Skip to main content

Full text of "Opera omnia. Accurantibus A.B. Caillau [et] M.N.S. Guillon"

See other formats 


COLLECTIO 


SELECTA 


SS.   ECCLESI/E  PATRUM, 

CXYIII. 


PATRES  QUINTI  ECCLESI^E  S.ECIXI. 
S.  AVGUSTINUS. 
XI. 


^/fe 


PROSTAT  INSUPER  VENALE 

MONTTS  PESSULANI,      . 

Apcd  YIRENQUE,  bibliopolam; 

PARISIIS, 

Apud  BIBLIOPOLAM,  cui  nomen  gallice; 

SOCIETE     POUR    LA    PUBLICATION    DES    BONS    LIVRES, 

Rue  des  Saints-Peres,  no  i6. 


S,-CLODOALDI,  E  TYPOGRAPIIEO  RELTN-MANDAR. 


£  COLLECTIO 

SELECTA 

SS.  ECCLESIiH  PATRCM, 

COMPLECTENS 

EXQUISIJ ISSIMA  OPERA 

TUM  DOGMATICA  ET  MORALIA,  TUM  APOLOGETICA  ET  ORATORIA; 

ACCt;RA!<TIBfS 

D.  A.  B.  CAILLAU, 

CAITOKICO   HOXORABIO  CEI^OM  ArfEWSI    ET    CADC  fiCEM.II , 

KONNULLISQUE  CLERI  GALLICANI  PRESBYTERIS, 

U>A   CUM 

D.  M.  N.  S.  GUILLOJN, 

EPISCOPO  MAP>OCniENSI  ,  IN  FACLLTATE  TUEOLOGI.E  PAR1SIE5S1  ELOQfENTIiE   SACRiE 

PF.OFESSOUE,  AICTOP.E  LlBP.l  CCI  TITVHS  GALLICE  : 

BIBLIO THE Q UE  CUOISIE  DES  PERES  GRE CS  ET  LA  TINS. 

OPUS  REGI  DICATUM. 
TOMUS  CENTESIMUS  DECIMUS-OCTAVUS. 


PARISIIS, 
APUD  PARENT-DESBARRES,  EDITOREM, 

VIA  VULGO  DIGTA  DE  SEINE,   48. 


H    DCCC.  XXXVIl. 


)?* 


r*. 


(ot 

-t.ll 


Cpera   omnl  a 


SANCTl   AlKELll 

AUGUSTINI 

HIPPOXENSIS    EPISCOPI 

OPERUM       Lx  i  MJ 

PARS  lil. 
OPERA  EXEGETICA. 


ENARRATiONES  IN  PSALMOS. 


CXVlll. 


JJ 


S.  AUR.  AUGUSTINI 

HIPPONENSIS  EPISCOPl 

ENARRATIONES 

IN 

PSALMOS. 

ENARRATIO 

IN    PSALMUM    G. 

Sermo  ad  plebem. 

I.  PsALMrs  iste  centesimiis  qnod  habetin  primo  versu, 
hoc  in  toto  ejus  corpore  quserere  debemus.  n  Misericor- 
»  diam  et  judicium  cantabo  tibi ,  Domine,  »  nemo  sibi 
ad  impunitatem  blandiatur  de  misericordia  Dei  5  quia  est 
et  judicium  :  et  nemo  in  mehus  commutatus  exhorreat  ju- 
dicium  Dei  5  quia  praecedit  misericordia.  Horaines  enim 
quando  judicant ,  ahquando  victi  misericordia ,  faciunt 
contra  justitiam  •,  et  videtur  in  eis  esse  misericordia ,  et 
non  esse  judicium  :  ah([uando  vero  rigidum  voleiites  te- 
nere  judicium,  perdunt  misericordiam.  Deus  autem  nec 
in  bonitate  misericordise  perdit  judicii  severitatem,  nec  in 

1. 


4  S.     ALGtSXiiM     EPISCOPI 

judicando  cum  severitatc  aniittit  misericordiae  bonitatem. 
Ecce  si  temporibus  distinguamus  haec  duo  ,  misericor- 
diam  et  judicium  ^  forte  enim  non  sine  causa  ipso  ordine 
posita  sunt,  utnon  diceret,  Judicium  et  misericordiam , 
bcd,  «  Misericordiam  et  judicium  :  »  si  ergo  per  tempora 
distinguamus  haec  duo,  forte  invenimus  mcdo  tempus  esse 
misericordiae  ,  futurum  autem  tempus  judicii.  Quomodo 
est  primo  tempus  misericordiae?  Primo  in  Deo  considera, 
ut  et  tu  quantum  ipse  tibi  donaverit ,  imiteris  Patrem. 
Nequeenim  arroganter  dicimus :  Patrem  noslrum  nos  de- 
bere  imitari  ^  quandoquidem  Dominus  ipse  unicus  Dei 
Fihus  ad  hoc  nos  hortatur ,  dicens  :  «  Estote  sicut  Pater 
))  vester  coelestis.  ))  Cum  diceret  :  «  DiHgite  inimicos  ves- 
))  tros ,  orate  pro  eis  qui  vos  persequuntur  :  ut  sitis ,  in- 
»  quit,  fdii  Patris  vestri  qui  in  coehs  est  ^  qui  soiem  suum 
))  facit  oriri  super  bonos  et  malos,  et  pluit  super  justos  et 
))  injustos^  »  Ecce  misericordia.  Quando  vides  juslos  et 
injustos  eumdem  solem  intueri ,  eamdem  lucem  capere  , 
eosdem  fontes  bibere,  eadem  pluvia  saginari,  iisdem  fruc- 
tibus  terrse  repleri ,  similiter  aerem  istum  ducere,  habere 
sequaliter  bona  mundi ,  noli  putare  injustum  esse  Deum , 
qui  dat  ista  sequahter  et  justis  et  injustis.  3Iisericordiae 
tempus  est,  nondum  judicii.  Nisi  enim  primo  Deus  per 
misericordiam  parceret,  non  inveniret  quos  per  judicium 
coronaret.  Est  ergo  misericordiae  tempus,  quando  patien- 
tia  Dei  ad  poenitentiam  adducit  peccantes. 

II.  Audi  Apostoium  distinguentem  utrumque  tempus, 
et  distingue  et  tu  :  «  Existimasautem,  inquit,  o  homo  qui 
))judicaseos  qui  iaciunt  ea,  et  eadem  agis,  quoniam  tuef- 
y>  fugies  judicium  Dei-?»  Intendite.  Yidebateuimse(sedcui 
hoc  dicit.  Non  enim  uni  homini  dicit ,  sed  generi  homi- 
num  tali,  )  videbat  se  committere  multa  maia  quotidie, 

'  Muttli.  V,  .^4>  4-''  t"'   i^-  —  '  rvoui.  II,  3,  6. 


TmARRATIO    IN    I'SALMrM    C.  5 

et  tamenvivere,  nihil  raali  sibi  contingere-  et  putabat 
aut  dorraire  Deum  ;  aut  res  humanas  non  attendere,  aut 
amare  facta  hominum  mala.  ToJUt  istam  cogitationem  de 
corde,sed  bene  intelligentibus.  Qnid  ergoait.?  «  Existimas, 
»  o  homo,  qui  judicaseos  qui  talia  agunt  et  facis  ea,  quo- 
))  niam  tu  elFugies  judicium  Dei?  ))Etquasi  diceret  :  Quare 
facio  tanta  maia  quotidie,  et  nihil  mali  mihi  contingit.?  se- 
cutus  ostendit  iJU  tempus  misericordise  :  «  An  divitias  l)e- 
))  nignitatis  et  patientiae  et  longanimitatis  ejus  contemnis' .^)) 
Et  yere  quia  hoc  contemnebat,  sed  fecit  illum  soUicitum. 
«Ignoras,inquit,  quoniambenignitas  Dei  ad  poenitentiam 
))  te  adducit  ?»  Eccetempus  misericordiae. Ne  autem hocille 
semper  putaret  futurum  ,  quomodo  secutus  eum  terruit? 
«  Tu  autem,(Jam  tempus  judicii  audi,  audisti  tempus  mi- 
))  sericordiae,  propter  ,Misericordiam  et  judicium  cantabo 
))  tibi,  Domine.  )  Tu  autem  ,  inc[uit  ,  secundum  duri- 
»  tiam  cordis  tui  et  cor  impoenitens,  thesaurizas  tibi  iram  in 
y>  dieirae  et  revelationisjusti  judicii  Dei,  qui  reddet  unicui- 
»  f|uesecundum  opera  sua'.»  Ecce,((  Misericordiam  et  judi- 
»  ciumcantabo  tibi,  Domine.  »  Sed  minatus  est  de  judi- 
cio  :  numquid  ideo  judicium  Dei  tantummodo  formidan- 
dum  est,  et  non  amandum?  Formidandum  malis  propter 
poenam  ,  amandum  bonis  propter  coronam.  Quia  ergo 
terruitmalos  Apostolusin  hoc  testimonio  quod  commemo- 
ravi,  audi  ubi  spem  dat  l)onis  de  judicio.  Se  ipsum  ponit, 
et  dicit,  et  ostendit  et  ipse  in  se  tempus  misericordise. 
Ouia  nisi  et  ipse  inveniret  tempus  misericordiae ,  qualem 
illum  inveniret  judicium?  Blasphemum,  persecutorem , 
injuriosum.  Sic  enim  dicit,  et  commendat  tempus  mise- 
ricordise,  in  quo  modo  sumus  :  ((  Qui  prius,  inquit,  fuiblas- 
»  phemus  et  persecutor  et  injuriosus;  sed  misericordiam 
»  conaecutus  sum^.»  Sedforteipsesolus  consecutnse;Hmi- 

'  Rom.  iT,  4-  —  '  Tbiil.  5.  —  '  i  Tim.  i,  j3. 


6  S.    AtTGUSTINI    EPISCOPI 

sericordiam?  Audi  quomodo  nos  erigat  :  «Ut  in  me,  in- 
))  quit,  ostenderetChristus  Jesus  omnem  longanimitatem , 
))  ad  informationem  eorum  qui  credituri  sunt  illi  in  vitam 
))  aeternam^))  Qnidest,  In  me  ostenderet  longanimitatem  ? 
Ut  unusquisque  peccator  et  sceleratus  videret  quia  Paulus 
accepit  veniam,  et  non  de  se  desperaret.  Ecce  ostendit  se, 
erexit  et  alios.  Ubi?  In  tempore  misericordise.  Audi  in 
tempore  judicii  quid  dicat  de  honis ,  iterum  dicens  de  se 
et  de  aliis.  Primo  misericordiam  consecutus  est.  Quare  ? 
Quia  fuit  blasphemus  et  persecutor  et  injuriosus.  Venit 
Dorainus  ut  donaret  Paulo,  non  ut  redderet.  Nam  si  red- 
dere  vellet,  quid  inveniret  quod  redderet  peccatori,  nisi 
poenam  et  supplicium  ?  Noluit  reddere  pcenam ,  sed  do- 
navit  gratiam.  Audi  quia  ille  cui  donavit,  tenet  Dorainum 
etiam  debitorem.  Invenit  eum  donatorem  tempore  mise- 
ricordiae ,  tenet  debitorem  tempore  judicii.  Quoraodo  hoc 
dicit,  videte.  «  Ego  enim  jam  immolor,  dixit,  et  tempus 
»  resolutionis  mese  proximum  est.  Bonum  certamen  cer- 
))  tavi,  cursum  consummavi,  fidem  servavi. ))  Hoc  ,  tem- 
pore  misericordiae  :  audi  de  judicio.  «  De  caetero  superest 
))  mihi  corona  justitiae,  quam  reddet  mihi  Dominus  in  iUa 
))  die  justus  judex"^.  ))  Non  dixit  :  Donat  •,  sed  ,  Reddet. 
Quando  donabat,  misericors  erat  :  quando  reddet,  judex 
erit :  quia,  «  Misericordiam  et  judicium  cantabo  tibi,  Do- 
))  mine.  )>  Sed  donando  dehcta,  fecit  se  coronae  debito- 
rem  :  ibi  «  Misericordiam  consecutus  sum.  Misericors  ergo 
))  Dominus  primo,  hic  autem  reddet  mihi  coronara  justi- 
))  tiae.  ))  Unde  reddet?  «  Quia  justus  judex  est.  )>  Quare 
justus  ]udex  ?  «  Ouia  lionum  certamen  certavi  ,  cursum 
)>  consummavi,  fidem  servavi.  ))  Ideo  justus  non  potest 
nisi  coronare  ista.  Invenit  enimista  quae  coronaret:  antea 
vero  quid  invenerat  ?  «  Qui  prius  fui  blasphemus  et  per- 

I  I  Tim.  1,  i6.  —  »  2  Tira.  iv,  6-8, 


ENARRATIO    IN    PSALMXJM    c.  7 

))  secutor.  »  Ista  donavit ,  illa  coronabit  :  donavit  haec 
tempore  misericordiae ,  coronabit  illa  tempore  judicii  : 
quia,  «  Misericordiam  et  judicium  cantabo  tibi,  Domine.» 
Sed  numquid  solus  Paukis  id  meruit?  Hoc  enim  dixerara, 
quomodo  in  illo  testimonio  terruit,  sic  in  isto  erexit.Cum 
dixisset  :  «  Reddet  raihi  Dominus  in  illo  die  justus  judex : 
))  non  sohmi  mihi,  inquit,  sed  omnibus  qui  dihgunt  ma- 
))  nifestationem  et  regnum  ejus.  )> 

III.  Ergo,  fratres  ,  quoniam  habemus  tempus  miseri- 
cordiae,  non  nobisblandiamnr,  non  nos  dimittamus  ,  non 
dicamus  :  Semper  parcit  Deus.  Ecce  feci  heri,  pepercit 
Deus  j  facio  et  hodie  ,  et  parcit  Deus  5  faciam  et  cras ,  quia 
parcit  Deus.  Attendis  ad  misericordiam,  etnontimes  judi- 
cium.Siviscantaremispricordiametjudicium,intelhgequia 
ideo  parcit,  utcorrigaris,  non  ut  inmahgnitatepermaneas. 
Noh  tibi  thesaurizare  iram  in  die  irse  et  revelationis  justi 
judicii  Dei^Quia  intempore  misericordiae  in  aho  Psalmo 
dicitur  :  «  Peccatori  autem  dixit  Deus  :  Utquid  tu.  enarras 
))  justificationes  meas ,  ct  assumis  testamentum  meum 
))  per  os  tuum  ?  Tu  vero  odisti  disciphnam ,  et  abjecisti 
))  sermones  meos  post  te  ;  si  videbas  furem  ,  concurrebas 
))  ei ,  et  cum  moechis  portionem  tuam  ponebas  :  sedens 
))  adversus  fratrem  tuum  detrahebas  ,  et  adversus  filium 
))  matris  tuae  ponebas  scandalum.  Haec  fecisti :  et  tacui  -.  » 
Vide  tempus  misericordiae.  Quid  est,  Tacui?  Numquid, 
Non  corripui?  Sed,  Non  judicavi^  Quomodo  enim  tacet, 
qui  quotidie  claraat  in  Scripturis ,  in  Evangelio ,  in  prae- 
dicatoribus  suis  ?  Tacui  a  supphcio  ,  non  a  verbo.  «  Haec 
))  fecisti,  et  tacui. ))  Et  quia  tacuit  Deus,  id  est,  non  vindi- 
cavit,  quid  sibi  dixit  in  corde  peccator?  Audi  :  «  Suspi- 
))  catus  es,  inquit,  iniquitatem ,  quod  ero  tibi  simihs.  » 
Fd  est ,  parum  est  quia  tu  tahs  eras,  et  me  taiem  putasti. 

'  Rom.  II.  5.  —  '  Psal.  xi.ix,  \b--Jn .  , 


8  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 

Et  cum  oslendisset  illi  tempus  misericordiae,  terruit  de 
tempore  judicii.  «  Arguam  te  ,  et  statuam  te  ante  faciem 
))  tuam  *.  »  Tu  te  ponis  post  te  ,  ego  te  ponam  ante  te. 
Omnis  enim  f|ui  non vultvidere  peccata  sua,post  dorsum 
se  ponit,  etaliorum  peccata  acute  attendit,  non  per  di- 
ligentiara,  sed  per  invidentiam ;  non  volens  sanare,  sed 
accusare  :  se  autem  obliviscitur.  Unde  talibus  Dominus 
dicit :  «  Stipulam  in  oculo  fralris  tui  vides,  et  trabemin 
))  oculo  tuo  non  vides  '.  )>  Quia  ergo  misericordia  et  judi- 
cium  cantatur  nobis ,  et  nos  facientes  misericordiam  securi 
expectemus  judicium  :  et  simus  in  corpore  ipsius  ,  et  nos 
cantemus  ea.  Cantat  enim  hoc  Christus  :  si  solum  caput 
cantat,  a  Domino  est  canticum  hoc  ,  ad  nos  nonpertinet : 
si  autem  totus  Christus,  id  est,  caputetcorpus  ejus,  esto 
in  membris  ejus,  adhoere  illi  per  fidem  etper  spem  et  per 
charitatem,  et  in  illo  cantas,  in  illo  exultas  :  quia  et  ipse 
in  te  laborat ,  in  te  sitit,  in  te  esurit  et  tribulatur.  Ille  in 
te  adhuc  moritur,  et  tu  in  illo  jam  resurrexisti.  Nam  si 
non  in  te  moreretur ,  nollet  in  tesibi  parci  a  persecutorc, 
cum  diceret :  «  Saule ,  Saule  ,  quid  me  persequeris -?  )> 
Ergo_,  fratrcs  mei ,  Christus  cantat  ^  sed  quomodo  ,  nostis  : 
Ghristum  assidue  commendavimus  vobis  •,  et  scio  quia  rudia 
vobis  non  sunt.  Dorainus  Christus  Verbum  Dei  est ,  per 
quod  facta  sunt  omnia.  Hoc  Verbum  ut  redimeret  nos, 
caro  factum  est ,  et  habitavit  in  nobis  ^  :  factus  est  homo 
Deus  super  omnia ,  Fiiius  Dei  aequalis  Patri ;  ad  hoc  horao 
factus  est ,  ut  Deus  horao  mediator  esset  inter  homines  et 
Deum^  et  reconciliaret  longe  positos,  et  conjungeret  se- 
paratos ,  et  revocaret  alienatos ,  et  reduceret  peregrinos , 
ad  hoc  factus  est  homo.  Factus  est  ergo  caput  Ecclesise , 
habet  et  corpus  et  membra.  Ouare  membra  ipsius  ,  modo 
gemunt  per  universum  orbem  terrarum  :  tunc  laetabun- 

I  JfnHli.  VII,  3.  —   -  .\ct    IX,  '(.  —  •<  Joan.  i,  3  pt  i^- 


ENAPiRATIO    IN    PSALMUM    C.  9 

tiirinfine,  in  corouajustiline,  dequa  dicitPaulus:  «Quam 
))  reddet  mihi Bominus  in illo die  justus  judex  '.  »  Et  modo 
ergo  canteraus  in  spe  ,  omnes  in  unum  coUecti.  Christum 
enim  induti  Cbristus  sumus  cum  capite  nostro^  quia  uti- 
que  Abrahse  semen  sumus.  Apostolus  hoc  dicit.  Quia  dixi, 
Chiistus  sumus.  Apostolus  ait  :  «  Ergo  Abrahse  semen 
»  estis  ,  secundum  promissionem  haeredes.  )>  Abrahae  se- 
men  estis  :  videamus ,  si  semen  Abrahae  est  Christus :  «  In 
))  semine  tuo  benedicentur  omnes  gentes.  Non  dicit  :  In 
»  seminibus ,  tanquam  in  multis;  sed  tanquam  in  uno, 
))  Et  semini  tuo ,  quod  est  Christus'.  »  Et  nobis  dicit , 
«  Ergo  semen  Abrahae  eslis.  »  Manifestum  quia  ad  Chris- 
tum  pertinemus  :  et  quia  membra  ejus  et  corpus  ejus  su- 
raus,  cum  capite  nostro  unus  homo  sumus.  Cantemus  ergo, 
«  Misericordiam  et  judicium  cantabo  libi,  Domine.  » 

IV.  «  Psallam,  etintelligamin  via  immaculata^,  quando 
M  venies  ad  me^.  Nisi  in  via  immaculata,  non  potes  psallere, 
nec  intelligere.  Si  vis  intelligere  ,  in  via  immaculata  psalle, 
id  est  ,  operare  in  hilaritate  Deo  tuo.  Quae  est  via  imma- 
culata.^  Audi  sequentia  :  «  Deambulabam  in  innocentia 
»  cordis  mei ,  in  medio  domus  meae,  »  Hiec  via  immaculata 
ab  innocentia  coepit,  in  ipsa  etiam  pervenitur.  Quid  quaeris 
multa  verba  ?  Innocens  esto,  et  perfecisti  justitiam.  Sed 
quidestesseinnocentem?  Duobusenim  modisnocethomo, 
quantum  in  ipso  est,  aut  faciendo  miserum  ,  aut  dese- 
rendo  miserum  :  quiaet  tu  non  vis  ab  alio  fieri  miser,  et 
non  vis  deseri  ab  aJio,  si  miser  fueris,  Quis  est  qui  facit 
miseros?Qui  infert  violentias  vel  insidias ,  rapit  res  alie- 
nas^  opprimit  pauperes,  furatur,  conjugia  aliena  sollicitat, 
calumniosus  est,vult  inferre  hominibus  quo  doleant,  studio 
•malevolentise.  Quis  est  qui  deserit  miseros?  Qui  videt 
inopem  aliquo  auxiiio  egentem,  et  cum  habeat  quomodo 

■  2  Tiiii.  IV,  8.  —  ■^  Gala^.  ui,  8,  iG  et  9.9  ex  Gen.  xii,  3.   —  ^  Psal.  c,  9. 


10  S.    AUGrSTINI    EPISCOPI 

prsestet ,  contemnit ,  despicit ,  alienat  cor  suum.  Quod 
si  jam  omnino  talis  esset ,  ut  non  opus  haberet  aliqua 
misericordia ;  superbus  esset ,  si  desereret  miserum  :  ad- 
huc  in  tribulatione  carnis  constitutus  est,  nesciens  quid 
sibi  possit  cras  accidere  ,  et  despicitlacrymas  miserorum^ 
non  est  innocens.  Sed  quis  est  innocens?  Qui  cum  alii 
non  nocet,  nec  sibi  nocet.  Qui  enim  etsibinocet,  non  est 
innocens.  Ait  aliquis  :  Ecce  non  tuli  alicui,  nec  pressi 
aliquem  :  de  re  mea,  de  justo  labore  meo  bene  mihi  fa- 
ciam ,  convivium  apparatum  habere  volo ,  erogare  volo 
quantum  me  dclectat,  bibere  cum  quibus  volo  quantum 
me  delectat  :  cui  ahquid  tuh?  quem  pressi?  quis  de  me 
questus  est?  Innocens  videtur.  Sed  si  se  ipsum  corrum- 
pit,  si  templum  Dei  in  se  evertit,  quid  expectas,  ut  in 
ahos  faciat  misericordiam ,  et  parcat  miseris?  Qui  in  se 
ipsum  crudehs  est ,  esse  in  ahum  misericors  potest?  Tota 
ergo  justitia  ad  unum  verbum  innocentiEe  redigitur.  «  Qui 
»  autem  dihgit  iniquitatem,  odit  animam  suam^»  Quando 
amabat  iniquitatem,  putabat  quod  ahis  nocebat.  Sed  vide 
si  ahis  nocebat  :  «  Qui  dihgit,  inquit,  iniquitatem ,  odit 
»  animam  suam.  »  Sibi  ergo  prius  nocet ,  qui  vult  alus 
nocere  :  nec  deambulat  5  quia  non  est  ubi.  Angustias  enim 
patitur  omnis  mahtia  :  sola  innocentialataest,iibi  deara- 
buletur.  «  Deambulabam  in  innocentia  cordis  mei ,  in 
»  medio  domus  meae.  »  3Iedium  domus  suae,  aut  ipsam 
Ecclesiam  dicit  •  Christus  enim  in  ea  deambulat :  aut  cor 
suum^  domus  enim  nostra  interior,  cor  nostrum  est  :  ut 
hoc  exposuerit ,  quod  superius  dixit :  «  In  innocentia 
»cordissui?»  Mediam  domus  suae.  Hancdomumquisquis 
habet  malam,  pellitur  ab  iJla  foras.  Quisquis  enim  in  corde 
preraitur  mala  conscientia,  quomodo  quisque  ab  stilhci- 
dio  exit  de  domo  sua,  aut  a  furao ,  non  i])i  se  patitur  ha- 

'  Psal.  X,  6. 


enarratio  in  psalmxtm  c.  11 

bitare  :  sic  qui  non  habet  quietum  cor,  habitare  in  corde 
suo  libenter  non  potest.  Tales  foras  exeunt  a  se  ipsis  animi 
intentione ,  et  de  his  quae  foris  sunt  circa  corpus  delec- 
tantur  ;  quietem  in  nugis  ,  in  spectacuhs  ,  in  luxuriis ,  in 
omnibus  mahs  quEerunt.  Quare  foris  sibi  volunt  esse  bene  ? 
Quia  non  est  illis  intus  bene ,  unde  gaudeant  in  conscien- 
tia.  Ideo  Dominus  cumsanasset  paralyticum  ,  ait :  «  ToUe 
))  grabatum  tuum  ,  et  vade  in  domum  tuam  ^  )>  Faciat 
illud  anima  ,  quae  quasi  paralysi  dissoluta  est :  in  membris 
bonae  operationis  constringatur  ,  ut  bene  operetur,  tollat 
grabatum  suum,  regat  corpus  suum^  jam  eat  in  domum 
suam  ,  intret  in  conscientiam  suam  :  jam  latam  inveniet , 
ubi  deambulet ,  et  psallat ,  et  intelligat. 

V.  «  Non  proponebam  ante  oculos  meos  rem  malam^.» 
Quid  est ,  «  Non  proponebam  ante  oculos  meos  rem  ma- 
))  lam.?  ))  Non  dihgebam.  Solet  enim  dici ,  quod  nostis , 
de  homine,  qul  ab  ahquo  dihgitur  :  Ante  oculos  illum 
habet.  Et  ille  qui  contemnitur ,  sic  solet  queri  :  Non  me 
habet  ante  oculos.  Quid  ergo  est ,  ante  oculos.  habere.? 
Dihgere.  Quid  est,  non  dihgere?  Non  ibi  corde  habitare. 
Dixit  ergo ,  «  Non  proponebam  ante  oculos  meos  rem  ma- 
))  lam  :  ))  non  dihgebnm  rem  malam.  Et  exponit  ipsam 
rem  malam  :  «  Facientes  praevaricationem  odio  habui.  )> 
Intendite,  fratres  mei.  Si  deambulatis  cum  Christoin  me- 
dio  domus  ejus,  id  est,  si  vel  in  corde  vestro  bene  requies- 
citis  ,  vel  in  ipsa  Ecclesia  bonum  iter  capitis  in  via  imma- 
culata ,  non  eos  tantum  qui  foris  sunt  odisse  debetis 
prsevaricatores ,  sed  et  quoscuraque  intus  inveneritis.  Qui 
suntpraevaricatores?  Qui  oderunt  legem  Dei  ^  qui  audiunt 
illam ,  et  non  faciunt ,  prsevaricatores  dicuntur.  Facientes 
prsevaricationem  odio  habe ,  repelle  illos  a  te.  Sed  odisse 
debes  praevaricatores ,  non  homines.  Unus  homo  praeva- 

'  Matth.  IX,  6.  —  »  Psal.  c,  3. 


12  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

ricator,  videte  qiiia  duo  nomina  habet,  homo  ct  praeva- 
ricator  :  liominem  Deus  fecit,  proevaricatorem  ipse  se  fecit : 
ama  in  illo  quod  Deus  fecit ,  perseqiiere  in  illo  quod  ipse 
sibi  fecit.  Cum  enim  persecutus  fueris  praevaricationem 
ejus ,  occidis  quod  homo  fecit,  et  liberatur  quod  Deus 
fecit.  «  Facientes  praevaricationem  odio  habui.  » 

YI.  «  Non  adhijesit  mihi  cor  pravum  '.  »  Quod  est  cor 
pravum?  Cor  tortum.  Ouod  est  cor  tortum?  Cor  non  rtc- 
tum.  Quodest  cor  non  rectum?  Videquodestcor  rectum, 
et  ibi  invenis  quod  est  cor  non  rcctum.  Rectum  cor  dici- 
tur  hominis,  qui  omnia  quaevult  Deus,  non  ipse  non  vult. 
Intendite.  Orat  ahquis  ut  nescio  quid  non  evcniat ;  orat, 
et  non  prohibetur.  Petat  quantum  potest  :  sed  contra  vo- 
luntatem  ipsius  evenit  aliquid-,  subiungat  se  voluntati 
Dei,  non  resistat  voluntati  magnoe.  Quia  et  ipse  Dominus 
sic  illud  exponit :  ostendens  infirmitatem  nostram  in  se, 
quando  passurus  erat,  ait  :  «  Tristis  est  anima  mea  usque 
»  ad  mortem  ^  »  Non  enlm  vere  ille  timebat  mortem,  qui 
potesiatem  habebat  ponendi  animam  suam,  et  potestatem 
habebat  iterum  sumendi  eam^.  Et  Paulus  apostoius  miles 
ipsius,  servus  ipsius  clamat :  «  Bonum  certamen  certavi, 
»  cursura  consummavi,  fidem  servavi^  de  caetero  reposita 
»  est  mihi  corona  justitiae,  c[uam  reddet  mihi  Dominus  in 
»  illo  die  justus  judex*.  »  Exultat  quia  moriturus  est  5  et 
Dominus  ejus  et  Imperator  ejus  tristisest,  quia  moriluras 
est?  Ergo  m.elior  servus  quam  Dominus?  Et  ubi  est  c[uod 
ait  ipse  Dominus  :  «  Sufficit  servo  ut  sit  sicut  dominus 
»  ejus,  sullicit  discipulo  ut  sit  sicut  magister  ejus^  ?»  Ecce 
fortis  est  Pauius  ventura  morte,  et  Dominus  tristis  est? 
«  Oplabam,  inquit,  dissolvi.  et  csse  cum  Christo^'.»  Gau- 
det,  quia  dissolvitur,  ut  sit  cum  Christo-,  et  \\-)se  Christus 

'  Psal.  c,  4  —  '  Matth.  xwi,  38.  —  3  Joan.  x  ,  i8.  —  4  7  Tlm  iv.  7. 
—  5  Matth.  X,  •)'..  —  '■  Pliilii).  i.  o3. 


EAARRATIO    IJV    l'SALMLM    C.  13 

tiislis  cst,  cum  qiio  isle  iuturani  se  essela^tatur":^  Sedquid 
crat  illa  vox,  nisi  sonus  infirmitatis  nostrae?  Multi  adhuc 
infirmi  contristantur  futura  raorte  :  sed  habeant  reclum 
cor  5  vitent  morlem,  quantum  possunt^  sed  si  non  pos- 
sunt,  dicant  quod  ipse  Dominus  non  propter  se,  sedprop- 
ter  nos  dixit.  Quid  enim  dixit?  «  Pater,  si  fieri  potest, 
»  transeat  3  mecahxiste*.  »  Ecce  habes  voluntateni  hu~ 
manam  expressam  ^  vide  jam  rectum  cor  :  «  Yerum,  non 
»  quod  ego  volo ,  sed  cjuod  tu  vis ,  Pater.  »  Si  ergo  rectum 
cor  sequitur  Deum  ,  pravum  cor  resistit  Deo.  Aliquid  illi 
contingat  adversum,  clamat :  Deus  quid  tibi  feci?  quid 
commisi?  quid  peccavi?  Se  justum  vultvideri,  Deum  in- 
justum.  Quid  tamen  pravum?  Parum  est  quia  tortus  est, 
ettortam  regulam  putat.  Gorrige  te,  et  invenis  rcctum  a 
quo  tu  depravasti.  lUe  juste,  tu  injuste  :  et  ideo  perversus 
es,  quia  hominem  justum  dicis,  et  Deum  injustum.  Quem 
hominem  justum  dicis?  Te  ipsum.  Quando  enim  dicis  : 
Quid  tibi  feci,  justum  te  putas.  Sed  respondeat  tibi  Deus  : 
Verum  dicis,  mihi  nihii  fecisti ;  omnia  enim  tibi  fecisti. 
Si  enira  mihi  aliquid  fecisses ,  bcnura  fecisses.  Quidi:[uid 
enim  bene  fit,  mihi  fit  :  quia  ex  praecepto  meo  fit.  Quid- 
quid  autem  mali  fit,  tibi  fit,  non  mihi  fit  :  quia  non  facit 
malus  aliquid  nisi  sibi,  quia  lioc  non  ego  jubeo.  Taies 
quando  videritis,  fratres,  corripite,  arguite,  corrigite  :  et 
sinon  potestis  corripere  aut  corrigere,  noliteconsentire^ 
ut  possitis  dicere  :  «  Non  adhaesit  mihi  cor  pravum.  » 

Yll.  «  Cum  dechnaret  a  me  malignus,  non  cognosce- 
»  bara.»  Quidest,«Noncognoscebam  ?»  Nonapprobabam, 
non  Jaudabam,  non  milii  piacebat.  Cognoscere  enim  inve- 
nimus  in  Scripturis  aliquando  dici,  pro  eo  quod  est  placere 
nobis.  Quid  enim  latet  Deum,  fratres?  Numquid  novit 
justos,  et  non  novit  injustos?  Quid  cogitas  quod  ilie  nes 

'  M;ilth.  xavi,  33,   3(). 


14  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

sciat?  Non  dico,  quid  facis;  sed,  quid  cogitas  quod  ille 
nesciat?  Non  dico,  quid  cogitas  ^  sed,  quid  cogitaturus  es 
quod  ille  non  ante  viderit?  Omnia  ergo  novit  Deus  :  et 
tamen  in  fine,  id  est,  in  judicio  post  misericordiam,  de 
quibusdara  dicit :  «  In  illa  die  multi  venturi  sunt,  et  di- 
»  cent :  Domine,  Doraine,  in  noraine  tuo  daeraonia  ejeci- 
))  mus-,  innoraine  tuo  virtutesraultas  feciraus  ;  in  nomine 
)>  tuo  manducavimus  et  bibimus  :  et  dicam  iUis :  Disce- 
))  dite  a  me,  operarii  iniquitatis,  nonnovi  vos  ^))  Ille  non 
novit  aliquem?  Sed  quid  est ,  «  Non  novi  vos  ?))  In  regula 
mea  non  vos  agiiosco.  Novi  enira  regulam  justitiae  mese. 
Nonilli  congruitis,  declinastis  ab  illa,  distorti  estis.  Ideo 
et  hic  dixit :  «  Non  cognoscebam.  Cum  declinaret  a  me 
))  malignus,  non  cognoscebam.  ))  Quid  est,  «  Non  cog- 
»  noscebam.  ))  Numquid  forte  quia  malignus  quando 
obviam  fit  justo  in  vico  angusto,  dicitsibi  quod  est  scrip- 
tum  in  Sapientia  Salomonis :  «  Gravis  est  nobis  etiara  ad 
»  videndura- ; ))  et  mutat  viam  ne  videat  quem  non  vult  ? 
Sed  quam  muld  sunt  maligni  quos  videmus,  et  qui  nos 
vident,  et  non  solum  non  a  nobis  declinant,  sed  currunt 
ad  nos,  et  aiiquando  iniquitates  suas  per  nos  impleri  cu- 
piunt?  Plerumque  nobis  contingit.  Quoraodo  ergo  decli- 
nant?  Declinat  a  te,  qui  dissirailis  est  tibi.  Quid  est,  de- 
clinat  a  te?  Non  te  sequitur.  Quid  est,  non  te  sequitur? 
Non  teimitatur.  Ergo,  «  Gum  declinaret  a  me  malignus,)) 
id  est,  cum  mihi  dissimilis  esset  malignus,  etVias  meas 
noUet  imilari,  nollet  sic  vivere  malignus ,  quomodo  me 
illi  proposui  ad  imitationera  :  «  Non  cognoscebam.  ))  Quid 
est ,  «  Non  cognoscebam  ?  )>  Non  quia  nesciebam,  sed  quia 
non  approbabara. 

VIII.  «  Detrahentera  proxira,o  suo  occulte,  hunc  per- 
»  sequebar  ^.  )>  Ecce  persecutor  bonus,  non  hominis,  sed 

■  Mattli.  vn,  22,  23.  —  ^  Sap.  ii,  i5.  —  3  Psal.  c,  5. 


EjyARRATIO    IN    PSALMUM    C.  15 

peccati.  «  Sup8rbooculoetinsatiabiiicorde,hmc  non  con- 
»  vescebar.  »  Quid  est,  «  Non  convescebar?  »  Non  cum 
ilio  manducabam.  AttendatCharitas  Vestra  :  quia  mirum 
aliquid  audituriestis.  Si  non  convescebatur  cum  illo,  non 
manducabat  j  vesci  enim,  manducare  est :  cur  ergo  ipsum 
primo  Dominum  invenimus  manducasse  cum  superbis? 
Non  cum  publicanis  iJhs  et  peccatoribus ;  nam  ipsi  humi- 
les  erant ;  cognoscebant  enim  languorem  suuni ,  et  me- 
dicum  requirebant.  Cum  ipsis  superbis  Pharisaeis  inveni- 
mus  ilium  manducasse.  Nam  superbus  quidam  invitaverat 
illum  :  ipse  est  cui  disphcuit  quia  mulier  peccatrix,  quse 
erat  in  civitale  famosa,  accessit  ad  pedes  Domini  5  et  ait 
in  corde  suo  :  (  Quia  tahs  erat  munditia  Pharisaeorum,  ut 
nemo  eos  iniquus  tangeret  :  si  quis  illos  immundus  vel 
modice  tetigisset,  exhorrebant,  ne  quasi  immundos  eos 
faceret  tactus  immundus.  At  ubi  peccatrix  illa,  quae  erat 
in  civitate  famosa,  accessit  flere  ad  pedes  Domini,  ille  cum 
videret  eam,  dixit  in  corde  suo,)«  Hic  si  esset  propheta, 
»  sciret  quae  muher  ilh  accessit  ad  pedes  ^  »  Unde  scie- 
bat  quia  Christus  nescivit,  nisi  inde  suspicatus  est  eum 
nescisse,  quia  non  a  se  repuht.?  Quia  si  ipse  esset,  repel- 
leretase.  Dominus  autem  non  solum  muherem  illampec- 
catricem  noverat ,  sed  et  illius  superbi  vulnera  medicus 
insanabiha  videbat.  Ait  enim  cum  audisset  cogitantem^,  ut 
ostenderet  illum  superbum  :  «  Simon ,  habeo  ahquid  tibi 
»  dicere  :  Duo  debitores  erant  cuidam  fceneratori ;  unus 
»  ei  debebat  quinquaginta  denarios,  ahus  quingentos  5 
»  cum  non  haberent  unde  redderent^  dimisit  ambobus  : 
»  quis  eum  plus  dilexit?  »  Et  ille  contra  se  dixit  senten- 
tiam,  extorquente  sibi confessionem  veritate  :  «  Credo,  Do- 
»  mine,  cui  pkis  donavit.  Et  conversus  ad  muherem, 
»  dixit  Simoni:  Yides  istam  mulierem?  Intravi  in  domum 

'  Luc.  vu,  39. 


16  S.     ALGISIIM    KVISCOVI 

»  tuam,  aquam  mihi  ad  pedes  noii  dedisli  :  isla  autem 
»  lacrvmis  suis  lavit  pedes  meos  '  :  »  et  coetera  quce  nos- 
tis.  Non  opus  est  in  aliis  propter  quae  ad  testimonium 
adhibuimus,  diutius  immorari.  Iste  Pharisseus  superbus 
erat ,  convescebatur  cum  illo  Dominus  :  quid  est  ergo 
quod  ait :  «  Superbo  oculo  et  insatiabili  corde,  huic  non 
»  convescebar?  »  Quid  est,  «  Non  convescebar?  »  Non 
cum  illo  manducabam.  Quomodonobisproponit  haec,  quae 
ipse  non  fecit?  Ad  imitationem  suam  nos  hortatur  :  vide- 
mus  eum  convivatum  csse  cum  superbis ,  quomodo  nos 
prohibet  ne  convivemur  cum  eis?  Nos  quidem,  fratres, 
propter  correptionem  aliquam  tenemusnos  etiam  a  fratri- 
bus  nostris,  et  non  cum  eis  convivamur ,  ut  corrigantur. 
Gum  extraneis  potius  convivamur,  cum  Paganis ,  quam 
cum  his  qui  nobis  hoerent,  si  viderimus  eos  male  vivere, 
ut  erubescant,  et  corrigantur  :  sicut  dicit  Apostolus  :  «  Si 
»  quis  non  abaudit  verbo  nostro  per  epistolam ,  hunc  no- 
K  tate,  et  noUte  commisceri  cum  eo  •,  et  non  ut  inimicum 
»  eum  existiraetis,  sed  corripite  ut  fratrem'^.  »  Facimus  hoc 
plerumque  propter  medicinam  :  et  tamen  cum  extraneis 
multis  et  cum  impiis  ssepe  vescimur. 

IX.  Quid  esi  hoc  quod  ait  :  «  Superbo  oculo  et  in- 
»  satiabili  corde,  huic  non  convescebar?  »  Habet  epulas 
suas  cor  pium,  habet  epulas  suas  cor  superbum  :  nam 
propter  cibos  ipsos  cordis  superbi,  ideo  dixit,  «  Insatiabili 
»  corde.»  Cor  superbum  unde  pascitur?  Si  superbusest, 
invidus  est  :  ahter  esse  non  potest.  Superbia,  mater  invi- 
dentiseest  :nonpotestnisigenerarehanc,  et  cum  illa  sem- 
per  esse,  Omnis  ergo  superbus ,  invidus  est  :  si  invidus 
est,  mahs  aUenis  pascitur.  Unde  dicit  Apostolus,  «Si  mor- 
»  detis  et  comeditis  invicem,  videte  ne  ab  invicem  con- 
»  sumamini  ^ .  »  Videtis  ergo  comedentes,  nolite  his  con- 

'  Luc.  VII,  36-44-  •"   '  2  Thess.  ui,  i4,  i5.  —  ^  Galat.  v,  i5. 


EJSARilATlO    im    PSALiMUM    C.  17 

vesci,  iagite  tale  convivium.  Neqne  enim  sc  siiliaiit  i^au- 
clendo  de  malis  alienis ,  quia  insatiabili  cordc  sunl.  Cave 
ne  capiaris  in  epulis  corum  laqueo  diaboli.  Cibis  LaJibus 
pascebantur  Judsei,  quando  crucifixerunt  Dominum  :  sed 
quia  pascebantur  tan([uam  de  pcena  Domini.  (  Nam  et 
nos  de  cruce  Domini  pascimur,  quia  corpus  ipsius  man- 
ducamus.  )  Dicebant  enim,  cum  vidercnt  eum  pendcntcm 
in  cruce,  insultantcs,  quia  insatiabiles  corde  erant  :  dice- 
bant  ergo,  «  Si  Filius  Dei  est,  dcscendat  de  cruce  :  alios 
»  salvavit,  se  salvare  non  potest^  »  Pascebantur  cibo 
crudclitatis  suae,  et  ille  pascebatur  cibo  raisericordioe  suae. 
))  Paler,  in([uit,  ignosce  illis,  quia  nesciunt  quid  faciunf^. » 
Illi  ergo  habebant  alias  epulas,  ille  alias.  Sed  quid  dic- 
tum  sit  de  raensa  supcrborura,  audite  :  «  Fiat  mensa  eo- 
))  rum  coram  ipsis  in  muscipulam,  et  in  retributionem  et 
))  in  scandalum^.  ))  Pasti  sunt,  capti  sunt.  Quomodoenim 
aves  ad  muscipulam,  aut  pisces  ad  hamum  pascuntur , 
sed  capiunturj  sic  et  i[3si.  Habentergo  impii  epulas  suas, 
liabent  et  pii  epulas  suas.  Audi  epulas  piorum  :  «  Bcati 
»  qui  esuriunt  ct  sitiunt  justitiam,  quoniara  i[Dsi  satura- 
»  buntur  *.  »  Si  ergo  pius  pascitur  cibo  justitiae,  et  im- 
pius  superbiae  :  non  mirum  si  insaliabilis  corde.  Pascitur 
cibo  iniquitatis  :  noh  pasci  cibo  iniquitatis,  et  non  tibi 
convescitur  superbus  oculo  et  insatiabilis  corde. 

X.  Et  unde  tu  pascebaris?  et  quid  te  delectabat,  ubi 
ille  tibi  non  convescebatur  ?  <(  Oculi  raei ,  inquit ,  super 
»  fideles  terrae,  ut  considcrent  hi  raecura  ^  »  Dominus  di- 
cit :  «  Oculi  mei  super  fideles  terrae,  ut  considerent  hi 
M  mecura  :  »  id  est ,  ut  mccura  sederent.  Quomodo  sede- 
rent  ?  «  Sedebitis  super  duodecim  thronos  ,  judicantes 
»  duodecim  tribus  IsraeP.  »  Judicant  fidelcs  tcrrae,  qui- 

«  Matth.  xxvu,  40-42-  —  ^  Liic.  xiin,  3^.  —  ^  Psal  lxviii,  23.  —4  Maltli. 
V,  6.  —  5  Psal.  c,  6.  —  *>  MaUh.  xix,  28. 

c  XVIII.  2 


18  S.    AXJGUSXIM    EPISCOPI 

bus  dicitur  :  «  Nescitis  quia  Angelos  judicabiraus^?  Oculi 
))  mei  super  fideles  terrse,  ut  considerent  hi  mecum.  Am- 
))  bulans  in  via  immaculata  ,  hic  mihi  ministrabat.  Mihi  » 
ait ,  non  sibi.  Multi  enim  ministrant  Evangehum  ,  sed  sibi 
ministrant  :  quia  sua  quaerunt,  non  quse  Jesu  Christi*. 
Quid  est,  Ghristoministrare?  Ea  quae  Christi  sunt  quse- 
rere.  Et  quidem  quando  maU  annuntiant  Evangelium, 
alii  salvantur ,  ilh  puniuntur.  Dictum  est  enim :  «  Quoe  di- 
))  cunt,  facite  5  quae  faciunt ,  facere  nohte^.  ))  Non  timeas 
ergo  quando  a  malo  audis  Evangehum.  Vse  ilh  qui  sibi 
minlstrat,  id  est,  qui  sua  ibi  quaerit  :  tu  Christi  accipe. 
«  Ambulans  in  via  immaculata  ,  hic  mihi  ministrabat.  )) 

XI.  «  Non  habitavit  in  medic  domus  meae  faciens  su- 
»  perbiam*.  »  Referte  ad  domum  illam,  id  est,  ad  cor. 
Non  habitabat  in  corde  meo  faciens  superbiam  :  nuUus 
tahs  habitabat  in  corde  meo  :  resihebat  enim  inde.  Nemo 
habitabat  in  corde  meo,  nisi  mitis  et  quietus:  superbus 
non  iUic  habitabat.  Non  enim  habitat  in  corde  justi  injus- 
tus.  Sit  a  te  justus  remotus  nescio  quot  mUJibus  et  man- 
sionibus  :  simul  habitatis,  si  unumcor  habetis.  «  Non  ha- 
)>  bitavit  in  medio  domus  meae  faciens  superbiam.  Loquens 
))  iniqua  non  direxit  in  conspectu  oculorum  meorum.  » 
Haec  est  via  immaculata ,  ubi  inteUigimus  quando  ad  nos 
veniat  Dominus. 

XII.  «  In  matulinis  interficiebam  omnes  peccatores  ter- 
))  rae  ^  ))  Hoc  obscurum  est  ,  dignamini  advertere  : 
jam  fmis  Psalmi  est.  «  In  matutinis  interficiebam  omnes 
»  peccatores  terrae.  »  Quare?  «  Ut  disperdam  de  civitate 
))  Domini  omnes  operantes  iniquitatem.  ))  Sunt  ergo  in 
civitate  Domini  operantes  iniquitatem  ,  et  quasi  parcitur 
eis  modo.  Quaro?  Quia  miscricordiae  tempus  est  :  sed  ve- 

'  i  Cor.  VI  ,3.  —  ^  ^iilip.  u,  'ii.  —  ^  MaUh.  \xiii,  3.  —  4  Psal.  0,7. 
—  5  IbiJ    «. 


EKARRATIO    IN    PSALMUM    C.  -  19 

niet  et  judicii ;  qiiia  sic  coepit  Psalmus  :  «  Misericordiam 
»  et  judicium  cantabo  tibi,  Domine.  »  Jam  enumeravit 
superius,  quia  non  ilii  adhaeserunt  nisi  boni.  Malis  non 
adhaesit,  nec  delectabatur  epulis  iniquitatis  eorum,  qui 
sibi  ministrabant ,  non  Domino ,  id  est ,  sua  quserebant. 
Et  quasi  diceretur  illi :  Et  ut  quid  tales  in  civitate  tua 
tanto  tempore  tolerasti?  Tempus  misericordiae  est ,  ait. 
Quid  est ,  tempus  misericordiae  ?  Adhuc  nondum  revela- 
tum  est  judicium  :  nox  est ,  apparebit  dies ,  apparebit  ju- 
dicium.  Audi  Apostolum  :  «  Itaque  nolite  ante  tempus 
»  quidquam  judicare.  »  Quid  est  «  Ante  tempus.?  »  Ante 
diem.  Audi  quia  ante  diem  dixit :  «  Donec  veniat  Domi- 
»  nus,  etiiluminet  abscondita  tenebrarum,  et  manifesta- 
»  bit  cogitationes  cordis ,  et  tunc  laus  erit  unicuique  a 
»  Deo  ^  »  Nam  modo^  quandiu  non  vides  cor  meum  et 
non  video  cor  tuum  ,  nox  est.  Nescio  quid  ab  homine 
petisti,  non  accepisti,  contemni  te  putas ,  et  forte  non 
contemneris  ^  cor  enim  non  vides  :  et  cito  blasphemas  , 
in  nocte  danda  est  tibi  venia  erranti.  Diligit  te  homo  nescio 
quis ,  et  putas  quia  odit  te  ;  aut  odit  te ,  et  putas  quia  di- 
ligit  te  :  sed  quodlibet  sit,  nox  est.  Noh  timere,  proesume 
in  Ghristo  ,  in  illo  habeto  diem  :  non  est  quid  mali  de  illo 
sentias  ,  quia  securi  sumus ,  et  certi  sumus ,  quia  falli  non 
potest ,  amat  nos.  De  nobis  autem  invicem  nondum  certi 
sumus.  Deus  enim  novit  dilectionem  nostram  in  invicem  : 
nos  autem  etiam  si  diligimus  nos  invicem ,  quis  videt  qua 
dispensatione  a  nobis  fiant  ista?  Quare  nemo  videt  cor? 
Quia  nox  est.  Tn  ista  nocte  tentationes  abundant.  Quasi  de 
ipsa  nocte  dixit  Psalmus  :  «  Posuisti  tenebras ,  et  facta 
))  est  nox ,  in  ea  pertransibunt  omnes  bestiae  sylvse  5  ca- 
»  tuli  leonum  rugientes  ut  rapiant ,  et  ut  quaerant  a  Deo 
»  escam  sibi^.  »  In  nocte  quaerunt  escam  catuli  leonum. 

'  I  Cor.  iv,  5,  —  2  Psal.  ciu,  20,  21. 

2. 


20  S.     ALGUbllJNI    EPISCOPl 

Qui  suiit  catuli  leonura  ?  Principum  et  potestatum  aeris 
hujus  daeraones  et  angeli  diaboli*.  Quoraodo  sibi  quse- 
runt  escam  ?  Quando  tentant.  Sed  quia  non  accedunt , 
nisi  Deus  eis  dederit  potestatera ,  ideo  dictum  est:  «  Quae- 
»  rentes  a  Deo  escam  sibi.  »  Petiit  Job  tentandum.  Qua- 
lemescara?  Opulentara,  pinguem  ,  justum  Dei ,  cui  ipse 
Deus  testimoniura  perhibuit ,  et  ait  :  «  Homo  sine  que- 
»  rela,  verus  Dei  cuitor  fuit.  »  Petivit  illum  tentandum, 
quaerens  a  Deo  escam  :  et  accepit  tentandura,  sed  non 
oppriraendum '^  5  purgandum,  non  evertendum  ^  aut  forte 
nec  purgandum ,  sed  probandum.  Tamen  et  qui  tentan- 
tur ,  aiiquando  traduntur  occulto  merito  suo  in  manus 
tentatoris,  quia  traditi  sunt  forte  in  concupiscentias  suas. 
Nam  diaboius  nulli  nocet ,  nisi  acceperit  potestatem  a 
Deo.  Sed  quando?  In  nocte.  Quid  est  in  nocte?  In  isto 
lempore.  Cura  autera  transierit  nox  ,  et  venerit  dies  ,  rait- 
tuntur  mali  cum  illo  in  ignem  seternura  ,  justi  vero  in 
vitara  seternara^.  Nullus  illic  erit  tentator,  quia  non  sunt 
illic  catuli  leonum  :  quia  transacta  est  nox.  Ideo  Dorainus 
Discipuhs  suis  ait  :  «  Hac  nocte  postulavit  Satanas  vexare 
))  vos  sicut  triticum  ,  et  ego  rogavi  pro  te  ,  Petre,  ne  de- 
»  ficiat  fides  tua*.  »  Quid  est,  «  Vexare  sicut  triticum?  » 
Quomodo  ab  homine  triticura  non  raanducatur,  nisi  prirao 
attritura,  ut  panem  faciat  :  sic  nerainem  manducat  dia- 
bolus,  nisi  primo  per  tribulationera  everterit.  Conterit,  ut 
manducet:tu  autera  quando  tribularis,  si  raaneas  granura, 
non  conturberis  :  nihil  tibi  contingit.  Quoraodo  quando 
boves  triturant ,  numquid  in  solura  triticum  intrant  ?  Si- 
mul  mittuntur  cum  tribula  in  arearo,  Sed  numquid  timen- 
dum  est  tritico  ?  Absit.  Non  conciditur  nisi  palea  •  triticum 
spoliatur  superfluis  ,  et  veniat  ventilatio ,  et  inveniet  pu- 

«  Ephes.  u,  2.  —  ^  Job.  i,  8-i2.  —  *  Matth.  xxv,  ^o.  —  4  Luc.  xxu  , 
3r,  32. 


ENATVRATIO    IN    TSALMUM    C.  21 

ram  massam  :  quem  invenit  granum  mittit  in  horreum 
suum  5  et  acervum  paleae  comburet  igni  inextinguihili  ^ 

XIII.  Unde  dixi  hoc?  Quia  diem  in  spehabemus.  Dies 
nobis  in  Christo  debet  esse.  Nam  quandiu  inter  tentatio- 
nes  sumus ,  nox  est.  In  ista  nocte  parcit  Deus  peccatori- 
bus  ,  ut  non  illos  tollat^  flagellat  illos  tentationibus  ,  ut 
corrigantur;  tolerat  illos  in  civitate  sua.  Putamus  semper 
tolerabit?  Si  semper  misericordia  est,  non  est  judicium  : 
Si  autem,  «  Misericordiam  et  judicium  cantabotibi,  Domi- 
»  ne-, ))  modo  parcit,  tunc  judicabit.  Sed  quando  judicabit? 
Cum  transierit  nox.  Ideo  dixit :  « In  matutinis  interficie- 
»  bam  omnes  peccatores  terrae. » Quid  est, « In  matutinis?» 
Cum  jam  dies  venerit,  nocte  transacta.  «  In  matutinisin- 
»  terficiebam  omnes  peccatores  terrae.  »  Quare  eis  parcit 
usque  ad  matutinum?  Quia  nox  erat.  Quid  est,  nox  erat? 
Quia  tempus  erat  parcendi  :  parcebat,  cum  corda  homi- 
num  essent  occulta.  Yides  ahquem  male  vivere ,  toleras 
illum  :  nescis  enim  qualis  erit,  quia  nox  est  •,  utrum  qui 
hodie  male  vivit,  cras  bene  vivat  ^  et  utrum  qui  hodie 
bene  vivit,  cras  malus  sit,  Nox  est  enim,  et  omnes  tolerat 
Deus,  quia  longanimis  est.  Tolerat,  ut  convertantur  ad 
illum  peccatores.  Sed  qui  non  se  correxerint  in  isto  tem- 
pore  misericordioe ,  interficientur.  Etquare  interficientur? 
Ut  dispergantur  de  civitate  Domini,  de  societate  Jerusa- 
lem  ,  de  societate  sanctorum  ,  de  societate  Ecclesiae. 
Quando  autem  interficientur  ?  «  In  matutinis.»  Quid  est, 
«  In  matulinis?  »  Cum  nox  transacta  fuerit.  Quare  modo 
parcit?  Quia  tempus  est  misericordise.  Quare  non  semper 
parcit?Quia,  «  Misericordiam  et  judicium  cantabo  tibi, 
»  Domine.  »  Fratres ,  nemo  sibi  blandiatur.  Interficien- 
tur  omnes  operantes  iniquitatem  :  interficiet  eos  Christus 
in  matutinis,  et  disperdet  eos  de  civitate  sua.  Scd  modo 

'  Matth.  in,  iC). 


22  S.     AUGUSTINI    EPISCOPl 

cum  tcmpus  misericordiae  est,  audiant  eum.  Ubique  cla- 
mat  per  Legem,  per  Prophetas,  per  Psalmos,  per  Epis- 
tolas  ,  per  Evangelia.  Videte  quia  non  tacet ,  quia  parcit , 
quia  erogat  misericordiam  :  sed  cavete ,  quia  venturum 
estjudicium. 

ENARRATIO  I 

IN  PSALMUM    CL 

SERMO  I '. 

De  prima  parte  Psalmi. 

L  EccE  unus  pauper  orat-,  et  non  orat  in  silentio.  Li- 
cet  ergo  audire  eum  ,  et  videre  quisnam  sit :  ne  forte  ille 
sit ,  de  quo  dicit  Apostolus  :  «  Qui  propter  vos  pauper 
»  factus  est ,  cum  dives  esset ,  ut  illius  paupertate  vos 
»  ditaremini  ^.  »  Si  ergo  ipse  est,  quomodo  pauper?  Nam 
quomodo  dives,  quis  non  videt?  Unde  enim  homines  sunt 
divites?  Puto  auro,  argento,  familia,  terra  :  sed,  «  Om- 
»  nia  per  ipsum  facta  sunt*.  »  Quid  ergo  illo  ditius,  per 
quem  factse  sunt  divitiae,  etiam  iUae  quse  non  sunt  verae 
divitire  ?  Per  illum  enim  et  illae  divitiae ,  ingenium  ,  me- 
moria  ,  mores ,  vita ,  ipsius  corporis  sanitas ,  sensus  ,  con- 
formatioque  membrorum.  Etenim  cum  haec  salva  sunt, 
et  pauperes  divites  sunt.  Per  illum  et  iUae  majores  divitiae, 

'  Habitus  post  aoni  4o5  leges  in  Donatistas  de  quibus  Serm.  n ,  n.  9.  — 

3  Yide   D.   Guillon  ,    tora.    xxii ,  pag.   25-29,    —    ^   ^   Cor.    vin  ,   9.    — 

4  Joan.  I,  3. 


ENARRATIG    I    IN    PSALMUM    Cl  ,    SERMO    I.  23 

fides  ,  pietas  ,  justitia  ,  charitas  ,  castitas ,  mores  boni. 
Nemo  enim  et  has  habeT; ,  nisi  per  eum  qui  justificat  im- 
pium  ^  Ecce  quam  dives.  Quis  enim  dives,  qui  habet  quod 
vult  aho  faciente,  an  qui  facit  quod  vult  et  aho  habente? 
Puto  quia  ditior  ille ,  qui  fccit  quod  habes  :  quia  quod 
ille  habet ,  tu  non  habes.  Ecce  quam  dives.  In  hoc  tam 
divite  unde  agnituri  sumus  hsec  verba  :  «  Cinerem  sicut 
))  panem  manducavi ,  et  potum  meum  cum  fletu  misce- 
))  bam'^?  ))  Huc-ne  illae  tantae  divitise  pervenerunt?  Mul- 
tum  illud  excelsum,  multum  hoc  abjectum.Quid  faciemus? 
quemadmodum  ista  ima  iUis  summis  contemperabimus  ? 
Nimis  ab  invicem  longe  sunt.  Nondum  agnosco  istum 
pauperem^  ahus  est  fortasse  :  sed  adhuc  quaeramus.  Unde 
enim  nobis  non  videtur  ipse  ,  mirum  si  interrogas  et  non 
expavescis  divitias  :  «  In  principio  erat  Verbum  ,  et  Ver- 
))  bum  erat  apud  Deum ,  et  Deus  erat  Verbum  :  hoc  erat 
))  in  principio  apud  Deum.  Omnia  per  ipsum  facta  sunt, 
))  et  sine  ipso  factum  est  nihil  ^.  )>  Qui  ista  dixit,  cum  di- 
ceret,  dives  erat,  quanto  magis  ille,  de  quo  dicebat:  «  In 
))  principio  erat  Verbum  :  ))  et  non  qualecumque  Ver- 
bum  ,  sed  Verbum  Deus  ;  et  non  ubicumque  ,  sed  apud 
Deum  5  et  non  vacans  ,  sed  ,  «  Omnia  per  ipsum  facta 
))  sunt  ?  ))  Cinerem  sicut  panem  manducavit ,  et  potum 
suum  cum  fletu  commiscuit  ?  Metuendum  est ,  ne  tantis 
divitiis  nostra  paupertas  faciat  injuriam.  Quaere  adhuc  ta- 
men  ne  ipse  sit  pauper  iste  :  quoniam ,  «  Verbum  caro 
»  factum  est,  et  habitavit  in  nobis  ^.  ))  Eespice  et  illam 
vocem  :  «  Ego  servus  tuus  et  fihus  ancillae  tuse  ^. ))  Attende 
ancillam  illam  castam,  et  virginem,  et  matrem.  Ibi  enim 
accepit  paupertatem  nostram,  ubi  servi  forma  indutus  est, 
semetipsum  exinaniens,  ne  divitias  ejus  expavesceres_,  et 

•  Rom.  IV,  5.  —  '  Psal.ci,  lo.  —  '  .Toan    i,  i-3. —  4  Tbid    i4-  —  ^  psal, 
csv,  i6. 


24  S.     AUGUSTINI    EPTSCOPI 

ad  eiim  accedere  cum  tua  mendicitate  nou  auderes.  Ibi 
accepit ,  inquam ,  formam  servi ,  ibi  nostra  indutus  est 
paupertate ,  ibi  se  pauperavit ,  ibi  nos  ditavit.  Jam  ergo 
proplnquamus  de  ilJo  baec  inteUigere.  Verumtamen  adhuc 
non  est  temere  pronuntiandum  :  partus  virginis  est,  lapis 
sine  manibus  de  monte  praecisus^ ,  ubi  nullus  hominum 
operatus  est ,  nulla  transfusa  concupiscentia  ,  sed  sola 
fides  accensa^  et  Verbi  caro  concepta.  Deinde  processit  ex 
utero  5  locuti  sunt  cceli,  Angeli  pastoribus  nuntiaverunt^, 
stella  ad  adorandum  regem  Magos  traxit  ^ ,  Simeon  im- 
pletus  Spiritu  infantem  Deum  in  matris  manibus  agnovit. 
Accessit  £etas,  non  Divinilati,  sed  carni.  Horrent,  miran- 
turque  sapientiam  pueri  duodennis,  imperiti  senes^.  Aut 
etiamsi  periti  senes,  quid  illorum  peritia  ad  Verbum  Dei? 
quid  illorum  peritia  ad  Sapientiam  Dei?  Nonne  et  periti , 
nisi  illo  subveniente,  utiqueperituri?Crescit  adhue  setate 
corporis :  venit  ad  fluvium  baptizandus^  ^  baptizator  Deum 
agnoscit,  indignam  se  solvendae  calceamenti  corrigipe  con- 
fitetur^.  Jam  inde  cacci  illuminantur ,  surdis  aperitur  au- 
ditus,  loquuntur  muti ,  mundantur  leprosi ,  stringuntur 
paralytici ,  convalescunt  languidi ,  resurgunt  mortui '. 

II.  Jam  quidem  in  Verbi  iHius  ,  per  quod  facta  sunt 
omnia ,  comparatione  divitiarum  agnosco  paupertatem  : 
sed  quam  longe  adhuc  a  cincre  et  tletu  cum  potu?  Adhuc 
tup-co  dicere  :  Ipse  est:  et  tamen  volo.  Sunt  hic  enim  quae 
me  cogant  velle ,  et  rursus  quaedam  quae  me  cogant  ti- 
mere.  Ipse  est ,  et  non  est  ipse.  Jam  in  forma  servi  est , 
jam  mortalem  fragilemque  carnem  portat,  jam  moriturus 
advenit,  et  tamen  nondum  intelHgitur  in  hac  egestate. 
«  Cinerem  sicut  panem  manducavi,  et  potum  meum  cum 
»  fletu  miscebam.  »  Addat  ergo  paupertatem  paupertati, 

'  Dan.  11,  34. —  *  Luc.  xi,  •j-i^. —  -  MaUh.  u,  i,  Q.  —  4  Luc.  11,  25-47- 
—  5  Marc.  1,  7.  —  *  Mattli.  iii,  11.  —  7  Id.  xi,  '>. 


ENARRATIO    I    IN    PSALMXJM    CI  ,    SERMO    I.  25 

et  transfigiiret  in  se  corpus  humilitatis  nostrae  '  :  sit  caput 
nostrum,  simus  membra  ejus,  sint  duo  in  carne  una.  Jam 
enim  ut  primitus  pauper  esset,  formam  servi  accipiens  -, 
dimisit  Patrem  :  quod  autem  de  Virgine  natus  est,  dimit- 
tat  et  matrem,et  adiuereat  uxori  suae,  et  sint  duo  in  carne 
una^  Ita  enim  erunt  duo  et  in  voce  una,  et  in  illa  una 
voce  jam  non  mirabimur  nostram  vocem:  «Cinerera  sicut 
»  panem  manducavi ,  et  potum  meum  cum  fletu  misce- 
»  bam.  ))  Dignatus  est  enim  habere  nos  membra.  Sunt  et 
poenitentes  in  membris  ejus.  Non  enim  exclusi ,  et  sepa- 
rati  sunt  ab  Ecclesia  ejus :  nec  omnino  sibi  adjungeret  con- 
jugem  ,  nisi  iila  voce,  «  Agite  poenitentiam ,  appropinqua- 
»  vit  enim  regnum  coelorum*.  » Jam  ergo  audiamus  quid 
oret  caput  ■'  et  corpus  ,  sponsus  ^  et  sponsa  ,  Christus  et 
Ecclesia,  utrumque  unus :  sed  verbum  et  caro  non  utrum- 
que  unum  5  Pater  et  Verbum  utrumque  unum  •,  Christus 
et  Ecclesia  utrumque  unus;  unus  quidam  vir  perfectus  in 
forma  plenitudinis  suae  :  «  Donec  occurramus  omnes  in 
»  unitatem  fidei,  in  agnitionem  Fihi  Dei,  in  virum  per- 
»  fectum,  irt  mensuram  aetatis  plenitudinis  Christi^.  »  Sed 
donec  occurramus ,  agitur  hic  paupertas  nostra  ,  agitur 
hic  adhuc  labor  et  gemitus.  Gratias  misericordioe  ipsius. 
Unde  illi  labor,  unde  gemitus  Verbo,  per  quod  facta  sunt 
omnia?  Si  dignatiis  est  habere  mortem  nostram,  non  no- 
bis  dabit  vitam  suam?  In  magnam  spem  erexit,  cum  magna 
spe  gemimus.  Gemitus  habet  tristitiam  :  sed  est  gemitus , 
qui  habet  et  gaudium.  Ego  puto  Saram  sterilem  laetam 
gemuisse  ,  cum  pareret  :  et  nos  a  timore  tuo  concepimus 
et  parturivimus  spiritum  salutis^.  Audiamus  ergo  Chris- 
lum  pauperem  in  nobis  ,  et  nobiscum  :  et  propter  nos. 
Tituhis  enim  ipse  indicat  pauperem.  Postremo  putate  me 

'  Philip.  III,  21.  —  -  1(1.  II,  7.  —  ^  Ephes.  v^  3i.  —  '^  Matth.  iii,  Q.  — 
5  Ephes.  IV,  i5.   — '"^  .loan.  iii,  29.  —  7  Ephes.  iv,  i3.  —  **  Isai.  xxvt,  i8. 


26  S.     AUGUSTINl    EPISCOPI 

suspicatum  quisnam  sit  iste  pauper  :  orationem  audiamus, 
et  personam  agnoscamus  •  necubi  erres  ,  quando  audieris 
aliquid ,  quod  coaptari  capiti  illius  non  possit :  ideo  prse- 
locutus  sum ,  ut  quod  tale  audieris ,  ex  infirmitate  cor- 
poris  advertas  sonare,  et  vocem  membrorum  agnoscas  in 
capite.  (c  Oratio  inopis  ,  »  hoc  habet  titulus  :  «  Cum  an- 
»  geretur,  et  in  conspectuDomini  efludit  precem  suam^» 
Ipse  ille  pauper  est ,  qui  aiibi  dicit :  «  A  fmibus  terrse  ad 
))  te  clamavi,  cum  angeretur  cor  meura'^.  »  Iste  ipse  pau- 
per  est ,  quia  idem  ipse  Christus  est,  qui  se  apud  Prophe- 
tam  ,  et  sponsum  dixit ,  et  sponsam  :  «  Sicut  sponso , 
))  aUigavit  mihi  mitram  -,  et  sicut  sponsam  ,  induit  me  or- 
))  namento  ^. »  Se  dixit  sponsum,  se  dixit  sponsara  :  unde 
hoc,  nisi  quia  sponsum  propter  caput,  sponsam  propter 
corpus?  Vox  ergo  una,  quia  caro  una.  Audiamus,  et  po- 
tius  in  his  vocibus  nos  quoque  agnoscamus  :  et  si  nos  extra 
esse  viderimus ,  ibi  esse  laboremus. 

III.  «  Exaudi,  Domine,  orationem  meam,  et  clamor 
))  meus  ad  te  perveniat*.  »  Hoc  est,  «  Exaudi ,  Domine, 
»  orationera  meam,  )»  quod  est ,  «  Clamor  meus  ad  te 
»  perveniat.  »  In  geminatione  affectus  petentis  est.  «  Ne 
»  avertas  faciem  tuara  a  me^.  »  Quando  Deus  a  Filio? 
quando  Pater  a  Christo?  Sed  propter  membrorum  pau- 
pertatem,  «  Ne  avertas  faciem  tuam  a  me.  In  quacumque 
»  die  tribulor,  inclina  aurem  tuam  ad  me.  »  Tribulor 
enim  deorsum  ,  tu  autem  es  sursum.  Si  me  extoUo ,  longe 
fis  :  &i  me  humiho,  inchnas  aurem  tuara  ad  me.  Sed  quid 
est,  «  In  quacumque  die  tribulor?  »  Nunc  enim  non  tri- 
bulatur  ?  Aut  ista  diceret ,  nisi  tribuhiretur  ?  Sutliceret 
ergo ,  Inchna  aurera  tuara  ad  m.e,  quoniara  tribulor.  «  In 
»  quacuraque  die  tribulor  ,  inchrsa  aurem  tuam  ad  me.  » 

•  Psal.  ci  ,  I.  —  »  Id.  Lx,  3.  —  5  jcai.  lxi  ,  io.  —  4  Psal.  ci  ,  2.  — 
5  Ibid.  3 


ENAtiIIATIO    1    IN    PSALMTJM    CI,    SERMO    I.  27 

Tanquam  unitas  corporis  :  si  patitur  unum  membrum , 
compatiuntur  omnia  membra  ^.  Tribularis  tu  hodie  ,  ego 
tribulor  :  tribulatur  alius  crastino  ,  ego  tribulor  :  post 
istam  generationem  alii  posteri,  qui  succedunt  posteris, 
tribulantur ,  ego  tribulor  :  usque  ir_  finem  saeculi ,  qui- 
cumque  in  meo  corpore  tribulantur  ,  ego  tribulor.  «  In 
»  quacumque  ergo  die  tribulor ,  inclina  aurem  tuam  ad 
))  me.  In  quacumque  die  invocavero  te,  cito  exaudi  me.)) 
Hoc  idem  est.  Jara  nunc  invocabo  :  sed ,  «  In  quacumque 
))  die  invocavero  te,  cito  exaudi  me.  ))  Oravit  Petrus, 
oravit  Paulus ,  oraverunt  cseteri  Apostoli ;  oraverunt  fide- 
les  temporibus  ilbs,  oraverunt  fideles  consequentibus  tem- 
poribus ,  oraverunt  fideles  Martyrum  lemporibus ,  orant 
fideles  nostris  temporibus  ,  orabunt  fideles,  posterorum 
temporibus :  «In  quacumque  die  invocavero  te,  cito  exaudi 
))  me.  Cito  exaudi : ))  jam  enim  hoc  rogo  ,  quod  dare  vis. 
Non  terrena  quasi  terrenus ,  sed  ex  prima  captivitate  jam 
redemptus ,  regnum  coelorum  desidero  ;  «  Cito  exaudi 
))  me  :  )>  non  enim  nisi  tali  desiderio  dixisti :  «  Adhuc  te 
))  loquente  dicam  :  Ecce  adsum-.  In  quacumque  die  in- 
))  vocavero  te,  cito  exaudi  me.  ))  Unde  invocas?  de  qua 
tribulatione?  de  qua  egestate  ?  O  pauper  ante  januam  di- 
vitis  Dei ,  quo  desiderio  mendicas  ?  qua  inopia  requiris  ? 
qua  egestate  pulsas,  ut  aperiatur  tibi  ?  Dic,  audiamus  ipsara 
egestatem ,  in  illa  et  nos  ipsos  inveniamus ,  et  tecum  ro- 
gemus.  Audi,  et  agnosce,  si  potes. 

IV.  «  Quia  defecerunt  sicut  fumus  dies  mei  ^. ))  0  dies  I 
si  dies  :  ubi  enim  dies  auditur,  lux  intelligitur.  «  Sed,  de- 
))  fecerunt  sicut  fumus  dies  mei.  Dies  mei.  -»  Tempora 
mea  :  unde  «  Sicut  fumus,  t»  nisi  propter  elationem  su- 
perbiae  ?  Tales  dies  dignus  fuit  accipere  superbus  Adam  , 
unde  carnem  Christus  accepit.  Ergo  in  Adam  Ghristus,  et 

■  I  Cor.  XII,  26.  —  2  isai,  lviii,  9.  —  ^  Psal.  ci,  4- 


28  S,    ArGUSTINI    EPISCOPI 

Adam  in  Christo.Liberavit  profecto  et  a  diebus  fumi,  qui 
dignatus  est  habere  vocem  dierum  fumi.  «  Quia  defece- 
»  runt  sicut  fumus  dies  mei.  »  Yidete  fumum  superbiae 
similem,  ascendentem,  tumescentem ,  vanescentem  :  me- 
rito  ergo  deficientem ,  non  utique  permanentem.  «  Quia 
»  defecerunt  sicut  fumus  dies  mci  :  et  ossa  mea  sicut  in 
»  frixorio  confrixa  sunt.  »  Et  ipsa  ossa  mea  ,  et  ipsa  forti- 
tudo  mea ,  non  sine  tribuJationc ,  non  sine  ustione.  Ossa 
corporis  Christi  ,  fortitudo  corporis  Christi ,  ubi  major 
quam  in  sanctis  Apostolis  ?  Et  tamen  vide  ossa  frigi  : 
«  Quis  scandalizatur ,  et  non  ego  uror^?  »  Fortes  sunt, 
fideles ,  boni  intellectores  et  praedicatores  verbi ,  viventcs 
ut  loquuntur  ,  loquentes  ut  audiunt  :  fortes  plane  sunt , 
sed  omnes  qui  scandala  patiuntur  ,  frixorium  ipsorum 
sunt.  Est  enim  ibi  charitas,  et  magis  in  ossibus.  Inte- 
riora  sunt  ossa  omnibus  carnibus ,  et  portant  omnes  car- 
nes.  Verum  si  quisquarri  patiatur  aliquod  scandalum,  et 
in  anima  pericJitetur  •,  tantum  os  frigitur,  quantum  amat. 
Desit  amor,  nemo  frigitur  :  adsit  charitas,etsi  membrum 
compatitur,patienteuno  membro,  quomodo  friguntur  qui 
portant  universa  membra  ^  ?  «  Ossa  mea  sicut  in  frixorio 
»  confrixa  sunt.  » 

V.  «  Percussum  estsicut  foenum,  et  aruit  cor  meum^.» 
Respice  ad  Adam,  unde  genus  humanum.  Unde  enim  nisi 
ab  illo  propagata  miseria  est?  Undeenim  nisi  ab  illohaere- 
ditaria  ista  paupertas?  Dicat  ergo  cum  spe  jam  in  corpore 
Ghristi  positus,  iiie  aliquando  in  suo  corpore  desperatus , 
«  Percussum  est  sicut  foenum,  et  aruit  cor  meum.  »  Me- 
rito,  quia  omnis  caro  foenum  ^.  Sed  tamen  unde  tihi  hoc 
contigit?  «  Quoniam  oblitus  sum  manducare  panem 
»  meum.»  Dederatenim  Deus  panem  prnecepti.  Nampanis 
animae  quid,  nisi  verbum  Dei  ?  Suggerente  serpente,  prae- 

'  2  (;or.  XI ,  29.  —  ^  Id.  xu,  10.  —  3  psal    ci,  5.  —  4  Isai.  \l,  6. 


ENARRAXIO    I    IN     PaALMlJM    Cl  ,     SEIlMO     I.  29 

varicante  muliere,  tetigit  vetitum  ^,  oblitus  est  prceceptura. 
Merito  percussum  estsicut  loenum,  etaruitcor  ejus,  quo- 
niam  oblitus  est  manducare  panem  suum.  Oblitus  man- 
ducare  panem ,  bibit  venenum  :  percussum  est  cor  ejus, 
et  aruit  sicut  foenum.  Ipse  est  ille  percussus  in  Isaia,  de 
quo  dicitur ,  et  cui  dicitur :  a  Non  in  seternum  tempus 
))  irascar  vobis  :  spiritus  enim  a  me  procedit,  et  omnem 
))  flatum  ego  feci  :  propter  peccatum  modicum  quid  con- 
))  tristavi  illum,  et  percussi  illum,  et  avertifaciem  meara 
))  ab  illo.»  Meritohic,  «  Ne  avertas  faciem  tuam  a  me  :  )> 
hocest,  a  percusso,  de  quodixisti,  «  Percussiilium  :  »  de 
quo  dixisti ,  «  Vias  ejus  vidi,  et  sanavi  eum-.  Percussum 
»  est  sicut  foenum ,  et  aruit  cor  meum,  quoniam  oblitus 
))  sum  manducare  panem  raeum.  )>  Modo  manduca  cjuem 
obiituseras.  Sed  venit  et  ipse  panis,  in  cujus  corpore  tibi 
licet  recordari  vocem  oblivionis  tuae,  et  clamare  ex  pau- 
pertate,  ut  sumas  divitias.  Modo  manduca  :  in  ejus  enira 
corpore  es ,  qui  ait :  «  Ego  sura  panis  vivus,  qui  de  coelo 
»  descendi".  y  Obhtus  eras  manducare  panera  tuura  : 
sed  jam  illo  crucifixo^  commeraorabunluret  convertentur 
ad  Dorainum  universi  fmes  terrse  *.  Post  obiivionem  ve- 
niat  coramemoratio,  manducetur  panis  de  coeio,  ut  viva- 
tur  •,  non  manna ,  sicut  illi  manducaverunt  et  mortui 
sunt  ^  :  panis  de  quo  dicitur ,  «  Beati  qui  esuriunt  et  si- 
))  tiunt  justitiara^.  )> 

VI.  «  A  voce  gemitus  mei  adhaeserunt  ossa  mea  carni 
»  raeae''.  )>  A  vocequam  intelligo,  a  voce  quam  novi  :  «  A 
))  voce  gemitus  mei,  ))  non  a  voce  gemitus  illorura,  qui- 
bus  compatior.  Multi  enim  gemunt,  gerao  et  ego ;  et  hoc 
gerao,  quia  malegemunt,  Amisit  nummura,  gemit  :  amisit 
fidem,  non  gemit.  Ego  appendo  nummum  et  fidem,  et 

'  Gen  III,  6. —  *  Isai.  lvu,  iG-18.  —  2  joan.  vi,  4i-  -  ^  Psal.  xxi,  28. 
—  5  Joan    VI,  49    —  ^  Matth.  v,  6.  —  7  Psal.  ci,  6. 


30  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

iiivenio  majorem  gemitum  de  male  gemeate,  aut  noii  ge- 
mente.  Facit  IVaudem,  etgaudet.  Quolucro?  quo  damno? 
Acquisivit  pecuniam  ,  perdidit  justitiam.  Gemit  hinc  qui 
gemcie  novit  :  qui  capiti  propinquat,  qui^  recte  haeret 
corpori  Christi,  gemit  inde.  Carnales  autem  non  inde 
gemunt,  et  gemendos  se  faciunt,  quia  non  inde  gemunt  : 
nec  eos  possumus,  vel  non  gementes,  vel  male  gementes 
contemnere.  Volumus  enim  eos  corrigere,  volumus  emen- 
dare,  voluraus  reparare  :  et  quando  non  possumus,  ge- 
mimus  j  et  cum  gemimus,  non  ab  ipsis  separamur.  «  A 
))  voce  enim  gemitus  mei  adhaeserunt  ossa  mea  carni 
))  meae.»  Adhaeserunt  fortes  invalidis,  adhaeserunt  firmi 
infirmis.  Unde  adhseserunt?  A  voce  gemitus  sui,  non  a 
voce  gemitus  illorum.  Qua  lege  adhaeserunt ,  nisi  qua 
dictum  est,  «  Debemus  enim  nos  firmi  infirmitatem 
»  infirmorum  portare  ^  ?  Adhaeserunt  ossa  mea  cariii 
))   meae.  )> 

Yll.  ((  Similis  factus  sum  pelicano  ,  qui  habitat  in  so- 
))  litudincj  factus  sum  sicut  nycticorax  in  parietinis.  Vi-  ' 
))  gilavi,  etfactus  sum  sicut  passer,  singularisin  tecto^.  » 
Ecce  tres  aves,  et  tria  loca,  quid  sibi  vehnt,  donet  Domi- 
nus  ut  dicamus  ,  et  ut  au(iiatis  utihter  quod  dicitur  salu- 
briter.  Quid  sibi  volunt  tres  aves,  et  tria  loca?  Quse  tres 
aves?  Pehcanus,  nycticorax,  et  passer  :  et  tria  loca,  soli- 
tudo,  parietinoe,  et  tectum.  Pehcanus  in  soHtudine,  nyc^ 
ticorax  in  pariednis,  passer  in  tecto.  Primo  quid  sit  peh- 
carms,  dicendum  est.  In  ea  quippe  regione  nascitur,  ut 
nobis  ignota  haec  avis  sit.  Nasciturin  sohtudinibus,  maxirae 
Nih  fluminis,  in  jEgypto.  Qusehbet  sit  avis  hsec,  quod  de 
ilLi  Psahnus  dicere  voluit,  hoc  intuearaur.  <(  Habitat,  in- 
»  quit,  in  sohtudine.»  Quid  quaeris  forraam  cjus,  merabra 
ejus,  vocem  ejus,  mores  ejus?  Quantum  tibi  Psalmus  di- 

'  Foi-t€  stiicte.  —  ^  Rom.  xr,  i.  —  3  psal.  ci,  7,  8. 


EKARKATIO    1    IW    PSALilUM    CI  ,    SEIOIO    I.  31 

cit,  avis  est  habitans  iii  solitiidiiie.  Nycticorax ,  avis  est 
amans  noctem.  Parietinse  dicunlur,  quas  vuJgo  dicimus 
ruinas,  ubi  parietes  stant  sine  tecto,  sine  habitantibus  :  ibi 
habitat  nycticorax.  Jam  vero  passer  et  tectura  quid  sit, 
nostis.  Invenioergo  ahquem  de  corpore  Christi,  praedica- 
torera  verbi,  corapatientem  infirmis,  quaerentera  lucra 
Ghristi,  reminiscentem  Doraini  sui  venturi,  ne  dicat, 
«  Serve  nequara  et  piger,  darespecuniara  meam  nummu- 
»  lariis  ^  »  Ex  hujus  dispensatoris  ollicio  videamus  hsec 
tria.  Venerit  inter  ahquos  ubi  Christiani  non  sunt^  peh- 
canus  est  in  sohtudine  :  venerit  ad  eos  qui  fuerunt  et  ce- 
ciderunt,  nycticorax  est  in  purietinis ;  non  enira-  deserit 
et  tenebras  eorum  qui  habitant  in  noote  •,  ct  ipsos  lucrari 
vult  :  veneritad  eos  qui  Gliristiani  sunt  quidem  habitan- 
tes  in  domo,  non  quasi  qui  non  crediderint,  aut  quod 
crediderant  diraiserint,  sed  in  eo  quod  credunt  tepide 
arabulantes  •,  clamat  ad  eos  passer,  non  in  sohtudine,  quia 
Ghristiani  sunt;  nec  in  parietinis,  quia  non  ceciderunt  5 
sed  taraen  in  tecto  sunt  ^  sub  tecto  potius,  quia  sub  carne 
sunt.  lUe  super  carnera  claraat  passer,  prsecepta  Dei  non 
tacet,  nec  fit  carnalis,  ut  subjiciatur  tecto.  «  Qui  enira  in 
)>  tecto  est,  non  descendat  toUere  ahquid  de  domo  ^  :  » 
et,  «  Quod  in  aure  auditis,  proedicate  super  tecta^.  » 
Istse  tres  aves  et  tria  loca ,  et  unus  horao  potest  habere 
personara  trium  avium,  et  tres  homines  possunt  habere 
personam  triura  avium  5  et  tria  genera  locorum,  tria  ge- 
nera  sunt  hominum  :  tamen  sohtudo,  parietinse,  et  tec- 
tum,  nonnisi  tria  genera  hominum  sunt. 

VIII.  Sed  quid  de  his  pluriraum?  Ipsura  Dominum  vi- 
deanms,  ne  forte  ipse  sit,  et  raehus  ipse  agnoscatur ,  et 
pehcanus  in  sohtudine,  ct  nycticorax  in  parietinis,  et  pas- 
ser  singuiaris  in  tecto.  Dicat  nobis  pauper  iste,  caput  nos- 

'  Matth.  xsvii,  26.  —  '  IJ.  XXIV,  17.  —  3  jj.  x,  27. 


32  S.     ALGUSTilNI    EPISCOPI 

tium  5  pauper  voluntate,  loquaiur  pauperibus  iii  necessi- 
tate.  Quod  enim  dicitur,  vel  etiam  legitur  de  hac  ave,  id 
est,  pelicano,  non  taceamus,  non  aliquid  aflirmantes  te- 
mere  j  scd  tamen  non  tacentes ,  quod  qui  scripserunt ,  et 
legi  et  dici  voluerunt.  Vos  sic  audite,  ut  si  verum  est,  con- 
gruat;  si  falsum  est,  non  teneat.  Dicuntur  hse  aves  tan- 
quam  colaphis  rostrorum  occidere  parvulos  suos,  eosdem- 
que  in  nido  occisos  a  se  lugere  per  triduum  :  postremo 
dicunt  matrem  se  ipsam  graviter  vulnerare  et  sanguinem 
suumsuper  fdios  fundere,quo  ilh  superfusi  reviviscunt.  For- 
tasse  hoc  verum,  fortasse  falsum  sit :  tamen  si  verum  est, 
quemadmodum  ilH  congruat,  qui  nos  vivificavit  sanguine 
suo,  videte.  Congruit  illi  quod  matris  caro  vivificat  san- 
guine  suo  fihos  suos ;  satis  congruit.  jSam  et  ipse  gallinam 
se  dicit  super  pullos  suos  :  «  Jerusalem,  Jerusalem,  quo- 
»  ties  volui  congregare  fdios  tuos  tanquam  gallina  pul- 
))  los  suos  sub  alas  suas,  et  noluisti^?  )>  llabet  enim 
paternam  auctoritatem,  maternum  atrectum  :  sicut  et 
Paulus  et  pater  est  et  maler  est  ^  non  per  se  ipsum,  sed 
per  Evangehum  :  pater  ubi  dicit,  «  Etsi  habeatis  muitos 
)>  poedagogos  in  Christo,  sed non  multos  patres  •,  in  Christo 
))  enim  Jesu  per  Evangehum  ego  vos  genui  '^  :  ))  mater 
autem  ubi  ait,  «  Fihoh  mei,  quos  iterum  parturio,  donec 
))  Christus  formetur  in  vobis^.  )>  Habet  ergo  haec  avis,  si 
vere  ita  est,  magnam  simiiitudinem  carnis  Christi,  cujus 
sanguine  vivificati  sumus.  Sed  quomodocongruat  Christo, 
quod  ipsa  occidit  fdios  suos?  An  et  ilh  non  congruit, 
«  Ego  occidam ,  et  ego  vivificabo ;  ego  percutiam,  et  ego 
»  sanabo  ^  ?  )>  An  vero  Saulus  persecutor  moreretur ,  nisi 
de  coelo  percuteretur  ^ ;  aut  prsedicator  e?ccitaretur,  nisi 
illius  sanguine  vivificaretur  ?  Sed  hoc  viderint  qui  scripse- 

J  Matth.  X3UU,  37.   —  '1   Coi-.  iv  ,   i5.  —  ^  Gal.  iv,  19    —  4  Deiit. 
XXII,  39.  —  5  Act.  IX,  4- 


ENARRATIO    I    IN    PSALMtJM    CI ,   SERMO    I.  33 

serujit ;  non  in  incerto  inteilectiim  nostrum  constituere 
nos  debemus.  Hanc  avem  potius  in  solitudine  agnoscamusj 
hoc  enim  inde  Psalmus  voluit  ponere,  «  Pelicanus  in  so- 
))  litudine.  )>  Puto  ego  hic  intelligi  Ghristum  natum  de 
Virgine.  Solus  enim  sic,  ideo  solitudo  :  in  sohtudine  na- 
tus,  quia  solus  ita  natus.  Post  nativitatem  ventum  est  ad 
passionem  :  a  quibus  crucifigebatur?  numquid  ab  stanti- 
bus?  numquid  a  iugentijjus?  Ergo  tanquam  in  nocte 
ignorantise  ipsorum,  et  tanquam  in  parietinis  ruinae  ipso- 
rum.  Ecce  nycticorax  et  in  parietinis,  amat  et  noctem. 
Nam  nisi  aroaret,  unde  diceret :  «  Pater,  ignosce  ilhs,  quia 
))  nesciunt  quid  faciunt^?  ))  Deinde  natus  in  solitudine, 
quia  solus  ita  natus ;  passus  in  tenebris  Judseorum  tan- 
quam  in  nocte,  in  prae/aricationetanquam  in  ruinis  :  quid 
postea.?  «  Vigilavi,  »  Ergo  dormieras  in  parietinis,  et 
dixeras,  «  Ego  dormivi.  ))  Quid  est,  «  Ego  dormivi'^.^  )> 
Quia  volui,  dormivi  5  noctem  amando  dormivi  :  sed  ibi  se- 
quitur,  «  Et  exurrexi.  ))  Ergo  hic  «  Vigilavi.  »  Sed  pos- 
teaquara  vigilavit ,  quid  egit.?  Ascendit  in  coelum ,  factus 
est  «  Sicut  passer  »  volando ,  id  est ,  ascendendo  :  «  Sin- 
))  gularis  in  tecto,  »  idest,  in  coelo.  Ergo  pellicanus  nas- 
cendo,  nycticorax  moriendo ,  passer  resurgendo  :  ibi  in 
solitudine,  velut  solus;  hic  in  parietinis,  velut  ab  eis  oc- 
cisus,  qui  stare  non  potuerunt  in  aedificio  ;  hic  vero  jam 
vigilans  et  volans  singularis  in  tecto,  ibi  interpellat  pro 
nobis^  Caputenim  nostrum  passer  est,  corpus  illius  tur- 
tur.  «  Etenim  passer  invenit  sibi  domum.  -»  Quam  do- 
mum?  In  coelo  est,  interpellat  pro  nobis.  «  Et  turtur  nidum 
))  sibi,  1)  Ecclesia  Dei  nidum  de  lignis  crucis  ipsius  5  «  Ubi 
))  ponatpullos  suos\  ))parvuIos  suos,  «  Vigilavi,  et  factus 
))  sum  sicut  passer  singularis  in  tecto.  )) 

IX.  «  Tota  die  exprobrabant  mihi  inimici  mei,  et  qui 

'  Luc.  XXIII,  34.-2  Psal    III,  G.  —  ^  rxoinvin,  34-  —  4  psal.  lxxxiii,  4. 

cxvni  3 


34  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

))  laudabant me ,  adversus  me jurabant^  )>  Ore  laudabant, 
corde  insidias  prseparabant.  Audi  laudem  ipsorum.  «  Ma- 
))  gister,  scimus  quia  viarn  Dei  in  veritate  doces ,  et  per- 
»  sonam  nonac  ipis  ;  licet  tributura  dare  Caesari  ■^?»  Quem 
laudas,  suppiantas.  Quare,  nisi  quia  «  Qui  laudabant  me, 
))  adversus  me  jurabant?  »  Unde  autem  hoc  opprobrium, 
nisi  quia  veni  facere  membra  mea  peccatores,  ut  agendo 
poenitentiam  sint  in  corpore  meo?  Inde  totum  opprobrium, 
inde  persecutio  :  «  Quare  magister  vester  cum  peccatori- 
))  bus  et  publicanis  manducat?  Non  est  opus  sanis  medi- 
))  cus,  sed  a?grotantibus^.  )>  Utinain  vos  aegrotare  nosse- 
tis,'ut  medicum  qusereretis ;  non  occideretis,  et  per 
sn]>erbam  dementiam  falsa  sanitate  periretis. 

X.  Mihi  autem  unde  tota  die  exprobrabant  inimicimei? 
Uude  qui  laudabant  me,  adversus  me  jurabant?  «  Quo- 
))  niam  cinerem  sicut  panem  manducavi ,  et  potum  meum 
))  cum  fletu  misecebam*.  ))  Quia  haec  genera  horainum 
habere  in  suis  membris  sananda  voluit  et  liberanda  ,  inde 
opprobrium.  Hodieque  Paganorum  opprobrium  quale  in 
nos  est?  Quid  putatis,  fratres,  quid  eosputatis  dicere  no^ 
bis?  Vos  corrurapitis  disciphnam  ,  moresque  generis  hu- 
mani  pervertitis.Quid  inveneris?  dic  quamobrcm  :  quid 
fecimus?  Dando,  inquit,  hominibus  poenitentiae  locum, 
promittendo  impunitatem  omnium  dehctorum  :  ideo  ho- 
mines  mala  faciunt,  securi  quod  eis,  cumconversi  fuerint, 
omnia  dimittuntur.  Hincergoopprobrium,  «  Quoniamci- 
))  nerem  sicut  panem  manducavi,  etpotum  meum  cum  fletu 
))  miscebam.  )>  0  qui  insuhas ,  invito  te  ad  istum  pa- 
nem.  Non  enim  audes  te  dicere  non  esse  peccatorem.  Dis- 
cute  eonscientiam  tuam ,  ascende  tribunal  mentis  tuae  , 
noU  tibi  parcere ,  examina  te ,  loquatur  tibi  meduLIa  cordis, 

'   Tsal.  ci,  9.   —  '  Mattl).    xxu,  iG,  17.  —  ^  Id.  ix,  11  ,  12.  —  4  Psal. 


EWAB.RATIO    I    IW    PSALMUM    Cl  ,    SERMO    I.  36 

vide  utrum  audeas  innocentiam  profiteri.  Hic  plane  si  se 
respexerit,  conturbabitur  :  si  se  non  palpaverit,  confitebi- 
tur.  Et  quid  agis  miser,  si  non  erit  portus  impunitatis? 
Si  sola  fuit  peccandi  licentia ,  et  nuUa  peccatorum  est 
indulgentia  ,  ubi  eris?  quo  ibis?Certe  etpro  tefactum  est, 
ut  pauperistecinerem  sicut  panem  manducaret,  et  potum 
suum  cum  fletu  misceret.  Non  te  jam  delectat  tale  con- 
vivium?  Sed  tamen  ,  inquit,  augent  homines  peccata  spe 
veniae.  Imo  augerent  peccata  desperatione  veniae.  Nonne 
attendis  quam  licentiosa  crudelitate  vivant  gladiatores? 
Unde  lioc,  nisijam  tanquam  ad  ferrum  et  victimam  des- 
tinati ,  explere  volunt  libidinera,  antequam  fundant  san- 
guinem  ?  Nonne  et  tu  hoc  tibi  diceres  :  Jam  peccator  sum, 
jam  iniquus,  jam  damnandus ,  nulla  veniae  spes  est  5  cur 
jam  non  faeiam  quidquid  hbet ,  etsi  non  Ucet?  Cur  non 
impleam,  quantum  possum,  quaecumquedesideria,  si  post 
haec  non  restant  nisi  sola  torraenta?  Nonne  hoc  tibi  di- 
ceres,  et  desperatione  ipsa  pejor  fieres?  Potius  ergo  te 
corrigit ,  qui  indulgentiam  promittit ,  et  dicit :  «  Redite 
»  prsevaricatores  ad  cor'.  Nolo  mortem  impii,  quantum 
»  ut  revertatur,  et  vivaf^.  »  Hoc  prDcul  dubio  portu 
proposito,  deponis  vela  iniquitatis,  convertis  proram, 
veUficas  ad  justitiam_,  et  sperans  vitam ,  non  neghgis 
medicinara.  Nec  in  hoc  tibi  disphceat  Deus,  tanquam  per 
istam  indulgentisepromissionem  securos  feceritpeccatores. 
Etenim  ne  desperatione  homines  pejus  viverent,  promisit 
indulgentiaeportum  :  rursus,  ne  spe  veniae  pejus  viverent , 
fecit  diem  niortis  incertum  :  providentissime  utrumque 
coustitueiis ,  et  revertentes  f[uo  recipiantur,  et  differentes 
undeterreantur.  Manduca  cinercm  vdutpanem,  etfletum 
tuum  cum  potumisce  :  per  lioc  conviviura  veuies  ad  men- 
sam  Dei.  NoU  desperarej  promissa  esl  inJulgentia  tilii. 

'  Isai.  xLvi,  8.  —  '  Ezech.  xx.xiii,  11, 

3. 


66  S.     AUGUSTIWI    EPISCOPl 

Deo  gratias,  iiiquit,  quia  promissa  est;  teneo  promissum 
Dei.  Ergo  jam  bene  vive.  Cras,  inquit,  bene  vivam.  In- 
dulgentiam  tibi  Deus  promisit  ^  crastinum  diem  tibi  nemo 
promisit.  Si  male  vivisti,  bene  vive  jam  hodie.  «  Stulte, 
»  hac  nocte  auferetur  a  te  anima  tua.  »  Nou  dico,  «  Quae 
))  praeparasti,  cujus  erunt^?  »  sed,  Secundum  quod  vixisti, 
ubi  eris?  Corrige  ergo  te ,  ut  possis  in  corpore  Christi  ha- 
bere  vocem  istam  ,  quam  ,  nisi  fallor  ,  hbenter  agnoscis  : 
»  Qnoniam  cinerem  sicut  panera  manducavi ,  et  potum 
))  meum  cum  fletu  miscebam.  » 

XI.  <c  A  facie  iraa  tuae  et  indignationis  tuo? ,  quoniam 
»  levasti ,  ehsisti  me'^.  »  Ipsa  est  illa  ira  tua  ,  Domine  ,  in 
Adam  j  ira  cum  qua  omnes  nati  sumus  ,  cui  nascendo 
cohaesimus  5  u'a  de  propagine  iniquitatis ,  ira  de  massa 
peccati  :  secundum  quam  dicit  Apostolus :  «  Fuimus  et 
»  nos  ahquando  natura  fihi  irse  ,  sicut  etcaeteri^  :  »  et 
unde  dicit  Dominus :  «  Ira  Dei  manet  super  eum  ,  quia 
»  non  credidit  in  unigenitum  Fihum  Dei  ^.  »  Non  enira 
ait ,  Ira  Dei  veniet  super  eum ;,  scd,  «  Manet  super  cum  :  » 
quia  non  tolhtur  in  qua  naliis  est.  Quare  ergo  ,  et  ({uid 
sibi  vult  vox  ista  ,  «  Quoniam  levasti,  ehsisti  me?  »  Non 
enim  ait ,  Quoniam  levasti ,  et  ehsisti  me  5  sed  ,  «  Quoniam 
»  levasti,  elisisti  rae.  »  Ideo  elisisti,  quia  levasti.  Unde 
hoc?  Ilomo  in  honore  positus ,  factus  est  ad  imaginem 
Dei^  :  levatusin  hunc  honorem  ,  erectus  a  pulvere ,  erec- 
tus  a  terra,  accepit :  animara  rationak^ra  ,  praepositus  est 
rationis  ipsius  vivacitate  omnibus  bestiis ,  pecoribus ,  vola- 
tihbus  ,  piscibus.  Quid  enim  horum  habet  intelhgentiae 
rationem  ?  Quia  nullum  horum  factura  est  ad  imagincm 
Dei.  Quomodo  nullum  horum  habet  hunc  honorem  ,  sic 
iiuUum  horum  hal^et  hanc  raiseriam.  Qaod  cnirn  pecus 

'  Luc.  Mi,  '20.  —  ■  \:\-  ci,  1 1.  —  ^  Ephcs.  n,  '5.  —  4  Juaii.  m,  36.  — 
5  Gcu.  1,  '2'6. 


ENAnrLATIO    X    IN    PSALMUM    CI  ,    SERMO    I.  37 

plangit  dc  pcccato?  quse  avis  timet  gehennam  ignis  cTeterni  ? 
QuJa  nulla  ei  participatio  beatae  vitae,  nuUi  stimuli  mise- 
riarum.  Homo  autem  ,  quia  factus  estquisit  inheata  vita, 
si  bene  vixerit^  ideo  erit  in  misera  vita  ,  quia  male  vixit. 
Ergo  ,  «  Quia  levasti,  elisisti  me  :  »  ideo  sequitur  me  poena, 
quia  dedisti  milii  liberum  arbitrium.  Si  enim  mihi  non 
dedisses  liberum  arbitrium^  et  per  hanc  rationem  pecori- 
bus  me  non  f  aceres  meliorem ,  non  mesequeretur  damna- 
tio  justa  peccantem.  Ergo  per  arbitrium  hberum  levasti 
me  ,  et  per  justitiae  judicium  ehsisti  me. 

XII.  «  Dies  mei  sicut  umbra  declinaverunt  ^  »  Potue- 
runt  enim  esse  dies  tui  non  declinantes ,  si  tu  a  die  vero 
non  declinasses  :  declinasti,  et  accepisti  dies  declinantes. 
Quidmirum,  si  dies  tui  facti  sunt  similes  tui?  Ipsi  sunt 
enim  dies  declinantes ,  quia  deviasti ,  qui  sunt  dies  fumi , 
quia  timuisti.  Supra  enim  dixerat ,  «  Defecerunt  sicut  fu- 
»  mus  dies  mei :  »  etnunc  dicit,  «  Dies  mei  sicut  umbra 
»  declinaverunt.  »  In  hac  umbra  agnoscendus  est  dies, 
in  hac  umbra  videnda  est  lux^  ne  postea  sera  et  infruc- 
tuosa  poenitentia  dicatur:  «  Quid  nobis  profuit  superbia? 
»  ct  divitiarum  jactantia  quid  contulit  nobis?  Transio- 
»  runt  omnia  tanquam  umbra -.  »  Modo  dic  j  Transibunt 
oninia  tanquam  uml^ra  ,  et  tu  non  transeas  tanquam 
umbra.  «  Dies  meisicut  umbra  declinaverunt :  et  ego  velut 
»  foenum  arui.  »  Quia  et  supra  dixerat,  «  Percussum  cst 
»  sicut  foenum,  et  aruit  cor  meum. » Sed  revirescet  foenum, 
irrigatum  sanguine  Salvatoris.  «  Ego  sicut  foenum  arui :  » 
ego  homo,  post  illam  prsevaricationem  5  hoc  ego  justo 
judicio  tuo  :  tu  autem  quid? 

XIII.  «  Tu  vero,  Domine ,  in  aeternum  manes^  »  Mei 
dies  sicut  umbra  dechnaverunt,  et  tu  in  aeternum  manes  : 
temporalem  salvet  aeternus.  Non  enim  quia  egocccidi, 

'  Psal.  ci,  12.  —  »  Sap.  V,  8.  —  3  Psal.  ci,  i3. 


38  S.    AUGUS*flNl    EPISCOPI 

et  tn  senuisti  :  nam  vige?  ad  me  liberandnm  ,  qui  viguisti 
ad  me  humiliandum.  «  Tu  vero ,  Domine,  in  aeternum 
»  manes  :  et  memoriale  tuum  in  generationem  et  gene- 
»  rationem.  Memoriale  tuura,  »  quia  non  oblisvisceris  •, 
«  In  generationem  ,  »  non  unam,  sed  «  Generationem  et 
))  generationem.  »  Promissionem  quippe  habeiwus  vitoe 
prsesentis  et  futurae  ^ . 

XIV.  «  Tu  exurgens  misereberis  Sion ,  quoniam  tempus 
))  utmiserearis  ejus^.  »  Quod  tempus?  «  Cum  autem  venit 
»  plenitudo  temporis,  misit  Deus  Fihum  suum  factum  ex 
))  muliere,  factum  sub  Lege.  »  Etubi  Sion?  «  Uteosqui 
»  sub  Lege  erant  redimeret^  »  Primitus  ergo  Judaei  : 
inde  enim  Apostoli,  indeilli  plus  quam  quingenti  fratres*, 
inde  iUa  deinceps  multitudd  ,  ciii  erat  anima  una  et  cor 
unum  in  Deum'.  Ergo,  «  Tu  exurgens  roisereberis  Sion, 
»  quoniam  tempus  ut  miserearis  ejus  ,  quoniara  venit 
»  tempus.  »  Quod  teropus?  «  Ecce  nuiic  tempus  accep- 
»  tabile,  ecce  nunc  dies  salutis^.  »  Quis  hoc  dicit?  Ser- 
vus  Dei  sedificator  ,  qui  dicebat ,  «  Dei  sedificium  estis  :  » 
»  qui  dicebat ,  «  Sicut  sapiens  architectus  fundamentum 
))  posui :  »  et ,  «  Fundamentum  aliud  nemo  potest  p6- 
»  nere,  prseterquam  positumest,  quodest  Christusquod 
»  Jesus'.  » 

XV.  Ergo  et  hic  quid  dicit  ?  «  Quoniam  beneplacituro 
»  habuerunt  servi  tui  in  lapides  ejus^.  »  In  lapides  cujus? 
Inlapides  Sion.  Sed  sunt  ibi  et  non  lapides.  Cujus  non 
lapides?  Ergo  quid  sequitur?  «  Et  pulveris  ejus  misere- 
»  buntur.  »  Agnoscamus  lapides  in  Sion ,  agnoscamus 
pulverem  in  Sion.  Non  enim  dicit,  Lapidum  ejus  misere- 
buntur  :  sed  (juid  ait?  «  Quoniam  beneplacitum  habue- 
»  runt  servi  tui  in  lapides  ejus ,  et  pulveris  ejus  misere- 

'  L  Tim.  IV,  8.  —  ^  Psal.  ci,  14.  —  '  Galat.  iv,  ^,5.  —  4  i  Cor.  xv,  6. 
—  5  Act.  IV,  32.  —^2  Cor.  VI,  2.  —  7  I  Cor.  iii,  9-1 1.  —  "  Psal.  ci,  i5. 


ENARRATIO    I    IN    PSALMXJM    CI  ,    SERMO    I.  39 

»  buntiir.  »  Beneplacitum  habneriint  in  lapides  ejus  ; 
pulveris  autem  miserebuntur.  Intelligo  lapides  Sion,  omnes 
Prophetas  :  ibi  praemissa  est  vox  praedicationis ,  inde  asum- 
tum  Evangelium  ollicium,  per  illud  prseconium  cognitus 
Christus.  Ergoservi  tui  beneplacitum  habuerunt  in  lapides 
Sion.  Sed  illipraevaricatores,  recedentes  a  Domino,  ma- 
lisque  factis  suis  oflendentes  Creatorem ,  in  terram  unde 
sumpti  sunt,  redierunt.  Pulvis  facti  sunt,  impii  facti  sunt : 
de  quibus  dicitur  ,  «  Non  sic  impii,  non  sic  -,  sed  tanquam 
»  pulvis  quem  projicit  ven  tus  a  facie  terrj»  * . »  Sed  expecta, 
Domine^  sustine,  Domine-,  patiens  esto,  Domine  5  non 
irruat  ventus,  et  auferat  hunc  pulverem  a  facie  terrae. 
Veniant,  veniant  servi  tui,  agnoscantinlapidibuseloquia 
tua  ,  misereantur  pulveris  Sion ,  formetur  homo  ad  imagi- 
nem  tuam^  :  dicat  pulvis  ne  pereat,  «  Memento  quia 
»  pulvis  sumus  ^  Et  pulveris  ejus  miserebuntur.  »  Hoc 
de  Sion.  Numquid  non  erat  pulvis,  qui  Dominum  cru- 
cifixit?  Quod  pejus  est,  pulvis  de  parietinis  ruinarum. 
Pulvis  erat  prorsus  :  verumtamen  non  frustra  de  pulvere 
dictum  erat  :  «  Pater,  ignosce  ilHs,  quia  nesciunt  quid 
»  i"aciunt  ^.  De  ipso  pulvere  venit  paries  tot  millium  cre- 
dentium ,  et  pretia  rerum  suarum  ad  pedes  Apostolorum 
ponentium.  Ergo  extitit  de  illo  pulvere  humanitas  et 
formata  ,  et  formosa.  Quis  enim  de  Gentibus  sic?  Quam 
paucos  miramur  hoc  fecisse  ad  illorum  tot  millia?  Subito 
primo  tria  ,  postea,  quinque  milUa-,  omnes  in  unitate  vi- 
ventes ,  omnes  venditarum  rerum  suarum  pretia  ad  pedes 
Apostolorum  ponentes  ,  ut  distribueretur  unicuique  sicut 
cuique  opus  erat ,  quibus  erat  anima  una  et  cor  unum 
in  Deum^  Quis  hoc  fecit  etiam  de  isto  pulvere  ,  nisi  qui 

'  Psal.  I,  4-   —  '  Gen.  i,  2G.  —  ^  Psal.  cii,  i4    —  ^  I^uc,  xxin,  3^.''— 
^  Act.  II,  4i>  IV,  4  ct  35. 


40  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

et  ipsum  Atlam  fecit  ex  piilvere  ^?  Hoc  ergo  de  Sion,  sed 
non  tantnm  in  Sion. 

XYI.  Q'dk\  igitur  sequitur?  «  Et  timebunt  Genles  no- 
))  nien  tuum  ,  Domine ,  et  omnes  reges  terrae  gloriam 
))  tuam*^.  ))  Jam  quoniam  misertus  es  Sion,  jam  quoniam 
servi  tui  Leneplacitum  habuerunt  in  lapides  ejus ,  cog- 
noscendo  fundamentum  Apostolorum  et  Prophetarura  ; 
jam  quoniam  miserti  sunt  pulveris  ejus,  ut  formaretur, 
vel  potius  reformaretur  homo  vivus  ex  pulvere  ^  hinc  prae- 
dicatio  crevit  in  Gentibus  :  timeant  nomen  tuum  Gentes, 
ct  omnes  reges  terrae  gloriam  tuam  :  veniat  et  alius  paries 
de  Gentibus ,  agnoscatur  lapis  angularis^,  ibi  hoereant 
duo  de  diverso  venientes,  sed  jam  non  adversa  sentientes. 

XVII.  «  Quoniam  sedificabit  Dominus  Sion  ^.  )>  Hoc 
agitur  nunc.  Eia  lapides  vivi  in  structuram  currite ,  non 
in  ruinam.  jEdificatur  Sion^  cavete  parietinas  :  aedifica- 
tur  turris,  aedificatur  arca  ;  observate  diluvium.  Hoc  agi- 
tur  nunc ,  «  Quoniam  redificabit  Dominus  Sion.  )>  Sed 
aedificata  Sion ,  quid  fiet  ?  «  Et  videbitur  in  gloria  sua.  )> 
Ut  aedificaret  Sion  ,  ut  esset  fundamentum  in  Sion  ,  visus 
est  a  Sion ,  sed  non  in  gloria  sua  :  «  Vidimus  eum ,  et 
»  non  habebat  speciem  neque  decorem^.  )>  At  vero  cum 
venerit  judicare  cum  Angehs  suis  ,  quando  eongregabun- 
tur  ante  eum  omnes  gentes  ,  quando  oves  ad  dextram  , 
hoedi  ad  sinistram  separabuntur  ^ ,  nonne  tunc  videbunt 
in  quem  pupugerunt "?  Et  confundentur  sero  ,  qui  prima 
poenitentia  et  salubri  confundi  noluerunt.  «  ^dificabit 
»  Dominus  Sion ,  et  videbitur  in  gloria  sua  :  »  qui  in  illa 
primo  visus  est  in  inhrmitate  sua. 

XVIII.  «  Respexitin  orationem  humihum,  etnondes- 
»  pexit  precem  eorum  ^.  »  Inaedificationc  Sionhoc  agitur 

'  Gen.  n,  7.  —  '  Psal.  ci,  lO.  —  ^  Eplies.  11,  20.  —  4  Psai.  ci ,  17.  — 
5  IsaT.  iiii,  •>    —  *"  Mattli.  xxv,  .7i-33.  —  7  Zadi.  xii,  10    —  ^  P.^-.al.  r.i,  18. 


ENARBATIO    I    IN    PSALMDM    CI  ,    SERMO    I.  41 

modo;  sedificantes  Sion  orant,  gemunt  :  ille  unus  pau- 
per ,  quod  paupercs  multi ;  c[uia  millia  in  tot  gentilDUS 
unus  ;  quia  unitas  pacis  Ecclesiae.  Ipse  unus,  ipse  multi  : 
unus ,  propter  charitatem ;  multi ,  propter  latitudinem. 
Ergo  nunc  oratur ,  nunc  curritur  :  nunc ,  si  quis  aliter 
erat,  et  aliter  se  liabebat,  manducet  cinerem  sicut  panem, 
et  potum  suum  cum  fletu  commisceat.  Nunc  tempus  est, 
cum  aedificatur  Sion ;  nunc  intrant  lapides  in  structuram : 
perfecto  aedificio  et  dedicata  domo,  quid  curris,  sero  quse- 
siturus ,  inaniter  petiturus  ,  frustra  pulsaturus ,  foris  re- 
mansurus  cum  c[uinque  virginibus  fatuis*?  Nunc  ergo 
curre.  «  Respexit  enim  in  orationem  humilium,  et  non 
))  despexit  precem  eorum.  )) 

XIX.  «  Scribantur  haec  in  generationem  alteram  ^.  » 
Quando  scribebantur  hsec,  non  ita  proderant  eis  inter  quos 
scribebantur  :  scriJ^eliantur  enim  ad  prophetandum  No- 
vum  Testamentum,  inter  homines  qui  vivebant  ex  Vetere 
Testamento.  Sed  et  illud  Yetus  TestamentumDeus  dederat, 
et  in  illa  terra  promissionis  populum  suum  collocaverat. 
Sed  quoniam  «  Memoriale  tuum  in  generationem  et  gene- 
»  rationem  ^ ,  »  non  iniquorum  est ,  sed  justorum  ;  in  una 
generatione  pertinet  ad  Vetus  Testamentum,in  aha  autem 
generatione  pertinet  ad  Novum  Testamentum.  Etc[uia  hoc 
prophetatum  est,  Novum  Testamentum  prsenuntiat;  «Scri- 
»  bantur  hsec  in  generationem  alteram  :  et  populus  qui 
»  creabitur,  laudabit  Dominum.»Non  [lopulus  qui  crea- 
tus  est,  sed,  «  Populus  c[ui  creabitur.  »  Quid  evidentius, 
fratres  mei?  Hic  prsedicta  est  illa  creatura ,  de  qua  dicit 
Apostolus :  «  Si  qua  igitur  in  Christo  nova  creatura  ,  ve- 
»  tera  transierunt,  ecce  facta  sunt  omnia  nova ,  omnia 
»  autem  ex  Deo.  »  Quid  est,  «  Omnia  autem  ex  Deo?  » 
Et  vetera  et  nova :  quia  memoriale  tuum  in  generationem 

•  Matth.  XXV,  12.  —  '  Psa!,  ci,  19.  —  ^  i  Cor.  v,  17,  18. 


