunt.  182. 

Probi  in  deos,  improbi  in  bestias  convertuntur.  272. 

Prodigium  quid  ?  92. 

Profanus  dicitur  cum  locus,  tum  homo.  13. 

Providentia  divina  definitur.  293. 

llnjus  plura  argumenta.  300. 

Ejusdem  cum  libertate  humaua  diffioilis  concordia.  324. 

Purpura  veneuum  Tyriurn.  141. 


Purpureus  vocatur   nigror,  candor,  rubor,   et   quilibet 
aluis  color  et  decor.  79. 

Q 

Qualitates  elementorum.  quas  vocant  a/terativas  et  mo- 
trices.  223. 

Quercus  ante  inventas  fruges  populis  victum  suppedita- 
bat.  78. 

R 

Recolere  dicitur  etiam  de  mente.  117. 
Regulus  consul  a  Carthaginensibus,  quos  vicerat.  rese- 
ctis  palpebris,  interfectus  est.  148. 
Remedium  quid  ?  109. 

Rbetorica  palinae,  dialecuca  pugno  similis.  94. 
Rimari  quid  sit  *  21. 

S 

Sacrilegium,  cujus  accusatur  Boetius.  57. 

Salum.  mare.  35. 

Sapientia  a  terna  disponit  omnia  ;ur.viter.  247. 

Semen  veritatis  in  mente.  243. 

Senectus  alia  naturalis,  alia  violenta.  6. 

Serenus  dicitur  de  corpore  et  de  mente.  37. 

Spiritus  Universi.  20  et  223. 

T 

Tagus  aurifer.  234. 

Tigris  et  Euphrates  ex  eodem  fonte.  316. 
Tiresiae  vaticinatio  :  aut  erit  aut  non.  327. 
Tragoedia  et  Comcedia  quomodo  differunt?  103. 

U 

Ulyssis  casus,  et  Herculis  labores.  308. 


Vadum  quid  ?  316. 

Yostes  si  iudere  mos  antiquus  afflictorum.  3. 

Vict(  r  idem  quod  voti  compos.  19. 


INDEX   VOCABULORUM   OMNIUM 
QUiE  IN  QUINQUE  LIBRIS  BOETII  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.E  LEGUNTUR. 

Prior  numerus  paginam,  posterior  lineam  notat. 


A,  44,  7.  53,  8.  72,  2,   aliisque  locis 
43. 

Ab,  II,  7.  20,  2.  27,  4,  aliisque  lo- 
cis  45. 

Abdita,  277,  14. 

Abditis,  214,  5. 

Abditos,  215,  3. 

Abdacit,  177.  3.  187,  1.  214,  2. 

Abeat,  114,  4.  123,  S. 

Aberat,  187,  12. 
.    Aberit,  245,  5. 

Aberrasti,  72,  3. 

Abesse,  84,  i.  84,  5.  120,  2,  aliisque 
locis  3. 

Abesset,  236,  8. 

Abeundi,  95,  3. 

Abeuute,  101,  12. 

Abforet,  176,  7. 

Abiere,  33,  8. 

Abierunt,  111,  9. 

Abite,   14,  2. 

Abituram,  94,  12. 

Abjecerint,  87,  3. 

Abjecisses,  24,  3. 

Abjecit,  41,  3.  148,  3. 

Abjectior,  194,  3. 

Abjectius,  195,  3.  218,  12. 

Abjectos,  258,  3. 

Abjice,  94,  8. 

Ablicit,  218,  30. 

Abjiciat,  212.  10.  237,  17. 

Abjunctis,  316,  2. 

Almuo,  267,  10. 

Abolere,  1 16,  4. 

Abreptis,  33,  7. 

Abrupi,  256,  3. 

Abscidit,  148,  3. 

Abscissa,  239,  2. 

Absente.  337,  20. 


Absentiam,  1S7.  13. 

Absit,  264,  13.  349,  9. 

Absolvere,  222.  1.  313,  1. 

Absolvit,  166,  3. 

Absoluta,  333,  12.  343,  7.  351.  33. 

Absoluta.  331,  20. 

Absolute,  267,  13. 

Absolutis,  228,  13, 

Absolutum,  23G,  9.  351.  9. 

Absolutus,  297.  30.  335,  33. 

Abstulerant,  11,9.  146,  5. 

Abstulerunt.  204.  4. 

Abstulisti,  111,  4. 

Abstulit,  166,  10.  309,  1. 

Abundantiam,  133,  5. 

Abuudautior,  264,  S. 

Abundantissimas,  187,  9. 

Abundare,  299.  21. 

Abundes.  1 1  8,  4. 

Ac.  12,3.27,  2.  33,  4,  aliisque  lo- 
cis  63. 

Academicis.  14,  1. 

Accedam,  246,  5. 

Accedamus  pro  consentiamus,  2^2, 
13.  304,  12. 

Accedat,   146,  8. 

Accedendo, 321,  3. 

Accedens,  14, 8. 

Accedere,  12.  5. 

Accedere  pro  consentire.  280,  '■ 

Accedit,  60.  5.  268  13, 

Accedo  pro  consentio,  279,  12. 

Acceperit,  229.  20. 

Accepisse,  229.  17. 

Accepisti,  156.  5.  247,  16. 

Accepta,  158  ,  22. 

Accepto,  271,  13. 

Acceptor,  2S3,  10. 

Acceptum,  229.  19. 

Accesserit,  351,  7. 


Accidere.  272,  13.  29S.  12. 
Acciderit.  32 
Acciderunt,  326,  8. 
Accidisse,  314.  4. 
Accipe,  158,  16.  231,  23.  299,  24. 
Accipientis,  2S3,  13. 
Accipimus,  148,  7. 
Acci[»io,  229.  13. 
Accipit,  193,  5. 
Accommodat,  297,  16. 
Accusantium,  50,  9. 
Accusatae,  50,  9. 
Accusationis,  48,  3.  2S3,  20. 
Accusatores,  50,  S. 
Accusatoribus,  2S3,  17.  2S3.  24. 
Acerbae,  17,  1. 
Acerbis,  142,  1. 
Acerbitate,  281,  13. 
Acerbum.  283,  14. 
Achaemeniae,  315,  1. 
Achelous,  310,  2. 
Acie,  337.  3. 
Aciem.  36.  3.  231,  8. 
-.  11.  5.  2S6,  4. 
Acquiescent,  283,  1. 

Acribus,  297,  10. 
Acriora,  170.  6.. 
oris,  76,  8. 
Acta.  184,  1.  299.  1. 
Actibus,  271.  8. 
Actioues.  332,  6. 
Actionibus,  327.  6. 
Actum,  343,  3. 
Actura,  14.  8. 
Actus,  33S.  1. 
Actus,  accus.  6S,  4.  296,  8. 
Actum,  44,  8.  343.  8. 
Actuum,  178,  7.  261,  10.  332,  21. 
Aculeos,  199,  10. 


1369 

Ad,  10,  4.  11,  7.  12,  4,  nliisque  lo- 
cis  119. 

Ad  hunc  rnodum  c;etera,  333,  28. 

Ad  mitum,  122,  4. 

Ad  tempus,  238,  !6. 

Ad  uuuni,  II»,  II). 

Adacturuin.  148,  1. 

Addamus,  218,  6.  218,  7. 

Addas,  231,  17. 

Addatur,  280,  22. 

Adde  quod.  122,  3.  157,  9. 

Addere,  333.  4. 

Addidisti,  282,  9. 

Addit,  350,  19. 

Additur,  154,  4. 

Adduci,  193,  4. 

Adducitur,  30.'i,  17. 

Adeo  ut,  170,  5.  297,  31. 

Adeo  pro  usque  adeo,  122,  G.  123,  3. 
239,  11. 

Adeptione,  187,5.  231,3.  231,  5  bis, 
aliisque  locis  3. 

Adeptis,  177,  6. 

Adepto,  176,  5. 

Adeptos,  231,  G. 

Adepturos,  187,  2.  268,  19. 

Adeptus,  137,  11. 

Aderat,  187,  12. 

Adesse,  187,  12.  264,  3. 

Adest,  149,  10.   188,  13. 

Adln-ec,  125,  6.   149,  1.  326,  9. 

Adhacreut,  238,  23. 

Adhterere,  177,  8.  328,  11. 

Adhuc,  43,  1.  94,  7.  109,  2,  aliisquc 
locis  5. 

Adiit,  252,  2. 

Adipiscantur,  265,  12. 

Adipiscatur,  264,  14. 

Adipisccudoe,  283,  23. 

Adipiscenda,  266,  3. 

Adipiscerentur,  265,  10. 

Adipisci,  177,  1.  179,  11.  180,  1, 
aliisque  locis  4. 

Adipiscuulur,  265,  9.  268,  20 

Aditum,  86,  1. 

Adjecerint,  205,  1. 

Adjeceris,  219,  22. 

Adjecisset,  158,  20. 

Adjectio,  551,  14. 

Adjiciaut,  193,  2. 

Adiicit,  335  6. 

Adjuncta,  150,  4.  193,  10. 

Adjuugit,  150,  4. 

Adjungitur,  257,  7. 


9 


1NDEX  VOCAIUILOIUJM. 

Adversitate,  1 17,  3. 
Adversitatis,  196,  5.  166,  5. 

Adversum,  47,  3.   219,  13. 
Advcrsum  prtepos.  148,  2.  238,  13. 
Adversus  prtepos.  76,  1. 109,  2.  247, 


Adjuvaut,  321,  3 


Adjuvautur,  297,  10. 

Adminiculis,  135,  3.  246,  19. 

Administrare,  265,  18. 

Admiuislrat,  294,  13. 

Administrationis,  44,  8. 

Admirari,  257,  12. 

Adniiratione,  257,  7. 

Admirationem,  133,  7. 

Admirere,  35,  4.  249,  8. 

Admiror,  53,  12.  83,  8.  133,  3.  287, 
12. 

Admistione,  57,  5.  280,  23. 

Admittentibus,  283,  16. 

Admodum,  9,  3. 

Admouere,  210,  6. 

Admonet,  347,  8. 

Admonitione,  43,  1. 

Admouuit,  297,  22. 

Admovebo,  109,  3. 

Admoveri,  334,  6. 

Admovit,  24,  6. 

Adolescentia,  31,  1.  110,  3. 

Adolescentulus,  103,  3. 

Adortus,  158,  18 

Adsit,  90.  3.  93,7.  319,  1. 

Adversa,  149,  3.  149,  13.  166,  6. 
296,  20. 

Adversa,  272,  12.  272,  19. 

Adversae,  61,  2. 

Adversam,  165,  6. 

Adversari,  324,  3. 

Adversi,  297,  26. 

Adversis,  297,  31.  303,  21. 

Adversitas,  297.  28. 


Advertas,  335,  8. 

Advertis,  84,  3. 

Adulta,  157,  15. 

Adunata,  294,  5. 

Adunatio,  294,  6. 

Adyto,  95,  2. 

dSdes,  56,  4. 

.IMium,  50,  3. 

/Egri,  297,  9. 

.Egritudiuis,  86,  1.  92,  1.  297,  11. 

iEgritudo,  297,  13. 

iEgTOS,  283,  18.  283,  28. 

^Egrotes,  83,  9. 

/Egrum,  12,  5. 

/Emulari,  349,  24. 

iEqua,  7G,  2. 

jEquam,  320,  3. 

/Equanimitate,  123,  4. 

.Equanimos,  124,  2. 

/Equare,  349,  20. 

/Equat,  162.  11. 

/Eque,  179,  6.  266,  1.  280,  12.  283, 
1.  326,  23. 

/Equc  ac,  59,  2. 

/Equi,  302,  13. 

/Equi  servantissimum,  297,  20. 

/Equis,  301,  10.  301,  16. 

/Equissimum,  327,  12. 

.Epio,  95,  1.  125,  11. 

,Equora,  19,  2.  129,  8. 

/Equore,  102,  4. 115,  2.  284,  4.  340,  5. 

/Equoris,  215,  4. 

/Equum,  280,  8. 

/Era,  290,  6. 

^Eris,  49,  2. 

^Estas,  66,  3.  302,  3. 

/Estimabis,  236,  2.  350.  14. 

/Estimandum,  53,  1.  166,7.  179,  13. 

^Estimaut,  194,  15. 

^stimare,  272,16.  272,  29. 

/Estimas,  94,  12.  205,  6. 

/Estimate,  213,  3. 

/Esttmatione,  195,  7. 

/Estivos,  133,  12. 

/Estu,  153,  8.  291,  2. 

iEstum,  38,  5.  89,  3. 

/Etas,  138,  1.  198,  3.  291,  5. 

/Etate,  157,  13. 

iEtatem,  5,  2.  33,  1. 

/Etatis,  10.  3.  119,  6. 

/Eterna,  281,  22.  282,  7. 

/Eterna,  115,  7. 

./Eternae,  326,  6. 

/Eternam,  280,  4. 

/Eternitas,  348,  6.  348,  7.  352,  21. 

/Eternitate,  158,  13. 

/Eteruitatem,  296,  3. 

/Eternit  tis,  158,  5. 

/Eterno,  321,  5.  324,  6.  350,  21. 

/Eternos,  301,  13. 

/Eternum,  348,  5.  349,  5.  349,  9, 
350,  6. 

.Etcrnus,  350,  9. 

/Etherios,  18,  1. 

/Etheris,  130,  2.  161,  3.  260,  4.  261, 
8.  289,  6.  347,  1. 

/Etnae,  142,  9.  116,  1. 

/Evi,  10,  3. 

/Evo,  37,  1.  220,  2. 

/Evum,  130,  1. 

Aer,  239,  1, 

Aeris,  260,  2. 

Alfectat,  218,  25. 

Aftectibus,  321,  2. 

Affectionibus,  343,  7. 

Affectionum,  87,  6. 

Affectu,  92,  2. 

Affectum  adject.,  272,  16. 

Affectus  subst.,  282,  j5.  343,  13. 

Affectuum,  12,  7.  76,  4. 

Afferas,  246,  1. 

Afferre,  179,  3.  219,  24.  236,  9. 

Afferunt,  187,  4. 


1370 

Afficiant.  343,  I. 
Ariicitur,  272,   15. 
Afflgam,  -2:<H,  10. 
Afflnes,  60,  2. 
Afflngitur,  61 ,  3. 
Afflnitatem,  luo,  6. 
Atliiincm,  101,  12. 
Allluaut,  177,  4. 
AftluclKis,  187,  8. 

Affluentia,  101,  7. 

Allluenliani,  133,  17. 

Agat,  237.  14.  265,  17. 

Age,  131,  2. 

Agcntis,  313,  2. 

Aggredimur,  17 1 .  ■">. 

Aggreditur,  264, 12. 

Agi,  75,  I.  83,  1. 

Agiles,  66,  4. 

A-'ili,  260,  4. 

Agis,  100,  3. 

Agit,  65,  2.    107,  1.  149,  11.    174,  6. 
211    2. 
"  Agitant,  253,  4. 

Agitantur,  246,  13. 

Agitare,  100,  1. 

Agitari,  297,  32.  298,  5. 

Agitata,  334,  2. 

Agitaviuuis,  249,  8. 

Agitemur,  35,  5. 

Agiteris,  32,  1. 

Agitis,  352,  27. 

Agitur   2G5,  3. 

Agnoscas,  125,   1.   194,   7.  219,   29. 
2G4,  4. 

Agnoscere,   87,   7.    172,   3.  236,  4, 
313,  6.  348,  4. 

Agnosceres,  171,  6. 

Agnoscis,  24,  4. 

Aguoscit,  297,  16.  336,  18. 

Aguoveris,  236,  3. 

Aguovisti,  219,  28.258,  8. 

Agri,  314,  3.  314,  7. 

Agrorum,  133,  8. 

Agrum,  173,  1.  314,  10. 

Ait,  24,  1.  212,    11.  245,   6,  aliisque 
locis  9. 

Aiunt,  325,  4. 

Alacritate,  110,  8. 

Alarum,  346,  4. 

Albentes,  113,  3. 

Albinum,  48,  3.  55,  2. 

Alcibiadis,  213,  1. 

Alerent,  12,  6. 

Ales,  183,  2. 

Algentcs,  G5,  2. 

Alia,  346,  2. 

Alia  plur.,   136,  1.   238,  7.  281,  13, 
aliisque  locis  3. 

Aliae,  238,  5  bis.  238,  6.  292,  6. 

Aliam,  85,  5. 

Aliarum,  238,  6, 

Alias,  238,  6. 

Alias.  210,  6. 

Alicujus,    57,    5.  133,   15.   298,  19. 
299.  11. 

Aliena,    133,    15.    134,    5.   205,    11. 
205,  14.  271,  13. 

Aliena,  338,  2. 

Alienam,  102,  6. 

Alienarum,  273,  1. 

Alieni,  49,  2.  137,7.  179,  8.  218.  15. 

Alienis,  101,  8.  137,  2.  158,  16. 

Alieno,  121,  4.  188,  10.218,  2. 

Alii  dativ.,  337,  9. 

Alii,  177,  3.  177,  5.  287,  4  bis,  aliis- 
que  locis  2 

Aliis,  94,  7.  195,  9.  283,  11,  baliisque 
locis  2. 

Alimenta,  23S,  10. 

Alimeutis,  24,  2.  133,  16. 

Alio,  148,   6.   148,  10.  232,  22,  aliis- 
que  locis  3. 

Alioqui,  296,  12. 

Alioquin,   231,  1.   246,   19.  280,  10, 
335,  18. 

Aliorsum  atque,  326,  12. 

Aliorsum,  quam,  325,  1. 

Alios,    132,   5.   157,  19  bis,  293,    5, 
299,  1. 


1371 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1372 


Aliqua,  120,  9.  218,  12,  2S3,  21. 

Aliquam,  15S,  S.  22S,  16,  237,  16. 
209,  24.  350,  19. 

Aliquando,  163,  2,   212,    14.  219,   2. 

Aliquantum,  120.  6. 

Aliquatenus,  3i9,  24. 

Aliquem,  147,  3.  351.  11. 

Aliquibus,  293,  4. 

AliquiJ,  32,  5.  40,  3.  84,  5,  aliisque 
locis  32. 

Aliquis,  138,  17.  188,  4.  26S,  4.  aliis- 
que  locis  6. 

Aliquo,  1S7,  15.  293,  3.  349,  23. 

Aliquod,  61,  3.  147,  7.  228,  4,  228,  10. 

Aliquos,  56,  2.  187,  5. 

Alit,  302,  6. 

Aliter,  30,  1.  46,  4.  135,  9,  aliisque 
locis  10. 

Aliter  ac,  336,  11.351,  12. 

Aliter  atque,  326,  17. 

Alitis,276.  11. 

Aliud,  35,  2.  85,  5.  94,  15,  aliisque 
locis  10. 

Alium,  148,5.  299,  13. 

Aliunde,  335,  4. 

Alius,  122,  1.  265,  25.  271,  14,  aliis- 
que  locis  3. 

Allata,  101,  10. 

Allatura,  94,  13. 

Allicere,  156,  2. 

AUigabit,  102,  6. 

Alligans,  349,  24. 

Alligat,  327,  8. 

Alluderet,  94,  6. 

Almum,  301,  12. 

Alla  substant.,  141,  1. 

Alta,  297,  15. 

Altam,  162,9.  332,  1, 

Altas,  67,  5. 

Alte,  333,2. 

Alter,  148,  11.  265,  17. 

Altera,  351,  11. 

Altera,  325,  21. 

Alteri,  236,  8. 

Alterna,  296,  6. 

Alternare,  332,  8. 

Alternat,  352,  10. 

Alterui,  316,4. 

Alternis,  286,  5. 

Alternum,  340,  19. 

Alternus,  301,  14. 

Altero,  248,  19  bis.  264,  5.  294,  8. 
525,  18. 

Alterum,  132,  4.  230,  16.  230,  17, 
aliisque  locis  5. 

Alterutri,  230,  18. 

Alterutro,  94,  17.  178,  4.  264,  8. 

Alterutrum,  264,  10.  327,  13. 

Alti,  128,  5.  289,  6. 

Altior,  108,  6. 

Altis,  89,3.  183,   1,  214,  5. 

Altissima,  140,  5. 

Altius  adverb.,  10,  6.  85,  1.  347,  6. 

Alto,  243,  5.  323,  2. 

Altos,  106,  8. 

Altum,  258,10.  301,  20. 

Altus,  302,  10.  310,  6. 

Aluit,  234,  11. 

Alumne,  32,  1.  219,  21.  239,  26. 

Alvo,  308,  3. 

Amantibus,  254  8. 

Amara,  297,  9. 

Amaritudinibus,  123,  7. 

Amat,  168,  15. 

Ambiaut,  216,  6. 

Ambigat,  248,  3. 

Ambigatur,  313,  8. 

Ambigere,  23S,  2. 

Ambigis,  84,  2. 

Ambigit,  265,  28. 

Ambigo,  283,  9. 

Ambiguse,  10,  i. 

Ambigui,  334,  7. 

Ambiguitate,  219,  20.  324,  1. 

Ambiguos,  9'»,  6.  166,  9. 

Ambit,  199,  13. 

Ambitione,  48,  2. 

Ambitionem,  155,  1. 


Ambitu,  295,  13. 

Ambitum,  57,  5.  156,   5.  162,    aliis- 
que,  locis  3. 

Ambitus,  135,  6. 

Ambulandi.  265,  22,  266,20.26,  331, 
11  bis. 
Ambulare,  265,  26.  330. 

Ambulet,  265,  25. 

Amici,  8,  1,  201,  4. 

Amicorum,  95,  1.  166,  8  178,  10. 

Amicos,  166,  12. 

Amicum  201,  5. 

Amisere,  272,  25. 

Amiserit,  125,  10. 

Amisi.  245,  3. 

Amisisse,  92,  7. 

Amissa,  101,  12. 

Amissas,  166,  12. 

Amissio,  298,  24. 

Amissis,  134,  8. 

Amisso,  282,  14. 

Amissos,  307,  3.  30S,  1. 

Amissum,  125,  1 1. 

Amittat.  123,   9.  218,  29. 

Amittere,  124,  6.  188,  8,  298,  25. 

Amitti,  125,  9. 

Amittit,  195,  5. 

Amittunt,  351,  24. 

Amnes,  251,  5. 

Amnis,  89.  4.  140,  4.  310,  2. 

AmccDtB    129   4. 

Aruor'  142,~10.  168,  13.  169,  2,  aliis- 
que  locis  5. 

Amore,  48,  6.  303,  8.  331,  1. 

Amoribus,  168,  23. 

Amovebis,  147, 10. 

Amplecti,  348,  12. 

Amplectitur,  239,  8.  337,  4. 

Amplexaris,  133,  14. 

Amplioribus,  295,  16. 

Amplius,  219.  24,  349,  1. 

Amplum,  157,  8, 

An,  24,  4.  31,  3.  32,  1,  aliisque  locis 
18. 

Anaxagoree,  34,  1. 

Ancoree,  120,  2. 

Angelica,  295,  3. 

Angeret,  187,   11. 

Angusta,  157,  16. 

Angustas,  132,  10. 

Angustia,  121,  2. 

Angustis,   157,  8. 

Angustissima,  157,  5. 

Angusto,  292,  12. 

Anbelos,  269,  6. 

Anima  237,  6. 

Anima,  295.  2. 

Animadverte,  100,  2. 

Animadverteudnm,  194,  2. 

Animadvertisse,  219,   1S. 

Auimadverto,  318,  1. 

Animae,  133,  3.  235,  2,239.  3.  239,7. 

Animal,  85,  3.  135,  9-  237,  6.  aliis- 
que  locis  3. 

Animali  adject.,  239,  11. 

Animalia,     147,  2.  186,    1.   237,  15. 
346,  1. 

Animalibus,  237,  5.  239,  6. 

Animam,  223,  2. 

Animantibus,  136,  11.157.  2.343,  11. 

Animautium,  133,  15. 

Animarum,  281,  14. 

Auimas,  225,  1.  320,  6. 

Animatae,  133,  4. 

Animi  singuL,    24,  2.  5S,    2.  92,  2, 
aliisque  locis  5. 

Animi,  plural.,  1S2,  6. 

Animis,  271,  12.  340,  11. 

Animo,   42,  1.  43,  1.  95,  1,  aliisque 
locis  5. 

Animorum,    93,  4.    108,   7.    170,  3, 
aliisque  locis  8. 

Animos,  169.2.202,2.207.  5,  234,  9. 

Animum,  84,  6-  175.  3.  1S7,  9. aliis- 
que  locis  5. 

Animus,  171,  7.  179,  4.  279,  17.  343, 
5. 

Aune,  43,  1. 


Annectendum,  231,  11. 

Annectit  vel  adnectit,  194,  13. 

Annexum.  2S1,  4. 

Annis,  6,  1.  158.  7.  307.  1. 

Anno,  21,  1.  102,  3. 

Annonam,  195,  2. 

Annorum.  15S,  9. 

Annos,  95,  7, 

Annum,  67,  1. 

Aunumerare,  134,  12. 

Annus,  302,  2. 

Antaeum,  310,  4. 

Ante,  25,  3.  33,  1.  94,  16.  178,  19. 
352,  26. 

Ante  sine  regim.,  83,  6.  102,  11. 
187,  8,  aliisque  locis  24. 

Antecedat,  343,  3. 

Antebac,  257,  4. 

Antiqua,  68,  1. 

Antiquior,  349,  17. 

Antiquissiman,  73,  2. 

Antiquius,  229,  8. 

Antoninus,  200.  5. 

Antro,  27.  4.  183,  2.  308,  2. 

Anxia,  120,  9.  331,  3. 

Anxiam,  179,  16. 

Anxietas,  187,  10. 

Anxietatibus,  219,  2. 

Anxietatis.  209,  2. 

Anxios,  124,  2. 

Anxium,  210,  6. 

Auxius,  120,  8, 

Aperire,  219,  16.  313,  2. 

Aperit,  165,  3. 

Aperta,  53,  5. 

Apertius,  217,  7. 

Aperto,  17,  4. 

Apium,  174,  1.  211,  3. 

Appareat,  335.  18. 

Apparet.  232.  18.  26S,  15.  2S3,  12. 

Appellare,  267,    12. 

Appellari,  150,  1.313,  21. 

Appellat.  193,  1. 

Appellatum,  293,  8, 

Appetatur,  272.  3. 

Appetendse,  134,  8. 

Appetendi,  343.  13. 

Appetentia,  209,  1. 

Appeteutia,  237,  14. 

Appetere.  239,  15. 

Appetit,  239,  10.  239,  18.  331,  3. 

Appetitur,  179,  18. 

Appetunt,  265,  10.  265,  11. 

Appetuntur.  232,  10.  236,  7. 

Applicat,  341,  13. 

Apposita,  137,  3. 

Appositis,  137,  2. 

Apprebendit,  219.  6,  266,21,  34S,  12. 

Approbetur,  230,  15. 

Appulit,  275.  3. 

Apri,  276,  3.  2S6,  1. 

Aptam.  2S6,7. 

Aptans,  80,  2  223,  2. 

Apud,  32,  6.  32,  7.  48,  5,  aliisque 
locis  12. 

Aqua,  239,  1. 

Aquilo,  113,  1. 

Aquilonibus,  79,  2. 

Aquis.  316,  2. 

Arbiter,  254,  1.  262,  4.  302,  13. 

Arbitrautur,  297,  .">. 

Arbitraretur.  2S2,  16. 

Arbitrari,  326,  7,  336,  11. 

Arbitraris,  86,  5.  217,  10, 

Arbitratu.  82,  3.  248,  1. 

Arbitremur,  335,  25. 

Arbitreutur,  123,  1. 

Arbitrer,  170,  3. 

Arbitrere,  312,  6. 

Arbitrii,  292,  10.  31S,  2.  319,  1. 
aliisque  locis  5. 

Arbitrio,  94,  14.  335,  25. 

Arbitrium,  200.  4.  32'..  4. 

Arbitror,  52,  S.  92,  8.  Ii6,  3,  aliisque 
locis  7. 

Arbore,  214,  3. 

Arbore<.  78  .3. 

Arboribus,  238,  1. 


1373 


INDEX  VOCABULOUU.M. 


1374 


Arcadis,  276,  11. 
Arce,  J77.  14.  293,  4. 
Arcein,  36,  4. 
Arctas.  269.  9. 
Arctata,  157,  8. 
Arcto,  183,  6. 
Arctum,  162,  1. 

Arcturi,  289,  1. 

Arcturus,  G7,  i. 

Ardentes.  133,  9. 

Ardentibus.  10,  1. 

Ardentis,  39,  3. 

Ardescit,  1UG,  12. 

Ardet,  142,  10. 

Ardore,  171,  5. 

Area,  157,  5. 

Aream,  95,  2. 

Arenae,  238,  7. 

Arenas,  105,  2.^128,  G.  153,  9. 

Arenia,  234,  4.  310,  4. 

Areseaut,  238,  7. 

Arescet,  271,  12. 

Arguimur,  51,   1. 

Argumentis,  335,  21. 

Argumeutuin,  298,  17.  335,  4. 

Arguor,  53,  4. 

Arguto,  181,  5. 

Arula,  222,  3. 

Aristoteles,    212,  17.313,  22.  349,3. 

Arma,  24,  3.  142,  2.  142,  4. 

Armis,  2G9,  4. 

Arrectis,  170,  2. 

Arridens,  292,  4. 

Arripiuut,  305,  4. 

Arripnit,  350,  4 

Arrogantise,  158,  17. 

Artes,  50,  7. 

Artitms,  178,  2. 

Artifex,  294,  9. 

Artiticio,  11,  1. 

Arlificis,  134,  2. 

Artis,  335,  30. 

Artubus,  320,  8. 

Arva,  173,  2. 

Arvis,  95,  6.  138,  2. 

Ascende.  102,  8. 

Ascensus,  11,  7. 

Asiuum,  273,  6. 

Aspera,  16G,  8.  212,  8.  288,  3,  aliis- 
que  locis  4. 

Asperis,  215,  7. 

Asperitas,  43,  2. 

Aspice,  300,  3. 

Aspicere,  283,  21. 

Aspirare,  36,  7.  344,  10. 

Aspirare,  125,  6. 

Assentior,  219,  27.  236,  1.  245,  1. 
246,  26. 

Assequitur,  218,  25. 

Assignata,  299,  13. 

Assistentes,  12,  2. 

Assistere,  349,  10. 

Assuefaciunt,  12,  8. 

Assuetos,  282.  3. 

Assumitur,  178,  12. 

Assumpsit,  158,  22. 

Astante,  33,  3. 

Astitisse,  9,  2. 

Astra,   174,  3.  290,  4. 

Astri,  261,  5. 

Astrictum,  149,  15. 

Astriferas,  260,  6. 

Astrigeris,  301,  14. 

Astriugas,  351,  5. 

Astris,  27,  2. 

Astrologicis,  156,  5. 

Astrui,  50.  6. 

Asylum,  234,3. 

At,  13,  1.  14,  5.  54,   2,  aliisque  locis 
32. 

At  vero,  60,  5.  325,  18. 

Atheniensium,  72,  o. 

Atque,  10,  2.  11,  5.  14,  1,  aliisque 
locis  100. 

Atqui,  24,  2.  32,  3.  41,  1,  aliisque 
locis,  38. 

Atra,  242,  4. 

Atras,  203,  4. 

Atreides,  307,2. 


Atris,  88,  1.  323,  4. 
Atrocior,  283,  31. 
Atroz,  279,  3. 
Attende,  304,  3. 

Attentiouem,  91,  1. 

Attentus,  171,  1. 

Attenuare,  87,  6. 

Attineat,  159,  4. 

Attinet,  53,  4.  179,  17. 

Attingendum,  15,  i. 

Attingere,  82,  2. 

Attingit,  133,  11. 

Attollere.  2S2,  4. 

Attulit,  339,  1. 

Aucta,  17,  2. 

Aucti,  162,  3. 

Auctor,  199,  1. 

Auctore,  258,  2. 

Auctorem,  208,  5.  328,  1. 

Auctori,  86,  8. 

Auctoribus,  158,  3. 

Auctoritate,  4  G,  2.312,  3. 

Auctoritatem,  44,   7 

Auctoritatis,  14,  6. 

Audacter,  101,  12. 

Audeat,  305,  15. 

Audendum,  61,   10. 

Audes,  133,  11. 

Audienda,  282,  2 

Audieudi,  170,  1\170,  7.  171,  4. 

Audieram,  84,  8. 

Audire,  231,  23.  246,  2.  265,21. 
283,  3. 

Audit,  98,  3. 

Auditum,  132,  8.. 

Audiunt,  349,  11. 

Audiuntur,  108,  5. 

Auferatur,  279,  6. 

Auferetur,  328,  4. 

Auferre,  125,  1.  126,  4.  272,  1. 
Auferri,  125,  5.  188,  2.  18S,  15. 
Aufert,  67,  2.  302,  8. 
Augustam,  176,  1,  226,  1. 
Aulicos,  48,  6.  200,  5. 
Aura,  164,  8. 
Auras,  158,  14. 
Aure,  7,  1. 
Aureis,  234,  4. 
Aureo,  168,  4.  309,  4. 
Auri,106,  4.  137,  8.    143,  2.  190,   1. 
314,  3. 
Auribus,  58,3.108,  G.  170,2.  341,9. 
Aurigae,  335.  28. 

Aurum,  132,   1.  214,  3.  314,   8.  314, 
10. 
Auster,  89,  2.  114,  3.  128,  7. 
Aut,  39,  2.  105,  3.  108,    2,    aliisque 
locis  29. 

Autem.  49,  1.   61,6.  61,  11.  83.  8, 
aliisque  locis,  30. 
Autumno,  79,  7. 
Autumnus,  21,  2.  302,  4. 
Auxilio,  266,  13. 
Avaritia,  46,  2.  132,  3, 
Avaritia,  273,  1. 
Avaritiae,  188,  18. 
Avaritiam,  149,14. 
Avarus,  190,  2. 
Aversa,  313,  3. 
Aversamini,  352,' 24. 
Avertit,  296,  18. 
Avcrtitur,  7,  1. 
Avibus,  273,  7.  282,  4. 
Avida,  79,  4. 
Avidis,  270, 
Avidos,  106  5. 
Avidum,  16,2  7.  170,  1. 
Avidus,  55,8,,  137,  7.170,7. 
Aviti,  119,     1 
Axem,  301,6.4. 

B 

Bacchica,  139,  4. 
Baccbus,  79,  8. 
Baccis,  190,  3. 
Barbaras,  194,  9. 
Barbaris,  194,  10. 
Barbarorum,  46,  1. 
Beata,  123,  4.  125,  8. 


Beataj,  210,  2. 
Beatas,  ii,  2. 

ISeati,  231.   4.  272,8. 

Beatitudine,  2iti,  ki.  248,  10. 

Beatitudinem,  I2.i,  2.  125,  5.  126,  1, 
aliisque  locis  2:i. 

Beatitudini,  120.  7. 

Beatitudinis,  110,  5.  122,  6.    126,  5, 
aliisque  locis  17. 

Beatitudo,  12i,  1.   125,  2.   137,  II, 
aliisquc  locis  8. 

Beatos,  126,  7.  197,   5.  199,  4,   aliis- 
que  locis  4. 

lieatum,  178,  18.  247,  5.  248,  13. 

lieatus,  231.  7. 

Bella,  28G,  4.  307,  1.  330,  1. 

Belli,  178,  1. 

Bellicus,  305,  18. 

Bello,  I  iS,  s. 

Belluam,  273,  10. 

Belluas,  279,  2. 

Belluis,  282,  13.  343,  12. 

Bellum,  165,  1.  168,  16.  301,  15. 
305,  4. 

Bene,  159,6.  165,  2.  297,  24. 

Benelicium,  61,  5. 

Bcnigna,  247,  17. 

Benigna,  225,  3. 

Bestias,  136,  10. 

Bibliotbeca,  43,  3. 

Bibliotbecae,  74.  4. 

Bibulas,  128,  6. 

Bipes,  337,  16. 

Bis,  307,  1. 

Blanda,  165,7.  252,  3. 

Blandiebatur,  94,  5. 

Blandienlcm,  93,  1. 

Blandiore,  76,  9. 

Blandiri,  102,  4. 

Blandissimam,  92,  5. 

Blanditiae,  13,  1. 

Blanditias,  94,  18. 

Blanditiis,  166,  6. 

Bona  substant.,  54,  2.  100,  4.  119,  8, 
aliisque  locis  22. 

Boua  adject.,  60,  8.  232,  9.  232,  10, 
aliisque  locis  3. 

Bonam,  304,  2.  305,  8.  305,  14. 

Boni  substant.,  149,  2  177,  2.  178,  3, 
aliisque  locis  26. 

Boni  adject.,  265,  7.  265,  10.  266,  2. 
272,  7. 

Bonis  substant.,  7,  3.  61,  4.  86,  3, 
aliisque  locis  8. 

Bonis  adject.,  44,  6.  54,  4.  56,  5, 
aliisque  locis  12. 

Bonitas,  232,  11. 

Bonitatis,  150,  3.  247,  1.  248,  16. 

Bono   substant.,  166,  6.  230,  5.  232, 
21,  aliisque  locis  5. 

Bonorum  substant..   103,  5.  120,  10. 
166,  2,  aliisque  locis  13. 

Bonorum  adject.,  44,  10.  53,  3.  266, 
17,  aliisque  locis  3. 

Bonos,  61,  8.  150,  4.  258,  3,  aliisque 
locis  11. 

Bonum  substant.,    75,  1.  125,  3.  125, 
4,  aliisque  locis  86. 

Bonus,  257,  5.  271,  9.  288,  7. 

Bootes,  289,  3. 

Boreas,  27,  4. 

Borcee,  67,  2. 

Bove,  191,  1. 

Brevem,  162,  2. 

Brevi,  313,  23.  336,  16. 

Brevibus,  297,  16. 

Breviore,  66,  2. 

Brevis,  157,  9. 

Breviter,  119,  2.  124,  4.  212,  3.  246, 
5. 

Bruma?.  66,  1. 

Brutus,  163,  2. 

Busiridem,  148,  6. 
C 

Cachinno,  147,  4. 

Cacumen,  128,  5.  184,  2.  268,  11. 
345,  10.  347,  6. 

Cacumine,  10,  6.  330,  16. 

Cacus,  310,  5. 


1375 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.E. 


1376 


Cadaver,  267,  11. 

Cadit,  136,  8.  184,5. 

Caduca,  125,  6.  131,  2. 

Caducis,  115,  5.  219,  23. 

Caeca,  331,  5. 

Csecat,  282,  5. 

Caeci,  94,  6.  216,  2. 

Caecis,  330,  6. 

Caecitate.  125,  8.  267,  2. 

Caeco,  219,  15.  308,  4. 

Caecos,  234,  8.  282,  16. 

Ccelibem,  121,  3. 

Caesare,  53,  8. 

Caesis,  152,  1. 

CcEtera,  101,  10.  179,  2.  187,  3,  aliis- 
que  locis  9.    . 

Caeterarum,  343,  16. 

Caeteri,  33,  4. 

Cceteris,  83,  7.  136,  9.  136,  10,  aliis- 
que  locis  9. 

Cseterorum,  132,  11.  295,  13. 

Caeteros,  48,  5. 132,  7.  212,  6.  298,  16. 

Calamitate,  198,  4. 

Calamitatibus,  103,  1. 

Calajiitatis,  94,  15. 

Calamitosos,  94,  14. 

Calcant,  69,  2. 

Calcattir,  257,  9. 

Calculum,   111,  5. 

Calere,  194,  12. 

Calet,  260,  4. 

Calido,  234.  6. 

Caligant,  321,2. 

Caligante,  179,  4. 

Caligantia,  25,  4. 

Caligarat,  14,  5. 

Caligiue,  292,  2. 

Caliginem,  336,  10. 

Caliginis,  334,  4. 

Caligo,  11,  4.  87,  4. 

Calle,  93,  8.  176.  3.  264,  8. 

Callem,  90,  5.  137,  10. 

Calles,  213,  8. 

Calor,  87,  2. 

Calumuiis,  46,  1. 

Camenae,  2,  3. 

Caminis,  38,  6. 

Campaniam,  47,  2. 

Campis,  238,  5. 

Campos,  347,  3. 

Campus,  79.  3. 

Cancri,  77,  2. 

Candidis,  234,  7. 

Candidos,  235,  4. 

Canem,  251,  9. 

Cauendi,  170,  4. 

Canes,  48,  1. 

Cani  capilli,  5,  3. 

Cani  beslix,  273,  2. 

Canii,  53,  8. 

Canios,  34,  2. 

Canit,  183,  1.  322,  2. 

Cantabas,  328,  12. 

Cantares,  137,  11. 

Cantu,  181,  6,  251,  9. 

Cantum,  170,  1. 

Capessendse,  44,  4. 

Capit,  337,  7. 

Capita,  292,  7. 

Capiuut,  60,  1. 

Capreas,  215.  1. 

Captare,  58,  5. 

Captatis,  136,  2.  215,  2. 

Captent,  1S2,  3. 

Capti,  103,  1.  233,  1. 

Captivae,  321,  4. 

Captos,  148,  8.  270,  5. 

Captus,  253,  3. 

Caput,  7,  4.  10,  6.  162,  10,  aliisque 
locis  3. 

Cara,  94,  12. 

Carcer,  287,  8. 

Carcere,  159,  7. 

Cardine,  31,  3.  289.  2.  296,  18. 

Cardiuem,  124,  4.  295,  12.  295,  20. 

Card.).  232,  11.  295,  li. 

Careant,  279,  13. 

Careat,  271,  10,  281,  1.  326,  18. 

Carebit,  272,  2. 


Carebunt,  279,  14. 

Carens,  183,  3.  221,4.  296.  1. 

Carent,  187,  6.  281,  6.  335,  31. 

Carentem,  210,  7.  218,  32. 

Carere,  281,  20.  351,  3. 

Caret,  218,  24.  257,  9.  283,  27. 

Cariora,  119,  9. 

Caritas,  239,  11. 

Carituros,  279,  15. 

Carmina,  2.  1     252.  4. 

Carmine,  253,  3.  254,  4.  275,  7. 

Carminis-,  170,  2.  292,  13.  299.  24. 

Carpere,  90,  5. 

Carpitis,  214,  4. 

Carptim,  330,  2. 

Carus,  109.  8. 

Casibus,  83,  1.  288,  1.  288,  4.  292,  2. 

Cassa,  228,  6. 

Cassas,  340,  12. 

Castis,  168,  23. 

Casum,  312,  5.  313,  10.  313,  11, 
aliisqne  locis  3. 

Casurum.  20.  2. 

Casus,  313,  20.  314.  3.  316.  7. 

Casuum,  86,  10. 

Catena,  318,  3. 

Catena,  309,  5. 

Catenam,  41,  4. 

Catenas,  269,  10. 

Catenis,  22,2.  148,  9.  149,  15.  233,  2. 

Cato,  163,  2. 

Catoui,  297,  22. 

Catullus,  192,  5. 

Caucasum,  157,  14. 

Causa,  94,  9.  103,  7.  172,  1,  aliisque 
locis  13. 

Causa,  171,  10.  178,  6.  178,  12, 
aliisque  locis  6. 

Causae,  86,  8.  210,  1.  221,  2,  aliis- 
que  locis  2. 

Causam,  44,  5.  85,  6.  239,  13.  288, 
6,  aliisque  locis  5. 

Causari,  118,7. 

Causarum,  296,  8.  296,  11.  313,  10, 
aliisque  locis  2. 

Causas,  19,  1.  21,  4.  92,  1,  aliisque 
locis  9. 

Causetur,  280,   11. 

Causis,  225,  1.  239,  8.  233,  11,  aliis- 
que  locis  7. 

Cautus,  127,  2. 

Caveae,  183,  2. 

Cavernis,  234.  11. 

Ceciderint,  146,  1. 

Cecideruut,  320,  9. 

Cecidit,  8,  2. 

Cecinisset,  256,  2. 

Ceciuisti,  83,  6. 

Cedant,  301,  18. 

Cedat,  291,  7. 

Cedere,  345,  8. 

Cedit,  135,  2. 

Cedunt,  239,  1. 

Celeberrimum,  218,  13. 

Celebrant,  308,  6. 

Celebrem,  219.  18. 

Ce'ebrentur,  75,  5. 

Celebritate,  218.  9. 

Celebritatem,  178,  15.  180,  3.  217,  4. 

Celeres,  289,  5. 

Celeri,  340,  4. 

Celeritatem,  212,  14. 

Celsa,  154,  1.  259,  2.  311,  1. 

Celsa,  207,  6. 

Celsas,  39,  2. 

Celsi,  300,  1. 

Celsior,  337,  1. 

Celsius,  347,  11. 

Celso,  69,  1. 

Celsos,  269.   1. 

Celsum,   162,  10.  347,  6. 

Censemus,  231,  16. 

Censeudus,  264,  18.  281,  2. 

Censeremus,  345,  9. 

Censeres,  266,  20, 

Censes,  32,6.  52,  3.  199,  11,  aliisque 
locis  5. 

Censet,  305,  7.  326.  21. 

Censetis,  213,  4. 


Censor,  153,  3. 

Censu,  118,  5. 

Censuerint,  297,  5. 

Censuit,  349,  3. 

Censum,  121,  4. 

Censura,  50,  2. 

Census,  121,  1. 

Census,  195.  2. 

Centauros,  308,  7. 

Centeno,  191,  1. 

Cepit,  228,  13. 

Cerberum,  399  5. 

Cerealia,  277,  3. 

Cererem,  302,  3. 

Cereris,  78,  3. 

Ceres,  175,  4. 

Cernant,  298,  18. 

Cernas,  270,  8. 

Cernat.  161,  3- 

Cernebat,  18,  2. 

Cernenda,  246,  28. 

Cernendi,  282,  11. 

Cernens,  301,  8.  340,  15. 

Cerueuti,  309.3. 

Cernentis,  352,  27. 

Cernere,  22,   4.  90,  3.  226,   6,  aliis- 
que  locis  3. 

Ceruerei,  332.1. 

Cernes,  263,  2. 

Cernis,  350,  19- 

Cernit.  321,  5.  323,  6.  350.  21. 

Certa,  83,  3.  327,    14.  330,  5,  aliis- 
que  locis  2. 

Certamen,  33,  1.  47,  2.  305,  17. 

Certavimus,  33,  2. 

Certe,  146,  2.  i95,  4. 

Certent,  168,  19. 

Certis,  309,  2. 

Certissimam,  43,  5. 

Certissimum,  327,  4. 

Certo  nomen,  78.  3.  106,  10.  1CS,  8. 

Certo  adverb.  345,  i 

Certos,  166,  9.  345,3.  315,  12. 

Certum  80,   6.   265,    9  bis,   aliisque 
locis  3. 

Certus,   129,  ->6.   246,     10.    326.    15. 
327,  5. 

Cerva,  251,  7. 

Cervis,  273.  5. 

Cessabit,  52,  5. 

Cessantibus.  2^2,  1 1. 

Cessarent,  194,  1 1. 

Cessat,  295,  18. 

Cesseut,  291,8. 

Cessere,  343,  9. 

Cesset,  106,  2. 

Cessisse,  33,  8. 

Cessit,  343,  11. 

Chordis.  232.  4. 

Chorus,  14,  3. 

Circa,  35,  5.  94,  4.  266,  15,  aliisque 
locis  2. 

Circo,  111.  1. 

Circuit,  223,  5. 

Circulum,  261,  5. 

Circulus,  296.  3. 

Circum  prxpos,  eum  accus.,  295,  12. 

Circumdedi,  101,  7. 

Circumtlautibus,  35,  5. 

Circuuilluus.  121,  3. 

Cireumfusae,  111,  1. 

Cireumsepti,  157,  6. 

Cito,  238,  4.  239,  1.  279,  13.  2S1.  20. 

Citra,  297,  23. 

Civibus,  44.  5.  177,  5.  2S7,  10. 

Civitate.  116.  3. 

Civilatis,  73,  2.  109,  7. 

Civium.  72,  7. 

Cladem,  35,  2.  299,  1. 

Clamor,  103.  2. 

Clara,  69,  5. 

Clarescat,  264,  7. 

Claris,  106.  5.  162,  8. 

Clarissimos,  138.  1. 

Clarissimum,  179.  16.  218.  9. 

Claritas,  178.  1.  231.  l!>.  236.  11. 

Clariludine,  218.  11.  232,  6. 

Claritudinem,    178,  9.  205,  11.  203. 
12.  218.  14. 


7. 
220, 

2 

238,13. 

102, 

1, 

aliisque 

30, 

1, 

aliisque 

1377 

Claritudinis,  213,  21. 
Claritttdo,  170,  I',.  205, 
Clarius.  287,  6.  3  48,  9. 
Claro,  90,  2. 
Claros,  132,  3.  209,  3. 
Claruerunt.  229,  !>. 
Clarum,  126,  3.  322,  l. 
Classi,  307,4. 
Classica  subst.,  I  il ,  4. 
Claudere,  7,  2. 
Clauditur,  183,  2. 
Clauait,  207,  5. 

Clausum,  27,  5. 

Clavo,  247,  1. 

Clavus,  246,  21. 

Clemeutia,  281,  10. 

Clvpeurn,  41,  3. 

Coacervabo,  266,  9. 

Coacervaudo,  132,  2. 

Coacta,  335,31. 

Qosternum,  349,  13. 
•    Coarctabitur,  157,  23. 

Coeant,  31G,  3. 

Coegerat,  251,  5. 

Coegit,  200,  4. 

Coelestibus.  295,  2. 

Ccelestis,  43,8.  156, 

Cceli,  156,  6.212,  13. 
300,  3. 

Coelitus,  102,  12. 

Ccelo,  17,   4.   27,  2. 
locis  7. 

Ccelum,  10,  5.  10,  7. 
locis  17. 

Coemptio,  47,  2.  47,  i. 

Cceno,  89,  8.  271,  1.  282,  12. 

Cceperint,  236,  15. 

Cceperit,  113,  2.  3i9,  3. 

Ccepi,  14,  8. 

Ccepisti,  109,  8. 

Cceiut,  176,  2. 

Coerceat,    168,  8.   254,    5.    280,   14, 
aliisquc  locis  2. 

Coerceute,  313,  13. 

Coercet,  239,  10.  305,  8. 

Coercuit,  80,  3. 

Ccetus,  59,  1. 

Coeuut,  237,  5. 

Cogautur,  335,  7. 

Cogat,  190,  2.  242,  1.  303,  2. 

Cogeutibus,  237,  17.  239,  8. 

Cosis,  64,  2. 

Cogit,  327,  13.  351,  15. 

Co^itare,  218,  18.  230,  7. 

Cogitari,  334,  G. 

Cogitatioue,  157,  4.  186,  3.  239,  5. 

Cogitationibus,  58,  3. 

Cogitationis,  228,  6. 

Co<.'itatis  verbum,  157,  7.  158,  5. 

Cogites,  229,  19. 

Cogitetur,  158,  13. 

Cogitur,  22,  4.  295,  17. 

Cognatos,  249,  9. 

Cognita,  340,  17. 

Cognitio,  351,  2. 

Cognitione,   166,   3.  292,  9.  344,  11. 
350,  12. 

Cognitionem,  344,  9. 

Cognitiones,  343,  9. 

Cognitionibus,  343,  10. 

Cognitionis,  352,  10. 

Coguitis,  157,  2. 

Cognito,  84,  10. 

Coguitor,  283,  7. 

Cognitu,  313,  3. 

Cognoscant,  216,  8. 

Cognoscas,  119,  8.  219,  19. 

Cognoscat,  326,  24. 

Cognosceudam,  30,  2. 

Cognoscendo,  337,  22. 

Coguoscente,  47,  4. 

Coguoscentis,  239,  3. 

Cognoscentium,  336,  15. 

Cognoscere,  217,  7. 

Cognosceres,  281,  18. 

Cognosces,  92,  7.  258,  2. 

Cognosci,  336,  14. 

Cognoscit,   136,  9.   337,  11.  343,  16, 
45,  2,351,  2. 


INDEX  VOCABULOUl.M. 

Cognoscitur,  336,  15,  348,  2. 
Coguosco,  219,  21.  280,  6. 

Cognoscunt,  101,  11. 

Coguoscunliir,  337,  22. 

Cognovcrit,  25,  3. 

Cognovi,  11,2.  72,  1.  92,  1. 

Cogor,  2,  2. 

CoKiinlur,  335,  10. 

Coluereus,  336,  19. 

Colucrent,  330,  5. 

Coba^rentem,  147,  10. 

Colutrentium,  318,  1. 

Cohibebat,  10,  5. 

Cobibere,  68,  5. 

Colendi,  314,  3. 

Colere,  297,  26. 

Colerentur,  257,  14. 

Colite,  352,  24. 

Colla,  2,  2.  69,  3.  95,  2,  aliisque  lo- 
los  5. 

Collata,  149,  16. 

Collata»,  298,  22. 

Collalio,  158,  21.  350,  20. 

Collatioue,  348,  9. 

Collationem,  280,  8. 

Collecto,  43,  1. 

Collectum,  265,  2. 

Collegimus,  230,  21.  240,  2.  267,  20. 

Collegit,  91,  2. 

Collidamus,  247,  18. 

Colliganlur,  320,  8. 

Collige,  125,  2.  272,  6. 

Colliguutur,  236,  10. 

Collo,  310,  9. 

Collocatee,  133,  7. 

Collocatas,  249,  8. 

Collocavi,  74,  6. 

Colloqui,  328,  7. 

Collustrat,  337,  20. 

Colore,  10,  2.  69,  8. 

Combusto,  310,  1. 

Comeret,  196,  2. 

Comitantur,  191,  3. 

Comitem,  254,  3. 

Comites,  3,  3. 

Comitetur,  261,  2.  272,  20. 

Commaculaut,  194,  7. 

Commemoras,  117,  1.  245,  2, 

Commemoratioue,  205,  8.  231,  15. 

Commeudaverit,  60,  7. 

Commcrcii,  157,  11. 

Commercium,  328,  5. 

Commiuautes,  269,  5. 

Comininutae,  132,  8. 

Comniitteres,  95,  5. 

Commodaverant,  111,4. 

Commodi,  47,  3. 

Commota  singul.,  12,  3. 

Commovens,  252,  9. 

Commovet,  290,  5. 

Commune,  44,  10.  75,  1.  103,  8, 
aliisque  locis  2. 

Communem,  10,  1.  10,  4.  25,  1.  267, 
6. 

Communia,  110,  3. 

Communicato,  32,  3. 

Communis,  47,  3,  55,  1.  229,  2,  aliis- 
que  locis  3. 

Commutatione,  296,  6. 

Compage,  133,  4. 

Comparabis,  273,  2. 

Comparans,  298,  23. 

Comparare,  178,  9. 

Comparari,  158,  10. 

Compellare,  149,  18. 

Compellit,  266,11.  333,  30. 

Cotupendii,  314,  8. 

Compeusatione,  283,  23. 

Compertum,  50,  3. 

Competenter,  299,  11. 

Compleat,  231,  14. 

Complectens,  350,  11.  352,  17- 

Complecti,  350,  5. 

Complectitur,  294,  3.  299,  12.  349, 
6.  352,  12. 

Complexam,  349,  15. 

Complicas,  248,  9. 

Componant,  231,  26. 

Componebas,  58,  5. 


1378 

Compos,     124,    G.    24G,    15.  261,    9. 
349,  io. 

Composita,  293,  4. 

Composits,  l2ii,  8. 

Compositis,  53,  3. 

Composito,  '(7.  l . 

Compotem,  149,  14.  272,  4. 

Comprehendendi,  352,  12. 

Comprehendentium,  348,  2. 

Comprehendere,  2(.t!t,  16. 

Comprehendi,  330,  9. 

Coinpreheudit,    320,     19.    320,     25, 
aliisque  locis  6. 
Compreheuditur,  336,  16. 

Comprebensam,  18,  6. 

Compressa,  157,  16. 

Coniprime,  70,  8. 

Compta,  69,  8. 

Comptos,  74,  4. 

Compulsus,  49,  3. 

Computas,  i3l,  7. 

Conabaris,  219,  16. 

Conaberis,  212,  4. 

Conabimur,  292,  13. 

Conabor,  172.  2. 

Conautur    177,    1.    177,    8.   206,  4. 
283,  15. 

Conaris,  96,  1. 

Conatur,  218,  24. 

Conatus,  200,  7. 

Concedam,  101,  3, 

Concedamus,  297,  5. 

Concedas,  336,  19. 

Concedat,  288,  3. 

Concedis,  236.  18. 

Conceperit,  53,  14. 

Concepta,   187,  9. 

Concepta,  337,  8. 

Conceptio,229,  2. 

Conceptione,  337,  18. 

Conceptionem,  344,  6. 