42  S.    ArGTJSTINl    EPISCOPI 

et  generalionem.  «  Et  populus  qui  creabitur ,  laudabit 
»  Dominum.  Quoniam  prospexit  ex  alto  sancto  sno  ^  » 
Prospexit  ex  alto,  ut  veniret  ad  humiles  :  ex  alto  factus 
est  humilis,  ut  humiles  exaltaret. 

ENAPxRATIO  II 

IN   EUMDEM   PSALMUM     CI. 

SERMO  II. 

De  secunda  parte  Psalmi. 

I.  Hesterno  die  audivimus  cujusdam  pauperis  gemi- 
tum  in  oratione  5  eumque  esse  cognovimus ,  qui  propter 
nos  pauper  factus  est,  cum  dives  esset-,  eique  membra 
cohaerentia  et  per  suum  caput  loquentia.  Vidiraus  enim 
ibi  et  nos  ipsos  :  si  tamen  per  ejus  gratiam  ahquid  et  nos. 
Finita  autem  jam  erant  verba  gemituura,  et  coeperant  con- 
solationum  ;  sed  ea  finiri  hesterno  die  tractando  minime 
potuerunt :  in  iis  quse  restant,  audiamus  hodie  non  jam  ge- 
mentem  pauperera,  sed  gaudentera ;  ideo  gaudentem,  quia 
sperantem  ;  ideo  sperantera.,  quia  non  de  se  prsesumentem. 
Praenuntiavit  fehcitatem  rerura  humanarum  in  ScriptisDei, 
et  adjecit :  «  Scribantur  hoec  in  generationem  alteram  :  et 
»  popuhis  qui  creabitur,  laudabit  Dominum.  Quoniam 
»  prospexit  ex  alto  saacto  suo^  »  Huc  usque  serrao  hes- 
ternus  perductus  est  •,  videte  quae  sequantur. 

II.  «  Dominus  de  coelo  in  terram  prospexit ,  ut  audiret 

'  Psal.  ci,  20.  —  »2  Cor.  vni,  9.  —  ^  Psal.  ci,  ig,  O.o. 


ENAKRATIO    II   IN   PSALMUM   CI  ,    SERMO    II.  43 

1)  gemitnm  compeditorum  ,  ut  solvat  filios  mortificato- 
))  rum^  ))  Inveniraus  in  alio  Psalmo  dictum  :  «  Intret  ih 
))  conspectum  tuum  gemitus  compeditorum  -  :  »  et  in  eo 
loco  dicium,  ubi  vox  Martyrum  intelligebatur.  Unde  Mar- 
tyres  compediti  ?  Nonne  catenati  potius  quam  compediti? 
Ductos  enim  sanctos  Dei  Martyres  post  judices  ,  per  pro- 
vificias  circumeuntes,  in  Catenas  novimus  missos,  in  com- 
pedes  autem  non  novimus.  Agnoscuntur  et  compedes  dis- 
ciplinae  Dei  et  timoris  ejus  ,  de  quo  dictum  est  :  «  Initium 
))  sapientiae  timor  Domini^. ))  Per  hunc  enim  timorem  non 
timuerunt  servi  Dei  eos  qui  corpus  occidunt,  animam  au- 
tem  non  possunt  occidere  :  quia  eum  timebant  qui  habet 
potestatem  et  corpus  et  animam  occidere  in  gehennam 
ignis^.  Nisi  enira  compedibus  timoris  hujtis  ligati  essent 
Martyres ,  quando  illa  omnia  dura  et  molesta  sustinerent 
a  persecutoribus  suis,  cum  eis  liberum  fuerit  facere  quod 
cogebantur  ,  et  evadere  quod  patiebantur?  Sed  aUigave- 
rat  eos  Deus  istis  compedibus ,  duris  quidem  et  molestis 
ad  tempus  ,  sed  tolerandis  propter  promissa  ejus,  cui  di- 
citur  :  «  Propter  verba  labiorum  tuorum ,  ego  custodivi 
))  vias  duras^  ))  Gemendum  quidem  est  in  his  compedi- 
bus  ad  impetrandam  misericordiam  Dei ;  unde  vox  Mar- 
tyrum  est  in  aho  Psalmo ,  «  Intret  in  conspectum  tuum 
))  gemitus  compeditorum  :  ))  non  tamen  evitaiidae  sunt 
tales  compedes ,  ut  appetatur  perniciosa  libertas ,  et  tem- 
porahs  vitse  brevisque  dulcedo,  quam  sequatur  amaritudo 
perpetua.  Proinde  Scriptura ,  ne  recusemus  esse  compe- 
diti  sapientise  ,  sic  nos  alloquitur  :  «  Audi ,  fih  ,  et  excipe 
))  sententiam  meam ,  et  ne  abjicias  consihum  meum  5  et 
»  infer  pedem  tuum  in  compedes  illius ,  et  in  torquem 
))  ejus  collum  tuum  :  subjice  humerum  tuum  et  porta 

'  Psal.  ci,  21.  —  »  M.  ixxvii!,  II.—  3  Eccli.  1,  16.  —  4  Mattli.  x,  28. 
—  5  psal    XVI,  4- 


44  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

))  illam,  et  ne  oderis  viiicula  iMius.  In  omni  anima  tua 
))  accede  ad  illam,  et  in  omni  virtute  tua  serva  vias  ejus  : 
))  investiga  et  quaere  ,  et  innotescet  tibi  ;  et  continens 
))  factus,  ne  derelinquas  eam.  In  novissimis  enim  invenies 
))  requiem  ejus,  et  convertetur  tibi  in  Isetitiam  ,  et  erunt 
))  tibi  compedes  ejus  in  protectionem  fortitudinis,  et  tor- 
»  ques  illius  in  stolam  glorine.  Decus  enim  aureum  estin 
))  illa,  et  vincula  illius  fila  hyacinthina  :  stolam  glorire  in- 
))  dues  eam,  et  coronam  exultationis  superpones  tibi  ^  >) 
Glament  ergo  compediti ,  quandiu  sunt  in  vinculis  disci- 
plinae  Dei,  in  qua  sunt  exercitati3Iartyres:solventur  com- 
pedes,  et  volabunt  et  ea?dem  ipsse  in  ornamentum  postea 
convertentur.  Factum  est  hoc  de  Martyribus.  Quid  enim 
persecutores  occidendo  fecerunt,  nisi  ut  compedes  solve- 
rentur,  et  in  coronas  converterentur? 

III.  ((  De  coelo  ergo  respexit  Dominus ,  ut  audiret  ge- 
))  mitum  compedltorum,  ut  soivat  fiHos  mortificatorum.)) 
Mortificati  ilh  :  fiiii  autem  mortificatorum  qui ,  nisi  nos? 
Quomodo  autem  solvimur  nos,  nisi  cum  dicimus  ei :  ((  Dis- 
))  rupisti  vincula  mea;  tibi  sacrificabo  hostiam  laudis  '-?)) 
Solvitur  enim  unusquisque  a  vinculis  cupiditatum  mala- 
rum,  vel  a  nodis  peccatorum  suorum.  Remissio  peccato- 
rum,  soiutio  est.  Quid  enim  prodesset  Lazaro,  quia  pro- 
cessit  de  monumento  nisi  dieeretur  :  <(  Solvite  eum  ,  et 
))  sinite  abire^  ? ))  Ipse  quidem  voce  de  sepulcro  suscitavit, 
ipse  clamando  animam  rcddidit,  ipse  terrenam  molem 
sepulto  impositam  vicit  ,  et  processit  iile  vinctus  :  non 
ergo  pedibus  propriis,  sedvirtute  producentis.  Fit  liocin 
corde  poenitentis  :  cum  audis  hominem  prenilere  pecca- 
torum  suorum ,  jam  revixit  :  cum  audis  hominem  coiifi- 
tendo  proferre  conscientiam,  jam  de  sepulcro  eductus  est, 
sed  nondum  solulus  est.  Quando  solvitur?  A  quibus  sol- 

•  Eccli.  VI,  24-32.  —  '  Psal.  cxv,  16,  17.  —  ^  Joan.  xliv. 


ENARRATIO    II    IW    PSALMUM    CI  ,    SERMO    II.  45 

vitur?  «  Qnae  solveritis,  inquit,  in  terra,  erunt  solula  et 
»  in  coelo  ^  »  Merito  per  Ecclesiam  dari  solutio  peccato- 
rura  potest :  suscitari  autem  ipse  mortuus  nonnisi  intus 
clamante  Domino  potest  :  hffic  enim  Deus  interius  agit. 
Loquimur  ad  aures  vestras,  unde  scimus  quid  agatur  in 
cordibus  vestris  ?  Quod  autem  intus  agitur ,  non  a  nobis, 
sedab  illo  agitur. 

IV.  Respexit  ergo  «  Ut  solvat  filios  mortificatorum.  » 
Quorum  mortificatorum  audistis,  quos  filios  audistis.  Quid 
enim  inde  ?  «  Ut  annuntietur  in  Sion  nomen  Domini. »  Pri- 
mo  enim  premebatur  Ecclesia ,  quando  mortificabantur 
compediti  :  post  illas  pressuras  annuntiatur  in  Sion  no- 
men  Domini,  cum  magna  libertate,  in  ipsa  Ecclesia.  Ipsa 
enim  Sion  5  non  iile  unus  locus  primo  superbus ,  postea 
captivatus;  sed  Sion  cujus  umbra  erat  illa  Sion  ,  quae  in- 
terpretatur  Speculatio  ;  propterea  quia  in  carne  positi  vi- 
demus  in  priora ,  extendentes  nos  non  ad  praesens  quod 
est ,  sed  ad  id  quod  futurum  est.  Idco  speculatio.  Omnis 
enim  speculator  longe  prospicit.  Specula  dicitur,  ubi  po- 
nunlur  custodes  :  fiunt  istae  speculse  in  saxis,  in  monli- 
bus,  in  arboribus,  ad  hoc  ut  de  loco  eminentiore  longc 
videatur.  Sion  ergo  speculatio ,  Ecclesia  speculatio.  Unde 
speculatio?  Longe  videre,  hocest  speculatio.  «  Labor  est 
»  enim  ante  me,  donec  introeam  in  sanctuarium  Dei ,  et 
»  intelligam  in  novissima"^.  »Qualis  speculatio,  intelligere 
in  novissima  ?  Transire  mare  videndo ,  non  navigando ,  et 
habitare  in  extrema  maris^,  id  est,  ibi  ponere  spem,  in 
60  quod  erit  fmito  sseculo.  Ergo  si  Ecclesia  speculatio, 
ibi  jam  annuntiatur  nomen  Domini,  Non  solum  nomen 
Domini  in  hac  Sion  annuntiatur,  sed,  «  Et  laus,  inquit, 
»  in  Jerusalem.  » 

V.  El  t[uoniodo  arinuiilialar  ?  «  In  conveniendo  popu- 

'  .Malih.  XVI,  '29.  —  '  Tsal.  lxxii,  iG,    17.  —  ^  ]j_  cxxsviii,  9. 


46  S.    AU<iUSTlWl   EPISCOPI 

»  los  iii  iinum,  et  regna  ,  ut  serviant  Domiuo  ^  »  Unde 
lioc  factum,  nisi  sanguine  mortificatorum  ?  unde  hoc  fac- 
tum,  iiisi  gerpitibus  compeditorum?  Exauditi  ergo  sunt, 
qui  erant  in  pressura  et  humilitate  ;  ut  esset  nostris  tem- 
poribus  Ecclesia  in  tanta  gloria ,  quam  videmus ,  ut  jam 
regna  quae  persequebantur  ,  ipsa  serviant  Domino. 

VI.  K  Respondit  ei  in  via  fortitudinis  suae-.  »  Cui  res- 
pondit,  nisi  Domino  ?  Quis  respondit ,  supra  videamus  : 
«  Et  laus  ejus,  inquit ,  in  Jerusalem  ^  in  conveniendo 
»  populos  in  unum  ,  et  regna ,  ut  serviant  Domino.  Res- 
»  pondit  ei  in  via  fortitudinis  suse.  »  Quae  illi  respondit , 
autquis  illi  respondit,  in  via  fortitudiuis  suae?  Quaeramus 
ergo  primo  quis  respondit,  et  sic  quseremus  quae  sit  via 
fortitudinis  ejus.  Superiora  verba  indicant  respondisse  ei, 
aut  laudem  ejus ,  aut  Jerusalem  :  supra  enim  dixerat  :  «  Et 
»  laus  ejus  in  Jerusalem  ^  in  conveniendo  populos  in 
»  unum,  etregna,  ut  serviant  Domino.  Respondit  ei,  » 
non  possumus  dicere  :  Regna  5  quia,  Responderunt,  dixis- 
set.  «  Rcspondit  ei, »  non  possumus  dicere  :  Populi ;  quia 
et  hic,  Responderunt ,  dixisset.  Quia  ergo  «Respondit  ei,» 
singularem  numerum  quserimus  superius,  et  non  inveni- 
mus ,  nisi  aut  laudem  ejus,  et  Jerusalem.  Et  quia  hoc  am- 
biguum  est ,  utrum  laus  ejus ,  an  Jerusalem,  secundum 
utrumque  tractemus.  Quomodo  ei  respondit  laus  ejus? 
Quando  ei  gratias  agunt  vocati  ab  illo.  lUe  enim  vocat , 
nos  respondemus  •,  non  voce,  sed  fide  5  iion  lingua,  sed 
vita.  Si  enira  vocat  te  Deus,  et  praecipit  ut  beiie  vivas,  et 
tu  male  vivis,  vocationi  ejus  non  respondes,  nec  laus  ejus 
respondet  ei  de  te  :  quia  sic  vivis,ut  ille  non  laudetur,  sed 
potius  blasphemetur  per  te.  Cum  autem  sic  vivimus ,  ut 
per  nos  laudetur  Deus,  responditei  laus  ejus.  De  vocatis 
et  sanctis  ejus,  respondit  et  Jerusalem.  Yocata  cst  enim 

»  Psal.  ci,  23.  —  ="  Ibid.  l\. 


ENARRATIO    II    IN    PSALMUM    Cl ,    SERMO    II.  47 

et  Jerusalem  :  et  prima  Jerusalem  noluit  audire,  et  dic- 
tum  est  ei :  «  Ecce  dimittetur  vobis  domus  vestra  deserta. 
»  Jerusalem,  Jerusalem,  (clamat,  et  non  respondetur,) 
»  f^uoties  volui  congregare  filios  tuos,  tanquam  gallina 
»  puUos  suos  sub  alas  suas  ,  et  noluisti*.  »  Non  respon- 
detur  :  pluitur  desuper ,  et  pro  fructu  spinse  proferun- 
tur.  At  vero  ilia  Jerusalem,  de  qua  dictum  est :  «  Lsetare, 
»  sterilis ,  quae  non  paris  ,  erumpe  et  exclama  ,  quae  non 
»  parturis  ,  quoniam  multi  filii  desertae  ,  magis  quam 
»  ejus  quse  liabet  virum  -  :  respondit  ei.»  Quid  est,  «  Res-' 
»  pondit  ei  ?  »  Non  contempsit  vocantem.Quid  est :  «  Res- 
»  pondit  ei?  »  Ille  pluit,  illa  fructum  dedit. 

VII.  «  Respondit  ei ,  »  sed  ubi  ?  «  In  via  fortitudinis 
»  suse.  »  Numquid  in  se  ?  Nam  quid  esset  in  se,  aut  quam 
vocem  haberet  in  se ,  de  se ,  nisi  solam  vocem  peccati  , 
vocem  iniquitatis  ?  Excute  vocem  ipsius ,  quid  invenis  nisi 
ut  multum,  «  Ego  dixi  :  Domine,  miserere  mei,  sana 
»  animam  mcam,  quia  peccavi  tibi^?  »  Porro,  si  justi- 
ficata  est ,  «  Respondit  ei ,  »  non  ex  meritis  suis ,  sed  ex 
manibus  ipsius.  Ubi?  «  In  via  fortitudinis  suse.  »  Chris- 
tus  est ,  ipse  est  :  «  Ego  sum ,  inquit ,  via  ,  vewtas ,  et 
»  vita*.  »  Sed  ante  resurrectionem  non  agnoscebatur  a 
populo  suo  :  et  maxime  crucifixus  ex  infirmitate  latuit 
quis  esset  ^ ,  donec  fortis  resurgendo  appareret.  Non  ei 
ergo  respondit  Ecclesia  in  via  infirmitatis ,  sed ,  «  In  via 
M  fortiludinis  suse  :  »  quia  post  resurrectionem  vocavit 
Ecclesiam  de  toto  orbe  terrarum ,  jam  non  infirmus  in 
cruce,  sed  fortis  in  ccelo.  Non  enim  laus  fidei  Christiano- 
rum  est ,  quia  credunt  mortuum  Christum  5  sed  quia  cre- 
dunt  resurrexisse  Christum,  Nam  mortuum  et  paganus 
credit :  et  hoc  tibi  pro  crimine  objicit ,  quia  in  mortuum 

«  Matth.  xxiu  ,  37,  38.  —  »  Isai.  uv,  i,  et  Gal.  iv,  27.  —  3  Psal.  xl  5, 
4  Joan.  XIV,  6.  —  ^2  Cor.  xui,  4- 


48  S.    AUGUSTINI    EPISCOPl 

credidisti.  Quae  igitur  laus  tua  ?  Credere  resurrexisse 
Ghristum,et  sperare  te  resurrecturum  esse  per  Christum  : 
hsec  est  laus  fidei.  «  Si  enim  credideris  in  corde  tuo  quia 
»  Dorainus  est  Jesus ,  et  confessus  fueris  ore  tuo  qa.iia 
»  eum  Deus  suscitavit  a  mortuis,  salvus  eris  ^  »  Non  ait : 
Si  confessus  fueris  quia  Deus  eum  tradidit  occidendum  •, 
sed ,  «  Quia  eum  Deus  suscitavit  a  mortuis  si  confessus 
»  fueris,  tunc  salvus  eris.  Gorde  enim  creditur  ad  justi- 
»  tiam ,  ore  autem  confessio  fit  ad  salutera  "^.  »  Quare  au- 
tem  credimus  et  mortuum  ?  Quia  credere  eum  resurrexisse 
non  possumus,  nisi  prius  mortuum  fuisse  credamus.  Quis 
enim  resurgit,  nisi  mortuus  fuerit?  Quis  expergiscitur,  nisi 
prius  dormierit.^«  Sed  nuraquid  qui  dorrait,  non  adjicict 
»  ut  resurgat^?  »  Hfec  fides  est  Christianorura,  In  hac 
ergo  fide ,  qua  congregata  est  Ecclesia ,  «  Multi  ilU  filii 
»  desertae,  magis  quam  ejus  quae  habet  virum^,  respon- 
»  det  ei ,  »dixit  ei  laudem  secundura  ejiis  pr.secepta^  «  In 
»  via  fortitudinis  ejus,  »  nonin  via  infirmitatis  ejus. 

VIII.  Quomodo  ei  responderit,  jam  supra  audistis  :  «In 
»  conveniendo  populos  in  unum ,  et  regna ,  ut  serviant 
»  Domiuo  ^  »  In  hoc  ei  ergo  respondit ,  in  unitate  :  qui 
autem  non  est  in  unitate ,  non  ei  respondet.  Ille  enim 
unus  est,  Ecclesia  unitas.  Non  respondet  uni,  nisi  unitas. 
Sed  existunt  qui  dicant :  Jam  hoc  factura  est,  respondit  ei 
in  oranibus  gentibus  Ecclesia,  pariens  fihos  phires,  quam 
illa  quiic  habebatvirum ,  «  Respondit  in  via  fortitudinis 
»  ejus ;  »  credidit  enim  Christum  resurrexisse ,  credide- 
runt  in  eum  oranes  gcntes  :  sed  illa  Egclesia  quoe  fuit  om- 
nium  gentiura ,  jara  non  est  j  periit.  Hoc  dicunt  qui  in 
illa  non  sunt.  O  impudentem  vocem  I  lUa  non  est ,  quia 
tu  in  illa  non  es  ?  Vide  ne  tu  ideo  non  sis  :  nara  illa  erit , 

>  Rom.  X,  9.  —  '  Ibi.J.  10.  —  3  Psal.  xl,  9.  —  ''♦  Gal.  iv,  27.  —  5  Psal. 
ci  ,  23. 


ENARRATIO    II    IN    PSALMTJM    CI  ,    SERMO    11.  49 

etsi  tu  non  sis.  Hanc  vocem  abominabilem,  detestabilem, 
praesumptionis  et  falsitatis  pienam  ,  nulla  veritate  sufTul- 
tam  ,  nulla  sapientia  illuminatam  ,  nullo  sale  conditam , 
vanam ,  temerariam  ,  pr?ecipitem  ,  perniciosam  ,  prgevidit 
Spiriius  Dei ,  et  tanquam  contra  illos  cum  annuntiaret 
unitatem :  « In  conveniendo  populos  in  unum,  et  regna,  ut 
»  serviant  Domino.  »  Gumque  subdidisset,  «  Respondit 
»  ei ,  »  utique  laus  ejus ,  utique  Jerusalem  mater  nostra 
de  peregrinatione  revocanda,  foetosa  cum  multis  filiis_, 
magis  quam  ea  quae  habebat  virum,  quoniam  quidam  dic- 
turi  erant  contra  :  Fuit,  et  non  est :  «  Exiguitatem ,  in- 
»  quit,  dierum  meorum  annuntia  mihi  ^  »  Quid  est,  quod 
nescio  qui  recedentes  a  me,  murmurant  contra  me?  Quid 
est,  quod  perditi  me  perisse  contendunt?  Certe  enim  hoc 
dicunt,  quia  fui ,  et  non  sum  :  «  Annuntia  mihi  exiguita- 
))  tatera  dierum  meorum.  »  Non  a  te  qusero  illos  dies 
aeternos  :  illi  sine  fine  sunt,  ubi  ero  •,  non  ipsos  quaero  : 
temporales  qusero ,  temporales  dies  mihi  annuntia  :  «  Exi- 
»  guitatem  dierum  meorum,  »  non  seternitatem  dierum 
meorum^  «  Annuntia  mihi. »  Quandiu  ero  in  isto  saeculo , 
annuntia  mihi^  propter  illos  qui  dicunt :  Fuit ,  et  jam  non 
est  :  propter  illos  qui  dicunt  :  Impletae  sunt  Scripturae, 
crediderunt  omnes  gentes,  sed  apostatavit  et  periit  Eccle- 
siade  omnibus  gentibus.  Quid  est  hoc,  «Exiguitatem  die- 
»  rum  meorum  annuntia  mihi  ?  »  Et  annuntiavit,  nec 
vacavit  ista  vox.  Quis  annuntiavit  mihi,  nisi  ipsa  via?  Quo- 
modo  annuntiavit?  «  Ecce  ego  vobiscum  sum  usque  in 
»  consummationem  ssecuU'^.  » 

IX.  Sed  hic  existunt ,  et  dicunt :  «  Vobiscum  sum,  in- 
»  quit  ,  usque  in  consummationem  sacculi  ;  »  quia  nos 
praevidebat,  quiapars  Donati  erit  in  terra.  Numquid  ipsa 
est ,  qu3c  dixit  :  «  Exiguitatem  dierum  meorum  annuntia 

'  Psal.  ci,  24-  —  '  Mallh.  lv,  20. 

cxviii.  4 


50  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

»  mihi ,  ))  ac  non  illa  potius  quae  superius  loquebatur , 
«  in  conveniendo  populos  in  unum,  et  regna,  ut  serviant 
))  Domino  ?  ))  Unde  vobis  cor  dolet  ?  Quia  et  imperatores 
contra  haereticos  leges  proponunt  :  ibi  impletum  est ,  «  Et 
))  regna,  ut  serviant  Domino.  »  Non  enim  vos  filii  eslis 
illorum  mortificatorura,  quorum  vox  compeditorum  exau- 
dita  est  a  Domino.  Absit :  non  hoc  indicant  facta  vestra, 
non  hoc  indicat  superbia  vestra  ,  non  hoc  indicat  vauitas 
vestra  :  non  sapitis ,  et  foris  estis :  sal  infatuatum  estis , 
ideo  et  ab  hominibus  conculcamini.  Audite  quid  dicat  : 
quoe  Ecclesia  ?  «  Quae  congregavit  popiilos  in  unum.»  Quae 
Ecciesia?  «Quae  congregavitregna,  ut  serviant  Domino.)> 
Mota  vocibus  vestris  et  faisis  opinioni}>us  vestris  ,  quaerit 
a  Deo  ut  exiguitatem  dierum  suorum  annuntiet  sibi ,  et 
invenit  Dominum  dixisse  :  «  Ecce  ego  vobiscum  sum  us- 
»  que  in  consummationem  saecuh  ^  »  Hic  vos  dicitis  :  De 
nobis  dixit ;  nos  sumus  ,  nos  erimus  usque  in  consumma- 
tioncm  sajcuii.  Interrogetur  ipse  Christus,  cui  dictum  est: 
«  Exiguitat-em  dierum  meorum  annuntia  mihi.  Et  praedi- 
»  cabitur ,  inquit ,  hoc  Evangelium  in  universo  orbe  in 
))  testimonium  omnibus  gentibus,  et  tunc  veniet  fmis-.» 
Quid  estquod  dicebas:Hoc  certe  fuit  et  periit?  Dominum 
audi  annuntiantem  exiguitatem  dierum  meorum.  «  Prae- 
))  dicabitur,  inquit ,  hoc  Evangelium.  »  Ubi?  «  In  toto 
))  orbe  terrarum.  »  Quibus?  «  In  testimonium  omnibus 
))  gentibus.  »  Quid  postea?  «  Et  tunc  veniet  fmis.  »  Non 
vides  adhuc  esse  gentes ,  in  quibus  nondum  est  praedica- 
tum  Evangelium?Cum  ergo  necesse  sit  impleri  quod  Do- 
minus  dixit  ,  exiguitatem  dierum  meorum  annuntians 
Ecclesioe,  ut  prcedicetur  hoc  Evangelium  in  omnibus  gen- 
tibus,  et  tunc  veniat  fniis  :quid  est  quod  dicis  jam  perisse 
Ecclesiam  de  omnibus  gentibus ,  quando  ad  lioc  praedica- 

•  Malth.  xxvui,  20.  —  •  Id.  xxiv,  i^. 


ENAR.B.ATIO    II    IN    PSALMUM    CI ,    SER.MO    II.  51 

tur  Evangeliura,  ut  possit  esse  in  omnibus  gentibus?  Ergo 
usque  in  finem  sseculi  Ecclesia  in  omnibus  gentibus  5  et 
ipsa  est  exiguitas  dierum ,  quia  exiguum  est  omne  quod 
finitur ;  ut  jam  in  seternitatem  ab  ista  exiguitate  transea- 
tur.  Pereant  haeretici ,  pereant  quod  sunt ,  et  inveniantur 
ut  sint  quod  non  sunt.  Exiguitas  dierum  usque  in  fmem 
saeculi  erit  :  exiguitas  ideo ,  quia  totum  hoc  tempus ,  non 
dico  ab  hodierno  die  usque  in  finem  saeculi,  sed  ab  Adam 
usque  in  fmem  sseculi ,  exigua  gutta  est  comparata  aeter- 
nitati. 

X.  Non  ergo  blandiantur  sibi  contra  me  haeretici ,  quia 
dixi  :  «  Exiguitatem  dierum  meorum,  w  quasi  non  per- 
mansuram  usque  in  fme^^seculi.Quid  enim  addidit.^aNe 
»  revoces  me  in  dimidium  dierum  meorum  ^  »  NoH,  quo- 
modo  hajretici  loquuntur,  sic  mecum  agere.  Usque  in 
fmera  saecuh  me  perduc ,  non  in  dimidium  dierum  meo- 
rum  :  et  perfice  mihi  dies  exiguos ,  ut  dones  mihi  postea 
dies  seternos.  Quare  ergo  de  exiguitate  dierum  requisisti  ? 
Quare?  Vis  audire?  «  In  generationi  generationum  anni 
»  tui.  »  Ideo  ego  de  diebus  exiguis  qusesivi,  quia  licet 
usque  in  finem  ssecuU  durent  mecum  isti  dies,  exigui  sunt 
in  comparatione  dierum  tuorum  :  «  Anni  enim  tui  in  ge- 
»  neratione  generationum.  »  Quarenon  ait  :  Anni  tui  in 
saecula  soeculorum  •,  sic  enim  magis  solet  aeternitas  signifi- 
cari  in  sanclis  Scripturis  5  sed  ait :  «  In  generatione  gene- 
»  rationum  anni  tui  ?  »  Sed  qui  «  Anni  tui  ?  »  Qui ,  nisi 
qui  non  veniunt  et  transeunt  ?  qui,  nisi  qui  non  ideo  ve- 
niunt,  ut  non  sint  ?  Omnis  enim  dies  in  hoc  tempore  ideo 
venit,  ut  non  sit ;  omnis  hora ,  omnis  mensis  ,  omnis  an- 
nus  :  nihil  horum  stat  ^  antequam  veniat ,  erit  5  cum  ve- 
nerit,  non  erit.  Illi  ergo  anni  tui  aeterni,  anni  tui  qui  non 
mutantur,  in  generatione  generationum  erunt.  Est  quae- 

'  Psal.  ci,  25. 

4. 


52  S.     ACGUSTINI    EPISCOPI 

dam  generatio  generationum  5  in  illa  erunt  anni  tui.  Quae 
esL  ista  ?  Est  quaedam ,  et  si  bene  agnoscamus ,  in  illa  eri- 
mus,  et  anni  Dei  in  nobis  erunt.  Quomodo  in  nobis  erunt? 
Quomodo  ipse  Deus  in  nobis  erit  :  unde  dictum  est :  «  Ut 
))  sit  Deus  omnia  in  omnibus^  »  Non  enim  aliud  anni 
Dei ,  et  aliud  ipse  :  sed  anni  Dei,  seternitas  Dei  est :  aeter- 
nitas ,  ipsa  Dei  substantia  est ,  quse  nihil  habet  mutabile  5 
ibi  nihil  est  prseteritum,  quasi  jam  non  sit :  nihil  est  futu- 
rum ,  quasi  nondum  sit.  Non  est  ibi  nisi ,  Est ;  non  est 
ibi ,  Fuit  et  erit ;  quia  et  quodfuit,  jam  non  est  5  et  quod 
erit ,  nondum  est  :  sed  quidquid  ibi  est ,  nonnisi  est.  Me- 
rito  sic  misit  Deus  famukim  suum  Moysen.Quaesivit  enim 
nomen  mittentis  se  ^  quaesivit ,  -et  audivit ,  nec  desertum 
est  desiderium  concupiscentise  bonae.Qusesivit  autem,  non 
t[uasi  curiositate  prsesumendi,  sed  necessitate  ministrandi. 
((  Quid,  inquit,  dicam  fihis  Israel ,  si  dixerint  mihi  :  Quis 
))  te  misit  ad  nos-?  »  Et  ille  indicans  se  creaturae  Crea- 
torem  ,  Deum  homini  ,  immortalem  mortaU ,  seternum 
temporah  :  «  Ego ,  inquit,  sum  qui  sum^.  ))  Tu  diceres  : 
Ego  sura.Quis?Gaius^ahus,  Lucius^  ahus,  Marcus.Ahud- 
ne  diceres ,  nisi  nomen  tuum  diceres  ?  Hoc  expectabatur 
de  Deo.  Hoc  enim  erat  quaesitum.  Qaid  vocaris  ?  A  quo  me 
missum  esse  respondebo  quaerentibus  ?  «  Ego  sum. ))  Quis? 
«  Qui  sum.  ))  Hoc  est  nomen  tuum  ?  hoc  est  totum  quod 
vocaris  ?  Esset  tibi  nomen  ipsum  esse  ,  nisi  quidquid 
est  ahud ,  tibi  comparatum ,  inveniretur  non  esse  vere  ? 
Hoc  est  nomen  tuum  :  exprime  hoc  idem  mehus.  «  Yade, 
))  inquit,  et  dic  fdns  Israel :  Qui  est,  misit  me  ad  vos.  Ego 
))  sum  qui  sum  :  qui  est,  misit  me  ad  vos.))Magnum  ecce 
«  Est ,  ))  magnum  «  Est  I  ))  Ad  hoc  homo  quid  est?  Ad 
illud  tam  magnum  Est,  homo  quid  cst,  quidquid  est?Quis 
apprehendat  illud  esse?  quis  ejus  particeps  fiat  ?  quis  an- 

'  1   Cor.  x'r,'2o.  —  '  E\oJ.  111;  ij.  "  *  IbiJ.  li- 


ENARRATIO    ir    IN    PSALMtfM    CI ,    SErvMO    II.  53 

helet  ?  qnid  aspiret  ?  quis  ibi  se  esse  posse  prsesumat?  Noli 
desperare,  humana  fragilitas.  «  Ego  sum  ,  inquit ,  Deus 
))  Ahraham ,  et  Deus  Isaac ,  et  Deus  Jacob^  )>  Audisti 
quid  sim  apud  rae  ,  audi  et  quid  sim  propter  te.  Hsec  igi- 
tur  seternitas  vocavit  nos,  et  erupit  ex  ceternitate  Verbum. 
Jam  ceternitas,  jam  Yerbum,  et  nondura  tempus?  Quare 
nondum  tempus?  Quia  factum  est  et  tempus.  Quoraodo 
factum  est  et  tempus  ?  «  Omnia  per  ipsum  facta  sunt,  et 
»  sineipso  factum  est  nihiP.  »  0  Verbum  antetempora, 
per  quod  facta  sunt  tempora,  natum  et  in  tempore,  cum 
sit  vita  aeterna ,  vocans  temporales ,  faciens  aeternos  !  Haec 
generatio  generationum.  Generatio  enim  vadit,  et  genera- 
tio  venit^.  Et  videtis  generationes  hominum  sic  esse  in 
terra ,  tanquam  in  arbore  foha  ;  sed  in  arbore  olivae  ,  vel 
lauri,  vel  cujusque  alterius  quoe  toto  tempore  fronde  ves- 
tita  est.  Sic  tanquam  foha  genus  humanum  terraportat; 
plena  est  hominibus ,  sed  dum  aliis  morientibus  ahi  nas- 
cendo  succedunt.  Semper  enim  arbor  illa  veste  viridi  or- 
nata  est  :  sed  subter  attende  quam  multa  calces  arida 
folia. 

XI.  Ergo  fuit  generatio  sub  Adam,  transiit.  Nati  sunt 
inde  quidam  futuri  participes  aeternitatis  Dei  etiam  illo 
tempore:  indeenini  Abel,  inde  Seth,  inde  Enoch^.  Tran- 
siit  illa  generatio,  venit  diluvium  ,  remansit  una  domus. 
Et  illa  generatio  dedit  aliquos  ,  ipsum  Noe  ,  et  tres  fihos 
ejus  ,  et  tres  nurus  ejus  :  in  tota  enim  domo  ista  octonaria 
sohis  unus  peccator  inventus  est''.  Accessit  nuraerus  supe- 
riori  generationi.  Deinde  de  tribus  fihis  Noe,  tanquam  de 
tribus  mensuris  farinae ,  impletus  est  orbis.  Electus  cst 
Abraham  ,  Isaac  ,  et  Jacob  ,  sancti  viri ,  patriarchae ,  pla- 
cuerunt  Deo.  Dedit  et  illa  generatio  sequentes  etiam  ge- 

•  Exod.  m,  i5.  —  » Jonn.  i ,  3  —  3  Eccle.  i,  ^.  —  ^  Gen.  vi,  17,  18. 
—  5  id.  IX,  22. 


54  S.    AlIGUSTINI    EPISCOPI 

nerantes  ,  dederunt  Prophetas  ,  dederunt  prsecones  Dei. 
Venit  etiam  postea  et  ipse  Dominus  noster  Jesus  Christus, 
misit  fermentum  in  tres  mensuras  farinoe ,  quousque  fer- 
mentaretnr  totum^.  Temporibus  in  terra  carnis  illiusfue- 
runt  Apostoli ,  fuerunt  sancti^  post  illos  alii  sancti  ;  et 
nunc  in  nomine  Chrisli  quicumque  sunt  sancti ,  et  post 
nos  quicumque  erunt ,  et  usque  in  fmem  saecuh  quicum- 
que  sancti.  De  tot  generationibus  colhges  omnes  sanctas 
proles  omnium  generationum ,  et  facies  inde  unam  gene- 
rationem  :  «  In  ista  generatione  generationum  anni  tui , 
id  est ,  aeternitas  illa  in  illa  generatione  erit ,  quae  de  om- 
nibus  generationibus  colhgitur ,  et  in  unam  redigitur  •, 
ipsa  particeps  erit  seternitatis  tuae.  Caeterae  generationes 
implendis  temporibus  generantur ,  ex  quibus  illa  in  aeter- 
num  regeneratur  •  mutata  vivificabitur ,  erit  idonea  por- 
tare  te,  vires  accipiens  a  te.  «  In  generatione  generatio- 
»  num  anni  tui.  » 

XII.  «In  principio  terram  tu  fundasti ,  Domine.  »  Novi 
aeternitatem  tuam,qua  prsecedis  omnia  quae  fecisti.«  Prin- 
•»  cipio  terram  tu  fundasti ,  Domine  :  et  opera  manuum 
»  tuarum  sunt  coeh.  Ipsi  peribunt,  tu  autem  permanes, 
»  et  omnes  sicut  vestimentum  veterascent :  et  sicut  oper- 
»  torium  mutabis  eos,  et  mutabuntur.  Tu  vero  idem  ipse 
»  es'^.  H  Tu  quis  es?  Idem  ipse  es.  Tn  qui  dixisti  :  «  Ego 
»  sum  qui  sum ,  idem  ipse  es.  »  Et  quamvis  etiam  ipsa 
non  essent  nisi  ex  te ,  et  per  te,  et  in  te,  tamen  non  quod 
ipse  es  :  «  Tu  enim  idem  ipse  es.  Et  anni  tui  non  defi- 
»  cient.  »  Illi  anni  tui  non  deficient ,  ilh  anni  tui  qui 
erunt  in  generatione  generationum ,  non  deficient.  Haec 
ergo  sciens ,  exiguitatem  dierum  meorum  quaererem  a  te, 
nisi  scirem  omnes  dies  saeculi  ab  initio  usque  in  finem 
exiguos  esse  in  comparatione  aeternitatis  tuae.  Novi  ergo 

'  Matth.  xni,  33.  —  '  Psal.  ci,  26-28. 


ENARRATIO    II    IN    PSALMUM    CI,    SERMO    II,  55 

unde  interrogaverim.  Non  se  extollant  bseretici  ,  quasi 
exigui  dies  fuerint  Ecclesise,  toto  orbe  diffusae  :  nam  et 
usque  in  finem  cum  sint,  exigui  sunt.  Quare  exigui  sunt? 
Quoniam  quandoque  fmiendi  sunt.  Anni  ilii  qui  erunt  in 
generatione  generationum ,  bi  amandi,  bi  desiderandi , 
his  suspirandum  :  propter  bos  in  unitate  permanendum , 
propter  bos  qaidquid  baereticorum  mali  est  devitandum, 
propter  bos  perditis  respondendum,  propter  bos  lucrandi 
qui  erraverant,  et  revccandi  qui  perierant :  ilbc  debet  esse 
desiderium.  Sed  tamen  ut  verbosis ,  ut  male  garruHs_,  ut 
calumniosis ,  susurrantibus ,  detractoribus  respondeam  : 
«  Ideo  mibi  annuntia  exiguitatem  dierum  meorum  :  »  et 
«  Ne  me  revoces  in  dimidium  dierum  meorum ,  »  ut  ante 
me  auferas  de  terra,  quam  totus  orbis  Evangelio  replea- 
tur ,  contra  responsionem  Domini  mei ,  dicentis  :  «  Opor- 
»  tet  praedicari  boc  Evangehum  in  toto  orbe  terrarum  , 
»  in  testimonium  omnibus  gentibus,  et  tunc  veniet  finis^» 
Quid  ad  baec  ,  fratres  ?  Plana  sunt ,  manifesta  sunt  :  Deus 
fundavit  terram  ,  sciraus  :  opera  manuum  ejus  sunt  coeli. 
Ne  putetis  enim  quasi  aliud  Deum  facere  manu ,  aliud 
verbo.  Quod  f^icit  verbo  ,  boc  facit  manu  :  non  enim  dis- 
tinctus  est  corporeis  membris ,  qui  dixit  :  «  Ego  sum  qui 
»  sum.  »  Et  f(.rte  verbum  ejus  est  manus  ejus.  Certe  ma- 
nus  ejus  est  virtus  ejus.  Quia  enim  dictum  est  :  «  Fiat  fir- 
»  mamentum ,  et  factum  est  firmamentum ,  »  verbo  in- 
telbgitur  ffcisse  :  quia  vero  dixit  :  «  Faciamus  bominem 
»  ad  imaginem  et  simibtudinem  nostram  -,  »  quasi  manu 
videtur  fecisse.  Audi  ergo  :  «Opera  manuum  tuarum  sunt 
»  coeb.  »  Ecce  quod  verbo  fecit,  utique  etiam  manibus 
fecit  :  quia  virtutesua,  quia  potestate  sua  fecit.  Attende 
potius  quid  fecerit ,  et  noli  quserere  quomodo  fecerit. 
Multum  est  ad  te  comprebendere  quomodo  fecerit,  cum 

'  MaUh.  sxiv,  14.  —  '  Gen.  1,  G  ef  26. 


66  S.    AUGrSTINl    EPISCOPI 

te  ipsum  sicfecerit,  ut  prius  sis  servus  obediens,  et  pos- 
tea  fortasse  amicus  inteliigens.  Ergo  _,  «  Opera  manuum 
))  tuarum  sunt  coeli.  » 

XIII.  «  Ipsi  peribunt;  tu  autem  permanes^  »  Aperte 
dixit  hoc  apostolus  Petrus  :  «  Coeli  erant  olim  de  aqua  et 
))  per  aquam  constituti  Dei  Verbo  ^  per  quoe  qui  factus 
))  est  mundus ,  aqua  inundatus  deperiit  :  terra  autem  et 
»  coeli  qui  nunc  sunt,  eodem  verbo  repositi  sunt  igni  re- 
))  servandi  ^.»  Jam  ergo  dixit  perisse  coelos  per  diluvium : 
perisse  autem  novimus  ccelos  secundum  quantitatem  et 
spatia  aeris  hujus.  Excrevit  enim  aqua  ,  et  totam  istam 
capacitatem  ubi  aves  volitant ,  occupavit  5  ac  sic  utique 
coeli  perierunt  propinqui  terris  :  coeli,  secundum  quos  di- 
cuntur  aves  coeli.  Sunt  autem  et  coeli  coelorum  superio- 
res  in  firmamento  :  sed  utrum  et  ipsi  perituri  sint  igne, 
an  hi  soli  coeli  qui  etiam  diluvio  perierunt ,  disceptatio 
est  aliquanto  scrupulosior  inter  doctos,nec  facile,  maxime 
in  angustia  temporis ,  explicari  potest.  Dimittamus  ergo 
eam,  vel  differamus ,  noverimus  tamen  perire  ista,  Deum 
manere.  Et  si  manent  qusedam  cum  Deo  ,  quse  facta  sunt 
a  Deo  ,  non  manent  in  se  ,  sed  in  Deo  ,  non  recedendo  a 
Deo.  Quid  enim?  Dicturi  sumus ,  fratres,  quod  Angeli  pe- 
rituri  sunt  igne ,  quo  incendetur  mundus  ?  Absit.  Sed 
quid?  Dicemus  quod  Angelos  Deus  non  fecerit?  Absit. 
Sed  quid  dicemus?  Et  unde  essent,  si  non  ab  illo  facti 
essent?  «  Ipse  dixit ,  et  facta  sunt  ^  ipse  mandavit ,  et 
»  creata  sunt  ^.  »  Dictum  est  enim  hoc,  cum  operum  ejus 
commemoratio  fieret ,  in  quibus  et  Angeli  nominati  sunt. 
Erunt  ergo  cum  illo  Angeli,  etiam  mundo  igne  flagrante  : 
et  erit  incendium  mundi,  non  incendens  sanctos  Dei.  Quod 
fuit  caminus  regis  tribus  pueris* ,  hoc  erit  ardens  mun- 
dus  justis  in  Trinitate  signatis. 

'Psal.  cr,  27.  —  '  2  Petr.  111,  5-7.  — "*  Psal.   xxxn,  9. — 4Dan.ni,  21. 


ENARRATIO    II    IN    PSALMUM    CI  ,    SERMO    II.  57 

XIV.  Forte  hic  coelos  etiam  non  importune  intelligimns 
ipsos  justos ,  sanctos  Dei,  in  quibus  manens  Deus  into- 
nuit  praeceplis ,  coruscavit  miraculis  ,  imbrificabit  ter- 
ram  sapientia  veritatis.  «  Coeli  enim  enarraverunt  gloriam 
))  Dei^  ))  Sed  numquid  etiam  ipsi  peribunt?  An  secun- 
dum  quemdam  modum  peribunt  ?  Secundum  quem  mo- 
dura  ?  Secundum  vestimentum.  Quid  est ,  secundum  ves- 
timentum  ?  Secundum  corpus.  Vestimentum  enim  animae 
corpus  :  Dominus  enim  vestimentum  nominavit ,  ubi  ait  : 
«  Nonne  anima  plus  est  quam  esca  ,  et  corpus  plus  quam 
»  vestimentum  ^  ?  »  Quomodo  ergo  perit  vestiraentum  ? 
«  Etsi  exterior  homo  noster  corrumpitur,  sed  interior  re- 
»  novatur  de  die  in  diem^.  »  Ergo  ipsi  peribunt ,  sed 
secundum  corpus  :  «  Tu  autem  permanes.  »  Si  ergo  se- 
cundum  corpus  peribunt,  ubi  ergo  resurrectio  carnis?ubi 
exemplum  membrorum,  quod  praecessit  in  capite?  Ubi? 
Vis  audire?  Mutabitur  :  non  taie  erit  quale  fuit.  Audi 
Apostolum  dicentem  :  «  Et  mortui  resurgent  incorrupti , 
»  et  nos  immutabimur.  »  Quomodo  immutabimur?  «Se- 
»  minatur  corpus  animale  ,  surget  corpus  spiritale*.  » 
Ergo  semJnatur  mortale,  resurget  immortale  :  seminatur 
corruptibile  ,  resurget  incorruptibile.  Mutationem  itaque 
e:spectamus  :  ita  peribunt  coeH ,  et  immutabuntur  coeli. 
Sed  fortasse  sanctorum  corpora  non  recte  dicuntur  coeU  ? 
Si  non  portant  Deura ,  non  sint  coeH.  Et  unde,  inquit, 
mihi  probas  quia  portant  Deum  ?  Usque  adeo-ne  excidit 
tibi ,  «  Glorificate  et  portate  Deum  in  corpore  vestro^?  » 
Ergo  tales  coeli  peribunt,  sed  non  in  neternum  :  peribunt_, 
ut  mutentur.  Annon  hoc  dicit  Psalmus?  Lege  sequentia: 
«  Et  omnes  sicut  vestimentum  veterascent,  et  sicut  oper- 
»  torium  mutabis  eos ,  et  mutabuntur  :  Tu  autem  idem 

'  Psal.  xviii,  2.  —  2  Mattli.  vi,  20.  —  3  o  Cor  iv,  16.  —  4  i   Cor.  x\, 
44  et  52    —  5  ij   Yx,  20. 


§8  S.    ACGUSTINl    EPISCOPI 

»  ipse  es  ,  et  anni  tui  non  deficient^  »  Vestem  audis,  co- 
opertorium  audis,  et  aliud  quam  corpus  intelligis?  Spe- 
remus  eigo  etiam  immutationem  corporum  nostrorum  , 
sed  tamen  ab  illo  qui  erat  et  ante  nos,  et  manet  post  nos  ^ 
a  quo  sumus  quod  sumus ,  ad  quem  veniemus  cum  fue- 
rimus  mutati  ;  mutantem,  non  mutatura^  facientem,non 
factum  5  et  moventem  ,  sed  manentem  5  et  quoraodo  in- 
telligi  a  carne  et  sanguine  potest,  «  Ego  sum  qui  sum  - : 
))  Tu  vero  idem  ipse  es ,  et  anni  tui  non  deficient.  )>  Sed 
nos  ad  illos  annos  cum  iiis  pannosis  annis  quid  sumus  ?  Et 
illi  qui  sunt?Neque  tamen  desperare  debemus.  Jam  enim 
magnitudine  quadam  et  excellentia  sapientiae  dixerat  : 
«  Ego  sum  qui  sum :  »  et  tamen  ad  nos  consolandos,  «  Ego 
»  sum  ,  inquit ,  Deus  Abraham  ,  et  Deus  Isaac  ,  et  Deus 
))  Jacob.  »  Et  nos  Abrahae  semen  sumus :  et  nos  quamvis 
abjecti,  quamvis  terra  et  cinis ,  in  illo  speramus.  Servi 
suraus,  sed  propter  nos  Dominus  noster  formam  servi  ac- 
cepit^  :  propter  nos  mortales  immortalis  mori  voiuit , 
propter  nos  hoc  exemplum  resurrectionis  ostendit.  Ergo 
speremus  venturos  nos  ad  hos  annos  stantes ,  in  quibus 
non  circuitu  soHs  peraguntur  dies  ,  sed  manet  quod  est 
sicuti  est ,  quia  hoc  solum  vere  est. 

XV.  Nos  autem  utrum  ahquando  ibi  csse  possumus  dic. 
Audi  et  vide  utrum  debeas  desperare  ,  audi  quod  sequi- 
tur  :  «  Fihi  servorum  tuorum  inhabitabunt.  ))  Ubi  nisi  in 
annis  non  deficientibus  ?  u  Fihi  servorum  tuorum  inhabi- 
))  tabunt  :  et  semen  eorum  in  saecukmi  dirigetur*  :  )>  in 
saeculum  saeculi ,  in  saeculum  aeternum ,  in  saeculum  ma- 
nens.  Sed  ,  «  Filii ,  inquit,  servorum  tuorura.  )>  Metuen- 
dum-ne  nos  servi  Dei  simus  ,  et  filii  nostri  ibi  futuri  sint , 
non  nos?  Aut  si  nos  fdii  sumus  servorum,  quia  filii  sumus 
Apostolorum  ,  quid  dicturi  sumus  ?  Quaenam  tandem  au- 

'  Psal.  ci,  27,  28.  —  '  Exod.  III,  i4    —  ^  Pliilip.  ii,  7.  —  4  Psal.  ci,  29. 


ENARRATIO    II    IN    PSALMtJM    CI  ,    SERMO    II.  59 

dacia  tam  infelix  filiorum  subnascentium ,  et  recenti  suc- 
cessione  gloriantium,  quae  audeat  dicere  :  Nos  ibi  erimus, 
Apostoliibi  non  erunt?  Absithoc  a  pietatefiliorum,  absita 
fide  parvulorum,absit  ab  intelligentia  grandium.  Ibi  erunt 
et  Apostoli  :  arietes  prnecedunt ,  agni  sequuntur.  Quare 
ergo ,  «  Filii  servorum  tuorum ;  »  et  non  de  compendio. 
Servi  tui?  Et  illi  servi  tui,  et  filii  eorum  servi  tui ,  et  isto- 
rum  filii  nepotes  illorum,  quid,nisi  servi  tui?Omnes  com- 
pendio  includeres,  si  diceres  :  Servi  tui  inhabitabunt.  Yi- 
deamus  quid  nos  voluerit  adraonere.  Est  enim  quiddam 
gestura  in  prioribu.s  Sceculis.  Per  quadraginta  annos  filii 
Israel  attriti  sunt  in  eremo  :  nullus  eorum  intravit  in  ter- 
ram  promissionis ,  sed  filii  eorum  :  intrarunt  sane  ,  quia 
ita  recordamur  ,  nisi  fallor,  duo  ,  cseteri  non^.  Intrarunt 
de  tot  millibus  duo.  Laboratum  est  cum  eis  tantum  :  sed 
Deus  non  laborat^  certe  laboraverunt  servi  ipsius.Quanta 
pertulit,  quanta  audivit  Moyses  pro  hominibus  non  in- 
traturis  in  terram  promissionis  ?  Intrarunt  fdii  eorum , 
quid  significat?  Intrarunt  novi  homines,  veteres  non  in- 
trarunt.  Inde  taraen  intrarunt  duo,  unus  et  unitas,  tan- 
quam  caput  et  corpus,  Christus  et  Ecclesia,  cum  omni 
illa  novitate  ,  id  est ,  filiorum.  Ergo ,  «  Filii  servorum 
M  tuorum  inhabitabunt.  Filii  servorum  ,  »  opera  servo- 
rum  sunt  :  nemo  ibi  habitabit,  nisi  per  opera  sua.  Quid 
igitur  est,  et  fdii  habitabunt?  Nemo  glorietur  se  habita- 
turum ,  si  dicit  se  servum  Dei ,  et  opera  non  habet  :  non 
enira  habitabunt  nisi  fdii  Quid  est  ergo,  «  Filii  servorum 
»  tuorura  inhabitabunt?  »  Servi  per  opera  sua  inhabita- 
bunt ,  servi  per  filios  suos  inhabitabunt.  Noli  ergo  esse 
sterilis,  si  vis  habitare  :  prsemitte  foetus,  quos  sequaris, 
prsemittendo ,  non  efferendo.Filii  tui  te  deducant  ad  ler- 
ram  proraissionis,  tcrram  viventiura,  non  morientium. 

'  Num.  XIV,  29,  3o. 


60  S.    ArGUSTINI    EPISCOPI 

Cum  hic  vivis  iu  hac  peregrinatione ,  ilii  antecedant,  sus- 
cipiant  te.Propter  refectionem  carnalem,  filius  antecessit 
Jacob  in  iEgyptum  ,  et  ait  patri  suo  et  fratribus  suis  : 
((  Ego  praeveni  praeparare  vobis  escas  ^.  w  Praecedant  ergo 
fiHi  tui,  praecedant  te  opera  tua  :  quales  filios  praeraiseris, 
tales  et  sequeris. 

IVW»\A\'\.VV\'»X\'V\\'VV^*V\'»\'W\WV\'VW»VV\\W\'\\'\'\'»^V\^'V'V\^'VW\'\'V\\VVV»\'VA»V\'\^\» 

ENARPvATIO 
IN    PSALMUM     CII. 

Sermo'*. 

In  omni  munere  Domini  Dei  nostri,  in  omni  ejus  con- 
solatione,  in  omni  correptione ;,  in  gratia  quam  donarc 
dignatus  est ,  in  indulgentia  qua  nobis  non  hoc  reddidit 
quod  debebat,  in  omnibus  operibus  ejus,  benedicat  anima 
nostra  Dominum.  Hoc  enim  cantavimus :  indeincipit  Psal- 
mus ,  de  c[uo  loquemur  ,  donante  ipso  ,  quod  possumus, 
quem  nostra  anima  benedicit.  Unusquisque  nostrum  exci- 
tet  et  exhortetur  animam  suam ,  et  dicat  ei  :  «  Benedic , 
»  anima  mea,  Dominum^.  »  Et  omnes  nos  ,  et  qui  ubique 
sunt  fratres  in  Christo,  unus  homo,  cujus  caput  in  c<elo 
est,  exhortetur  ipse  unus  homo  animam  suam,  et  dicat 
ei  :  ((Benedic,  anima  mea,Dominum.  wObaudit,  obtem- 
perat,  facit  hoc ,  persuadetur  ei ,  non  ex  donis  nostris, 
sed  ex  illius  quem  benedicit  anima  nostra.  Susccpit  enim 
Psalmus  iste  ostendere  nobis  quare  Jjenedicat  anima  nos- 

'  Gcn.  xLv,  7.  —  '  Iste  Sevmo  in  Mart^Tum  festivitate  habilus  est.  — 
3Ps.1l.  CII,  I. 


ENARRATIO  in  psalmum  cii.  61 

tra  Dominum,  quasi  ei  respondisset  anima  sua  :  Quare 
mihi  dicis  :  Benedic  Dominum.  Audiaraus  ergo ,  audiat 
ipsa  aniraa  nostra,  consideret  omnia  quibus  excitetur^  ne 
pigra  sit  in  benedictione  Domini,  et  videat  an  justum  sit 
quod  ei  dicitur  :  «  Benedic,  anima  mea,  Dominum  :  »  vi- 
deat  si  debet  aliud  benedicere  prseter  Dominura.  «  Bene- 
»  dic,  inquit,  aniraa  mea,  Dorainum.  » 

II.  Repetit  hoc,  et  expressius  dicit  quod  dixerat:  «  Be- 
))  nedic  ,  anima  mea,  Dominum.  Et  omnia  interiora  mea 
»  nomen  sanctum  ejus*.  »  Puto  quia  non  ad  interiora 
corporis  loquitur  :  puto  eum  non  hoc  dicere  ,  ut  pulmo 
noster  et  jecur,  et  si  qua  sunt  intestina  carnis,  erumpant 
in  vocera  benedictionis  Doraini.  Est  quidera  pulrao  pec- 
toris  nostri  quasi  folhs  quidara  anhelans  spiritum  recipro- 
cum  ,  qui  spiritus  concepti  aeris  in  vocem  et  sonum  expri- 
mitur  ,  cura  verba  digeriraus  :  nec  potest  aliquid  vocis 
sonare  ab  ore  nostro,  nisi  quod  pulmo  expressus  emiscrit. 
Sed  non  hinc  agitur,  hoc  totum  ad  aures  hominum.  Ha- 
bet  aures  Deus  ,  habet  et  sonum  cor.  Interiora  sua  allo- 
quitur  homo,  ut  benedicant  Dominum,  et  dicit  eis  :  Om- 
nia  interiora  mea  noraen  sanctura  ejus  benedicite.  Qu^cris 
quae  sunt  interiora  tua  ?  Ipsa  aniraa  tua.  Quod  ergo  ait  : 
«  Benedic,  aniraa  mea,  Dominura  5  )>  hoc  ait  :  «  Ornnia 
»  interiora  raea,noraen  sanctura  ejus :  ))subauditur  enim, 
Benedicite.  Clama  voce,  si  est  homo  qui  audiat :  sile  voce, 
quando  non  est  qui  audiat  :  interiora  tua  nunquam  deest 
qui  audiat.  Itaque  sonabat  jamdudura  benedictio  de  ore 
nostro,  et  hsec  ipsa  verba  cantabamus :  «Benedic,  anima 
))  mea,  Dominum  5  et  omnia  interiora  mea,  nomen  sanc- 
))  tura  ejus. ))  Quantura  satis  fuit  tempori  cantavimus,  et 
siluimus :  numquid  interiora  nostra  silere  debent  a  bene- 
dictione  Domini  ?  Aiternet  pro  tempore  sonus  vocum , 

■  rsal.  cii.  I. 


62  S.    AtJGUSTINI    EPISCOPI 

perpetua  sit  vox  interiorum.  Cum  convenis  ad  Ecclesiam 
hymnum  dicere ,  sonat  vox  tua  laudes  Dei  ^  dixisti  quan- 
tum  potuisti,  discessisti :  sonet  anima  tua  laudes  Dei.Ne- 
gotium  agis  :  laudet  Deum  anima  tua.  Cibum  capis  :  vide 
quid  ait  Apostolus  :  «  Sive  manducatis  ,  sive  bibitis ,  om- 
V  nia  in  gloriam  Dei  facite^  »  Audeo  dicere  ,  cum  dor- 
mis ,  benedicat  aninia  tua  Dominum.  Non  te  excitet  cogi- 
tatio  flagitii ,  non  te  excitet  dispositio  furti,  non  te  excitet 
condicta  lorte  corruptio.  Innocentia  tua  etiam  in  dor- 
mientevoxest  animae  tuae.  a  Benedic,  anima  mea,  Domi- 
»  num ,  et  omnia  interiora  mea,  nomen  sanctum  ejus.  » 
III.  «  Benedic,  animamea,  Dominum,  et  noli  oblivisci 
»  omnes  retril)utiones  ejus  ^.  Benedic,  inquit,  anima  raea, 
»  Dominum.  »  Quid  est  anima  tua  ?  Orania  interiora  tua. 
«  Benedic,  aniraa  mea,  Dorainum. »  Repetitio  ad  exhorta- 
tionem  valet.  Ut  autem  benedicas  seraper  Dominum,  «Noh 
»  oblivisci  omnes  retributiones  ejus.  »  Si  obhvisceris,  ta- 
cebis.  Non  autem  poterunt  ante  oculos  tuos  esse  retribu- 
tiones  Domini,  nisi  ante  oculos  tuos  fuerint  peccata  tua. 
Non  sit  ante  oculos  tuos  delectatio  praeteriti  peccati ,  sed 
sit  ante  oculos  tuos  damnatio  peccati  :  damnatio  a  te ,  re- 
raissio  a  Deo.  Hsec  enim  retribuit  Dominus ,  ut  possis  di- 
cere  :  «  Quid  retribuam  Domino  ,  pro  omnibus  quse  retri- 
»  buit  mihi  ^ ?  »  Hoc  enim  considerantes  Martyres,  quorum 
etiam  meraoriara  hodie  celebraraus ,  et  oranes  oranino 
sancti  qui  vitara  istara  conterapserunt,  et  sicut  audistis  in 
Epistola  Joannis ,  aniraas  suas  pro  fratribus  posuerunt^, 
quae  est  perfectio  charitatis,  dicente  Doraino  :  «Majorera 
»  charitatera  nerao  habet ,  quam  ut  animara  suara  ponat 
»  pro  amicis  suis  ^.  »  Hoc  ergo  considerantes  sancti  Mar- 
tyres ,  conterapserunt  animas  suas  hic  ,  ut  ibi  eas  inveni- 

>  I  Cov.  X,  3r.  —  »  Psal,  cii,  2.  —  *  Id.  cxv,  12.  —  4  i  Joan.  m,  i6. 
—  5  Joan.  XV,  i3. 


EJSARB.ATIO    IN    PSALMUM    CII.  63 

rent ,  sequentes  verba  Domini  dicentis  :  «  Qui  araat  ani- 
»  mam  suam ,  perdet  eam ,  et  qui  perdiderit  eam  propter 
»  me,  in  vitam  seternam  inveniet  eam  ^»  Voluerunt  enim 
retribuere  :  qui?  et  quid?  et  cui?  Homines  ministerium 
suum  usque  ad  mortem  Deo  retribuerunt.  Quid,  quod  ille 
non  donaveiit  ?  Quid  dederunt ,  quod  non  acceperint? 
Retribuit  ergo  ille  vere ,  qui  solus  donat  :  sed  non  retri- 
buit  peccalis  nostris ;  nam  retributiones  nobis  alise  debe- 
bantur ,  et  aliae  redditae  sunt.  «  Noli ,  inquit ,  oblivisci 
»  omnes  retributiones  ejus  :  »  non  tributiones,  sed,  «Re- 
»  tributiones.  »  Aliud  enim  debebatur,  et  redditum  est 
quod  non  debebatur.  Unde  et  ille  :  «  Quid  reiribuam 
»  Domino,  pro  omnibus,  inquit,  quae  retribuit  mihi^? 
»  Non  ait,  Quae  tribuit  mihi  5  sed,  «  Quae  retribuit  mihi. » 
Retribuisti  tu  mala  pro  bonis  5  retribuit  ipse  bona  pro  ma- 
iis.Quomodo  retribuisti  tu,o  homo,  Deo  mala  pro  bonis? 
Qui  prius  fuisti  blasphemus,  et  persecutor,  et  injuriosus  ^, 
retribuisti  blasphemias.  Pro  quibus  bonis  ?  Primo,  quia 
es  :  sed  est  et  lapis.  Deinde,  quia  vivis  :  sed  vivit  et  pecus. 
Quid  retribues  Domino ,  pro  eo  quod  super  omnia  pecora 
et  SLiper  omnia  volatiiia  fecit  te  ad  imaginem  et  simiiitu- 
dinem  suam^?  Noii  quserere  quid  ei  retribuas  :  simiiitu- 
dinem  ipsius  retribue  iili  ,  non  plus  quserit  j  nummum 
suum  exigit  ^  Tu  autem  pro  gratiis  agendis ,  pro  humiii- 
tate ,  pro  obsequio ,  pro  cultu  religioso ,  id  est  ,  pro  his 
omnibus  bonis ,  quae  debebas  Deo  tuo ,  pro  bonis  quae 
accepisti ,  quae  dixi ,  retribuisti  biasphemias.  Quid  ergo 
iiie?  Confitere,  ignosco.  Retribuo  et  ego,  sed  non  quod 
tu  retribuisti  :  tu  retribuisti  maia  pro  bonis,  ego  retribuo 
l)ona  pro  malis. 

IV.  Cogita  ergo,  anima,  omnes  retributiones  Dei,  cogi- 

•  Joan.  xu,  25.  —  »  Psal.  cxv,  12.  —  ^  1  Tim.  1,  i3.  — ^  Gen.  i,  26.- 
—  S  Matth.  xxiJ,  21. 


64  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 

tando  omnia  mala  facta  tua.  Quam  multa  enim  mala  facta 
tua  ,  tam  multae  bonse  retributiones  ejus.  Et  quid  illi  offe- 
res  forte  xeniorum?  quid  munerum?  quid  sacrificiorum? 
Quoniam  non  obliviscerisretributionesejuSjhoc  sacrificio 
delectatur  :  «  Benedic,  anima,  Dominum.  Sacrificium  lau- 
»  dis  giorificabit  me.  Immola  Deo  sacrificium  laudis ,  et 
))  redde  Altissimo  vota  tua  ^  )>  Laudari  se  vult  Deus  :  et 
hoc,  ut  tu  proficias  •,  non  ut  ille  subhmetur.  Non  est  omnino 
quod  ilh  retribuere  :  et  quod  exigit ,  non  sibi ,  sed  tibi 
exigit  :  tibi  proderit ,  tibi  servatur.  Non  hoc  a  te  amat, 
quod  illum  augeat ,  quod  te  ad  illum  perducat.  Propterea 
quaerebact  Martyres ,  deficiebant  quodam  modo  non  inve- 
niendo  ,  et  dicebant,  «  Quid  retribuam  Domino ,  pro  om- 
))  bus  quae  retri])uit  mihi  ?  »  Et  non  invenerunt  quid  re- 
tribuerent,  nisi ,  «Cahcem  salutaris  accipiam ,  et  nomen 
))  Domini  invocabo-. ))  Quid  retribues  Domino  ?  Cogitabas 
enim,  et  non  inveniebas  :  «  Calicem  sakitaris  accipiam.  )> 
Quid?  cahcem  salutaris  nonne  ipse  Dominus  dedit?  De 
tuo  ahquid  retribue,  si  potes.  Non,  dixerira  5  ne  feceris  , 
noli  de  tuo  retribuere  :  non  vult  Deus  de  tuosibi  retribui. 
Si  de  tuo  retribuis,  peccatum  retribuis.  Omnia  enim  quse 
habes,  ab  illo  habes  :  tuum  peccatum  sohim  habes.  Non 
vult  sibi  retribui  de  tuo,  de  suovuit.  Quomodo  agricolae, 
de  terra  quam  seminavit,  si  segetem  attuleris,  de  agri- 
colse  fructu  retribuisti  :  si  spinas,  de  tuo  obtulisti.  Veri- 
tatem  retribue,  in  veritate  Dominum  lauda  :  si  de  tuo 
volueris,  mentieris.  «  Qui  loquitur  mendacium ,  de  suo 
))  loquitur^.  )>  Si  quis  loquitur  mendacium  ,  de  suo  lo- 
quitur;  cpii  loquitur  veritatem  ,  de  Dei  loquitur.  Quidest 
autem  accipere  calicem  salutaris,  nisi  passiones  Domini 
imitari?  Hoc  Mart^-res  fecerunt.  Hoc  superbientibus  dixit, 
et  sedes  subhmes  jam  quoerentibus,  et  convallem  plora- 

«  Psal.  xLix,  14  et  33.  —  »  Id.  cxv,  12,  i3.  —  ^  joan.  viii,  44- 


enakratio  in  psalmum  cii.  65 

tionis  devitantibus ,  qui  volebant  sedere ,  unus  ad  dexte- 
ram,  alius  ad  sinistram.  Quid  ergo  ait  ?  «  Potestis  bi])ere 
))caliceni,  quem  egobibiturus  sum^^  Jam  ergo  Martyr  pa- 
ratus  ad  victimara  sanctam  dicit,  «  Calicem  salutaris  acci- 
))  piam.  ))  Accipiam  calicem  Christi,  bibam  passionem 
Domini.  Cave  ne deficias.  Sed,  «  Nomen Domini  invocabo. » 
Qui  ergo  defecerunt ,  Dominum  non  invocaverunt ,  de  sua 
fortitudine  praesumpserunt.  Tu  sic  redde,  ut  te  accepisse 
c[uod  reddis  memineris.  Sic  ergo  lienedicat  anima  tua 
Dominum,  ut  non  obliviscatur  omnes  retributiones  ejus. 
V.  Audite  omnes  retributiones  ejus.  «  Qui  propitius  fit 
»  omnibus  iniquitatibus  tuis,  qui  sanat  omnes  languores 
»  tuos.  Qui  redimit  de  corruptione  vitam  tuam ,  qui  co- 
))  ronat  te  in  miseratione  et  misericordia.  Qui  satiat  in 
))  bonis  desiderium  tuum  :  renovabitur  sicut  aquilae  ju- 
))  ventus  tua  '^.  »  Ecce  retributiones.  Quid  debebatur 
peccatori,  nisi  suppiicium.^quid  debebatur  blasphemo, 
nisi  gehenna  ignis  ardentis?Non  ipsa  retribuit  :  ne  ex- 
pavescas,  ne  exhorrescas  ,  ne  sine  amore  timeas.  Noli 
oblivisci  omnes  retributiones  ejus  bonas;  et  mutarejam , 
ne  experiaris  retributiones  ejus,  quid  dicam?  malas?Si 
justas ,  non  malas.  Ad  te  ergo  malas  :  ad  Deum  autem  nec 
hsec  quae  pateris  mala ,  mala  sunt  5  si  enim  justa  sunt ,  bona 
sunt :  sed  tibi  patienti  haec  mala  sunt.  Non  vis  ut  mala 
sint  tibi ,  quae  justa  sunt  Dei?  Non  sit  mala  in  conspectu 
Dei  iniquitas  tua.  Non  enim  cessavitvocare,  aut  vocatum 
neglexit  instruere,  aut  instructum  cessavit  perficere,  aut 
perfectum  neglexit  coronare.  Quid  dicis  ?  Quia  es  pecca- 
tor?  Convertere,  et  accipe  retributionesistas  5  «  Propitius 
))  fit  omnibus  iniquitatibus  tuis. ))  Post  remissionem  pecca- 
torum  corpus  infirmum  geris  ,  necesse  est  sint  qu^dam 
desideria  carnalia  quae  te  titillent ,  et  quse  tibi  suggerant 

"  Matth.  XX,  a2.  —  *  Psal.  cii,  3-5. 

Gxvm,  5 


66  S.    AUGUSTI2SI    EPISCOPI 

delectationes  illicitas,  de  languore  tuo  veniunt.  Adhuc 
enim  infirmam  carnem  geris ,  nondum  est  absorpta  mors  in 
victoriam ,  nondum  corruptibile  hoc  induit  incorruptio- 
nem^  :  adhuc  quibusdam  perturbationibus  etiam  ipsa 
anima  quatitur  post  remissionem  peccatorum  j  adhuc  in 
pericidis  tentationumversatur,  quibusdam  suggestionibus 
delectatur ,  quibusdam  non  delectatur ,  et  in  eis  quibus 
delectatur,  ahquandoquibusdam  consentit,  capitur.  Lan- 
guor  est ,  «  Sanat  et  omnes  ianguores  tuos.  »  Sanabuntur 
omnes  languores  tui,  noli  timere.  Magni  sunt,  inquies  : 
sed  major  estmedicus.  Omnipotenti  medico  nullus  languor 
insanabiiis  occurrit  :  tantumtu  curari  te  sine,  manus  ejus 
ne  repellas;  novit  quid  agat.  Non  tantum  delectcris  cum 
fovet,  sed  etiam  toleres  cum  secat  :  tolera  medicinaiem 
dolorera,  futuram  cogitans  sanitatem.  Videte,  fratres  mei, 
in  istis  languoribus  corporis  quanta  homines  tolerent ,  ut 
paucos  dies  victuri  moriantur ,  et  hos  paucos  dies  incertos. 
Multi  enim  post  tolerantiam  magnorum  dolorum  ,  cum  a 
medicis  secarentur ,  aut  inter  manus  medicorum  mortui 
sunt,  aut  jam  sani,  irruente  aliqua  aegritudine ,  defuncti 
sunt.  Si  tam  sibi  propinquam  mortem  sperarent,  illos 
immensos  dolores  susciperent  tolerandos?  Tu  uon  toleras 
ad  incertum  :  qui  promisit  sanitatem ,  non  potest  falli. 
Fallitur  medicusaliquando,  et  promittitsanitatem  de  cor- 
wore  humano.  Quare  faiiitur  ?  Quia  non  hoc  curat,  quod 
fecit.  Deus  fecit  corpus  tuum,  Deus  fecit  animam  tuam  : 
novit  queraadmodura  recreet  quod  creavit ,  novit  quera- 
admodura  refbrmet  quod  ipse  forniavit :  tu  tarjtum  sub 
raanibus  medici  esto ;  odit  enira  repellentera  manus  suas. 
Non  fit  iioc  in  medici  hominis  manibus.  Ligari  se  volunt 
homines,  et  secari^  daturi  pro  incerta  sanitate  certum 
doiorem,  magnara  raercedcra.  Deus  te,  quem  fecit,  et 

•    I  Cov.  XV,  53. 


ENARPvATIO    m    PSALMUM    Cli.  67 

certus  ciirat,  et  gratis.  Ferto  ergo  manus  ejus,  o  anima, 
quoe  benedicis  eum,  non  obliviscens  retributiones  ejus  : 
({  Sanat  enim  omneslanguores  tuos.  » 

VI.  «  Qui  redimit  de  corruptione  vitam  tuam.  »  Inde 
sanat  omnes  languores  tuos,  quia  redimit  de  corruptione 
vitam  tuam.  «  Ecce  corpus  quod  corrumpitur  ,  aggravat 
))  animam^  ))  Vitam  ergo  habet  anima  mea  in  corpore 
corruptibili.  Qualem  vitam?  Onera  patitur,  pondera  sus- 
tinet.  Ad  ipsum  Deum  cogitandum^  sicut  dignum  est  ab 
homine  cogitari  Deum  ,  quanta  impediunt ,  veluti  inter- 
pellantia  de  necessitate  corruptionis   humanae?  Quanta 
revocant?  quanta  a  subhmi  intentione  detorquent?  quanta 
interpel]ant?quoe  turba  phantasmatum?qui  populi  sugges- 
tionum?  Totum  hocincordehumano,  tanquam  devermibus 
corruptionis  hujus  scatet.  Exaggeravimus  morbum,  laude- 
mus  et  medicum.  Non  ergo  tesanabit,  qui  fecit  talera 
quahs  non  aegrotares,  si  legem  sanitatis  acceptam  servare 
voluisses?  Nonne   tibi  et  disposuit  et  mandavit  quid  tan- 
geres,  quid  non  tangeres,  ad  retinendara  salutera"^?  No- 
luisti  audiread retinendam, audi ad  recipiendara.  Languore 
tuo  expertus  es,  quam  veraille  jussisset.  Jara  tandem  ali- 
quando  homo  quod  non  tenuit  monitus ,  audiat  vel  ex- 
pertus.  Quse  duritiaest ,  quam  nec  experentia  docet?  Non 
ergo  te  sanabit,  qui  talem  fecerat  ut  nunquam  segro- 
tares,  si  ejus  praecepta  servare  voluisses?  Non  te  sanabit, 
qui  fecit  Angelos,  et  te  refectum  aequaturus  est  Angelis? 
Non  sanabit  factum  ad  imaginem  suam  ,  qui  fecit  coelum 
et  terram?  Sanabit  te ,  opus  est  ut  sanari  velis.  Sanat  om- 
nino  ille  querahbet  languidura^  s?d  non  sanat  invitura. 
Quid  autem  te  beatius  ,  quara  ut  tanquara  in  manu  tua, 
sic  habeas  in  voluntate  sanitatem  tuara  ?  Si  velles  esse  in 
aliquo  subhmi  honore  in  hac  terra^  ducatum,  proconsu- 

«  Sap.  IX,  i5,  —  '  Gen.  u,  i6,  17. 


68  S.    AUOLSTINI    EPISCOPI 

latum ,  praef ecturam  si  concupisceres  ,  mimquid  continuo 
posses  ut  velles?  numquid  voluntatem  tuam  potestas  seque- 
retur  ?  Multi  ad  ista  volunt  pervenire  ,  et  non  possunt ;  sed 
si  pervenirent ,  quid  prodest  honor  segrotis  ?  Quis  enim  non 
icgrotat  in  liac  vita?  quis  non  languorem  longum  trahit?  Nasci 
hic  in  corpore  mortali ,  incipere  aegrotare  est.  Quotidianis 
medicamentis  fulciuntur  indigentiae  nostrse,  quotidiana 
medicamenta  sunt  refectiones  oranium  indigentiarum.  Fa- 
mes  nonne  te  occideret,  nisi  medicamentum  ejus  appone- 
res?  Sitis  nonne  te  perimeret,  nisi  eam  tu  bibendo,  non 
penitus  extingueres ,  sed  differres?  Reditura  est  enim  sitis 
paululum  temperata.  Temperamus  ergo  istis  fomentis 
serumnamaegritudinisnostrae.StandoIassatuseras,sedendo 
reficeris  ^  ipsura  sedere  medicina  est  lassitudinis  :  in  ipsa 
jnedicina  rursus  lassaris  •,  diusedere  non  poteris.  Quidquid 
est  ubi  fatigationi  succurritur ,  aha  fatigatio  inchoatur. 
Quid  ergo  ista  desideras  languidus  ?  Prius  de  salute  tua 
cogita.  Aliquando  segrotat  homo  in  domo  sua  ^  in  lecto 
suo,  aegritudine  manifestiore  :  quanquamet  ista  manifesta 
sit ,  quam  noluiit  horaines  intueri  :  taraen  ea  segritudine, 
ad  quam  quaeruntur  medici  homines,  aegrotat  quisque  in 
domo  sua,  anhelat  febribus  inlecto  suo ;  velit  forte  cogi- 
tare  de  re  famihari,  ahquid  jubere  vel  in  domo  ,  vcl  in 
fundo^  aut  disponere^  statira  curasuoruracircumstrepente 
et  murmurante,  revocatur  a  tahbus  curis,  et  dicitur  ilh, 
Diraitte  ista,  prius  de  saluta  tua  cogita.  Ergo  hoc  tibi  di- 
citur,  Omnis  homo  ,  si  non  aegrotas,  aha  cogita  :  si  te 
segrotantem  languor  ipse  convincit,  prius  de  salute  tua 
cogita.  Salus  tua  Christus  est  :  Christum  ergo  cogita.  Ac- 
cipe  cahcem  sahitaris  ejus ,  «  Qui  sanat  omnes  languores 
»  tuos  :  »  hanc  saluteni  si  volueris ,  oljtinebis.  Honores 
et  divitias  cura  recpiisieris ,  non  continuo  si  volueris ,  ha- 
bcbis  :  hoc  et    pretiosius  cst,   et  sequitur  voluntatera. 


enabrAtio  in  psalmum  cii.  69 

a  Qui  sanat  omnes  langiiorps  tuos ,  qni  rcdimit  dc  corrup- 
»  lione  vitam  tuam.  >>  Ibi  sanabitnr  omnis  langnor  luns, 
cnm  corruptibile  hocinduetincorruptionem.  Redemptaest 
enim  vita  tua  de  corruptione-,  jam  securus  csto  :  initus 
est  bonse  fidei  contractus  ■,  nemo  fallit  redemptorem  tuum, 
nemo  circumvenit ,  nemo  premit.  Egit  hic  commercium, 
jam  pretium.  solvit,  sanguinemfudit.  Sanguinem,  inquam, 
fudit  unicus  Filius  Dei  pro  nobis  :  o  anima  ,  erige  te ,  tanti 
vales.  «  Redimit  de  corruptione  vitam  tuam.  »  Ostendit 
exemplo ,  quod  promisit  in  prsernio.  Mortuus  est  propter 
dehcta  nostra  ,  et  resurrexit  propter  justificationem  nos- 
tram*.  Sperent  membra,  quod  in  capite  demonstratnm 
est.  jVon  cnrabit  membra  sua  ,  quorum  caput  levavit  iii 
cfehmi?Ergo  «  Redimit  de  corruptione  vitam  tuam.  » 

YII.  «  Qui  coronat  te  in  miseratione  et  misericordia.  » 
Jam  enim  forte  quasi  arrogansesse  coeperas,  cum  audires  : 
«  Coronat  te.  »  Ergo  magnus  sum. ,  ergo  luctatus  sum. 
Gujus  viribus?  Tuis ,  sed  ab  illo  subministratis.  Nam  iuc- 
taris ,  manifestum  est  5  et  ideo  coronaberis ,  quia  vinces  : 
sed  vide  quis  prior  vicerit,  vide  qiiis  te  faciat  etiam  se- 
cundo  victorem.  «  Ego ,  inquit ,  vici  saeculum  ,  gaudete '-.  x, 
Et  unde  gaudemus,  si  i!le  vicit  sreculum?  qnasi  nos  vice- 
rimus?  Ita  plane  gaudeamus ,  quia  nos  vicimus.  Qui  in 
nobis  victi  sumus,  in  il!o  vicimus.  Ergo  coronat  te,  quia 
dona  sua  coronat,  non  merita  tua.  «  Plus  omnibus  illis 
»  laboravi ,  »  ait  Apostolus  :  sed  vide  quid  adjungit , 
«  Non  ego  autem,  sed  gratia  Dei  mecum^.  »  Et  post  la- 
bores  ornnes  expectat  ipsam  coronam ,  et  dicit  :  «  Bonum 
»  agonem  certavi,  cursum  consummavi,  fidem  servavi  : 
»  de  caetero  superest  milii  corona  justitiae,  quam  mihi 
»  reddet  Dominusin  illa  die  justus  judex*.  »  Quare?Quia 

>  Rom,  IV,  25.  —  '  Jom.  xvi ,  33.  —  *  i  Cor.  xv,  lo.  —  4  2  Tim. 
IV,  7,  8. 


70  S.    AUGUSTINI  EPISCOPI 

agonem  certavi.  Quare.^Quiacursumconsummavi.  Quare? 
Quia  fidem  servavi.  Unde  certasti?  unde  fidem  servasti? 
«  Non  ego  autem,  sed  gratia  Dei mecum^.  »  Ergo  et  quod 
coronaris,  illius  misericordia  coronaris.  Nusquam  sis  su- 
perbus  •,  sempcr  lauda  Dominum  ,  omnes  retributiones  ejus 
noli  oblivisci.  Retributio  est,  cumpeccator  etimpiusvo- 
catuses,  ut  justificareris.  Retributio  est,  cum  erectus  et 
gubernatus  es  ne  caderes.  Retributio  est,  cum  tibi  vires 
subministratae  sunt,  ut  usquein  fmem  perseverares.  Retri- 
butioest,  utetiam  caroista  tua  qua  premcbaris,  resurgat,  et 
neccapitistuicapillusintereat.  Retributio  est,  ut  post  resur- 
rectionem  coroneris.  Retributio  est,  ut  in  aeternum  Deum 
ipsum  sine  defectu  laudes.  Omnes  retributiones  ejus  noli 
oblivisci ,  si  vis  ut  benedicat  anima  tua  Dominum  ,  «  Qui 
))  coronat  te  in  miseratione  et  misericordia.  » 

YIII.  Et  quid  agam  coronatus?  Ecce  adjuvabar  cum 
luctarer,  finito  certamine  coronabor-,  jam  nulla  residua 
erit  inimica  suggestio  vel  corruptio ,  cum  qua  lucter. 
Semper  enim  in  hac  vita  luctamur  cum  corruptione  ista  : 
sed  quid  scriptum  est  ?  «  Novissima  inimica  destruetur 
»  mors.  »  Post  destructionem  mortis ,  nullum  timebis 
inimicum  :  «  Inde  absorpta  est  mors  in  victoriam-.  » 
Tunc  ergo  erit  victoria  ,  tunc  corona.  Postcertamen  ergo 
coronabor ,  post  coronam  quid  agam?  «  Qui  satiat  in  no- 
»  lais  desiderium  tuum  ^.  »  Modo  enim  audis  bonum  ,  et 
anhelas  ^  audis  bonum ,  et  suspiras  :  et  hoc  ipsum  quod 
forte  peccas ,  ellgendiboni  aviditatefalleris  •,  et  in  eo  reus 
detineris,  quod  bonum  consihum  Dei  non  audis,  quid 
contemnendum  et  quid  ehgendum  sit  5  quod  forte  negli- 
gis  discere ,  si  in  ehgendo  bono  fallebaris.  Ubicumque 
peccas  quasi  bonum  quaeris,  c[uasi  refectionem  desideras. 
Rona  sunt  ista  quae  quaeris  ^  sed  mala  tibi  erunt ,  deserto 

■  I  Coi-.  XV,  10.  =—  »  Ibid.  '26  et  54-  —  3  psal.  cn,  5. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CII.  71 

ilJo  a  quo  bona  facta  sunt.  Bonum  tuum  qusere,  o  anima. 
Est  enim  'bonum  aliud  alteri ,  et  oranes  creaturae  habent 
quoddam  bonum  suum ,  integritatis  suae  ,  et  perfectionis 
naturse  sure  :  iuterest  quid  cuique  rei  imperfectse  neces- 
sarium  sit,  ut  perficiatur  :  qusere  tuum  bonum.  «  Nemo 
»  bonus  nisi  unus  Deus  ^.  »  Summum  bonum,  hoc  est 
tuum  bonum.  Quid  ergo  deest ,  cui  summum  bonum  bo- 
num  est?  Sunt  enim  et  inferiora  bona,  quse  ahis  et  ahis 
bona  sunt.  Pecoriquid  bonum  est ,  fratres,  nisi  implere 
ventrera  ,  carere  indigentia,  dormire,  gestire ,  vivere ,  sa- 
num  esse,  generare  ?  Bonum  ilh  est,  et  usque  ad  quem- 
dara  modum  habet  boni  sui  mensuram  tributam  ,  et 
concessam  ab  omnium  rerum  creatore  Deo.  Tale  tu  bonum 
quteris?  Dat  et  hoc  Deus  •,  sed  noh  solum  qusrere.  Cohaeres 
Christi,  quid  gaudes ,  quia  socius  es  pecori?  Erige  spem 
tuam  ad  bonum  bonorura  omnium.  Ipse  erit  bonura  tuura, 
a  quo  tu  in  luo  genere  factus  es  bonus ,  et  omnia  in  suo 
genere  facta  sunt  bona  -.  «  Fecit  enira  Deus  orania  bona 
»  valde  ^.  »  Ergo  illud  bonura  quod  Deus  est,  si  dicaraus 
valde  bondra,  jara  et  de  creatura  dictum  est,  «  Fecit 
»  Deus  omnia  bona  valde.  »  Quid  ergo  iliud  bonum ,  de 
quo  dictum  cst,  «  Nerao  bonus  nisi  unus  Deus?  »  dici- 
mus  quia  bonum  est  valde  ?  Recurrit  nobis  recordatio  de 
omnilnis  creaturis ,  quia  dictum  est ,  «  Fecit  Deus  omnia 
valde  hona..  «  Quid  ergo  dicturi  sumus  ?  Deficimus  in  voce, 
sed  non  in  affectu.  Veniat  in  mentenl  recens  illa  tractatio 
Psalmi  :  explicare  non  possumus ,  jubilemus.  Bonum  est 
Deus.  Quaiebonum  ,  quis  dicat?  Ecce  non  possumus  di- 
cere ,  et  non  permittimur  tacere.  Ergo  si  non  possumus 
dicere,  et  prse  gaudio  non  permiltimur  tacere,  nec  lo- 
quamur ,  nec  taceamus.  Quid  ergo  faciamus  ,  non  loquen- 
tes  et  non  tacentes  ?  JuiDilemus'.   «  JulDilate  Deo  salutari 

'  Mattli.  Tix,  17.  —  '  Gen.  i,  3i.  —  '  Psnl.  xr.w,   i. 


72  S.    ArGUSTINI    EPISCOPI 

»  nostro  ,  jubilate  Deo  omnis  terra^  »  Quid  est ,  «  Jubi- 
»  late  ?  »  Eflerte  vocem  ineffabilem  gaudiorum  vestro- 
rum,  et  eructate  in  eum  laetitias  vestras.  Et  quid  erit  illa 
ructatio  post  saginam  ,  si  modo  post  modicas  istas  refec- 
tiones  tantum  alHcitur  anima  nostra  ?  Quid  erit  ,  quando 
fiet  post  redemptionem  ah  omni  corruptione,  quod  dictum 
est  in  isto  Psalmo,  «  Qui  satiat  in  bonis  desiderium 
))  tuum  ?  » 

IX.  Et  quasi  qusereres  ,  Quando  satiat?  Modoenimnon 
satior  :  adquodcumque  me  convertero,  vilescit  mihi  adep- 
tum ,  quamvis  accenderit  desideratum  :  cum  omnia  quse 
dum  non  habeo  amo ,  cum  habuero  contemno  ,  quod 
bonum  me  satiabit  ?  Laus  Dei.  Etipsa  ,  cum  «  Corpus  quod 
»  corrumpitur  aggravat  animam  ^ ,  »  et  deprimit  terrena 
inhabitatio  sensum  multa  cogitantem ,  non  impletur  anima 
mea ,  non  perficitur  :  aliae  de  corruptione  delectationes 
indigentiarum  detorquent  me  ab  iila.  Quando  satiabitur 
desiderium  meum  in  bonis  ?  Quando ,  qureris  ?  «  Renova- 
»  bitur  sicutaquilse  juventus  tua.  »  Quccris  ergo  quando 
satietur  in  bonis  anima  tua?  Quando  renovata  fuerit  ju- 
ventus  tua.  Et  addidit,  «  Sicut  aquilre.  »  Profecto  hic 
aliquid  latct  :  quod  tamen  dici  de  aquila  soiet ,  non  ta- 
cemus  ,  quia  non  est  ab  re  hoc  intelligere.  Illud  tantum- 
modo  insinuatum  sit  cordibus  nostris,  non  sine  causa 
dictum  esse  a  Spiritu  sancto,  «  Renovabitur  sicut  aquiloe 
»  juventus  tua.  »  Resurrectionem  enim  quamdam  signi- 
ficavit  nobis.  Et  quidem  renovatur  et  juventns  aquiLne ,  sed 
non  ad  immortalitatem.  Data  est  enim  similitudo,  quan- 
tum  de  re  mortali  potuit  trahit  ad  rem  utcumque  signifi- 
candam  immortalem  ,  non  ad  demonstrandam.  Dicitur 
aquila  ,  cum  senectute  corporis  pressa  fiierit ,  immodera- 

'  M.  xcAX,  i.  Insuper  vkle  Enanat.  in  Psal.  xcik,  num    4)  ^-  —  '  Sap. 
IX  ,  i5. 


enArrAtio  in  psalmum  cii.  73 

tionerostri  crescentis  cihiim  capere  nonposse.  Parsenim 
rostri  ejns  superior ,  qunc  supra  partem  inferiorem  adun- 
cotur  ,  cnm  prce  senecta  immoderatius  creverit,  longi- 
tudo  ejus  incremenli  non  eam  sinit  os  aperire,  ut  sit  ali- 
quod  intervallum  inter  inferiorem  partem  et  uncum 
superiorem.  Nisi  enim  aliquod  intervallum  pateat,  non 
lialjet  morsus  quasi  forcipem  ,  unde  velut  tondeat  quod 
transmittat  in  fauces.  Crescente  itaque  superiore  parte, 
et  nimis  aduncata,  non  poterit  os  aperire  et  aliquid  capere. 
Hoc  ei  facit  vetustas.  Praegravatur  languore  senectutis  ,  et 
inopia  comedendi  languescit  nimis  ;  utraque  re ,  et  aetatis  et 
egestatis  accedente.  Itaquemodo  quodam  naturaliinmen- 
sura  rcparandre  quasi  juventutis,  aquila  dicitur  collidere 
et  percutere  ad  petram  ipsum  quasi  labium  suum  superius, 
quo  nimis  crcscente  edendi  aditus  clauditur  :  atque  ita 
conterendo  illud  ad  petram  excutit ,  et  caret  prioris  rostri 
onere,  quo  ci])us  impediebatur.  Accedit  ad  cibum ,  et 
omnia  rcparantur  :  erit  post  senectutem  tanquam  juvenis 
aquila  5  redit  vigor  omnium  meml^rorum,  nitor  plumarum, 
gubernacula  pennarum  ,  volat  excelsa  sicut  antea  ,  fit  in 
ea  quaedam  resurreclio.  Ad  hoc  enim  exposita  est  ista  si- 
militudo  :  sicut  de  luna  ponitur  ,  quia  deminuta  et  quo- 
dam  raodo  intercepta  luna  rursnsnascitur  et  impletur  ,  et 
significat  nobis  resurrcctionem  :  sed  impieta  illa  non  per- 
manet;  rursus  minuitur ,  ut  semper  significet.  Sic  ergoct 
Iioc  cpiod  de  aquila  dictum  est  :  non  ad  immorlalitatem 
aquila  reparatur  ,  nos  autem  ad  vitam  seternam  :  sed  ta- 
men  propterea  inde  ducta  est  similitudo ,  ut  quod  nos 
impedit,  petra  nobis  auferat.  Non  ergo  prsesumas  de  vi 
ribustuis  :  firmitas  petrae  tibi  excutit  vetustatem.  «  Petra 
))  autem  erat  Gliristus*.  »  In  Ghristo  renovabitur  sicut 
aquilae  juventus  nostra.  Etenim  inveteravimus  intcr  ini- 
'  I  Cor.  X,  4. 


74  S.    AUGtJSTINI    EPISCOPI 

raicos  nostros ,  sicut  nota  est  vox  Psalmi  :  «  Inveteravi , 
))  inqiiit ,  in  omnibus  inimicis  nieis'.  )>  Unde  inveteravi- 
raus?  Carne  mortaii,  carne  ista  foenea  :  et  ideo  ,  «  Per- 
))  cussum  est  sicut  foenum  ,  et  aruit  cor  meum  ,  quoniam 
))  oblitus  sum  manducare  paneni  meum^.  Ohlitus  sum  , 
))  inquit,  manducare  panera  meum.  ))  Crevitvetustas,  os 
clausit ,  atteratur  in  petra= 

X.  Sic  ergo  et  in  hoc  Psalmo  unde  agimus ,  cum  prse- 
misisset ,  «  Qui  satiat  in  bonis  desiderium  tuum  :  ))  quasi 
responderet  anima ,  Non  satiabor  de  mortalibus ,  non  sa- 
tiabor  de  temporalibus,  aliquid  aeternum  donet,  aliquid 
seternum  concedat  :  Sapientiara  suam  mihi  det,  Yerbum 
suum  raihi  det,  Beuni  apiid  Deum,  et  se  Deum  Patrem, 
et  Fihum,  et  Spiritum  sanctum.  uMendicus  ante  januam 
ejus  sto,  non  dormit  quera  invoco  ,  det  raihi  tres  panes. 
Evangelium  recordamini :  ccce  quid  sit  nosse  Dei  Litteras  ^ 
qui  legerunt  moti  sunt.  Nam  recordaraini  quemdam  ino- 
pera  venisse  ad  domura  araicisui,  et  petisse  tres  panes. 
Etille,  inc[uit_,  dorraiens  respondebat  ei,  etdicebat :  «  Jam 
))  requiesco,  et  pueri  mei  intus  raecum  dormiunt.  ))  Ille 
perseverans  in  petendo,  extorsit  taedio  quod  non  posset 
merito  ^.  Deus  autera  dare  vult :  sed  noii  dat  nisi  petenti , 
ne  detnon  capienti.  Non  tsedio  tuo  vult  excitari.  Non  enira 
cura  oras  tanquam  dormienti  molestus  es  :  «  Non  dor- 
))  miet,  neque  dormitabit,  qui  custodit  Israel^.  )>  Semel 
Christus  dormivit,  ut  iUi  de  iatere  conjux  fieret^  :  dor- 
mivit  in  cruce,  raanifestura  est.  Mortuus  est  enira ,  ut  di- 
cerct,  «  Ego  dormivi,  et  somnum  coepi.  »  Sed  numquid 
qui  dormit^  non  adjiciet  ut  resurgat  "^  ?  Propterea  ibi  sequi- 
tur,  «  Et  exurrexi,  c[uoniam  Dominus  suscipiet  me", ))  Quid 
vero  jam  Apostolus  ?  «  Ciiristus,  inquit,  surgens  a  mor- 

•  Psal.  VI  ,  8.  —  '  IJ.  c«.  ,5.-3  Luc.  xi,  5-8.   —   4  Psal.  cxx,  4.  — 
*  Gen.  u,  21.  —  "  Psal.  xl    9.  —  7  Id.  111,6. 


ENABKATIO    IN    PSALMTJM   Cll.  75 

»  tuis  ,  jam  non  moritur,  et  mors  ei  iiltra  non  dominabi- 
))  tiir  ^  »  Ipse  ergo  non  dormit  •,  vide  ne  fides  tua  dor- 
niiat.  Dicat  ergo  anima  jam  desiderans  satiari  quodam 
excelso,  inenarrabiiibono,  cui  jubilatur  potius,  et  de  quo 
jubilatur  ,  quam  aliquid  explicatur  :  jam  enim  vult ,  jam 
sentitinde  aliquid  :  videt  se  impediri  prsegravatione  cor- 
poris ,  non  se  posse  in  hac  vita  satiari ,  et  quasi  respondeat, 
et  dicat :  Quid  mihi  dicis  :  «  Satiabitur  inbonis  desiderium 
»  tuum?))Novi  bonum  ejnsquoddesiderem,  noviquidmihi 
sufliciat,  video  lioc  in  Philippo  :  <t  Ostende  ,  inquit,  no- 
))  bis  Patrem,  et  suflicit  nobis.  »  Sokim  Patrem  quasi 
desiderabat  :  ostendit  Dominus  tres  panes  desiderandos  5 
qui  est  unus  panis  ostendit,  et  dixit  :  «  Tanto  tempore 
))  vobiscum  sum ,  et  Patrem  non  nostis  ?  Pliihppe ,  qui 
))  me  videt,  videt  et  Patrem.  »  Promisit  et  Spiritum  : 
»  Quem  mittet ,  inquit,  Pater  in  nomine  meo*^  :  )>  item- 
que  ait,  «  Quem  ego  mittam  vobis  a  Patre"  :  ))  donum 
suum  sequale  siln.  Novi  quid  desiderem ,  sed  quando  inde 
satiabor?  Ecce  modo  de  Trinitate  cogito,  quomodocum.- 
que  de  Trinitate,  vix  in  senigmate ,  per  speculum ,  ex  parte 
audeo  aliquid  sentire  :  quando  satiabor?  «  Renovabitur 
»  sicut  aquilse  juventus  tua.  ))  Non  satiaris  modo ,  quia 
non  est  idonea  anima  tua  ad  sohdum  illum  et  magnum 
cibum  ^  sed  rostro  clauso,  nonest  idonea.  Vetustas  tibi  os 
clausit,  propterea  pctra  data  est,  ubi  vetustate  contrita  , 
renovetur  juventus  tua  sicut  aquilae^  ut  possis  manducare 
panem  tuum,  illum  qui  ait :  «  Ergo  sum  panis  vivus,  qui 
)>  de  coelo  descendi^.  Renovabitur  juventus  tua  sicut 
»  aquilae  :  »  tunc  satiaberis  iu  bonis. 

XI.  «  Faciens  misericordias  Dominus,  et  judicium  eis 
»  qui  injuriara  accipiunt^.  »  Facit  modo  ,  fratres  ,  anle- 

•  Rom.  VI ,  9.  —  »  Joan.  siv  ,  8,  9  et  26.  —  ^  Id.  xv,  2G.  —  4  Id.  vi,  4  r  • 
—  5  psal.  cii,  6. 


76  S.    ArGUSTINI    EPISCOPI 

quam  venianins  ad  renovationem  sicut  aquilrr,  anlequam 
satiemur  iii  bonis.  Quid  enim  hic ,  ([uid  in  ista  peregri- 
natione,  quidin  ista  vita?  numquid  deserimur?  Non.  «  Fa- 
»  ciens  niisericordias  Dominus.  »  Et  videte  quomodo 
laciat  misericordias,  non  nos  relinquens  in  deserto,non 
nos  relinquens  in  eremo,  donec  perveniamus  ad  patriam  5 
))  Faciensraisericordias,  »  sedquibusPu  Beati  misericordes, 
))  quoniam  ipsi  misericordiam  consequentur  ^  wModoau- 
distis,  fratres,  cum  Evangelium  legeretur.  Nonergoputet 
aliquis  futuram  in  se  esse  misericordiam  Dei^  si  est  ipse 
immisericors.  Sed  audi  quse  sit  mensura  misericordise,  ne 
quasi  in  amicum  sit,  et  non  sit  in  inimicum.  Dictum  est, 
«  Diligite  inimicos  vestros-.  )>  Satiari  vis  bonis  Dei ,  sa- 
tiata  sit  in  te  misericordia.  Plena  misericordia,  ipsa  est 
perfecta  misericordia  :  ipsa  est  qucC  amat,  quoe  diligit 
etiam  habentem  se  odio.  Nam  c[uid  faciam,  inquis?  Si 
coepero  diligere  inimicum  meum,  injurias  accipiam ,  et 
injurias  perferam,  et  non  me  vindicabo,  cum  adsint  lc- 
ges?  Justum  est  ut  vindices  te^  conceditur,  quia  justum 
est  :  vide  utrum  non  habeas  quod  in  te  vindicetur^  et 
vindica.  Sic  enim  dicis  :  Ita-ne  me  non  vindica])o?  quasi 
Deus  justitiam  vindictas  reprimat,  et  non  superbiam  vindi- 
cantis  extinguat.  Autveroadultera  illanoneratlapidamia? 
aut  si  lapidareiur  ,  iniquum  aliquid  fieret  ?  Si  inique  fieret, 
iniquejussum  est  :  Lex  autem  jnssit,  Deus  jussit  :  sed^  0 
vos  ultores,  videte  si  nonestis  peccatores.  Adducta  est  adul- 
tera  mulier  lapidanda  ex  Lege,  sed  adducta  est  ad  lato- 
rem  Legis.  Saevis  qui  adduxisti  :  vide  qui  soevias,  et  in 
cpiam  soevias  :  sipeccator  in  peccatricem  ,  deslne  saevire, 
prius  confitere  :  si  peccator  saevis  in  peccatricem ,  reiin([ue 
illam  •  novit  ille  quid  de  illa  sentiat ,  c[uid  judicet ,  c[uo- 
modo  parcat ,  cjuomodo  sanet.  ExLege  saevis?  Mehus  no- 

■  Matth.  v,':.  —  >  Ibid.  44. 


ENAURATIO    1N    rsALMUM    CII,  77 

qiiid  agal  lator  Legis  ,  cx  qua  srevis.  Jam  Dominus  eo 
tempore  ([uo  illi  oblata  est ,  incliiiato  capite  scribebat  in 
terra.  Tunc  scripsit  in  terra,  quando  se  inclinavit  in 
terram  :  antequam  se  inclinaret  in  terram ,  non  in  ten^a 
scripsit ,  sed  in  lapide.  Jam  fructuosum  aliquid  erat  terra 
de  Domini  Littcris  parilura.  In  lapide  Legem  scripserat, 
significans  duritiam  Judaeorum  *  :  in  terra  scripsit,  signi- 
ficans  fructum  Christianorum.  Venerunt  ergo  illi  addu- 
centes  adulteram  ,  tanquam  spevientes  floctus  in  petram  : 
sed  ejus  responsione  confracti  sunt.  Ait  enim  illis  :  «  Qui 
»  in  vobis  sine  peccato  est ,  prior  in  illam  lapidem  jactet-. » 
Et  rursum  inclinato  capite  ,  scribebat  in  terra.  Et  unus- 
quisque  jam  interrogans  conscientiam  suam,  non  compa- 
ruerunt.  Repulit  eos  ,  non  infirma  mulier  adultera,  scd 
adulterata  conscientia.  Vindicare  volebant ,  jydicare  cu- 
piebant :  venerunt  ad  petram,  absorpti  sunt  juxta  petram 
judices  eorum^. 

XIL  «  Faciens  misericordias  Dominus  :  »  sed  quibus? 
«  Beati  misericordes  ,  quoniam  ipsi  misericordiam  conse- 
»  quentur^.  »  In  omnes  fac  misericordiam.  Quam  mise- 
ricordiam.  facturus  es  justo?  In  Recessitatibus  tantum 
corporalibus  :  quibus  si  defuerint  supplcmenta  a  te  , 
non  deerunt  a  Deo.  Quod  ergo  facis ,  tibi  plus  prodest. 
Das  mendico  transeunti  et  petenti :  quaeris  et  justum  cui 
des ,  per  quem  recipiaris  in  tabernacula  seterna  5  quia , 
«  Qui  recipit  justum  in  nomine  justi ,  mercedem  justi  ac- 
))  cipiet^  ))  Mendicus  te  quserit ;  justum  tu  qusere.  De  alio 
enim  dictum  est ,  «  Omni  petenti  te  da*^  : ))  et  de  alio  dictum 
est,  «  Desudet  eleemosyna  in  manu  tua,  donec  invenias 
))  justum,  cui  eam  tradas.  ))  Et  si  diu  non  invenitur  ,  diu 
quaere,  invenies.  Sed  quid  prsestabis.^   Nonne  plus  tibi 

»  E>:oJ.  XXIV,  i2.  —  =  ,Ioan.  vi:i,  S-g.  —  3  psal,  cxl,  G.  —  4  MaUh.  v,  7. 
—  5  Jlatth.  X,  4i-  ~"  *"  ^uc.  V!;  00. 


78  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

prrestatur?  «  Si  nos  vobis  ,  inquit ,  spiritalia  seminavimus, 
))  magnum  est,  si  vestra  carnalia  metamus  ^  ?  »  Inde  est 
et  illud  quod  pridem  exposuimus  in  nutu  Domini ,  quia 
producit  terra  foenum  jumentis-,  id  est ,  carnalia  eis  qui 
triturant  :  quia ,  «  Bovi  trituranti  os  non  infrenabis^.  )) 
Unde  vos  adhortali  sumus,  ut  in  hac  re  diligentes  sitis, 
cauti,  sobrii^  opera  vestra  thesauros  vestros  deputetis. 
Nuraquid  autem  hacc ,  fratres,  ideo  dicimus,  ut  ita  fiant 
in  nos?  Puto  in  nomine  Domini  posse  esse  istam  quamvis 
infirmorum  vocem,  apostohcam  tamen,  sed  vobis  pro- 
dest,  sicut  ait  ipse  Apostolus  :  «  Non  quia  quaero  datum, 
))  sed  requiro  fructum^.»  Quamergoeleemosynamfacturus 
es  justo  ?  Non  pascebat  vidua ,  pascebat  corvus  ^  ^  quia 
pascebat,  qui  fecit  corvum  :  Eliam  dico.  Non  ergo  deest 
unde  Deus  det  suis  :  tu  vide  quid  emas,  quando  emas, 
quanti  emas.  Emis  enim  regnum  coelorum  :  et  non  est 
emendi  tempus  ,  nisi  in  hac  vita.  Et  quam  vili  emas,  at- 
tende.  Tanti  tibi  valet^  qaantum  habere  potueris. 

XIII.  Fac  misericordiam  iniquo,  non  tanquam  iniquo. 
Nam  ipsum  iniquum  in  quantum  iniquus  est,  ne  suscipias  : 
id  est ,  ne  quasi  intentione  et  amore  iniquitatis  iUiu5  sus- 
cipias  eum.  Nam  et  prohibitum  est  dari  peccatori ,  et  sus- 
cipere  peccatores  ^.  Et  quomodo  ,  «  Omni  petenti  te  da\? )) 
Etquomodo,  «  Si  esuiierit  iniraicus  tuus,  ciba  illum^?  )) 
Quasi  contraria  videntur,  sed  aperiunturin  nomineChristi 
pulsantibus,  et  raanifesta  erunt  quaerentibus.  «  Ne  tradas 
»  peccatori,  ))  et  «  Ne  suscipias  peccatorem  :  )>  tamen, 
«  Omni  petenti  te  da.  ))  Sed  peccator  est  qui  me  petit. 
Da ,  non  tanquam  peccatori.  Quando  das  tanquam  pecca- 
tori?  Quando  in  quo  peccatorest,  hoc  tibi  placet  ut  des. 

'  I  Cor.  IX,  II.  — -  Psal.  cin,  i^.  —  ^  i  Cor.  ix,  g.  — 4  Pbiiip.  iv,  17. 
—  ^3  Reg.  XVII,  6  et  i2.  —  ^  Eccli.  xii,  4~^'  —  "'  Luc.  vi,  3o.  —  ^  Rom. 
xii ,  2. 


enArratio  in  psalmum  cii.  79 

Paululum  attendat  Charitas  Ycstra  ,  donec  evolvatur  res 
etiam  exemplis  ,  multum  utilis  ad  intelligendum.  Hoc 
dixit  :  Cum  esurierit  nescio  quis ,  si  habes  undedes,  da; 
si  vides  dandum  esse  ad  subveniendum ,  da.  Ne  pigres- 
cant  in  hoc  viscera  misericordiae ,  quia  tibi  peccator  oc- 
currit  :  tibi  enim  homopeccator  occurrit.  Cum  dico  :  Oc- 
currifc  tibi  homo  peccator,  duo  nomina  dixi :  haec  duo 
nomina  non  superflua  sunt  :  duo  nomina ,  aliud  quod 
homo ,  aliud  qucd  peccator  :  quod  homo  ,  opus  est  Deij 
quod  peccator ,  opus  hominis  est  :  da  operi  Dci ,  noli 
operi  hominis.  Et  quomodo ,  inquis ,  me  prohibes  dare 
operi  hominis?  Quid  est  dare  operi  hominis  ?  Peccatori 
dare  propter  peccatum  ,  placenti  tibi  propter  peccatum. 
Et  quis  hoc  faciet ,  inquis  ?  Quis  hoc  faciet  ?  Utinam  nemo, 
utinam  pauci,  utinam  non  pubHce.  Qui  venatoribus  do- 
nant,  quare  donant ,  dicant  mihi?Quare  donatvenatori? 
Hoc  in  illo  amat ,  in  quo  nequissimus  est  j  hoc  in  illo  pas- 
cit ,  hoc  in  illo  vestit ,  ipsam  nequitiam  publicam  specta- 
cuhs  omnium.  Qui  donat  histrionibus  ,  qui  donat  aurigis , 
qui  donat  meretricibus^  quare  donat?  Numquid  non  et 
ipsi  hominibus  donant?  Non  tamen  ibi  attendunt  naturam 
operis  Dei ,  sed  nequitiam  operis  humani.  Yis  videre  quid 
honores  in  venatore,  quando  ilhun  vestis?  Dicatur  tibi, 
Sis  tahs  :  amas  illum ,  gaudes  ad  illum ,  vis  quodam  modo 
expohare  te,  et  illuni  veslire  :  noli  cum  injuria  accipere, 
si  tibi  dicatur,  Taies  sint  fiiii  tui.  Injuria  est,  inquis. 
Quare  injuria  est ,  nisi  quia  illa  iniquitas?  quare  injuria, 
nisi  quia  iila  turpitudo  ?  Non  ergo  donas  ,  cum  donas , 
fortitudini ,  sed  turpitudini.  Quomodo  ergo  qui  venatori 
donat ,  non  homini  donat ,  sed  arti  nequissimoe  :  (  nam  si 
homo  tantum  esset ,  et  venator  non  esset ,  non  donares  j 
honoras  in  eo  vitium,  non  naturam  :  )  ^c  contra,  si  des 
justo,  si  des  Prophetae  ,  si  des  Discipulo  Christi  aliquid 


80  S.    AUGUSTIKI    EPISCOPI 

cujus  indiget,  et  non  ibi  cogites  quia  Discipulus  Christi 
est ,  quia  ministcr  cst  Dei  ,  quia  dispensator  cst  Dei  ^  sed 
cogites  ibi  aliquod  commodum  temporale  ,  ut  fortasse 
causse  tuse  necessarius  quando  fuerit ,  venalis  tibi  sit , 
quia  ei  aliquid  porrexisti-,  tam  tu  non  dedisti  justo,  si  sic 
dederis,  quam  ille  non  dedit  homini ,  quando  dedit  vena- 
tori.  Res  ergo,  charissimi ,  in  promptu  posita  est,  etputo 
quia  etsi  obscura  fuit ,  jani  manifesta  est.  Ad  hoc  Domi- 
nus  te  astrinxit ,  cum  diceret ,  «  Qui  receperit  justum  ^ ,  )> 
sutliceret.  Sed  quia  potest  recipi  justus  aUa  intentioiie , 
cum  putatur  prodesse  posse  ad  aliquid  temporale ,  forte 
ad  supplendam  cupiditatera ,  forte  ad  adjuvandum,  ut 
homo  circumveniatur ,  aut  opprimatur  •  quia  tale  minis- 
terium  de  illo  qu?eris ,  forte  propterea  suscipis  :  ncgavit 
tibi  mercedem  justi ,  nisi  cum  additamento.  Ait  enim  : 
((  Qui  receperitjustum  innomine  justi,  »  id  est,  ideo  re- 
cipiens  quiajustus  est.  Et,  «  Qui  receperit  Prophetam  :  » 
non  tantum  receperitProphetam,  sed,  «  In  nomine  Pro- 
))  phetae  ,  »  hoc  in  ilio  honorans  quod  Propheta  est.  Ad 
extremum ,  «  Qui  dederit  calicem  aquae  frigidae  uni  ex 
))  minimis  istis  ,  tantum  in  nomine  Discipuii  ,  )>  id  est 
propterea  quia  DiscipulusChristi  est ,  propterea  quia  dis- 
pensator  sacramenti  est  ;  «  Amen  dico  vobis  ,  non  perdet 
»  mercedem  suam  -.  »  Quomodo  ergo  intelhgis ,  «  Qui 
»  receperit  justum  in  nominejusti,  mercedcm  justi  ac- 
»  cipiet  :  »  sic  intelhge,  Qai  receperit  peccatorem  in  no- 
mine  peccatoris ,  perdet  mercedem. 

XIV.  Ergo,  fratres,  exercete  misericordiam.  Non  est 
aliud  vinculum  charitatis,  non  est  aliud  vehiculum  quo 
perducam.ur  ex  hac  vita  ad  illam  patriam ;  exlendite  di- 
lectionem  usque  ad  inimicos  :  securi  estoie.  Ideo  venit 
Christus  ,  cui  tanto  ante  dictum  est  :  «  Ex  ore  infantium 

>  Malth.  X,  4i.  —  '  Ibid.  4'^- 


enArrAtio  in  psalmum  cii.  81 

»  Gt  lactentium  perfecisti  laudem  ,  ut  destruas  iiiimicum 
))  etvindicatorem  ^  :  ))  quod  nonnulli  codices  defensorem 
habent  :  sed  verius,  vindicatorem.  Destruere  voluit  Do- 
minus  vindicatorem  ,  id  est,  eum  qui  se  voluit  vindicare, 
ut  non  illi  dimittantur  peccata  sua.  Quid  ergo ,  inquis  ? 
dormiet  disciplina.^  aufcretur  omnis  correptio.^  Non  au- 
feretur.  Quid  enim  de  luxurioso  filio  facturus  es  ?  non 
castigabis  ,  non  verberabis?  Servumquc  ipsum  tuum,  si 
male  viventem  videris ,  non  pocna  aliqua  ,  non  verberibus 
refrenabis?  Fiat  hoc  ,  fiat  :  admittit  Deus  j  imo  repre- 
hendit ,  si  non  fiat  :  sed  animo  dilectionis  fac,  non  animo 
nhionis.  Ubi  autem  potentiores  ahquos  injuriosos  passus 
fueris ,  ubi  tibi  nec  corrigere  disciphna  hcet ,  nec  forte 
eliammonere  aut  pr?ecipere-,  tolera,  securus  tolera  :  audi 
EvangeHum ,  quod  modo  lectum  est  :  «  Beati  eritis  ,  cum 
))  vos  persecuti  fuerint  homines,  et  dixerint  adversus 
»  vos  omne  malura,  mentientes,  propter  nomen  meum-.  )> 
Et  ibi  addidit  propter  quid ,  ne  merito  tuo  accipias  ma- 
ledicta  ,  non  causa  juslificalionum  Dei.  Non  enim  qui 
maledictus  fuerit ,  justus  est  :  sed  quijustus  est,  et  in- 
juste  maledictus  :  et  si  injuste  maledicitur,  prsemium  illi 
redditur.  Propterea  itaque  securus  esto  misericors ,  ex- 
tende  diiectionem  usque  ad  inimicos  :  qui  forte  pertinent 
ad  gubernationem  tuam,  vindica,  coerce  cum  dilectione, 
cum  charitate,  attendens  salutem  aeternam;  ne  cum  par- 
cis  carni,  anima  pereat.  Fac  hoc  :  et  multos  passurus  es, 
in  quos  non  potes  exercere  disciphnam ,  quia  non  perti- 
nent  ad  jura  gubernationis  tuce  :  ferto  injarias  ,  securus 
esto.  «  Faciet  enim  misericordias  Dominus  ,  et  judicium 
))  omnibus  injuriam  accipientibus.  ))  Sic  in  te  faciet  mi- 
sericordiam ,  si  misertus  fueris  :  sic  eris  misericors ,  ut 

»  Psal.  vni,  3.  —  »  MaUh.  v,  ii. 

cxviii.  6 


82  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

quodpateris  injuriam  non  sit  impunitura  :  «Mihi  vindic- 
))  tam,  etergo  retribuam  ^,  )>  dicit  Dominus. 

XV.  «  Notas  fecit  vias  suas  Moysi^  )>  Quas  vias  suas 
notas  fecit  Moysi?  Quare  Moysen  elegit?  ExMoyse,  intel- 
lige  omnes  justos,  omnes  sanctos  :  unum  posuit,  omnes 
occurrant.  Tamen  perMoysen  data  est  Lex ,  et  habet  ali- 
quid  obscurum  traditio  ipsa  Legis.  Ad  hoc  enim  data  est 
Lex,  ut  convinceretur  languidus,  et  medicum  imploraret. 
Ipsa  est  via  occulta  Dei.  Jam  dudum  audieras  :  «  Qui  sa- 
»  nat  omnes  languores  tuos.  ))  Languores  in  aegrotis  late- 
bant ,  dati  sunt  quinque  libri  Moysi  :  cincta  est  piscina 
quinque  porticibus-,  produxit  languidos,  ut  ibi  jacerent , 
ut  proderentur,  non  ut  sanarentur.  Quinque  porticus 
prodebant  languidos,  non  curabant :  piscina  curabat  des- 
cendente  uno,  et  hoc  piscina  turbata^  :  turbatio  piscinae 
in  passione  Domini.  Yeniens  enim  et  ignotus  factus^  cum 
dicitur  ab  aliis ,  Ipse  est  Ghristus ;  ab  aliis,  Non  est  Chris- 
tus  ^  justus  est ,  peccator  est ;  magister  est ,  seductor  est : 
turbavit  aquam ,  id  est,  turbavit  populum  :  et  in  tota  illa 
perturbatione  aquoe  unus  sanabatur,  quia  in  passione  Do- 
mini  unitas  sanatur.  Qui  praeter  unitatem  fuerit ,  etsi  ja- 
cebit  in  porticibus ,  sanari  non  poterit :  etsi  Legem  tenet, 
ad  salutem  non  pervenit.  Ergo  quia  hoc  ibi  mysterium 
est ,  ideo  docet  datam  Legem  ut  convincerentur  peccato- 
res,  et  ad  gratiam  accipiendam  medicum  invocarent. 
Unde  ille  convictus  est ,  quem  in  se  transfigurat  Paulus 
apostolus,  dicens  :  «  Infelix  ego  homo,  quis  me  liberabit 
))  de  corpore  mortis  hujus.^  ))  Per  mandatum  enim  de- 
monstrata  illi  erat  quredam  rixa  in  se  ipso  ,  unde  dicit  : 
«  Video  aUam  legem  in  membris  meis  repugnantem  legi 
))  mentis  meae ,  et  captivum  me  ducentem  sub  lege  pec- 
))  cati ,  quoe  est  in  membris  meis.  ))  Cognovit  se  iu  mise- 

'  Deut.  xxxii,  35.  —  '  Psal.  cu,  7.  —  ^  Joan.  v,  2-4. 


EHARllATIO    IN    PSALMUM    CII.  83 

ria ,  in  gemitu ,  in  rixa  et  conlentione  :  ipse  secum  sibi 
non  concordans,  a  se  dissonans,  a  se  resiliens.  Et  quid 
ait ,  optans  pacem ,  pacem  veram ,  pacem  supernam  ? 
((  Infelix  ego  homo ,  quis  me  liberabit  de  corpore  mortis 
))  hujus.?  Gratia  Dei  per  Jesum  Christum  Dominum  nos- 
))  trum^  Ubi  enim  abundavit  peccatum,  superabiindavit 
))  gratia.))  Unde  autem  abundavit  peccatum?  (cLex  au- 
))  tem  subintravit,  utabundaret  peccatum"^. ))  QuareLege 
subintrante  abundavit  peccatum?  Quia  nolebant  se  con- 
fiteri  homines  peccatores ,  addita  Lege  facti  sunt  et  prae- 
varicatores.  Praevaricator  enim  non  est  quisque,  nisi  cum 
legem  transgressus  fuerit.  Ipse  Apostolus  hoc  dicit  :  ((Ubi 
))  enim  non  est  lex  ,  nec  praevaricatio  ^.  ))  Abundavit  ergo 
peccatum ,  ut  superabundaret  gratia.  Ergo,  ut  dicere  cce« 
peram  ,  quia  hoc  est  in  Lege  magnum  mysterium ,  ideo 
eam  datam,  ut  crescente  peccato,  humiharentur  superbi, 
humihati  confiterentur,  confessi  sanarentur  :  istae  sunt 
viae  occultae ,  quas  notas  fecit  IMoysi ,  per  quem  Legem 
dedit,  qua  peccatum  abundaret,  ut  superabundaret  gra- 
tia.  Non  crudehter  hocfecit  Deus,  sed  consiHo  medicinse. 
Ahquando  enim  videtur  sibi  homo  sanus ,  et  aegrotat  :  et 
in  eo  quod  aegrotat  et  non  sentit,  medicum  non  quaerit : 
augetur  morbus,  crescit  moJestia  ,  quaeritur  medicus  ,  et 
totum  sanatur.  (( Notas  fecit  vias  suas  Moysi  :  filiis  Israel 
))  voluntates  suas.  ))  Numquid  omnibus  filiis  Israel?  Sed 
veris  fihis  Israel  :  Imo  omnibus  fihis  IsraeL  Qui  enim 
dolosi ,  qui  insidiosi,  qui  hypocritae ,  non  fihi  Israel.  Et 
qui  filii  Israel?  ((Ecce  vere  Israehta,  in  quo  dolus  non 
»  esf*.  Filiis  Israel  voluntates  suas.  » 

XYI.   «  Miserator  et  misericors  Dominus,  longanimis  et 
))  multum  misericordiae^.))  Quid  tam  longanimem  ?  quid 

'  Rom.  vn,  23-25,  —  '  Roni.  v,  20.  —  ^  Id  iv,  i5.  —  4  Joan.  i,  47.  — 
5  Psal,  cii,  8. 

6. 


84  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

tam  multum  iii  misericordia  ?  Peccatur  et  vivitur;  acce- 
dunt  peccata  ,  augetur  vita  :  blasphematur  quotidie ,  et 
facit  solem  suum  oriri  super  bonos  et  malos  ^  Yocatun- 
dique  ad  correctionem  ,  vocat  undique  ad  poenitentiam  , 
vocat  beneficiis  creaturae,  vocat  imperticndo  tempus  vi- 
vendi ,  vocat  per  lectorem ,  vocat  per  traclatorem ,  vocat 
per  intimam  cogitationem ,  vocat  per  flagellum  correp- 
lionis,  vocat  per  misericordiam  consolationis  :  «.  Lon- 
»  ganimis  et  multum  misericordiae.  »  Sed  observa  ne 
longitudine  misericordise  Dei  male  utendo,  tu  tibi  thesau- 
rizes,  quod  ait  Apostolus ,  iram  in  die  irse.  Nam  hoc  ait 
Apostolus  :  « An  divitias  benignitatis  et  longanimitatis 
»  ejus  contemnis ,  ignorans  quia  patientia  Dei  ad  poeni- 
»  tentiam  te  adducit-?  »  Quod  tibi  parcit,  putas  quia 
places  ei?  «  Hsec  fecisti,  inquit,  et  tacui  •,  suspicatus  es 
»  iniquitatem,  quod  ero  tui  simiUs  ^.  »  Non  mihi  placent 
peccata,  sedlonganimitate  quoero  recte  facta.  Si  punirem 
peccatores ,  non  invenirem  confessores.  Ergo  te  Deus 
longaniraitate  sua  parcendo  ad  poenitentiara  adducit  :  tu 
autem  cum  quolidie  dicis  :  Finitur  hodiernus  dies ,  et 
sic  ero  et  crastino  die ,  non  enim  cras  erit  ultimus  j  et 
tertio  die  :  et  suliito  venit  ira  ejus.  Fratcr,  non  tardes 
converti  ad  Dominum^.  Sunt  enim  qui  praeparant  con- 
versionem ,  et  differunt,  et  fit  in  ilhs  vox  corvina,  Cras, 
cras.  Corvus  de  arca  missus ,  non  est  reversus  ^  Non  quae- 
rit  Deus  dilationem  in  voce  corvina ,  sed  confessionem  in 
gcmitu  columbino.  Missa  columba  reversa  est.  Quandiu, 
Cras  ,  cras  ?  Observo  ultimum  cras  :  quia  ignoras  quod  sit 
iiltimum  cras,  sufficiat  quod  vixisti  usque  ad  hodiernum 
peccator.  Audisti ,  Scnepe  soles  audire ,  audisti  et  hodie  : 
quam  quotidie  audis ,  tam  quotidie  non  corrigeris.    «  Tu 

•  Malth.  V,  45.  —  ^  Roin.  11,  4  >  -^-  ""*  ^  P*^^-  ^"^j  2i.  —  4  Eccli.  v,  8. 
—  5  Gca.  vin,  7. 


ENAnr.ATIO    IN    PSALMUM    CIT.  85 

»  cnim  seciindum  dnritiam  cordis  tui  et  cor  impoenitens, 
»  tliesaurizas  tibi  iram  in  die  ivx  et  revelationis  jusli  ju- 
))  dieii  Dei,  qui  reddet  unicuique  secundum  opera  sua  '.  )> 
Non  tibi  sic  videatur  Deus  misericors,  ut  non  videatur 
justus.  «Misericors  et  miserator  Dominus.  ))  Audio ,  et 
gaudeo.  Itadicis.  Audi,  et  gaude^  adhuc  addidit  :  «Lon- 
))  ganimis  et  multum  misericors  :  »  et  iii  cxtremo,  «  Et 
))  verax.  ))  Gaudes  ad  verba  superiora ,  ad  ultimum 
treme.  Sic  misericors  et  longanimis  est,  ut  sit  et  verax. 
Cum  tibi  thesaurizaveris  iram  in  die  irse,  nonne  experie- 
risjiistum,  quem  contempsisti  l^enignum? 

XVII.  «  Non  in  finem  irascetur,  neque  in  ceternum  in- 
))  dignabitur-.  )>  Quia  et  quod  vivimus  in  flagellis  et 
corruptione  mortalitatis  de  indignatione  ipsius  est  :  de 
poena  hoc  habemus  primi  peccati.  Fratres  niei ,  non  so~ 
lum  cogitare  debemus ,  ut  futuras  minas  ipsius  cvada- 
mus ,  sed  et  prsesentem  iram  :  quia  et  ista  ira  ipsius  est , 
cujus  et  se  et  nos  fuissc  dicit  filios  Apostolus.  Ait 
quippc  :  «  Fuimus  enim  et  nos  aliquando  natura  filii  irre, 
))  sicutet  coeteri^  »  Ergo  ex  ira  ipsius  est  quod  hic  homo 
peregrinatur,  quod  laborat.  Non  est  ex  ira  ipsius  ,  fratres 
mei  :  «  In  sudore  et  in  labore  edes  panem  tuum,  et  terra 
))  spinas  et  tribuios  pariet  tibi'*?))  Auctori  nostro  dictum 
est.  Aut  si  est  aiiud  vita  nostra ,  si  potes ,  convertere  ad 
aliquam  voluptatem  ,  ubi  spinas  non  sentias.  Ehge  quod 
volueris  5  avarus,  luxuriosus,  ut  duo  ista  sola  dicamus; 
adde  et  tertium ,  ambitiosus  :  in  honorum  cupiditate 
{[uantae  spinfe?  In  luxurie  libidinum  quantse  spinre?  In 
ardore  avaritice  quantoe  spinae?  Amores  turpes  quantas 
raolestias  habent?  quantas  soilicitudines  hic  in  ista  vita  ? 
Omitto  gehennas.  Yide  ne  jam  ipse  tibi  gehenna  sis.  Hoc 
ergo  totum ,    fratres  mei ,  de  ira  ipsius  cst  :  et  cum  le 

«  Rom.  II,  5,  6.  —  »  Psal.  cu,  9.  —  '  Ei^hes.  ii,  3.  —  4  Gen.  iii,  ig. 


86  S.    AUGUSTmi    EPISCOPI 

converteris ,  ut  jiiste  agas ,  noii  poteris  nisi  laborare  in 
terra  :  et  non  finitur  labor,  nisi  cum  finita  fuerit  via. 
Oportet  in  via  laborare,  ut  in  patria  gaudeamus.  Ergo 
consolatur  promissione  sua  laborem  tuum,  sudorem  tuum, 
molestias  tuas ,  et  dicit  tibi  :  « Non  in  fmem  irascetur, 
))  neque  in  aeternum  indignabitur.  )) 

XVIII.  «Non  secundum  peccata  nostra  fecit  nobis.  )) 
Deo  gratias ,  quia  hoc  vokiit.  Non  quod  merebamur  ac- 
cepimns  :  «  Non  secundum  pcccata  nostra  fecit  nobis, 
»  neque  secundura  iniquitates  nostras  retribuit  nobis. 
))  Quoniam  secundum  altitudinem  cceli  a  terra,  confirma- 
))  vit  Dominus  misericordiam  suam  super  tiraentes  eum. 
))  Confirmavit  Dominus  misericordiam  suam  supertimen- 
»  teseum^  :  ))  secundum  quid?  «Secundi.m  altitudinem 
))  coeli  a  terra.  »  Quid  dixit?  Si  aliquando  potest  cfjeliim 
abscedere  a  protectione  terrse,  aliquandopoteritDeus  non 
protegere  timentes  se.  Attende  et  coelum  :  ubique ,  undi- 
que  protegit  terram ,  et  nulla  pars  terrae  est ,  quse  non 
coelo  protegatur.  Peccant  homines  sub  coelo,  faciunt  om- 
nia  mala  sub  coelo  :  tamenproteguntur  coelo.  Inde  luxad 
oculos ,  inde  aer,  inde  spiritus ,  inde  pluvia  ad  terram 
propter  fructus ,  inde  omnis  misericordia  a  coelo.  Tolle 
auxihum  coeli  a  terra ,  statim  deficiet.  Sicut  ergo  protec- 
tio  coeli  permanet  super  terram ,  sic  protectio  Domini  per- 
manet  super  timentes  eum.  Times  Deum,  supra  te  est 
protectio  ipsius.  Sed  forte  flagellaris,  et  putas  quia  dese- 
ruit  te  Deus.  Si  deseruit  protectio  coeli  terram  :  «Quo- 
))  niam  secundum  altitudinem  coeh  a  terra ,  confirmavit 
))  Dominus  misericordiam  suam  super  timentes  eum.  » 

XIX.  Et  quid  fecit?  Quia  non  secundum  peccata  nos- 
tra  retribuit  nobis.  «  Quantum  distatOriens  abOccidente, 
))  longe  fecit  a  nobis  peccata  nostra '-.  »  Secundum  aiti- 

«  Psal.  cii^  10,  II.  —  a  Ibid.  i2. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CII.  87 

tudinem  coeli  a  terra,  confirmavit  Dominus  misericordiam 
suam  super  nos.  Dixi  quare  :  Propter  protectionem.  Unde  ? 
«  Quantum  distat  Oriens  ab  Occidente ,  longe  fecit  esse 
))  a  nobis  peccata  nostra?»  Noverunt  qui  sacramenta 
sciunt  :  tamen  quod  omnes  audire  possunt  dico.  Quando 
peccatum  remittitur,  occidunt  peccata  tua  ,  oritur  gratia 
tua  :  peccata  tua  tanquam  in  occasu  sunt;  gratia  qua  libe- 
raris,  in  ortu  est.  «  Veritas  de  terra  orta  est  ^  »  Quid  est, 
«  Veritas  de  terra  orta  est?  »  Nata  est  gratia  tua,  occi- 
dunt  peccata  tua ,  innovaris  quodam  modo.  Ad  ortum  at- 
tendere  debes,  ab  occasu  averti  debes.  Avertere  a  pecca- 
tis  tuis ,  convertere  ad  gratiam  Dei  :  illis  occidentibus 
surgis  ,  et  proficis.  Sed  pars  coeli  quaesurgit,  rursum  in 
occasum  it.  Non  undecumque  possunt  similitudines  duci 
ad  perfectum  ,  possunt  collineari  ipsse  res  rebus  ad  quas 
adhibentur^  sicut  dixit  de  aquila,  sicut  deluna,  sic  et 
hic.  Occidit  pars  una  coeli,  oritur  altera  :  sed  pars  quse 
oritur  modo  ,  post  duodecim  horas  occasura  est.  Non  sic 
est  gratia,  qune  nobis  oritur  :  et  peccata  in  seternum  oc- 
cidunt ,  et  gratia  in  seternum  manet. 

XX.  Quare  autem,  «  Quantum  distat  Oriens  ab  Occi- 
»  dente,  tantumlonge  fecit  a  nobis  peccata  nostra,  »  ut 
illa  occidant ,  et  gratia  oriatur?  Quare  putatis?  «  Sicut 
»  miseratur  pater  fdios ,  sic  miseratus  est  Dominus  timen- 
»  tes  eum  ^  »  Jam  saeviat  quantum  vult,  pater  est.  Sed 
flagellavit  nos,  et  afHixit  nos  ,  et  contrivit  nos  :  pater  est. 
Fili ,  si  ploras,  sub  patre  plora,  noli  cum  indignatione, 
noli  cum  typho  superbise.  Quod  pateris,  unde  plangis, 
medicina  est ,  non  poena  •,  castigatio  est,  non  damnatio. 
Noh  repellere  flagellum  ,  si  non  vis  repelli  ab  hsereditate. 
Noli  attendere  quampoenam  habeas  in  flagello,  sedquem 

•  Psal.  xvni,  iQ.  —  »  Id.  cii,  i3. 


88  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI. 

locum  in  testamento.  «  Sicut  miseratur  pater  filios,  sic 
»  miseratus  est  Dominus  timcntes  eum.  » 

XXI.  Quoniam  ipse  cognovit  figmentum  nostrum^ :  •»  id 
est,  infirmitatemnostram.NoviLquidfecerit,  quomodolap- 
sum  sit,  quomodo  reficiendum  sit,  quomodoadoptandum 
sit,  quomodo  ditandum  sit.  Eccefacti  sumus  de  limo :  «  Pri- 
«mus  homodeterra,  terrenus:  secundushomo  de  coelo,  coe- 
lestis  -. ))  Misitet  Fihum  suum,  qui  factus  est  secundus  ho- 
mo,  qui  anteomniaDeus.  Secundus  eniminadventu,  prior 
inreditu  :  post  raultos  mortuus  est,  ante  omnes  resurrexit. 
«  Ipse  cognovit  figmentum  nostrum.  »  Quod  figmentum? 
Nos.  Unde  loqueris,  quia  cognovit?  Quia  raiseratus  est. 
«  Memento  quia  pulvis  suraus.  )>  Ad  ipsum  Deum  con- 
versus  ait,  «Meraento,))  quasi  obhviscatur  Deus  :  sic 
cognoscit,  sic  novit,  utnonobliviscatur.  Sed  quidest,  «Me- 
mento?  »  Perseveret  erga  nos  raisericordia  tua.  Cogno- 
visti  figmentum  nostrum  cjuodam  raodo  :  ne  obhviscaris 
figraentum  nostrum,  ne  obhviscamur  gratiam  tuam.  «Me- 
»  mento  quia  puivis  sumus.  )> 

XXII  «  Homo  ,  tanquam  foenum  dies  ilhus^.  ))  At- 
tcndat  quid  sit  homo  ^  non  superbiat  homo  :  «  Tanquam 
»  foenum  dies  ilhus  ^  ))  Quid  superbit  foenum  modo 
florens  ,  post  pauhdum  arescens  ?  Quid  superbit  foenum 
ad  tempus  virens ,  et  hoc  ad  parvum  tempus ,  donec 
sol  candescat?  Bonum  est  ergo  nol)is  ,  ut  misericordia 
ipsius  sit  super  nos,  et  de  foeno  aurum  faciat.  Xam  , 
«  Homo  ,  tanquam  foenum  dies  ejus;  sicut  flos  agri, 
))  ita  efHorebit.  »  Totus  splendor  generis  humani ,  hono- 
res  ,  potestates  ,  diviti?e,  typhi,  minae,  flos  foeni  est.  Fio- 
ret  illa  doraus  ,  et  raagna  illa  doraus  :  floret  illa  farailia , 
et  fiuam  multi  florent ,  aut  quam  multis  annis  vivunt ! 

'   Psal.  cir,  14.  —  '  I  Cor.  xv,  47-  —  ^  Psal.  cii,  ifi. 


ENAKKATIO    IN    PSALMUM    CII.  89 

Multi  anni  tibi,  Ijreve  tempns  Deo.  Deus  non  sic  numerat, 
quomodo  tu  numeras.  In  comparaUone  longonim  et 
longe  viventium  ScTculorum  ,  omnis  flos  cujusque  domus 
sic  est ,  quoraodo  flos  agri.  Vix  est  annua  omnis  pulcbri- 
tudo  anni.  Quid(|uid  ibi  viget,  quidquid  ibi  candet,  quid- 
quid  ibi  pulcbrum  est,  non  pcrannat^imo  per  totum 
annum  duci  non  potest.  Quam  exiguo  tempore  transeunt 
flores,  et  boc  est  pulcbrura  in  bcrbis.  Hoc  quod  valde 
pulcbrum  est ,  boc  cito  cadit.  uOmnis  caro  Ibenum  et 
»  claritas  bominis  ut  flos  foeni.  Foenum  aruit,  et  flos  de- 
»  cidit  :  Yerbum  autem  Doraini  manet  in  seternum^  » 
Quia  ergo  quomodo  Pater  cognovit  figmentum  nostrum , 
quiafcenum  sumus ,  el'ad  tempus  florerepossumus  :  mi- 
sit  nobis  Verbum  suum ,  et  Verbum  suum  quod  manet  in 
reternum  ,  foeno  quod  non  manet  in  aeternum  fratrem  fe- 
cit  :  natura  Unigenitum,  unicum  natum  de  substantia 
sua  fratrem  adoptatis  tot  fratribus  fecit.  NoH  mirari,  quia 
particeps  eris  feternitatis  ilbus  5  factus  est  ipse  prior  parti- 
ceps  foeni  tui.  Quod  excelsum  est  a  te,  tibi  denegabit , 
qui  quod  bumile  erat  ex  te  suscepit?  Ergo,  «Homo,  » 
quantum  ad  hominem  attinet  :  «  Sicut  fcenum  dies  ejus , 
»  sicut  flos  agri,  ita  florebit.  » 

XXIII.  «Quoniam  spiritus  pertransibit  in  eo ,  et  non 
»  erit ,  et  non  cognoscet  ampUus  locum  suum^.  »  Quasi 
perditio  quaedam  ,  quasi  interitus  quidnm.  Ecce  qui  se 
inflat ,  ecce  qui  tumet ,  ecce  qui  se  extoliit  :  «  Spiritus 
»  pertransiet  in  eo,  et  non  erit,  et  noncognoscet  amplius 
»  locum  suum.  »  Videte  quotidie  morientes  :  et  boc  crit 
totum,  ipse  erit  fmis.  IVon  alloquitur  enim  foenum,  sed 
propter  quod  et  Verbum  fcjenum  factum  est.  Tu  enim 
liomo  :  propter  te  autem  et  Verbum  factum  est  bomo  :  tu 
caro,  etpropter  te  Verbum  caro  Factum  est.  «Omnis  caro 

'  Isai,  XL,  6-8.  —  »  Psal.  cii,  16. 


90  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

»  foenura*,  et  Verbum  caro  est  factum  ^  »  Quanta  ergo 
spes  foeni,  quando  Yerbum  caro  factum  est?  lUud  quod 
manetin  aeternum,  non  dedignatum  est  suscipere  foenum, 
ne  de  se  desperaret  foenum. 

XXIV.  Ergo  quod  ad  te  attendls ,  humilitatem  tuam 
cogita ,  pulverem  tuum  cogita ,  noli  extoili  :  quidquid 
melius  eris ,  gratia  illius  eris ,  misericordia  illius  eris. 
Audi  enim  quod  sequitur  :  «  3Iisericordia  vero  Domini  in 
))  sseculo  et  in  saeculum,  super  timentes  eum  ^.  )>  Qui  non 
timetis  eum  ,  foenum ,  et  in  foeno ,  et  in  tormento  cum 
foeno  eritis.  Resurget  enim  caro  ad  tormentum.  Gau- 
deant  illi  qui  timent  eum ,  quia  super  eos  misericordia 
ejus. 

XXV.  «  Et  justitia  ejus  super  filios  filiorum  ^.  ))  Retri- 
butionem  dicit,  super  filios  filiorum.  Quam  multi  sunt 
servi  Dei  non  habentes  fdios,  quanto  minus  fdios  fiHo- 
rum.^  Sed  fdios  nostros  dicit  opera  nostra  :  fdios  fdiorum, 
mercedem  operum  nostrorum.  «  Juslitia  ejus  super  fdios 
))  fdiorum  ,  custodientibus  testamenlura  ejus.  ))  Videant 
neputent  omnes  adse  pertinere  quod  dictum  est.  Eligant, 
cura  licet.  «  Custodientibus,  inquit,  testamentum  ejus,  et 
))  memoria  retinentibus  mandata  ejus ,  ut  faciant  ea.  )> 
Jam  te  disponebas  extollere ,  et  forte  reddere  mihi  Psal- 
terium,  quod  ego  non  teneo,  aut  totam  Legem  memori- 
ter  pronuntiare.  Plane  in  memoria  mehor  me  ,  melior 
quovis  justo  ,  si  justus  ad  verbum  Legem  non  tenet  :  sed 
vide  ut  praecepta  teneas.  Sed  quomodo  teneas  ?  Xon  me- 
moria  ,  sed  vita.  «  Memoria  retinentibusmandata  ejus  :  » 
non  ut  reddant  ea ;  sed ,  «  Ut  faciantea.  ))  Jam  forte  modo 
perturbatur  uniuscujusque  anima.  Quis  tenet  omniaraan- 
data  Dei?  quis  tenet  omnes  Litteras  Dei?Ecce  volo  non 
solum  memoria  tenere  ,  sed  et  operibus  meis  facere  :  sed 

'  Isai.  XL,  6.  —  •  Joai).  i,  14.  —  *  Psal.  cu,  17.  —  4  Ibid.  i8. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CII.  91 

quis  tenet  omnia  memoria?  Noli  timere^  non  te  onerat. 
«  In  duobus  prseceptis  tota  Lexpendet,  et  Prophet?e^  » 
Sed  totam  Legem  volo  tenere.  Tene ,  si  potes  ,  quando 
potes,  quomodo  potes.  Quamcumque  paginam  interro- 
gaveris,  hoc  tibi  respondebit,  Quod  tenes ,  tene  :Chari- 
tatem  tene.  «  Finis  praecepti  est  charitas^.  »  iSoH  cogitare 
de  multitudine  ramorum,  radicem  tene,  et  tota  arborin 
te  est.  «  Et  memoria  retinentibus  mandata  ejus  ,  ut  fa- 
»  ciant  ea.  » 

XXVI.  «  Dominus  paravit  in  ccelo  thronum  suum^.  » 
Quis  ,  nisi  Christus,  paravit  in  coelo  thronum  suum  ?  Qui 
descendit  et  ascendit ,  qui  mortuus  est  et  resurrexit,  qui 
hominem  assumptumin  coehinilevavit,ipse  paravitinccelo 
thronum  suum.  Thronus  sedes  est  jadicis  :  observate  ergo 
qui  auditis,  quia  «  Paravit  in  coelo  thronum  suum.  »  Fa- 
ciat  quisque  quod  vult  in  terra,  non  erit  impunitum  pec- 
catum ,  non  erit  infructuosa  justitia  :  quia  Dominus  qui 
ante  thronum  judicis  hominis  i'rrisus  est,  in  coelo  paravit 
thronum  suuni.  «  Dominus  in  coelo  paravit  thronum  suum  : 
»  etregnum ejus omniumdominabitur. Domini est regnum, 
»  et  ipse  dominabitur  gentium*.  Et  regnura  eius  omnium 
»  dominabitur.  » 

XXVII. «BenediciteDominum  omnes  Angeli  ejus,  poten- 
»  tes  fortitudine,  facientes  verbum  ejus.  »Ergo  tu  verbo  Dei 
nondum  justus  es  aut  fidehs ,  nisi  cum  facis.  «  Potentes 
»  fortitudine  ,  facientes  verbum  ejus  :  ad  audiendam  vo- 
»  cem  sermonum  ejus  ^.  » 

XXVIII.  «  Benedicite  Dominum  oranes  Virtutes  ejus, 
»  ministri  ejus,  facientes  vohintatem  ipsius^.  »  Omnes 
Angeh,  omnes  potentes  fortitudine,  facientes  verbura  ejus, 
omnesVirtutes  ejus_,  omnes  ministriejus,  facientes  volun- 

'  Matth.  XXII,  4o.  —  2  I  jitn.  i,  5.  —  ^  Psal.  cu,  ig.  —  ^  Id.  xxx,  29. 
—  S  Id.  cii,  20.  — '  6  Ibid.  21. 


92  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

tateraipsius  ,  vos,  vos  benedicitc  Domiiium.  Omncs  enini 
inale  viventes,  etsi  lingua  taceant ,  vita  Domino  malcdi- 
cunt.  Quid  prodest  quia  liymnum  cantat  lingua  tua ,  si 
sacrilegium  exlialatvita  tua.^  Male  vivendomultaslinguas 
misisti  in  blaspliemiam.  Lingua  tua  vacat  hyrano  ,  et  cae- 
terse  te  intuentium  vacant  blaspbemiis.  Si  ergo  vis  bene- 
dicere  Dorainum,  fac  verbum  ejus,  fac  voluntatem  ejus. 
In  petra  fedifica,  noli  in  arena.  Audire  et  non  facere,  in 
arena  aedificare  est :  audire  et  faccre  ,  in  petra  sedificaro 
est  :  nec  audirc ,  nec  facere,  nihil  nedificareest.  Si  in  arena 
redificas,  ruinam  aedificas  :  si  niinl  sedificas,  expositus 
pluviae,  fluminibus ,  ventis  ,  ante  rapieris  quam  steteris^ 
Ergo  non  est  cessandum,  sed  aedificandum  :  necsicsedi- 
ficandum,  ut  ruina  a^dificetur^sedin  petra  .Tedificandum^ 
ut  tentatio  non  evertat.  Si  sic  est ,  benedic  Dorainum  :  si 
non  est  sic  ,  noli  blandiri  iinguae  tuoe  ,  vitam  tuam  inter- 
roga,  ipsa  tibi  respondeat.  Invenis  quid  sis  mali ,  geme, 
confitere  :  confessio  tua  potest  Dominum  benedicere,  sed 
mutatio  tuain  benediclione  perseveret. 

XXIX.  « Benedicite Dominum  omnia  opera  ejus,  in  omni 
/)  loco  dominationis  ejus'^:  »  Ergo  in  omni  loco.  Ibi  non 
benedicatur,  ubi  non  dominatur  :  «  In  omni  loco  do- 
»  minationis  cjus.  »  Ne  forte  ahquis  dicat,  Non  possum 
ijenedicere  Dominum  in  Oriente ;  quia  ad  Occidentem 
profectus  est  :  aut ,  Non  possum  in  Occidente  ,  quia  in 
Oriente  est.  «  Non  ab  Oriente  et  ab  Occidente ,  non  a 
))  desertis  montibus ,  quoniam  Deus  judex  est^.  )>  Sic  ubi- 
queestut  ubiquebenedicatur  :  sic  undique  est,ut  ilUun- 
dic[ue  jul^iletur  :  sic  undique  Iienedicitur,  ut  undiquelDene 
vivatur.  «  Benedicite  Dominum  omnia  opera  ejus.»  Quia 
cum  coeperis  in  bona  vita  jjenedicere  Dominum ,  opera 
ejus  eum  benedicunt ,  non  merita  tua.  Ipse  enim  per  te 

'  MaUli.  vii,  24  et  27.  —  *  Psal.  cn,  22.  —  ^  14,  lxxiv,  7,  8. 


ENARRATIO    I    IN    TSALMUM    CIII,    SERAIO    I.  93 

et  m  boniim  operatur,  dicente  Apostolo:  «  Ciim  timore 
»  et  tremore  vestram  ipsorum  salutem  operamini  :  Deus 
»  enim  cst  qui  operatur  in  vobis^  »  Ergo  ne  te  extoUe- 
res ,  quia  facis  verbum  ejus ,  quia  facis  voluntatem  ejus  , 
voluit  te  liumiliari,  rcspiciendo  gratiam  cjus  ,  unde  hoc 
consecutus  cs.  «  In  omni  loco  dominationisejus.  Bencdic, 
))  anima  mea,  Dominum. ))  Ipse  ultimus  versus  est,  qui  pri- 
mus  :  benedictio  acapite ,  benedictio  in  fine  :  a  benedic- 
tione  profccti  sumus,  ad  bcnedictionem  rcdeamus,  in  be- 
nedictione  regnemus. 

'VVVA -VV^"* -X/V^A  A/VV%  A^VV^ 'VVVX -VVV* 'VVV'» 'VVVl -VVV^ '\A/\^  VAa'^  A^^ 

ENARPvATIO  I 
IN    PSALMUM    Cill. 

SERiaO  I  \ 

De  prima  parte  Psalmi. 

I.  DiE  quidem  nudiustertiano ,  quantum  meminisse 
dignamini ,  abundanter  refecti  estis  :  sed  quia  nos  cliam 
post  longum  sermonem  avidissimi  dimisistis ,  non  puta- 
vimus  Sanctitatem  Vestram  hodierni  diei  debito  fraudan- 
dam  •,  ut  hoc  sit  de  debito ,  illud  de  lucro.  Psalmus  qui 
lectus  est,  prope  totus  figuris  rerum  mysteriisc[ue  contc- 
xitur ,  et  opus  habet  noii  solum  nostra  ,  sed  etiam  vcstra 
non  parva  intentione  :  quanquam  etiam  cuncta  quae  dicta 
sunt,possint  ad  littcram  religiose  accipi.  Enumerantur 
enim  etsi  non  omnia ,  multa  tamen  opera  Dei ,  quae  nota 
sunt  oranibus  intuentibus ,  cjui  norunt  et  cx  his  cjuoe  facta 

>  rliilip.  n  ,  12,  i3.  —  '  Ilabitus  cst  isfc  Semio  CaiLliayiiie,  e.x.  n.  i3, 
Auguslino  jani  Ecne  cx  Seim.  ii,  n.  7. 


94  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

sunt  et  videntur ,  illius  invisibilia  intellectu  conspicere^ 
Yidemus  enim  fabricara  raundi  amplam  quamdam ,  ex 
coelo  et  terra  et  oranium  quae  in  eis  sunt  :  et  ex  hujus  fa- 
bricae  magnitudine  ac  pulchritudine ,  fabricatoris  ipsius 
inaestimaljilem  magnitudinem  et  pulchritudinem  ,  et  si 
nondum  videmus,  jam  tamen  amamus.  Ts'on  enim  cessa- 
vit,  qui  nondum  potest  nostri  cordis  puritate  conspici, 
ante  oculos  nostros  ponere  opera  sua ,  ut  videntes  quae 
possumus,  amemusquem  videre  non  possumus  ,  ut  ipsius 
amoris  merito  aiiquando  videre  possimus.  Tamen  in  om- 
nibus  quae  dicta  sunt,  quaerendus  cst  etiam  intellectus  spi- 
ritahs ,  ad  quem  perscrutandum  adjuvabantnos  in  Christi 
nominedesideria  vestra  :  quibus  quasi  manibus  invisibih- 
hus  ad  invisibilem  januam  pulsatis  ,  utinvisibihter  vobis 
aperiatur,  et  invisibiliter  intretis,  et  invisibihter  sanemini. 
II.  Ergo  dicamus  omnes  :  «  Benedic,  anima  mea ,  Do- 
»  minura^.  »  Alloquamur  omnes  animam  nostram  :  quia 
omniura  nostrum  anima,  per  unam  fidera  una  anima  est; 
et  omnes  nos  quicuraque  in  Christura  credimus,  propter 
unitatem  corporis  ejus  unohomo  sumus.  Benedicat  aniraa 
nostra  Dominura  ,  pro  tantis  beneficns  ejus ,  pro  tam  mul- 
tis  et  raagnis  muneribus  gratiarum  ejus  :  quae  raunera  in- 
venimus  in  hoc  Psahuo  intenti,  et  excussa  nebula  car- 
nahs  cogitationis,  quantum  possuraus  erecta  mente ,  et 
quantum  possumus  directa  acie,  et  quantum  possumus 
puro  oculo  cordis  nostri ,  quantum  non  impedit  praesens 
vita  ,  quantura  non  occupant  rerum  praesentium  desideria, 
quantura  non  excaecat  cupiditas  saecuh .  Erecti  ergo  audituri 
suraus  raagna,  laela  et  pblchra^desiderabiha  et  plena  laetitiae 
gaudiorumque  raunera  ejus,  quae  jara  ille  qui  conceperat 
istum  Psalraum,  videbat  animo ,  et  ipsius  visionis  exulta- 
tione  ructabat,  dicens,  «Benedic,  animamea,  Dominum.» 

'  Rom.  1,  20.  —  '  Psal.  cni,  i. 


ENARRATIO    I    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    I.  95 

III.  «  Domine  Deus  meus,  magnificatus  es  nimis.  «  Vide 
magnifica  quae  dictums  est ;  in  quibus  magnificis  non  uti- 
que  nisi  ille  laudandus  estauctor  omnium  magnificorura. 
«  Confessionem  et  decorem  induisti.  »  O  Domine  Deus 
meus,  qui  «  Magnificatus  cs  nimis,  unde  magnificatus  es 
))  nimis?  »  Nonne  semper  magnusPnonne  semper  magni- 
ficus.?  Numquid  perfectus  nones,  ut  crescas?  numquid 
deficis ,  ut  aliquando  minuaris?  Sed  quia  es  quod  es,  et 
vere  es ,  utique  nomen  tuum  dixisti  famuio  tuo  Moysi , 
«  Ego  sum  qui  sum  ^  :  »  utique  magnus  es ,  et  magnitudo 
tua  sempiterna  est ,  nec  coepit ,  nec  desinit  5  nec  ab  initio 
temporis  incipit ,  nec  usque  ad  finem  temporis  excurrit , 
nec  in  medio  aliquid  patitur  :  incommutabilis  enim  magni- 
tudo  est.  Quomodo  ergo  «  Magnificatus  es  nimis?  »  Alius 
Psalmus  admonet  nos  •,  ait  enim  :  «  Mirificata  est  scientia 
))  tua  ex  me  '^.  »  Si  recte  dicitur ,  «  Mirificata  est  scientia 
»  tua  ex  me  5 ))  recte  dicitur ,  «  Magnificatus  es  nimis,  Do- 
»  mine,  Deus  meus  ex  me.  )>  Sed  et  hoc  adhuc  quserendum. 
Ex  me  magnificatur  Deusmeus?Ergo  ex  me  fit  magnus. 
Docet  nos  aiiquid  et  quotidiana  oratio  salutis  nostrae, 
«  Sanctificetur  nomen  tuum  ^ :  ))  quotidie  petimus  ,  quo- 
tidie  rogamus  ut  fiat.  Si  nos  quisquam  nterroget,  Quid  est 
quod  petitis ,  ut  sanctificetur  nomen  Dei  ?  Aiiquando  enim 
sanctum  non  est,  utmodosanctificetur?Ettamen  nisi  velle- 
musfieri,  nonpeteremus  utfieret.  Aiia  estenim  gratulatio, 
aiia  oratio  :  gratuiamur,  ex  eo  quod  est  5  oramus,  utsit  quod 
nondumcst.  Quidest  ergo,  «Sanctificetur  nomcn  tuum?» 
Et  inteiligimus ,  quod  hic  dictum  est ,  «  Domine  Deus 
))  meus,  magnificatus  esnirais.  ))Hoc  est,  «  Sanctificetur 
))  nomen  tuum,  )>  sanctum  sit  apud  homines  nomcn  tnum. 
Sanctum  est  enim  seraper  nomen  tuum,  sed  quibusdam 
immundis  nondum  est  sanctuni  nomen  tuum.  Dicit  enira 

'  Exod.  111,  14.  —  *  Psal.  cxxxMU,  6.  —  ^  MaUh.  vi,  9. 


96  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 

Apostolus,  ((  Omnia  miinda  mimdis,  immnndis  autem  et 
))  infidelibus  nihil  est  mundum.  »  Si  immundis  et  infi- 
delibus  nihil  est  mundum,  quciero  causam  :  ((  Sedpolluta 
»  sunt ,  inquit ,  eorum  et  mens  et  conscientia  ^  )>  Si  nihil 
est  mundum  eis  ,  nec  Deus  :  nisi  forte  putatis  mundum 
videfi  Deum  ilhs,  qui  quotidieblasphemant  eum.  Si  mun- 
dus  est,  placeat  :  si  piacet ,  laudetur.  Si  autem  blasphe- 
matur ,  disphcet,  et  si  displicet,  quomo  tibi  potest  mun- 
dus  esse,  qui  displicet?  Quid  ergo  rogamus,  ((  Sanctificetur 
»  nomentuum?  )>  Ut  illis  hominibus,  quiper  infidelitatera 
nondum  habent,  nomen  Dei  sanctum  sit ,  quibus  nondum 
est  ille  sanctus,  qui  per  se,  etin  se,  etin  sanctis  suis  sanctus 
cst.  Piogamus  pro  genere  humano ,  rogamus  pro  orbe  ter- 
rarum ,  pro  omniljus  gentibus ,  quotidie  sedentibus  et 
disputantibus,  quianon  est  rectus  Deus,  et  non  recte  ju- 
dicat  Deus;  ut  aliquando  ipsi  se  corrigant,  et  rectum  cor 
ad  illius  reciitudinem  ducant  ^  et  adhserentes  ei ,  directi 
ad  rectum ,  non  jam  vituperent ,  sed  placeat  rectis  rectus : 
(juia ,  ((  Quam  bonus  Deus  Israel ,  sed  rectis  corde  ?.  )> 
Ergo  cum  videret  iste  qui  cantat ,  iste  ipse  nos  ipsi ,  id  est, 
corpus  Christi ,  membra  Ghristi  5  cum  videret  quanta  prses- 
titerit  Deus  generi  humano ,  cui  antea  aut  nullus,  aut 
falsus  ,  aut  non  tam  magnus  videbatur  Deus,  in  operibus 
cjus  eum  videns ,  ((  Domine  Deus  meus  ,  inquit ,  magni- 
))  ficatus  es  nimis  :  ))  id  est,  qui  nondum  te  intelligebam , 
intelhgo  te  magnum.  Magnus  semper ,  etiam  occultus  : 
sedmihi  tunc  magnus,  quando  apparuisti.  Magnificatus 
es  ergo  exme  :  quo  modo  «  Mirificata  est  scientia  tua  ex 
))  me^  •,  ))  mira  enim  facta  est  ex  me.  Ego  illam  miror  con- 
versus  ad  illam  :  illa  autem  etsi  non  convertar,  etsi  post 
conversionem  avertar ,  integra  permanet.  Sed  ego  jam 
magnus  factus  in  ea,  et  ex  deminuto  factus  integer  in  ea, 

'  Tit.  I,  i5.  —  »  Psal   isxii,  2.  —  ^  Id.  csxxviu,  6. 


ENAIUIATIO    1    IN    PSALMtJM    CIll  ,    SEU.MO    1.  97 

miror  quod  non  noveram ,  non  quod  modo  magnum  fac- 
tura  est  ex  quo  dldici  ,  sed  quia  magnus  factus  sum  ex 
quo  didici.  Audi  jam  etubi  videtur  magnificatus  Deus  ni- 
mis ,  semper  magnus  :  magnificatus  enim  nimis  in  operi- 
bus  suis  ad  nos. 

IV.  «  Confessionem  et  decorem  induisti. »  Ante  decorem 
confessionem  posuil ,  decus  in  pulcliritudine.  Quaeris  pul- 
chritudinem ,  Jjonam  rem  quseris.  Sed  (juare  quseris  pul- 
chritudinem,  o  anima?  Ut  amct  te  sponsns  tuus  :  etenim 
displices  ei  foeda.  lile  enim  qualis  est?  (c  Speciosus  forma 
))  prae  filiis  hominum.  »  Osculari  vis  foeda  pulchrum  •,  sed 
non  attendis  ,  quia  tu  iniquitatibus  plena  es.  ((  DifTusaest 
))  autem  gratia  in  labiij  tuis.  )>  Sic  enim  de  illo  dictum 
est  :  «  Speciosus  forma  prae  fihis  liominum ,  dilFusa  est 
))  gratia  in  labiis  tuis  5  propterea  adolescentulae  dilexerunt 
))  te  ^  »  Est  ergo  quidam  formosus,  est  quidam  pulcher 
prse  fihis  hominum  :  etsi  fihus  hominis ,  tamen  pra3  fi- 
His  hominum.  Huic  tu  placere  vis ,  o  anima  humana ,  0 
una  in  multis  ?  Audiamus  Ecclesiam  ;  (c  Quia  erat  iUis 
))  anima  una  et  cor  unum  in  Deum  -  :  )>  hanc  alloquitur 
Psalmus.  Vis  ei  placere?Non  potes ,  quandiu  deformis 
es  :  quid  facies  ut  pulchra  sis  ?  Prius  tibi  disphceat  defor- 
mitas  tua,  et  tunc  ab  ilio  ipso  cui  vis  placere  pulchra , 
mereberis  pulchritudinem.  Ipse  enim  erit  reformator  tuus, 
qui  fuit  formator  tuus.  Ergo  prius  attende  quce  sis,  ne 
audeas  ire  foeda  in  pulchri  oscula.  Et  quid  intucns,  inquis, 
me  videbo?Posuittibi  speculum  Scripturam  suam  ^  legitur 
tibi :  (c  Beati  mundi  corde ,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt^.)) 
Specuium  in  hac  lectione  propositum  est :  vide  si  hoc  es  , 
quod  dixit^  si  nondum  es,  geme  ut  sis.  Renuntiabit  tibi 
specukim  faciem  tuani  :  sicut  speculum  non  senties  adu- 
latorem ,  sic  nec  te  palpes.  Hoc  tibi  ostendit  nitor  ille  quod 

'  Psal.  xLiv,  3.  —  3  Act.  IV,  32.  —  ^  Mallh.  v,  8. 

cxviii.  7 


98  S.    AUGUSTINr    EPISCOPI 

es  :  vide  quod  es ;  et  si  tibi  displicet ,  quaere  ut  non  sis. 
Si  enim  cuni  foeda  sis,  tibi  ipsi  adhuc  displices ,  pulcliro 
jam  places.  Quid  ergo  ?  Quoniam  displicet  tibi  fceditas  tua, 
incipis  ei  in  confessione  :  sicut  alibi  dicitur ,  «  Incipite 
))  Doraino  in  confessione  ^  »  Primo  accusa  fceditatem 
tuam  :  foeditas  enim  aniraae  de  peccatis,  de  iniquitatibus. 
Accusando  foeditatem  tuam  incipe  confiteri,  aconfessione 
incipis  decorari  :  quo  decorante ,  nisi  specioso  forma  prse 
fdiis  hominum? 

V.  Ut  autera  et  decoram  faceret ,  audeo  dicere ,  amavit 

et  foedam.  Quid  est,  araavitet  foedara?  «  Etenim  Christus 

»  pro  impiis  mortuus  est^.  »  Quam  vitam  tibi  servatjus- 

tificato  ,  quisuam  raortemdonavit  etinipio?  Ecce  pulcher 

ille  et  speciosus  forma  prae  fdiis  horainura  ,  quia  justissi- 

mus  praj  fdiis  horainum  _,  quoniam  veniebat  ad  fcedam , 

ut  faceret   palchram ,  (dicani  et  hoc,  quia  in  Scripturis 

invenio, )  foedus  factus  est.  Non  me  in  hoc  audiatis  ,  ne  in 

hoc  verl.umteraerelapsussira.  Sicutenim  dixerara  :  Ama- 

vit  et  foedara  ^  non  autem  quasi  congruenter  dixeram  qui- 

busdam  illani  amantibus,  nisi  mihi  testis  procederet;  et 

dixi  quod  dixit  Apostoius.  Vis  nosse  quod  amarit  et  foedam? 

«  Christus  pro  impiis  mortuus  est :  »  sic  et  modo  quod 

dixi,  Ut  veniret  ad  foedam,  foedus  factus  est,  deforrais 

factus  est ,  quoraodo  probabo ;  quando  jara  mihi  prsedixit 

divinum  eiociuiura, «  Speciosus  forma  prae  filiis  hominum?» 

Sed  in  ipso  divino  eloquio  rursus  habeo,  «  Vidimus  eum, 

»  et  non  habebat  speciem  ,  neque  decorera^.  Speciosus 

))  forraa  prae  filiis  hominum  :  Vidimus  eum ,  et  non  lia- 

))  bebat  speciem,  neque  decorem.))Non  dixit :  Nonvidimus, 

etideo  nesciebamus  utrum  liaberet  speciem  vel  decorem; 

«  Ecce  vidimus ,  et  non habebat  speciem,  neque  decorem.  )> 

Ubi  ergo  illum  vidit  qui  dixit ,  «  Speciosus  forma  prae  filiis 

'  Psal.  cxLvi,  7.  —  *  Roni.  v,  6.  —  3  isai'.  lhi,  2. 


ENARRATIO    I    IIV    PSAL.UUM    CIII  ,     SERMO    I.  99 

))  homiiiLim?))  etubi  illum  vidit  qui  dixit,  «  Non  liabebat 
)>  speciem,  nequedecorem?»  Audi  ubieumvidit  qui  dixit, 
«  Speciosus  forma  proe  filiis  hominum.  Cum  in  forma 
))  Dei  esset,  non  rapinam  arbitratus  est  esse  aequahs  Deo'.)) 
Merito  prae  filiis  hominum ,  quia  aequahs  Deo.  Ecce  accepi, 
et  agnovi  ubi  eum  viderit  quidixit,  «  Speciosus  forraa  prse 
»  fihis  hominum.  »  Respondit  enim  nobis,  Ubi  viderim, 
quseris?  «In  forma  Dei.»  Etunde  vidistiin  forma  DeiPquo- 
modo  vidisti  in  forma  Dei?  «  Quia  invisibiha  ejus  per  ea 
))  quse  facta  sunt  intellecta  conspiciuntiir -.  ))  Bene,  op- 
time ;  accepi ,  agnovi ,  et  quem  videris  ,  et  qualem  videris , 
et  ubi  videris ,  et  unde  videris.  Quera  vidisti?  Sponsum 
nostrum.  Qualem  vidisti?  «  Speciosum  forma  prae  filiis 
))  hominum.  ))  Ubi  vidisti?  «  Cum  in  ibrma  Dei  esset  :  )) 
Unde  vidisti  ?  «  Per  ea  quae  facta  sunt  intellecta  conspi- 
))  ciuntur. » Videamus  et  de  isto  quid  dicat  alius  Propheta, 
sed  uon  aiius  spiritus  :  non  enim  discordant  inter  se.  Ex- 
hibuit  nobis  ille  speciosum  forma  prae  fihis  hominum  ; 
exhibeat  et  iste  quod  ait  :  «  Vidimus  eum ,  et  non  ha- 
))  bebat  speciem ,  neque  decorem.  »  Unus  apostolus  Pau- 
lus  Prophetam  utrumque  conjungit  ;  unum  capitulura 
Pauli  utrique  Prophetae  perhibet  testimonium.  Ibi  habeo 
speciosum  forma  prae  filiis  hominum  :  «  Qai  cum  in  forma 
)>  Dei  esset ,  non  rapinam  arbitratus  est  esse  aequahs 
»  Deo  ^.  »  Ibi  dixit ,  quod  vidit  et  ahus  ,  non  haben- 
tem  speciem  ,  neque  decorem  :  «  Quia  semetipsum 
»  exinanivit  formam  servi  accipiens  •,  in  simihtudine  ho- 
»  minum  factus  ,  et  habitu  inventus  ut  homo  5  humi- 
»  havit  se  ,  factus  obediens  usque  ad  mortem ,  mortem 
»  autem  crucis^.  »  Merito  viderunt  eum,  et  non  habebat 
speciem,  neque  decorem.  Merito  ante  crucem  agitabant 
caput  :  Hiccine  est  totus  Fihus  Dei?  «  Si  Fihus  Dei  est, 

'  Philip.  n,  6.  —  ^  Rom.  i,  20.  —  3  philip.  n^  g.  —  4  jbirj   ^^  g_ 

7. 


100  S.    AtGUSTlM    EPISCOPI 

»  descendat  decriice^  »  Sednon  habebatspeciem,  neqiie 
decorem.  Etiam  sic ,  o  quibus  displicet ,  quia  non  habebat 
speciem,  neque  decorem  !  O  agitantes  caput  ante  crucem  , 
et  non  figentes  caput  in  capite  quod  pendebat  in  cruce  ! 
Merito  nutat  insultantium  caput  j  donec  sit  eorum  caput 
ille  ipse,  cui  insultabatur.  Ecceresumit  decorem,  et  mag- 
num  decorem.  Ecce  quod  dicis  tu  ,  minus  est  quam  quod 
fecit.  Dicis  tu,  «  Si  Filius  Dei  est,  descendat  de  cruce.  » 
Ecce  de  cruce  non  descendit ,  sed  de  sepulcro  resurrexit. 
YI.  Ergo,  anima,  decora  esse  non  potes ,  nisi  confessa 
fueris  foeditatem  ei  qui  semper  pulcber,  et  propter  te  ad 
tempus  non  pulcher  5  etsic  ad  tempus  non  pulcher  in  forma 
servi ,  ut  nunquam  defecerit  a  pulchritudine  quae  est  in 
forma  Dei.  Ergo  tu.^  Ecclesia,  habes  decorem  ;  dicitur  et  tibi 
jn  Ganticis  canticorum  ,  «  O  decora  inter  muHeres  -.  » 
Dicitur  de  te,  «  Quae  est  ista  quae  ascendit  dealbata^.^  » 
Quid  est ,  «  dealbata?  »  Illuminata  :  non  dealbata,  sicut 
fucata ,  queraadmodum  se  dealbant  foeminae  ,  quae  volunt 
■videri  quod  non  sunt.:  non  dealbata,  sicut  paries  deal- 
batus ;  destruetur  enim ,  sicut  dicit  Apostolus ,  paries  deal- 
batus  *,  hypocrisis  et  simulatio.  Paries  dealbatus,  foris 
tectorium ,  intus  lutum.  Non  ergo  iUa  sic  dealbata  ^  sed 
dealbata ,  illimiinata ,  quia  non  per  se  alba.  «  Prius ,  inquit, 
»  fui  blasphemus^  :  »  et  item  ,  «  Fuimus  enim  et  nos  ali- 
j)  quandonatura  fdii  irae  ,  sicut  etcaeteri'^.  »  Accedit  gra- 
tia  illuminans  et  dealbans  :  primo  nigra  faisti ,  sed  facta 
es  alba  ex  gratia  illius.  «  Fuistis  enira  aliquando  tenebrae, 
»  nunc  autem  lux  in  Domino'.  »  Dicitur  ergo  et  de  te, 
«  Quae  estista,  quseascendit  dealbata?»  Jam  rairabilis,  jam 
vix  contemplabihs.  Admirantis  est  eniradicere,  «  Quse  est 
»  ista  ,  quae  ascendit  dealbata  ,  »  tam  pulchra ,  tam  lu- 

'  Matlli.  xxvn.  io.  —  '  Cant.  v,  g.  —  ^  j^'.  vjii,  5,  jiixta  lxx.  —  4  Act. 
xMii,  3.  —  5  I  iiin.  jii,  i3.  —  ^  Eplic^.  n,  3.  —  7  IJ.  v,  8. 


ENAKKATIO    I    IN    PSALMUM    CIIT  ,    SEllMO    I.  101 

minosa  j  tamsine  macnla  et  ruga^^PNonne  ista  dst ,  quae 
jacebat  in  coeno  iniquitatum?  Nonneista  est ,  quse  jacebat 
in  fornicationeidolorum?  Nonne  ista  est,  quse  immunda 
erat  in  omni  cupiditate  desiderioque  carnali  ?  «  Quae  est  ergo 
»  ista  qu?e  ascenditdealbata?»  Attende  quissit  ille,  qui  pro 
ea  factus  est  non_^habens  speciem,  neque  decorem,  et  in- 
telbgis  hujus  clarltatis  honorem.  Si  miraris  ilhus  humih- 
tatem  propter  hanc ,  nohjam  mirari  hujus  celsitudinem 
propter  ilhim.  OH-^^ntse  fehcitatis  est  ista  dealbata  ,  ut  et 
cum  esset  nigra  ,  pulchrum  ad  se  deponeret,  t[ui  pro  im- 
piis  moreretur.?  Ergo  induit  se  Dominus  Deus  noster  con- 
fessionem  et  decorem  ,  induit  se  Ecclesiam  :  ipsa  enim 
Ecclcsia  confessio  etdecor.  Ante  confessio,  posteadecor  5 
confessio  peccatorum  ,  decor  recte  factorum.  «  Confessio- 
))  nem  et  decorem  induisti.  )> 

VII.  «  Circumamictus  lucem,  sicut  vestimentum -.)>  Ipsa 
est  vestis  ejus,  de  qua  jam  dixi  :  «  Non  habens  maculam  , 
))  neque  rugam.  )>  Lux  vocatur  5  et  hoc  jam  dixi :  «  Fuis- 
))  tis  ahquando  tenebrae,  nunc  autem  lux  in  Domino.  )> 
Noii  ergo  in  vobis  :  nam  tenebrae  in  vobis ,  lux  autem  in 
Domino.  Ergo,  «  Circumamictus  lucem,  velut  veslimen- 
))  tum,  Extendlt  coeium  sicut  pellem.  ))  Quomodo  fece- 
rit  hoc ,  ut  indueret  se  sicut  vestimentum  lucem  Eccle- 
siam,  enumerare  vult  figuratis  quibusdam  sacramientis  : 
quomodo  lux  facta  sit  Ecclesia  ,  (juomodo  facta  sit  sine 
macula  et  ruga  ,  quomodo  facta  sit  candida ,  dealbata 
fulgens  in  vestitu  sponsi  sui ,  inhferens  illi ,  quomodo 
facta  sit,  audiamus.  «  Extendit  coelum  sicut  pellem.  )> 
Et  hoc  quidemvideo.  Quisenimextendithoccoelum  quod 
nostris  carnalibus  oculis  intuemur_,  nisi  Deus?  «  Et  exten- 
))  dit  sicutpellem  ,  »  ad  facilitatem  redegit,  si  ad  litteram 
accipias.  Etenim  cum  videris  istam  fabricam  magnam , 

■  Eplies.  V,  27.  —  '  Psal.  cui,  2. 


102  S.      AVGUSTINI    EPISCOPI 

quia  quisquis  hominum  unam  vel  parvam  camerara  ex- 
tendcrit,  magno  molimine,  magno  labore  et  difficultate 
ac  diuturna  operatione  id  facit-,  ne  hujusmodi  laboremin 
Dei  operibus  infirmitas  suspicaretur  huraana,  attuht  quam- 
dam  facilitatem  pro  tua  capacitate ,  ut  sic  quodam  modo 
incipias  crederefacile  operantem  Deum,  etnonputare  sic 
eum  extendisse  coelum  ,  sicut  tu  tectum  domus  tuae ;  sed 
quam  tibi  facile  est  extendere  unam  pellem ,  tam  facile 
illi  fuisse  extendere  tam  magnum  coelum,  Mira  facihtas, 
et  tamen  adhuc  Spiritus  tibi  tardoioquitur.  Tibi,  inquam, 
adhuc  tardo  loquitur  Spiritus.  Nam  nec  sic  extendit  Deus 
coelum ,  sicut  et  tu  pellera .  Si  enim  sic  extendit ,  ecce  ante 
te  peUis  vel  rugosa  ,  vel  phcata  ponitur  ;  dic  ut  extenda- 
tur ,  dicto  tuo  extende  pellem.  Non  possum  ,  inquis.  Ergo 
et  in  extendenda  pelle  multum  longe  es  a  faciJitate  Dei. 
a  Ipse  enim  dixit,  et  facta  sunt^  »  Dixit,  «  Fiat  firraa- 
))  raentum  inter  aquam  et  aquam  :  et  sic  factum  esf-.  )> 
Tamen  propter  facihtatera  significandara ,  secundura  sen- 
sum  tuura  acceperis  aliquid  interira  ad  htterara. 

VIII.  Figurate  autemsi  ahquid  tectum  retegi  volumus, 
et  pulsare  ad  clausum,  invenimus  extendisse  Deum  coelum 
sicutpellem,  ut  inteiligamus  coelum  sanctara  Scripturam. 
Hanc  auctoritatem  primo  posuit  Deus  in  Ecclesia  sua, 
inde  coepit  exequi  caetera  :  posuit  eniracoelum,  etextendit 
sicut  pellem ,  et  non  frustra  sicut  pellem .  Primo  istara  fa- 
raara  prsedicantium  extendit  sicut  pellem  :  pelhs  mortali- 
tatem  significat  :  propterea  et  illi  duo  homines  primi  pa- 
rentes  nostri ,  auctores  peccati  generis  humani ,  Adam  et 
Eva ,  cum  in  paradiso  contempto  Dei  praecepto  ad  sugges- 
tionera  suasioneraque  serpentis  transgressi  essent  quod 
jusserat  Deus ,  facti  mortales  dimissi  sunt  de  paradiso ;  ut 
autem  significaretur  ipsa  mortahtas  eorum ,  iriduti  sunt 

'  Psal.  csLvui,  5.  —  '  Gen.  i,  6. 


ENARKATIO    I    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    I.  103 

tunicis  peUiccis  •,  de  pejlibus  enim  tunicas  factas  accepe- 
runt '  :  pelles  autem  detrahi  non  solent,  nisi  animalibus 
mortuis  :  ergo  pellium  nomine  mortalitas  iJla  figurata  est. 
Quid  ergo ,  liic  si  divina  ScripLura  significatur  pellis 
nomine  ,  quomodo  Deus  de  pelle  fecit  coelum  ,  et  «  Ex- 
))  tendit  coelum  sicut  pellem?  »  Quia  per  quos  nobis 
Scriptura  prsedicata  est,  mortales  fuerunt.  Iliud  quidem 
Verbum  Dei  semper  idem ,  semper  incommutabile  atque 
indeficiens.  Ecce,  «  In  principio  erat  Verbum,  et  Ver- 
))  bum  erat  apud  Deum ,  et  Deus  crat  Verbum  "^.  )>  Num- 
quid  erat,  et  modo  non  est.^  Et  est,  et  semper  erit.  Si 
ergo  est  VerJjum  Dei  Deus  apud  Deum ,  lege  si  potes.  Sed 
quid  dicis ,  quia  sursum  est ,  et  ideo  legere  non  potes  ? 
Ubique  est  Verbum  Dei :  pertendit  a  fine  usque  ad  finem 
fortitcr,  et  attingit  omnia  propter  suara  munditiaia^.  «  In 
)>  hoc  mundo  erat ,  et  mundus  per  ipsum  factus  est  ^  :  » 
et  cum  venit ,  hic  erat.  Venit  enim  in  carne  ,  nunquam 
absens  Divinitatc.  Quare  ergo  legere  non  poteras  ?  «  Quia 
))  in  sapientia  Dei  non  cognovit  mundus  per  sapientiam 
))  Deum ,  ))  ibi  constitutus  in  sapientia  Dei  5  omnia  enim 
ibi,  et  ipsa  subtracta  nulla  sunt  5  ibi  constitutus  non  po- 
teras  cognoscere  per  sapientiam  Detim  :  ergo  necessarium 
erat  quod  sequitur  :  «  Placuit  Deo  per  stultitiam  praedi- 
))  cationis  salvos  facere  credentes^.  »  Si  per  stultitiam 
prsedicationis  salvi  futuri  erant  credentes ,  elegit  Deus 
quaedara  mortaiia  ;  elegit  homines  mortales  et  moriiuros  5 
adhibita  iingua  mortaii  exhibuit  sonos  mortales;  adhibita 
dispensatione  morlalium  adliibuit  instrumenta  mortalia , 
et  in  eo  til^i  factum  est  coeknn, ut  in  re  mortali  cognosceres 
Verbum  immortale,  et  fieres  tu  quoque  ejusdem  Verbi 
participatione  immortalis.  Vixit  Moyses ,  et  mortuus  est  : 

I  Gen.  ju,  21.  —  '  Joan.  i  ,  i     —  3  s^p,  v,„  ^  i     —  4  jQgj,    ,^  ^^   — 
5  I  Cor.  1,  21. 


104  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

ait  enim  iLlI  Deus  :  k  Ascende  in  montem,  et  morere'.  » 
Mortuus  est  Jeremias ,  et  tot  Proplietse  mortui  sunt :  et 
mortuorum  dicta,  quia  non  eorum ,  sed  per  eos  ilJius 
erant  :  «  Qui  extendit  ccelum  sicut  pelleni  ,  »  manent 
usque  ad  posteritatem  nostram.  Ecce  Apostolus  solutus  de 
hac  vita  ,  qui  dixit :  Dissolvi  et  esse  cum  Christo ,  multo 
magis  esse  optimum-,  vivit  nunc  cum  Ghristo,  sicut  ilU 
Prophetoe  omnes  vivunt  cum  Ghristo  :  sed  per  quid  nobis 
dispensavit  id  quod  legimus  ?  Per  id  quod  moriturum  erat, 
per  os,  per  hnguam ,  dentes,  manus.  Omnia  isla  quibus 
operatus  est  Apostokis  totum  quod  legimus,  corporis  of- 
ficia  sunt,  sed  jubente  anima  cui  jubebat  Deus :  propterea 
extentum  est  ccelum  sicut  pellis.  Nos  sub  coelo,  tanquam 
sub  pelle  divinarum  Scripturarum  legimus  modo ,  cum 
tenditur.  «  Etenim  postea  coekmi  phcabitur  ut  hber^.  » 
Non  frustra,  fratres,  hic  ut  pelhs,  ibi  uthber  :  figuratum 
ibi  quiddam  nobis  est.  Quod  ad  divinam  Scripturam  at- 
tinet,  extenditur  sermo  mortuorum  :  ergo  ideo  tenditur 
sicut  pehis ;  et  mukomagis  tenditur,  quia  iUi  mortui  sunt. 
Nam  post  mortem  plus  innotuerunt  Prophetae  et  Apostoh  5 
non  erant  tam  noti  cum  viverent  :  Prophetas  vivos  soLi 
Judoea  habuit ,  mortuos  omnes  gentes.  Gum  enim  vive- 
rent,  nondum  erat  extenta  pelhs;  nondum  eratextentum 
coeluin ,  ut  tegeret  orbem  terrarum.  «  Extendit  ergo  coe- 
»  lum  sicut  peUem.  » 

IX.  «  Qui  protegit  in  aquis  superiora  ejus^.  »  Et  hoc 
legimus,  et  ad  htteram  bene  intelligitur.  Quando  enim 
jussit  ut  fieret  firmamentum  inter  aquas  et  aquas,  factum 
est  %  ut  sint  acpice  inferiores  quae  perfundunt  terras  ,  et 
sint  ac|uae  superiores  remotse  ab  aspectibus ,  tamen  fidei 
commendatae.  «  Et  aquse  ,  inciuit,  quae  super  coelos  sunt, 

'  Deut.  xxxii,  49-  —   '  Pliili|>.  i,  2!i.  —  3  isai".  xtkiv,  /j.  —  ^  Psal.  ciii,  3. 
—  5  Gen.  I,  6, 


ENAKRATIO    I    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    I.  105 

»  laudent  nomcn  Domini :  quoniam  ipse  dixit,  et  facta 
»  suntj  ipse  mandavit,  et  creatasunt^  »  Ergo  explicatus 
est  sensus  ad  litteram  :  protegit  enim  in  aquis  superiora 
»  ejus.  »  Qiiid  ad  figuram?  Quoniam  in  figura  accepimus 
pellem  Scripturam  sanctam ,  et  auctoritatem  divini  verbi 
dispensatam  nobis  per  mortales ,  quibus  mortuis  ejusdem 
dispensationis  fama  extenditur  :  secundum  lioc-quomodo, 
«  Protegit  in  aquis  superiora  ejus?  »  Cujus  superiora? 
Creli.  Et  quid  coelum?  Sancta  Scriptura.  Qnoe  sunt  supe- 
riora  sanctati  Scripturae?  Quid  invenimus  in  Scripturis 
sanctis  superius?  Paulum  interroga  :  «  Supereminentio- 
»  rem,  inquit,  viam  vobis  demonstro-.  »  Quam  dicitsu- 
pereminentiorem  viam  ?  «  Si  linguis  hominum  loquar  et 
»  Angelorum ,  charitatem  autem  non  habeam ,  factus 
»  sum  velut  seramentum  sonans,  aut  cymbalum  tin- 
»  niens^.  »  Si  ergo  nihil  supereminentius  in  Scriptura 
sancta  inveniri  potest  quam  charitas*,  superiora  coeli  quo- 
modo  in  aquis  proteguntur,  si  superiora  Scripturre  prse- 
cepta  charitatis  sunt?  Audi  quemadmodum  :  «  Charitas , 
»  inquit,  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum 
»  sanctum ,  qui  datus  est  nobis  ^.  »  Jam  nomine  diflu- 
sionis  intellige  aquas  in  charitate  Spiritus  sancti.  Hae  sunt 
aquae,  de  quibns  dicitur  in  quadam  Scriptura  :  «  Et  in  pla- 
»  teis  tuis  discurrant  aquae  tuae,  nemo  ahenus  communicet 
»  tibi  ^  »  Alieni  enim  omnes  a  via  veritatis,  sive  Pagani, 
sive  Judaei,  sive  hseretici :  et  mah  quique  Christiani  ha- 
bere  multa  dona  possunt ,  charitatem  non  possunt.  Hoc 
ipsum  quale  donnm  est?  Ut  non  loquamur  de  donis  aliis 
foris ,  quae  dona  habent  omnes  homines ,  quia  facit  solem 
suum  oriri  super  bonos  et  malos*'  :  dona  Dei  sunt ,  et  non 
tantum  bonis  et  mahs  communia ,  sed  etiam  bestiis  ct  pe- 

'  Psal.  cxLviii,  4,  5.  —  2  I  Cor.  xii,  3i.  —  3  id.  xm,  i.  —  4  Rom.  v,  5. 
—  5  Piov.  V,  i(j,  17.  —  (i  Matth.  V,  45. 


106  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

coribus.  Ipsum  esse,  vivere ,  viclere,  sentire,  audire ,  et 
caeteris  fungi  sensuum  rauneribus,  dona  Dei  sunt  :  sed 
videte  cum  qualibus  et  quam  multis  communia,  et  cum 
eis  quos  nolis  imitari.  Ipsum  ingenium  aculum  habent  et 
pessimi  liomines  ,  solerlem  artium  industriam  habent  et 
turpissirai  scenici,  divitias  habent  et  latrones,  conjugia, 
filios  muki  mali  habent.  Pulchra  dona  Dei  oronia,  nemo 
negat :  sed  vide  cum  quibus  communia.  Respice  ad  mu- 
nera  ipsius  Ecclesise.  Munus  sacramentorum  in  Baptismo, 
in  Eucharistia ,  in  cseteris  sanctis  sacramentis,  quale  mu- 
nus  est?  Hoc  munus  adeptus  est  et  Simon  magus '.  Pro- 
phetia  quale  munus  est?  Prophetavit  et  Said  malus  rex, 
et  tunc  prophetavit ,  cum  David  sanctum  persequeretur  '^. 
Int.endite  :  non  dixi,  cum  persecutus  fuisset.  Fortassis 
enim  eum  persecutus  poenitentiam  gessit ,  et  dignus  fuit 
spiritu  prophetandi.  Non  persecutus,  neque  persecuturus, 
sed  persequens  prophetavit.  Misit  ad  comprehendendum 
David  m/uiistros  suos  :  David  vero  eo  tempore  inter  Pro- 
phetas  erat ,  ubi  erat  et  sanctus  Samuel :  impleti  sunt 
spiritu  prophetiae  qui  missi  sunt,  et  prophetaverunt.  Sed 
forte  bono  ilH  animo  venerant ,  vel  ob  necessitatem  oflicii 
sui,  vel  non  facturi  quod  jussum  est.  3Iisit  et  alios  :  hoc 
et  in  eis  factum  est  •,  et  eorum  hoc  modo  animum  inter- 
pretemur.  Cum  illi  tardarent,  venit  ipse  furens,  anhelans 
caedem ,  sanguinem  sitiens  innocentis  Sancti ,  cui  etiam 
ingratus  erat :  et  ipse  impletus  est  spiritu  prophetandi , 
et  prophetavit.  Non  ergo  se  jactent  qui  forte  sine  cha- 
ritate  habuerint  hoc  munus  Dei  sanctum,  sicut  sanctum 
baptismum  :  sed  videant  qualem  rationem  habituri 
sunt  cum  Deo,  qui  sanctis  non  sancte  utuntur.  Ex  his 
erunt  qui  dicturi  sunt  :  «  In  nomine  tuo  prophetavi- 
))  mus.  »  Non  iihs  dicetur  :  Mentimini  •,   sed  dicetur  : 

■  Act.  viii,  i3  et  i8.  —  '  I  Reg.  xix,  18-24. 


ENARRATIO    I    IN    PSALMUM    CIII ,    SERMO    I.  107 

«  Non  novi  vos  ,  recedite  a  me  qiii  operamini  iniquita- 
»  tem*.  Quia  si  habeam  omnem  prophetiam,  charitatem 
))  autem  nonhabeam,  nihil  sum-.  »  Prophetavit  et  Saiil, 
sed  operabatur  iniquitatem.  Quis  autem  operatur  ini- 
quitatem  ,  nisi  qui  non  habuerit  charitatem?  <(  Plenitudo 
))  enim  Legis,  charitas^.  »  Ergo  «  Prolegit  in  aquis  su- 
»  periora  ejus :  »  quid  dixit?  In  omnibus  Scripturis  su- 
pcreminentissimam  viarn ,  supereminentissimum  locum 
charitas  obtinet  5  non  ad  eam  aspirant  nisi  boni  5  hanc 
nobiscum  non  communicant  mah  :  possunt  communicare 
baptismum,  possunt  communicare  caetera  sacramenta, 
possunt  communicare  orationem,  possunt  comraunicare 
istos  parietes,  et  istam  conjunctionem  5  charitatem  nobis- 
cum  non  communicant.  Ipse  est  enim  fons  proprius  bo- 
norum ,  proprius  sanctorum ,  de  quo  dicitur  :  «  Nemo 
))  alienus  communicet  tibi  * .  »  Qui  sunt  alieni  ?  Omnes  qui 
audiunt  :  «  Non  novi  vos.  »  Si  enim  non  cognoscuntur, 
utique  aheni  sunt ,  quibus  dicitur  :  »  Non  novi  vos.  »  Su- 
pereminens  ergo  via  charitatis  tenet  eos ,  qui  proprie  per- 
tinent  ad  regnum  coelorum.  Ergo  praeceptum  charitatis 
super  coelos ;  super  omnes  libros  :  ei  enim  subduntur  li- 
bri ,  ei  militat  omnis  hngua  sanctorum ,  et  omnis  motus 
dispensatorum  Dei,  et  animi  et  corporis.  Supereminens 
est  ergo  via  ,  et  merito  protegit  in  aquis  superiora  coeh  ; 
quia  nihil  invenis  eminentius  charitate  in  divinis  Libris. 

X.  Sed  adhuc  evidentius  audi  quid  aqua  sit.  Diximus 
enim  quod  charitas  Dei  difFusa  sit  in  cordibus  nostris  per 
Spiritum  sanctum,  qui  datus  est  nobis^.  Diximus  etiam  : 
«  In  plateis  discurrant  atque  tuae^.  »  Et  ait  mihi  ahquis : 
Non  ibi  expresse  dictum  est,  utrum  charitatem  intelhgere 
debeam  :  quid  si  alius  ahud  ahquid  intelhgat.?  Tantum 

'  Matth.  vn,  22,  23.  —  »1  Cor.  xiii,  2.  —  ^  Rom.  xm,  10.  —  4  Prov. 
V,  17.  —  5  Rom.  Vj  5.  —  6  Prov.  v,  i6. 


108  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

memenlo  quod  ait  Apostolus :  ^  Charitas  Dei  diflusa  cst  iu 
))  cordibus  nostris.  »  Unde?  «  Per  Spiritum  sanctum, 
»  qui  datus  est  nobis.  »  Audi  jam  Dominum  magislrum 
Apostolorura  :  «  Si  quissitit^  veniat,  et  bibat.  »  Dicat 
adhuc  :  «  Qui  credit  in  me  ,  fkimina  aqux  vivte  fluent  de 
))  ventrc  ejus.  )>  Quid  est  hoc?  Exponat  Evangehsta  : 
«  Hoc  autem  dicebat ,  inquit ,  de  Spiritu  quem  accepturi 
))  erant  credentes  in  eum  :  Spiritus  enim  nondum  erat 
))  datus ,  quia  Jesus  nondum  erat  glorificatus.  »  Ergo, 
fratres  ,  si  propterea  Spiritus  nondum  erat  datus ,  quia 
Jesus  nondum  erat  glorificatus  5  glorificato  eo  et  as- 
cendente  in  coelos,  missus  est  Spiritus  sanctus*,  et  cha- 
ritate  impleti  sunt  Apostoh'-,  diflusa  in  cordibus  eoruni 
per  Spiritum  sanctum  ,  qui  datus  est  eis ;  quia  superiora 
coeli  aquis  proteguntur.  Et  bene ,  quia  Dominus  in  coelos 
ascendit,  ut  superior  essetcoehs,  et  inde  mitteret  chari- 
latem.  Non  enim  sic  Deus  protegit ,  ut  quasi  sustentetur 
abeo  quemprotegit :  sublevat  quem  protegit,  non  onerat. 
Ita  ergo  coelum  aquis  protegit ,  ut  magis  illud  divino  Spi- 
ritu  sublevetur.  Quod  sublevat^  sursum  est  5  quod  suble- 
vatur,  infra  est :  ilkid  suspendlt,  hoc  pendet.  Si  ergo  illud 
suspendit,  hocpendet^  audi  quia  hoc  ccelum  Scripturarum 
ex  charitate  pendet.  Duo  sunt  nempe  illa  notissima  prae- 
cepta  dilectionis  :  «  In  his  duobus  praeceptis  tota  Lex  pen- 
))  det  et  Prophetffi".  Qui  protegit  m  aquis  superiora  ejus'^  )) 
XI.  «Qui  ponit  nubesascensum  ejus.  )>  Accipitur  et  hoc 
beae  ad  Htteram.  Dominus  visibihter  ascendit  in  ccelura. 
Quomodo  positfe  sunt  nubes  ascensus  coeh?  «  HcTC  cum 
»  dixisset ,  nubes  suscepit  eum  ^.  »  Habes  item  de  resur- 
rectione  nostra  praedictura :  «  Et  mortui,  inc[uit,  in  Chrislo 
»  resurgent  primi ;  deinde  et  nos  qui  vivimus,  simul  cura 
))  ilhs   rapiemur   in   nubibus   obviam   Christo  in  aera , 

'  Joan,  vu,  37-39.  —  '  Act.  ii,  4-  —  ^  Matth.  xku,  /jo.  —  4  Act.  j,  g. 


E]VAnRA.TIO    1    IJN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    I.  109 

»  atqiie  ita  seraper  cum  Domino  erimus^  »  Habes  nubes 
ascensum  coeli  :  ostendam  et  nubes  ascensum  coeli  hujus , 
idest,  divinamm  Scripturarum.  Quid  est  hoc,  fratres? 
Utinam  me  Dominus  Deus  meus  inter  illas  qualescumque 
nubes  numerare  dignetur;  viderit  quam  nebulosa  nubes 
sim  :  omnes  tamen  prsedicatores  verbi  veritatis  nubes  ac- 
cipite.  Quicumque  ergo  infirmi  non  possunt  ascendere  in 
hoc  coelum,  id  est,  ad  intellectum  Scripturarum ,  per 
nubes  ascendant.  Forte  enim  et  modo  fit  vobis,  si  aliquid 
agimus ,  si  labor  sudorque  noster  non  est  infructuosus , 
ascenditis  in  coelum  Scripturarum  divinarum  ,  hoc  est ,  in 
intellectum  earum  per  pr?edicationem  nostram.  Quam  al- 
tum  erat  coelumin  Psalmo  isto  !  TSemo  enim  vestrum  vi- 
debat,  quid  essetin  figura :  «  Extendit  coelum  sicut  peliem, 
))  qui  proJ:egit  in  aquis  superiora  ejus.  ))  Hoc  ipsum  quod 
dictum  est :  «  Qui  ponit  nubes  ascensum  ejus  :  ecce  jam 
intellectum  est ,  quantum  Dominus  donavit,  prsedican- 
tibus  nobis ;  non  enim  nubes  de  suo  munere  pluunt.  Vos 
intelJigendo  ascendite  ,  in  intellectu  ipso  fructificate  ;  ne 
sitis  qualis  illa  vinea ,  de  qua  dicitur  apud  Prophctam  : 
«  Mandabo  nubibus  meis  ne  pluant  super  eam  '.  »  Ac- 
cusabatur  enim  quaedam  vinea ,  quod  pro  uva  spinas  de- 
derat ,  non  reddiderat  dignam  gratiam  dulci  pluvire.  Qui 
enim  bona  audit ,  et  mala  operatur,  dulci  pluvia  com- 
pluitur,  et  spinas  generat.  Non  est  ut  suspicemur,  fratres, 
de  ahqua  terrena  et  ista  visibih  vinea  Dominum  locutura. 
Naraqueibi  ne  sub  obscuritate  serraonis  lateret  excusatio 
iniquitatis,  ipse  Dorainus  per  ipsnra  Prophetara  exposuit 
cui  vineae  loqueretur,  et  de  qua  vinea  ista  diceret :  «  Vi- 
))  nea,  inquit,  Domini  Sabaoth,  doraus  Israelest.  )>  Quid 
vagantur,  o  iniqui,  corda  vestra  per  montes  et  coUes  vi- 
nitorura?  Kovi ,  inquit,  de  qua  vinea  ioquar,  novi  ubi 

'  TlicES.  IV,   k"),  iG,  —  =  Isai.  v,  6. 


110  S.    AUGUSTINI    EPISCOPl 

quserebam  iivam ,  et  inveni  spinas  :  sine  causa  aliud  atque 
aiiud  suspicamini  et  opinamini,  nolentes  intelligefe  ut 
bene  agatis.  Nam  et  iioc  scriptum  est :  «  Noluit  intelligere 
»  ut  bene  ageret^.  »  Toilite  omnes  suspiciones  vestras  de 
medio  :  «  Vinea  Domini  Sabaolii,  domus  Israel  est;  et 
»  homo  Juda,  noveilura  dilectum'-.  m  Diiectum,  cum 
piantatum  est  :  damnatum,  cum  spinas  creavit.  Ergo, 
fratres,  forte  vinea  fuit  domus  Israei,  et  nos  non  sumus 
vinea?  Cum  timore  audiamus  quod  Judoeis  dictum  vide- 
mus.  Videte  quemadmodum  Apostoius  terreat  ramos  in- 
sertos  de  ramis  fractis^,  et  in  ramis  fractis  commendet 
timendam  severitatera,  in  ramis  insertis  commendet  aman- 
dam  bonitatem.  Noii  esse  infructuosus  in  bonitate,  ne 
steriiis  sentias  severitatem.  Sed  non  sum  vitis,  dicis  mihi. 
Ubi  est  Domini  vox  :  «  Egosum  vitis,  vos  estis  sarraenta, 
»  Pater  meus  agricoia  ^  ? »  U bi  vox  Apostoii :  «  Quis  plantat 
»  vineam ,  et  de  fructu  ejus  non  percipit^  »  Vinea  ergo 
es,  o  Ecciesia ,  et  habes  agricolam  Deum.  Nemo  agricoia 
homo  compluit  vineam  suam,  Fratres  ergo  diiectissimi , 
viscera  Ecciesiae  ,  pignora  Ecclesise ,  fiiii  matris  coeiestis , 
audite,  cum  tempus  est.  3Iinatus  est  Deus  iiii  vineae  atro- 
cissima  comminatione  :  «  Mandabo  nubibus  meis,  inquit, 
»  ne  piuant  super  eam.  »  Et  factum  est :  venerunt  Apos- 
toii  ad  Judaeos ,  respuerunt  eos  ;  et  dixerunt  iiiis  :  «  Ad 
»  vos  missi  eramus,  sed  quia  repulistis  verbum  Dei,  imus 
»  ad  Gentes''.  »  Videtis  quomodo  in  eodem  Spiritu  Dei , 
iiio  jubente  inirinsecus  qui  habitat  iii  cordibus  suorum, 
mandatum  sit  nubibus  Dei  ne  compiuerent  vineam  ,  quse 
cum  expectai:etur  ut  faceret  uvam  ,  fecit  spinas".  Ideo  et 
nubes  fecit  ascensura  ejus,  et  ccelum  tetenditsicutpcliem. 
Non  est  quod  queramini :  auctoritas  Scripturarum  extenta 

'  Psal.  xixv,  4-  —  '  Isai.  v,  i  et  7.  —  ^Rom.  si,  20-22.  —  4  Joan.  xv, 
i  el  5.  —  ^  i  Cor.  \x,  7.  —  6  Act.  xia,  ^6.  —  7  Isai.  v,  4. 


EWARRATIO    I    IN    PSALMUM    CIII  ,    SER.MO    I.  111 

est  super  orbem  terrarum,  nubes  non  desunt^  prsedicatur 
verbum  veritatis,  exponuntur  omnia  quse  obscura  sunt, 
ut  corda  vestra  per  nubes  ascendant.  Videte  quomodo 
credatis,  videte  quid  suscipiatis  :  post  prsedicatorem  veniet 
judex,  post  dispensatorem  veniet  exactor.  «  Qui  ponit 
))  nubes  ascensum  ejus.  )> 

XII.  «  Qui  ambuiat  super  pennas  ventorum. ))  Hoc  jam 
periculosum  est  accipere  adlitteram.  Autquse  suntpennae 
ventorum?  Aut  vero  quoraodo  in  pictura ,  facturi  nobis 
sumusventos  volantes,  et  alas  habentes?  Ventus  nonest. 
Fratres,  nisi  quem  sentimus ,  motus  quidam  et  quasi  fluc- 
tus  aeris,  impellens  quod  potest  pro  viribus?  Quae  pennse 
vcntorum  sunt?  Sed  et  quae  alse  Dei?  Et  tamen  dictum 
est :  «  Sub  umbra  alarum  tuarum  sperabunt^.  ))  Ccnemur 
ergo  et  hoc  accipere  ad  lilterarc,  veiuti  proprie  factum  in 
creatiira  ista.  Velocitatem  verbi  fortasse  commendat 
Scriptura  ;  de  qua  velocitate  jampridem  in  alio  Psalmo 
locuti  sumus ,  ubi  scriptum  est  :  «  Usque  in  velocitatera 
))  currit  verbum  ejus  -.  »  Quia  nihil  ventis  velocius  norunt 
homines.  Quoraodo  illa  facilitas  commendabatur  inpelle; 
nihil  enim  facilius  ab  hominequam  pellis  extenditur  :  sic 
et  hic  insinuans  Deum.  vel  Verbum  ejus  ubique  praesentem, 
velocitate  motus  nihil  deserere ,  quia  tu  non  noveras  ali- 
quid  vento  velocius  :  «  Ambulat,  inquit ,  super  pennas 
))  ventorum,  ))  id  cst,  velocitas  ejus  superat  velocitatem 
ventorum  :  ut  per  pennas  ventorum.  intelligas  velocitatem 
ventorum_,  et  verbum  Dei  inteiljgas  velocius  omnibus 
ventis.  Et  sic  in  prima  facie  considerationis  :  pulsemus  ad 
aliquid  interius ,  et  figurate  ahquid  nobis  indicent  istae 
litterae. 

XIII.  Ventos  quidem  intelligimus  in  figura  non  ab- 
surde  auimas  :  non  quia  ventus  est  anima,  sed  quia  invi- 

'  Psal.  xxsv,  8.  —  '  IJ.  csLvii,  i5. 


112  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

sibilis  Gst  venttis  5  quaravis  res  corporea,  corpora  impellens, 
tamen  quia  humani  oculi  aciem  fugit ,  est  autem  anima 
invisibilis,  propterea  bene  intelJigimus  animas  ventos. 
Inde  est  quod  et  Deus  insufllasse  dicitur  spiritum  vitae 
formato  homini :  «  Et  factus  est  homo  in  animam  viven- 
tem'.  ))  Ergo  venti ,  animae  in  allegoria  non  absurde  ac- 
cipiuntur.  Videte  autem  ne  putetis  nominata  allegoria 
pantomimi  ahquid  me  dixisse.  Nam  quaedam  verba ,  quo- 
niam  verba  sunt ,  et  ex  lingua  procedunt ,  communia 
nobis  sunt  etiam  cum  rebiis  ludicris,  et  non  honestis  : 
tamen  locum  suura  habent  verba  ista  in  Ecclesia ,  et 
locum  suum  in  scena.  Non  enim  ego  dixi ,  quod  Apostolus 
non  dixit ,  cum  de  duobus  fihis  Abrahse  diceret  :  «  Quae 
»  suntj  inquit,  in  allegoria  ^  ))  Allegoria  dicitur,  cum 
aUqaid  ahud  videtur  sonare  in  verbis,  et  ahud  in  intel- 
lectu  significare.  Quomodo  dicitur  agnus  Christus^ :  num- 
quid  pecusV  Leo  Christus^ :  numquid  bestia  ?  Petra  Chris- 
tus^  :  nuraquidduritia.^  Mons  Christus^ :  numquid  tumor 
terraj?  Et  sic  nudta  ahud  videntur  sonare,  ahud  signifi- 
care-,  et  vocatur  allegoria.  Nam  qui  putat  rae  de  theatro 
dixisse  allegoriara ,  putet  et  Dorainum  de  amphitheatro 
dixisse  parabokm.  Yidetis  quid  faciat  civitas ,  ubi  abun- 
dant  spectacula  :  inagro  securius  loquerer^  quid  sit  enim 
allegoria ,  non  ibi  forte  didicissent  homines  ,-nisi  in  Scrip- 
turis  Dei.  Ergo  quod  dicimus  allegoriam  figuram  esse, 
sacramentum  figuratum  allegoria  est.  Et  quid  hic  accipi- 
mus  :  (c  Ascendit  super  pennas  ventorura?  ))  Dixiraus, 
bene  accipi  figurate  ventos  animas.  Pennae  ventorum, 
pennae  animarura  quse  sunt ,  nisi  a  quibus  sursura  attol- 
luntur?  Pcnnse  ergo  aniraarum  virtutes,  bona  opera, 
recte  facta.  In  duabus  alis  habent  omnes  pennas  :  orania 

'  Gen.  n  ,  7.  —    ^  Gal.    iv,    a^.    —  ^  Joan.  i,  '29.  —  4  Apoc.  v,  5,  — 
5  I  Cor.  X,  ^.  —  *^  Dau.  ii;  35. 


EWARE.AXIO    1    m    PSALMUM    CIII  ,     SEH.MO    I.  113 

enim  pr?ccepta  m  duobiis  praeceptis  sunt.  Quisquis  dilexerit 
Deum  et  proximum ,  animam  habet  pennatam,  liberis 
alis,  sancto  amore  volantem  ad  Dominum.  OnicunKjue 
implicatur  amore  carnali,  viscum  habet  in  pennis.  Nam 
si  anima  non  babet  alas  et  pennas ,  unde  ille  gemens  in 
tribulationibus  dicit :  «  Quis  dabit  mihi  pennas  sicut  co- 
))  lumb;c.^  »  Et  sequitur  :  «  Et  voiabo,  et  requiescam^.  » 
Item  aho  loco  :  a  Quo  ibo  a  splritu  tuo,  et  quo  a  facie 
»  tua  fugiam.^  Si  ascendero  in  ccekun ,  tu  ibi  es-,  si  des- 
))  cendero  ad  infernum,  ades :  si  accepero  pennas  meas 
))  sicut  columba ,  et  volabo  in  extrema  maris"^,  »  Tan- 
quam  diceret  :  Sic  possum  fugere  a  facie  irse  tuoe ,  si  ac- 
cepero  pennas  ut  columba,  et  volavero  in  extrema  maris. 
In  extrema  maris  volare,  est  spem  jam  praBtendere  in 
finem  ssecuH ,  quomodo  ille  qui  ait :  «  Hoc  labor  est  ante 
))  me,  donec  introeam  in  sanctuarium  Dei,  et  intelhgam 
))  in  novissima^.  »  Et  quomodo  venit  in  extrema  maris, 
etiam  acceptis  pennis?  «  Etenim  illuc,  inquit,  manustua 
»  deducet  me,  et  perducet  me  dextcra  tua"*.  )>  Nam  et 
cum  pcnnis  raeis  casura  sum,  nisi  tu  deducas.  Ergo  alas 
habent  bonas  et  liberas  et  nullo  visco  obhgatas,  animoe 
bene  operantes  praecepta  Dei ,  habentes  charitatem  de 
conscientia  pura  el  fide  non  ficta^.  Sed  quantumvis  sint 
pr^editge  virtutibus  charitatis,  quid  ad  iilam  dilectionera 
Dei,  qua  sunt  dilectse,  etiam  cum  visco  essent  implicatae? 
Major  ergo  in  nos  dilectio  Dei,  quam  nostra  in  iHum. 
Nostra  dilectio  pennfe  nostra?  sunt :  sed  iile  «  AmbuLit  et 
»  super  pennas  ventorum.  )) 

XIV.  Jam  dicebat  quibusdam  Apostokis  :  «  Flecto  ge- 
»  nua  mea  pro  vobis  ad  Palrem ,  ut  det  vobis  secundum 
»  interiorem  hominem  habitare  Ghristum  per  fidem  ia 

«  Psal.  Liv,  7.  —  '  Id.  ccxKvui ,  7-10.  —  ^  Id.  LXtU  ,  16  j  17.  —  4  IJ. 
cxxxvin,  10.  — 5  I  xim,  i,  5. 

cxviii.  8 


» 


114  S.    AUGUSTIKI    EPISCOPI 

»  in  cordibus  vestris,  ut  iti  charitate  radicati  et  fundati.» 
Jam  dat  iilis  cbaritatem  ,  jam  dat  iliis  aias  et  pennas.  «  Ut 
))  possitis,  inquit,  comprebendere  quae  sit  lalitudo,  ion- 
»  gitudo,  altitudo  et  proiundum  ^  »  Fortassis  crucem 
Domini  significat.  Erat  enim  lalitudo,  in  qua  porrectae 
sunt  manus  ;  longitudo  a  terra  surgens  ,  in  qua  erat  cor- 
pus  infixum  •,  altitudo,  ab  illo  devexo  ligno  sursum  quod 
eminet  j  profundum,  ubi  fixa  erat  crux,  et  ibi  omnis  spes 
vilce  nostrae.  Latitudo  enim  est  in  bonis  operibus  ,  longi- 
tudo  in  perseverando  usque  in  finem,  aJtitudo  propter 
Sursum  cor,  ut  omnia  boua  opera  nostra,  in  quibus  per- 
severamus  usque  in  finem,  haljentes  latitudinem  qua  bene 
operamur,  et  iongitudinem  qua  perseveramus  usque  in 
fniem,  non  faciamus  nisi  spe  coelestium  praemiorum.  Ipsa 
est  enim  altitudo  ,  non  hic  quserere  mercedem  ,  sed  sur- 
sum  ;  ne  dicatur  nobis  :  «  Amen  dico  vol^is,  perceperunt 
»  mcrcedem  suam-,  ))  Profundum  autem  quod  dixi,  ubi 
fixa  erat  pars  crucis  ,  et  non  videbatur  ^  inde  surgebant, 
quae  videbantur.  Quid  est  quod  occultum  est ,  et  non 
pubiicum  in  Ecclesia  ?  Sacramentum  Ijaptismi ,  sacra- 
mentum  Eucharistiae,  Opera  enim  nostra  bona  vident  et 
Pagani,  sacramenta  vero  occultantur  illis  :  sed  ab  his  quae 
non  vident ,  surgunt  illa  quae  vident  5  sicut  a  profundo 
crucis  quod  in  terra  figitur,  surgit  tota  crux  quae  apparet 
et  cernitur.  Et  quid  postea?  Gum  lioc  dixisset  Apostolus, 
adjecit  :  «  Scire  etiam  supereminentem  scientiam  chari- 
»  tatis  Christi':  »  cumjam  dictum  fuisset:  «  In  charitate 
»  radicati  et  iuudati.  »  Amatis  enira  Cliristum,  et  ideo  in 
cruce  operamini.  Sed  numquid  amatis  ,  quantum  vos  ille 
amavit?  Amando  autem  quantumcuraque  amatis  ,  volatis 
ad  ipsum,  ut  cognoscatis  queraadraodura  ipse  vos  amave- 
rit :  hoc  est,  ut  sciatis  supereminentiam  cliaritatis  Cliristi. 

'  Eiil.es.  ni,    14-18.  —  '  3IaUh.   vi,  2.   —  '  Ephcs.  m,  i-j  et  19. 


ENARRATIO    I    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    I.  115 

Amatis  enira  vos  quantum  potestis ,  et  volatis  quantum 
potestis :  sed  ille  ambulat  et  super  pennas  ventorum.  «  Qui 
»  ambulat  super  pennas  ventorum.  » 

XV.  «Qai  facit  Angelos  suos  spiritus,  et  ministros  suos 
»  ignem  flagrantem  ^  »  Et  hoc,  quamvis  non  videamus 
apparitionem  Angelorum  ;  abscondita  est  enim  ab  oculis 
nostris,  et  est  in  quadam  republica  magna  imperatoris 
Dei  5  tamen  esse  Angelos  novimus  ex  fide  ,  et  multis  ap- 
paruisse  scriptum  legimus  ,  et  tenemus ,  nec  inde  dubi- 
tare  fas  nobis  est.  Spiritus  autera  Angeli  sunt  •,  et  cnm 
spiritus  sunt ,  non  sunt  Angeli ;  cum  mittuntur,  fiunt  An- 
geli.  Angelus  enim  oflicii  nomen  est,  non  natufse.  Quseris 
nomen  hujus  naturse  ,  spiritus  est  ^  quaeris  otlicium,  An- 
gelus  est  :  ex  eo  quod  cst ,  spiritus  est  ^  ex  eo  quod  agit , 
Angelus  est.  Vide  illud  in  homine.  Nonien  naturae  homo, 
otiicii  miles  :  nomen  naturae  vir ,  oflicii  praeco  :  homo 
enim  fit  praeco  ;  id  est ,  qui  homo  erat  fit  prseco,  non  qui 
erat  praeco  fit  homo.  Sic  ergo  qui  erant  jam  spiritus  con- 
diti  a  creatore  Deo ,  facit  eos  Angelos  mittendo  eos  nun- 
tiare  quod  jLisserit,  et  ignem  flagrantem  facit  ministros 
suos.  Legimus  apparuisse  ignem  inrubo'^^  legimus  etiam 
missum  ignem  desuper ,  et  implesse  quod  praeceptura  est. 
Ministravit  ergo,  cum  impleret :  cum  esset,  in  natura  sua 
erat  :  cum  egit  quod  jussum  est ,  ministerium  implevit. 
Sic  secundum  litteram  in  creatura. 

XVI.  Quid  est  autem  in  Ecclesia  figurate?  Quoraodo 
accipiraus  ,  «  Qui  facit  Angelos  suos  spiritus,  et  ministros 
»  suos  ignem  flagrantera  ?  »  Spiritus  spiritales  dicit.  Bene 
facit  Angelos  suos  spiritales,  id  est,  nuntios  verbi  sui. 
«  Spiritalis  enira  omnia  judicat,  ipse  autem  a  nemine 
»  dijudicatur  ^.  »  Vide  spiritalera  factum  Angelum  Dei. 
«  Non  potui,  inquit,  vobis  loqui  quasi  spiritahbus,  sed 

'  Psal.  ciii,  4-  —  *  Exod.  III,  2   —  3  I  Cor  ii,  i5. 


116  S.     AtGUSTlM    EPISCOPI 

))  quasi  carnalibus  ^  »  De  spiiitali  quadam  allectione 
missus  est  ad  carnales  ,  tanquam  Angelus  de  coelo  ad  ter- 
ram.  Quomodo  dicit  :  «  Et  ministros  suos  ignem  flagran- 
»  teni,  »  nisi  quomodo  dicit :  «  Spiritu  ferventes*  ?  «  Sic 
enim  fervens  spiritu  ,  ignis  ardens  cst  omnis  minister  Dei. 
Nonne  ardebat  Stephanus?  Quo  igne  ardebat?  Et  quis  ille 
jgnis  erat ,  quando  lapidabatur ,  et  pro  eis  a  quiljus  lapi- 
dabatur  rogabat  ^?  Cumaudis,  Ignis  est  minister  Dei , 
incensurum  illum  putas  ?  Incendat  licet  ,  sed  foenura 
tuum ,  id  est,  carnalia  omnia  desideria  tua  urat  minister 
Dei ,  praedicans  verbum  Dei.  Audi  illum  :  «  Sic  nos  existi- 
»  met  homo,  quasi  ministros  Christi,  et  dispensatores  mys- 
»  teriorum  Dei  *. »  Quomodo  autem  ardebat,  cum  diceret : 
«  Os  nostrum  patet  ad  vos ,  o  Corinthii ,  cor  nostrum  di- 
»  latatum  est  ^  ?  »  Ardebat  et  flagrabat  charitate ,  et  ibat 
in  eos  ut  incenderet.  Hunc  ignem  se  missurum  Dominus 
in  terram  dicebat ,  cum  ait :  «  Ignem  veni  mittere  in  ter- 
»  ram".  »  Quomodp  gladium,  sic  ignem^.  Gladius  dividit 
aflectum  carnalem ,  ignis  absumit.  Totum  in  verbo  Dei 
intelhge,  totum  in  spiritu  Dei  cognosce.  tncipe  fervere 
charitate  per  verbum  quod  audis,  et  vide  quid  in  te  fece- 
rit  ignis  minister  Dei.  «  Qui  facit  Angelos  suos  spiritus  ,  et 
»  ministros  suos  ignem  flagrantem.  » 

XVII.  «  Fundavit  terram  super  firmitatem  ejus,  non 
»  inclinabitur  in  sseculum  srecidi^.  »  De  terra  ista  hoc 
accipere,  nescio  utrum  habeat  ullum  exitum,  utrum  recte 
dicatur:  «  Non  inclinabitur  in  saeculum  s?eculi  :  »  de  qua 
dictura  est:  «  Coelum  et  terra  transient*'.  »  Laboratur  hic, 
si  ad  litteram  quaeras  accipere.  Nam  quod  ait  :  «  Funda- 
»  vit  terram  super  firraitatera  ejus  :  »  fortasse  quaedara 

•  Cov  in,  1.  —  *  Rom.  xii,  ii.  —  ^  Act.  vii,  og.  —  4  i  Cor.  iv,  i.  — 
5  2  Coi.  VI,  II.  —  <5  Luc.  XII,  49  —  '  MaUh.  x,  i^-  —  ^  Psal.  ciii,  7.  — 
9  rilallh.  xKiv,  35. 


ENABRATIO    I    IN    PSALMLM    CIII,     SEUMO    I.  117 

est  firmitas  occulta  nobis ,  quae  continet  terram  :  et  hoc 
dixit :  «  Fundavit.  »  Superc[nid?  Super  firmitatem  ipsius 
terrae ,  quam  ei  supposuit ,  ut  contineretur ,  qase  latet 
forte  oculos  tuos.  Sint  ista  occulta  in  creatura ,  non  de 
ohscuritate  creaturae  Creator  latebit  :  quae  possunius  vi- 
deamuSj  ex  his  quae  videmus  illum  laudemus,  et  amemus. 
Convertamus  nos  ad  quaerendum  ahquid  hic  in  figura 
positum.  «  Fundavit  terram  ,  »  intelligo  Ecclesiam.  »  Do- 
»  mini  est  terra  et  plenitudo  ejus^  :  »  intelligo  Ecclesiam 
terram.  Ipsa  est  terra  sitiens  ,  ipsa  est  quae  dicit  in  Psal- 
mis^  una  enim  dicit  ex  omnibus  :  aAnima  mea  sicut  terra 
»  sine  aqua  tibi  "^.  »  Quid  est,  «  Sine  aqua  ?  »  Sitiens.  «  Sic 
))  sitit  anima  mea  ad  te  ,  tanquam  terra  sine  aqua  :  )>  nisi 
cnim  sitiat ,  non  recte  irrigabitur.  Animae  ebriae  pluvia 
diluvium  est ,  sitiat  oportet.  «  Beati  enim  qui  esuriunt  et 
»  sitiunt  justitiam^  :  »  et  dicat  :  «  Anima  mea  tancpiam 
»  terra  sine  aqua  tibi  :  »  quia  dicit  alibi :  «  Sitivit  anima 
»  mea  in  Deum  vivum"*.  »  Terram  ergo  intelligo  Eccle- 
siam.  Quse  est  firmitas  ejus,  super  quam  fundata  est,  nisi 
fundamentum  cjus?  An  incongrue  intelligimus  firmita- 
tem ,  super  quam  fundata  est  terra ,  fundamentum  ubi 
constituta  est  Ecclesia  ?  Quod  est  illud  fundamentum  ? 
«  Fundamentum ,  inquit ,  nemo  potest  ponere  prseter- 
»  quam  quod  positum  est,  quod  est  Christus  Jesus  ^»  Ibi 
ergo  firmati  sumus.  Merito  quia  ibi  firmati,  non  inclina- 
bimur  in  sseculum  saeculi  :  nihil  enim  firmius  isto  funda- 
mento.  Infirmus  tu  eras,  sed  firmum  fundamentum  te 
portat.  In  te  firmus  esse  non  poteras :  firmus  eris  semper, 
si  ab  illo  firmo  fundamento  non  recedas.  «  Non  inclinabi- 
»  tur  in  Sfeculum  sceculi.  » Ipsa  est  praedeslinata  columna 
et  firmamentum  veritatis  ^. 

'  Psal.  XXI),  I.  —  =  IJ.  cxLii,  6.-3  Mntth.  v,  6.  —  '^P?al.  ^li,  3.  •- 
5  I  Cor  111,  II.  —  *  I  Tim.  iii.  i5. 


118  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

XVIII.  <(  Abyssus  sicut  vestimentum  amictus  ipsius  ; 
»  super  montes  stabunt  aquae.  Ab  increpatione  tua  fu- 
»  gient ,  a  voce  tonitrus  tui  formidabunt.  Ascendunt 
»  montes,  et  descendunt  campi  in  locum  quem  fundasti 
w  eis.  Terminum  posuisti,  quL-m  non  transgredientur, 
»  neque  revertentur  tegere  terram.  Qui  emittis  fontes  in 
»  convallibus ,  inter  medium  montiura  pertransibunt 
»  aquoe.  Potabunt  omnes  bestiae  agri ,  suscipient  onagri 
»  in  sitimsuam.  Super  illos  volatilia  coeli  inhabitabunt , 
»  de  medio  petrarum  dabunt  vocem  suam.  Kigans  mon~ 
»  tes  de  superioribus  suis  :  de  fructu  operum  tuorum  sa- 
»  tiabitur  terra.  Producens  foenum  jumentis  ,  et  herbam 
»  servituti  hominum.  Ut  educat  panem  de  terra  ;  et  vi- 
»  num  Jaetificat  cor  hominis.  Ut  exhilaret  faciem  in  oleo; 
»  et  panis  cor  hominis  confirmat.  Satiabuntur  ligna  cam- 
»  pi,  et  cedri  Libani  quas  plantavit.  iHic  passeres  nidifi- 
»  cabunt  :  fuUcse  domus  dux  est  eorum  ^.  »  Animadver- 
titis  extentum  coelum ,  vultis  inteilectu  ascendere  ,  et  ego 
video.  Quam  tamen  altum  sit,  puto  quod  mecum  conside- 
ret  Charitas  vestra.  Nam  ideo  multos  versus  volui  pro- 
nuntiare ,  ut  videatis  quam  alte  sint  posita  sacramenta 
Dei,  ne  fastidiamus  oblata,  ne  prompta  vilescant,  ut  sem- 
per  quaesita  etsi  cum  ditlicultate,  cum  majori  jucunditate 
inveniantur.  Inter  csetera  tamen  ,  fratres  ,  quoe  possunt 
accipi  ad  litteram  •  nmnquid  et  hoc  quod  dictum  est  ;  « iHic 
»  passeres  nidificabunt ,  fulicae  domus  dux  est  eorum  ?  » 
Numquid  domus  fuhcse  dux  est  passerum  ?  aut  domus  fu- 
licae  ,  dux  est  cedrorum?  Et  hoc  enim  ibi  est,  «  Et  ccdri 
»  Libani,  quas  plantavit,  ilhc  passeres  nidificabunt ,  fu- 
»-jicae  domus  dux  est  eorum.  »  Et  quidem  latina  locu- 
tione,  eorum  cedrorum  ,  non  possumus  inteUigerc  5  cedri 
enim  foemini  generis  sunt.  Fuhcae  itaque  domus,  quo- 

'  Psal.  ciii.  6-17. 


ENAHKATIO     l    TN    PSALMUM    CITT  ,    SERMO    l.  119 

modo  esl  dux  passerum  ?  Hoc  enim  iii  ista  creatura  ,  quae 
oculis  nostris  adjacet,  intelligi  nuUo  pacto  potest.  Fulicas 
enim  aves  esse  marinas  vel  stsgnenses  novimus.  Domus 
fulicse  sit  nidus  fulicse  :  quomodo  ergo  domus  fulicoe  dux 
passerum?Quarequredaminrebusvisibilibusquasiabsurda 
miscet  Spiritus  sanctus ,  nisi  ut  ex  eo  quod  non  possumus 
acciperead  litteram  ,  cogat  nos  ista  spiritaliter  quaerere? 