Conceptionis,  337,  15. 

Concessa,  245,  4.  280,  6.  305,  12. 

Concesseram,  002,  0. 

Coucesserim,  119,  4.  207,  12. 

Concessimus,  2.  2,  17.   240,  17.  240, 
24,  aliisque  locis  2. 

Concessis,  280,  10. 

Concessisse,  52,  8. 

Concessu,  280,  5. 

Concessum,  218,  11.  230,  11. 

Conchae,  343,  11. 

Conciliat,  201,  4. 

Concipitur,  326,  17  bis. 

Concitat,  115,  2.  302,  14. 

Concitus,  301,  5. 

Concludere,  150,  2.  232,  21. 

Concludi,  230,  23. 

Couclusa,  230,  5.  258,  1.  281,  13. 

Concluserim,  230,  10. 

Conclusi,  157,  0. 

Conclusimus,  280,  3. 

Conclusioni,  280,  7. 

Conclusionis,  280,  9. 

Conclusum,  228,  17. 

Concordat,  122,  2. 

Concordes,  5G,  2.  107,  2. 

Concordia,  301,  10. 

Concurrere,  314,  14. 

Concurrit,  314,  12. 

Coucursus,  314,  0. 

Condat,  04,  5. 

Coudens,  153,  5. 

Condere,  102,  2. 

Coudignum,  247,  17. 

Condit,  302,  8. 

Condita,  09,  4.  88,  2.  246,  13.  332,  3. 

Conditio,  56,  3.  120,  10.  125,  8,  aliis- 
que  locis  3. 

Conditione,  122,  2.  272,  27. 

Conditionem,  273,  9.349,2.  350,  29, 
aliisque  locis  2. 

Conditionis,  351,  11.  351,  14. 

Conditis,  349,  17. 

Conditor,  63,  1.  302,  10.  323,  1. 

Conditorem,  83,  4. 

Conditori,  136.  3.  349,  13. 

Conditoris,  133,  5. 

Conditum,  349,  13. 


1379 


INDICES  AD  LIBR'JS  DE  CONSOIATIONE  PHILOSOPHLL. 


133  0 


Conditus,  129,  9.  277,  14. 

Condacat,  157,  21. 

Couduut,  324,  9. 

Conetur,  238,  7.  247,  7.  247,  8.  265, 
26. 

Confecerimus,  305,  11. 

Conferatur,  156,  7.  158,7. 

Conferre,  200,  7.  219,  9.  219,  27. 

Confert,  272,  1. 

Confessio,  56,  1. 

Confessioue,  53,  5. 

Confessus,  14,  4.  245,  5.  201,  7. 

Confessum,  56,  6.  246,  1. 

Confirmandae,  305,  19. 

Confirmant,  264,  9. 

Confirment,  298,  6. 

Confirmo,  313,  11. 

Confitear,  218,  13. 

Confilemur,  230,  1. 

Coufitendum,  229,  9. 

Confiteor,  85,  4.  187,  14.  239,  16. 

Confiteri,  218,  8.  218,  19.  230,  12, 
aliisque  locis  2. 

Couflictatione,  247,  19. 

Confluat,  316,  4, 

Contlueutibus,  314,  9.  314,  13. 

Confluere,  314,  14. 

Conformaveris,  282,  7. 

Confudit,  187,  10. 

Confundat,  92,  5. 

Confundere,  102,  4.  139,  5. 

Confunderis,  86,  2. 

Confundit,  87,  5.  124,  4.  350,  24. 

Confundor,  324,  1. 

Coufusa,  290,  4.  296,  14. 

Confusio,  296,20.  297,  24.  327,  15. 

Confusionis,  287,  13. 

Confusum,  288.  6. 

Congeratur,  132,  1. 

Congestte.  132,  6. 

Congregare,  212,  4. 

Congregatione,  176,  9.  213,  7. 

Conigastum,  45,  3. 

Conjecerat,  148,  8. 

Conjectare,  232,  6. 

Conjectas  verbum,  123,  1. 

Conjectat,  325,  15. 

Conjecto  verbum,  84,  1.  265,  12. 
524,  3. 

Conjugem,  254,  4. 

Conjugii,  168,  22. 

Coniugis,  110,  1.  210,  3.251,  1. 

Conjuncta,  232,  2.  246,  7. 

Conjunctione,  237,  8. 

Conjuuctus,  336,  19. 

Conjungant,  231,  13. 

Conjuugat,  261,  1. 

Coujungeret,  246,  7. 

Conjungi,  328,  8. 

Conjun.xerit,  230,  4. 

Conjurationis,  53,  9,  148,  2. 

Connectat,  295,  17. 

Conuectens,  223,  2. 

Connecti,  328,  10. 

Connectit,  328,  4. 

Connectione,  296,  8.  313,  10.  314,  15. 

Conqueraris,  120,  8. 

Conquereris,  10,  12. 

Conqueri,  257,  12. 

Conquesta,  14,  11. 

Conquestus,  76,  2. 

Conquisitee,  205,  1. 

Conscendaut,  259,  2. 

Conscendere,  226, 1. 

Conscia,  159,  7. 

Conscientiae,  45,  2.  55,  5.  158,  15. 
205,  2  bis. 

Conscientiam,  57,  6.  298,  22.  299,  5. 

Conscii,  44,  9. 

Conscios,  148,  2. 

Conscius,  53,  9. 

Consedit,  14,  9. 

Consenesceret,  155,  3. 

Consensi,  239,  20. 

Consentaneum,  238,  21. 

Consentiam,  238,  1. 

Consentiat,  297,  25. 

Consentiendo,  321,3. 

Consentio,  318,  1. 


Consentiunt,  180,  7. 

Consequatur,  304,  1.  327,  9.  335,  8. 

Consequens,  205,  4,  218,  14  "»30, 14, 
aliisque  locis  4. 

Cousequenter,  179,  1. 

Consequentia,  281,  13. 

Consequeutiam,  265.  15 

Consequi,  266,  15.  336,     1 13. 

Consequitur,  218,  15.  282,  10. 

Conseritis,  305,  23. 

Conservant,  320,  7. 

Conservat,  238,  22.  249,      . 

Conservalionem,  198,  5. 

Considera,  156,  4.  187  1.  218,  9. 
229,  1.  266,  1.3. 

Considerandum,149,8.  iSS,  1.337,  3. 

Considerans,  179,  1. 

Consideranti,  237,  12. 

Considerare,  265,  15.  296,  14. 

Consideras,  257,  7. 

Considerat,  337,  18.  350,  12. 

Considerata,  351,  20. 

Consideratione,  337,  1. 

Consideratis  verbum,  147,  2. 

Consideratum,  131,  4. 

Considerem,  237,  16.  304,  8. 

Consideremus,  348,  6. 

Consid^rentur  351,  32. 

Consideres,  111,  7. 

Consideret,  344,  7. 

Considero,  281,  25. 

Consilia,  324,  7. 

Consiliis,  327,  6.  327, 17. 

Consilium,  2S1,  17. 

Consimilem,  58,  6. 

Consimiles,  136,  1. 

Consistat,  248,  2. 

Consolari,  188,  15. 

Consona,  223,  2. 

Couspectum  adject.,  350,  27. 

Conspexerit,  149,  9.  293,  9. 

Conspicere,  344,  9. 

Conspicio,  266,  9. 

Conspicitur,  293,  6. 

Conspicuos,  226,  3. 

Constaut,  236,  2.  330,  2. 

Constantiam,  94,  4.  102,  5.  112,  2. 
239,  15. 

Constare,  115,  2. 

Conslaret,  335,  15. 

Constat,  87,  3.  115,  115,  7,  aliisque 
locis,  9. 

Constet,  115,  8.     - 

Constiterit,  264,  6.  313,  7. 

Coustituant,  177,  7. 

Constituas,  231,  23. 

Constituimus,  229,  11. 

Constituit,  179,  2.  352,  17. 

Constituo,  320.  3. 

Constituta,  228,  3.  287,  2.  287,  10, 
aliisque  locis  2. 

Constitutam,  336,  22. 

Constitutum,  348,  11. 

Coustringit,  296,  9.  318,  4.  327,  8. 

Consulare,  146,  3. 

Consularem,  48,  1.  48,3. 

Consulares,  119,  5. 

Consulatu,  194,  9. 

Consules,  110,  7. 

Consulit,  333,  2. 

Cousulum,  111,  1.  146,  4. 

Consuuptos,  164,  4. 

Consurgit,  337,  5. 

Coutabescas,  103,  7. 

Contagione,  194,  7 .  195,  6.  245,  3. 

Contemuendum,  179,  10. 

Contemnitur,  194,  4. 

Conlernpcrata,  247,  4. 

Comtemptum,  305.  25. 

Coutendas,  299,  25. 

Contende,  101,  1. 

Contendi,  47,  4. 

Conteuta,  133,  18.  136,  1.  13S,  2. 

Contentus,  157,  22. 

Contexe,  265,  27. 

Contexo,  292,  15. 

Contigerit,  350,  2. 

Contigisse,  192,  5. 

Contigisset,  44,  3. 


Continens,  176,  7. 

Continere.  231,  12. 

Contineret,  246,  9. 

Continet,  168,  21.  303,  3. 

Continetur,  74.  1. 

Coutingant,  297,  1. 

Contingat,   12.3,  2. 

Contingentes,  287,  7. 

Contingere,  194,  8.  217,  5.  25S,  5, 
aliisque  locis  3. 

Coutinget.  236,  4. 

Contingi,  297,  30. 

Contingit,  93,  4.  218,  29.  236,  16. 
2C6.  16. 

Contingunt,  7G.  6. 

Continuato,  71,  1. 

Continuo.  1GS.  16. 

Continuum,  102,  7.  346,  3. 

Contra,  36,  3.  53,  9.  53,  11,  aliisque 
o  cis  3. 

Contra  sine  rccjimin.,  108,  2.  123,  4. 
135,  5,  aliisque  locis,  7. 

Quod  totum  contra  esL,  e  contrario. 
336,  14. 

Contracta.  25,  5. 

Contradici,  229,  13. 

Coutrahit,  36,  4. 

Contraire,  247,  7. 

Contraria,  149,  3.  264,   5. 

Contraria,  272,  13. 

Contrariam,  172,  2.  325,  8. 

Coutrariarum,  149,  12. 

Contrariis,  246,  G. 

Contrarium,  135,  2.  188,  9. 

Contuendum,  246,  29. 

Contuetur,  336,  21.  337,  3.  337.  7. 
351,  19. 

Contuleramus.  24,  2. 

Contulisset,  271,  14. 

Contulit,  79,  8. 

Contum,  137,  9. 

Contumacis,  109,  2. 

Contumelia.  15S,  22. 

ContumeUis.  158,  18. 

Convellere,  84,  12. 

Conveniant,  222,  3.  297,  9.  313,  22. 
316,  5. 

Conveniat,  297,  16. 

Conveniebat,  5S,  4. 

Convenieuti,  279,  5. 

Couveuientia,  247.  4. 

Convenientibus,  238,3.  335.  21. 

Convenire,  280,  6.  297,  16.  299,  4. 

Conveuisset,  246,  7. 

Convenit,  23S,  8.  265,  19.  272,  8, 
aliisque  locis3. 

Conveniunt.  238,  21. 

Conversas,  225,  4. 

Converso,  303.  8. 

Convertaut,  247,  5, 

Convertas.  352,  4. 

Converteris,  352,  6. 

Convertit,  223.  5. 

Convictum,  56,  6. 

Convincat,  229,  5. 

Convinci,  57,  3. 

Copia,  105,  6. 

Copia,  135,  2. 

Copias,  36,  4. 

Copiosus.  179,  6. 

Coquit,  117,3. 

Coram,  137,  10. 

Corda,  211,  6.  272,  2.  277,  12. 

Corde,  243.  5. 

Cordis,  269,  6. 

Cori.  290,  7. 

Cornu,  64.  3.  64,  6.  105.  6. 

Cornua,  207,  2.  290,  1. 

Coro.  26,  3. 

Corollarii.  979,  •">. 

Corollarinm.  231,  3.  231,  9. 

Corona,  271,  6.  271,  21. 

Corpora,  320,  7. 

Corporales,  344,  10. 

Corporalem.  210.  2. 

Corpore,  5.  4.  277,  G.  2S3,  28,  aliis- 
que  locis4. 

Corporea,  245,  3. 

Corporeis,  97,  231. 


1381 


INDEX  VOCARUI.ORUM. 


1382 


Corpori,  277,  18.  343,  G. 

Corporibus,  209,  i.  297,  7.  297,  8, 
aliisque  locis  3. 

Corporis,  126,  3.  L78,  13.  209,  1, 
aliisi|nc  locis  8. 

Corporum,  283,   27.  340,  11.  343,  G. 

Corpus,  147,  5.  147,  8  bis,  aliisque 
Locia  9. 

Correctionis,  280,  18. 

Corrigeudi,  304,  5. 

Corrigi,  280,  15. 

Corrigit,  305,  2.  30G,  2. 

Corriperet,  48,  3. 

Corroborent,  258,  6. 

Corruntpat,  305,  2i. 

Corrumpunt,  238,  23. 

Corruptionem,  237,  15. 


Cortex,  238,  13. 


Corticern,  238,  10. 
Corusci,  261 ,  3. 

Coruscus,  2G2,  4. 

Cotidie,  vide  Quotidie. 

Crastiuum,  348,  12. 

Creatis,  239,  12. 

Crebras,  2GG,  9. 

Crebris,  290,  6. 

Crebro,  304,  11. 

Credamus,  335,  24.  345,  5. 

Credant,  340,  3. 

Credantur,  328,  10. 

Credatis,  189,  2. 

Credatur,    -232,    12.    247,    1.  273,  4, 
aliisque  locis  2. 

Crede,  115,  5.  115,  6. 

Credenda,  282,  1. 

Credeudum,  344,  12. 

Credente,  33,  8.  177,  4. 

Credere,  325,  3. 

Crederem,  288,  1. 

Crederes,  95,  7. 

Crederetur,  10,  3. 

Credi,  159,  5. 

Credidit,  78,  2. 

Credis,  83,  2.  86,  11.  33G,  12. 

Credit,  107,  2.  161,  2. 

Creditur,  232,  5.  272,  3.  279,  6.  314, 
4. 

Credo,  94,   2.   135,  1.   246,   27.  298, 
19. 

Credunt,  180,  4.  325,  4. 

Creduntur,  61,   4.    111,  10.  219,11, 
aliisque  locis  3. 

Crescit,  17,  3.  276,  5. 

Crimen,  52,  3.  55,  1.  61,  3.  69,  6. 

Criminamur,  52,  2. 

Criminatione,  75,  7. 

Criminationem,  32,  4. 

Criminationibus,  32,  1. 

Crimine,  57,  3. 

Criminis,  51,  1.  59,  3.  60,  1. 

Croesum,  102,  11. 

Cruciatibus,  283,  22. 

Cruciatus,  148,  4.  283,  23. 

Crudelilatis,  148,  4. 

Cruento,  182,  9. 

Cruor,  142,  2.  182,  5. 

Cruore,  152,  3.  307,  5. 

Cui,  i  19,  8.  126,  1.  149,    9,  aliisque 
locis  17. 

Cuicunque,  149,  9. 

Cuilibet,  283,  12. 

Cuipiam,  267,  8. 

Cuiquam,  72,  4.  239,  19.  279,  7. 

Cuique,  238,  8.  238,  21.  272,  1. 

Cuivis,  2S0,  14. 

Cujus,   14,   5.  31,  1.  33,  3,   aliisque 
locis  20. 

Cujuspiam,  280,  21.  314,  1. 

Cujusquam,  101,2.  280,  12. 

Cuiusquam,  45,  3.  122,  4.  136,  5. 149, 
11.  325,  10. 

Culmina,  300,  3. 

Culmine,  269,  2. 

Culpse,  2S3,  18. 

Culpanda,  2S0,  16. 

Cultor,  314,  6. 

Cultu,  179,  10. 

Cultus,  269,  8. 
Cum,    prxpos.,    33,  1,  451.   92,   4, 


nliisque  locis  10. 

( lii in  conjunct.,  10,  6.    24,  5.   26,  3, 
aliisque  Locie  163. 

Cum  (inli-  tum,  257,  2. 

Cumulum,  1 10,  4. 

Cumulus,  60,  5. 

Cuncla,  84,  '.».  122,  4.  17G,  6.  20G,  4, 
aliisque  locis  39. 

Gunctas,  299,  16. 

Cunctatione,  171,  9. 

Cuuctis,  56,  3.  75,  3.  149,*6,  aliisqtic 
locis  8. 

Cunctorum,  348,  5.  352,  20. 

Cuuctos,  20S,  i. 

Cunctum,  55,  2. 

Cuuctus,  293,  2. 

Cupias,  201,  3. 

Cupiat,  219,  7. 

Cupidinem,  58,  1.  106,  9. 

Cupiditas,  177,  2. 

Cupiditatem,  206,  3. 

Cupido  subst.,  15G,  3. 

Cupidum,  171,  4. 

Cupierunt,  146,  4. 

Cupis,  212,  6. 

Cupit,  241,  2.  301,  9. 

Cupita,  279,  8. 

Cupiunt,  216,  1.  279,  9. 

Cur,    20,   1.    68,   6.    83,  8,   aliisque 
locis  14. 

Cura,  17,  3.  109,  6.   119,  7,   aliisque 
locis  3. 

Curoe,  83,  7. 

Curandum,  14,  3. 

Curas,  203,  4. 

Curasset,  195,  2. 

Curat,  98,  3.  128,  4. 

Curatiouem,  109,  2. 

Curationis,  82,  2. 

Curia,  110,  9. 

Currenti,  271,  5. 

Currere,  251,  4. 

Curribus,  225,  2. 

Curritur,  271,6. 

Curru,  168,  4. 

Currum,  184,  7.  262,  3. 

Cursus,  301,  13. 

Cursum,  117,  2.  312,  1.  316,  3. 

Curvans,  184,  3. 

Curules,  110,  9.  197,  4. 

Curuli,  193,  1. 

Cutis,  5,  4. 

Cypriani,  48,  4. 

Cyro,  102,  11. 

D 

Da,  226,  1.  226,  2  bis. 

Dabas,  248,  14. 

Dabat,  140,  3.  197,  3.  252,  7. 

Dabimus,  108,  3. 

Dabo,  231,  3. 

Daemonum,  295,  3* 

Damna,  76,  1. 

Damnamur,  57,  3. 

Damnatio,  50,  8. 

Danti,  212,  5. 

Dapes,  183,  4.  214,  6. 

Dare,  174,  4.  219,  26.  397,  4. 

Das,  221,  1. 

Dat,  238,  8. 

Datas,  182,  2. 

Datur,  164,  4. 

De,  14,  10.  43,  5.  52,  6,  aliisque  lo- 
cis  82. 

Dea,  275,  4. 

Dea3,  252,  5.  253,  5. 

Debeant,  298,  18. 

Debeantur,  287,  10. 

Debeat,  219,  32. 

Debeatur,  83,  16. 

Debentur,  133,  16. 

Debet,  305,  16.  349,  17.  352,  18. 

Debita  adjcct.  68,  8. 

Debitum,  313,  1. 

Deblateravi,  71,  1. 

Debui,  48,  5. 

Debuisset,  94,  10. 

Decederent,  50,  4. 

Deccm,  158,  7- 

Decernant,  299,  6. 


Decernas,  292,  3. 
Drrcrnis,  205,   20. 

Decernit,  305,  6.  326,  23. 
Decerno,  313,  L2. 

Decerpit,  271,  13. 
Decesserit,  120,  5. 
Decet,  305,  17. 
Decidet,  271,  12. 
Decipiat,  22S,  6. 
Declinautes,  305,  4. 
Declivem,  22,  3. 
Declivia,  316,  7. 
Decora  adject.,  164,  3. 
Decorato,  193,  4. 
Decoris  substant.,  153,  3.  195,  4. 
Decrescit,  349,  21. 
Decretis,  52,  6. 
Decreto,  52,  8. 
Decrevisset,  50,  2. 
Decursis,  258,  8. 

Decus,    114,  4.    118,   8.    120,  4.  271, 
13. 
Dedecus,  193,  2. 
Dederint,  146,  2. 
Dederit,  123,  5.  151,  1. 
Dedi,  272,  6. 
Dedisti,  95,  8.  111,2. 
Dedit,  21,  1.  38,  1.   207,  1,  aliisque 
Locis  4. 

Deditac,  329,  8. 
Deducant,  222,  4. 
Deduci,280,  16. 
Deducis,  246,  28. 
Deduxi,  30,  3. 
Deesse,  271,  3.  22,  15. 
Deest,  230,  18. 
Defectum,  349,  13. 
Defectus,  53,  13. 
Defeuderim,  55,  4. 
Defeudunt,  59,  3. 
DefeDsione,  50,  3.  61,  11. 
Defeusor,  238,  14. 
Defensorum,  283,  19.  283,  24. 
Defensum,  102,  12. 
Deferantur,  146,  6. 
Deferatur,  298,  3.  304,  5. 
Deferente,  2S2,  8. 

Deferentibus,  49,  1.  50,  6. 

Deferret,  52,  1. 

Deficiant,  219,  1. 

Deficiente,  264,  11. 

Deftcientis,  350,  14. 

Deficit,  207,  14.  272,  23.  349,  20. 

Deficiunt,  266,  3. 

Detigere,  226,  3. 

Definiat,  313,  11. 

Defiuire,  314,  12. 

Definisti,  228,  4. 

Definit,  337,  15. 

Definita,  345.  13. 

Definitum,  158,  8. 

Definivimus,  268,  3.  313,  20. 

Definivit,  313,  23. 

Defixerat,  170,  2. 

Defixi,  30,  3. 

Defixo,  14,  7.  176,  1. 

Deflectat,  296,  19. 

Deflecte,  219,  13. 

Defiectere,  352,  3. 

Deflectuntur,  267,  5. 

Detlet,  103,  2.  121,  3.  252,  9. 

Deflexeris,  282,  9. 

Defluus,  89,  4.  302.  5.  316,  8. 

Defossi,  314,  3. 

Defuerit,  199,  2. 

Defuisse,  264,  14. 

Defunctum,  191,  3.  281,  14. 

Degas,  212,  9. 

Degener,  121,  1.  208,6. 

Degenerent,  205,  16. 

Degentis,  125,  3. 

Degentium,  348,  5. 

Degunt,  297,  2. 

Degustare,  93,  6. 

Degustata,  171,  3. 

Dehinc,  175,  3.  199,  11.  245,  3. 

Dei,  229,  18.  232,    21.  248,  14,  aliis- 
que  locis  3. 

Dejecerint,  321,  2. 


1383 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1384 


Dejeci,  45,  6. 

Dejecit,  14,  4.  94,1.  272,21. 

Dejectum,  14,  10. 

Deinceps,  14,  7.  33,  4.  217,  2. 

Demde,  102,  12. 

Delapsa,  31,  3. 

Delalio,  50,  7. 

Delationem,  49,  2. 

DelatioDum,  61,  8. 

Delatorem,  52,  1. 

Delatoris,  48,  4.  25,  4.  193,  5. 

Delatorum,  53,  6.  75,  4. 

Delatum,  55,  2. 

Delectant,  247.  15.  292,  14. 

Delectautur,  268,  18. 

Delectat,  110,  5.  124,  2.  133,  8.  157, 
20. 

Delectationis,  178,  12. 

Delectet,  179,  18. 

Delector,  313,  6. 

Delectus,  109,  6. 

Delegeras,  43,  4. 

Deleri,  110,  7. 

Delevit,  158,  2. 

Delibare,  292,  13. 

Delicatissimus,  122,  4. 

Delicias,  111,  3.  120,  6. 

Deliciis,  305,  22. 

Delictis,  122,  1. 

Deligeudo,  180,  7. 

Demersi,  216,  4. 

Demersit,  316,  3. 

Demerso,  238,  10. 

Demonstra,  171,  9. 

Demoustraudum,  228,  2.  335,  17. 

Deinonstrare,  325,  12. 

Demonstrat,  166,  1.  229,  5.  267,  19. 

Demonstrationibus,  126,  1.  156,  5. 

Demonstratis,  231,  1. 

Demonstratum,  236,  15.  265,  4.  296, 
17. 

Demonstratur,  264,  4. 

Demoustravimus,  219,  9. 

Demoustrem,  200,  2. 

Demonstret,  280,  8. 

Demulcet,  111,  3. 

Demum,  281,  24.  334,  7. 

Denique,  157,  13. 

Dente,  182,  9.  276,  5.  286,2. 

Deo,  53,  14.  58,  6.  83,  2,  aliisque 
locis,  16. 

Deos,  231,  6.  272,  8.  272,9. 

Depellant,  188,  14.  192,  3. 

Depellat,  83,  5. 

Depellere,  219,  3. 

Depellit,  149,  13. 

Deplorasti,  83,  7. 

Deponere.  201,  3. 

Depositor,  314,  7. 

Deposituros,  283,  22. 

Deposuit,  247,  18. 

Deprecabamur,  249,  2. 

Deprecandi,  328,  2.  328,  5. 

Deprecetur,  328,  3. 

Deprehendatur,  388,  4. 

Deprebeudisti,  94,  6.  217,  6. 

Deprehenditur,  187,  7. 

Deprimit,  238,  20. 

Depugnant,  297,  4. 

Depulit,  242,  6. 

Depulsa,  258,  11. 

Depulsione,  72,  7. 

Depulsor,  297,  14. 

Depulsus,  49,  2. 

Derelinquit,  267,  15.  298,  25. 

Descendens,  314, 15. 

Desceudere,  102,  9. 

Desceudit,  267,  17.  351,  30. 

Descendunt,  131,  1. 

Descrihas,  239,  22. 

Describeres,  43,  7. 

Deseras,  112,  5. 

Deserat,  60,  8.  208,  8. 

Desererem,  32,  2. 

Desercrentur,  266,  13. 

Deserit,  80,  6.  93,  9.  191,  2.  218,  30. 

Deserta,  273,  9. 

Deserti,  266,  23.  279,  14. 

Desertos,  264,  4. 


Deserunt,  267,  5. 

Desiderabas,  187,  14. 

Desideraut,  178,  5.  180,  2.  238,  10, 
aliisque  locis  2. 

Desiderarc,  176,  5. 

Desiderari,  178,  16.  265,  5. 

Desideras,  52,  1.  212,  7. 

Desiderat,  178,  19.  197,  15.  218,  31, 
aliisque  locis  3. 

Desideratis  verbum,  135,  1. 

Desideratur,  232,  15.  240.  2. 

Desiderent,  239,  13.  268,  16.  268, 
17. 

Desideres,  103,  8. 

Desideret,  237,  15. 

Desideretur,  219,  25.  239,  22. 

Desiderio,  92,  2.  119,  4. 

Desidero,  231,  23.  246,  2.  265,  21. 
287,  13. 

Desidit,  340,  21. 

Desierint,  108,  7. 

Desierit,  74,  2.  136,  10.  272,  2.  273, 
9. 

Designare,  172,  1. 

Designarem,  9,  2. 

Designat,  335,  76. 

Desinant,  272,  23. 

Desinat,  349,  4. 

Desiue,  166,  11. 

Desinet,  297,  26. 

Desinit,  74,  3.  132,  5.  174,  4,  aliis- 
que  locis  4. 

Desinite,  212,  14. 

Desinunt,  195,  7.  267,  6.  351,  21. 

Desipis,  347,  8. 

Desistam,  52,  4. 

Desisti,  85,  6. 

Desistis,  137,  12.  222,  9. 

Desistit,  96,  2.  194,  12.  210,  3.  272, 
23. 

Desistunt,  267,  7. 

Desit,  264,  11.  265,  25.  336,  8. 

Desolatum,  109,  5. 

Despectiores,  194,  5. 

Despiciens,  350,  28. 

Despicit,  218,  32.  260,  1.  347,  7. 

Despiciunt,  298,  7, 

Destinatum,  187,  2. 

Destiterit,  237,  4. 

Destituit,  86,  9. 

Destituta,  239,  24. 

Destitutus,  343,  10. 

Destruitur,  279,  18. 

Desuper,  27,  3.  36,  6.  337,  8.  352, 
20. 

Det,  254,  8. 

Detegas,  42,  3. 

Detegat,  290,  4. 

Detegit,  165,  3. 

Deterat,  172,  9. 

Deteriora,  282,  10. 

Deteriorem,  297,  28. 

Deterrent,  298,  16. 

Detexit,  166,  9. 

Detinetur,  273,  8. 

Detorqueri,  323,  1. 

Detrahat,  269,  7. 

Detraberent,  13,  2. 

Detrahunt,  122,  7.  277,  16. 

Detraxiuius,  100,  4. 

Detraxit,  35,  2.  46,  3. 

Detrectantium,  247,  6. 

Detrudat,  272,  28. 

Detruditis,  136,  5. 

Detrusisti,  282,  10. 

Detulere,  57,  4. 

Detulisse,  44,  10. 

Deum,  83,  4.  84,  9.  208,  5,  aliisque 
locis  18. 

Deus,  44,  9.  54,  2.  80,  2,  aliisque 
locis  20. 

Devenerit,  194,  9. 

Devia?,  212,  1. 

Deviis,  241,  2.  313,  4. 

Devios,  166,  6.  214,  1. 

Devitare,  259,  15. 

Devitat,  237,  19. 

Devius,  177,  3. 

Devorassent,  48,  2. 


Dextera,  12,  1. 

Dexira.  184,  3. 

Dextra,  97,  1. 

Dic,  84,  1.  84,6. 

Dicam,  119,  5,  246,28.  280,  11. 

Dicamus,  267,9.  350,  7. 

Dicantur,  210,  2.  352,  16. 

Dicas,  351,  3. 

Dicatur,  326,  7. 

Dicebas,  170,  6.  239,  28.  248,  11. 
248,  15. 

Dicendi,  108,  3. 

Dicentes,  344,  2. 

Dicere,  53,  5.  165,  4.  179,  17,  aliis- 
que  locis  2. 

Diceremur,  56,  5. 

Dicerent,  283,  23. 

Diceretur,  53,  9. 

Dices,  262,  7. 

Dici,  219,  12.  279,  1.  281,  26.  297, 
7. 

Dicimur,  51,  1. 

Dicis,  171,  5.  318,  1. 

Dicitur,  159,  1.  228,  8.  350,  15. 

Dictant,  2,  3. 

Dictantes,  12,  3. 

Dictat,  168,  25. 

Dictum,  210,  4. 

Dicturam,  246,  26. 

Dicturum,  54,  6.  336,  1. 

Didiceram,  44,  7. 

Didiceris,  249,  9. 

Didicisti,  103,  5.  157,2.  272,  21. 

Die,  50,  6. 

Diebus,  89,  6. 

Diem,  27,  5.  50,  4.  168,  3,  aliisque 
locis  2. 

Dies,  83,  5.  10,  22.  112,  4,  aliisque 
locis  5. 

Differas,  292,  14. 

Differentibus,  343.  9. 

Differre,  218,  14.  288,  4. 

Differt,  273,  7. 

Difficiliori,  324,  1. 

Difficilis,  280,  5. 

Difficultas,  305,  19. 

Difficultate,  157,  11. 

Diffluere,  178,  4,295,  18.  305,  21. 

Diffundi,  295,  17. 

Diffundunt,  238,  11. 

Diffusa,  162,  7. 

Digerit,  294,  4. 

Digesta,  294,  6. 

Digna,  350,  5.  350,  20. 

Diguam,  205,  8. 

Dignissima,  312,  3. 

Diguissime,  230,  1. 

Dignissimum,  137,  8.  177,  5.  179,  10, 
aliisque  locis  2. 

Dignitas,  149,  16.  150,  1.  193,  10. 
194,  5. 

Diguitate,  146,  8.  256,  1. 

Dignitatem,  57,  4.  136,  4. 

Dignitates,  110,  4.  180,  2.  192,  1, 
aliisque  locis  4. 

Diguitatibus,  61,  5.  145,  1.  116,  8, 
aliisque  locis  6. 

Dignitatis,  57,  5.  145,  2.  194,  2. 

Dignitatum,  101,  1. 

Dignius,  230,  23. 

Dignius,  149,  6. 

Dignos,  149,  16.  193,  6.  283,  29. 
297,  5. 

Diguoscere,  14,  6. 

Dignoscit,  297,  11.  319,  3.  350,  13. 
350,  25. 

Digniim,  157,  19.  193,  9.  216,  5. 
aliisque  locis  2. 

Diis.  297,  21. 

Diiudicat,  337,  8. 

DHabatur.  249,  3. 

Dilabitur.  228.  14. 

Dilabuntur.  320,  7. 

Dilatare.  157,  17. 

Dilige,  286,  8, 

Diligenter,  334,  4. 

Diligentia,  238,  14. 

Diluvium,  146,  2. 

Diminutis,  228,  12. 


1383 


INDEX  YOCAI.Tl.ollUM. 


1386 


Dimissos,  281,  23. 
Dimotis,  87,  6. 
Dira,  277,  17. 
Dirigebas,  54,  7. 
DirigenB,  2%,  16.  299,  18. 
Diripiendas,  36,  5. 
Diseedeus,  100,  10. 
Disceilit,  295,  16.  295,  18. 
Discedunt,  loi.  12. 
Disceres,  281,  21. 
Discernat,  31;),  3. 
Disceruendo,  343,  7. 
Disceruere,  297,  6. 
Discernitis,  350,  27. 
Discerpentibus,  299,  5. 
Discesseris,  93,  5. 
Discesserit,  94,   13.  299,  13. 
Discessi,  103,  ti. 
Disciderunt,  33,  7. 
Disciplinis,  G0,  2. 
Discit,  244,  2. 
Discorclnnt,  157,  18. 
Discordia,  330,  4. 
Discordise,  45,  1. 
Discordias,  48,  5. 
Discors,  246,  8.301,  15,  329,1. 
Discrepant,  230,  16.  236,  14. 
Discrepare,  218,  22.  317,  4. 
Discreparent,  231,  25.  230,  8. 
Discretionein,  231,  23. 
Discretionis,  10,  4. 
DisiTiruinis,  61,  9. 
Discussa,  2G,  1. 
Disjice,  22G,  4. 
Disjunetum,  328,  12. 
Dispensans,  352,  22. 
Dispensari,  298,  19. 
Dispensatio,  297,  28. 
Dispertit,  218,  23. 
Displieere,  35,  6. 
Disponat,  296,  16. 
Disponentem,  299,  21. 
Disponentis,  247,  3. 
Disponeret,  246.  12. 
Dispouit,    246,  21.  246,   23.247,  13, 
aliisque  locis,  6. 
Disposite,  29S,  II. 
Dispositio,  294,  1. 
Dispositione,  352,  7. 
Dispositionis,  288,  7. 
Dispositissima,  257,  14. 
Dispositos,  246,  10. 
Disposuit,  294,  13.  295,  7. 
Disputahas,  248,  17. 
Disputationis,  313,  7. 

Dissentiant,  299,  5. 
Dissentire.  232,  19. 

Dissepta,  303.  4. 
Disseptum,  328,  12. 
Disseram,  1-45,  1.  200,  1. 

Disserebas,  43,  6,  248,  12. 

Disserere,  281,  17. 

Disseris,  3l5,  3, 

Disserui,  205,  5. 

Disseruit,  293,  1. 

Dissideaut,  272  12. 

Dissident,  286,  3. 

Dissidentes,  180,  6. 

Dissiliet,  248,  1. 

Dissimile,  297,  8. 

Dissimiles,  299,10. 

Dissiuiillimi,  35,  3. 

Dissimulare,  352,  26. 

Dissociautur,  316,  2. 

Dissociaret,  24,  8. 

Dissolvantur,  238,  24. 

Dissolvat,  112,  3. 

Dissolvere,  325,  4. 

Dissolvi,  213,  5.  237,  4. 

Dissolvitur,  237,  7. 

Dissolutis,  30,  1. 

Dissonae,  61,  1. 

Dissonare,  336,  7. 

Distaut,  286,  3. 

Distantes,  157,  10. 

Distenditur,  157,  4. 

Distinctione,  133,  6. 

Distingueris,  133,  12. 

Distraetus,  212,  8. 

Patrol.  LXIII. 


Distrabunt,  70,  5. 

Distraxerint,  237,  10. 

Distribuit,  29S,  4.  331,  2. 

Distributa,  294,  i. 

DistributeB,  237,  9. 

Ditetis,  214,  0. 

Diu,  200,  5.  334,  3. 

Divelleret,  210,  8. 

Diversn,    218,   21.    230,    3,    230,   15, 
aliisque  locis  7. 

Diversam,  229,    19. 

Diversarum,  157,  17. 

Diversis,  180,  4,  216,  0.   205,  2.  343, 
9. 

Diversitns,  216,  8. 

Diversitnte,  157,  1 1 . 

Diverso,  170,  3.  177,  I. 

Diversum,   76,    5.   230,    5.  230,    4, 
aliisque  locis  4. 

Diversus,  237,  2. 

Dives,   107,  1.  190,  1. 

Dividentihus,  239,   1. 

Dividis,  66,  4. 

Dividit,  310,  17. 

Diviua,  2:i7,  2.  293,  9.  295,  6,   aliis- 
que  locis  5. 

Diviua,    292,    10.  296,  11.  297,    19, 
352    7. 

Diviure,  83,  6.  86,   11.  248,  9,    aliis- 
quc  locis   13. 

Diviuam,  273,    9.    325,     7.    345,    2, 
aliisque  locis  4. 

Divinarum,  43,  5. 

Divinntioneni,  334,  2. 

Diviui,    299,    16.    343,    14.  350,  20. 
351,  7. 

Divinis,  295.  1.  320,  4. 

Divinilas,  230,  22.  231,  4. 

Diviuitatem,  231,  6. 

Divinitati,  295,  11. 

Divinitatis,  231,  4. 

Divinitus,  118,  5. 

Diviuo,  350,  17. 

Diviuum,    135,    9.  219,  32.  297,    25. 
351,19. 

Diviuus,  350,  28,  352,  9. 

Divisn,  340,  18. 

Divites,  188,  12. 

Divitue,   131,   5.  132,  8.  137,  6.  150, 
1. 

Divitiarum,  163,  12. 

Divitins,    132,    10,    134,  11.  178,    5, 
aliisque  iocis  2. 

Divitiis,     134,    12.    177,    4.     187,     8, 
aliisque  locis  2. 

Diuturnior,  280,  1.  281,  21. 

Diuturnitas,  239,  9. 

Diuturnitnte,  158,  G. 

Diuturnitatem,  158,  10. 

Dixerat,  312,  1. 

Dixerim,  61,  2. 

Dixeris,  267,  11.  273,  1. 

Dixi,  314,  11. 

Dixiinus,    177,    1.    195,    4.  229,    15. 
aliisque  locis  2. 

.Dixisti,  75,2.  257,  4.  312,  4. 

Dixit,  25,  4.  219,  8. 

Doceat,  242,  2. 

Doctrina,  243,  3. 

Docui,  247,  2. 

Docuisti,  304,  7. 

Documenta,  52,  1. 

Doleas,  134,  8. 

Dolor,  5,2.  76,  2.  76,  5.  90,  3. 

Dolore,71,  1.  92,  5. 119,  4.  283,  9. 

Dolorem,257,  3. 

Dolores,  12,  5.  209,  3. 

Doloribus,  126,  6.  179,  17. 

Doloris,  109,  2. 

Doluisti,  75,7.  86,  3. 
Domesticis,  218,  19. 
Domet,  202,  2. 
Domiua;,  95,  8. 
Domiuain,  95,  3.  101,  11. 
Domiuatnin,  155,  2. 
Domiuis,  270,   10. 
Domino,  13  4,  4. 
Dominos,  253,  1.  269,  10. 
Dominum,  251,  13.  309,7. 


Dominus,  262,  l.  302,  12. 

Doniitor,  182,  10. 

Domo,  llo,  s.  257,  14. 

Domos,  252,  2.  200,  6. 

Domuit,  ;;os,7. 

Domuin,  129,5.  179,  5.258,  9. 

Domus,  59,  l.  162,  s. 

Domus,  45,  5.  134,  l. 

Donanomen,  131,  3.  254,  5. 

Douainus,  254,  3. 

Donat,  234,  5.  311,  4. 

Donati,  281,  8. 

Donec,  200,  6. 

Dorsa,  201,  8. 

Dotes,  119,  2. 

Draconi, 309,  3. 

Dtue,  351,  9. 

Dubio  procul,  351,  30. 

Dubitabilis,  208,  15. 

Dubitnbis,  204,  17. 

Dubitandum,  210,  3.  246,  1. 

Dubitnre,   239,  14.  264,  15.  272,    II. 

Dubitnri,    120,    3.    188,  8.     218,    5, 
aliisque  locis  3. 

Dubitns,  205,  24.  283,  6. 

Dubitat,    119,    9.    125,    9.     149,    8, 
aliisque  locis  2. 

Dubitatio,298,  12. 

Dubitalione,  292,  6. 

Dubitatur,  336,  5. 

Dubitaverit,  248,  2, 

Dubites,  288,8. 

Dubitet,  229,  4. 

Dubito,  238,  2.  264,  1. 

Dubium,  149,4.  212,  1.  232,  2.   263, 
13. 

Ducatur,  327,  17. 

Duce,  36,  2. 

Ducem,  276,  12. 

Ducendam,  335,  22. 

Ducere,  171,  5.  254,  15. 

Duces  verbum,  130,  1. 

Duci  verbum,  283,  18.  349,  14. 

Ducimus,  239,  5. 

Ducis  ntimen,  275,  1. 

Ducis  verbum,  221,  5. 

Ducit,    186,    4.    266,    11.    294,    11. 
aliisque  locis  2. 

Ducitur,  298,4. 

Ductu,  258,  11. 

Dudum,  89,  4.  98,  1.  239,    16,  aliis- 
que  locis  5. 

Dulcedinem,  299,  24. 

Dulcedinis,  93,  8.  108,  5. 

Dulcedo,  123,7. 

Dulces,  14,  2. 

Dulcescnin,  171,  4. 

Dulci,  183,  4.  183,10.252,10. 

Dulcia,  297,  9. 

Dulcibus,  6,  1.  12,  6. 

Dulcior,  174,  1. 

Dum,  7,  3.  9,  1.  61,  3.  92,  5,    aliis- 
que  locis  23. 

Duo,  230,  15.  264,  9.  265,  16. 

Duobus,  330,  1. 

Duorum,  111, 1. 

Duos,  110,  7.  223,  3. 

Dura,  98,  4.  238,  23.  288,  3. 

Duram,  291,  1. 

Durare,  303,  7. 

Durat,  239,  9. 

Duri,  308,  6. 

Duris,  298,  5. 

Durum,  280,  7. 

Dux,  36,  4.  227,  1. 
Duxerit.  108,  5. 

E 

E,  210,  4.340,2. 

E  coutrario,  325,  6. 

E  converso,  325,  16. 

Ea  nomin.  sing.,  81,  12.  92,  2. 159, 
G,  aliisque  locis  9. 

Ea  nomin.  plur.,  213,  7.  230,  19.238, 
17,  aliisque  locis7. 

Ea  aecus.  plur.,  60,  6.  75,  5.  134, 
12,  aliisque  locis  19. 

Ea,  33,  7.  92,  7.  102,  9,  aliisquelo- 
cis  8. 

44 


1387 


INDICES  AD  LIRROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1388 


Eadem,  94,  10.  94,  17.  132,  G,  aliis- 
que  locis  16. 
Eadem  ablat.,  11,  2. 
Eam,    30,  3.  74,  2.  86,  10,    aliisque 
locis  12. 

Eamdem,   11,   8.    146,    5.    232,   18, 
336,  17. 

Earum,  44,  3.  132,  1.  238.  4.  336,  6. 

Eas,    44,  2.  189,  2.  192,  4,   aliisque 
locis  3. 

Eat,  173,  4. 

Ebore,  74,  4. 

Ebrius,  179,  5. 

Ecce,  2,  3. 

Echinis,  215,  8. 

Edat,  174,  2. 

Edisseras,  292,  3. 

Edit,  208,  2. 

Edita,  105,  3.  275,  5. 

Edixit.  50,  4. 

Educatus,  24,  2. 

Educavi,  101,  6. 

Effecerat,  52,  6. 

Effecissc,  53,  12.  264,  16. 

Effecit,  201,  1. 

Effectibus,  149,  13. 

Effectu,  149,  19. 

Effectum,  232,  14.  294,  10.   299,  12. 

Effectus,    237,   2.  264,  10.    266,    17, 
aliisque  locis  2. 

Effeta,  228, 14. 

Effeto,  5,  4.  22,  1. 

Efficacem,  280,  9.  335,  1. 

Efficacior,  201,  6. 

Efficax,  198,  5.  320,  5. 

Efficere,    148,    11,    187,   6.    198,    1. 
264,  2. 

Efficiendum,  61,  10. 

Efficiens.  341,  2. 

Efficientia,  246,  11.  267,  18. 

Efficientiam,  236,  10. 

Efficit,  126,  8.  149,  16.  150,  4,  aliig- 
que  locis  3. 

Effingere,  349,  19. 

Efflagito,  170,  7. 

Effugere,  352,  5. 

Effundendo,  132,  2. 

Effuso,  152,  3. 

Egeat,  218,    2.  218,  15.  219,  2.  246, 
19. 

Egebit,  188,  6. 

Egens,  179,  8. 

Egentem,  107,  2. 

Egere,  217,  10.  218,  11. 

Egeret,  188,  7. 

Eget,  43,  1.  187,  14.  187,  15  6«. 

Egimus,  281,  17. 

Ego,  14,  5.  43,  1.  45,  5,aliisque  lo- 
cis  24. 

Egrediarc,  248,  9. 

Egrediaris,  248,  8. 

Eheu,  7,  1.  214,  1. 

Ei,  73,  3.  83,  2.  95,  3,  aliisque  locis 
4. 

Eidcm,  280,  23.319,  1. 

Eis,  123,  2.    131,  3.  146,  7,    aliisque 
locis  10. 

Eisdem,   50,  6.   110,  9.   136,  7.  298, 
14. 

Ejus,  12,    1.    12,    5.25,4,    aliisque 
locis  12. 

Ejusdem,  44,  4.  271,  4. 

Elabi,  281,  9. 

Elaborant,  177,  5. 

Elaborat,  238,  9. 

Eleaticis,  14,  1. 

Elegi  nomrn.  3,  1. 

Elegisti,  !).';,  4. 

Elcmenta,   2:22,    2.    296,  5.  301,    17. 

Elementum,  11.7. 

Elephantos,  212,  12. 

Elicit,  299,  12. 

Eligend.se,  200,  4. 

Eliminat.  299.  21. 

Elinguem,  24,  6. 

Elucet,  119,  6. 

Eludere.  92,4. 

Elusus,  78,  3. 

Emarcescere,  305,  22. 


Emendant.  298.  16. 
Emere«,  118.  9. 
Emerunt,  298,  9. 
Emetiendum.  313,  4. 
Emicat,  2S.  1. 
Emiuent,  266,  18. 
Eminet.  43.  2. 
Etuinus,  336.  1S. 

Emisses,  166,  11. 

Emissus,  27.  4. 

Emtam,  254,  4. 

En,  324,  1. 

Enatabimus,  120,  4. 

Enatet,  347,  1. 

Enervatius,  267,  2. 

Enim,  5,  1.  12,  6.  33,  6,  aliisque  lo- 
cis  117. 

Ense,  286.  2. 

Eo  nomen,  13,  2.  36.  7.  136,  5,  aliis- 
que  locis  18. 

Eo  advcrbiam  loci,  186,  3.  212,  2. 

Eo  loci,  314,  7. 

Eo  quo  magis,  194,  3. 

Eo  ipso  quod.  272.  7. 

Eo  usque.  92,  4. 

Eo,  pro  ideo.  137,  7.  165,  5. 

Eodem,  33.  2.  50,  6.  1S7,  1,  351,  16. 

Eorum,  33,  10.  193,  3.  198,  2,  alii~- 
que  locis  16. 

Eos,  135,  4.  193,  10.  194,  1,  aliisque 
locis  10. 

Eosdem,    102,    2.  267,  9.    267,   10. 
268,  8. 

Epicureum,  33,  4. 

Epicurus.  179,  1. 

Equitaudi.  232,  14. 

Equitarc,  232,  13. 

Equos,  174.  6.  285.  4. 

Erant,  11. 1. 

Erat,  8,  2.  32.  3.  43,  6.  aliisque  locis 
5. 

Erectse,  266,  8. 

Ereptae.  188,  5. 

Ereptor,  273,  1. 

Erga,  94,  3. 

Ergo,  164.  5.270.  7. 

Erigamur,  345,  10. 

Eripi,  125,  4. 

Eripiat.  188,  4. 

Eripies,  212.  5. 

Erit,  157,  21.   229,  6.   251.    1,  aliis- 
que  locis  7. 

Errare,  179,  6. 

Erras,  94,  3. 

Error,   56,  3.  124,  3.  137,  1,  aliisque 
locis  6. 

Errore,  33,  10.  36,  2.  327,  7. 

Erroris,  242,  4.336,  12. 

Erubescant,  204.  5. 

Eructantibus,  146,  2. 

Es,  24,  1.  42,  1.  72,  3,  aliisquc  locis 
7. 

Escas,  1S2,  3.  183,8.  239,  5. 

Essc,    33,    9.    44,   5.  48,  5,  aliisque 
locis  324. 

Essem,  4S,  6. 

Essent,  131,  3. 

Esset,  11,7.  14,  6.  14,  7,  aliisque  lo- 
cis  15. 

Est,  9,  3.  14,  11.  23,  1,   aliisquc   lo- 
cis  402. 

Esurire,  188,  12. 

Et,  3,  1.  5,  2.  5,  4,  aliisque  locisl93. 

Et  initio  periodi,  132,  7.  136,  1.  231, 
8,  aliisque  locis  9. 

Llenim,    158,    6.   158,    10.    165,    5, 
aliisque  locis  17. 

Etiam,    10,  7.  53,  3.  54,  4,  aliisquc 
locis  67. 

Etiamsi,  325,  13.  326,  2.  335,  11. 

Etsi,  112,  3.  179,  4.  257,  3,  aliisque 
locis  2. 

Eum,  14,    2.  171,  2.  193,  8,  aliisque 
locis  8. 

Eumdem,  295,  12. 

Eundo,  350,  4. 

Euptarates,  316,  1. 

Euri,  128,  2. 

Euridicen,  251,  114. 


Euripi,  97,  2. 

Euripidis,  210,  7. 

Eurus.  275,  3. 

Evacuabo,  352,  1. 

Evandri,  310,  5. 

Evaseras,  24.  2. 

Eveniant,    335.  25.  351,  23.  351,  _ 

Eveniat,  297,  26. 

Eveniendi,  325,  14.  335,  15. 

Evenire,  324,  5.  326,  4.  326,  2,aliis- 
que  locis  4. 

Evenircnt.    335,  25. 

Evenit,  272,  28.  306,  12. 
Eveniunt,  326.  3.  335,  10. 
Eventum,    60,    6.    313,    9.    314,  14. 
aliisque  locis  3. 

Eventura,  326,    8.  326,  21.   335.    24. 
aliisque  locis  3. 

Eventurum,   325,  5.    326.    15,    351. 
3. 

Eventus,   55,     7.     326,    6.    326,    11 
aliisque  locis  5. 
Evici,  74,  4. 
Evidentius,  267,  19. 
Evitari,  326.  12. 
Evolet,  222.  4. 
Evolvere,  292,  2. 

Ex,  S7,  1.  87,  4.  94,  14,  aliisqne  lo- 
cis  66. 
Exacerbare,  298,  21. 
Exacerbasse,  48,  5. 
Exarcerbes,  95.  1. 
Exaequatis,  145,  2. 
Exsequetur,  273,  3. 
Exsestuantis,  97,  _. 
Exaggerat,  288,  2. 
E.xarescere,  238,  4. 
Exarmaveris,  40.  4. 
Excedere,  344, 11. 
Excedunt,  29.",,  11. 
Excellat,  136,  9. 
Excellentiam.  58,  5.  133,7. 
Excellenter,  298,  1. 
Excellentioribus,  2S2,  8. 
Excellentis,  136,  2. 
Excellentissimum,  179,  15. 
Excelsa,279,  18.  352,  25. 
Excelso,  350,  16. 
Exceperit,  55,  7. 
Excepi.  45.  4. 
Exceptas,  2S9,  4. 
Excessit,  14,  5. 
Excipiat,  106,  3. 
Excitans,  341 ,  5. 
Excitantis,  38,  5. 
Excitaro.  2S3.  15.  2S5,  1. 
Excitat,  234.  10. 
Excitatur.  243.  3, 
Excitaveris,  264,  2. 
Excitet,  343,  4. 
E.xcitus,  341.  10. 
Exelamare,  61,  12. 
Exclamat,  204,  2. 

Excogitari,   20 i,  4.  229,  3.  239,  23. 
aliisque  locis  2. 
Exegimus,  249.  2. 
Exemplar,  43,  8. 
Exempli,  2S0,  19.  311,  2. 
Exemplo,  221,  5.  336.  17. 
Exemplorum,  198.  :). 
Exemplum,  2S0,  16.  298,  10. 
Exemtam,  159,  9. 
Exercendi,  304,  4. 

Exercere,    102,  1.    147.    S.    268,   17. 
Exerecri.  2SI.  16. 

Exercet,  1S,  5.  176,  3.  273,  2.  305, 
2.  300.  _'. 
Exercetur.  295,  2. 
Exercitatione,  166,  5.  29S.  6. 
Exeivitii,  299,  2. 
Exeroitus.  36,   1. 
Exercuit,  314.  10. 
Exeris,  347.  9. 
Eshausti,  261,  6.  292.  5. 
Exhorreat,  122.  3. 
Exhortatio,  .">12.  2. 
Exigeretur,  17.  4. 
Exigua,  2! 2.  11. 
Exiguee,  157,  1. 


1389 


INDEX  VOCAIU  I.OIIUM. 


i:joo 


257 


5.  338 
151,  3. 


1. 


L49,    7. 

13, 


228,  13.  337,  20. 
9. 
10. 


Exigui,  330,  I. 

Exiguis,  137,  8. 

Exiiis,  L56,  4. 

Existat,  22S,  6. 

Existendi,  335,  31. 

Existeudo,  351,  2:i. 

Existerfl,    22S,   5.   230,    S.    313,    14, 
aliisque  locis  2. 

Existimant,  207,  3.  298,  13. 

Existiiu;ire,  22!),  20. 

Existinmri,  72,    3.    109,   4. 
203.  27. 

Existimas,    80,    0.     111,  S. 
aliisque  locis  ;i. 

Existimat,  320,  I.  335,  :i.  336,  11. 

Existimatio,  00,  5.  60,  s. 

Existiuiatione.  (il,  5.  130,  7. 

Existimatis,  137.  2. 

Existimaverim,  83,  3. 

Existimeut,  279,  13. 

Existimet,  320,   13. 

Existit,  203,   14.  337,  1. 

Existuut,  331,  30. 

Exitii,  53,  1. 

Exitus,  80,  7.  94,  10.  209,  5,  atiisque 
locis  4. 

Exoptandas,  94,  18. 

Exopto,  279,  14. 

Exordiis,  290,  9. 

Exordio,  269,  19. 

Exordium,  219,  35. 

Exorsa,  91,  2.  313, 

Exosa,  119,3.  119, 

Expedienda,  312,  2. 

Expedire,  334,  8. 

Ex[)edita.  334,  4. 

Ex[)ediunt,  313,  S. 

Ex|.ellere,  199,  9. 

Expendero,  334,  8. 

Experimenium,  298,  8. 

Ex[)erior,  312,  4. 

Expertem,  272,  4. 

Expertes,  272,  17. 

Expertuni,  210,  6. 

Expertus,  122,  3.  199,  7. 
Expetenda,  230,  13.  208,  9.  268,  10. 
268,  12.  208,  13. 
Expetend<e.  193.  8. 
Expetendorum,  219,   10.  232,  7.  232, 
11.  266,  20. 
Expeteudutu,  150,  2. 
Expeti,  232,  9. 

Expetibilis,  147,  1. 
Expetitur,  232,  12. 
Explendam,  210.  2. 
Explere,  268,  17. 
Expleri,  188.  17. 
Expletur.  188,  17. 
Expleturas,  190.  2. 
Explicabas,  249,  1. 
Explicare,    163,  5.    210,    1.  292,   2. 
299,  17. 

Explicaret,  246,  11. 

Explieari.  264,  11. 

Explicat,  340,    9. 

Explicata,  294,  6. 

Explicatio,  294,  5. 

Explicatur,  295,  16. 

Explicet,  102.  7.  2S0,  5. 

Exponam,  216.  5. 