XIX.  Ergo  si  ad  coelum  intellectu  ,  ut  dixi ,  ad  exten- 
tam  pellera  vultis  ascendere  ,  et  nubes  fecit  ascensionera 
ejus  :  nubes  ista  quse  vobis  loquitur,  invalida  est  hodie 
ad  omnia  ista  exponenda.  Date  veniam  ,  etsi  non  vestrae, 
meae  certe  infirmitati.  Avidilatem  quidem  vestram  tantam 
video,  ut  semper  parati  sitis  audire  :  sed  duae  res  sunt, 
quarum  ratio  non  contemnenda  est.  Nam  et  infirmitas  cor- 
poris  nostri  consideranda  est ,  et  ipsarum  rerum  quse  ex- 
ponuntnr  memoria.  Interim  quae  audistis  cogitate.  Quid 
dixi  ?  Quae  manducastis  ruminate.  Sic  enim  eritis  munda 
animalia,  et  apta  epulis  Dei.  Fructum  autem  vestrum  in 
operibus  vestris  advertite.  Valde  enim  male  digerit  is  qui 
bene  audit,  et  non  bene  operatur  ;  quia  Dominus  Deus 
noster  non  deest  pascere.  Notum  est  omnibus ,  quia  de 
pane  quem  accepimus  ,  et  quem  erogamus,  reddituri  su- 
mus  rationem.  Optime  novit  Charitas  Yestra  ;  non  enim 
tacet  nobis  pagina  divina  ,  aut  adulatur  nos  Deus.  De  isto 
loco  quam  liberi  simus  ad  vos,  potestis  advertere  :  et  si 
forte  ego  rainus  liber  £um,  vel  omnes  qui  in  hoc  loco  vobis 
loquuntur,  si  minus  liberi  sumus.  Certe  ipse  sermo  De 
neminera  timet.  Nos  autera  sive  timeamus,  sive  liberi  si- 
mus  ,  eum  cogimur  annuntiare,  qui  nerainera  tiraet  :  hoc 
vobis  non  homines,  sed  Deus  praestitit,  ut  et  per  timidos 
hberura  audiatis.  Excusationera  in  judicio  Dei  non  habe- 
bitis ,  nisi  vos  in  bonis  operibus  exercueritis ,  et  eorura 
quae  audistis  tanquam  phwiae  fructum  congruura  dede- 


120  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

ritis.  Fructus  congruus  opera  hona  :  fructus  congruus 
sincera  dilectio  ,  non  solum  fratris,  sed  et  inimici.  Sup- 
plicem  ni;llum  spernas ,  et  cui  dare  non  potes  quod  pe- 
tierit ,  non  eum  spernas  :  si  potes  darc ,  da  •,  si  non  potes, 
affabilem  te  praesta.  Coronat  Deus  intus  voluntatem,  ubi 
non  invenit  facullatem.  Nemo  dicat  :  Non  habeo.  Chari- 
tas  non  de  saccello  erogatur  :  quia  quidquid  dicimus  et 
quidquid  diximus ,  et  quidquid  dicere  potuerimus,  vel 
nos,  ve!  post  nos ,  vel  qui  ante  nos ,  fmem  non  habent 
nisi  charitatem  :  quia  fuiis  prcecepti  charitas  est ,  de  corde 
puro  et  conscientia  bona,  et  fide  non  ficta^.  Interrogate  , 
quando  rogatis  Deum ,  corda  vestra  ;  videte  quomodo 
transraittatis  versum  istum  :  «  Dimitte  nobis  debita  nos- 
»  tra  ,  sicut  et  nos  dimittimus  debitoribus  nostris-.  » 
Non  eris  orans ,  nisiistam^  dicas  :  si  aham  dicas,  non  te 
exaudit  ille  ^  quia  non  ipsam  tibi  dictavit  Jurisperitus 
quem  misit.  Necesse  est  ergo,  ut  et  quando  verba  nostra 
dicimus  in  oratione,  secundum  ipsam  dicamus  :  et  quando 
ipsa  verba  dicimuSj.beneinteUigamus  quod  diciraus,quia 
manifestam  illam  esse  Deus  voluit.  Si  ergo  non  oraveritis, 
spem  non  habebitis  :  si  aliter  quam  Magister  docuit  ora- 
veritis  ,  non  exaudiemini :  aut  si  in  oratione  menliti  fue- 
ritis,  non  irapetrabitis.  Ergo,  et  orandum  et  verum  di- 
cendum  est,  et  sic  orandum  est ,  quomodo  ille  docuit. 
Yelis  nolis  ,  quotidie  dicturus  es  :  «  Dimitte  nobis  debita 
))  nostra,  sicut  et  nos  dimittiraus  debitoribus  nostris.  » 
Vis  securus  dicere?  Fac  quod  dicis.  , 

'  1  Tini.  1,  5.  —  »  MaUli.  vi,  i2.  —  '  Suhaudi  piecem. 


ENARRATIO    TI    IN    PSALMrM    CIII  ,    SEfiMO    II.  121 

ENArvRATIO  IT 
IN    EUMDEM   PSALMUM     CIII. 

SERMO  II. 

De  secimda  parte  Psalmi. 

I.  Scio  qiiia  dehitores  nos  tenetis,  non  necessitate,  scd 
quod  est  vehementius  _,  charitate.  Debemus  autem  hoc 
primo  Domino  Deo  nostro,  qui  hahilans  et  in  vobis,  exi- 
git  ista  de  nobis  :  deinde  domno  et  patri ,  proesenti  et  ju- 
henti  et  oranti  pro  me  :  deinde  vestrse  violentiae  ,  qua 
extorquetis  etiam  infirmis  viribus  nostris.  Tamen  quaii- 
tum  Dominus  donat,  qui  et  ipsas  vires  vobis  orantibus 
donare  dignetur,  quoniam  Psalmi  hujus  primas  partes  die 
jam  nuper  prsecedente  tractavimus  ,  etiam  sequentia  sus- 
cipienda  sunt,  ct  il'o  adjuvante,  in  cujus  nomine  coepi- 
mus,  terminanda  sunt.  Commendaveramus  autem  Cha- 
ritati  Vestroe,  qui  afluistis,  totum  istum  Psahiium  figuratis 
mysteriis  esse  contextum.  Unde  quod  diflicihus  quceritur, 
solet  dulcius  inveniri.  Nec  putetis  ista  vobis  obscuritate 
subtracta ,  sed  diflicultate  condita  :  ad  hoc ,  quod  ssepe 
jam  diximus,  ut  detur  petentibus ,  inveniatur  a  quaeren- 
tibus ,  intretur  a  pulsantibus^  Sed  opiis  est  nobis  ali- 
quanto  majore  et  silentio  vestro,  et  patientia  vestra ,  ut 
pauca  quse  dicturi  sumus,  non  per  strepitum  tempus  am- 
plius  occupent.  Pauca  enim  nos  dicere  temporis  cogit  an- 

'  Maftli.  VII,  7,  8. 


122  S.    AUaUSTINI    EPISCOPI 

gustia,  quod  novit  et  Charitas  Vestra  debere  nos  exequiis 
fidelis  corporis  solemne  o])sequium.  Ecce  jam  quse  dicta 
sunt  repetere  ,  et  rursus  exponere  non  cogamur  :  si  de- 
fuerunt  aJiqui ,  qui  non  audierunt ,  non  deessent  5  pro- 
dest  autem  iilis  fortasse ,  quod  non  audiunt  modo  quod 
audierunt  qui  afFuerunt,  ut  et  ipsi  discant  adesse.  Lega- 
mus  ergo  cursim. 

II,  «  Benedic,  anima  mea,  Dominum  '. »  Omnium  nos- 
trum  anima  dicat ,  una  facta  in  Christo  :  «  Domine  Deus 
»  meus,  magnificatus  es  nimis.  »  Unde  magnificatus  es? 
«  Confessionem  et  decorcm  induisti ,  »  Confitemini ,  ut 
decoremini ,  ut  induat  vos.  «  Circumamictus  lucem  sicut 
»  vestimentuni  "^.  »  Gircumamictus  Ecclesiam  suam  :  quia 
ipsa  facta  est  Inx  in  illo  ,  quae  prius  erat  tenebrae  in  se  , 
dicente  Apostolo  :  «  Fuistis  afiquando  tenebrae,  nunc  au- 
»  tem  lux  in  Domino^.  Extendens  coelum  sicut  pellem  : » 
vel  tam  facile  quam  tu  pellem,  si  tam  facile  sit,  tanquam 
ad  litteram  accipias  :  vel  auctoritatem  Scripturarura  iii- 
telfigamus  distentam  per  totum  mundum  noniine  pellis  •, 
quia  mortalitas  in  pelle  slgnificatur;dispensata  est  autem 
nobis  omnis  auctoritas  Scripturarum  divinarum.  per  ho- 
mines  mortales ,  quorum  jam  mortuorum  fama  disten- 
ditur. 

III.  «  Qui  protegit  in  aquis  superiora  ejus^.  wCujus  su- 
periora?  Coeli.  Quid  est  coelum?  Figurate  duntaxat  dixi- 
mus ,  Scripturam  divinara.  Quse  superiora  Scripturne  di- 
vinae  ?  Praeceptum  ,  quo  nihil  est  eminentius ,  charitatis. 
Quare  autem  acpiis  comparata  est  eharitas?  «Quia  charitas 
»  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanc- 
»  tum  ,  qui  datus  est  nobis^.  »  Unde  aqua  ipse  Spiritus? 
«  Qui-a  stabat  Jesus^  et  clamabat :  Si  quis  sitit,  veniat  ad 

•  Psal.  ciii,  I.  —  2  Ibid.  i.  —  3  Ephes.  v .  8.  —  4  Psal.  cm,  3.  — 
5  Rom.  V,  5. 


ENARRATIO    II    IN    PSALMI3M    CIII ,    SEUMO    II.  123 

))  me  et  bibat.  Qui  credit  in  me  ,  flumina  aquse  vivse 
))  fluent  de  vcntre  ejus.  Unde  probamus ,  quia  de  Spiritu 
dictum  est?  Dicat  ipse  Evangelista  ;  qui  sequitur  ,  et  ait  : 
((  Hoc  autem  dicebat  de  Spiritu,  quem  accepluri  erant  hi 
))  qui  in  eum fuerant  credituri'. Qui  ambulat  super  pennas 
))  ventorum  :  )>  id  est ,  super  virtutes  animarum.  Quae  est 
virtus  animse?  Ipsa  charitas.  Qnomodo  autem  iUe  super 
iUam  ambulat?  Quia  major  est  cbaritas  Dci  in  nos  ,  quam 
nostra  in  Deum. 

IV.  ((  Qui  facit  Angelos  suos  spiritus,  et  ministros  suos 
))  ignem  flagrantem  ^  :  »  id  est ,  eos  qui  jam  spiritus  sunt, 
qui  spiritales  ,  non  carnales  sunt,  facit  Angelos  suos,  mit- 
tendo  ut  prscdicent  ejus  Evangelium.  ((  Et  ministros  suos 
))  ignem  flagrantem.  »  Nisi  enim  ardeat  minister  praedi- 
cans,  non  accendit  eum  cui  praedicat. 

V.  ((  Fundavit  terram  super  firmamentum  ejus  ^.  )>  Fir- 
mavit  Ecclesiam  super  firmamentum  Ecclesise.  Quod  est 
firmamentum  Ecclesioe, nisi  fundamentum  Ecclesise ?  Quod 
est  fundamentnm  Ecclesiae ,  nisi  de  quo  dicit  Apostolus  : 
((  Fundamentum  nemo  potest  ponere  praeterquam  (|uod 
))  positum  est ,  quod  est  Cbristus  Jesus^?))  Et  ideo  tali 
fundamento  sufYulta  ,  quid  meruit  audire  ?  ((  Non  inclina- 
))  bitur  in  saecukira  saeculi.  Fundavit  terram  super  flrmi- 
»  tatem  ejus ,  )>  id  est ,  firmavit  Ecclesiam  super  funda- 
mentum  Christum.  Nutabit  Ecclesia  ,  si  nutaverit  funda- 
mentum  :  sed  unde  nutabitChristus,qui  antequam  veniret 
ad  nos,  ct  carnem  susciperet,  ((  Omnia  per  ipsum  facta 
))  sunt,  et  sine  ipso  factum  est  nihiP ;  »  qui  omnia  con- 
tinet  majcslate,  et  nos  bonitate?  Non  nutante  Christo, 
((  Non  inclinabitur  in  saeculum  soeculi. ))  Ubi  sunt  qui  dicunt 
perisse  dc  mundo  Ecclesiam,  quando  nec  inclinari  potest  ? 

'  Joan.  VII  ,  ^7-39.  —  '  Psal.  ciu,  4-  —  '  Ibid.  5.  —  4  i  Cor.  ni,  11. 
—  5  Joan.  I,  3. 


i 

124  S.    AUGXTSTINI    EPISCOPI 

VI.  Sed  uncle  coepit  Dominus  asserere  istam  Ecclesiam, 
revelare,  incipere,  ostendere,  diffundere?  Unde  coepit 
hoc?  Quid  erat  prirao?  Quia  «  Fundavit  terram  super  fir- 
»  mamentum  ejus,  non  inclinaJMtur  in  sseculum  sseculi. 
»  Abyssus  sicut  vestimenlum  amictus  ipsius  *.  »  Cujus? 
numquid  forte  Dei  ?  Sed  jam  de  amictu  ejus  dixerat :  «  Cir- 
»  cumamictus  lucem  ,  velut  vestimentum.  »  Audio  Deum 
luce  vestitum  ,  et  lux  ipsa  si  volnmus  ,  nos  sumus.  Quid 
est,  si  volumus?  Si  jam  tenebrre  non  sumus.  Ergo  si  Deus 
luce  vestitus  est,  cujus  rursus  vestimentura  est  abyssus? 
Abyssus  enim  dicitur  immensa  aquarum  copia  :  omnis 
aqua  ,  omnis  humida  natura  ,  atque  substantia  circum- 
quaque  difFusa  per  maria ,  et  flumina  ,  et  antra  occulta  , 
simul  uno  nomine  abyssus  vocatur.  Ergo  ■terram  intelli- 
giraus,  de  qua  dixit:  «  Fundavit  terram  super  firmamen- 
»  tum  ejus ,  non  inclinabitur  in  saeculum  sseculi  :  »  de  illa 
dictum  credo  :  «  Abyssus  sicut  vestimentum  amictus 
»  ipsius.  »  Terrne  enim  quasi  vestimentum  est  aqua ,  cir- 
cumdans  eam  et  contegens  eam.  Sed  aliquando  in  diluvio 
ita  crevit  haec  vestis  terrae  ,  ut  omnia  omnino  cooperiret , 
et  transcenderet  altissiraos  raontes-^  sicut  Scriptura  tes- 
tatur.  cu])itis  ferme  quindecim.  Fortasse  ipsum  tempus 
significavit  iste  Psalmus,  cum  diceret  :  «  Abyssus  sicut 
»  vestimentum  amictus  ipsius.  » 

VII.  «  Super  montes  stabunt  aquae  :  »  idest,  vesti- 
mentum  terrae,  quod  est  abyssus,  ita  crevit,  ut  etiam 
super  raontes  aquae  starent.  Legiraus  hoc,  ut  dixi ,  fac-  j 
tum  in  diluvio.  Inde  loquebatur  Propheta  ?  narrabat  no- 
bis  proeterita,  an  praenuntiabat  futura  ?  Sed  si  narraret 
praeterita ,  non  nobis  diceret :  «  Super  raonles  stabunt 
»  aquse  :  »  sed ,  Super  montes  steterunt  aqure.  Prnete- 
ritum  enim    tempus    pro    futuro  solere  poni  in  Scrip- 

'  Pjal.  ciii,  6.  —  '  Gen.  yii,  ao. 


EJNARRATIO    II    IW    rsALMUM    CIII  ,    SERMO    11.  125 

tiiris,  ita  prsevidente  Spiritu  quae  ventura  sunt,  quasi  jam 
facta  sint,   solemus  legcre.  Inde  est  quod  illud  in  alio 
Psalmo  novimus  omnes,  ubi  tanquam  Evangelium  recita- 
tur  :  «  Foderunt  manus  meas  et  pedes  •,  dinumeraverunt 
))  omnia  ossa  mea ;  super  vestimentum  meum  miserunt 
))  sortem^  »  Omnia  quasi  jam    facta  commemoiantur , 
quoe  utique  adliuc  ventura  cerneLantur.  Sed  quantum 
potest  nostra  diligentia?  quantum  autem  potest  tanta  oc- 
cupatio?  aut  quando  sic  vacat,  ut  possimiis  pro  certo  di- 
cere,  Ita  est?  Animadverlimus  soepe  Prophetas  prasterito 
tempore  verborum  dicerc  quae  futura  sunt :  figura  autem 
futuri  dicere  pn^terita,  non  facile  occurrit  legenti.  Non 
audeo  dicere,  Non  est  :  sed  certe  studiosis  earum  Liltera- 
rum  indixerim  quid  quserant.   Si  invenerint,  et  ad  nos 
altulerint,  gratulabimur  adolescentium  studiis  otiosorum 
occupati  senes,  et  ex  eorum  ministerio  et  nos  aliquid  dis- 
cemus.  Non  enim  dedignamur  5  quando  Christus  de  om- 
nibus  docet.  Hoc  ergo  dicit  :    «  Super  raontes  stabunt 
))  aquae,  »  Propheta  curans  futura  praedicere ,  non  nar- 
rare  praeterita,  propterea  dixit^  quia  Ecclesiam  futuram 
in  diluvio  persecutionum  volebat  intelligi.  Fuit  enim  tem- 
pus  aliquando ,  quo  terram  Dei,  Ecclesiam  Dei  cooperue- 
rant  aquse  persequentium  5  et  ita  cooperuerant ,  ut  non 
apparerent  nec  ipsi  magni,  qui  sunt  montes.  Quando  cnim 
ubique  fugiebant,  quomodo  non  minus  apparebant.?  Et 
fortasse  de  ilJis  aquis  est  vox  illa,  «  Salvum  me  fac,  Deus, 
))  quoniam  intraverunt  aqu£e  usquead  animam  meam^.)) 
Maximae  aquse  quse  mare  faciunt,  procellosae,  infructuosEe. 
Non  enira  quamcumque  terram  cooperuerit  aqua  marina, 
foecundabit  eam  potius  quara   ad  sterijitatem  perducet. 
Erant  enim  et  montes  sub  aquis  :  quia  super  montes  sta- 
bant  aquoe  :  populi  resistentes  superaverant  auctoritatem 

'  Pfal.  y.xi,  17-19.  —  *  Id.  Lxviii,  Q. 


126  S.    AUGUSXINI    EPISCOPI 

oraniura  ubiqiie  fortiter  evangelizanlium  verbum  Dei, 
cooperueraut  eos  aqaos,  et  saper  illos  stabant  aquae,  di- 
cebant :  Preme,  preme^  et  premebant  :  Extingue,  non 
apparaant.  Dicebant  isia,  et  prsevalebant  super  Martyres, 
et  lugiebant  ubique  Christiani,  et  fuga  quadam  occulta- 
bantur  Apostoli.  Unde  fuga  occultabantur  ApostoJiPQuia 
super  montes  stabant  aquae.  Eratpotestas  aquarum  magna, 
Sed  quandiu?  Audi  quod  sequitur. 

VIII. «  Ab  increpatione  tua  fugient^  »  Et  hoc  factum 
est,  fratres  •,  ab  increpatione  Dei  fugerunt  aquae  :  hoc  est , 
a  pressura  raontium  recesserunt.  Jam  montes  ipsi  extant 
Petrus  et  Paulus  :  quomodo  cminent?  Qai  ante  a  perse- 
cutoribus  premebantur  ,  nunc  ab  imperatoribus  vene- 
rantur.  Fugerunt  enim  aquae  ab  increpatione  Dei-,  quia 
cor  regum  in  manu  Dei,  deflexit  quo  voluit-^  jussit  per 
eos  pacem  dari  Christianis,  emicuit  et  eminuit  auctoritas 
apostohca.  Numquid  et  quando  supra  erant  aquae  ,  Uion- 
tium  defecerat  magnitudo?  Sed  tamen ,  fratres  mei ,  ut 
omnes  viderent  eminentiam  montium  ,  per  quos  montes 
salas  esset  generi  humano,  quia,  «  Levavi  ocuios  meos  in 
))  montes ,  unde  veniet  auxihum  mihi  ^ :  »  ab  increpatione 
Dei  fugerunt  aquse,  «  A  voce  tonitrus  tui  formidabunt.  » 
Jam  quis  non  terreatur  a  voce  Dei  per  Apostolos,  a  voce 
Dei  per  Scripturas,  per  nubes  ejus?  Coiiquievit  mare, 
formidaverunt  aquae  ,  nudati  sunt  montes,  jussit  impera- 
tor.  Sed  quis  jussisset ,  nisi  Deus  tonuisset?  Quia  voluit 
Deus,  iUi  jusserunt ,  et  factum  est.  Ergo  nidlus  sibi  homi- 
num  arroget  ahquid,  formidaverunt  aquae,  sed  «  A  voce 
»  tonitrus  tui.  »  Nam  ecce  cum  voluit  Deus ,  fugerunt 
aqu;3e ,  ne  premerent  montes  :  antequani  id  fieret ,  et  sub 
aquisfirmi  erant  monli.'s. 

IX.  K  Ascendunt  montes,  et  descendunt  campi ,  in  lo- 

'  Psal.  ciii,  7.  —  2  Piov.  xsi,  I.  —  '^  Psal.  csx,   i. 


ENAURATIO    II    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    II.  127 

))  cura  qiiem  fundasti  eis  ^  )>  Adhiic  de  aquis  loquitur. 
Non  hic  montes  accipiamus ,  quasi  terrenos  5  neque  cam- 
pos,  quasi  terrenos ;  sed  fluctus  tam  magnos ,  ut  montibus 
compareniur.  Fluctuavit  aliquando  raare,  et  fluctus  ejus 
tam[iiam  montes  fuerunt,  qui  montes  illos  Apostolos  ope- 
rirent.  Sed  ([uandiu  a  Ascendunt  montes  ,  et  descendunt 
))  campi?  ))  Saevierunt,  et  placati  sunt.  Gura  saeviebant , 
montes  erant  :  cum  placati  sunt ,  campi  facti  sunt  :  fun- 
davit  enim  eis  locum,  Est  quidam  meatus ,  quasi  profiuidus 
locus ,  quo  reccpta  sunt  quodam  modo  omnia  Sccvientia 
corda  mortalium.  Quam  multi  modo ,  et  salsi  ,  et  amari 
sunt ;  et  tamen  quieti?  Qiiam  multi  sunt  ,  qui  dulcescere 
nolunt?  Qui  sunt ,  qui  dulcescere  nolunt?  Qui  in  Chris- 
tum  adhuc  credere  nolunt.  Et  quamvis  multi  sunt,  qui 
nondum  crediderunt,  quidfaciunt  Ecclesiae?Monteseiant 
aliquando  ,  modo  campi  sunt  :  tamen,  fratres  mei,  et 
malacia  mare  est.  Quare  enim  non  sseviunt  modo?  quare 
non  insaniunt?  quare  non  dant  operam?  Si  non  possunt 
evertere  terram  nostrara ,  certe  contegere  -.  Quare  non  ? 
Audi  :  «  Terminura  posuisti ,  quem  non  transgredientur , 
))  neque  revertentur  tegere  terram^  » 

X.Quid  ergo  quia  jam  fluctus  amarissimi  modum  accepe- 
runt,  ut  Mceat  nobis  talia  etiam  iibere  prsedicare  ,  quia  ter- 
minum  acceperunt  debitum ,  quia  transgredi  non  possunt 
irapositum  finem ,  neque  revertentur  tegere  terram  ;  quid 
fit  in  ipsa  terra?  Quse  operationes  ibi  fiunt,  quam  jara 
mare  nudavit?  Etsi  ad  ejus  oram  tenues  fluctus  perstre- 
punt,  etsi  adhuc  murmurant  Pagani;  sonitum  ftttorum 
audio,  diluvium  non  perhorresco.  Quid  ergo,  quid  fit  in 
terra?  «  Quiemittis  fontesin  convallibus.  Emittis  ,  inquit, 
»  fontes  in  convallibus  *.  ))  Convalles  nostis  quid  sint , 
depressa  loca  terrarum.  Nam  coUibus  et  montibus  con- 

'  Psal.  cui,  8.  —  '  Supple  possunt,  —  3  Psal.  ciu,  9.  —  4  Ibid.  10. 


128  S.     ALGLSTIWI    EPISCOPI 

traria  figuraopponunlur  valles  velconvalles.Colles  et  mon- 
tes,  tumores  terrarum  sunt  :  valles  autem  vel  convalles, 
humilitatcs  terrarum.  jNoli  contemnere  humilitates  5  inde 
fluunt  fontes  :  «  Emittis  fontes  in  convallibus  •,  »  Audi 
montem  :  dicit  Apostolus  :  «  Plus  illis  omnibus  laboravi.  » 
Magnitudo  quaedara  commendatur  :  statim  tamcn  ,  ut 
profluant  aquse,  convallem  se  fecit  :  «  Non'  ego  autem, 
sed  gratia  Dei  mecum  ^ .  »  Non  repugnat  ut  qui  sunt  mon- 
tes,  sint  et  convalles  :  sicutenim  montesdicuntur  propter 
spiritalem  magnitudinem,  ita  et  convalles  propter  sui  spi- 
ritus  liumilitatem.  «  Non  ego,  inquit,  sed  gratia  Dei 
»  mecum.  »  Nonego,  convaliis  est^  et  gratia  Dei  mecum, 
fons  est.  «  Qai  emittis  fontes  in  convailibus.  »  De  Spiritu 
dicebatur  quod  modo  commemoravi,  «  Si  quis  sitit,  ve- 
))  niat  ad  me,  et  bibat  :  qui  credit  in  me,  flumina  aqua^ 
»  vivse  fluent  de  ventre  ejus.  Hoc  autcm  dicebat  de  Spi- 
»  ritu ,  quem  accepturi  erant  hi  c[ui  in  eum  fuerant  credi- 
))  luri-.  ))  Yideamus  si  convalles  sunt ,  ut  emittantur  fontes 
in  convalHbus.  Audi  Propbetam  :  «  Superquem  requiescet 
))  Spiritus  meus,  nisi  super  humilem  et  quietumet  tre- 
))  mentem  verba  mea^?  ))Quid  est,«  Super  quem  requiescet 
))  Spiritus  meus,  super  humilem  et  quietum  .?  )>  Quis 
habebit  fontem  meum?  Convalhs. 

XI.  «  Inter  mediam  monlium  pertransibunt  aqune.  )) 
Huc  usque  a  Lectore  pronuntiatus  est  Psalmus,  huc  us- 
que  Charitati  YestrcTe  sufiiciat.  Hoc  diceraus,  etin  nomine 
Dei  sermonem  terminabimus.  Quid  est,  «  Inter  niedium 
))  montiura  pertransibunt  aqute  ?  )>  Audivimus  qui  sint 
montes,  magni  prpedicatores  verbi,  subhmes  AngeH  Dei? 
quamvis  adhuc  in  carnemortaH  :  excelsi  non  sua  virtute, 
sediUius  gratia  ^  quantum  autem  ad  ipsos  attinet ,  convalles 
sunt,  humihter  emittunt  fontes  :  «  Et  inter  medium  mon- 

'  I  Cor.  XV,   10.  —  '  Joan.  vir,  37-09.  —  ^  Isai.  lxvi,  2. 


ENARRATIO    H    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    II.  129 

))  tium,  inquit,  pertransibunt  aquae.  »  Putemus  hoc  ita 
dictum,  Inter  Apostolorum  medium  pertransibunt  prte- 
dicationes  verbi  veritatis.  Quid  est,  Inter  medium  Apos- 
tolorum  ?  Quod  medium  dicitur ,  commune  est.  Res  com- 
munis,  unde  omnes  jequaliter  vivunt ,  raedia  est ,  nec 
attinet  ad  me ;  sed  nec  attinet  ad  te ,  nec  ad  me.  Propterea 
loquimur  et  sic  de  aliquibus  hominibus  :  Habent  inter  se 
pacem,  habent  inter  se  fidem ,  habent  inter  se  charitatem  : 
sic  certe  diciraus.  Quid  est,  inter  se?  In  medio  sui.  Quid 
est,  in  medio  suiPCommune  est  ilhs.  Audi  aquas  inter  rae- 
dium  montium.  Quia  communis  ilhs  fides  erat,  nec  quisque 
aquas  quasi  proprias  et  suas  habebat.  Si  enim  non  sunt  in 
medio,  quasi  privatae  sunt,  non  pubhce  fluunt;  et  egohabeo 
meam,  etiUehabet  suam,  non  est  in  medio  quod  et  ego 
et  ipse  habcat ;  sed  tahs  non  est  pacifica  prsedicatio.  At 
vero  ut  inter  medium  montium  fluant  aquee  ,  audi  vocera 
montis  :  «  Deus,  inquit,  pacis ,  det  vobis  idipsum  sapere 
»  in  invicem^  )>  Et  iterum  ,«  Ut  idipsumsapiatis  omnes,  ct 
))  non  sint  in  vobis  schismata'-.  )>  Quod  sentio,  sentis ;  in  me- 
dio  fluit  aqua  :  non  habeo  quasi  privatum  meura  :  nec  tu 
privatum  tuum.  Veritas  nec  mea  sit  propria,  nec  tua ,  ut 
ct  tua  sitet  roea  :  «  Inter  medium  montiura  pertransibunt 
))  aqure.  »  Audi  ipsum  montem,  ut  dixi,  quia  «  Inter 
))  medium  montiura  pertransibunt  aquae.  Sive  autem  ego, 
))  siveiUi^  sic  praedicamus,  et  sic  credidistis^.  »  Securus 
dixit,  «  Sive  ego,  sive  illi,  sic  praedicamus,  et  sic  credi- 
»  distis  :  ))  inter  raediura  enim  raontiura  fluebant  aqu£e  5 
nulla  dcacpiis  discordia  raontiura.,  sed  pax  consensionis, 
et  societas  charitatis :  si  quis  autera  veUet  ahud  praedicare, 
jam  de  suo  proedicaret,  non  de  medio.  Et  audi  quid  de 
illo  dicatur  abipso  qui  emisitfontesin  convaUibus  :  «  Qui 

•  Rom.  XV,  5.  —  *  I  Cor.  x,  lo.  —  ^  IJ.  xv,  ii. 

CXVHi.  9 


130  S.     AUGUSTINi    EPISCOPI 

))  loquitiir  mendacium,  de  suo  loquitur  ^  «  Itaque  ne 
acciperetur  aliquis  mons  non  de  medio ,  sed  de  suo  ma- 
nans ,  ait  Apostolus  :  «  Quisquis  vobis  evangelizaverit 
»  prseterquam  quod  accepistis,  anathema  sit*.  »  Et  vide 
quemadmodum  noluerit  de  monte  prsesumi :  ne  forte  mons 
discedat  ab  aquis  per  medium  currentibus,  et  aliquid 
proprium  velit  influere.  «  Licet  si  nos  :  »  (Et  quantus 
mons  dixit  hoc !  quam  uberrime  aqua  fluebat  de  convalle 
ejus!  Tamen  hoc  volebat  ut  medios  inter  raontes  curreret, 
et  ibi  esset  fides  certa  populorum ,  quod  inter  se  medium 
atque  commune  ApostoU  retinebant.  )  «  Licet  si  nos ,  »  in- 
quit.  Ettu,  Paule,  potesahquid  ahter  prsedicare?  DePaulo 
qu.iestio  5  audi  quod  sequitur  :  «  Licet  si  nos  ,  aut  Angelus 
»  de  coelo  aiinuntiaverit  vobis  praeterquam  quod  acce- 
»  pistis,  anathemasit.»  Si  veniat  monsaliudevangehzans, 
anathemetur  :  siveniat  Angehis  ahud  evangehzans ,  ana- 
themetur.  Unde  hoc?  Quia  de  privato  vult  tluere,  nonde 
medio.  Et  hoc  forte  homo  carnah  nebuLi  prsepeditus  ,  et 
a  fonte  communi  ad  propriam  suam  falsitatem  redactus, 
possit  hoc  facere  :  numquid  et  Angelus?  Vere  numquid 
et  Angelus?  Si  Angelus  de  proprio  fluens  in  paradiso 
non  esset  auditus,  non  praecipitaremur  in  mortem.  Me- 
dia  aqua  posita  erat  horainibus,  praeceptura  Dei :  aqua  me- 
dia,  aqua  quodam  modo  pubhca,  sine  fraude  valebat , 
quod  diximus  Gharitati  Vestrae,  sine  Libe,  sine  coeno 
thiebat.  Si  ipsa  aquasemper  biberetur,  semper  viveretur. 
Venitangelus  lapsus  de  coelo  ,  factus  serpens,  quia  insi- 
diose  jara  vcnena  spargere  cupiebat  :  emisit  venenum , 
de  proprio  locutus  est ,  de  suo ;  «  Quia  qui  loquitur  men- 
»  daciura ,  de  suo  loquitur  ^  :  »  et  miseri  audiendo  dimi- 
serunt  quodcommune  erat,  unde  beati  erant;  etadsuum 
proprium  redacti,  cum  voiunt  perverse  esse  similes  Deo, 

'  Joan.  VIII,  44-  —  '  Gal.  i,  9.  —  '  Joan.  vai,  44- 


J 


EWARRATIO    III    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    III.  131 

(lioc  enim  eis  dixerat,  «  Gustate,  et  eritis  sicut  dii*.  » 
appetentes  quod  non  erant ,  quod  acceperant  amiserunt. 
Ergo,  fratres,  ad  hoc  valeat  quod  diximus  Charitati  Ves- 
trae,  propter  fontes  :  utfluant  de  vobis,  convalles  estote, 
et  cum  omnibus  conferte  quod  de  Deo  habetis.  Inter  me- 
dium  fluant  aqnoe,  nuUi  invideatis^  bibite,  saturamini; 
manate  saturati.  Ubique  communis  aqua  Dei  habeat  glo- 
riam ,  non  hominum  privata  mendacia. 

«VVV^  VVV%  «VV^fVVVM 'Vl/V^ ''\/VV%  VV^  VVV% 'VVV^  >VV%/% 'IfVV^ /vi/vvvvv^  Aa/\^ 

ENARRATIO  III 

IN   EUaiDEM   PSALMUM   CUI, 

SERMO  III. 

De  tertia  parte  Psalmi. 

I.  Reliquarum  partium  Psalmi  hujus  pertractandarum 
debitores  nos  esse  meminit  Gharitas  Vestra.  Non  ergo 
opus  est  ut  intentionem  vestram  ahquoprooemio  moveara. 
Video  enim  vos  ad  intelligenda  sacramenta  prophetica 
omni  alacritate  suspensos  ^  nec  opus  est  ut  intentos  iaciat 
sermo  meus,  quos  jam  fecit  Spiritus  Dei.  Hoc  potius  aga- 
mus  quod  urget.  De  fontibus  eraissis  in  convaUibus,  et 
deaquis  inter  medium  montium  pertranseuntibus  jam  dic- 
tum  est  :  sed  huc  uscjue  dictum  5  hinc  deinceps  ordiamur. 

II.  Sequitur  enihi  :  k  Potabunt  omnes  bestiae  sylvse-.  » 
Quid  polabunt?  Aquaspertranseuntes  intermedium  raon- 
tium.  Quid  potabunt.?  Foutes  emissos  in  convaliibus.  Et 

•  Gen.  lUj,  5.  —  '  Psal.  ciu,   11. 


132  S.    AUGUSTINI   EPiscon 

qui  potabunl?  Bestiae  sylvae.  Videmus  quidem  hoc  etiam 

jn  ista  creatura,  bestias  sylvse  bibere  de  fontibus  et  de  rivis 

inter  montes  currentibus  :  sed  jam  quoniam  Deo  placuit 

talium  rerum  figuris  abscondere  sapientiam  suam,  non  au- 

ferre  studiosis ,  sed  claudere  negligentibus  ,  aperire  pul- 

santibus  5  placuit  etiam  ipsi  Domino  Deo  nostro  ad  hoc 

hortari  vos  per  nos ,  ut  in  his  omnibus  ,  quoe  velut  de 

corporali  et  de  visibih  creatura  dicuntur  ,  quaeramus  ali- 

quid  spiritaUter  absconditum  ,  quo  invento  gaudeamus. 

Bestias  syivte,  Gentes  intelligimus;  et  multis  hoc  locis 

Scriptura  testatur.  Sed  tamen  evidentissima  duo  maxime 

occurrunt  documenta,  quodin  arcaNoe,  qua  nemo  nostrum 

dubitat  Ecclesiam  esse  praefiguratam  ,  non  includerentur 

omnia  genera  animahum  ^ ;  nisi  in  illa  unitate  compaginis 

omnes  gentes  significarentur  :  nisi  forteputamus  ,  siom- 

nia  talia  penitus  diluvio   delerentur,   defuturam  fuisse 

Deo  potestatem  jubendi  utterraea  produceret,  sicutprimo 

verbo  ejus  produxerat  ^.  Non  ergo  frustra,  non  temere, 

non  aliqua  indigentia  Dei  vel  inopia  potestatis  jussa  sunt 

animalia  iila  in  arca  includi.  Nam  posteaquam  venit  tem- 

pus  (jam  enim  debemus  et  alterum  evidentissimum  ad- 

jungere  testimonium  : )  cum  ergo  venit  tempus ,  ut  illud 

quod  in  arca  erat  prrefiguratum  ,  jam  in  Ecciesia  comple- 

retur ,  Petrus  apostoius  dubitans  dare  sacramentum  evan- 

geiicum  Gentibus  incircuracisis  5  imo  non  duljitans ,  sed 

omnino  dandum  esse  non  putans ,  quodam  die  esuriens 

cum  prandere  vellet ,  ascendit  ut  oraret.  Hoc  in  Actibus 

Apostolorum  omnibus  bene  legentibus  et  bene  audien- 

tibus  notum  est.   llio  igitur  orante  facta  est  illi  mentis 

aiienatio,  qaam  Gneci  extasin  dicunt  :  id  est,  aversa  est 

mens  ejus  a  consuetudine  corporali  ad  visum  quemdam 

contemplandum ,  aiienata  a  prdesentibus.  Tunc  vidit  vas 

'■  Gcn.  vn,  2,  i4-  ~  -  JJ-  ',  2j. 


ENARRATIO    III    IN    PSALMUM    CIII  ,    SEnMO    III.         133 

qiioddam  veluti  linteum  quatuor  lineis  submitti  de  coelo, 
ubi  erant  omnia  animalia ,  omnis  generis  bestiae  :  et  so- 
nuit  ei  vox  :  «  Petre,  macta ,  et  manduca.  •»  Ille  autem  qui 
in  Lege  fuerat  eruditus ,  et  in  consuetudine  judaica  cre- 
verat ,  prseceptumque  per  Moysen  Dei  famulum  retine- 
bat,  totamque  vitam  suam  fideliter  custodierat,  respon- 
dit :  «  Absit  a  me  ,  Domine  •,  nunquam  commune  aliquid 
))  intravit  in  os  meum.  •»  Commune  autem  immundum 
dici  a  Judaeis  et  a  Lege ,  bene  noverunt ,  qui  ecclesias- 
ticas  litteras  didicerunt.  Et  vox  ad  illum,  «  Quae  Deus 
)>  mundavit ,  tu  immunda  ne  dixeris.  »  Hoc  autem  fac- 
tum  est  ter  ,  et  ablatus  estille  discus  ,  qui  demonstrabatur 
ter  de  coelo  submissus  ^  Discus  qui  quatuor  lineis  conti- 
nebatur,  orbis  terrarum  erat  in  quatuor  partibus.  Has 
quatuor  partes  ssepe  Scriptura  comraemorat ,  Orientem  et 
Occidentem ,  Aquilonem  et  Meridiem.  Ideo  quia  totus 
orbis  per  Evangelium  vocabatur ,  quatuor  Evangelia  cons- 
cripta  sunt.  Ter  autem  submissum  de  ccelo  vas  lioc  sig- 
nificat,  quia  dictum  est  Apostolis  :  «  Ite,  baptizate  om- 
»  nes  gentes  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti^. » 
Inde  colligitur,  sicut  jam  nostis,  duodenarius  etiam  nu- 
merus  Discipulorum.  Nonenim  frustra  duodecim  habere 
voluit :  et  ita  numerusille  ^sacratus  est,  utin  locum  unius 
qui  ceciderat,  non  posset  nisi  alter  ordinari.  Quare  duo- 
decim  Apostoli?  Quia  enim  quatuor  sunt  orbispartes,  et 
totus  orbis  in  Evangelio  vocabatur  ,  unde  quatuor  Evan- 
gelia  conscripta^sunt ,  et  totus  orbis  in  nomine  Trinitatis 
vocatur,  ut  congregetur  Ecclesia  :  quatuor  ter  ducta, 
duodecim  fiunt.  Ergo  non  miremur  si  de  illis  aquis  inter 
medium  montium^pertranseuntibus ,  inilla  doctrinaapos« 
tolicafluenteinmedio  propter  concordiamcommunionis, 
omnes  bestiae  sylvae  bibunt.  Omnes  enim  erant  in  arca, 

'  Act,  X,  9-1G.  —  '  Matth.  xxviii,  19. 


134  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

omnes  in  disco  ,  oranes  mactat  et  manducat  Petrus ;  quia 
Petrus  petra ,  petra  Ecclesia.  Quid  est  mactafe  et  mandu- 
care.^  Occidere  in  eis  quod  erant,  et  in  sua  viscera  assu- 
mere.  Dissuasisti  pagano  sacrilegia,  occidisti  quod  erat : 
dato  sacraraento  Ghristi  incorporasti  Ecclesiae,  mandu- 
casti. 

III.  Ipsse  ergo  bestiae  potant  istas  aquas ,  pertranseuntes 
tamen  :  non  manentes,  sed  pertranseuntes.  Omnis  enim 
doctrina  quae  toto  isto  tempore  dispensatur ,  transit.  Inde 
dicit  Apostolus  :  «  Et  scientia  destruetur  ,  et  prophetia 
»  evacuabitur.  »  Quare  ista  evacuabuntur?  «  Ex  parte 
))  enira  sciraus ,  et  ex  parte  prophetaraus  :  cura  autera 
»  venerit  quod  perfectura  est ,  quod  ex  parte  est,  evacua- 
))  bitur  ^ . »  Nisi  forte  putat  Gharitas  Vestra  quia  in  illa  civi- 
tate ,  cui  dicitur  :  k  GoUauda,  Jerusalera,  Dominura,  lauda 
))  Deura  tuum,  Sion^  quoniam  confirraavit  vectes  portarum 
»  tuarura  - :  »  jara  confirmatis  vectibus  et  clausa  civitate, 
unde,  ut  jampridera  dixiraus^  ,  nemo  exit  amicus,  et  quo 
nemo  intrat  iniraicus.:  quod  codex  ibi  nobis  legendus  est, 
aut  tractandus  serrao ,  quemadmodura  vobis  modo  irac- 
tatur.  Ideo  raodo  tractatur,  ut  ibi  teneatur  :  ideo  modo 
per  syUabas  dividitur,  utibi  totus  atque  integer  contem- 
pJetur.  Non  ibi  deerit  verbum  Dei  :  sed  tamen  non  per 
litteras ,  non  per  sonos  ,  non  per  codices  ,  non  per  Jecto- 
rem,  non  per  tractatorem.  Quomodo  ergo?  Sicit «  In  prin- 
»  cipio  erat  Verbum ,  et  Verbum  erat  apud  Deum,  et  Deus 
»  erat  Verbum.  »  Non  enim  sic  ad  nos  venit,  ut  inde  dis- 
cederet  :  quia  «  In  hoc  mundo  erat ,  et  mundus  per  eum 
»  factus  est*.  »  Taleverbura  contemplaturisuraus.  «  Ap- 
»  parebit  enim  Deus  deorum  inSion^.  »  Sed  hoc  quando  ? 

•  I  Cor.  xiu,  8-IO.  —  *  Psal.  cxlvii,  i2,  i3.  —  '  Confer  Enarrationem 
in  Psal.  Lxxxiv,  n.  lo  ,  et  in  Psal.  cslvii  ad  v.  i3  quibus  locis  hoc  ipsura 
dictum  reperies.  —  4  Joan.  i,  i  et  lo.  —  ^  Psal.  lxxxiii,  8. 


ENARRATIO    III    IN    PSALMUM    CIII ,    SERMO    IIT.  135 

Post  peregrinationem  finita  via  :  si  tamen  post  fniitam 
viam  non  jiidici  tradamur  ,  ut  judex  mittat  in  carcerem. 
Sed  si  fmita  via,  sicut  speramus,  et  optamus,  etstudemus  5 
ad  patriam  venerimus ,  ibi  contemplabimur  quod  semper 
laudabimus  :  nec  illud  deficiet  quod  nobis  praesto  est , 
nec  nos  qui  fruimur  :  nec  fastidiet  qui  manducabit ,  nec 
deficiet  quod  manducabit.  Magna  illa  et  mira  contem- 
platio  erit.  Et  quis  de  illa  digne  dicit  isto  tempore ,  cum 
inter  montes  fluunt  aquae?  Interim  ergo  fluant  aquae  inter 
montes ,  et  pertranseant :  cum  pertranseunt  aquae ,  bibitur 
in  peregrinatione ,  ne  siti  in  via  deficiamus.  «  Potabunt 
»  omnes  bestise  sylvae.  »  Inde  venitis,  de  sylva  collecti 
estis.  Et  quali  sylva.?  Nullushominum  ibi  transibat,  quia 
nullus  Propheta  illuc  missus  erat.  Sed  ad  arcam  construen- 
dam  concisa  sunt  ligna  de  sylvis  ^  :  inde  ligna ,  inde  bes- 
tiae  ,  inde  venistis.  Ergo  bibite.  «  Potabunt  omnes  bestiae 
»  sylvse.  » 

IV.  «  Suscipient  onagri  insitim  suam.  wOnagros  magnas 
quasdam  bcstias  dicit.  Quis  enim  nesciat  onagros  dici 
agrestes  asinos?  Magnos  ergo  quosdam  dicit  indomitos. 
NuIIum  enim  habebant  Gentes  jugum  Legis  :  vivebant 
multas  Gentes  moribus  suis,-  superba  jactantia  vagantes, 
tanquam  in  deserto.  Et  omnes  quidem  bestiae  ita,  sed  onagri 
positi  sunt  ad  significationem  magnitudinis.  Potabunt  et 
ipsi  iu  sitim  suam  :  fluunt  enim  et  illis  aquae.  Inde  bibit 
lepus ,  inde  onager  :  lepus  parvus ,  et  onager.  magnus  ; 
lepus  timidus ,  et  onager  ferus  ^  uterque  inde  bibit,  sed 
quisque  «  In  sitim  suam.  »  Non  dicit  aqua,  Lepori  suflicio, 
et  repellit  onagrum  :  neque  hocdicit,  Onager  accedat , 
lepus  si  accesserit,  rapietur.  Tam  fideliter  et  temperate 
fluit,  ut  sic  onagrum  satiet,  ne  leporem  terreat.  Sonat 
strepitus  vocis  Tullianae ,  Cicero  legitur ,  aliquis  liber  est, 

■  Gen.  yi,  i4- 


136  s.  ArcrsTiNi  episcopi 

dialogus  ejus  est ,  sive  ipsius ,  sive  Platonis  ,  seu  cujus- 
cumque  talium  :  audiunt  imperiti ,  infirmi  minoris  cordis, 
quis  audet  illuc  aspirare  ?  Strepitus  aquae ,  ct  forte  tur- 
batse  •,  certe  tamen  tam  rapaciter  fluentis,tu  animal  timidum 
non  audeat  accedere  et  bibere.  Cui  sonuit,  «  Tn  principio 
»  fecit  Deus  coelum  et  terram  ^ ,  »  et  non  aususestbibere  ? 
Cui  sonat  Psalmus,  et  dicat :  Multum  est  ad  me?  Ecce  modo 
quod  sonat  Psalmus  ,  certe  occulta  sunt  mysteria  :  tamen 
ita  sonat ,  ut  et  pueros  audire  delectet ,  et  imperiti  acce- 
dant  ad  bibendura  ,  et  satiati  ructentinpsallendo.  Bibunt 
ergo  minores  bestiae  et  majores  •,  sed  capacius  majores , 
quia  «  Suscipient  onagri  in  sitim  suam.  »  Bibant  minores 
quod  dictum  est  :  «  Viri,  diligite  uxores  vestras,  sicut  et 
»  Christus  dilexit  Ecclesiam.  Mulieres  viris  suis  subditae 
))  sint.-^Bibantminores.DiciumestautemDomino,<'Silicet 
))  dimittere  uxorem  ex  omni  causa"?  »  Prohibuit  Dominus, 
et  dixit  non  licere.  «  Non  scitis ,  inquit,  c(uia  Deus  ab 
))  initio  masculum  et  foeminam  fecit?  Quod  Deus  conjun- 
»  xit,  homo  non  separet.  »  Deinde  addidit ,  «  Qui  dimi- 
»  serituxoremsuam,  excepta  causafornicationis,  facit  eam 
»  moechari;  et  si  aliam  duxerit,  mnechatur.  »  Confirma- 
vit  compedem  :  hoc  expedit  colhgato  ;  prius  ageret  ne  li- 
garetur.  «  Alhgatus  es  uxori?  ne  quaesieris  solutionem. 
»  Solutus  es  ab  uxore  ?  ne  quGesieris  uxorem'^.  »  Si  non- 
dum  es  onager ,  et  sohitus  ab  uxore ,  habes  ibi  quod  et 
lepus  bibas  :  et  si  acceperis  uxorem  ,  non  peccasti.  Disci- 
puh  autem  cum  audirent  dictura  a  Domino,  non  licere 
ullo  modo  praeter  causam  fornicationis  disjungi  conjugia  : 
«  Si  talis  est,  inquiunt,  causa  cum  uxore,  non  expedit 
»  ducere.  »  Et  Dominus ,  «  Non  omnes  capiunt  verbum 
»  hoc^.  »  N-am  verum  dicitis,  quia  si  tahs  est  causa  cura 

'  Gen.   I ,    I.  —  *  Ephes.   v,  2/1,  25.  —  ^  Natfh,  i9,  3-<),    —  4  i  Cor. 
11,27.  —  5Malth.  XIX,  10-12. 


ENARRATIO    III    IN    PSALMUM    CIII ,    SERMO    III.         137 

uxore ,  non  expedit  ducere  :  sed  num([uid  soli  onagri  hi- 
bituri  suntPNon  omnes  capiunt  verbuni  hoc,  multi  non 
capiunt.  Et  qui  sunt  qui  capiunt?  «  Suscipient  onagri  in 
))  sitim  suam.  )>  Quid  est,  «  Suscipient  onagri  in  sitim 
))  suam?  Qui  potest  capere,  capiat.  » 

V.  Deinde  sequitur  in  contextione  sua  Psalmus :  «  Su- 
))  per  illos  volatilia  coeli  inhabitabunt  ^  )>  Super  quos? 
super  onagros ,  an  potius  super  montes  ?  UHnc  enim  sen- 
sus  iste  dirigitur:  «  Inter  mediummontium  pertransibunt 
)»  aquse  :  potabunt  omnes  bestioe  sylvae  :  suscipient  ona- 
))  gri  in  sitim  suam  :  super  illos  volatilia  coeli  inhabita- 
))  bunt. ))  Congruentius  intelligimus  super  montes_,  quia 
hoc  est  etiam  huic  simile  creaturae.  Super  montes  possunt 
habitare  volatiha ,  super  onagrosnon  :  hoc  intelhgeremus, 
si  necessitas  cogeret.  Supermontes  ergo  volatilia  coeh  inha- 
bitabunt.  Videmus  aves  istas  habitare  super  montes  :  sed 
multae  earum  habitant  in  campis  ,  mullse  in  convalhbus, 
multae  in  nemoribus ,  mullae  in  hortis ,  non  omnes  super 
montes.  Sunt  quaedam  volatiha ,  quae  non  habitant  nisi 
super  montes.  Spiritales  quasdam  animas  significat  hoc 
nomen.  Yolatiha  ,  spiritaha  corda  sunt,  quae  aere  hbero 
perfruuntur.  Gaudent  serenitatecoeh  aves  istae  :  sed  tamen 
pastus  earum  in  montibus  :  ilhc  inhabitabunt.  Nostis 
montes,  jam  tractati  sunt.  Montes  Prophetae,  montes 
Apostoh  ,  inontes  omnes  praedicafores  veritatis.  Quicum- 
que  vult  esse  spiritahs,  ibi  inhabitet  :  non  in  corde  suo 
aberret^  ha])itet,  perferat  volando.  Habemus  aves  signi- 
ficantes  aliquid  spiritale.  Non  frustra  dictum  est,  «  Reno- 
»  vabitur  juventus  tua  sicut aquilae  ^.  »  Non  frustra  dicLum 
est  de  Abraham,  «  Aves  autem  non  divisit^.  )>  Abraham 
in  illo  sacrificio  satis  mystico  accepit  tria  animaha,  arie- 
tem  trimum ,  vaccam  trimam  ,  capram  trimam  ,  et  turtu- 

•  Psal,  ciiij  12.  —  '  Id.  cii,  5,  ~  3  Gen.  xv,  lo. 


138  S.     AUGUSTINI    EPISCOPI 

rem,  etcolumbam.  Divisiis  cst  aries,  ct  adversus  invicem 
partes  Constitutae  :  divisa  capra,  nihilominus  adversus  se 
partes  constitutae  :  divisa  vacca,  sTc  etiam  de  ipsius  carne 
factum  est  :  et  subjecit  Scriptura ,  «  Aves  autem  non  di- 
»  visit.  ))  Deinde  dicitur  Irimus  aries,  trima  vacca  ,  trima 
capra  :  de  avium  aetate  tacetur.  Unde,  rogo  vos  ,  nisi 
quia  significantur  in  avibus  quidam  spiritales,  quorum 
setas  temporaiis  propterea  tacetur  ,  quia  ?eterna  raeditan- 
tur,  et  transgrediuntur  desiderio  et  intellectu  omnia  tem- 
poralia  ?  Spii  itales  viri  qui  de  omnibus  judicant ,  et  a  ne- 
mine  judicantur^  :  itaque  ipsi  soli  non  dividuntur  in 
hoereses  et  schismata.  In  ariete  intclhguntur  prnepositi  ^ 
ducunt  enira  greges.  In  vacca  plebs  intelhgitur  Judaeorum ; 
habuit  enim  jugum  Legis,  sub  quo  laborabat.  In  capra 
intelhgitur  Ecclesia  de  Gentibus  5  quibusdam  enim  hberis 
saltibus  insultabat,  et  amaro  pascebatur  oleastro.  Trima 
sunt  dicta  haec  animaha  ,  quia  tertio  tempore  gratia  reve- 
lata  est.  Nam  primum  fuit  ante  Legem  5  secundum,  ex 
quo  Lex  data  est  5  tertium,  quod  nunc  est ,  ex  quo  regnum 
coelorum  prsedicatur.  Quid  ergo  dicimus,  quod  aries  non 
dividatur.^  Nonne  episcopi  fuerunt  auctores  schismatum 
et  hoeresum.?  Porro  autem  si  plebes  ipsae  non  dividerentur, 
idest,  si  vacca  non  divideretur,  si  capra  non  divideretur  j 
erubuissent  fortasse  ilh  in  divisionibus  suis,  et  ad  compa  • 
gem  remeassent.  Dividuntur  duces,  dividuntur  et  ple- 
bes,  ut  caecus  coecum  sequatur,  et  sim.ul  in  foveam  ca- 
dant"^:  ponuntur  adversus  invicem.  «  Aves  autem  non 
»  divisit.  ))  Spiritales  non  habent  divisionem,  non  cogi- 
tant  schismata  :  pax  est  in  eis,  custodiuni  eam  in  caeteris 
quantum  possunt :  ubi  in  ahis  deficiunt ,  in  se  tenent.  «  Si 
»  erit  ibi ,  inquit,  fihus  pacis,  requiescet  super  eum  pax 
»  vestra  ;  si  quo  minus,  ad  vos  revertetur^.  »  Non  est 

'  Cor.  II,  i5.  —  »  Matth.  xv,  i^.  —  '  Luc.  i,  6. 


ENARRATIO    III    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    III.         139 

filius  pacis,  dividi  voluit,  revertetnr  ad  te  pax  tua  ;  quia 
aves  non  divisit.  Veniet  et  caminus  :  nam  consedit  ibi 
Abraham  usque  ad  vesperam,  etvenit  magnus  terror  diei 
judicii.  Vespera  enim  illa  finis  est  soeculi ;  et  caminus  ille 
veniens  dies  judicii.  Divisit  inter  niedia  illa  quae  divisa 
erant,  etiam  caminus^  Si  inter  media  transiit  caminus, 
alia  in  dextram,  alia  in  sinistram  separavit.  Sunt  ergo  qui- 
dam  carnales ,  et  tamen  Ecclesiae  gremio  continentur,  vi- 
ventes  secundum  quemdam  modum  suuni ,  quibus  time- 
mus  ne  seducantur  ab  haereticis.  Quandiuenim  carnales 
sunt,  divisibiles  sunt.  «  Aves  quippe  non  divisit  :  «  car- 
nales  dividuntur.  «Nonpotui  loqui  vobis  quasi  spiritahbus; 
))  sed  quasi  carnalibus.  »  Et  quoraodo  probatur,  quia 
carnales  dividuntur  ?  Adjungit ,  «  Gum  enim  dicit  unus- 
))  quisque  vestrum :  Ego  sum  Pauh,  ego  autem  Apollo  , 
))  ego  vero  Cephae  •,  nonne  carnales  estis ,  et  secundum 
))  hominem  ambulatis^.?  Rogo  vos,  fratres  ,  audite,  et 
proficite ;  excutite  vos  de  lococarnali,  pergite  in  turturem 
et  columbam,  «  Aves  enim  non  divisit. ))  Sed  quicumque 
talis  permanserit,  et  secundum  quemdam  modum  vitae 
aptum  carnahJjus,  et  de  gremio  Ecclesiae  non  recesserit , 
et  non  fuerit  seductus  ab  haereticis ,  ut  ex  contraria  parte 
dividatur  5  veniet  carainus ,  et  ad  dextrara  poni  sine  ca- 
mino  non  poterit.  Sed  si  caminum  pati  non  vult,  pergat 
in  turturem  et  columbara.  Qui  potest  capere,  capiat.  Si 
autem  non  sic  erit ,  et  «  J^dificaverit  super  fundamentum 
))  ligna,  fcjenum,  stipuiam,  )>  id  est,  amores  saeculares 
fundameiito  fidei  suse  superaedificaverit  5  tamen  si  in  fun- 
damento  sit  Christus,  ut  primum  locum  ipse  habeat  in 
corde ,  etei  nihii  omnino  anteponatur  5  portantur  et  tales, 
tolerantur  et  tales  :  veniet  caminus,  incendet  ligna,  foe- 
num ,  stipulara  :  «  Ipse   autem  ,  inquit ,  salvus  erit ,  sic 

'  Gen.  XV,  9-17.  —  *  1  Cor.  1,  i2,  i3,  et  iii,  i-i5. 


140  S."    AUGUSTINI   EPISCOPI 

))  tamen  qiiasi  perignem^  »  Hoc  aget  caminus  :  alios  in 
sinistram  separabit ,  alios  in  dextram  quodam  modo  eli- 
quabit.  a  Aves  aulem  non  divisit.  ))  Sed  aves  videant,  si 
aves  tales  sunt,  quae  super  montes  illos  inhabitent  :  non 
debent  sequi  altitudinem  cordis  sui,  de  qualibus  dicitur, 
«  Posuerunt  in  coelumossuum-.  »  Ne  a  ventis  tollantur, 
inmontibusrequiescant.  Habent  auctoritatem  sanctorum  , 
requiescant  in  montibus ,  in  Apostolis ,  in  Prophetis  :  illic 
inhabitent  tales  aves ,  quia  in  montibus  petras  inveniunt, 
firmamenta  quoedam  prcTceptorum.  Sicut  enim  una  illa 
petra ,  Christus  Verbum  Dei  •,  sic  multa  verba  Dei ,  multae 
petrae,  et  istae  petroe  inmontibus.  Vide  aves  ibi  habitantes : 
)>  Super  illos  volatiha  coeli  inhabitabunt.  ■» 

VI.  Sed  noh  putare  quia  ista  volatiha  coeh  auctorita- 
tem  suam  sequuntur  ^  vide  quid  dicat  Psalmus  :  «  De 
))  medio  petrarum  dabunt  vocemsuam.  ))  Modo  si  dicam 
vobis,  Credite,  hoc  enim  dixit  Cicero  ,  hoc  dixit  Plato, 
hoc  dixit  Pythagoras  :  quis  vestrumnon  irridebit  me  ?  Ero 
enim  avis,  quae  non  de  petra  emitto  vocem  meam.  Quid 
mihi  unusquisque  vestrum  debet  dicerePQuid  debet  dicere 
ille  qui  sic  instructus  est?  «  Si  quis  vobis  evangehzaverit 
))  preeterquam  quod  accepistis  ,  anathema  sit^.  )>  Quid 
mihi  dicis  de  Platone,  et  de  Cicerone ,  et  de  Virgiho? 
Habes  ante  te  petras  montium,  de  medio  petrarum  mihi 
da  vocem  tuam.  «  De  medio  petrarum  dabunt  vocem 
))  suam.  »  Audiantur  ,  qui  a  petra  audiunt  :  audiantur, 
quia  et  in  ilhs  multis  petris  petra  auditur  :  «  Petra  enim 
»  erat  Christus*.  »  Audiantur  ergo  hbenter,  de  medio 
petrarum  dantes  vocem  suam.  Nihil  suavius  tah  voce  ali- 
tum.  Illae  sonant,  etpetrae  resonant  :  sonant  illae  ,  dispu- 
tant  spiritales  :  resonant  petrae,   testimonia  respondent 

'  i  Cor.  I,  la  ,  i3 ,  et  m ,    i5.  —  »  Psal.  lxxu  ,  9.  —  ^  Gal.  1,  9.  — 
4  I  Cor.  X,  4- 


EHARRATIO    III   IN   PSALMUM   CIII,    SERMO   III.        141 

Scripturae.  Ecce  inde  volatilia  de  medio  petrarura  dant 
vocem  suam ;  habitant  enim  in  montibus. 

VII.  Ipsimontes  et  illae  petrae  unde  habent  vocem?  Ut 
enim  rigemur  Scripturis,  confugimus  ad  apostolum  Pau- 
lum.  Ille  unde  habetPConfugimus  ad  Isaiam.  Isaias  unde? 
Audi  unde :  «  Rigansmontes  desuperioribus  suis^  »  Modo 
si  ad  nos  venerit  homo  gentihs  incircumcisus,  crediturus 
Christo,  damus  ci  baptismum ,  nec  revocamus  ad  iUa  opera 
Legis.  Et  si  nos  interroget  Judseus  quare  ita  faciamus,  so- 
namus  de  petra,  dicimus  :  Hoc  fecit  Petrus,  hoc  fecit  Pau- 
lus  :  demedio  petrarum  damus  vocem  nostram.  Illa  autera 
petra,  ipse  Petrus  raons  magnus,  quando  orabat  ct  ilium 
visum  videbat,  de  superioribus  rigabatur.  Paulus  apos- 
tolus  dicit  Gentibus  :  «  Sicircumcidamini,  Christus  vobis 
))nihilproderit-.  »Dicithoc  Paulus,  tanquam  mons :  inde  nos 
dicimus,  sonantes  depetra.  Riget  Dominus  ipsam  petram 
de  superioribus  suis.  Nam  cum  ista  petra  adhuc  esset  in 
infidelitate  aspera,  volens  eara  rigare  de  superioribus  suis, 
ut  flueret  aqua  in  convalle ,  clamavit :  «   Saule ,  Saule  , 
»  quid  me  persequeris  "  ?  »  Non  ei  legit  Prophetam ,  non 
ei  legit  alterum  Apostolum ;  omnia  enim  ista  contemne- 
ret  mons  magnus  :  rigavit  illum  de  superioribus  suis  j  et 
statim  rigatus  et  manerejam  volens  :  k  Domine,  ait,  quid 
»  me  jubes  facere*  ?  »  Accipe  illum  monlera  vel  petram, 
unde  possis  dare  vocera  tuam;  accipe  illum,  et  vide  rigari 
de  superioribus ,  et  eflluere  in  inferioribus.  Audi  hoc  et 
in  uno  loco  :  «  Sive,  inquit^  mente  excessimus  Deo,  sive 
»  temperantes  sumus  vobis^  »  Quod  ait,  «  Menleexces- 
»  simus  :  »  vos  capere  non  potestis.  Excessimus  enira 
omnia  ista  carnalia ,  vos  adhuc  carnales  estis.  Deo  ergo 
mente  excessiraus  :  et  quod  videmus  cura  mente  excedi- 

»  Psal.  cui,  i3.  —  »  Gal.  v,  2.  —  5  Act,  ix,  /j.  —  4  Ibid.  6.  —  5  i  Cor. 
v  ,  i3. 


142  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

mus,  effari  non  possumus.  «  Ibi  enim  audivit  ineffabilia 
))  verba,  quae  non  licethomini  loqui^  »  Quid  ergo,  in- 
quiunt  illi  carnales,  illi  lepores,  nos  non  irrigabimur?  ad 
nos  nihU  perveniet?  Et  quomodo  eraittit  fontes  in  con- 
vaUibus?  Et  quomodo  in  medio  montium  pertransibunt 
aquae?  Ad  lioc  ergo  pertinet ,  «  Sive  temperantes  sumus 
))  vobis.  »  Unde  hoc?  Quem  inaitamur?  «  Gharitas,  inquit, 
))  Christi  compellit  nos'^.  )>  Tu  particeps  Verbi,  etsi  hodie 
spiritahs ,  heri  carnahs ,  ad  carnales  dedignaris  descen- 
dere,  cum  ipsum  Verbum  caro  factum  sit,  ut  habitaret 
in  nobis  ^  ? 

VIII.  Benedicamus  ergo  Dominum,  et  laudemus  eum 
qui  rigat  montes  de  superioribus  suis.  Inde  veniet  irriga- 
tioad  terram,  inde  et  humUia  satiabuntur :  sequitur  enim , 
«  De  fructu  operum  tuorum  satiabitur  terra.  )>  Quid  est, 
«  De  fructu  operum  tuorum?  )>  Nemo  glorietur  in  ope- 
ribus  suis  ;  sed  qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur  *.  Gra- 
tia  tua  satiatur,  cum  satiatur  :  non  dicat  meritis  suis  da- 
tam  gratiam  fuisse.  Si  gratia  dicitur ,  gratis  datur  :  si 
operibus  redditur,  merces  redditur  ^  Gratis  ergo  accipe, 
quia  impiusjustificaris.  «  De  fructu  operum  tuorum  satia- 
)>  bitur  terra.  » 

IX.  «  Producensfoenumjumentis,  et  herbam  servituti 
))  hominum^.  »  Verum  est,  video_,  agnosco  creaturam  : 
producit  terra  foenum  jumentis  :  et  herbam  servituti  ho- 
minum.  Sed  video  et  aha  jumenta  Domini,  quae  significan- 
tur ,  cum  dicitur :  «  Bovi  trituranti  os  non  infrenabis.  )> 
Dicit  enim  ipsum  jumentum ,  «  Numquid  de  bobus  per- 
))  tinet  ad  Deum  ?  )>  Propter  nos  ergo  Scriptura  dicit. 
Quomodo  ergo  producit  terra  foenum  jumentis  ?  «  Quia 
))  Dominus  constituit  ut  qui  Evangehum  annuntiant ,  de 

'  2  Cor.  xu,  4-  —  *  Itl.  V  ,  \!\.  —  3  Joan.  i ,  i4-  — ^  i  Cor.  i,  3i.  — 
5  Roin.  IV,  4>  5.  —  ^  Psal.  ciii,  i^. 


ENARRATIO    III    IN    PSALM€M    CIII  ,    SERMO    III.         143 

»  Evangelio  vivant.  »  Misit  prsedicatores  ,   et  ait  illis  : 
«  Omnia  quae  ab  ipsis  apponuntur  vobis ,  manducate  : 
))  dignus  est  enim  operarius  mercede  sua^  ))  Cum  enim 
dixisset :  <c  Quae  apponuntur  vobis,  manducate  :  ))  ne  illi 
dicerent :  Improbi  erimus  ad  mensas  alienas ,  cum  indi- 
gebimus ,  vis  nos  ita  esse  frontosos  ?  Non,  inquit,  non  est 
illa  donatio  eorum  ,  sed  vestra  merces.  Gwjus  rei  merces? 
QuiddantPquid  accipiunt?  Dant  spiritalia,  accipiunt  car- 
nalia  :  dant  aurum ,  accipiunt  fcenum.  «  Oninis  enim  caro 
»  foenum  ,  et  claritas  carnis  ut  flos  foeni'^.  )>  Omnia  tem- 
poraiia  quae  tibi  superfluunt  et  redundant,  foenum  jumen- 
torum  est.  Quare  ?  Quia  carnalia  sunt.  Audi  quorum  ju- 
mentorum  sit  foenum.  «  Si  nos  vobis  spiritalia  seminavi- 
»  mus,  magnum  est  si  carnalia  vestra  metamus?  »  Hoc 
Apostolus  dixit,  talis  annuntiator  tam  laboriosus,  tam  im- 
piger,  tam  exercitatus  ,  ut  ipsura  foenum  donaret  terrse. 
«  Ego  ,  inquit ,  nullius  horum  usus  sum.  »  Ostendit  sibi 
deberi ,  et  non  accepit  :  nec  condemnavit  eos  qui  accepe- 
rnnt  quod  debebatur.Condemnandi  enim  erant  exigentes 
indebita ,  non  accipientes  mercedem  siiam  :  ille  tamen  et 
ipsam  mercedem  suam  donavit.  Non  quia  alius  tibi  dona- 
vit ,  non  debes  alteri  :  alioquin  non  eris  irrigata  terra , 
quae  producit  foenum  jumentis.  «  De  fructu  operum  tuo- 
»  rum ,  inquit,  satiabitur  terra  :   producens  foenum  ju- 
»  mentis.»  Tu  noli  esse  sterilis,  produc  foenum  jumentis : 
si  noluntjumenta  foenum  tuum  ,  non  te  tamen  sterilem 
inveniant.  Accipis  spiritalia,  redde  carnalia  :  debita  sunt 
militi ,  militi  reddis  ,  Provincialis  ^  Christi  es.  «  Quis  mi- 
»  litat  suis  stipendiis  unquam?  Quis  plantat  vineam,  et 
»  de  fructu  ejus  non  edit  ?  Quis  pascit  gregem ,  et  de 
»  lacte  ejus  non  percipit  ?  »  Non  ideo  dico ,  ut  ista  fiant 

'  Luc.  X,  7,8.  —  *  Isai.  sl,  6.  —  ^  Super  hoc  noniine  vide  Enarrat.  in 
Psal.  xc,  semi.  i,  n.  lo. 


144  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

iu  me.  Fuit  qiiidam  miles  qui  etiam  Provinciali  donaret 
annonam  :  sed  tamen  reddat  Provincialis  annonam.  Ut 
autem  liinc  dicam  potiiis  j  jumenta  sunt :  «Bovi  tritiiranti 
»  08  non  infrenabis '.  Producens,  inquit,  loenum  juraen- 
))  tis  :  »  et  quasi  hoc  exponens  adjecit ,  «  Et  herbam  ser- 
))  vituli  hominum :  »  ne  non  inteUigeres  quod  dictum  est: 
«  Prodiicens  foenum  jumentis,  )>  repetitione  exposuit 
quod  pisemisit.  Quod  enim  dixit  supra  «  Foenum  ,  )>  pos- 
tea  «Herbam  )>nominavit :  quod  autem  dixerat  «  Jumen- 
»  tis ,  »  hoc ,  «  Servituti  hominum  »  dixit.  Ergo  servi- 
tuti,  et  non  libertati.  Ubi  ergo  est,  «  Yos  in  hbertatem 
»  vocati  estis"?  »  sed  audi  eumdem  ipsum.  «  Cum  enim 
»  liber  sim  ex  omnibus,  ,omnium  servum  rae  feci ,  ut 
»  plures  lucrifacerem  ^.  »  Et  quibus  dixit  :  «  In  liberta- 
»  tem  vocati  eslis  ?  »  Et  quid  adjunxit  ?  «  Tantum-ne 
»  hbertatem  in  occasionem  carnis  detis  ;  sed  per  charita- 
»  tem  servite  invicem  ^.  »  Quos  iiberos  fecerat,  servos 
fecit  5  non  conditione,  sed  tamen  Christi  redemptione  j 
non  necessitate,  sed  charitate.  «  Per  charitatem,  inquit, 
»  servite  invicem.  »  Sed  Christo  servimus  invicem,  ait ; 
non  popuhs  ,  non  carnahbus,  non  infirrais.  Bene  Christo 
servis,  si  servis  quibus  Christus  servivit.  Nonne  de  illo 
dictum  est,  «  Bene  servientem  piurimis?  »  Propheta  legi- 
tur  :  de  nuUo  nisi  de  Christo  accipi  solet.  Audiamus  ta- 
men  proprie  et  in  Evangeho  vocem  ejus  :  «  Quicumque, 
»  inquit ,  in  voliis  vult  major  esse,  erit  vester  servus^.  » 
Servum  meum  te  fecit,  qui  te  suo  sanguine  Jiberum  fecit. 
Dicite  hoc  nobis,  quia  verum  dicitis.  Audi  illum  aho  loco, 
«  Nos  autem  servos  vestros  per  Jesum^.  »  Bene  dihgite 
servos  vestros  ,  sed  in  Domino  vestro.  Praestet  nobis  ut 
bene  serviamus.  Nam  vehmus,  nohmus,  servi  suraus  :  et 

«  Dcut.  XXV,  j.  —  »  Gal.  v,  i3.  —  ^  ^  Cor.  ix,  7-19   —  4  Galat.  v,  i3. 
—  5  Mattli.  S.3:,  2G.  —  ^  2  Cor.  iv,  5, 


ENARRATIO    III    IN    PSALMUM   CIII  ,    SERMO    III.         145 

tamen  si  volentes  sumus,  non  necessitate,  sed  charitate 
servimus.  Quodam  modo  enim  quasi  superbia  servorum. 
stomachata  videbatur,  cum  diceret  Dominus  :  «  Erit  ves- 
»  ter  servus  qui  voluerit  inter  vos  major  esse.  »  Jam  enim 
filii  Zebedsei  sedes  altissimas  quserebant  5  unus  volebat 
sedere  ad  dexteram ,  alter  ad  sinistram,  dicentes  per  ma- 
trem  quod  ipsi  cupiebant.  Dominus  non  illis  sedes  invi- 
dit,  sed  convallem  prius  plorationis  ostendit ,  quasi  dice- 
ret  :  Illuc  vultis  venire,  ubi  sum  ego  ?  venite  qua  ego. 
Quid  est,  venite  qua  ego?  Per  humihtatem.  Ego  de  su- 
bhmi  descendi ,  et  humihatus  ascendo  :  vos  in  terra  in- 
veni ,  et  ante  vuhis  volare  quam  pasci :  prius  nutrimini , 
educamini ,  ferte  nidum.  Quid  enim  ait?  Quomodo  illos 
revocavit  ad  humihtatem  ,  jam  quaerentes  altitudinem  ? 
«  Potestis  bibere  cahcem,  quem  ego  ])ibiturus  sum?  »  Et 
ilh,  etiam  in  hoc  superbi,  «  Possumus.  »  Quomodo  Pe- 
trus,  «  Tecum  usque  ad  mortem.  »  Fortis  vir,  donec  foe- 
mina  diceret  :  «  Et  iste  cum  ilhs  erat^  »  Sic  et  isti,  « Pos- 
»  sumus.  Potestis?  Possumus.»Et  iile  :  «  Gahcem  quidem 
»  meum  bibeiis,  »  etsi  modo  non  potestis,  «  Bibetis  :  » 
quomodo  Petro ,  «  Non  potes  me  modo  sequi  5  sequeris 
»  me  postea'^.  Cahcem  quidem  meum  bibetis,  sedere  au- 
»  tem  ad  dexteram  meam  vel  ad  sinistram,  non  est  meum 
»  dare  vobis^.  Quid  est,  «  Non  est  meum  dare  vobis?  » 
Non  est  meum  dare  superbis.  Modo  quibus  loquor ,  su- 
perbi  estis  :  ideo  dixi  :  «  Non  est  meum  dare  vobis.  »  Scd 
forte  dicerent :  Erimus  humiles.  Non  ergo  eritis  vos :  ego, 
«  Vobis  dixi. »  Non  dixi :  Non  dal)o  humihbus  :  sed,  Non 
dabo  superbis.Qui  auteni  ex  superbo  fit  humihs,  non  erit 
qui  erat. 

X.  Ergo  prnedicatores  verbi ,  et  jumenta  et  servi  sunt. 
Prodacat  terra,  si  irrigata  est,  «  Foenum  jumentis,  et 

'  Matth.  XXVI,  35  et  Gg.  —  >  Joan,  xiii,  36.  —  JMattli.  xx,  20-27. 

cxvm.  10 


146  S.     AUGIJSTIKI    EPISCOPI 

»  herbam  SGrviLuti  hominum.  »  Ipse  est  enim  fructus , 
iit  possit  fieri  quod  diclum  est  in  Evangeho  :  «  Ut  et  ipsi 
))  recipiant  vos  in  tabernacula  aeterna  ^  »  Vide  de  fceno 
quid  facias  ,  vide  de  re  vili  quid  eraas.  «Ut  recipiant  vos, 
))  inquit,  in  tabernacula  reterna.  ))  Ubi  erunt  ipsi,  illuc  vos 
recipiant.  Quare  hoc?  «Quia  qui  suscipit  justum  in  noraine 
))justi,  raercedemjusti  accipiet  :etquisuscipitProphetam 
»)  in  nomine  Prophetae,  mercedem  Prophelae  accipiet :  et 
))  qui  dederit  cahcem  aquae  frigidce  uni  ex  his  minimis , 
»  tantum  in  nomine  Discipuli,  amen  dico  vobis,  non  perdet 
»  mercedem  suam^  ))Quam  mercedem  non  perdet.?  Reci- 
pientvos  in  tabernacula  seterna.Quis  non  festinet  ?  Quis 
nonalacrius  currat?  Si  terra  estis,  rigamini  de  fructu  ope- 
rum  Dei :  ne  dicatis :  Non  sunt  cum  quibus  faciamus :  prae- 
dicatorcs  nostri,  jumenta  triturantia  ,  homines  servientes 
non  indigent  nostri.  Qucere  tamen,  ne  quis  indigeat:  pos- 
tremo  et  qui  non  indiget,  inveniat  in  te  quod  noht  acci- 
pere.  Accipit  enim  bonam  voluntatem,  cum  tu  accipias 
pacem.  Etsi  enim  non  quserit  datum  ,  sed  rcquirit  fruc- 
tura".  Qusere  taraen,  ne  quis  indigeat ;  et  noh  dicere  :  Si 
petierit,  dabo.  Expectas  ergo  ut  petat?  Sic  pascis  bovem 
Dei ,  quoniodo  transeuntem  mendicura?  IUi  petenti  das, 
quia  scriptum  est  :  «  Omni  petenti  te ,  da  *.  )>  De  isto 
quid  scriptum  est?  «  Beatus  qui  intelligit  super  egenum 
»  et  pauperem^.  »  Qusere  cui  des:  «  Beatus  enim  qui  in- 
»  teUigit  super  egenum  et  pauperera,  »  qui  praeoccupat 
vocera  petituri.  Si  sic  inter  vos  indigent  raihtes  Christi, 
ut  etiara  petant  5  videte  ne  vos  judicent ,  antequam  pe- 
tant.  Quomodo,  inquis,  qu;Tero?Esto  curiosus,  esto  pro- 
vidus  :  prospice,  attende  unde  quisque  vivat ,  unde  se 
transigat,  unde  habeat:  non  reprehendetur  ista  curiositas 

•  Luc.  xvi,  9.  —  '  Matth   x,  ^i,  42.  —  ^  Philip.  iv,  17.  —  4  Luc    vi,  3o. 
—  5  psal.  \L,  u. 


ENARUATIO    III    IN    PSALMtM    CIII  ^    SER.MO    III.         147 

tua ,  terra  eris  «  Producens  foenum  jumentis  et  lierbam 
))  servituti  hominum.  m  Curiosus  esto  ,  et  intellige  super 
egenum  et  pauperem.  Alius  ad  te  venit ,  ut  petat :  alium 
tu  praeveni ,  ne  petat.  Sicut  enini  de  illo  qui  te  quaerit 
dictum  est : «  Omni  petenli  te ,  da  :  »  sic  de  illo  quem  tu 
debes  quaerere  dictum  cst :  «.Sudet  eleemosyna  in  manu 
»  tua,  donec  invenias  justum  cui  eam  tradas.»  Cum  enim 
dandum  sit  et  istis  pauperibus  peteHtibus  :  non  enim  ab 
eis  inhibuit  Deus  eleemosynas,  cum  Christus  dc;  ipsis  di- 
cat :  «  Quando  facis  epulum,  convoca  caecos,  cbudos, 
»  debiles,  non  habentes  unde  tibi  reddant,  retribuetur 
»  autera  tibi  in  resurrectione  justorum^ :  »  voca  et  ipsos, 
pasce  etipsosj  epulare,  cum  ilii  epulantur;  delectare, 
cum  illi  saginantur  ^  illi  enim  pane  tuo ,  tu  justitia  Dei. 
Nemo  vobis  dicat :  Praeceptum  est  a  Christo  ut  servo  Dei 
detur ,  mendico  non  detur.  Absit  :  prorsus  impius  ista 
loquitur.  Da  illi ,  sed  multo  magis  illi.  Ille  enim  petit,  et 
in  voce  petentis  agnoscis  cui  des  :  ille  autera  quanto  mi- 
nus  petit,  tanto  magis  tibi  vigilandum  est  ut  praeoccupes 
petiturum  ^  aut  forte  modo  non  petiturura  ,  et  aiiquando 
daranaturura.  Itaque  curiosi  estote  ad  ista,  fratres  niei : 
invenietis  multorum  Dei  servorum  indigentiam ,  tantum 
ut  velitis  invenire.  Sed  quia  delectat  vos  excusatio ,  qua 
vultis  dicere :  Nescicbamus;  propterea  non  invenitis. 

XI.  Ipse  Dominus  loculos  habebaf-  ,  quo  mittebanlur 
necessaria,  et  possidebantur  nummi  propter  usus  eorum 
qui  cum  illo  erant  et  ejus  :  non  enim  cum  dicitur :  «  Esu- 
»  rivit  ^ ,  »  Evangelisia  mentilur.  Voluit  esurire  propter 
te ,  ne  tu  esurias  in  illo,  qui  pauper  factus  est,  cura  dives 
esset ,  ut  illius  pauperlate  nos  ditareraur  '^.  Habuit  enira 
loculos  :  et  dictura  est  de  quibusdam  foeminis  religiosis, 

I  Luc.  XIV,  i3,  i^.  --  '  Joan.  sni,  29.  —  3  Maflii.  iv,  2,  et  xxi,  i8.  — 
4  2  Cor.  vui,  9. 

10. 


148  S.    ALGCSTIM   EPiscori 

quod  ambulabant  qua  ibant  pedes  ejus  evangelizantes,  et 
ministrabant  ei  de  substantia  sua.  Nominantur  illse  mu- 
lieres  in  Evangclio,  ubi  erat  quaednm  etiam  uxor  cujus- 
dam  Cbuzre  procuratoris  Herodis'.  Yide  qusefiebant.  Fu- 
turus  erat  Paukis  nibil  tale  aliquando  quaerens,  ct  omnia 
Provinciabbus  donans.  Scd  quia  multi  infirmi  ista  qusesi- 
turi  erant,  magis  infirmorum  personam  suscepit  Cbristus. 
Subbmius  Paulus,  numquid  et  Cbristo?  Sublimius  Cbris- 
tus,  quia  misericordius.  Cum  enim  videret  Paulum  ista 
non  essequoEsIturum,  providit  ne  damnaret  qusesiturum, 
et  pr?el)uit  exemplum  infirmo  :  quomodo  cum  videret 
multos  pronos  et  gaudentes  ituros  ad  martyrium  passio- 
nis,  exultaturos  in  ipsa  passione  ,  fbrtcs,  centenarios  ma- 
turos  ad  borreum  5  quorumdam  tamen  infirmorum,  quos 
yidebat  posse  conturbari  ventura  passione,  ne  deficerent 
tamen,  sed  potius  volunlatem  bumanam  voluntati  Crea- 
toris  conjungerent,  ipsorum  personam  voluit  suscipere  in 
passione  Cbristus  ,  dicens  :  «  Tristis  est  anima  mea  usque 
))  ad  mortem  :  »  et  iterum,  «  Pater,  sifieri  potest,  tran- 
»  seat  a  me  calix  iste.  »  Docuit  quid  csset  dicturus  infir- 
mus  ,  sed  secutus  ostendit  quid  facere  deberet  infirmus. 
«  Verumtamen  non  quod  ego  volo,  sed  quod  tu  vis,  Pa- 
))  ter-.i)  Qnomodo  ergo  in  passione  infnmorum  personam 
sustinuit ,  prsefigurata  illa  in  corpore  suo ,  quia  et  illa 
membra  ejus  5  necjue  enim  frustra  dictum  est :  «  Imper- 
))  fectum  meum  viderunt  oculi  tui ,  et  in  libro  tuo  omnes 
»  scribentur" : ))  sic  et  in  locubs  babendis,  et  in  exigenda 
quodam  modo  annona ,  non  petenda ,  sed  praebenda  in- 
digentiam  suscepit.  Suscepit  eum  Zaccbaeus ,  et  gaudet  *. 
Cui  hoc  bonum?  Gbristo  ,  an  Zaccbaeo?  A^cre,  si  non  sus- 
ciperet  Zacchreus ,  non  erat  ubi  maneret  mundi  fabrica- 

•  Luc.  viii,  3.  —  »  Malth.  xtvi,  38,  Sg.  —  '  Psal.  cxxxvm,  16.  —  ^Luc. 
XIX ,  6. 


ENARKATIO    III    IN    PSALMUM    CIII  ,    SErvMO    III.  H9 

tor  ?  Aut  si  noii  pasceret  Zacchceiis  ,  indigeret  is  qui  de 
quinque  panibus  tot  millia  hominum  saturavitPCum  ergo 
quisque  sanctum  suscipit,  non  suscepto,  sed  susceptori 
prtestatur.  Numquid  in  illa  fame  non  pascebatur  Elias? 
Nonne  corvus  afFerebat  panem  et  carnem,  servo  Dei  ser- 
viente  creatura  ^  ?3Iissus  est  tamen  pascendus  ad  viduam  : 
non  ut  militi ,  sed  ut  Provinciali  aliquid  praestaretur. 

XII.  Ergo  quia  dicebamus,  fratres  ,  et  de  pascendis 
pauperibus,  cum  Dominus  loculos  haberet,  tamen  quando 
dixit  Judse  eum  tradituro :  «  Quod  facis ,  fac  velociter  :  » 
non  intelligentes  caeteri  quid  dixisset ,  arbitrati  sunt  eum 
dixisse ,  ut  aliquid  praepararet,  quod  daretur  pauperibus. 
Ille  enimloculos  habebat,hoc  inEvangelio  scriptum  est-. 
Possent  hoc  suspicari ,  nisi  hoc  haberct  in  consuetudine 
Dominus  ?  De  his  ergo  quae  dabantur  ct  in  loculos  mitte- 
bantur,  dabatur  tamen  et  illis  pauperibus  ,  quos  Deus 
docuit  non  contemnendos.  Sed  si  illum  non  contemnis  , 
quanto  magis  bovem  per  quem  trituratur  haec  area?Quanlo 
magis  servum  tuum?Non  indiget  cibo,  forte  vesle  indiget. 
Non  indiget  veste,  forte  tecto  indiget,  forte  Ecclesiam  fa- 
bricat,  forte  ahquid  utile  in  domo  Dei  molitur  5  expectat 
ut  attendas  ,  expectat  ut  intelligas  super  egentem  et  pau- 
perem.  Tu  contra  ,  terra  dura,  lapidea  ,  non  irrigata  ,  aut 
frustra  irrigata,  servas  tibi  dicere  :  Non  sciebam,  non  no- 
veram  ,  nemo  mihi  dixit.  Nemo  tibi  dixit?  Christus  non 
cessat  dicere  ,  Propheta  non  cessat  dicere  :  «  Beatus 
»  qui  intelligit  super  egenum  et  pauperem".  »  Non  vi- 
des  arcam  inanem  praepositi  tui  ?  Vides  certe  vel  sur- 
gentem  fabricam  ,  quo  intraturus  et  oraturus  es.  Nonne 
admovetur  oculis  tuis  ?  Nisi  f orte  putatis ,  fratres ,  quia 
praeposili  vestri  thesaurizant  :  et  novimus  multos  non 
thesaurizare,  et  ad  quolidiana  egere,  de  quibus  omnino 

'  3  Reg.  xvii,  6.  —  '  Joan,  xiii,  27-29.  —  '  Psal.  xl,  q. 


loO  S.     ADGUSTlIVl    EPISCOPI 

non  creditur  :  quos  et  vos  inveniretis ,  si  velletis ,  si  cir- 
cumspiceretis,  si  ad  hoc  vigilaretis,  ut  fructum  daretis. 
Dixi  quod  potui ,  quantum  potui.  Puto  autem  mani- 
festos  nos  esse  vobis ,  sicut  ait  Apostolus  ,  non  ideo  nos 
dicere ,  ut  in  nos  ista  faciatis.  Praestet  Deus ,  ut  haec 
non  frustra  dixerira  ;  prsestet  Deus,  ut  terra  irrigata  sitis, 
non  lapidea,  sicut  Judaeorum,  unde  tabulas  lapideas  acci- 
pere  meruerunt  5 sed  terra  fructifera,terra  quse  irrigata  red- 
dat  agricolae,  Illi  ipsi  cordelapideo,  quod  significatura  est 
lapideis  tabulis ,  deciraas  dabant.  Etiam  gemitis  ,  et  nihil 
adhuc  exit.  Si  gemitis  ,  parturite  •,  si  parturitis  ,  parite. 
Quare  gemitus  inanis?  quare  gemitus  sterihs.^  Viscera  tor- 
quentur,  annon  est  intus  quod  edatur?  «  Rigans  montes 
»  de  superioribus  suis  :  de  fructu  operum  tuorum  satia- 
•»  bitur  terra.  »  Beati  qui  faciunt,  beati  qui  ista  fructuose 
audiunt,  beati  qui  non  inaniter  ciamant.  «  De  fructu  ope- 
»  rum  tuorum  satiabitur  terra :  producens  foenum  jumen- 
))  tis ,  et  herbam  servituti  hominura.  »  Ut  quid  hoc  ?  «  Ut 
»  educat  panemde  terra.  »  Quem  panem?  Christum.  De 
qua  terra  ?  De  Petro ,  de  Paulo  ,  de  caeteris  dispensatori- 
bus  veritatis.  Audi  quia  de  terra  :  «  Haberaus  ,  inquit, 
»  thesaurum  istum  in  vasis  fictilibus ,  ut  eminentia  sit 
»  virtutis  Dei^.  Ipse  est  panis  qui  de  ccelo  descendit',  » 
ut  e  terra  educatur ,  cum  per  servorum  suorum  carnero, 
praedicatur.  Terra  foenum  producit ,  ut  panem  de  terra 
educat.  Quoe  terra  foenura  producit?  Ple])es  piae  ,  plebes 
sanctae.  Ut  de  qua  terra  panis  educatur?  Verbum  Dei  de 
Apostolis ,  de  dispensatoribus  sacramentorum  Dei ,  adhuc 
in  terra  ambulantibus,  adhuccorpus  terrenum  portantibus. 
XIII.  «  Et  vinura  laetificat  cor  horainis^.  »  Nemo  se  ad 
ebritatem  paret,  imo  se  omnis  homo  ad  ebrietatem  paret. 
«  Cahx  tuus  inebrians  quam  praeclarus  est''  I  »  Nolumus 

'  2  Cor.  IV,  7.  —  »  Joan.  vi,  ^i.  —  *  Psal.  cm,  t5.  —  4  Id.  xxii,  5. 


ENARRATIO    III    IN    PSALMVM    CIII  ,    SERMO    III.  151 

dicere  :  Nerao  se  inebriet.  Inebriamini ,  sed  videte  unde , 
Si  vos  inebriat  calix  Domini  prseclarus ,  videbitur  ista 
ebrietas  in  operibus  vestris ,  videbitur  in  sancto  amore 
justitiae,  videl)itur  postremo  in  alienatione  mentis  vestroe, 
sed  a  terrenis  in  coelum.w  Utexhiiaret  faciem  ejus  in  oleo.» 
Video  quae  terra  quantum  fructum  educat ,  si  producat 
foenum  jumentis.  Non  isti  servi  vendunt  quod  dant  •,  non 
enim  venditores  Evangelii  sunt  :  gratis  dant,  quia  gratis 
acceperunt.Gaudent  boms  operibus  vestris,  hoc  enim  vo- 
bis  prodest  :  non  enim  quaerunt  datum ,  sed  requirunt 
fructum.  Quid  est  exhilaralio  faciei  in  oleo?  Gratia  Dei , 
nitor  quidam  in  manifestationem  :  sicut  dicit  Apostolus  : 
«  Unicuique  aulem  datur  Spiritus  ad  manifestationem  *.» 
Gratia  quaedam,  quae  est  hominum  ad  homines  perspicua, 
ad  concihandum  sanctum  amorem,  oleum  dicitur ,  in  ni- 
tore  divino  :  et  quoniam  excellentissima  in  Christo  appa- 
ruit,  totus  orbis  eum  dihgit  :  qui  cum  contemptus  hic 
esset ,  adoratur  modo  ab  omni  gente  :  «  Quoniam  ipsius 
))  est  regnum  ,  et  ipse  dominabitur  gentium'^. ))  Tanta  est 
enim  ejus  gratia,  ut  multi  qui  in  eum  non  credunt,  laudent 
eum  ,  et  propterea  dicant  noJle  se  in  eum  credere,  quia 
nemo  potestimplere  quodjubet.  Laudando  impediuntur, 
qui  in  illum  vituperandosseviebant.  Amatur  tamen  ab 
omnibus,  praedicatur  ab  omnibus  5  quia  excellenter  unc- 
tus ,  ideo  Christus.  Christus  enim  unctus ,  a  chrismate 
dictus  Christus.  Messias  hebraice  ,  graece  Christus,  latine 
Unctus  :  sed  corpus  suum  totum  perunguit.  Omnes  ergo 
venientes  accipiunt  gratiam ,  ut  exhilaretur  facies  in  oleo. 
XIV.  «  Et  paiiis  cor  hominis  confirmat-^.  »  Quid  est 
hoc,  fratres,  quasi  coegit  intelhgi  de  quo  pane  diceret. 
Panis  cnim  iste  visibilis  stomachum  confirmat ,  ventrem 
confirmat  :  est  ahus  panis  qui  cor  confirmat ,  quia  panis 

»  I  Cor.  Kii,  7.  —  >  Psal.  XXI,  29.  —  3  IJ.  cui,  i6. 


152  S.    AUGtlSTINI    EPISCOPI 

est  cordis.  Jam  enim  dixerat  de  pane  superius:  «  Ut  edu- 
))  cat  panem  de  terra  ,  •»  sed  non  dixerat  qualis  panis  sit 
ille.  «  Et  vinum  Iretificat  cor  hominis.  »  Videtur  jam  di- 
cere  de  spiritali  vino  ;  nara  id  laetificat  cor  hominis.  Sed 
adhuc  putetur  de  vino  isto  dici,  quia  ebrii  quasi  laeti  corde 
videntur  appnrere.  Utinam  laetentur,  et  non  rixentur. 
Dicis  mihi :  Quid  laetius  ebrio?  Imo  quid  insanius  ebrio? 
quid  plerumque  iracundius  ?  Est  ergo  vinum  c[uod  vere 
laetificat  cor,  et  non  novit  ahud  nisi  Isetificare  cor.  Sed 
ne  putes  hoc  quidem  de  spiritali  vino  debere  accipi ,  de 
illo  pane  autem  non  ^  quod  et  ipse  spiritahs  sit ,  exposuit 
et  ipsum  :  «  Et  panis ,  inquit ,  cor  hominis  confirmat.  » 
Ergo  sic  accipe  de  pane,  quomodo  accipis  de  vino  :  intus 
esuri,  intus  siti.  «  Beati  enim  qui  esuriunt  et  sitiunt  jus- 
»  titiam  ,  quia  ipsi  saturabuntur^  »  Panis  ille  justitia  est, 
vinum  illud  justitia  est  :  veritas  est,  veritas  Christus  esf^. 
«  Ego  sum,  inquit,  panisvivus,  qui  de  coelo  descendi^.» 
Et,  «  Ego  sum  vitis  ,  vos  sarmenta^.  Et  panis  cor  homi- 
»  nis  confirmat.  » 

XV.  «  Satiabuntur  hgna  campi  :  »  sed  do  ista  gratia 
educta  de  terra.  «  Ligna  campi,  »  plebes  populorum.  «Et 
»  cedri  Libani  quas  plantavit  ^.  »  Cedri  Libani,  potentes 
in  saeculo  ,  et  ipsi  <^atiabuntur.  Pervenit  panis,  et  vinum, 
et  oleum  Christi  ad  senatores,  ad  nobiles,  ad  reges  :  sa- 
tiata  sunt  hgna  campi.  Prius  humiles satiati  sunt,  deinde 
etiam  cedri  Lil^ani,  sed  «  Quas  plantavit  »  ipse  :  pive  ce- 
dri ,  rehgiosi  fideles  ^  tales  enim  plantavit.  Nam  et  impii 
sunt  cedri  Libani ,  «  Quia  conteret  Dominus  cedros  Li- 
»  bani  ^.»  Libanus  enim  mons  est  :  ibi  istae  arbores  etiam 
secundum  litteram  annosissimae  sunt  et  excellentissimae. 
Libanus  autem  interpretatur,  sicut  legimus  in  eis  qui  ista 

>  Mattli.  v^  6.  —  '  Joan.  xiv,  6,  —  3  Id,  v),  ^i.  —  4  M.  xv  ,">.  — 
'  Psal,  ciii,  iG.  —  f'  Id.  xxviii,  5. 


ENAKHATIO    III    IN    PSALMUM    CIII  ,    SEKMO    III.        153 

scripserimt,  Candidatio.  Liljaniis  dicitur  candidatio  :  vide- 
tur  autem  candidatio  esse  saeculi  hujus ,  modo  nitentis  et 
fulgentis  in  pompis  suis.  Sunt  ibi  cedriLibani,  quas  plan- 
tavit  Dominus,  ipsse  satiabuntur  quas  plantavit  Dominus. 
«  Nam  arbor  ,  inquit,  quam  non  plantavit  Pater  meus  , 
))  eradicabitur  ^  Et  cedri  Libani  quas  plantavit.  « 

XVL  «  Illic  passeres  nidificabunt.  Fulicoe  domus  dux 
»  est  eorum  '-.  »  Ubi  passeres  nidificabunt  ?  In  cedris  Li- 
bani.  Jam  audivimus  quce  sint  cedri  Libani,  nol)iles  sce- 
culi ,  excelsi  genere ,  opibus  ,  honoribus  :  et  ipsae  cedri 
satiantur,  illae  tamen  quas  plantavit  ipse.  In  his  cedris 
passeres  nidificant.  Qui  sunt  passeres  ?  Aves  quidem  et 
volatilia  coeli  sunt  passeres  ,  sed  minuta  volatilia  solent 
dici  passeres.  Sunt  ergo  quidam  spiritales  nidificantes  in 
cedris  Libani  :  id  est,  sunt  c[uidam  servi  Dei  audientes  in 
Evangelio  :  «  Dimitte  omnia  taa,  »  vel ,  «  Vende  omnia 
»  tua ,  et  da  pauperibus ,  et  habebis  thesaurum  in  coelis , 
»  et  veni,  sequere  me^.  »  Et  non  tantum  hoc  audierunt 
magni,  sed  audierunt  et  parvi,  et  volueruilt  hoc  facere  et 
parvi,  et  esse  spiritales  5  non  jungi  uxoribus,  non  mace- 
rari  cura  fdiorum ,  non  habere  proprias  sedes  c[uibus  de- 
ligarentur  ,  sed  ire  in  vitam  quamdam  communem.  Sed 
quid  dimiserunt  isti  passercs?  Minuti  enim  saeculi  hujus 
passeres  videntur.  Quid  dimiserunt  ?  quid  magnum  dimi- 
serunt  ?  Alius  se  convertit ,  dimisit  cellam  patris  sui  ino- 
pem  ,  vix  unum  lectum  et  unam  arcam.  Convertit  se  ta- 
men  ,  factus  est  passer,  quaesivit  spiritalia.  Bene,  optime : 
non  ilh  insultemus ,  non  dicamus  :  Nihil  dimisisti.  Non 
su|Derbiat  quia  multa  dimisit.  Petrus  ut  sequeretur  Do- 
minum  ,  novimus  quod  piscator  erat ,  c[uid  potuit  dimit- 
tere  ?  Vel  frater  ejus  Andreas,  vel  filii  Zebedoei  Joannes 
et  Jacobus,  etiam  ipsi  piscatores*  :  et  tamen  c[uid  dixe- 

'  Matth.  XV,  i3.  — ^Psal.  011,27.—  *  Matth.  xix,2i.  — 4  IJ.  iv,  t2et  18. 


154  S.     AUGUSTINI    EPISCOPI 

runt?  «Ecce  nos  ciimisimus  omnia,  et  sccuti  sumus  te^» 
Non  ei  dixitDominus  :  Oblitus  es  paupertatem  tuam  •,  quid 
dimisisti  ut  totum  mandura  acciperc  s  ?  ]Multum  dimisit , 
fratres  raei,  multum  dimisit,  qiii  noii  solum  dimisit  quid- 
quid  habebat ,  sed  etiara  quidquid  habere  cupiebat.  Quis 
enim  pauper  non  turgcscit  in  spem  sa?culi  linjus?  Quis 
non  quotidic  cupit  augere  quod  habet?  Ista  cupiditas 
prsecisa  est :  ibat  in  immensum,  accepit  modum,  et  nihil 
dimissum  est  ?  Prorsus  totum  mundum  dimisit  Petrus , 
et  totum  mundum  Petrus  accepit,  Quasi  nihil  habentes  , 
et  orania  possidentes'^.  Faciunt  hoc  raulti :  ista  faciunt 
qui  parura  habent ,  et  veniunt,  et  fiunt  passeres  utiles. 
Minuti  videntur,  quia  non  habent  aitiiudinem  dignitatis 
saecularis  :  nidificant  in  cedris  Libani.Etenim  et  cedri  Li- 
bani,  nobiies,  et  divites,  et  excelsi  hujus  Soccuh,  quoniam 
cum  timore  audiunt ,  «  Beatus  qui  inteliigit  super  egenum 
»  et  pauperera  ^ : »  attendunt  res  suas,  viilas  suas  et  oranes 
superfluas  copias,  quibus  videntur  excelsi,  et  praebent 
iilas  servis  Dci  •,  dant  agros  ,  dant  hortos  ,  aedificant  eccle- 
sias  ,  monasteria,  coiligunt  passeres ,  iit  in  cedris  Libani 
nidificent  passeres.  Ergo  satiantur  «  Cedri  Libani ,  quas 
»  piantavit  »  Dominus,  et  «  lliic  passeres  nidificabunt. » 
Attendite  totam  terram,  si  non  ita  est.  Ut  ioquerer  ista  , 
non  soium  credidi,  sed  et  vidi  ^  dedit  mihi  inteilectum 
ipsura  experimentura.  Interrogate  iatissiraas  terras  qui 
nostis,  et  videte  in  quara  multis  cedris  Libani  passeres 
illi,  de  quibus  iocutus  sum  ,  nidificant. 

XVII.  Sed  taraen,  fratres  mei,  ipsi  passeres  si  spiritaies 
sunt,  quaravis  nidificent  in  cedris  Libani,  non  pro  raagno 
iiabere  debent  cedros  Libani,  et  putare  illos  esse  supe- 
riores,  a  quibus  eorum  necessaria  compientur.  Passeres 
enim  sunt^  iliae  autem  cedri  Libani  sunt.  Ergo  «  Fuiicae 

«  MaUh.  XIX,  27.  —  »  2  Cor.  vi,  10.  —  ^  Psal.  xl,  2. 


ENARRATIO   III    IN    PSALMUM    CIII ,    SERMO    III.  155 

))  domus  dux  est  passerum.  *>  Quamvis  in  cedris  Libani 
nidificent  passeres ,  non  tamen  cedri  Libani  duces  sunt 
passerum.  Ecce  satiabuniur  ligna  campi,  omnes  populi : 
et  cedri  Libani  satiabuntur,  quas  pbntavit  Dominus  , 
omnes  nobiles  et  excelsi  fideles.  lilic,  id  est,  in  cedris  Li- 
bani,  passeres  nidificabunt,  prjebebunt  ramos  facultatum 
suarum  coiligendis  minutrs  spiritalibus.  Praebent  ista,  fa- 
ciunt  hsec  cedri  Libani  quas  plantavit  Dominus  5  faciunt 
et  libenter  faciunt  5  noverunt  quid  faciant,  noverunt  quid 
accipiant.  Sed  passeres  quamvis  in  cedris  Libani  nidifica- 
bunt,  «  Fulicae  domus  dux  est  eorum.  »  Quae  est  fulicse 
domus  ?  Fulica,  sicut  omnes  novimus,  mariua  avis  est, 
vel  in  stagnis  est ,  vel  in  mari  est.  Habet  quamdam  do- 
mum  non  facile  in  littore  terrae ,  aut  nunquam  5  sed  in  iis 
quse  iii  media  aqua  sunt  :  plerumque  ergo  in  petris  quas 
aqua  circumdat.  Intelligimus  ergo  petram  esse  idoneam 
fulicae  domum ,  nusquam  fordus  et  firmius  babitat,  quam 
in  petra.  In  quali  petra.^In  mari  conslituta.  Et  si  tunditur 
fluctibus  ,  frangit  tamen  fluctus ,  ncn  frangitur  :  hoc  ha- 
bet  magnum  petra  in  mari  constituta.  Quanti  fluctus  con- 
tuderunt  petram  nostram,  Dominum  Christum?  Ehsi  sunt 
in  illum  Judaei,  ilh  fracti  sunt ,  ille  integer  mansit.  Et 
unusquisque  imitans  Chiistum ,  ita  sit  in  isto  saeculo ,  id 
est,  in  isto  mari,  ubi  non  potest  nisi  procelias  tempesta- 
tesque  sentire  ,  ut  nulh  vento  cedat ,  nulli  fluctui ,  sed 
omnia  excipiat ,  et  integer  maneat.  Ergo  fuhcae  domus  et 
fortis  est ,  et  humihs.  Non  habet  domum  fuhca  in  excel- 
sis  :  nihil  illa  domo  firmius ,  et  nihil  humihus.  In  cedris 
quidem  nidificant  passeres,  propter  prfesentem  necesslta- 
tem  :  sed  petram  illam  habent  ducem,  quse  fluctibus  tun- 
ditur,  et  non  frangitur  ;  imitantur  enim  Christi  passiones. 
Et  siforte  cedri  Libani  iralfe  fuerint,  et  aliquid  molestiae 
vel  scandah  servis  Dei  in  ramis  suis  commoverint ,  vola- 


156  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

bunt  quidem  inde  passeres  •,  sed  vae  cedro  reraanenli  sine 
nidis  passerum.  Passeres  enim  non  naufragabunt ,  non 
peribunt  ^  quia  «  Fulicae  domus  dux  est  eorum.  » 

XVIII.  Quid  ergo  sequitur  ?  «  Montes  altissimi  cer- 
))  vis^.))  Cervi  magni,  spiritales,  transcendentes  in  cursu 
omnia  spinosa  veprium  atque  sylvarum.  «  Qui  perficit , 
»  inquit,  pedes  meos  sicut  cervi ,  et  super  excelsa  statuet 
))  me '^  ))  Teneant  montes  altos,  alta  praecepta  Dei,  subli- 
mia  cogitent ,  teneant  ea  quae  multum  eminent  in  Scrip- 
turis,  justificentur  in  summis  :  cervis  enim  sunt  illi  mon- 
tes  altissimi.  Quid  de  humilibus  bestiis?  Quid  de  lepore? 
quid  de  hericio?  Lepus  minutum  animal  et  infirmum,  he« 
ricius  etiam  spinosum :  illud  animal  timidum,  iilud  animal 
spinis  coopertum.  Spinae  qiiid  significant,  nisi  peccato- 
res  ?  Qui  peccat  quotidie  ,  etiamsi  non  magna  peccata  , 
minutissimis  spinis  cooperlus  est.  In  eo  quod  timet,  lepus 
est ;  in  eo  quod  minutissimis  peccatis  operitur ,  hericius 
est:  et  non  potest  tenere  excelsa  iUa  et  perfecta  praecepta. 
Uli  enim  «  Montes  altissimi  cervis.  ))  Qaid  ergo  ,  isti  pe- 
reunt?  Non.  Sic  enim  «  Montes  altissjmi  cervis ,  )>  ut  et 
his  videas  quid  sequatur  :  «  Petra  refugium  hericiis  et  le- 
))  poribus.  ))  Quia  factus  est  Dominus  refugium  pauperi^ 
Ponas  petram  illam  in  terra,  refugiura  est  hericiis  et  lepori- 
bus  :  ponas  illara  in  mari,  domus  est  fuhcae.  Ubique  utilis 
petra.  Et  in  monlibus  ipsa  utilis:  montes  sine  petrse  fun- 
damento  ruerent  in  profundum.  Nonne  jamdudum  de 
montibus  dicebatur  :  Ulic  volatiha  coeh  inhabitabunt,  de 
))  medio  petrarum  dabunt  voces  suas  *  ?  »  Ubi  ergo  petra 
refugium  nostrum ,  sive  in  montibus  excelsa  sit ,  sive  in 
mari  tundatur  fluctibus,  non  frangitur,  sive  in  terra  so- 
lidetur  5  ad  illara  cervi ,  ad  illam  fulica ,  ad  illam  lepus  et 
hericius.  Tundant  pectora  lepores  ,  et  hericii  confiteantur 

'  Psal.  cuT,  18.  —  '  Id.  xYii,  34.  —  ^  IJ.  ix,  10.  —  4  IJ,  cni,  12. 


enArIvAtio  iir  IN  psAlmum  ciii,  sermo  III.  157 
pecoala  sua  :  licet  cooperd  sint  miniitis  quidem  quolidia- 
nisque  peccatis  5  non  eis  tamen  deest  petra  ,  c[uae  illos 
docujt  dicere  :  «  Dimitte  nobis  debita  nostra,  sicut  et  nos 
»  dimittimus  debitoribus  nostris  ^  Petra  refugium  heri- 
))  ciis  et  leporibus.  » 

XIX.  «  Fecit  lunam  in  tempora  -.  »  Intelligimus  spi- 
ritaliter  Ecclesiam  crescentem  de  minimo ,  et  ista  morta- 
litate  vitae  quodam  modo  senescentem  ^  sed  ut  propinquet 
ad  solem.Non  istam  Junam  dico  visibilem  oculis_,  sed  quae 
hoc  nomine  significatur.  Ista  quando  obscura  erat  Eccle- 
sia  ,  quando  nondum  apparebat,  nondum  eminebat ,  se- 
ducebantur  homines ,  et  dicebatur  :  Hgec  est  Ecclesia  , 
hic  estChristus  :  «  Ut  sagittarent  in  obscura  luna  rectos 
»  corde^.»  Modo  quam  c.tcus  est,  qui  plena  luna  errat? 
«  Fecitlunam  in  tempora.  »  Hic  enim  temporahter  tran- 
sit  Ecclesia  :  non  enim  hic  erit  semper  ista  mortahtas. 
Augeri  et  minui  aHquando  transibit:in  tempora  facta  est. 
«  Sol  sgnovit  occasum  suum.  »  Et  hic  quis  sol,  nisi  Sol 
ille  justitire ,  quem  sibi  non  ortum  impii  plangent  in  die 
judicii?  Qui  dicturi  sunt  in  illo  die  :  «  Ergo  erravimus  a 
»  via  veritatis ,  et  justitiae  lumen  non  luxit  nobis  ,  et  sol 
»  non  ortus  estnobis^.  »  Ei  sol  iste  oritur,  qui  intelhgit 
Christum.  Recedit  autem  ab  intellectu  ejus  Christus,  qui 
sic  iratus  fuerit  fratri  suo  ,  ut  teneat  odium.cv  Itaque  iras- 
»  cimini,  et  nolite  peccare^.  »  Charitas  etsi  irascilur  ali- 
quando ,  ut  corrigat ,  non  tenetur  rea  5  quia  non  invete- 
ravit  ira  ,  ut  verterelur  in  odium.  Si  autem  ira  conversa 
fuerit  iii  odium  ,  occidit  sol  super  iracundiam  vestram. 
«  Non  igitur  occidat  sol  super  iracundiam  vestram  °.  » 

XX.  Nec  putetis ,  fratres ,  ideo  nonnullis  solem  esse 
adorandum ,  cpiia  sol  in  Scripturis  aliquando  Christum 

'  Matlh.  VI,  12.  —  '  Pial.  cm,  19.  —  3  IJ.  x,  3.  ~  4  Sap.  v,  6.  — 
5  Psal.  IV,  5.  — ■  6  Ephes.  iv,  qG. 


158  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

significat.  Talis  est  enim  dementia  hominiim  :  qnasi  ado- 
randum  aliquid  dicatur ,  cum  dicitur  :  Sol  Christum  sig- 
nificat.  Adora  ergo  et  petram,  quia  Christum  significat  *. 
«  Sicut  ovis  ad  victimam  ductus  est  **  :  »  adora  et  ovem , 
quia  Christum  significat.  Vicit  leo  de  tribu  Juda^  :  adora 
et  leonera  ,  quia  Christum  significat.  Yidete  quam  multa 
Christum  significent :  oir.nia  ista  Christus  in  simihtudine, 
non  in  proprietate.  Quaeris  proprietatem  Christi  ?  «  In 
»  principio  erat  Verbum,  et  Verbum  erat  apud  Deum  *.» 
Ecce  proprietas  Christi,  per  quam  factus  es.  Vis  audireet 
proprietatem  per  quam  refectus  es  ?  «  Et  Verbum  caro 
»  factum  est ,  et  habitavit  in  nobis^.  »  Caetera  simihtu- 
dines  sunt.  Intelhge,  esto  Scripturae  capax,  ut  ahud  videas 
objici  oculis  tuis,  aliud  innui  cordi  tuo. 

XXI.  Sol  ergoille,jam  securidicimus,  Sol  ille  justitiae, 
non  sine  causa  impiis  non  oritur ,  etsi  volunt  :  ipsa  enim 
Sapientia  dicit  :  «  Qua?rent  me  mali,  et  non  invenient. 
»  Quaerent ,  et  non  invenient.  »  Et  quare  ?  «  Oderunt 
»  enim  sapientiam.  »  Ipsa  Sapientia  loquitur,  et  dicit  : 
«  Quaerent  rae  mali ,  et  non  invenient,  oderunt  enim  sa- 
»  pientiam^.  »  Si  ergo  oderunt,  quare  quaerunt.»^  Quae- 
runt ,  non  ut  fruantur  ,  sed  ut  inflentur  :  quaerunt  ser- 
monibus  ,  oderunt  moribus.  «  Spiritus  enim  sanctus 
»  disciplinse  fugiet  fictura  ,  et  auferet  se  a  cogitationibus 
»  quae  sunt  sine  intellectu  '^,  »  Non  ergo  sol  ille  oritur 
impiis,  non  oritur  malis.  At  vero  de  isto  sole  quid  dictum 
est  ?  «  Qui  facit  solem  suum  oriri  super  bonos  et  malos , 
»  et  pluit  super  justos  et  injustos^.  »  Ergo  de  iilo  Sole 
justitiae  nescio  quid  significat  Psalmus  iste  secundum 
mysterium  5  nam  videmus  ista  fieri  in  creatura  etiam  se- 
cundum  speciem  rerum  visibihum  :  «  Sol  agnovit  occa- 

'  I  Cor.  X,  4.  —  '  Isai.  nu,  7.  —  ^  Apoc.  v,  o.  —  4  Joan.  1,  i.  — 
5  Ibid,  14.  —  6  Piov.  I,  28,  29.  —  7  Sap.  I,  5.  —  8Matth.  v,  45. 