Exprimere.  349,  23. 

Exsilii,  31.  2. 

Exsilium,  50,   l.  72,  1.   123,  3. 

Exsortes,  83,  6. 

Exspectare,    14.   8.  279,  16.  209,  24. 

Exspeetas,  42,  3. 

Exspeetatioueui,  111,2. 

Exspectavi.  171.  2. 

Expecto,  210.  30,  232,  3. 

Exspoliatum,  86,  3. 

Exslat,  208,  6. 

Exstet,  150.  6. 

Exstiucli,   153.  3. 

Exstirpare,  84,  13. 

Exatiterit,  228.  12. 

Exstiturum,  351,  2. 

Exsul.  74,2.  287.   i. 

Exsulare.  73,  3. 

Exsulat,  301,  15. 


Exsulem,  72,  I.  S6,  3. 
Exsules,  263,  2. 

Extendisse,  205,  4. 

Extento.  510,  2. 

Exteros,  L94,  15. 

Exteris,  341,  13. 

Externa,  133,  13.  249,  3. 
•    Extern»,  221,  2. 

Externas,  17,  l. 

Externis,   135,  7. 

Externum,  240,  4. 

Extimescas,  40,  3. 

Extimis,  310,  2. 

Extimum,  201,  7. 

Extimus,  205,  15. 

Extra  cum  regimine  337.  n. 

Extra  sine  regim.,   121,  3.  237,  17. 
238,  12.  aliisqne  loeis  5. 

Extrema,    228,    14.   272,    18.  280,  3. 
320,  s. 

Exlrema  ablat.,  14,  8. 

Extremam,  136,  2. 

Exlremo,  11,  4.  76,  3.  153,  6. 

Extrinsecus,   176,  8.  188,  6.  229,  17, 
aliisque  locis  6. 

Extulisset,  10,  6. 

Exuberans,  298,  3. 

Exuberat,  121,  l. 

Exuit,  307,  6. 

Exutus,  Gl,  3. 


Fabricii,  163,  1. 
Eabula,  234,  13. 
Fabulis,  247,  16. 
Fac,  171,  8. 

Facere,  126,  7.  148,  5.  128,  15,  aliis- 
que  locis   11. 
Facereut,  299,  8. 
Faceres,  58,  6. 
F'aceret,  52,  2. 
Faciam,  171,  9. 

Faciaut,  132,  9.  299,  5.  330,  18. 
Facias,  352,  4. 
Faciat,  283,  12. 
Faciatis,  136,  3. 
Facie,  133,  9. 
Faciem,  30,  2. 
Facienda,  294,  12. 
Facienda),  294,  9. 
Faciendum,  219,  32. 
Facieus,  199,  5. 
F"acientein,  45,  4. 
Facientis,  283,  9. 
Facientium,  351,  31. 
Facies  nomen,  43,  3.  74,  4.  276,  3. 

Faciet,  133,  14.  194,  10,  201,  5. 

Facile,  25,  2.  122,  2.  149,  18,  aliis- 
que  locis  5. 

Facili,  139,  2. 

Facinoris,  56,  1. 

Faciuorum,  257,  10.  279,  18. 

Facinus.  61,  10. 

Facis,  225,  4. 

Facit,  71,  6.  91,  14.  94,  18,  aliisque 
locis  12. 

Faciunt,  188,  10.  189,  1.  268,  18, 
aliisque  locis  2. 

Facta.  324,  6. 

Faclae,  53.  9.  148,  2. 

Factum,  55,  6.  75,  6.  93,  4,  aliisque 
locis  3. 

Facturum,  54,  7. 

Factus,  118,  0. 

Facultate,  337,  22. 

Facultatem,  336,  16. 

Facuudiu;,  110,  10. 

Falce,  173,  3. 

Fallacem,  7,  5. 

Fallacium,  87,  6. 

Fallax,  98,  2.  165,  2.  194,  13.  aliis- 
que  locis  2. 

Falli,  241,  2,  321.  5.  324,  9. 

Fallit,  166.  2. 

Fallitur,  326,  22. 

Fallor,  2lo,  16. 

Falsa,  175,  1.  177,  3.  187,  7,  aliisque 
locis  2. 


Falsae,  94,  5.  118,  1.219,  13.219,  16. 
Falsi,  55,   8. 

Falsia,  32,  1.87,4.  119,  18.  204,  3. 
Falsitate,  7.;,  ;i. 

Falsilati,  320,  16. 

Falsitatis,  327,  7. 

Falso  adverb.,  33,  4.  204,  5. 

Falaum,  158,  19.  217,  9.  2S0,  8. 

Fama,  156,  3.  157,  12.  157,  14,  aliia- 
que  locis  4. 

I  ama,   157,  7.   159,  3. 

Fam»,  53,  6.  157,  20.  157,  22. 

Famam,  158,  4. 

Fainem,  188,  14. 

Familiarem,  200,  3. 

Familiares,  33,  9. 

Familiaribus,  200,  1. 

Familiaris,    121,   2.   201,  6.  297,  22. 
298,  21. 

l^amiliaritas,  198,  1. 

Familiaritatem,  92,  5. 

Familiarium,  54,  1. 

Famis,  47,  1. 

Famul»,  101,  11. 

Famulautibus,  295,  1. 

Famulari,  298,  18. 

Famulorum,  134,  3. 

Fas,  32,  3.  36,  8.  52,  8,  aliisque  lo- 
cis  7. 

Fata,  4,  2. 

Fatalis,  294,  8.  293,  4.  295,  11,  aliis- 
quc  locis  3. 

Fateamur,  187,  5,  218,  15.  240,  3. 

Fateare,  188,  3. 

Fatebare,  335,  6. 

Fatebimur,  52,  i. 

Fatebor,  351,  6. 

Fateor,  188,  3.  219,  11.  265,  1,  aliis- 
que.  locis  2. 

Fati,  292,  9.  295,  10.  295,  19,  aliis- 
que  locis  2. 
Fatigat,  270,  5. 
Fatigatum,  299,  24. 
Fatigatus,  313,  4. 
Fatiscant,  303,  4. 
Fatiscere,  328,  12. 
Fato,  294,  12.  295,  8.  295,  19. 
Fatum,  38,  1.  285,  2.  293,  7,  aliisque 
locis  7. 
Faucibus,  48,  2. 
Faveret,  7,  3. 
Favor,  178,  8. 
Favore,  101,  6. 
Febris,  213,  4. 

Fecerit,  93,  7.  132,  7.  149,    15.  185, 
5. 
Fecimus,  100,  3. 
Fecisset,  283,  8. 

Fecit,   50,  8.  98,  4.  133,  15.   148,  5. 
201,  5. 
F^ecundae,  238,  6. 
Fefellit,  84,  5. 

Felicem,   8,  1,  111,  7.   118,  1.  aliis- 
que  locis  6. 
Felices,  86,  5.  187.  5,  280,20. 
Felicia,  103,  3.  258,  5. 
Felicior,  280,  22. 
Feliciores,  280,  13. 
Felicis,  4,  1. 
Felicissimi,  122,  3. 
Felicissimum,  110,  1. 178,  3. 
Felicitas,  60,  7.  123,  7.  198,  2,  aliis- 
que  locis  ;5. 
Felicitate,  298,  5.  298,  18. 
Felicitatem,    94,  12.  119,  3.    124,  3, 
aliisque  locis  4. 

Felicitatis,   94,   5.   109,    5.    110,   4, 
aliisque  locis  12. 

Felix,   6,    1.  99,  2.    121,  3,  aliisque 
locis  7. 
Fera,  286,  4. 
Feraces,  95,  7. 
Feracior,  215,  5. 
Feras  verbum,  347,  10. 
Feratur,  125,  II . 

Fere,  57,  1.  157.  1.  178,  19.  179,  11. 
Fereudum,  13,  22. 
Ferire,  39,  2. 
Ferit.  29,  1.  211,6.  341,8. 


1391 


1XDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOIATiONE  PHILOSQPHLE. 


1392 


Feroces,  202,  2. 

Feros,  40, 1. 

Ferox,  273,  2. 

Ferre,  120,  7.    129,  2.  182,  4,  aliis- 
que  locis  5. 

Fertilis,  21,  1. 

Fertur,97,  2.  309,  6. 

Ferunt,  212.  11.213,  8.  238.6. 

Ferus,  152,  2.  308,  2. 

Fervens,  142,  10. 

Fervenle,  291,  2. 

Ferventes,  115.  1. 

Fervet,  273,  1. 

Fervida,  66,  3.  302,  3. 

Fervor,  251,  11. 

Festinant,  178,  2. 

Festinare,  265,  3. 

Festinat,  210.  3.  299.  19. 

Festinent.  239,  25.  217,  2. 

Festinet,  237,  18. 

Festino,  313,  ! . 

Festive,  158,  17. 

Fetuum,  296,  7. 

Fiant,  298,  12.  335,  32.  350,  17. 

Fiat,  296,  17. 

Fida  manendi,  94,  13. 

Fide,  78,  3.   167,  1,  168,    17.  313,    7. 

Fidelibus,  138,  2. 

Fidelis,  163,  1. 

Fidelium,  166,  28. 

Fidem,  60,  1.  248,  19.  301,  19. 

Fides,  112.  4.  264,  8. 

Fidibus,  181,  6. 

Fidis,  168,  24. 

Fient,  351,  21. 

Fierent,  336,  2.  351,24. 

Fieret,  351,28. 

Fieri,  84,  10.  131.  4.   137,    2,  aliis- 
que  locis  18. 

Fiet,  133.  19. 

Figere,  129,  6.  340,  7. 

Figit.  315,  2. 

Figura,  347,  8. 

Figuram,  336,  22.  336,  23.  337,  10. 

Figuras,  337,  19.  344,  10. 

Figuris,  346,  i. 

Filiae,  122,  1. 

Filicem,  173,  3. 

Filii,  122,  1. 

Filio,  53,  9. 

Filios,  210,  4. 

Filis,  11,  1. 

Fine,  68,  3.  106,  10.   126,  5,  aliisque 
locis  4. 

Finem,   176,  4.  1S6,  2.   187,  3,  aliis- 
que  locis  3. 

Fines,  178,  4. 

Fingat,  230, 3. 

Fingere,  221,  2. 

Fingi,  22S,  12. 

Fingis,  92,  3. 

Fiui,  185,  4. 

Finierat,  170,  1. 

Fiuiret,  280,  3. 

Finiri,  1226,  3.  281,  10. 

Finis,  84,    7.    84,    11.    86,  4.  226,  6. 
240,  1. 

Finiti,  158,  11. 

Fiuitis,  L58,  11. 

Firma  nomen,  205,  9.  325,  2. 

Firma,  147,  10.  258,  6.  335,  20. 

Firma  verbum,  70,  10. 

Firmamentis,  283,  2. 

Firmat,  302,  15. 

Firmior,  299,  25. 

Firmiori,  344,  11. 

Firmioribus,  87,  2. 

Firmis,  304,  8.  305,  2i. 

Firmissime,  228,  16. 

Firmissimis,  236,  1. 

Firmitas,  264,  7. 

Firmitate,  24,  3.  238,  12. 

Firmitati,  296,  l. 

Firmiter,  327,  5.  331,  i. 

Firmitudinem,  212,  13. 

Firmius,  230,  23. 

Firmius,  230,  15. 

Fit,  60,  7.    i  ii;,   7-  L58,    l,  aliisque 
locis  8. 


Fiuut.  231,  4.  231.  0.  236,  15.  aliis- 
que  locis  6. 

Fixa,  295,  11. 

Fixisti,  239,  27. 

Fixit,  309,  2. 

Fixum,  265,  6. 

Fiagellat,  270,  3. 

Fligitiosis,  44,  5. 

-  laiiitiosum,  61,  9. 

Flagrantes,  299,  9. 

Flagrantior,  251,  10. 

Flagrares,  171,  5. 

Flagrat.  33 1,  i. 

Flamina,  19,  2.  290,  7. 

Flammas,  238,  19.  289,  4.  301,  9. 

Flammata,  152,  1. 

Flammis,  64,  4.  102,  12.  113,  4,  aiiis- 
que  locis  3. 

Flatibus,  17,  2.  105,  i.  128.  2. 

Flatu,  114,  1. 

Flatus,  95,  6. 

Flebilibus,  251,  3. 

Flebilis,  2,  2. 

Flectat,  181,  1. 

Flectendis,  335,  28. 

Flectere,  254,  7. 

Flectit,  184,  2.301,  6.  302,  11. 

Flentes,  7,  2. 

Flere,  106,  2.  276,  7. 

Fles,  42,  2. 

Fletibus',  3",  1.  12,  2.  25,  5. 

Fletus,  98,  3. 

Flevisti,  76,  1. 

Flevit,  308,  1. 

Flexa,  18,  5. 

Flexeris,  172,  2. 

Flexerit,  254,  17. 

Flexos,  303,  2. 

Floreute,  2.  1.  257.  8. 

Florere,  287,  6. 

Floribus,  20,  4.  102,  3.  133.  12. 

Florifer,  302,  2. 

Florum,  212,  17. 

Fluetibus,  182,  ."..  114,  6,  128,  3. 
215,3. 

Fluctu,  93,  4.  290,  8. 

Fluctus,  70,  8.  270,  4. 

Fluens,  106,  11. 

Fluente,  190,  1. 

Fluentem,  166,  4. 

Fluitabunt,  239,  25. 

Fluitantes,  61.  7. 

Fluitantis,  221,  3. 

Fluitare,  86,  7.  317,  1. 

Fluituras,  296,  13. 

Flumina,  233,  10. 

Flumine,  316,  5. 

Fluxerit,  349,  9. 

Foderet,  314,  7. 

Fodiens,  314,  3. 

Fodisse,  314,  12. 

Fodit,  144,  1. 

Fcedatam.  29S,  2_ 

Foedatus,  61,  5. 

Fcedera,  70,  5.  329,  1. 

Fcederat,  307,  7 

Fcedere,  70,  10.   168,  21.  301,  1. 

Fcedis,  202,  4.  273,  7. 

Foeditate,  137.  4. 

Fcedum,  205,   i. 

Fcedus,  168,  2.  299,  3. 

Fomeuta,  109,  2.  131,  I. 

Fomentis,  87,  6. 

Fomes,  243,  5. 

Fomitem,  86,  9. 

Fons.  228,  7.  302,  12. 

Fonte,303,  4.  314,  15.316,1         .12. 

Foutem,  226.2.  2  27,  i. 

Fontibus,  252,  6. 

Fore.  44;  2.  248,  13.  281,  21. 

Forenses,  188,   i. 

Forent,  101,  12.  231,  21. 

Foret,  10,  3  !''i,  1 1,  aliisque 

locis  :i. 

Foriusecus,  313,  2. 

Foruffit,    115,  3.   221,    _.  22*.  2.  232. 

Forma,  2::;.  s.  337,  S. 
Fornur.  212.  16. 


Formalitev  337,  12. 

Formam,    178,  20.  217,    1.   219,    12, 
aliisque  locis  10. 

Formaudi,  337,  19. 

Formans,  211,  6. 

Formare,  306,  1. 

Formares,  43,  9. 

Formas,  293,3.  343,  i. 

Formidabilem,  102,  11. 

Formidandas,  94,  17. 

Formidat,  273,  5. 

Formidiuum,  199,  9. 

Formidolosa,  157,  16 

Formis,  294,  4.  341,  15.  347,  1. 

Fors,  96,  2.  517,  2. 

Forsitan,  247,   18.  279,    15.  297,  27. 
298,  19.  298,  23. 

Fortasse,  53,  13. 

Forte,  165,  4.  194,  9.  267,  8.  279,  7. 
352,  2. 

Fortem,  149,  9.305,  17. 

Fortes,  311.  1. 

Fortiter,  247,  12. 

Fortitudinem,  149,  9. 

Fortitudo,  247,  18. 

Fortuita,  83,  3. 

ForLuitce,  118,  3. 

Fortuitam,  120,  3. 

Fortuiti,  314,  S. 

Fortuitis,  83,1.  112.  3.  125,  1.288, 
1.  288,  4. 

Fortuilo,  314,  4. 

Fortuitos,  316,  6. 

Fortuitum,  313,  21. 

Fortuna,  7,  3.  68,  7.  94,  12,  aliisque 
locis  7. 

Fortuna,    111,   5.    150,    2.     178.    11, 
aliisque  locis  3. 

Fortunae,  43,  2.  56,3.60,  6,  aliisque 
locis  20. 

Fortunam,  38,  2.  50,  8.  76.  1,  aliis- 
que  locis  11. 

Fortunarum,  adversx   et  prosoerx, 
86,  6. 

Fortuuas,  45,  3.  46,  3.  296,  8. 

Fortunatissimis,  122,  6. 

Fortuuatum,  111,  8. 

Fortunatus,  166,  11. 

Fortuuis,  105,  5. 

Fovens,  208,  7. 

Foverent,  12,  6. 

Fovet,  111,  3. 

Fovi,  101.  5. 

Fragiles,  267,  3. 

Fragili,  212,  11. 

Fragilis,  166,  3.  22S,  15. 

Fragilissimte,  212,  10. 

Fragilitas,  264,  6. 

Fratre,  152.  2. 

Fratris,  64,  4.  307,  3. 

Fraude,  1S8,  5. 

Fraudes,  50,  1. 

Fraudibus,  61,  8.  75,  4.  273,  3. 

Fraus,  53,  5.  69,  8. 

Frementi,  290,  8. 

Fremit,  273,  .. 

Fremitu,  1S2,  7. 

Freua,  106,  9.  168,  14. 

Frenis,  73,  1.  90.  5. 

Freuos,  317.  2. 

Frequentia,  72,  7.   110,  8. 

Frigeret,  283,  19. 

Friaora,  222,  2.  301,  19. 

Frigore,  06,  1.  291,  1. 

Frigoribus,  LC2,  _. 

Frigus,  188,  12.  1SS,  14. 

Frondes,  67,   l. 

Froiuli/ht.T,  66,  1. 

Fronte,  272,  12.  310,  2. 

Froutem,  L65,  3   347,  9. 

Frontibus,  5 

Fructum,  126,  6  209,  i. 

Fructus,  110,  5.  133.  !2.   L33,  L"i 
'.  8. 

Fruentes,  2! ;.  .'. 

Fru  123, 8. 

Fruenti  209.  4. 

I'n._   , 

Fruj  :.  9. 


131)3 


INDEX  VOCABULORUM. 


1394 


Frugibus,  102.  3. 
Frui,  79,  ti.  179,  18. 
Frustra,  162,  5.  264,  13.  327,  9,  335, 
30.  352,  23. 

Fru8trabatur,  10.  7. 
Fruticibus,  173,  2. 
Fucos,  (.)2,  4. 
Fudit,  211,  4.  257,  1. 

Fuerain,  31.  1. 

Fueraut,  272,  23. 

Fuerat,  1  16,  4.  237,  10. 

Fuerint,  323,  5.  327,  14.  336,  2. 

Fueris,  05,  4.  124,  6.  137,  12. 

Fuerit,   53,  13.  51,  3.  S3,   4,  aliisque 
locis  9. 

Fuga,  218,  26. 

Fugacibus,  115,  6. 

Fugacior,  212,  17. 

Fugam,  34,  1. 

Fugare,  135,  1.  192,  3.  203,  5. 

Fugato  verbum,  90,  2. 

Fugax,  91,  15.  273,  5.  313,  2. 

Fugieuda,  319,  3. 

Fugiendi,  288,  16.  343,  13. 

Fugiendo,  112,  6. 

Fugiendum,  320,  2. 

Fugiens,  94,  14.   129,  3. 

Fugit,  211,  5. 

Fuisse,  53,  9.  60,   2.  101,  3,  aliisque 
locis,  7. 

Fuisset,  72,  4.  333,  15. 

Fuit,  143,  1.  247,  17. 

Fulgeat,   162,  8. 

Fulgeut,  105,  4. 

Fulgenti,  290,  3. 

Fulgere,  134,  1.  212.  5. 

Fulgor,  133,  1. 

Fuhuinis,  39,  3. 

Fumilieos,  39,  1. 

Fumosas,  11,  3. 

Functus,  194,  9. 

Fuudamentuin,  313,  17. 

Fundare,  73,  3. 

Fuudat,  105,  5. 

Fuudatur.  219,  34. 

Fundere,  88,  3. 

Fuuditur,  27,3. 

Fnuditus,  38,  5.     • 

Fuuduntur,  5,  3. 

Funera,  231,  1. 

Fungi,  149,  4. 

Furentes,  40,  2. 

Furibuudus,  308,  4. 

Furiosi,  36,  7, 

Furor,  142,  3. 

Fuscarent,  57,  5. 

Fuscet,  272,  9. 

Fusus,  142,  1. 

Futile,  205,  10. 

Futura,  325,  9.  326,  2.  320,  7,  aliis- 
que  locis  12. 

Futurte,  94.  15,  352,  22. 

Futurarum,  351,  1,  332,  13. 

Futuri,  120.   2.  158,  4.  323.   2,  aliis- 
que  locis  5. 

Futuris,  325,  14.  326,  1.333,  2,  aliis- 
que  locis  2. 

Futurorum,  325,  10.  325,  11.  328,  9, 
aliisque  locis  3. 

FuLurum.    324,    6.    325,    5.   323,   6, 
aliisque  locis  5. 


Garrula,  183,  1. 
C.audeamus,  102,  8.  133,  10. 
Gaudent,  70.  3.    1S5,  2.  3  47 .  2. 
Gaudentium,  50,  1. 
Gaudet,  159,  8.  273,  3. 
Gaudetis,  140,  17. 
Gaudia,  90,  6. 
Gaudiis,  133,  13. 
Gaudio,  61.  7.  178,  3. 
Gaudium,  308,  5. 
Gelidae.  18.  3. 
Gelidi,  153,  7.  261,  2. 
Gelidum.  153,  1.  301,  4. 
Gemens,  107,  1.  251  2. 
Gcmiuans,  232  8. 
Gemit,  277,  8. 
(iemitus,  98,  4. 


Gemmamm,    I3:i.   1.  133,  2.  137,  8. 

Gemmas,  113.  :i.  21  i,  4. 

Gemmis.  215,  5. 

Generatim,  23S,  ic. 

Generatio,  293,  1. 

Genere,  228,  9. 

Generia,  118,  s.  343,  11. 

Geuitnin,   1 15,  8. 

Gens,  317.  6. 

Geutes,  199,  3.  205,5.  290,  5. 

Gentinus,  157,  16. 

Geutis,  157,  22. 

Geutibm.  157,  18,  195,  7. 

Cenns.    100,   I.    109,  7.    11S.   1  aliis- 
que  locis  8. 

Geometr»,  231.  l. 

Geram,  313,  8. 

Gerantur,  350,  11. 

(ierenda,  295,  8.  298,  2.  299,  6. 

Gereudarum.  295,  5. 

Gerendis,   155,  2.  293,  5. 

Gerens,  22,  1.  221,  6. 

Gerentis,  314,  9. 

Gereiv,  |65,  1.  193,  4. 

Geret,  168,  16. 

Ceri    297    23. 

Gerilur,  <J5,  2.  271,  4.  297,  18.  315,  1. 

Germanici,  53,  8. 

Germeu,  208,  2. 

Gerunt,  305,  4. 

Geruntur,  271,  4.  271,  7.  314,   13. 

Gesserint,  299,  6. 

Cestabat,   12,  1. 

Gestare,  273.  4. 

Gestat,  350,  2. 

Gestent,  182,  2. 

Gestorum,  73,  2. 

Gestio,  105,  4. 

Cestiunt,  102,  5. 

Gigautes,  247,  17. 

Cigueudi,  239,  10. 

Giguitur,  290,  3. 

Gladii,  199,  8. 

Gladiis,  200,  5. 

Gladio,  50,  5. 

Gladium,  137,  9. 

Gladius,  154,  4. 

Clande,  139,  3.  277,  4. 
Gtobi,  150,  7. 

Globnm,260,  2. 
Gloinerantur,  26,  3. 

Glomeravit,  223,  3. 
Gloria,  4,  1.  157,  8.  137,  17.   159,  5. 
204,  1. 
Gloria,  157,  21.  217,  4.  219,  4. 
Gloriae,  150,  3.  305,  18. 
Gloriam,  110,  10.  158,  19.  150,  3, 
aliisque  locis  6. 
Gloriantur,  199,  11. 
Cloriari,  133,  11. 
Gloriosee,  298,  9. 
Gloriosum,  178,  2  205,  7. 
Gnatse,  307,  7. 
Gradiens,  351,  27. 
Gradientem,  351,  15. 
Graditur,  351,  15. 
Gradu,  8,  2. 
Gradum,  262,  8. 
(iradus,  11,  0. 
Grajae,  307,  4. 
Grainina,  277,  10. 
Crassanti,  30,  7. 
(irata,  134,   1.211,  4. 
Cratas,  183,  7. 
Grates,  80,  8. 

Gratia,  178,  10.  232,  15.314,  1. 
Cratiae,  328,  6. 
Gratiam,  101,  8.  205,  8. 
(iratius,   174,  3. 
Gravatn,  347,  10. 
(irave,  77,  1.  283,  14. 
Cravem,  14,  9.  154,  3. 
Graves,  43,  I.  301,  21. 
Gravi,  182,  7.  216.7. 
Gravibus,  22,  2. 
Gravidis,  21.2. 
Gravior,  309,  4. 
(iraviores,  93,   10. 
Cravioribus,  281,  24. 


(iravis,  47,   1.  173,  4.  195,  2.  250,  3. 
302,   I. 

(iravitate,  256,  I . 
Gressibus,  347,  2. 
Gubernacula,  44,  >>. 
Gubernaoulis,  84,  2.    80,  5.  215.  o, 
248,  17. 
Gunernaculum,  210,  24 
Gubernans,  OS,  3. 
Gubernare,  2 17,  1. 
Gubernas,  220,  1. 
Gubernatione,  86,  10. 
Gurgite,  190,  1. 
Gurgitis,  310,  8. 

H 
Jlabe,  101,  8. 

Habeant,  120,  4,  195,  s.  336,  11. 
Ilabeat,   137,  S.   L88,    1.  209,  5,  aliis 
que  locis  4. 

llabeatur,  273,  5.  280,  18. 
Ilabebat,  1S,  (i. 
llabebatur,  195,  3. 
Habebit,  210,  20. 
Habemus,  80,  9. 

Habenas,  65,  3.  181,  1.  202,   2.  302, 
11. 
Habendi,  100,  12.  1  i2,  10. 
Habeois,  202,  4.  317,  1. 
Habent,  237,  10.  281,  3.  330,,  3.  336, 
6,  345,  12. 
Ilabentes,  149,  18.  201,  2. 
Habenti,  137,  3,  212,  5. 
Ilabeutis,  229,  18. 

Habere,   132,    10.  156,    8.    179,   18, 
aliisque  locis  9. 
Ilaberes,  103.  2. 

Habes,  101,  8.  158,  6.  178,  19,  aliis- 
que  locis  3. 

Habet,    45,  2.  53,  6.  80,  7,  aliisque, 
locis  12. 
Habitaculi,  137,  9. 
Habitae,  229,  18. 
Habitans,  233,  3. 
Habitet,  229,  1. 
Habitu,  331,  7. 

Habitum,  92,  1.  171,  2.  283,  20. 
Habitus,  43,  6. 
Habitus,  33,  9. 
Habiturum,  349,  12. 
Habuisse,  92,   7,    282,   14.  335,  26. 
329,  12. 
Habuit,  56,  1. 

Hac,  83,  5.  87,  1.  93,  9,  aliisque  lo- 
cis  10. 
Hacteuus,   217,    1.   281,   17.  334,  4. 
Ha3,  12,  6.  129,  1.  212,  1.314,  8. 
Hajc   singular.,    14,    6.  94,    10.  97, 
aliisque  locis  38. 

Hsec  nomin.  neut.  90,  6.   108,  6.  109, 
1,  aliisque  locis  18. 

Haec  accus.  ncutr.,  9,  1.  23,  4.  42,  1, 
aliisque  locis  19. 
Hsecciue  sinfjul.,  43,  3. 
Haeccine  plur.  nomin.,  131,  20. 
Haeccine  ptur.  accus.,  44,  1. 
Ilaereant,  110,  3. 
Haerent,  12,  1.  238,  6. 
Hau-entia,  343,  12. 
Iberere,  119,  5. 
IIa>ret,  213,  2. 
Haeserit,  296,  1. 

Hauc,  27,   4.  44,   1.   44,    4,  aliisque 
locis  15. 
Ilarum,  11,  4.  345,  4. 
Has,  3,  2.  12,  4.  31,  2,  aliisque   lo- 
cis  4. 

Haud,   30,  1.   54,  1.  92,   8,  aliisque 
locis  5. 
Haudquaquam,  334,  3. 
Haurire,  93,  5. 
Hauserat,  252,  0. 
Hausi,  30,  1. 
Haustibus,  93,  7. 
Haustum,  299,  25. 
Ilebet,   10,  2. 
nebetata,  113,  3. 
Hebetavit,  33,  11.  84,  8. 
Hebetes,  347,  5. 
Herba,  140. 


139o 


1NDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1396 


Herbas,  238,  3. 
Herbipotens,  276,  2. 
Herbis,  238,  1. 
Hercule,  148,  7. 
Herculeni,  308,  G. 
Heredi,  121,  4. 

Hereditatem,  33,  3. 

Hermus,  204,  5. 

Hesperias,  20,  1.  184,  5. 

Hesperus,  65,  2.  168,  5. 

Hesternum,  348,  12. 

Heu,  2,  2.  16,  1.  22,  4,  aliisque  lo- 
cis  3. 

Hi,  84,  11.  94,  3.  177,  7,  aliisque  lo- 
cis  5. 

Hiaus,  188,  16. 

Hiante,  84,  5. 

Hiantium,  48,  2. 

Hiatus,  106,  8. 

Hic,  17,  4.  60,  5.  123,  2,  aliisque  lo- 
cis  15. 

Hic  adverb.  loci,  234,  1.  234,  2.262, 
1,  aliisque  locis  5. 

Hinc,  230,  14,  262,  8.  264,   8,  aliis- 
que  locis  5. 

His,   14,  3.   14,  10.  10S,    1,  aliisque 
locis  22. 

Hisceres,  108,  2. 

Hoc,  35,  5.  52,  6.  61,   2,  aliisque  lo- 
cis  53. 

Hoc  ipsum,  336,  5. 

Hoc  est,  313,  16. 

Hoc  ablat.  35,  4.   133,  157,  5,  aliis- 
que  locis  19. 

Hoc  ipso,  quod,  60,  2.  349,  22. 

Hoccine,  85,  3. 

Hodierua,  349,  1. 

Homerus,  322,  2. 

Ilomine,  147,  5. 

Ilominem,  84,  12.85,1.  112,  3,  aliis- 
que  locis  7. 

Homines,  54,  3.  70,  7.  83,  6,  aliis- 
que  locis  20. 

Homiui,  299,  16. 

Homiuibus,   136,   11.    157,  5,  165,  2, 
aliisque  locis  i. 

Ilomiuis,  148,  10.  205,  6,  272,  27. 

Hominum,  6,  1.   10,  1.  10,  5,  aliis- 
que  locis  24. 

Homo,  85,    2.    94,    1      100,  aliisque 
locis  3. 

Honestate,  75,  3. 

Honestissima,  210,  3. 

Honestissimorum,  59,  1. 

Houor,  146,  8.  194,  10. 

Houorabilem,  192,  1. 

Honore,  212,  6.  218,  10.  287,  5. 

Honorem,  218,  32. 

Houorcs,  101,  10.  146,  6.  178,  20, 
aliisque  locis  5. 

Honoribus,  106,  5,  177,  6.  193,  3, 
aliisque  locis  2. 

Hora,  7,  4.  112,  3. 

Hora,  99,  2. 

Horas,  20,  3.  66,  4. 

Horribilis,  166,  9. 

Horribilius,  257,   13. 

Horrida,  142,  2.  182,  5. 

Horum,  101,  2.  133,  11.  134,  6,  aliis 
que  locis  9. 

Hos,  159,  3.  280,  19.  298,  8. 

Hospes,  112,  1.  111,  3. 

Hospite,  148,  7. 

Hospites,  148,  7. 

Hospitibus,  275,  6 

Hospitis,  276,  13. 

Hosticus,  142,  3. 

Huc.  233,  1.  262.  5.  268,  9. 

Iluic,   50,  5.  121,   I.  157,  3,  aliisque 
locis  10. 

Hujus,  59,  3.  74,  3.   119,   3,  aliisque 
locis  8. 

Ilujusmodi,  158,  16.  218,  4.  219,  23, 
aliisque  locis  5. 

Humana,    L99,  3.  218,   23,    237,   9, 
aliisque  locis  2. 

Huniana,  272,  27.  327,  2 

llumanse,    123,  7.    136,   8.    178,   29, 
aliisque  locis  2. 


Humanam,  272,  25.  282,   13.  345,  9. 
Humanarum,  43,  5,  327,  9. 
Humanas,  320,  5. 

Humani,  56,  2.  118,  8.  272,  24,  aliis- 
que  locis  3. 
Humanis,  112,  2.  271,  8.  327,6.827, 

Humanitatis,  304,  13. 

Humanorum,  120,  10,  178,  7.  229,  2, 
aliisque  locis  2. 

Humauum,    106,    1.   136,  4.    297.  25 
328,  11. 

Humanus,  217,  8. 

Humeros,  310,  7. 

Humi,  4,  4. 

Humida,  301,  18. 
Humile,  162,  10. 

Humilem,  98,  2. 

Humiles,  352,  25. 

Humili,  129,  5. 

Humilitatc,  212,  6. 

Humilitatis,  328,  6. 

Humum,    14,    10.  282,   10.    314,    3. 
314,  7. 

Huuc,   12,  4.  14,  1.    102,  7,  aliisque 
locis  12. 

Huccine,  83,  1. 

Hybernum,  188,  13. 

Hydra,310,  1. 

Hydra,  292,  7. 

Hyemem,  302,  5. 
I 

Ibi,  219,  14. 

Icta,  211,  6. 

lctibus,  170,  5. 

Ictu,  103,  3,323,  6.  337,  12.  352,  11. 

ld,  50,  3.  53,  1.  72.  1,  aliisque  locis 
18. 

Id  eetatis  pro,  ejus  xtalis,  119,  6. 

Id  genus,  pro,  ejusmodi,  258,  5. 

Id  locorum,  157,  15. 

Idcirco,  111,  8.  122,  1.  134,  11,  aliis- 
que  locis  6. 

Idem,  126,  1.  219,   5.  219,  19,  aliis- 
que  locis  12. 

Idem  eamdem    rcm,  54,    5.  150,    2. 
232    6. 

ldem  ipsum,  266,  4.  271,  6. 

Ideo,  106,   1.  325,  5.  326,  3.   326,  7. 

Idipsum,  239,  20.  248.  15,  365,    17, 
aliisque  locis  4. 

Igitur,  44,  7.   82,   1.  85.  2,   aliisque 
locis  143. 

Ignaram,  166,  4. 

lgnarus,  331,  9. 

Igne,  225,  4.  292,   8.  301,   3.  330,  7. 

Ignes,  39,  1. 

Ignibus,  142,  9. 

lgniculo.213,  4. 

Iguis,    194,  12.  222,    3.   239,  2.  260, 
5,  301,  20. 

Iguobile,  218,  9. 

Iguomiuiosus,  287,  4. 

Iguorabas,  102,  10. 

Iguorabiles,  161,  5. 

Ignorantes,  297,  18. 

Ignorantia,  214,  2. 

Ignoranli;c,  125,  8.  267,  2. 

Ignorare,  136,  11.  239,  28. 

Ignoras.  73.  2.  86,  4. 

lgnorat,  179,  5.  337.  17. 

Iguorata,  257,  4. 

lgnbrata,  288,  5. 

lgnores,  84,  11.  288,  7 

Iguoret,  122,  3. 

Iguoro,  209,  5. 

Ignorus,  121,  2. 

lidem,  266,   22  bis.  26S,  5.  281,  5, 
2S6,  2. 

lis,  92,  4. 

Lisdem,  302,  1. 

lUa  singular.,   li,   S.  32,   1.   71,  1, 
aliisque  locis  39. 

Llla plural.,  232,  15. 

Illa  lpsa,  293.  9. 

Illabuntur,  i_\  1. 

Illacryojat,  122.  1. 

IHib,  150,  I.  209,  3. 

Ilkesum,  lis,  :•. 


Illam,  73,  2.  112,  5.  166,   4,  aliisque 
locis  7. 
lllas,  187,  9. 
Illatam,  2S3,  12. 
Illatas,  158,  20. 

lllatio,  280,  5. 

Illatioue,  280,  10. 

Illator,  283,  10. 

Illatum,  230,  13. 

Ille.S,  2.14.3.  24,1,  aliisquelocis29. 

Illecebris,  94,  5. 

llli  singul,  295,  16.  305,  19.  328,  7. 
528,  10. 

Illi  plura,   36,  5.  50,   2.  60,  1,  aliis- 
que  loeis  4. 

Illic,  252,  3.  291,  4.  301,   1.  315,  11. 

lllico.  71,  3.  194,14. 

Illis,  120,  3.  230,  13.  279,  19.  297,  9. 

Illi!a,  183,  3. 

lllius,   52,5.92,3.    110,   6,   aliisque 
locis  6. 

Illo,  327,  1.  337,  12.  349,  2. 

lllorum,  335,    29. 

Illos,  50,  8.  197,  5. 

Illud,  58,  4.  118,  7.  125,  3,  aliisque 
locis  38. 

lllum,  38,  4.  87,  5.  186,  2,  aliisque 
locis  2. 

Illuminat,  282.  4. 

Illusarum,  25,  1. 

llluserit,  158,  17. 

lllustrant,  234,  S. 

Illustrare,  192,  3. 

Illuxerit,  87,  2. 

Imaginabile,  344,  3.  314,  8. 

Imaginabilcm,  337,  17. 

Imaginabilia,  337,  14. 

Imaginandi,  344,  13. 

Imagiuaria,  337,  21. 

Imaginatio,  336,21.  336,  22.  337,6, 
aliisque  locis  3. 

Imaginatione,  337,  11.  337,  14.  337, 
18. 

lmaginationem,  345,  7. 

Imaginationi,  344,  5. 

Imaginationis,  337,  10. 

Imagine,  186,  1.  221,  6,  223,  5. 

Imaginem,  350,  2. 

Imagines,  11,  3.  171,  7.219,  25, 
aliisque  locis3. 

Imago,  228,  6. 

Iinbecilles,23S,  3.  265,  14.  266,  6. 

Imbecillioris,  2l8,'l. 

Imbecillis,  45,  3.  264,  18. 

Imbecillitas,  264,  6. 

Imbecillitate,  267,  17. 

lmbecillitatis,  200,  2. 

Iinbecillius,  147,  5. 

Imbecillum,  147,  5. 

Imber,  302,  3. 

Imbre,  H>2.  12. 

Imbribus,  27.  1. 

imbriferos,   174,  4. 

lmbuit,  1S2,  10. 

linbuti,  60,  2. 

Imitatur,  319.  19 

Imitetur,  265,  20. 

Immani,  308,  3. 

Immemor,  244,  2.  262,  6. 

linmeusi,  260,  2. 

Immeusum,  17,  3.  70,  9.  1SL  2. 

Immergitur,  273,  8. 

Immerito.  136.  8. 

rmminentem,  61,  8. 

Imminutione,  2_s  s. 

Imniitem,  309,  6. 

Immites,  252.  1. 

Iiuino.  305,  9. 

luimobilem.  219.  6.  295.  5. 

Immobilibus,  343,  10. 

Loimobilis,  290.  9.  349.  L8. 

Immobilitate,  349,  20. 

Immortalis,  279.  17. 

Immortalitas,  I 

Immortalitatem,  158,  i. 

Immotis,  114,  6. 

Immundis,  273,  7. 

Immutabiles,  296,  10. 

Immutare,  52,  7. 


1307 


INDEX  VOCABULORUM. 


1398 


4. 
22S, 


16.  228,  15, 
228,  8  bis. 


I. 


23. 


Imparem,  170,  5. 
Impatientem,  101.  5 
[mpatientia,  95,  4. 
[mpatientiae,  I2:s, 5. 
Impediendi,  52,  4. 
Impediri,  355,  :'.. 
Impedisse,  52,  2. 
Impedit,  301,  4. 
Impellereut,  95,  G. 
Impendisse,  103,  2. 
Imperabis,  147,  9. 
Imperante.  2."17,  8. 
Imperet.  168,  G.  199 
Imperfecta,  219,  25 
Imperfecti,  228,  1. 
Imperfectum,  217,  0 
9.  228,  11. 
Imperia,  100,  3. 
lmperio,  72,  6. 
Imperiosse,  1 1,  6. 
Imperitans,  168,  13. 
Imperiom,  1 4 G ,  3. 
Impermista,  :'2G,  1G 
Impetreut,  328,  8. 
Impetum,  45,  4.  9G, 
Impia  singul.,  7,  6. 
Impio,  56,  4. 

Impios,  5:t.  1 1 . 

Impleat,  2G3,  19. 

Implentem,  2G5,  20. 

Implere,  270.  9.  319, 

Implicatur.  295,  19. 

Implicet,  3IG,  G. 

Implicita?,  212.  3. 

Implicitam,  312,  4. 

implorati,  219,  32. 

Imponere,  350,  6. 

lmportat,  33G.  5. 

Importet,  199,  2. 

Importunn,  298,  20. 

Imposita,  205,   15. 

Impotens,  252.  7. 

Impotentia,  199,  5 

Impotentis,  40,  4. 

Imprecer,  216,  5. 

[mpressas,  341,  4. 

Imprimi,  340,  3. 

Improbi.  194,  G. 
que  locis  3. 

Improbi?,  44,  5. 
que  locis  6. 

lmprobissimum.  146,  I.  149,  7 

Improbitas.    271,  13. 
18.  aliisque  locis  2. 

Improbitate.  305. 

Improbitatis,  281 

lmproborum,  35, 

Improbos,  32,  6.  194,  0.  2GS,  1,  aliis- 
que  locis  9. 

Improbum,  2S3,  4. 

Improbus,  197,  3. 

Improvisns.  3'.  I,  5. 

Imprudentia,  33,  9.  52,  7. 

Impune,  194,  5. 

Impunita,  46,  1.  257,  G. 

Impunitas,  281,  6. 

Impunitate,  61,  10.  281,  8.  281,  29. 

Impunitatem,  282,  6. 

Impuniti,  281,  24. 

Impunitos,  280,  17 

Imputare,  118,  2 


266,  14. 


281,  4.  181,  8,  aliis- 

45,  1.  149,  1G,  aliis- 

',7. 
272,  10.    -272, 

14. 

10. 

3.  193,  G.  2S7,  2. 


11 


281 
G. 


11. 


281,   19, 
2.  14,  7, 


1G. 


In  cum  accusat 

aliisque  locis  114. 

In  locum,  257,  9. 

In  orbem,  242,   1. 

In  perpetuum,  238 

In  praemiun,  305.  5. 

In  quantum,  237,  1 1. 

In  totum  omnino,  332,  4. 

In  vicem  instar.,  340.  12. 

In  eum  ablat.,  11,  4.  1 1 .  5 
aliisque  locis  150. 

In  cognoscendo,  337,  21. 

In  discernendo,  343,  7. 

Inaccessae,  328,  8. 

Incestimabilem,  328,  G. 

Incestuat,  77,  2. 

Inane,  118,  3.  164,  2.  193,  1.  205,  10 

Inauem,  313,  12.  344,  6. 


13,2, 


Inaoes,  158,  14. 

Inanibus,  133,  13. 

lnanimata,  258,  is. 

Inaniinatoe,  135,  10. 

[nanimatis,  238,  1. 

[ncanduit,  76,  2. 

lncedens,  266,  IS. 

[ncedere,  265,  2."..  351,  15.  351,  tti. 

Incelebris,  35,  1. 

Incepta,  45,  5. 

Incerta,  56,  .">.  230,  17.  325,    2.  326, 
20.  327.  :;. 

Incerti,  327.  5.  336,  9. 

Incertus,  :;27.  :f. 

[ncessere,  93,  1. 

lncessui,  2GG,  19. 

Incipe,  175,  2. 

Incipiens,  248,  10. 

Incipit,  01;,  2. 

Incitant,  1GS,  18. 

Incitata,  346,  3. 

Incitus,  105,  l . 

Inclarescant,  193,3. 

lncludam,  119,  2. 

Inclusa,  315,  1 1. 

Inclusus,  121,  2. 

Incolatur,  157,  3. 

[ncolentibus,  123,  3. 

Incolumis,  118,  7.  200,  3. 

Incolunt,  157,  9. 

Incomitatum.  32,  4. 

Incomwutabilitate,  29G,  13. 

Inconstans,  273,  6. 

Inconsummatit,  228,  12, 

Ineonvulsa,  258,  1. 

Incorrupta,  246,  25.  320,  4, 

Incredibile,  270,  7. 

Increpitus,  14,  2. 

Increpuisti,  75,  G. 

Increpuit.  303,  1S. 

Incubuerit,  36,  4. 

Incubuit,  7G.  5.  120,  41. 

lude,  43,  1.  264,  8. 

Indeclinabilem,  29G,  11. 

Indecores,  197,  4. 

lndefensi,  57,  1. 

Indeflexa,  328,  3. 

Indica,  203,  1.  27G,  S. 

Indicium,  94.  15.  2G6,  8. 

lndicta,  47,  1.  352,  26. 

Indigeat,  217,  10. 

Iudigebit,  24G.  19. 

Indigentem,  1S7,  18. 

Indigentis,  188,  11. 

Indigentia.  188,  11.  188.  15. 

Indigentiam,  133,  17.  135,  2.  IS9,  1. 

lndigere,    135,    5.    177,    4.    179,    G. 
218,  10. 

lndiguari,  303,  17. 

Indigne,  299,  1. 

Indignemur,  192,  4. 

Indignissima,  281,  17. 

Indignitas,  193,  3. 

Indignos,  149,  17.  193,  7. 

Indignum,  352,  13. 

Indiscreta,  327,  15. 

Indiscreta,  2G5,  7. 

Indiscreto,  103,  3. 

Indissolubili,  11,  1.  296,  8. 

Individuitate,  295,  15. 

lndivisum,  217,  8. 

Indolui,  46,  5. 

Induantur,  87,  4. 

Indubitata,  313,  7- 

Indubitato,  239,  16. 

lnduerat.  158,  19. 

Induit,  259,  3. 

Indulgentius,  101,  6. 

Induruerunt,  76,  8. 

Indus,  234,  6. 

Inoflicaces,  352,  23. 

Inertes,  311,  2. 

Inerti,  139,  1. 

Inesse,  5,  2.    112,  2.    149,  9,  aliisque 
locis  4. 

Inessel,  149.  I. 

Inest,  122,  2.   135,  8.  193.  9,  aliisque 
locis8. 

Inevitabili,  314,  11. 


Inevitabiliter,  326,  21. 
Ineihausta,  150,  13. 
[nexbausti,  10,  2. 
[nexorabile,  165,  1. 
[nexorabiles,  15,  I. 
Inexpertus,  122,  ::. 
Inexpleta,  102.  6. 
Inexpletam.  149,  (3. 
Inexplicabilis,  17,  l. 
[nexpugnabiles,  298,  10. 
Inextricabilem,  218,  7. 
Infecta,  200,  2. 

Iufeliccs.  GO.  8.  283,  4. 

lnfelicior,  281,  2. 

lnfeliciorem,  281,  21. 

lnfeliciores,  270,  7.  280,  17.  281,  8. 
283,2. 

Infrlieissimam,  2S<,  21. 

Infelicissimos,  2So,  2. 

Infelicissimum,  1 17,  4. 

lnfereudum.  2S.'},  8. 

Inferentis,  283,  13. 

lnferior,  337,  5.  347,  11. 

lnferiora,  321,  1. 

lnferiore,  11,7. 

lnferioreni,  337,  4. 

Infernas,  252,  2. 

[nferos,  254,  10 

Inferre,  231.  2.  325,  14. 

Inferrent,  44,  G. 

Inficiabimur,  52,  3. 

lnficiari,  117,  2. 

Inticit,  272,   19. 

Inlima.  102,  8.  136,5.  102,  11.340,21. 

Inlimis,  102,8.  136,  2.  234,  11.  350, 
15. 

Infinitn,  158,  5.  294,  3.  350,  11. 

[nfinit®,  349.  6. 

Infinitam,  280,  4.  340,  21. 

Infinitate,  349,  4. 

Infinitatem,  349,  10. 

Infiniti,  15S,  11.  236,  3.  257,  12. 

Infinitis,  46,  1. 

Infinitum,  229,  9.  350,  3. 

Intinitus,  349,  19. 

lnfirma,  322,  5. 

Infirmitas,  213,  3.  26G,  10.  208,  15. 

Infirmus,  297,  26. 

Inilammare,  5G,  4. 

Inflammata  singul.,  12,  :!. 

Inflectens,  242.'  1. 

Influat,  21.  2. 

Inflnentibus,  76,  7. 

Informare,  172,  1. 

Infortunata,  258,  4. 

Infortunii,  1 18,  1. 

lufortunio,  118,  7.  210,  7.  279,  i  1, 
aliisque  locis  2. 

Infortunium,  201,  5.  281,  3. 

Infra,  133,  6.  136,  5,  136,  10,  aliis- 
que  locis  3. 

Infructuosis,  12,  7. 

Iufuderis,  133,  19. 

Ingemiscis,   101,  <). 

Ingemiscit,  118,  10. 

Ingenii.  56,  3.  110,  9.  119,  0. 

Ingenio,  119,  1.  299,  16. 

Ingenium,   134,  2. 

Ingenuum,  17:1,  1. 

Inglorius,  205,  7. 

Ingratas,  7,  6. 

lngravare,  347,  5. 

lngruentium,  110,  6. 

Inbabitanti,   157,  5. 

Inbabitare,  74,  2. 

Inhajreus,  294,  1. 

Inhorrescere,  102,  5. 

Inhorruit,  79,  2. 

Inimica,  134.  5.  238,  22. 

Inimicum,  201,  5. 

Inimicus,  201,  G. 

Iniqua,  299,  8, 

Iniquae,  352,  19. 

Iniqui,  69.  6. 

Iniquior,  290,  20. 

Iniquis,  270,  10. 

Iniquissimum,  327,  1 1. 

Iniquitatis,  281,  7. 

Iniquum,  281,  10. 


1399 


INDICES  AD  LIRROS  DE  CONSOLATIOXE  PHILOSOPIILL. 


1400 


lniquus,  154,  3. 

Inire,  2,  2. 

Initium  349,  12. 

Injucundum,  133,  19. 

Injungere,  335,  11. 

Injuria,  45,  5.  54,  1.  187,  10,  aliisque 
locis  5. 

Injurice,  257,  3.  283,  10. 

Injuriam,46,  3.  100,  3.  102,  10,  aliis- 
que  locis  4. 

Injurias,  158,  21. 

Injuriis,  118,  10. 

Injurius,  95,  4. 

Injusta,  69,  3.  281,  8.  281,  22. 

Injustaj,  33,  3.  287,  12. 

Injustas,  286,  4. 

Injusti,  75,  6. 

Injustum,  281,  12. 

Inuasci,  238,  3. 

lunocens,  59,  1. 

Innocentise,  50,  9. 

Inuocentiam,  53,  13.  55,  3.  55,  7. 
297,  27. 

Innocentis,  32,  4. 

Innotuit,  94,  7. 

Innumerabiles,  292,  6. 

Innumeras,  50,  1. 

Innumeri,  70,  2. 

Innutrilum,  14,  1. 

Inopem,  101,  4. 

Inopes,  132,  7.  132,  10. 

Inopia,  298,  21. 

Inopia,  47,  2. 

Inopina,  5,  1. 

Inopinabile,  305,  11. 

Iuopinabiles,  304,  9. 

Inopiuatum,  314,  13. 

Inopinatus,  314,  6. 

Inops,  158,  1.  287,  4. 

Inqnam,  31,  2.  54,  8.  82,  3,  aliisque 
locis  136. 

Inquies  nomen,  273,  2. 

Inquies  verbum,  124,  5.  137,  6.  188, 
13,  aliisque  locis  5. 

Inquirendum,  228,  3. 

Inquis,  336,  5. 

Inqnisita,  84,  4. 

Inquit,  12,  4.  23,  1.  25,  1,  aliisque 
locis  87. 

Inrubuit  vel  irrubuit,  114,  2. 

Insani,  154,  2, 

Insaniat,  268,  5. 

lusanum,  114,  3. 

Inscii,  145,  2. 

Insciti,  291,7. 

Inscitia,  124,  4. 

Iuscitia,  267,  1. 

Inscitise,  321,  2. 

Inscitiam,  246,  1. 

Insectabare,  93,  2. 

Inseparabili,  272,  1. 

Insequendi,  283,  30. 

Inserant,  192,  3. 

Inserit,  6,  2.  340,  20. 

Inserta,  177,2. 

Inserviente,  295,  2. 

Inseruit,  44,  9. 

Insidcntibus.  110,  9. 

Insidiator,  273,  3. 

Insidiis,  212,  7. 

lnsigne,  297,  17.  299,  7. 

Insigniti,  11,  6.  50,  5. 

Insignitur,  343,  5. 

Insita,  58,  1.  221,  3. 

Insiti,  256,  2. 

Insitis,  248,  19. 

Insitum,  135,  7. 

Insitus,  108,  7. 

Insoleutia,  157,  11. 

Insolubilibus,  149,  15. 

Insonare,  108,  6. 

Insontes,  61,  11.  68,  7. 

luspectautes,  53,  14. 

Insperata,  92,  6. 

lnsperato,  279,  18. 

Instabilem,  16G,  1. 

Instabilitas,  125,  6. 

Instantiae,  350,  14. 

Iustar,  351,  26. 


Instillabas,  58.  3. 

Instituta  substant.,  93,9.  157,  18, 

Instituti,  35,  3.  60,  3. 

Instrepit,  341,  9. 

Instruit,  166,  2. 

iDstrumentum,  343,  1. 

Insufficientiam,  187,  16. 

Insulaj,  275,  3. 

Insultans,  158,  22. 

Insuper,  12,  6. 

Integer,  166,  11. 

Iutegra,  335,  12. 

Iutegris,  228,  13.  229,  8. 

Integritate,  297,2.  336,  12. 

Integrum,  277,  5. 

Iutellectum,  296,  2. 

Intellexeram,  159,  1. 

Intelligam,82,  3. 

Intelligas,  268,  1. 

Intelligendum,  266,  9. 

Intelligentia,   336,    21.  337,   7.   343, 
14. 

Intelligentiae,  293,6.  337,  1.345,  10. 

Intelligentiam,  345,  2. 

Intelligis,  158,  23.  165,  4. 

Intelligit,  209,  6. 

Intelligitis,  136,  2. 

Intelligitur,  230,  5. 

Intelligo,  92,  3.  231,  22. 

Intemerata,  352,  18. 

Intemperans,  273,  14. 

Intemperautia  267,  3. 

Intemperiem,  238,  13. 

Intempestivi,  5,  3. 

Intendebatur,  314,  2. 

Intendit,  314,  11. 

Intenta,  23,  2. 

Inlentio,  84,  7.178,  8.  179,  11,  aliis- 
que  locis  3. 

Inteutiouem,  237,  18.  256,  3.  2C5,  2. 

Inteutione,   239,   4.  239,  11.  247,  2. 
aliisque  locis  2. 

luter,  11,  5.  44,7.  95.  7,  aliisque  lo- 
cis  13. 

lnterdum,  239,  10. 

lnterea,  302,  10. 

Intereant,  238,  9. 

Interempto,  152,  2. 

Iuteresse.  282,  12. 

Interim,  343,  4. 

Interiora,  93,  6. 

Interiore,  238,  12. 

Interire,    237,   4.    237,   7.    237,    12. 
238,  5. 

Interitum,    86,  7.   237,  15.    237,  18. 

Interius,  171,  4.  219,  18. 

Interminabilem,  158,  10.  349,  14. 

Interminabilis,  348,  8.  349,  7.  349,  15. 

Interrogas,  85,  3. 

Interrogo,  187,  8. 

Intextum,  11,  5. 

Intima,  251,  10,  332,  3. 

lntimam,  297,  6. 

Intimi,  241,  3. 

lntimus,  295,  13. 

Intolerabiles,  209,  3. 

lutolerabili,  92,  5. 

Intra,  50,  4.   95,  1.  103,  8,   aliisque 
locis  4. 

Intrasses,  137,  10. 

Intrepidum,  251,  6. 

lntriusecus,  343,  3. 

Introeas,  248,  8. 

lntroieris,  248  8. 

lutroitus,  147,  7. 

Introrsum,  243,  2.  341,  14. 

Introspectis,  212,  19. 

Iutueamur,  246,  16.  348,  3. 

Intuearis,  238,  3. 

Intuemur,  365,  27. 

lutuens,  14,  9. 

lntuentur,  282,  5. 

lutueri,  94,  16.   171,  8.  217,  7,  aliis- 
que  locia  i 

Intueris,  217,  2. 

Intuetur,  336,  18.  352,  4. 

Intuitu,  134,  1.  350,  24. 

lntuitum,  10,  8.  30.  3.  87,  5,  aliisquc 
locis  5. 


Intuitus,  321,  5.  350,  19.  350,  28. 
352,  9. 

Intumescit,  133,  12. 

Intus,  269,  9.  277,  13.  341,  11. 

Invebeus,  243,  1. 

Invehuntur,  298,  16. 

Inveni,  86,  2- 

Inveniat,  314,  4.  331,  8. 

Invenio,  237,  17. 

Invenisse,  210,  5. 

Invenisti,  166,  13. 

Iuvenitur,  198,  5. 

Inventum,  314,  8. 

Investigauda,  219,  11. 

Investigaudum,  231,  22. 

Invexere,32i,  3. 

Invicem,  158,11.168,  15.231,  24, 
aliisque  locis  4. 

Invicta,  257.  2. 

Invicta,  24,  3. 

Invictam,  298,  10. 

Iuvicto,  266,  12. 

Inviclum,  38,  3. 

Iuvidia,  32,  2. 

Inviolabiliter,  229,  14. 

Inviolatum,  118,  6. 

Invisus,  197,  1. 

Invitari,  61,  II. 

Invito,  188,  4. 

luvitis,  188,2. 

Invocaudum,  219,  33. 

Insolvit,  162,  10. 

Inusitatum,  94,  2. 

Inutiles,  36,  5. 

IpsBiSingul.,  11,3.  45,  3.  45,  4,  aliis- 
que  locis  22. 

Ipsa  abl.,  61,  11.  94,  4.  282, 11,  aliis- 
que  locis  3. 

Ipsa  neutr.  nomin.,  185,  3.  200,  1, 
213,  8,  aliisque  locis  3. 

Ids3}    189    1 

Ipsam,  171,  8.  218,  25.  230,  12,  aliis- 
que  locis  8. 

Ipsam  illam,  337,  2. 

Ipsarum,  149,  19.  231,  15. 

Ipsas,  247,  18.  238.  3.  296,  10. 

Ipse,  9,  1.  56,  2.  72,  4,  aliisque  lo- 
cis  18. 

Ipsi  dat.,  134,  4.334,  3. 

Ipsi  plural.,  57,  4.  177,  8.  199.  12 
aliisque  locis  5. 

Ipsis,  48,  2,  69,  7.  149,  1  aliisque 
locis  4. 

Ipsius  100,  1.  166.  5.  232,  18.  297, 
10. 

Ipso,  232,    21.   212.  5.  258,  3. 

Ipsorum,  52,  5.  336,  13. 

Ipsos,  215,  3.  298,  16,  318,3. 

lpsum,  10,  6.  112,  2.  157,  9,  aliisque 
locis  17. 

Ira,  76,  5.  270,  3. 

Irae,  273,  4. 

lram,  40,  4. 

Iras,  130,  2.  182.  10.  310,  5. 

Iratis,  283,  16. 

Ire,  17,  1.  18,  1.  33,  5,  aliisque  lo- 
cis  4. 

Irrrfle.ro,  310,  8. 

Irrepserit,  84.  6. 

Irresoluto,  181,  4. 

Irridemus,  36,  C- 

Irrigat,  302,  5. 

Irrubnit,  114,  2. 

ls,  159,  6. 

Ista,  94,3.  108,  i.  125.  7,  aliisque 
locis  8. 

Ita,  10,  2.  50,  7.  53,  10,  aliisque 
locis  70. 

ltaue,  50,8,  135.6, 

Itaque,  30,  2.  35,  4.  61,  12,  alhsque 
locis  13. 

Ite,  311,  1. 

Item.  272,  12. 

lter,  3,  3.  32,  4.  261.    2,  aliisque  lo- 

^  Iterum,  65.  3.  303.  2.  316,  2.  335, 
11. 
[thacus,  308,  1. 

ltiuenun,  157,  11. 


1401 

ltus,  303,  1. 

Ixioniuui,  253,  7. 
J 

Jacent,  163,  1. 

Jacere,  61,  8.  103,  5. 

Jaceret,  266,  19. 

Jacet,  22,  i.  271,  6.  340,  10. 

Jacetis,  164,  5. 

Jactasse,  55,  5. 

Jactastis,  8,  1. 

Jactis,  336,  IS. 

Jam,  45,  5.  48,  1.  70,  4,  aliisque  lo- 
cis  40. 

Jatu  dudum,  219,  30.  299,  23. 

.lain   vero,  272,    L5.  326,  5.    335,  20. 

Janitor,  253,  3. 

Jecerint,  313,  17. 

Jecur,  253,  12. 

Jejunia,  139,  3. 

Jovis,  103,  4. 

Jubeus,  222,  1. 

Jubes,  221,  1. 

Jucunda,  12,  8.  288,  2.  304,  4.  aliis- 
que  locis  2. 

Jucuuditas,  210,  4.  236,  12. 

Jucunditate,  170,  4  232,  6. 

Jucuuditalem,  179,  2, 

Jucunditatis,  178,    10.  209.   5.  218, 
21. 

Jucundum,  93,  6. 

Jucundus,  29S.  24. 

Judicamus,  193,  7. 

Judicandi,  337,  21. 

.ludicantes,  177,  6. 

Judicantis,  338,  1. 

Judicare,  193,  7.  298,  is. 

Judicarem,  2S0,  2. 

Judicat,  60,  7.  178,  17.  178,  18,  aliis- 
que  locis  6. 

Judicatis,  136,  7.  350,  28. 

Judicatur,  231,    19.  232,  5.  327,  12. 

Judicavimus,  345,  8. 

Judice,  101,  1.  282.  S. 

Judicemus,  218,  7.  283,  29. 

Judices  nomcn,  56,  1. 

Judices  vcrbum,  266,  22. 

Judicet,  272.  i. 

Judicet,  272,  4. 

Judicetur,    156,  8.    157,    19.    205,    4. 

Judicia,  2S2,   l.  297,  4.  350,  24. 

Judicibus,  283,  25. 

Judicio,  53,  1.  205,  9.  344,  12. 

Judiois,  352,  27. 

Judicium.  203,  17.   297,    25.  319,   2, 
liisque  locis  6. 

Judico,  325,  3. 

Judicum,  283,  15. 

Jugari,  330,3. 

Jugo,  95,  2.  162,  4.  175,  2. 

Jngulare,  56,  4. 

Jugulum,  307,  7. 

Jugum,  247,  6. 

Junctos,  168,  21. 

Jungant,  301,  19. 

Jungantur,  149,  3. 

Juuxerit.  185,  4. 

Juuxit,  251,6. 

Jura,  268,  25.  203,  2.  300,  1. 

Jure,  45,2.   46,3.103,    8,    aliisque 
locis  14. 

Juris,  11,  2.101,7.  101,  11. 

Jus,  73,  3.   100,  2.  101,  8,   aliisqu* 
locis  5. 

Jussit,  5.  2. 

Justa,   103,  6.  286,  6. 

Justa,  281,  9.  281,  23. 

Justae,  328,  5. 

Justam,  304,  6. 

Justi,  231,6. 

Justior,  283.  16. 

Justissimum,  297,  19.  343,  9. 

Justitiae,   48,  6.73,    1.   231,  5,  aliis 
que  locis  2. 

Justo,  301,   1.  305,  8. 

Justos,  50,  8. 

Justum,  281,  9.  281,  11. 

Justus,  69,  5. 

Juvat,  285,  1. 

Juventee,  4,  1. 

Patrol.  LXIII. 


[NDEX  VOCABULORUM. 

I. 
Labalur,  126.  .">. 
Labi,  289,  2. 

Labor,  174,  I.  176,  3,  310,  8, 
Laborare,  297,  29. 
Laborat,   179,   11.  210,   27.  237,  19. 
331,  i. 
Laboratia  verbum,  157,  17. 
Laboraverim.  92,  9. 
I.abore,  32,  3. 

Labores,  308,  (i. 
Laboretur,  325,  li . 
Laboris,  305,  26.  310,  10. 
Laborum,  231.  i . 
Labuntur,  179,  9, 
Labyrintbum,  248,  9. 
Lacer,  L82,  9. 
Lacerae,  2,  3. 
Lacereris,  60,  5. 
Lacessentes,  247,  16. 
Lacesaitam,  32,  6. 
Lacrymabilem,  9,   I. 
Lacrymantem,  71,  2. 
Lacrymas,  103,  2.  119.  9. 
Lacrymis,  14,  5.  42,  2.   119,  4,  aliis- 
que  locis  3. 
Lacte,  24,  1. 
Lacunam,  210,  2. 
Laederentur,  13,  3. 

L83S83,   76,   1. 

Lfflta,  111,  8.  298,  17. 

Lsetaretur,  271,  4. 

Laetatur,  72,  7. 

Laetatus,  122.  I. 

Laeteris,  134,  9.  158,  6. 

LaHissimum,  218,  17. 

Laetitin,  61,  7.  178,  3. 

Laetitiae,  218,  19. 

Laatitiam,  180,  3.  217,   - 

L»tor,  239,  27. 

Laetorum,  111,  6. 

Laetos,  80,  7. 

La3tum,  219,  18. 

Laevam,  309,  4. 

Langueret,  279,  10. 

Languor,  283,  27. 

Languore.  283,  30. 

Lapides,  238,  23. 

Lapillis,  196,  2. 

Lapillos,  234,  7, 

Lapsa,  200,  3. 

Lapsi,  316,  8. 

Laqueos,  214,  'i. 

Larga,  78,  1. 

Largas,  183,4. 

Largiendi,  132,  5. 

Largis,  106,  11. 

Largitas,  132,  3. 

Lai'gitioue,  111,  2. 

Laribus,  31,  1.  43,  4. 

Laris,  93,  9. 

Lassant,  290,  6. 

Lassorum,  170,  3. 

Late,  137,  1.  161,   199,  3. 

Lateat,  216,  !.  313,  21. 

Laientes,  291,  4. 

Latentis,  21,  3. 

Latentium,  292,  1, 

Latere  verbum.  33,  2.  143,  3.  325,  7. 

Latet,  27,  2.  69,  4. 

Latos,  168,  10. 

Latrantem,  247,  16. 

Latrone, 137, 10. 

Latus  nomcn  substant.,  199,  12.  251, 
6.  313,  7. 

Laudantur,  137,  3. 

Laude,  55,  5.  157,  19. 

Laudibus,  204,  5. 

Laudis,  110,  9. 

Laus,  205,  12. 

La.xa  nomen,  5t  4. 

Laxant,  182,  8. 

Lectis,  141,  2. 

Lectuli,  14,  9. 

Lecturus,  79,  1. 

Legalium,  287,  9. 

Lege  nomen,  68,  1.  102,  9.  115,  7, 
aliisque  locis  2. 

Legebatur,  11,  5. 


1409 

Lcgem?64,  2.73,  2.  95,  :i,  aliisque 
locis  2. 

Legens,  340,  19. 

Leges,  :::;_'.  10. 

Legibus,  i s i ,  :j. 

Lenibus,  87,  .'i.  297,  9. 

Lenioribus,  78,  6 

Leniter,  21.  7.  158,  21.  256,  2. 

Lentis,  isl,  6 

Leo,  276,  i.  286,  1. 

Leoncs,  182,  1. 

Leoni,  309,  I. 

Leonibus,  251 ,  7 . 

Leonis,  273,  4. 

Lepus,  251,  8. 

Letbargum,  25,  l. 

Levare,  162,  5. 

Levat,  347.  6. 

Levato,  347,  1 1. 

Levein,  277,  '». 

Leves,  191,  3. 

Levia,  266,  I  1. 

Levibus,  7,  3.  225,  2. 

Leviores,  93,  10. 

Levis,  273,  6.  347,  7. 

Levitas,  238,  19.  316,  4. 

Levitate,  158,  17. 

Lex.  251,  5.  254,  9.  282,  7.  302,  13. 

Libeat,  79,  6.  213,  1.  26S,  17. 

Libellos,  12,  l. 

Libens,  106,  3. 

Libenter,  171,  10. 

Liber  adject.,il,  4.  367,  10. 

Lihera,  352,  6. 

Libera,  159,  7. 

Liberant,  12,8. 

Liberat,  173,  2. 

Liberi  subst.,  178,  9. 

Liberiores,  320,  6. 

Liberis  subst.,  121,  4.  210,  7. 

Libero   nomen  adject.,  147,  9.   1S7, 
10,  351,  22. 

Libcrorum  subst.,  210,  3. 

Liberos  subsia^it.,  110,7.  119,  5. 

Liberos  adject.,  336,  3. 

Libertas,  45,  2.53,  7.  73,  l.aliisque 
lOcis  7. 

Libertate,  292,  10,   321,   4.  351,  18. 
331,21. 

Libertatem,  53,  4.  326,  5.  335,  3. 

Libertatis,  146,  3.  324,  4. 

Liberum,  148,  1.  295,  19.  331,  9. 

Libet,  61,  12.    101,   8.    110,    3.    292, 
15. 

Libidine,  202,  3. 

Libidines,  149,  15. 

Libidinibus,  273,  8. 

Libidinum,  209,  6. 

Libido,  233,  3.267,  3.  270,  1. 

Libris,  74,  6. 

Librorum,  74,  6. 

Libros,  74,  5. 

Libuit,  70,  1. 

Libycis,  310,  4. 

Liceat,  160,  9.  299,  14,  327,  17. 

Licebit,  264,  4.  335,  26. 

Licentiam,  281,  20.  282,  6. 

Licere,  279,  4.  279,  25. 

Licet  verbum,  102,  1.  102.  2,  118,  4. 
aliisque  locis  10. 

Licet  conjunctio,  158,  8.  162,  6.  180, 
6,  aliisque  locis  15. 

Licuisset,  53,  6. 

Ligans,  181,  1. 

Ligas,  222,  2. 

Ligat,  166,  3.  168,  11.  233,  2. 

Ligni,  238,  12. 

Limen,  14,  4. 

Limne.  103,  5. 

Limiite,  292,  12. 

Limitibus,  157,  8. 

Lingua,    157,  10. 

Linguam,  148,  2.  273,  2. 

Linguas,  162,  7. 

Linquit,  68,  2. 

Liqueat,  336,  16. 
Liquebit,  293,  8. 
Liquentia,  238,  24. 
Liquere,  281,  12. 

/<5 


1403 


1NDICES  AD  LIBROS  DE  COXSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


I  i-0-i 


Liquerit,  254,  6. 
Liquerunt,  26,  1. 

Liquet,  124,  1. 149.  5.  176,  8,  aliisque 
locis  13. 

Liquidis,  222,  3. 
Liquido,  139,  5.  347,  1. 

Liquido,  134,  7.  187,  7.  232,  17. 

Lite,  344,  12. 

Litigiis,  273,  2. 

Litteras,  11,  6.  340,  7. 

Litteris,  53,  4.  164,  2. 

Littora,  141,  3.  213,  8. 

Littoris,  190,  8. 

Littus,  290,  8. 

Liventi,  111,  6. 

Livore  221,  4. 

Loca,  238,  7.  238,  21. 

Locata,  295,  10. 

Locatorum,  295,  14. 

Locatus,  83,  9.  103,  8. 

Loci,  43,  3.  74,  3. 

Locis,  238,  5.  246,    10.   294,  4,   314, 
16- 

Loco,  41,  3.  84,  12.  157,  13,  aliisque 
locis  2, 

Locum,  58,  2.  108,  3.  266,  19. 

Locus,  123,  3.  283,  26.  313,  13. 

Longa,  253,  9.  298,  4. 

Longam,  281,  20. 

Longe,  203,  1.  326,  14.  341,  2. 

Longi,  347,  1. 

Longinquum,  72,  1. 

Longior,  158,  3. 

Longius,  164,  7.  245,  4.  295.  18. 

Longos,  242,  1. 

Longum,  279,  17. 

Longus,  134,  3. 

Loquamur,  230,  3. 

Loquar,  165,  4.  209,  1. 

Loquebare,  248.  11. 

Loquebaris,  248,  15. 

Loquendi,   157,  11. 

Loqueretur,  108,  1. 

Loquimur,  249,  9.  258,  2. 

Loquor,  147,  8. 

Loquuntur,  298,  17. 

Lota,  301,  7. 

Lnbrica,  68,  6.  270,  6. 

Lubricus,  140,  4. 

Lucanus,  297,  22. 

Luce,  16,  2.  226,  2.  271,  2,  aliisque 
locis  2. 

Luceat,  137,  3. 

Lucebit,  242,  5. 

Lucem  diem,  66,  2.  113,  2. 

Lucem  splendoran,    235,  3.   241,    3. 
282,  3. 

Luci,  328,  8. 

Lucida,  64,  3.  141,  1. 

Lucidos,  102,  2. 

Lucidum,  250,  2. 

Lucifer,  65,  4.  174,  5.  301,  12. 

Lucis.  87,  7.  110,  6. 

Luctu,  1 ;.  9. 

Luctum.  94,  I.  252,  8. 

Luctuosus,  1211.  7. 

LuCtus,  25:.'.  7. 

Ludens,  183,    ». 

Ludentem,  9 '..  9 

Ludicra,  266,  14. 

Ludicri,  102.  9. 

Ludimus,  102,  7.  249,  1. 

Ludis  verbum   248,  6. 

Ludit,  9S,  5. 

Ludum,  102,  7. 

Luentes,  280,  13. 

'.in  -,  118,  2. 

Luit,  257,  10. 

Lumen,88,  4.  242,  6. 

Lumina,  18,  2.  64,  7. 

Lumiaa  oculos,  23,    3.254,  7.    254, 
17. 

Lumine,  22,  1.38,  1.  90,  2.  aliisque 
locis  2. 

Luminibus  oculis,  12.  \   23,    '.  26,  2. 

Luminibus,    257,    1.  261,  9.    330,  7. 

Luna,  tii,  5. 

I.uiue,  18,  3.  207,  2.  290,  1. 

Lunam,  133,  10. 


Lupi,  273.  1. 

Lupis,  276,  6. 

Lustrare,  226,  2. 

Lustrentur,  350,  17. 

Lux,  133,  2.  341,  8. 

Luxu.  139,  1. 

Luxuriae,  197,  2. 

Luxurient,  298,  5. 

Lydorum,  102,  11. 

Lympbante,  36,  3. 

Lynceis,  212,  17. 
M 

Macbina,  246,  25.  279,  18. 

Macliinam,  168,  19. 

Machinas,  238,  17.  299,  16. 

Mactatum,  148,  7. 

Madent,  253.  6. 

Maduit,  152,  3. 

Mage,  174,  1. 

Magis,  48,  6.  132,  2.   137,  7,  aliisque 
locis  5. 

Magistra,  31,  2.  52,  2. 

Magistratibus,  192,  2. 

Magistratum,  44,  10.  193,  5. 

Magistrum,  182,  4. 

Magna,  162,  8.  195,  1.  247,  16,  aliis- 
que  locis  4. 

Magna  ex  parte,  279,  6. 

Magnae,  86,  7. 

Magnas,  48,  4. 

Magni,  311,  1.  323,  1. 

Magniiicum,  157,  8. 

Magnitudinem,  156,  7. 

Magnitudo,  178,  14. 

Maguo,  226,  12. 

Magnum,33,  1.  99, 1.204,  3.  298,  17. 

Magnus,  195,  3. 

Majestatis,  52,  2.  55,  1. 

Major,  254,  9. 

Majore,  295,  15. 

Majorem,  199,  6. 

Majoribus,  205,  19. 

Majorum,  205,  16. 

Majus,  257,  7. 

Mala substant.,  54,  2.  257,  6.  267,  17, 
aliisque  locis  4. 

Mala  adject.,  277.  1. 

Malam,304,  11.  305,  6. 

Male,  298,  15.  347,  8. 

Maleficio,  60,  2. 

Malefida,  7.  3. 

Mali  substant,  233,  14.  248,   l^.  261, 
6,  aliisque  locis  5. 

Mali   adject.,   265,    7.   265,  10.  265, 
11,  aliisque  locis,  7. 

Malim,  217.  7. 

Malis  nomen  substant.,  5,    1.  60,  5. 
212,  3,  aliisque  locis  3. 

Malis  adjectivum,  193,  2.  258,  5  206, 
aliisi|iie  locis  6. 

Malit,  287,  5. 

Malitiain,  272,  25.  280,  2. 

Malitis,  306,  1. 

Malf  m.  21,  5. 

Mallet,  121,  2.  283,  20. 

lo  nomen  substant..  272,  16. 

Malornm  substant.,    108,  6.  110,7. 
268,  8,  aliisque  locis  i 

Malorum  adject,  2  II,  I      297,  14. 

Malos,  258,  .'!.  251,  3.  266,    6,  aliis- 
que  loci  • 

Malueril .  73,  3. 

Maluisti,  134,  12. 

Malnni  '..  2iS,  5  bis.  264,    5. 

20,  aliisqus  locU  b. 

Malus,  171,  2. 

Man  is,  i:'.  2. 

Mandavi,  53,  3. 

Maneant,  236,  5. 

Maneat,  188,  17. 

Manebit,  :'.3;;.  II. 

Manebunt    218,  19.  236,  6. 

Manendi  ii  la,  94,  13. 

Manendi,    95,  2.    112.    3.   237,    17, 
aliisque  locis  3. 

Manens,  221,  1.  231,  2.  246,  12,  aliis- 
que  locis  3. 

Manent,  246,  13. 

Manentibus,  120,  ...  305,  14. 


Manentis,  112,  5.  350,  1. 

Manere,  96  2.  132,  3.  237,  3,  aliis- 
que  loci>  4. 

Manet,  164,  10.  185,  3.  277,  5,  aliis- 
que  locis  3. 

Manibus,  11,  2.  33,  7.  182,  2.  265, 
26. 

Manifesta,  56,  1. 

Manifestum,  125,  5.  149,  10.  150,  5, 
aliisque  locis  6. 

Munu,  79,  4.  199,  14.  285,  2.  300,  1. 

Mauum,  24,  7.  101,  8.  104,  5,  aliis- 
que  locis  2. 

Manus  singul.,  276  2. 

Manus  plural.M-  8.  123,  6.  148.    9. 

Marci  Tullii.  157,  13. 

Marco  Tullio.  324,  1. 

Mare,  89,  1.114,  6.  {68,  7. 

Margine,  11,5. 

Mari.  102,  4. 

M&ria,  157,  3. 

Maris,  133,  9.  141,  1.   343,  11. 

Marmaricus,  276,  4. 

Masculaj,  110,  2. 

Materia,  292,  6.  305,  19. 

Materia  ablat.,  11,  2.  336,  22.  336, 
23. 

Materioe,  134,  2.  221,  3.  341,  3. 

Materiale,  337,  1 1 . 

Materiali,  313,  16. 

Materiam,  148,  4.  155,  2.  337,  6. 

Matris,  101,  4.  152,  3.  252,  6. 

Mavis,  72,  3.  231,  10. 

Mavult,  218,  27. 

Maxima,  257,  4. 

Maxirua,  205, 

Maximam,  85,  G.  239,  13.  249,  2, 
292,  5. 

Maximas,  53,  6. 

Maxime,  35,  5.  188,  1.  219,  3,  aliis- 
que  locis  4. 

Maximi.  272,  5. 

Maximis,  118,  3. 

Maximum,  86,  9. 

Me,  8,  1.  23,  2.24,  4,  aliisque  locis 
39. 

Mea,  4,  2. 

Mea  ablat.,  60,  4.  258,  11.  352,  1, 
352,  7. 

IVfeae    117  2. 

Meam,  3o'  3*.  32,  4.  91,  246,  1. 

Means,  162,  6. 

Meant,  277, 17. 

Mearum,  131,  1. 

Meat,  223,  4.317,2. 

Meatus.  18,  1.  301,  5. 

Mecum,  9,  I.  32,  I.  43,  5,  aliisque 
locis,  3. 

Medetur,  298,  22. 

Media,  295,  15. 

Mediee,  239,  27. 

Mediam,  22::.  l. 

Medicaminis,  76.  S. 

Medicantis,  40,  2.  42.  3. 

Medicator,  2'J7.  14. 

Medici,  266.  "i. 

Medicina,  149,  II. 

Medicinse   23,  1.  292,  12. 

Medicos,  I  i'.'.  1 1. 

Medicum.  283,  IS. 

Medicus,  ''72.  10. 

Medietatis,  295,  13. 

Mi  dio,  295,  17- 

Mediocribus,  87,  5. 

Medium.  296,  3.  305,  24. 

Medius,  111.  I. 

Medulla,  238,  11. 

Medullas,  238,  10. 

Mei,  II,  '.).  32,  2.  :.",,  3.  aliisque  lo- 
cis  6. 

Meis,  12,  3.  13,  2.  33,  6.  aliisque 
locis  1. 

Melior.  230.  8. 

Meliora,  103.  7.   118,  6. 

Melioril         i  2.  7. 

Melius,  229;  3  bis. 

Melius,  73,  5.   132.  2. 

Melia,  211,  4. 

Melle,  108,  5.  139,  5.183. 


I  10; 


INDEX  YOf.Alil  l.oiil.M. 


I  iuti 


Melliflui,  322,  2. 

Membra,    188,    13.   223,  2.  231,  21, 
aliisque  locia  .:. 

Menibris,  -'117,  .">.  330,  ti. 

Membro,  232,  l. 

Membroram,  133,  i.  237,  8.  3  .2.   ;. 

Memento,  129,  ."..  272,  5. 

Meminere,  182,  7. 

Meminerim,  83,  2. 

Memini,    245,  o.  246,  __.  202,   7. 
265,  :;. 

Meminisse,  l  iti,  ::. 

Meministi,  54,  ti.  :.i.  7.  84,  7,  aliis- 
que  loci8  _. 

Meminit,  :;.'.:,  I. 

Metnorasti,  75.  3. 

Memoria,  35,  2.  1 10,  6. 

Memoria,  179,  ;. 

MemorisB,  ■">:>.  :>.  20:;.  (i. 

Memoriam,  84,  S.  92,  8.  215,  2. 

Mendaci,  69,  <s. 

Mendacio,  .".20,  ls. 

Mendaci8,217,  l. 

Mendacium  substant.,  52,  9. 

Mendacium  adject.,  166,  2. 

Meas,  16,  2.  00.  i.  159,  ti,  alii 
locis  7. 

Mensuram,  10.  :i. 

Mente,  13(i,  1.  161,  1.  221,  6,   aliis- 
que  locis  9. 

Mentetn,  30,  2.117,  10,  193,  i,  aliis- 
que  locis  5. 

Meutes.  12,  S.  120,  2.    156,    1,  aliis- 
que  locis  5. 

Menti,  226,   1.  258.  10.  3i5,  9. 

Mentiantur,  219,  29. 

Mentibus.  44,  9.177,2.  192.  2,  aliis- 
que  locis  2. 

Mentieus,  52,  7. 

Mentior,  137,  6. 

MeDtis,  14,  11.  22.  I.   71,   5,  aliisquc 
locis,  21. 

Meutiti,  57,  6. 

Mentitur,  165.  7. 

Mentiuua,  25,  2.  87,  3.  297,  II. 

Meo,  24,  7.  258,  11. 

Meoruui,  74,  (i. 

Meos,  25,  5.  33,  9.  102,  10. 

Mercibus,  141,  2. 

Mereaiuur,  219,  33. 

Mereatur,  74.  2    165,  2. 

Merebaumr  54,  6. 

Merebautur,  133,  7. 

Mereri,  74,  3 

Meretrieulas,  12,  4. 

Mergat,  2S9.  4. 

Mergeus,  302,  9. 

Mergi  verbum,  301,  8. 

Merita  snhstant.,  52,  7.  00,  6. 

Meritam,  299,  1. 

Meritis  substant.,    75,  1.  76,  2.  203, 
1,  aliisque  locis  4. 

Merito  substant.,  135,  9.281,7. 

Merito  adjcct.,  68,  5. 

Mcritoruiu    substant  ,    156,    3.   327, 
15. 

Meritos,  57,  3.  298,  15. 

Merituui  substant.,  92,  G.  272,27. 

Mersa,  14,  3.  16.  1. 

Mersas,  222,  4. 

Mersat,  7,  4. 

Mersit,  308,  3. 

Mersus,  243,  3. 

Merueruut,  50,  7. 

Meruisse,  61,  4. 

Meruisti,  110,  10. 

Meruit,  310,  10.3.7,  10. 

Metallo,  309,  4. 

Metiautur,  135,  6. 

Metis  nomcn,  279,   16,  290,  2. 

Metitur,  94,   17.  205,  3. 

Metiuntur,  178,  '!. 

Metu,  253,  4. 

Metuant,  18-2,  3. 

Metuat,  125,  8. 

Metuenda,  273,  5. 

Metuit,  199,  13.  298,  25. 

Metus,  74,  1.  199,  7. 

Metuunt,  70,  2.  298.  6. 


Metiin,  7,  1.  li,  9.  102,  I.  288,  2. 
Meus,  313,  2-2. 
Mica,  220,  .">. 
Micans,  291 

Mibi,  2,  3.  9,  2.  43,  7,  aliisque  locis, 
li. 
Miles,  351,  :>. 
Militam,  -200,  5. 
Millibus,  57,  1.  15^,  7. 
Minee,  3 

Minantem,  128,  3. 
Minas,  94,  is. 
Minima,  12:1,  2.  166,  7. 
Miuiuia,  87,  I. 

Minimam,  158,  8. 

Minime,  137,6.  179,  10.  186,  ::,  aliis- 
que  locis  37. 

Minimis,    122,  5.    133,    10.    179,  18. 

219,  31. 

Minimo,  135,  3.  157,  0- 

Minimum,  iss,  18. 

Minimum,  15.5,  1. 

Ministerio,  49,  2. 

Ministrat,  206,  4. 

Ministret,  183,  5. 

Minorcs,  (ii,  5.  225,  1. 

Miuuat,  199,  2.  272.  9. 

Minui,  119,  4. 

Minuit,  55,  .">. 

Minus  adverb.,  13,  2.  50,  9.  123,  8, 
aliisque  locis  9. 

Mira,  2S0,  5.  291,  8. 

Mirabilem,  248,  9. 

Mirabor,  134.  2. 

Miraculum,  292,  3.  297,  8.  287.  17. 
299,  7. 

Miraiuini,  213,  i 

Miraniur,  133,  10. 

Miraudum,  212,   16. 

Mirantes,  29,  1. 

Mirantur,  40,  2. 

Mirarer,  2SS.  I. 

Mirari,  13IJ.  3.  212,  14. 

Miratur,  290,  7.  297,  12,  298,  14. 

Miruin,  165,  4.  207,  8.  280,  11. 
288 ,  5. 

Misceat,  89,  3. 

Miscens,  129,  8.  234,  7. 

Miscere,  140,  2. 

Misceri,  80,  4.  288,  1. 

Miscet,  275,  6.  341,  13. 

Miscetur,  149,  12. 

Miser,  281,  1. 

Misera,  124, 1. 

Miseriae,  279,  10. 

Miserandi,  283,  30. 

Miserauduni,  102,  12. 

Miserans,  254,  2.  270,  12. 

Miserantitius,  283,  17. 

Miseras,  70,  4.  106,  1.  203,5. 

Miseratio,  283,  16. 

Miseratioue,  283,  29. 

Miserationem,  283,  15. 

Miserescc,  286,  8. 

Miseri,  i0.  1.  197.  6.  263,  1. 

Miseria,  279,  II.  2-80,  23.  287,  1. 

Miseriie,  199,  6.  279,  19.  280,21. 

Miseriam,  126,  5.  199,  2,  280,  4. 
283,  13. 

Miserior,  280,  1.  283,  10. 

Miseriores,  281,  22. 

Miseris,  61,  3.  108,  6.  234,  3.  266, 
16. 

Miserius,  279,  10. 

Misero  nomen,  281,  1. 

Miseros,  7,  1.  46,  1.  98,  3,  alii-que 
locis  7. 

Miserrimam,  305,  10. 

Miserum,  71,3.  109.  4.  11 1,9.  aliis- 
que  locis  3- 

Misso,  102,  12. 

Mista,  298,    3.  310,  0    327,   15.  330, 

3. 
Mitis,  67,  3.  276,  9. 
Mitlit,  327,  13. 
Mobile,  291,  6. 
Mobilem,  240,  6.  295.  8. 
Mobiles,  251,  4. 
Mobili,  349,  2. 


Mobilibus,  2:11  l.  343,  12. 

Mobilis,  296,  I.  ::i'»,  11. 

Mobilitatis,  295,  II. 

Moderandi  .  335,  28. 

Modesta,  1 1:1,  1. 

Modesta,  91,  1. 

Modi,  251,  13. 

Modis,  281,  ::.  2:1::,  II.  301,  17.  3  II, 
26. 

Modo  nomen.  L0,  3.  68,  5.  83,  :>,  aliis- 
que  loois  46. 

Modo  adverb,,  12,  .">.  24,  6.  Bt,  ll, 
aliisque  locis   12. 

Modos,  2,  2.  93,  10.  270,  1.  316, 
0. 

Modulata,  219,  3 

Modum,  11,  s.  52,    1.  109,  .;,  alii 
que  locis  .">. 

Modus,  82,  2.  188,  11.  280,  19,  aliis- 
que  Locis  1. 

Moeror,  53,  10.  70,  5.  84,  8,  aliisque 
locis  3. 

Mcerore,  14,  10. 

Moerorem,  94,  13. 

Moeroris,  94,  9.  215,  3.  250,  3. 
257,  5. 

Moesta,  111,  10.  183,  9. 

Mcestee,  253,  0. 

Mossti  genit.,  i,  2. 

Moestior,  14,  4. 

Moestis,  6,  2.  30S.  5. 

Moestitiam,  94,  1. 

Moestos,  2,  2. 

Moestum,  71,  2. 

Moestus,  122,  1. 

Mole,  110,  7.  212,  12.  216,  1,  aliis- 
que  locis  2. 

Moleiu,  24,  1.  291,  1. 

Moles,  201,  1. 

Moleste,  13,  2.  305,  10. 

Molestia,  218,  30. 

Molestiis,  179,  17. 

Molior,  280,  14. 

Molireutur,  33,  5. 

Moliretur,  55,  2. 

Molis,  226,  4. 

Molitos,  53,  11. 

Molitur,  242,  2. 

Moliuntur,  266,  17. 

Molle,  93,  6. 

Mollescant,  76,  9. 

Mollissimum,  238,   11. 

Momentaria,  131,  3. 

Mouieuti,  158,7.  350,   1. 

Moniento,  349,  2. 

Moi  lordit,  148,  3. 

M    'lolra  277,  8. 

Monstrabitur,  279,  5. 

M  mstrabo,  212,  4. 

Monstrante,  258,  7. 

Monstrare,  217,  :>. 

Moustrasti,  219,  15. 

Monstrat,  99,  1. 

Monstrata,  231,  26. 

Monstratum,  348,  1. 

Monstratur,  131,  7.  IS0,  6. 

Monstratus,  210,  22. 

Monstraveris,  101,  2. 

Monstravimus,  228,  15.  232,  20.  236 
6,  aiiisque  locis  2. 

Moustri,  53,  14. 

Monstris,  257,  13. 

Moutem,  257,  14. 

Montibus,  89,  3.  21-1,  5.  238,  5. 

Montis,  128,  5. 

Monuisti,  44,  5. 

Mora,  15S,  6. 

Mora  uf>L,  66,  2. 

Moras,  7,  6. 

Moratus,  297,  2i. 

Morbi,  85,  5.  109,   1. 

Morbis,  297,  32. 

Morbo,  12,  8.  29S,  21. 

Morbos,  283,  18. 

Morbum,  25,  2.  S6,  7. 

Morbus,  84,  6.   283,  28. 

iiordaciter,  159,  1. 

Mordax,  191,2.  210,  5. 

Mordeant,  171,  3. 


1407 


1NDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1408 


Mordeatur,  219,  2. 

More,  07,  2. 

Morem  geratn  obsequar.,  313,  8. 

Moreris,  264,  2 

Mores,  32,  6.    43,  8.    69,  2,  aliisque 
.   II. 

Moribus,  33,  3.  GO,  3.  93,  8,  aliisque 
locis  i. 

Moriendo,  112,  5. 

Moriuntur,  L59,  5. 

Mors,  6,   1.    112,    4.  162,  9,  aliisque 
locis  2. 

Morsu.  211,6. 

Morsus,  147,  6.  199,  9. 

Mortale  85,  4. 

Mortales    homines,    124.   :j.    177,   1. 
208,  1. 

Mortales  adject.,  126,  2.  351,  10. 

Mortali,  102,  4. 

Mortalibus  substant.,  56.  3.   119,  7. 
219,  26.  325,  18. 

Mortalibus  adject.,  219,  23. 

Mortalis,  164,  8. 

Mortalium  substant.,  126,  4.    176.  2. 
179,  11. 

Mortalium  adject.,  25,   4.   58,  1.  96, 
1,  aliisque  locis,  6. 

Morte,  126,  3.  126,   6.    L59,    4.    281, 
14. 

Morlem,  237,   L9.  239,  S.  285, 

Morti,  57,  2. 

Mortis,  33,  3.  126,   5.  200,  4.  298,  9. 

Mortuuru,  267,  11. 

Mos,  340,  ... 

Mota,  71,2.  302.  14. 

Moti,  57,  1. 

Motibus,  168,    18.  239,    4,   aliisque 
locis  2. 

Motione,  237,  11. 

Motionem,  350,  10. 

Motiones,  238,  21. 

Motu,  133,  4.  260,4.296,    !.  313,  10. 

Motum  223,3.  232, 14.  265,  22,  aliis- 
que  locis,  2. 

Motus,    41,   3.   209,  4.  242,    l,  aliis- 
que  locis,  8. 

Moveantur,  83,  3. 

Movebare,  83,  8. 

Movebit,  39,  3. 

Moveus,  341,  6. 

Movent,  286,  4. 

Moventem,  223,  1. 

Movere,  84,   12.  142,  4. 

Moverentur,  335,  31 . 

Movereris,  147,  4. 

Moveri,  221,  1. 

Moveris,  334,  8. 

Movet,  43,  3.  74,  4.  118,  3,  aliisque 
locis  3. 

Movetur,  293,  3. 

Mox,  89,  7.  102.  11.  148,  9,  aliisque 
locis  2. 

Muleedo,  170,  2. 

Mulcerent,  251,  13. 

Mulier,  9,  3.  14,  6. 

Multa,  231,  11.258,  5. 

Multas,  218,  27. 

Multi,  106,  4. 

Multiformes.  92,  3. 

Multiplex,  158,  9.  187,  1. 

Multiplicalo, 

Multiplicem,293,  4. 

Multiplices,  50,  1.  61,  1.  343,  9. 

Multiplici,  L94,  9. 

Multipliciter,  283,  5.  294,  13. 

Multiplicium,  170.  3. 

Multitudine,  75.  2. 

Multitudinis,  53,  10.  72,  6.  111,  1. 

Multo,  281,2.  281,7. 

Multo  magis,  247,  14,283,  20. 

Multorum,  132,  7. 
Multos,  120.  ... 
Multum,  92,  8.  334,  3. 
Mundana,  246,  .  5. 
Muinli,  86,  10.  301.  5. 
Mundo,    115,    3.  157,  l.  349,  3.  349, 
14. 

Mundum,  8:!,  I.  84,    2    220,  I,  aliis- 
i;ue  locis  7. 


Mundus.  86,  6.  167,  1.  245.6.240.  5. 

Munera,  79,  8.  139,  4. 

Munere,  249,  2. 

Muneribus,  106,  11.  149,  6. 

Muneris.  202.  1. 

Munimine,  74,  1. 

Muniti,  36,  7. 

Munus,  111,  4.  194,  10. 

Munusculum,  248.  13. 

Mures,  147,  3. 

.Musa,  244,  1. 

Musae,  76,  3. 

Musas,  12,  2. 

Muscularum,  147.  5. 

Musica,  93,  9.  149,  10. 

Musicae,  108. ... 

Musici,  292.  13. 

Musicos,  149,  10. 

Musis.  14,2. 

Mutabilem,  125,  7. 

Mutabiles,  290,  12. 

Mutabilitas,  94,  17.  103,  6. 

Mutabilitate.  94,  4.  212,  17. 

Mutabilium,  293,  2. 

Mutabit,  298.  21. 

Mutabitur,  352,  7. 

Mutare,  102,  8.  123,6.  352,   1. 

Mutari,  279,  3. 

Mutat,  350,  2». 

Mutata,  92,  3. 

Mutatam,  94,  3. 

Mutatio,  93,  3. 

Mutatione,  166,  1.  195,  7. 

Mutationes,  352,  1 L. 

Mutationum,  240,  12. 

Mutaverint,  198,     . 

Mutavero,  352.  2. 

Mutavit,  7,  5. 

Mutentur,  287,  11. 

Mutet,  65,  3. 

Mutum,  24,  6. 

N 
Nam,  10,  4.    03,  3.   53,   7,   aliisque 
locis,  82. 

Namque,  120,  3.  187.    l.  194,  6,  a- 
liisque  locis,  15. 
Nascentia,  296,  6. 
Natioues,  157.  10.  194,  9.  194,  15. 
Nativae,  150,  3. 

Natura,  86,    9.    94,  3.    101,  4,  aliis- 
que  locis,  19. 

Natura.  131,  5.  134,  9.  149,  5,  aliis- 
que  locis,  19. 

1  Naturae,  21,  4.  43,  6.  84,  7.  aliisque 
locis  L9. 

Naturale,  194,  10.  265,  L8,   205,  23, 
aliisque  locis  2. 
Naturales,  218,  28. 
Naturali,    239,    4.   239,     11.  217.    2. 
aliisque  locis  2. 

Naturalis,  149,   1.    186,    4.    265,    27. 
206,  11. 

Naturaliter,  177.2.  229,    18,  aliisque 
locis  5. 

Naturam,  87,  3.   92,  6.  134,  2,  aliis- 
que  locis   12. 
Naturarum,  216,  8.  293,2.  299.  17. 
Ne«<  no7i,  3,    3.  14,  5.  11.    5,  nliis- 
que  locis  30. 

Ne  interrog.,  24,  1.  21.  i.  42,  1  bis, 
aliisjue  locis  46. 

Nepro,  non,  94,  8.  103,  7.    109,    i. 
aliisque  locis  5. 

Ne  dumpro  tantum  abest,  ut,  84,  4, 
L95,  9.  296,  18. 

Ne  quidem,  157,  12.  158,  10.  198,  4, 
aliisque  locis  17. 
Nebulas,  226,  4, 
Nebulis,  30,  1. 
Nebulosus,  1 1 i,  3. 
Nec,  6,  1.32.2.    24,  1    ter,   aliisque 
lneis  L28. 
Necnon  pro,  et,  215,  7 . 
Necant,12,  8. 
Necare,  1 18,  7. 
Necat,  147,  6. 
"Neeeiu,  56,  5. 

Necessaria,    350,    17.   350,   18.    351, 
9,  aliisque  locis  2. 


Necessariae,  280,  9. 
Necessariam,  44,  4. 
Necessarie,  350.  24,  330,  25. 
Necessariis,  219.  2    355,  22. 
Necessario,  335, 14. 
Necessarios,  333,15.  335,  6.  315,  3. 
Neeessarium,   218,   20.  246,  20,  .     , 
8,  aliisque  locis  68. 
Necessarius,  326,  15. 
Necesse,    125,    9.    132,    9.    188,   17, 
aliisque  locis  40. 

Neeessitas,  325,  11.  325,  17.  325.  21, 
aliisque  locis  6. 

Necessitate    49,  3.    135,   6.    328,  9, 
aliisque  locis  9. 

Necessitatem,  296,  1.   325.  11,   335, 
6,  aliisque  locis  5. 
Necessitates,  351,  9. 
Neee-sitatis    299,  20.    325,  11.    335. 
2,  aliisque  locis  8. 
Necessitudo,  205,  10. 
Nectis,  70,  5. 

Neetit.  41,  4.  168,  23.  294,  2. 
Nefarias,  61,  6. 
Nefarios  .  86,  4. 

I     ...    52,    G.  60,   1,  aliisque 
locis  4. 
Negabis,  265,  23. 
Negabit,  235,  i.  281,  11. 
Negantibus,  78,  1. 
Negare,  111,  7.237,  2.  281,  7.  305,  5. 
Negari,  228,7.  240.  21.  204,  10. 
Negas,  283,  4. 
Negat,  7.2. 
Negatas,  110,  4. 
Negaverim,  267,  16. 
Neget,  1S8.  7.  281,  10. 
Neglectse,  11,4. 
Negiigendum,  125,  10. 
NegO,  137,  5.  207,  11. 
Negotiis,  53,  6. 
Negotium. 

linem,  57,  3.  248,  13. 
Nemo,  94,  11.  119,  9.  122,  2,   aliis- 
que  locis  8. 

Nemorum,  183,  7. 
Nenius,  78,  5.  114,  1. 
Nequam,  8G.  4.280,  1. 
Nequaquam,  305.  6. 
Neque,  94,  15.  L34,  Li.  142,  1,  aliis- 
que  locis  31. 

Nequeam,  267,  13. 

Nequeat,    125,    5.    188,    2.    194,      1 
aliisque  loeis  6. 

Nequeo,  187,  11,  237,  2.  305,  5. 

Nequeunt,    187.  18.  L88,  12.  !9i,  1, 
aliisque  locis  6. 

Nequissimi,  193.  5. 

Nequissimis,  192.  1. 

Nequit,  126,  4.  137.  2.  179,  15,  aliis- 
que  locis  10. 

Nequitia,  272,   L5.  272,  18.  280,  1. 

Nequitia,  257,  8. 

Nequitiae,  209,  4. 

Neqnitiam,  192,  4.  298,  25, 

Nentii,  27  5,  1. 

Nero,  197.  2.  200,  3. 

Neroni,  200.  7. 

Neronis,  154,  2. 

Nesi  ia,    124,  9. 

Nesci       238,   17.  351,  3. 

Nesciebam,  72.  2. 

Nesciebas,  L02,  10. 

v  scientes,  239.  6. 

Neseiente.  297,  B. 

v  scio  quem,  210.  4. 

\    scio  quiil.  84,  L. 

N  scire,  213.  2.  215,  5, 

Nescisses,  53,  10. 

Nescit,   125,  7  L.  33L,  5. 

s. 
\  scita,  331,  7. 
Nescitis,  128,  15. 
Nescius,  331 
Neuter,  201,  1. 
Neutro.  332,  7. 
Ni  utrum.  230,  17. 
Nexa,  236,  l. 
Nexas,  292,  15. 


1409 


INDEX  YOCAIU  I.OIU  M. 


I  i  H) 


Nexibus,  295,  I'.).  351,  33. 

Nexu,  181.  S 

Nexuit,  210,  :». 

Nexmi),  295,  s. 

Nexua,  2S7,  9.  330,  s 

Ni,  :it),  i.  208,  7.  219,  16,  tliisque 
locis  2. 

Nihil,  13,  2.  25,  1.  35,  2,  aliisque 
loeis  86. 

Nihil  ex  uihilo,  313,  l  i. 

Nihili,  179,  1  i. 

Nihil  nou  omne,  248,  ii.  :i  ::>.  17. 

Nihilo,  177.  i.  179,  0.  L87,  1S,  aliis- 
que  locis  1. 

Nibilomiuus,  137,  i.  296,  15.  320.  ;!. 

Nihilum,  239.21. 

Nil.  69,  7  bis.  106,  6. 

Nimbis,  102,  :i. 

Nimbosis,  27,  I, 

Nimis,  210.  1.  211,  5.  289,  5,  aliis- 
que  lociB  2. 

Nimium,  120.  l.  l:is.  i.  i:;<),  i,  aliis- 
que  locis  li. 

Nisi,  21,  3,  35,  3,  11,  10,  aliisque 
locis  :i2. 

Nitamur,  325,  12. 

Nitens,  2ti.'i,  26.  305,  20. 

Nileut,  132,  2.    17  i,  3. 

Nilente,  269,  3. 

Nitentibus,  283.  II. 

Nititur,  92.  4.  170,  1.  283,  1. 

Nitor.  212,  10. 

Nituutur,  177,  G.  179,  G.  212,  12. 
03,  8. 

Niveis,  190.  2.  213,  5. 

Nivis,  291.    1. 

Nixa.  30 i,  8.  331,  2. 

Nixus.  03.  2. 

Nobile.  208,  2. 

Nobilibus,  203,  10. 

Nobilitas,  121,1,  178,8.  205,  11. 

Nobilitate.  205,  15. 

Nobilitatis,  205,  10. 

Nobis,  53,  3.  58,  i.  101,  10,  aliisque 
locis  3. 

Noceat,  137.  5. 

Nocendum.  201,  6. 

Nocentia,  277,  18. 

Nocentes,  69,  3. 

Nocet,  G9,  7. 

Nocte,  26.  ). 

Noctein,  262,  10. 

Noctes,  200.  17. 

Noctibus,  102,  2.  105,  3.  108,  G. 

Noctis,  65,    1.  66,  1.  253,  10.  290,  2. 

Nocuerunt,  137,  6. 

Nodis,  182,  8. 

Nodum,  325,  4. 

Nolendi,  237,  16.  320,  3. 

Nolentes,  50,  2. 

Nolentihus,  188.  5. 

Nolint,  330,  3. 

Noluissem,  279,  4. 

Noluisses,  187,  12. 

Nomen,  118,  3.  146,  5.  157,  20, 
aliisque  locis  9. 

Nomina,  218,  21.  350,  G. 

Nominatur,  293,  6. 

Nomiue,  157,  7. 

Nomiuihu^.  1 49,  18. 

Nominis,  32,  2.  49,  2.  50,  6,  aliisque 
locis  4. 

Nomino,  246,  li. 

Non,  8,  2.  12,  5.  12,  8,  aliisque  lo- 
cis  303. 

Nondum,  27,  2.  76,  6.  86,  8,  aliisque 
locis  12. 

Nouium,  193,  1. 

Nonne,  32,  7.  95,  i.  103,  3,  aliisqtie 
locis  17. 

Nonnihil,  165,  2.  287,  2.  287.  3. 

Nonnulli,  298,  8. 

Nonnullos,  33,  10. 

Norant,  139,  4. 

Norat,  332,  2. 

Norunt,  215,  i. 

Nos,  25,  3.  36,  3.  36,  G.  aliisque  lo- 
cis  10. 

Noscendi,  352.  8. 


Noscere,  330.  8.  331,  9. 

Noaco,  84,  i. 

Nosse,  85,  0.  136.  10.  292,  11.  331, 
3. 

Noater,  2')7,  22. 

'■-  isti,  237,  2. 

Nostra,  30,  1.  95,  8.  102,  7,  aliisque 
locis  4. 

Nostra,  75,  7. 

NostrsB,  lo,  3.  13.  :'».  11,  10,  aliiaque 
locis  3. 

Nostram,  55,  7. 

Nuslri,  31,  2.  33,  1,33,  8,  aliisque 
Locis  10. 

NostriB,  2i,  l.  ::.">,  3.  43,  1,  aliisque 
locia  3. 

No=lro,   12,  2.  24,    1.  93,  2.  219,  31. 

Nostrorum,  352,  21. 

No>tr<>s,  l:i,  S.  53,  10. 

Nostrum,  3,  3. 

Nota  adiect.j  75,  3.  201,  7.  331,  i. 
337,  9. 

Notam  substant.,  239,  27. 

Notare,  233,  3. 

Notas  subst.,  30,  5.  331,  2.  310,  6. 
311,   1. 

Notavit,  310,  7. 

Nolio,  337,   10.  310,  13.  341,  10. 

Notione,  352,  16. 

Notiouem,  351,  8. 

Notionis,  331,  20. 

Notior,  172,  1. 

Notis,  340,  11.  341,  13. 

Notitia,  343,  15. 

Notitiam,  351,  32. 

Notitiarum,  343,  10. 

Notos,  164,  6. 

Notum,  121,  2.  311,  3.  351.  12. 

Notus  su/jstant.,  153.  8.  171,  3. 

Nova,  341,  3.  173,  4, 

Noverunt,  2G7,  2. 

Novi  verbum,  84,  9.  320,  10. 

Novimus,  151,  1.  164,  3. 

Novis,  61,  8.  273,  6. 

Novi<ti,  34,  2.  85,  5. 

Novit,  297,  16.  332,  7.  330,  13.  351, 
12. 

Novo,  253,  2. 

Novum,  32,  5.  91,  2. 

Nox,  27,  3.  261,4.  282,  1.  323,  4. 

Noxia,  17,  3.  68,  8. 

Noxiorum,  299,  9. 

Noxium,  133,  19. 

Nube,  25,  4.  321,  2.  332,  3. 

Nubes,  242,  4.  260,  3. 

Nubibus,  88,  1.  323,  4. 

Nubila,  7,  5.  90,  4. 

Nubilus,  291,  7. 

Nudatis  verbum,  311,  3. 

Nudum,  101,  -1. 

Nulla,  101,  9.  158,  11.  158,  14,  aliis- 
que  locis  12. 

Nulla,  55,  4.  313,  10.  323,  3. 

Nullam,  281,  18.335,6.  333,  9.  331, 
17. 

Nullas,  340,  6. 

Nulli,  111,  1.337,  9. 

Nullis,  12,  5.  193,  3.  237,  17,  aliis- 
que  locis  3. 

Nullius,  218,  15.  230,  8.  272,  9  bis. 

Nullo,  10,  3.  36,  2.  83,  2,  aliisque 
locis  10. 

Nullum,  44,  9.  88,  2.  135,  7,  aliisque 
locis  3. 

Nullus,  3,  2.  71,  1.  208,  6,  aliisque 
locis  7. 

Num,  54,  5.  84,  4.  103,  1,  aliisque 
locis  38. 

Numen,  276,  11. 

Numerabitur,  131,  6. 

Numeranda,  179.  12. 

Numerandam,  268,  9. 

Numeratur,  178,  11. 

Numeravimus,  216,  17. 

Numeremus,  301,  10. 

Numerentur,  236,  13. 

Numeris,  18,  6.  222,  2. 

Numerosus,  3G.  1. 

Numerum,  109,  i,  111.  6. 


NumeruB,  i  ">8,  9. 

Numinie,  94,  6. 

Nomquam,  16,  2.  72,1,  7S,  5,  aliis- 
que  Locia  L3. 

Nuno,  i,  2.  7,  ;;.  10,  l,  aliiBque  Lo- 
cis  6 1 . 

Nuntiat,  301,  II. 

Nn|>cr,  257,  3. 
Nuptiis,  121 ,  3. 
Ntitricem,  30,  3. 

Nutrit,  121,  1. 
NutritUB,  2i,  l. 

Niitriuntiir,  313, 12. 
Nutrix,  117,  1. 
Nutuni,  122,  i.  217,  1. 

0 
O,  31,  2.  .">2,  2.  37,  3.   aliisquc  locis 
21. 

Ob,  50,  I.  .17,2.  57.  5,  aliisqtie  lo- 
cis  8. 

Obambulat,  270,  9. 

Obduzerat   11,  i. 

Obitu,  302,  9. 

Obiacet,  266,  22. 

Objecit,  200,  5. 

Objjecta,  313,  7. 

Dhjecta,  iO,  2. 

Objectae,  313,  2. 

Objectorum.  75,  2. 

Objice,89,  7. 

Oblectamenta,  292,  13. 

Oblectant,  108,  5. 

Oblita  penult.  corr.,  108,  i. 

Oblita  penult.  prod.etjjassice,  257.  3. 

Oblita  act.,  332,   1'. 

Oblitas  passive,  333,  3. 

Oblitus,  25,  2.  86,  6.  109,  5.  256,   3. 

Oblivio,  158,  2. 

Ohlivione,  86,  2. 

Obliviosam,  243,  1. 

Oblivisceretur,  282,  15. 

Obluctari,  267,  4. 

Obnoxius,  212,  7. 

Obrepat,  218,  18. 

Obruisset,  311,  7. 

Obruit,  311,  10.  311,  11. 

Obruta,  330,  6. 

Obscura,  158,  3. 

Obscuras,  235,  2. 

Obscuris,  69,  4. 

Obscurilas,  218,  31. 

Obscuro,  64,  6. 

Obscuros,  339,  2. 

Obscuram,  218,  8. 

Obscurus,  218,  27. 

Obsecro,  171,  8. 