ENARKATIO    III    IN    PSALMUM    CIU  ,    SERMO    III.         l69 

»  sum  snum.  »  Quid  est,  «  Sol  agnovit  occasum  suum  ?» 
Christus  agnovit  passionem  suam.  Occasus  Cliristi,  passio 
Christi.  Sed  numquid  sic  sol  occidit,  ut  non  oriatur? 
«  Numquid  qui  ciorniit,  non  adjiciet,- ut  resurgat^?  » 
Nonne  ipse  dixit :  «  Dormivi  turbatus?  »  et  de  ih'o  dictum 
cst  :  «  Exallare  siiper  coelos  Deus^?  Ergo,  «  Sol  agnovit 
»  occasum  suum  :  quid  est,  «  Agnovit?  »  Approbavit, 
placuit  ei.  Et  unde  ostendimus,  quia  agnovit,  hocest, 
placuit  ei  ?  Qiiid  enim  non  novit  Deus  ?  quid  non  novit 
Christus?Et  tamen  dicturus  estin  fine  quibusdam : «  Non 
))  novi  vos^.  »  Quomodo  ergo  ibi,  «  Non  novi  vos,  »  non 
est  quasi ,  Mihi  ignoti  estis  ,.sed  non  mihi  placetis  :  sic  et 
hic,  «  Agnovit  occasum  suum,  »placuit  illi  occasus  suus. 
Si  enim  ei  disphceret,  quomodo  pateretur?  Homini  enim, 
quia  non  est  illesol,  etiamsi  displiceat  passio  sua,  patitur 
et  quod  non  vult.  lUe  autem  non  pateretur ,  nisi  ei  pla- 
ceret :  id  est ,  nisi  agnosceret  occasum  suum ,  non  occide- 
r(  t ;  quia  ipse  ait  :  «  Potestatem  habeo  ponendi  animam 
»  meam,  et  potestatem  habeo  iterum  sumendi  eam  :  nemo 
»  tollit  eam  a  me,  sedego  ipse  eam  pono  a  me*.  »  Ergo, 
<'  Agnovit  occasum  suum.  » 

XXII.  Et  quid ,  cum  occidit  sol ,  cum  passus  est  Domi- 
nus?  Factae  sunt  quaedam  tenebr£e  in  Apostolis,  defecit 
spes  eorum  ,  quibus  primo  magnus  et  redemptor  omnium 
videbalur.Quare?  «■  Posuisti  tenebras^  ^  et  facta  est  nox  : 
»  ibi  pertransibunt  omnes  bestiae  sylvae.  Catuli  leonum 
»  rugientes  ,  ut  rapiant ,  quserentes  a  Deo  escam  sibi  ^.  » 
Quid  inteliigam  spiritaiiter  catulos  leonum,  nisi  spiritalia 
nequitiae  '  ?  quid  intelhgam  nisi  mala  daemonia,  quae  dae- 
monia  pascuntur  erroribus  hominum?  Sunt  enim  principes 

'  Psal.  XL  .  9.  —  '  Id.  Lvi,  5,  G.  —  3  Jiatih.  vii,  23.  —  4  Joan.  x,  18. 
—  5  Ilosce  versus  jam  siipra  exposuit  in  Enarrat.  Psaliii.  c.  n.  12,  i3.  — 
S  Psal.  cui,  20,  21.  — 7  Ephes.  vi,  12. 


160  S.    AUGUSTINl  EPiscon 

daemoniorum,  et  sunt  daemonia  quGedam  contemptil)ilia. 
Ista  doemonia  seducere  animas  quaerunt,  sed  ubi  sol  non 
ortusest-,  tenebrtc  enim  sunt.Etcum  tenebrse  sunt,  quae- 
runt  catuli  leonum  quos  devorent.  Ipse  leo  major,  prin- 
ceps  omnium  talium  leonura ,  quid  de  illo  dictum  est  ? 
«  Nescitis  c[uia  adversarius  vester  diabolus ,  tanquam  leo 
»  rugiens  circuit,  quaerens  quem  devoret^?  »  Ideo  «Qu£fi- 
»  rentes  a  Deo  escam  sibi ;  »  quia  nec  tentari  quis  potest 
a  diabolo,  nisi  permiltente  Deo.  Job  sanctus  ante  diabo- 
lum  erat,  et  tamen  longe  ab  illo  crat:  aspectu  ante  illum, 
potestate  remotus  ab  illo.  Quando  auderet  tentare  vel  car- 
nem  ,  vel  facultates  ejus  quas  possidebat ,  nisi  accepisset 
potestatem?  Qnare  autem  datur  potestas  ?  Aut  ad  damnan- 
dos  impios ,  aut  ad  probandos  pios.  Juste  hoc  totura  Do- 
minus  agit:  et  in  neminem  habet  diabolus  potestatem,vel 
in  aliquid  ejus,  nisi  ille  concedat,  cui  est  potestas  summa 
et  sublirais.  Sic  diabolo,  sic  homini  nulla  est  potestas  in 
hominem,  nisi  desuper  detur.  Stabat  judex  vivorum  et 
mortuorura  ante  hominera  judicem,  et  inflavit  se  homo 
judex  videns  ;inte  se  Christura,  et  ait  :  «  Nescis  quia  po- 
»  testatem  habeo  occidendi  et  dimittendi  te  ?  »  At  ille  qui 
venerat  et  eura  docere  ,  a  quo  judicabatur  :  «  Non  habe- 
»  res  ,  inquit,  in  me  potestatem,  nisi  esset  tibi  desuper 
»  data^.»Et  homo  et  diabolus  et  qucclibet  daemonia  non- 
nisi  accepta  polestale  nocent  :  sed  proficientibus  non  no- 
cent.  ]Malis  ita  sunt  tanquara  ignis  fceno,  bonis  ita  sunt 
tanquani  ignis  auro.  Manducatus  6st  Judas  utfcenura, 
probatus  est  Job  ut  aurura.  «  Posuisti  tenebras,  etfacta 
»  est  nox  :  illic  pertransibu.it  oranes  beslicT  sylvoe.  »  Jam 
bestioe  sylvoe  alio  modo  :  alio  enim  et  aho  modo  semper 
isla  intelliguntur  5  ciuoraodo  Dominus  ipse  agnus,ipse  leo. 
Quid  tam  diversura  quam  agnus  ct  leo?  Secl  cjualis  agnus? 

»  I  Petr.  V,  8.  —  '  Joan.  •xix,  lo,  ii. 


EJVARRATIO    III    IN    PSALMDM    CIII  ,    SERMO    lll.         161 

Qui  vinceret  lupam  ,  vinceret  leonem.  Ipse  petra ,  ipse 
paslor ,  ipse  janua.  Pastor  intrat  pcr  januam  :  ct  dicit : 
«  Ego  sum  pastor  bonus.  »  et  dicit :  «  Ego  sum  janua^  » 
Ipsum  leonis  nomen  Dominum  significat  5  quia  ,  «  Vicit 
»  leo  de  tribu  Juda^  :  »  et  diabolum  5  quia,  «  Conculca- 
»  vit  leonem  et  draconem".  »  Discite  sic  intelligere,  cum 
figurate  ista  dicunlur  :  ne  forte  ubi  lcgeritis  quod  Chris- 
tum  significat  petra*,  ubique  petram  Christum  putetis. 
Significat  alia  atque  alia  ,  sicut  littera  quo  loco  ponatur 
vide  ,  ibi  intelligis  ejus  vim.  Si  audieris  litteram  primam 
in  nomine  Dei ,  et  putaveris  eam  semper  ibi  ponendam  , 
delebiseam  in  iiomine  diaboli.  Ab  eadem  enim  littera  in- 
cipit  nomen  Dei,  a  qua  incipit  nomen  diaboli :  ct  nihil  tam 
disjunctum,  quam  Deus  et  diabolus.  A^^ide  ergoquam  ab- 
surdus  est  a  rebus  et  humanis  et  divinis ,  qui  dixerit  de 
littera  singulari  D ,  Non  debet  haberi  in  capite  nominis 
diaboh.  Et  cum  qusesieris  ,  quare?  Respondeat  :  Ego  iii 
nomine  Dei  legi  istam  btteram.  Ridetur  iste  5  nam  nec 
talis  cst ,  cui  digneris  reddere  rationem.  NoHte  ergo  tam 
pueriliter  sapere  etiam  ista  divina ,  ut  fortc  ahquis  ves- 
trum  ,  qnia  dixi  superius  bestias  sylvse  significare  gentes  , 
modo  aulem  dico  bestias  sylvce  significare  daemonia  ct 
angelos  praevaricationis  ,  putet  iis  me  aliquid  contrarium 
dicere.  Simihtudines  enim  sunt,  et  in  quocumque  loco 
sunt,  circnmstantia  sui  exponuntur.  «  Ilhc  pertransibunt 
»  omnes  bestiae  sylvae.  »  Ubi  ?  In  nocte  quam  posuit  Do- 
minus  ,  quia  sol  agnovit  occasum  suum.  «  Catuh  leonuni 
»  rugientcs ,  ut  rapiant ,  quaerentes  a  Deo  escam  sibi.  » 
M^to  Dominus  venturus  ad  occasum  suum,  ipse  Sol  jus- 
titiae  agnoscens  occasum  suum ,  ait  Discipulis ,  tanquam 
tenebris  futuris ,  circuituro  leone  ,  ut  quoereret  quem  de- 

'  Jjan.  X,  7  ct  II.  —  '  Apoc.  v,  5.  —  3  ps^i    xc,  i3.  —  4  i  Gor.  x,  4, 
CXVII.  11 


162  S.     ALGUSTIM    EPISCOPI 

voraret,  quod  ille  leo  neminem  devoraret,  nisi  peteret : 
«  Hac  nocte ,  inquit ,  postulavit  Satanas  vexare  vos  sicut 
»  triticum ,  et  ego  rogavi  pro  te  ,  Petre ,  ne  deficiat  fides 
»  tua^  »  Nonne  Petrus,  cum  ter  negavit^,  jam  inter 
dentes  leonis  erat?  «  Gatuli  leonum  rugientes,  ut  rapiant, 
))  et  ut  quaerant  a  Deo  escam  sibi.  )> 

XXIII.  «  Ortus  est  sol. »  Qui  dixit :  «  Potestatem  habeo 
))  ponendi  animam  meam ,  et  potestatem  habeo   iterum 
))  sumendi  eam ,  agnovit  occasum  suum  ^ ,  ))   et  posuit 
eam  ^  «  Ortus  est  sol ,  )>  et  recepit  eam.  «  Ortus  est  sol,  » 
c[uia  occidit  sol,  sed  non  extinctus  est  sol.  Adhuc  eis  qui 
non  intelhgunt  Christum,  ipsa  nox  est;  adhuc  eis  sol  or- 
tus  non  est  :  instent,  ut  intelhgant,  ne  rapiantur  a  ru- 
giente  leone.  Nam  ecce  quibus  ortus  est ,  non  eos  audent 
invadere  catuh  leonum.  Sequitur  enim  :  «  Ortus  est  sol, 
))  et  congregati  sunt,  et  in  cubihbus  suis  cubabunt.»Ma- 
gis  magisque  ubi  oritur  sol  iste  ,  ut  intelhgatur  ab  orbe 
terrarum ,  et  clarificetur  Christus  in  toto  mundo,  congre- 
gantur  catuli  leonum  ,  illa  daemonia  recedunt  a  persecu- 
tione  Ecclesise ,  quse  instigabant  persequi  domum  Dei , 
operando  in  fihis  dilhdentiae.Nam  dictum  est  :  «  Secun- 
)>  dum  principem  potestatis  aeris,  qui  nunc  operatur  in 
))  filiis  infidehtatis*.  »  Modo  jam  quia  nemo  eorum  perse- 
cjui  audet  Ecclesiam,  «  Ortus  est  sol,  et  congregati  sunt.  » 
Et  ubisunt?  «  Et  in  cubilibus  suis  cubabunt.  »  Cubiha 
eorum  ,  corda  infidehum.  Quam  muhi  gerunt  leones  cu- 
bantes  in  cordibus  suis  ?  Non  inde  erumpunt,  non  faciunt 
impetum  in  istam  peregrinantem  Jerusalem.  Quare  non 
faciunt?  Quia  jam  ortus  est  sol,  et  splendet  in  toto  orbe 
terrarum. 

XXIV.  Ergo  vide  c[uid  sequatur ,  quia  «  Ortus  est  sol, 

'    I.uc  s\n  ,    3i  ,  32.  —  2   Matth.  xxvi ,  70-74.  —  '  Joan.  x  ,   18.  — 
4  Eplies.  u  ,  2. 


EJVARRATIO    III    IJV    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    III.         163 

»  et  congregati  sunt,  et  in  cubillbas  suis  cubabunt.  » 
Quid  tu  ,  o  homo  Dei  ?  quid  tu ,  o  Ecclesia  Dei  ?  quid  tu , 
o  corpus  Christi ,  cujus  caput  in  coelo  est?  quid  tu  facis  , 
o  homo  unitas  ejus  ?  «  Exiet ,  inquit  ,  homo  ad  opus 
»  suum  ^  »  Operetur  ergo  iste  homo  opera  bona  in  secu- 
ritate  pacis  Ecclesiae  ,  operetur  usque  in  finem.  Ahquando 
enim  erit  qusedam  contenebratio  ,  et  fiet  quidam  irapetus, 
sed  in  vespera,  id  est,  in  fme  mundi :  modo  autem  in  pace 
et  tranquillitate  operatur  Ecclesia,  quia, «  Exiet  homo  ad 
»  opussuura^  et  ad  operationem  suam  usque  ad  ves- 
»  peram.  » 

XXV.  «  Quam  magnificata  sunt  opera  tua,  Domine '-. » 
Merito  magna,  merito  excelsa.  Ubifacta  sunt  operaista, 
tam  magna?  quae  illa  statio  Dei  ubi  stetit ,  vel  quae  illa 
sessio  ubi  sedit,  et  ista  operatus  est?  quis  locus  ubi  ista 
operatus  est?  unde  processerunt  primo  ista  tam  pulchra? 
Si  ad  htteram  accipias,  omnis  ordinata  creatura,  ordinate 
currens,  ordinale  pulchra,  ordinate  oriens,  ordinate  occi- 
dens ,  ordinate  peragens  omnia  tempora ,  unde  processit  ? 
Ipsa  autem  Ecclesia  quomodo  accepit  incrementa ,  suc- 
cessus  ,  perfectionem  ?  Quomodo  destinatur  ad  finem 
quemdam  immortahtatis  ?  Quibus  praeconiis  praedicatur  ? 
quiJ)us  mysteriis  commendatur  ?  quibus  sacramentis  oc- 
cultatur  ?  qua  prsedicatione  revelatur  ?  ubi  fecit  haec  Deus? 
Video  magna  opera  :  «  Quam  magnificata  sunt  opera  tua, 
»  Domine.  »  Quaero  ubi  fecerit ,  locum  non  invenio  5  sed 
video  quid  sequatur.  «  Omnia  in  sapientia  fecisti.  »  Ergo 
omnia  in  Chrislo  fecisti.  Ille  contemptus,  ille  expalmatus, 
ille  consputus  ;  ille  spinis  coronatus,  ille  crucifixus,  om- 
nia  in  illo  fecisti.  Audio ,  audio  quid  de  iUo  tuo  mihte 
nunties  hominibus,  quid  de  illo  praecone  sancto  praedices 
gentibus ,  Christum  Dei  Virtulem  et  Dei  Sapientiara.  Ir- 

'  Psal   ciii,  23.  —  2  Ibid    2i. 

11. 


164  S.    AtGUSTXJNI    EPISCOPl 

rideant  Judaei  crucifrsum  Christura  ,  quia  scandalum  est 
eis  j  irrideant  Pagani  crucifixum  Christum  ,  quia  slultitia 
est  eis  :  u  Nos  autem,  inquit,  praedicamus  Christum  cru- 
»  cifixum ,  Judaeis  quidem  scandalum  ,  Gentibus  autem 
))  slultitiam^  ipsis  vero  vocatis  Judaeis  et  Graccis  Christum 
^)  Dei  Virtutera  et  Dei  Sapientiam  ^  Omnia  in  sapientia 
))  fecisti.  )) 

XXYI.  «  Repleta  est  terra  creatura  tua^.  ))  Repleta  est 
terra  creatura  Christi.  Et  quomodo?  Quomodo  videmus. 
Quid  enim  non  a  Patre  per  Filium  creatum  est?  Quidquid 
ambulat  et  repit  in  terris,  quidquid  natat  in  aquis  ,  quid- 
quid  volat  in  aere,  quidquid  in  coelo  circumagitur,  quanto 
magis  terra ,  totus  mundus  creatura  Dei  est.  Sed  nescio 
quid  hic  significat  de  quadam  creatura  nova  ,  de  qua  di- 
cit  Apostolus  :  «  Si  qua  in  Christo  nova  creatura ,  vetera 
))  transierunt,  ecce  facta  sunt  omnia  nova  ,  omnia  autem 
»  ex  Deo^.  )>  Nova  creatura  qute  focta  est ,  omnes  cre- 
dentes  in  Christum,  exuentes  se  veterem  hominem ,  et 
induentes  novum  ^.  «  Repleta  est  terra  creatura  tua.  ))  In 
uno  loco  terrae  crucifixus  erat,  in  uno  exiguo  loco  cecidit 
granum  illud  in  terram,  et  mortificatum  est  ^  sed  magnum 
fructum  attulit :  Singularis  eras,  Domine  Jesu,  donec  tran- 
sires  :  agnosco  in  alio  Psalmo  vocem  tuam ,  qua  dixisti  : 
«  Singularis  ego  sum  ,  donec  transeam^  ))  Singuh\ris  ergo 
eras ,  donec  transires ;  singularis  eras  ,  cum  agnovisti  oc- 
casum  tuum  :  sed  ab  occasu  in  ortum  transisti.  Ortus  es, 
splenduisli,  clarificatus  es,  cum  in  coelum  ascendisti,  et 
«  Repleta  est  terra  creatura  tua.))  Psahnum,  fratres,  non- 
dum  finivimus  :  sed  ahquid  inde  in  noraine  Ghristi  etiam 
ad  diem  Dominicura  difleraraus. 

'  I  Cor.  1,  23,  24.  —  '  Psal.  cui,  2^.  —  ^  2  Coi.  v,  17,  18.  —4  Ephes. 
iv,  22-24.—  5  Pial.  csL,  10. 


ENARRATIO    IV    IN    PSALMUM   CIII,    SERMO    IV.  165 

ENARRATIO  IV 

IN   EUMDEM  PSALMUM  CIII. 

SERMO  IV. 

De  quarta  parte  Psalmi. 

I.  Meminit  Charitas  Vestra  ,  cum  sit  iinus  sermo  Dei  in 
Scripturis  omnibus  dilatatus,  et  per  multa  ora  sanctorum 
unum  Verbum  sonet,  quod  cum  sitin  principio  Deus  apud 
Deum\  ibi  non  habet  syllabas,  cjuia  non  habet  tempora  ; 
nec  mirandum  nobis  sit,  quia  propter  infirmitatem  nos- 
tram  descendit  ad  particulas  sonorum  nostrorum,  cum 
descenderit  ad  suscipiendam  infirmitatem  corporis  nostri : 
islum  tamen  Psalmum  iam  multos  nobis  fecisse  sermones, 
mysteriaque  ipsa  qure  hic  clausa  tenentur,  ut  pulsantibus 
aperirentur ,  attuhsse  nobis  non  parvas  per  aHquot  dies 
morastemporis,  cum  pronimtiantur,  cum  commendantur, 
cum  clausa  esse  monstrantur,  cum  aperiuntur,  cum  eruun- 
tur,  cum  ostenduntur  :  ac  per  hoc  meminit,  utdixi,  Cha- 
ritas  Vestra,  nec  praeterito  die  ad  ejus  lerminum  Psalmi 
nos  pervcnire  potuisse,  et  distulisse  in  huncdiem.  Voluit 
Dominus  et  tempus  redditionis  noijis  exhibere,  et  me  de- 
bitorem  deliito  satisfacere,  et  exactores  securiores  efiicere, 
det  ergo  ipse  bonum  quod  reddamus ,  qui  non  reddidit 
quidquid  mah  feceramus. 

II.  Exclamaverunt,  utnostis,  ut  cum  pietate  gaudioque 

'  .loan.  1,  I. 


166  S.     AtJGUSTINI    EPISCOPI 

recolitis,  exclamaverunt  cum  Psalmo  viscera  cordis  nos- 
tri,  et  dixerunt ,  «  Quara  raagnificata  sunt  opera  tua,  Do- 
•n  roine  I  Oraniain  sapientia  fecisli :  repleta  est  terra  crea- 
»  tura  tua^.  «  Quidquid  a  Deo  factum  est,  in  sapientia 
factum  est,  et  per  sapientiam  factura  est.  Quidquid  novit 
sapientiara,  et  quidquidnon  novit  sapientiara,  et  tamenin 
creatura  Dei  est,  in  sapientia  factum  est,  et  per  sapientiara 
factura  est.  Qui  cognoscunt  sapientiara,  lucem  habent  sa- 
pientiam^  qui  non  cognoscunt,  liabent  tamen  artificem 
sapientiara,  cum  sint  ipsi  detenti  insipientia  :  et  qui  eam 
lucem  habent,  etiam  artificem  habent ;  non  quicumque 
artificem  habent_,  etiam  lucem  habent.  Et  quidem  in  ho- 
minibus  multi  sunt  qui  ejus  participes  fiunt,  et  sapientes 
vocantur-,  multi  ejus  expertes,  stulti  norainantur.  Propter 
hoc  vitioso  nomine  stulti  appellantur,  quia  si  studeant  sa- 
pientiae,  si  petant,  si  quaerant,  si  pulsent,  possunt  perve- 
nire  ad  ejus  participationem  :  non  enira  naturae,  sed  ne- 
gligentiae  denegatur.  Sunt  autem  ah?e  creaturae,  quae  non 
possunt  fieri  participes  sapientiae  •,  sicut  oranes  bestiae,  om- 
nia  pecora,  oranes  arbores ,  quae  nec  sensura  habent  ul- 
lum.  Numquid  quia  participes  sapientiae  esse  non  possunt, 
ideo  non  in  sapientia  et  per  sapientiam  facta  sunt?  Non 
ergo  exigit  Deus  intellectum  de  equo  et  mulo  :  sed  homi- 
nibus  dicit ,  «  NoHte  esse  sicut  equus  et  mulus,  quibus  non 
))  est  intellectus  -.  ))  Quod  equo  natura  est,  boraini  cri- 
men  est.  Hoc  ergo  dicit  Deus,  Non  exigo  participationem 
sapientiae  meae  ab  eis,  quae  non  feci  ad  imaginem  meam-, 
sed  ubi  feci ,  inde  exigo ,  et  usura  ejus  rei  postulo,  quam 
donavi.  Homines  ergo  reddentes  Deo  quae  Dei  sunt,  si 
Csesari  reddunt  quod  Caesaris  est^ ;  id  est,  reddentes  Cse- 
sari  imaginera  suara ,  et  reddentcs  Deo  iraaginera  suara, 
erigunt  ipsam  mentem  suam,  non  ad  se,  sed  ad  artificem 

'  Psal.  ciii,  24.  —  '  Id.  XXXI,  9.  —  ^  MaUh.  xxii,  21. 


ENARKATIO    IV    IN    PSALMXJM    CIII  ,    SERMO    IV.  167 

suum,  et  ad  lumen  unde  sunt,  et  ad  calorem  quemdam 
spiritalem  unde  fervescunt  :  et  unde  remoti  frigescunt, 
et  unde  recedentes  contenebrantur,  et  quo  revertentes  il- 
luminantur  :  et  quia  pie  illi  dixerunt ,  «  Tu  illuminabis 
»  lucernam  meam,  Doraine,  Deus  meus  illuminabis  tene- 
))  bras  meas  ^  ^  »  discussis  tenebris  terrense  stultitiae,  ape- 
rientes  os  et  ducentes  spiritum,  erigunt,  utdixi,  fidentem 
oculum  cordis ;  et  circumspiciunt  mente  universum  raun- 
dura,  terram,  mare  et  coelum,  et  videntes  omnia  pulcbre 
disposita  ,  ordinata  currere ,  digeri  generibus ,  fulciri  se- 
minibus,  mutari  successionibus,  currere  temporibus,  pla- 
cet  eis  in  bis  artifex,  ut  et  ipsi  placeant  in  artificio  artifici ; 
et  exclamant  prae  raagno  gaudio,  quia  vere  huic  laetitiae 
nihil  comparari  potest ,  «  Quam  magnificata  sunt  opera 
))  tua,  Doraine !  Omnia  in  sapientia  fecisti.  n  Ubi  est  ipsa 
sapientia,  in  qua  orania  fecisti?  quo  sensuattingitur?  quo 
oculo  videtur?  quo  studio  quseritur?  quo  merito  possi- 
detur?  Quo  putatis,  nisi  gratia  sua?Qui  donavitutsiraus, 
donat  ut  boni  simus.  Donatconversis,  qui  antequara  con- 
verterentur,  et  cum  aversi  irent  post  vias  suas,  nonne  quae- 
sivit  eos?  nonne  descendit?  nonne  Verbum  caro  factum 
est,  et  habitavitin  nobis'^?  nonne  acccndit  lucernamcar- 
nis  suse ,  dum  penderet  in  cruce,  et  quaesivit  perditam 
drachmam  ^  ?  Qusesivit,  etinvenit  vicinis  congratulantibus, 
id  est,  omni  creatura  spiritali  quae  Deum  proxime  attingit. 
Vicinis  laetantibus  inventa  est  drachma,  Angehs  loetanti- 
bus  inventa  est  anima  humana.  Inventa  est,  ergo  gaudeat, 
et  dicat ,  «  Quam  raagnificata  sunt  opera  tua  ,  Doraine ! 
))  Omnia  in  sapientia  fecisti.  » 

III.  «  Repleta  est  terra  creatura  tua. ))  Qua  creaturatua 
repleta  est  terra?  Omnibus  arboribus  et  frutetis,  omni- 
bus  animahbus  et  pecoribus;  et  universo  ipso  genere  hu- 

'  Psal.  XVII,  29.  —  2  Joan.  1,  i^.  —  '  Luc.  xy,  8. 


168  S.    AXJGTJSTINI    EPISCOPI 

maiio,  repleta  est  terra  creatura  l)ei.  Yidemus,  novimus, 
legimus,  agnoscimus,  laudamus,  et  in  his  prcedicamus  5 
et  in  his  non  sufticimus  laudare  tantum,  quantum  abun- 
dat  ex  bona  inspectione  cor  nostrum.  Sed  ad  illam  magis 
creaturam  debemus  attendere,  unde  dicit  Apostolus,  «  Si 
»  qua  igitur  in  Christonova  creatura,  vetera  transierunt, 
»  ecce  factasuntomnia  nova^wQuae  «Veteratransierunt?» 
In  Gentibus  omnis  idoli)latria,  in  ipsis  Judaeis  omnis  illa 
servitus  Lcgis,  omnia  illa  sacrificia  prrcnuntiantia  praesens 
sacrificium.  Abundabat  tunc  vetustas  hominis,  venitqui 
renovaret  opus  suum,  venitqui  conflaret  argentum  suum, 
qui  formaret  monetam  suam,  et  attendimus  plenam  ter- 
ram  Christianis  credentibus  in  Deum,  avertenlibus  se  a 
prioribus  immunditiissuiset  idololatria,  aspe  proeteritaad 
spem  novi  sceculi :  et  ecce  nondum  est  in  re,  et  jam  tene- 
tur  in  spe,  et  per  ipsam  spem  jam  cantamus  et  dicimus, 
«  Repleta  est  terra  creatura  tua.  »  Nondum  enim  in  pa- 
tria  cantamus  hoc,  nondum  in  illa  requie  quae  promitti- 
tur,  nondum  confirmatis  vectibus  portarum  Jerusalem"^; 
sed  adhuc  in  peregrinatione  intuentes  mundum  istum  to- 
tum,  et  undique  homines  currentes  ad  fidem,  timentes 
gehennas,  contemnentes mortem,  amantes  vitam oeternam, 
spernentes  praesentem ,  et  tali  spectaculo  completi  gaudio 
dicimus,  «  Repleta  est  terra  creatura  tua.  » 

lY.  Hoc  autem  saeculum  adhuc  tentationum  fluctibus 
quatitur^  adhuc  tempestatibus  et  procellis  tribulationum 
ct  tumorura  turbatur  :  hac  tamenitur.  Mineturlicetmare, 
ct  tumeat  fluctibus,  procellasque  parturiat;  hac  itur,  da- 
tum  est  nobis  lignum  in  c[uo  navigemus  :  «  Repleta  est 
»  terra  creatura  tua.  »  Sed  nondum  sumus  in  terra  viven- 
tium,  adhuc  ista  terra  morientium  est :  clamamus  autem, 
et  dicimus,  «  Spes  mea  es  tu,  portio  mea  in  terra  viven- 

'  Cor.  V,  17.  —  '  Pfal.  ctLvir,  i3 


ENARBATIO    IV    IN    PSALMUM    CTII ,    SEKMO    IV.  169 

»  tium^  »  In  terra  moriGntium  spes  mea,  in  terraviven- 
tium  portio  mea.  Ecce  ista  terra,  qucerepleta  est  creatura 
Dei.  Qui  adhuc  est  in  ista  terra  morientium,  nondum  in 
terra  viventium,  c[ua  transit  ?  Audi  sequentia :  «  Hoc  mare 
))  magnum  et  spatiosum,  ibi  repentia  quorum  non  est 
))  numerus,  animaliapusilla  et  magna-.  )>  Terribile  mare 
significat :  «  Ibi  sunt  repentia  quorum  non  est  numerus.» 
Insidiffi  repunt  in  hoc  sseculo  ,  et  incautos  repente  occu- 
pant.  Repentes  autem  tentationes  quis  numerat?  Repunt, 
sed  cave,ne  subripiant.  Vigileturinligno,  etiam in aquis, 
etiam  in  fluctibus  tuti  sumus  :  non  dormiatChristus,  non 
dormiat  fides;  et  si  dormierit,  excitetur  ;  imperabit  ven- 
tis,  placabit  mare^  •,  finietur  via  ,  gaudebitur  in  patria. 
«  Ibi  repentia  quorum  non  est  numerus ,  animalia  pu- 
))  silla  et  magna.  )>  Video  enim  adhuc  in  mari  isto  formi- 
doloso  nondum  credentes  :  ipsi  enim  versantur  in  amaris 
aquis  et  sterihbus,  illi  autem  et  pusilli  et  magni  sunt. 
Novimus  hoc ,  multi  pusilli  sseculi  nondum  crediderunt, 
multi  primates  saeculi  nondum  crediderunt  :  «  Animaha 
))  pusilla  et  magna  )>  suntinhocmari.  OderuntEcclesiam, 
premuntur  Christi  nomine;  non  sseviunt,  quia  non  per- 
mittuntur  :  in  manus  non  erumpens,  clausa  est  in  corde 
saevitia.  Nam  omnes  sive  pusilli ,  sive  magni ,  «  Animalia 
))  pusilla  et  magna,  ))  quse  modo  dolent  templa  clausa 
esse ,  aras  eversas,  simulacra  confracta ,  leges  latas  ut  sa- 
crificare  idohs  capitale  sit  crimen,  omnes  qui  dolent  haec, 
in  mari  sunt  adhuc.  Quid  ergo  nos?  ad  patriam  qua  ituri 
sumus?  Per  ipsum  mare,  sed  in  ligno.  Noli  timere  pericu- 
lum,  lignum  te  portat  quod  continet  s?eculnm.  Ergo  at- 
tendite  :  «  Hoc  mare  magnum  et  spatiosum,  ibi  repentia 
))  quorum  non  est  numerus,  animalia  pusilla  et  magna.  » 

'  Psal.  c.xjA,  6.  —  'IJ.  ciii,  25.  —  5  Mitth.  vnr,  "2^-26. 


170  S.     ACGUSTINI    EPISCOPl 

Noli  timere,  noli  terreri,  desidera  patriam,  intellige  pere- 


grinationem. 


Y.  (c  Illic  naves  commeabunt^  )>  Ecce  in  eo  quod  ter- 
rebat ,  naves  natant ,  et  non  merguntur.  Naves  Ecclesias 
intelligimus,  commeant  inter  tempestates,  inter  procellas 
tentationum,  inter  fluctus  sasculi,  inter  animalia  pusilla  et 
magna  :  Gubernator  estCbristus  in  lignocrucissuse.  «  Illic 
»  naves  commeabunt.  »  Non  timeant  naves ,  non  valde 
attendant  ubi  natent,  sed  a  quo  gubernentur.  «  Ulicnaves 
))  commeabunt.  »  Quem  commeatum  reperiunt  tristem, 
quando  gubernatorem  sentiunt  Christum?  Commeabunt 
secure,  commeent  perscveranter,  v^nient  ad  finem  debi- 
tum,  perducenturad  terram  (|uietis. 

VI.  Est  in  isto  mari  aliquid  etiam,  quod  superat  omnia 
animalia  pusilla  et  magna.  Quid  est  boc?  Psalmum  au- 
diamus  :  i  Draco  hic  quem  finxisti  ad  ilkidendum  ei  ^,  » 
Ibirepentia  quorum  non  est  numerus,  ibi  animalia  pusilJa 
et  magna,  ilJic  naves  commeabunt,  et  non  timebunt,  non 
solum  repentia ,  quorum  non  est  numerus.  et  animalia 
pusilla  et  magna ,  sed  nec  draconem  qui  ibi  est :  «  Quem 
))  fnixisti,  inquit  Deo,  ad  illudendum  ei.  »  Magnum  se- 
cretum ,  et  tamen  quod  nostis  dicturus  sum.  Nostis  ini- 
micum  Ecclesiae  quemdam  draconem  :  non  vidistis  oculis 
carnis,  sed  videtis  ocu]is  fidei.  Ipse  et  quietleo  dicitur  : 
de  illo  Scriptura  dicit ,  «  Conculcabis  leonem  et  draco- 
»  nem^.  »  Subditus  est  iste  capiti  luo,  subdetur  et  cor- 
poriejus-,  haercant  tantum  membra  capiti  suo,  ut  mem- 
bra  ejus  sint.  Dictura  est  de  prima  fcemina,  quam  seduxit 
hic  draco,  Eva  scilicet  illa,  cui  consibum  mortis  dedit,  et 
persuasione  astuta  in  cor  foemineum  more  serpentis  irrep- 
sit.  Factum  est  quod  novimus,  c[uod  ibi  et  nos  fecimus 

•  Psal.  ciii,  2G.  —  '  IbiJ.  —  3  Id.  xc,  i3. 


ENARRATtO    IV    IN    PSALMUM    CIII ,    SERMO    IV.  171 

quod  dolemus.  In  illis  enim  duobus  hominibuslotum  ge- 
nus  humanum.  Inde  propago  mortis,  inde  et  in  parvulis 
debita,  delicta.  «  Quis  enim  mundus,  ait  Scriptura,  in 
»  conspectu  tuo?  Nec  infans  cujus  est  unius  diei  vita  su- 
»  per  terram  ^  »  Tradux  peccati,  tradux  mortis  deprimo 
peccato.  Nostis  enim  et  quid  dictum  est  mulieri,  vel  po- 
tius  serpenti,  cum  audiret  Deuspeccatum  primi  hominis : 
«  Ipsa  tuum  observabit  caput ,  et  tu  ejus  oliservabis  cal- 
))  caneum  -.  »  In  magno  mysterio  dictum ,  in  figura 
dictum  Ecclesiae  futurse  ,  factse  de  latere  viri  sui ,  et 
hoc  dormientis.  Erat  autem  Adam  forma  futuri.  Hoc 
Apostolus  dicit  :  «  Qui  est  forma  futuri^  ))  Praefigu- 
ratum  est  quod  futurum  erat ,  facta  est  Ecclesia  de  la- 
tere  Domini  dormientis  in  cruce.  Nam  de  latere  cruci- 
fixi  percusso*,  sacramenta  Ecclesiae  profluxerunt.  Quid 
ergo  dictum  est  Eccksiae?  Jam  modo  audite  ,  intelligite, 
cavete  :  «  Ipsa  tuum  obscrvabit  caput ,  et  tu  ejus  calca- 
))  neum.  )>  O  Ecclesia,  caput  serpentis  observa.  Quod  est 
caput  serpentis?  Prima  peccati  suggestio.  Venit  tibi  in 
mentem  nescio  quid  illicitum  :  noli  ibi  tenere  mentem 
tuam  ,  noli  consentire.  Hocquod  venit  in  mentem,  caput 
serpentis  est  :  caput  calca,  et  evades  cseteros  motus.  Quid 
est,  caput  calca?  Ipsam  sugi>estionem  contemne.  Sed  lu- 
crum  suggessit  :  magnum  ibilucrum  est,  magnum  ibiau- 
rum  est-,  si  hanc  fraudem  feceris,  dives  eris.  Caput  ser- 
pentisest,calca.  Quidest,  calcaPContemnequodsuggessit. 
Sed  magnum  aurum  suggessit.  Et  quid  prodest  homini, 
si  totum  mundum  lucretur,  animae  autem  suae  detrimen- 
tum  patiatur^?  Pereat  mundi  lucrum,  ne  fiat  animse 
damnum.  Haec  dicens,  observasti  caput  serpentis,  et  cal- 
casti.  Ille  autem  diabolus  calcaneum  tuum  observat.  Quid 

'  Job.  XIV,  4,  5.  —  '  Gen.  iii,  i5.  —  ^   Rom.  v,  i^-  —  ^  Joan.  xix,  34- 
—  *  Mattli.  XVI,  26. 


172  8.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

est,  observat  calcaneum  tuura?  Quando  labaris  a  via  Dei. 
Tu  observas  primam  suggestionem,  ille  observat  lapsum 
luum.  Si  enim  lapsus  fueris,  cades  ;  si  cecideris,  posside- 
bit.  Utautemnon  cadas_,  noli  exire  de  via.  Angustam  tibi 
semitam  stravit  Deus  :  quidquid extra  illam,  lubricumest. 
Propterea  lumen  est  Cbristus,  et  via  est  Christus.  «  Erat 
))  lumen  verum  quod  illuminat  omnem  hominem  venien- 
»  tem  in  hunc  mundum^  »  Et,  «  Ego  sum  via,  et  veritas, 
»  et  vita'^.  ))  Per  me  is,  ad  meis.  Si  ergoipse  est  lumen, 
et  ipse  est  via  5  si  ab  illo  recesseris ,  ncc  in  lumine  eris, 
nec  in  via.  Et  quid  te  sequitur?  Quod  dicit  de  impiis  qui- 
dam  Psalmus  :  «  Fiat  via  illorum  tenebrae  et  lubricum^.)> 
VII.  Hic  ergo  draco,  antiquus  hostis  noster,  ira  fervi- 
dus,  insidiis  astutus,  in  mari  magno  est.  «  Dracohic  quem 
»  fmxisti  ad  illudendum  ei.  )>  Jam  tu  illude  draconi  :  ad 
hocenim  hic  factus  est  draco.  Ipse  cadens  peccato  suo  de 
subhmi  habitatione  coelorum,  et  ex  Angelo  factus  diabo- 
lus,  accepitquemdam  locum  suum  in  hoc  mari  magno  et 
spatioso.  Regnum  ejus  quod  putas,  carcer  ejas  est.  Multi 
enim  dicunt,  Quare  tantam  potestatem  diabolus  accepit, 
ut  dominetur  in  isto  saeculo,  et  tantum  valeat,  tantum 
possit?  Quantum  valet,  aut  quantum  potest?  Nisi  permis- 
sus,  nihil  potest.  Tu  sic  age,  ne  permittatur  in  te  5  aut  si 
permissus  fuerit  ad  tentandum,  victus  ahscedat,  et  non 
possideat.  Permissus  est  enim  ad  tentandos  quosdam 
sanctos  viros  famulos  Dei  :  superaverunt  cum,  quia  de  via 
non  recesserunt,  non  lapsi  sunt,  quorum  observalDat  cal- 
caneum.  Job  ille  sanctus  sedebat  in  stercore,  et  currebat 
invia:  videte  quomodoobscrvaverit  caput  ejus,  et  quem- 
admodum  ille  calcaneum  ejus  attendebat.  Ille  repellebat 
suggerentem,  ille  sperabat  labentem  :  coepit  et  ejus  mu- 
lierculam ;  subtraxit  omnia  qua3  habebat,  solam  dimisit 

'  .Toan.  1,  9.   —  2  Til.  xiv,  6.  —  ^  Psal.  xxtiv,  6. 


EMARRATIO    IV    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    IV.  173 

adjutricem  suam,  iion  mariti  consolatricem,  sed  polius 
tentatricem  ;  cepit  etiam  ipsam  non  observantem  caput 
ejus.  Adhuc  enim  illa  Eva  erat  :  sed  jam  ille  Adam  non 
crat.  Ablalis  omnibus,  remansit  Job  cum  uxore,  per 
quam  tentaretur  •,  et  cum  Deo,  a  quo  regeretur.  Quid  illo 
pauperius  subito  factum,  si  domum  ejus  consideresPQuid 
illo  ditius,  si  cor  ejus  cogites?  Vide  paupertatem  domus  : 
ablata  sunt  omnia,  Vide  divitias  cordis  :  «  I>ominus  de- 
»  dit,  Dominus  abstulit  5  sicut  Domino  placuit,  ita  fac- 
w  tum  est  :  sit  nomen  Domini  benedictum.  Dominus  de- 
))  dit,  Dominus  abstulit^  :  »  noverat  rcctorem  suum,et 
tentatorem  suum,  permissorem  tentatoris  sui  noverat. 
Nihil  sibi,  inquit,  diabolus  tribuat^  voluntatem  habet  no- 
cendi ,  potestatcm  autem  nisi  acciperet ,  non  haberet  : 
quantum  accepit  ille  potestatis ,  tantum  ego  patior  :  non 
ergo  ab  illo  patior,  sed  ab  eo  qui  potestatem  dedit  : 
contemnatur  superbia  tentatoris  mei,  sustineantur  flagella 
patris  mei.  P«.epulsus  est  tentator,  observatum  est  caput 
ejus,  penetrare  non  potuit  in  cor.  Muratam  civitatem  fo- 
rinsecus  oppugnavit,  sed  non  expugnavit.  Accessit  alia 
tentatio,  permissus  est  ad  corpus  ejus,  percussit  gravi  vul- 
nere  a  capite  usque  ad  pedes,  contabescebat  putredine, 
scatebat  vermibus,  amissa  domo  sedcbat  in  stercore.  Ibi 
Eva  captivata,  a  diabolo  non  ad  adjutorium  marito  sup- 
posita,  sed  ad  lapsum ,  suggerit  ut  blasphemetur  Deus. 
Primo  suggessitin  paradiso  ut  contemneretur  Deus,  modo 
ut  blaphemetur  Deus.  Valuit  tunc  in  integrum,  nunc 
victus  est  a  putri  :  in  paradiso  dejecit,  in  stercore  supe- 
ratus  est.  Attendebat  autem  ille  draco  utrum  Job  lingua 
laberetur.  Omnis  enim  homoin  actu  suo  pedes  habet  iii  eo 
c[uod  agit ;  in  quo  movetur,  ibi  tanquam  ambulat.  Dice- 
bat  ille  multa^  quanta  enim  dixit  Job,  qui  lcgunt,  nove- 

■  Job.  ij  21. 


174  S.    AUGXJSTIWI    EPISCOPI 

runt  :  iii  tara  multis  illis  verbis  observabat  serpens  calca- 
neum  labentis.  lUe  autemqui  caput  observabatserpentis, 
repulit  omnem  suggestionem.  Respondit  et  mulieri,  sicut 
dignum  erat  respondere  mulieri  :  «  Locuta  es,  inquit,  tan- 
))  quam  una  de  insipientibus  mulieribus  :  si  bona  perce- 
))  pimus  de  manu  Domini,  maia  non  sustinebimus?  Et 
))  inter  illa  omnia  quae  dixit,  nusquam  lapsus  est^  )) 
Quod  multi  in  illis  verbis  non  intelligunt,  et  quaedam 
ibi  sic  accipiunt,  quasi  aliquid  durum  dixerit  Job  in  Deum. 
VIII.  Nam  inter  muJta  etiam  lioc  dixit,  velut  stoma- 
cbans  adversus  Deum,  sicutvidebaturnonintelligentibus  : 
ille  autem  gestabat  personam  magnam  magnse  prophe- 
tiae  :  u  Utinam ,  inquit  loquens  ad  Deum ,  utinam  esset 
))  nobis  arbiter -.  ))  Quid  est,  a  Utinam  esset  nobis  ^ar- 
))  biter  ?  »  Quasi  qui  inter  nos  judicaret,  et  quo  judicante 
causa  mea  vinceret.  Sic  accipitur  ad  primum  sonum  :  sed 
discute  te ,  ne  iabaris  :  attendit  enim  serpens  ille  semper 
calcaneum  tuum^.  Quid  visus  est  dixisse  Job?  «  Utinam 
))  esset  nobis  arbiter ,  •»  utinam  esset  medius  aliquis,  qui 
judicaret  inter  me  et  te.  Hoc  Deo  homo,  hoc  in  stercore 
homo,  hoc  vel  in  coelo  AngelusDeo,  «  Utinam  esset  nobis 
))  arbiter?  »  Sedquid  praevidebat?  quidoptabat?  «  Multi, 
))  inquit  Dominus,  jusli  et  prophetse  voluerunt  videre 
))  quaevidetis,  et  non  viderunt^))  Arbitrum  desiderabat. 
Quid  est  arbiter?  Mediusad  componendam  causam.  Nonne 
inimici  eramus  Dei,  et  malam  causam  hal^ebamus  adver- 
sus  Deum?  Quis  finiret  causam  istam  malam,  nisi  ille  me- 
dius  arbiter,  qui  nisi  veniret,  misericordiae  perierat  iter  ? 
De  quo  Apostolus  dicit ,  «  Unus  enim  Deus  et  mediator 
»  Dei  et  hominum  homo  Christus  Jesus^. ))  Si  non  homo, 
non  mediator^  quia  aequahs  Patri  Deus.   Dicit  aho  loco, 

'  Job.  II,  lo.  —  '  Id.  IX,  33,  juxta  lxx.  —  ^  o  u.£(itr^,;  rativ.  —  4  Gen. 
ui,  i5.  —  5  MaUh.  xiii,  17.  —  6  i  Tim.  11,  5. 


ENARRATIO    IV    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    IV.  175 

«  Mediator  autem  uniusnon  est,  Deus  autem  unus  est^  » 
Inter  duos  mediator  :  ergo  Christus  mediator  inter  homi- 
nem  et  Deum.  Non  quia  Deus,  sed  quia  homo  :  nam  quia 
Deus,  sequalis  Patri^   sed  sequalis  Patri,  non  mediator. 
Ut  autem  sit  mediator ,  descendat  a  superiore  ad  inferio- 
rem,  ab  aequalitate  Patris  5  faciat  quod  ait  Apostolus , 
«  Semetipsum  exinanivit  formam  servi  accipiens,  in  si- 
))  militudine   hominum   factus,    et  habitu  inventus  ut 
))  homo*.  ))  Fundat  sanguinem  suum,  deleat  chirogra- 
phum  nostrum^,  componat  inter  nos  et  Deum  ,  nostram 
voluntatera  corrigens  ad  justitiam,  ilhus  sententiam  flec- 
tensad  misericordiam.  Sicut  ergo  hocunum  exposuiraus, 
quantura  Dorainus  dedit,  quod  durura  videtur  dictum 
est  a  Job  :  sic  et  caetera  quae  ibi  videntur  quasi  aspera  et 
bJaspheraa,  habent  intellectus  suos.  Quod  putareraus  aU- 
te^'  esse,  nisi  Deus  perhiberet  testiraonium,  et  antequam 
lo(|ueretur  Job  ,  et  posteaquam  totum  locutus  est.  Perhi- 
buit  Deus  primo  testimoniura,  dicens  ,  «  Horao  sine  que- 
))  rela,  verax  Dei  cultor^.))  Dixit  hoc  Deus,  dixit  hoc  ante 
tentationera  illius.  Ne  quis  autera  in  illis  verbis  forte  male 
intelligens  scandalizaretur,  et  putaret  justura  quidera  vi- 
rura  fuisse  Job  ante  tenlationera,  in  tentatione  autera  gravi 
defeeisse,  et  lapsum  esse  in  sacrilegara  blasphemiara  5  fi- 
nitis  oranibus  serraonibus,  et  ipsius  Job^  et  amicorura  ejus 
a  quibus  ei  consolatio  leddebatur,  dicit  Dorainus  testi- 
raoniura,  illos  non  verum  locutos,  sicut  servumejus  Job. 
«  Non  enim  locujti  estis,  inquit,  corara  me  verum  quid- 
))  quam,  sicut  servus  raeus  Job^  )>  Deinde  jubet  ut  ille 
pro  e:s  oIFerat  hostias,  quibus  eorum  peccata  solvantur. 

IX.  Eia,  fratres  mei,  qui  vult  observare  caputserpen- 
tis,  et  securus  transire  hoc  raare  ;  quia  necesse  est  habitet 

'   Gal.  m  ,20.  —  »  Philip.  u  ,  7.  —  3  Coloss.  11 ,  i^.  —  ^  Job.  1 ,  8.  • — 
3  Id.  XLii,  7,  8. 


I 


176  S.    AXJGUSTIWI    EPISCOPI 

hic  serpens  iste ,  et,  ut  dicere  coeperam ,  lapsus  diabolus 
de  coelo  hunc  locura  accepit  •,  observet  caput  ejus,  a  ti- 
more  ssecuH ,  et  a  cupiditate  saecuU.  Hinc  enim  suggerit 
aliquid,  aut  unde  times,  aut  unde  cupisj  aut  amorem 
tuum  tentat ,  aut  timorem.  Tu  si  timueris  gehennas ,  ama- 
veris  regnum  Dei,  observabis  caput  ejus.  Evitato  capite, 
securus  eris  ;  nec  ille  lapsum  tuum  tenebit ,  nec  de  tua 
ruina  gaudebit.  Nemo  autem  dicat,  ut  dixi,  Magnam 
habet  protestatem.  Vident  enim  homines  quasi  quantum 
acceperit  potestatis  5  c[uid  perdiderit ,  non  vident.  Ipse 
autem  sanctus  Job  in  verbis  suis  mysticis  et  alte  secretis  , 
dicens  de  ista  potestate  ,  quam  dicitur  diabolus  habcre  , 
etdescribensillum  multis  modis  in  liguris  simihtudinum, 
exponens  quid  ille  sit  •,  vel  quid  valeat ,  hoc  quoque  ait , 
«  Non  est  quidcjuam  simile  ei  factum  super  terram ,  ad 
»  illudendum  ei  ab  Angehs  meis.  »  Deus  ibi  loc|uitur  in 
libro  Job  :  «  Non  est  cjuidquam  ei  super  terram  simile 
»  factum,  ad  illudendum  ei  ab  Angelismeis.  Omne  altum 
»  videt  •,  et  ipse  rex  omnium  c{ure  in  aquis  sunt^  »  Cui 
testimonio  congruit  hoc  in  Psahuo.  Cum  enim  diceret  de 
mari  magno  et  spatioso ,  ubi  animaha  pusilla  et  magna , 
ubirepentiac[uorumnon  est  numerus,  ubi  naves  navigant 
hgno  tutce  ,  ait ,  «  Draco  hic  c[uem  finxisti  ad  ilhidendum 
»  ei.  » Sed  si  ad  illudendum,  c[uomodo  Deus  illiilludit? 
An  tradidit  cum  iiludendum ,  hoc  est ,  ut  illudatur?  Pu- 
laremus  c[uod  Deus  ilii  illuderet ,  nisi  Scriptura  Job  sol- 
visset  c|ua3Stionem  :  ibi  enim  dictum  est  :  «  Ad  illuden- 
»  dum  ei  ab  Angelis  meis.  »  Yis  illudere  draconi.?  Esto 
Angelus  Dei.  Sed  nondum  es  Angelus  Dei.  Donec  sis  ,  si 
eum  cursum  tenes  ut  sis ;  sunt  Angeli  qui  illudant  dra- 
coni,  ne  tibi  noceat.  Prsepositi  enim  sunt  Angeli  ccelorum 
super  potestates  aereas,  et  inde  procedit  verbum  quod  fit 

■  JoL>.  XLi,  24,  23;  jux.ta  Lix. 


ENARRATIO    rV    IN    PSAtMUM    CIII5    SERMO    IV.  177 

hic.  Iiituentur  enim  legem  fixam,  legem  ajternam,  juben- 
tem  sine  scriptura  ,  sine  syllabis  ,  sine  strepitu  ,  fixam 
semper  et  stantem,  intuentur  Angeli  corde  mundo  ,  et  ex 
illa  faciunt  quidquid  hic  fit  5  et  potestates  ex  illa  ordinan- 
.  tur  a  summis  usque  in  ima.  Et  si  potestates  summorum 
coelorum  reguntur  verbo  Dei ,  quanto  magis  inferiores 
atque  terrenae?  Remanet  ergo  in  malis  sola  nocendi  cupi- 
ditas.  Ilanc  habet  homo  in  potestate  cupiditatem  nocen- 
di ,  voluntatem  ad  perniciem.  Si  autem  cuiquam  nocere 
potuerit,  non  glorietur  ;  non  ipse  nocuit ,  data  est  ei  po- 
testas.  Semel  dictum  est,  sentcntia  firma  est  ;  «  Non  esl 
»  potestas,  nisi  a  Deo  ^  »  Quid  ergo  times.^  In  aquis  sit 
draco,  in  mari  sit  draco  :  illac  transiturus  es.  Sic  est  fic- 
tus  utilludatur,  hic  ad  hunc  locum  ordinatus  est ,  in  his 
sedibus  deputatus  est.  Magnum  aiiquid  iJli  putas  esse  has 
sedes  ,  quia  non  nosti  sedes  Angelorum  unde  lapsus  cst  : 
([UGe  tibi  videtur  ejus  gloriatio,  damnatio  est. 

X.  Simiiitudinem  accipite  breviter  :  quia  revera  mag- 
num  aliquid  est  hoc  nosse  et  intelhgere.Domum  magnam 
ahquam  putate  totam  istam  administrationem  creaturae  : 
domus  ista  magna  habet  dominum  ,  habet  servos  ,  et  in 
ipsis  servis  habet  circa  se  proximos  sibi  in  apparatibus 
mehoribus  vestium  ^  thesaurorum  ,  horreorum  ,  magna- 
rum  possessionum  :  habet  etiam  servos  in  infimis  minis- 
teriis,  ita  subditis  sibi  potestatibus,  ut  quosdam  habeat 
et  ad  mundandas  cloacas :  a  summis  procuratoribus  usque 
ad  extrema  ista  et  infima  ministeria  quam  multi  sunt  gra- 
dus.  Si  ergo  aliquis  magnus  procurator  offendat,  et  prjena 
domini  sui,  verbi  gratia  ,  fiat  ostiarius  in  ahquo  loco 
extremo  5  si  exercens  sibi  datam  poteslatem  ,  volentes  in- 
trare  vel  exire  perturbet ,  secundum  modum  potestatis 
quem  accepit  a  domino ,  illi  autem  nesciant  eum  fuisse 

'  Rom.  xui,  I. 

cxviii.  12 


178  S.    ACGTJSTINI    EPJSCOPI 

aliquando  magnum  procuratorem  •,  magnam  potestatem 
iilius  esse  arbitrantur ,  quia  quid  perdiderit  nesciunt.  Et 
tamen ,  fratres  mei ,  ostiarius  ille  ,  de  quo  dixi ,  ad  simi- 
litudinem  domus  magnae  liujus  terrenae ,  potest  aliquid 
facere  nesciente  domino  suo ,  et  turbare  aliquem  illo  non 
jubente  :  iste  autem  nec  ad  illara  januam  positus  est,  qua 
intramus  ad  Deum.  Christus  est  enim  illa  janua,  et  per 
Ghristum  intramus  ad  vitam  aeternam^  Sed  est  quaedam 
janua,  qua  intratur  in  iioc  saecuium,  janua  qusedam  mor- 
taiitatis :  circa  ista  infirmae  carnis  hujus  detrimenta  et  sup- 
piementa,  ad  istam  januam  quasi  quidam  ostiarius  est  : 
liic  habet  potestatem  in  isto  mari ,  qua  naves  commeant ; 
sed  non  tantam  ut  faciat  aiiquid  nesciente  aut  nolente  Do- 
mino  suo.  Ne  forte  ahquis  dicat  :  Perdidit  quidem  iile 
magnam  potestatem  superiorum  apparatuum  :  sed  ego  in 
liis  infnnis  sum ,  liic  me  potest  habere  in  potestate ,  opus 
est  ut  serviam  iiii.  Noii  faiii ,  novit  te  Dominus  tuus  5  et 
sic  te  novit,  ut  capiiios  tuos  iiabeat  numeratos-.  Quid 
ergo  times  ?  Tentaturus  est  forte  carnem  tuam  :  flageUum 
est  Domini  tui,  non  potestas  tentatoris  tui.  Vult  nocere 
saiuti  quae  promittitur  5  sed  non  permittitur  :  ut  autem 
non  permittatur,  liabe  caput  Christum  5  repelle  caput  dra- 
conis,  suggestioni  ejus  noii  consentire,  a  via  tua  nohlabi. 
tt  Draco  liic  quem  finxisti  ad  iiludendum  ei.  » 

XI.  Nam  vis  videre  quam  non  tibi  noceat,  nisi  permis- 
sus?  «  Omnia,  inquit,  a  te  expectant,  Domine,  ut  des 
»  illis  cibum  in  tempore  opportuno^.»Et  iste  draco  man- 
ducare  vuit,  sed  non  manducat  quem  vuit.  «  Omnia  a  te 
»  expectant ,  Domine ,  ut  des  iiiis  cibum  in  tempore  op- 
»  portuno.  Omnia ,  »  et  repentia  quorum  non  est  nume- 
rus ,  et  animaha  pusiiia  et  magna ,  et  ipse  draco ,  et  omnis 
creatura  tua  ,  qua  impiesti  terram  ^  k  Omnia  a  le  expec- 

«  Joan.  X,  9.  —  »  Maith,  s,  jo.   —  ^  Psal.  cui,  27. 


ENARRATIO    IV    IN    PSALMCM    CIII ,    SERMO    IV.  179 

»  tant,  ut  des  iJlis  cihum  in  tempore  oppoituno  :  »  uni- 
cuique  cibum  suum.  Habes  cibum  tuum,  habet  et  draco 
cibum  suum.  Si  hene  vixeris  ,  cihura  Ghristum  habebis  5 
si  a  Christo  recesseris,  cihus  draconis  eris.  «  Omnia  a  te 
»  expectant ,  ut  des  ilhs  cihum  in  tempore  opportuno.  » 
Quid  dictum  est  ipsi  draconi?  «  Terram  manducabis.  » 
Draconi  dictum  est :  «  Terram  manducabis  cunclis  dieljus 
»  vitoe  tuae.  »  Audistis  cibum  draconis.  Non  vis  ut  det  te 
Deus  manducandum  draconi ;  noH  esse  cibus  draconis,  id 
est,  noh  rehnquere  verhum  Dei.Uhi  enim  dictum  est  dra- 
coni  :  «  Terram  manducahis  :  »  ibi  jam  dictum  erat  et 
praevaricatori ,  «  Terra  es,  et  in  terram  ibis^»  Cibus  ser- 
pentis  esse  non  vis?  noh  esse  terra.  Quomodo,  inquis , 
non  ero  terra  ?  Si  terrena  non  sapias.  Audi  Apostolum  , 
ut  non  sis  lerra.  Nam  corpus  qnod  geris  terra  est ,  sed  tu 
noli  esse  terra.  Quid  est  hoc  ?  «  Si  resurrexistis  ,  inquit , 
»  cum  Christo ,  quae  sursum  sunt  quaerite,  ubiChristus 
»  est  in  dextra  Dei  sedens  5  quae  sursum  sunt  sapite ,  non 
»  quae  super  terram^.  »  Si  non  sapis  terrena,  non  es 
terra  :  si  non  es  terra_,  non  manducaris  a  serpente ,  cui 
cihus  data  est  terra.  Cihum  suum  dat  Deus  serpenti , 
quando  vuh ,  quem  vult  :  bene  autem  judicat,  falli  non 
potest ,  non  ei  dat  aurum  pro  terra.  «  Omnia  a  te  expec- 
»  tant ,  Domine  ,  ut  des  ilJis  cibum  in  tempore  oppor- 
»  tuno  ^.  Cum  dederis  eis,  colligent.  »  Ante  illos  sunt  ^ 
sed  non  colhgent ,  nisi  cum  dederis.  Ante  diabolum  Job 
erat  5  et  quidem  non  devoravit  Job  ,  sed  vel  tentare  noii 
ausus  est ,  nisi  cum  ille  dedissct  *.  «  A  te  expectant  :  cura 
»  dederis  eis ,  cohigent ;  »  si  non  dederis  ,  non  colhgent. 
XII.  Et  quid  nos  ,  fratres.^  quem  cibum  habemus.?^  Se- 
quitur  et  de  cibo  nostro.   «  Aperiente  autem  te  manum 

'  Gen.  m,    i^   et  19.  —  '  Coloss.  ui ,   i,   2.   —  ^   Psal.    cui,  28.    — 
4  Job.  1,  12. 

12. 


186  S.     AUGUSTINI    EPISCOPl 

»  tuam ,  universa  implebuiitur  boiiitate.  »  Quid  est ,  o 
Doraine,  quod  aperis  manum  tuam?  Manus  tua  Cbristus 
est.  ((  Et  bracbium  Domini  cui  revelatum  est  ^  ?  »  Cui  re- 
velatur ,  illi  apeiitur  :  revelatio  enim  apertio  est.  ((  Ape- 
))  riente  autem  te  manuni  tuam  ,  universa  implebuntur 
))  bonitate.  )>  Revelante  te  Cbristum  tuum ,  ((  Universa 
))  implebuntur  bonitate.  ))  Non  autem  liabent  a  se  boni- 
tatem  5  nam  aliquando  probatur  ilbs  :  ((  Avertente  autem 
))  te  faciem  tuam,  turbabuntur. »  Multi  repleti  bonitate, 
sibi  tribuerunt  quod  babebant,  et  voluerunt  gloriari  quasi 
in  justificationibus  suis ,  et  dixerunt  sibi  :  Justus  sum , 
magnus  sum  :  et  facti  sunt  sibi  placentes.  Et  sonuit  eis 
Apostob.is  :  ((  Quid  enim  babes ,  quod  non  accepisti^?  )) 
Volens  autem  probare  Deus  bomini,  quod  ab  illo  babeat 
quid([uid  babet ,  ut  cum  bonitate  babeat  et  bumibtatem  , 
aiiquando  eum  perturbat  5  averlit  ab  illo  faciem  suam ,  et 
decidit  in  tentationem  :  et  ostendit  ilH,  quia  quod  justus 
erat,  et  recte  ambulabat,  ipso  regente  fiebat.  ((Avertente 
))  autem  te  faciem  tuam,  turbabuntur.  »  Videte  quid 
dicat  et  in  alio  Psabno  :  ((  Ego  dixi  in  abundantia  mea  : 
))  Non  movebor  in  aeternum  ^.))Proesumpsit  de  se,  impletus 
erat  bonitate,  et  putabat  a  se  sibi  esse  totam  bonitatem, 
et  dixit  in  corde  suo  :  «  Non  movcbor  in  aeternum.  »  Scd 
quia  jam  senserat  Dei  gratiam  se  percepisse,  pro  eo  quod 
erat  expertus ,  reddidit  gratiarum  actionem  :  «  Domine , 
»  in  voluntate  tua  prpestitisti  decori  meo  virtutem ,  aver- 
»  tisti  autem  faciem  tuam  a  me ,  et  factus  sum  conturlDa- 
»  tus  ^ »  Sic  et  hic, «.  Aperiente  te  manum  tuam  5 ))  aperies 
manum,  <(  Etuniversa  implebuntur  bonitate,  «non  manu 
sua,  sed  manu  tua  aperta.  «  Avertcntc  autem  te  facieni 
»  tuara ,  turbabuntur.  » 

«  I<ai'.  Liii  ,1.  —  -  Ttnl   tiu,  29.  —  3  I  Cqi'    IV,  7.   —  4  Psal.  sxix,  7. 
—  ■-  Ibid.  8. 


ENARRATIO    IV    IN    PSALMUM    CIII ,    SERMO    IV.  181 

XIII.  Sed  quare  hoc  facis  ?  quare  avertis  faciem  tuain, 
ut  turbentur  ?  «  Auferes  spiritum  eorimi .  et  deficient.  » 
Spiritus  eorum  _,  superbia  eorum  erat  :  gloriantur ,  sibi 
tribuunt,  se  ipsos  justificant.  Averte  ergo  faciem  tuam  , 
ut  turbentur:  aiifer  spiritum  eorum,  et  deficiant;  clament 
ad  te  :  «  Cito  exaudi  me,  Domine ,  defecit  spiritus  meus. 
»  Ne  avertas  faciem  tuam  a  me^  Auferes  spirituin  eorum, 
))  et  deficient,  et  in  pulverem  suum  convertentur.  »  In- 
venit  se  homo  pcenitens  de  peccato  suo,  quia  non  babe- 
bat  vires  ex  se;  et  confitetur  Deo,  dicens  se  esse  terram  et 
cinerem.  O  superbe,  conversus  es  inpulverem  tuum,  ab- 
latus  est  spiritus  tuusj  jam  non  te  jactas,  non  te  extollis , 
non  te  justificas ;  vides  quia  de  pulvere  factus  es,  et  aver- 
tente  faciem  suam  Domino ,  in  tuum  pulverem  recidisti. 
Roga  ergo  ,  confitere  pulverem  tuum  et  infirmitatem 
tuam. 

XIV.  Et  videquid  sequatur  ;  «Emittes  spiritum  tuum, 
»  et  creabuntur'^.  »  Auferes  spiritum  eorum  ,  emittes 
tuum  :  auferes  spiritum£eorum ,  non  habebunt  spiritum 
suum.  Ergo  deserti  sunt?  «  Beati  pauperes  spiritu  :  »  non 
sunt  autem  deserti ,  «  Quoniam  ipsorum  est  regnum  coe- 
»  Jorum^.  »  Noluerunt  habere  spiritum  suum,  habebunt 
spiritum  Dei.  Hoc  enim  dixit  Martyribus  futuris  :  «  Cum 
»  vos  ceperint  et  adduxcrint ,  nohte  cogitare  quomodo 
»  autquidloquamini  ?  non  enim  vos  estis  qui  loquimini, 
»  sed  Spiritus  Patris  vestri  qui  loquitur  in  vobis*.»  No- 
lite  vo])is  tribuere  fortitudinem.  Si  vestra  est ,  inquit ,  et 
mea  non  est:  duritia  est,  non  fortitudo.  «  Auferes  spiri- 
»  tum  eorum,  et  deficient ;  et  inpulverem  suum  conver- 
»  tentur  :  emittes  spiritum  tuum ,  et  creabuntur.  Ipsius 
»  enim  sumus  figmentum,  dixit  Apostolus,  creati  in  ope- 

•  Psal.  cxi.ii,  7.  —  '  IJ.  ciii,  3o.  —  5  Matlli.  t,  3.  —  4  IJ.  t,  19,  20. 


182  S.    AtJGUSTIM    EPISCOPI 

))  ribus  bonis^  ))  A  spiritu  ejus  accepimus  gratiam,  ut 
justitiae  vivamus :  quia  ipse  est  qui  justificat  impium-. 
«  Auferes  spiritum  eorum,  et  deficient  :  emittes  spiritum 
»  tuum,  et  creabuntur  :  et  innovabis  faciem  terraa :  )>  id 
est,  novis  hominibus,  confitentibus  se  justificatos  esse, 
non  a  se  justos,  ut  gratia  Dei  sit  in  illis.  Vide  quales  sint, 
quibus  innovata  est  facies  terrse.  Paulus  dicit,  «  Plus  om- 
))  nibus  illis  laboravi.))  Quid  est,  Paule?  Attendite  si  tu, 
si  spiritus  tuus.  «  Non  ego,  inquit,  sed  gratia  Deimecum^.)) 

XV.  Quid  ergo.'^  Quia  cum  abstuleritspiritumnostrum, 
in  pulverem  nostrum  converteniur,  utiliter  intuentes  in- 
firmitatem  nostram ,  ut  accepto  spiritu  ejus  recreemur. 
Vide  quid  sequitur  :  «  Sit  gloria  Domini  in  seternum^.  )> 
Non  tua,  non  mea,  non  illius,  aut  iliius^  gloria  Domini 
sit_,  non  ad  tempus,  sedin  seternum,  «  LaetabiturDominus 
»  in  operibus  suis.  ))  Non  in  tuis,  quasi  tuis  :  quia  et 
opera  tua  si  mala,  per  iniquitatem  tuam  ^  si  bona,  per 
gratiam  Dei.  «  Laetabitur  Dominus  in  operibus  suis. 

XVL  «  Qui  aspicit  terram,  et  facit  eam  tremere ;  qui 
»  tangit  montes,  et  fumigabunt^  ))  0  terra,  exultabasde 
bonitate  tua,  tibi  tribuebas  vires  opulentiae  tuae  :  ecce  res- 
picit  Dominus,  et  facit  te  tremere.  Respiciat  te,  et  faciat 
te  treraere :  melior  est  enim  tremor  humilitatis,  quam  con- 
fidentia  superbiae.  Videte  quomodo  aspiciat  Deus  terram, 
et  faciat  eara  tremere.  Ad  terram  quasi  praefidentem  sibi 
et  exultantem  loquitur  Apostolus  :  «  Cum  timore  et  tre- 
))  more  vestram  ipsorum  salutem  operamini.  Cum  timore 
))  et  tremore  :  Deus  enim  est  qui  operatur  in  vobis^.  » 
Dicis,  o  Paule.  «  Operamini  ^  »  dicis  ut  operemur  :  quare, 
«  Cum  tremore.?  Deus  enim  est,  inquit,  qui  operatur  in 

I  Ephes.  II ,  lo.  —  2  Rom.  iv ,  5.  —  ^  i  Cor.  xv,  lo.  —  4  Psal.  iii,  3i. 
—  5  Ibid.  32.  —.5  Philip.  u,  12,  i3. 


ENARRATIO    IV    IN    PSALMXJM    CIII ,    SERMO    IV.  183 

»  vobis.  »  Ideo  ergo,  cuin  tremore ,  quia  Deus  operatur, 
Quia  ipse  dedit,  non  ex  te  est  quod  habes,  cum  timore  et 
tremore  operaberis  :  nam  si  non  tremueris  eum,  auferet 
quod  dedit.  Gum  tremore  ergo  operare.  Vide  alium  Psal- 
mum  :  «  Servite  Domino  in  timore,  et  exultate  ei  cum  tre- 
»  more^  »  Si  cum  tremore  exultandum  est,  Deus  aspicit, 
fit  terrae  motus  :  aspiciente  Deo ,  tremant  corda  nostra  j 
tunc  ibi  requiescet  Deus.  Audi  illum  alio  loco  :  «  Super 
»  quem  requiescet  spiritusraeus?  Super  humilem  et  quie- 
»  tum,  et  trementem  verba  mea-.  Qui  aspicit  terram,  et 
»  facit  eam  tremere^  qui  langit  montes,  et  furaigabunt.  » 
Montes  superbi  erant^  jactabant  se,  non  eos  tetigeratDeus  : 
tangit  illos,  et  fumigabunt.  Quid  est  fumigare  raontes? 
Precera  Doraino  reddere.  Ecce  raagni  raontes,  superbi , 
raontes  ingentes,  non  rogabant  Deum  :  se  rogari  vole- 
bant,  et  superiorera  non  rogabant.  Quis  enim  potens  et 
tumidus  et  superbus  in  terra ,  qui  dignetur  huraihter  ro- 
gare  Deura?  De  impiis  loquor,  non  de  cedris  Libani,  quas 
plantavit  Dominus.  Impius  quihbet,  infehx  aniraa,  ro- 
gare  Deura  nescit,  et  vult  se  rogari  ab  horainibus.  3Ions 
est,  opus  est  ut  tangat  illum  Deus,  et  furaiget :  quando 
coeperit  furaigare,  dabitDeoprecera,  tanquara  sacrificium 
cordis.  Fumigat  ad  Deum,  deinde  tundit  pectus  :  incipit 
et  flere  ,  quia  et  furaus  excutit  lacryraas.  «  Qui  tangit 
M  raontes,  etfumigabunt.  » 

XVII.  «  Cantabo  Domino  in  vita  mea.  »  Quid  canta- 
bit?  Totum  quidquid  est,  cantabit.  Canteraus  Doraino 
in  vita  nostra.  Vita  nostra  raodo  spes  est,  vita  nostra  pos- 
tea  seternitas  erit.  Vita  vitse  mortahs,  spes  est  vitae  ira- 
mortahs.  «  Cantabo  Doraino  in  vita  mea  :  psallam  Deo 
»  meo,  quandiu  sura".  »  Quoniara  in  illo  sine  fme  sura, 
quandiu  sura ,  psallam  Deo  meo.  Ne  forie  cum  coeperi- 

"  Psal.  n,  II.  —  '  Isai.  lxvi,  2.  —  ^  Psal.  ciii,  33. 


184  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

mus  psallere  Deo  in  illa  civitate ,  putemus  nos  aJiquid 
aliud  acturos  :  tota  vita  nostra  erit  psallere  Deo.  Si  ve- 
niet  in  fastidium  quod  laudamus,  potest  venire  in  fasti- 
dium  et  nostra  laudatio.  Si  semper  ille  amatur,  semper 
a  nobislaudatur  :  «  Psallam  Deo  meo,  quandiu  sum.  » 

XVIII.  «  Suavis  sit  ei  disputatio  mea  :  ego  autem  jucun- 
»  dabor  in  Domino.  Suavis  sit  ei  disputatio  mea  ^  :  »  quae 
est  dispiitalio  hominis  ad  Deum,  nisi  confessio  peccato- 
rum?  Confitere  Deo  quod  es,  et  disputasti  cum  illo.  Dis- 
puta  cum  illo,  lac  bona  opera  ,  et  disputa.  «  Lavamini, 
»  mundi  estote,  Isaias  dicit,  auferte  nequitias  ab  animis 
»  vestris  a  conspectu  oculorum  meorum,  cessate  a  nequi- 
»  tiis  vestris,  discite  benefacere,  judicate  pupillo,  et  jus- 
»  tificate  viduam,  et  venite  disputemus,  dicit  Dominus'-.» 
Quid  estdisputare  cum  Deo?  Te  iJli  indica  scienti,  ut  in- 
dicct  se  tibi  nescienti.  «  Saavis  sit  ei  disputatio  mea.  » 
Ecce  hoc  est  Domino  suave,  disputatio  tua ;  sacrificiura 
humilitatis  tuae,  contribulatio  cordis  tui,  holocaustum  vi- 
tae  tuae,  hoc  est  suave  Deo.  Tibi  autem  quid  est  suave? 
«  Ego  autem  jucundabor  in  Domino.  »  Ipsa  est  mutua 
disputatio,  quam  dixi  :  Indica  te  ei  scienti,  et  indicat  se 
tibi  nescienti.  Suavis  est  ei  confessio  tua,  suavis  est  tibi 
gratia  ipsius.  Dixit  se  tibi.  Unde  se  tibi  dixit?  Per  Ver- 
bum.  Quod  Verbum?  Christum.  Et  tibi  dixit,  et  se  dixit. 
Quia  misit  Christum,  se  ipsum  dixit.  Ita  plane,  audiamus 
ipsum  Verbum  :  «  Qui  me  vidit,  vidit  et  Patrem^-  Ego 
»  autem  jucundabor  in  Domino.  » 

XIX.  «  Deficiant  peccatores  a  terra*.  »  Saevire  videtur, 
0  sancta  anima,  qufc  liic  cantat  et  gemitl  Utinam  cum 
ipsaanimasit  anima  nostra,  utinam  copuletur  ei,  et  socie- 
tur,  et  conjungatur  eil  videloit  etiam  misericordiam  sse- 
vientis.  Quisenim  capit  hoc,  nisi  qui  impletus  fuerit  cha- 

'  Psal.  ciii,  34.  —  *  Isai.  I,  i6-i8.  —  ^  Joan.  xiv,  9.  — >  4  Psal.  ciii,  35. 


ENABRATIO    IV    IN    PSALMUM    CIII  ,    SERMO    IV.  185 

ritate?  «  Deficiant  peccatores  a  terra.  »  ContreRiiscis, 
quia  maledicit.  Et  quis  maledicit?  Sanctus.  Sine  dubio 
exauditur.  Sed  dictum  est  sanctis  ,  «  Benedicite,  et  nolite 
))  maledicere^  )>  Quid  est  ergo  quod  dicit,  «  Deficiant 
))  peccatores  aterra?))  Plane  deficiant ;  auferatur  spiritus 
eorum,  et  deficiant,  ut  emittat  spiritum  suum,  et  recreen- 
tur.  «  Deficiant  peccatores  a  terra ,  et  iniqui ,  ita  ut  non 
))  sint.  ))  Quidnon  sint,  nisiiniqui?  Ergo  jastificentur,  ut 
non  sint  iniqui.  Yidit  hoc  ,  et  impletus  est  gaudio,  et  rc- 
vocat  versum  primum  Psalrai  :  «  Benedic,  anima  mea, 
))  Dominum.  ))  Benedicat  anima  nostra  Dominum  ,  fra- 
tres,  quia  daredignatus  estet  facultatem  et  sermonem  no- 
Jjis,  et  vobis  intentionem  et  studium.  Unusquisque  ut 
potestrecordetur  quod  audivit^  coUocutione  invicem  ruc- 
tale  saginam  vestram,  ruminate  quod  accepistis,  non  eat 
in  viscera  oblivionis  vestrse.  Thesaurus  desiderabihs  re- 
quiescat  in  ore  vestro^.  Magno  labore  quaesita  et  inventa 
sunt,  magno  labore  nuntiata  et  disputata  sunt  :  sit  labor 
noster  fructuosus  vobis ,  et  benedicat  anima  nostra  Do- 
minum. 

'  Rom.  \'v,  i.^.  —  »  Prov.  \xi,  9,o. 


186  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

'l/V^/VV\<VVV\%VV\'\'VI/\'Vl/V\VVV\'VVV'\  VVV%  VV^^^VVVtA^VVVVVVt^VVM 

ENARRATIO 
IN    PSALMUM     CIV. 

I.  PsALMus  centesimus-quartus  ^ ,  primus  est  in  eis  qui- 
bus  praenotatur  «  Alleluia.  »  Cujus  verbi,  vel  potius  duo- 
rum  verborum,  interpretatio  est,  Laudate  Deum.  Et  ideo 
inde  coepit  :  a  Confitemini  Domino,  et  invocate  nomen 
»  ejus-.  »  In  laude  enim  intelligenda  est  ista  confessio, 
sicut  est,  (c  Confiteor  tibi,  Pater  Dominecceli  et  terrse^.  » 
Praemissa  enim  laude,  invocatio  sequi  solet,  ubi  desideria 
precator  alligat  -.  unde  etipsa  oratio  Dominica  habet  a  ca- 
pite  brevissimamlaudem,  quodest,«Paternoster,quies  in 
))  ccelis  ■*•  »  Tunc  quae  petuntur,  deinceps  consequuntur. 
Unde  et  alibi  in  Psalmo  dicitur,  «  Confitebimur  tibi, 
»  Deus,  confitebirnur,  et  invocabimus  nomen  tuum^.  » 
Quod  abbi  est  planius  :  «  Laudans  invocabo  Dominum, 
»  et  ab  inimicismeis salvus  ero'' :  » ita  et  hic,  « Confitemini, 
»  inquit,  Domino,  et  invocate  nomen  ejus :»  quod  taleest, 
ac  si  diceret, «  Laudate  Dominum,  et  invocate nomen  ejus. » 
Exaudit  quippe  invocantem  ,  quera  laudantem  videt; 
laudantem  videt,  quemprobatamantem.  Et  in  quo  voluit 
Dominus  boni  servi  amorem  circa  se  ostendi  maxime,  nisi 
in  eo  quod  illi  ait,  «  Pasce  oves  meas'  ?  »  Unde  et  hic  se- 
quitur,  «  Annuntiate  inter  gentes  opera  ejus  :  »  vel  potius, 
ut  de  graeco  ad  verbum  exprimatur ,  quod  et  alii  latini 
codices  habent ,  «  Evangelizate  in  gentibus  opera  ejus.  » 

'  Vide.  D.  Guillon  ,  tom.  xxii,  pag.  29-32.  —  »  Psal.  civ,  i.  —  ^  Mattb. 
XI  ,25.  —  4  Id,  VI ,  9.  —  ^  Psal.  lxxiv  ,2.  —  ^  Id.  xvu,  4-  —  '  Joan. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CIV.  187 

Quibus  hoc  dicitur  ,  nisi  Evangelistis  in  prophetia  ? 
Il.uCantateei^  et  psalliteei^»  Verbo  et  opere  laudate. 
Ore  quippe  cantatur  :  psalterio  autem,  hoc  est,  manibus 
psallitur.  «  Narrate  omnia  mirabilia  ejus  :  laudamini  in 
»  nomine  sancto  ejus^.  »  Possunt  hi  duo  versus  ex  duo- 
bus  verbis  superioribus  dicti  nonabsurde  videri  ;  ut  quod 
ait,  «  Narrate  omnia  mirabilia  ejus,  »  referatur  ad  id  quod 
dictum  est,  «  Cantate  ei :  »  quod  vero  sequitur,  «  Lauda- 
»  mini  in  nomine  sancto  ejus  ,  »  referatur  ad  id  quod 
dictum  est,  «  Et  psallite  ei  :  »  illud  scilicet  ad  verbum 
bonum ,  quo  cantatur  ei ,  et  narrantur  omnia  mirabilia 
ejus  ;  illud  autem  ad  opus  bonum,  quo  psallitur  ei,  ne  ve- 
lit  quisque  de  opere  bono  tanquam  in  sua  v  rtute  laudari. 
Ideo  cum  dixisset,  «  Laudamini,  »  quod  utique  bene  ope- 
rantes  merito  possunt-,  addidit,  «  In  nomine  sancto  ejus  : 
»  Ut  qui  gloriatur  ,  in  Domino  glorietur^.  »  Qui  ergo  non 
sibi,  sed  ei  volunt  psallere,  caveant  facere  justitiam  suam 
coram  hominibus,  ut  videantur  ab  eis  •,  alioquin  merce- 
dem  non  habebunt  apud  Patrem,  qui  in  coelis  est  *  :  sed 
luceant  opera  eorum  coram  hominibus,  non  eo  fme  ut 
ipsi  videantur  ab  eis ,  sed  ut  videant  bona  opera  eorum, 
et  glorificent  Patrera  eorum,  qui  in  coelis  est^.  Hoc  est 
laudari  in  nomine  sancto  ejus.  Unde  et  in  alio  Psalmole- 
gitur,  «  In  Domino  laudabitur  anima  mea,  audiant  mites, 
»  et  jucundentur  ^.»  Quod  et  hic  quodam  modo  sequitur, 
«  Laetetur  cor  quaerentium  Dominum  ^.  »  Sic  enim  raites 
jucundantur,  qui  non  amaro  zelo  eos  jam  bene  operantes 
aemulantur. 

III.  «  Quaerite  Dominura ,  et  confortaraini®.  »  Hoc 
enim  de  graeco  expressius  interpretatum  est,  quamvis  ver- 
bum  minus  latinura  videatur.  Unde  et  alii  codices  habent : 

»  Psal.  civ,  2.  —  =  Ibid.  3.  —  3  i  Cor.  i,  3i.  —  4  Matth.  vi,  i.  —  5  Id. 
V,   i6.  —  6  Psal.  xxxiu,  3.  —  7  Id.  civ,^3.  —  8  Ibid.  4. 


188  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

((  Confirmamini;  »  alii  :  «  Corroboramini.  »  Ei  quippe 
dicitur  :  «  Fortitudo  mea*  :  »  et,  «  Fortitudinem  meam 
))  ad  te  custodiam-  :  )>  ut  eum  quaerendo  atque  ad  eum 
accedendo ,  et  illuminemur  et  confortemur  •,  ne  caecitate 
quid  faciendum  sit  non  videamus,  aut  infirmitate  non  fa- 
ciamus  ctiam  quod  videmus.  Quod  ergo  est  ad  videndum  : 
«  Accedite  ad  eum  ,  et  illuminamini  ^  :  »  lioc  est  ad  fa- 
ciendum :  «  Quserile  Dominum,  et  corroboramini.  Quaerite, 
»  inquit,  faciem  ejus  semper. ))  Quae  estfacies  Domini,  nisi 
prsesentia  Dei?  Sicut  facies  venti,  et  facies  ignis :  dictum  est 
enim  :  «  Sicut  stipulam  ante  faciem  venti^  :  ))  et,  «  Sicut 
))  fluit  cera  a  iacie  ignis^  )>  Et  multa  talia  ponit  Scriptura, 
niliil  aliud  quam  earum  rerum  praesentiam  volens  intel- 
ligi ,  quarum  norainat  faciem.  Sed  quid  est :  «  Quaerite 
))  faciem  ejus  semper?  »  Scio  quidem  cfuia  mibi  adhaerere 
Deo,  bonum  est^  :  sed  si  semper  quaeritur,  quando  inve- 
nitur  ?  An  «  Semper  )>  dixit ,  in  tota  vita  ista ,  qua  hic 
vivitur,  ex  quo  id  uos  facere  debere  cognovimus,  quando 
et  inventus  qutereiidus  est?  Jam  quippe  illum  invenit 
fides,  sed  adhuc  cum  quaerit  spes.  Charitas  autem  et  in- 
venit  eum  per  fidem,  et  eum  quserit  habere  per  speciem  : 
u])i  tunc  sic  invenietur,  ut  sufliciat  nobis ,  et  ulterius  non 
quaeratur.  iSisi  enim  eum  in  ista  vita  inveniret  fides ,  non 
diceretur :  «  Quaerite  Dominum,  et  cum  inveneritis  eum  ; 
»  derelinquat  impius  vias  suas,  et  vir  iniquus  cogitationcs 
))  suas'.  ))  Item  si  fide  inventus,  non  adhuc  esset  perquiren- 
dus,  non  diceretur :  «  Si  enim  quod  non  videmus ,  spera- 
»  raus,  per  patientiam  expectamus^ : » et  quod  Joannes  ait : 
«  Scimus ,  quia  cum  apparuerit,  similes  ei  erimus  5  quo- 
»  niam  videbimus  eum  sicuti  est^. » An  forte  etiam  cum  facie 

•  Pjal.  XVII,  2.  —  '  Itl.  Lvni,  10.  —  2  IJ.  xxxiu,  5.-4  IJ.  i.x.xxii,  i^. 

—  5  ij.  Lxvii,  3.  —  ^  1(1    Lxxii,  28.  —  :  Isai.  Lv,  6,  7.  —  ^^  Roni.  viii,  25. 

—  9  1  Joan   iii,  2. 


enarratio  in  psAlmum  civ.  189 

ad  faciem  viderimus  eiim  sicuti  est ,  adhuc  perquirendus 
erit ,  et  sine  fme  quserendus ,  quia  sine  fine  amandus  ? 
Dicimus  enim  etiam  praesenti  alicui  :  Non  te  quaero,  id 
est,  non  te  diligo.  Ac  per  hoc  qui  diligitur,  etiam  prc€- 
sens  quaeritur,  dum  charitate  perpetua  ,  ne  fiatabsens, 
agitur.  Proinde  quem  quisque  diligit,  etiam  cum  eum 
videt ,  sine  fastidio  semper  vult  esse  prnesentem  ,  hoc  est, 
semper  quserit  esse  praesentem.  Et  nimirum  hoc  cst  : 
«  Quserite  faciem  ejus  semper  :  »  ut  non  huic  inquisitioni , 
qua  significatur  amor,  finem  praestet  invenlio  5  sed  amore 
crescente  inquisitio  crescat  inventi. 

IV.  Jam  deinceps  temperat  se  laudator  iste  ardens,  et 
ad  capacia  verba  descendit  :  infirmum  amorem  atque 
laclentem  temporahbus  Dei  mirabiJibus  nutriens.  c  Me- 
»  mentote ,  in([uiL ,  miraljiiium  ejus  qiiae  fecit ,  prodigia 
))  ejus  et  judicia  oris  ejus^  ))  Qui  locus  simiJis  videtur 
ilJi  loco,  ulji  ad  Moysen  quserentem  quis  esset,  cum  dixis- 
set :  «  Ego  sum  qui  sum,  »  et,  «  Dices  fiJiis  IsraeJ  :  Oui  est 
))  misit  me  ad  vos  :  ))  quod  ex  quantuJacumque  particula 
rara  mons  capit  :  deinceps  nomen  suum  commemorans , 
erga  homines  gratiam  suam  misericorditer  tempcravit ; 
dicens  :  «  Ego  sum  Deus  Abraham,  et  Deus  Isaac,  et 
))  Deus  Jacob,  hoc  mihi  nomcn  est  in  oeternum^.  »  Ubi  in- 
teJJigi  voluit,  etiJIos  quorum  se  Deum  dixit,  viveresecum 
in  seternum,  et  hoc  dixit  quod  capi  etiam  aparvuhs  pos- 
set :  ut,  «  Ego  sum  qui  sum, ))  iJli  pro  captu  intelligerent, 
qui  grandibus  viribus  cliaritatis  nossent  quaerere  faciem 
ejus  semper.  Si  ergo  quod  est  ipse ,  muJtum  cst  ad  vos 
vel  videre  vel  quserere  :  «  Mementote  mirabilium  ejus 
))  quae  fecil,  prodigia  ejus  et  judicia  oris  ejus.  )) 

Y.  Et  quibus  dicitur?  «  Semen  Al^raham  servi  ejus, 
»  filii  Jacob  elecli  ejus^  )>  Vossemen  Abraham ,  vos  fihi 

'  Psal.  civ,  5.  —  '  Exod.  iiij  i3,   i^-  —  ^  Pfal.  civ,  9. 


190  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

Jacob  :  «  Mementote  rairabilium  ejus  quaefecit,  prodigia 
))  ejus  et  judicia  oris  ejas.  •»  Ne  qms  autem  uni  genti  hoc 
tribueret  Israelitarum  secundura  carnem  ,  et  non  intelli- 
geret  magis  esse  semen  Abrabae  filios  promissionis  quam 
fdios  carnis,  quibus  Apostolus  dicit,  cum  gentibus  loque- 
retur  f  k  Vos  ergo  Abrahae  semen  estis ,  secundum  pro- 
missionem  haeredes  ^ :  »  sequitur^  et  dicit :  «  Ipse  Dominus 
))  Deus  noster,  in  omni  terra  judicia  ejus-.  ))  Hoc  dicitur 
per  Isaiam  ad  Jerusalem  liberam  matrera  nostrara  :  «  Et 
))  qui  eruit  te  ,  ipse  Deus  tuus ,  universse  terrae  vocabi- 
))  tur^,  ))  An  Judseorum  Deus  tantuni?  Absit^?  «  Ipse 
»  Dominus  Deus  noster,  inomni  terra  judicia  ejus:  »  quia 
in  orani  terra  Ecclesia  ejus,  ubi  praedicantur  judicia  ejus. 
Quid  ergo  ait  in  alio  Psalmo  :  «  Qui  annuntiat  verbum 
»  suum  Jacob,  justitiaset  judicia  sua  Israel;  non  fecit  sic 
»  omni  genti,  et  judicia  sua  non  manifestavit  eis^?  »  Ideo 
dictura  est,  quia  unara  gentem  voluit  inteUigi  pertinentera 
ad  seraen  Abrahge  5  quse  vocata  est  quidera  ex  omnibus 
gentibus,  et  sic  in  ea  dicuntur  omnes  gentes,  ut  una  sit 
gens  in  adoptionem  vocata.  Extra  istam  nulli  genti  mani- 
festavit  judicia  sua  :  quoniam  qui  ea  non  crediderunt, 
etiamsi  annuntiata  sunt,  manifestata  eis  utique  non  sunt; 
quia  nisi  credant ,  non  intelligent. 

VI.  «  Memor  fuit  in  saeculum  testamenti  sui^.  »  Alii 
codices  habent  :  «  In  aeternum  :  )>  quod  ex  ambiguo 
graeco  factum  est.  Sed  si  in  hoc  saeculum  intelhgendura 
est,  non  in  aeternura  5  quomodo  exponens  cujus  testamenti 
memor  fuerit ,  adjungit  et  dicit :  «  Verbi  quod  mandavit 
»  in  mille  generationes  ?  »  Quod  adhuc  cum  aliquo  fme 
potest  intelligi  :  sed  deinde  dicit :  «  Quod  disposuit  ad 
»  Abraham  ,  et  juraraenti  sui  ad  Isaac  :  et  statuit  illud 

'  Gal.  111 ,  29.  —  '  Psal.  ciT ,  7.  —  3  jsaL  liv,  5.  —  4  Roiu.  iii,  29.  — 
5  Psal.  cxLvii,  19,  20.  —  ^  Id.  civ,  8. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CIV.  191 

))  Jacob  in  praeceptam ,  et  Israel  in  testamentum  seter- 
»  num^  ))  Ubi  nullus  est  ambiguitatis  locus:  «'oiviov quippe 
habet  grsecus ,  quod  nusquam  nostri  nisi  aeternum  inter- 
pretati  sunt;  vix  autem  aliqui  alicubi  a.w /.c >  aeternale  dixe- 
runt.  Nisi  forte  quia  a-.civa  lamiiiarius  interpretantur  sas- 
culum ,  atuvtov  non  aeternum ,    sed  sseculare  interpretari 
velint :  quod  neminem  ausum  fuisse  commemini.  Si  au- 
tem  hoc  loco    Testamentura  Vetus   intelhgendum  est, 
propter  terram   Chanaan^  sic  enim  sermo  contexitur  : 
«(  Et  statuit  illud  ipsi  Jacob  in  praeceptum,  »  et  ipsi  «  Is- 
»  rael  in  Testaraentum  aeternura  ,  dicens  :  Tibi  dabo  ter- 
))  raraChanaan,  funiculum  hsereditatis  vestrae  "^.  ))  Quo- 
modo  intelligendum  est  «  iEternura ,  ))  cum  terrena  illa 
haereditas  aeterna  esse  non  possit?  Et  ideo  Vetus  Testa- 
raentum  vocatur,  quia  per  Novum  aboletur.  «  Mille  vero 
»  generationes, » nec  oeternum  videntur  ahquid  significare  5 
quia  utique  fmem  habent,  et  ad  ipsa  temporaha  nirais 
multae  sunt.  Quamlibet  enim  paucis  annis  generatio  de- 
terminetur,   quam  Graeci  ^cvsy.v  dicunt^  quam  minimam 
quidam  quindecim  annis  terminaverunt ,  ex  qua  homo 
incipit  posse  generare^  quae  sunt  istae  mille  generationes, 
non  solum  a  tempore  Abraham,  quando  ei  facta  est  ista 
proraissio,  usque  ad  terapus  Novi  Testaraenti,  sed  ab  ipso 
Adam,  usque  ad  terminum  saecuh?  Quis  enim  audeat  di- 
cere,  quindecim  annorum  miliibus  lioc  saeculum  extendi? 
VII.  Proinde  raihi  videtur  non  hic  Vetus  Testamentum 
intelhgendum  ,   quod  Novo   esse  tollendum  dicitur  per 
Prophetara  :  «  Eccedies  veniunt,  dicit  Dorainus,  et  con- 
»  fnmabo  domui  Jacob  Testamentum  Novura,  non  se- 
»  cundura  Testamentum  quod  constitui  patribus  eorura, 
»  cura  eduxissem  eos  de  terra  ^Egypti  ^ :  »  sed  Testamen- 
tum  fidei ,  quod  laudat  Apostolus ,  cum  Abraham  nobis 

'  Psal.  civ,  9,  10.  —  »  Ibid.  ii.  —  3  Jerem.  xxxi,  3i,  32. 


192  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

proponit  imitandum,  et  de  Legis  operibus  gJoriantes  inde 
convincit,  quod  Abraham  etiam  ante  circumcisionem  cre- 
diditDeo,  etreputatum  est  illi  ad  juslitiam  '.  Denique  cum 
dixisset :  «Memor  fuit  in  sieculum  Testamenti  sui,  •»  quod 
in£eternum  intelligere  debemus,  testamenti  scilicet  justi- 
ficationis  et  hcEreditatis  aeternae ,  quam  fidei  promisit 
Deus  :  «  Yerbi ,  inquit ,  quod  mandavit  in  mille  genera- 
»  tiones.  »  Quid  est,  «  ^landavit?  »  Quod  cnim  ait:  «  Tibi 
»  dabo  terram  Chanaan  :  »  non  mandatura  est,  sed  pro- 
miss^n.  ^NIandatum  est  autem  quod  facere  dcbemus,  pro- 
missum  quod  accipere.  Mandatum  ergo  fides  est,  ut  justus 
ex  fide  vivat^ :  et  liuic  fidei  hsereditas  a^terna  promittitur. 
«  jMille  ergo  generationes, »  propter  numeri  perfectionem, 
pro  omnibus  intelligendoe  sunt^  id  est,  quandiu  generatio 
generationi  sequendo  succedit ,  tandiu  mandatum  est  vi- 
vendiim  ex  fide.  Quod  observat  populus  Dei,  fdii  promis- 
sionis  nascendo  venientes  ,  et  moriendo  abeuntes ,  donec 
omnis  generatio  finiatur ;  c[uod  millenario  numero  signi- 
licatum  est,  quia  denarii  numeri  solidum  quadratum  de- 
cem  decies,  et  hoc  decies,  ad  mille  pervenit.  «  Quod 
»  disposuit,  inquit ,  ad  Abraham,  et  juramenti  sui  ad 
»  Isaac.  Et  statuit  illud  Jacob  ,  »  id  est,  ipsi  Jacob ,  «  In 
»  prseceptum.  »  Ipsi  sunt  tres  Patriarchae ,  quorum  spe- 
cialiter  se  dicit  Deum  ,  quos  et  Dominus  nominat  in  Tes- 
tamento  Novo^  ubi  dicit:  «  Multi  ab  Oriente  et  Occidenle 
»  venient,  et  recumbcnt  cum  Abraham  et  Isaac  et  Jacob 
in  regno  coelorum  ^  »  Ista  est  haereditas  Deterna.  Nam  et 
hic  ,  ubi  ait :  «  Statuit  illud  Jacob  in  prcTceptum  ;  »  ma- 
nifcstat  praeceptum  csse  fidei :  non  enim  promissum  ap- 
pellaret  prasceptum.  Sicnim  opus  estin  praecepto,  merccs 
in  promisso  :  «  Hoc  est  opus  Dei ,  Dominus  ait,  ut  cre- 
»  datis  in  eum  quem  ille  misif*.  »  Hoc  ergo  verbum  quod 

'  Gal.  ui,  5,  6.  -    ^  Rom.  i,  17.  —  3  Matth.  vui,  11.  —  4  Joau.  \i,  29. 


ENARRATIO   IN    PSALMUM   CIV.  193 

inandavit :  «  Memor ,  iii  Geternum  testamenti  sui ,  »  hoc 
est,  verbum  fidei  quod  prspdicamus^  :  «  Statuit  illud  ipsi 
»  Jacob  in  praeceptum  5  et  ipsi  Israel  in  testamentum 
»  ceternum,  »  id  est,  quod  ex  ipso  verbo  et  praecepto 
impleto  daturus  esset  aliquid  cTternum.  «  Dicens  :  Tibi 
»  dabo  terram  Chanaan ,  funicukun  haereditatis  vestrse.  » 
Quomodo  ergo  est  hoc  seternum ,  nisi  afiquid  a3ternum 
significet?  Ipsa  enim  dicta  est  terra  promissionis,  terra 
fluens  lac  et  meP.  »  Quod  totum  significat  gratiam,  in 
qua  gustatur  quam  suavis  est  Dominus  ^,  ad  quam  non 
omnes  homines  pertinent.  Non  enim  omnium  est  fides  *. 
Ideo  addidit:  «  Fimiculum  hsereditatis  vestrae.  »  Unde  in 
aho  Psalmo ,  semen  Abrahse  quod  est  Christus  ,  intelhgi- 
tur  loqui,  ubi  dicit :  «  Funes  ceciderunt  mihi  in  praeclaris  5 
»  etcnim  h^ereditas  mea  prceclara  est  mihi^.  »  Cur  autem 
dicta  sitterra  Chanaan,  interpretatio  hujus  nominis  ape- 
rit  *,  Chanaan  quippe  interpretatur  Humihs.  Quod  si  ad 
illam  referatur  sententiam  sancti  Noe,  cjua  eumdem  Cha- 
naan  dixit  futurum  servum  fratrum  suorum^,  hinc  est 
etiam  servilis  timor.  «  Servus  autem  non  manet  in  domo 
»  inoeternum,  filius  manet  in  seternum'''.  »  Ideo  exckiso 
Chananseo,  datur  terra  promissionis  semini  Abrahae.  Con- 
summata  enim  charitas  foras  mittit  timorem^,  ut  filius 
maneat  in  domo  in  aeternum.  Unde  dictum  est :  «  Et  ipsi 
»  Israel  in  testamentum  seternum.  » 

VIII.  Deinceps  exequitur  historiam  in  Librorum  sanc-. 
torum  veritate  notissimam.  «  Cum  essent  numero  brevi, 
»  paucissimi  et  incolae  inea'^ :  »  id  est,  in  terra  Chanaan. 
Quando  ibi  patres  habitaverunt  Abrahara,  Isaac  et  Jacob, 
antequam  eam  acciperent  hsereditatera ,  in  seraine  suo 

»  Rom.  X  ,  8.  —  '  Exod.  m,  8  et  17.  —  3  psa\.  xxxm  ,8.  —  4  2  Thess. 

III,  5.  —  S  Pfal.  XV,  6.  —  6  Gen.  is,  2.5.  —  :  Joan.  viu,  35.  —  ^  i  Joan. 

IV,  18.  —  9  Psal.  ciVj  12. 

cxviii.  13 


.194  S.    AUGXJSTINl    EPISCOPI 

paucissiraierant,  et  incolae  in  ea.  Nonnulli  autem  codices 
habent ,  non  «  Paucissimi  et  incolae ,  »  sed ,  «  Paucissi- 
»  mos  et  incolas.  •»  Ubi  apparet  eos  qui  ista  ita  interpre- 
tati  sunt ,  grsecam  fuisse  locutionem  secutos  ,  quae  trans- 
ferri  non  potest  in  latinum,  nisi  cum  ea  absurditate^ 
quge  ferri  omnino  non  possit.  Si  enim  totam  ipsam  locu- 
tionem  transferre  conemur,  dicturi  sumus  :  «  I;i  eo  esse 
»  illos  numero  brevi,  paucissimos  et  incolas  in  ea^.  » 
Quod  autem  ait  graecus  :  «  In  eo  esse  illos  ;  »  hoc  est  la- 
tine  :  «  Gum  essent :  »  quod  verbum  non  potest  casus 
accusativus  sequi ,  sed  nominativus.  Quis  enim  dicat : 
Cum  essent  paucissimos  .^  sed  :  Gum  essent  paucissimi. 

IX.  <(  Gum  ergo  essent  numero  breves ,  vel  numero 
»  brevi  paucissirai  et  incolae  in  ea.  Transierunt  de  gente 
in  gentem,  et  de  regno  in  populura  alterum.  »  Repetitio 
est  ejus  quod  dixerat :  «  De  gente  in  gentem.  Non  dimisit 
»  horainem  nocere  eis  :  »  id  est,  non  permisit.  Graeca 
autera  locutio  est,  «  Nocere  illos  :  »  latina  vero,  «  Nocere 
»  iUis.  Et  corripuitpro  eis  reges.  Nolite,  inquit,  tangere 
»  Ghristos  raeos,  et  in  Prophetis  raeis  noiite  malignari '^.  » 
Verba  dixit  Dei  corripientis  vel  arguentis  reges ,  ne  laede- 
rent  sanctos  patres  ,  cum  essent  numero  breves ,  et  pau- 
cissimi  atque  incolae  in  terra  Ghanaan.  Quae  verba  licet 
in  libris  ejus  hisioriae  non  legantur,  taraen  intelligenda 
sunt  vel  latenter  dicta  ,  sicut  Deus  in  hominura  cordibus 
loquitur  occultis  et  veracibus  visis  ,  vel  etiam  per  Ange- 
lum  expressa.  Nara  et  res  Gerarura  et  rex  iEgyptiorum 
divinitus  adraoniti  sunt  ne  nocerent  Abrahae  ^,  et  rex  alius 
ne  noceret  Isaac^,  et  alii  ne  nocerent  Jacob^  5  cum  essent 
paucissirai  et  incolae,  antequam  ad  in  colendam  ^Egyptum 

<   Ev  T?>  aiv7.i   a'j70'JC  apiOaoj    ppa-/,cU  ,   oXi^YOucb;    xal   TrasoiJtou;  h  auTvi. 
'  Psal.  civ,  i3-r5.  —  ^  Gen.  xir,  17  ,  20,  et  xx ,  3.  —  4  Id.  xxvr,  8-11. 

—  ^   iil.  XX\1-XXVII1. 


EISARRATIO    IN    PSALMUM    CIV.  195 

cum  filiis  siiis  transiret  Jacoh  :  quod  intelligitur  in  eo 
commemoratum ,  quod  ait  :  «  Transierunt  de  gente  in 
))  gentem,  de  regno  in  populum  allerum.  ))  Sed  quia 
occurrebat  quserere ,  antequam  transirent  et  in  iEgypto 
multiplicarentur,  quomodo  numero  breves ,  paucissimi  et 
incolae  in  aliena  terra  perdurare  potuerunt  :  secutus  ad- 
junxit :  «  Non  permisit  hominem  nocere  eis,  et  corripuit 
»  pro  eis  reges.  Nolite  tangere  Christos  meos,  et  in  Pro- 
))  phetis  meisnoJite  malignari.  )> 

X.  Potest  autem  merito  movere  quomodo  fuerint 
Christi  appellati,  antequam  esset  unctio,  ex  quahoc  no- 
men  impositum  est  regibus  :  quod  a  Saiile  coepit ,  cui 
David  successitin  regno^  atque  inde  caeteri  et  reges  Judee 
et  reges  Israel  continuatione  sacratae  consuetudinis  un- 
guebantur:  in  qua  unctione  figurabatur  unus  verusChris- 
tus  ,  cui  dictum  est  :  «  Unxit  te  Deus ,  Deus  tuus  oleo 
))  exultationis  prse  participibus  tuis'.  »  Unde  ergo  ilh  jam 
tunc  Christi  appellabantur?  Nam  Prophetas  eos  fuisse, 
legimus  de  Abraham  :  et  utique,  quod  de  illo  manifeste 
dicium  est,  hoc  et  de  ilhs  intelligendum  est.  An  ideo 
Christi,  quia  etiamsi  latenter,  jam  lamen  Christiani.? 
Quamvis  enim  caro  Christi  ex  ilhs,  tamen  Christus  ante 
illos  :  quod  et  Judseis  respondit  :  dicens  :  «  Antequam 
))  Abraham  fieret,  ego  sum'^.  ))  Quomodo  autem  hunc 
ilh  ignorarent,  aut  in  eum  non  crederent  5  cura  propterea 
Prophetae  dicerentur,  quia  hcet  occultius ,  tamen  Domi- 
nura  prsenuntiabant  ?  Unde  aperte  ipse  dicit  :  «  Abrahara 
))  eoncupivit  videre  diem  meum,  et  viditet  gavisus  est^.  )> 
Non  enim  quisqiiam  praeter  istam  fidem,  quae  est  in  Chrislo 
Jesu,  sive  ante  ejus  incarnationem  ,  sive  postea  ,  reconci- 
hatus  est  Deo  :  cumsit  ab  Apostolo  veracissime  defmitum  : 

'  Psal.  XLiv,  8.  —  '  Joan    viii,  58.  —  3  ibid.  56. 

13. 


196  S.    AUGUSTINI   EPiscon 

«  Unus  enim  Deus ,  et  unus  mediator  Dei  et  hominum  , 
»  homo  Christus  Jesus^  » 

XI.  Deinde  jam  narrare  incipit ,  quomodo  factum  sit 
ut  transirent  de  gente  in  gentem,  et  de  regno  in  populum 
alterum.  «Et  vocavit,  inquit,  famem  super  terram,  omne 
))  firmamentum  panis  contrivit.  Misit  ante  eos  virum,  in 
))  servum  venumdatus  est  Joseph  -.  »  Per  hoc  factum  est^ 
ut  transirent  de  gente  in  gentem ,  de  regno  in  populum 
alterum.  Sed  non  sunt  neghgenter  praetereundae  Scriptu- 
rarum  sanctarum  locutiones.  «  Vocavit,  inquit_,  famem 
))  super  terram  :  »  quasi  fames  ahqua  persona  sit,  vel 
aliquod  animatum  corpus,  vel  aliquis  spiritus  qui  obedire 
posset  vocanti  :  cum  sit  fames  ex  inedia  contracta  perni- 
cies ,  atque  ita  sit  in  eis  qui  eam  patiuntur,  ut  ahquis 
morbus.  Sicut  enim  morbus  ut  esse  desinat ,  fit  plerum- 
que  per  medicamentum  :  sic  et  fames  sanatur  quodam 
modo  per  ahmentum.  Quid  est  ergo,  «  Vocavit  famem?  » 
An  forte  ista  mala  quae  patiuntur  homines ,  habent  quos- 
dam  praepositos  suos  angelosmalos,  (nam  etin  ahoPsalmo 
dicit  immissione  per  angelos  malos  Deum  homines  af- 
flixisse^,  non  utique  errante  judicio,)  et  hoc  est  forte : 
«  Vocavit  famem ,  »  id  est,  angelum  prsepositum  famis, 
et  ejus  rei  nomine  cujus  est  prsepositus,  appellatum?  Ex 
qua  opinione  Romani  veteres  quosdam  deos  tales  conse- 
crarunt,  sicut  deam  Febrera,  deumque  Pallorem.  An 
quod  est  credibihus  :  «  Vocavit  famem ,  »  intelligendum 
est :  Dixit  ut  fames  esset  ^  ut  hoc  sit  vocare ,  quod  appel- 
lare  5  hoc  appellare  ,  quod  dicere  ;  hoc  dicere ,  quod  ju- 
bere  ?  Nam  ille  vocavit  famem ,  «  Qui  vocat  ea  quae  non 
»  sunt,  tanquam  qure  smit'*.  »  Nec  ibi  Apostohis  dixit  : 
«  Qui  vocat  ea  qu.ie  non  sunt,  »  ut  sint ;  sed,  «  Tanquam 
))  sint.  »  Apud  Deum  ([uippe  jam  factum  est,  ([uod  ejus 

'  I  Tiiii.  17,  5. —  2  Pjal.  (;,v.  16,  17. —  3  Id.  L\^ivn,  49  —  ^  rio'»'  iv,  17. 


enAhiiAtio  in  psalmum  civ.  197 

dispositione  futurum  est :  quia  de  illo  alibi  dicitur  :  «  Qui 
»  fecit  quae  futura  sunt  ^  «  Ethic  quando  fames  facta  est, 
tunc  dicta  est  vocata ,  id  est ,  ut  adesset  quae  jam  fuerat 
inejus  occulta  guliernatione  disposita.  Denique  quomodo 
vocaverit  famem,  statim  exposuit,  dicens  :  «  Omne  firma- 
))  mentum  panis  contrivit.  »  Et  haec  inusitata  locutio  est: 
»  Contrivit  »  enim  dixit,  pro  eo  quod  est,  Gonsumpsit. 

XII.  «Misit  ante  eos  virum.»  Quem  virum?  Joseph.  Quo- 
modo  misit  ?  «  In  servum  venumdatus  est  Joseph-.w  Nempe 
quando  factum  est,  peccatum  erat  fratrum,  et  tamen  Deus 
misit  Joseph  in  iEgyptum.  Intuenda  est  ergo  res  magna 
et  pernecessaria,  quomodoDeus  bene  utatur  mahs  operi- 
bus  hominum ,  sicut  illi  contra  male  utuntur  bonis  operi- 
bus  Dei. 

XIII.  Contexit  deinde  narrationem^  commemorans  qu?e 
pertulerit  Joseph  in  humilitate  sua,  et  quomodo  fuerit 
sublimatus.  «  Humiliaverunt  in  compedibus  pedes  ejus, 
)>  ferrum  pertransit  animam  ejus,  donec  veniret  verbum 
•)')  ejus  ^.  »  Gompedes  quidem  accepisse  Joseph  ,  non  legi- 
mus  :  sed  factum  esse ,  minime  dubitandum  est.  Aliqua 
enim  praetermitti  potuerunt  in  illa  historia ,  qua?  tamen 
Spiritum  sanctum  uon  laterent ,  qui  in  his  loquitur  Psal- 
mis.  Ferrum  autem  quod  dicit  pertransisse  animam  ejus  , 
tribulationem  durse  necessitatis  accipimus  :  non  enim 
corpus,  sed,  «  Animam  ))  dixit.  Tahs  enim  locutio  est 
quoedam  in  Evangelio  ,  ubi  Simeon  dixit  ad  Mariam  : 
«  Ecce  positus  est  hic  in  ruinam,  et  in  resurrectionem 
»  multorum  in  Israel ,  et  in  signum  cui  contradicetur,  et 
»  tuam  ipsius  animam  pertransiet  gladius ,  ut  revelentur 
))  ex  multis  cordibus  cogitationes^  «Passio  quippe  Domini, 
quae  multis  ruina  fuit,  et  in  qua  multorum  cordium  oc- 

I  Isai.  XLv,  II,  inxfa  l\x.  —  '  Psal.  civ,  17.— 3  U,;,].  18,  19.—  4  Luc. 
II,  34,  35, 


198  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

culta  patuerunt ,  quoniam  expressum  est  quid  de  Domino 
sentiebant.  et  ipsam  ejus  matrem  graviter  carnali  orbitate 
percussam  sine  dubio  contristavit.  In  illavero  tribulatione 
fuit  Josepb,  «  Donec  veniret  verbum  eju3,quo  fueratin- 
terpretatus  veraciter  somnia  :  unde  commendatus  estregi, 
ut  etiam  illi  de  somniis  ejus  futura  prgediceret^  Sed  quo- 
niam  disit:  «  Donec  veniret  verbum  ejus,  »  ne  orani  modo 
«  Ejus  «  sic  intelligeremus,  ut  quisquam  rem  tantambo- 
mini  tribuendam  putaret,  continuo  subjecit:  «  Eloquium 
»  Domini  inflammavit  eum  :  »  vel  quod  magis  de  graeco 
expressum  aUi  codices  babent :  «  Eloquium  Domini  igni- 
»  vit  eum  :  w  ut  etiam  ipse  inter  eos  computaretur,  quibus 
dictum  est:  Laudamini  in  nomine  sancto  ejus.  « Eloquium 
»  Domini  ignivit  eum.  »  Merito  Spiritus  sanctus  quando  a 
Domino  missus  est,  visse  sunt  ilbs  linguse  divisae  velut 
ignis'-.  Et  Apostolus  dicit:  «  Spiritu  ferventes  ^.  »  A  quo 
igne  discedunt ,  de  quibus  dicitur  :  «  Refrigescet  charitas 
))  multorum*.  )) 

XIV.  Denique  sequitur  :  «  Misit  rex,  et  solvit  eum-, 
»  princeps  populorum,  et  dimisit  eum. ))  Ipse  est  «  Rex,  )> 
qui  «  Princeps  populorum  ^  solvit  »  compeditum,  «  Di- 
»  misii  ))  Inclusum.  «  Constituit  eum  dominum  domus 
M  suae,  et  principem  omnis  possessionis  suae.  Ut  erudiret 
»  principes  ejus  sicut  semetipsum  ,  et  senes  ejus  pruden- 
»  tiam  doceret  ^  ))  Graecus  babet :  «  Et  seniores  ejus  sa- 
»  pientiam  doceret.  »  Quod  omni  modo  ad  verbum  ita 
dici  posset :  «  Erudiret  principes  ejus  sicut  semetipsum, 
»  et  seniores  ejus  sapientes  faceret.  )>  TTfsaSuTspoj;  enim  ha- 
bet ,  quos  dicere  solemus  seniores,  non  -(hcnyM,  id  est ,  se- 
nes :  (Tocptaat  autem ,  quod  uno  verbo  latine  dici  non  potest , 
a  sapientia  dictum  est,  quae  G'.oi%  graece  dicitur  5  non  a  pru- 

I  Gea.  xLi ,  25  ,  etc.  —  '  Act.  u ,  3.  —  ^  Rom.  xii,  ii.  —  4  Matth. 
XXIV,  12.  —  5  Psal.  CIT,  20-22. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM   CIV.  199 

dentia ,  quse  ippovrci?  appellatur.  Neque  hoc  tamen  legimus 
in  illa  suljlimitate  Joseph ,  sicut  nec  compedes  in  ejus  hu- 
militate.  Sed  unde  fieri  posset ,  ut  vir  tantus  unius  veri 
Dei  cultor,  in  iEgypto  alendis  tantummodo  corporibus, 
et  rebus  tantum  corporalibus  gubernandis  esset  intentus , 
et  quo  eos  meliores  redderet,  curam  non  gereret  animo- 
rum?  Sed  ea  conscripta  sunt  in  illa  historia,  quae  secun- 
dum  intentionem  scribentis^  in  quo  erat  Spiritus  sanctus, 
rebus  futuris  illa  narratione  significandis  suflicere  judicata 
sunt. 