Obsequentes,  41,  1. 

Obsistere,  247,  11. 

Obsitum,  276,  12. 

Obstantia,  212,  18. 

Obstat,  89,  1.  323,  1. 

Obstupui,  14,  7. 

Obtemperantium,  247,  6. 

Obtemperare,  73,  1. 

Obtemperes,  93,  8. 

Obticuit,  91,  1. 

Obtinendi,  261,  11. 

Obtinere,  156,  6.  266,  15. 

Obtingit,  314,  2. 

Obversatus,  31,  1. 

Obvia,  64,  4. 

Obviis,  3ti,  9. 

Obvius,  45,  4. 

Occasus,  327,  8. 

Occidentia,  296,  6. 

Occidit,  231,  12. 

Occiduo,  301,  7. 

Occultis,  273,  3. 

Occuluisse,  52,  8. 

Occupantur,  36,  5. 

Occupate,  305,  21. 

Occupato,  171,  7. 

Oceano,  301,  9. 

Ocius,  279,  II. 

Oculi  sim/uL,  332,  5. 

Oculis,  10,  1.  58,  2.212,  18.335,27. 

Oculo,  111,  6. 

Oculorum,  213,  2. 

Oculos,   7.  2.  2i,  5.  29,  I,  aliisque 


mi 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPIII.E. 


4412 


locis  10. 

Oculus,  337,  1. 

Oderant,  299,  10. 

Oderit,  283,  26. 

Odiis,  48,  4.  142,  1. 

Odio,  283,  26.  283,  29.  299,  9. 

Odiosa,  297,  1. 

Odiosos,  132,  3. 

Odisse,  283,  27. 

Odores,  302,  2. 

Offensio,  45,  3. 

Offensione,  60,  4. 

Officii,  265,  28. 

Officiis,  80,  2. 

Ofiicinas,  61,  7. 

Officio,  9,  2.  194,  11.  265,  17.  266,  2. 

Officium,  265,  18.  265,  23.    265,  26, 
aliisque  locis  2. 

Oliin,  4,  1.    49,  2.    182,  6,   aliisque 
locis  3. 

Omue,  126,  4.   136,  5.  159,  7,  aliis- 
que  locis  20. 

Omnem,  58,  1.   156,  5.  239,  2,  aliis- 
que  locis  7. 

Omnes,  119,  2.  119,  10.  177.  1,  aliis- 
que  locis  6. 

Omni,  59,  3.  117,  3.  118,  4,  uliisque 
locis  5. 

Omnia,  179,  2.  229,  8.  231,  12,  aliis- 
que  locis  30. 

Omnia  accus.,  68,  3.  75,  5.  275,    10, 
aliisque  locis  2. 

Omnibus,  53,  6.  56,5.  61,  I,  aliisque 
locis  21. 

Omnino,  159,  5.  159,  6.  230,  7.  aliis- 
que  locis  5. 

Omnis,   93,  3.    122,  5.  123,  4,  aliis- 
que  locis  10. 

Omnium,  31,  2.  44,  10.  54,  3,  aliis- 
que  locis  36. 

Omnium  potens,  248,  3. 

Omuium  potentem,  248,  1. 

Oneratum,  299,  23. 

Oueret,  190,  3. 
•Oneris,  292,  10. 

Opaca?,  290,  2. 

Opera  femin.,  52,  4.  283,  19. 

Opera,  133,  5. 

Operae,  13,  3. 

Operam,   42,   3.   246,   15.    283,    24. 
338,  2. 

Operante,  313,  15. 

Operatus,  387,  i,  314,  6. 

Operi,  83,  4. 

Operis  nomen  singul.,  70,  6.  133,  9. 
294,  10.  299,  16. 

Opes,  48,  1.  101,  10.  105,5,  aliisque 
locis  12. 

Opibus,  101,  5.  134,  5.  134,  10,  aliis- 
que  locis  4. 

Opilionem,  49,  3. 

Opima,  171,  1. 

Opinio,    194,    13,  325,   2.    325,   17, 
aliisque  locis  4. 

Opiuione,  195,  4.  219,  21.  327,  2. 

Opinionem,  305,  10.  325,  15. 

Opinioni,  297,  24. 

Opiniouibus,  87,  4.  20 i,  4. 

Opiniouis,  76,  1.  118,  2.  336,  10. 

Opinor,  54,  6.  111,  2.  335,  12. 
Oportebat,  283,  18. 

Oportere,  249,  9.  345,  8. 

Oportet,   42,  3.  95,  1.  95,  8  aliisque 
locis  4. 

Opponitur,  238,  14. 

Opportunitate,  110,  2. 

Opposui,  48,  4. 

Oppressi,  330,  7. 
Oppressit,  24,  5. 
Opprimat,  305,  23. 
Optanda,  319,  3.  328,  3. 
Optandum.  320,  1. 
Optantur,  232,  16. 
Optari,  176,  8.  232,  13. 
Optasse,  52,  5. 
Optat,  41,  1.270,  9.  307,  5. 
Optata,  288.  ::.  297,  1.  29S,  i:i. 
Optatorum,  320.  5 
Optavi,  44,  8. 


Optavimus.  155,  2. 

Optet,  123,  6.  331,  6. 

Optimam,  305,  7. 

Optime,  296,  LO. 

Optimorum,  156,  3. 

Optimum,  178.  1.  179,  9. 

Opuleutis,  188,  14. 

Opum,  101,  1.   137,  11.  273,  1. 

Opus,  68,  2,221,  9.  239,  10. 

Opus  est,  135,  3.  282,  8. 

Ora  accus.  }>lur.,  3,  1.  153.  3.  174,2, 
aliisque  locis  duobus. 

Oratio,  72,  2.  257,  2. 

Orationis,  312,  1. 

Orator,  110,  9. 

Oratores,  283,  14. 

Orbe,  102,  7.  302,  7. 

Orbem,    19,  3.  181,  3.  185,   5,   aliis  • 
que  locis  duobus. 

Orbes,  18    5.  223.  ,3.  303.  2. 

Orbi,  234,  6.  330,  19. 

Orbis,  63,   1.   292,  2.   310,  6.  323,  1. 

Orbium,  295.  12. 

Orbus,  121,  3. 

Ordiue,  292.  15. 

Ordinem,  55,  2.  80,  6.  267.  13  aiiis- 
que  locis  8. 

Ordines,  294 ,  1 1 . 

Ordinibus,  294.  2. 

Ordinis,  43,  8.  52,  5.  288,  5,  aliisque 
locis  3. 

Ordo,  134,  3.  185,  3.  217,  2,  aliisque 
locis  11. 

Ore,  44,  2.  44,  4.  75,  5,  aliisque  lo- 
cis  •>. 

Oriatur,  313,  18. 

Oriens,  351,  27. 

Origo,  302,  12. 

Oriri,  350,  26. 

Oris  ab,  os,  256,  1.  322,  2. 

Oris  plur.,  301,  15. 

Oriundus,  72,  5. 

Oriuntur,  238,  5. 

Ornamenta,  136,  2. 

Ornameutis,  120,  5.  177,   1. 

Ornari,  137,  1. 

Ornet,  20,  4.  106,  5. 

Orpheus,  254,  11. 

Orsa,  293,  1. 

Orta,  87,  4.  302,  9. 

OrtcB,  194,  16. 

Ortu,  20,  2.  65.  4.  153,  6.  206.  2. 

Ortum,  185,  4.  208,  8.  313.  18. 

Ortus,  262,  8.  289,  5. 

Ortus  aceus.,  65,  2.  184,  7. 

Os  vultum,  148,  3. 

Ossa,  163,  1. 

Ostendam,  124.  4.  258,  9. 

Ostendat,  280,  9. 

Ostendimus,  268,  11.271.  7. 

Oslendisse,  217,  1. 

Ostendit,  335,  16. 

Ostensum,  219.  25. 

Ostentando,  55,  6. 

Ostentat,  149,  17.  149,  4.  272,  25. 

Ostentum,  99,  1. 

Ostro,  196,  1. 

Otia,  44,  7. 

Otium,  200,  7. 

P 

Pabula,  277,  4. 

Pabulum.  31  9.  2. 

Pacem,  301,  2. 

Pacis,  178,1. 

Pacto,  283.  19. 
Pagina?,  340,  5. 

Palam  est  patet,  232,   i. 
Palatini,  48,  1. 
Palleant,  290,  1. 
Pallens,  65,  4. 

Pallet,  113.  3. 
Pallida,  64,  6. 
Palmites,  79,  5. 
Paludes,  157,  3.  238,  6. 
Pandit,  106,  8. 
Panniculis,  33,  7. 
Papae,  83,  8.  261.  1. 
Papiniauum,  200,  4. 
Par,89,b.  211,3. 


Parantis,  256,  3. 

Parat.  276,  7. 

Paraverint,  216,  7. 

paravit,  218,  28. 

Parcit,  297,  27. 

Parem,  194.  6. 

Pareute,  109,  5. 

Parentum,  205,  12. 

Parere,  obedire,  50,  2.  248,  17. 

Paribus,  225,  i. 

Parietes,  74.  5. 

Pariter,  74,  2.    110,  7.    132,  7,   aliis- 
que  locis  16. 

Parmenides,  249,  4. 

Pars,  70,  6.  123,  2. 

Parata,  106,  6. 

Parle,  14,  9.  33,   5.   103,  5,  aliisque 
locis  8. 

Partem,    33,    6.      172,    2.    210,    21. 
325.  8. 

Partes,  222.  1.  237,  10.  333,  4. 

Parthis,  157,  15. 

Partibus,   218,   24.   23S.   24.  246,  6. 
336,  20. 

Participatione,    231,     8.     236,     17. 
281,  3. 

Participes,  345,  6. 

Particuhs,  11,  9. 

Partirer.  32,  3. 

Partium,  231,  13.231,  25. 

Parva.  158,  13. 

Parvam,246,  14. 

Passim,  36,  2. 

Passio,  341,  7.  343,  3. 

Passione,  343,  5. 

Passio?iem.  343,  6. 

Passuum,  57,  1. 

Pateat,  266,  10. 

Patebit,  193.  3.237,  11. 

Patefacere,  334.  7. 

Patefaceres,  231.   16. 

Pateficiam,  236,  5. 

Patefecerit,  348,7. 

Paten»,  234,  3. 

Pateutes,  161,  3. 

Pater,  206,  3.  220,  1. 

Pateris,  82,  1. 

Paterni,  119,  6. 

Patet,  137,  1.  246,    29.  266.    5.   351, 
33. 

Pati  64   2. 

Patiantur,'  120,  3..  149,  6. 

Patiatur.  297,  29. 

Patiebantur,  46,  5. 

Patiens,  238,  14.  340,  10. 

Patieuter,  158,21. 

Patientiam,  158,  21. 

Patientiae,  298,  5. 

Patitur,  25,  1.  80.  4.  277,  S,  aliisque 
locis  tribus. 

Patiuntur,  283,  2. 

Patraudi.  268,  11.  279.  13. 

Patrem,  219,  34.  229,  16.  307.  6. 

Patri,  1  l*i,  2. 

Patria,  123,  3.  262,  7. 

Patria,   72,  2. 

Patriae,  72.  .'>. 

Palriam,  216,  15.  258,  1).  3ii 

Patribus,  54,  5.  152.  1.  197,  i. 

Patrisfamilias,  257,  14. 

Patrum,  110,  S. 

Patuerunt,  257.  2. 

Patuisset,  53,  5. 

Patuit,  239,  28. 

Pauca,  75,  2.  100,  1.  297,  18. 

Paueis,  L33,  17. 
Paueulis,  82,  l.  164,  i. 
Pavet.  41,  1. 
Pavidus,  273,  5. 
Puulimmi.  48,  I. 

Paulisper,   12.  3.  25,  2.  25.  3,  alns- 
que  locis  9. 

Paulo.83,6.  102,11.  131,  2,aliisque 
loeis  27. 
Paululum,  176,  l. 
Paulum,  103.  1. 
Pau  eres,  L32,  9. 
Puupertate.  132,  11. 
Pax.  76. 4 


na 


INDEX  VOCABULORUM. 


1414 


11 


Pectora,  291,  '.. 
Pectori,  24,  7. 
Peetorilius,  315,  2. 

oris,  251,  II.  346,  3. 
Pecudes,  201,  l. 

Pecuuia,   132.  5.  1X7.  3.   188,  2.  314, 
I. 
Pecunia-,  132,  I.  178,  6.  188,  5.   288, 


Pecuniaui,  188,  7.  L88,  8.  212,  4, 
oliisque  loeis  2. 

Pecuniosorum,  188,  15. 

Pedibua,  38,  I.  L83,  8.  257,  9,  aliis- 
que  locis  2. 

Pedum,  265,  2.:.  265,  -  i. 

Pejora.  208,  7.  2S2,  9. 

Pelagi,  322.  4. 

Pelago,  275,  2. 

Pelagus,  168,  12. 

Pellatur,  188,  II. 

Pelle  verbum,  90,  1.  90,  G. 

Pellebas,  58,  2. 

Pellere,  2  3,  i. 

Pellerentur,  50,  5. 

Pendenda,  179, 14. 

Peudeotis,  L99,  8. 

Pen.lft,  294,  8. 

Pendit,  219,  1. 

Pendulum,  129,   I. 

Pendulus,  301,  20. 

Pene.  7,  4.  266,  12  bis. 

Penetrabat,  10,  7. 

Penetral,  59.  1. 

Penetraret,  212,  1S. 

Penelrent,  109,  3. 

Penitus,  92,  I.  I8S.  L5.  256,  2,  aliis- 
que  loeis  3. 

Peunae,  259,  I. 

Pennas,  258.  9. 

Pensare,  350,  12. 

Pensares,  95,  7. 

Pensari,  76.  3. 

Penuriffl,  218,  26. 

Pepulerit,  1 " 

Pepulerunt,  221,  2. 

Pepulisti,  72,  4. 

Per,  18,  5.  43,  2.  84,  5,  aliisquc   lo- 
cis  21. 

Pcrcipiendnin,  125,  5. 

Percipiens,  291.  9. 

Perculsi,  49.  I. 

Percurrenti,  237,  1 1 . 

Perdat,  64,  7. 

Perdens,  332,  5. 

lVrdideris.  lol.  9. 

Perdidisses,   101 .  13. 

Perdidit,  254,  12.  349,  1. 

Perdit,  254.  19. 

Perdita,  139,  1. 

Perditis.  277,  6. 

Per.litissirnuin.  Gl,  7. 

Perditum,  51.  5. 

Perditus.  25 

Pcrducere,  212.  2. 

Perductas,   15G.  2. 

Perducturas,  212,  3. 

1'iTdurant.  191.  16. 

Perdurat,  124,  2.  137,  4.  I9S.  2. 
205,  9. 

Peregi;  2,  1. 

Peregrina,  34,  2. 

Perennem,  127,  l. 

Pererrans,  153,  1. 

Perexigua,  122,  6. 

Percxile.  125,  11. 

Perfecerint,  279,  S. 

Perfeci,  171.  3. 

Perfecta,  213,  7.  219,  17.  229,  8, 
aliisque  locis  2. 

Perfectae,  11,  2. 

Perfectam.  22S.   Hl. 

Perfectas,  222,  I. 

Perfecti,  228.  1.  228,  8.  229,  10. 

Perfectio,  22S,  3. 

Perfectione,  156,  2.  228,  11. 

Perfectionem,  282,  15. 

Perfectiori,  344,  11. 

Perfecto,  217,  9. 

Perfectum,  176,  9.  219,  27.  222,  1, 


aliisque  locis  G. 

Perferunt,  61 ,  4. 

Perflcere,  179,  6.  279,  12. 

Perflciat,  216,  18.  265,  17.  338.  3. 

Perficiunt,  213,  8. 

Perfidam,  91,  8. 

Pergat,  78,  4. 

PerEibetur,  22S,  9.  22s,  11.  229,  17. 
349,  9. 

Perhorreacerem,  32,  5. 

Perhorrescis,  91,  8. 

Perhorre  ico,  1 70.  6. 

Pericula,  L44,  i . 

Periculi,  25,   I.   55,  3. 

Periculis.  32,  G.  46,  2.   193,  3.  2IS. 
7. 

Periculorum,  199,  7. 

Periculosam,  129,  3. 

Periit,  3io,  l. 

Perimendam,  326,  4. 

Perire,  286,  5. 

Perjuria,  69,  7. 

Permanebit,  239,  19. 

Permanendi,  238,  17.  239,  13. 

Permanendo,  350,  5. 

Penuanens,  287,  G. 

Permanent,  237,  6. 

Permanere,  239.  17. 

Penuanet,  237.  9. 

Permcaut,  346,  I. 

Permisit,  12.  .'i. 

Permissis,  317.  1. 

Permissum,  299.  2. 

Permitterent,  2S3.  25. 

Permulta,  135,  5. 

Permultis,  126,  1.  135,  4. 

Permutant,  178,  5. 

Permutare,  95,  5. 

Permntat,  273,  7. 

Pernicie,  279,  4. 

Perniciem,  44,  6.  237.  *9.  239,  15. 

Perniciosa,  94,  9.  134,  1. 

Peruiciosis,  287,  9.  321,  2. 

Perosa,  260,  1. 

Perpeudas,  299,  22.  335,  26. 

Perpendis,  292,  11. 

Perpendit,  337,  1. 

Perpenditur,  331,  8. 

Perpeudo,  287,  3. 

Perpessi.  2S3,  15. 

Perpesso,  283,  9. 

Perpeli,  299,  8. 

Perpetrata  45,   5. 

Perpetua,  120.  11.   124,  2. 

Perpetua,  220,  1. 

Perpetuo,  63,  2. 

Perpetuo,  191,  16.  I9S,  2. 

Perpetuum,  168.  2.  350,  7. 

Perrarum,  146.  6. 

Porrumpere,  322,  5. 

Persape,  137,  6. 

Perscrutemur,  84,  1. 

Perses,  103.  1. 

Personat,  241,  1. 

Perspecta,  172,  2. 

Perspectum,  131,  4. 

Perspexisse,  299,  17. 

Perspicaci,  186,  3. 

PerspwMcibus,  10,  1. 

Perspicaciter,  217,  2. 

Perspicacius,  212,  5. 

Perspicax,  320,  4. 

Perspicio,  230,  14. 

Perspicua,  219,  15. 

Perspicuas,  282,  3. 

Perspicuum,   264,  15.  268,  1.271,  2. 

Perstriugam.  297,  19. 

Perstrinxit,  111,  6. 

Persuadet,  231,  1 1. 

Persuasum,  126,  I . 

Pertimescas,  87,  1. 

Pertimescis,  137,  9. 

Pertimescit,  298,  23. 

Pertiinpscuiit,  201,  2. 

Pertractes,  15S,    i. 

Pertulisset,  283,  8. 

Perturbat,  292,  3.  350.  29. 

Perturbata,  296,  14. 

Perturbatioue,  14,  11.  25S,  11. 


Perturbationibus,  76,  7. 

Perturbationum,  84,  6.  84,  11.  S7,  1. 

Perturbere,  324,  2. 

Perutilia,  313,  2. 

Pervagata,  157,  21. 

Pervenire,  157,  13.  176,  4.  187.  •'), 
aliisque  Locie  4. 

Perversa,  297.  24. 

Perverai,  69,  1 . 

Pervertit,  33.  io.  92.  3. 

Pervetusta,  35,  1. 

Pervincere,  3.  2. 

I1.  rviucere,  3,  2. 

Pervium,  266,  19. 

Pervulganda,  157,  •'>. 

Pessimam,  305,  14. 

Pessimis,  35.  6.  149,  2.  119,  5. 
299,  8. 

Pessimos,  149,  4. 

Pessimus,  137,  7. 

Pessum,  347,   10. 

Pessumdari,  46,  4. 

Peste,  276,  13. 

Pestem,  44,  6. 

Pestis,  201,  6. 

Petant,  265,  12. 

Petantur,  232,  15. 

Petas,  79,  1. 

Petebat,  219,  3. 

Petere,  219,  29. 

Peteret,  95,  6. 

Peteretur,  248,  1G. 

Petis,  133,  17.  212,  8.  347,  9. 

Petit,    159,  7.   161,  1.  178,  17,  aliis- 
que  locis  5 

P.Hitas,  249,  7. 

Petitis  uerbum,  124,  3.  285,  3. 

Petitis  adject.,  335,  21. 

Petito,  188,  G. 

Petitos.  207,  6. 

Petitur,  232,  4.  265,  5. 

Petunt,  54,  4.  159,  ;3.  178,  7,  aliisque 
locis  7. 

Petuntur,  178,  10. 

Philosopbi,  158,  19. 

Philosophia,  256,   1. 

Philosophia?,  32,  3. 

Philosophiam,  31,  1. 

Philosophum,  158,  23. 

Philosophus,  158,  20. 

Phoebe.  168,  6.  290,  4. 

Phoebes,  301,  4. 

Phoebi,  65,    4.  77,    1.  235,  4.  291,  2. 

Phcebo,  64,  7.  207,  1.  242,  5.  261,  1. 

Phoebum,  322,  1. 

Phcebus,  28,  1.  113,  1.  153.  6,  aliis- 
que  locis  2. 

Phrvgise,  307,  2. 

Physicis,  313,  23. 

Pias,  103,  1. 

Piavit,  307,  3. 

Piget,  61,  2.  120,  6. 

Piis,  226,  6. 

Pingitur,  261,  4. 

Pinus,  140,  5. 

Pisce,   214,  6.  215,  7. 

Placet,  102,  7.   146,  7.  181,  5,  aliis- 
que  locis  5. 

Placida,  234,  2. 

Placidas,  20,  3. 

Placido,  71,  1. 

Placidum,  231,  9. 

Placuisse,  297,  22. 

Placuissent,  134,  10. 

Plagas,  161.  3. 

Plane,  158,  13. 

Planius,  216,  2.  265.  21. 

Plato,  349,  15. 

Platone,  249,  8. 

Platonem,  350,  6. 

Platoni,  219,  31.  245,  1.  349,  12. 

Platonis.33.  1.  44,2.244,1.  268,  15. 

Plaustra,  2S9,  3. 

Plebis,  110,8. 

Pleua,  10,  3.   198,  3.  200,2  bis. 
209,  2. 

Pleua?,  290,  1. 

Pleuam,  219,  20.246,  19.  248,  12. 

Plenissime,  86,  1. 


I  i  I  0 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PIIILOSOPHI.E. 


1416 


Plenissimum,  229,  10.  229,  15. 

Plenitudinem,  349,  8.   349,  22.  350, 
5. 

Pleno,  21,  1.  G4,  3.  105,  G. 

Plenum,  218,  18.  526,  9. 

Plenus,  187,  17.  229,  17. 

Plerumque,  149,  4.  166,  6. 

Plura,  237,  13.  335,  26.  344,  5. 

Plures,  132,  8.  148,  8.,  157,  6,  aliis- 
que  locis  4. 

Pluribus,    132,    11.    135,    3.  187,  6, 
aliisque  locis  4. 

Plurimi,  178,  2. 

Plurimis,  118,  3. 

Plurimorum,  60,  6. 

Plurimos,  157,  20. 

Plurimus,  76,  4. 

Plus,  165,  5.  199,  13. 

Plus  cequo,  298,  6.  298,  7. 

Pocula,  183,  3.  275,  7.  277,  2. 

Poena,  48,   3.  68,  8.    272,  20.   aliis- 
que  locis  2. 

Prena,  258,  '4.  272,  11.  272,  13.  272, 
16. 

Pcenae,  272,  12.  327,  10. 

Pcenali,  281,  15. 

Pcenam,  281,  5. 

Pcenarum,  283,  22.  287,  9. 

Pcenas,  55,  8.  352,  19. 

Pceni,  182,  1. 

Pcenitentiae,  209,  2. 

Pcenorum,  148,  8. 

Poeticas,  12,  2. 

Poli,  259,  2. 

Pollens,287,  5. 

Polliceutur,  213,  6.  219,  9. 

Polluisse,  57,  6. 

Polo,  113,  1. 

Polum,  216,  3.  261,  7. 

Polus,  27,  1. 

Polyphemus,  308,  3. 

Poma,  309,  3. 

Pomis,  302,  4. 

Pondera,  143,  2.  222,  4.  226,  4. 

Pondere,  22,  3.  170,  4,  299,  23.  301, 
21. 

Pontis,  156,  4. 

Pondus,  110,  6.  129,  2.  238,  20 
314,  4. 

Ponere,  111,  5.  127,  2. 

Ponti,  19,  2.  38,  4. 

Pontum,  128,  4. 

Pontus,  105,  2. 

Popularem,  205,  8. 

Poptilares,  158,  14.  194,  1. 

Populari,  205,  2.  287,  3. 

Popularis,  178,  8. 

Populi  genit.,  61,  1.  195,  2.305,  10. 

Populi  'p/ur.,10,  2.  293,  1. 

Populos,  153,  4.  157,  20.  162,  G 
aliisque  locis  2. 

Populus,  305,  8. 

n6pi5[j.a,  231,  9. 

nopta|j.aTa,  231,  9. 

Porrigite,  252,  25. 

Porro,  238,  21.  350,  15. 

Porticus,  339,  1, 

Portio,  133,  9.  157,  1.  292,  12. 

Portionem,  158,  8.  199,  6.  218,  24. 

Portus,  234,  2. 

Posceudi,  212,  G. 

Poscens,  188,  16. 

Poscet,  102,  9. 

Positae,  352,  23. 

Positam,  124,  3. 

Positi,  305,  3,  305,  21. 

Positionis  gratia,  335,  8. 

Posilum,  115,  7. 

Posse,  58,  G.  52,  13.   55,  3,  aliisque 
locis25. 

Possem,    14,    6.    217,     5.    218,    31. 
236,  9. 

Possemus,  3 15,  7. 

Possent,  265,  11.  268,  6. 

Posses,  193,  8. 

Possessio,  348,  8. 

Possessione,    181,    1.    135,  10.    212, 
H,  aliisque  locis  2. 

Posset,  53,7.   176,7.  176,  8.  188,  8. 


Possibile,  313,  19.  326,  21. 

Possibilitas,  2G7,  18.  268,  11. 

Possibilitate,  279,  13. 

Possibilitatem,  268, 13. 

Possideant,  135,  5. 

Possidebas,  118,  5. 

Possidebis,  124,  6. 

Possidens,  229,  7. 

Possidentibus,  137,  6. 

Possidere,  242,  3.  349,  22. 

Possideret,  188,  8. 

Possideri,  132,  5. 

Possidet,  349,  8. 

Possidetur,  188,  2. 

Possimus,  328,  11.  348,  4. 

Possiut,  84,  12.  8i,  13.  238,  5, 
aliisque  locis  3. 

Possis,  87,7.  95,  5.  111,  7.  aliisque 
locis  13. 

Possit,  25.  3.  123,  9.  125,  1,  aliis- 
que  locis  26. 

Possum,  117,  2.  120,  7.  218,  12, 
aliisque  locis  2. 

Possumus,  193,  G.  345,  10. 

Possunt,  88,  3.  132.  9.  188,  12, 
aliisque  locis  18. 

Post,  159,  3.  260,  3.  281,  14. 

Post,  deinde,  11,  2.  170,  3. 

Posterioribus,  352,  17 . 

Posteros,  53,  2. 

Posthac,  170,  5. 

Posthaec,  91,  1.  281,  22. 

Postquam,  251,  3. 

Postremae,  133,  6. 

Postremo,  95,  1.  160,  2.  16G,  G, 
aliisque  locis  3. 

Postremus,  76,  1. 

Postulas,  350,  17. 

Postulatis,  158,  16. 

Postulet,  100,  2. 

Posuisse,  309,  6. 

Posuisti,  76,  4.304,  9.  352,  15. 

Poteas,  181,  2.  219,  3.  264,  6,  aliis- 
que  locis  2. 

Potentem,  198,  1.  199,  11.199,  12, 
aliisque  locis  4. 

Potentes,  86,  5.  258.  3.  265,  13, 
aliisque  locis  3. 

Potentia  substant.,  147,  1.  150,  1. 
179,  12,  aliisque  locis  10. 

Potentia,  145,  1.  177,  7.  217,  10, 
aliisque  locis  3. 

Potentia  adject.,  277,  10. 

Potentiae.  178,  12.  200,  G.  218,  3, 
aliisque  locis  3. 

Potentiam,  148,  10.  178,  5.  178,  6, 
aliisque  locis  7. 

Poteutior,  341,  2. 

Potentiorum,  45,  2. 

Poteutis   257   11. 

Potentissimum,  218,  10.  247,  9.  266, 
20.  266,  21. 

Potentius  nomcn,2&8,  2. 

Potentius  adverb.,  277,  15. 

Poterat,  271,  14.  337,  9. 

Poteris,  85,  2.  118,  6,  199.  13. 

Poterit,  94,  11.  110,  6.  158,  12, 
aliisque  locis  8. 

Poteritis,  212,  13. 

Potest,  52,  7.  53,  7.  84,  10,  aliis- 
que  locis  49. 

Potestas,  149,  14.  154,  1,  aliisque 
locis  10. 

Potestate,  199,  11,  338,  2.  351.  31. 
352,  1. 

Potestatem,  147,  3. 

Potestatibus,  149,  1. 

Potestatis,  145,  2. 

Potius  adject.  132,  1 . 

Potius  advcrb.,  14,  2.  60,  4.  72,  3, 
aliisque  locis  28. 

Potuisse,  2G4,  17.  279,  10. 

Potuissent,  267,  18.  351,  2i. 

Potuisset,  26G,  19. 

Potuisti,  35,  2.  193,  4. 

Potuit,  3,  2.  11,  9.  38,  3,  aliisque 
locis  ."'. 

Potum,  140,  4. 

Pra>,  11-;.  :t.  178,  16.178,  18.  212.  11. 


Praebuit,  148.  9. 

Praecedentibus,  280, 10. 

Prsecedit,  341,  5. 

Praecellens,  119,  1. 

Prsecellentissimum,  230,  1 

Prae.  ellit,  125,  4. 

Praeceps,  298,  20. 

Praeceptor,  33,  2. 

Prreceptorem,  200.  4. 

Praecessisse,  280,  8. 

Praecessit,  325,  20. 

Praecipitat,  253,  8.  267,  3. 

Praecipitavit,  299,  1. 

Praecipitem,  106,  9. 

Praecipiti,  16,  1.  26,  3.  80,  5.  101.  1. 

Praecipua,  119,  7. 

Praecipui,  133,  2. 

Praecipuis,  252,  5. 

Praecipuos,  159,  2. 

Preecipuum,  254,  18.  272,  G. 

Praeclara,  137,  11.  147,  1.  157,  22. 
198.  4. 

Precognita,  336,  3. 

Praecognitio,  335,  14. 

Praecurris,  266,  7. 

Praecurrit,  352,  9. 

Praedee,  33,  6. 

Praedestinata,  321,  6. 

Praedestinatione,  292,  9. 

Praedicantur,  204,  '■>.  205,  13. 

Praedicatio,  157,  20.  205,  13. 

Praedicavit,  110,  2. 

Praeditum,  193,  8. 

Praeditus,  193,  9. 

Praeeuntis.  266,  13. 

Praefectum,  47,  3. 

Praefectura,  195.  3. 

Praegravat,  108,  7. 

Praeibitis,  212,  13. 

Praeire,  212.  6. 

Praejudicatae,  48,  3. 

Praelium,  305,  22. 

Praemia,  44,  1.  76,  2.  142,  6.  aliis- 
que  locis  8. 

Praemii,  272,  4  bis. 

Praemiis,  55,  8.  61.  10.  237,  8. 

Praemio,  258,  4.  272,  2.  272,  13. 
297,  4. 

Praemissa,  50,  8. 

Praemittere,  258,  8. 

Praemium,  271,  5.  271,  6.  271,  8, 
aliisque  locis  6. 

Praenoscendi,  352,  11. 

Praenoscere,  324,  7.  326,  20.  335.  2 ', . 
aliisque  locis  2. 

Praenotio,  335,    5.    336,    7.    345,    13. 

350,  22. 
Praenotionem,  335,  18. 
Praepositum,  45,  5. 
Praeposterum,  326,  5. 
Prsscientia,   [325,    2.    325,    10.  325. 

14,  aliisque  locis  4. 

Praescientia,  335,  3. 

Pr&seientix,  32G,  G.  334,  5. 

Pr.rscicntiam,  335,  2.  335,  9.  350, 
13.  352,  5. 

Prascierit.  327,  6. 

Prcesciri,  32G,  15.  336,  8.  345.  4. 

Praescitae,  32G,  11. 

Praesciturum,  325,  13. 

Praesciuntur,  335,  5. 

Praescius,  352,  20. 

Praescriptum,  50,  4. 

Praesens,  54,  7.  94,  12.  126,  7.  aliis- 
que  locis  6. 

Praeseuserit,  324,  9. 

Praeseutaria,  352,  16. 

Pr&sentarie,  294,  10. 

Prsesentarium,  349,  18. 

Praesentarius.  350,  9. 

Praeseutem.    56,  5.    93,   1.   349,   II. 

Prsesenti,  350,  21. 

Preesentia   adject.,  350,  18.  350,  23. 

351,  18.  351,  29. 

Prajsenti»,    349,   21.   350,  2.    350, 

10. 

Prasentiam,    1^7,   13.  349,  10.  350, 
1,  aliisque  locis  3. 
Praeseutis,  120,  2.  350,  20.  352.  5. 


li-17 


INDEX  VOCAIHI.OHL  M. 


1 18 


Prssentium,  336,  3.  350,  29. 

1'ra'scrtim,  279,  17    2S7,  8. 
Preesidere,  83,  4.  147,  2. 
Prssidia,  58,  5, 

Praesidio,    188,    6.  188,    10.    201,    4. 
217,  2. 
Prffisidinm,  210,  32. 
Prsstantes,  I.*i0,  1. 
Prsstantia,  L58,  15. 
Prsstantiua,    179,   14.    229,  7.  229, 
20.  230,  7. 

PrsBtare,    13C.   4.    178,  li.  189,  2, 
aliisque  locis  5. 
Praestat,  350,  3. 
Praestent,  195,  9.  215,  8. 
Prsstet,  343,  15. 
Prfflstiterit,  327,  3. 
Prfflsto,  320,  5. 
Praesuuias,  229,  18. 
Proeter.  228,  5.  280,  19.  281,  1.   313, 
11. 
Preterea,  :i9,  1. 
Praetereant,  257,  6. 
Praetereo,  110,  3. 
Praetereunt,  111,  10. 
Praeterire  110,  3. 
Pr»terit,  103,  l. 

Prfflteriti,   349,  9.  349,   21.  350,  11. 
Prfflteritis,  348,  lo. 
PraHennisso,  219,  34. 
Praetorii,  47,  3. 
Praetulerunt,  298,  10. 
Praetura,  195,  1. 
Prsevenit,  352,  12. 
Proevia,  257,  1. 
Pnuvideantur,  33G,  7. 
Prcevidentia,  350,  14. 
Praeviderit,  324,  6. 
Prava,  279,  9. 
Pravitas,  218,  23. 
Pravitatis,  280,  3. 
Pravos,  280,  15. 
Pravus,  296,  18. 
Precabaris,  281,  20. 
Prece,252,  10. 
Preces.  352,  23.  352,  25. 
Precor,  120,  3. 
Premant,  287,  11. 
Premat,  201,  8. 
Premeutibus.  113,  4. 
Premit,  68.  7.  158,  3. 
Premunt,  155,  7.  157,  3. 

Pressas,  340,  7. 
Pressisse,  347,  2. 

Pressurus,  310,  6. 

Pressus,  22,  2.  245,  3.  270,  10. 

Pretio,  118,  8.  298,  9.  328,  6. 

Pretiosa,    132,   4.  134,   11.  134,    12, 
nliisque  locis  2. 

Pretiosae,  131,  5.  135,  3. 

Pretiosam,  94,  11. 

Pretiosissimum,  109,  7.   118,5.   118, 
7.  166,  12. 

Pretiosus,  124,  5.  136,  6. 

Pretiosum,  231,  9. 

Pretium,  55,  6.  74,  6.  310,  9. 

Prima,  60,  8. 

Prima,  295,  18. 

Primae,  65,  1.295,  11. 

Primordia,  208,  4. 

Primum,  245,  2. 

Primum,  32,  6.  82,  1.  111,    6,  aliis- 
que  locis  5. 

Primus,  143,  1.  182,  9. 

Princeps,  229,  6, 

Principe,  230,  3.  293,  10. 

Principem,  229,  2. 

Principi,  328,  10. 

Principiis,  239,  7. 

Principio,  84,   10.    230,    8,   293,    1. 
313,  16. 

Priucipium,     146,  <3.  186,  2.  227,  1. 
230,  9. 

Principum,  109,  7. 

Prior,  26,  2.  138,  i.  142,  4. 

Priora,  229.  9. 

Prioribus,  230,  13. 

Prioris,  9-2,  2. 

Priscos,  142,  8. 

Patrol.  LXIII. 


1'rivatis,  46,   4. 
Privato,  111,  4. 
Privatos,  61,  12. 
Priua,  229,  7. 

PriuB,  21,  .!.    109,  8.  146,  5.  aliisque 
loeis  8. 

Priuaquam,  335,  32.  336,  2.  351,  24, 
351,  28, 

Pro,  33,  4.   45,2.  55,7,  aliisque  lo- 
cis  6. 

Proavos,  208,  3. 

Probaute,  157,  2. 

Probantia,  55,  5. 

Probaremus,  345,  1. 

Probas,  94,  7. 

Probat,  98,  5.  229,  2. 

Probationcm,  335,  20. 

Probatiouibus,  248,  19. 

Probes,  229,  14. 

Probi,  134,  5. 

Probis,    146,    6.    271,    12.  272,    14. 
299    3 

Probitas,    134,  6.    146,  7.   271,    1, 
aliisque  locis  4. 

Probitate,  273,  9. 

Probitatis,  283,  23.  352,  26. 

Probo  verbum,  210,  7.  325,  3. 

Proborum,  287,  2. 

Probos,  271,  10.  297,  2.  327,  12. 

Proba,  268,20.  271,  1. 

Probris,  298,  22. 

Probus,  272,  2. 

Procedam,  264,  8. 

Procedat,  325,  21. 

Pmcedens,  228,  14.  314,  15. 

Procederet,  246,  10. 

Procedit,    93,   8.    176,   3.     239,    12, 
aliisque  locis  2. 

Procellas,  115,  1. 

Procellis,  35,  5.  102,  5. 

Processeriut,  84,  9. 

Procul,  57    1.  72    2. 

Procuklubio,'  133,16.  237,   11.  351, 
21. 

Prodeat,  229,  9. 

Prodente,  11,  2. 

Proderet,  148,  3. 

Prodesse,  165,  6.  283,  19. 

Prodest,  305.  1.  305,2. 

Prodidisset,  72,  2. 

Prodigii,  92,  4. 

Prodigiis,  106,  4. 

Prodit,  149,  17. 

Proditori,  299,  18. 

Productum,  313,  10. 

Produxit,  101,  4. 

Profance,  33,  10 

Profauum,  13,  1. 

Profecto,    108,    1.   240,    1.    243,  2, 
aliisque  locis  2. 

Proferas,  108,  3. 

Proferendi,  178,  6. 

Proferendo,  157,  7. 

Proferre,    85,    3.    102,    1.    157,    21. 
326,  22. 

profert,  302,  6. 

Proficiant,  158.  2. 

Proficiet,  247,  8. 

Proficiscantur,  396,  9. 

Proficiscens,  296,  19. 

Proficiscuntur,  351,  22. 

Profitetur,  165,  3. 

Profligat,  218,  31. 
Profligatura,  47,  2. 
Profuisse,  60,  3. 
Profunda,  241,  1. 
Profundam,  223,  4. 
Profunditate,  297,  19. 
Profundo  substant.,  16,  1. 
Profundum,  109,  3. 
Progreditur,  305,  25. 
Progressus,  293,  1.  296,  7. 
Prohibebor,  102,  1. 
Prohibet,  231,8. 
Prolatis,  93,  2. 
Prole,  122, 1. 
Prolis,  110,  2. 
Prolixi,  158,  12. 
Prolixitate,  299,  23. 


Promat,  296,  12. 
Promere,  L8i,  6. 
Promeremur,  328,  6. 
Promeruit,  33,  i. 
PromJ8imu8,  219,  14. 
Promissionis,  313,  1 . 
PromittiTe,  187,  19. 
Prouiittis,  264,  1. 
Promittunt,  187,  6.  212,  3. 
Promovereris,  95,  6. 
Promovimus,   120,  5. 
Promptissima,  217,  7. 
Promptissimum,  66,  9. 
1'romptum,  178,  13.  291,  3. 
Proua,  101,  6.  347,  5. 
Pronum,  184,  2. 
Propagands,  305,  19. 
Propagare,    157,    17.  158,  4.  178,  2. 
Propagasse,  205,  3. 
Propagentur,  238,  15. 
Prope,  254,  10. 
Propcnsius,  57,  2. 
Properata,  5,  1. 
Propinqua,  289,  2.  295,  11. 
Propinqua,  313,  23. 
Propinquat,  285,  3. 
Propinquitatis,  109,  7. 
Propinquus,  234,  6 
Propior,  64,  7. 
Propitiis,  283,17. 
Propius,  14,  8. 
Proponas,  231,  22. 
Proponunt,  352,  20. 
Proponuntur,  327,  10. 
Proposita,  264,  9. 
Propositam,  178,  19. 
Propositi,  313,  3. 
Propositionura,  280,  9. 
Propositis,  230,  13.  231,  1. 
Propositum    substant.,  265,  19.  352, 
1.  352,  2. 

Propositum   adject.,  35,  6.  265,  16. 
266,  1.  271,  8. 
Proposui,  351,  27. 
Proposuimus,  246,  16. 
Propria,    193,  10.  194,  13.  327,    13. 
351    14. 

Propria   dblat.,    16,  2.   285,   2.  296, 
13,  aliisque  locis  3. 

Proprice,  68,  2.  147,  10.  320,  9.  352, 
10. 
Propriam,    94.   4.    194,    1.    351,  23. 
Proprias,  314,  5. 
Proprietate,  349,  18. 
Proprietatem,  350,  22. 
Proprii,  149,  2.  195,  4. 
Propriis,80,  1.  86,  3.  340,8. 
Proprio,  103,  8. 
Proprios,  185,  1. 

Proprium,  101,    2.    135,    7.  149,  12, 
aliisque  locis  4. 

Propter,  232,  16,271,  4. 
271,  5,  aliisque  locis  3. 
Propugnare,  54,  4. 
Prorsus,  24,  6.  45,  .5.  94,  7,  aliisque 
locis  16. 
Proscriptioni,  57,  2. 
Prosequerentur,  3,  3. 
Prospectu,  294,  5. 
Prospera,  297,  1. 
Prosperam,  165,  6. 
Prosperitatis,  117,  2. 
Prospexerat,  294,  10. 
Prospexerit,  325,  6. 
Prospexi,  246,  27. 
Prospiciam,  246,  2. 
Prospiciat,  350,  16. 
Prospiciens,  321,5.327,7.337,    13. 
Prospicit,  324,  5.  340,  16. 
Prospicitis,  186,  3. 
Prostratos,  61,  9. 
Prosternit,  200,  3. 
ProsbTnitur,  122,  5. 
Proterit,  98,  1.  183,  8. 
Protervus,  128,  7. 
Protexi,  46,  2. 
Protrahit,  7,  6. 
Protinus,  193,  10. 
Protulit,  299,  7.  299,  19. 

46 


1419 


1NDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHU.OSOPHLK. 


1420 


18. 


Provcctu,  305,  13.  305,  21. 
Provehere,  272,  26. 
Provehi,  110,  8. 
Provehis,  225,  2. 
Provehit,  168,4.  291,  5. 
Provenerint,  192,  1. 
ProveniaDt,  335,  23. 
Proveniat,  120,  11.  345,  6. 
Provenient,  350,  23. 
Provenirent,  149,  2. 
Provenit,  149,    17.  205,    9. 
Proveniunt,    149,    7.    288, 


Proveutu,  352,  13. 

Provida,  181,  3. 

Providentia,  239,    12.  293, 
9,  aliisque  locis  13. 

Providentia,  294,  11.   295,  9. 
aliisque  locis  3. 

Provideuliae,   292,  8.  294,  8. 
aliisque  locis  11. 

Providentiam,  295,  6.  299, 
7,  aliisque  locis  2. 

Providentur,  325,   9.  326,  2. 
aliisque  locis  2. 

Providere,  326,  8. 

Provideri,  325,  9.  326,  4. 

Provincialium,  46,  3. 

Provinciam,  47,  2. 

Provisa,  60,  7.  326,  4. 

Provisae,  325,  1. 

Provocet,  343,  3. 

Proximos,  123,  1. 

Proximus,  109,  8.  297,  30. 

Prudentem,  166,  5. 

Prudentia,  9i,  17. 

Ptolomaeo,  157,  1. 

Publicse,  44,  8. 

Publicis,  46,  4. 

Publicus,  290,  5. 

Pudeat,  247,  16. 

Pudebit,  162,  3. 

Pudibunda,  310,  3. 

Pudicitiae,  119,  1. 

Pudore,  24,  4.  24,  5.  110,  2. 

Pudori,  52,  3.  121,  1. 

Puduit,  50,  9. 

Pueris,  119,  6. 

Pugna,  315,  2. 

Pugnantia,  168,  1.  301,  17. 

Pulcherrimi,  133,  9.  272,  5. 

Pulcherrimum,  213,  1. 

Pulelu  rrimus,  221,  7. 

Pulchra,    133,    9.    134,    9. 
aliisque  locis  3. 

Pulchris,  168,  18. 

Pulchritudiuem,  194,  2. 

Pulcbritudinis,  133,6.  134,8. 

Pulcbritudo,  133,  8.  178,  14. 

Pulchrius,  231,  10. 

Pulchrum,    92,    7.   133,    5 
aliisque  locis  4. 

Pulsare,  10,  5. 

Pulsibus,  290,  6. 

Pulsum  adject.,  72,  3. 

Pulsus,  61,  5.  72,  3. 

Pulverem,  346,  2. 

Puncti,    156,    6.     157,    6.    2 
296,  3. 

Puncto,  157,  6. 

Pungit,  218,  30. 

Puniendi,  299,  2.  304,  5. 

Puniri,  281,  9.  327.  12. 

Punissct,  56,  6. 

Punit,  306,  2. 

Puniti,  281,  9. 

Punitos,  281,  23. 

Puniuntur,  281,  4. 

Puppes,  316,  5. 

Pura,  280,  22. 

Pura,  300,  2.  331.  3. 

Pure,  267,  10. 

Purgatoria,  281,  16. 

Purior,  222,  3. 

Puritate,  293,  6. 

Puro,  322,  1. 

Purpura,  269,  3. 

Purpurae,  215,  6. 

Purpureum.  78,   5. 


Putabautur,  188,  10. 
Putabas,  246,  3. 
Putabat,  148,  4. 
Putabo,  248,  4. 

Putant,     178,    3.    179,     10.     187,  2, 
aliisque  locis  3. 
Putarem,  13,  2. 
Putaremus,  282,  16. 
Putare,  193,  9.  326,  8. 
Putares,  193,  5.  283,  8. 
314,  10.        Putaret,  148,2. 
13.  351,        Putas,    83,  1.  94,  3.   134.  1,  aliisque 
locis  5. 
Putasti,  75,  4. 

Putat,  125,  11.  137,  9.  280,  7,   aliis- 
6.    293,     que  locis  3. 

Putatis  verbum,  164,  7. 
312,   4,        Putes,  102,  10.  111,  9.  123,  4,   aliis- 

que  locis  3. 
295,    1,        Putet,    197,    5.    268,      5.    279,     17. 

344,  2. 
22.  304,        Puto,  131,  2.  149,  8.  188,  1,  aliisque 
locis  6. 
326,  3,        Pythagoricum,  58,  3. 

Q 

Qua,  41,  4.    43,  4.    53,  10,    aliisque 
locis  13. 

Qua,  adverb.  loci,  248,  8  bis. 

Quadam,  231,  13.  238,  12. 

Quadrigis,  113,  1.  309,7.  335,  27. 

Quffi   singulari,    6,    1.  10,  6.    12,  2, 
aliisque  locis  77. 

Quae  plur.  femin.,  12,  5.  12,  7.  120, 
2,  aliisque  locis  14. 

Quae  plur.   neut.  nomin.,  76,7.  101, 
6.  106,  9,  aliisque  locis,  76. 

Quae   plur.    neut   accus.,  24,  3.   53, 
12.  53,  14,  aliisque  locis  52. 

Quaecunque  sinaul.,  18,    4.  210,   5. 
305,  13. 

Quaedam  singuL,  11,  4.  112,  4.  158, 
11,  aliisque  locis  4. 

Quaedam  plur.  femin.,  212.  2.   325, 
33. 
119,    1.         Queedam  plural.    nomin.  7icut.,    33, 
8.  109,  2  230,16,  aliisque  locis  4. 

Quaedam    plural.    accus.,   219,    26. 
298,  3.  312,  1.  350,  21. 

Qucelibet,  268,  18.  324,  8. 

Quaeuam,  14,  6.  125,  8.  268,  1,  aliis- 
que  locis  3. 

Quaeque  nomin.plur.  neutr.,  149.  3. 
185,  1.  238,  18. 
174,    6,        Quaeque    accus.    plur.,    36,    6.  118, 
6.  136,  5,  aliisque  locis  6. 

Quaeras,  79,  4. 

Quaeratis,  135,  8. 
195,  8.         Quaerere,  166,  12. 

Quaeri,  292,  10. 

Quaeris,  51,  1. 
134,    1,         Quaeritis,  135,  2.  214,  3.  254,  5. 

Quaeritur,  232,  17. 

Quaero,  312,  5.  335,  1. 

Quaesieris,  282,  9. 

Quaesisse,  126,  7. 

Quaesita,  106,  7.  334,  3. 

Quppsitu,  292,  4. 
95,    15.        Qusesivit,  54,  1. 

Qiueso,  229,  14,  281,  13.  292,  2. 

Quaestionem,  312,  4. 

Queestionis,  290,  23.  325,  4. 

Ouale,  228,  4. 

Qualem,  306,  1.  313,  19. 

Qualemcunque,  349,  24. 

Quales,  343,  11. 

Qualia,  350,  23. 

Qualibet,  187,  9.  230,  i. 

Qualicunque,  186,  3. 

Qualitate,    120,  9.     279,    .'!.  298,    4. 
352   22. 

Qualitatem,  350,  29. 

Qualitates,  343,  2. 

Qualitatibus,  2i6,  11. 

Quam,  :!2.  2,  33,    5.  43,    3,  aliisque 
locis  37. 

Quam  diu,  237,  3. 

Quam  multa,  219,  1. 

Quam  niultis,  123,  6. 

Quam  inultos.  123,  1    158,  1. 


Quam  phirimos,  131,  8. 

Quam  vultis  nimio.  213.  3. 

Quam  ijuantum,  7,  1.  16,  1.  51,  1, 
aliisque  locis  21. 

Quam  post  aliud,  94,  15.  146,  7. 
179,  6,  aliisque  locis  4. 

Quam  post  alius,  297,  14. 

Quam  post  alio  modo.  265,  19. 

Quam  post  alitcr,  46.  5. 

Quam  post  magis  plus  et  comparat. 
132.  2.  165,6.201,6.  aliisque  locis 
10. 

Qu&m  post  potius.  74,  5.  212,  15. 
232,  15.  287.  5.  337,  22. 

Quam  post  tam.  7i.  3.  232,  14.  350, 
25. 

Quam  post  prius,  109,  8.  328,  8, 
aliisque  locis,  de  quibus  supra. 

Quamdam,  178.  9.  350,  2. 

Quamlibct  pro  quantumlibet,  158, 
12. 

Quamque.  326,  18. 

Quamvis.10,  2.  106,  3.  129,  7,  aliis- 
que  locis  11. 

Quando,  120.  1.  179,  17.  198.  2. 

Quauquam.  158,  2.  292,  12.  313, 
15.350,  26. 

Quanta,  132,  6.  180,  5.  238,  15, 
aliisque  locis  2. 

Quanta,  55,  3.  257,  6. 

Quantalibet,  110,  6. 

Quantas,  105,  1.  151,  1.  181,  1. 

Quanti,  166,  10.  236,  2.  292,  10. 

Quantis,  212,  3. 

Quantitate,  349,  21 . 

Quantitatem.  349,  17. 

Quanto,  147,  4.  171,  5.  271,  1. 

Quanto  ante  tanto,  295.  15. 

Quauto  magis,  343,  6. 

Quautos,  209,  3. 

Quantum,  120,  4.  193,  2. 

Quantum  ad  hoc  attinet,  335.  9. 

Quantum,  136,  3.  157,  3.  157.  4, 
aliisque  locis  3. 

Quantumlibet,  158,  9.  271,  II. 

Quantus,  327,  8. 

Quare,  86,  1.  119.  9.  125,  9,  aliis- 
que  locis  23. 

Quarta,  157,  1, 

Quartae,  157,  3. 

Quarum,  11,  3.  53,  5.  134,  1.  aliis- 
que  locis  5. 

Quas,  11,  2.  11,  9.  67,  2.  aliisque 
locis  13. 

Quasdam,238,  17. 

Quasi,  32,  5.  93,  3.  209,  3,  aliisque 
locis  14. 

Quasi  vero,  325,  10.  335,  23. 

Quatimur,  70.  7. 

Que,  4,  1.  9,  1.  10.  7,  aliisque  locis 
392. 

Queam,  84,  4. 

Queaut,  268,  7. 

(Jueas,  147.  5.  239,  14. 

Queat,  53,  3.  131,  4.  157.  13,  aliis- 
que  locis  9. 

Quem,  13,  1.  57,  5.  123,  3,  aliisque 
locis  24. 

Quemdam,    148.  1.  209,  3.   248,   9. 

Quemlibet,  132,  II. 

Quemuam,  265,  20. 

Quempiam,  147,  7.  325,  20. 

Quemquam,  132,    4.  212.  2.  296.   19. 

Quemque,  61,  8.  61,  9.  146,  1,  aliis- 
que  locis  2. 

Queo,  165.  5.  230,  13. 

Querar,  53.  1 1. 

Queraris,  94.  8, 

Querebare,  281.  19. 

Querela,  334,  l. 

Querelaj,  23,  l.  101.  8. 

Ouerelam,  108,  2. 

Querelaa,  106,  2.  203,  5. 

Querelis,  L00,  3.  25S.  6. 

Querens,  252,  1. 

Quaereutes,  296,  18. 

Ouerimoniae.  188,  4. 

(Juerimoniam.  9,  1. 

Quernas,  78.  4. 


1421 


lNDKX   VOKAIW  I.OlU  M 


1  ll> 


Questibus,  71,2. 

Queunt,  L49,  14.  266,  II-  303,  7. 
Qui  singul,  2,  l.  s,  2.  21,  l,  aliis- 
<jue  locis  69. 

Qui  plural.,  46,  5.  54,  3.  57,  4,  aliis- 
que  locis  39. 

Qui  quomodo,  84,  9.   B4,  10.  204,  5, 
aliisque  locia  3. 

Qui  quare,  304,  10. 

Quia,  7,  5.  187,  12.    194,  I,  aliisque 
locis  t{. 

Quibue,  II.    7.  33,   8.   35,  5  nlii^i jiie 
locifl  39. 

Quibuscuuque,  350,  2. 

Quibuadam,  295,  l.  299,  2.  314,  2. 

Quibuslibet,  297,  30. 

Qnibusque,  l_>2,  5. 

Quicunque,  161,  I.  254,  11. 

Quid   aliquid,  101,  2.  108,  I.  108,  2, 
aliisque  locia  23, 

Quid  aliud?  interrog.,  103,  2.  146,  6. 

Quid  '.'  qus  re& '.'  20,  3.  21,   l.  50,  5, 
aliisque  loeis  2:;. 

Quid  quamlibet  rem,  54,  7. 

Quid  i/ua/ii  rem,  135,  l,  157,  7.  158, 
5,  aliisque  locis  14. 

Quid  quare,  8,  1.  24,  4,  31,  2,  aliis- 
que  locia  15. 

Quid?    iidrrro,,.,    266,    12.    285,    1. 
297,  12,  aliisque  locis  10. 

Quid  si,  103.    5.    103,   6  6l's.    247.  8. 
aliisque  locis  ■>. 

Quid  dicam  quod,  238,  9. 

Quid  est,   quod,   134,  8.  189,  2.  288, 
i.  335.  7. 

Quid  proficiant?  153,  2. 

Quid  relerre  putas,  112,  5. 

Quid  id  tua  rofert,  134,  9. 

Quid  hoc  refert?  327,  l.  351,  24. 

Quid  quod,  157,   17.  238,   11. 

Quid  igitur?  50,  7.  52,    2.    179,    12, 
aliisque  locis  10. 

Quid  enim?212,  4. 

Quid  attinet,  53,  4. 

Quidatu  singul.,  54,  1.  158,  17.  228, 
7,  aliisque  locis  5. 

Quidain  plural.,  11,  G.  213.    8.  297, 
9,  aliiaque  locis  5. 

Quiddam,    178,  t.    179,  10.  305,   10, 
344,  7. 

Quidem,  10,  4.  12,  1.  25,  3,  aliisque 
locis  90. 

Quidnam,    14,   7.   219.   22.   280,  12, 
aliisque  locis  2. 

Quid  ui?85,  2.  133,  8.  187,  17,  aliis- 
que  locis  5. 

Quidquam,    147,   8,    247,    8.   292,  5, 
aliisque  locis  5. 

Quidquid,    95,  1.    137,    7.    168,    15, 
aliisque  locis  12. 

Quiescentes,  343,  4. 

Quiete,  234,  2. 

Quieti  ad/cct.,  129,  9. 

Quietis  substant.,    147,  10.  513,  5. 

Quin,  83,  7.    126,   4.    179,  15,  aliis- 
que  locis  1 1. 

Quiuetiam,  19,  1.  215,  3. 

Quingeutis,  57,  1. 

Quinis,  307,  1. 

Quippe,   13.  2.  135,  3.  136,  8.  171,3. 

Quique  plural.,  299,  '■'<. 

Quis,    12,   4.  19,  3.    55,    6,  aliisque 
locis  46. 

Quispiam,  232,  13.   232,    19.  238,  7, 
aliisque  locis  2. 

Quisquam,    46,    3.    147,    7.    148.  6, 
aliisque  locis  3. 

Quisque,  11,  9.    33,  5.  53.   14,  aliis- 
que  locis  15. 

Quisquis,    37,  1.  41,  1.   70,   3,  aliis- 
que  locis  10. 

Quo,  36,  7.  48,  6.  60,  7,  aliisque  lo- 
cis  46. 

Quo   fit   ut,  157,    19.    192,  4.  228,  9, 
aliisque  locis  10. 
Quo  quomodo,  147,  7,    331,  8. 
Quo  advertt.  interrog.  adlocum,  8i> 
7. 
Quo  suppl.  lo<:o,  314,  11. 


Quo,  quem  iii  scopum,  95,  '■■  95,  6. 
352,  1. 
QUO  pr»  ut,   123,  8.  155,    3.   248,  7. 

Quo  magia,  194,  3. 

Quoad  possunl,  239,   13. 

i."iocunquo  ablat.,  2til,  i. 

Quod  '/"■'•   r«,  :i:i.  t;-  s".  5.   94,  16, 
aliiaque  locis  30. 

Quod  quam  rem,  25,  3.  ii.  7.  15,  I. 
aliiaque  locis  32. 

Quod  quodnam,  1 16,  -'. 

Quod  cum  antecedente,  35,  i.  71,  ti. 
84,  ■">,  aliisquc  loeis  166. 

Quod  conjunctio,  34,  l.  35,  3.  41,  2, 
aliisque  locis  43. 

Quod  si,  94,  13.  95,  2.  III,  7,  aliia- 
qne  locia  23. 

Quodam,  93,  3.  157,   6.  157.  13.  280. 
17. 

Quodammodo,  55,  5.  287,  S.  321,   1, 

Quodcuuque,  213,  4. 

Quoddam,  94,   15.  268,    10.    313,  17. 

Quodque,  238,  11,  319,  3. 

Quolibet,  22S,  9. 

Quonam,   126,   7.    134,   5.    216.   1, 
aliisque  locis  7. 

Quouam  adverb.  loci,  171,  .5.  171,  6. 

Quondam,  2,  1.  17,    4.   24,  1,  aliis- 
que  locis  10. 

Quoniam,  33,  8.  34,   2.  36,  2,  aliis- 
ijue  locis  47. 

Quopiam,  323,  16. 

Quoque,  31,  3.  32,  7.  34,  6.   aliisque 
locis,  73. 

Quoquo  gentium  pro  ubique,    194, 
11. 

Quoquo  modo,  53,  1.  323,  12. 

Quorum,  35,  1.  36,  1.  49,  1,  aliisque 
locis  15. 

Quorumdam,  11,  8.  304,  II. 

Quos,  35,   2.  46,   1.   54,   4,   aliisque 
locis  38. 

Quosdam,  298,  4. 

Quot,  105,  3. 

Quotidianis,  100,  3. 

Quotidie,  58,  3.   188,  3. 

Quoties,  17,  2.  38,  6.  45,  3,  aliisque 
locis  8. 

Quovis,  101,  1. 

R 

Rabidas,  182, 10. 

Rabie,  269,  6. 

Rabiem,  154,  2. 

Rabies,  38,  4. 

Radiat,  114.  5. 

Radice,  283,  11. 

Radicibus,  238,  10. 

Radiis,  29,  1.  77,  1.  336,  is. 

Radio,  43,  7. 

Radiorum,  322,  4. 

Radios,  135,  5.  207,  1.  235,  i. 

Ramis,  183,  1. 

Rapacitas,   106,  7. 

Raperis,  133,  13. 

Rapiant,  287,  12. 

Rapidis,    105,  1. 

Rapido,  64,  1. 

Rapidos,  70,  S.  301,  6. 

Rapidus,  212,  16. 

Rapiebas,  171,  1. 

Rapiens,  302,  8. 

Rapientes.  36,  6. 

Rapiet,  164,  9. 

Rapinis,  46,  4. 

Raptatur,  36,  3. 

Raptum,  33,  5. 

Rapuit,  309,  3. 

Rara,  112,  3.  115,  3.  291,  ... 
Rata,  33,  9. 

Ratcs.  273,  2. 

Ratio,    182,  9.  217,  7.  229,    aliisque 
locis  18. 

Ratiocinandi,  344,  13. 

Ratiocinari,  219,  4.  326,  I. 

Ratioeinatio,  296,  2. 

Ratiocinationem,  230,  22. 

Ratiociuatioui,  34 i.  1. 

Ratiociuationis,  331,  5. 

Rationabili,  133,  1. 


Rahonale,  8:.,  3.  337,  16. 

Rationali,  337,  18. 

Ratioualis,  319,  1. 

Katione,  17,    3.  88,  7.    125,  .3,  aliis- 
que  loeis  21. 

Ratiouem,  13,    8.  86,  1.  136,  6,  aliis- 
que  locis  4. 

Rationes,    159,   i.  217,    18.  249,   6, 
aliiaque  loci- 

Rationi,  sii.  11.  345,  8. 

Ratiouibus,   236,    1.  246,  5.   218,    7, 
aliisque  locis  2. 

Hatiouis,  12,  8.  83,  2.    135,  9,    aliis 
que  loeis  7. 

Rationum,  131,  l.  217,  11.  265,  13, 
aliisque  locis2. 

Ravenna.  50,  1. 

Re,    53,  10.   218,  1.   230,  1,  aliisque 
locis  5. 

Rea,  32,  1. 

Ream,  100,  2. 

Reatus,  57,  4. 

Rebus,  101,  4.  112,  2.  11«,  2,  aliis- 
que  locis  23. 

Recepi,  30,  2. 

Recepta,  171,  4.   176,  2. 

Reeepta,  328,  9. 

Reeepto,  327,  8. 

Recessisse,  304,  13. 

Reeessus,  215,  1. 

Recipiendam,  76,  8. 

Recipit,  55,  6. 

Reclamantem,  33,  5.  " 

Recognoscentis,  75,  5. 

Recolentem,  117,  3. 

Recolligit,  340,  18. 

Reconciliandae,  86,  1. 

Recondit,  218,  31. 

Reconditis,  341,  1  i. 

Roconditur,  238,  12. 

Recoquens,  153,  9. 

Recordabitur,  23,  2. 

Recordaris,  265,  4. 

Recordatur,  244,  2. 

Recorderis,  245,  5. 

Recordor,  265,  6. 

Recta,  243,  4.  312,  2. 

Rectae,  352,  23. 

Reclas,  352,  24. 

Recte,  75,  4.   128,  15.  218,  1,  aliis- 
que  locis  6. 

Rectissiir.e,  230,  10. 

Rectius,  350,  14. 

Recto,   90,  4.  93,  8.  184,  4,  aliisque 
locis  ::. 

Rci  lor,  68,  3.  70,  8.  257,  5,  aliisque 
loci-  3. 

i: 'ctore,  86,  7.  239,  25. 

Rectores,  44,  3. 

Rectori,  247,  4. 

Reclos,  303,  1. 

Rectum,  280,  15.  313,  4. 

Rectus,  38,  2.  297,  23. 

Recubans,  308,  2. 

Recurrat,  261,  5. 

Recursus,  18,  4.  183.  1. 

Recursant,  129,  2. 

Redarguit,  340,  23. 

Redarguuntur,  149,  19. 

Reddere,  21,  4. 

Reddit,  213,  3.  340,  13. 

Redduut,  192,  2.  194,  6. 

Redeunt,  182,  6. 

Rediere,  299,  9. 

Redigatur,  136,  10. 

Redigere,  213,  5. 

Rediit,  26,  2. 

Redimere,  102,  3. 

Rcdimit,  307,  'i. 

Redirent,  142,  7. 

Reditu,  185,  2. 

Reditura,  223,  4. 

Reducem,  262,  5. 

Reduces  nomen,  166,  7. 

Reduci  nomen,  225,  4. 

Refectus,  299,  25. 

Referantur,    178,    13.    231,    15.  328 
1.  351,  32. 

Referas,  351,  34. 


1423 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1424 


Referat,  262,  5. 

Referens,  340,  22. 

Referinius,  44,  1. 

Referre,  209,  4.  286,  7. 

Referri,  232,  3.  268,  10.  268.  11. 

Refertur,   205,  11.  293,  7.  351,  8. 

Referuntur,  231,  22.  2:39,  24. 

Reficit,  301,  13. 

Refluant,  303,  9. 

Reformidat,  239,  8. 

Refovisti,  170,  4. 

Refragari,  230,  13. 

Refragatus,  313,  15. 

Refragentur,  344.  1. 

Refugit,  239,  2.  320,   1. 

Regaulur,  247,  3. 

Regat,  169,  3.  289,  3. 

Regatur,  84,  3.  86,  6.  245,  G. 

Rege,  47,  4. 

Regebat.  153,  4. 

Regem,  102,  11. 

Regendum,  95,  8.  246,  1S. 

Regens,   168,   12.  302,  11. 

Regentiura,  287,  7. 

Regere,  248,  17. 

Regerent,  44,  3. 

Regerentur,  83,  7. 

Regeret,  76.  4. 

Reges,  70,  3.  98,   1.  198,   4.  269,  2. 

Regi  nomen,  50,  3. 

Regi  verbum,  84,  2.  246,  3. 

Regia  adject.,  50,  2.  200,  2. 

Regiae  adject.,  45,  4.  110,  9. 

Regibus,  199,  6. 

Regimen,  83,  2.  247,  5. 

Regio  substant.,  157,  4. 

Regio  adject.,  49,  2. 

Regionis,  157,  1. 

Regis  nomen,  103,  1. 

Regis  verbum,  70,  9. 

Regit,  246,  23.  247,  12.  262.  3. 
316,  8. 

Regitur,  36,  2.  72,  6.  169,  3,  aliis- 
que  locis  2. 

Regium,  146,  5. 

Regna  nomen,  103,  2.  108,  2.  198, 
1,  200,  1. 

Regnant,  90,  6. 

Regnantibus,  177,  8. 

Regni,  199,  7. 

Regnare,  1"7,  8. 

Regnis,  217,  3. 

Regno  nomen,  257,  10.  238,  2.  299, 
14. 

Regnorum,  199,  1. 

Regnum,  103,  8. 

Regulus,  148,  8. 

Regum,  198,  1.  199,  4.  200,  1. 
262,  1. 

Reguntur,  296,  11. 

Rei  nomen  substant.,  53,  2.  121,  2. 
149,  12,  aliisque  locis  15. 

Reipublicse,  44,  4.  157,  14.  299,  20. 

Relabatur,  299,  li. 

Relabi,  323,  8. 

Relabuntur,  239,  2. 

Relapsa,  188,  9. 

Relata.  351.  19. 

Relevatur.  270,  7.  281,  3. 

Relicta  ahlat.,  16,'  2.  158,  15.  237, 
15,  267,  1. 

Relicta  plur.,  44,  6. 

Relictam,  262.  10.  283,  21. 

Relicturam.  94,  II. 

Relinqaat,  261,  7. 

Relinquatur,  283.  26. 

Relinquere,  32,  4. 

Relinqueretur,  176,  8. 

Relinquetur,  157,  5.  334,  7. 

Relinqui,  199,  4. 

Relinquis,  281,  15. 

Relinquite,  14,  3. 

Reliuquo,  53,  2. 

Relinquunt,  132,  10.  267,  7.  J7I. 
11. 

Reliqua,  53,  7.  272,  24.  305,  7. 

Reliquerit,  92,  6. 

Reliquiis,  123,  2. 

Reliquit,  94,  10.  166,  10. 


Reliquum.  178,  11. 

Reliquus,  313,  13. 

Rem,  249,  1.  292,  4.   326,  18,  aliis- 
que  locis,  2. 

Remeat,  302,  4. 

Remedia,  76,  6.  109,  1.  170,  6. 

Remediis,  12.  5.87,  2. 

Remedio,  298,  22. 

Remiges,  277,  1. 

Reminiscare,  92,  7. 

Reminiscaris.  72,  3. 

Reminisci.  61.  2.  187,  11.  209,  6. 

Remiserit,  168,  14. 

Remisit,  184,  3. 

Remoratur,  2N5,  4. 

Remordel,  298,  i. 

Remotos,  162.  6. 

Rempublieam,  156,  3. 

Remunerandi,  304,   i. 

Reinunerari.  327,  12. 

Renitentem,  33,  5. 

Renovat,  296,  7. 

Renuutiare.  200,  6. 

Reor,  165,  6.  22*,  2. 

Rependit,  30 

Repentinis,  292,  9. 

Repentino,  271",  ls. 

Reperiet,  219,  8. 

Reperire,  147,  5.  219,  33.  331,  2. 

Reperiretur.  314,  11. 

Reperta,  226.  2. 

Repertam,  331,  8. 

Repetis,  101,  3. 

Repetit,  179.  5. 

Repetunt.  185,   1.  303,  6. 

Repetuntur,  188,  5. 

Replere,  133.  16.  162,  2. 

Replet,  132,  7. 

Reptantium.   147,  6. 

Repudiarent,  283,  24. 

Repugnare,  324,  3. 

Reputarem,  9,  1. 

Reputes,  118,  4. 

Requies,  226,  6.  234,  1. 

Requiris,  262,  6. 

Requirit,  ls3,  9.  332,  6. 

Requiro,  74,  5. 

Reris,  112,  2. 

Rerum,  23.  4.  36,  6.  43,    3,   aliisque 
locis  68. 

Res  singul.,  120,    10.  188,  9.  267,  9, 
aliisque  locis  3. 

Res  plural.,  120,  4.  149,  18.  296,  10, 
aliisque  locis  3. 

Resecarent,  283,  18. 

Resecat,  173,  3. 

Reseret,  27,  5. 

Reservari,  48,  7. 

Residens,  43,  5.  275,  4. 

Resident,  69.  1. 

Resideres.  283,  7. 

Resides,  182.  6. 

Resistentis,  266,  8. 

Resistit,  89.  5. 

Resistunt,  23S.  4.  -23,  3. 

Resolvis.  223,  2. 

Resolvit,  329,  2. 

Resolvitur,  352,  1  i. 

Resoluta.  159,  '. 

Resoluto,  89.  7. 

Resolutum,  159,  3. 

Resolvuut,  316,  1. 

Respectus,  280,  18. 

Respersa,  123,  7. 

Respice,  70,  4.  230,  14. 

Respiceres.  193,  6. 

Respicias,  245,    i.  282,    11.  331.  3i. 

Respicientium,  10,  7. 

Respicio,  30.  :i. 

Respicit,  254,   13.   2S2,    12.   297.    13, 
aliisque  locis  2. 

Respicite,  212,  1  ;. 

Resplendeat,  271,  2. 

Respondeant,  272,  14. 

Respondeas,  85,  1. 

Respoudeat,  .'!  i  i.  S. 

Respondebo,  351,  7.  3''2.  _'. 

Hespondere.  *i.  i. 

Respondi,  84,  10. 


Respondissem,  53.  8. 

Responsurum.  82,  3. 

Respublicas,  44,  2. 

Respuis,  68,  4. 

Respuit,  149.  3. 

Restant,  171,  3. 

Restare,  246.  15. 

Restat,  232,  3. 

Res'.inguere,  149.  14. 

Retentent.  106,  10. 

Retentis,  134,  9. 

Retinendae,  119,  7. 

Retinens,  118,  6.  333,  1. 

Retinent,  1 19,  15. 

Retinere,  96,  1.  297.  27.  299,  19. 

Retineri.  91.  14.  123.  9. 

Relinet,  232,  8.  267.  li. 

Retorquet.  352,  10. 

Retractans.  333.  2. 

Retrahat,  105,  5. 

Retrabens.  302.  15. 

Retrahere.  101,  7.  173.  2. 

Retrahit.   lGii.  7. 

Retrusum.  2  52.  3. 

Retundatur,  298,  3 

Reviharis.  313,  2. 

Revehat.  07.  3.  258,  9. 

Revehit,  301.  12. 

Reverendi,  9,  3.  177.  6. 

Reverendos,  194.  4.  195,  5. 

Reverendum,  192,  1.  21*.  16.  219, 
17. 

Reverendus,  59,  2.  287.  5. 

Reverentia.  231,  18.  236.  11. 

Reverentia,    193,   6.    193.    S.   232,  6. 

Reverentife,  179,  9.  218,  21. 

Reverentiam,  60,  4.  180,  3.  194.  7. 
aliisque  locis  2. 

Reverlar,  282,  1. 

Revertaris,  258.  12. 

Revertatur,  179,  5. 

Reverti,  225.  4. 

Revertor.  179.  3. 

Revisas.  246,  16. 

Reum,  52,  2. 

Revocans,  303,  1. 

Revocare,  '.*2,  8. 

Revocat,  352,   10. 

Revocentur,  316,  3. 

Resolvat,  241,  3. 

Rex,  55,  1.  302.  12. 

Rhetores,  149.  11. 

Rhetorica.  149,  11. 

Rhetorica>.  93,  7.  14- 

Ridens.  130,  2. 

Ridet,  98,  4. 

Ridiculo.  327,  !. 

Rigant,  3,  1. 

Riizi.lns.  163.  2. 

Rimarer,  43,  7. 

Rimari.  21,  3. 

Rimula.  217,  6.  2S3.  21. 

Ripa,  234,  5. 

Ripis,  310,  3. 

Rite.  219,  34. 

Rixetur.  120,  9. 

Robore.  84,  5.  120.  10.  212,  12. 

Robur.  2i.  2.  17S,  13.  238,  10. 

Rogat,  253,  1. 

Rogati,  243,  i. 

Rogationibus,  S2.  1. 

Rosalior.is.  S4,  3. 

Roiato.  82,  4. 

Rogi,  102,  12. 

Romanae,  157,  1 1. 

Romanam,  53,  4. 

Rosei.  1S.  2. 

K..seis.  20,  4.  113,  1. 

Roseos,  174,  6. 

Roseum.  16S.  3. 

Rosis,   114.  2. 

Rota,  2! 

Rotae,  96,  1. 

Rotam,  M2.  7. 

Rotat.  249,  '•. 

Rotatus,  295,  15. 

Rotunditatem,  336,  17.  336,  29. 

Rubentis,  215,  6. 

Rubore,  li.  i. 


1425 


INDKX  VoCAr.l  I.OUUM. 


m 


Robos,  n3,  3. 

Kul.ri,  190,  3. 

llugnm,  25,  ... 

Ruinas,  151,  L.  235,  2. 

Kuinis,  129,  7.  307,  2. 

Kuituros,  -201,  1. 

Kmuore,  205,  2. 

Rumores,  61,  l .  L58,  15. 

Rupe,  B9,  6. 

Rupis,  315,  1. 

Raptis,  38,  6. 

Rura,  191,  i. 

Rureus,    lSi,   ti.   248,    14.    265,  13, 
aliisque  loci-  I 

Rutilante.  234,  5. 

Kutilo,  20,  2.  301,  3. 
S 

Sacerdos,  307,  7. 

Sacerdotcs,  56,  4. 

Sacrarum,  50,  2. 

Sacras,  56,  1. 

Sacrilegio.  57,  5.  38,  2. 

Sacrum  substant.,  1C8,  22. 

Sacculi,  298,  9. 

Saope,  C,  2.  33,  1.  43,  5,  aliisqne  lo- 
cis  17. 

SffiYa,  7,  2.  98,  1.  100,  7,  aliisque  lo- 
tis  2. 

Saeviant,  271.  II. 

Scevieutis,  43,2.76,  3.  148,  3.  197,2. 

Saevior  nomen,  112,  9. 

Saevis  nomen,  79,  2.   251,  7.  309,  7. 

Saevit,  279,  4. 

Saevitite,  28C,  C, 

Saeviunt,  277,  19. 

Saevo,  154,  4.309,  1. 

Sagittis,  309,  2. 

Saliens,  183,  C. 

Salo,  33,  5.  70,  7. 

Saltem,  3,  2.  280,  2.  282,  2. 

Salubres,  140,  3. 

Salubri,  83,  8. 

Salubritas,  178,  15. 

Salus,  247,  C.  297,  12. 

Salutem,  52,  5.  237,  19. 

Salutis,  86,  10.  232,  13.  232    14. 

Salvum,  51,  2. 

Sanandum,  14,  3. 

Sanciat,  282,  7. 

Sanciente,  249,  9. 

Sancitum,  73,  2. 

Sancta,  69,  2. 

Sancte,  229,  14. 

Sauctissimum,  178,  10. 

Sancto,  168,  20. 

Sanctus,  59,  2.  297,  30. 

Sanguinem,  54,  4. 

Sanguinis,  142,  6. 

Sanguis,  121,  1. 

Sanis,  297,  8. 

Sanitatis,  297,  10. 

Sanxisti,  44.  2. 

Sapiens,   148,   5.    272,   11.  297,    28, 
aliisque  locis  1. 

Sapicntcs,   231,  6.   268,  16.   283,  25. 

Sapienti,  271,  11. 

Sapientia,  118,  9.  193.  8.  193,  9. 

Sapientiae,  44,  3  bis.  231.  6.  287,  7. 
305,  19. 

Sapientiam,  32,  7. 

Sapientibus,  44,  4. 

Sapientis,  205,  1. 

Sapientum,  14,  9,  53,  1. 

Sapientium,  287,  4. 

Sapor,  174,  2. 

Sarcina,  195,  2. 

Sarcinam,  32.  2.  61,  3. 

Sarcinulas,  36,  5. 

Satellite,  199,  12. 

Satiasti,  111,  2. 

Satiavit,  310,  5. 

Satient,  188,  14. 

Satietas,  209,  2. 

Satietatem.  133,  18. 

Satis.  43,  2.    48,    4.   G0.  3,  aliisque 
locis  8. 

Satisfacerem,  283,  9. 

Sator,  220,  2. 

Satur,  253,  11. 


Saxi,  89,  7. 

Saxis,  238,  G.  313,  11. 

Saxo,  139,  8. 

Scalarum,  1 1,  G. 

Scelera,  298,  20. 

Scelerata,  53,  11.  279,  3. 

Sceleralius,  327,   16. 

Sceleratorum,  81,  6.  237,  9.  279,  G. 

Sceleratos,  26ii,  13. 

Sceleri,  G8,  8. 

Seeleribus,  75,  3.  271,  3.  298,  16. 

Sceleris,  55,  8.  57,  5.  2G8,  11.  179, 
13. 

Scelerum,  253,  5.  282,  G.  287,  11. 

Scelesli.  2GG,  22. 

Scelus,  "9.  12. 

Scenam,  1 12,  l. 

Sceuicas,  12,  i. 

Sceptro,  153,  4. 

Sceptrum,  12,  1.  2G2,  1. 

Sciam,  85,  3. 

Scias,  351,  11. 

Sciatis  213,  4. 

Sciderant,  11,  8. 

Sciente,  297,  17 

Scientes,  267,  4. 

Scienti,  297,  20. 

Scientia,  326,  13.  32G,  16.  326,  18, 
aliisque  locis  5. 

Scieutia,  43,  5.  336,  9. 

Scientiae,  326,  14.  336,  11.  336,  12, 
aliisque  locis  4. 

Scientiam,  348,  7.  350,  13. 

Scientis.  257,  10. 

Scilicet,  32,  4.  156,  3.  165,  »,  aliis- 
que  locis.  4. 

Scimus,  126,  5. 

Scindat,  191,  1. 

Sciutilla,  247,  19. 

Sciutillula,  87,  1. 

Scio,  83,  4.  85,  4.  85,  5,  aliisque 
locis  2 

Scire.  35,  2.  164,  4,  287,  13.  331,  4, 

Scis,  35,  4.  84,  9.  155,  1. 

Scissem,  53,  10. 

Scit,  125,  7.  125.  8.  331,  3. 

Scitur,  348,  2. 

Sciturum,  158,  20. 

Sciuutur,  336,  14. 

Scopulis,  315,  1. 

Scribenda,  2,  3. 

Scribere,  95,  3. 

Scripta  substant.,  158,  2. 

Scriptorum  substant.,  158,  1. 

Scurrae,  193,  5. 

Se,  6,  1.  43,  2.  53,  9.  55,  5,  aliisque 
locis  63. 

Secabat,  141,  1. 

Secreta,  43,  7.  44,  7.    147,  6. 

Secreto,  184,  6. 

Secretum,  55,  6. 

Secrevit,  166,  10. 

Secta,  223,  3. 

Sectanda,  267,  2. 

Sectionem,  239,  2. 

Secum,  351,  13. 

Secunda,  164,  10. 

Seeundo,  245,  2. 

Secundum  prxpos.  cum  regimine, 
265,  16.  265,  22.    336,  15  bis.    350,  8. 

Secure,  232,  21. 

Securi,  36,  6.  199,  10. 

Securitate,  55,  3.  61,  11. 

Securus,  94,  11.  118,  10.  137,  12. 
212,  8. 

Secutus,  44,  7. 

Sed,  14,  1.  23,  1.  24,  5,  aliisque  lo- 
cit,  235. 

Sede,  58,  2.  207,  6.  238,  12. 

Sedeat,  325,  15. 

Sedem,  43,  4.  73,  3.  74,  5,  aliisque 
locis  4. 

Sedendi,  325,  18. 

Sedentem,  193,  1. 

Sedere,  260,  1.  325,  15.  325,  17. 
325,  20. 

Sedet,  302,  10.  325,  17.  325,  19. 

Sedis,  129,   4. 

Segetem,  12,  7. 


Segetes,  li7,  5. 

Segnis  1 1 S,  9.  27:1.  G. 

Segregats,  2:;7,  9. 

Belpsum,  351,  84. 

Beirenes,  14,  2 

Seirius,  67,  5. 

Semel,  95,  2,  327,  8. 

Semen,  243,  2. 

Semet,  223.  i. 

Semetipsis,  299,  '». 

Semina,  67,  i.   78.  2.  95.  (i.    168,  1. 

Semine,  23S,  L5,  27:i.  5. 

Seininuin,  296,  7. 

Senaita,  227,  1. 

Semita,  23S,  12. 

Sempcr,  15,  2.  46,  1.  52,  G,  alnsque 
Locis  20. 

Senatorii,  195,  I. 

Senatui,  54,  5. 

Seuatum,  31.  1.  52,  1.  57,  2. 

Senatus,  'ii,    4.    55,    2,  55,  3.  7..,  6. 

Seneca,  200,  ti. 

Senecam,  200,  3. 

Senecas,  35,  I- 

Senectus,  ■">,  1. 

Senes,  339,  2. 

Seuibus,  110.  i. 

Seuis  Sllbstant.,  i,  2.  2GI ,  2. 

Sensi,  171,  1. 

Sensibib'.  337,  11.  3  44,  3.  344,  4, 
aliisque  locis  2. 

Sensibilem,  337,  17. 

Sensibili,  337,  21. 

Sensibilia,  337,  14.  337,  20. 

Sensibus,  337,  12.  337,  14.  337,  19, 
aliisque  locis  2. 

Sensu,  337,  18.  337,20. 

Sensum,  345,  8. 

Sensus,  53,  10.  108,  6.122,4,  alus- 
que  locis  6. 

Sensuum,  353,  2. 

Senlentia,  56,6.  304,  8.  313,  14. 

Sententia,  83,  8. 

Sententiae  singul.,  83,  5.  264,  7.  281, 
23. 

Sententiae  p/ur.,  61,  1.  180,6. 

Sententiam,  44,  1.  84,  3.  86,  10, 
aliisque  locis  3. 

Sententiarum,  170,  4. 

Sententias,  74,  6. 

Sententiis,  93,  2. 

Sentias,  246,  14. 

Sentiendi,  344,  13. 

Seutiendis,  343,  1.  343,  4. 

Sentire,  326,  22. 

Sentis,  42,  1. 

Sentiunt,  188,  13. 

Separari.  171,  9. 

Separat,  217,  9. 

Separatione,  237,  7. 

Sepositis,  135,  8. 

Septem  triones,  153,7. 

Septi,  292,  12. 

Septos,  269,  4, 

Septum,  157,  9. 

Sequentes,  305,  10.  350,  6. 

Sequentibus,  313,  8. 

Sequentum,  313,  1. 

Seauestrari,  179,  14. 

Scr/uestrata,  134,  10. 

Sequi,  215,  1.331,  7. 

Sequuntur,  343.  8. 

Sera,  139,  2.  164,  9. 

Seras,  289,  4.  301,  11. 

Sereni,  133,  9. 

Serenis,  89,  5. 

Sereno  substant.,  114,  5. 

Serenum  substant.,  226,  5. 

Serenus,  37;  1.  130,  1. 

Serere,  173,  1. 

Serie,  292,  9.  318,  2. 

Seriem,  53,  2.  168,  11.  295,  10.  299, 
20. 

Series,  295,  4.  296,   4.   296,    5.  328, 

3. 
Seris  verbum,  225,  3. 
Sermo,  159,  2.  304,  10. 
Sermone,  299, 17. 
Sermones,  249, 10. 


1427 


WDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOL.VTIONE  PHILOSOPHI.E. 


1428 


Sermonibus,  304,  12. 
Semiunculis,  158,  16. 
Serpens,  286,  1. 
Serum  substant.,  140.  1. 
Serum  adject.,  279,  16. 
Servans,  247,  7. 

Servant,  279,  2.  301,  2. 
Servantissimum,  297,  20. 
Servantur,  258,  1. 

Servat,  119,  3.  257,  14. 

Servata,  256,  1. 

Servatis,  333,  3. 

Servator,  297,  13. 

Servatur,  118,  6.  246,  25. 

Servavit,  94,  4. 

Servet,  181,  3. 

Serviat,  203,  3. 

Servientium,  199,  14. 

Servitus,  320,  8. 

Servitutem,  321,  3. 

Servum,  212, 10. 

Sese,  10,  4.  50,    3.    94,   7,  aliisque 
locis  16. 

Setiger,  310,  7. 

Seu,   178,  6   bis.  295,  2  ter.   295,   3 
bis.  295,  4  bis. 

Severitate,  56,  2. 

Severitati,  50,  5. 

Si,  13,  1.  25,  2.  27,  4,  aliisque  locis 
203. 

Sibi,  33,  8.   52,  6.    84,   13,  aliisque 
locis  28. 

Sic,  80,  5.  91,  2.  93,  4,   aliisque  lo- 
cis  26. 

Sicca  verbum,  119,  9. 

Siccat,  302,  3. 

Siccavit,  25,  5. 

Siccis,  301,  18. 

Sicco,  153,  8. 

Sicul,  157,  1.  157,  13,    194,  12,  aliis- 
que  locis  8. 

Sicuti,  92,  3.  156,    5.  238,  11,  aliis- 
que  locis  8. 

Sidant,  301,  21. 

Sidat,  347,  11. 

Sidera,  18,  3.  26,  3.  64,    2,  aliisque 
locis  9. 

Sideribus,  282,  12. 

Sideris,  261,  3. 

Siderum,  43,  7.  295.  3. 

Sidus,  20,  1.  77.  2. 

Signat,  80,  1. 164,  1. 

Signiiicat,  157,  14. 

Significationem,  313,  12. 

Signis,  335,  21. 

Signum,  335,  13.   335,    16.  335,   18. 
335,19. 

Siluisti,  24,  4. 

Simile,  53,  15.  315,  1. 

Similem,  273,  1. 

Similes,  282,  3.  282,  13.  296,  7.  341, 
12. 

Simili,  57,  3.  206,  2.  221,  6,  aliisque 
locis  5. 

Similia,  326,  1. 

Similis,  119,  2.  273,  5. 

Similiter,  219,  4. 

Siinilitudine,  232,  8. 

Similitudinrm,  299,  19, 

Simplex,  217,  8.  218,  23.  351,  10. 

Simplicem.   295,   5.    337,   2.  337,  6. 
351,  13. 

Simplici,  350,  12. 

Simplicis,  349,  17. 

Simplicitas,   295,    6.    296,    II.  313, 
14. 

Simplicitate,  292,  8.  294,  8.  349,  20, 
aliisque  locis  2. 

Simplicitatem,  295,  13.295,  17.  296. 
4.  334,  6. 

Simplicitatis,  248,  9.  293,  4. 

Simpliciter,  267,   10.    267,  11.    294, 
10. 

Simul,  219,  7.  219,   35.  313,  S,  aliis- 
que  locis  4. 

Simul  cuni  statim  <it>///>\  313,  6. 

Simulavit,  199,  8. 

Simus,  52,  3. 

Sin,  134,  5.  159,  6. 


Sinat,  297,  32. 

Sine,    40,  2.  86,  7.    93,   3,   aliisque 
locis  13. 

Singula,     181,   5.    185,    2.    219,    10, 
aliisque  locis  5. 

Singulare,  344,  6.  351,  34. 

Singularem.  110,  4. 

Singularibus,  336,  2  5. 

Singulariter,  294,  12. 

Singulis,  122,2.238,  20.  279.  11. 

Singulorum,  157,  12. 

Sinistra  manus,  12,  1. 

Sinit,  125,  10.  298,  5. 

Sint,  205,  1.  205,  13.  212,  2.  aliisque 
locis  16. 

Siquando,  36,  3.  146,  6. 

Siquidem,    61,    4.   132,  2.    158,  20, 
aliisque  locis  8. 

Sis,72,  5.  85,  6.  201,  3. 

Sistam,  262,  8. 

Sistit,  302,  15. 

Sit,  36,  8.  41,  2.  53,   1,  aliisque  lo- 
cis  76. 

Sita,  258,  8. 

Sitam,  229,  12.  232,22.  248,  11. 

Site,  ablat  ,  253,  9. 

Siti,  157,  4. 

Sitim,  188,  14. 

Sitire,  188,  12. 

Sitis,  106,  12. 

Situm,94,  16.  162,  1.  199,  14,  aliis- 
que  locis  3. 

Sivo,  231,  9  bis.  295,  1. 

Sobriam,  166,  4. 

Soc&r,  59,  2.  118,  8. 

Socerorum,  1)0,  1 . 

Socia,  168,  17. 

Sociari,  149,  3. 

Societ,  295,  17. 

Socrates,  33,  2. 

Socratico,  52,  8. 

Socratis,  34,  1. 

Sodales,  308,  1. 

Sodalibus,  168,  25. 

Sodalium,  166.  9. 

Sol,  27,  2.301,  3.  351,  27. 

Sola,  102,  1.  179,    1.  232,    17.  aliis- 
que  locis  4. 
Solam,  16,  1.  178,  16.  336,  23. 
Solamen,  120,  2.  170,  3. 
Solantur,  4,  2. 
Solebas,  93,  1. 
Solebat,  139,  2. 
Solem,  133,10.  323,  8.  330,26. 
Solent,   149,  3.  192,    4.  20!),  -1,  aliis- 
que  locis  2. 
Solers,  300,  2. 
Solertia,  205,  3. 
Solet,  11,  4.  292,  10.  297,  7. 
Solidam,  228,  16. 
Solidissimae,  351,  6. 
Soliditate,  258,  6. 
Solii,  269,  2. 
Solio,  63,  2.  69.  2. 
Solis  subst.,  18.  2.  275,  5. 
Solitaria,  280.  22. 
Solitas,  65,  3. 
Soliti,  39,  2.  182,  4. 
Solitos,  184,  7. 
Solitudines,  31,  2. 
Solitum,  13,  1.  148.  7. 
Solitus,21,  3. 
Sollicitare,  285,  2. 
Sollicitent,  19,  2. 
Sollicitudinem,  199,  9. 
Sollicitus,  137,  9. 
Solo,  subst.,  347,2. 
Solo  adject.,  239,  9. 
Solos,  68,  4.  268,  16. 
Solvenlium.  335,  1. 
Solvere,  139,  3.   168,  19.  230,  4. 
Solverit.  276,  13. 
Solvier,  291,  2. 

Solum  adject.,  137,  8.    147,  8.  218. 
31 ,  aliisque  locis  4. 

Solum,    126,     6.    205,     15.    257,    8. 
267,  5. 

Solus,  323,  7.  328.  7.  343,  10. 
Soluta?,  129,  1. 


Soluti,  89,  6- 
Solutis,  182,  8.  352.  19. 
Solutum,  68,  1. 
Somn*u.t,  171,  7. 
Si  mnialis.     80,  2. 
Somuo,  239,  5. 
bomnos,  140,  3. 
Sonantibus,  252,  3. 
Sonora,  19,  1. 
Sonori,  128,  1. 

Sonos,  174,  4. 

Sontes,  253,  4. 
Sopitis,  248,6. 

Soranos,  35,  1. 

Sordes,  283,  22. 

Sordescerent.  257,  13. 

Sordescunt,  193,  6. 

Sordida,  89,  8. 

Sordidae,  273,  8. 

Sordidam,  282,  10. 

Sors,  123,  4.  125,  8. 

Sortem,  95,  4.  129,  4.  154,  5. 

Sortis.  128,  6.  199,  7. 

Sortitur,  293,  4. 

Sortitus.  332,  14. 

Sospes,  246,  15.238.  11. 

Sospitatis,  86,2.  86,  8. 

Spargere,  113,  2. 

Sparsas,  183,  8. 

Spatia,  158,  5.  347.  1,  350,  11, 

Spatii,  156,  7. 

Spatiis,  246,  11.  295,  16. 

Spatium,    156,    6.    158,  8.    212,  13, 
aliisque  locis  2. 

Spe,  48,  1. 

Specie,  165,  7.  166,  2. 

Speciem,  11,  3.279,  2.  336.  24. 

Species,  134,  2.  187,7.  237,  9, 
aliisque  locis  3. 

Specimen,  119,  6.  172,  3. 

Speciosa,  108,  4. 

Spectans,  298,  23.  337,  8. 

Spectantium,  213,  2. 

Spectantur,  335,  28. 

Spectat.  60,  6.  184,  4.  330,  23. 

Spectator.  352,  20. 

Spectos,  147.  5.  208,  5.  299,  22. 

Specula,  297,  15. 

Specu/atione,  257,  2.  320.  6. 

Speculator.  351,  7. 

Speculi,  340,  12. 

Specus,  254,  16. 

Spem,  90,  2.  120,  2.  297.  2-i. 

Sperandi,  103,7.  328,  1.  328,  5. 

Sperare,  266,  7. 

Sperari,  53,  7. 

Sperasse,  53,  4. 

Speraverint,53,  12. 

Speres,  40,  3. 

Speret,  328,  2. 

Spernat,  212,  9. 

Sperne.  94,  8. 

Spernendum,  21S.   1. 

Sperneudus,  36,  1. 

Spernere,  128,  4. 

Spernet,  159,  8. 

Spernit,  162,  9.  253,  10. 

Spes  singul.,  270,  6.  279,    17.  352, 
23. 

Spesplitra/..  352,  24. 

Spicula.  313,  2. 

Spinis,  12,  7.  114,  4. 

Spirat,  302.  2.  302,  7. 

Spiret,  112.  3. 

Spiritibus,  295,  1. 

Spiritum,  119,  3.  239,  5. 

Spiritus,  19.  3.  67,  2. 

Spirituum,  58,  4. 

Splendere,  135,  9.  195,  7. 

Splendidum,  205,  14. 

Splendor,  235.  I. 

Spleudore,    101,  7.     110,     1.    133.  1. 
aliisque  locis  2. 

Splendorem,  87, 7.  195,  .">. 

Spolium,  309.  1. 

Spoute,  93,3.   101,  3.  237.  18.  aliis- 
que  locis  3. 

Spreta,  45,  2. 

Spumis,  310,  7. 


1429 

Stabile,  32(3,  28. 

StabUem,  19,  3.  185,  5.  296,  4. 

Stabiles,  70,  10. 

Stabili,  8,  2.  1(17,  I. 

Stabilis,  41,  2.  128,  I.  221.  I.  aliis- 
que  locis  4. 

Stabilitate,  203,  4. 

Stabiliter,  294,  12.  295,  li. 

Stadio,  271.  5. 

Stare,  251,  5. 

Stat,  347,  7. 

Statim.  219.   14. 

Stationis.  G8,  2. 

Stato,  147,  io. 

Statuamus,  335,  8.  335,  II. 

Statuit,  279,  19.  293,  5.  330,  1. 

Statom,  82,  1.  92.2.  123,  C.  aliisque 
locis  4. 

Statura,  10,  3. 

Status,  179,  8.  348.  3.  350,  9. 

Status,  120,  9. 

Stella,  18,  4.  113.  4. 

Stellas.  64,  5. 

Stelliferi,  63,  1. 

Stelliferis,  103,  3. 

Stelliferum,  216,  3. 

Steriles.  95,  7.  238,  6. 

Sterni.  I2S,  2. 

Stetit,  27,  1. 

Stimulis,  211,  2. 

Stoicum,  33.  4. 

Stolidam.  22,  4. 

Stolidis.  2)6,  5. 

Stolidissime,  96,  2. 

Strages,  146,  2. 

Strato,   102,  4. 

Stratos,  99.  2. 

Stravit,  310,  4. 

Strepitis,  208,  3. 

Strepitu,  133,  1. 

Strictim,  75,  4. 

Stridens,  79,  3. 

Stringat,  181,  4. 

Stringere,  79,  5. 

Stringit,  66,  2. 

Struens,  36,  3. 

Strumam,  193,  1 . 

Struxisse,  36,  '■'>. 

Student,  299,  10. 

Studere,  44,  3. 

Studia,   179,  3.  273,  7. 

Studiis,  14,    1.  35.  3.  180,  5.  265,  3. 

Studio,  2,  1.  183.  4. 

Studiorum,  176,  3. 

Studiosi,  44,  2. 

Studium,  44,   10.  57,  2.  282,  9. 

Stultissimus,  283,  26. 

Stultitiae,  33,  1-  36,7. 

Stultitiam,  247,  15. 

Stupeant,  297,  18. 

Stupebit,  289,  6. 

Stupentom,  170,  1. 

Stupet,  253,  2.  291,  6. 

Stupidus,  273,  6. 

Stupor,  24,  5. 

Stupore.  24,  4. 

Stuporom,  288,  2. 

Stuporis,  257,  13. 

Styli,  9,  2. 

Stvlo,  33,  3.  340,  4. 

Sua,  79,  7.  115,  3.  168,  24,  aliisque 
locis  i. 

Sua,  33,  5.  137,  4.  194,  6,  aliisque 
locis  10. 

Suadela,  93,  7. 

Suae.  122,  2.  176,  1.  199,  7,  aliisque 
locis  12. 

Suam.  5,  2.  135,  5.  188,  6,  aliisque 
locis  4. 

Suapte,  188,2.  283,  12.  343,  15. 

Suarum,  118,  10.  209,  6. 

Suas,  .36,  4.  98,  5.  111,  3,  aliisque 
locis  2. 

Suaviter,  247,  13.  256,  2. 

Sub  ewn  accusatiro,  153,  5. 

Sub  cum  ablativo,  38,  1.  58,  2.  110, 
8  bis.  295,  9. 

Subdere,  70,  3. 

Subdiia,  340,  11. 


INDKX  VOCABULORUM. 

Subditam,  80,  11. 
Sobegerant,  251,  12. 
Subierint.  I7.'i,  3. 
Subinuis,  55.  8. 
Subintrat,  199,  .">. 
Subire,  347,  3. 
Sul.ita,  93,  3. 
Subilis,   291,  6. 
Sul.il.,,  JS,    I  . 

Subitus,  112.  1 . 

Subjncebit,  212,  7. 

Subjact,  295,  9. 

Sobiecta  substant.,  343  16. 

Subjecta  adject.,  257,  9.  295,  K.  335, 
27,  aliisque  locis  2. 

Subjecta,  336,  22. 

Subjeetae,  228,  5.  313,  II. 

Subjectam,  179,  17.  343,  5. 

Subjectorum  adject.,  212,  7. 

Sublata,  228,   11. 

Sublato,  239,  18. 

Soblevat,  98,  2. 

Sublevate,  332,  25. 

Sublime,  347,  10. 

Sublimes,  225,  2. 

Submiseris,  95,  2. 

Sobmittat,  202,  4. 

Submittere,  3  45,  9. 

Submitteret,  56,  3. 

Submittitis,  136,  7. 

Submovere,  189,  1. 

Subnixam,  335,  20. 

Subripuisse,  273,  3. 

Subsistat,  120,  11. 

Subsistendi,  237,  14. 

Subsistere,  237,  3.  237,  U.  239,  17. 

Subsistit,  305,  25. 

Substantia.  237,  1. 

Substantia,  250,  9. 

Substantiae,  249,  3.  348,  3. 

Substantiam,  218,22.229,  18.  231, 
14,  aliisque  locis  2. 

Substantiis,  320,  4.  343,  9. 

Subsunt,  295,  8.  337,  8. 

Subtili,  11,  1. 

Subtrabit,  218,  28. 

Suhtraxeris,  157,  4. 

Succinat,  93,  10. 

Succinctam,  166,  5. 

Succisa,  292,  6. 

Succerscant,  292,  7. 

Sues.  277,  3. 

Suetus,  18,  1. 

Suffecerit,  94,  19.  217.  1. 

Sufflcere,  313,  3. 

Sufficiat,  299,  17. 

Sufficiens,  179,  8.  187,  16. 

Snfficientem,  187,  18.  219,  17. 

Sufficientes,  188,  9. 

Sufficientia,  218,  29.  231,  16.  231, 
20,  aliisque  locis  2. 

Sufficientiie,  218,  3.  218,  6.    218,  20. 

Suff\cientiam,m,  3.  189,  2.  217,  3, 
aliisque  locis  2. 

Sui,  25,  2.  41,  2.  94,  4,  aliisque  lo- 
cis  23. 

Suis  nomen,  273,  8. 

Suis  pronomen,  11.  2.  32,  6.  136,  1, 
aliisque  locis  11. 

Suicum,  346,  3. 

Sulcis.  78,  2. 

Summa,  73.  1.  102,  8.  230,  15,  aliis- 
que  locis  8. 

Summa,  177,  7. 

Summa3,  124,  4.  321,  1.  325,  9,  aliis- 
que  locis  2. 

Summam,  51,  1.  122,  6.  213.  5, 
aliisque  locis  6. 

Summi,  10,  5.  219,  33.  221,  3,  aliis- 
que  locis  4. 

Summis,  102,  8.  162,  11.  340,20. 

Summo,  229,  12.  230,  5.  230,  22, 
aliisque  locis  7. 

Summorum,  109,  6. 

Summos,  70,  3. 

Summum,  125,  3  bis.  161,  2.  170,  3, 
aliisque  locis  22. 

Sumpsisti,  103,  5. 

Sumpsit,  337,  20. 


1430 

Sumpta,  280,  3. 

Somptaa,  110,  3. 
Suinj.lis.  248,  18. 
Bomos,  49,  1.  (ii).  3.  345,  7. 

Sunt,  12,  (i.  34,  2.  57,  6,  aliisque 
locia  7(i. 

Suo,  83,  4.  185,  2.  194,  11,  aUitqoe 
locis  6. 

Suos,  157,  21.  166,  10.  2S2,  5. 

Supellectilis,  135,  3.  135,  10. 

Super,  251,  1.  277,  7. 

Superadditus,  27(i,  (i. 

Superare,  212,  12. 

Snperat.  260,  2. 

Supernta,  311,  3. 

Superba,  97.  1. 

Soperbam,  158,  19. 

Soperbi,  162,  4. 

Soperbiam,  146,  4.  146,  5. 

Superbis,  269,  7. 

Soperbos,  308,  7. 

Superbum,  38,  I. 

Snperbus,  196,   I. 

Superent,  295,  10. 

Superest,  219,  29. 

Superetur,  305,  21. 

Superficie,  213,  1. 

Supertluis,  133,  18. 

Superfluitatc,  135,  6. 

Supergreditur,  296,  1. 

Supergressa,  337,  2.  350,  10. 

Superior.  337,  4. 

Superiora,  178,  i.3.  218,  19.  245,  i. 

Superiorem,  337,  5. 

Superioribus,  218,  14,  265.  I. 

Superius  ?iomcn,  11.  7. 

Supernae,  295,  20. 

Supernis,  320,  4. 

Superno,  221,  4. 

Supero,  31,  3. 

Superos  substants.,  252.  1. 

Superstes,  164,  1. 

Superstite,  33,  2. 

Superstitem,  191,2. 

Superum  adjcct.,  254,  14. 

Suppetant,  122,  5. 

Suppetunt,  119,  8. 

Supplicabit,  212,  5. 

Supplicandi,  328,  8. 

Supplicia,  257,  10.  271,  3.  280,  13, 
aliisque  locis  4. 

Supplicii,  272,    17.   280,  16.   299,  3, 

Suppliciis,  126,  6.  148,  1.  281,  20, 
aliisque  locis  2. 

Supplicio,  157,  19.  281,  6.  283,  4, 
aliisque  locis  4. 

Supplicium.  61,6.  118,  2.  272,  15. 
283,  7. 

Supra  cum  regim.,  9,  2.  199,  8. 

Suprema,  159,  4. 

Supremo,  11,  5.  302,  9. 

Surda  ablat.,  7,  1. 

Surgat,  20,  2/260,  6.  301,  20. 

Surgit,  206,  2, 

Sursum,  238,  19. 

Suscepi,  47,  3.  101,  5. 

Suscepit,  109,  6. 

Suscepta,  50,  7. 

Suscipiat,  249,  4. 

Suspicione,  59,  3.  246,  27. 

Sustinebas.  187,  17- 

Sustinent,  216,  2. 

Sustinere.  148,  6. 

Sustulisti,  32,  2. 

Sustulit,  310,  9. 

Susurrat,  183,  10. 

Suum,  123,  6.  200,  4.  205,  2,  aliis- 
que  locis  2. 

Suus,  296,  15. 

Sylvas,'183,  9.  183,  10.  251,4.  347,  3. 

Symmacbus,  59,2.  118,  8. 


Tabescis,  92,  2. 
Tabescit,   119,  5. 
Tacebant,  141,  4. 
Taceo,  109,  5,  18i 
Tacita,  155,  3. 
Tacitum,  24,  6. 


,  17. 


H31 


INDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHI.-E. 


1i32 


Taciturnitate,  91,  2. 

Tacitus,  9,  1.  14,  8.  171,  1. 

Tacta,  275,  7. 

Tactu,  76,  8. 

Tactus  substant.,  336,  17. 

Tacuisses,  159,  1. 

Tamara,  252,  6. 

Tagus,  234,  4. 

Tale,  187,  4.229,  6. 

Tale,  ut,  349,  5. 

Tali,  218,  18. 

Talia,  24,  2.  101,    10.    171,  3,    350, 
23. 

Talibus,  178,  7. 

Talis,  43,  6  bis.  94,  5.  262,  5. 

Talium,  133,  11. 

Tam,  14,  6.  74,  3.  83,  3,  aliisque  lo- 
cis  17. 

Tam,  quam,  344,  13,  350,  24.' 

Tamen,  11,  8.  36,  1.  56,  6,    aliisque 
locis  51. 

Tametsi,  36,  1.  133,  5.  279,  2,   aliis- 
que  locis  7. 

Tandem,    154,   1.    158,    22.    193,  4, 
aliisque  locis  2. 

Tandem  aliquando,  247,  15. 

Tandiu,  237,  3. 

Tanquam,  101,  9. 

Tanta,  329,  2. 

Tantae,  200,  1.  288,  6. 

Tantalus,  253,  10. 

Tantas,  68,  6.  105,  5.  115,  4.  146,  2. 

Tanti,60,  1.70,  6.  94,  9    257,  14. 

Tanto,  110,  1.  135,  1.  331,1. 

Tanto  cum,  quanto,  295,  10.  295,  19. 

Tantos,  285,  1. 

Tantum,  36,  2.  40,  1.  60,  7,  aliisque 
locis  13. 

Tantummodo,   257,     11.     267,     20. 
268,  6. 

Tardus,  289,  3. 

Tartara,  254,  6. 

Tartareum,  254,  16. 

Tauros,  212,  12. 

Te,  24,  3.  24,  5.  ^32,  1,  aliisque   lo- 
cis74. 

Te  ipso,  124,  5. 

Tecta  substant.,  276,  5. 

Tectas,  331,  2. 

Tecti  adject.,  143,  2. 

Tecto  substant.,  183,  6. 

Tectum  adject.,  137,  4. 

Tecum,  32,3.  43,  6.  100.  1.  108,    1. 

Tegit,  276,  3. 

Tegitur,  238,  13. 

Tegmina,  269,  8. 

Telis,  286.  5. 

Tellure,  216,  4. 

Tellus,  203,  2.  23  4,  11,  311,3. 

Temerariis,  83,  1. 

Temerario,  313,9. 

Temerarium,  288,  6. 

Temere,  36,  2.  296,  12. 

Temeritate,  33,  2.  83,  3. 

Temeritati,  86,   11.  299,  14.  313,  13. 

Temperamentum,  297,  11. 

Temperans,  252,  4. 

Temperat,    67,    1.   262,   2.    288,    7, 
aliisque  locis  2. 

Temperet,  20,  3. 

Temperiein,  297,  7. 

Temperies,  302,  6. 

Tempestas,  120,  1. 

Tempestivum,  109,  3. 

Tempora,  80,  1.  142,  8. 

Temporalem,  95,  7. 

Temporales,  294,  11. 

Temporales,  294,  5. 

Temporaliter  294,  13. 

Temporalium,   326,   6.   348,  9.   349, 
19. 

Temporario.  360,  21. 

Tempore,  47,  1.  65,  1.  348,  10,  aliis- 
que  locis  2. 

Temporiljus,   158,   1.  246,    10.    294, 
4,  aliisque  locis  2. 

Temporis,   120,  2.   158,   4.   158,  12, 
aliisque  locis  10. 

Temporum,  195,  7. 


Tempus,23,l.    87,2.93,5,    aliisque 
locis  2. 
Tenaces,  120,  1. 
Tenaci,211,  1. 
Tenacissime,  238.  23. 
Tendantur,  199,  3. 
Tendat,  84,  7. 
Tendatur,  349,  4. 
Tendere,  168.  10. 

Tendit,  17,  1. 

Tenebrae,  26,  1. 

Tenebras,  17,  1.  174,  5.  234,  9. 
Tenebris,  69,  5.  87,  7.  282,  3. 
Tenebrosa,  321,  1. 

Tenebrosis,  102,  2. 

Tenent,  168,  2. 

Teneo,  265,  7. 

Tenere,  38,  3. 

Teneri,  303,  6. 

Tenero,  215,  7. 

Teuet.  262,  1.  332,  5.  341,  11. 

Tentabo,  87,  6.  334,  8. 

Tentare,  82,  2. 

Tenues.  330,  8. 

Tenui,186,  1.  217,  6.246,  26. 

Tenuis,  164,  1. 

Tenuissimis,  11,  1. 

Tepenti,  301,  1. 

Tepentis,  114,  1. 

Terga,  311,3. 

Tergamus,  25,  4. 

Tergeminus.  253,  2. 

Tergum,  260,  3. 

Terminis,  299,  20.  345,  14. 

Terminos,  157,  22.  168,  10.  254,  10. 

Terminus.  227,  1. 

Terrae,  182,  3.  156,  5.  250,   4,   aliis- 
que  locis  4. 

Terram,  14,  7.  20,  4.  22,  4,  aliisque 
locis  2. 