XV.  «  Et  intravit  Israel  in  iEgyptum,  et  Jacoh  accola 
»  fuit  in  terra  Cham^  »  Quod  est  Israel,  hoc  est  Jacob  , 
et  quod  est  ^Egyptus,  hoc  est  terra  Cham.  Hic  enim 
apertissime  demonstratum  est,  de  semine  Cham  filii  Noe, 
cujus  primitivusfuit  Chanaan,  exortam  fuisse  etiam  gen- 
tem  TEgyptiorum.  Proinde  in  quibus  codicibus  hoc  loco 
legitur  Chanaan ,  emendandum  est.  Mehus  autem  inter- 
pretatum  est ,  «  Accola  fuit ,  »  quam ,  sicut  ahi  codices 
habent,  inhabitavit  :  »  quod  tantumdem  esset,  si  et  in- 
cola  diceretur  ^  nihil  enim  aliud  significat.  Nam  idipsum 
est  verbum  in  groeco  isto  loco ,  quod  est  et  superius ,  ubi 
dictum  est :  «  Paucissimi  etincolas  in  ea.  »  Incolatus  porro, 
vel  accolatus ,  non  indigenam ,  sed  advenam  ostendit. 
Ecce  quomodo  «  Transierunt  de  gente  in  gentem,  de  regno 
»  in  popukim  alterum.  »  Quod  breviter  propositum  fuor 
rat ,  breviter  narrando  explicatum  est.  Sed  de  quo  regno 
transierunt  in  populum  alterum,  merito  quseri  potest. 
Nondum  enim  regnabant  in  terra  Chanaan,  quia  nondum 
ibi  fuerat  regnura  constitutum  popuh  Israel.  Quomodo 
ergo  potest  intelhgi ,  nisi  forte  secundum  anticipationem, 
quia  ibi  regnum  futurum  erat  seminis  eorum  ? 

XVI.  Deinceps  narrantur  quse  in  ^Egypto  gesta  sunt. 

'  Psal.  civ,  23. 


200  s.  ArcrsTiNi  episcopi 

«  Et  auxit ,  inquit ,  populum  suum  vehementer ,  et  fir- 
))  mavit  eum  super  inimicos  ejus^))  Etiam  hoc  totum  bre- 
viter  propositum  est^utquemadmodum  factum  sit,  deinde 
narretur.  Non  enim  tunc  firmatus  est  populus  Dei  super 
^gyptios  inimicos  suos,  quando  eorum  masculini  foetus 
necabantur ,  vel  quando  in  faciendis  lateribus  contere- 
bantur  :  sed  quando  in  manu  potenti,  per  signa  et  por- 
tenta  Domini  Dei  sui ,  metuendi  et  honorandi  facti  sunt , 
donec  duri  regis  contentio  vinceretur,  etmareRubrum 
persecutorem  cum  exercitu  ejus  obrueret. 

XVII.  Quod  ergo  breviter  positum  cst,  «  Firmavitpo- 
))  pulum  suum  super  inimicos  ejus  ,  »  velut  qua?reremus 
quomodo  factum  sit  :  incipit  dicere  ,  donec  etiam  id  nar- 
rando  determinet.  «  Et  convertit  cor  eorum,  ut  odirent 
))  populum  ejus,  et  dolum  facerent  in  servos  ejus~.  )) 
Numquidnam  inteliigendum  est,  vel  credendum ,  quod 
Deus  cor  hominis  ad  facienda  peccata  convertat  ?  An  pec- 
catum  non  est,  vel  parvum  peccatum  est,  odisse  populum 
Dei ,  et  dolum  facere  in  servos  ejus?  Quis  hoc  dixerit? 
Ntimquid  ergo  istorum  tam  gravium  peccatorum  auctor 
est  Deus^  qui  nullius  vel  levissimi  peccati  auctor  creden- 
dus  est?  «  Quis  sapiens ,  et  inteUiget  haec^?  ))  Nam  ipsa 
est  illa  mirabiUs  Dei  bonitas,  qua  beue  utitur  etiam  malis, 
vel  angelis ,  vel  hominibus.  Cum  enim  ipsi  vitio  suo  mali 
sint,  illede  malo  eorum  bene  facit.  Non  enim  antequam 
odissent  populum  ejus  boni  erant ;  sed  maligni  et  impii 
tales  erant,  qui  faciie  incolis  suis  felicibus  inviderent.  In 
eo  ergo  quod  populum  suum  multiphcavit ,  hoc  beneficio 
suo  malos  ad  invidendum  convertit.  Invidia  est  enim 
odium  felicitatis  alienai.  Sic  ergo  convertit  cor  eorum,  ut 
per  invidentiam  odissent  populum  ejus ,  et  doium  face- 
rent  in  servos  ejus.  Non  itaque  cor  illorum  malum  facien- 

«  Psal.  civ,  24.  —  '  IbifJ.  25.  —  ^  IJ.  cvi;  ^3. 


ENA.RRATIO    IN    PSALMUM    CIV.  201 

do,  sed  popiilo  suo  benefaciendo,  cor  illorum  sponte  ma- 
lum  convertit  ad  odium.  Non  enim  rectum  cor  pervertit, 
sed  sponte  perversum  ad  odium  populi,  ubi  eo  malo  bene 
iiteretur,  convertit  :  non  illos  malos  faciendo,  sed  istis 
])ona  ,  quibus  mali  facillime  possent  invidere  ,  largiendo. 
Quo  illorum  odio  ,  et  ad  exercitationem  populi  sui ,  et  ad 
gloriam  nominis  sui ,  quse  nobis  est  utibs ,  quomodo  sit 
usus,  consequentia  docent :  quce  in  ejus  laude  comme- 
morantur ,  cum  cantatur  Alleluia. 

XVIII.  «  3Iisit  3Ioysen  servum  suum,  Aaron  quem  ele- 
))  gitipsum'.  ))  Sufticeret,  «  Quemelegit:  ))  sed  nihilin 
eo  quaerendum  est,  quod  additum  est,  «  Ipsum.  )>  Locu- 
tio  Scripturarum  est ,  sicuti  est ,  «  In  qua  babitabunt  in 
))  ea*^  :  ))  qua  loculione  divinse  paginse  plenae  sunt. 

XIX.  «  Posuit  in  eis  verba  signorum  suorum  et  prodi- 
»  giorum  in  terra  Cbam^.  ))  Non  ita  debemus  accipere , 
«  Verba  signorum  et  prodigiorum ,  )>  quasi  verba ,  quiljus 
verbis  fierent  signa  et  prodigia,  id  est ,  quae  dicerent  ut 
fierent  signa  et  prodigia.  Multa  enim  sine  verbis  facta  sunt, 
vel  virga ,  vel  manu  extenta ,  vel  favilla  in  coelum  missa. 
Sed  quia  illa  ipsa,  quse  facta  sunt,  non  erant  abcujus  sig- 
nificationis  inania ,  sicut  et  verba  quae.  loquimur  ^  ideo  et 
ipsa  dicta  sunt  verba  ,  non  vocum  et  sonorum,  sed  signo- 
rum  et  prodigiorum.K  Posuit  in  eis,  )>  id  est,  fecit  per  eos. 

XX.  «  Misit  tenebras  ,  et  obscuravit*.  )>  Scriptum  est  et 
boc  inter  plagas,  quibus  T^gyptii  percussi  sunt.  Quod  au- 
tem  sequitur,  in  diversis  codicibus  varie  legitur.  Alii  nam- 
que  babent  :  «  Et  exacerbaverunt  sermones  ejus.  ))  Alii 
vero,  «  Et  non  exacerbaverunt  sermones  ejus. ))  Sed  cpiod 
prius  dixi,  in  pluribus  invenimus.  Ubi  autem  addita  est 
negativa  particula,  vix  duos  codices  potuimus  reperire. 

'  Psal.  civ,  26. —  'Niim.  xiii,  20,  ctLevit.  xviii,  3,  juxta  lxx.  — ^Psa]. 
civ,  27,  —  4  IbiJ.  28. 


202  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

Sed  ne  forte  mendositas  propter  sensum  faciliorem  abun- 
daverit  :  quid  enim  faciiius  intelligitur  quam  id  quod  dic- 
tum  est  :  k  Et  exacerbaverunt  sermones  ejus,  »  utique 
contumacibus  contradictionibus  suis?  conati  sumus  se- 
cundum  aliquam  rectam  sententiam  etiam  illud  exponere: 
et  hoc  interim  occurrit ,  «  Non  exacerbaverunt  sermones 
»  ejus,  ))  id  est,  in  Moyse  et  Aaron  :  quia  eos  etiam  du- 
rissimos  patientissime  pertulerunt,  donec  omnia  quae  Deus 
in  eis  facere  disposuerat ,  ex  ordine  complerentur. 

XXI.  «  Convertit  aquas  eorum  in  sanguinem,  et  occi- 
»  dit  pisces  eorum.  Dedit  terram  eorum  ranas,  in  pene- 
))  tralibus  regum  ipsorum  ^  »  Tanquam  diceret :  Terram 
eorum  convertit  in  ranas.  Tanta  enim  ranarum  fueratmul- 
titudo,  ut  hoc  per  uiT£SG0>.r,7  convenienter  diceretur. 

XXII.  «  Dixit ,  et  venit  cynomyia  et  sciniphes  in  om- 
»  nibus  finibus  eorum"^. ))  Si  quseritur  quando  dixerit,  in 
verbo  ejus  erat  antequam  fieret  5  et  sine  tempore  ibi  erat, 
quo  tempore  fieret :  quanquam  et  per  Angelos ,  et  per 
servos  suos  Moysen  et  Aaron,  etiam  tunc  quodam  modo 
dixit  ut  fieret ,  quando  fuerat  faciendum . 

XXIII.  «  Posuit  pluvias  eorum  grandinem^.  ))  Simihs 
locutio  est  illi ,  ubi  ait  :  «  Dedit  terram  eorum  ranas  :  » 
nisi  quod  ibi  non  utique  in  ranas  tota  terra  conversa  est, 
pluvia  vero  in  grandinem  etiam  tota  potuit.  « Ignem  com- 
»  burentem  in  terra  ipsorum  :  ))  subauditur  ,  «  Posuit.  )> 

XXIV.  «  Et  percussit  vineas  eorum  et  ficulneas  eorum, 
))  et  contuiyit  omne  lignum  finium  eorum  ^.))  Hoc  vi  gran- 
dinis  et  fuhninibus  factum  est:  unde  et  ignem  dixit  com- 
burentem. 

XXV.  «  Dixit,  et  venit  locusta  et  bruchus,  cujus  non  erat 
))  numerus  ^.  »  Unaplaga  estlocustse  et  bruchi :  quoniam 
altera  est  parens,  altera  est  foetus. 

«  Psal.  av,  29,  3o,—  ^lbid.  3i.—  3  Ibid,  32.—  4  Ibid.  33.  — «Ibid.  34. 


ENAERATIO    IW    PSALMUM    CIV.  203 

XXVI.  «  Et  comedit  omne  fbenum  in  terra  eorum,  et 
»  comedit  omnem  fructum  terrse  eorum^  »  Et  foenum 
fructus  est,  sicut  loqui  Scriptura  consuevit ,  quae  foenum 
appellat  etiam  segetes  frugum  :  sed  ut  duo  diceret,  duo- 
hus  fortasse  quse  dixerat ,  numero  voluit  consonare ,  id 
est ,  locustae  et  brucho.  Hoc  autem  totum  pertinet  ad  elo- 
cutionis  varietatem  medentem  fastidio,  non  ad  diversita- 
tem  sententiarum. 

XXYII.  «  Et  percussit  omne  primogenitum  in  terra 
))  eorum ,  primitias  omnis  laboris  eorum  "^.  ))  Hsec  plaga 
novissima  est,  excepta  morte  in  mari  Rubro.  Primitias  vero 
laborum  ,  propter  primogenita  pecorum,  dictum  arbitror. 
Quce  plagae  cum  sint  decem ,  nec  omnes  commemoratae 
sunt ,  nec  eodem  ordine  quo  ibi  factse  leguntur.  Libera 
enim  est  laudatio  a  lege  narrantis  et  texentis  historiam. 
Cujus  laudationis  auctor  et  dictor  cum  sit  per  Prophetam 
Spiritus  sanctus  5  eadem  utique  auctoritate,  qua  per  eum 
egit  hominem  qui  ilJam  scripsit  historiam  ,  et  commemo- 
rat  aliquid  factum  quod  ibi  non  legitur,  et  quod  ibi  legi- 
tur  praeterit. 

XXVIII.  Adjungit  autem  etiam  hoc  laudibus  Dei,  quod 
argento  et  auro  ditatos  Israehtas  eduxit  ex  iEgypto  :  quia 
et  ipsi  tales  erant,  qui  nondum  possent  contemnere  labo- 
rum  suorum  hcet  temporalem ,  tamen  debitam  justamque 
mercedem  :  nec  in  eo  quod  iEgyptios  deceperunt,  a  qui- 
bus  sibi  ut  commodaretur  aurum  argentumque  petive- 
runt,  putandus  est  Deus  hujusmodi  dolos,  eis  qui  sur- 
sum  cor  habent,  vel  jubere,  vel  si  fecerint,  approbare. 
Magis  enim  per  iJla  Dei  verba,  utique  ab  iJJo  qui  cor  co- 
rum  vide^bat ,  et  cupiditates  exarainabat ,  permissi  sunt 
facere  ista  ,  quam  jussi  :  non  tamen  sine  aJiquo  provectu 
animse  carnalis ,  quod  et  his  fecerunt  qui  taJia  jure  passi 

«  Psal.  civ,  35.  —  »  Ibid.  Z6. 


204  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

sunt,  et  quamvis  per  dolura,  ab  iniquis  hominibus  tamen 
quod  sibi  reddi  debuit ,  abstulerunt.  Sicut  autem  iEgyp- 
tiorum  iniquitate,  sic  istorum  infirmitate,  ad  id  quod 
opus  erat  illis  factis  figurandumetprcenuntiandum  divine 
usus  est  Deus.  «  Et  eduxit  eos  in  argento  et  auro. «  Et  ista 
locutio  Scripturarum  est.  Pro  eo  quippe  dictum  est  :  « In 
))  argento  et  auro  ,  ))  ac  si  diceretur  :  Cum  argento  et 
auro.  «  Et  non  erat  in  tribubus  eorum  infirmus  ^ :  ))  sed 
corpore ,  non  animo.  Etiam  hoc  magnum  Dei  bencficium 
fuit ,  ut  in  illa  necessitate  migrandi  nullus  esset  oegrotus. 
XXIX.  «  Laetata  est  iEgyptus  in  profectione  eorum^ 
))  quia  incubuit  limor  eorum  super  eos  "^.  )>  Timor  utique 
Hebrneorum  super  ^Egyptios.  Non  enim  «  Timor  eorura,» 
quo  timebant  Hebraei,  sed  quo  timebantur.  Dicet  aliquis  : 
Quomodo  ergo  nolebant  eos  dimittere  iEgyptii?  quomodo 
tanquara  redituros  diraiserunt  ?  quoraodo  tanquam  redi- 
turis  et  reddituris  aurum  et  argentum  petentibus  com- 
modaverunt,  si  «  Lsetata  est  ^Egyptus  in  profectione  eo- 
))  rum  ?  ))  Sed  intelhgendum  est  post  illara  ultimam 
jEgyptiorum  morteni ,  et  tantara  stragem  in  mari  Rubro 
tam  magni  persequentis  exercitus ,  Jigyptios  tirauisse  re- 
siduos,  ne  redirent  llebrgei ,  et  eorum  rehquias  magna 
facilitate  contererent.  Tunc  impletura  est  quod  superius , 
cum  dixisset  :  «  Et  auxit  populura  suum  vehementer,  )> 
mox  addidit ,  «  Et  firmavit  eum  super  iniraicos  ejus.  )) 
Hanc  enim  sententiara  uno  versiculo  propositara  ut  exph- 
caret ,  quoraodo  id  factum  sit,  adjunxit  caetera  quoe  in 
hac  laude  cladis  narravit ,  usque  ad  istum  locum  ,  ubi 
ait  :  «  LaBtata  est  Jigyptus  in  profectione  eorum  ,  quia 
))  incubuit  timor  eorura  super  eos :  ))  vehit  assignans  quod 
proposuerat ,  quia  firmavit  popuhim  suum  super  inimi- 
cos  ejus. 

>  Psol.  civ,  3;.  —  MbiJ.  38. 


i 


enArrAtio  in  psAlmum  civ.  205 

XXX.  Proinde  jam  dicit ,  quse  iter  agentibus  in  eremo 
beneficia  divina  colJata  sunt.  «  Expandit  nubem  in  pro- 
))  tectionem  eorum,  et  ignem  ut  luceret  eis  per  noctem  ^•)) 
Tam  sunt  haec  manifesta  ,  quam  nota. 

XXXI.  «  Petierunt  et  venit  coturnix'^.  ))  Non  coturni- 
cem  concupiverunt ,  sed  carnes.  Quia  vero  et  coturnix 
caro  est ,  et  in  isto  Psalmo  non  loquitur  de  amaricatione 
illorum ,  in  quibus  non  est  beneplacitum  Deo,  sed  de  fide 
electorum,  quod  est  verum  semen  Abrahse^  :  ipsi  intelli- 
gendi  sunt  petisse  ut  veniret ,  unde  amaricantium  mur- 
mur  opprimeretur.  Jam  in  versu  qui  sequitur  :  «  Et  pane 
))  coeH  saturavit  eos,  )>  manna  quidem  non  nominavit,  sed 
nulli  obscurum  est  qui  illas  litteras  legit. 

XXX H.  «  Disrupit  petram  ,  et  fluxerunt  aquae,  abie- 
))  runt  in  sicco  flumina*.  ))  Et  hoc  factum  tam  cito  intel- 
ligitur ,  quam  legitur. 

XXXIII.  His  autem  oranibusbeneficiissuis,  Deus  com- 
mendat  in  Abraham  meritum  fidei  :  Sequitur  enim_,  et 
dicit :  «  Quoniam  memor  fuit  verbi  sancti  sui,  quod  ha- 
))  buit  ad  Abraham  puerum  suum.  Et  eduxit  populum 
))  suum  in  exultatione  ,  et  electos  suos  in  Inetitia.  ))  Quod 
ait  :  «  Populum  suum  ;  »  hoc  repetivit :  «  Electos  suos  :  » 
et  quod  ait  :  «  In  exultatione  5  »  hoc  repetivit :  «  In  lae- 
))  titia.  Et  dedit  iUis  regiones  gentium,  et  labores  popu- 
))  lorum  possederunt^ ))  Quod  sunt,  «  Begiones  genlium  ;  )> 
hoc  sunt ,  «  Labores  populorum  :  )>  et  quod  dictum  est  : 
«  Dedit  iflis  ;  ))  hoc  repetitum  est ,  «  Possederunt.  )> 

XXXIV.  Et  tanquam  quaereremus  ,  cui  hono  ista  data 
sunt,  ne  hoc  ipsum  putaretur  summum  bonum  quod  ista 
fehcitas  rerum  temporalium  populo  Dei  data  est;  conti- 
nuo  eam  ad  aliud  retulit ,  ul)i  suramum  bonura  oportet 

'  Psal.  civ,  39.  —  2  IbiJ.  4"  —  5  I  Cor.  x,  5.  —  4  Ps;,].  Civ,  ^i.  — 
5  Ibid    ^'^-^i- 


206  S.    AUGrSTINI    EPISCOPI 

inquiri.  «  Ut  custodiant ,  inquit,  justificationes  ejus,  et 
))  legem  ejus  requirant  ^  )>  Ubi  intelligendum  est  Dei  ser- 
vos  et  electos  filios  promissionis  ,  verum  et  germanura  se- 
men  Abrahae  ,  imitantes  fidem  Abrahae ,  propterea  ista 
bona  terrena  sumere  a  Deo  ,  ut  non  in  eis  luxu  difHuant , 
sive  perversa  securitate  torpescant  j  sed  ideo  habeant  di- 
vina  misericordia  haec  omnia  prseparata ,  in  quibus  quae- 
rendis  possent  negotiosissimis  laboribus  occupari ,  ut  ad 
hoc  vacent  unde  bonum  seternum  possit  acquiri,  hoc  est, 
«  Ut  custodiant  justificationes  ejus  ,  et  legem  ejus  requi- 
))  rant.  »  Denique ,  quoniam  semen  Abrahse  tales  hic  in- 
telligi  vohiit  ,  qui  vere  essent  seinen  Abrahse ,  quales  uti- 
que  nec  in  illo  populo  defuerunt :  quod  etiam  apostolus 
Paulus  satis  ostendit ,  cura  dicit  :  «  Sed  non  in  omnibus 
))  illis  beneplacitum  est  Deo^.  )>  Si  enim  non  in  omnibus, 
profecto  fuerunt  ibi  quidam  in  quibus  beneplacitum  est 
Deo.  Quia  ergo  tales  Psaimus  iste  comraendat ,  nihil  hic 
dixit  de  iniquitatibus  et  irritationibus  et  amaricatione 
eorum,  in  quibus  non  est  beneplacitum  Deo.  Sed  quia  et 
iniquis  non  sola  justitia,  verumetiam  misericordia  Dei 
oranipotentis  et  clementis  apparuit  5  de  iilis  sequens  lo- 
quitur  Psalraus  cum  laudibus  Dei.  Et  tamen  utrique  in 
uno  populo  fuerunt  5  nec  istos  illi  suarura  iniquitatum 
contagione  poliuerunt.  «  Novit  enim  Dominus  qui  sunt 
))  ejus.  ))  Et  si  in  hoc  sseculo  non  potest  ab  injustis,  «  Re- 
))  cedat  ab  injustiiia  oranis  qui  norainat  noraen  Do- 
))  raini^.  » 

XXXV.  Ut  ergo  tanquara  in  corpore  Psalrai  hujus  velut 
latentera  quodara  raodo  ejus  aniraara  coramendemus,  hoc 
est ,  in  verbis  quasi  exterioribus  interiorem  intellectum  : 
videtur  mihi  adraoneri  semen  Abrahae,  qui  sunt  omnes 
filii  promissionis  pertinentes  ad  aeternara  hccreditatem  tes- 

'  Psal.  civ,  45-  —  'I  Cor.  x,  5.  —  ^  1  Tim.  ii,  19. 


ENARRATIO   IN    PSALMUM   CIV.  207 

tamenti  aeterni ,  ut  tanquam  ipsam  hgereditatem  sibi  eK- 
gant  I>eum,  et  eum  gratis  colant ,  id  est,  propter  ipsura  , 
non  propter  aliquod  craolumentum  mercedis  extra  ipsum  5 
et  hoc  faciant  laudantes ,  invocantes ,  annuntiantes  ,  nec 
in  suam  ,  sed  in  ejus  gloriam  per  fidem  bene  operantes, 
spe  gaudentes,  charitate  ferventes^  Hoc  totum  sonat  his 
versibus  :  «  Confitemini  Domino,  et  invocate  nomen  ejus, 
»  annuntiate  in  gentibus  opera  ejus.  Cantate  ei,  et  psal- 
»  lite  ei,  narrate  omnia  rairabiha  ejus.  Laudamini  in  no- 
»  mine  sancto  ejus  :  laetetur  cor  quaerentium  Dominum. 
»  Quserite  Dominum ,  et  confirmamini ,  quaerite  faciera 
»  ejus  semper  ^.  » 

XXXVI.  Deinde  ad  parvulorum  corda  nutrienda ,  ut 
roborentur  in  fide ,  de  Patriarchis  proponuntur  exempla 
et  illorum  fidei  et  promissionis  Dei ,  ut  imitando  et  spe- 
rando  simus  semen  illorum ,  non  de  sola  gente  Hebraeo- 
rum,  sed  quotquot  istam  gratiam  suscipiunt  in  omni  terra. 
Quod  totum  his  versibus  continetur  :  «  Mementote  mira- 
»  bilium  ejus  quae  fecit,  prodigia  ejus  et  judicia  oris  ejus. 
»  Seraen  Abrahara  servi  ejus ,  fihi  Jacob  electi  ejus.  Ipse 
»  Dominus  Deus  noster,  in  omni  terra  judicia  ejus.  Me- 
»  raor  fuit  in  saeculura  testaraenti  sui ,  verbi  quod  raan- 
»  davit  in  raille  generationes.  Quod  disposuit  ad  Abra- 
»  hara ,  et  juraraenti  sui  ad  Isaac.  Et  statuit  illud  ipsi 
»  Jacob  in  praeceptum  :  et  ipsi  Israel  in  testamentum 
»  a3ternum ,  dicens  :  Tibi  dabo  terrara  Chanaan ,  funicu- 
M  lum  hsereditatis  vestrae^.  »  Quae  omnia^  pro  modulo 
meo,  quemadmodum  accipienda  essent  exposui. 

XXXVII.  Hic  occurrebat  animo  parvulae  fidei :  Si  ergo 
Deus  gratis  est  colendus ,  et  testamenti  oeterni  haereditas 
ipse  a  se  ipso  requirendus  ,mortalem  istam  yitam  quaeren- 
tium  eam ,  et  temporales  necessitates ,  an  et  ipsa  suae  mi- 

'  Rom.  XII,  II,  12.  —  '  Psal.  civ,  1-4.  —  ^  Ibid,  5-ii, 


208  S.    AUGUSTIWl    EPISCOPI 

sericordke  multiplicatione  non  deserit  ?  Nam  intente  au- 
dite  quid  prsestiterit  patribus  nostris,  vel  in  quibus  fidei 
exempla  constituit,  vel  qui  ex  illorum  carne  propagati 
etiam  fidem  imitati  sunt.  «Cum  essentipsi  numero  brevi, 
»  paucissimi  et  incolae  in  ea  :  »  id  est ,  in  terra  Clianaan. 
«  Et  pertransierunt  de  gente  in  gentem  ,  et  de  regno  in 
))  populum  alterum.  Non  reliquit  hominem  nocere  eis, 
»  et  arguit  pro  eis  reges.  Nolite  tangere  Christos  meos,  et 
))  in  Prophetis  meis  nohte  mahgnari  ^  )) 

XXXYIII.  Si  autem  quseritis ,  quomodo  transierunt 
de  gente  in  gentem ,  et  de  regno  in  populum  alterum  , 
audite  :  «  Et  vocavit  famem  super  terram  ,  omne  firma- 
))  mentum  panis  contrivit.  Misit  ante  eos  virum ,  in  ser- 
»  vum  venumdatus  est  Joseph,  Humiliaverunt  in  compe- 
»  dibus  pedes  ejus,  ferrum  pertransiit  animam  cjus,  donec 
»  veniret  verbum  ejus.  Eloquium  Domini  ignivit  eum  : 
»  misit  rex,  et  solvit  eum ,  princeps  populorum ,  et  dimi- 
»  sit  eum.  Constituit  eum  douiinum  domus  suse,  et  prin- 
»  cipem  omnis  possessionis  suse.  Ut  erudiret  principes  ejus 
»  sicut  semetipsum,  et  seniores  ejus  prudentiam  doceret. 
»  Et  intravit  Israel  in  iEgyptum ,  et  Jacob  accola  fuit  in 
»  terra  Cham'^.  »  Ecce  quomodo  pertransierunt  de  gente 
in  gentem ,  et  de  regno  in  populum  alterum. 

XXXIX.  «  Et  auxit  populum  suum  vehementer,  et  fir- 
»  mavit  eum  super  inimicos  ejus.  »  Si  autem  scire  vultis 
quomodo  eum  firmaverit  super  inimicos  ejus  ,  audite  : 
«  Convertit  cor  eorum  ,  ut  odirent  popuium  ejus  ,  et  do- 
»  lum  facercnt  in  servos  ejus.MisitMoysen  servum  suum, 
»  Aaron  quem  elegit  ipsum.Posuit  in  eis  verba  signorum 
»  suorum,  et  prodigiorum  in  terra  Cham.Misit  tenebras, 
»  et  obscuravit,  et  exacerbaverunt  sermones  ejus.  Con- 
»  vertit  aquas  eorum  in  sanguinem^  et  occidit  pisces  eo- 

>  rsal.  civ,  i2-i5.  —  '  IbiJ.  i6-23. 


ENARRAtIO    1N    PSALMtJM   CIV.  209 

»  rum.  Dedit  terram  eorum  ranas,  in  penetralibus  regum 
»  ipsorum.  Dixit  ct  venit  cynomyia,  ct  sciniphes,  in  om- 
»  nibus  finibus  eorum.  Posuit  pluvias  eorum  grandinem, 
»  ignem  comburentem  in  terra  ipsorum.  Et  percussit  vi- 
»  neas  eorum,  et  ficulneas  eorum  ,  et  contrivit  omne  lig- 
»  num  fmium  eorum.  Dixit,  et  venit  locusta  et  brucbus, 
»  cujus  non  erat  numerus.  Et  comedit  omne  foenum  in 
»  terra  eorum,  et  comedit  omnem  fructum  terrse  eorum. 
»  Et  percussit  omne  primogenitum  in  terra  eorum ,  pri- 
»  mitias  omnis  laboris  eorum.  Et  eduxit  eos  in  argento  et 
»  auro,  et  non  erat  in  tribubus  eorum  infirmus.  Laetata 
»  estiEgyptus  in  profectione  eorum,quia  incubuit  timor 
»  eorura  super  eos  *.  »  Ecce  cpiomodo  populum  suum  fn- 
mavit  super  inimicos  ejus. 

XL.  Gum  autem  inimicis  eorum  ista  mala  justitia  ejus 
inflixerit ;  quse  ipsis  largita  sit  etiam  temporalia  miseri- 
cordia  ejus  accipite  :  «  Expandit  nubem  in  protectionem 
»  eorum  ,  et  ignem  ut  luceret  eis  per  noctem.  Petierunt, 
»  et  venit  coturnix,  et  pane  coeli  saturavit  eos.  Disrupit 
»  petram  ,  et  fluxerunt  aquse,  abierunt  in  sicco  flumina. 
»  Quoniam  memor  fuit  verbi  sancti  sui ,  quod  habuit  ad 
»  Abraham  puerum  suum.  Et  eduxit  populum  suum  in 
»  exultatione,  etclectos  suos  in  laetitia.  Et  dedit  iUis  re- 
»  giones  gentium,  et  labores  populorum  possederunt'^.  » 
Non  ut  propter  ista  eum  colant ,  sed  ut  ea  cpioque  ad  bo- 
num  seternum  referant  atque  convertant,  id  est, «  Ut  cus- 
»  todiant  justificationes  ejus,  etlegera  ejus  requirant^.  » 
Quaecumque  igitur  alia  bona  dat  Deus,  referenda  sunt  ad 
gratuitum  cultum  ejus  :  ipse  autem  cultus  ejus  non  est 
referendus  ad  aha  bona ,  quge  dat  Deus  :  tunc  enim  erit 
gratuitus.  Ad  quod  certamen  provocans  hostis  ,  ausus  est 

'  rsal.  civ,  2:'i-3S.  —  '  IbiJ.  39-44.  —  3lbid.  45. 

GXVill.  li 


210  S.    AUGIJSTINI    EPISCOPI 

dicere  Deo  :  «  Nuraquid  Job  gratis  colit  Deum  ^  ?  »  Porro 
si  in  servura  venumdatus  Joseph  et  liumiliatus  et  exalta- 
tus  ,  locura  fecit  ad  temporalia  bona  populo  Dei ,  ut  fir- 
maretur  super  inimicos  ejus  ;  quanto  magis  Jesus  venum- 
datus  et  humiliatus  a  fratribus  suis  secundum  carnem ,  et 
exaltatus  in  coehs ,  locum  facit  ad  aeterna  bona  populo 
Dei,  triumphanti  de  diabolo  et  angelis  ejus?  Audi  ergo 
semen  Abrahae^  non  de  carne  glorians,  sed  imitans  fidem  • 
audite  servi  Dei,  et  electi  Dei,  promissionem  habentes 
vitae  praesentis  et  futurae  -.  Si  tentationes  durae  sunt  in  hoc 
sseculo,  Joseph  in  carcere,  Jesura  in  cruce  cogitate.  Si 
rerum  temporahum  prosperitas  adjacet,  non  propter  ip- 
sani  Deo ,  sed  ipsa  utimini  propter  Deum :  nec  eum  existi- 
metis  propter  vitse  hujus  necessaria  coh  a  cultoribus  suis, 
quse  donat  et  blasphematoribussuis  •, «  Sed quaerite  primum 
))  regnum  Dei,  etjuslitiam  ejus,  et  hsec  omnia  apponentur 
))  vobis^.  )> 


ENARRATIO 
IN    PSALMUM    GV. 

I.  PsALMus  centesiraus-quintus  etiamipse  prsenotatur , 
«  Alleluia.  ))Et  hoc  duphciter.  Sed  quidam  dicunt  unum 
Alleluia  pertinere  ad  finem  Psalmi  superioris  ,  alterum  ad 
hujus  principium.  Et  hoc  asserunt  quod  omnes  Allekiia- 
tici  Psalmi  habeant  in  fine  Alleluia,  non  omnes  in  capite : 

1  q  uicumque  Psalmus  non  habet  in  fine  Alleluia ,  nec 
in  capite  volunt  eum  habere  •,  quod  autem  in  ejus  capite 

'  .loLi.  1,  g.  —  'I  Tim.  iv,  8.  —  ^  Matth.  vi,  33. 


EWARRATIO    IN    PSALMUM     CV.  211 

videtur  esse,  ad  finem  superioris  pertinere.  Sed  nos,  quo- 
usque  nobis  aliqiiibus  certis  documentis  id  verum  esse 
persuadeant,  multorum  consuetudinem  sequimur,  qui 
ubicumque  legunt  Alleluia ,  eidem  Psalmo  attribuunt , 
in  cujus  hoc  capite  inveniunt.  Paucissimi  enim  codices 
sunt ,  (quod  quidcm  in  nullo  grsecorum  reperi ,  quos  ins- 
picere  potui , )  qui  habeant  Alleluia  in  fme  centesimi  et 
quinquagesimi  Psalmi  :  post  quem  jam  nuUus  est ,  qui  ad 
eumdem  canonem  pertinet.  Sed  neque  hoc  posset  prsescri- 
bere  consuetudini ,  etiamsi  omnes  codices  id  haberent. 
Fieri  enim  potuit ,  ut  aiiqua  ratione  laudationis  Dei  totus 
Psalmorum  Hber ,  qui  hbris  quinque  constare  perhibetur, 
( nam  ubi  scriptum  est,  «  Fiat,  fiat,  \>  ibi  fines  hbrorura 
esse  dicunt , )  post  omnia  quse  cantata  sunt,  ultimo  Alle- 
luia  clauderetur  :  nec  propter  finem  centesimi  et  quin- 
quagesimi  Psalmi  necesse  esse  video ,  ut  omnes  Alleluia- 
tici  Psalmi  in  fine  habeant  AUeluia.  Cum  vero  in  capite 
Psalmi  geminatur  AUeluia  ,  cur  Dominus  aliquando  se- 
mel ,  ahquando  bis  dicit  Araen  ,  et  eo  modo  non  possit 
ahquando  semei,  ahquando  bis  Aileluia  dici,  nescio  : 
praesertim  quia  post  numeri  uotara  ,  quo  Psalmus  inscri- 
bitur  quotus  sit ,  veluti  iste  centesiraus-quintus ,  utrum- 
que  Alieluia  positum  est.  Debuit  autem  unum  poni  ante 
ipsum  numerum ,  si  ad  finera  pertinet  superioris  :  et  post 
numerum  Psalmi  scribi  alterum  Allekna ,  quod  ad  Psal- 
mum  ipsius  numeri  pertinet.  Sed  fortasse  et  in  hoc  impe- 
rita  praevaiuit  consuetudo  ,  et  aliquid  afferri  potest,  quod 
adhuc  ignoramus ,  unde  nos  magis  docere  debeat  judi- 
cium  veritatis ,  quam  praejudicium  consuetudinis.  Nunc 
tamen  antecpiam  hoc  perdiscamus  ,  ubicumque  post  nu- 
merura  Psaimi ,  sive  serael ,  sive  bis  conscriptura  inveni- 
raus  Aiieluia  ,  secundum  celeberrimam  Ecclesiae  consue- 
tudinem  ,  ei  Psalmo  tribuiraus,  qui  eodem  nuraero  prae- 

14. 


212  S.    AUGtJSTil^l    EPISCOPI 

notatiir  :  confitentes  nos  arcana  omnium  titulorum,  qui 
suut  in  Psalmis,  et  ordinis  eorumdem  Psalmorum,  et 
magna  esse  credere,  et  nondum,  sicut  volumus,  penetrare 
j)otuisse. 

Il.Video  autem  istos  duos,  centesimum-quartumetcen- 
tesimum-quintum,  ita  inter  se  coiijunctos  ,  ut  in  uno  eo- 
rum ,  qui  prfecedit ,  coramendetur  populus  Dei  in  electis 
ejus  ,  de  quibus  nulla  querela  fit,  quos  ego  arbitror  ibi 
fuisse  in  quibus  beneplacitum  est  Deo  *  :  in  isto  autem 
qui  sequitur,  eos  commemoratos  qui  in  eodem  populo 
amaricaverunt  5  nec  tamen  etiam  ipsis  Dei  misericordiam 
deiuisse.  Dicuntur  autem  ista  ex  eorum  persona ,  qui  ve- 
niam  conversi  precantur  •,  et  cxempla  commemorantur 
illorum ,  in  quos  etiam  peccatores  dives  apparuit  miseri- 
cordia  Dei.  Incipit  ergo  etiam  iste  Psalmus  sicut  ille  : 
«  Confitemini  Domino.  «  Sed  ibi  sequitur  :  Et  invocate 
))  nomen  ejus  : »  hic  autem :  «  Quoniam  bonus,  quoniam  in 
»  sreculum  misericordia  ejus^.  »  Quapropter  potest  hic 
quidem  intelhgi  etiam  confessio  peccatorum  :  nam  et.  post 
paucos  versus  sequitur  :  «  Peccavimus  cum  patribus  nos- 
»  tris,  injuste  egimus,  iniquitatem  fecimus^  :  »  sed  in  eo 
quoddicit:  «  Quoniam  bonus,  quoniam  insGeculum  mise- 
)>  ricordia  ejus,  »  laus  utique  Dei  est,  atque  in  ejuslaude 
confessio.  Quanquam  etiam  cura  sua  quisque  confitetur 
peccata ,  cum  Dei  laude  confiteri  debet :  nec  aliter  pia  est 
confessio  peccatorum  ,  nisi  non  desperans ,  et  poscens 
niisericordiam  Dei.  Habet  ergo  ejus  laudem,  sive  etiara 
in  verbis ,  cum  eum  bonum  et  misericordem  dicit  5  sive 
in  solo  affectu,  cum  hoc  credit.  Nam  et  ille  Publicanus, 
cujus  sola  ilia  verba  comraemorata  sunt :  «  Doraine,  pro- 
))  pilius  esto  milii  peccatori  ^,  »  etsi  non  dixit :  Quoniam 
bonuset  misericors  es,  vel  ahquid  hujusmodi :  non  tamcn 

'  I  Cor.  s,  5.  — •  '  Psal.  cv,  i.  —  3  U^iJ   G.  —  4  Luc.  xvin,  i3. 


ENAKKATIO    JN    PSALMUM    CV.  213 

illiul  diceret,  nisi  lioc  crederet^  c[iioniam  cnm  spe  oravit, 
quse  sine  illa  fide  esse  nonposset.  Potest  ergo  esse  laus  Dei 
vera  et  pia ,  ubi  non  sit  confessio  peccatorum  5  quae  laus 
multo  crebrius  in  Scripturis  confessio  vocatur  :  nulla  est 
autem  peccatorum  confessiopiaetutilis,ubinon  laudatur 
Deus ,  sive  corde,  sive  etiam  ore  atque  sermone.  Quod  au- 
tem  habent  aiii  codices  :  «  Quoniam  bonus  5 »  alii  habent: 
«  Quoniam  suavis : » ita  unum  verbum  graecum,  quod  di- 
citur/.pvTTb^diversa  interpretatio  secuta  est.  Item  quod  dic- 
tum  est :  «  Quoniam  in  saeculum  misericordia  ejus : »  grsecus 
habet  eU  tov  atwva ,  quod  potest  etiam  «  In  seternum  »  in- 
terpretari.  Proinde  siilla  misericordia  hic  intelligitur,  qua 
nemo  sine  Deo  beatus  esse  potest  5  melius  accipimus  «  In 
))  seternum :  )>  si  autem  illa  cst  misericordia,  quae  miseris 
exhi])etur,  utvel  consolentur  in  miseria_,  vel  ab  illa  etiam 
liberenlur  •,  melius  « In  saeculum,  )>  hoc  est,  usque  in  fmem 
saeculi,  in  c[uo  non  deerunt  miseri ,  quibus  misericordia 
prsebeatur.  Kisi  forte  cpiis  audeat  dicere,  etiam  his  qui 
damnabuntur  cum  diabolo  et  angelis  ejus,  aliquam  mise- 
ricordiam  Dei  minime  defuturam  •,  non  qua  ex  illa  damna- 
tione  liberentur,  sed  ut  eis  aliquatenus  mitigetur  :  atcpic 
ita  feternam  posse  intelligiDei  misericordiamsuperillorum 
scternam  miseriam.  Sed  tolerabiliorem  cpiosdam  exceptu- 
ros  damnationem  in  quorumdam  comparatione  legimus  : 
alicujus  vero  mitigari  eam  cui  est  traditus  poenam,  vel 
c[uibusdam  intervallis  habere  aliquam  pausam  ^  quis  au- 
dacter  dixerit  •,  cjuandoquidem  unam  stillam  dives  ille  non 
meruit  ^  ?  Sed  de  hac  tanta  re  diligentius  ex  otio  disseren- 
dum  est;  nunc  c[uod  ad  istum  Psalmum  attinet,  hactenus 
de  illa  dictum  esse  suffccerit. 

III.  «  Quis  loquetur  potentias  Doraini.?  ))  Irapletus  con- 
sideratione  divinorum  operum ,  qui  misericordiam  ejus 

'  Luc.  XVI,  1^-16. 


21  i  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI. 

exposcit :  «  Quis ,  inquit,  loquetur  potentias  Domini ,  au- 
»  ditas  faciet  omnes  laudes  ejus^?  »  Subaudiendum  est 
quod  supra  dictum  est,  ut  etiam  ista  sententia  ita  sit  plena, 
Quis  K  Auditas  faciet  omnes  laudes  ejus? » Idest,  quisnara 
sulliciat  auditas  facere  omnes  laudes  ejus?  «  Auditas  faciet,» 
dixit,  id  est,  faciet  ut  audiantur  :  ostendens  ita  loquendas 
potentias  Domini  et  laudes  ejus ,  ut  praedicentur  audien- 
tibus.  Sed  quis  potest  omnes?  An  forte  quia  sequitur: 
«  Beati  qui  custodiunt  judicium ,  et  faciunt  justitiam  in 
»  omni  tempore'^,  »  eas  dixit  laudes  ejus ,  quae  intelli- 
guntur  opera  ejus  in  prseceptis  ejus?  «  Deus  est  enim,  ait 
»  Apostolus  ,  qui  operatur  in  vobis^.  »  Et  dictum  est  se~ 
mini  Abrahse  :  «  Cantate  ei ,  et  psallite  ei"*  :  »  quod  intel- 
leximus  ita  dictum,  ac  si  diceretur  :  Bona  in  ejuslaudem  et 
dicite  ,  et  facite.  Quibus  duobus  verbis ,  id  est,  cantandi 
et  psallendi,  convenire  duos  consequentes  versus,  ut  quod 
dictum  est  :  «  Narrate  omnia  mirabilia  ejus  ^  »  hoc  sit : 
«  Cantate  ei :  »  quod  vero  dictum  est  :  «  Laudamini  in 
»  nomine  sancto  ejus^  ;  »  hoc  sit  :  «  Psallite  ei.  »  Huic 
quippe  semini  etiam  ipse  Dominus  dicit :  «  Luceant  opera 
»  vestra  coram  hominibus ,  ut  videant  bona  lacta  vestra , 
»  et  giorificent  Patrem  vestrum  qui  in  coehs  est^.  »  Hic 
ergo  ipsa  Dei  praecepta  considerans,  quorum  prseceptorum 
opera  laudes  sunt  ejus  qui  operatur  in  suis,  ait :  «  Quis 
»  loquetur  potentias  Domini?  »  quoniara  hcTC  ineffabihter 
operatur.  Quis  «  Audltas  faciet  oranes  laudes  ejus?  »  Id 
est,  quis  cum  audierit,  facit  omnes  laudes  ejus?  Quae  sunt 
opera  praeceptorum  ejus.  Quis  in  quantum  fiunt,  etsi  non 
orania  quae  audita  sunt  fmnt ,  ille  laudandus  est ,  «  Qui 
»  operatur  in  nobis  et  velle  et  operari ,  pro  bona  volun- 
»  tate  ^.  »  Ideo  cum  posset  dicere ,  Orania  raandata  ejus, 

'  Psal.   cv ,  2.  —  =«  Ibid.  3.  —   ^  philip.  n^   i3.  —  4  Psal.  av,  2.  — 
5  Ibid.  3.  — 6Ma«h.  v,  i6.  —  7  Philip.  ii,  i3. 


ENARKATIO   IN   PSALMtJM   CV.  215 

vel,  omnia  opera  mandatoram  ejus  5  maluit  dicere :  «Laudes 
»  ejus  : ))  quia,  ut  dictum  est,  in  quantum  fiunt,  ipse  lau- 
dandus  est.  Quas  tamen  laudes ,  quisnam  suflicit  auditas 
facere?  id  est,  cum  auditse  fuerint,  facere  omnes  quis  est 
idoneus? 

IV.  «Beati  qui  custodiuntjudicium,etfaciuntjustitiam 
»  in  omni  tempore  * :  »  utique  ex  quo  incipiunt  et  vivunt 
intempore.  «  Qui  enim  perseveraverit  usque  in  fmem,  hic 
))  salvus  erit^.  )>  Potest  autem  videri  ejusdem  sententiae 
repetitio ,  ut  hoc  sit  facere  justitiam  ,  quod  est  custodire 
judicium  :  ut  etiam  in  superiore  versu  subaudiatur,  «  In 
y>  omni  tempore  •, »  sicut  in  posteriore  subauditur , «  Beati  5  )> 
et  redditis  quoe  subaudiuntur,  ita  dicatur :  «Beati  quicus- 
»  todiunt  judicium  »  in  omni  tempore,  beati  qui  «  Faciunt 
»  justitiam  in  omni  tempore.  »  Sed  nisi  ahquid  interesset 
inter  judicium  et  justitiam,  nonin  alio  Psalmo  diceretur : 
«  Quousque  justitia  convertatur  in  judicium ".  »  Araat 
quidem  Scriplura,  ista  duo  simul  ponere:sicuti  est :  «  Jus- 
»  titia  et  judicium  directio  sedis  ejus*  :  »  et  illud :  «  Et 
»  educet  sicut  lumen  justitiam  tuam ,  et  judicium  tuum 
»  sicut  meridiem  ^ : «  cum  et  illic  ejusdem  sententiae  repe- 
titio  videatur.  Et  fortasse  propter  vicinitatem  significationis 
ctiara  alterura  pro  altero  poni  potest,  vel  judiciura  pro  jus- 
titia ,  veJ  justitia  pro  judicio  :  tamen  si  proprie  dicantur, 
aliquid  interesse  non  dubito,  ut  judicium  custodire  dicatur 
qui  recte  judicat,  justitiamvero  facere  qui  recte  agit.  Nec 
absurde  existimo  intelligi  secunduni  illud  quod  dictura 
est :  «  Quousque  justitia-convertatur  in  judicium,  »  etiam 
hic  eos  dictos  beatos  qui  judiciumcustodiunt  in  fide,  jus- 
titiam  faciunt  in  opere.  Veniet  enim  terapus,  ut  judicium 
quod  raodo  custoditur  in  fide ,  etiara  exerceatur  in  opere, 

'  Psal.  cv,  3.  —  »  Matth.  x,  22.  —  3  Psal.  xciii,  i5.  —  4  Id.  xcvi,  2.  — 
^  Id.  xxxvi,  6. 


216  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

cum  justitia  conversa  fueritiii  judicium,  idest,  cum  acce- 
perint  justi  potestatem  judicandi  eos  recte ,  a  quibus  modo 
non  recte judicantur.  Unde alibi  ipsum  corpus  Ghristi  intel- 
ligitur  dicere:  «  Gum  accepero  tempus,  ego  justitiasjudi- 
»  cabo^.  »  Quod  verbum  e  verbo  magis  diceretur,  ^qui- 
tates  judicabo.  Non  autem  dixit :  Gum  accepero  terapus, 
justitiam  faciam ;  quia  omni  tempore  facienda  est ,  sicut 
etiam  hic  dicit :  «  Qui  faciunt  justitiam  in  orani  terapore. » 
V.  Deinde  quia  Deus  justificat,  idest,  justos  facit,  sa- 
nando  eos  abjiniquitatibus  suis ,  sequitur  oratio  :  «  Me- 
))  mento  nostri,  Domine,  in  beneplacito  populi  tui^ :  ))id 
est,  ut  in  eis  simus,  in  quibus  beneplacitum  est  tibi;  quia 
non  in  omnibus  illis  beneplacitum  est  Deo.  «Visitanosin 
»  salutari  tuo.  ))  Ipse  est  enim  Salvator,  in  quo  peccata 
dimittuntur^  et  animae  sanantur,  ut  possint  custodire  ju- 
dicium ,  et  facere  justitiam  :  quos  cum  beatos  esse  intelli- 
gerent,  qui  hsec  loquuntur,  hoc  sibi  consequenter  orando 
petunt.  De  isto  salutari  ahbi  dicitur :  «  Ut  cognoscamus  in 
))  terra  viam  tuam^. ))  Et  quasi  quaereremus,  in  qua  terra : 
secutus  est :  « In  omnibus  gentibus.  »  Rursum  quasi  qucere- 
remus,  quam  viam :  secutus  est, «  Salutare  tuum.  »  De  illo 
quippe  dixit  Siraeon  senex :  «  Quoniam  viderunt  oculi  mei 
»  salutaretuum^.»Quideseipsodixit:  «Egosum  via^  Yi- 
»  sita  ergo  nos  in  salutari  tuo, »  hoc  est,inGhristo  tuo.  «  Ad 
»  videndum  in  bonitate  electorum  tuorum,  ad  laetandum 
»  inlaetitia  gentis  tuse.  »  Id  est,  ad  hoc  nos  visita  in  sa- 
lutari  tuo,  ut  videamus  in  bonitate  electorum  tuorum ,  et 
laetemur  in  laetitia  gentis  tuae.  Quod  autem  hic  positum  est, 
«  In  bonitate;  »  ahi  codices  habent  :  «  In  suavitate  :  » 
sicut  illud  :  »  Quoniani  bonus;  »  ahi  habent  :  «  Quoniam 
»  suavis.  »  Idipsum  autem  verbum  in  graeco  est,  quod  et 

•  Psal.  Lxxiv  ,3.  —  *  Id,  cv  ,  4-  —  ^  W.  lxvi,  3.   —  4  Luc.  n,  3o.  — 
5  Joan.  XIV,  6. 


ENARKATIO   IN   PSALMUM   CV.  217 

alibi  legitur  :  «  Dominiis  dabit  suavitatem^  :  »  quam  et 
aliqui  interpretati  sunt  bonitatem .  aliqui  benignitatem. 
Sed  quid  est :  « Visita  nos  ut  videamus  in  bonitate  electo- 
»  rum  tuorum, »  id  est,  in  ea  bonitate  quam  prsestas  electis 
tuis,nisi  ut  nonremaneamuscfeci,  sicutilliquibus  dictum 
est :  «  Nunc  autem  dicitis :  Quia  videmus  5  peccatum  ves- 
))  trum  manet-?  »  Dominus  enim  illuminat  caecos^,  »  non 
meritis  eorum,  sed,  «  In  bonitate  electorum  suorum,  »  id 
est ,  quam  exhibet  vel  donat  electis  suis  :  sicut ,  «  Salus 
»  vultus  mei,  »  non  a  me  ipso,  sed,  «  Deus  meus*.  ))  Et 
panem  nostrum  dicimus  quotidianum, sed  tamen  addimus, 
«  Da  nobis^Visita  ergo  nosinsalutarituo,  advidendum,)> 
id  est ,  ut  videamus  ,  «  In  bonitate  electorum  tuorum  :  ad 
»  laetandum,  id  est,  ut  Isetemur,  «  In  Isetitia  gcntis  tuae.  )> 
Unam  gentem  Dei  intelligerc  debemus  universum  semen 
Abrahae^  sed  filios  promissionis,  non  carnis.  Hi  ergo,  quo- 
rum  vox  est,  optant  ejusdem  gentis  habere  laetitiam.  Et 
quse  hujus  gentis  laetitia,  nisi  Deus  ejus?  Cui  dicitur  : 
«  Exultatio  mea,  redime  me*^.  «Et  cui  dicitur :  «  Signa- 
))  tum  est  super  nos  lumen  vultus  tui,  Domine,  dedisti 
))  laetitiam  in  cor  meum ' :  »  summo  scilicet ,  vero ,  in- 
commutabili  et  beatifico  bono,  quod  ipse  Deus  est.  «  Ut 
))  lauderis  cum  hsereditate  tua.  )>  Miror  istum  versum  sic 
interpretatum  in  multis  esse  codicibus,  cura  sit  una  atque 
eadem  in  tribus  his  versibus  grseca  locutio,  ut  si  hoc  recte 
dictum  est  quod  legitur  :  «  Ut  lauderis  cum  haereditate 
))  tua  •,  ))  posset  recte  dici :  «  Ut  videas  in  bonitate  electo- 
»  rum  tuorum,  etlaeteris  in  loetitia  gentis  tuae  :  »  totoipso 
sensu  ita  contexto  :  «  Visita  nos  in  salutari  tuo ,  ut  videas 
»  in  bonitate  electorum  tuorum,  ut  laeteris  in  laetitia  gentis 
»  tuse,  et  lauderis  cum  haereditate  tua.  »  Secundum  hoc 

■  Psal.  Lxxxxv,  i3.  —  '  Joan.  ix,  ^i.  —  3  psal.  cxlv,  8.  —  4  W.  xlii,  5. 
—  5  Matlh.  VI,  u.  —  ^  Psal.  xxxi,  7,  —  7  Id.  iv,  7. 


218  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

autem  quod  diximus :  «  Visita  nos,  ut  videamus  in  bonitate 
»  electorum  tuorum,  et  laetemur  in  loetitia  gentis  tuae-  » 
consequenter  ct  hic  dici  debuit :  «  Ut  laudemur  cum  hse- 
))  reditate  tua :  »  cui  haereditati  dictum  est :  «  Laudamird 
))  in  nomine  sancto  ejus^  ))  Porro  autem  quoniam  hsec 
ambigua  videturlocutio;  si  verus  est  iste  sensus,  quo  ma- 
luerunt  interpretes  dicere  :  «  Ut  lauderis  :  ))  etiam  duo 
versus  superiores  ita  intelligendi  sunt  ^  quia  ,  ut  dixi,  una 
est  in  his  tribus  versibus  graeca  locutio  :  ut  hoc  totum  ita 
dictum  accipiatur :  «  Visita  nos  in  salutari  tuo,  ut  videas  in 
))  bonitate  electorum  tuorum,  ))  id  est,  ad  hoc  nos  visita, 
ut  illic  nos  esse  facias  ,  et  illic  nos  videas  :  «  Ut  Iseteris  in 
laetitia  gentis  tua?,  id  est,  tu  dicarislaetari,  cura  ilh  laetan- 
tur  ex  te:  «  Utlauderis  cum  haereditate  tua, ))  id  est,  cum 
ea  lauderis ,  quoniam  non  laudatur  nisi  propter  te.  Sive 
ergo  illo ,  sive  isto  modo  intelligendum  sit  quod  dictum 
est :  «  Ad  videndum,  ad  laetandum,  ad  laudandum  :  ideo 
se  optant  visitari  in  salutari  Dei,  id  est,  in  Christo  eius,  ut 
non  alienentur  a  populo  ejus,  etab  eis  inquibusbenepla- 
citum  est  Deo. 

VI.  Quid  autem  deinceps  confiteantur,  audiamus : «  Pec- 
•»  cavimus  cum  patribus  nostris,  injuste  egimus,  iniquita- 
))  tem  fecimus  ^.  »  Quid  est :  «  Cum  patribus  nostris?  ))  An 
sicut  habet  Epistola  ad  Hebraeos,  quia  et  Levi  cum  Abra- 
ham  decimatus  est ,  quoniam  in  lumbis  ejus  fuit ,  quando 
decimas  dedit  sacerdoti  Melchisedech^  5  sicet  istipeccave- 
runt  cum  patribus  suis,  in  quorum  lumbis  erant,  quando  ilh 
in  iEgypto  fuerunt  ?  Nam  t[ui  fuerunt  eo  tempore ,  cum 
Psalraus  iste  conscriptus  est ,  maximeqne  posteri  eorum , 
(quia  vel  ab  eis  qui  tunc  erant  dici,  vel  de  post  futuris 
potuit  prophetari )  longe  aberant  ab  aetate  illorum ,  qui  in 
iEgypto  peccaverunt,  non  intelligentes  mirabilia  Dei.  Hoc 

>  Psal.  crv,  3.  —  '  IJ.  cv,  6.  — ■  ^  Hebr.  vii,  i-io. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CV.  219 

enim  seqmtur^  exponendo  quomodo  peccavemnt  cum  pa- 
tribus  suis  :  «  Patres  nostri,  inquit,  in  iEgypto  non  intel- 
»  lexerunt  mirabilia  tua  ^ :  »  et  caetera  ,  quse  de  peccatis 
eorum  multa  coramemorat.  Ansic  potius  accipiendum  est 
quod  ait :  «  Peccavimus  cum  patribus  nostris ,  »  tanquam 
diceret :  Peccavimus  sicut  patres  nostri ,  eorum  videlicet 
imitando  peccata?  Quod  si  ita  est,  astruendum  est  aliquo 
hujusmodi  locutionis  exemplo  :  quod  cum  in  praesentia 
quaererem,  non  occurrit,  ut  cum  illo  se  quisquam  peccasse, 
vel  cum  illo  se  aliquid  fecisse  dicat ,  quem  in  simili  facto 
etiam  post  multum  temporis  fuerit  imitatus. 

VII.  Quid  est  ergo  :  «  Patres  nostri  non  intellexerunt 
A  mirabilia  tua ,  »  nisi,  non  cognoverunt  quid  perillami- 
rabilia  eis  praeslare  volueris.^  Quid  utique  nisi  vitam  seter- 
nam,  et  non  temporale,  sed  incommulabile  bonum,  quod 
per  patientiam  expectatur?  Ideo  impatienter  murmurave- 
runt ,  et  amaricaverunt ,  et  bonis  praesentibus  fallacibus 
atque  fugacibus  beatos  se  fieri  quaesierunt.  «  Non  fuerunt 
»  memores  multitudinismisericordiae  tuse.wEtintellectum 
redarguit,  et  memoriam.  Intellectu  c[uippe  opus  erat,  ut 
cogitarent  ad  quorum  bonorum  seternitatem  per  illa  tem- 
poralia  vocaret  Deus  :  memoria  vero,  ut  saltem  quae  tem- 
poraliter  mirabilia  facta  sunt,  non  obliviscerentur,  fideli- 
terque  prcesumerent  quod  eadem  potestate,  quam  fuerant 
jam  experti,  Deus  illos  ab  inimicorum  persecutione  libe- 
raret  :  obliti  sunt  autem  quid  eis  in  .-Egypto  ad  inimicos 
eorum  conterendos  pertanta  prodigia  praestitisset.  «Etir- 
»  ritaverunt,  ascendentes  in  mari,  mare  Rubrum-.  »  Codex 
quem  intuebar,  sic  habebat :  et  his  quidem  duobus  verbis 
ultimis,  quod  dictum  est :  «  mare  Rubrum ,  »  stella  fuerat 
prsenotata  •,  qua  significantur  cpise  in  Hebraeo  sunt,  et  in 
interpretatione  Septuaginta  non  sunt.  Plures  autem  codi- 

»  Psal.  cv,  7.  —  2  IbiJ. 


I 


220  S.    AUGIISTINI    EPISCOPI 

ces ,  quos  inspicere  potui ,  et  grseci  et  latini  sic  habent : 
((  Et  irritaverunt,  »  veJ  quod  expressius  de  grseco  est :  «Et 
))  amaricaveruni,  ascendentes  in  Rubro  mari.  »  Qui  iilam 
legithistoriani,  quando  exierunt  dciEgypto,  et  per  mare 
Rubrum  transierunt,  dolet  eorum  infidelitatem,  in  quanta 
trepidatione  et  desperatione  fuerint ,  post  recentia  tot  et 
tanta  miracula  in  iEgypto  :  cujus  multitudinis  misericor- 
dise  Dei  non  eos  fuisse  memores  dicit.  « Ascenderunt »  au- 
tem,  propterea  dictum  est;  quia  ita  est  terrre  positio,  ut 
descensio  dicatur  in  yEgyptum  de  terra  Cbanaan,  etin  eam 
illinc  ascensio.  Notandum  est  sane  quemadmodum  Scrip- 
tura  culpare  voluerit,  non  intelligere  quod  intelligendum 
est,  et  non  meminisse  quod  memoria  retinendum  cst :  quod 
homines  suae  culpae  deputari  nohint,  ad  nihil  ahud  nisi  ut 
minus  supphcent,  minusque  sint  humiles  Deo,  in  cujus 
conspectu  confiteantur  quod  sunt,  atque  impetrato  adju- 
torio  possint  esse  quod  nonsunt.  Nam  etiam  peccata  igno- 
rantiae  vel  neghgentise  mehus  accusantur  ut  pereant ,  quam 
excusantur  ut  maneant;  mehusque  purgantur  invocato 
Deo,  quam  firmantur  irritato. 

VIII.  Adjungit  tamen  non  secundum  eorum  infidehta- 
tem  Deum  fecisse.  ((Et  salvavit  eos,  inquit,  propter  nomen 
»  suum,  ut  notam  faceret  potentiam  suam  ^ :  »  non  propter 
ulla  bona  merita  eorum. 

IX.  «  Et  increpavit  mare  Rubrum,  et  exsiccatum  est'^.  » 
Non  legimus  ullam ,  qua  increparetur  mare,  emissam  coe- 
htus  vocem  :  sed  potentiam  divinam  qua  id  factum  est, 
increpationem  appellavit :  nisi  forte  quis  dicat  latenter  in- 
crepatum,  sic  ut  aqua  posset  audire,  et  homines  non  pos- 
sent.  Valde  occuita  et  abstrusa  vis  est ,  qua  Deus  agit ,  ut 
etiam  illa  quae  sensu  carent,  confestim  ejus  obtemperent 
voluntati.  ((  Et  eduxit  eos  in  abyssis  sicut  in  deserto.  » 

•   Psal.  civ,  8.  —  '  Ibid. 


ENARRATIO   IN   PSALMUM   cv.  221 

Abyssos  dixit  multitudinem  aquarum.  Nam  quidam  vo- 
]entesistum  versiculum  totum  interpretari,  dixerunt:  «Et 
))  eduxit  eos  in  aquis  multis.  »  Quid  est  ergo  :  «  Inabyssis 
))  sicut  in  deserto ,  «  nisi  quia  factum  erat  siccitate  velut 
desertum,  ubi  fuerant  abyssi  aquarum? 

X.  «  Etsalvavit  eos  de  manu  odientium. ))  Hunc  versum 
percircuitum  quidam  interpretati  sunt,  verba  minus  latina 
vitantes  :  «  Et  salvos  fecit  eos  de  manu  eorum  qui  oderant 
))  eos.  Et  redemit  eos  de  manu  inimici^  ))  Quid  pretii  da- 
tum  est  in  hac  redemptione?  An  prophetia  est,  quod  in 
figura  baptismi  hoc  factum  est^  ubi  redimimur  de  manu 
diaboli  magno  pretio,  qaodsanguis  est  Christi?  Unde  non 
quocumque  mari,  sed  mari  Rubro  id  convenientius  figura- 
tum  est :  sanguis  enim  rubrum  colorem  habet. 

XI.  «  Et  operuit  aqua  tribulantes  eos,  unus  ex  eis  non 
))  remansit  - :  )>  non  ex  omnibus  yEgyptiis  ,  sed  ex  eis  qui 
persequebantur  profectos ,  apprehendere  vel  interimere 
cupientes. 

XII.  «  Et  crediderunt  in  verbis  ejus.  ))  Minus  latina  vi- 
detur  locutio,  quia  non  ait  verbis  ejus,  vel  in  verba  ejus, 
sed,  «  In  verbis  ejus,  ))  tamen  Scripturis  usilatissiraa.  •»  Et 
))  laudaverunt  laudem  ejus^.  •»  Tales  sunt  locutiones,  cum 
dicimus:Hanc  servitutemservivit,  talem  vitam  vixit.  Lau- 
dem  porro  Dei  notissimamillam  commemorat,  ubidicitur: 
«  CantemusDomino,  gloriose  enim  magnificatus  est :  equum 
))  et  equitem  projecit  in  mare''.  )) 

XIII.  «  Cito  fecerunt ,  obliti  sunt  operum  ejus.  ))  Alii 
codices  intelligibiliushabent:  «  Festinaverunt,  obhti  sunt 
))  operum  ejus  :  non  sustinuerunt  consihum  ejus'.  )>  De- 
buerunt  enim  cogitare  tanta  erga  se  opera  Dei  non  esse 
inania,  sed  vocare  ad  aliquam  sine  fine  felicitatem,  quae 

'  Psal.  cv,  10.  —  =  ILiJ.  II.  ~  i  ILiJ.  i2.  —  4  Exod.  sv,  r.  —  5  pjal. 
cv,  i3. 


222  S.    ADGUSTINI    EPISCOPI 

per  patientiam  sustinenda  est :  sed  festinaverunt  beati  fieri 
temporalibus  rebus,  quse  ideo  nemini  conferunt  veram 
felicitatem ,  quia  non  extinguunt  insatiabilem  cupidita- 
tem.  «  Qui  enim  biberit,  inquit,  ex  hac  aqua,  sitiet  ite- 
»  rum*.  » 

XIV.  Denique :  «  Et  concupierunt  concupiscentiam  in 
»  deserto,  et  tentaverunt  Deum  in  inaquoso^.  »  Quod  est, 
«  In  deserto  •,  »  hoc  repetitum  est,  «  In  inaquoso,  »  id  est, 
in  loco  sine  aqua  :  quod  vero,  «  Concupierunt  concupis- 
»  eentiam  ^ »  hoc  •, «  TentaveruntDeum. »  Tahs  sane  locutio 
est :  «  Concupierunt  concupiscentiam ,  »  qualis  superior : 
«  Laudaverunt  laudem.  » 

XV.  «  Et  dedit  eis  petitionem  ipsorum  :  »  id  est ,  quod 
petitione  petierunt.  «  Et  misit  saturitatem  in  animam  eo- 
»  rum^.  »  Nec  ideo  beatos  fecit :  quia  nonerat  illa  saturi- 
tas,  de  qua  dicitur : «  Beati  qui  esuriunt  et  sitiunt  justitiam, 
»  quoniam  ipsi  saturabuntur*.  »  Itaque  hoc  loco  animam 
non  secundum  id  quod  rationalis  est,  dixit,  sed  secundum 
id  quod  animans  corpus  animal  facit.  Ad  cujus  animahs  sus- 
tentationem  pertinet  cibus  et  potus ,  secundum  hoc  quod 
in  EvangeUo  dicitur  :  «  Nonne  anima  plus  est  quam  esca, 
»  etcorpusplus  quam  vestimentum^.»Tanquam  ad  animam 
pertineat  vesci ,  ad  corpus  vestiri.  Secundum  hoc  dicitur 
apud  Isaiam  : «  Quid  est  quod  jejunavimus,  et  non  vidisti ; 
»  defraudavimus  animas  nostras ,  et  nescisti^  ?  » 

XVI.  «  Et  irritaverunt  Moysen  in  castris^,  Aaron  sanc- 
»  tum  Domini^.  »  Quam  dicat  irritationem ,  vel ,  sicut 
expressius  alii  interpretatisunt,  amaricationem,  consequen- 
tia  satis  indicant. 

XVII.  «  Aperta  est,  inquit ,  terra,  et  deglutivit  Da- 
»  than ,  et  superoperuit  super  congregationem  Abiron  ^  » 

«  Joan.  IV,  i3.  —  ^  Psal.  gv,  i^.  —  3  Ibid.  i.^.  — 'iMatth.  v,  8.  —  5  IJ. 
VI,  25.  —  *  Isai.  Lvm,  3.  —  7  Psat.  cv,  i6.  —  ^  Ibid.  17. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CV.  223 

Quod  est,  «  Deglutivit-,  »  hoc  est,  «  Superoperuit.  «  Am- 
borum  autem  ,  id  est ,  Dathan  et  Abiron ,  una  erat  causa 
superbissimi  et  sacrilegi  schismatis. 

XVIII.  «  Et  exarsit  ignis  in  synagoga  eorum  ,  flamma 
»  combussit  peccatores^  »  Non  est  hoc  nomen  in  Scrip- 
turis  usitalum  eorum,  qui  hcet  juste  ac  laudabihter  vi- 
vant ,  non  sunt  sine  peccato.  Magis  enim  sicut  interest 
inter  irridentes  et  irrisores ,  inter  murmurantes  et  mur- 
muratores,  interscribentes  et  scriptores,  etcaetera  simiha  : 
ita  Scriptura  peccatores  appellare  consuevit  valde  iniquos 
et  grandibus  peccatorum  sarcinis  oneratos. 

XIX.  «  Et  fecerunt  vitulum  in  Horeb  ,  et  adoraverunt 
»  sculptile.  Et  mutaverunt  gloriam  suam  in  similitudine 
»  viluli  comcdentis  foenum  -.  »  Non  ait  in  simihtudinem, 
sed  «  In  similitudine.  »  Talis  est  locutio ,  quahs  iUa  ,  ubi 
ait,  «  Et  crediderunt  in  verbis  ejus.  »  Eleganter  sane  non 
ait ,  Et  mutaverunt  gloriam  Dei ,  cum  hoc  fecerint ;  sicut 
etiam  Apostohis  loquitur,  «  Et  immutaverunt  gloriam  in- 
»  corruptibilis  Dei,  in  simihtudinem  imaginis  corruptibilis 
»  hominis"  :  »  sed«  Gloriam  suam»  dixit.  Deusenimerat 
gioria  eorum,  si  ejus  sustinerent  consilium,  et  non  festi- 
narent  :  cui  dicitur  ,  «  Gloria  mea  et  exaltans  caput 
»  meum  "*.  »  Istam  «  Gloriam  suam,  id  est,  Deum  , 
»  mutaverunt  in  similitudine  vituli  comedentis  foenura ,  » 
ut  ab  eo  comederentur ,  a  quo  comeduntur  qui  sapiunt 
secundum  carnem  :  «  Omnis  enira  caro  fcenum^  » 

XX.  «  Obhti  sunt  Deum ,  qui  salvavit  eos  ^  »  Qucmodo 
salvavit  eos?  «  Quifecit  magnalia  in  ^Egypto ,  mirabilia 
»  in  terra  Chara  ,  terribiha  in  mari  Rubro  ^  »  Qute  sunt 
mirabiha  ,  ipsa  sunt  terrLlDiha  :  nulla  quippe  admiratio  est 
sine  quadam  formidine.  Quamvis  ista  etiamhinc  terribilia 

I  Psal.  cv,  i8.  —  '  Ibid.  19,  20.  —  3  Rom.  i,  23.  —  4  Psal.  111,  4.  — 
S  Isai.  XL,  6.  —  ^  Psal.  cv,  2i.  —  1  Ibid.  22. 


224  s.  ArGUSTiNi  EPiscopi 

dici  potuerint,  quod  adversarios  afHixerunt ,  et  istisquid 

deberent  timere  monstraverunt. 

XXI.  «  Et  dixit  ut  disperderet  eos.  »  Quia  obliti  sunt 
eum  qui  salvos  fecit  eos ,  f aciens  magnalia ,  et  f ecerunt  et 
adoraverunt  scuptile ,  hoc  utique  tam  immani  scelere  et 
incredibili  irapietate ,  digni  fuerant  qui  perirent.  «  Dixit 
»  ergo  ut  disperderet  eos  :  si  non  Moyses  clectus  ejus  ste- 
»  tisset  in  confractione  in  conspectu  ejus^  »  Non  ita  dixit 
stetisse  «  In  confractione  ,  »  quasi  ut  frangeret  iram  Dei; 
sed  «  In  confractione ,  »  id  est,  in  plaga  qua  erant  illi 
leriendi :  id  est,  nisi  objecisset  se  ipsum  pro  eis  ,  dicens  : 
«  Si  dimittis  illis  peccatum,  dimitte  •,  sin  autem ,  dele  me 
»  de  libro  tuo-.  »  Ubi  demonstratura  est,  intercessio 
sanctorum  quantum  pro  aliis  valeat  apud  Deum.  Securus 
enim  Moyses  de  justitia  Dei ,  qua  eum  delere  non  posset , 
impetravit  misericordiam,ne  illos,  quos  juste  posset,  de- 
leret.  Ita  stetit  «  In  confractione  in  conspectu  ejus,  ut 
))  averteret  iram.ejus  ,  ne  disperderet  eos.  » 

XXII.  «  Et  pro  nihilo  haljuerunt  terram  dcsiderabi- 
))  lem^.  »  Sed  numquid  viderant  eam?  Quomodo  ergo 
pro  nihilo  ,  quamnon  viderant,  habuerunt ,  nisi  quomodo 
sequitur,  «  Nec  credideiunt  in  verbis  ejus?  »  Profecto  nisi 
terra  ilia  significaret  ahquid  magnum  ,  quse  terra  dice- 
batur  fluens  lac  et  mel  ^ ,  per  quod  yisibile  sacramentum 
ad  invisibilem  gratiam  regnumque  coelorum  duceret  eos 
qui  mirabilia  ejus  intelhgebant ,  nullo  modo  isti  culpa- 
rentur ,  quia  pro  nihilo  habuerunt  iilam  terram ,  cujus 
temporaJe  regnum  etiam  nos  pro  nihilo  habere  debemus^ 
ut  Jerusalera  liberam  matrcm  nostram  ,  quae  in  coelis  est^ , 
vere  desiderabilem  dihgamus.  Sed  potius  hic  infidclitas 
merito  redarguitur ,  quia  in  eo  quod  terram  desiderabi- 

»  Psal.  cv,  23. —  »  EiOii.  xx^ij  3i,  32. —  ^  pgal.  cv,  24.  —  ^  E\od.  iii,  8. 
—  5  Gal.  IV,  26. 


enArrAtio  in  psalmum  cv.  225 

lem  pro  nihilo  habueriint ,  verbis  Dei  non  crediderunt , 
per  quaedam  parva  ducentis  ad  magna ,  et  festinantes  beari 
temporahbus  rebus,  quas  secundum  carnem  sapiebant, 
«  Non  sustinuerunt ,  sicut  supra  dictum  est,  consilium 
»  ejus^  )) 

XXIII.  «  £t  murmurarunt  in  tabernacuhs  suis,  non 
»  exaudierunt  vocem  Domini  *  :  ))  vehementer  eos  a  mur- 
muratione  prohibentis. 

XXIV.  «  Et  elevavit  manum  suam  super  eos,  ut  pros- 
))  terneret  eos  in  deserto  :  et  ut  dejiceret  semen  eorum  in 
»  nationibus,  et  dispergeret  eos  in  regionibus^.  )) 

XXV.  Hic  antequam  diceret  quod  tantae  indignationi 
Dei  quisquam  intercesserit ,  eumque  ahquo  modo  placa- 
verit ,  secutus  adjunxit :  «  Et  initiati  sunt  Beelphegor  ^ :  )> 
idest,  idolo  Geniium  consecrati.  «  Et  manducaverunt  sa- 
crificia  mortuorum.  Et  irritaverunt  eum  in  adinventio- 
))  nibus  suis,  et  multiplicata  est  in  eis  ruina^ ))  Tanquam 
ad  hoc  distulerit ,  quod  levaverat  manum  super  eos  pros- 
ternendos  in  deserto,  et  dejiciendum  semen  eorum  in  na- 
tionibus,  et  dispergendos  eos  in  regionibus,  ut  dati  in 
reprobum  sensum  ,  etiam  illud  admitterent,  in  quoimma- 
niore  crimineevidenti  justitiapunirentur :  quemadmodum 
dicit  Apostolus ,  «  Et  sicut  non  probaverunt  Deum  habere 
))  in  notitiam,  tradidit  illos  Deus  in  reprobam  mentem, 
))  ut  faciant  quse  non  conveniunt^.  )> 

XXVI.  Denique  tantum  fuit  scelus  eorum ,  quod  conse- 
crati  sunt  idolo,  et  comederunt  sacrificia  mortuorum,  (id 
est ,  quia  mortuis  hominibus  tanquam  diis  sacrificabant 
Gentes, )  ut  aliter  se  piacari  Deus  nollet ,  nisi  quomodo 
eumplacavitPhinees  sacerdos,  quimasculum  et  foeminam 
in  complexu  adulterino  deprehensos  pariter  interemit''. 

"  Psal.  cv,  i3.  —  2  Ibid.  26.  —  3  Ibid.  27.-4  Ibid.  28.  —  5  Ibid.  ag. 
—  6  Rom.  I,  28.  —  7  Num.  xxv,  8.. 

cxviii.  15 


226  S.    AUGVSXIMI    EPISCOPI 

Quod  si  odio  eorum,  non  dilectione  fecisset,  dum  eum 
comederet  zelus  doraus  Dei,  non  ei  reputaretur  ad  justi- 
tiam.  Hoc  enira  facto ,  illura  populura  cujus  futurus  erat 
major  interitus,  tanquam  unum  liorainem  quasi  virga 
percussit ,  ut  aniraara  ejus  salvaret  a  morte.  Leniorem 
quidem  revelato  Testamento  novo  Dominus  Christus  esse 
voluit  disciplinam^  sed  atrocior  est  corarainatio  gehennae, 
quara  tunc  in  illis  comrainationibus  Dei  pro  temporum 
dispensatione  non  legiraus.  «  Multiplicata  est  ergo  in  eis 
)>  ruina,  »  cum  pro  suis  gravibus  peccatis  graviter  vas- 
tarentur.  «  Et  stetit  Phinees ,  et  placavit,  et  cessavit  quas- 
»  satio^  ))  Breviter  totum  dixit,  quia  non  hic  nescientes 
docet,  sed  commeraorat  scientes.  Quae  autera  hic  posita 
est  quassatio,  hsec  superius  confractio  :  nam  in  graeco 
unura  verbum  est. 

XXVII.  <(  Et  reputatum  est  ei  in  justitiam,  in  genera- 
»  tionem  et  generationem  usquein  sempiternum -.  »  Deus 
hoc  reputavit  sacerdoti  suo  in  j  ustitiam ,  non  solum  quan- 
diu  generatio  est,  sed  «  Usque  in  sempiternura  j  »  qui  cor 
scrutatur,  et  novit  appendere  quanta  id  factum  sit  populi 
charitate. 

XXVIII.  «  Et  irritaverunt  eum  adaquam  contradictio- 
nis,  et  vexatus  est  Moyses  propter  eos,  quia  exacerbave- 
»  runt  spiritum  ejus.  Et  distinxit  in  labiis  suis^.  »  Quid 
est,  «  distinxit  ?  »  Qaasi  iUud  non  possQt  Deus  facere, 
qui  tanta  jam  fecerat ,  ut  aqua  de  petra  proflueret.  Dubi- 
tanter  enim  pelram  virga percussit, et  ideo  hoc  miraculum 
distinxit  a  caeteris  miraculis,  in  quibus  non  dubitaverat. 
Hinc  offendit ,  hinc  audire  meruit  ut  moreretur ,  ne  in- 
traretin  terram  promissionis  *.  Perturbatus  enim  murraure 
populi  infidehs ,  non  tenuit  fiduciam  qualem  debuit.  Cui 
tamen  Deus  tanquam  electo  suo,  etiam  post  mortem  ejus 

'  Psal.  cv,  3o.  —  «  Ibid.  3i.  —  3  Ibid.  32,  33.  —  4  Deut.  xxxn,  49-52, 


KWARRATIO    Ilf    PSALMUM    CY.  227 

bonum  perhibet  testimonium ,  ut  intelligamus  illam  fidei 
eius  titubationem  hac  sola  poena  fuisse  correptam ,  quod 
in  eam  terram  ,  quo  popukim  ipse  ducebat ,  non  est  per- 
missus  intrare.  Absit  autem  ut  eum  credamus  alienatum 
a  regno  gratise  Dei,  quod  significabat  illa  terra  promissio- 
nis^  unde  lac  et  mel  defluere  dicebatur  ^.  Hoc  est  enim 
potius  testamentum  aeternum,  quod  disposuit  ad  Abraham, 
non  secundum  carnem  patrem  nostrum,  sed  secundum 
fidem. 

XXIX.  Illi  autem  de  quorum  iniquitatibus  iste  loqui- 
tur  Psalmus ,  cum  in  illam  temporalem  terram  promissio- 
nis  intrassent  :  «  Nou  disperdiderunt  Gentes ,  quas  dixit 
»  Dominus  ilhs.  Et  comraixti  sunt  inter  Gentes  ,  et  didi- 
»  cerunt  opera  eorum ,  et  servierunt  sculptihbus  eorum , 
»  et  factum  est  ilhs  in  scandalum'^.  »  Iliud  quod  eas  non 
disperdiderunt ,  sed  eis  commixti  sunt,  factum  est  ilhs 
in  scandalum. 

XXX.  <c  Et  immolaverunt  filios  suos  ,  et  fihas  suas  dae 
»  moniis  :  et  effuderunt  sanguinem  innocentera ,  sangui- 
»  nera  fdiorum  suorum  et  filiarum  suarum ,  quas  sacri- 
»  ficaverunt  sculptihbus  Ghanaan^.  »  Immolasse  fihos 
suos  et  filias  suas  daeraoniis  et  idohs ,  non  eos  illa  narrat 
historia ,  sed  neque  iste  Psaimus  mentiri  potest ,  neque 
Prophetae ,  qui  hoc  dicunt  multis  increpationum  suarum 
locis.  Habuisse  vero  istam  consuetudinem  Gentes,  nec 
earura  htteras  tacuerunt. 

XXXI.  Sed  quidestquod  sequitur?  «  Etinterfecta  est 
»  terra  in  sanguinibus.  »  Putareraus  enim  scriptoris  erro- 
rem ,  eumque  dicereraus  pro  eo  quod  est  «  Infecta ,  » 
fecisse  «  Interfecta,  »  nisi  liabereraus  beneficiura  Dei,  qui 
Scripturas  suas  in  multis  hnguis  esse  voluit  5  atque  ita  esse 
scriptum ,  « Interfecta  est  terra  in  sanguinibus  ,  »  inspec- 

«  Esod.  m,  8.  —  >  Psal.  cv,  34-36.  —  3  Ibid.  38,  Sg. 

15. 


228  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

tis  grsecis  codicibus  videremus^  Quid  est  ergo,  «  Inter- 
))  fecta  est  terra  ,  »  nisi  hoc  referatur  ad  homines  qui  ha- 
bitabant  in  terra,  tropica  locutione,  qua  significatur  per 
id  quod  continet  id  quod  conlinetur ,  sicut  dicimus  malam 
domum,  in  qua  mali  habitant ,  et  bonam,  in  qua  boni? 
Ipsi  namque  interficiebant  animas  suas  immolando  filios 
suos,  eteffundendosanguinem  parvulorum  a  consensione 
illius  sceleris  alienorum  :  unde  dictum  est ,  «  Effuderunt 
))  sanguinem  innocentem.  ■»  Ergo ,  «  Interfecta  est  terra 
))  in  sanguinibus,  efc  contaminataest  in  operibus  eorum  , )) 
cum.  ipsi  interfecti  sunt  in  anima,  el  contaminati  in  ope- 
ribus  suis.  «  Et  fornicati  sunt  in  adinvcntionibus  suis.  )> 
Has  dicit  adinventiones ,  quas  Graeci  i-:~rM'j.y-y.  appellant. 
Nam  hoc  verbum  est  in  codicibus  grsecis  et  hpc  loco  ,  et 
superius,  ubidictum  est,  «  Irritaverunt  eum  in  adinven- 
))  tionibus  suis  :  )>  cum  et  iliic  ethic  eas  dicat  adinventiones, 
in  quibus  aUos  imitati  sunt.  Non  itaque  sic  dictas  arbi- 
tremur  adinventiones  ,  quasi  ab  ipsis  institutas,  nullo  in 
aliis  praecedente  quod  imitarentur  exemplo.  Unde  ahi  in- 
terpretes  nostri,  non  adinventiones,  sed  studia  5  alii  vero  af- 
fectiones  vel  aifectationes,  alii  vcluptates  dicere  maluerunt: 
et  iidem  ipsi  qui  dixerunt  adinventiones,  alio  loco  studia 
posuerunt.  Hoc  commemorare  volui,  ne  quaestionem  fa- 
ceret  nomen  adinventionis  in  ea  re ,  c[uam  non  a  se  ipsis 
excogitaverunt ,  sed  aiios  imitati  sunt. 

XXXII.  «  Et  iratus  est  furore  Dominus  in  popuhnn 
))  suum^.  ))  Noluerunt  quidam  interpretes  nostri  iram 
penere ,  in  eo  quod  grsecus  habet  6uab; ;  sed  quidam  po- 
suerunt;  quidam  vero  indignationem,  quidam  animum 
interpretati  sunt.  Quodlibet  autem  horum  dicatur,  per- 
turbatio  non  cadit  in  Deum  :  sed  de  consuetudine  transla- 
tura,  potentia  vindicandi  hoc  nomen  accepit. 

'  Graec.  i-^cvciCTivr!^/;.  —  ^  Psal.  cv,  ^o. 


ENAHRATIO    IN    PSALMUM   CV.  229 

XXXIII.  «  Et  abominatus  est  liaTetlitatem  suam.  Et 
))  tradidit  eos  in  manus  Gentium,  et  dominati  sunt  eorum 
))  qui  oderant  eos  :  et  tribulaverunt  eos  inimici  eorum,  et 
y>  humiliati  sunt  sub  manibus  eorum*.))  Quando  eos  hae- 
reditatem  Dei  vocavit,  manifestum  est  quod  non  ad  per- 
ditionem,  sed  ad  disciplinam  eos  abominatus  est^  et  tra- 
didit  in  manus  inimicorura.  Denique  sequitur,  «  Saepe 
w  liberavit  eos.  )) 

XXXIV.  «  Ipsi  autem  exacerbaverunt  eum  in  consiho 
))  suo-.  ))  Hoc  est  quod  superius  ait:  «  Non  sustinuerunt 
))  consiHum  ejus.))  Perniciosum  autem  estconsihumhomi- 
nis  ipsi  homini,  quoeaquaerit  quae  sua  smit,  non  quse  Dei 
sunt^.  In  cujus  hsereditate,  quod  ipse  nobis  est,  cum  ad 
fruendum  se  praebere  dignatur,  nullas  patiemur  cum  sanc- 
tis  societatis  angustias,  dilectione  rei  nostroe  quasi  privatae. 
Gloriosissima  quippe  illa  civitas  adepta  promissam  haere- 
ditatem,  inquanuHus  morietur,  nullusorietur,  nonhabe- 
bit  cives  qui  singuli  gaudeant  suis  rebus,  quia  Deus  erit 
omnia  in  omnibus*.  Gujus  societatera  quisquis  in  hac  pe- 
regrinatione  fidehter  et  ftagranter  desideraverit,  assuescit 
privatis  praeferre  coraraunia,  nonsua  quaerendo,  sed  qute 
Jesu  Christi  :  ne  sibi  sapiens  et  sibi  consulens,  exacerbet 
Deum  consiho  suo  5  sed  sperans  quod  non  videt,  non  fes- 
tinet  de  his  quae  videntur  fieri  beatus ,  atque  iJlud  ceter- 
num  quod  non  videtur  patienter  expectans ,  ejus  in  pro- 
missionibus  sequatur  consilium,  cujus  in  tentationibus 
precatur  auxihum.  Ita  erit  et  humihs  in  confessionibus 
suis ,  ne  fiat  istorum  simihs ,  de  quibus  dicitur,  «  Et  hu- 
))  miliati  sunt  in  iniquitatibus  suis.  )) 

XXXV.  Deus  tamen  plenus  misericordia ,  non  neglexit 
eos  :  «  Et  vidit  cum  tribularentur ,  cum  audiret  oratio- 
))  nem  eorLim.  Et  memor  fuit  testaraenti  sui,  et  poenituit 

'  Psal.  cv,  41,  42^-  —  '  Jt>iJ.  43-  —  ^  Pliilip.  ",  2i.  —  4  i  Cor.  xv,  28. 


230  S.    AUGUSTIWI    EPISCOPI 

»  eum  secundum  multitudinem  misericordiae  suae*.  Poe- 
»  nituit  ')  dictum  est ,  quia  mutavit  quod  eos  perditurus 
videbatur.  Et  apud  Deum  quidem  disposita  et  fixa  sunt 
omnia,  nec  aliud  facit  quasi  consilio  repentino,  quod  non 
ex  seternitate  se  facturum  esse  praescivit :  sed  in  creaturae 
temporalibus  motibus,  quam  gubernat  mirabiliter,  ipse 
non  temporaliter  motus,  quasi  repentina  voluntate  facere 
dicitur,  quod  ordinatis  rerum  causis  consilii  sui  secretis- 
sirai  immutabilitate  disposuit,  qua  suisquaeque  temporibus 
agnita,  et  praesentia  facit,  et  futura  jam  fecit.  «  Et  ad 
»  haec  quis  idoneus-?  »  Audiamus  itaque  Scripturam, 
humiliter  excelsa  dicentera,  cum  et  parvuhs  nutriendis 
sumenda  porrigit ,  et  majoribus  exercendis  perscrutanda 
proponit.  «  Et  vidit  cum  tribularentur,  cum  audiret  ora- 
•»  tionem  eorum ,  et  raeraor  iuit  testamenti  sui  :  »  utique 
testamenti  aeterni,  «  Quod  disposuit  ad  Abraham , »  non 
veteris  quod  aboletur,  sed  novi  quod  etiam  in  vetere  ab- 
sconditur.  «  Et  poenituit  eum  secundum  multitudinem 
»  misericordiae  suae.  »  Hoc  fecit  quod  disposuerat,  sed 
contribulatis  et  orantibus  se  id  concessurum  esse  prsesci- 
verat ;  quia  et  ipsa  oratio  eorum,  cum  adhuc  non  esset, 
sed  futura  esset,  Deum  procul  dubio  non  latebat. 

XXXVI.  «  Et  dedit  eos  in  misericordias^.  »  Ut  essent 
non  vasa  irae,  sed  misericordise  *.  Ideo  autem  puto  plura- 
liter  misericordias  dictas,  in  quas  eos  dedit,  quia  unus- 
quisque  proprium  donum  habet  a  Deo,  aUus  sic,  ahus  au- 
tem  sic  ^.  «  Dedit  ergo  eos  in  misericordias,  in  conspectu 
»  omnium  qui  ceperant  eos.  »  Age  nunc ,  quisquis  haec 
legis,  et  gratiara  Dei,  qua  in  aeternam  vitara  per  Dominura 
nostrum  Jesum  Ghristum  redirairaur,  legendo  in  aposto- 
licis  htteris,  in  propheticis  autem  scrutando  cognoscis,  et 

'  Psal.  cv ,  44  >  45-  —  '2  Cor.  u ,  i6.  —  3  Psal.  cv,  46.  —  '  Roni.  ix, 
22,  23.  —  5  I  Cor.  VH,  7. 


ENARHATIO    IS    PSALMtJM    CV.  231 

Vetus  Testamentum  in  Novo  revelatum,  in  VetereNovum 
velatum  vides,  recole  quem  dixerit  apostolus  Paulus  prin- 
cipem  potestatis  aeris, «  Quioperatur  infdiisinfidelitatis^» 
et  illud  ubi  ait  de  quibusdam,  «  Ut  resipiscant  de  diaboli 
))  laqueis,  captivati  abipso  secundum  ipsius  voluntatem- : » 
et  verba  Domini  Jesu  Christi ,  ubi  eum  expellens  de  fide- 
lium  cordibus  ait ,  (>.  Nimc  princeps  hujus  mundi  missus 
»  est  foras  ^  :  »  et  ipsius  itidem  Apostoli  dicentis,  «  Qui 
»  eruit  nos  de  potestate  tenebrarum  ,  et  transtulit  in 
»  regnum  Filii  charitatis  suae  "*.  »  Hsec  atque  hujusmodi 
ratiocinatus,  intende  animum  et  in  htteras  Yeteris  Testa- 
raenti,  et  vide  quid  cantetur  in  eo  Psalmo  cujus  est  titu- 
lus,  «  Quando  domus  aedificabatur  post  captivitatem  :  » 
ibi  enim  dicitur,  «  Cantate  Domino  canticum  novum.  » 
Etne  existimesad  Judseorum  populum  tantummodo  per- 
tinere  :  «  Cantate  ,  inquit,  Domino  omnis  terra  ^  cantate 
»  Domino,  benedicite  nomen  ejus,  annuntiate,  »  velpo- 
tius,  «  Bene  nuntiate,  »  imo  ut  ipsum  verbum,  quodin 
graeco  positum  esl,  transferam,  «  Evangelizate  diem  ex 
»  die ,  salutare  ejus.  »  Hinc  enim  Evangelium  nuncupa- 
tum  est,  in  quo  annuntiatur  dies  ex  die,  Dominus  Chris- 
tus,  lumen  ex  lumine,  Filius  ex  Patre.  Hoc  enim  est  et 
saiutare  ejus,  quia  salutare  Dei  Christus  est ,  sicut  et  su- 
perius  jam  demonstravimus.  «  Annuntiate  in  Gentibus 
»  gloriam  ejus,  in  omnibus  populis  mirabilia  ejus.  Quo- 
»  niam  magnus  Dominus  et  laudabilis  valde,  terribihs  est 
»  super  omnes  deos  :  quoniam  omnes  dii  gentium  dae- 
»  monia^  »  Isti  ergo  inimici  cum  rege  suo  diabolo  cap- 
tivum  tenebant  populum  Dei.  De  qua  captivitate  cum 
redimimur ,  et  princeps  hujus  mundi  mittitur  foras,  aedi- 
ficatur  domus  post  captivitatem  :  cujus  lapis  angularis  est 

'  Ephes.  II,  2.  —  2  2  Tim-  ii,  26.  —  *  Joan.  1,  3x.  —  4  Coloss.  i,  i3.— 
*Psal.  xcv,  1-5. 


232  s.  ArGUSTiNi  EPiseoPi 

Christus,  qui  duos  condidit  in  se,  in  unum  novum  homi- 
^iem,  faciens  pacem,  quamdies  ex  die  veniens  evangehza- 
vit  eis  qui  erant  prcpe,  et  eis  qui  erant  longe,  faciens  utra- 
que  unum  ^  5  et  adducens  ahas  oves ,  qusg  non  sunt  de 
hoc  ovih,  ut  sit  unus  grex  et  unus  pastor-.  Et  ita  Deus 
«  Dedit  in  misericordias  »  prsedestinatos  suos  :  «  Quia 
•»  non  volentis  neque  currentis,  sed  miserentis  est  Dei  ^  : 
»  in  conspectu  omnium  qui  ceperant  eos.  »  Hi  ergo  ini- 
mici,  diabohjs  et  angeh  ejus  captivaverant  prssdestinatos 
in  Dei  regnum  et  gloriam  :  a  Redemptore  autem  nostro 
foras  missi  qui  dominari  infidelibus  solebant  intrinsecus, 
fideles  oppugnant  extrinsecus.  Sedoppugnant,  nonexpug- 
nant  eos  qui  apprehendunt  turrem  forlitudinis  a  facie 
inimici^.  Ut  autem  oppugnent,  sentiunt  in  nobis  esse 
infirmitatisrehquias,  propter  quas  dicimus  :«  Dimitte  no- 
»  bis  debita  nostra  : »  propter  quas  dicimus  :  «  Ne  nos  in- 
»  feras  in  tentationem,  sed  hbera  nos  a  malo^.  »  Ilis  ita- 
que  inimicis  ejectis ,  perfecit  Dominus  Christus  sanitates 
in  corpore,  cui  caput  est  ipse  Salvator  corporis^,  ut  in  eo 
ipso  corpore  suo  tertia  consummetur.  Sic  enim,  dixit  : 
«  Ecce  ejicio  d.Temonia,  et  sanitates  perficio  hodie  et 
»  cras,  et  tertiaconsummor%»  id  est,  perficior,  occurren- 
tibus  omnibus  nobis  in  virum  perfectum,  in  mensuram 
setatis  plenitudinis  Chrisli^. 

XXXYII.  Itaque  ejectis  daemoniis,  a  quibus  captivi 
tenebamur,perficitsamtaLe3.  Ideo  ethic  cum  dixisset  :«  Et 
»  dedit  eos  in  misericordias,  in  conspectu  omnium  qui 
»  ceperant  eos  : »  tanquara  ejectis  daemoniis  qui  ceperant  , 
fit  oratio  ut  perficiat  sanitates.  «  Salvos  nos  fac,  Domine 
»  Deus  noster,  et  congrega  nos  de  nationibus^,  »  vei  sicut 

I  Ephes.  II ,  i3-22.  —  '  Joan.  x  ,  lo.  —  ^  Rom.  ix,  16.  —  ^  P.^al.  l\,  4- 
—  5  Jiatth.  VI,  12,  i3.  —  6  Ephes.  v,  03.  —  7  Luc.  xm,  32.  —  *  Ephes. 
IV,  i3.  —  9  Psal.  cv,  47- 


enArrAtio  in  psalmum  cv.  233 

alii  codices  habent ,  «  De  Gentibus  :  ut  coniiteamur  no- 
))  mini  S3ncto  tuo,  et  gloriemur  in  laude  tua.  »  Deinde 
Lreviter  subjecit  ipsam  laudera  :  «  Benedictus  Dominus 
))  Deus  Israel ,  a  sasculo  et  usque  in  saeculum  *■  :  »  quod 
intelligimus,  ab  seterno  usque  in  oeternura  5  quia  sine  fine 
laudabitur  ab  eis,  de  quibus  dicitur  :«  Beati  qui  habitant 
)>  in  domo  tua,  in  saecula  sseculorum  laudabunt  te'^.»  Ipsa 
est  tertia  consummatio  corporis  Christi  ejectis  dsemoniis 
et  perfectis  sanitatibus  usque  ad  ipsius  corporis  imraorta- 
litatem,  regnum  sempiternum  perfecte  laudantium,  quia 
perfectearaantium  5  perfecte  autem  araantium,  quia  facie 
ad  faciem  contemplantium.  Tunc  enim  perficietur  quod 
in  priraordio  Psalrai  hujus  oratura  est:  «  Meraento  nostri, 
))  Domine,  in  beneplacito  populi  tui,  visita  nos  in  salutari 
))  tuo,  ad  videndum  in  bonitate  electorum  tuorum,  ad 
))  laetandum  in  laetitia  gentis  tuae,  ut  Jauderis  cura  haere- 
))  ditate  tua.  »  Non  enim  de  Gentibus  solas  congregat 
oves ,  quse  perierunt  doraus  IsraeP  •  sed  etiara  eas  quae 
non  sunt  de  illo  ovih  ,  ut  sit  grex  unus ,  ut  dictum  est ,  et 
unus  pastor*.  Judaei  vero  cum  putant  ad  suura  regnura 
visibile  istam  pertinere  prophetiara,  quia  spe  invislbihum 
bonorum  gaudere  non  norunt ,  in  laqueos  ilhus  ruituri 
sunt,  de  quo  Dorainus  ait:  «  Ego  veni  in  noraine  Patris 
»  raei,  et  non  suscepistis  me;  aliusveniet  jn  nomine  suo, 
))  hunc  suscipietis  ^.  »  De  quo  apostolus  Paukis  dicit: 
«  Quiarevelabitur  homo  peccati,  fiHus  interitus,  qui  ad- 
))  versatur  et  superextolhtur  supra  omne  quod  dicitur  Deus, 
))  aut  quod  coHtur,  ita  ut  in  templo  Dei  sedeat ,  ostendens 
))  se  tanquara  sit  Deus.  »  Et  paulo  post ,  «  Tunc  revela- 
))  bitur,  inquit,  iniquus,  quera  Dominus  Jesus  interficiet 
))  spiritu  oris  sui ,  et  evacuabit  iliuminatione  praesentise 

'  Psal.  cv,  48.   -  a  Id,  Lxxxm,  5.-3  Matth.  xv,  24.-4  Joan.  x,  iG. 
—  5  Id.  V,  43. 


234  s.  ArGUSTiNi  episcopi 

))  suae  eum ,  cujus  est  praesentia  secundum  operationem 
))  Satanae,  in  omni  virtute  et  signis  et  prodigiis  mendacii, 
))  et  in  omni  seduclione  iniquitatis  bls  qui  pereunt ,  pro 
))  eo  quod  dilectionera  «reritatis  non  receperunt ,  ut  salvi 
))  fierent :  et  ideo  mittet  illis  Deus  operationem  erroris , 
))  ut  credant  mendacio_,  et  judicentur  omnes  qui  non  cre- 
))  diderunt  veritati ,  sed  consenserunt  iniquitati'.  ))  Per 
istura  refugam ,  per  istam  qui  se  extoliit  supra  omne  quod 
dicitur  Deus ,  aut  quod  colitur ,  videtur  mihi  popuium 
Israelitarum  carnalium  putaturum  impleri  istam  proplie- 
tiam,  qua  dictum  est :  «  Salvos  nos  fac,  Domine  Deus 
))  noster  ,  et  ccngrega  nosde  Gentibus  :  »  quod  illo  duce, 
velut  in  conspectu  inimicorum  suorum  visibilium,  qui 
eos  visilaLliter  captivaverant,  habituri  sint  visibilem  gloriam. 
Sic  credent  mendacio ,  quia  dilectionem  veritatis  non  re- 
ceperunt ,  ut  non  bona  carnalia  ,  sed  spiritalia  concupis- 
cerent.  Sic  enim  a  diabolo  decepti  sunt.  ut  occiderent 
Christum,  quando  dixerunt:  «  Si  dimittimus  eum  sic, 
))  omnes  credent  in  eum ,  et  venient  Romani ,  et  tollent 
))  nostrum  et  locum  et  gentem.  Quaudo  Caiphas  unus  ex 
))  ipsis,  cum  esset  pontifex  anni  illius ,  dixiteis  :  Vos  nes- 
))  cistis  quidquam ,  nec  cogitatis ,  quia  expedit  nobis  ut 
))  moriatur  unus  homo  pro  popuio  ,  et  non  tota  gens 
))  pereat.  Hoc  autem ,  sicut  Evangelista  intellexit ,  non  a 
))  se  ipso  dixit,  sed  cum  esset  pontifex  anni  illius,  pro- 
))  phetavit,  quia  Jesus  moriturus  erat  pro  gente,  et  non 
))  tantum  pro  gente ,  id  est ,  pro  ovibus  quse  perierant 
))  domus  Israel,  sed  ut  filios  Dei,  qui  erant  dispersi,  con- 
gregaret  in  unum  -.  »  Habebat  enim  alias  oves ,  quae  non 
erant  deillo  ovili.  Istas  universas  oves  ,  et  de  Israelitis ,  et 
de  Gentibus,  diabolus  et  ejus  angeli  captivaverant.  Ex- 
pulso  itaque  ab  eis  diaboli  dominatu,  inconspectu  malig- 

»  2  Tbess.  3-II  —  >  Joan.  xi,  48-52. 


ENARTIATIO   IN   PSALMUM   CVl.  %$$ 

noriim  spirituum  qiii  eas  captivaverant ,  ut  salventur  et 
perficiantur  in  eeternum ,  vox  earum  est  in  prophetia  : 
«  Salvos  fac  nos ,  Domine  Deus  noster ,  et  congrega  nos 
»  de  Gentibus.  »  Non  sicut  per  Anticliristum  compleri 
existimant  Judaei ,  sed  per  Cliristum  Dominum  nostrum 
venientem  in  nomine  Patris  sul ,  diem  ex  die  salutare 
ejus:  dequo  et  hic  dictum  est  :  «  Visita  nos  in  salutarituo. 
»  Et  dicet  omnis  populus  :  »  Iste  populus  pr?edestinato- 
rum  de  circumcisione  et  prseputio ,  gens  sancta  ,  populus 
in  adoptionem  :  «  Fiat ,  fiat.  » 

ENARRATIO 

IN    PSALMUM    CVI. 

I.  PsALMtJs  iste  miserationes  Dei  commendat  nobis, 
probatas  in  nobis ,  et  ideo  expertis  est  dulcior.  Et  mirum 
si  potuerit  suavis  esse  cuilibet ,  nisi  illi  qui  Id  quod  in  isto 
Psalmo  audit,  in  se  didicit.  Nontamen  uni  alicui  vel  duo- 
bus ,  sed  popu)  o  Dei  conscriptus  est ,  et  ad  se  agnoscen- 
dum  tanquam  in  speculo  propositus.  Cujus  titulus  non 
nunc  tractandus  est  :  est  eniip ,  «  Alleluia ,  »  et  bis  «  Al- 
»  leluia.  »  Quod  nobis  cantare  certo  tempore  solemniter 
moris  est,  secundum  Ecclesise  antiquam  traditionem  : 
neque  enim  et  hoc  sine  sacramento  certis  diebus  canta- 
mus.  Aliekiia  certis  quidem  diebus  cantamus,  sed  omni 
die  cogitamus.  Si  enim  hoc  verbo  significatur  laus  Dei  , 
etsi  non  in  ore  carnis,  certe  in  ore  cordis  :  «  Semper  laus 
»  ejus  in  ore  meo^.  »  Quod  autem  non  semel,  sed  bis  ha- 

'  Psal.  xxxiii^  2. 


236  s.  AiJGTJSTmi  EPiscopi 

bct  «  Alleluia))  titulns  iste,  non  hujus  Psalmi  proprium 
est,  sed  et  alius  superior  sichabet.  Et  quantum  apparet 
ex  ejus  textu,  cantatus  est  ille  de  populo  Israel  5  cantatur 
autera  iste  de  universa  Ecclesia  Dei  diffusa  toto  orbe  ter- 
rarum.  Forte  non  immerito  bis  habet ,  «  Alleluia : »  prop- 
))  ter  quod  clamamus  ct  Abba  ,  Pater.  )>  Ciim  aliud  nihil 
sit  Abba ,  quam  Pater  :  non  tamen  frustra  dixit  Aposto- 
lus  :  «  In  quo  clamamus,  Abba  ,  Pater^  •  «  nisi  quia  unus 
quidem  paries  veniens  ad  lapidem  angularem,  clamat, 
«  Abba  ;  •»  alius  ex  alio  latere  clamat ,  «  Pater  :  )>  in  illo 
utique  lapide  angulari,  qui  est  pax  nostra,  qui  fecit  utra- 
que  unum'*.  Videamus  ergo  hic  quid  admoneamur,  et 
unde  gratulemur,  et  unde  gemamus ,  et  unde  auxilium 
postulemus,  unde  deseramur,  unde  nobis  subveniatur, 
quid  simus  per  nos ,  quid  per  misericordiam  Dei ,  quo- 
modo  nostra  superbia  conteratur,  ut  illius  gratia  glorifice- 
tur.  Unicuique  hominum  quod  dicturus  sum,  si  fieri  po- 
lest ,  occurrat  in  se.  Loquor  autem  hominibus  ,  qui  am- 
bulant  viara  Dei ,  et  constituti  sunt  in  aliquo  provectu 
spiritali.  Unde  si  qui  forte  propter  hoc  minus  me  intelli- 
gunt ,  inveniant  ubisint,  et  proficiendo  ad  intellectum 
festinent.  Non  autem  arbitror  deserturum  Deum  conatum 
nostrum,  ut  ad  omnes  perveniat  quod  loquimur,  sive  ex- 
pertos  ,  sive  inexpertos,  ut  experti  approbent,  inexperti 
desiderent,  et  omnibus  suavis  sit  disputatio  mea  :  quae 
primum  Domino  suavis  erit,  si  veridica  erit^  veridica  au- 
tem  erit,  si  non  mihi  a  me ,  sed  ab  illo  erit.  Sic  coepit 
Psalmus  : 

II.  «  Confitemini  Domino ,  quoniam  suavis  est,  quo- 
))  niam  in  sa?culum  misericordia  ejus^.  ))  Hoc  confitemini, 
quoniara  suavis  est  :  si  gustastis,  confitemini.  Non  potest 
autem  confiteri,  qui  gustare  noluit.  Unde  enim  dicturus 

'  Rom.  vui,  i5.  —  »  Ephes,  11,  i4  et  20.  —  3  psal.  cvi,  r. 


enArrAtio  in  PSALMrM  cvi.  237 

est  suave  esse  quod  nescit?  Vos  autem  si  gustastis  quam 
suavis  est  Dominus^  :  «  Gonfitemini  Domino,  quoniam 
»  suavis  est.  »  Si  gustastis  avidilate ,  confessione  eruc- 
tate.  « In  SEeculum  cnim  misericordia  ejus ,  »  id  est ,  in 
seternum.  Hic  enim  ita  positum  est  «  In  sseculum,  »  quia 
et  in  nonnullis  Scripturae  locis  « In  saeculum  , »  id  est , 
quod  graece  ik  ^'.«ovy.  dicitur,  in  aeternum  intelligitur. 
Neque  enim  misericordia  ejus  ad  tempus  est ,  et  non  in 
seternum ;  cum  ideo  sit  super  homines  haec  ejus  raiseri- 
cordia,  ut  vivant  cum  Angelis  in  ceternum. 

III.  «  Dicant  qui  redemptisunt  a  Domino".  »  Redemp- 
tus  quidem  videtur  et  populus  Israel  de  terra  iEgypti,  de 
manu  servitutis  ,  ex  lal^oribus  infructuosis  ,  ex  operibus 
iuteis  :  videamus  tamen  utrum  ipsi  sint  qui  hsec  dicunt, 
qui  ab  Jigypto  liberati  sunt  a  Domino.  Non  ita  est.  Sed 
qui  sunt  isti.^  «Quos  redemit  de  manu  inimicorum.  »  Ad- 
huc  potest  quisque  et  illos  accipere  redemptos  de  manu 
inimicorum,  hoc  est,  ^gyptiorum.  Proprie  exprimantur 
qui  sint,  propter  quos  haec  vult  Psalmus  iste  cantari.  «De 
»  regionibus  congregavit  eos.  »  Possunt  esse  adhuc  re- 
gionesiEgypti^  muhse  enim  etiam  unius  provincise  regio- 
nes  sunt.  Aperte  dicat  :  «AbOriente  etOccasu,  abAqui- 
»  lone  et  Mari^.  »  Istos  ergo  jam  redemptos  intelhgimus 
in  toto  orbe  terrarum.  Populus  hlc  Dei  de  magna  ct  lata 
jfEgypto  hberatus ,  tanquam  per  mare  Rubrum  ducitur  *, 
ut  in  baptismo  finiat  inimicos.  Sacramento  enim  tanquam 
Rubri  maris,  baptismo  scihcet  Christi  sanguine  consecralo, 
insequentes  ^Egyptii,  peccata  delentur^  et  te  evadente, 
nullus  qui  te  premebat,  remanet  inimicus.  Isti  ergo  di- 
canthaec;  et  audiamus  jam,  fratres  (quoniam  ducitur  iste 
popuius  Dei),  quid  liic  agatur  in  congregationc  omnium 
gentium  redempta  per  Christum  :  non  quasi  simui  con- 

•  I  Petr.  11,  3.  — »  Psal,  cvi,  2.  —  3  Ibid.  3.-4  Exod,  xiv,  22, 


238  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

tingant  haec  quae  cantantur,  in  omnibus,  sed  in  singuiis 
quibusque  ciedentibus ;  in  populo  autemilio  aliter.  Totus 
enira  populus  ,  tota  illa  gens  ex  semine  Abrahae  secun- 
dum  carnem,  tota  multitudo  domus  Israel  semel  educta 
est  ex  iEgypto,  semel  per  Rubrura  mare  ducta,  semel  ad 
terram  proraissionis  perducta :  simul  enira  omnes  erant , 
in  quibus  haec  contingebant  :  «  Hsec  autera  orania  ia 
»  figura  contingebant  in  illis  ,  scripta  sunt  autera  ad  cor- 
»  reptionera  nostrara,  inquosfinis  saeculorumobvenit^.  » 
Nos  vero  non  siraul  omnes ,  sed  paulatim  singillatimque 
credentes  congregamur  in  unara  quaradara  civitatera,  et 
in  unum  populura  Dei :  sed  in  unoquoque  nostrura  eliara 
singulo  contingunt  hsec  ,  quae  scripta  sunt ,  contingunt  in 
populo,  Etenim  populus  de  singulis ,  non  singuli  de  po- 
pulo.  Numquid  enira  unus  homo  ex  popuhs?  Sed  populus 
ex  singulis  horainibus  constat.  Quidquid  ergo ,  cura  lo- 
quor,  agnoveris  in  te,  quisquis  expertus  es,  noli  cogi- 
tando  quasi  remanere  in  te ,  et  putare  quod  in  solo  te 
contingit  5  sed  crede  ista  contingere  aut  in  omnibus ,  aut 
prope  in  omnibus  qui  veniunt  ad  hunc  populura ,  et  de 
raanu  iniraicorura  pretioso  sanguine  redimuntur. 

IV.  Repetiturus  est  enim  assidue  quod  cantavimus 
raodo  :  «  Gonfiteantur  Domino  raiserationes  ejus,  etraira- 
»  biha  ejus  fiiiis  hominum.  »  Istos  versus,  quantura  ad- 
vertere  potui,  quod  potestis  et  vos,  quater  repetit  j  in  quo 
nuraero,  quantum  Doraino  adjuvante  scrutari  valuirans , 
significat  nobis  quatuor  quasdam  tentationes  ,  ex  quibus 
nos  liberat  cui  confitentur  suse  raiserationes.  Fac  enim 
hominera  primo  nihil  quaerentem,  secundura  vitam  vete- 
rera  seductoria  securitate  viventem,  nihil  putantera  aliud 
esse  post  hanc  vitara  quandoque  finiendara ,  negligentera 
quemdam  et  socordera  ,  obrutura  cor  habentem  illecebris 

<  I  Gor,  %f  II. 