Terrarum,   133,    15.   162,  1.  205,   7, 
aliisque  locis  2. 

Terras,  70,  4.  70,  10.  76,  3,  aliisque 
locis  7. 

Terrena,  146.  2.  186,  1. 

Terrenae,  226,  4. 

Terrenas,  235,  3. 

Terrenis,  17,  2.  136,  4.  159,  8.  320,  8. 

Terreuo,  159,  8. 

Terrenum,  159,  8. 

Terreuus,  347,  8. 

Terrel,  199,  13. 

Terras,  168,  9.    206,  1.  207,    3.  299, 
21. 

Terror,  3,  2. 

Terrore,  61,  9.  199,  8.  280,  16. 

Testatius,  287,  6. 

Texens,  248,7. 

Texerat,  290,  3. 

Texit,  242,  4. 

Texitur,  295,  4. 

Texueram,  33,  6. 

Texuerat.  11,  3. 

Thalamos,  307,  3. 

Thesauris,  242,  3. 

Threicis,  27,  4. 

Threicius,  251,  2. 

Thule,  203,  3. 

Tibi,  43.  4,  44,  1.  52,  3,  aliisque    lo- 
cis  33. 

Tigres,  212,  13. 

Tigris  bestia,  276,  8.  286,  1. 

Tigris  fluvius,  316,  1. 

Timaeo,  219,  31. 

Timent,  261,  1. 

Timor,  125,  10. 

Timorem,  90,  1. 

Timuit,  251,  8. 

Tiugere,  301,  9. 

Tinxerat,  142,  3. 

Tinxerit,  182,  5. 

Tinxit,  153,  2. 

Tiresiue,  327.  1. 

Titulis,  162,  8. 

Titvi,  253,   12. 

Toferantis,  123.  5. 

Tolerasset,  158,  21. 

Toleres,95.  1. 

Tollens,  270,  4. 


Tollere,  258,  10. 

Tonantis.  300,  1. 

Tonet.  129,  7. 

Tormenla,  34,  2.  287,  9. 

Toro,  12,  2. 

Torpet,  273,  6. 

Torquet,  39,  1,  270,6. 

Torret,  153,  9. 

Tortores,  210,  5. 

Torris,  12,  3. 

Torvo,  269,  5. 

Torvos,  263,  1. 

Tot,  193,  4.  270,  7. 

Tota,  94,  7.  103,  6.  120,  10,  aliisque 
locis  4. 

Tota,  150,  2.  295,  2. 

Totam,  33,  7.  349,  8.  349,  15.  349, 
22. 

Totas,  132,  11. 

Toti,  159,  5. 

Toties,  8,  1. 

Totis,  23,  2.  64,  4.  128,  8. 

Totius,  36,  6.  43,  8.  54,  3,  aliisque 
locis  4. 

Totos,  283,  24. 

Totum,  84,  13.  86,  9.  336,  18,  aliis- 
que  locis  2. 

Totus,  118,  9. 

Tractabamus,  249,  7. 

Tractamus,  239,  4. 

Tractanda,  321,  1. 

Tractatur,  287,  7. 

Tradere,  200,  7. 

Traditum,  102,  12. 

Traditus.  185.  3. 

Traducit,  217,  10. 

Tragicus,  204,  2. 

Tragcediarum,  103,  2. 

Trahente,  248,  19. 

Traherent,  33,  6. 

Trahi,  41,  4.  164,  7. 

Trahis,  335,  4. 

Trahit,  133,  1.  166,  6.  201,  1,  aliisque 
locis  3. 

Trahunt,  133,6.  238,  10.  346,  3. 

Tramite,  90,  4.  177,  1.  179,  5,  aliis- 
que  locis  3. 

Tranquilla,  226,  6. 

Tranquillitate,  93,   5. 

Tranquillitatis,  94,  10. 

Tranquillo,  114,  5. 

Transabiit,  216,  3. 

Transacta,  126,   8.  349,  7. 

Transcenderat,  157,  15. 

Transcendit,  260,  5.  336,  24. 

Transferre,  44,  8.  55,  2.  238,  7. 

Transfertur,  132,  4. 

Transformat,  296,  6. 

Transformatum,  272.  28. 

Transfundit,  193,  11. 

TranBfunditur,  287,  8. 

Transigimus,  239,  5. 

Transire,  132,  8.  273,  10.     ■ 

Trausitorio,  349,  2. 

Translata,  132,  5. 

Transmissum,  93,  6. 

Transmittere,  347,  3. 

Transversos,  267,  3. 

Traxerant,  277,  2. 

Traxi,  48,2. 

Traxit,  253,  12.  309,  5. 

Tremeudos,  98,   1. 

Tremiscat,  203,  2. 

Tremit.  5,  4. 

Trepidus,  41,  1.  107,  1. 

Tria.  218,  7. 

Tribuat,  2S8,  3. 

Tribuit,  349.  15. 

Tribuitur,  305,  6. 

Tribus,  218,  14. 

Tribuunt,  197,  6. 

Triduame,  213.  4. 

Triguillam,  45,  i. 

Trioues,  153,  7, 

Triplici,  279,   11.  309,  5. 

Triplicis,  223,  1. 

Tristem.  179,  16. 

Tristes,  209,  5. 

Tristia,  298,  13. 


[433 


INDKX  VOCAIUI.OUUM. 


I  V.\  I 


Tristibus,  279,  1.  298,  8.  298,  li. 
Tristis,  7,  1.  14,  5.  298,   24,  aliisque 
locis  2. 
TristitiSB,  30,  1. 

TriBtium,  III.  7. 
Triumphali,  1 1 1,  2. 
Trucem,  182,  :;. 

Trunci,  316,  .">. 

Tu,  24,  1.  31,3.  31,  :i,  aliisque  locis 
60. 

Tua  tingtil.  67,  1.  72,  2.  71,  i,  aliis- 
que  locis  3. 

Tua  nomin.  /  lin-.,  101,  l-'. 

Tua  accus.  plur,.  100,  3.  101,  3. 
101,  9,  aliisque  locis  3. 

Tua,  93,  5.  312,  3. 

Tu.x\  73,  2.  74,  '■>.  82,  I,  aliisquc 
locis  16. 

Tuam,  60,  4.  108,  3.  119,  4.  203, 
14. 

Tuas,  120,  7.  131,  II.  2SI,  23.  332, 
12. 

Tuearis,  10S,  3.  . 

Tuealur,  188,  7. 

Tuendam,  133,  3. 

Tuendo,  43.  2. 

Tuens,  38,  2.  173,  1. 

Tueuti.  323.  2. 

Tuerentur,  24,  3.  30,  3. 

Tueri,  237,   19. 

Tui,  83,  5.  86,  2.  92,  2,  aliisque  lo- 
cis  6. 

Tuis,  58,  2.  60,  2.  60  ,  3,  aliisque 
locis  8. 

Tuli.  61,6. 

Tulit,  69,  5. 

Tum,  11,  8.  23,  1.  43,  1,  aliisque 
locis  50. 

Tum  post,  cum,  257,  2. 

Tum,  tum,  298    15.  304,  4. 

Tuuiorem,  76,  7. 

Tuinultus,  76,  4.  305,  18. 

Tuuiultus,  36,  7. 

Tuuc,  26,1.  111,  8.  132,  4,  aliisque 
locis  2. 

Tundere,  290,  8. 

Tuo,  42,  1.  53,  1.  82,  3,  aliisque  lo- 
cis  2. 

Tuorum,  54,  1. 

Tuos,  110,  7.  166,10. 

Turbant,  291,  4. 

Turbantur,  321,  2. 

Turbida,  270,  4. 
TurbiJus,  89.2. 
Turbine,  64,  1. 

Turpatus,  310,  2. 

Turpis,  204,  1. 

Turpissimum  213,  1. 

Turpitudo,  283,  12. 

Turpius,  204,  4. 

Turres,  39,  2. 

Tutior,  48,  5.  48,  6. 

Tutus,  201,  3. 

Tuum,  84,  6.  134.  7.  187,  9.  352,  3, 

Tuus,  171,  7,  350,  19. 

Tyranni,  148,  3. 

Tyrannos,  40,  1.  263,  2.  270,  8. 

Tyrannus,  148,  1.  148,  4.  199,  7. 

Tvrio,  140,  2.  196,  1. 

Tyrrhena,  215,  2. 

Uberem,  12.  7. 

Uberiura,  149,  7. 

Lberius,  75,  5.  103,  5. 

Uberrime,  296,  17. 

Ubertas,  133,  13. 

Ubi  interrogalivc,  163,  1. 

Ubi  stalim  atque,  12,  2.  30,  2.  71,  1. 
91,  1. 

Ubi  ad  verbium  loci,  238,    4,315,   1 

Vb\</uando,  90,  6.  174,  3.  211,  4, 
aliisque  locis  3. 

Ubique  gentiuin,  132,  6. 

Ubique  terrarum,  194,  12. 

Ulcere,  277    19. 

Ulla,  53,  8.' 142,  3.  142  6,  aliisque 
locis  5. 

Ulla,  218,  1. 

Ullam,  148,  9,  248,  18. 

Patrol.  LXIII. 


I  lli,  185,  3. 

I  Uo,    125,   i.  229,    13.  236,  14,  aliis- 
que  locia  .",. 

riluin,  83,  2.  110,  .">.  112,  2,  aliisquo 
locis  ::. 

Ullus,  2IS.  IS.  292,7.  313,  13. 

Ulteriora,  299,  25, 

l  Iterius,  I7S,  :;.  266,  19.  281,  6. 

Ultima,  203,3. 

Ultimam,6l,  2. 

Ultimi,  310,  10. 

UltimuP,  112.   '..  238,  13.  310,  8. 

riti,>ue,  2SD,  15.  281,  9.  281,  23. 

Ultor,  307,  2. 

Ultorem,  282, '.'. 

Ultra,   10,  1.272,26.  305,  25. 

Ultra  sine  regimine,    266,   21.  271, 
10. 

I  llrices,  253,  5. 

Ultro,60,    4.  98,  4.  149,  13.   195,  6. 

Ululat,  276,  7. 

Umbrarum,  253,  1.  254,  2. 

I  QQbras,  140,  5.  183,  7.  301,  11. 

Umbratiles,  191,  8. 

I  na,  218,  3.  351,  10. 

Una,  99,  2.  237,  8,  292,6. 

Uuam,  232,  18.  236,  10,  246,  6. 

Unaqureque,  27),  4. 

Unco,  166,  7. 

Unda,  89,  6.  215,  5.  316,  4.  316,   6. 

Undantes,  25,  5. 

I  n.las,  20,  1.  153,  5.  18i,  5. 

Unde,  19,  1.  54,1.  54,    2  bis,    aliis- 
que  locis  10. 

Undique,  141,  2. 

Unguibu?,  276,  5. 

Unfca,  3'.7,  6. 

Lnicuique,  297,  15. 

Unicum,  328,  4. 

Unilas  suostant.,  237.  6. 

Unitatem,  237.  10. 

Unitatis,  236, 16. 

Universa,  239,  25.  321,  4. 

Uuiversale,  337,    13.  3337,   15.  344, 
2,  aliisque  lccis  2. 

Universalcs,  337,  6. 

Uuivcrsali,  336,  24. 

Universalis,  337,  16. 

Universi,  55,  3. 

Universitatem,  248,  17. 

Universitatis,  337,  2.  344,  9  bis. 

Universum,  337,  10.  344,  3. 

Unius,  157,  22.  158,  6.  205,  6. 

Uno,  119,  3.  232,  1.  239,  24,aliisque 
locis  •">. 

Unquam,  52,  4.  55,  4  56,  1,  aliisque 
locis  12. 

Unum,  132,  6.    147,  3.  156,  1,  aliis- 
que  locis  27. 

Unumquodque,  219,  3.  237,  11.  233, 
22. 

Unus,  206,    3.  206,  4.  231,   8,  aliis- 
que  locis  4. 

Urat,  67,  5. 

Urbe,  50,  4.  152,  1.  287,  6. 

Urbium,  44,  5.  157,  12. 

Ureret,  251,  11. 

Urgeantur,  279,  12,  281,  2i. 

Urgere,  133,  19. 

Urget,  128,  8.  283,  31. 

Ursa,  301,  6. 

Ursus,  286,  1. 

Usitato,  216,  13. 

Usquam,  137,   8.    232,  22.    299,    22. 

Usque    14.  2. 

Usque  ad,  266,  19. 

Usque  adluic,  257,  1. 

Usquequaque,  187,  13. 

Usu,  132,  5.  298,  6.  301,  13. 

Usum,  158,  19. 

Usurpat,  304,   11. 

Usus  substant.,  298,  21. 

Usus  adject,,  101,  8. 

Ut,  10,  3.  20,  4.  21,  1,   aliisque   locis 
110. 

Ut  ita  dicam,  337,  12. 

Utstcuf,24,  3.  26,  3.  54,  6,  aiiisque 
locis  2S, 

Ut postquam,  174,  5. 


Ut  quantum.  212,  11;  bis,  264,  1. 
Utantur,  337.  23. 
Utcunque,  120.  4. 

Utemur,  76,  7. 
Utendo,  299,  11. 

Utendum,  131,  2. 
Utens,  337,  11.  337,  14. 
1  tentium,  1 46,  7.  192,  2.  195,  5. 
Utere,  94,  7. 
Uteretur,  212,  18. 
Uteris,  247,  15. 
Utero,  101,  4. 
1  terque,  200,  6. 

Uli  verbum,  53,  6.  70,   I.  319,  2. 
Uti  conjunct.,  11,2     13,    1.  52,  6, 
aliisque  locis  36. 
Utilem,  304,  6. 

Utinam,  33,  7.  1 ',2,  7.  268,  5. 
Utrami|ue,  38,  2. 
Ulraque,  325,  21. 
Utrasque,  11,6. 

Utrique  plural.,  265,  12.  305,  18. 
Utriusque,  237,  7.  293,  8. 
Utroque,  121,  3.  325,  17. 
Utrum,  231,  12. 
Utrumque,  158,  7.  350,  27. 
Uvis,  21,  2.79,  6. 
Uxor,  119,  1.  178,  9. 

V 
Yacua,  156,  4. 
Vacuas,  137,  10. 
Vada,  215,  2. 
Vadi,  316,  4. 
Vaga,  302,  15.  346,  4. 
Vagas,  275,  2. 
Vagatur,  89,  2. 
Vrgis,  168,  9. 
Vagos,  18,  4.  316,  7. 
Vagus,  38,  6. 
Valde,  305,  11. 

Vaieaut,  187,3.212,  2.  277,  11. 
Yaleat,  41,  i.  118,  11.  331,  7. 
Valens,  265,  25. 

Valeut,    187,    6.    198,    1.    277,    12. 
325,  1. 

Valentia   substant.,   84,  12.  218,  30. 

Valentim,  218,  1. 

Valcntiam,  10,  1.  178,  14.  264,   14. 
Valentibus   296,  14. 
Valeutior,    36,    4.    188,   3.  265,    26. 
265,  28. 
Valeutiorem,  265,  2  . 
Valentis,  162,  2. 
Valerent,  267,  18. 
Valeret,  247,  10. 

Valet,    297,    18.    32         4.     337.    6. 
347,  5. 
Valida,  120,  1. 
Validiora,  76,  6. 

Validioribus,  93,  7,  131,  2. 
1    Validis,  18 1,  1.  283,  1. 

Validus,264,  18.  287,  6. 

Valli,  84,  5.  129,  10. 

Vallo,  36,  7.  74,  1. 

Valuit,  154,  1.  350,  5. 

Vanescunt,  194,  14. 

Vani,  269,  8. 

Varia,  295,  3. 

Variae,  180,  6. 

Variam,  266,  2. 

Varias,  21,  4.  352,  6. 

Variat,  115,  4.  167,  2. 

Varietale,  231,  13. 

Varietatem,  135,  4. 

Yarietates.  216,  12. 

Variis,     13  4,    1.    276,    10.     346,     1. 
347,  4. 

Varios,  18,  5.  276,  1. 

Varium,  67,  1. 

Vasa,  257,  14. 

Vasta,  157,  14. 

Vasto,  308,  2. 

Vatcs,  251,  2. 

Vaticinio  Tiresiaj  aut   est  aut  non, 
327,1. 

Ve,  54,    7.   56,  6.   84,  7,  aliisque  lo- 
cis  14. 

Vectigalibus,  46,  4. 

Vector,  227,  1. 

47 


1435 


l.NDICES  AD  LIBROS  DE  CONSOLATIONE  PHILOSOPHLE. 


1436 


Vehementer,  53,  12.  75,   6.   83,   8, 
aliisque  locis  lo. 
Vehementius,  117,  3. 
Vehiculis,  258,  12. 

Vehit,  125,  7.  238,  20. 
Vel,  20,  1.   41,  1.  44,  2,  aliisque   lo- 
cis  99. 

Vel  pro   etiam,  '85,  3.    119,   4.   123, 
10,  aliisque  locis  3. 
Vela  nomen,  93,  3.  275,  1.  307,  4. 
Velat,  94,  7. 
Velatas,  292,  2. 
Velatum,  137,  4. 
Velim,  85,  1.  352,  8. 
Veliinus,  350.  U. 
Velint   272,  17. 

Velis  verbum,\95,  3.  109,  4.  124,  7, 
aliisque  locis  7. 

Velit,    123,  8.    219,    8.  232,   13.  247, 
11. 

Velle,  52,  4.  53,  13.  74,   2,  aliisque 
locis  2. 

Vellem,  100,  1.  231,  15.  283,  3. 

Vellent,  199,  10. 

Vellera,  140,  1. 

Velles,  187,  12. 

Vellet,  142,  4. 

Velocem,  149,  10. 

Velocis,  261,  8. 

Velocissimum,  117,  2. 

Velocitas,  149,  10.  178,  15. 

Velocitate,  212,  13. 

Velox,     112,     3.     212,    16.    253,   8. 
259   3. 

Velut,  33,  6.  84,  5.  101,  8,    aliisque 
locis  8. 

Veluti,   11,  3.    178,  8.  217,    6,   aliis- 
que  locis  19. 

Venena,  277,  15. 

Venenis,  12,  6.  270,  2. 

Veneuo,  140,  2.  134,  4.  310,  1. 

Venenum,  34,  1. 

Venerandum,  194,  9.  29S,  8. 

Veneratione,  177,  5.  218,  5. 

Venere,  134,  11. 

Venerint,  191,  14. 

Venerit,  66,  3. 

Veniam  nomen,  252,  10. 

Veniant,  323.  5. 

Veuiat,  280,  15. 

Veniens,  153,  6.  205,  12. 

Venientibus,  27,  2. 

Venire,  110,  4.  237,  15. 

Venisti,  31,  3.  112,  1. 

Venistis,  305.  22. 

Veuit  prxsens,  6,  2.  136,   U.  239,  7. 

Venit  prxteritum,  5,  1. 

Venite,  233,  1. 

Veniunt,    101,  11.    132,  12.  268,  20. 

Ventilante,  243,  3. 

Ventis,  93,  5. 

Ventos,  307,  5.  346,  4. 

Veutosam,  166,  4. 

Ventura,  326,   4.    333,    14.    336,   4. 
350,  25. 

Venturam,  180,  4. 

Ventus,  129,  8. 

Vera,  55,  4.  75,  1.    117,   1,    aliisque 
locis  19. 

Veraciter,  219,  20. 

Verae,  55,  7.  87,   7.    145,  1,  aliisque 
locis  3. 

Veram,  86,  10.   171,  6.  194,  7,  aliis- 
que  locis  7. 

Veras,  87,  3. 

Verba,  12,  3.   111,3.  171,   1.247,  15. 

Verbera,  182,   i. 

Verberet,  27,  5.  346,  4. 

Verbis,  93,  2.  loo.   I.  165,  5.  172,  1. 

Verbo,  53,  8. 

Vere  nomen  substant.,  302, 1. 

Vereare,  313,  5. 

Verecundiam,  l  i,  4. 

Verendi,  261.9. 

Verendis,  197,  3. 

Verendum,  313,  3. 

Vererer,  32,  5. 

Veri,  177,  2.   219,  23,   243,   2,   nliis- 
que  locis  3. 


Veris  substant.,  20,  3. 
Veris adject.  ,  3,  1.  230,  1.  330,  4. 
340,  13. 

Verissima,  230,  10.  236,  4. 
Verissime,  228,  17. 
Veritas,  352,  4. 

Veritate,    83,    5.    203,     3.    326,    14. 
351,  1 

Veritatem,  52,  8.  53,  2.  228,   5.  336, 
11. 

Veritatis,  239,  27.   247,    19.   282,  3, 
aliisque  locis  4. 

Verius,    171,   2.    219,    12.     130,   22. 
aliisque  locis  2. 

Vernalium,  212,  16. 
Vemis,  114,  2.   133,  12. 
Veruos,  79,  5. 

Vernula,  93,  9. 

Vero,  adject.,  160,  6.  217,  9. 

Vero  10,  5.  11,  3.  12,  1,  aliisque  lo- 
cis  142. 

Veronae,  55,  1. 

Verrunt,  346,  2. 

Versa,  287,  11. 

Versa,  135,  8.  315,  1. 

Versatnus,  102,  8. 

Versas  verbum,  64,  1. 

Versat,  68,  6.  105,  2.  270.  1. 

Versatur,   178,  8. 

Versentur,  295,  14. 

Versi,  272,  25. 

Versibus,  14,  10. 

Verso,  115,  2. 

Versum  adjrct.,  38,  5. 

Vertatur,  273,  10. 

Vertebat,  312,  2. 

Vertentem,  103,  3. 

Vertentium,  295,  12. 

Verterant,  277,  4, 

Vertere,  154,  2.277,  12. 

Verteretur,  283,  20. 

Verterit,  97,   1. 

Vertice,  5,  3.  184,  4.  239,  24. 
301,  5. 

Verticem,  9,2.  199,  8.  231,  21,260, 
5.  266,  16. 

Verticis,  10.  6. 

Vertit,  184,  7.  276,  2. 

Verum  substant.,  90,  3.  241,  4. 
244,    !. 

Verum  adject.,  87,  5.  135,  4.  186,  2, 
aliisque  locis  7. 

Verum  conjunctio,  12,  7.  53,  1.  61, 
11,  aliisque  locis   1 1. 

Veruui  etiam  post,  non  solum,  mo- 
do,  etc,  126,  6.  238,  16.  257,  9.  272, 
18. 

Verumtamen,  109,  4. 

Vesevus,  39,  1. 

Vesper,  301.  11. 

Veste,  25,  5. 

Vestem,  11,  8.  33,  6. 

Vester,  137,  1. 

Vestes,  11.  1. 

Vestibus,  134,  1. 

Vestigat,  241,  1. 

Vestigia,  33,  9.  347,  2. 

Vestra  singul.,  147,  1. 

Vestra,  136,  7.  306,  1. 

Vestra  plur.,  135,  8.   136,  6.  20S,  4. 

Veslrae,  13,  l.  L32,  8. 

Vestram,  133,  6.  133,  7.  136,  4. 

Vestri,  131.  5.   1  16,  4. 

Vestro,  136,  3.  350,  20. 

Vestros,  169,  2. 

Vestrum,  131,  4.  186,  1. 

Vestruni  genit.,  334,  i. 

Vetant,  L59,  5. 

Veterem,  301,  2. 

Veteres,  32,  7.  146,  4. 

Veteribus,  293,  7. 

Veterum,  313   13. 

Vetus,  334,  1. 

Vetustas,  L58,  3.  198,  3. 

Vetustatis,  1 1,  4. 

Vexabat,  46,  2. 

Vi.  188,  5.  336,    13.    343,   3.  346,   3. 

Via,  39,  3.  262.  5.  311,  2. 

Via,  80,  5. 


Viee.  212,  1. 

Viaii).  93,  7.  258,  9.  313,  1. 

Vias,  43,  7.  261,  1. 

Viator,  137,  10. 

Vibratus,  28.  I . 

Vice,  09,  3.  287,  11. 

Vicem,  194,  6.  2S6,  7.  328.  6. 

Vices,  68,  7.  80,     4.    86,  6.  aliisque 
locis  5. 

Vicibus,  282,  10.  301,  10.  301,16. 

Vicinius,  295,  20. 

Victa.  202,  3. 

Vk-tam,  297,  21. 

Victi,  98,  2. 

Victor,  18,  6.  309,  6. 

Victoriam,  33,  3. 

Viclorum  adject.,  148,  9. 

Victricem,  297,  21. 

Victus.  254,  17. 

Vide.  229,  14.  266,  10.  272. 19,  aliis- 
que  locis  2. 

Videamini.  147.  2. 

Videamur.  304,  13. 

Videant,  350,  18. 

Videantur,  179,  3.  232,   10.  2G6,  23, 
aliisque  locis  5. 

Videaris,  282,  12. 

Videas,     166,    4.    199,    11    264,    13, 
aliisque  lociso. 

Videat,  205,  10.  345,  13. 

Videatur,    123,    8.    133,  5.    135,  10. 
aliisque  locis  18. 

Videbantur,    11,    7.    33,    9,    35,    4. 
aliisque  locis  4. 

Videbaris,  166,  11. 

Videbatur,  10,  6.281,  18. 

Videbimur.  60,  2. 

Videbis,  219,  14. 

Videbit,  269,  9.  345.  11. 

Videbitur.  232,   1.  513.  18.  327,    11. 

Videmini,  158,  4. 

Videmus,  272,  13. 

Videntes,  2^2,  16. 

Videntur,     106,    6.    178,   9.  178,  14. 
aliisque  locis  5. 

Video,  24,  5.  217,  3.  232,    19,    aliis- 
que  locis  3. 

Videor,  49,  4.  61,  6.  217.  6. 

Videraut,  54,  5. 

Viderat,  141,  3. 

Videre,  61,  6. 

Viderent.  142,  5.  283,  22. 

Videres,  147,  3.  193,  8.  281,  19. 

Videretur,    47,    2.     123,    1.    247,    5, 
283.  10. 

Videri,  213,  2.  271,  3.  272,  17,  aliis- 
que  locis  3. 

Viderit,  183,  7. 

Viderunt,  37,  4. 

Vides,  55,  7.  120,  5.  157,  16,   aliis- 
que  locis  6. 

Videt,  153,  5.  254,  19.  260,    3,    aliis- 
que  locis  2. 

Videtis.  350,  21.  350,26. 

Videtur,  50,  6.  163.  7.  178,  1.    aliis- 
que  locis  16. 

Vtdissem,  71,3. 

Vidisset,  24,  6. 

Vidisti,  94,  2.  110,  8.   228,  2.  258.  7. 

Vidit,  12,2.67,  4.254,  12. 

Vigebat,  197,  1. 

Vigens,  3i0,  8. 

Viget,  118,  7.  235.  1.  340,  14. 

Vigilantius,  246,  27. 

Vigor,  26,  2.277,  13.  341,  10. 

Vigorem,  343,  3. 

Vigoris,  10.  2. 

\  ile,  L79,  10. 

Vilescat,  131,5. 

Vilosces.il  2.  6. 

Vilescunt  195,  8. 

Vilia,  212,  li.  257,  II. 

Vilis,  70.  6.  218,  27 

Vilissima,  36,  6.  156,  6. 

Vilissim»,  212.  10. 

Vilissimorum,  58,  4. 

Vilitas,  218,  30. 

Vilitatis,  50,  9. 

Vim.  70,  8.  293,  9  336,  15. 


1437 


INDEX   VOCAIU  I.DIII  M. 


fi.lH 


Vincimur,  254,  I. 

Yiucta,  90,  5. 

Vincula,  148,  8.  182,  2.  250,  i. 

Vindicantem,  l  VI,  i. 

Yiolas,  nomen,  79,  I . 

\  iolentia,  101,  lil. 

Violentorum,  11,8. 

Violentus,  153,  B.  275.  1. 

Vir,  118,  9.  i  ix.  5.  305,  16. 

Vires,  43,  l.  53,  (i.  98,  5.  206,  18. 
141,  li. 

Virga,  181,  2. 

Viri,  44,  i. 

Yiribus,  10,  2.  70,  1.  12S,  8.  aliis- 
que  locis  10. 

Virides,  234,  7.  347,  3. 

Yiridi,  21'.,  3. 

Viridis,  i,  l. 

Yirilibns,  93,  I. 

Virilis,  21.  2. 

Yiriuin,  328,  9. 

Yiro,  254,  3. 

Yiroruui,  109,  (i. 

Yiros,  158,  1.  159,  2. 

Yirtus,  69,  4.  155,  3.  201,  1,  aliis- 
que  locis  2. 

Yirtute,  146,  8,  159,  3.  178,  11, 
aliisque  locis  i. 

Virtutem,  53.  11.  28:1,  21.  298,  11. 

Virtutes,  192,  2.  258,  4.  298,  5, 
aliisque  locis  2. 

Yirtuti,  193,  10. 

Virtutibus,  118.  9.  146,7.897,  29. 

Yirlulis.  55,  8.  148,  5.  158,  15,  aliis- 
que  locis  5. 

Yirtutum,  31,  3.  117,  1.  156,  2  aliis- 
que  locis  2. 

Virum,  48,  1.  48,  3.  148,  1.  305,  17. 

Vis  nomen,  67,  1.  102,  7.  132,  I,  aliis- 
que  locis  9. 

Vis  verbum,  90,  1.  111,  5.  247,  18, 
aliisque  locis  3. 

Yisa,  9,  3.  333,  2. 

Yisatur,  99,  2. 

Viscera,  322,  3. 

Visceribus,  212,  19. 

Yisebat,  18,  3. 

Yiseu.li,  337,  19.  352,  13. 

Visere,  230,  2.  262,  10. 

Yisibus,  89,  1. 

Yisionis,  352,  21. 

Yisitur.  237,  9. 

Yisu,  14,  7.  153,  1.  171.  8.  176,  1. 
282,  14. 

Visum  adject.,  251,  8.  349,  12. 

Visus  substant.,  212.  18.  226,  3.  336, 
17. 

Visus,  241,  3. 

Vita,  7.  6.  126,  7.  349,  4. 

Yita,  119,  8.  :',49,  1. 


Vitffi,  55,  4.  43,  8.  112,  1.  aliisquc 
locis  14. 

Vitalis.  87,   1. 

Vitain,  121,  3.  164,  7.  212,  <.),  aliis- 
qoe  locis  5. 

Vitare,  199,  10.  201,  :(.  552,  5. 

Yilas,  J25,  1. 
Vitat,  255,  2. 
Vite,  214,  4. 
Vilet,   128,  ti. 

Vitia,  192,  3.  25S,  4.  267,  1,  aliis- 
que  locis  5. 

Vitiis,    208,  7.  272,    29.  299,  5,    aliis- 

qrae  locia  2. 

Vilio,  136,  11.  267,   i. 

Vitioruin,  285,  22. 

Vitioaffi,  1 19,  15. 

Yitiosi,  134,   i. 

Viliositas,  283,  27. 

Vitiosorum,  266,  10. 

Yitiosos,  267,   12.  279,    I. 

Yitrea,  89,  4. 

Vitro,  74,  i. 

Vivacissimo,  292.  8. 

Vivere,  103,  8. 

Yiveret,  2  45,  5. 

Yiviilo,  10,  2. 

Yivit,  119.  I.   119,  2.  273,  6.  348,  9. 

Vivitis,  349,  1. 

Yivo,  3  41,  7. 

Yix,  84,  3.  157,  4.  1C5,  5,  aliisque 
locis  2. 

Vixisse,  199,   10. 

Yobis.  13,  1.  135,  2.  155.  7,  aliisque 
locis  7. 

Vocabitur,  271,  10. 

Yocabo,  52,  5. 

Vocabula,  164,  3.  313,22. 

Vocabulo,  246,  13. 

Yocans,  541,  12. 

Vocant,  231,  2. 

Yocari,  231,  10. 

Yocas,  123,  3.  292,  5. 

Vocata,  6,  2. 

Vocatur,  237,  6.  305,  20.  314,  3. 

Voce,  183,  10,  277,  6.  326,  22, 

Vocem,  313,  12. 

Vocetur,  294,  7. 

Yolantum,  211,  3. 

Volatu,  347,  1, 

Yolendi,  237,  16.  320,  2. 

Volentes,  143.  3.  267,  4. 

Volentia,  248,  17. 

Volentis,  237,  11. 

Voles,  82,  3. 

Volet,  127,  1.  173,  1.  202,  1.  209,  6. 

Volvantur,  27 1 ,  1 . 

Yolvat,  19,  3. 

Yolnbili,  102,  7. 

Volucrem,  260,  3. 


\  olucrea  tubttant.,  309,  2. 

Volucrea  adject  ,259,  I    285,  i. 

Volucris  adject.,  350,  1. 

Volvens,  89,  l . 

Volventis,  96,  i . 

Voluerit,  264,  L4.  264,  16. 

Voluerunt,  200,  (i. 

Volui,  .".2,  5. 

Voluisse,  11,  2.  54,  5.  :i(i,  4.  279,  9. 

Voluil,  i  16,  -4.  201,  1. 

Voliiiniis,  218,  S. 
Volunt,  177,  s.  iso.  I,  286,  5. 
Voluntarie,  247,  5.  351,  15- 
\  i  iluntarii,  335,  7. 
Voluntariis,  239 

Yoliiiitarium,  550,  27. 

Voluntarius,  517.  io. 
Voluntas,  95,  5.  239,  8.239,  10,  aliis- 
que  locia  5. 

Voluutate,  26  4,  II.  552,  6. 
Voluntates,  524,  7. 
Voluntatibus,  209,  1.239,  7.  352,19. 
Voluntatis,  265.  2.  279,  10. 
Voluptariam,  212,  9. 
Yolnptas,  211,   I.  231,  19. 
Voluptate,  178,  5.  275,  8.  305,  22. 

Voluptatem,  178,  15.  179,  2.  292,  14. 

Voluptates,   178,  3.  178,  20.   180,    2, 
aliisque  locis  2 

Volui»tatibus,  217,  5.  219.  4 

Voluptatum,  209,  5. 

Yorans,  106,  7. 

Yos,  124,  5  bis.  133,  8.  136,  1,  aliis- 
que  locis  12. 

Vosmetipso^,  157,  7. 

Yota,  76,  4.  106,  7. 

Votorum,  178,  8. 

VOX,  132,  7.  341,  9. 

Vulgi,  75,  5.  204,  4.  304,  12. 

Yulgo,  13,  1. 

Yulgus,  33,  4.  282,  12.  291,  6,  aliis- 
que  locis  2. 

Yulnera,  142,  5. 

Vulnus,  42,  3. 

Yulpecnlis,  273,  3. 

Vulsi,  316,  5. 

Vult,  264,  12. 

Vullis,  352,  26. 

Vultu,  71,  1.  347,  9. 

Vultum,  7,  5.  14,    9.  22,  3,   aliisque 
locis  3. 

Vultur,  233,  11. 

Vultus  nomin.  sing.,  43,  6. 

Vultas  genit.,  9,  3.  256,  1. 

Vultus   accas.   plur.,  94,  6.   113,    3. 
166,  9. 

Z 

Zenonis,  34,  1. 

Zepbyri,  1 14,  1. 

Zepbyrus,  67,  3. 


ORDO  RERUM 

QILK  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR. 


ENNODIUS. 

Prolegomenon. 

EIMSTOLARLM  UBER  PRIMLS. 
Epistola  prima.  Ennodius  Joauui. 

—  II.  Eunodius  Floro. 

—  III.  Eunodius  Fausto. 

—  IV.  Ennodius  eidem. 

—  V.  Idem  eidem. 

—  VI.  Idem  eidem. 

—  VII.  Idem  eidem. 

—  VIII.  Enuodius  Firmino. 

—  IX.  Enuodius  Olybrio. 

—  X.  Ennodius  Joanni. 

—  XI.  Ennodius  Castorio  et  Floro. 

—  XII.  Ennodios  Avieno. 

—  XIII.  Eunodius  Agapito. 

—  XIV.  Eunodius  Fausto. 

—  XV.  Ennodius  Floriano. 

—  XVI.  Idem  eidem. 


9        — 


15 
15 
17 
18 

20 

■>•) 


2:1 
Ibid. 
21 
25 
26 
Ibid. 


28 
Ibid. 


57         — 


XVII.  Ennodius  Fausto.  29 

XVIII.  Ennodius  Avieno.  30 

XIX.  Ennodius  Deuterio.  Ihid 

—  XX.  Ennodius  Fausto.  31 

—  XXI.  Iilein  eidem.  52 

—  XXII.  Ennodius  Opilioni.  Ibid. 

—  XXIII.  Ennodius  Senario.  33 

—  XXI V.  Ennodius  Asturio.  Uml . 

—  XXV.  Ennodius  Olybrio  et  Eugeneti.  34 

—  XXVI.  Euuodius  Fausto.  Ibid. 

LIBER  SECLNDLS. 

Epistola  puima.  Ennodius  Armenio  consolatoriam.  35 

—  II.  Ennodius  SpeciosK.  37 

—  III.  Ennod  us  eidem.  38 

—  IV.  Ennodius  Olybrio.  Ibid. 

—  V.  Ennodius  Laconio.  39 

VI.  Ennodius  1'omerio.  Ibid. 

VII.  Euuodius  Firmino.  40 

VIII.  Ennodius  Apollinari.  41 


1439 


ORDO  RERUM  QUM  IN  HOC  TOMO  CONTlNENTUit. 


1*10 


—  IX.  Enuodius  Olybrio. 

—  X.  Ennodius  Fausto. 

—  XI.  Idem  eidem. 

—  XII.  Ennodius  Astyrio. 

—  XIII.  Ennodius  Olybrio. 

—  XIV.  Afris. 

—  XV.  Ennodius  Euprepiee. 

—  XVI.  Ennodius  Fausto. 

—  XVII.  Ennodius  Constantio. 

—  XVIII.  Ennodius  loanni. 

—  XIX.  Ennodius  Constantio. 

—  XX.  Idem  eideni. 

—  XXI.  Ennodius  Albino. 

—  XXII.  Ennodius  Fausto. 

—  XXIII.  Domno  suo  Fausto  Ennodius  diaconus. 

—  XXIV.  Eidem  idem. 

—  XXV.  Fausto  queestori  Ennodius  diaconus. 

—  XXVI.  Ennodius  Liberio. 

—  XXVII.  Honorato  Ennodius. 

—  XXVIII.  Avieno  Ennodius. 

LIBER  TERTICS. 
Epistola  prima.  Senatori  episcopo  Ennodius. 

—  II.  Eugeneti  Enuodius. 

—  III.  Domno  suo  Fausto  Ennodius. 

—  IV.  Ennodius  abbati  Stepbano. 

—  V.  Ennodius  Maximo. 

—  VI.  Ennodius  Laurentio. 

—  VII.  Eunodius  Adeodato  presbytero. 

—  VIII.  Ennodius  Avieuo. 

—  IX.  Ennodius  Marcelliano. 

—  X.  Ennodius  Luminoso. 

—  XI.  Ennodius  Senario. 

—  XII.  Ennodius  abbati  Sfephano. 

—  XIII.  Ennodius  Apollinari. 

—  XIV.  Ennodius  Promoto. 

—  XV.  Ennodius  Euprepite. 

—  XVI.  Ennodius  Laconio. 

—  XVII.  Ennodius  Stepbano  episcopo. 

—  XVIII.  Ennodius  Eulalio  episcopo. 

—  XIX.  Ennodius  Fausto. 

—  XX.  Idem  eidem. 

—  XXI.  Idem  eidem. 

—  XXII.  Idem  eidem. 

—  XXIII.  Ennodius  Marcelliano. 

—  XXIV.  Ennodius  Mascatori. 

—  XXV.  Eunodius  Eugeneti. 

—  XXVI.  Ennodius  Avieno. 

—  XXVII.  Idem  eidem. 

—  XXVIII.  Ennodius  Euprepiae. 

—  XXIX.  Ennodius  Eugeneli. 

—  XXX.  Ennodius  Avieno. 

—  XXXI.  Idem  eidem. 

—  XXXII.  Ennodius  Passivo. 

—  XXXIII.  Eunodius  Fausto. 

—  XXXIV.  Ennodius  Senario. 

LIBER  QUARTCS. 

Epistola  prima.  Ennodius  Symmacho  papae. 

—  II.  Ennodius  Aliconi. 

—  III.  Ennodius  Eulalio  episcopo. 

—  IV.  Exemplar   epistolae    quam   ipse    dictavit. 

soror. 

—  V.  EDUodius  Fausto. 

—  VI.  Enuodius  Agapito. 

—  VII.  Ennodius  Juliano  V.  I.  C.  P. 

—  VIII.  Ennodius  Syminacho  papae. 

—  IX.  Enuodius  Fausto. 

—  X.  Ennodius  Trasimundo  V.  1. 

—  XI.  Ennodius  Luininoso. 

—  XII.  Eunodius  Joanni. 

—  XIII.  Ennodius  Constantio  V.  1. 

—  XIV.  Ennodius  Fausto. 

—  XV.  Idem  eidem. 

—  XVI.  Ennodius  Agapito. 

—  XVII.  Euuodius  Decorato. 

—  XVIII.  Euuodius  Fausto. 

—  XIX.  Enuodius  Apolliuari. 

—  XX.  Eunodius  Juliano  V.  I. 

—  XXI.  Eunodius  Coustantio  episcopo. 

—  XXII.  Ennodius  Symmacho  papac. 

—  XXIII.  Eunodius  Domiuatori. 

—  XXIV.  Enuodius  Fausto. 

—  XXV.  Eunodius  Basso. 

—  XXVI.  Ennodius  Eugeneti  V.  1. 

—  XXVII.  Eunodius  Seuario. 

—  XXVUI.  Euuodius  AgapitO. 

—  XXIX.  Ennodius  papse. 

—  XXX.  Ennodius  Eugeueti  V.  1. 


41 
42 

Ibid. 
43 
44 
45 
46 
47 

Ibid. 
48 

Ibid. 
51 

Ibid. 

lbid. 
52 

Ibid. 
53 

Ibid. 
54 

Ibid. 


56 

57 
Ibid. 

58 
Ibid. 
Ibid. 

59 
Ibid. 
Ibid. 

60 

61 
Ibid. 

62 
Ibid. 

63 
Ibid. 

64 
Ibid. 
Ibid. 

65 
Ibid. 
Ibid. 

66 

67 
Ibid. 
Ibid. 
Ibid. 

68 
Ibid. 
Ibid. 

69 
Ibid. 

70 


69 

70 

71 

Fratri 

Ibid. 
72 

Ibid. 
73 

Ibid. 
74 

::; 

Ibid. 
Ibid. 

76 

77 
Ibid. 

7s 
Ibid. 
Ibid. 

79 
Ibid. 
II,,,! 

80 
Ibid. 
lh,,;. 

81 
//■■■  l. 

S2 

Ibid. 

■ 

Ibid. 


—  XXXI.  Ennodius  Avito.  Ibid. 

—  XXXII.  Ennodius  Eugeneti.  84 

—  XXXIII.  Ennodius  Senario.  Ibid. 

—  XXXIV.  Enuodius  Hormisdae.  85 

—  XXXV.  Ennodius  Apronio.  86 

LIBER  QITNTCS. 

Epistola  prima.  Ennodius  Ciberio  patricio.  85 

—  II.  Ennodius  Marciano.  87 

—  III.  Ennodius  Opilioni  V.  I.  88 

—  IV.  Ennodius  Heliseae.  Ibid. 

—  V.  Ennodius  Avito.  89 

—  VI.  Leontio  abbati  Ennodius.  Ibid. 

—  VII.  Euprepiae  Ennodius.  90 

—  VIII.  Ennodius  Petro.  Ibid. 

—  IX.  Ennodius  Fausto.  92 

—  X.  Symmacho  papae  Ennodius.  Ibid. 

—  XI.  Ennodius  Luminoso.  93 

—  XII.  Ennodius  Fausto  juuiori.  Ibid. 

—  XIII.  Ennodius  Hormisdos.  94 

—  XIV.  Ennodius  Servilioni.  Ibid. 

—  XV.  Eunodius  Senario.  95 

—  XVI.  Ennodius  Paufrouio.  Ibid. 

—  XVII.  Ennodius  Avieuo.  96 

—  XVIII.  Ennodius  Fausto.  Ibid. 

—  XIX.  Ennodius  Partbeuio.'  Ibid. 

—  XX.  Eunodius  Avilo.  97 

—  XXI.  ldem  eidem.  Ibid. 

—  XXII.  Ennodius  Venantio.  98 

—  XXIII.  Enuodius  Constantio.  Ibid. 

—  XXIV.  Ennodius  Laconio.  Ibid. 

—  XXV.  Ennodius  Avito.  99 

—  XXVI.  Ennodius  Agapito.  Ibid. 

—  XXVll.  Ennodius  Eugeneti.  100 

LIBER  SEXTCS. 

Epistola  prima.  Ennodius  Parthenio.  101 

—  II.  Ennodius  Fausto.  Ibid. 

—  III.  Ennodius  Euprepiae.  Iu2 

—  IV.  Enuodius  Fausto.  103 

—  V.  Ennodius  Aureliano.  Ibid. 

—  VI.  Ennodius  Boetio.  Ibid. 

—  VII.  Eunodius  Avieno.  104 

—  VIII.  Ennodius  Seuario.  Ibid. 

—  IX.  Ennodius  Fausto.  Ibid. 

—  X.  Idem  eidem.  105 

—  XI.  Eunodius  Avieno.  Ibid. 

—  XII.  Ennodius  Liberio,   Agapito,   Senario,  Al- 

biuo.  Ibid. 

—  XIII.  Enuodius  Avito.  106 

—  XIV.  Idem  eidem.  Ibid. 

—  XV.  Enuodius  Fausto.  Ibid. 

—  XVI.  EiinoJius  Luminoso. 

—  XVII.  Ennodius  Marcellino  episcopo.  Ibid. 

—  XVIII.  Enuodius  Domiuic;e. 

—  XIX.  Eunodius  Fausto.  108 

—  XX.  Idein  eidem.  Ib  <l. 

—  XXI.  ldem  eidem.  Ibid. 

—  XXII.  Ennodius  Eugeneti. 

—  XXIII.  Eunodius  Parthenio.  Ibid. 

—  XXIV.  Eunodius  Archotamiae.  Ibid. 

—  XXV.  Enuodius  Fausto.  Ibid. 

—  XXVI.  Enuodius  Euprepia-.  110 

—  XXVII.  Ennodius  Seuario.  Ibid. 

—  XXVIII.  Enuodius  Gudilevo.  Ibid. 

—  XXIX.  Eunodius  Fausto.  111 

—  XXX.  ldem  eidem.  Ibid. 

—  XXXI.  Euuodius  domuo  papee.  Ihul. 

—  XXXII.  Eunodius  Avieno.  Ibid. 

—  XXXIII.  Euuodius  llormisdai  et  Dioscoro.  112 

—  XXXIV.  Ennodius  lausto  Albo.  Ibid. 

—  XXXV.  Ennodius  Domuimr.  113 

—  XXXVI.  Ennodius  Adeodato  presbylero.  Ibid. 

—  XXXVII.  Ennodius  Joauni.  114 

—  XXXVIII.  Eunodius  Firminae.  Ibid. 

LIBER  SEPTLMCS. 

Epistola  prima.  Eunodius  Juliano.  115 

—  II.  Eunodius  Fausto.  Ibid. 

—  111.  Euuodius  Avieno.  II, >d. 

—  IV.  Eunotiius  Aguello.  11«» 

—  V.  Ennodius  Senario.  Ibid. 

—  VI.  Ennodins  Floro  et  Decorato.  Ibid. 

—  VII.  Ennodius  Elpidio  diacono.  117 

—  VIII.  Uunodius  Euprepiae.  //'"/• 

—  IX.  Ennodius  Avieno.  'l«s 

—  X.  Ennodiua  Floro  el  Decorato.  H,id. 

—  XI.  Ennodius  Agnello.  119 

—  XII.  Ennodius  Bormisdse  diacono.  Ibid. 


i  i  I 


nitho  ltKitiTxi  QVJE  i.n  nor.  tomo  CONTINENTUR. 


I  1-' 


—  XIII.  Ennodiue  Boelio. 

—  XIV.  Ennodiua  ArcbotamiflB. 
XV,  Ennodius  Aguello. 

—  XVI.  Idem  eidem. 

—  XVII.  Ennodiua  \\  ieno. 

—  XVIII.  E liua  eidem. 

—  XIX.  Ennodiue  Simpliciano. 

—  XX.  Ennodiua  Mazimo. 

—  XXI.  Idem  eidem. 

—  XXII.  idem  eidem. 

—  XXHI.  Idem  eidem. 

—  XXIV.  Ennodiua  Stepbano. 

—  XXV.  Euuodius  Symmacho. 

—  XXVI.  Ennodiua  Agnello. 

—  XXVII.  Ennodiua  Probo. 

—  XXVIII.  Ennodius  Adeodato  presbytero. 

—  XXIX.  Ennodiua  Beato. 

—  XXX.  Ennodiua  Pauato. 

—  XXXI.  Ennodius  Parlhenio. 

LIBER  OCTAVUS. 
Epmtola  pbiha.  Ennodiua  Boetio. 

—  II  Ennodius  Avieno. 

—  111.  Ennodius   MessalaB. 

—  IV.  Eunodius  Aratori. 

—  V.  Ennodiua  Fausto. 

—  VI.  Eunodius  Avieno. 

—  VII.  Enuodius  Senario. 

—  VIII.  Euuodius  Elpidiodiacono. 

—  IX.  Euuodius  Messals. 

—  X.  Ennodiu8  Mazimo  V.  S. 

—  XI.  Ennodius  Aratori. 

—  XII  Ennodiua  Floro. 

—  XIII.  Ennodiua  Aureliano  presbytero. 

—  XIV.  Ennodius  Fausto. 

—  XV.  Euuodius  Edasio. 

—  XVI.  Ennodiua  Barbarae. 

—  XVII.  Ennodius  Stephaniffi. 

—  XVlll  Eunodius  Fausto. 

—  XIX.  Ennodius  eidem. 

—  XX.  Ennodius  Aguello 

—  XXI.  Enuodius  Beato. 

—  XXII.  Enuodius  Floro. 

—  XXIII.  Idein  eideni. 

—  XXIV.  Enuodius  Fausto. 

—  XXV.  ldein  eidem. 

—  XXVI.  Ennodios  Avieno. 

—  XX VII.  Ennodius  Barbarss. 

—  XXVIII.  Eunodius  Beato. 

—  XXIX.  Llcin  eidein. 

—  XXX.  Eunodius  Adeodato  presbytero. 

—  XXXI.  Euuodius  Boetio. 

—  XXXI 1.  Enuodius  Symmacho  papae. 

—  XXXIII.  Ennodius  Hormisda?  diacono. 

—  XXXIV.  Euuodius  Portiano  abbati. 

—  XXXV.  Euuodius  Aureliauo  presbytero. 

—  XXXVI.  Euuodius  Boetio. 

—  XXXVII.  Idein  eidem. 

—  XXXVIll.  Euuodius  Symmacho  papai. 

—  XXXIX.  Euuodius  llormisdai  diacono. 

—  XL.  Fuuodius  Boetio. 

—  XLI.  Enncdius  Agapito. 

—  XLII.  Euuodius  Avieno. 

—  XLUI.  Eunodius  Mcssalae. 

LIBER   iNONUS. 

Dpibtola  prima.  Eunodius  Aratori. 

-  II.  Enuodius  Fausto. 

—  111.  Ennodius  .Meribaudo. 

—  IV.  Eunodius  Probino. 

-  V.  Ennodius  Horuiisdae  diacono. 

—  VI.  Ennodiua  Ueato. 

—  VII.  Euuodius  Avieno. 

—  VIII.  Ennodiue  Victori. 

—  IX.  Enuonius  CamiU.83. 

-  X.  Euuodius  Celso. 
XI.  Enuodius  Fausto. 

-  XII.  Ennodius  Messalae. 
XIII.  Eunodius  Panfronio. 

-  XIV.  Eunodius  Elpidio  diaconu. 

XV.  Ennodius  Stephaniae. 

XVI.  Enuodius  Adeodato. 

XVII.  Eunodius  Apodeuiiae. 

XVIII.  Ennodiua  Stephaniee. 

-  XIX.  Eunodius  Aguello. 

-  XX.  Ennodiua  Maseatori. 

—  XXI.  Enuodius  Elpidio. 

—  XXII.  Ennodius  Fausto. 

—  XXIII.  Eunodius  Liberio. 


Ibid. 
120 
121 

Ibid. 
122 

Ibid. 

Ibid . 
12:; 
121 

Ibid. 
125 
126 

Ibid. 
127 

Ibid. 
128 
12!) 
130 

Ibid. 


131 

133 

Ibid. 

134 

u.ui. 

135 

Ibid. 
Ibid. 

136 
Ibid. 

137 
Ibid. 
Ibid. 

1 38 
Ibid. 
II, «I. 

139 
Ibid. 
Ibid. 

140 
Ibid. 
H 
Ibid. 
lhid. 
Ibid. 

142 
Ibid. 
Ibid. 
Ibid. 

143 
Ibid. 

144 
Ibid. 
Ibid. 
ll,id. 

145 

145 

117 
Ibid. 
Ibid. 
Ibid. 

148 
Ibid. 


117 
149 
150 

Ibid. 
!  5 1 

Ibid. 

Ibid. 
I  52 

I  ■'/!<!. 

153 
Ibid. 

1 5 1 

155 
Ibid. 
Ibid. 

156 
Ibid. 
U,i,l. 

151 
Ibid. 

1 58 
Ibid. 
Ibid. 


XXIV.  Ennodins  Avieno. 

XXV.  Ennodiua  Agnellffi. 

XXVI.  Ennodiua  MessalflB. 

XXVII.  Ennodiua  Aureliano  episoopo. 
\\ \  Hl.  Ennodiua  Agapio. 

XXIX.  Ennodiua  Libeno. 

XXX.  Symmacho  papsB. 

XXXI.  En liua  Avieno. 

\\\il.  Ennodius  Adeodato  presbytero. 

XXXIII.  Ennodiue  Caesario  episcopo. 

XXXIV.  Ennodiua  Avieno. 
\.\\\'.  Ennodiua  MeflflalflB, 


160 
Ibid. 

11,1,1. 

n, i 

II,  „1. 

1(12 

163 
164 
169 
166 
167 

KiS 


OPUSCULA  MISCELLA  DECEM. 

Opi  scoloh  pbihdh.  —  Panegyricua  dictua  Clementissimo 
regi  Theoderico.  167 

Opi  bcdl.  II. — Libellusadversus  eoa  qui  contra  Bynodum 
Bcribere  preesumpserunt.  183 

Opdsci  l.  IIL  — Vita  dcatissimi  viri  Epiphanii  epiacopi 
Ticinensia  EccleeiaB.  2U7 

Oposci  i..  IV. — De  vita  beatii  Aulouii  nionaclii  Lerinen 
sis.  2:!'.) 

Opdsci  i  .  V. — Euchariaticum,  de  vita  sua.  245 

OPUSCl  i  .    VI.  —  Paramcsis  didascaliea  ad  Ainbrosium  el 
Beatum.  2in 

Opuscdl.  VII. — Prseceptum,   quando   jussi  suut  oinnes 
episcopi  cellulanos  habere.  255 

Opdsct  i  .  VIII.— Pctiloriumquo  absolutus  est  Gerontius 


pu<-r  Agapiti. 
Opdscul.  IX,— Uenedicto  cerei. 
Opdscdl.  X. —  Ueuedicto  cerei. 
DICTIONES. 


251 
Ibid. 
261 

203 


mme  ipi 
Cabu. 
Cabh. 


CARMINA.  LIBER  PIUMUS. 

Cabher  pbihuh. — Itinerarium  brigautionis  caslelli.    300 
Cabh.  II. —  Dictio  dataDeutererio  V.S.  grammatico,  no- 
ius  Eugeneti  V.  I.  mitlcnda.  310 

IIL— Praefatio  nepotibus  Proculi.  311 

IV. — Epithalamium  dictum  Maximo  V.  S.         312 
Cabh.  V. — Itinerarium  Padi.  315 

Cakm.  VI.— Dictio  Ennodii  diaconi  quandoRoma  rediit. 

316 
Cabh.  VII. — Ad  Faustum,  de  carmiuibus  ejns.  318 

Cabh.  VIII. — Ad  Olybrium,  de  ejus  eloquentia.  320 

Cahm.  IX.  —  Dictio  babita  iu  natali  sancti  papic  Ei>i[)ha- 
nii.  322 

Cabh.  X.— Hymnus  Vespertinus.  326 

Cabh.   XI. —  Ilymnus  n.  In  tempore  tristitiaj.  327 

Cabh.  XII. — Anmus  iii.  De  S.  Cypriano.  Ibid. 

Cabh.  XIII. — Hymnus  iv.  De  Peutecoste.  328 

Cabh.  XIV. — Hymnus  v  De  S.  Stephano.  329 

Cabh.  XV. — Hymnus  vi.  De  S.  Ambrosio.  Ibid. 

Cabh.  XVI. — Hymnns  vu.  De  Ascensioue  Domini.     330 
Carh.  XVII.  —  Iiymuus  vm.  De  S.  Eupbemia.  331 

C.MtM.  XVIII. — Hymnus  ix.  De  S.  Nazario.  Ibid. 

Cabh.  XIX.—  llymuus  x.  De  S.  Maria.  332 

Cabh.  XX. —  Hymnus  xi.  Dc  S.  Martino.  333 

Cabh.  XXI.  — Ilvmnus  xn.  De  S.  Dionysio.  33  4 

LIBER  SECUNDUS   —  EPIGRAMMATA.  334 

APPENDIX.  361 

Dictio  Ennodii  in  natali  Laurentii.  3G1 

HORMISDA   PAPA 
Notitia.  363 

EPISTOL.-E  ET  DECBETA. 

Epistola  prima  (ad  S.  Remigium).  —  Post  acceptas  ab 

eo  gralulalorias  litteras  eidem,  ob  prsBclaram  meritorum 

excellentiam  et  uobilissimaj  sedis  pra?rogativam,  vicariam 

sedis  apostolieae  prsefecturam  in  Gallia  delegavit.  367 

Epistola  Anastasii  ad  Hormisdam.  369 

Epist.  II  (ad  Anastasium  imp.).— Laudat  eum  quod  Ec- 

clesiaa  paci  studeat,  et  cuin  causam  cur  concilium  cupiat 

congregari   coguoverit,    scribit  se  illi    responsum    datu- 

riim.  370 

Epistola  Dorothei  ad  Hormisdam .  371 

Epist.  III    ad    Dorotbeuui).  —  Laudat   ejus  pietatem  et 

studiiim  in  Romanam  seilein.  372 

Epistola  Anastasi  Augusti  ad  Hormisdam.  :'<~> 

Eim.it.   IV — (ad  Anastasium   imp.  . — Imperatoria  zelum 

commendat ;  quoad  concilium,  per  legatos  se  responsurum 

pollicetur.  374 

Indicdlds  qui  datus  estEnnodio  et  Fortunato episcopis, 

Venantio  presbytero,    Vitali  diacouo,    et  Hilaro   notario, 

leg.-.tis  apostohcse  sedis   Constantinopolim,  ab    Hormisda 

papa.  ;!i  i 

Epist.  V  (ad  Anastasium  imp.).— Novum  esse  Bomanum 

pontilicein  ab  iiuperatore  ad  concilium  vocari  ;  se  tamen 

lturum,  si  Cbalcedonensis  concilii  decreta  nou  revocentur 

in  dubium.  37H 


1443 


ORDO  RERUM  QU/E  IN  HOC  TOMO  CONTIXEXTUR. 


1444 


Epistola  Anastasii  imp.  ad  Jlormisdam.  3S1 

Epistola  ejusdem  eidem.  3S3 

Epist.  VI  {  ad  Anastasiuin  Aug.  ).  —  Fraude  Anastasii 

noudum  detecta,  laudat  ejusstudium  de  pace  concilianda, 

monetque  ut  tandem  damnatis  haeresibus  Ecelesiee  nnitas 

sortiatur  effectum.  Ibid. 

Epistola  A?iastasii  ad  senatum  urbis  Ro?nx.  385 

Rescriptum  Senatus  urbis  Romse  ad  Anastasium  August. 

386 

Epistola  Joannis  episc.  Nicopolitani  ad  Hormisdam.  387 

Epist.  VII  (ad  Joannem  episc.). —  Commeudat  illius  re- 

ligionem  :  Nestorium  et  Eutychem  damnandum,  et  quo- 

modo  qui  ad  fidem  revertuntur  recipiendisint,  per  indicu- 

lum  se  siguificaturum  scribit.  388 

Epistola  synodica  Synodi  Epiri  veteris  ad  Hormisdam. 

389 

Epist.  VIII   (ad   Synodum    Epiri   veteris). —  Eutychetis 

errorum  sectatores  damnat  ;  episcopos  Epiri  veteris  ut  n> 

miuatim  haereticos  anathematizent  hortatur.  391 

Epist.    IX  (  ad  Joannem  episc.  ).  —  Cum   per  litteras 

Epiri  veteris  episcopi  nominatim  haereticos  non  damnns- 

sent,  mittitur  libellus  cui  debeant  subscribere.  392 

Regula  fidei.  393 

Indiculus.— Quid  in  Nicopolitana  Ecclesia  sit  agendum. 

394 

Epistola  Aviti  episc.  Viennensis  ad  Hormisdam.         394 

Epist.  X  (ad  Avitum  Viennensem  episc  ).  —  Laudat  in 

eo  studium  cognoscendi  de  statu  Ecclesiae  Orientalis  ;  a  le- 

gatis  autem  ob  perfidiam  Graecoruin  nihil  perfectum  fuisse 

scribit ;  in  animo  sibi  esse  alteram  ad  illos  legationem  de- 

stinare.  394 

Epist.  XI  (ad  Anastasium  August.).  —  Pacem  Ecclesiae 

non  nisi  danmato  Acacio  posse  restitui.  397 

Epist.  XII  (ad   Timotheum   Constantin.  episc.).  —  Pro 

unitate  Ecclesiae  laborandum.  399 

Epist.  XIII  (commonitoria  ad  univers.  haerel.  episcopos 

Orientis).  —  Unitas  catholicae  fidei  custodienda.  400 

Epist.  XIV  (ad  episcopos  Orient.  orlhodoxos).—  Laudat 

eorum  in  fide  constantiam,  et  ad  pacem  concilliandam  a  se 

legatos  denuo  Constantinopolim  missos  esse  scribit.     401 

Epist.  XV  (  ad  Possessorem  episc. ).  —  In  fide  catholica 

perseverandum.  403 

Epist.  XVI  (ad  populum  et  monachos  Constantinopol.j. 

— Abstiuendum    a  consortio   haereticorum.    in    catholica 

fide  perseverandum.  Ibid. 

Epist.  XVII  (  ad  Ennium  et    Peregrinum  episc.)  .  —  A 

Joanne  Nicopolitano,  quas  contra   eum  Thessalonicensis, 

episcopus    tentaverit,    se    cognovisse  scribit,    novamque 

causam  sedi  apostolicae  ingestam,  iisdem  cognoscendam 

per  litteras  hasce  commisit.  404 

Epist.  XVIII  (ad  eosdemj.  — Quid  in  causa  Nicopolitana 

cum  Thessalonicensi  agendum  sit  praescribit.  105 

Epist.  XIX  (ad  Anastasium  August.).—  Joannem   Nico- 

politauum  ei  commandat.  4UG 

Epist.  XX  (ad  Joannem  episc.).— J3quo  animo  aerumuas 

pro  fide  sustinendas,  et  ideo  provinciales  episcopos  ad  fidei 

unitatem  ab  eo  confirmaudos.  406 

Eimst.  XXI  (ad  eumdem  Joaunem).  |07 

Epist.  XXII  (ad   Dorotheum  episc.   Thessalonicensem). 

408 

hpistola  Anastasii  ad  Hormisdam.  409 

Exemplum  relationis  minorum  archimandritarum  et  c.r- 

terorum  monachorum  secundx  Si/ri&.  410 

Epist.  XXIII  (ad  arcbiiuaudntas  Syriae).—  Illos   sola- 

tur,  hortaturque  ut  in  fide  catholica  perseverent.  415 

Epist.XXIV  (ad  Joanuem   Tarracouensem  episc). —  Li- 

beuter  de  ejus  in  Italiam  adventu  audivisse,  litteras   ad 

Hispauienses  de  ecclesiasticis   institutis   ab  eo  datas  pro- 

bat,  eique  vices  suas  committit.  i21 

Epist.  XXV   (ad  universos  episcopos  Ilispauiae).— I.  De 

sacerdotibus  juxta  statutacanouum  ordinandis.  II.  Ut  pro 

episcopatu  preemium  non  accipiatur.  III.  De  concilio  per 

annos  singulos  celebrando.  423 

Epist.    XXVI   (ad  Sallustium).—  Sallustius   apostolicse 

sedis  vicarius  constituitur  per  Baeticam  et  Lusitaniam  (pro- 

vincias).  42'i 

Epistola  Justini  imperntoris  ad  Hormisdam.  i2ii 

Eist    XXVII    (ad   Juslimim).  —  Hlo  iiuperaute   sperat- 

fore  ut  Ecclesiac  pax  restituatur.  427 

Epistola  Justini  ad  Hormisdam.  Ibid. 

Epist.  XXVIII  (ad  Justinum  August.). — Commendal  ejus 

de  concilianda  pace  sollicitudinem,  et  cceptis  mouel  insi- 

stendum,  nomenque  Acacii  abolendum  esse.  128 

Excmplum  relahonis  Joannis  episcopi  Constantinop.  129 

Epist.  XXIX  (ad  Joannem  Constantinop.  episc). — Com- 

mendat  Joannem  episcopum,  etgaudet  conciliuni  Chalce- 

donense  et  divi  Leouis  epistolas  ab  ro  complexas.  AdEc- 

clesiae  communionem  admittendum  pollicetur,  si  nomen 

Acacii  e  diptychis  sacris  expunxerit.  430 


Epistola  Justiniani  ad  Hormisdam.  Ibid. 

Epist.  XXX  (ad  Caesarium  Arelatensem). —  Docet  Dar- 
dauiae  et  Illyrici  episcopos  ad  sedis  apostolicce  communio- 
nem,  Eutycniana  haeresi  damnata,  rediisse,  et  de  legatione 
in  Orieutem  missa.  431 

Epist.  XXXI  (ad  Justiniauum  August.).  Ad  pacem  asse- 
quendam,  Acacium   damnandum,  legatos  mitti  significat. 

433 

Ixdicuixs  quem  acceperuut   legati  sedis  apostolicae.  — 

Legatos  instruit.  Ibid. 

Epist.  XXXII   ad  Justinum  Augustum). —  Ab  iis  qui.  ad- 

mis-is  Clialcedouensis  concilii  decretis.  Acacium  damuare 

recusabuut,  caveudum;  legatosque  ob  pacem  et  unionem 

Orientalis  Ecclesiae  missos  commendat.  435 

Epist.  XXXIII    adiEuphemiam  Augustam). —  Augustum 

ad  pacem  Ecelesiae  restituendam  cohorlandum.  437 

EpiST.XXXlV(adJoannemConslantinopolit.  episcop.) .  — 

Acacium  damnandum,  etin  legatorum  manibus  fidei  pro- 

fessionem  emittendam.  438 

Epist.  XXXV  (ad  eumdem). —   Cum  jam  fidem  catholi- 

cam  profiteatur,  illipotissimum  de  stabilienda  pace  cogi- 

tandum,  pro  qua  ipse  legatos  destinavit.  439 

Epist.  XXXVI  (ad  archidiacouum  et  clerum  Constanti- 

nojpolitanum). —  Catholicis  haereticorum  molestia  liberatis, 

legati  ad  pacem  contirmandam  mittuutur.  Ibid. 

Epist.  XXXVII  (ad  Justinianum  domesticorum  comitem. 

postea   Justini   successorem). —  Sperat  fore  ut  ejus  opera 

paceni  Ecclesia  adipiscatur,  et  missa  ab  eo  munera  se  ac- 

cepisse  nuntiat.  440 

Epist.  XXXVIII  (ad  Celerem  et  Patricium). —  Legatos  in 

causa  pacis  coadjuvandos.  Ibid. 

Epist.  XXXIX  fad  pr*fectum  praetorio  Thessalonicen- 

sem).  Eadem  quae  in  superiori.  441 

Epist.  XL  (ad  Auastasiam  et  Palmatiam  clariss.  fcminas 

senator.j. —  Eadem  quae  iu  superiori.  Ibid. 

Exemplum  sw/</estio?iis  secundsc  Germani  et  Joa?i?iis,  etc. 

Ibid. 
Itcm  tertia  suggestio  legatorum  supranominatorum.  442 
Exe??iplum  relationis  Andrese  episc.  143 

Exemplum  libelli  Joannis  episcopi  Constanlinop.      Ibid. 
Item  suggestio  Germani  et  Joa?mis  episc,  etc.  !>'_■ 

Suggestio  Diosco?%i  diaconi.  446 

Epistola  Jitslini  ad  Hormisdam,  448 

Exemplwn  rclatio?iis  episc.  Constantin.  ad  Hormisdam. 

449 

Exemplum  epistolae  Justiniani  ad  Hormisdam.  450 

Exemplum  epistolse  Pompeii  ad  Ho?-misdam.  451 

Exemplum epistolse  Juliame  Anicise  ad  Hormisdam.  Ibid. 

Exemptum  epistolx  A?iastasise  ad  Hormisdam.         Ibid. 

Exemplum  epistolse  Theodoriti  episc.  Lignidensis  ad  Hor- 

misdam.  452 

Epist.  XLI  (ad  Germanum   cteterosque   legatos). —    De 

eorum  incolumitate  et  rebus  gestis  certior  fieri  cupit.  i " > 2 

Epist.  XLII   (ad  eosdem  legatos  ).  —  De  bis  quae  agant 

vult  se  moneri  Stephauum  commendat.  453 

Epist.  XLIV   ad  Justiuum  August.).  —  Gratulatur  cum 

ejus  opera  Constantinopoli  pax  vigeat,  hoc  ipsum  Antio- 

chiae  et  Alexandriae  faciendum  curet.  154 

Epist.  XLV  (ad  Joannem  episc.  Coustautin.). —  Lainlat 

Joanuem    ad  uuitatem   Ecclesiae    rediisse  ;    hortatur    ut 

Alexandriae  rt  Antiochenae  Ecclesiae  uniouem   procurent, 

legatosque  ei  commeudat.  456 

Epist.  XLVI  (ad  Justinianum  . —  Commendat  eim  quod 

Justino  adjuinento  fuerit   in  pace  Ecclesiae  reddeuda,  ad 

quam  perfecte  ineundam  hortatur.  457 

Epist.  XLVII    ad  Ponpeium).—  Laudat  Pompeium  quod 

se  pacis  studiosum  ostemlerit;  hortaturad  operam  navan- 

dam  ut  perfecta  Ecclesise  traaquillitas  reddatur.        Ibid. 

Epist.  XLVIII  (ad  Julianam  Aniciam).  —  Eadem  quae  in 

superiore.  458 

Epist.  XLIX  (ad  Anastasiam).  —  Eadem  quae    in  sope- 

riore.  loid. 

Epist.  L  (ad  Gratum)  —  Gratum  salutat,  ab  eoque  cer- 

tior  fieri  de  ejus  salute  postulat.  159 

Epist.   LI  (  ad  omnes    episcopos  Hispanise).  —  Joannis 

Constantinopolitani  episcopi  professionem  Jnigit, propter 

Orientales  episcopos  (clericos)   qui  eorum  commuuiouem 

poposcerint.  Ibid. 

(  Epist.  Lll  ^ad  Germanum  caeterosque  legatos'.  —  Mo- 

net  ut  cum  imperatore  ejusque  conjuge  agant,  ut  omnes 

Ecclesias,  prsecipue  vero  Alexandrina   et   Autiochena,  ad 

apostoliceB sedis  communionem  revocentur.  ii>l 

Epist..  LIIl(ad  Dioscorum  diaconum). —  Ut  cogitet  quo- 

modo  ii  qui  C.lialccdontMiseconcilium  scripto  damnaTerant, 

et  ad  Ecclesiam   redire  cupiebant,   recipiendi  sint.  Tlio- 

niam.  Nicostratum  et  Joannem  episcopos  ei  commendat. 

Ibid. 

Epist.  LIV  ad  eumdem). — Laudat  ejus  de  firmanda  pace 

sollicitudincm.  Ad  imperatorem   se  litteras  daturum,  ut 


OIlHO  RERUM  QUiE  IN  IIOC  TOMO  CONTINENTUR. 


1446 


eum  AJexandrinae  Ecclesiaa  prseficiendum  curet.  Thomam 

,.i  alioa  ei  commendat,  et  hortatur  ne  pro  reditua  feBtina- 

tione  quidquam  indiapoaitum  relinquat.  162 

Epist.  Lv  (ad  Thomam  et  Nicoatratum  .  -  Se  deeorum 

salute  esse  sullieiUun.  Joauui  et  Dioseoro  perlilteras  608 
commendasae.  163 

Epist.  LVl  (ad  Joannem  el  Dioscorum  legatos).  -  Tho- 
uiain  el  Nicoatratum  Conatantinopoli  congruohonore  dolel 
nou  fuissel  receptoa.  //""'- 

Epist.  LYll  ad  Jastinum  Augu8t.).  —  L't  Buiaaedibua 
lleliain,    Thomatem  et  Nicostratum  restitueudus   curet. 

Ibid 

Epist.  LVIIl  ad  Euphemiam  Auguatam  .  —  Perpetuaa 
pro  Eupliemiu'  et  ejus  viri  salute  ad  Detuii  B6  preces  ef- 
fundere.  Tlniniain  ei  alios  commendat.  164 

Epibt.  LIX  ad  Juatinianum).  —  Juatiniani  studium  erga 
ecclesiasticam  pacem  Laudat,  eiqufl  lleliam,  Thomatemet 
Nicostrat iiin  episcopos  commendat.  165 

Epist.  LX  ad  Germanum  virum  illustrem).  —  Eadem 
quaj  in  superiori.  ^'"l 

Epist.  LaI  ad  Heliam,  Thomam  et  NicoBtratum).  —  Ad 
imperatorem  et  aiioa  se  pro  iliorum  causa  acripsiaae  signi- 
ticat.  ''^1 

Epist.  LXII  a.l  legatos  .  —  De  iia  quaa  TheasalonicsB 
gesta  per  fainain  audiverat,  Dorotheum  et  Aristidem  Ro- 
uiam  veuire  compellendos.  161 

Suggestio  Germani  episc,  Felicis,  etc.  168 

Epist.  LXIU  (ad  legat08).  —  Dolet  Joanneni  occisum  ; 
et  Dorotlieo  ah  epiacopatu  remoto,  alium,  Aristide  exce- 
pto,  in  ejus  locuni  suhstitui  prsecipit.  Thomani  et  Nieo- 
stratum  suis  Eeelesiis  restiluendos.  Monaelios  Scytlias  Ro- 
mae  usque  ad  tegatorum  adventum  detineri.  409 

Epist.  LXIV  ad  .hianueni  Melicitanum  episc.)  —  Con- 
stautinopolitanain  Ecclesiam  ad  sedis  apostulica:  conimu- 
nioneui  rediisse.  470 

Epist.  I.W      ad  episcopos  Ilispaniae).  —  Gratulatur  ile 


pace  Orientalis  et  Ecclesise. 

Suggestio  Dioscori  diaconi. 

Suggestio  Germani  et  Joannis  episc,  etc 

Suggestio  legatorum  ad  Hormisdam. 

Exemplum  epistohe  Justiniani  ad  Hormisdam 
mplum  epistolie  ejusdem. 

Exemplum  epistolx  ejusdem  eidem. 

Eimst.  LXVli^ad  Justiuianum).  —  MonachosScythas  ante 
legatornui  adventumRoina  non  discessuros.  Apostolorum 
sanctuaria  transmittit.  477 

Epist.  LXVII  (ad  eumdem).  —  Scythas  monachos  ante 


471 
Ibid. 
473 
474 
478 
176 
Ibid. 


Ibid. 
478 
479 
480 
481 

Ibid. 
482 
Epiphanii 
183 
485 
486 
487 

Ibid. 
488 


legatorum  adventum  Homa  non  discessuros. 

Suggestio  Dioscori  diaconi  ad  Hormisdam. 

Epistola  Justini  ad  Hormisdam 

Relatio  Joannis  episcopi  Constantinop. 

Suggestio  Germani  eptscopi,  Felicis,  etc. 

Indiculus  directus  a  Joaivw  episc.,etc. 

Suggestio  Dioscori  diac.  ad  Hormisdam. 

Relutio  synodi    Conslantin.  de  ordinatione 
episc. 

Epistola  Justiniani  ad  Hormisdam. 

Epistola  Justini  ad  Hormisdam. 

Epistola  Euphemix  Augustse  ad  Hormisdam 

Epistola  Celeris  ad  Hormisdam. 

Epistola  Julianx  ad  Hormisdam. 

Epist.  LXVlll  (ad  legatos  suos).  De  eorum  salute  et 
rebus  gestiscenior  fieri  cupit.  Ibid. 

Epist.  LXIX  (ad  eosdem).  —  Cum  eorurn  litteras  uon  ac- 
ceperit,  mouet  ut  scribant.  Ibid. 

Relatio  Possessoris  episcopi  Afri,  etc.  489 

Epist.  LXX  (ad  Possessorem  episc.)  —  Scylhas  mona- 
chos,  suos  errores  damuare  nolentes,  ut  haereticos  ab 
Urbe  expulsos.  Fausti  lihrum  a  Romana  Ecclesia  non  re- 
cipi.  490 

Epist.  LXXI(adEpiphaniumConstantin,  episc).  —  Epi- 
phanium  episcopuin  ordiuatum  necscripsisse  nec  legatos 
misisse  nunliat.  493 

Epist.  LXXII  adeuindem).  —  Quaeritur  Eliam,  Thomain 
et  Nicostratum  suissedibus  nou  restitutos ;  ad  Epiphanium 


Bpectare  ut  hsc  exsecutioni  mandentur.  493 

Relatio  episcopi  Constantinop. 

Exemplum  epistola  Justiniani  l    l.  ad Eormisdam. 496 

Helatio  Epipnanii  episco,     l       '  intinop. 

Sacra  Justmi  Augusti. 

Relatio  Dorothei  episc-  Thessalon.  Ibid. 

Epist.  lwiii  (ad  Dorolheum  Thessalonicensem  epie- 
cop.  .  —  ituinani  ei  veniendum  ul  catholicam  doctriuam 
percipiat,  et  objectum  crimen  purget.  500 

Epibt.  LXXlv  ad  Justinum  August).  —  AccepisM 
ejua  litteras,  et  de  ejus  Bde  et  pietate  nunquam  dubi- 
tatum.  Ibid. 

Epistola  Justini  ad  Uormisdam. 

Exemplum  precum.  503 

Epibt.  LXXv  adaynodumConBtantinop.).  —  Gratulalur 
Epiphanium  pontificem  electum.  508 

Epist.  LXXVl  ad  Epiphenium  epiacop.  Constantinop.). 
—  Quod  qua  decuit  via  ad  Bacerdotium  pervenerit.  In 
unione  Ecclesiee  perseverandum.  Et  de  acceptis  mnne- 
rihus.  Ibal. 

Epistola  Epiphaniiad  Hormisdam.  5n6 

Helatio  Epiphanii  episc  Constantinop.  507 

Exemplum  epistoUe  Justiniani  l'.  /.  adHormisdam.  Ibid 

Exemplum   epistoLe  Justiniani  cos  ad  Hormisdam.  508 

Epist.  LXXVIl  adJuatinianum  .  —  Commendat Justinia- 
mini  dereverentia  sibi  exbibita.  Promiasam  legationemae 
e.xspectare.  Sanctiaaimn  Trinitatia  mysteria  ezplicat.  509 

Epistola  Justiniani  V.  I.  ad  Hormisdam.  510 

Eimst.  LXXVIIl  (ad  JustinumAugust.).  —  Ad  evitandam 
discordiamnihil  innovandum  ;  et  de  his  qui  ad  communio- 
nem  admitti  poasunt  Epiphanio  scriptum.  Ibid, 

Epist.  LXXIX  (ad  Juatinum  AuguBt.)-  —  Divinitatia  et 
incarnationia  mysterium  exponitur.  512 

Epist.  LXXX  (ad  Epiphanium).  —  Ipsi  vicariam  aedia 
apoatolicse  praefecturam  iu  recipiendia  lapaia  delegat.  518 

Epistota  fustini   imperat.  u<l  Hormisdam.  521 

Relatio  Epiphanii  episc  Cpnstantinop.  ■>!'■> 

Eimst.  LXXXI    (ad  Hemigium    Hheiu,  epiac).  —  Vii 
suas  illi  deputat  in  regno  Clodovei  Fraucorum  regis,  nuper 
ad  lidem  conversi.  ;»-i 

DECHETA. 

Decretim  primum.  —  Qui  ad pcenitentiam agcndam in  D 
nasterio  recluditur,  presbyter  non  ordinetur.  25 

Decret.  II.    Nuptias  occultas  celehrare  non   licet.  Ibid. 

Decret.  III.  —  Palea.  Idem  Ensebioepisc.  Ibid 

Decret.  IV.  —  Absque  episcopi  permissu  inecclesia  con- 
secrata  non  erigatur  altare.  5-2G 

APPENDIX  AD  EPISTOLAS  IIORMISD^. 

Admonitio  collectoris.  527 

Incipit  epistola  Ilormisdaa  paptc  per  universas  provin- 
cias.  Uiid. 

Epislola  pritna  Joannis  papx  I  ad  Zachariam  arcki- 
episc.  529. 

Epist.  ii.  Ad  episcopos  Italix.  531 

TRIFULIUS  PRESBYTER. 

533 
ad  B.    Faustum  senatorem 
coutra  Joannem  Scytliam  monachum.  U>id. 

ELPIS  UXOR  BOETII. 

IIY.MMduoin  bonorem  SS.  apostolorum  Petn  et 
Pauli.  537 

A.  M.  SEV.  DUETll  S. 
PROLEGOMENA. 

Praefatio. 

Epistola  nuncupatoria.  „^„,„. 

OPERUM  PARS  PRLMA.  OPERA  PHILOSOPIIICA. 
DE    CONSOLATIONE  PIIILOSOIMILE  LIBHI    V.  - 
PROLEGOMENA. 

Epistola  dedicatoria. 

Praefatio. 

Boetii  vita. 

Testimonia  variorum  de  Boetio  etejus  scnplis 

Idea  librorum  Boetii  de  Cousolatione  Philosophise  573. 

Ceusura  librorum  Boetii  de  Consolatioue  PhilosopniK. 

o/7 


Notitia. 

EPISTOLA  Trifolii  presbyt. 


537 
541 


547 
549 
555 
5G1 


DE  C0NS0LATIONE  PHILOSOPIILE. 


LIBEH  PRLMLS. 

Metrum  primum. 

579 

Prosa  prima. 

587 

Metrum  n. 

592 

prosa  ii. 

598 

Metrum  m. 

601 

Prosa  lii. 

C03 

Melrum  iv. 

610 

Prosa  iv. 

613 

Metrum  v. 

633 

Prosa  v. 

640 

Prosa  III. 

Metrum  vr. 

646 

Metrum  m. 

Prosa  vi. 

649 

Prosa  iv. 

Metrum  vu. 

655 

Metrum  iv. 

Prosa  v. 

LIBER  SECUNDUS. 

Metrum  v. 

Prosa  prinia. 

657 

Prosa  vi. 

Metruni  primum. 
Prosa  ii. 

662 

664 

Metrnin  VI. 
Prosa  VII. 

Metrum  n. 

668 

Metrum  vn 

670 
674 
677 
686 
689 
696 
701 
706 
708 
713 


447                                         ( 

3RD0  Rl 

SRUM  QUiE  IN  HOC  TOMO 

CONTIN] 

:ntur. 

1448 

Prosa  vm. 

716 

Metrum  vm. 

752 

Prosa  v. 

809 

Metruru  vm. 

717 

Prosa ix. 

754 

Metrum  v. 

LIBER  TERTIUS. 

Metrum  ix. 

758 

Prosa  vi. 

813 

Prosa  x. 

703 

Metrumvi. 

820 

Prosa  priina. 

719 

Metrum  x. 

769 

Prosa  vil. 

823 

.Metrum  primuin. 

721 

Prosa  xi. 

771 

Melrum  vn. 

826. 

Prosa  11. 
Metrum  u. 

723 

72S 

Metrum  xi. 
Prosa  xu. 

77'j 
777 

LIBER  QDINTUS. 

Prosa  iii. 

731 

Metrum  xii. 

7^2 

Prosa  prima. 

S29 

Metruiu  111 
Prosa  iv. 

734 
735 

LIBER  QUARTUS. 

.Metrum  primuiu. 
Prosa  ii. 

832 
334 

Metrum  iv. 

738 

Prosa  prima. 

785 

Metrum  n. 

837 

Prosa  v. 

739 

Metrum  primum. 

738 

Prosa  in. 

838 

Metrum  v. 

743 

Prosa  ii. 

791 

Metrum  iii. 

843 

Prosa  vi. 

743 

Metrum  n. 

796 

Prosa  iv. 

856 

Metrum  vi. 

7iu 

Prosa  iii. 

;  ■: 

Metruin  iv. 

850 

Prosa  vn. 

749 

Melrum  ui. 

800. 

Prosa  v. 

Metrum  vn. 

750 

Prosa  iv. 

803 

Metrum  v. 

856 

Prosa  vin 

751 

Melrum  iv. 

808 

Prosa  vi. 

857 

Variae  lectiones.  863 

APPENDIX    AD     LIBROS    DE     CONSOLATIONE   PHl- 
LOSOPHT^E. 

Vahia  bonumenta  littkraru  quae  liLris  de  Consolatione 

in  Glareaui  editione  praefiguntur.  869 

Joannes  Murmellius  Rodolpho  Langio.  Ibid 

Joannes  Caesarius  Juliacensisin  quadainad  Murmellium 

epistola.  870 

Nicolaus  Crescius   Antonio  Lanfredino  C.  I.  Ibid. 

Praelectio  Jacohi  Bouoniensis  in  Boetium.  871 

Joannis  Murmellii  praelibatio  in   Boetii  de  Philosophiae 

Cousolatione  opus.  873 

JoANNIS   MlRMELLII   ET    RODOLPHI     AGRICOLE     1>LIBR03      DE 
Co>'SOLATIO>"E    PlIILOSOPHILE   CoMME>'TARIA. 


LlBER  PRIMCS. 
LlBER  SECLNDDS. 
LlBER  TERTILS. 
LlBER  QLARTLS. 
LlBER     QOIMTUS. 


883 

951 

991 

1043 

1061 


Catalogls  auetorum,  tam  Graecoruin  quam  Latinorum, 
quorum  pulcherrima  dicta  in  Commeutariis  Murmellii  in 
lib.  de  Consolatione  Philosophiae  vel  recitautur  vel  nomi- 
nantur.  1073 


SEV.  BOETII  DE  UXTTATE  ET  UNO. 
SEV.  BOETII  DEARITHMETICA  LIBRI  DUO. 


1073 


1079 


Praefatio. 

LIBER  PRLMUS 

Caput  primlm.  —  Divisio  mathematicae.  1079 

Cap.  II.  —  De  substantia  numeri.  1083 

Cap.  III.  —  De  diffiuitione  et  divisioue  nnmeri.  et  diffi- 
nitione  paris  et  imparis.  //"/. 

Cap.  IV.  —  Diffinitio  numeri  paris  et  imparis  secundum 
Pythagoram.  Ibid. 

Cap.  V.  —  Alia  secundum  antiquiorem  modum  diffiuilio 
paris  et  imparis.  1084 

Cap.  VI.  —  Diffinitio  paris  et  imparis    per   alterutrum. 

1085 

Cap.  VII.  —  De  principalitate  uuitatis.  Ibid 

Cap.  VIII.  —  Divisio  paris  numeri.  Ibid. 

Cap.  IX.  —  De  numero  pariter  pari  ejusque  proprietati- 
bus.  Ibid. 

Cap.  X.  —  De  numero  pariler  impari  ejusque  proprie- 
tatibus.  1087 

Cap.  XI.  —  De  numero  impariter  pari  ejusque  proprie- 
talibus.  10S9 

j  Cap.  XII.  —  Descriptionis  ad  impariter  paris.  in  latitu- 
dine,  in  longitudine,  ad  pariter  paris  naturampertinentis 
expositio.  1091 

Cap.  XIII.  —  De  numero  iiupari  ejusque  divisione.  1092 

Cap.  XIV  —  De  primo  et  incomposito.  Ibid. 

Cap.  XV.  —  De  secundo  et  composito.  1093 

Cap.  XVI.  —  De  eo  qui  per  se  secuudus  et  compositus. 
ad  aliuui  priimis  et  incompositus  est.  Ihid. 

Cap.  XVII.  —  De  primi  et  incompositi,  secundi  et  com- 
positi,  et  ad  se  quideinsecundi  et  compositi,ad  alterutrum 
vero  primi  et  incompositi  procreatione. 

Cap.  XVIII.  —  De  iuventione  eorum  numerorum qui ad 
se  secundi  et  compositi  sunt,  ad  alios  vero  primi  et 
incoinpositi.  1096 

Cap.  XIX. — Alia  partitioparis  secundum  perfectos,  im- 
perfectos  et  ultra  quain  perfectos.  1097 

Cap.  XX.  —  De  generatione  nuineri  perfecti.  1098 

Cap.  XXI.  —  De  relata  ad  aliquid  quanlitate.  1099 

Cap.  XXII.  —  De  speciebus  n.ajoris  inaequalitatis  et  iui- 
uoris.  1100 

Cap.  XXIII.  —  De  multiplici  ejusque  speciebus,  earuin- 
que  generationihus.  Ibid. 


Cap.  XXIV.  —  De  superparticulari  ejusque  speciebus 
earumque  generationibus.  1011 

Cap.  XXV.  —  De  quodam  utili  ad  cognitionem  super- 
particularibus  aceideub'.  1102 

Cap.  XXVI.  —  Descriptio  per  quam  docetur  caeteris  in- 
aequalitatis  speciebus  antiquiorem  esse  multiplicem,  et 
digestae  formulae  ralio  et  expositio.  1103 

Cap.  XXVII.  —  Ratio  atque  expositio  digestae  formula?. 

Ibid. 

Cap.  XXVIII.  —  De  tertia  incequalitatis  specie  quae  di- 
citur  superpartiens,  deque  specieLus  ejus  earum  gene- 
rationibus.  1106 

Cap.  XXIX.  —  De  multiplicisuperparticulari.  1107 

Cap.  XXX.  —  De  eorum  exemplis  in  superiore  formula 
iuveniendis.  1109 

Cap.  XXXI.  —  De  multiplici  superpartiente.  Ibid. 

Cap.  XXXII.  —  Demonstratio  quemadmodum  omnis  in- 
aequalitatis  ab  aequalitate  processerit  1110 

LIBER  SECUXDUS. 

Caplt  primum.  —  Quemadmodum  ad  requalilatem  omDis 

inaequalitas  reducatur.  1113 

Cap.  II.  —  De  inveniendo  in   unoquoque  Dumero   quot 

numeros  ejusdem  proporlionis  possit  praecedere,   eorum- 

que  descriptio,  descriptionisque  exposilio.  1113 

Cap.  III.  —  Quod  multiplexintervallumex  quibus  super- 

particularibus  medietate    posita  iutervallis   fiat,   ejusque 

inveniendi regula.  1117 

Cap.  IV.  —  De  per  se  constante  quantitate,  quae  in  ligu- 

risjgeomelricisconsideratur  ;  commuuisratio  omuium  ma- 

gultudinum.  1119 

Cap.  V.  —  De  numero  lineari.  1121 

Cap.  VI.  —  Deplauis  rectilineis  figuris,  quoflque  earum 

principium  sit  triangulus.  Ibid. 

Cap.  VII.  —  Lispositio  triangulorum  numerorum.  1122 

Cap.  VIII. —  DelateribustriaLinilorninnunjeroruir.  1123 

Cap.  IX.  —  De  generalione  triamjulorum    numerorum. 

Ibid. 
Cap.  X.  —  De  quadratis  numeris,  Ibid. 

Cap.  XI.  —  De  eorum  lateribus.  1124 

Cap.  XII.  —  De  quadratorum  generatione,  rursusque 
eorum  lateribus.  loid. 

Cap.  XIII.  —  De  pentagonis  eorumque   lateribus.  lbid 
Cap.  XIV.  —  De  geueratione  peutagonorutu.  1123 

Cap.  XV.  —  De    liexagonis  eorumque   geuerationibus. 

Ibid. 

Cap.  XVI.  —  De  heptagouis  eorumque  generationibus, 

et  communis  omuium  tigurarum  inveuiendae  geuerationis 

regula  descriptionisque.  1126 

Cap.  XVII.  —  Descriptio  figuratorumnumerorum  in  or- 

dine.  1127 

Cap.  XVIII.  —  Quifigurati  numeri  ex  quibus  figuratis 

numeris  liant.  alque  quod  triangulus  numerus  omuiumre- 

liquorum  principium  sit.  Ibid. 

Cap.  XIX.  —  Pertineus  ad  figuratorum  numerorumde- 

ptionem  speculatio.  1123 

Cap.  XX.  —  De  numeris  solidis.  1129 

Cap.  XXI.  —  De  pyramide,  quod  ea  sit  solidarum  figu- 

rarumpriucipium.  sicut  triangulus  plauarum,  etde  specie- 

bus.  Ibid. 

Cap.  XXII.  —  De  his  Jpyramidis  qu»  aquadratis   vel    a 

caeteris  multiaugulis  liguris  proficiscuntur.  1129 

Cap.  XXIII.  — Solidorum  generatio  numerorum.    1130 

Cap.  XXXIV.  —  De  eurtis  pyramidis.  1132 

Cap.  XXV    —  De  eubis,  vel  asseribus,  vel  laterculis.  v.  1 

euneis.  vel  sphnricis  et  parallelipipedis numeris.       Ibid. 

Cap.  XXVI.  —  De  parte  altera  longioribusnumeris,  ante- 

longioribus.  eorumque  geuerationibus.  1134 

Cap.  XXVII.  —  De  autelougioribus  uumeris,  etdevoca- 

bulo  numeri  parte  altera  lougioris.  1133 


1449 


ORDD  ItEItUM  QU.E  IN  IIOG  TOMO  GONTINENTUH. 


1450 


Cap.  XXVIII. —  Qaodeximparibua  quadrati,exparibaa 
parte  altera  longiorea  Bant.  1 1  "*5 

Cap.  XXIX.  —  De  gcueratione  lalerculornm,  eoruurque 
diffinitione.  1 136 

Cap.  XXX.  —  De  circularibus  vel  Bphesricia  Dumerie. 

1137 

Cap.  XXXI.  —  De  naturarerum  quae  dicitor  ejaadem  na- 
tura-,  et  de  ea  qu»  dicitur  alteriue  uatur»,  et  qui  uumeri 
cui  aaturaa  conjuncti  sunt.  Ibid. 

Cap.  XXXII.  —  Quodoinnia  ex  ejusdern  natura  ctalte- 
rius  uatura  eonsistiiut,   idque  iu  numeris  priumiu  videri. 

1139 

Cap.  XXXIII.  —  Ex  ejusdem  atque  nlterius  numeri  ua- 
tura,  qni  Bunt  quadratua  et  parte  altera  longior,  omnes 
pro|iorliouum  habitndinee  constare.  Ibid. 

Cap.  XXXIV.  —  Quod  ex  quadratis  ex  parte  altera  lou- 
giorihus,  omnis  formarum  ratio  consistat.  1142 

Gap.  XXXV.  —  Quemadmodum  quadrati  ex  parte  altera 
loncioribus,  vel  parte  altera  longiores  ex  quadratis  fiaut. 

U43 

Gap.  XXXVI.  —  Quod  princrpaliter  ejusdem  quidem  sit 
Bubetantiaj  unitas,  etc.  Ibid. 

Cap.  XXXVII.  —  Alternatim  positis  quadratis,  et  parte 
allera  lougioribus,  qui  sit  eorum  couseusus  iu  differentia 
ot  in  proportione.  Ibid. 

Cap.  XXWIII.  —  Probatio  quadratos  ejusdem  esse  na- 
turae.  1144 

Cap.  XXXIX.  —  Cubos  ejusdem  participare  substantiae 
quod  ab  imparibus  nascantur.  1145 

Cap.  XL.  —  De  proportionalitalihus.  Ibid. 

Cap.  XLI.  —  Qute  apud  autiquos  proportionalitas  fuerit, 
et  quas  posteri  addiderint.  H4G 

Cap.  XLII.  —  Quod  primum  de  ea  quae  vocatur  arithme- 
tica  proportionalitate  dicendum  est.  1147 

Cap.  XLIII.  —  De  aritbmetica  medietate  ejusque  pro- 
prietatibua.  Ibid. 

Cap.  XLIV.  —  De  geometrica  medietate  ejusque  pro- 
prietatibua.  1150 

Cap.  XLV. —  Quee  medietates,quibus  rerum  publicarum 
statibus  comparentur.  1152 

Cap.  XLVI.  —  Quod  superficie3  una  tantum  in  propor- 
tioualitalibus  medietate  jungantur,  solidi  vero  numeri 
duabus  medietatihus  in  medio  collocantur.  Ibid. 

Cap.  XLVII.  —  De  harmonica  medietate  ejusque  pro- 
prietatibos.  1153 

Cap.  XLVIII.  —  Quare  dicta  sit  harmonica  medietas  ea 
qase  digesta  est.  1155 

Cap.  XLIX.  —  Dc  geometrica  harmonia.  1158 

Cap.  L.  — Quemadmodum  constitutis  altrinsecus  duobus 
lerminis,  arithmetica,  geometrica  et  harmouica  inter  eos 
inedietas    alternetur,    atque   de  eorum    generatiouibus. 

1159 

Cap.  LI.  —  De  tribus  medietatibus  quae  harmonicae  et 
geometricic  contrariae  sunt.  1161 

Cap.  LIl.  —  De  qualuor  medietatibus  quas  posteri  ad 
implendumdenarium  limitem  adjecerunt.  1163 

Cap.  LIII.  —  Dispositio  decem  medietatum.  1164 

DE  MUSICA  LIBRI  QUINQUE.  —  LIBER  PRIMUS. 

Caput  primum.  —  Musicam  naturaliter  nobis  esse  con- 
junctam,  et  mores  vel  houestare  vel  evertere.  1167 

Cap.  II.  — Tres  esse  musicas,  in  quibus  de  vi  musicae 
narratur.  1171 

Cap.  III.  —  De  vocibus  ac  de  musicae  elementis.      1172 

Cap.  IV.  —  De  speciebus  inaequalitatum.  1173 

Cap.  V.  —  Quae  maequalitas  species  consonantiis  apten- 
'tur.  1174 

Cap.  VI.  —  Cur  multiplicitas  et  superparticularitas  con- 
sonantiis  deputentur.  lbid. 

C.ap.  VII.  —  Quae  proportioues  quibus  consonantiis  mu- 
sii-is  aptentur.  1175 

Cap.  VIII.  Quid  sit  sonus,  quid  iutervallum,  quid  con- 
cinentia.  Ibid. 

Cap.  IX.  —  Non  omne  judicium  dandum  esse  seusibus, 
sed  amplius  rationi  esse  credendum,  in  quo  de  sensuum 
fallacia.  1176 

C.vr.  X.  —  Quemadmodum  Pythagoras  proportiones  con- 
sonantiarum  investigaverit.  Ibid. 

Caj  XI.  —  Quibus  modis  varie  a  Pythagora  proportio- 
nes  consonantiarum  perpensse  sint.  1177 

C.vp.  XII.  —  De  divisione  vocum  earumque  explanatio- 
ne.  Ibid. 

Cap.  XIII.  —  Quod  infinitatem  vocum  humana  natura  ti- 
nierit.  1178 

Cap.  XIV.  Quis  modus  sit  audiendi.  1179 

Cvp.  XV.  De  ordine  theorematum,  id  est  speculatio- 
num.  Ibid. 

Cap.  XVI.  —  De  consonantiis  proportionum,  et  tono,  et 
semitonio.  Ibid. 

Patrol.  LXIII. 


Cap.  XVII.  —  In  quibus  primis  uumeris  semitonium 
con^  1181 

Cap.  XVIII.  —  Diatessarou   a   diapcute    tono    distare. 

1182 

Cap.  XIX.  —  Diapason  quinque  touis  et  duobus  scmito- 
niis  juDjd.  1183 

Cap.  XX.  —  De  additione  cbordarum  earumque  nomi- 
nibu^.  Ibid. 

Cap.  XXI.  —  De  gerieribus  eantilenaruni.  1188 

CaP.  XXII.  —  De  ordiue  chordurum  iioniiuihusque  in 
tribna  generibua.  1189 

Cap.  XXIII.  —  Quos  sint  iuter  voces  in  singulis  generi- 
bua  proportiones.  Ibid. 

Cap.  XXIV.  —  Quid  sit  synapbe.  1191 

t.w.  XXV.  —  Quid  sit  diezcuxis.  Ibid. 

Cap.  XXVI.  —  Quibus  nomiuibus  nervos  appellaverit 
Albinus.  1192 

Cap.  XXVII.  —  Qui  nervi  quibus  sideribus  comparentur. 

Ibid. 

Cap.  XXVIII.  —  Quae  sit  natura  consonantiarum.    1193 

Cap.  XXIX.  — Ubi  consonautia!  rejieriuntur.  lbid. 

Cap.  XXX.  —  Quemadmodum  Plato  dicat  iieri  conso- 
nautias.  Ibid. 

Cap.  XXXI.  —  Quid  contra  Platonem  Nicomachus  sen- 
tiat.  1194 

Cap.  XXXII.  —  Quae  consonantia  quam  merito  nreecedat. 

Ibid. 

Cap.  XXXIII.  —  Quo  sint  modo  accipienda  quae  dicta 
6UUt.  Ibid. 

Cap.  XXXIV.  —  Quid  sit  musicus.  1195 

LIBER  SECUNDUS. 

Caput  primum.  —  Prooemium.  1195 

Cap.  II.  —  Quid  Pythagoras  esse  philosophiam  consti- 
tuerit.  Ibid. 

Cap.  III.  —  De  differentiis  quantitatis,  etquae  cui  disci- 
plinae  sit  deputata.  1196 

Cap.  IV  —  De  relatae  quantitatis  differentiis.  1197 

Cap.  V.  —  Cur  multiplicitas  antecellat.  1198 

Cap.  VI.  —  Quid  sint  quadrati  numeri,  deque  his  specu- 
latio.  1199 

Cap.  VII.  —  Omnem  inaequalitatem  ex  aequalitate  pro- 
cedere,  ejusque  demonstratio.  1200 

Cap.  VIII.  —  Regula  quotlibet  continuas  proportiones 
euperparticulares  inveniendi.  1201 

Cap.  IX.  —  De  proportione  numerorum  qui  ab  aliis  me- 
tiuntur.  1203 

Cap.  X.  —  Quae  ex  multiplicibus  et  superparticularibu3 
multiplicitates  fiant.  1204 

Cap.  XI.  —  Qui  superparticulares  quos  multiplices  effi- 
ciant.  1205 

Cap.  XII.  —  De  arithmetica,  geometrica,  harmonica 
medietate.  Ibid. 

Cap.  XIII.  —  De  continuis  medietatibus   et  disjunctis. 

1206 

Cap.  XIV.  —  Cur  ita  appellataB  sint  digestae  superius 
medietates.  Ibid. 

Cap.  XV.  —  Quemadmodum  ab  aequalitate  supradictae 
processerant  medietates.  lbid. 

Cap.  XVI.  — Quemadmodum  interduos  terminos  supra- 
dictae  medietates  vicissim  colloceutur.  1210 

Cap.  XVII.  —  De  cousonantiarum  modo  secundum  Ni- 
comachum.  Ibid. 

Cap.  XVIII.  — De  ordine  consonautiarum  sententia  Eu- 
clitlis  et  Hippasi.  1211 

Cap.  XIX.  —  Sententia  Nicomachi  quae  quibus  conso- 
nantiis  apponantur.  1212 

Cap.  XX.  — Quid  oporteat  praemitti  ut  diapason  in  mul- 
tipliei  genere  demon3tretur.  1215 

Cap  XXI.  —  Demonstratio  per  impossibile  diapason  in 
multiplici  genere  esse.  Ibid. 

Cap.  XXII.  —  Demonstratio  per  impossibile,  diapente, 
diatessaron,  et  tonum,  in  superpaliculari  esse.  1214 

Cap.  XXIII.  —  Demonstratio  diapente  et  diatessaron 
in  maximis  superparticularibns  collocari  1215 

Cap.  XXIV.  —  Diapente  in  sesquialtera,  diatessaron  in 
sesquitertia  esse,  touum  in  sesquioctava.  1216 

Cap.  XXV.  —  Diapason  ac  diapeute  in  triplaproportione 
esse,  bis  diapason  in  quadrupla.  Ibid. 

Cap.  XXVI.  —  Diatessaron  ac  diapason  non  esse  couso- 
nantiam  secundum  Pythagoricos.  1217 

Cap.  XXVII.  —  De  semitouio  inquibus  minimis  numeris 
constet.  1218 

Cap.  XXVIII.  —  Demonstrationes  non  esse  243  ad  256 
toni  medietatem.  1219 

Cap.  XXIX.  —  De  majore  parte  toni  in  quibua  minimis 
numeris  constet.  1220 

Cap.  XXX.  —  Quibusporportionibusdiapente,  diapason, 
constent,  etquoniamdiapason  sex  tonis  uon  constet.  1221 

413 


1431 


ORDO  RERUM  QUJE  IN  HOC  TOMO  CONTINENTCR. 


iio-2 


LIBER  TEHTIUS. 

Caput  primum.  —  Adversus  Aristoxenum  demonstratio 
superparticularem  proportionem  dimidii  in  eequa  non 
posse,  atque  ideo  nee  tonum.  1223 

Cap.  II.  —  Ex  sesquitertia  proportione,  sublatis  duobus 
tonis,  toni  dimidium  non  relinqui.  1227 

Cap.  III.  —  Adversum  Aristoxenum  demonstrationes 
diatessaron  consonantiam  ex  duobus  tonis  et  semitonio 
non  constare,  nec  diapason  sex  tonis.  Ibid. 

Cap.  IV.  —  Diapason  consonantiam,  aG  tonis  commate 
excedi,  et  qui  sit  minimus  numerus  commatis.  1229 

Cap.  V.  — Quemadmodum  Philolaus  tonumdividat.  lbid. 

Cap.  VI.  —  Tonum  ex  duobus  semitoniis  ac  commate 
constare.  1231 

Cap.  VII.  —  Demonstratio  tonum  duobus  semitoniis 
commate  constare.  Ibid. 

Cap.  VIII.  —  De  minoribus  semitonii  intervallis.        1232 

Cap.  IX.  —  De  toni  partibus  per  consonantias  sumendis. 

1233 

Cap.  X.  —  Regula  sumendi  semitonii.  1235 

Cap.  XI.  — Demonstratio  Architae  superparticularem  in 
aequa  dividi  non  posse,  ejusque  reprehensio.  1236 

Cap.  XII.  — In  qua  numerorum  proporlione  sitcomma, 
et  quoniam  in  ea  quse  major  sit  quan  75  ad  14,minor  quam 
74  ad  75.  1237 

Cap.  XIII.  —  Quod  semitonium  minus  majus  quidem 
sit  quam  20  ad  19,  minus  quam  19  1/2  ad  18  1/2.  1240 

Cap.  XIV.  Semitonium  minus  majus  quidem  esse  tribus 
commatibus,  minus  vero  quatuor.  1241 

Cap.  XV.  Apotome  majorem  esse  quam  4  commata,  mi- 
norem  quam  5.  Tonum  majoremquam  8,minorem  quam  9. 

1243 

Cap.  XVI.  —  Superius  dictorum  per  numeros  demon- 
stratio.  1244 

LIBER  QUARTUS. 

Caput  primum.  —  Vocum  differentias  in  quantitate  con- 
sistere.  1245 

Cap.  II.  —  Diversae  de  intervaliis  speculationes.      1246 

Cap.  111.  —  Musicarum  per  graecas  ac  latinas  litteras  no- 
tarum  nuncupatio.  1251 

Cap.  IV.  —  Monochordi  regularis  partitio  in  genere 
diatonico.  1253 

Cap.  V.  —  Monochordi  notarum  hyperboleon  per  tria 
genera  partitio.  1256 

Cap.  VI.  —  Ratio  superius  digestae  descriptionis.       1259 

Cap.  VII.  —  Monochordi  notarum  diezeugmenon  per 
Iria  genera  partitio.  1260 

Cap.  VIII.  —  Monochordinotarumsynemmenonpertria 
genera  partitio.  1263 

Cap.  IX.  —  Monochordimeson  pertria  genera  partitio. 

1265 

Cap.  X.  —  Monochordi  hypaton  per  tria  generapartitio, 
et  totius  dispositio  descriptionis.  1267 

Henrici  Glareani  speculatio.— Plana  monochordi  regu- 
laris  partitio  in  tribus  generibus.  1271 


Cap.  XI.  —  Ratio  superius  dispositae  descriptionis.  1273 
Cap.  XII.  —  De  stantibus  et  mobilibus  vocibus.  \Ibid. 
Cap.  XIII.  —  De  consonantiarum  speciebus.  1275 

Cap.  XIV.  —  De  modorum  exordiis,   in  quo  dispositio 
notarum  per  singulos  modos  ac  voces.  1276 

Cap.  XV.  —  Descriptio  continens  modorum  ordinem  ac 


differentias. 

Cap.  XVI. 
ptione. 

Cap.  XVII. 
scriptionis. 

Cap.  XVIII 


—  De 


1279 


superius  disposita  modorum    descri- 

1281 
—  Ratio  superius  dispositae   modornm  de- 

1284 
Quemadmodum  indubitanter  musicae  con- 

1285 


sonautiee  aure  dijudicari  possint. 

LIBER  QLTNTUS. 

Caput  primum.  —  De  vi  harmonicae,  et  quae  sint  ejus  in- 
strumenta  judicii,  et  quonam  usque  sensibus  oporteat 
credi.  1285 

Cap.  II.  —  Quid  sit  harmonica  regula,  vel  quam  inten- 
tionem  harmonici  Pythagorici  vel  Aristoxenus  vel  Ptole- 
maeus  esse  dixere.  1288 

Cap.  III.  —  In  quo  Aristoxenus  vel  Pythagorici  vel 
Ptolemaeus  gravitatem  atque  acumen  constare  posuerunt. 

Ibid. 

Cap.  IV.  —  De  sonorum  differentiis  Ptolemaei  sententia. 

Ibid. 

Cap  V.  — Quae  voces  enharmoniae  sunt  aptae.  1289 

Cap.  VI.  —  Quem  numerum  proportionum  Pythagorici 
statuunt.  Ibid. 

Cap.  VII.  —  Quod  reprehendatPtolemaeus  Pythagoricos 
in  numero  propositionum.  1290 

Cap.  VIII.  —  Demonstratio  secundum  Ptolemaeum  dia- 
pason  et  diatessaron  consonantiae.  Ibid. 

Cap.  IX.   —  Quae  sit  proprietas  diapason  consonantiae. 

1291 

Cap.  X.—  QuibusmodisPtolemaeusconsonantiasstatuat. 

1292 

Cap.  XI.  —  Quae  sint  aequisonae,  vel  quae  consonae,  vel 
quae  emmeles.  Ibid. 

Cap.  XII.  —  Quemadmodum  Aristoxenus  intervallum 
consideret.  1293 

Cap.  XIII.  —  Descriptio  octochordi,  qua  ostenditur  dia- 
pason  consonantiam  minorem  esse  sex  tonis.  Ibid. 

Cap.  XIV.  —  Diatessarum  consonantiam  tetrachordo  con- 
tineri.  1294 

Cap.  XV.  —  Quomodo  Aristoxenus  veltonum  dividat.  vel 
genera,  ejusque  divisionis  dispositio.  Ibid. 

Cap.  XVI.  —  Quomodo  Architas  tetrachorda  dividateo- 
rumque  descriptio.  1297 

Cap.  XVII.  —  Quemadmodum  Ptolemaeus  et  Aristoxeni 
et  Architae  tetrachordorum  divisiones  reprehendat.      1299 

Cap.  XVIII.  —  Quemadmodnm  tetrachordorum  divisio- 
nem  fieri  dicat  oportere.  1300 

Epistola  priefatoria.  lbid. 

TRANSLATIO  LIBRORUM  II  GEOMETRI^E  EUCLI- 
DIS,  AUCTORE  BOETIO. 


FINIS  TOMI  SEXAGESIMI  TERTII. 


Imprimcrie  g'uerale  de  Cbalillon-sur-Seine.  —  A.  P  ciiat. 


-d- 


NTIFICAL  INSTITUTEOF  MEDI- 

59  QUEEN'S  PARK  CRESCENT 
TORONTO— 5,    CANADA 

14336