ENARRATIO    IN    PSALMTJM    CVI.  239 

mundi ,  et  mortiferis  delectationibus  consopitum  :  ut  ex- 
citeturiste  ad  quserendam  gratiam  Dei,  ut  fiat  soUicitus, 
et  tanquam  de  somno  evigilet ,  nonne  manus  Dei  excitat 
eum?  Sed  tamen  a  quo  sit  excitatus,  ignorat.  Incipit  au- 
tem  esse  jam  Dei,  cuni  cognoverit  veritatis  fidem.  Sed 
antequam  cognoscat,  dolet  errorem  suum.  Invenit  enim 
se  in  errore,  vult  cognoscere  veritatem,  pulsat  ubi  potest, 
tentat  quod  potest ,  vagatur  qua  potest ,  famem  etiam  pa- 
tilur  ipsius  veritatis.  Prima  ergo  tentatio  est  erroris  et 
famis.  Ubi  in  hac  tentatione  fatigatus  exclamaverit  ad 
Deum  ,  perducitur  ad  viam  fidei ,  unde  incipiat  pergere  ad 
civitatemquietis.  Perducitur  ergo  adCliristum,  qui  dixit : 
K  Ego  sum  via^.  » 

V.  Cum  ergo  ibi  fuerit,  jamsciens  quid  observare  de- 
beat,  nonnunquam  multum  sibi  tribuendo,  et  quasi  de 
suis  viribus  praesumendo,  incipit  confligere  velle  contra 
peccata ,  et  propter  superbiam  superari.  Invenit  ergo  se 
ligatum  difficuitatibus  cupiditatum ,  et  non  posse  viam 
propter  compedes  ambulare  :  inclusum  se  sentit  difficul- 
tate  vitiorum  5  et  tanquam  muro  impossibilitatis  erecto , 
portisque  clausis  ,  qua  evadat  ut  recte  vivat,  non  invenit. 
Jam  scit  quomodo  vivere  debeat  :  prius  enim  in  errore 
erat ,  et  famem  veritatis  patiebatur  5  accepit  autem  jam 
cibum  veritatis,  et  positus  est  in  via  :  audit,  Vivebene, 
secundum  quod  nosti  5  antea  enim  non  noveras  quemad- 
modum  viveres ,  modo  accepisti  et  nosti.  Conatur,  non 
potest^  ligatum  sesentit,  exclaraatad  Dominura.  Secunda 
ergo  tentatio  cst  difficultatis  in  bene  operando ,  sicut  ilia 
prima  erroris  et  famis.  Exclamat  et  in  hac  ad  Dominum  : 
liberat  Dominus  de  necessitatibus ,  rumpit  vincula  diffi- 
cultatis ,  constituit  in  operatione  sequitatis.  Incipit  ei  jam 
facile  esse  quod  difficile  fuerat,  abstinere  a  malis,  non 

'  Joan.  XIV,  6. 


240  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

atlulterare,  noii  furtum  facere,  non  homicidium ,  non 
sacrilegium ,  non  alienura  concupiscere  :  facta  est  facul- 
tas  quae  fuerat  antea  difficultas.  Potuil  hoc  Dominus  sine 
difficultate  prsestare  :  sed  si  hoc  sine  diificultate  habere- 
mus,  largitorem  hujus  boni  non  agnosccremus.  Sienim  pri- 
mitus,  cum  veliet,  posset ,  et  non  sentiret  adversus  se  ob- 
nitentes  cupiditatcs ,  nec  vincuhs  suis  gravata  anima 
coliideretur  5  suis  viribus  tribueret  quod  se  posse  sentiret, 
et  non  confiterentur  Domino  miserationes  ejus. 

VI.  PoSt  has  duas  tentationes ,  primam  erroris  atque 
inopiae  veritatis,  secundam  diiiicuitatis  l)ene  operandi, 
tertia  tentatio  excipit  licminem  :  ei  loquor  qui  jam  tran- 
siit  has  duas.  Nam  istae  duse,  fateor,  rauitis  notse  sunt. 
Quis  enira  nescit  se  ab  ignorantia  venisse  ad  veritatem ,  ab 
erroreadviam,  a  fame  sapicntise  ad  verbum  fidei?  Deinde 
muiti  iuctantur  cum  ditlicuitatibus  vitiorum  suorum ,  et 
adhuc  consuetudine  coiligati  gemunt  tanquam  in  clausura 
et  compedibus*  Agnoscunt  et  istam  tentationem  ,  quam- 
vis  jam  dicant ,  si  forte  dicunt:  «  Infeiix  ego  homo,  quis 
»  me  liberabit  de  corpore  mortis  hujus  ^  ?Nam  vide  arctis- 
sima  vincula  :  «  Caro,  inquit,  concupiscit  adversus  spi- 
))  ritum ,  et  spiritus  adversus  carnem ,  ut  non  ea  quae 
))  vullis ,  iila  faciatis  '^.  ))  Prcinde  qui  jam  est  adjutus 
spiritu,  ut  quemadmodam  noiuit  esse  aduiter,  sic  nonsit, 
quomodo  noluit  esse  fur ,  sic  nonsit  5  et  csetera  illa  omnia, 
quse  voiunt  liomines  vincere ,  etssepe  inflexi  superantur, 
ut  exciament  ad  Deura ,  ut  de  necessitatibus  eorum  eruat 
eos,  et  inde  liberati  confiteantur  Doraino  raiserationes 
ejus  :  quisquisergo  talis  est,  et  vicit  ilias  diiiicuitates,  et 
probabiiiter  jara  conversatur  inter  homines,  sine  ulla 
quereia  raaiorummorum,  excipitur  tentatione  tertia  taedii 
cujusdamin  mora  iiujus  vitae,  ita  ut  aliquando  eum  nec 

'  Rom.  \n,  24.  —  » Gal.  v,  17. 


EjyARRATlO    IN    PSALMUM    CVI.  24 1 

orare  delectet.  Tertia  tcntatio  priori  contraria  :  priusenira 
periclitabatur  fame  ,  postea  fastidio.  Unde  et  hoc,  nisi  de 
quodam  languore  anira?e?  Jam  non  te  iliicit  adulterium, 
nec  tamen  delectat  Dei  verbum.  Jam  post  periculum  im- 
peritire  et  concupiscentiae  ,  de  quibus  duobus  te  evasisse 
Isetaris  ,  videne  tc-edium  fastidiumque  te  necet.  Non  est  et 
ista  levis  tentatio  :  agnosce  te  in  illa  ,  et  exclaraa  ad  Do- 
rainura  _,  ut  de  necessitatibus  tuis  etiam  hic  liberet  te  5  et 
de  hac  tentatione  hberatus  cum  fueris  ,  confiteantur  illi 
miserationes  ejus. 

VII.  Liberatus  autem  ab  errore  ,  liberatus  a  difficultate 
bene  operandi,  hberatus  a  tredio  fastidioque  verbi  Dei , 
fortassis  dignus  eris  cui  populus  committatur ,  constitua- 
risin  gubernaculis  navis,  recturus  Ecclesiara.  Ibi  quarta 
tentatio.  Tempestates  maris  quatientcs  Ecclesiam  ,  turbant 
gubernatorem,  Denique  tres  illas  tentationes  experiri  po- 
test  omnis  pius  fidehs  in  populo  Dei  :  quarta  ista  nostra 
est.  Quanto  enim  plus  honoramur ,  tanto  phis  perichta- 
mur.  jMetuendum  est  ne  avertat  aliquem  vestrum  a  veri- 
tate  pericuhim  erroris  •,  metuendum  est  ne  vincat  unura- 
([uemque  cupiditas  sua ,  et  ehgat  eara  sec[ui ,  quara  ex  ejus 
diflicuhatibus  exclaraare  ad  Dominum ;  metuendura  est 
ne  unicuique  vestrum  minus  sapiat  verbum  Dei,  et  fastidio 
moriatur  :  tentatio  vero  gubernandi,  tentatio  periculorum 
in  regenda  Ecclesia  nos  potissimum  tangit.  Sed  quomodo 
et  vos  ahenieritis  ,  si  tota  navis  perichtabitur?  Quod  ideo 
dixi,  ne  in  hac  quarta  tentatione,  tanquam  nostra  pro- 
pria,  (ubi  opus  est  ut  ab  orationibus  non  desistatis,  nam 
vos  prirao  naufragatis ,)  rainus  solhciti  sitis,  et  pro  nobis 
minus  oretis.  Quid  enim,  fratres,  quia  ad  eadem  guber- 
nacuia  non  sedetis  ,  non  in  eadem  navi  navigatis  ? 

VIII.  Post  has  quatuor  tentationes  ,  quatuor  exclama- 
tiones ,  quatuor  hberationes ,  quatuor  raiserationum  do- 
cxviii.  16 


"242  S.     AUGUSTIWI    EPISCOPI 

minicarura  confessiones ,  generaliter  in  hoc  Psalmo  con- 
sequenter  ipsa  commendatur  Ecclesia  :  ut  evidentissirae 
noveritis ,  de  qua  Psalmus  ab  exordio  loquebatur.  Cora- 
mendatur  autem  ita  ut  nobis  in  omnibus  Dei  gratia  praedi- 
cetur  ,  «  Qui  superbis  resistit,  humilibus  autera  dat  gra- 
M  tiara^ :  »  quia  ideo  ille  venit, «  Ut  qui  non  vident,  videant, 
»  et  qui  vident ,  caeci  fiant^  :  quia  oranis  vallis  implebi- 
»  tur  ,  et  oranis  mons  et  coUishumiliabitur^.  »  Quo  com- 
mendato,  dicitur  aUquid,  quod  etiara  de  haereticis  intel- 
ligatur ,  quibus  tanquara  civilibus  bellis  quatitur  Ecclesia ; 
et  concluditur  Psalmu5  ,  quera  jam  exposui  ,  brevius 
fortasse  quamputabatis.  Narausque  adeo  meistura  totum 
Psalmum  aliquantura  prolixura  exposuisse  arbitror,  ut 
jara  olficium  a  rae  non  expectetis  disputatoris ,  sed  pene 
lectoris_,si  tenetis  quae  dixi.  Puto  enim,  sunt  ante  oculos 
vestros  constituta:  sed  utmeliuscomraendentur  ,  breviter 
replicentur.  Priraa  tentatio,  errorisetfamisverbi;  secunda, 
difticultatis  vincendarum  concupiscentiarum  ;  tertia,  taedii 
atque  fastidii ;  quarta,  terapestatis  et  periculorura  in  guber- 
nandis  Ecclesiis  :  etinhis  omnibus  exclamationes,  etlibera- 
tiones ,  et  raiserationura  Deiconfessiones.Ad  extremura  ip- 
siusEcclesiae  fitcommendatio,  qu.Te  et  salva  facta  estpergra- 
tiam  Dei  nostri ,  non  per  meriturasuura  :  etcommemoratur 
iniraicorum  afflictio  propter  superbiara  5  quibus  extinctis, 
erecta  est  Ecclesia  t  ct  propter  insidias  quasdam  deminu- 
tionis  ab  haereticis ,  et  detrimentorura  quodara  modo  do- 
mesticorura ,  et  ex  his  circa  Ecclesiam  divina  beneficia , 
et  Psalrai  conclusio.  Legaraus  jara  raagis  quara  disseraraus. 
IX.  «  Dicant  qui  rederapti  sunt  a  Domino,  quos  redemit 
))  de  manu  iniraicorura,  de  regionibus  congregavit  eos, 
))  ab  Oriente  et  Occasu,  et  Aquilone  etMari*.  »  Christiani 
ergo  ipsidicant,  de  toto  orbe  convocati.  «  Erraveruntin 

•  Jacob.  )v,  6.  —  »  Joan.  ix,  Sg.  —  ^  Isai.  xl,  4-  —  ^  ^sa\.  cvi,  2,  3. 


ejnarrAtio  ijv  psalmum  cvi.  243 

»  solitudine ,  in  siccitate  ,  viam  civitatis  habitationis  non 
)>  invenerunt.  »  ErroTera  miserabilem  audivimus  :  quid 
de  inopia?  «  Esurientes  et  sitientes,  anima  eorum  in  ipsis 
»  defecit^  »  Sed  quare  defecit?  cui  bono?  Non  enim 
crudelis  estDeus;  sedsecommendat^  quodexpedit  nobis, 
ut  nobis  deficientibus  rogetur,  et  ut  subveniens  ametur. 
Et  ideo  posthunc  errorem  et  famemetsitim,  k  Et  claraa- 
»  verunt  ad  Dominum  ,  cum  tribularentur ;  et  de  neces- 
»  sitatibus  eorum  eripuit  eos.  »  Et  quid  ilhs  prsestitit, 
quia  errabant?  «  Et  deduxit  eos  in  viam  rectam.  »  Yiam 
civitatis  habitationis  non  inveniebant ,  fame  et  siti  aestua- 
bant ,  et  deficiebant  :  «  Et  deduxit  eos  in  viam  rectam , 
»  ut  irent  in  civitateni  habitationis.  »  Quomodo  subvene- 
ritfami  et  siti ,  nondum  dicit ,  sed  et  hoc  expectate.  «  Con- 
»  fiteantur  Domino  miserationes  ejus,  et  mirabiha  ejas 
»  fihis  hominura.  Dicite  experti  inexpertis ,  jara  in  via 
positi  ,  jam  ad  civitatem  inveniendam  directi,  jam  deni- 
que  a  fame  et  siti  hberati  :  «  Quoniam  satiavit  animara 
»  inanera ,  et  animam  csurientem  implevit  bonis  "^.  » 

X.  Vive  ergo  bene,  jam  in  via  positus  es,  jam  audisti 
quid  agere  debeas,  quidsperare.  Quid  ahud  excipit,  quo- 
niam  conaris  et  superaris  ?  «  Sedentes  in  tenebris  et  in  um- 
»  bramortis,compeditos,inraendicitateetferro^.  »  Unde 
hoc,  nisi  quia  tibi  tribuebas ,  quia  gratiam  Dei  non  agnos- 
cebas  ,  quia  consihum  Domini  circa  te  reprobabas  ?  Nara 
vide  quid  adjungat  :  «  Quoniam  inamaricaverunt  eloquia 
»  Dcmini  :  »  per  superbiam,  justitiam  Doraini  nescientes, 
et  suam  volentes  constituere  *.  «  Et  consihura  Altissimi 
»  exacerbaverunt.  Et  humiliatum  est  in  laboribus  cor 
»  eorum  ^  »  Et  nunc  pugna  contra  concupiscentiam.  Deo 
desistente  ab  adjutorio ,  laborare  potes ,  vincere  non  potes. 
Et  cum  fueris  pressus  consuetudine  tua  prava,  humilia- 

'Psal.cvi, 4,5. —  'lbid.6-9, —  ^lhxA.  10. —  4Rom.  x,3. — ^Psal. cvr,  11,12. 

16. 


244  S.    AUGIJSXIKI    EPISCOPI 

bitur  cor  tiiiitn  iii  laboribiis  :  ut  jam  corde  bumiliato 
discas  claraare  :  «  Infelix  ego  bomo ,  quis  me  bberabit  de 
))  corpore  mortis  bujus '  ?  Humiiiatum  est  ergo  in  laboribus 
»  cor  eorum  :  infirmati  sunt,  nec  fuit  qui  adjuvaret  eos.  )> 
Quid  ergo  restat,  nisi  quare  factum  est?  «  Si  enim  data 
))  essetlex,  quae  posset  vivificare ,  omnino  ex  lege  esset 
))  justitia  :  sed  conclusit  Scriptura  omnia  sub  peccato ,  ut 
))  promissio  ex  fide  Jesu  Christi  daretur  credentibus-. 
))  Lex  autem  subintravit,  ut  abundaret  debctum^.  ))  Ac- 
cepisti  verbum  ,  accepisti  praeceptum  ,  nec  desinis  facere 
quod  male  faciebas  ,  et  accepto  praecepto,  auges  peccata 
per  prsevaricationem.  Superlie,  si  te  ignorabas,  vel  disce 
te  humibatus  :  clamabis  ,  a  necessitate  liberaberis ,  libo- 
ratus  miserationes  Domini  coafiteberis.  «  Et  clamaverunt 
))  ad  Dominum ,  cum  tribularentur ,  et  de  necessitatibus 
))  eorum  salvos  fecit  eos  ^.  )>  Liberati  sunt  de  secunda  ten- 
tatione  ,  restat  tsedii  atque  fastidii.  Sed  primo  quid  istis 
prtestitit  liberatis  ,  videte.  «  Et  eduxit  eos  de  tenebris 
))  et  umbra  mortis ,  et  vinculaeorum  disrupit.  Confitean- 
))  tur  Domino  miserationes  ejus  et  mirabiha  ejus  filiis  ho- 
))  minum.  ))  Quare?  Quas  difticultates  vicit  ?  «  Quia  contri- 
»  vit  portas  sereas ,  et  vectes  ferreos  confregit.  Suscepit 
»  eos  de  via  inic[uitatis  eorum  :  propter  injustitias  enim 
))  suas  humiliati  sunt  ^  »  Quia  sibi  tribuebant,  non  Deo  : 
quia  suam  iustitiam  conslituebant,  ignorantes  Dei  justi- 
tiam*',  humibati  sunt.  Invenerunt  se  non  posse  sine  ejus 
adjutorio  ,  qui  de  suis  sohs  viribus  praesumebant. 

XI.  Sed  quod  aliud  genus  restat?  «  Omnem  escam  abo- 
))  minata  est  anima  eorum.  ))  Jam  fastidium  patiuntur , 
fastidio  languent ,  fastidio  pericbtantur  :  nisi  forte  putas 
occidi  eos  famepotuisse  ,  et  non  posse  fastidio.  Vide  quid 

«Rora.  vn,  24.  —  'Gal.  111,21,22.—  ^  Roni.  v,  9.0.  —  4PsaI.  cvi,  i3.  — 
—  5  Ibid.  14-17.  —  6  Rom.  X,  3. 


ENARP.ATIO    IN    PSALMUM    CVI.  245 

sequatur ,  cum  dixisset  :  «  Omnem  escam  abominata  est 
»  anima  eorum  ^  »  ne  quasi  eos  putares  de  satietate  secu- 
ros,  non  magis  videres  de  fastidio  morituros :  «  Et  appro- 
»  pinquaverunt ,  inquit ,  usque  ad  portas  mortis^  »  Quid 
ergo  restat?  Ut  quod  te  delectat  verbum  Dei,  non  tibi 
tribuas,  neque  hinc  aliqua  infleris  arrogantia,  et  avidus 
cibi,  in  eos  qui  fastidio  periclitantur  superbe  insilias. 
Intellige  etiam  tibi  prseslitum  esse  hoc ,  non  a  te  tibi  esse. 
«  Quid  enim  habes  quod  non  accepisti  '^  ?  »  Hoc  ergo  in- 
telligens,  ethocvitio  atque  languore  pericHtans,  fac  quod 
sequitur  :  «  Et  exclamavernnt  ad  Dominum ,  cum  tribu- 
»  larentur ,  et  de  necessitatibus  eorum  liberavit  eos.  » 
Et  quia  languor  erat  non  delectari  :  «  Misit  verbum  suum, 
»  et  sanavit  eos^.  »  Yide  quid  mali  habeat  fastidium ; 
vide  unde  hberat  ille ,  ad  quem  clamat  fastidiens  ,  «  Misit 
»  verbum  suum ,  et  sanavit  eos  :  et  cripuit  eos.  »  Unde? 
Non  de  errore,  non  defame  ,  non  de  dillicultate  vincendi 
peccata ,  sed  «  De  corruptela  eorum.  »  Quoedam  corrup- 
tela  mentis  est,  fastidire  quod  dulce  est.  Ergo  et  de  hoc 
beneficio ,  sicut  de  cceteris  superioribus ,  «  Gonfiteantur 
»  Domino  miserationes  ejus,  et  miraliiha  ejus  fdiis  ho- 
»  minum.  Et  sacrificent  sacrificium  laudis  ^.  »  Jam  enim 
ut  laudetur,  suavis  est  Dominus.  «  Etenuntient  operaejus 
»  in  exultatione.  »  Non  cum  tsedio,  noncummoerore,  non 
cum  anxietate  5  non  cum  fastidio,  sed,  «  In  exultatione.  » 
XII.  Quarta  illa  restat,  in  qua  omnes  periclitamur. 
Omnes  enim  in  navi  sumus  :  ahi  operantur,  ahi  portantur  5 
simul  tamen  omnes  et  in  tempestate  perichtantur ,  et  in 
portu  salvantur.  Post  haec  enim  omnia  sequitur,  «  Qui 
»  descendunt  mare  in  navibus ,  facientes  operationem  in 
»  aquis  multis  ^  :  »  id  est,  inpopuhs  multis.  Aquas  enim 

•  Psal.  cvi,  18.  —  2  I  Cqi-    ,y^  r,  —  3  psal.  cvi,  19,  20, —  4  IltiJ.  qi,  qq. 
—  STbiM.  ?.3. 


246  S.     AliGliSTlM    EPISCOPI 

saepe  pro  populis  poni,  testis  est  Apocalypsis  Joannis, 
ubi  interrogane  Joannes  quid  illae  aquae  essent,  respon- 
sum  est  ei  : «  Populi  sunt '.  »  Qui  ergo  faciunt  operatio- 
nem  in  ac[uis  multis,  c.  Ipsi  viderunt  opera  Domini ,  et 
»  mirabilia  ejus  in  profundo^.  »  Quid  enim  profundius 
cordibus  humanis?  Indeplerumque  venti  erumpunt ,  tem- 
pestates  seditionura  et  dissensionum  navem  perturbant. 
Et  quid  agitur  in  his.^  Volens  Deus  ut  ad  eum  clamarent 
ethiqui  gubernant,  et  hi  qui  portantur ,  «  Dixit,  et  stetit 
))  spiritus  procellae.  »  Quid  est,  «  Stetit?  »  Permansit, 
perduravit :  adhuc  turbat,  diu  jactat,  saevit,  et  non  transit. 
))  Dixit  enim ,  et  stetit  spiritus  procellae.  »  Et  quid  egit  iste 
spiritus  procellae?  «  Et  exaltati  sunt  fluctus  ejus.  Ascen- 
»  dunt  usque  ad  ccelos ,  »  audendo  :  «  Descendunt  usque 
»  in  abyssos ,  »  timendo.  «  Ascendunt  usque  in  coelos , 
»  descendunt  usque  in  abyssos  :  »  foris  pugnae ,  intus 
timores.  «  Animaeoruminmalis  tabescebat.  Turbatisunt, 
»  et  moti  sunt  sicut  ebrius^. »  Qui  sedent  ad  gubernacula,  et 
qui  fideliter  navem  amant,  sentiuntquoddico  :  «  Turbati 
»  sunt  et  motisuntsicut  ebrius.»  Certequandoloquntur, 
quando  legunt,  quando  tractant,  sapientes  apparent  :  vae 
aterapestatc.  «Etomnis,inquit,  sapientia  eorura  absorpta 
»  est.  »  Ahquando  deficiunt  omnia  humana  consilia  : 
quacumque  se  quisqueconverterit,  fluctusfremunt,  tem- 
pestas  saevit,  brachia  deficiunt  :  quo  prora  impingatur, 
cui  fluctui  latus  nudetur_,  quo  navis  impulsa  dimittatur, 
a  quiJjus  saxis  ne  pereat  refrenetur,  omnino  a  rectoribus 
non  videtur.  Etquid  restat,  nisi  quod  sequitur?«  Et  ex- 
»  clamaverunt  ad  Dominum  cum  tribularentur ,  et  dc 
»  necessltatibus  eorum  eduxiteos.  Et  imperavit  procellae, 
»  et  stetit  in  auram*.  »  Non  stetit  in  tempestatem ,  sed 
«  In  aurara.  Et  siluerunt  fluctus  ejus.  »  Audite  de  hac  re 

«  Apoc.  XVII,  t5.  —  'Psal.  cvi,  i\.  —  3  IbiJ.  26-27.  —4  Ibid.  28,29. 


ENARRATtO    IN    PSALMUM    CVI.  247 

vocem  cujusdam  gubernatorispericlitati,  humiliati,  libe- 
rati.  «  Nolo,  inquit,  vos  ignorare,  Iratres,  de  pressura 
))  nostra,  quae  f "acta  estin  Asia  ,  quia  supra  vires  gravati 
))  sumus ,  et  supra  modum,  (  Yideo  omnem  sapientiara 
))  ejus  absoptam.)  ita  ut  tsederet  nos,  inquit_,  etiam  vi- 
»  vere  ^.  ))  Et  quidPilleita  deficientes  desereret.?  Aut  non 
propterea  illi  defecerunt ,  ut  ille  apud  eos  gloriam  repe- 
riretPDenique  quid  sequitur?  «  Sed  ipsi  in  nobismetipsis 
»  responsum  mortis  habuimus ,  ut  non  fidentes  in  nobis 
)>  simus,  sed  in  Deo  qui  suscitatmortuos-.  ))Etimperavit 
))  proccllse,  et  stetit  iii  auram.  »  Jam  illi  de  se  apud  se 
responsum  mortis  habuerant,  quorum  omnis  sapientia 
absorpta  erat,  «  Et  silueruntlluctusejus.  Etjucundati  sunt 
»  quoniam  siluerunt :  et  deduxit  eos  in  portura  voluntatis 
»  eorum.  Gonfiteantur Domino  miserationes  ejus".  »  Ubi- 
que  oranino,  ubique  «  Confiteantur  Doraino,  »  non  me- 
rita  nostra ,  non  vires  nostrae  ,  non  sapientia  nostra ,  sed 
«  Miserationes  ejus.  »  Ille  ametur  in  omni  nostra  libera- 
tione,  qui  est  invocatus  inomni  nostra  tribulatione. «  Con- 
»  fiteantur  Doinino  miserationes  ejus ,  et  mirabilia  ejus 
»  filiis  hominum.  » 

XIII.  Et  videte  unde  dicat,  unde  omnia  ista  praelocutus 
sit,  unde  orania  haec  enuraeraverit ,  ubi  aganturhaec.  «  Et 
»  exaltenteumiiiEcclesia  populi ;  etincathedraseniorum 
» laudenteura^.Etexaltent  eum,»hocest,«Laudenteum,» 
et «  Laudent  eum, »  hoc  est,  «  Exaltent  eum.  »  Exaltent, 
laudent  populi  et  seniores,  et  negotiatores  et  gubernatores. 
Quid  enim  fecit  in  hac  Ecclesia.?  quid  constiiuit.?  unde 
illara  eruit?  quid  ei  prsestitit?  Queraadmodum  superbis 
restitit ,  humilibus  gratiam  dedit  ^ :  superbis  scilicet  primo 
populo  Judaeorura,  arroganti  et  extollenti  se  de  genere 

•  2  Cor.  1,  8.  —  »  Ibid.  9.  —  3  Psal.  cvi,  3o,  3i.  —  4  Ibid.  32.  —  5  Ja- 
cob,  IV,  6. 


248  S.    AUGrSTINI   episcopi 

Aljrahae,  et  quodilli  genti  sint  credita  eloquia  Dei '.  Non 
eis  haec  valebant  ad  sanitatem ,  sed  ad  exahationem  cordis, 
ad  tumorem  potius  quam  ad  magnitudinem.  Quid  ergo 
fecit  Deus  superbis  resistens ,  Ixunilibus  dans  graliam  ^ 
ramos  naturales  propter  superbiam  araputans ,  oleastrum 
propter  humilitatem  inserens  '^  ?  quid  fecit  Deus  ?  Audite 
haec  duo  :  Deus  primo  quemadmodum  superbis  resistat , 
deinde  quemadmodum  humihbus  det  gratiam.  «  Posuit 
))  flumina  in  desertum.  »  Currebant  ibi  aquae,  currebant 
prophetiae.  Quaeremodo  apudJudaeos  Prophetam,  non  in- 
venis.  a  Posuit  enim  flumina  in  desertum,  et  exitus  aqua- 
))  rum  in  sitim.  Posuit  flumina  in  desertum^ .  »  Dicant, 
u  Jam  non  est  Propheta,  et  nos  non  cognoscet  adhuc^. 
»  Posuit  tlumina  in  desertum  ,  et  exitus  aquarum  in  sitim, 
»  terrarum  frucliferam  in  sahnas^  »  Quaeris  ibi  fidem 
Christi ,  non  invenis  5  quaeris  Prophetam ,  non  invenis  ; 
quaeris  sacerdotem  ,  non  invenis  5  quaeris  sacrificium  ,  non 
invenis  ;  quaeris  tempium ,  noninvenis.  Quare  hoc^  Quia, 
«  Posuit  f himina  in  desertum ,  et  exitus  aquarum  in  sitim, 
))  terram  fructiferam  in  salinas.  »  Unde?  quo  merito  ?  «  A 
»  mahtia  inhabitantium  in  ea.  »  Ecce  quomodo  superbis 
resistit  :  audi  quomodo  humihbus  det  gratiam.  «  Posuit 
»  desertum  in  stagna  aquarum ,  et  terram  sine  aqua  in 
»  exitus  aquarum.  Et  habitare  fecit  ilhc  esurientes^.  )> 
Quoniam  ilh  dictum  est  :  «  Tu  es  sacerdos  in  Eeternum 
»  secundum  ordinera  Melchisedech".  ■»  Quaeris  enim  sacri- 
ficium  apud  Judaeos :  non  habes  secundum  ordinem  Aaron, 
quia  posuit  flumina  in  desertum  :  quaeris  secundum  ordi- 
iiem  Melchisedech  :  apud  ilios  non  invenis ,  sed  per  totum 
orbem  celebratur  in  Ecclesia.  «  A  sohs  ortu  usque  ad  oc- 
»  casum  laudatur  nomen  Domini^.  »  Et  dicit  Deus  ilhs, 

"  Rom.  111 ,2.  —  *  Id.  XI,  17-24.  —  ^  Psal.  cvi  ,33.  —  4  Id.  lxxiu,  9. 
—  5  1,1,  cvi,  34.  —  '^  Il)iM.  3.5,  33.  —  :  Id.  cix,  4.  —  »  Id.  cxu,  3. 


enAhrAtio  m  psalmum  cvi.  249 

quorum  fluminaposuit  in  desertum  :  «  Non  est  mihi  vo- 
»  luntas  in  vobis,  dicit  Dominus,  nec  accipiam  sacrifi- 
»  cium  de  manibus  vestris  :  quoniam  ab  ortu  solis  usque 
»  ad  occasum,  sacrificium mundum  ofFertur  nomini  meo^» 
Ubi  erant  omnia  immunda  sacrificia  ,  c[uando  desertum 
erant,  quando  squalebant,  quando  saJinae  erant  omnes 
gentes ;  ibi  nunc  fontes  ,  ibi  nunc  flumina  ,  ibi  nunc  stagna 
aquarum,  et  exitus  aquarum.  (c  Ergo  superbis  restitit, 
))  humilibus  autem  dedit  gratiam.  Et  habitare  fecit  illic 
»  esurientes  ;  »  quia,  «Edentpauperes,  etsaturabuntur'^. 
»  Et  constituerunt  civitatcm  habilationis.  »  Tnterim  ha- 
bitationjs  in  spc  :  quoniam,  «  Qui  me  audit,  inquit,  ha- 
))  bitabit  inspe^.  Etconstituerunt  civitatem  habitationis. 
»  Et  seminaverunt  agros ,  et  plantaverunt  vineas ,  et  fe- 
))  cerunt  fructum  frumenti* :  »  ad  quem^  gaudet  operarius 
ille,  quidicit,  «  Non  quia  quEero  datum,  sed  requiro 
)>  fructum^.  Et  benedixit  eos,  et  multipHcati  suntnimis, 
»  et  jumenta  eorum  non  sunt  deminuta'.  ))  Hoc  stat. 
((  Firmum  enim  fundamentum  Dei  stat^  quia  novit  Do- 
»  minus  qui  sunt  ejus  ^.  ))  Jumenta  et  pecora  dicuntur , 
in  Ecclesia  simpliciter  ambulantia ,  sed  utiha ;  non  multum 
docta,  sed  fide  plena.  Ergo  et  spiritales  et  carnales  «  Be- 
))  nedixit  eos  ,  et  multiplicati  sunt  nimis,  et  jumenta  eo- 
))  rum  non  suntdeminuta.  )) 

XIV.  «  Et  pauci  facti  sunt,  et  vexati  sunt^.  )>  Unde 
hoc?  De  transverso?  Imo  de  interno.  Ul  enim  pauci  fie- 
rent,  )>  Ex  nobis  exierunt,  sed  non  erant  ex  nobis^^.  )> 
Ideo  autem  tanquamdehis  dicit,  de  quibus  antea  loque- 
batur,  ut  cum  intellectu  discernantur;  quia  tanquam  de 
hisdem  loquitur  ,  propter  communia  sacramenta.  Ad  po- 

'  Malach.  i,  lo,  ii.  —  '  Psal.  xsi,  27.  —  3  Piov.  1,  33  ,  juita  lxx.  — 
i  Psal.  tvi,  37.  —  5  Supple  fruclum.  —  6  phnip.  iv,  17.  —  7  Psal.  cvi,  38. 
—  8  2  Tim.  ii,  19.  —  0  Psal,  cvi,  39.  —  '^-  i  Joan.  11,  20. 


250  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

pulum  enim  Dei  pertinent ,  etsi  non  per  virtutem ,  certe 
perspeciempietalis  :  de  iiiis  cnim  audivimus  Apostolum  : 
((  In  novissimis  temporibus  instahunt  tempora  saeva ;  erunt 
»  enim  homines  se  ipsos  amantes^  »  Primum  malum , 
((  Se  ipsos  amantes  :  »  utique  sibi  placentes.  Utinam  sibi 
disphcerent ,  et  Deo  placerent  :  utinam  in  ditlicuhatibus 
exclamarent,  etanecessitatibus  hberarentur.  Sed  multum 
de  se  pr<^sumentes_,  ((  Pauci  facti  sunt.  »  Manifestum  est, 
fratres  :  omnes  qui  se  dividunt  ab  unitate,  pauci  fiunt. 
Muhi  enira  sunt  •,  sed  in  unitate,  dum  non  separantur  ab 
unitate.  Cum  enim  coeperit  ad  eos  non  pertinere  muhi- 
tudo  unitatis ,  in  haeresi  et  in  schismate  pauci  sunt.  ((  Et 
»  pauci  factisunt,  ctvexatisunt  a  tribuhitione  malorum 
»  et  dolore.  Effusus  est  contemptus  super  principes-.  » 
Reprobati  enim  sunt  ab  Ecclesia  Dei  :  et  magis ,  quia 
principes  esse  voluerunt,  ideo  contempti  sunt,  et  factisunt 
saJ  infatuatum  projectum  foras^^  ideo  conculcatur  ab  ho- 
minibus.  ((  Effusus  est  contemptus  super  principes.  Etse- 
»  duxit  eos  in  invio,  et  non  in  via.  »  iih  superius  in  via, 
illi  ad  civitatem  directi ;  denique  deducti ,  non  seducti  : 
isti  autem  in  invio  seducti.  Quid  est,  ((  Seduxit  eosPTra- 
»  didit  illos  Deus  in  concupiscentias  cordis  eorym*.  » 
Hoc  est  enim,  ((  Seduxit,  »  donavit  ilios  sibi.  Nam  si  pro- 
prie  quseras ,  ipsi  se  seducunt.  «  Qui  enim  putat  se  esse 
»  ahquid,  cum  nihil  sit,  se  ipsum  seducit^  »  Quid  est 
ergo ,  ((  Seduxit  eos  ?  »  Dimisit  eos.  ((  In  invio  ,  et  non  in 
»  via.  »  Quomodo  enim  in  via  horaines  ,  qui  partem  te- 
nent ,  et  totum  rehnquunt  ?  Quomodo  in  via  ?  Quae  est  ergo 
via,  aut  ubi  agnoscitur  via?  ((  Deus,  inquit,  misereatur  nos- 
»  tri,  et  benedicat  nos,  illuminet  vuUum  suura  supcr  nos, 
»  ut  agnoscaraus  in  terra  viam  tuam.  »  Qua  terra  ?  (( In  om- 

•  2  Tim.  111,  2.  —  '  Psal.  cvi,  4o.  —  ^  Matth.  v,   i.5.  —  4  Rom.  i,  2^.  — 
5  Gal.  VI,  3. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CVI.  25l 

»  nibns  gentibus  salutare  tuum^  »  Utique  tales  ut  minuan- 
tur,  utpauci  fiant,  hinc  exeunt :  a  nuiltitudine  unitatis  ora- 
nes  exierunt,  sicut  paulo  ante  commemoravi  dictum  de 
illis  : «  Exnobis  exierunt,  sed  non  fuerunt  ex  nobis  :  si  enim 
»  exnobis  fuissent,  permansissentutiquenobiscum^.»  Scd 
si  forte  nostri  sunt  in  occulta  praescientia  Dei ,  necesse  est 
ut  redeant.  Quam  multi  non  nostri  adhuc  quasi  intus, 
et  quam  raulti  nostri  adhuc  quasi  foris?  «  Novit  Do- 
»  minus  qui  sunt  ejus  ^.  »  Et  illi  non  nostri  qui  intus  sunt, 
quando  occasiones  invenerint ,  exeunt  :  et  ilH  nostri  qui 
foris  sunt,  quando  occasiones  invenerint,  redeunt.  Illud 
ergo  accipite  quod  vovit  Deus ,  secundum  hoc  «  Seduxit 
))  eos  in  invio,  et  non  in  via.  »  Et  quid  de  ilhs  fecit? 
Quod  dicere  coeperam  ,  quod  attente  audiatis.  Potuit  illos 
pati  intussemper,  sed  nos  de  illis  non  proficeremus  :  cum 
autem  separati  sunt ,  et  per  qusestiones  malignas  inquie- 
tant  nos,  propositum  est  nobis  ex  illis  et  inquisitionis  stu- 
diura ,  et  timoris  exemplum.  Unusquisque  tremit ,  cum 
alterum  videt  exisse ,  tanquara  ex  iUius  exitu  dicatur  illi , 
»  Quapropter  qui  se  putat  stare ,  videat  ne  cadat  ^.  )>  Pro- 
sunt  ergo  quia  exeunt  :  nam  si  intus  essent ,  et  tam  mali 
essent,  nihil  de  iUis  prodesset.  Quid  de  ilUsdictura  est  in 
quodam  Psalrao  ?  «  Congregatio  taurorum  ,  id  est ,  cer- 
vicatorum  et  superborum  :  congregatio  taurorum  inter 
»  vaccas  populorura.  »  Vaccas  dicit  seductiles  aniraas, 
quse  facile  consentiunt  seductoribus  tauris.  Sed  quare  hoc? 
«  Ut  excludantur  hi  qui  probati  sunt  argento^.  »  Quid 
est,  ut  excludantur?  Ut  appareant,  ut  emineant  iUi  qui 
sunt  probati  in  eloquio  Dei.  Cura  enim  respondetur  haere-  , 
ticis  ex  necessitate  ,  sedificantur  cathoUci  ex  utiUtate.  Hanc 
sententiam  plane  Pauius  expressit :  «  Oportet  enim,  inquit, 

•  Psal.  Lxvi,  2,  3.  —  2  I  Joan.  ii,  19.  —  ^  2  Tim.  11,  19.  —  4  i  Cor.  x, 
12.  —  5  psal.  Lxvn,  3i. 


252  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

))  haereses  esse,  ut  probati  manifesti  fiant  in  vobis* . ))Oportet 
et  tauros  seducentesesse,  «  Utqui  prol^ati  sunt  argento,  )> 
manifesti  sint ,  hoc  est,  «  Excludantur.  ))  Ouid  est,  ar- 
gento  probati?  «  Eloquia  Domini,  eloquia  casta,  argen- 
))  tum  igne  examinatum  terrae  ,purgatum  septuplum'^.)) 
Quicumque  sunt  probali  inhoc  argento ,  id  est,  in  eloquio 
Domini ,  non  possunt  plene  exerere  hoc  argentum ,  nisi 
quaestionibus  inquietati  haereticorum.  Et  hic  attendite, 
quia  non  prretermissum  est.  «  Ecce  etrusus  est  contemp- 
))  tus  super  principes ,  )>  super  illos  tauros.  Quare  con- 
templi  sunt?  Ahud  annunliantes.  Quid  sunt  contempti? 
Anathematizali.  «  Quisquis  enira  vobis  annuntiaverit  pra> 
))  terquam  quod  accepistis ,  anathema  sit^.  »  Quid  tam 
contemptum  quara  salinfatuatus*,quiforas  projectus  con- 
culcatur?  Et  videte  si  non  principes  sunt  ^  ipsum  Paulum 
audite.  «  Licet  si  nos  aut  Angelus  de  coelo  evangehzaverit 
))  vobis  praeterquam  quod  accepistis  ,  anathema  sit^.  )) 
Principes  sunt,  docti  sunt,  magni  sunt,  lapides  pretiosi 
sunt.  Quid  adhuc  dicturus  es?  numquid  Angeh  sunt?Et 
tamen  «  Etsi  Angelus  de  coelo  vobis  annuntiaverit,  praeter- 
quam  quod  accepistis ,  anathema  sit.  ))  Qnia  et  ipse  dia- 
bolus  angelus  de  ccelo  Lipsus  est.  «  Effusus  est  ergo 
))  contemptus  super  principes.  Et  adjuvit  pauperem  a  raeii- 
))  dicitate  ^.  )>  Quid  est  hoc ,  fratres ,  contempti  sunt  princi- 
pes ,  et  adjutus  est  pauper?  Abjecti  sunt  superbi ,  et 
instructus  esthumihs.  Hocfecit,  ethoc  faciendo  «  Adjuvit 
))  pauperem  a  mendicitate.  ))  Mendicus  est  ille ,  nihil  sibi 
tribuens ,  totum  de  misericordia  Dei  expectans  ante  ja- 
nuam  dominicam  quotidie  cL^mat,  pulsans  ut  aperiatur 
ei ,  nudus  et  tremens  ut  vestiatur ,  oculos  in  terram  deji- 
ciens,  et  pectus  tundens.  Istum  mendicum,  hunc  pau- 

>  I  Cor.  XI,  19.  —  2  Psal.  xi,  7.  —  ^  Gal.  1 ,  9.  —  4  Matth.  v,  i3.  — 
5,Gal.  1,8.  —  c  Pfal.cvi,  V. 


etuArrAtio  iw  psAlmum  cvi.  253 

perem  ,  hunc  humilem,  adjuvit  Deusplurimum ,  etiamde 
ipsa  separatione  haereticorum  :  quia  pauci  facti  sunt ,  et 
vexati  sunt ,  et  seducti  in  invio  et  non  in  via.  Denique 
quid  postea  ex  ilhs  deminutis ,  seductis ,  paucis  factis , 
vexatis^  in  adjuto  paupere  quidfit.^  «  Et  posuit  sicut  oves 
»  familias.  »  Quasi  unum  pauperem  et  unum  mendicum 
inteUigebas ,  de  quo  dixit ,  «  Et  adjuvit  pauperem  a  men- 
»  dicitate.  »  Pauper  iste  multa^  famihcesunt,  pauper  iste 
multae  plebes  sunt  :  multae  Ecclesiae  una  Ecclesia ,  una 
plebs,  una  famiha,  una  ovis  est.  «  Et  posuit  sicut  oves 
»  famihas.  »  Magna  mysteria  ista,  magna  sacramenta, 
quam  profunda ,  plena  mysteriorum  ;  quam  dulciter  in- 
venta ,  quia  diu  latentia.  Ergo,  «  Videbunt  recti,  et  ju- 
»  cundabuntur ,  et  omnis  iniquitas  oppilabit  os  suum  ^  » 
Iniquitas  illa  garriens  contra  unitatem ,  et  cogens  manifes- 
tari  veritatem,  convicta  «  Oppilabit  os  suum.  » 

XV.  «  Quis  sapiens?  et  custodiet  haec,  et  intelhget  mi- 
»  serationes  Domini  ^.  »  Videte  quo  fine  clausit  :  «  Quis 
»  sapiens?  et  custodiet  hcec.  »  Et  quid  custoditurus  est 
sapiens?  Id  esl,  si  pauper  sit,  custodit;  si  nonsit  dives, 
id  est ,  non  sit  superbiis ,  non  sit  inflatus  ,  custodit  haec. 
Quare  enim  custodit  haec?  Quia  «  Intclhget  miserationes 
»  Domini  :  »  non  meritasua,  nonvires  suas,  non  poten- 
tiam  suam  5  sed  «  Miserationes  Domini^  »  qui  errantera 
et  egentem  in  viam  dcduxit  et  pavit  5  qui  pugnantem  ad- 
versus  diflicultatem  peccatorum,  et  colhgatum  vincuhs 
consuetudinis  solvit  et  hberavit  5  qui  fastidientem  verbum 
Dei ,  el  taedio  quodam  pene  morientem ,  missa  medicina 
verbi  sui  recreavit ;  qui  perichtantem  inter  naufraga  et 
procellosa  discrimina,  mari  placato ,  ad  portum  perduxit  : 
qui  eum  denique  constituit  in  eo  populo ,  ubi  humihbus 
dat  gratiam,  non  in  illo  ubi  superbis  resistit  ^  et  fecit  cum 

'  Psal.  cvr,  4i-  —  '  Ibid.  ^i. 


254  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

suum  ,  ut  intus  manens  multlplicaretur  ,  non  ut  foras 
exiens  minueretur.  Hoc  vident  recti ,  et  jucundantur. 
«  Omnis  ergo  iniquitas  oppilabit  os  suum ,  »  et  qui  est 
«  Sapiens,  custodiet  haec.  »  Unde  custodiet?  Per  humi- 
litatem,  intelligendo  miserationes  Domini  :  quia  ubique 
dictum  est :  «  Confiteantur  Domino  miserationes  ejus  ,  et 
»  mirabilia  ejus  fdiis  hominum.  » 


IIN    PSALMUM     GYII. 

Quare  hoc  loco  non  subjicitur  Enarratio. 

I.  PsALMUM  centesimum-septimum  exponendum  non 
putavi  :  quoniam  jam  exposui  eum  in  Psalmo  quinquage- 
sirao-sexto,  et  in  Psalmo  quinquagesimo-nono  ,  ex  quo- 
rum  postremis  partibus  iste  constat.  Nam  postrema  pars 
quinquagesimi-sexti  %  prima  est  hujus,  usque  ad  eum 
versum  ubi  dicitur  :  «  Et  super  omnem  terram  gloria 
»  tua^.  »  Hinc  autem  usque  in  finem,  postrema  pars  est 
quinquagesimi-noni  :  sicut  postrema  pars  centesimi  tri- 
gesimi-quarti ,  eadem  est  quae  centesimi  tertii-decimi ,  ab 
eo  versu  ubi  dicitur  :  «  Simulacra  gentium  argentum  et 
»  aurum  ^  :  »  sicut  tertius-deciraus  et  quinquagesiraus- 
secundus,  mutatis  aliquibus  mediis,  eadem  habent  omnia 
a  principiis  usque  in  fines.  Quaecuraque  igitur  in  hoc  Psal- 
mo  centesimo-septimo  ahquantulura  aliter  posita  sunt, 
quam  in  iHis  duobus ,  ex  quorum  partibus  constat ,  non 
habent  intellectum  diliicilem  :  sicut  in  quinquagesirao- 

•  Psal.  Lvi,  12.  —  '  Id.  cvii,  6.  —  3  IJ.  ciui  et  cxxxiv,  i5. 


IN    PSALMUM    CVII.  255 

sexto  dicitur :  «  Gantabo  et  psallam,  exurge  gloria  mea  ^ :  » 
inisto  autem,  «  Gantabo  etpsallam  in  gloriamea'^.  »  Ad 
hoc  enim  dictura  est  illic  :  «  Exurge,  »  utin  illa  cantaretur 
et  psalleretur.  iLem  ibi,  (c  Quoniam  raagnificata  est  usc[ue 
»  ad  coelos  raisericordia  tua^-,  »  vel,  sicut  alii  interpre- 
tati  sunt,  «  Elevata  est  :  »  hic  autem,  «  Quoniara  magna 
»  est  super  coelos  misericordia  tua^.»  Ideo  enim  magnifi- 
cata  est  usque  ad  coelos,  ut  magna  sit  in  coelis  5  hoc  enim  vo- 
luit  dicere  :  «  Supercoelos.  »Itera  in  quinquagesimo-nono, 
«  Loetabor,  et  dividam  Sichimam  ^ ;  »  liic  autem ,  «  Exal- 
M  tabor,  et  dividara  Sichiraam''.  »  Ubi  ostenditur  quod  de 
dividenda  Sichima  significatum  est,  post  Domini  exaltatio- 
nem  praedictum  futurum,  et  illam  laetitiam  ad  hanc  exal- 
tationera  pertinere  •,  ut  ideo  laetetur,  quia  exaltatur.  Unde 
alibi  dicit:  «  Gonvertisti  luctura  raeura  in  gaudiura  raihi , 
»  conscidisti  saccura  meum  ,  et  accinxisti  me  Isetitia'.  » 
Item  ibi ,  «  Et  Ephrccra  fortitudo  capitis  mei  ^ :  »  hic  au- 
tem,  «  Et  Ephraem  susceptio  capitis  raei^.  »  Suscipiendo 
enim  fit  fortitudo  ,  id  est ,  suscipiendo  fortes  facit ,  fruc- 
tificans  in  nobis  :  interpretatur  enira  Ephrsem,  Fruciiiica- 
tio.  Susceptio  autem  ad  utruraque  referri  potest,  sive  cum 
suscipiraus  Christum  ,  sive  cura  ipse  nos  suscipit,  qui  est 
caput  Ecclesiae.  Et  quod  ibi  ait  :  «  Tribulantes  nos'^  ^  » 
hic  autem  ,  «  Iniraicos  nostros  ^^  :  »  utique  iidera  ipsi 
sunt. 

II.  Admoneraur  sane  isto  Psalrao,  eos  titidos  qui  tan- 
quam  de  historia  positi  sunt,  rectissime  fieri  ut  secundum 
prophetiam  intelligamus,  secundum  quod  videmus  Psal- 
mos  esse  conscriptos.  Quid  enim  tam  diversum  secundum 
historiam,  quam  id  quod  est  in  titulo  quinquagesimi-sexti, 

•  Psal.  Lvi,  8.  —  '  IJ.  cva,  2.  —  ^  ij.  Ly,  jj  —  4  j^  (,yy^  5  —  5  jj^ 
ux,  8.-6  Id.  cvn  ,8.-7  Id.  xxix,  12,  -  8  ij.  lix,  9.  —  9  Id.  cvii,  9. 
—  '"  IJ.  Lix,  i4-  —  •'  Id.  cvn,  14. 


256  S.    AUGUSTIKl    EPISCOPI 

«  In  finem ,  ne  corrumpas ,  ipsi  David ,  in  tituli  inscrip- 
»  tionem  ,  cum  fugeret  a  facie  Saiil  in  speluncam  :  »  et 
in  titulo  quinquagesimi-noiii :  «  In  finem ,  his  qui  immu- 
))  tabuntur,  in  tituli  inscriptionem,  ipsi  David,  in  doc- 
))  trinam,  cum  succendit  Mesopotamiam ,  Syriam,  et  Sy- 
»  riam  Sobal ,  et  convertit  Joab  ,  et  percussit  in  vallc 
))  Salinarum  duodecim  millia?  ■»  Nam  prseterid  quod  po- 
situm  est ,  «  In  tituli  inscriptionem ,  )>  et  «  ipsi  David ,  » 
et  «  In  finem ;  )>  caetera  ita  diversa  sunt ,  ut  ille  habeat 
humihtatem  David  ,  iste  fortitudinem  ;  ille  fugam  ,  iste 
victorias.Et  tamen  ex  istorum  duorum  posterioribus  par- 
tibus,  quorum  tam  diversi  tituh  sunt^  Psahiius  iste  compo- 
nitur.  Ubi  significatur  ad  unum  ahquid  concurrere  utrum- 
que  ,  iion  superficie  historioe  ,  sed  ahitudine  prophetise  , 
copulatis  utriusque  finibus  in  hoc  uno.  5  cujus  est  titulus , 
«  Canticum  Psalmi  ipsi  David  ^  •, »  neutro  ilh  titulo  similis, 
preeler  quod  hic  etiam  positum  est,  ))  Ipsi  David.  »  Quo- 
niam  muhis  partibus  et  muhis  modis ,  sicut  ad  Hebrseos 
Epistola  loquitur ,  ohm  Deus  locutus  est  Patribus  per 
Prophetas  -  :  eum  taraen  locutus  est,  quem  raisit  postea  , 
ut  complerentur  eloquia  Prophetarum.  «  Quotquot  enim 
»  promissiones  Dei,  in  illo  Etiam^.  » 

'  Psal.  cvii,  7.  —  2  Uebr.  i,  i.  —  ^  2  Cor.  i,  20. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CVIII.  257 


'W**  WVl /WV^  W-VkXVVI -WVI VWVVW»  V VVV  VWV  V V V^  V VW  WW  VW\  VWV WV\  WV*  WVt  V vw  vv 

ENARRATIO 
IN    PSALMUM     GVIII. 

I.  PsALMTJM  istum  de  Christo  habere  prophetiam,  quis- 
quis  Actus  Apostolorum  fidehter  legit ,  agnoscit ;  ubi  de 
Christi  traditore  Juda  prophetatum  esse  quod  hic  scrip- 
tum  est  :  «  Fiant  dies  ejus  pauci  ,  et  episcopatum  ejus 
»  accipiat  alter* ,  »  quando  Matthias  iu  locum  Judae  ordi- 
natus  ,  numero  Apcstolorum  duodecimus  adjunctus  est'-, 
evidenter  apparet.  Sed  si  de  i-llo  uno  homine  omnia  quse 
hic  in  malo  dicta  sunt  intelhgere  conemur,  expositionis 
ratio  non  omni  modo,  aut  vix  valebit  occurrere  :  si  autem 
de  tah  genere  hominum  malorum  ,  id  est ,  inimicorum 
Christi  ingratorumque  Judaeorum,  omnia  mihi  videntur 
posse  clarius  aperiri.  Sicut  enim  quaedam  dicuntur,  quse 
ad  apostolum  Petrum  proprie  pertinere  videantur  ,  nec 
tamen  habent  illustrem  intellectum  ,  nisi  cum  referuntur 
ad  Ecclesiam  ,  cujus  ille  agnoscitur  in  figura  gestasse  per- 
sonam,  propter  primatum,  quem  in  Discipuhs  habuit^ 
sicuti  cst,  «  Tibi  dabo  claves  regni  coelorum  ^,  »  et  si  qua 
hujusmodi  :  ita  Judas  personam  quodam  modo  sustinet 
inimicorum  Christi  Juda^orum,  qui  et  tunc  oderant  Chris- 
tum,  et  nunc  per  successionem  perseverante  genere  ipsius 
impietatis  oderunt.  De  quibus  hominibus  et  de  quo  po- 
puio  possunt  non  inconvenienter  intelhgi ,  non  solum  ea 
quae  apertius  de  ipsis  in  hoc  Psalmo  legimus,  verumetiam 
illa  qaoe  proprie  de  ipso  Juda  dicuntur  expressius  :  sicuti 

'  Psal.  cviii,  8.  —  =  Act.  1,  i5  et  26.  —  ^  Matth.  xvi,  19. 

cxviii.  17 


258  s.    AuGUSTim   episcopi 

est  quod  commenioravi,  «  Fiant  dies  ejus  pauci ,  et  epis- 
»  copatura  ejus  accipiat  alter.  »  Quod  apparebit  adju- 
vaute  Domino^  cum  ad  eos  versus  tractandi  ordine  vene- 
rimus. 

II.  Incipit  ergo  ita  Psalmus  :  «  Deus  laudem  meam  ne 
»  tacueris  5  quia  os  peccatoris  et  os  dolosi  super  me  aper- 
»  tum  est'.  »  Unde  apparet  et  falsam  esse  vituperatio- 
nem  ,  quam  non  tacet  peccator  et  dolosus  5  et  veram  esse 
laudem,  quam  non  tacet  Deus.  «  Deus  enim  verax,  omnis 
»  autem  homo  mendax'^  :  »  quia  non  est  liomo  verax, 
nisi  in  quo  loquitur  Deus.  Laus  autem  maxima  est  unige- 
niti  Filii  Dei,  qua  hoc  ipsum  quod  est ,  unigenitus  Dei 
Fihus  praedicatur.  Hoc  autem  non  apparebat ,  sed  appa- 
rente  infirmitate  ejus  latebat,  cum  os  paccatoris  et  os  do- 
losi  super  eum  apertum  est  :  et  ideo  iilud  apartum  est , 
quia  operta  vir.tus  hujus  fuit.  Ideo  autem  dicit  :  «  Aper- 
»  tum  est  os  dolosi,  »  quia  odium  quod  dolo  tegebatur  , 
crupit  in  vocera.  Hoc  etiam  in  consequentibus  versibus 
planius  dicitur. 

II r.  «  Locuti  sunt  adversum  me  lingua  dolosa  ^  : »  tunc 
utique  quando  eura  tanquara  magistrura  bonura  captiosa 
adulatione  laudabant.  Unde  aiibi  dicitur  :  «  Et  qui  lau- 
»  dabant  rae,  adversus  me  jurabant  *. »  Deinde  quia  eru- 
perunt  claraantes ,  «  Crucifige  ,  crucifige^ :  »  secutus  ad- 
junxit:  «  Et  sermonibus  odii  circumdederunt  me.  »  Illi 
qui  iingua  dolosa  ,  quasi  non  odii,  sed  dilectionis  verba 
locuti  sunt  :  ideo  «  Adversus  me ,  »  quia  hoc  insidiando 
faciebant  :  postea  «  Serraonibus ,  »  Non  falsae  et  dolosae 
dilectionis,  sed  aperti  «  Odii  circumdederunt  rae,  et  ex- 
»  pugnaverunt  me  gratis.  »  Sicut  autera  pii  gratis  araant 
Ghristum,  sic  impii  gratis  oderunt :  quia  sicut  veritas  nullo 

'  Psal.  cviii,  2.  —   »  Rom.  m ,  4-  —  '  P^^'-  <^'"'>  ^-  —  ^  ^^'  ^h  9-  — 
S  Joan.  XIX,  6. 


fiKARRATIO    IN    PSALMUM    CVIII.  259 

extra  eam  proposito  commodo  propter  se  ipsam  expetitur 
ab  optimis,  ita  itiiquitas^  pessimis.  Unde  et  apud  auctores 
saecLilarium  litterarum  dictum  est  de  quodam  pessimo  : 
<c  Gratuito  potius  malus  atque  crudelis  erat  *.  » 

IV.  «  Pro  eo,  inquit,  ut  diligerent  me,  detrahebant 
»  mihi^.  »  Sex  sunt  in  isto  genere  differentia^ ,  quae  com- 
memoratse  animadverti  faciUime  possunt ,  reddere  bona 
pro  mahs,  non  reddere  mala  pro  malis  5  reddere  bona  pro 
bonis,  reddere  mala  pro  mahs  5  non  reddere  bona  pro  Ijo- 
nis  ,  reddere  mala  pro  bonis.  Horum  duo  prima ,  !)ono- 
rum  sunt,  et  eorum  duorum  prius  mehus;  postrema  duo 
malorum  ,  et  eorum  posterius  deterius  5  duo  media  quo- 
dam  modo  mediorum ,  sed  eorum  prius  propinquum  bo- 
nis,  posterius  propinquum  malis.  Haec  in  Scripturis  sanctis 
oportet  attendere.  «  Reddit  bona  pro  mahs  ipse  Dominus, 
»  qui  justificat  impium  ^ ,  »  et  pendens  in  cruce  dixit  : 
«  Pater,  ignosce  illis  ,  quia  nesciunt  quid  faciunt^.  »Cu- 
jus  vestigia  secutus  sanctus  Stephanus ,  fixo  genu  oravit 
pro  lapidantibus ,  dicens  :  «  Domine ,  ne  statuas  illis  hoc 
»  debctum^  »  Ad  quam  rem  praeceptum  pertinet :  «  Di- 
»  ligite  inimicos  vestros,  benefacite  his  qui  oderunt  vos, 
»  etorate  pro  eis  qui  vos  persequuntur  **,  »  Mala  pro  ma- 
lis  non  esse  reddenda,  Paulus  apostolus  dicit:  «  NuHi  ma- 
»  lumpro  malo  reddentes''.»)  Etapostolus  Petrus  :  «  Non 
»  reddentes  raalum  pro  malo,  vel  maledictum  pro  male- 
»  dicto  ^.  »  Unde  et  in  Psalmis  legitur :  «  Si  reddidi  retri- 
»  buentibus  mihi  mala^.  »  Duorum  postremorum  illud 
mitius  ad  novem  leprosos  pertinet,  qui  cum  mundati  es- 
sent  a  Domino ,  gratias  non  egerunt'".  lUud  vero  ulti- 
raum  c{U0  nihil  est  pejus ,  ad  hos  pertinet,  de  quibus  in 

'  Sallust.  de  bello  Catil.  —  ^  Ps.jI  cviii,  4-  —  ^  Roni.  iv  ,5.  — 4  Luc. 
xxiii,  34.— ^  Act.  VII,  59.  —  ^Jiatth-  V,  44-  —  '  Rom.  xn,  17.—  **  i  Pelr. 
111,  9.  — 9  Psal.  vn,  5.  —  '"Luc.  XVII,  lu  et  18. 

17. 


260  S.     AUGUSTIWI    EPlSCOi'1 

isto  Psalnio  legitur  :  «  Pro  eo  ut  diligereiit  me ,  detrahe- 
»  bant  mihi.  »  Dilectionem  quippe  debebant  tantis  Do- 
mini  beneficiis  ;  quam  non  solum    minime  reddebant , 
ven.mietiam  pro  illo  bono  irrogabant  maium.  Duo  vero 
media  quse  diximus  hominum  quodam  modo  esse  medio- 
rum,  ita  se  habent ,  ut  eorum  prius ,  quod  est  reddere 
bona  pro  bonis ,  habeant  et  boni ,  et  mediocriter  boni , 
vei  mediocriter  mah.  Ideo  Dominus  hoc  non  reprehendit, 
sed  non  vult  in  eo  solo  Discipuios  suos  permanere ,  quos 
vult  ad  majora  provehere  ;  quibus  dicit  :  «  Si  dilexeritis 
»  eos  qui  vos  dihgunt,,  id  est ,  si  reddideritis  bona  pro 
»  bonis ,  quam  mercedem  habebitis ,  id  est ,  quid  mag- 
»  num  facietis  ?  nonne  et  Pubhcani  hoc  faciunt  ^  ?  »  Vult 
autem  iilos  et  hoc  facere,  et  longe  amphus,  id  est,  ut  non 
solum  amicos,  verumetiam  inimicos  diligant.Posterius  au- 
tem ,  quod  est  reddere  mala  pro  malis ,  habeant  et  mali , 
et  mediocriter  mah,  vel  raediocriter  boni :  usque  adeo  ut 
Lex  eis  dederit  ulciscendi  modum  ,  «  Oculum  pro  oculo , 
»  dentem  pro  dente  ^  :   »  quae  si  dici  potest  injustorum 
justitia  est.  Non  quia  iniquum  est  ut  recipiat  unusquisque 
quod  fecerit;  ahoqui  Lex  nequaquam  id  constitueret :  sed 
quia  uiciscendi  hbido  vitiosa  est ,  magisque  ad  judicem 
pertinet  inter  alios  hoc  decernere ,  quam  bonum  liomi- 
nem  sibi  expetere.  Quapropter  impii  ex  illa  benignitatis 
summitate  delapsi  ,  ubi  redduntur  bona  pro  raahs  ,  ad 
quantam  mahgnitatis  profunditatem  venerunt  retribuendo 
mala  pro  bonis?  quanto  praecipitio  tot  gradus  interpositos 
transierunt?  Nec  parvum  aliquid  putari  debet,  quia  non 
ait  :  Pro  eo  ut  dihgerent  me  ,  interficiebant  me :  sed  «  De- 
»  trahebant  mihi.  »  Ideo  quippe  interfecerunt ,  quia  de- 
traxerunt ,  negantes  Dei  Filium ,  et  dicentes  quod  «  In 
»  principe  daemoniorum  ejicit  daemonia^  :  »  et ,  «  Dse- 

'  Jlattli.  T,  46.  —  '  Deut.  XIX,  21.  —  3  Luc.  xi,  15. 


enarrAtio  in  psalmum  cviir.  261 

»  monlum  habet ,  et  insanit ,  quid  eum  auditis  *  ?  »  et 
caetera  talia.  Qua  detractione  ab  illo  avertebant  eos,  quo- 
rum  conversionem  ille  quaerebat.Et  ideo  potius  hoc  dixit, 
ut  ostenderet  magis  eos  nocere  qui  Christo  detrahunt ,  et 
per  hoc  animas  interficiunt ,  quam  qui  ejus  mortalem 
carnem  mox  praesertim  resurrecturam  sceviendo  pereme- 
runt. 

V.  Sed  cum  dixisset  :  «  Pro  eo  ut  dihgerent  me,  de- 
»  trahebant  mihi  :  »  quid  ait?  «  Ego  autem  orabam"^.  )> 
Non  quidem  dixit  quid  orabat  :  sed  quid  mehus  intelhgi- 
mus,  quam  pro  eis  ipsis?Crucifixo  enim  maxime  detrahe- 
bant,  quando  velut  homini ,  quem  quasi  vicerant ,  illu- 
debant  :  de  qua  cruce  ille  dixit  :  «  Pater ,  ignosce  illis  , 
»  quia  nesciunt  quid  faciunt^.  «Ut  quoniam  in  profundo 
mahgnitatis  reddebant  ipsi  mala  pro  bonis,  ille  in  summo 
benignitatis  redderet  bona  pro  mahs.  Quanquam  bene  in- 
telligatur  etiam  pro  Discipuhs  suisorasse,  quod  etiam  ante 
passionem  suam  dixit ,  ne  dcficeret  fides  eorum  * ,  quando 
ipse  pendens  in  h'gno ,  ut  commendaret  patientiam  ,  non 
ostendebat  poteniiam  interverbadetrahentium,  quos  pos- 
set  divina  potestate  delere.  Sed  nobis  utilius  erat ,  quod 
patientiae  praebebat  exemphim,  quam  si  suos  inimicos  sine 
dilatione  perdendo,  ad  hoc  nos  aedificaret,  ut  impatien- 
ter  festinaremus  de  his  quos  malos  patimur  vindicarircum 
scriptum  sit :  a  Mehor  est  patiens  quam  vir  fortis^.  »  Do- 
cent  igitur  nos  divina  eloquia  dominico  exemplo ,  cum 
audimus  :  «  Pro  eo  ut  dihgerent  me ,  detrahebant  mihi , 
»  ego  autem  orabam  •,  »  ut  quando  ahquos  sentimus  in- 
gratos  ,  non  solum  non  reddeiites  bona ,  sed  insuper  red- 
dentes  mala  pro  bonis,  nos  oremus.  Etipse  quidem  pro 
ahis  vel  saevientibus ,  vel  dolentibus,  et  in  fide  perichtan- 

'  Joan.  X,  oo.  —  '  P.^^al.  cvni,  ^\.  —  ^  I.iiCrXxiii,  34-  —  ^  W.  xtii,  32.  — 
■'•  ProT.  XVI.  ^5. 


262  S.    ArGUSTINl   episcopi 

tibus :  nos  vero  etiam  pro  nobis  primitns,  ut  animum  nos- 
trum  Deo  miserante  atque  opituJante  vincamur ,  quo 
ferimur  in  ulciscendi  cupiditatem ,  cum  detrahitur  sive 
praesentibus  sive  absentibus  nobis.  Deinde  cum  Christi 
patientiam  recordamur  ,  tanquam  ipso  excitato  ,  sicut 
factum  est,  cum  dormiret  in  navi\  qui  perturbationem 
cordis  nostri  tempestatemque  tranquillat ,  animo  sedato 
atque  placato  oremus  etiam  pro  ipsis  detractoribus  nos- 
tris,  ut  securi  dicamus  :  «  Dimitte  nobis,  sicut  et  nos  di- 
»  mittimus'^.  »  Sed  ille  dimittebat,  qui  peccatum,  quod 
ei  dimitteretur,  utique  non  habebat. 

VI.  Sequitur  autem  :  «  Et  posuerunt  adversum  me  mala 
»  pro  bonis  ".  »  Et  quasi  quaereremus,  Qupe  mala,  pro 
quibus  bonis?  «  Et  odium,  inquit,  pro  dilectione  mea.  » 
Hic  est  omnis  et  magnus  reatus  illorum.  Nam  quid  no- 
cere  potuerunt  persequentes ,  voluntate ,  non  necessitate 
morientem  ?  Sed  ipsum  odiura  est  crimen  maximum  per- 
sequentis,  quamvis  sit  voluntaria  poena  patientis.  Satis 
autem  exposuit  quemadmodura  supra  dixerit :  «  Pro  eo  ut 
»  raedibgerent,  »  quia  dilectionem  non  utcumque,  sed 
dilectioni  ejus  debebant;  cum  hic  addidit,  «  Pro  dilec- 
»  tione  mea.  »  Hanc  dilectionera  in  Evangelio  corarae- 
morat,  ubi  dicit  :  «  Jerusalera,  Jerusalera,  quoties  vohii 
)>  colhgere  fihos  tuos ,  tanquara  galhna  pullos  suos  sub 
»  alas  suas ,  et  noluisti  ^ .  » 

VII.  Deinde  quae  pro  ipsa  impietate  recipiant,  incipit 
prophetare  ;  et  eo  raodo  illa  dicit ,  tanquam  ulciscendi 
cupiditate  optet  ut  fiant,  cum  dicantur  futura  certissiraa 
veritate,  et  per  Dei  justitiam  super  tales  digne  ventura. 
Quera  raodura  futura  prsedicendi ,  velut  specie  raale  op- 
tandi,  quidam  non  intelhgentes ,  putant  odium  odio,  et 
malo  animo  malum  animum  reddi :  quoniara  revera  pau- 

■  Matth.  vui,  24.—  '  IJ.  VI,  12.  —  5  psal.  cvin,  5  —  ^  Matth.  xxiii,27. 


ENARRATIO    IN    PSALMTJM    CVIII.  263 

corum  est  dignoscere,  quomodo  placeat  poena  iniquonim 
accusatori  inimicitias  exsaturare  cupienti,  et  quam  longe 
alio  modo  placeat  judici  recta  voluntate  peccata  punienti. 
Ille  quippe  reddit  malum  pro  malo :  iste  autem  etiam  cum 
vindicat,  non  reddit  malum  pro  malo ,  quoniam  juslum 
reddit  injusto.  Quod  autem  justum  est ,  utique  bonum 
est.  Punit  ergo  non  delectatione  alienae  miseriae  ^  quod  est 
malum  pro  malo  5  sed  dilectione  justitiae ,  quod  est  bo- 
num  pro  malo.  Itaque  nec  lumini  Scripturarum  calura- 
nientur  caeci ,  opinantes  quod  Deus  peccata  non  puniat ; 
nec  quasi  malum  pro  malo  reddat ,  sibi  blandiantur  in- 
justi.  Audiamus  ergo  deinde  quid  divinus  Sermo  contexat ; 
et  in  verbis  quasi  mala  optantis ,  intelligamus  praedicta 
prophetantis  •,  et  Deum  justa  retribuentem  ,  sublevata  in 
ejus  aeternam  legem  mente  cernamus. 

VIII.  «  Constitue  super  eum  peccatorem  ,  et  diabolus 
»  stet  a  dextris  ejus  ^.  »  Cum  superius  querela  de  pluribus 
fuerit ,  nunc  de  uno  loquitur  Psalmus.  Superius  autem 
dixerat  :  «  Locuti  sunt  adversum  me  lingua  doiosa,  et 
»  sermonibus  odii  circumdederunt  me,  et  expugnaverunt 
»  me  gratis  :  pro  eo  ut  diligerent  me ,  detrahebant  mihi, 
»  ego  autem  orabam  :  et  posuerunt  adversum  me  mala 
»  pro  bonis,  et  odium  pro  dilectione  mea.  »  Omnia  de 
pluribus.  Nunc  vero  quid  digni  essent  pro  his  iniquitati- 
bus  suis ,  et  quid  eis  divino  judicio  futurum  esset  prae- 
nuntians,  «  Constitue,  inquit,  super  eum  peccatorem  :  » 
tanquam  intendens  in  eum ,  qui  se  tradidit  tahbus ,  de 
qualibus  suis  inimicis  loquebatur  superius.  Cum  igitur 
hic  Judam  traditjrem  secundum  Scripturam  Actuum 
Apostolorum  supphcio  debito  praenuntiet  puniendum  '^  5 
quid  est,  «  Constitue  super  eum  peccatorem ,  »  nisi  eum 
quem  sequenti  versu  indicat ,  cum  dicit  :  «  Et  diabolus 

'  Psal.  cvHi,  6.  • —  '  Act.  I,  9.0. 


264  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

))  stet  a  dextris  ejus?  )>  Hoc  itaque  meruit,  ut  super  se 
habeat  diabolum,  id  est,  diabolo  subditus  sit,  qui  Christo 
subditus  esse  noluit.  «  Stct  autem  a  dextris  ejus^  )>  dic- 
tum  est ,  quia  opera  diaboh  prseposuit  operibus  Dei.  Hoc 
enim  cuiqiie  non  immerito  dextrum  dicitur,  quod  praepo- 
nit;  sicut  sinlstrae  dextra  praeponitur.  Tdeo  et  de  ilJis  qui 
ssecuh  hujus  gaudia  prseponentes  Deo ,  beatura  dixerunt 
popukmi,  cui  hnec  sunt,  reclissime  dictum  est  :  «  Dextera 
))  eorum  dextera  iniquitatis  ^  )>  Unde  quod  dixerunt  bea- 
tum  populum,cui  haec  sunt  •,  os  eorum  loculum  est  vani- 
tatem,  quod  de  ilhs  supra  dictum  est.  Cujus  autem  os 
loquitur  veritatem,  contra  illud  cjuod  dixerunt  isti  bea- 
tum  popukmi ,  cui  hsec  sunt ,  debet  etiam  ipse  dicere 
quod  in  eodem  Psalmo  sequitur  :  «  Beatus  populus  cujus 
))  Dominus  Deus  ipsorum  - :  )>  huic  enim  non  diabokis  est 
a  dextris  ,  sed  Dominus ;  sicut  et  ahbi  dicit  :  «  Provide- 
))  bam  Dominum  in  conspectu  meo  semper,  quoniam  a 
))  dextris  est  mihi,  ne  commovear^)>  Diabokis  ergo  stetit 
a  dextris  ejus,  quando  prfeposuit  avaritiam  sapientiae,  et 
pecuniara  saluti  suae,  ut  euni  traderet,  a  quo  debuit  pos- 
sideri,  ne  ab  iilo  possideretur ,  cujus  opera  ipse  Christus 
sok/it ,  a  quo  nokiit  possideri. 

IX.  «  Cum  judicatur,  exeat  condemnatus  *.  ))  Noluit 
enim  tahs  esse  ,  cui  diceretur  :  «  Intra  in  gaudium  do- 
»  mini  tui  :  )>  sed  taks  ,  de  quo  dicitur  :  «  Projicite  illum 
))  in  tenebras  exteriores  ^.  Etoratio  ejus  fiat  in  peccatum.» 
Quoniam  non  est  justa  oralio ,  nisi  per  Christum,  quem 
vendidit  immanitate  peccati.  Oratio  autem  qune  non  fit 
per  Christum  ,  non  sokmi  non  potest  dek^e  peccatum , 
sed  etiam  ipsa  fit  in  peccatum.  Quando  autem  Judas  ita 
orare  potuerit,  ut  oratio  ejus  fieret  in  peccatum,  qureri 

'  Psal.  cxLiii,  II.  —  »  Ibifl.  i5.  —  ^  Id.  xv  ,  8.  —  4  IJ.  cviu  ,  7.  — 
5  MaUb.  XXV,  21  et  3o. 


enarrAtio  in  psalmum  cviii.  265 

potest.  Credo,  antequam  Dominum  traderet ,  et  de  illo 
tradendo  jam  cogitaret  :  non  enim  jam  poterat  orare  per 
Christum.  Nam  posteaquam  illum  tradidi!;,  eumque  poe- 
nituit,  si  per  Christum  oraret ,  indulgentiam  rogaret  •,  si 
indulgentiam  rogaret,  spem  haberet ;  si  spem  haberet , 
misericordiam  speraret ;  si  misericordiam  speraret ,  non 
sibi  desperatione  coUum  ligaret.  Proinde  cum  dixisset  : 
«  Cum  judicatur,  exeat  condemnatus:  »neab  imminente 
condemnatione  putaretur  se  potuisse  oratione  hl)erare, 
quam  didicerat  cum  condiscipuhs  suis,  ubi  dicitur  :  «  Di- 
»  mitte  nobis  debita  nostra ,  sicut  et  nos  dimittimus  de- 
»  bitoribus  nostris^  :  «  Et  oratio  ejus ,  inquit,  fiat  in  pec- 
»  catum  •,  »  quia  non  fit  per  Christum,  cpiem  noluit  sequi, 
sed  persequi. 

X.  «  Fiant  dies  ejus  pauci  -.  Dies  ejus»  dixit,  dies  apos- 
tolatus  ejus  ,  qui  pauci  fuerunt ,  ciuoniam  ante  passionem 
Domini  scelere  ipsius  et  morte  consumpti  sunt.  Et  tan- 
quam  diceretur,  Quid  ergo  fiet  de  sacratissimo  numero 
duodenario,  in  quo  non  frustra  Domuius  duodecim  ha- 
bere  primos  Apostolos  voluit?  Continuo  subjecit,  «  Et 
))  episcopatum  ejus  accipiat  alter.  »  Tancjuam  dicens  :  Et 
ipse  pro  suo  merito  puniatur ,  et  ilie  numerus  suppleatur. 
Quod  si  quis  quemadmodum  factum  sit ,  scire  desiderat, 
Actus  Apostolorura  legat. 

XI.  «  Fiant  filii  ejus  orphani,  et  uxor  ejus  vidua  ^.  » 
Utique  mortuo  ipso,  et  fihi  ejus  orphani ,  et  u\or  ejus 
viduata  est. 

XII.  «  Nutantes  transferantur  {ihi  ejus.,  et  mendicent*. 
»  Nutantes  »  dictum  est ,  incerti  quo  eant,  omni  prsesidio 
destituti.  «  Ejiciantur  de  habitationiims  suis,  »  Exposuit 
quod  supra  dixerat  :  «  Transferantur.  »  Hoc  autera  totura 

•  Maffli.  VI,  r2.  —  '  P.sal.  cvni,  8.  —  3  ihiJ.  g,  _  4  Il,id.  lo. 


266  S.    AUGtJSTINI    EPISCOPI 

quomodo  uxori  ejus  filiisque  contigerit,  sequentes  indi- 
cant  versus. 

XIII.  «  Scrutetur  foenerator  omnem  substantiam  ejus  , 
»  ei  diripiant  alieni  labores  ejus.  Non  sit  illi  adjutor.  » 
Ad  tuendam  ejus  posteritatem  dicit.  Ideo  sequitur  :  uNec 
»  sit  qui  misereatur  pupilJis  ejus^  » 

XIV.  Sed  quia  possent  etiam  pupilli  sine  adjutore  et 
sine  tutore  in  aeruranis  et  egestate  tamen  crescere ,  et  ge- 
nuspropagatione  servare  :  sequitur,  et  dicit  :  «  Fiant  nati 
»  ejus  in  interitum ,  in  generatione  una  delealur  nomen 
»  ejus-.  »  Id  est,  quod  de  illo  generatura  est,.  jam  non 
generet ,  et  cito  transeat. 

XV.  Sed  quid  est  quod  deinde  subjungit?  «  In  memo- 
»  riam  redeat  iniquitas  patrum  ejus  in  conspectu  Doraini, 
»  et  peccatum  matris  ejus  non  deleatur^»  An  intelligen- 
dum  est ,  ut  reddantur  ei  peccata  etiam  parentum  suo- 
rum?  Ei  quippe  non  redduntur ,  qui  liierit  mutatus  in 
Chrislo  _,  et  cceperit  esse  non  filius  iniquorum  ,  non  imita- 
tus  mores  eorum  :  quia  et  illud  verissime  scriptum  est  : 
«  Reddam  peccata  patrura  in  filios  ^  :  »  et  illud  quod  per 
Prophetara  dicitur  :  «  Et  anima  patrismea  est,  et  anima  fiUi 
»  mea  est^  anirna  quae  peccaverit,  ipsa  niorietur  ^  »  Hoc 
quippe  dictura  est  de  his  qui  convertuntur  ad  Deura,  et  non 
iraitantur  mala  parentum  suorura ;  quod  ipse  Propheta  evi- 
denter  ostendit :  dicit  enira  parentura  iniquitates  eis  non 
obesse,  qui  justitiam  faciendo  dissimiles  fuerint^.  Illud  au- 
tem  quod  dictum  est :  «Reddam  peccata  patrum  in  filios,» 
additura  est,  «  Qui  oderunt  rae '  :  »  hoc  est,  sicut  rae 
oderant  parentes  eorum  :  ut  quemadmodura  bonorura 
iraitatio  facit  ut  etiara  propria  peccata  deleantur  ,  sic  ma- 
lorum  imitatio  faciat,  ut  non  solum  sua,  sed  etiam  eorum 

'  Psal.  cxviii  ,11,  12.  —  '  Ibid.  i3.  —  3  Jbid.  i^.  —  '^  Exod.  xx,  5.  — 
5  Ezecli.  xvin,4-  —  ^  ^^'"i-  ^o-  —  '  Exod.  xx,  5. 


ENAHRATIO    IN    PSALMUM    CVIII.  267 

quos  imitati  sjunt ,  merita  sortiantur.  Si  ergo  Judas  tene- 
ret  iilud  ad  quod  vocatus  est,  nullo  modo  ad  eum  vel  sua 
praeterita,  vel  parentum  iniquitas  pertineret  :  quia  ergo 
non  tenuit  adoptionem  in  familia  Dei ,  sed  iniquitatem 
vetusti  generis  potius  elegit ;  rediit  iniquitas  patrum  ejus 
in  conspectu  Domini ,  ut  in  eo  etiam  ipsa  puniretur  ^  et 
peccatum  matris  ejus  non  est  in  eo  deietum. 

XVI.  «Fiant  contra  Dominum  semper*.))Id  est,  patres 
ejus  et  matres  ejus  «  Fiant  conira  Dominum  semper, ))  non 
ut  Domino  adversentur,  sed  ut  merita  eorum  pessima  non 
obliviscatur  in  isto  Dominus ,  cum  illi  et  ipsa  retribuet. 
«  Contra  Dominura  ))  enim  dixit,  in  conspecta  Domini.  Nam 
et  alii  interpretes  sic  transtulerunt, « Fiant  in  conspectu  Do- 
»  raini  semper : » alii  vero, « Fiant  corara  Domino  semper :  » 
Sicut  alibi  dictum  est  :  «  Posuisti  iniquitates  nostras  in 
»  conspectu  tuo-.  Semper  »  autem  dicit,  ut  sine  remissione 
sittantum  illud  scelus,  et  Iiic,  etin  futuro  ssecuIo.«Dispe- 
»  reat  de  terra  raemoria  eorura  !  »  patrum  scilicet  et  matris 
ejus.  Memoriam  dicit  eorura,  quae  in  propagine  generatio- 
nis  custoditur.  Hanc  prophetavit  de  terra  periturara,  quia 
et  ipse  Judas,  et  filii  ejus  qui  erant  tanquam  memoria  pa- 
trura  et  raatris  ejus,  sine  successione  prolis,  sicut  superius 
dictura  est ,  in  brevitate  unius  generationis  extincti  sunt. 

XVII.  Dicit  aliquis  :  Etiara-ne  hoc  ad  poenara  Judae 
pertinere  credendum  est,  quod  post  ejus  mortem  ad  men- 
dicitatera  uxor  ejus  et  filii  pervenerunt,  et  translati  sunt, 
ejecti  de  habitationibus  suis,  scrutante  foeneratore  omnem 
substantiam  ejus  ,  et  diripientibus  alienis  omnes  labores 
ejus,  nemine  adjuvante,  nec  miserante  pupillos  ejus  ,  et 
quod  cito  sunt  sine  posteris  mortui?  Numquid  etiam  de 
his  quae  in  suis  post  mortem  cujusque  contingunt,  ullus 
mortuos  tangit  dolor?  aut  haec  saltem  scire  putandi  sunt , 

'  Psal.  cviii,  10.  —  '  IJ.  xxjx,  8. 


268  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

quorum  sensus  alibi  estpro  meritis,  seu  bene,  seu  male? 
Gui  respondeo  magnam  qiiidem  esse  qurestionem  ,  nec  in 
praesrntia  disserendam^  quod  sit  operis  prolixioris,  utrum, 
vel  quatenus,  vel  quomodo  ea  quse  circa  nos  aguntur, 
noverint  spiritus  mortuorum.  Verumtamen  quod  breviter 
dici  potest ,  si  nulla  illis  esset  cura  de  nol^is ,  non  diceret 
Dominus  dixisse  illum  divitem ,  qui  tormenta  apud  infe- 
ros  patiebatur  5  «  Habeo  ibi  quinque  fratres ,  ne  et  ipsi 
))  veniant  in  locum  hunc  tormentorum^  »  Sed  quomo- 
dolibet  intelligant,  qui  hoc  aliter  intelhgere  conantur  •  et 
qnia  fatendum  est  non  esse  consequens,  ut  si  sciunt  mor- 
tui  suos  vivere  ,  quia  nec  in  locis  poenarum  eos  vident, 
ubi  dives  i!le  erat,  nec  in  requie  beatorum  ,  ubi  Lazarura 
et  Abraham  quamvis  longe  agnoscebat ,  ideo  eos  etiara 
quae  circa  eorura  charos  aguntur  vel  laeta,  vel  trislia  scire 
necesse  sit  :  hoc  dico  ,  paucos  esse  ejus  animi  homines , 
qui  post  n.ortem  suam  quid  suis  boni  mahve  contingat , 
saltem  dum  vivunt^  neghp;ant,  atque  omnino  contemnant  5 
multos  autem  ,  quod  indicat  etiam  tanta  cura  commen- 
dandse  uhim.ne  voluntatis  et  quahumcumque  testamento- 
rum  ,  satis  agere  ut  cum  defuncti  fuerint ,  suis  bene  sit. 
Permansionem  vero  posteritatis  suae  per  successiones  ge- 
nerationum  soh  laudabihter  spernunt ,  qui  se  ipsos  absci- 
dunt  propter  regnum  coelorum ,  et  hlios  suos  hoc  facere 
cupiunt ,  exoptantve  martyrio  coronari  ,  ita  ut  nullus 
eorum  in  terra  remaneat  :  caeteri  autem  omnes  ,  aut  pene 
omnes  ,  felices  volunt  suos  esse  in  hac  vita  post  mortera 
suam ,  et  suum  genus  interire  nolunt.  Quapropter  quod 
Juda  tam  infeliciter  mortuo,  ita  uxor  vidua  et  fdii  ejus 
orphani  remanserunt,  ut  foeneratore  scrutante  omnem 
substantiam  ejus,  et  diripientibus  alienis  labores  ejus,  de 
suis  habitationibus  ejicerentur ,  nec  ahquem  pupiih  ejus 

'  Liir.  XVI,  "23  ct  98. 


ENAKRAXIO    IN    PSALMUM    CVIII.  269 

miserantem  invenirent,  et  in  una  generatione  sine  posteris 
interirent ;  si  haec  sentiunt  mortui ,  cumuius  malorum 
est;  si  haec  non  sentiunt,  formido  vivorum.  Si  autem  mo- 
vet  quomodo  potuerit  habere  substantiam,  quam  foene- 
rator  scrutaretur,  alienique  diriperent,  quandojam  cum 
ahis  undecim  Dominum  sec[uebatur  ;  credat  eum  omnia 
quse  haliebat  iia  dimisisse  filiis  et  uxori ,  ut  non  inde  sin- 
ceriter  vel  perseveranter  vinculum  cupiditatis  abruperit : 
qui  etiamsi  ea  velut  vendere  videretur  dislribuenda  pau- 
peribus ,  profecto  faceret  quod  Ananias  post  Domini 
ascensionem  ^  Neque  enini  metueret,  ne  hoc  Dominus 
divinitate  cognosceret ,  quem  falh  putabat,  quando  ea 
quae  mittebantur,  de  locuhs  auferebat-. 

XVIII.  Sed  jam  videamus  ,  si  possumus  ,  quantum  Do- 
minus  adjuvat ,  quomodo  ista  convenire  possint  etiam  in 
populum  Judseorum  ,  cujus  ininiicitiae  contra  Dominum 
perlinaci  odio  permanserunt  :  cujus  populi  diximus  Ju- 
dam  in  figura  gessisse  personam,  sicut  Ecclesise  gessit 
apostolus  Petrus.  «  Constitue  super  eum  peccatorem ,  et 
■>)  diabolus  stet  a  dextris  ejus.  »  Quemadmodum  in  Juda, 
sic  in  isto  populo  intelligendum  est  :  qui ,  repulso  a  se 
Christo,  factus  est  subditus  diabolo,  cujus  persuasiones  in 
omnibus  pravis  et  terrenis  cupiditatibus  praeposuit  o?ter- 
nac-saluti.  «  Cum  judicatur,  exeat  condemnatus.  »  Quia 
in  nequitia  et  in  infidclitate  persistens  thesaurizat  sibi 
iram  in  die  irae  et  revelationis  justi  judicii  Dei,  «  Qui  red- 
»  det  unicuique  secundum  opera  ejus^.  Et  oratio  eius  fiai 
»  in  peccatum  :  «  quia  non  fit  per  mediatorem  Dei  et  ho- 
minum,  hominem  Jesum  Christum^,  et  sacerdotem  in 
a3ternum  secundum  ordinem  Melchisedech  ^.  «Fiantdies 
»  ejus  pauci.  »  Secundum  regnum  accipiendum  est,  quia 

'  Act.  V,  I,  2.  — ^  »  Joan.  xii ,  6.  —  ^Rom.  ii^  5,  6.  —  ^  i  Tiiu.  ii,  5. 
—  5  Psal.  cix,  4- 


270  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

non  diu  postea  perseveravit  regnura  Judaeorum.  «  Etepis- 
»  copatum  ejus  accipiat  alter.  »  Ipsura  Dominum  Chris- 
tum  non  incongruenter  inteiligi  exislimo  episcopatum 
populi  Judaeorura  ,  quia  de  tribu  Juda  factus  est  secun- 
dum  carnem  :  et  Apostolus  ait  :  «  Dico  enim  Christum 
))  ministrum  fuisse  circuracisionis  propter  veritatem  Dei 
)>  ad  confirmandas  proraissiones  Patrura  ^.  )>  Et  ipse  ait  : 
«  Non  sura  missus,  nisi  ad  oves  quae  perierunt  doraus  Is- 
))  rael*  ^  ))  quia  illis  exhibuit  in  carne  prsesentiam.  Et 
Magi  qui  ab  Oriente  venerunt,  hoc  dixerunt  :  «  Ubi  est 
»  qui  natus  est  rex  Judaeorum  ^  ?  »  Et  hoc  in  titulo  scrip- 
tura  erat  super  crucifixum  :  unde  illud  mutare  volentibus 
nonfrustra  respondit  Pilatus  :  «  Quod  scripsi,  scripsi^.  » 
Hunc  ergo  episcopatura  popuh  Judaeorum,  id  est,  Domi- 
num  Christum  ,  accepit  alter  ,  id  est ,  populus  Gentium. 
«  Fiant  fiUi  ejus  orphani.  »  De  quibus  dicitur  :  «  FiUi  au- 
»  tem  regni  ibunt  in  tenebras  exteriores^.  »  Facti  sunt 
autem  orphani  araisso  ipso  regno,  quasi  patre  perdito  : 
quanquara  et  Deura  patrem  bene  inteUiguntur  amisisse. 
«  Qui  enira  filiura  non  habet ,  ait  Veritas  ,  nec  Patrem 
»  habet^  Et  uxor  ejus  vidua.  »  Uxor  regni  plebs  intelligi 
potest ,  cui  reges  subditae  dominantur.  Vidua  vero  facta 
est  amisso  ipso  regno.  «  Nutantes  transferantur  fihi  ejus  , 
»  et  mendicent.  »  Nutaverunt  pericuhs  ,  urgentibus  hos- 
tibus  translati  sunt,  debeilati  fdii  regni  Judaeorum.  Quid 
est  autem  mendicare,  nisi  ad  hominura  misericordiam  vi- 
vere ,  sicut  vivunt  sub  earura  gentium  regibus  ,  in  quas 
translati  sunt?  «  Ejiciantur  de  habitationibus  suis.  »  Ita 
factum  est ,  «  Scrutetur  foenerator  oranem  substantiam 
»  ejus  :  »  id  est,  popuh  ejus.  Ubi  nihil  raehus  intelligilur, 
quara  debita  eorura  non  diraittantur,  quia  in  soio  Christo 

'  Rom.  XV,  8.  —  2  JMattli.  xv,  24.  —  ^  IJ.  u  ,  i,  2.  —  4  Joan.  xis,  22. 
—  5  Matth.  vui,  12.  —  6  I  Joan.  11,  24. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CVIII.  271 

diraittuntur ,  quem  respuerunt  :  qui  etiam  dicere  docuit , 
«  Dimitte  nobis  debita  nostra  ,  sicut  et  nos  dimittimus 
»  debitoribus  nostris^  Omnem  autem  substantiam  ejus» 
dictura  est,  omnem  vitam  ejus :  ut  ei  nuUa  debita,  id  est, 
nulla  peccata  donentur.«  Et  diripiant  alieni  labores  ejus  :  » 
diabolus  et  angcli  ejus  •,  quia  non  thesaurizant  in  coelo  qui 
non  habent  Ghristum.  «  Non  sit  illi  adjutor.  »  Quis  adju- 
tor  est  ei,  cui  Christus  non  est?  «  Nec  sit  qui  misereatur 
»  pupilhs  ejus.  »  Qui  patre  perdito,  id  est,  regno,  sic  re- 
manserunt ,  aut  amisso  Deo  ;,  cujas  Filium  persecuti  sunt 
et  oderunt ,  non  est  qui  eorum  misereatur ,  non  ad  tem- 
poralem  vitam  sumendara  vel  sustentandam,  sed  ad  ve- 
ram  vitam  ,  id  est ,  aeternam.  «  Fiant  nati  ejus  in  interi- 
»  tum  :  »  utique  in  interitum  sempiternura.  «  In  gene- 
»  ratione  una  doleatur  nomen  ejus.  »  Quia  generati  sunt, 
non  regenerati ,  ideo  in  una  generatione  delentur.  Nam 
in  altera,  id  est,  in  regeneratione ,  si  eam  cognoscerent  et 
tenerent,  non  delerentur.«  In  meraoriam  redeat  iniquitas 
»  patrum  ejus  in  conspectu  Domini  :  »  ut  reddat  eidera 
populo  Dorainus  perseveranti  in  malitia  etiam  patrura 
ejus  iniquitatera.  Sic  enira  eis  dicit  :  «  Testiraoniura  estis 
»  vobisraetipsis,  quia  filii  estis  eorura  qui  Prophetas  occi- 
»  derunt.  »  Et  paulo  post  ait :  «  Ut  veniat  super  vos  ora- 
»  nis  sanguis  justus,  qui  effusus  est  superterrara,  a  san- 
»  guine  Abeljusti  usque  ad  sanguinem  Zachariae  ~.  «  Et 
»  peccatum  matris  ejus  non  deleatur,  »  Peccatum  Jeru- 
salem  ,  quae  scrvit  cum  filiis  suis  ,  quae  interficit  Prophe- 
tas ,  et  lapidat  missos  ad  se,  «  Fiant  contra  Dominura 
»  seraper,  iniquitas  et  peccatura  eorura  :  id  est,  ut  a 
conspectu  Doraini  non  aboleantur ,  Deo  in  seternura  vin- 
dicante.  «  Et  dispereat  de  terra  meraoria  eorura.  »  Terra 
Dei ,   ager  Dei  est  j  ager  Dei ,  Ecclesia  Dei  est  :  de  qua 

'  Matth,  VI,  12.  —  '  Id.  xxiu,  Si-S^. 


272  S.     AUGUSTIJVI    EPISCOPI 

terra  periit  memoria  eorum  ,  c[m  cum  essent  rami  natu- 
raies  ,  propter  infidelitatem  fracti  sunt^ 

XIX.  K  Pro  eo  quod  non  est  recordatus ,  »  vel  ille  Ju- 
das,  vel  ipse  populus ,  «  Facere  misericordiam.  »  Sed  me- 
lius  de  populo  accipitur  quod  ait:  «  Non  est  recordatus.  •» 
Nam  si  Cbristum  occidit,  saltem  recordaretur  poenitendo, 
et  faceret  misericordiam  super  membra  ejus  ,  quae  perse- 
verantissime  persecutus  est.  Ideo  dicit,  quia  «  Persecutus 
»  est  bominem  inopem  et  mendicum.  »  Potest  quidem 
accipi  de  Juda,  qula  non  est  dedignatus  Dominus  pauper 
fieri,  cum  dives  esset,  ut  iiiius  paupertatc  nos  ditaremur -. 
Mendicum  autem  quoraodo  inteibgam ,  nisi  forte  quia 
dixit  mulieri  Samaritanae  :  «  Da  mihi  iDilsere^  :  »  et  in 
cruce  ait :  «  Sitio  ^  ?  »  Sed  quod  sequitur  quomodo  acci- 
piatur  in  ipso  capite  nostro,  id  est,  sui  corporis  Salvatore, 
quem  Judas  persecutus  est,  non  invenio.  Gum  enim  dixis- 
set :  «Et  persecutus  est  bominem  inopem  et  mendicum  :» 
adjecit  atque  ait  :  «  Et  compunctum  corde  mortificare  :  » 
id  est ,  ut  mortificaret.  Nam  quidam  etiam  sic  sunt  inter- 
pretali.  Compunctus  autem  corde  non  solet  dici,  nisi  sti- 
mubs  peccatorum  in  dolore  poenitendi  :  sicut  de  iliis 
dictum  est ,  qui  cum  audissent  Apostolos  post  Domini 
ascensionem  ,  «  Compuncti  sunt  corde  ,  »  c[ui  occiderant 
Dominum.  Quos  allocutus  est  beatissimus  Petrus  dicens 
inter  cretera  :  «  Agite  poenitentiam ,  et  baplizetur  unus- 
»  quisque  vestrum  in  nomine  Domini  Jesu  Cbristi,  et  di- 
))  mittentur  vobis  peccata  vesU'a^.  »  Sed  quoniam  iidem 
ipsi  membra  ejus  facti  sunt,  cujus  in  ligno  membra  fixe- 
runt ,  populus  Judaeorurn  non  est  recordatus  facere  raise- 
ricordiam;  persecutus  esthominem  inopem  et  mendicum, 
sed  in  membris  suis  :  de  quibus  dicturus  est,  cjuod  atti- 

'  Rom.  XI,  20,  9.1. —  »  2  Cor.  viii,  g.  —  3  Joan.  iv,  7.  —  ^  Id.  xix,28. 
—  5  Acl.  u,  37,  38. 


ENARRATIO    IJJ    PSALMCM    CVllI.  273 

nel  ad  ipsa  opera  misericordiae ,  «  Quando  imi  ex  minimis 
»  meis  noii  fecistis ,  mihi  non  lecistis^.  Et  compiinctum 
))  corde  mortificare  :  »  plane,  «  Compunctum  corde,  »  sed 
iii  membris  suis.De  his  autem  qui  persecuti  sunt,  ut  com- 
punctumcorde  mortificarent,  erat  et  Saulus,  consenliens 
in  necem  Stephani  compuncti  corde  -  :  quia  et  ipse  Ste- 
phanus  de  illis  erat,  qui  compuncti  sunt  corde.  Sed  Sau- 
lus  recordatus  est  facere  misericordiam  ;  et  qui  mane  ra- 
piebat,  ad vesperum  divisit  escas^  :  et  ipse  compunctus 
corde,  ut  etiam  in  illo  ipsi  persequerentur  inopem,  vo- 
lentes  mortificare  compunctura  corde.  Hoc  quippe  ode- 
rant  in  Paulo  apostoJo,  quia  compunctus  corde  praedicabat 
quem  fuerat  ante  persecutus.  Inopern  quippe  et  mendi- 
cum  et  compiinctum  corde  in  membris  suis  et  ipse  ut 
mortificaret,  persequens,  audivit  de  ccelo  :  «  Saule_,  Saule, 
»  quid  me  persequeris  "^.  »  Et  factus  compunctus  corde, 
ccepit  talia  pali,  qualia  faciebat  compunctis  corde. 

XX.  Deinde  sequitur  Psalnius  :  «  Et  dilexit  maledictio- 
»  nem,  et  veniet  ei -'.  »  Quanquam  et  Judas  maledictio- 
nem  dilexerit ,  et  furando  de  loculis ,  et  Dominum  ven- 
dendo  alque  tradendo  :tamen  apertius  populus  ille  dilexit 
maledictionem  ,  quando  dixit  :  «  Sanguis  ejus  super  nos 
»  et  super  filios  nostros  '^'.  Et  noluit  benedictionem  et 
»  clongabitur  al)  eo.  »  Et  Judas  quidem.  quia  Christum 
noiuit,  in  quo  est  aeterna  benedictio  :  sed  apertius  noluit 
benedictionem  populus  Judaeorum  ,  cui  dixit  ille  illumi- 
natus  a  Domino  :  «  jS\imquid  et  vos  vidtis  discipuli  ejus 
»  fieri?  »  Et  noluit  benedictionem  ,  etpro  maledicto  ha- 
buit  :  et  rcspondit  :  «  Tu  sis  discipulus  ejus  '.  »  Et  longe 
facta  est  ab  eo  benedictio_,  quia  transilum  fecit  ad  Gentes. 
«  Et  induil  maledictionem  sicut  vestimenlum  :  »  sive  Ju- 

'  Mattli.  xsv,  45.  —  »  Act.  vn,  09.  —  ^Gen.  xux,  27.  —  4  Act  ix,  4. 
—  5  Psal.  cviii,  8.  —  ^  Mattli.  xtvm,  'j5.  —  7  JoaQ.  1.^,  27,  28. 

GXVIII.  18 


274  s.  AuGusTisri  episcopi 

das ,  sive  ille  populus.  «  Et  intravit  sicut  aqua  in  inte- 
))  riora  ejus.  »  Ergo  et  foris  et  intus  ;  foris  sicut  ves- 
timentum ,  intus  sicut  aqua  :  quoniam  in  ejus  incidit 
judicium ,  qui  potest  et  corpus  et  animam  occidere  in 
gehenna^  :  corpus  foris,  animam  intus.  «  Et  sicut  oleum 
»  in  ossibus  ejus.  »  Ostendit  eum  cum  delectatione  male- 
facere,  et  comparare  sibi  maledictionem ,  hoc  est,  poe- 
nam  seternam  :  quia  benedictio  vita  seterna  est.  Modo 
quippe  malefacta  delectant ,  sicut  aqua  in  interiora  ,  et 
sicut  oleum  in  ossibus  :  sed  ideo  maledictio  vocatur ,  quia 
tahbus  Deus  tormenta  prGedixit.  Tanquam  in  ossibus  au- 
tem  oleum  est  maledictio ,  cum  homines  inde  se  fortes 
putant,  quia  hcet  eis  mala  tanquam  inipune  committere. 

XXI.  «  Fiat  ei  sicut  vestimentum,  quo  operitur.wCum 
superius  jam  dixerit  de  vestimento  ,  quid  est  quod  repe- 
tit  ?  An  quia  dixerat  :  «  Induit  maledictionem  sicut  vesti- 
))  mentum,  »  differt  ab  eo  vestimentum  quo  non  induitur ; 
sed  operiturPInduitur  enim  quisque  tunica,  operitur  pal- 
lio.  Et  quid  est  hoc,  nisi  etiam  in  conspectu  hominum  de 
iniquitate  gloriari  ?  «  Et  sicut  zona ,  inquit ,  qua  semper 
))  praecingitur.  »  Maxime  homines  ideo  praecinguntur,  ut 
ad  operandum  sint  aptiores,  iie  vestis  sinibus  praepedian- 
tur.  Ergo  maledictione  se  praecingit ,  qui  malum  non  re- 
pentinum,  sed  dispositum  aggreditur,  et  ita  discit  male- 
facere,  ut  semper  paratus  sit.  Unde  et  hic  ait  :  «  Et  sicut 
))  zona  ,  qua  semper  praecingitur. )) 

XXII.  «  Hoc  opus  eorum  ,  qui  detrahunt  mihi  apud 
))  Dominum  -. »  Non  dixit ,  merces  eorum  5  sed  ,  «  Opus 
»  eorum.»Manifestum  estenim  quod  indumento  et  oper- 
torio  et  aqua  et  oleo  et  zona  ipsa  opera  describebat ,  qui- 
bus  seterna  maledictio  comparatur.  Non  ergo  est  unus 
Judas ,  sed  multi  de  quibus  dicitur  :  «  Hoc  opus  eorum, 

'  MaUh.  X,  28.  —  '  Psal.  cvm,  5o. 


enAbratio  in  psAlmum  cviii.  275 

»  qiii  detrahunt  mihi  apiid  Dominiim.  »  Quanqnam  et 
pluralis  numerus  poni  potuit  pro  numero  singulari  :  sicut 
Herode  mortuo  dictum  est  ab  Angelo  :  «  Mortui  sunt  qui 
»  quserebant  animam  pueri^  »  Sed  qui  magis  detiahunt 
Christo  apud  Dominum,  nisi  ilii  qui  ipsis  verbis  Domini 
detrahunt,  dicentes  non  esse  ipsum  quem  LexDomini  et 
Prophetse  praenuntiarunt  ?  «  Et  qui  loquuntur,  inquit, 
»  mala  adversus  animam  meam.  »  Negando  eura,  cum 
voluisset,  potuisse  resurgere  :  cnm  dicat  :  «  Potestatem 
»  habeo  ponendi  animam  meara,  et  potestatem  habeo  ite- 
»  rum  sumendieam^.  » 

XXIIT.  «  Et  tu ,  Domine ,  Domine  ,  fac  mecum.  »  Qui- 
dam  subaudiendara  putaverunt  «  Misericordiara  ,  »  qui- 
dam  vero  et  addiderunt  :  sed  emendatiores  codices  sic 
habent ,  «  Et  tu  ,  Domine .  Domine ,  fac  mecum  propler 
»  nomentuum^.»  Unde  sensus  allior  non  est  praetermitten- 
dus,  ita  dixisse  FiliumPatri,  «Facmecum,  »  quiaeadem 
sunt  opera  Patris  et  Fihi.  Ubi  etiamsi  misericordiam  inteUi- 
gamus  :  (sequitur  enim, «  Qnia  suavis  est  misericordia  tua :) 
et  ipsara  quia  non  dixit ,  Fac  in  me  ^  vel,  Fac  super  me  5  vel 
aliquid  hujusmodi ;  sed,  ait,  «  Fac  mecum  5  »  bene  in- 
teUigimus  et  Patrem  et  Fihura  siraul  facere  misericordiam 
in  vasa  misericordige  *.  Potest  hoc  etiam  sic  intelhgi  : 
«  Fac  mecum,  id  est,  adjuva  me.  Quod  in  quotidiana 
loquendi  consuetudine  habemus,  cum  de  aliqua  re,  quae 
pro  partibus  nostris  est ,  dicimus :  Nobiscum  facit.  Pater 
quippe  adjuvatFihum,  in  quantum  Deus  horainera,  propter 
formam  servi :  cui  homini  Deus ,  et  cui  formae  servi  etiam 
Dominus  est  Pater.  Nam  in  forraa  Dei,  Filius  adjutorio 
non  indiget :  sequaliter  enim  cura  Patre  oranipotens  est , 
ex  quo  et  ipse  adjutor  est  horainis.  «  Sicutenim  pater  sus- 
»  citat  mortuos  et  vivificat ,  sic  et  filius  quos  vult  vivi- 

'  MaUh.  11,  20.  —  '  Joan.  x,  i8.  —  3  Psal,  ctiiIj  2i.  —4  Roni.  ix,  23. 

18. 


276  S.    AUGUSTINI    EPISCOPl 

))  ficat^  ))  Nec  alios  Pater,  alios  Fiiius;  aut  aliter  Pater, 
aliter  Filius  :  quia  et  eadem  facit ,  et  similiter.  Unde  iii 
quantum  homo  est  Filius  Dei ,  Deus  suscitavit  illum  a 
mortuis ,  hoc  est  Pater ,  cui  dicit  in  Psalmis :  «  Suscita 
■))  me ,  et  reddamilhs -.  )>  In  quantum  autem  Deus  est, 
etiam  ipse  se  suscitavit  :  propter  quod  dicit  :  «  Solvite 
))  templum  hoc,  et  in  triduo  suscitabo  ilkid  ^ ))  Quod  etiara 
hic  significavit,  si  quis  diligentcr  intendat.  Scrutari  enim 
jussit  Scripturas  ,  quae  testimonium  perhibent  de  iilo  * , 
non  in  superficie  pertransiri.  Non  enim  tantummodo  ait. 
«  Tu,  Domine  ,  Domine,  fac  mecum  :  ■»  sed  ait ,  «  Et 
))  tu  : ))  Quid  est, « Ettu,))  nisi,  quia  et  ego?  Quodautem  non 
semel,  «  Domine,  )>  sedrepetensait,  «  Domine,  Domine^)) 
habet  in  hoc  orantis  aflectum  :  sicuti  est ,  «  Deus ,  Deus 
•»  meus^.  »  Quod  vero,  cum  dixisset,  «  Facmecum;  ))addi- 
dit,  «  Propter  nomen  tuum :  )>  gratiam  commendavit.Nulhs 
eniraoperura  meritis  praecedentibus  in  tantam  celsitudinem 
subvecta  est  humana  natura ,  ut  totum  simul  Verbum  et 
caro  ,  hoc  est,  Deus  et  homo,  unigenitus  FiHus  Dei  dice- 
retur.  Hoc  autem  factum  est,  ut  ab  illo  qui  creaverat, 
per  id  quod  non  perierat ,  id  quod  perierat ,  quaereretur. 
Unde  et  hic  sequitur  ,  «  Quia  suavis  est  misericordia  tua.  » 

XXIV.  «  Libera  me,  quia  egenus  et  pauper  ego  sum<^.  )> 
Egestas  et  paupertas  ,  infirmitas  est ,  ex  qua  crucifixus 
est.  «  Et  cor  meum  conturbatum  est  intra  me.  ))  Hoc  ad 
iliud  refertur ,  quod  ait  propinquante  passione ,  «  Tristis 
»  est  anima  mea  usc[ue  ad  mortem".  )> 

XXV.  «  Sicut  umbra  cum  declinat ,  abiatus  sum^  )> 
Hoc  ipsam  mortem  significavit,  Sicut  enim  ex  umbra  de- 
ciinante  fit  uox,  sic  ex  raortaii  carne  fit  mors.  <c  Excussus 
1)  sura  sicut  locustae.  )>  Hoc  jam  in  membris  ejus,  hoc  cst, 

'  Joan.  V  ,  21 .  —  '  Psal.  sl  ,  1 1 .  —  "^  Joan.  n ,  1 9  —  4  Id.  v,  Sg,  — 
5  Psi!,  x'.ij  2.  —  6  Id.  cviii,  7'i.  —  :  Malth.  xwi,  38.  —  "  Psal.  cvai,  23. 


ENAKRAIIO    JN   PSAmUM   CVIII.  277 

fidelibus  ejus,  convenientius  inteliigi  esistimo.  Quodut. 
aliquando  aper  tius  poneret,  maluit  dicere :  a  Sicut  locustae ,  w 
quam  sicut  locusta  :  quamvis  et  numero  singulari  possent 
accipi  etiam  multae  •,  sicut  illud  est ,  «  Dixit ,  et  venit  lo- 
»  custa  ^  :  »  sed  esset  obscurius.  Excussi  sunt  ergo ,  id 
est ,  fugati  a  persecutoribus  fideles  ejus,  quorumvel  mul- 
titudinem  significari  voluit  nomine  locustarum  ,  vel  quod 
transilierunt  de  loco  in  locum. 

XXVI.  ((  Genua  mea  infirmata  sunt  a  jejunio'^.  »  Le- 
gimus  Dominum  Christum  quadraginta  dierum  habuisse 
jejunium" :  sed  tantum-ne  valuit  in  eo  illa  inedia,  ut  genua 
ejus  infirmarentur?  An  et  hoc  in  membris  ejus  ,  hoc  est, 
sanctis  ejus  aptius  intelhgitur  ?  «  Et  caro  mea  immutata 
»  est  propter  oleum  :  propter  gratiam  spiritalem.  Unde  et 
Christus  appellatur  a  chrismate  :  chrisma  autem  unctio 
est.  Caro  autem  propter  oleura  non  in  deterius ,  sed  in 
melius  immutata  est ,  hoc  est ,  a  mortis  contumelia  in 
gloriam  immortahtatis  exurgens.  Cum  itaque  dixisset  : 
))  Genua  mea  infirmata  sunt  a  jejunio  ,  »  ubi  significatum 
esse  arbitror  eos  qui  in  membris  ejus  fortes  videbantur, 
tanquam  praesentia  panis  quo  sustentabantur  abstracta , 
in  ejus  passione  defecisse  usque  ad  negationem  ,  quse  ap- 
paruit  in  Petro  :  tanquam  ad  eos  confirmandos ,  ne  suc- 
cumbendo  penitus  caderent ,  «  Et  caro  mea  ,  inquit ,  im- 
))  mutata  estpropter  oleum,  )>  ut  eos  mea  morte  deficientes, 
mea  resurrectione  firmarem ,  et  misso  Spiritu  sancto  un- 
guerem,  quinon  ad  eos  venisset,  nisi  ego  abiissem.  Hoc 
enim  dixerat ,  «  Non  potest  ille  venire ,  nisi  ego  abiero  *.  )> 
Et  EvangeHsta  dixit,  «  Nondum  erat  Spiritus  datus_,quia 
))  Jesus  nondum  fuerat  glorificatus^.  »  Nondum  erat  im- 
mutata  caro  ejus.  Sive  autem  per  aquam  propter  ablutio- 

•  Psal.  civ,  34-  —  '  Id.  cviii,  "ii.  —  3  Matth.  iv,  2—4  Joan.  \\i,  7.  — 
5  Id.  VII,  39 


278  S.    AUGUSTINI    EPISCOPl 

jem  vel  irrigationem,  sive  per  oleum  propter  exultationem 
et  inflammationem  charitatis^  significetur  Spiritus  sanctus; 
non  ideo  est  a  se  ipso  diversus ,  quia  signa  diversa  sunt. 
Multum  enim  diversa  sunt  etiam  leo  et  agnus,  et  tamen 
utroque  significatus  estChristus.  Leo  propter  ahud,  agnus 
propter  aliud ;  non  tamen  alius  :  quia  nec  fortis  est  agnus, 
nec  innocens  leo^Christus  autem  et  innocens  est  ut  agnus, 
et  fortis  ut  leo.  Dicit  autem  apud  Isaiam  ipse  JesusChristus, 
((  Spiritus  Domini  super  me ,  propter  quod  unxitme^  » 

XXVII.  «  Et  ego  factus  sum  opprolirium  ilUs^  :  »  per 
mortem  crucis.  ((  Christus  enim  nos  redemit  de  maledicto 
))  Legis  ,  factus  pro  nobis  maledictum^.  Viderunt  me,  et 
•»  moverunt  capita  sua.  »  Quia  viderunt  pependisse  ,  non 
viderunt  resurrexisse  :  viderunt  quando  genua  ejus  sunt 
infirmata ,  non  viderunt  quando  est  caro  immutata. 

XXVIII.  <(  Adjuva  me,  Domine,  Deus  meus,  salvum 
»  me  fac  secundum  misericordiam  tuam*.  »  Hoc  ad  to- 
tum  referri  potest ,  id  est ,  et  ad  caput ,  et  ad  corpus  :  ad 
caput,  propter  formam  servi^  ad  corpus,  propter  ipsos 
servos.  Potuit  enim  et  in  eis  dicere  Deo  :  ((  Adjuva  me, 
»  et  salvum  me  fac  :  »  in  quibus  Saulo  dixit  :  ((  Quid  me 
»  perseqaeris '  ?  »  Quod  autem  addidit  ,  ((  Secundum 
»  misericordiam  tuam  :  »  gratuita  gratiacommemoratur, 
non  ex  operum  debito. 

XXiX.  ((  Et  sciant  quoniam  manus  tua  h?ec,  et  tu, 
»  Domine,  fecisti  eam.  »  De  his  dixit,  ((  Sciant*^ ;  »  pro 
quibus  sacvientibus  et  oravit  :  quia  in  eis  quibus  factus  est 
opprobrium  moventibus  in  ejus  illusionem  capita  sua , 
erant  etiam  hi  qui  in  eum  postea  crediderunt.  Discant  au- 
temqui  formam  humani  corporis  Deotribuunt,  quomodo 
habeat  Deus  manum.  Si  enim  quod  facit,  manu  facit, 

»  Isai.  L\i,  I.  —  =•  Psal.  cviii,  25.  —  ^  Gal.  ui,  i3.  —  4  Pjal.  cviii,  26. 
—  ^  Act.  IX,  4-  —  ^  Psal.  cviu,  27. 


enarrAtio  in  psalmtjm  cviii.  279 

numquid  et  ipsam  maiium  suam  manu  facit?  Quomodo 
ergo  hic  dicLum  est,  «  Et  sciant  quoniam  manus  tua  haec, 
))  et  tu,  Domine,  fecisti  eam?  »  Intelligamus  itaque  ma- 
num  Dei  esse  Christum  :  unde  ahbi  dicitiir,  «  Et  brachium 
))  Domini  cui  revelatum  est^^  )>  Hsec  manus  et  erat ,  et 
fecit  eam  :  quia ,  «  In  principio  erat  Verbum ,  et  Verbum 
))  caro  factum  est'\  »  Et  erat  sine  tempore  secundum 
divinitatem  ,  et  factus  est  ei  ex  semine  David  secundum 
carnem^. 

XXX.  «  Maledicent  illi ,  et  tu  benedices  *.  )>  Vana  est 
ergo  et  falsa  maledictio  fdiorum  hominum ,  dihgentium 
vanitatera,  et  quserentium  mendacium^ :  Deus  autemcum 
benedicit,  facit  quod  dicit.  «  Qui  insurgunt  in  me,  com- 
))  fundantur.  ))  Ut  enim  insurgant  aliquid  se  adversus  me 
proficere  arbitrantur  :  sed  cum  exallatus  fuero  super  coelos, 
et  esse  coeperit  super  omnem  terram  gloria  mea ,  confun- 
dentur.  «  Servus  autem  tuus  laetabitur  :  ))  sive  in  dextera 
Patris ,  sive  in  membris  suis  laetantibus,  et  inter  tenta- 
tiones  in  spe ,  et  post  tentationes  in  seternum. 

XXXI.  «  Induantur  qui  detrahunt  mihi  pudorem :  » 
id  est  pudeat  eos  detraxisse  mihi.  Sed  hoc  potest  et  in 
bono  accipi ,  dum  corriguntur.  «  Et  operiantur  sicut  di- 
»  ploidemconfusionemsuam^.  »  Diplois  duplex  pallium 
est.  Nam  quidametiam  sic  interpretati  sunt  istum  versum, 
«  Et  operiantur  sicut  pallium  duplex  confusionem  suam.» 
InteUigitur  autem ,  confundantur  et  intus  et  foris  5  id  est, 
et  coram  Deo  et  coram  hominibus. 

XXXII.  «  Confitebor  Domino  nimis  in  ore  meo''.  Ni- 
»  mis  »  dici  solet  in  consuetudine  sermonis  latini ,  quod 
plus  est  quam  debet  :  cui  contrarium  esj,  parum ,  quod 
minus  est  quam  debet.  Sed  «  nirais ,  »  graece  «^av  dicitur : 

,     '  Isai.  uu,  I.  —  2  joan.  i,  i  et  i^.  —  3  Rom.  r,  3.  —  4  P.«al.  cvin,  4. 
—  5  Id.  IV,  3.  —  fi  Id.  cviii,  39.  —  7  Ibid.  3o. 


280  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 

iste  autem  versiis  noii  hzxhet  y.-;r.>,  sed  habet^v;^.?..  Quod 
quidam  nostri  sic  interpretati  sunt ,  ut  pro  eo  ponerent 
aliquando  «  Nimis  »  aliquando  a  Valde.  »  Sed  si  «  Nimis  » 
pro  eo  quod  est  «.  Yalde  »  intelligatur ,  potest  et  in  laude 
poni  :  nam  et  ista  confessio  laudera  significat.  Ita  enim 
sequitur,  a  Et  in  medio  multorum  laudabo  eum.  »  Dicit 
etiam  in  alio  Psalmo  :  a  In  medio  Ecclesiae  cantabo  te  ^  » 
Sed  cum  ipsa  cantat  Ecclesia,  quae  corpus  est  Christi, 
quom.odo  in  medio  Ecclesise  cantat  Ecclesia?  Ita  et  hic 
multi  cum  sint  membra  Christi ,  si  cum  ipsi  laudant ,  ilie 
iaudat,  quia  membra  sunt  ejus  ;  quomodo  in  medio  mul- 
torum  laudat ,  quando  ipsis  multis  laudantilius  dicitur 
ipse  laudare?  An  ideo  laudat  in  medio  multorum,  quia 
cum  Ecclesia  sua  est  hic  usque  in  consummationem  saeculi^; 
ut  quod  ait :  «  In  medio  multorum  ,  »  hoc  accipiamus  quod 
abeisdem  muhis  honoratur?  In  medio  quippe  esse  dicitur, 
cui  honor  prsecipuus  exhibetur.  Si  autem  cor  est  tanquam 
hominis  medium,  nihii  mehus  intelhgitur  dictum,  quam 
«  In cordibus  multorum laudabo  eum.Habitat enim  Chris- 
»  tus  per  fidem  in  cordibus  nostris^.  »  Et  ideo  ait ,  «  In 
»  ore  meo,  »  idest,inorecorporis  mei,  quodestEcclesia. 
K  Corde  enim  creditur  ad  justitiam  ,  ore  autem  confessio 
»  fit  ad  salutem^.  » 

XXXIII.  «  Quia  astitit  a  dextris  pauperis^  »  De  Juda 
dictum  erat ,  «  Et  diabohis  stet  adextris  ejus  :  »  qui  suas 
divitias  augere  vohiit  Christo  vendito.  Hicautem  Dominus 
»  Astitit  a  dexteris  pauperis ,  )>  ut  divitiae  pauperis  sint 
ipse  Dominus.  «  Astitit  quippe  a  dexteris  pauperis  ,  >* 
non  ut  ei  multiphcaret  annos  vitae  quandoque  fmiendae  , 
neque  ut  ejus  augeret  pecuniam,  aut  eum  faceret  corporis 
viribus  fortem,  vel  ad  tempus  incohimem  :  sed,  «  Ut  salvam 

'  Psal.  xsi,  23.  —  2  MatHi.    kxvhi,  20.  —  ^  Epbe5.  ui  ,17.  —  4  Rom 
X,  10.  —  *  Psal.  CYUi,  3i. 


ENARRlTIO    IN    PSALMUM    CIX.  281 

))  faceret,  inquit,  a  persequentibus  animam  nieam.  )> 
Salva  fit  autem  a  persequentibus  anima ,  si  non  eis  con- 
seutiatur  ad  malum  :  non  eis  autem  consentitur ,  cum 
assistit  Dominus  a  dextris  pauperis  ,  ne  ipsa  paupertate  , 
id  est ,  infirmitate  succumbat.  Hoc  adjutorium  praestitum 
est  corpori  Christi  in  sanctis  Martyribus  omnibus. 

•WVl^WVWW»  VW»  Wi^-VW»  VW»  VV*K  WWWVVWM*VV»  WVWW»  VVV^  VVV»  ww  vwwwvv» 

ENARRATIO 

IN    PSALMUM     CIX. 

Sermo  adplebem. 

I.  QuAKTUM  Dominus  donat ' ,  qui  nos  ministros  cons- 
tituit  verbi  et  sacramenti  sui  servire  vobis  in  adipe  mi- 
sericordiae  suse,  suscepimus  Psalmum  istum  ,  quem  modo 
cantavimus  ,  brevem  numero  verborum  ,  magnum  pon- 
dere  sententiarum ,  adjuvante  illo  qui  vos  lecit  intentos, 
ut  et  nos  faciat  idoneos ,  sicut  possumus ,  considerare  at- 
que  tractare.  Vivat  anima  vestra,  et  vigiletin  Deum.  Tem- 
pus  enim  constituit  Deus  promissis  suis,  et  tempus  eis  quae 
promisit  implendis.  Promissionum  tempus  erat  tempore. 
Prophetarum  usque  ad  Joannem  Baptistam  :  ab  illo  au- 
tem  et  deinceps  usque  ad  finem,  tempusest  implendi  quae 
promissa  sunt.  Fidelis  Deus  qui  se  nostrum  debitorem  fe- 
cit ;  non  aUquid  a  nobis  accipiendo ,  sed  tanta  nobis  pro- 
mittendo.  Parum  erat  promissio ,  etiam  scripto  se  teneri 
voluit,  veluti  faciens  nobiscum  chirographuni  promisso- 

'  ViJe  D.  Guillon  ,  tom.  xxii,  pag.  32. 


282  s.  ArcusTiNi  episcopi 

rum  suorum  5  ut  cum  ea  quae  promisit  solvere  inciperet , 
in  scriptura  promissorum  consideramus  ordinem  solven- 
dorum.  Tempus  itaque  prophetiae ,  praedictio  erat,  utsaepe 
jam  diximus,  promissionum.  Promisit  salutem  aeternam, 
et  beatam  vitam  cum  Angelis  sine  fine ,  et  hsereditatem 
immarcescijjilem ,  gloriam  sempiternam,  dulcedinem  vul- 
tus  sui,  domuni  sanclificationis  suse  inccehs,  ex  resurrec- 
tione  a  mortuis  nuUum  deinceps  moriendi  metum.  Hoc 
estpromissum  ejus  tanquam  finale,  quo  decurrit  nostra 
omnis  intentio,  quo  cumvenerimus ,  nihilamphusrequi- 
ramus ,  nihil  amphus  exigamus.  Sed  ad  illud  quod  erit 
in  fine  quo  ordine  veniatur ,  neque  hoc  tacuit  promittendo 
et  prcenuntiando.  Promisit  enim  hominibus  divinitatem, 
mortalibus  immortalitatem ,  peccatoribus  justificationem, 
abjectis  glorificationem.  Quidquid  promisit^ii^-dignis  pro- 
misit,  ut  non  quasi  operibus  merces  y^'"^  .iitteretur,  sed 
gratia  a  nomine  suo  gratisdaretur.  Qula  ethocipsura  quod 
juste  vivit,  in  quantum  homo  potest  juste  vivere,  non  raeriti 
humani,  sed  beneficii  est  divini.  Nemo  enim  juste  vivit, 
nisijustificatus,  idest,  justus  effectus  :  ab  illo  autem  fit 
homojustus,  qui  nunquara  potest  esseinjustus.  Sicut  enim 
lucerna  non  a  se  ipsa  accenditur  ,  ita  nec  anima  humana 
sibi  praestat  lucem  5  sed  clamat  ad  Deum ,  «  Tu  iiluminabis 
»  lucernam  meam ,  Domine  * .  » 

II.  Cum  ergo  peccatoribus  promissum  sit  regnum  coe- 
lorum ,  non  in  peccato  permanentibus  ,  sed  a  peccato  li- 
beratis,  et  justitise  servientibus^  quod  ipsum  ut  possint, 
gratia,  ut  diximus ,  adjuvantur,  et  ab  eo  qui  semper 
est  justus,  justificantur  :  incredibile  videbatur  tantam 
Deum  curamgerereprohominibus,  hodieque  qui  degratia 
divina  desperant,  atquea  pessimis  moribus  nolunt  se  con- 
vertere  adDeum,  ut  ab  iUo  justificentur,  et  per  ejus  in- 

'  Psal.  xvii,  29. 


enAkrAtio  m  psalmxjm  cix.  283 

dulgentiara  deletis  omnibus  peccatis  suis  incipiant  in  illo 
vivere  juste,  qui  nunquam  vixit  injuste,  hanc  habent 
perniciem  cogitationis  suae  in  se  ipsos ,  ut  dicant  Deum 
res  humanas  non  curare ,  nec  inde  posse  cogitare  mundi 
hujus  artificem  atque  rectorem  ,  quemadmodum  quisque 
mortahs  in  terra  vivat.  Ita  nec  computari  se  homo  putat 
aDeo,  qui  factus  est  a  Deo.  Talem  hominem  si  alloqui 
possimus^  si  admittat  nos  prius  ad  aures  suas  ,  deinde  ad 
cor  suum  5  si  non  repellat  resistendo  quaerentem  se,  et  pa- 
tiatur  perditus  inveniri  se  5  possumus  ei  dicere  :  0  homo, 
quomodo  te  Deus  factum  non  computabit  ,  qui  ut  fieres 
ante  curavit?  Cur  te  in  ordine  rerum  conditarum  numerari 
non  putas  ?  Noli  credere  seductori  :  capilh  tui  numerati 
sunt  Conditori  K  «  Hoc  denique  et  Dominus  in  Evangeho 
Discipuhs  ait ,  ne  mortem  timerent ,  ne  ahquid  suum  iii 
morte  periturum  putarent.  lUi  in  morte  de  anima  sua 
pertimescebant ,  ille  ipsis  securitatem  etiam  de  capilHs 
dabat.  Ita-ne  vero  anima  perit,  cujus  capillus  non  perlt? 
Verumtamen  ,  fratres ,  quia  incredibile  videbatur  homi- 
nibus  quod  promittebat  Deus ,  ex  hac  mortahtate,  cor- 
ruptione,  abjectione,  infirmitate^  pulvere  et  cinere  futuros 
homines  aequales  Angehs  Dei ;  nonsolum  Scripturam  cum 
hominibus  fecit,  ut  crederent ;  sed  etiam  fidei  suse ,  posuit 
mediatorem ,  non  quemhbet  principem ,  aut  quemhbet 
Angelum  vel  Archangelum ,  sed  unicum  Fihum  :  ut  qua 
via  nos  perducturus  esset  ad  iUum  finem  quem  promisit^ 
per  eura  ipsum  Fihum  suum  et  ostenderet  et  praeberet. 
Parum  enim  erat  Deo,  si  Fihum  suum  faceret  demonstra- 
torem  viae ;  eum  ipsum  viam  fecit ,  ut  per  illum  ires  re- 
gentem  te,  ambulantem  per  se. 

III.  Promisit  ergo  quia  venturi  essemus  ad  eum,  id  est, 
ad  illam  ineirabiiem  immortaiitatem  ,  et  cura  Angelis  ejus 

»  Matth.  X,  3o. 


284  S.    AUGUSTIM    EPISCOPI 

aequalitatem.  Quani  longe  eramus?  quam  ille  sursum  , 
quam  nos  deorsum  ?  quam  ille  in  sumrao ,  quam  nos  in 
imo  desperati  jacebamus?  Sine  expectatione  salutis  oegro- 
tabamus  :  missus  est  medicus ,  quem  non  cognovit  segro- 
tus.  «  Si  enim  cognovissent ,  nunquam  Dominum  gloriae 
))  crucifixissent^  »  Sed  hoc  quoque  valuitad  acgroti  me- 
dicamentum  ,  quod  medicum  occidit  segrotus  :  venit  ut 
visitaret ,  occisus  est  ut  sanaret.  Insinuavit  se  credentibus 
Deum  et  hominem  5  Deum  per  quem  facti  sumus ,  homi- 
nera  per  quem  recreati  sumus.  Aliud  in  illo  apparebat, 
ahud  latebat  5  et  quod  latebat ,  multo  erat  praestantius 
quara  id  quod  apparebat  :  sed  quod  erat  praestantius , 
^ideri  non  poterat.  Curabatur  aeger  per  id  quod  videri 
poterat  ^  ut  postea  capax  fieret  visionis  ejus ,  quaelatendo 
diflereLatur,nonnegandoauferebatur.UnicusitaqueFilius 
Dei  venturus  ad  horaines ,  assurapturus  horainem  ,  et  per 
id  quod  sumpsit  futurus  horao,  moriturus ,  resurrecturus, 
asceusurus  in  coelum ,  sessurus  ad  dexteram  Patris ,  et 
impleturus  in  gentibus  quae  promisit ,  etpost  irapletionem 
promissorura  suorum  in  gentibus  etiam  hoc  impleturus 
ut  veniat ,  et  quod  praerogavit  exigat ,  discernat  vasa  irae 
a  vasis  misericordiae  ,  reddat  impiis  quod  minatus  est  , 
justis  quod  polHcitus  est  :  hoc  ergo  totum  prophetandum 
fuit,  praenuntiandum  fuit,  venturum  comraendandum 
fuit :  ut  non  subito  veniens  hiorreretur,  sed  creditum  ex- 
pectaretur.  Ex  his  promissionibus  est  Psalmus  iste,  Do- 
minum  et salvatorera  nostrum  Jesum  Christum certe  aper- 
teque  prophetans  ;  ut  omnino  dubitare  non  possimus 
Christum  annuntiari  Psabno  hoc  :  quandoquidem  Chris- 
tiani  suraus,  et  Evangelio  jam  credimus.  Nara  cura  ipse 
Dominus  noster  et  salvator  Jesus  Christus  qusereret  a  Ju- 
daeis  ,  cujus  fdium  dicerent  esse  Ghristum  ,  et  respondis- 

■  I  Cor.  11,  8. 


ENARrLATIO    IN    PSALMUM    CIX.  285 

sent,  David  :  ille  continuo  retulit  respondentibus,  et  ait : 
n  Quomodo  ergo  David  in  spiritu  dicit  eum  Dominum , 
))  dicens :  Dixit  Dominus  Domino  meo  :  Sede  ad  dexteram 
))  meam,  donec  ponam  inimicos  tuos  sub  pedibus  tuis? 
))  Si  ergo  in  spiritu  ,  inquit,  vocat  eum  Dominum,  quo- 
»  modo  filius  ejus  est^  ))  Ab  hoc  versu  Psalmus  iste  in- 
1)  cipit.  )) 

IV.  «  Dixit  Dominus  Domino  meo :  Sede  a  dextris  meis, 
))  donec  ponam  inimicos  tuos  scabellum  pedum  tuorura-. )> 
Hanc  ergo  qucestionem  JudGeis  proposilam  a  Domino,  in 
ipso  ingressu  Psalmi  pertractare  debemus.  Si  enim  quod 
responderunt  Judsei  exigatur  a  nobis ,  utrum  confiteamur 
et  nos,  an  negemus  :  absit  ut  negemus.  Si  dicatur  nobis, 
Christus  filius  est  David ,  an  non  est  ?  Si  dixerimus  ,  non , 
conlradicimus  Evangelio  :  namque  ^latthseo  scribente,  sic 
incipit  Evangelium,  «  Liber  generationis  Jesu  Christi,  filii 
»  David^.))Evangehstadicitlibrum  sescribere  generationis 
Jesu  Christi,  filii  David.  Recte  ergo  Judsei  interrogali  a 
Christo ,  cujus  esse  fdium  crederent  Christum ,  respon- 
derunt,  David.  Responsioni  eorum  congruit  Evangehura. 
Habet  hoc  non  solum  suspicio  Judseorum  ,  sed  et  fides 
Christianorum.  Adhuc  aha  firmamenta  conspicio  :  dicit 
Apostolus  :  «  Qui  factus  est  ei  ex  semine  David  secundum 
))  carnem'*.  ))  Dicit  etiam  ad  Timotheum  :  «  Memor  esto 
))  Christum  Jesum  resurrexisse  a  mortuis  ex  semine  David, 
»  secundum  Evangehum  meum.  ))  Et  de  ipso  Evange]io 
quid  dicit  ?  «  In  quo  laboro  usque  ad  vincula  ,  tanquam 
))  malefaciens  ,  sed  sermo  Dei  non  est  alUgatus^  )>  Labo- 
rabat  ergo  usque  ad  vincula  Apostolus  pro  Evangeho  suo, 
id  est,  pro  dispensatione  evangehca-,  quam  populis  praedi- 
cabat,  quam  populisimpendebat.  Ille  qui  manerapuerat, 

'  Mattli.  xxir,  42-45.  —  '  rsil.  c  x,  i.  —  ^  Maltli.  j,  i.  —  4  Rom.  i,  3. 
—  '  2  Tim.  n,  8,  g. 


286  S.    ArGXJSTINI  EPISCOPI 

escas  ad  vesperum  dividebat^  Laborabat  ergo  usque  ad 
vincula  pro  Evangelio.  QuoEvangelio?  «  Christum  Jesum 
))  resurrexisse  a  mortuis,  ex  semine  David.  ))  Pro  hoc 
Evangeho  Apostolus  laborabat :  et  tamen  de  hoc  Christus 
interrogabat  j  et  respondentibus  Judaeis  ,  quod  praedicabat 
Apostolus ,  retuht  vocera  tanquara  contradictionis  ,  et  ait : 
«  Quomodo  ergo  David  in  spiritu  dicit  eum  Dominum?  » 
Et  interposuit  testimoniura  de  hoc  Psalrao ,  «  Dixit  Domi- 
))  nus  Doraino  raeo.  Si  ergo  in  spiritu  dicit  eura  Dorainum, 
»  quomodo  fihus  est  ejus  ?  ))  Judaeisub  hac  interrogatione 
tacuerunt ;  quid  responderint  deinceps  non  invenerunt : 
nec  eum  tamen  Dorainura  quresierunt ,  quia  et  ipsura  esse 
illum  fihum  David  non  agnoverunt,  Nos  autem,  fratres, 
credamus,  et  dicamus  :  «  Corde  enira  creditur  ad  justitiam, 
))  ore  autem  confessio  fit  ad  sahitem'^.  •»  Credaraus,  in- 
quara  ,  et  dicamus ,  et  fdium  David  ,  et  Dominura  David. 
Non  erubescamus  de  filio  David  ,  ne  iratura  inveniamus 
Dominura  David. 

V.  Hoc  enira  nomine  illum  rectissime  transeuntem  ap- 
pellantes  caeci ,  illuminari  raeruerunt.  Transibat  enira  Je- 
sus,  et  iih  audito  sonitu  transeuntis  turbse,  aurejam  cog- 
noscentes ,  quod  nondum  poterant  ocuhs ,  acclamaverunt 
voce  magna  ,  et  dixerunt :  «  Miserere  nostri ,  fih  David^.  )> 
Turbse  autem  illos  increpabant  ut  tacerent  :  et  ilh  nihilo- 
minus  lucis  dcsiderio  turbarum  contradictionem  vincentes, 
in  clamando  perseveraverunt ;  transeuntem  tenuerunt ,  et 
a  tangente  illurainari  meruerunt.  Dicebant  enim  tran- 
seunti  :  «Miserere  nostri,  fih  David.  »  Stetit  ille,  et  victo 
ab  eis  clamore  contradicentiura ,  «  Quid  ,  inquit ,  vultis 
))  ut  faciara  vobis .?  ))  Et  illi ,  «  Domine,  ut  videaraus.  )) 
Tetigit  et  aperuit  oculos  eorum  :  viderunt  praesentem, 
quem  senserant  transeuntem.  Ahquid  ergo  transitorium 

'  Gen.  XLix,27.  —  '  Rom.  x,  lo,  —  ^  Matth.  xs,  29-34. 


ENiRRATlO   IN   PSALMUM   CIX.  287 

Dominus  fecit  :  est  autem  aliud  quod  stat.  Aliud  est ,  in- 
quam,  transitorium  Domini,  aliud  stabile  Domini.  Transito- 
rium  Domini  virginis  partus,  Verbiincarnatio,  aetatum  gra- 
datio,  miraculorum  exhilntio  ,  passionum  perpessio,  raors, 
resurrectio  ascensio  in  ccelum :  hoc  totum  transitorium  fuit. 
Non  enim  adhuc  Christus  nascitur ,  aut  adhuc  moritur,  aut 
adhuc  resurgit,  aut  adhuc  ascendit  in  coelum.  Nonne  videtis 
ista  facta  ,  per  tempora  cucurrisse,  per  tempora  exhibuisse 
viatoribus  quiddam  transitorium  ,  ne  in  via  remanerent , 
sed  ad  patriam  pervenirent?  Denique  et  illi  caeci  ad  viam 
sedebant ,  ibi  transeuntem  senserunt ,  et  clamando  tenue- 
runt.  In  via  ergo  saeculi  hujus  hoc  transitorium  sui  Domi- 
nus  operatus  est ,  et  hoc  transitorium  pertinet  ad  filium 
David.  Ideo  illi  Domino  transeunti,  «  Miserere  nostri,  fdi 
))  David.  ))  Tanquam  dicerent,  Filium  Davidin  transeunte 
cognoscimus,  fdium  David  factum  in  transitu  discimus. 
Agnoscamus  ergo  et  nos,  et  filium  David  confiteamur, 
ut  illuminari  mereamur.  Sentimus  enim  transeuntem  fi- 
lium  David  ,  et  iliuminamur  a  Domino  David. 

VI.  Ecce  ergo  quia  Magister  noster  interrogavit  Judseos, 
et  ideo  non  responderunt ,  quia  discipuli  esse  noluerunt ; 
ecce  si  nos  interrogaret,  quid  responderemus?  Defecerunt 
in  hac  interrogatione  Judaei ,  proficiant  Christiani  5  non 
perturbentur,  sed  erudiantur.  Non  enim  Dorainus  inter- 
rogat  discere  volens,  sed  tanquam  doctor  interrogat.  Di- 
cerent  mlseri  Judaei ,  Tu  dic  nobis.  Maluerunt  inflata  ta- 
citurnitate  disrumpi ,  quam  huraili  confessione  edoceri. 
Dicat  ergo  nobis  Magister  noster ,  et  videamus  quid  inter- 
roganti  respondeamus  :  «  Quid  vobis  videtur  de  Christo  ? 
))  cujus  est  filius  ?  ))  Respondeamus  omnino  quod  Judaei, 
sed  non  remaneamus  ubi  Judaei.  Recolamus  Evangelium 
quod  credimus  :  «  Liber  generationis  Jesu  Christi,  filii 


288  S.    AUGUSTIM    EPISCOPl 

>)  David^  »  Non  quia  interrogamur  excidat  nobis  Chris- 
tum  esse  filium  David,  quod  memoriae  commendat  Apos- 
tolus.  Eia,  Christiane,  k  Memor  esto  Christum  Jesum 
))  resurrexisse  a  mortuis,  ex  semine  David'^.  »  Ergo  in- 
terrogemur  et  respondeamus  :  «  Quid  voJ^is  videtur  de 
))  Christo?  cujus  filius  est  ?  »  Dicant  concordia  ora  christia- 
na  :  «  David. ))  Referat  et  Doctor,  etrevocet  nobis  :  «  Quo- 
))  modo  ergo  David  in  spiritu  diclt  eum  Dominum  ?  Dixit 
•>}  Dominus  Domino  meo :  Sede  ad  dexteram  meam ,  donec 
))  ponam  inimicos  tuos  sub  pedibus  tuis.  )>  Quomodo  nos 
diceremus,  nisi  a  te  disceremus?  Nunc  ergo  quia  didici- 
mus ,  dicimus  :  «  In  principio  eras  Yerbum ,  et  Yerbum 
))  eras  apud  Deum ,  et  Deus  eras  Yerbum  ;  oninia  per  te 
)>  facta  sunt^  :  )>  ecce  Dominus  David.  Sed  propter  infir- 
mitatem  nostram ,  quia  caro  desperata  jacebamus ,  «  Yer- 
))  bum  caro  factum  es,  ut  habitaresin  nobis  :  )>  ecce  filius 
David.  Certe  tu  in  forma  Dei  cum  esses,  non  rapinam 
arbitratus  es  esse  aequalis  Deo  •,  ideo  Dominus  David  :  sed 
temetipsum  exinanisti  formam  serviaccipiens^  ,indefilius 
David.  Deniquc  el  in  ipsa  interrogatione  tua  dicens  , 
«  Quomodo  fdius  ejuscst?  »  non  te  fdium  ejus  negasti , 
sed  modum  quo  id  ficret  inquisisti,  «  Diciteum,  inquis, 
»  David  Dominum  ,  ))  quoraodo  fdius  ejus  est  ?  non  nego, 
sed  dic  quomodo.  IlU  ergo  ex  litteris  quas  legebant,  et 
non  intelligebant ,  si  in  ista  interrogatione  recolerent 
modum,  nonnc  responderent  :Quomodo  interrogas?  «  Ecce 
»  virgo  accipiet  in  utero ,  et  pariet  fdium  ,  et  vocabunt 
»  noracn  ejus  Emmanuel ,  quod  estinterpretatura,  Nobis- 
»  cum  Deus^  »  Accipiet  virgo  in  utero,  virgo  ex  semine 
David  pariet  filium,  ut  sit  fdiusDavid.  Erantenim  Joseph 

'  Matth.  I,  I.  —  '  '.2  Tim.  u^  S.  —  3  Joan.  i ,   i.   —   '>  Philip.  ii,  7,  — 
5  Isai.  VII,  i4,  ct  Mattli.  1,  20. 


ekarrAtio  in  psalmum  cix.  289 

et  Maria  de  domo  et  patria  David^  »  Peperit  ergo  virgo 
illa ,  ut  esset  filius  David  :  sed  ille  qucrn  peperit ,  «  Yoca- 
))  bunt  nomen  ejus  Emmanuel ,  Nobiscum  Deus.  ))  Ecce 
habes  et  Dominum  David. 

Vli.  Aliquid  nobis  fortassis  ex  hac  re  ,  quomodo  Chris- 
tus  et  fiiius  sit  David,  et  Dominus  David ,  eliam  Psalmus 
iste  intimabit.  Audiamus  ergo ,  et  pertractemus  eum  ;  pul- 
semus  pietate ,  extorqueamus  charitate.  David  ergo  ipse 
dicit,  neque  enim  Domino  contradicere  jicet  :  «  David , 
))  inquit,  in  spiritu  dicit  eum  Dominum. ))  Ipse  ergo  David 
de  Christo  quid  dicit  ?  Nam  «  Ipsi  David  Psalraus.  )>  Et  iste 
est  totus  titukis  ,  simplex  sine  figura  qusestionis ,  sine  ulio 
nodo  dillicultatis.  Quid  ergo  dicit  David?  «  Dixit  Dominus 
))  Domino  meo ,  Sede  a  dextris  meis ,  donec  ponam  ini- 
))  micos  tuos  scabeiium  pedum  tuorum.  y>  Quod  est  , 
<{  Scabelium  pedum  tuorura  j  )>  lioc  est,  sub  pedibus  tuis  : 
scabellura  enira  pedura  sub  pedibus  est.  «  Dixit,  inquit, 
))  Dominus  Doraino  meo.  ))  Audivit  lioc  Davicl ,  audivit 
in  spiritu  :  ubi  nos.  quando  audivit,  non  audivimus-,  sed 
loquenti  quod  audivit  etscribenticredidimus.  Audivit  ergo 
prorsus ,  audivit  in  quodam  secretario  veritatis ,  in  quo- 
dara  mysteriorura  sanctuario  :  ubi  Proplietoe  in  occuito 
audierunt,  quod  in  aperto  praedicaverunt  ;  ibi  audivit 
David ,  qui  cura  fiducia  magna  dicit :  «  Dixit  Dominus 
))  Domino  meo  :  Sede  a  dextris  meis ,  donec  ponara  ini- 
))  micos  tuos  scabeiiura  pedura  tuorum. ))  Novimus  Ghris- 
tum  sedere  addexteram  Palris  post  resurrectionem  a  mor- 
tuis,  et  in coeios  ascensionera.  Factuni  est  jam,  necvidimus. 
sed  credidimus  :  in  iibrisiegimus,  pr£edicatum  audivimus, 
fide  retinemus.  Unde  et  eo  ipso  quod  erat  filius  David 
Christus,  factus  est  Dominus  David.  Iliud  enimquod  na- 

•  Luc  1,  27  et  32,  el  11,  4,  5. 

CXVIII.  19 


290  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

tum  est  ex  semine  David ,  ita  honoratum  est ,  ut  esset  et 
Dominus  David.  Ita  adrairarishoc,  quasi  et  in  rebus  hu- 
manis  ista  non  fiant.  Si  enim  contingat  filium  cujusquam 
regem  fieri  patre  privato,  nonne  erit  dominus  patris? 
Admirabihus  est  quod  potest  contingere  ,  ut  non  solum 
rex  factus  privati  fiHus ,  dominus  sit  patris  sui  5  sed  epis- 
copus  factus  laici  fiUus  ,  sit  pater  patris  sui.  Ergo  et  eo 
ipso  quod  carnem  accepit  Ghristus  ,  quod  in  carne  mor- 
tuus  est,  quod  in  eadem  carne  resurrexit,  quod  in  eadem 
ascendit  in  coelum  et  sedet  ad  dexteram  Patris ,  et  in  ea- 
dem  ipsa  carne  sic  honorata ,  sic  clarificata  ,  sic  in  coeles- 
tem  habitum  commutata ,  et  fihus  est  David ,  et  Dominus 
est  David.  Secundum  hanc  enim  dispensationem  transitus 
Christi ,  etiam  iUud  ab  Apostolo  dicitur  :  «  Propter  quod 
))  iihim  exaltavit  a  mortuisj  et  donavit  ilh  nomen  quod 
))  est  super  orane  nomen  ,  ut  in  nomine  Jesu  omne  genu 
»  flectatur,  c-oelestium  ,  terrestrium  et  infernorum^.  Do- 
))  navit,  inquit,  ei  nomen  quod  est  super  omne  nomen  :  )) 
Christo  secundum  hominem,  Christo  secundum  carnem 
mortuo ,  resurgenti ,  ascendenti.  «  Donavit  nomen  quod 
est  super  omne  nomen,  ut  in  nomine  Jesu  omne  genu 
»  flectatur,  coelestium,  terrestrium,  et  infernorum.  ))  Ubi 
erit  David ,  ut  non  ei  sit  Dominus  ?  In  coelo  sit ,  in  terra 
sit,  in  inferno  sit-,  Dominus  ejus  £rit ,  qui  est  Dominus 
cceiestium,  terrestriura  et  infernorum.  Gaudeat  ergo  no- 
biscum  et  David,  fihi  sui  nativitate  honoratus,  dominatu 
hberatus;  et  gaudens  dicat,  agaudentibus  audiatur,  «  Di- 
))  xit  Dominus  Domino  meo  :  Sede  a  dextris  meis ,  donec 
))  ponam  inimicos  tuos  scabeUum  pedum  tuorura.  )) 

VIII.  «  Sede,  ))  non  sokira  in  alto,  sed  etin  occuho  : 
excellens  utdomineris,  latensutcredaris.  Quoe  enim  esset 
merces  fidei,  nisi  lateret  quod  credimus.?  Merces  autem 

'  Philip.  II,  9,  10. 


ENAnPvATIO    O    PSALMUAI    CIX.  291 

fidei  est,  vidcre  qiiod  credidimiis ,  antcquam  videremiis. 
SiciU  autem  Scriptura  personat,  «  Justus  exfide  vivit^  » 
Non  ergoesset  justitia  fidei,  nisiesset  absconditum,quod 
prsedicatum  crederemus ,  et  credendo  ad  videndum  per  - 
veniremus.  «  Quam  enim  multa  multitudo  dulcedinis  tuse, 
»  Domine,  quam  abscondisti  timentibus  te!  »  Ergo  abs- 
condisti_,  et  remanserunt?  Absit,  «  Perfecisti  autem  spe- 
»  rantibus  in  te-. «Mirabile  ergo  mysterium  Christi  sedenlis 
ad  dexteram  Dei ,  occultatum  est  ut  crederetur,  subtiac- 
tum  est  ut  speraretur.  «  Spe  enira  salvi  facti  sumus  :  spes 
»  autem  quae  videtur,  non  est  spes  :  quod  enim  videt 
»  quis ,  quid  sperat?  »  Apostoli  verba  sunt.  B.ecognosciiis 
quidem,  sed  propter  rudes  commendo.  Quid  ergo  ait 
Apostolus?  «  Spe,  inquit,  salvi  facti  sumus  :  spes  autem 
»  c[U8e  videtur,  non  est  spes  :  c[uod  enira  videt  cpiis,  c[uid 
»  sperat?  Si  autem  quod  non  videmus  speramus,  cum 
»  patientia  expectamus^.  »  Quiaergo  quse  videtur  non  est 
spes  :  «  A])Scondisti  dulcedinem  timentibus  te.Quiac[uod 
»  non  videmus ,  speramus ,  et  per  patientiam  expectamus  : 
»  Perfecisti  sperantibus  in  te.»Denique,  charissimi,intente 
accipite  quod  dicturus  sum  :  Quoniam  justitia  nostra  ex 
fide  est ,  et  fide  mundaiitur  corda  nostra  ,  ut  quod  cre- 
didimus,  videre  possimus.  Utrumque  enim  [Dositum  est, 
et  «  Beati  mundicordes,  qucniam  ipsi  Deum  videJjunt* :  » 
et,  «  Fide  mundans  corda  eorum^.  »  Quia  ergo  haec  est 
justitia  fidei,  credere  quod  non  vides,  et  ipso  merilo  fidei 
ad  visionem  suo  tempore  pervenire  :  Dominus  in  Evar^- 
gelio  cum  promitteret  Spiritum  sanctum,  hoc  ait :  «  Ipse 
»  arguet  mundum  depeccato,  et  dejustitia,  etdejudi- 
»  cio  ^.  »  De quo peccato? de  qua  justitia? de  c[uo  judicio? 
Ipse  sequitur  et  exponit,  conjecturas  hominum  non  ad- 

'  Rom.  1,  17.  —  =  Psal.  xxx,  20.—  3  Rom.  viii,  24,  25.  —  4  Mattb.  v,  3. 
—  5  Act.  XV,  9.  —  "^  Joan,  xvi,  8. 

19. 


292  S.    AUGUSTIKI    EPISCOPI 

mittit.  «De  peccatoquidem,  inquit,  quia  non  credidemnt 
»  in  me^  »  Quanta  alia  peccata  Judaeorum?  Et  tamen 
quasi  hoc  unum  sit,  ita  dixil:  «  De  peccato  quidem,  quia 
))  non  crcdiderunt  in  me.  )>  Hoc  est  iliud  peccatum  ,  de 
quo  alibi  dicit  :  «  Si  non  venissem ,  peccatum  non  liabe- 
})  renf^.  ))  Quid  est  iioc,  «  Si  non  venissem,  peccatum 
))  non  liaberent?  »  Ergo  ad  justos  venisti,  eteos  peccato- 
res  fecisti?  Sed  exceptis  aiiis  peccatis ,  quae  possent  remitti 
per  fidem,  lioc  unum  peccatum  nominavit,  quod  si  non 
admitteretur,  omnia  relaxarentur.  «  De  peccato  quidem 
))  ait,  quia  non  crediderunt  in  me.  ))  Et  alibi  :  «  Si  non 
))  venissem,  peccatum  non  iial^erent.  ))  Eo  enim  ipsoquo 
venit,  et  non  crediderunt  in  eum,  inciderunt  in  peccatum  : 
quod  si  non  inciderent,  omnia  csetera  peccata  dimitti 
possent  per  induigentiam  gralioe  impetratam  per  fidem. 
«  Ergo  de  peccalo,  quia  non  crediderunt  in  me.  De  jus- 
))  titia,  quia  ad  Patrem  vado,  et  jam  non  videbitis  me^.  •» 
Hsec  est  justitia,  quia  ad  Patrem  vadis,  et  jam  non  vide- 
bunt  te;  lisec  justitia  enim  ex  fide  est. «  Justus  enim  ex  fide 
))  vivit^ : ))  et  tunc  ex  fide  vivit,  si  non  videat  quod  credit. 
Quia  ergo  ad  justitiara  pertinet  ex  fide  vivere,  et  ex  fide 
nemo  vivit,  nisi  non  videndo  quod  credit;  ut  ipsam  jus- 
titiam  laceret  in  iiominibus ,  id  est,  ut  crederent  quod 
non  viderent,  «  Dejustitia,  inquit,  quia  adPatrem  vado, 
))  et  jam  non  videbitis  me.  »  Hsec,  int[uit,  erit  jastitiaves- 
tra,  ut  credatis  in  eum  qucm  non  videtis,  ct  fide  nuui- 
dati  eum  in  quem  credidistis ,  in  die  resurrectionis  postea 
videatis. 

IX.  Sedet  ergo  a  dextris  Dei  Christus,  a  dextris  Patris 
Filius  in  occuito  est.  Credamus.  Etenim  duas  res  iiic  di- 
cit ,  quia  et  dixit  Deus  :  «  Sede  a  dextris  meis  :  »  et  addi- 
dit  :  «  Donec-ponara  inimicos  tuos  scabelium  pedum  tuo- 

'  Joaa.  XVI,  9.  —  ^  Id.  xv.  '^.1.  —  ^  Jd.  svi,  9,  lo.  —  1  Rom.  i;  17. 


enAkbAtio  in  psalmum  cix.  293 

))  rum  ,  ))  hoc  est ,  siib  pedibus  tuis.  Non  vides  Christum 
sedentem  ad  dexteram  Patris  :  vel  hoc  potes  videre ,  quo- 
modo  ponantur  inimici  ejus  scabellum  pedum  ejus.  Cum 
hoc  impletur  in  aperto,  crede  illud  esse  in  occulto.  Qui 
inimici  ponuntur  scabelkim  pedum  ejus  ?  Quibus  inania 
meditantibus  dicitur  :  «  Quare  frem.uerunt  gentes,  et  po- 
»  puh  meditati  sunt  inania  5  astiterunt  reges  tcrroe,  et 
»  principes  convenerunt  in  unum ,  advcrsus  Dominum  et 
))  adversus  Christum  ejus?  Et  dixerunt  :  Disrumpamus 
))  vincula  eorum,  et  abjiciamus  a  nobis  jugum  ipsorum  *. » 
Non  nobis  dominentur,  non  nos  sibi  subjugent.  «  Qui  ha- 
»  bitat  in  coelis ,  irridebit  eos.  )>  Inimicns  eras  :  eris  sub 
pedibus  ejus ,  aut  adoptatus,  aut  victus.  Qusere  ergo  quem 
locum  habeas  sub  pedibus  Domini  Dei  tui  :  nam  necesse 
cst  ut  habeas,  autgratise,  aut  poenae.  Sedetergo  ad  dexte- 
ramDc-i,  donec  ponantur  inimici  ejus  sub  pedibus  ejus. 
Hoc  fit,  hoc  agitur  :  et  si  paulatim  peragitur,  indesinen- 
ter  agitur.  Fremuerint  enim  gentes ,  et  populi  meditati 
sint  inania  5  astiterint  reges  terrse ,  et  principes  convene- 
rint  in  unum  adversus  Dominum  et  adversus  Christum 
ejus  :  numquid  fremendo ,  numquid  meditando  inania, 
numquid  in  unum  adversus  Christum  conveniendo,  elii- 
cient  ut  non  impleatur  :  «  Dabo  tibi  gentes  hsereditatem 
))  tuam  ,  et  possessionem  tuam  terminos  terr?e?  »  Imple- 
bitur  omnino  ,  et  ilhs  frementibus,  et  ilhs  inania  medi- 
tantibus  :  «  Dabo  tibi  gentes  haereditatem  tuam  ,  et  pos- 
))  sessionem  tuam  terminos  terrae.  »  Illi  enim  inania 
meditantur  :  iit  autcm  impleatur  :  «  Dabo  tibi  gentes 
))  h?ereditatem  tuam ,  et  possessionem  tuam  terminos 
))  terrae-,  »  non  nescio  quis  inaniioquus  :  «  Sed  Dominus 
»  dixit  ad  me.  »  Sic  ct  in  hoc  Psalmo  possumus  diccre  : 
«  Dixit ,  );  non  quicumque ,  non  illi  qui  fremunt  et  me- 

'  Psal.  n,  1-8. 


294  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

ditantur  inania  sed  :  «  Dixit  Dominus  Dominomeo  :  Sede 
))  a  dextris  meis,  donec  ponam  inimicos  tuos  scabellum 
))  pedum  tuorum.  »  Fremant ,  meditentur  inania,  per- 
strepant,  numquid  non  implebitur?  «  Periit  memoria 
))  eorum  cum  strepitu.  )>  Loquitur  certe  et  alius  Psalmus, 
sed  non  alius  spiritus  :  «  Periit  memoria  eorum  cum  stre- 
))  pitu,  et  Dominus  in  aeternum  manet^  )>  lUe  ergo  qui 
memoria  eorum  pereunte  cuni  strepitu ,  in  ceternum  ma- 
net,  ipse  :  «  Dixit  Domino  meo  :  Sede  a  dextris  meis.  )> 
Sedet  enim  a  dextris  Patris ,  donec  ponat  omnes  inimicos 
ejus  scabellum  pedum  ejus. 

X.  Et  quid  sequitur?  «  Yirgara  virtutis  tuse  emittet 
))  Dominus  ex  Sion-.  ))  Apparet,  fratres,  evidentissime 
apparet ,  non  de  illo  regno  Ciiristi  Prophetam  loqui ,  quo 
regnat  semper  apud  Patrem ,  rerum  Dominum  quae  per 
illum  creatce  sunt.  Quando  enim  non  regnat  in  principio 
Verbum  Deus  apud  Deum^.?  Dicitur  enim  :  «  Regi  autem 
»  saeculorum  invisibili ,  incorruptibili ,  soli  Deo  honor  et 
»  gloria,  in  saecula  saeculorum.  Regi  saeculorum  honor  et 
))  gloria ,  in  s^^cula  saeculorum  "*.  Cui  regi  saeculorum  ? 
))  InvisibiU,  incorruptibih.  )>  Ineoenim  quodet  Christus 
est  cum  Patre  invisibihs  et  incorruptibihs,  quia  A'erbum 
ejus  est,  et  Virtus  ejus,  et  Sapientia  ejus,  et  Deus  apud 
Deum ,  per  quem  facta  sunt  orania ;  Rex  est  saeculorura  : 
sed  tamen  illud  dispensatorium  et  transitorium,  quo  nos 
per  medietatem  carnis  suae  vocavit  in  aeternitatera ,  reg- 
num  ejus  incipit  a  Christianis  :  sed  regni  ejus  non  erit  fmis. 
Ponuiitur  ergo  scabeUum  pedum  ejus  inimici  ejus ,  seden- 
lis  ad  dexteram  Patris  ;  ponuntur,  ut  dictum  est ,  id  agi- 
lur,  id  usque  in  fmem  oranino  peragitur.Nerao  dicat  non 
posse  impleri  quod  coeptura  est.  Quid  fmem  coepti  despe- 
ras  ?  Omnipotens  coepit,  oranipotens  se  promisit  impietu- 

'  Psal.  IX,  7,  8.  —  2  1,1.  cix,  2.  —  ?  Joan.  i.  3.  —  4  i  Tim.  i,  17. 


ENAUUATIO    IW    PSALMtJM    CIX.  295 

rura  essequod  co^pit.  Uncle  autem  coepit?  «  Yirgam  vir- 
»  tutis  tuse  emittet  Dominus  ex  Sion. »  Quse  Sion,  ipsa 
est  Jerusalem.  Audi  ipsum  Dominum  :  «  Oportebat 
»  Christum  pati  et  resurgere  a  mortuis  tertio  die^  »  Hinc 
sedet  ad  dexteram  Dei  Patris,  resurgendo  ubi  fuit.  Deinde 
illo  sedente  ad  dexteram  Patris ,  quid  agitur  ?  Ut  ponan- 
tur  inimici  ejus  scabellum  pedum  ejus ,  quid  agitur  ?  Audi 
illum  docentem  et  exponentem  :  «  Et  prsedicabitur  in 
»  nomineejus  poenitentia  et  remissio  peccatorum  perom- 
»  nes  gentes ,  incipientibus  ab  Jerusalem  ^ :  »  quia ;  «  Vir- 
»  gam  virtutis  tuae  emittet  Dominus  ex  Sion.  Virgam  vir- 
»  tutis  tuse ,  »  hoc  est ,  regnum  potentiae  tuae  5  quia  , 
«  Reges  eos  in  virga  ferrea "  :  Emittet  Dominus  ex  Sion  ;  » 
quia  ,  «  Incipientibus  ab  Jerusalem.  » 

XI.  Cum  ergo  emiserit  ex  Sion  virgam  virtutis  ejus  , 
quid  fiet  ?  «  Etdominare  in  medioinimicorum  tuorum*.» 
Prius  «  Dominare  in  medio  inimicorum  tuorum  :  »  inter 
frementes  gentes.  Numquid  enim  postea  cum  acceperint 
honorem  suum  sancti ,  et  suam  damnationem  impii ,  in 
medio  inimicorum  suorum  dominabitur?  Et  quid  mirum 
si  tunc  dominabitur,  secum  in  aeternum  regnantibus  jus- 
tis,  et  aeternis  pcenis  ardentibus  impiis?  quid  mirum  ,  si 
tunc?  Modo  in  medio  inimicorum  tuorum ,  nunc  in  isto 
transitu  saeculorum,  in  ista  propagatione  et  successione 
mortalitatis  humanae,  nuncdum  torrens  temporum  prae- 
terlabitur,  ad  hoc  directa  est  virga  virtutis  tuae  ex  Sion  , 
ut  domineris  in  medio  inimicorum  tuorum.  Dominare , 
dominare  in  medio  paganorum ,  Judaeorum ,  liaeretico- 
rum,  falsorum  fratrum.  Dominare,  dominare,fih  David  , 
Domine  David ,  dominare  in  medio  paganorum,  Judaeo- 
rum,  haereticorum ,  falsorum  fratrum.  «  Dominare  in 
»  raedio  ininiicorum  tuorum.  »  Hunc  versum  non  recte 

'  Luc.  XIV,  46.  —  2  Ibid.  4?.  —  ^  Pi?al.  11,  9.  —  ^*  M.  cix,  2. 


2C6  S.    AlGUSTIKI    EPI5C0PI 

intelligimus ,  si  non  ficri  jnm  viclemus.  Sede  ergo  a  dex- 
tris  Dei ,  occultnre  ut  credaris ,  donec  impleantur  tem- 
pora  gentium.  Sic  enim  scriptum  est  :  «  Quem  oportebat 
•))  ccelum  recipere,  donec  impleanturtempora  genlium^» 
Ut  enim  resurgeres ,  mortuus  es  ;  ut  ascenderes,  resur- 
rexisti-,  ut  sederes  ad  dexteram  Patris  ,  ascendisti  :  ergo 
Tit  ad  dexteram  Patris  sederes,  mortuus  es.  De  morte  enim 
resurrectio  ,  de  resurrectione  ascensio  ,  de  ascensione  ad 
dexteram  sessio  :  hoc  totum  ergo  coepit  a  morte.  Excel- 
lentia  claritatis  hujus,  principium  habet  humilitatis.  Te 
itaque  sedente  ad  dexteram  Patris,  implentur  tempora 
gentium ,  ponuntur  inimici  omnes  scabellum  pedum  tuo- 
rum:  et  adhoc  ut  perveniatur,  prius  dominaberis  in  me- 
dio  inimicorum  tuorum.  Ad  hoc  enim  :  «  Yirgam  virtutis 
))  tuae  emittet  Dominus  ex  Sion.  »  Utautemmorereris,  et 
per  raortem  tuam  deleretur  chirographum  peccatorum  ^, 
et  prsedicaretur  poenitentia  et  remissio  dehctorum  per 
omnes  gentes',  incipicntibus  ab  Jerusalem,  csecilas  Ju- 
dseorum  fecit.  AHis  iiiuminandis  ,  aliorum  c?ecitas  raihta- 
vit.  K  Gaecitas  enirn  ex  parte  Israel  facta  est ,  ut  plenitudo 
:»  Gentiura  intraret ,  et  sic  omnis  Israei  salvus  fieret''. 
))  Csecitas  ex  parte  Israelfacta  »  occidit  te  •,  occisus  resur- 
rexisti,  sanguine  tuo  peccata  Gentiura  diiuisti,  ad  dexte- 
ram  Patris  sedens  undique  patientes  et  ad  te  confugientes 
coliegisti.  «  Facta  est  ergo  csecitas  ex  parte  Issael,  facta 
)>  est  ut  plenitudo  Gentium  intraret ,  et  sic  omnis  Israel 
)>  saivus  fieret^  »  et  omnes  iniraici  tui  fierent  scabellum 
pedum  tuorum.  Sed  hoc  nunc  ,  postea  cjuid  ? 

XII.  «  Tecum  principium  in  die  virtutis  tuoe  ^.  »  Quis 
iste  dies  est  virtutis  ejus  ?  Quando  cum  illo  principium  , 
vel  cjuod  principiura,  vel  c|uomodo  cum  illo  principium  5 

'  Act.  111,  21,  —  »  Colo??.  ir,  T  'j.  —  ^  Lnc.  \ri\,  4?-  —  ^  Rom.  :>ti,  25. 
—  5  Pca!.  cix,  3. 


EyAiiK\.Tio  iN  ps.4.LMr?.r  cix.  297 

qiiandoquidcm  et  ipse  principiiim?  Adjiivet  Dominiis,  iit 
nec  mihi  dicere  perturbetur,  nec  vobis  audire.   Video 
enim  quod  jam  factum  est,  et  vobiscum  video  oculis  fi- 
dei  :  oculis  quoque  carnis  video  quod  jam  fit ,  rursusque 
oculis  fidei  vobiscum  spero  quod  futurum  est.  Quid  ergo 
factum  est?  quid  fit?  quid  futurum  est?  Christus  passus 
est ,  mortuus  est,  resurrexit  tertia  die,  ascendit  in  ccelum, 
ut  novimus,  quadragesimo  die,  sedet  ad  dexteram  Patris : 
hoc  jam  factum  est,  hoc  non  vidimus,   sed   credimus. 
Quid  nunc  fit?  Dominatur  in  medio  inimicorum  suorum  , 
emissa  virga  virtutis  ejus  ex  Sion  fit  hcc ,  id  agitur.  For- 
mam  servi  et  prsesentem  tunc  viderunt  servi,  et  absen- 
tem  nunc  credunt  servi.   Hoc  credimus  de  forma  servi , 
quod  possumus  capere  ,  dum  adhuc  sumus  servi.  Hoc  est 
enim  illud  ]ac  parvulorum ,  quod  temperavit ,  panem  tra- 
jiciensper carnem.  Nam  panis  ille  Angelorum,in  princi- 
pio  erat  Yerl)um  ^.  Ut  tamen  panem  Angelorum  mandu- 
caret  homo-,  Creator  Angelorum  factus   est  homo.  Ita 
nobis  Ycrbum  incarnatum  factum  est  receptibile  :  quod 
recipere  non  valeremus  ,   si  Fihus  aequahs  Deo  non  se 
exinaniret  fcvmam  servi  accipiens,  in  similitudine  homi- 
num  factus,   et  habitu  inventus  ut  homo^.  Ut  ergo  ut- 
cumque  capere  possemus  eum ,   qui  non  posset  capi  a 
mortalibus,  mortalis  factus  est  im.mortahs  •,  ut  peracta 
sua  morte   faceret  immortales ,   et  ahffuid  daret   inspi- 
ciendmn  ,    ahquid  credendum  ,  ahquid   post   videndum. 
Inspiciendam    dedit    formam    servi    prsesenlibus  ,  non 
sohim   ocuhs  videndam  ,   sed    etiam  manibiis  pertrac- 
tandarn.  Cum  eadem  forma  ascendit  in  ccelum  ,  credere 
nobis  jussit ,  quod  ilhs  videre  concessit.  Sed  et  nos  habe- 
mus  quod  videamus.  IJh  enim  viderunt  virgam  emissam 
ex  Sion ,  nos  videmus  dominari  in  medio  inimicorum  suc- 

'  Joan.  I,  I.  —  »  Psai.  lxxvh,  52,  —  '  PhiHp.  ii,  6,  7. 


298  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

riim.  Hoc  totum,  fratres,  pertinet  ad  dispensationem 
formEe  servilis^  qupe  tolerabiliter  capitur  a  servis,  etama- 
tur  a  futuris  liberis.  Veritas  enim  incommulabilis  quod 
estVerbum  Dei,  Deus  apud  Deum,  per  quem  facta  sunt 
omnia  ^  in  se  manens  innovat  omnia -.  Hanc  ut  videamus 
magna  et  perfecta  cordis  munditia  necessaria  est,  quae  fit 
per  fidem.  Demonstrata  enim  forma  servi  dilata  est  ad  de- 
monstrandam  formam  Dei.  Idem  quippe  informaservi  lo- 
quens  servis  ait :  «  Qui  diligit  me,  mandatameacustodit: 
»  et  qui  diligit  me ,  diligetur  a  Patremeo,  et  ego  diii- 
))  gam  eum ,  et  ostendam  me  ipsum  illi^.  »  Videntibus 
se  promisit  demonstraturumse.Quidvidebant?  quid  pro- 
mittebat  ?  Videbant  formam  servi ,  promittebat  formam 
Dei.  «  Ostendam ,  inquit ,  me  ipsum  illi.  »  Ipsa  est  clari- 
tas  ,  ad  quam  perducitur  regnum,  quod  modo  transitu 
sreculi  hujus  colligitur  :  ducitur  enim  ad  quamdam  visio- 
nem  ineftabilem  ,  quam  non  merebuntur  irapii.  Cseterum 
forma  servi  cum  hic  esset ,  visa  est  ab  impiis  :  viderunt 
eam  qui  crediderunt ,  viderunt  et  qui  occiderunt.  Ne  ah- 
quid  magnum  putes  videri  formam  iJlam,  viderunt  amici, 
viderunt  inimici ;  et  quidam  videntes  interfecerunt ,  qui- 
dam  non  videntes  crediderunt.  Hanc  ergo  formam  servi , 
quam  hic  jara  in  humilitate  viderunt  et  pii  et  impii,  vide- 
bulit  et  in  judicio  et  pii  et  impii.Cum  enira  Dominus  antc 
oculos  Discipulorum  suorum  ferretur  in  coelura  ,  sonuit 
vox  angelica  intuentii)us  eum :  «  Viri  Galilaei ,  quid  statis 
»  intuentes  in  coelum.?  Iste  Jesus  sic  veniet ,  quomodo 
»  eum  vidistis  euntem  in  coelum  ^.  »  Sic  ergo,  sic,  in  ea- 
dem  forma :  quia  de  impiis  dictum  est :  «Videbunt  in  quera 
»  pupugerunt^.  »  Videbunt  judicaturum,  quem  irrise- 
runt  judicatura.  Ipsa  itaque  forma  servi  in  judicio  conspi- 

'  Joan.  I,  I  et  3.  —  >  Sap.  vii,  27.  —  ^  Joan.  xiv,  21.  —  4  Act.  i,  11. 
—  5  Zacli.  xn,  10. 


enAeratio  in  psalmum  cix.  299 

cua  erit  el  justis  et  injustis,  et  piis  et  irapiis  ,  et  fidelibus 
et  infidelibus.  Quid  ergo  impii  non  videbunt  ?  Nam  de  qui- 
bus  dictum  est  :  «  Videbunt  in  quem  pupugerunt  :  »  de 
ipsis  rursum  dictura  est  :  «  Tollatur  impius  ut  non  videat 
))  claritatem  Domini  ^  ))  Quid  est  hoc ,  fratres  ?  Discerna- 
mus ,  discutiamus.  Excitatur  irapius  ut  aliquid  videat  : 
tollitur  irapius  ,  ut  aliquid  non  videat.  Jam  quid  sit  visu- 
rus  ,  ostendiraus  forraam  illara  de  qua  dictum  est  :  «  Sic 
))  v-eniet"-.»  Quid  ergo  non  est  visurus?  «  Et  ostendam  me 
))  ipsum  illi^.  ))  Quid  est,  me  ipsum?Non  formam  servi. 
Quid  est  rae  ipsura?  Formara  Dei,  in  qua  non  rapina  ar- 
bitratus  sum  esse  sequalis  Deo  *.  Quid  est,  me  ipsura  ?  «  Di- 
))  lectissimi ,  filii  Dei  suraus ,  et  nondum  apparuit  quid 
))  erimus  :  scimus ,  quia  cum  apparuerit ,  similes  ei  eri- 
))  mus  :  quoniam  videbiraus  eum  sicuti  est^  »  Hsec  cla- 
ritas  Dei  est  ineffabilis  lux ,  fons  lucis  sine  commutabili- 
tate ,  veritas  sine  defectu ,  sapientia  in  se  ipsa  manens , 
innovans  omnia  ^  :  hfcec  substantia  Dei  est.  Daque  toUetur 
impius,  utnon  videat  Iiunc  honoreni  Domini.«  Beati  enim 
))  mundi  cordes  ,  quia  ipsi  Deum  videbunt'.  )> 

XIII.  Videtur  ergo  mihi ,  fratres,  quantum  nostrae  ca- 
pacitati  Dominus  impertiri  dignatur,  de  ipso  terapore  :  si 
tamen  dicendum  est  tempore  ;  quodam  enim  tempore 
venturi  sumus  ad  non  tempus  :  inde  mihi  videtur  dictum ; 
quod  sine  prsejudicio  dicara ,  si  quis  intelligere  aliquid 
melius  ,  expeditius  ,  probabilius  possit  :  inde  mihi  videtur 
dictum,  «  Tecum  principium  in  die  virtutis  tuae.  ))  Deni- 
que  hoc  ,  quantum  puto ,  versu  consetpiente  satis  expla- 
nat.  Quia  enim  et  hic  dicta  est  virtus  ejus ,  qua  subjecit 
gentes  jugo  suo,  qua  stravit  populos,  non  ferro,  sed  ligno, 
etsi  in  carne ,  etsi  in  humilitate  ,  etsi  adhuc  quantura  ser- 

'  Isai.  XXVI,  lo.  —  2  Act.  I,  II.  —  3  Joan.  xiv,  2i.  —  4  Philip.  ii,6,  7. 
—  5  I  joan    1,1^  2,   —  "5  Sap.  vir,  27.  —  7  Matth.  v,  2. 


300  S.  ArGrsTiNi  episcopi 

vilis  forma  patitar,  capitur  tamen  magna  virtus  ejus  5  quia 
quod  infirmum  est  Dei,  fortius  est  hominibus^  :  quia  ergo 
dicta  est  et  hic  virtus  ejus  ,  quara  commendavit  dicendo  : 
<(  Yirgam  virtutis  tuae  emittet  Dominus  ex  Sion,  et  domi- 
»  nare  in  medio  inimicorum  luorura  : »  quanta  enim  vir- 
tus  ejus  dominans  in  medio  inimicorum  suorum  pcrstre- 
pentium ,  nihil  contra  eura  valentium  ,  quotidie  sibi  di- 
centium  :  «  Quando  morietur,  et  peribit  nomen  ejus^?  » 
Gum  crescat  gloria  ejus  per  populos  ,  cum  ejus  no- 
miai  subjiciantur  gentes,  ciim  peccator  videat  et  iras- 
catur,  dentibus  suis  frendat  et  tabescat^  :  quia  ergo  est 
et  hsec  virtus  ejus,  volens  Propheta  commendare  aliter 
virtutem  ejus,  siculi  est  Virtus  Dei  et  Sapientia  DeiChris- 
tus  in  lumine  perpetuo  incommutabihs  veritatis ;  ad  quam 
visionem  gervamur,  ad  quam  visionem  difTerimur,  ad 
quam  visionem  fide  mundamur,  a  qua  visione  toUitur  im- 
pius  ne  videat  honorem  Domini  5  hoc  ergo  volens  osten- 
dere  :  «  Tecum  ,  inquit,  principium  in  die  virtutis  tuae.» 
Quidest,  «  Tecum  principium?  ^)  Quodhbet  pone  princi- 
piura.  Si  ipsum  Christum  :  potius  diceretur  :  Tu  es  prin- 
cipium  ,  quam  «  Tecura  principium.»  Respondit  enim  in- 
terrogantil)US  :  «  Tu  C{uis  es?  »  et  ait  :  «  Principium  ,  quia 
»  et  loquor  vobis^.  »  Cum  sit  principium  et  Pater,  de 
quo  unigenitus  Filius ,  in  C[U0  principio  erat  Verbum , 
quia  Verbum  erat  apud  Deum^.  Quid  ergo ,  si  et  Pater 
principium,  et  Fihus  principium,  duo  principia  ?  Absit. 
Sicut  enim  Pater  Deus  et  Fifuis  Deus,  Pater  autem  et  Fi- 
lius  non  duo  dii,  sed  unus  Deus  :  sic  Pater  principium  et 
Fihus  principiura ,  Pater  autera  et  Fihus  non  duo ,  sed 
unum  principium.  «  Tecura  principiura.  »  Tunc  videberis 
quoraodo  tecum  sit  principium.  Non  enim  et  hic  non  te- 

■    I  Cor.  I,  2")    —  '  Psal.  XL ,  6.  —  ^IJ.  cx\ ,  lo.  —  4  Joan.  iii,  2.").  ~ 

5ia.  1,  I. 


EKARRATIO    IN    PSALMUM    CIX.  301 

cum  principium.  Nonne  enim  tu  dixisti  :  «  Ecce  itis  quis- 
))  que  ad  sua  ,  eL  me  solum  relinquetis  ;  sed  non  sum 
))  solus ,  quia  Pater  mecum  est  ^  ?  »  Et  hic  ergo,  «  Tecum 
»  principium.  )>  Dixisti  enim  et  alibi  :  «  Pater  autem  in 
))  me  manens  facit  opera  sua  -.  Tecum  principium  :  )>  nec 
unquam  a  te  separatus  est  Pater.  Sed  quando  videbitur 
tecum  esse  principium ,  tunc  manifestum  erit  omnibus 
simiHbus  jam  tibi  factis  :  quoniam  videbunt  te  sicuti  es^. 
Etenim  hic  Phiiippus  te  videbat,  et  Patrem  quserebat^. 
Tunc  ergo  videbitur  quod  nunc  creditur.  Tunc  «  Tecum 
))  principium  ))  videntiljus  sanctis,  videntibus  justis  :  sub- 
latis  de  medio  impiis  ,  ne  videant  honorem  Domini. 

XIV.  Modo  ergo  credaraus,  fratres,  quod  tunc  videa- 
mus.  Nam  et  Phihppus  o])jurgatus  est  quod  qusereret  vi- 
dere  Patrem ,  ciun  in  ipso  Fiho  non  agnosceret  Patrem  : 
«  Tanto  tempore  vobiscura  sura  ,  et  non  cognovisli  me? 
))  Phihppe  ,  qui  me  vidit ,  vidit  et  Palrem  ^. ))  Sed  qui  me 
vidit ,  non  qui  formam  servi  in  me  vidit.  «  Qui  ergo  me 
))  vidit,  ))  qualem  me  abscondi  timentibus  me ,  qualem 
me  videndum  perficio  sperantibus  in  me  ° ,  «  Vidit  et  Pa- 
))  Irem. ))  Sed  quia  ista  visio  post  erit ,  nunc  pro  ilLi  quid 
habebimus  ?  Videaraus  quid  dicat  Phihppo.  Cui  dixerat  : 
))  Qui  me  vidit,  vidit  et  Patrem :  »  quasi  ei  Phihppus  tacitus 
responderet  :Et  quomodo  te  videbo,si  ahter  videris  quara 
hi  forma  servi '?  aut  quomodo  videbo  Patrem ,  invahdus 
homo  mortahs  ,  pulvis  et  cinis  ?  Conversus  ad  eum,  dif- 
ferens  visionem,  imperans  fidem,  qui  dixerat  :  «  Qui  me 
))  vidit ,  vidit  et  Patrem  5  »  quia  multum  erat  ad  Pbihp- 
pum,  et  longe  ab  eo  erat  videre  :  «  Non  credis,  inquit, 
))  quia  ego  in  Patre  ,  et  Pater  in  me  est  '  ?  ))  Quod  videre 
nondum  potes ,  crede ,  uc  videre  raerearis.  Cum  ergo  ven- 

'  Joan.  XVI,  32.  —  ^  IJ.  xiv,  lo.  —  ^  i  Joan.  iii,  2  —  4  IJ.  ?civ,  8. — 
5  Ibid.  9.  —  ^  Psal.  six,  20.  —  7  Joan.  xiv^  10. 


302  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

tura  fuerit  ut  videamus  _,  tunc  apparebit ,  «  Tecum  prin- 
»  cipium  in  die  virtutistuae.  Virtutis  tuse  :  »  non  virtutis 
infirmitatis  tuae,  quia  ibi  virtus.  «  Virtutis  tuae  :  »  habent 
nunc  homines  in  fide ,  in  spe ,  in  charitate  ,  in  bonis  ope- 
ribus  virtutes  suas  •,  sed  ibunt  a  virtutibus  in  virtutem  ^ 
«  Tecum  ergo  principiura  ;  »  videberis  cum  Patre ,  in  Pa- 
tre ,  ut  Pater  «  Tecura  principium  in  die  virtutis  tuEe  ,  » 
illius  virtutis  tuae ,  quam  impius  non  videbit.  Nam  et  hoc 
infirmum  tuum  ,  fortius  est  hominibus -.  Etenim ,  «  In  die 
»  virtutistusetecumprincipium.  » 

XV.  De  qua  virtute  dicis  ,  expone.  Quia  et  hic ,  ut  dic- 
tum  est ,  nominata  est  virtus  ejus,  cum  emittitur  virga 
virtutis  ejus  ex  Sion ,  ut  dominetur  in  medio  iniraicorum 
suorum.  De  qua  virtute  dicis?  «  In  splendore  sanctorum. 
»  In  splendore  ^  inquit,  sanctorum.  »  De  ipsa  virtute  di- 
cit,  quando  erunt  in  splendore  sancti :  non  quando  adhuc 
terrenam  carnem  gestantes  et  in  corpore  mortali  atque  cor- 
ruptibili  gementes,  quod  aggravat  animam  ,  et  deprirait 
terrena  inhabitatio  sensuramulta  cogitantem  "  :  cum  ipsae 
cogitationes  invicera  non  videntur ,  non  hoc  est ,  «  In 
»  splendore  sanctorura.  »  Sed  quid  est  ,  «  In  splen- 
»  dore  sanctorura  ?  Donec  veniat  Dominus  ,  et  illumi- 
»  net  abscondita  tenebrarura ,  et  manifestabit  cogitatio- 
»  nes  cordis  ^  et  tunc  laus  erit  unicuique  a  Deo  ^.  »  Hoc 
erit,  «  In  splendore  sanctorura  5»  quia,  «  Tunc  justi  ful- 
»  gebuntin  regno  Patris  sui,  sicut  sol.  »  Audite  enim  quid 
sithoc,  «  In  splendore  sa,nctorum.  Veniet,  inquit,  mes- 
»  sis ,  veniet  finis  saeculi  :  mittet  paterfamilias  Angelos 
»  suos ,  et  coUigent  de  regno  ejus  omnia  scandala,  et  mit- 
»  tent  in  caminura  ignis  ardentis  :  tunc  justi  fulgebunt 
»  sicut  sol  in  regno  Patris  sui^.  »  In  quo  regno?  Videte 

'  Psal.  Lxxxm  ,8.  —  2  i  Cor.  1,  25.  —  ^  Sap.  ix ,  i5.  —  4  i  Cov.  iv,  5. 
—  5  Matth.  xui,  39-43. 


ENARRATIO   IN    PSALMUM   CIX.  303 

si  visio  quaedam  servatur  ,  de  qua  nobis  dictum  est :  «  Te- 
))  cum  principium.))  In  quo  regno  ?  Utique  in  vita  oeterna. 
Nam  ad  dexteram  positis  hoc  dicturus  est  :  «  Venite  ,  be- 
))  nedicti  Patris  mei ,  percipite  regnura  quod  vobis  para- 
))  tum  est  ab  initio  mundi^  )>  Deinde  damnatis  impiis , 
segregatis  justis  atque  laudatis  ,  quid  sequitur  quod  dixe- 
rat :  «  Percipite  regnum?  Tanc  ibunt  impii  in  ambustio- 
))  nem  aeternam  ,  justi  autem  in  vitam  seternam'^.  ))  Quod 
dixerat ,  «  Regnum,  »  boc  dixit ,  «  Vitam  seternam,  ))  quo 
non  ibunt  impii.  Videte  si  qusedam  visio  est  vita  seterna : 
«  Haec  est  autem  vita  seterna ,  ut  cognoscant  te  solum  ve- 
))  rum  Deum,  et  quem  misisti  Jesum  Christum  ^.  ))  Quia, 
«  Tecum  principium  in  die  virtutis  tuae. ))  Ergo,  «  Tecura 
))  principium  in  die  virtutis  tuse,  in  splendore  sanctorum. )> 
XVI.  Sed  hoc  difFertur,  hoc  postea  dabitur :  quid  nunc  ? 
«  Ex  utero  ante  luciferum  genui  te.  )>  Quid  hic?  Si  Deus 
fihum  habet ,  numquid  et  utemm  ?  Sicut  carnis  corpora , 
non  habet  5  c[uia  nec  sinum  :  dictum  est  tamen  :  «  Qui  est 
))  in  sinu  Patris  ,  ipse  enarravit*.  »  Qui  est  autem  sinus  , 
ipse  est  uterus  :  et  sinus  et  uterus  pro  secreto  positus  est. 
Quid  est ,  «  Ex  utero  ?  )>  Ex  secreto ,  ex  occulto  5  de  me 
ipso,  de  substantia  mea  -,  hoc  est,  «  Ex  utero  :  quia ,  «  Ge- 
))  nerationem  ejus  quis  enarrabit  ^  ?  )>  Accipiamus  ergo 
Patrem  dicentem  ad  Fihum  :  «  Ex  utero  ante  luciferum 
))  genui  te.  ))  Quid  est  ergo,  «  Ante  Juciferum?  )>  Lucifer 
pro  sideribus  positus  est ,  tanquam  a  parte  totum  signifi- 
cante  Scriptura ,  et  ex  eminenti  stella  omnia  sidera.  Sed 
illa  sidera  quomodo  facta  sunt?  «  Ut  sint  in  signis ,  et  in 
»  temporibus  ,  et  in  diebus ,  et  in  annis^.  )>  Si  ergo  et  in 
signis  et  in  temporibus  posita  sunt  sidera  ,  et  hicifer  110- 
minatus  est  pro  sideribus  5  quod  est  ante  luciferum ,  hoc 

I  Matth.  XXV  ,  34.  —  *  Ibid.  46.  —  ^  Joan.  xvu  ,3.  —  4  Id.  i ,  i8.    - 
5  Isai.  Liii,  8.  —  ^  Gen.  i,  i4. 


30 4  S.    ALGrSTIWI    EPISCOPl 

est  ante  sidera ;  et  quod  est  aiite  sidera ,  hoc  est  ante 
tempora  :  si  ergo  ante  tempora,  ab  seternitate  :  noJi  quae- 
rere  quandd ;  seternitas  non  habetquando.Quando  ct  ali- 
quando  verba  sunt  temporara.  De  Patre  non  est  natus  iii 
tempore,  per  quera  facta  sunt  tempora.  Dictum  est  ergo, 
ut  dici  oportuit,  figurate,  proplietice,  ut  et  uterus  pro 
secreta  substantia ,  et  lucifer  pro  temporibus  poneretur. 
An  vullis  et  ipsum  David  respiciamus ,  qui  Dominum 
suum  dixit  fiUum  suum  ?  Ut  enim  hoc  diceret ,  audivit  a 
Domino  suo;  ab  illo  audivit,  a  quo  falU  non  potuit  :  et 
dixit  jam  Dominum  suum,  quia  ,  «  Dixit,  inquit ,  Domi- 
))  nus  Domino  meo:  Sede  a  dextris  meis.  )>  Et  ipse  loqui- 
tur  ,  ipsius  c[uasi  sermo  contextus  est.  Si  ergo  ipseloqui- 
tur,  forte  ipse  potuit  dicere  :  «  Ex  utero  ante  luciferum 
»  genui  te.  ))  Ex  utero  virginaU  ,  «  Ex  utero  ante  luci- 
»  ferum  genui  te.  »  Si  enim  iUa  virgo  ducens  propagiiiem 
de  carne  David ,  ex  iUo  ulero  natus  Christus ,  tanquam  ex 
utero  genitus  a  David.  «  Ex  utero ,  •»  quo  mascuius  non 
accessit :  «  Ex  utero  )>  prorsus  ,  proprie  «  Ex  utero,  »  quia 
solus  ex  solo  utero.  Ergo  ,  «  Ex  utero,  »  inquit  iile ,  qui 
eum  Dominum  suum  dixerat :  «  Ex  utero  ante  luciferum 
»  genui  te.  »  Et  hoc  ipsuni  «  Ante  iuciferum  »  signate 
dictum  ,  et  proprie  dictum,  et  sic  impietum.  Noctu  eiiim 
natus  est  Dominus  de  utero  virginis  Marise  ^ :  indicant  tes- 
timonia  pastorum  ,  qui  vigilias  exercebaut  super  gregem 
suum.  «  Ex  utero  ante  luciferum  genui  te.  »  O  tu ,  Do- 
mine  meus ,  sedens  ad  dexteram  Domini  mei ,  unde  filius 
meus ,  nisi  quia  «  Ex  utero  ante  iuciferum  genui  te  ?  » 

XVil.  Et  ad  quid  natus  es  ?  «  Juravit  Dominus ,  et  non 
»  poenitebit  eiira,  Tu  es  sacerdos  in  aeternum  secundum 
»  ordinem  Mcichisedecli^.  »  Ad  hoc  enim  natus  ex  utero 
ante  lucirerurn,  ut  esses  sacerdos  in  celGrnum  sccundum 

'  Luc.  11,  7>  8.  —  '-  Psul.  cix,  4- 


enAhkAtio  in  psalmum  cix.  305 

ordinem  Melchisedech.  Si  natum  ex  uterO;,  de  virgine  in- 
telligimus  5  ante  luciferum,  noctu  ,  sicut  Evangelia  con- 
testantur  5  procul  dubio  inde  ex  utero  ante  luciferum,  ut 
esset  sacerdos  iii  reternum  secundum  ordinem  3Ielchise- 
dech.  Nam  secundum  id  quod  natus  de  Patre  Deus  apud 
Deum,  co-seternus  gignenti,  non  sacerdos  5  sed  sacerdos 
propter  carnem  assumptam,  propter  victimam,  quam  pro 
nobis  oflferret  a  nobis  acceptam.  «  Juravit  ergo  Dominus.» 
Quid  est ,  «  Juravit  Dominus?  »  Ergo  Dominus  jurat,  qui 
prohibet  hominem  a  jurando '  ?  An  forte  ideo  magis  homi- 
nem  prohibet  a  jurando  ,  ne  in  perjurium  prolabatur,  et 
ideo  Deus  magis  jurat,  quia  non  potest  esse  perjurus  ?  Ho- 
mo  enim  qui  per  consuetudinem  jurandi  potest  Jingua  in 
perjurium  prolabi ,  bene  prohibetur  jurare  :  tanto  enim 
longius  erit  a  perjurio  ,  quanto  erit  longe  a  jurando.  Qui 
cnim  jurat  homo,  falsura  et  verum  jurare  potest  :  qui  au- 
tem  non  jurat ,  falsum  jurare  non  potest ;  quia  omnino 
non  jurat.  Cur  ergo  non  juret  Dominus,  quando  Domini 
juramentum  promissionis  est  firmamentum  ?  Juret  om- 
nino.  Quid  ergo  tu  facis,  cum  juras  ?  Testaris  Deum  :hoc 
est  jurare,  Deum  testari  :  et  ideo  molestum,  ne  ad  ali- 
quam  falsitatem  testem  adhibeas  Deum.  Si  ergo  tu  jurando 
testaris  Deum,  cur  ergo  non  et  Deus  jurando  testetur  se 
ipsum  ?  «  Vivo  ego ,  dicit  Dorainus ,  »  juratio  Dei  est.  Sic 
juravit  de  semine  Abrahae  :  «  Vivo  ego,  dicit  Dominus , 
))  quoniam  audisti  vocem  meam ,  et  non  pepercisti  fiho 
))  tuo  unico  propter  me ,  nisi  benedicens  benedicam  te , 
))  et  implendo  implebo  semen  tuura  sicut  stellas  coeh ,  et 
))  sicut  arenam  quse  est  ad  labium  maris ,  et  benedicen- 
))  tur  in  semine  tuo  omnes  gentes^.  ))  Et  semen  Abrahte 
quod  est  Christus ,  ille  semen  Abrahse ,  accipiens  carnem 
de  semine  Abrahae  ,  erit  sacerdos  in  seternum  secundum 

'  Matth.  V,  34.  —  »  Gen.  xx,  16-18. 

cxviii.  20 


306  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

oidinem  Melchisedech.  De  sacerdotio  ergo  secundum  or- 
dineniMelchisedech,  «Juravit  Dominus,  et  non  poenitebit 
))  eum.  ))  Quid  de  sacerdotio  secundum  ordinem  Aaroji? 
Numquid  poenitet  Deum,  sicut  hominem,  aut  nolens  cadit 
in  ahquid  ut  faciat,  aut  imprudens  prolabitur,  ut  postea 
eum  de  suo  prolapsu  poeniteat  ?  Scit  quid  agat ,  scit  quo- 
usque  quid  progrediatur  5  unde  in  ahud  commutetur  ,  ia 
potestate  rectoris  est.  Sed  poenitentia,  mutatio  rerum  sig- 
nificatur.  Qnomodo  enim  tu,  cum  ahquid  te  poenitet,  do- 
les  factum  quod  fecisti  :  sic  quando  aliquid  Deus  prseter 
spem  hominum ,  id  cst,  praeterquam  sperant  homines 
mutat  in  ahud,  poenitere  se  dicit :  usque  adeo  ut  de  poena 
nostra  poeniteat  eum  ,  si  nos  de  vita  nostra  mala  poeni- 
tuerit.  «  Juravit  ergo  Dominus  :  Juravit,  )>  firmavit  :  «Non 
))  eum  pcenitebit ,  ))  non  mutabit.  Quid  ?  «  Tu  es  sacer- 
»  dos  in  aeternum.  •»  Ideo  «  In  aeternum,  )>  quia  «  Non 
))  poenitebit  eum. »  Sed  sacerdos  ,  secundum  quid  .^Num- 
quid  erunt  illae  hostiae,  victimae  oblatae  a  Patriarchis,  arse 
sanguinis  et  tabernaculum  ,  et  illa  primi  Testamenti  Ve- 
teris  sacramenta?  Absit.  Jam  illa  sublata  sunt,  everso  jam 
templo ,  remoto  illo  sacerdotio  ,  pereunte  victima  eorum 
et  sacrificio  :  haec  nec  Judaei  habent.  Yident  perisse  jam 
sacerdotium  secundum  ordinem  Aaron,  et  non  agnoscunt 
sacerdotium  secundum  ordinem  Melchisedech.  «  Tu  es 
))  sacerdos  in  aeternum  secundum  ordinem  Melchise- 
))  dech.  ))  Fidehbus  loquor.  Si  quid  non  intelhgunt  ca- 
techumeni,  auferant  pigritiam,  festinent  ad  notitiam.Non 
ergo  opus  est  mysteria  promere  :  Scripturae  vobis  inti- 
ment  quid  est  sacerdotium  secundum  ordinem  Melchi- 
sedech. 

XVIII.  «  Dominus  a  dextris  tuis.  )>  Dominus  dixerat  ; 
«  Sede  a  dextris  meis  :  )>  nunc  Dominus  a  dextris  ejus, 
quasi  mutaverint  sedes.  An  forte  sic  potius,  «  Juravit  Do- 


ENARRATIO    IN    PSA.LMrM   CIX.  307 

»  minus ,  et  non  poeniteblt  eum  ,  Tu  es  sacerdos  in  seter- 
»  num  ,  »  ad  Christum  dictum  est  ?  «  Tu  es  sacerdos  in 
M  aeternum  ,  juravit  Dominus.  »  Quis  Dominus  ?  «  Qui 
»  dixit  Domino  meo:  Sede  a  dextris  meis:  ipse  juravit,  Tu 
»  es  sacerdos  in  aeternum  secundum  ordinem  Melchise- 
»  dech : »  et  ad  ipsum  Dominum  qui  juravit,  sermo  directus 
est,  «  Dominus  a  dextris  tuis.  »  O  Domine,  qui  jurasti  et 
dixisti :  «  Tu  es  sacerdos  in  oeternum  secundum  ordinem 
»  Melchisedech  •,  ipse  sacerdos  in  seternum  ,  Dom.inus  est 
»  a  dextris  tuis,  ipse,  inquam,  sacerdos  in  seternum  ,  »  de 
quo  jurasti ,  «  Dominus  est  a  dextris  tuis  :  »  quia  eidem 
Domino  meo  dixisti ,  «  Sede  a  dextris  meis ,  quoadusque 
»  ponara  inimicos  tuos  scabellum  pedum  tuorum.  »  Iste 
ergo  Dominus  qui  est  a  dextris  tuis,  de  quo  jurasti,  et  cui 
jurasti  dicens  :  «  Tu  es  sacerdos  in  seternum  secundum 
»  orchnem  Melchisedech  ,  Conquassavit  in  die  irce  suae 
»  reges.  »  Ipse  utique  Christus  Dominus  a  dextris  tuis , 
cui  jurasti ,  et  non  poenitebit  te  :  quid  agit  sacerdos  in 
seternum?  quid  agit ,  qui  est  a  dexteram  Dei,  et  interpel- 
lat  pro  nobis  ^ ,  tanquam  sacerdos  intrans  in  interiora  vel 
in  sancta  sanctorum  ,  in  secreta  coelorum  ,  ille  solus  non 
habens  peccatum,  et  ideo  facile  mundans  a  peccatis^.^  Ille 
ergo  a  dextris  tuis  ,  «  Conquassavit  in  die  irae  suae  reges.» 
Quos  reges ,  quaeris  ?  Excidit  tibi ,  «  Astiterunt  reges  ter- 
»  rae ,  et  principes  convenerunt  in  unum  ,  adversus  Do- 
»  rainum  et  adversus  Christum  ejus^?  »  Hos  reges  con- 
quassavit  gloria  sua ,  et  pondere  nominis  sui  infirmos 
reddidit  reges ,  ut  non  possent  eflicere  quod  volebant. 
Conati  enim  sunt  multum  delere  nomen  christianum  de 
terra ,  et  non  potuerunt  :  quia  «  Qui  offenderit  in  lapidem 
»  illum ,  conquassabitur  *.  »  Offenderunt  ergo  in  lapidem 

'  Rom.  vni,  34-    —  »  Ilcbr.  c,   ta  et  i\,  —  ^  fi'a\.  n,  2.  —  4  Matth. 

XXI  ,11. 

20. 


308  S.    lUGUSTINI    EPISCOPI 

ofTensionis ,  et  ideo  conquassati  sunt  reges ,  cum  dicunt : 
Quis  est  Christus  ?  Nescio  quis  Judaeus ,  nescio  quis  Ga- 
lilaeus,  sic  occisus,  sic  mortuus.  Lapis  est  ante  pedes  tuos, 
quasi  viliter  et  humiliter  jacens  :  ideo  contemnendo  of- 
fendis,  oilendendo  cadis,  cadendo  quassaris.  Si  ergo  tanta 
est  ira  occulti,  quod  erit  judicium  manifesti?  Audislis 
iram  occulti ,  de  qua  Psalmus  inscribitur ,  «  Pro  occultis 
»  filii.  »  Nonus  Psalraus ,  si  bene  memini ,  inscribitur , 
II  Pro  occultis  fdii  :  »  et  ibi  ostenditur  judicium  occul- 
tum  irse  occultae.  Irato  Deo  vivunt ,  qui  in  lapidem  illura 
otfendunt ;  conquassantur.  Et  quo  valet  quod  conquas- 
santur  ?  Audi  de  judicio  futuro  :  «  Quia  qui  oifenderit  in 
»  lapidem  iilum,  ait ,  conquassabitur  5  super  quem  vero 
»  ceciderit  lapis  ille  ,  conteret  eum^  »  Cum  ergo  olfen- 
ditur  in  eum,  quasi  humilis  jacet ,  tunc  conquassat  :  cum 
autem  conteret,  desuper  veniet.  Videte  quemadmodura 
liis  binis  verbis,  conquassabit  et  conteret ,  otfendit  in  eum 
et  veniet  super  eum ,  distributa  sunt  duo  tempora  ,  hu- 
militatis  et  claritatis  Cliristi,  occulta3  poenae  et  judicii  fu- 
turi.  Eura  non  conteret  veniens  ,  quem  non  conquassat 
jacens.  Jacens  dico ,  tanquam  contemptibilis  apparens. 
Nam  ille  a  dextris  Dei  est ,  et  vaiide  ex  alto  clamavit : 
«  Saule,  Saule,  quid  me  persequeris  '?»  Sed  tamen  quara- 
vis  de  coelo ,  non  diceret  :  «  Quid  me  persequeris ,  »  quem 
nemo  tangebat,  nisi  iia  in  coelo  ad  dexteram  Patris  sede- 
ret,  ut  et  in  terra  in  nobis  quasi  jaceret.  «  Dominus  a 
»  dextris  tuis ,  conquassavit  in  die  irae  suae  reges.  » 

XIX.  «  Judicabit  in  gentibus.  »  Scd  nunc ,  «  Pro  oc- 
»  cultis^  :  »  erit  enim  et  judicium  manifestum.  «  Judica- 
»  bit  in  gentibus.  »  Modo  enira  fit,  «  Periit  menioria  eo- 
»  rum  cura  strepitu^  »  In  ipso  Psahiio  est,  «Pro  occultis : 
»  Periit  memoria  eorum  cum  strepitu  ,  et  Dominus  in 

'  Luc.  XI;  18.  —  'Act.  IX,'}.  —  3  Tit.  Psal.  cix.  -  4  Ibid.  G^  7. 


enArrAtio  in  psalmum  cix.  309 

))  aeterniim  nianet ;  paravit  in  judicio  sedem  suam,  et  ipse 
))  judicabit  orbem  terrarum  in  aequitate.wlbi  dictum  est: 
«  Increpasti  gentes  ,  et  periit  impius  ,  nomen  eorum  de- 
))  lesli  in  aeternum ;  )>  hoc  occulte  agitur.  «  In  die  ergo 
))  irse  sune  conqnassavit  reges,  Judica])it  in  gentibus.  )) 
Quomodo  ?  Audi  quod  sequitur :  «  Replebit  ruinas. »  Modo 
sic  jndicat  in  gentibus ,  ut  repleat  ruinas  :  nam  quando 
in  fme  judicaverit,  damnabit  ruinas.  «  Replebit  ruinas  :  » 
quas  ruinas.^  Quisquis  a  nomine  ejus  timuerit,  cadet  : 
cum  ceciderit,  evertetur  quod  erat ,  ut  aedificetur  quod 
non  erat.  «  Judicabit  in  gentibus,  replcbit  ruinas. »  Quis- 
quis  contumax  es  in  Christum  ,  casuram  turrem  in  altum 
erexisti.  Bonum  est  ut  te  ipsum  dejicias,  humihs  reddaris, 
sedentis  ad  dexteram  Patris  pedibus  provolvaris  ,  ut  fiat 
in  te  ruina  construenda.  Nam  si  permanes  in  mala  ahitu- 
dine,  tunc  dejicieris  quando  non  aedificaberis.  Etenim  de 
tahbus  dicit  in  alio  loco  Scriptura  :  «  Destrue  eos,  et  noii 
»  cedificabis  eos  ^.  »  Procul  dubio  non  diceret  de  quibus- 
dam  :  «  Destrue  eos,  et  non  sedificabis  eos  :  )>  nisi  quos- 
dam  ita  destrueret,  ut  aedificaret.  Quod  fit  hoc  tempore, 
cum  Christus  in  gentibus  ita  judicat ,  ut  repleat  ruinas. 
«  Conquassabit  capita  super  terram  muha.  )>  Hic,  «  Su- 
))  per  terram,))  in  hac  vita,  «  Concpiassabit  capita  multa.)) 
De  superbis  humiles  facit.  Et  audeo  dicere  ,  fratres  mei , 
utile  est  capite  quassato  hic  humihter  ambulare ,  quam 
capite  crecto  in  judicium  aeternae  mortis  incidere.  Multa 
capita  conquassabit  ruinas  faciendo ,  sed  replendo  aedi- 
ficabit. 

XX.  «  De  torrente  in  via  Libet,  propterea  exahabit  ca- 
))  put  -.))Videamus  et  in  via  bibentem  detorrente.  Primo 
quis  est  torrens?  Protluxio  mortahtatis  humanae.  Sicut 
enim  torrens  pluviaiibus  aquis  colhgitur  ,  redundat ,  per- 

>  Psal.  xxvii,  5.  —  >  IJ.  cix,  7. 


310  S.    AUGUSTIKI    EPISCOPl 

stiepit,  currit,  et  currendo  decurrit,  id  est,  cursum  finit : 
sic  est  omnis  iste  cursus  mortalitatis.  Nascuntur  homines, 
vivunt,  moriuntur,  et  aliis  morientibus  alii  nascuntur , 
rursusque  illis  morientibus  alii  oriuntur  :  succedunt ,  ac- 
cedunt,  decedunt,  nec  manebunt.  Quid  hic  teneturPquid 
non  currit?  quid  non  quasi  de  pluvia  collectum  it  in  abys- 
sumPQuomodo  enim  fluvius  repente  collectus  de  pluvia, 
de  guttis  imbrium  ,  it  in  mare  ,  nec  apparet ;  nec  appare- 
bat ,  antequam  de  phivia  colhgeretur  :  si  hoc  genus  hu- 
manum  de  occuhis  colhgitur  ,  et  profluit ;  morte  rursum 
in  occuhum  pergit  •,  medium  hoc  sonat  et  transit.  De  hoc 
torrente  bibit  ille,  non  est  dedignatus  bibere  de  hoc  tor- 
rente.  Bibere  enim  de  hoc  torrente,  illi  erat  nasci  et  mori. 
Hoc  habet  torrens  iste  ,  nativitatem  et  mortem  :  suscepit 
hanc.Christus  ;  natus  est ,  mortuus  est  :  ita  «  De  torrente 
))  in  via  bibit.  Exukavit  enim  sicut  gigas  ad  currendam 
»  viam  ^  De  torrente  ergo  in  via  bibit  5  Quia  in  via  pec- 
»  catorum  non  stetit  -.  »  Quia  ergo  «  De  torrente  in  via 
»  bibit  5  propterea  exakavit  caput  :  »  id  est ,  quia  humi- 
liatus  est,  «Et  factus  est  subditus  usque  ad  mortem,  mor- 
»  tem  autem  crucis  ;  propterea  eum  Deus  exahavit  a 
»  mortuis,  et  donavit  ei  nomen  quod  est  super  omne  no- 
»  men ,  ut  in  nomine  Jesu  omne  genu  tlectatur ,  coeles- 
»  tium,  terrestrium ,  et  infernorum,  et  omnis  hngua  coii- 
»  fiteatur  ,  quia  Dominus  Jesus  Christus  in  gloria  est  Dei 
»  Palris  ^.  » 

'  Psal.  xvni,  6.  —  ^  Id.  i,  i.  —  *  Philip.  u,  8-it. 


enArhAtio  in  psalmijm  cx.  311 


ENARRATIO 
IN   PSALMUM    CX. 

Sermo  ad  plebem^ 

I.  VEWERtiwT  dies  ut  cantemus  Alleluia  :  adeste  animo, 
fratres,  ad  percipienda  quoe  Dominiis  suggerit  ad  exhor- 
tationem  nostram,  et  nutriendam  charitatem  ,  qua  noljis- 
inhaerere  Deo  bonum  est.  Adeste  animo  cantatores  boni , 
fihi  laudis  et  glbrise  sempiternse  veri  et  incorrupti  Dei. 
Adeste,  intenti,  qui  nostis  cantare  et  psailerein  cordibus 
vestris  Domino ,  gratias  semper  agentes  in  omnibus  - :  et 
laudate  Deum  5  hoc  est  enim  Alleluia.  Ethi  quidem  dies 
veniunt  transituri,  transeuntque  venturi,  et  significant 
diem  qui  non  venit  et  transit,  quia  nec  hesterno  praeitur 
ut  veniat,  nec  crastino  urgetur  ut  transeat.  Ad  quem  sane 
nos  cum  venerimus ,  inhcerentes  ei  nec  nos  transibimus. 
Et  sicut  quodam  loco  canitur  Deo ,  «  Beati  qui  habitant 
»  in  domo  tua ,  in  ssecula  saeculorum  laudabunt  te  ^  :  « 
hoc  erit  otiosorura  negotium  ,  hoc  opus  vacantium ,  h^c 
actio  quietorum  ,  haec  cura  securorum.  Sicut  enim  dies 
isti  praeteritis  diebus  Quadragesimae ,  quibus  ante  resur- 
rectionem  Dominici  corporis  vitae  hujus  significatur  moe- 
ror,  solemniter  grata  hilaritate  succedunt  :  sic  dies  ille 
qui  post  resurrectionem  dabitur  plenario  corpori  Domini, 

*  Hic  Sermo  ad    plebem ,  in  die  Paschali ,  solemnitate  habitus  est.  — 
»  Ephes.  V,  19,  20.  —  5  Psal.  lxxxiii,  5.  * 


312  S.    AUGIJSTIHI    EPISCOPI 

hoc  est,  sanctae  Ecclesise ,  cimctis  vitae  hujus  serumnis  at- 
que  doloribus  exclusis  ,  perpetua  beatitate  succedet.  Haec 
autem  vita  de  nobis  exigit  continentiam,  ut  etiam  cum  la- 
bore  atque  kictamine  ingemiscentes  gravati,  et  habitacii- 
culum  nostrum  quod  de  coelo  est  superindui  cupientes  ^ , 
a  saecularibiis  delectationibus  temperemus :  et  significatur 
quadragenario  numero  ,   quo  et  Moyses  et  Ehas  et  ipse 
Dominus  jejunarunt-.  Praecipitur  enim  nobis  et  ex  Lege , 
et  ex  Prophetis,  et  ex  ipso  Evangeho,  (quod  testimoniura 
habet  a  Lege  et  Prophetis  ,  unde  etiam  in  monte  inter 
utramque  personam  medius  Salvator  etFalsit  ^ , )  ut  ab  ora- 
nibus  mundi  illecebris ,  quibus  captivi  homines  obhvis- 
cuntur  Deum,  aviditatem  nostram  tanquam  jejunio  tem- 
^erantice  ^  refrenemus :  quandiu  perfectio  Decalogi  Legis, 
tanquam  psalterium  decem  chordarum,  per  quatuor  ejus- 
dem  mundi  partes  ,  id  est ,  toto  orbe  prredicatur  ,  ut  de- 
cem  quater  ducta  quadragenarium    numerum   signent. 
Quinquagenario  vero  numero  post  resurrectionem  Domini, 
quo  cantamus  Aliehiia ,  non  cujusdam  temporis  fmis  et 
transitus ,  sed  beata  iHa  significatur  aeternitas  :  quia  dena- 
rius  additus  quadragenario,laborantibus  in  hac  vita  fide- 
libus  merces  illa  persolvitur,  quam  et  primis  et  novissimis 
paterfamihas  praeparavit  acqualem.  Audiamus  itaque  ple- 
num  divina  Liude  pectus  popuh  Dei.  Ecce  personat  in  hoc 
Psahnoqueradam  exuhantem  fehci  exuhatione,prcefigurat 
et  scaturientera  corde  in  amore  Dei  populum,  scihcet  cor- 
pus  Christi,  ab  omni  malo  hberatura. 

IL  «  Confiteor  tibi ,  inquit,  Doraine,  in  toto  corde 
))  meo  *.  ))  Non  semper  confessio  peccatorura  est ,  sed  et 
Laus  Dei  devotione  confessionis  expromitur.  Illa  higet, 
haec  aaudet :  illa  medico  vuhius  ostendit,  haec  de  sanitate 

'  2  Cor.  V,  2.  —  '  ExoJ.  xxxiv,  28 ;  3  Reg.  iix,  8  ;  et  Matth,  iv,  2.  — 
3  Maltli.  xvn,  3.-4  P«al.  c"c,  i. 


enakrAtio  ik  psalmum  cx.  313 

gratias  agit.  Haec  confessio  quemdam  significat,  non  soliim 
ab  omni  malo  liberatum ,  sed  etiam  a  malignis  omnibus 
separatum.  Et  ideo  videamus  ubi  confiteatur  Domino  in 
toto  corde.  «  In  consilio,  inquit,  rectorum,  et  congre- 
))  gatione  :  )>  credo,  qui  sedebunt  super  duodecim  tbro- 
nos,  judicantes  duodecim  tribus  IsraeP.Nullus  enim  jam 
inter  eos  iniquus,  nullius  Judae  furta  tolerantur,  nullus 
Simon  Magus  baptizatur,  Spiritum  volens  emere,  dum  co- 
gitat  vendere--,  nulJus  Alexander  aerarius  mulla  maJa  os- 
tendit^,  nuUus  ovina  pelle  tectus  falsa  fraternitate  sub- 
repit  :  inter  quales  nunc  necesse  est  Ecclesia  gemat ,  et 
quales  tunc  oportet ,  cum  omnes  justi  congregabuntur  , 
excludat.  Haec  sunt,  c  Magna  opera  Domini,  exquisita  in 
»  omnes  voluntates  ejus  ^  :  »  per  quas  nnllum  confiten- 
tem  deserat  misericordia  ,  nullius  sit  iniquitas  impunita  5 
quando  «  Flagellat  etiam  omnem  filium  quem  recepit^.  » 
Sed  si  justus  vix  salvatur  ,  peccator  et  impius  ubi  pare- 
bunt  ^  ?  Eligat  sibi  homo  quodlibet.  Non  sic  constituta 
sunt  opera  Domini ,  ut  creatura  in  arbitrio  libero  consti- 
tuta,  creatoris  superet  voluntatcm^  etiamsi  contra  ejus 
faciat  voluntatem.  Non  vult  Deus  ut  pecces  ,  nam  prolii- 
bet  :  tamen  si  peccaveris,  ne  putes  hominem  fecisse  quod 
voluit,  et  Deo  accidisse  quod  noluit.  Sicut  enim  vult  ut 
homo  non  peccet ,  ita  vult  peccanti  parcere,  ut  revertatur 
et  vivat  5  ita  vult  postremo  in  peccato  perseverantem  pu- 
nire,  ut  justitiae  potentiam  contumax  non  evadat.Ita  quid- 
quid  elegeris,  Omnipotenti  non  deerit  unde  suam  de  te 
compleat  voluntatem.  «  Magna  enim  opera  Domini  , 
»  exquisita  in  omnes  voluntates  ejus.  » 

III.«Gonfessio  et  magnificentia  opus  ejus''.»  Quidmag- 
nificentius  quam  justificare  impium?  Sed  opus  fortasse 

•  Matth.  XIX,  28.  —  2  Act.  vui,  r3  et  18,  19.  —  3  2  Tim.  iv,  14.  — 
4  Psal.  cx,  2.-5  Hebr.  iv,  6,  —  6  i  Petr.  jy,  18.  —  7  Psal.  cx,  3. 


314  S.    AUGXJSTINI    EPISCOPI 

hominis  prsevenit  istam  magnificentiam  Dei ,  ut  cum  fue- 
rit  peccata  confessus ,  justificari  mereatur.  «  Descendit 
»  enim  de  templo  justificatus  Publicanus  magis  quam 
»  Pharispeus  :  quia  neque  oculos  ad  coelum  audebat  levare, 
»  sed  percutiebat  pectus  suum ,  dicens  :  Deus ,  propitius 
»  esto  mihi  peccatori.  »  Hsec  est  magnificentia  Domini , 
justificatio  peccatoris  :  «  Quoniam  qui  se  humiliat ,  exal- 
»  tabitur  ;  et  qui  se  exaltat,  humiUabitur^  »  Haec  est 
magnificentia  Domini ,  quoniam  cui  phuimum  dimitti- 
mur ,  phirimum  dihgit  ^.  Haec  magnificentia  Domini  : 
quoniam  «  Ubi  abundavit  peccatum  ,  et  superabundavit 
»  gratia  ^.  »  Sed  fortasse  ex  operibus.  «  Non  ,  inquit,  ex 
»  operibus,  ne  forte  quis  extoUatur.  Ipsius  enim  sumus 
»  figmentum,  creati  in  Christo  in  operibus  bonis*.  »  Jus- 
titiam  enim  homo  non  operatur,  nisi  justificatus  :  «  Gre- 
»  dens  autem  in  eum  qui  justificat  impium  ^ ,  »  a  fide  in- 
cipit  5  ut  bona  opera  ,  non  praecedentia  quod  meruit ,  sed 
consequentia  quod  accepit  ostendant.  Unde  ergo  illa  con- 
fessio?  Nondum  quidem  opus  est  justitioe  ,  sed  dehctiim- 
probatio  :  sed  quoquo  modo  se  habeat ,  nec  in  ipsa  de  te 
homo  glorieris,  «Ut  qui  gloriaturin  Domino  glorietur''.  » 
«  Quid  enim  habes  quod  non  accepisti "  ?»  Non  ergo  sola 
magnificentia  ,  qua  justificatur  impius,  sed  «  Et  confessio 
))  et  magnificentia  opus  ejus.  Quid  ergo  dicimus ,  quia  cui 
))  vult  miseretur^  et  quem  vult  obdurat ;  numquid  ini- 
))  quitas  apud  Deum  ?  Absit.  Justitia  enim  ejus  manet  in 
»  saeculum  saeculi.  Tu  autem  horao  de  hoc  saeculo,  qui  es 
))  qui  respondeas  Deo  ^  ?  )> 

IV.  «  ^lemoriam  fecit  mirabihum  suorum  :  ))  hunc  hu- 
mihans  ,  et  hunc  exaltans.  «  Memoriam  fecit  mirabilium 

I  Luc.  xviii,  i3,  14.  —  '  Id-  vit ,  42-48.  —  3  Roni.  v,  20.  —  4  Ephes. 
u  ,  9,  10.  —  5  Rom.  iT,  j.  —  6  I  Cor.  i,  3i.  —  7  Id.  iv,  7.-8  Rom. 
IX,  i4,  18  et  20. 


EIVARRATIO    m   PSALMXJM   cx,  315 

siiorum  ^  :  reservans  opportune  inusitata  prodigia,  quae 
infirmitas  hominis  novitati  intenta  meminerit ,  cum  sint 
ejus  miracula  quotidiana  majora.  Tot  per  universam  ter- 
ram  arbores  creat,  et  nemo  miratur  :  arefecit  verbo  unam, 
et  stupefacla  sunt  corda  mortalium  -  :  sed  «  Memoriam 
))  fecit  mirabilium  suorum.))  Hoc  enim  miraculum  maxi- 
me  attentis  cordibus  inhaerebit ,  quod  assiduitas  non  vile- 
fecerit. 

V.  Quid  autem  profuerunt  miracula,  nisi  ut  timeretur? 
Quid  porro  prodesset  timor ,  nisi ,  «  Misericors  et  misera- 
))  tor  Dominus  escam  daret  timentibus  se  ^  ?  ))  Escam  quse 
non  corrumpitur,  panem  qui  de  coelo  descendit  ^ ,  quem 
nulhs  meritis  dedit.  Etenim  Christus  pro  impiis  mortuus 
est  ^.  Nemo  ergo  talem  escam  daret,  nisi  misericors  et  mi- 
serator  Dominus.  Quod  si  tantum  dedit  huic  vitse,  si  Ver- 
bum  carnem  factum  peccator  justificandus  accepit;  quid 
in  futuro  saeculo  giorificatus  accipiet  ?  «  3Iemor  enim  erit 
»  in  saeculum  testamenti  sui.  ))  Nec  totum  dedit,  qui  pig- 
nus  dedit. 

VI.  «  Fortitudinem  operum  suorum  annuntiabit  po- 
))  pulo  suo''.  ))  Non  contristentur  Israehtae  sancd  ,  qui 
dimiserunt  omnia  sua  _,  et  secuti  sunt  eum  ,  non  contris- 
tentur  dicentes  :  «  Quisnam  poterit  salvus  fieri  ?  Quia  fa- 
))  cihus  intrat  camelus  per  foramen  acus ,  quam  dives  in 
))  regnum  coelorum'''.  ))  Annuntiavit  enim  eis  fortitudi- 
nem  operum  suorum  :  «  Quoniam  quse  hominibus  difiici- 
))  lia  sunt,  Deo  faciha  sunt.  Ut  det  iUis  haereditatem  gen- 
))  tium^.  ))  Itum  est  enim  et  ad  Gentes,  et  prseceptum 
divitibus  hujus  saecuh  non  superbe  sapere ,  neque  sperare 
in  incerto  divitiarum  5  sed  in  Deo  vivo  ^  ^  cui  facile  est 

'  Psal.  cx,  4-  —  '  Matth.  xxi,  ig,  20.  —  3  Psal.  cx,  5.  —  ^  Joan.  vi,  27 
et  5i.  —5  Roni.  T,  6.  —  6  Psal.  cx,  G.  —  7  Matth.  xix  ,  2^-26.  —  8  Psal. 
ct,  7.  —  9  I  Tim.  VI,  17. 


316  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

quod  hominibus  diiTicile  est.  Sic  enim  multi  vocati  sunt, 
sic  occupata  est  haereditas  Gentium ,  sic  factum  est  ut 
etiam  plurimi ,  qui  non  dimiserunt  omnia  sua  in  liac  vita  , 
ut  sequerentur  eum  ,  vitam  etiam  ipsam  pro  nominis  ejus 
confessionem  contemnerent ;  et  tanquam  cameli  humi- 
Jiantes  se  ad  portanda  onera  pressurarum,  intrarent  etiam 
sicut  per  foramen  acus ,  per  compungentes  passionis  an- 
gustias.  Ipse  fecit  haec ,  cui  omnia  possibilia  sunt. 

VII.  «  Opera  manuum  ejus  veritas  et  judicium.  »  Te- 
neatur  veritas  ab  iis  qui  judicantur  hic.  Judicantur  hic  Mar- 
tyres,  et  ad  judicium  perducuntur ,  quo  non  solum  eos 
a  quibus  judicati  snnt ,  sed  etiam  Angelos  dijudicent^, 
adversus  quos  eis  erat  colluctatio ,  etiam  cum  ab  homini- 
busjudicarividerentur.  Non  separet  a  Christo  tribulatio, 
angustia ,  fames ,  nuditas,  gladius'^.  «  Fidelia  enim  omnia 
»  mandata  ejus.wNon  fallit,  exhibet  quod  promisit.  Non 
tamen  quod  promisit  cst  hic  expectandum  ,  non  hic  spe- 
randum  :  sed,  «Confirmata  sunt  in  saeculum  saecidi,  facta 
»  in  veritate  et  juslitia^.  »  Hoc  est  verum  et  justum ,  ut 
hic  lahoretur,  iUic  requiescatur.  Quia,  «  Redemptionera 
»  misit  populosuo^.  »  Unde  autem  redirauntur,  nisi  a 
captivitate  peregrinationis  hujus  ?  Non  ergo  requies  nisi 
in  ccelesti  patria  requiratur. 

VIII.  Dedit  quidem  Deus  Israelitis  carnalibus  terrenam 
Jerusalem  ,  «  Quse  servit  cum  filiis  suis  ^  :  »  sed  hoc  Ve- 
tus  Testamentum  est,  ad  veterem  hominem  pertinens.  Qui 
autem  ibi  figuram  intellexerunt,  haeredes  etiam  tunc  Novi 
Testamenti  extiterunt :  «  Quoniam  quse  sursum  est  Je- 
»  rusalem  libera  est,  quae  est  matcr  nostra  reterna  in 
»  coelis  ^.  »  Vetere  autem  illo,  reipsa  probatum  est  tran- 
sitoria  promisisse  :  «  Mandavit  quippe  in  aeternura  Testa- 

'  I  Cor.  VI,  3.  —  =>  Rom.  viii,  35.—  3  Psal.  cx,  8.-4  Ibid.  9.  —  ^Gal. 
IV,  25.  —  6  ibid.  2G. 


enArratio  IN  PSALMUM  cx.  317 

»  mentum  simm.  »  Sed  quod,  nlsi  Novum?  Cujushseres 
quisquis  esse  volueris  ,  nolo  te  falias,  nec  terram  trahen- 
tem  lac  et  mel  carnahter  cogites,  non  amaena  prsedia,  non 
hortos  fructiferos  et  opacos,  non  tale  ahquid  mediteris 
adipisci ,  quale  soiet  hic  oculus  avaritice  concupiscere. 
Cum  enim  sit  radix  omnium  malorum  cupiditas  ^ ,  peri- 
menda  est  ut  hic  consumatur ,  non  differenda  ut  ibi  sa- 
tietur.  Primo  poenas  fuge ,  gehennas  devita  :  antequam 
desideres  promittentem  Deum  ^  cave  minantem.  «  Sanc- 
))  tum  enim  et  terribile  nomen  ejus.  » 

IX.  Pro  deliciis  autem  omnibus  hujus  sseculi ,  quales 
vel  expertus  es ,  vel  augere  ac  raultiphcare  cogitando  po- 
tes ,  immortalium  deliciarum  matrem  concupisce  sapien- 
tiam  :  sed,  «  Initium  sapientiae  timor  Domini.  ))  Delecta- 
bit  illa,  et  ineffabihter  procul  dubio  delectabit  castis 
atque  seternis  veritatis  amplexibus :  sed  prius  tibi  donanda 
sunt  debita  ,  quam  prsemia  flagitanda.  «  Initium  ergo  sa- 
))  pientiae  timor  Domini  ^.  Bonus  est  intellectus.  ))  Quis 
negat?  Sed  intelhgere  ct  non  facere,  periculosuni  est. 
«  Bonus  ergo  facientibus.  )>  Nec  extollat  mentem  in  su» 
perbiam.  Cujus  enim  timor  est  initium  sapientiae  ,  «  Laus 
))  ejus  manet  in  SEeculum  saecuii.»  Et  hoc  erit  prsemium, 
liic  finis  ,  haec  statio  sedesque  perpetua.  Illic  inveniuntur 
mandata  fideha  ,  confirmata  in  sseculum  ssecuh  :  ipsa  est 
hcereditas  Novi  Testamenti  mandata  in  aeternum.  «  Unam, 
))  petii ,  inquit,  a  Domino,  hanc  requiram ,  ut  inhabitem 
))  in  domo  Domini  per  omnes  dies  vitae  meae".  Beati  enim 
))  qui  habitant  in  domo  Domini ,  in  scecula  saeculorum 
))  laudabunt  eum*  :  quoniam,  Laus  ejus  manet  in  saecu- 
))  lum  saeculi.  )) 

»  I  Tiin.  VI,  10.  —  >  Psal.  ct,  lo.  —  ^  IJ.  xx,  4-  —  '^  U.  lxxxiii,  5. 


318  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 


«VVV^ /VV\A  V\%^  VVVV^VVt^  VVV^  VV%A -^VV^  VVV\  X^'^  vvv\  vvv%  «VVV^  «vv^^ 

ENARRATIO 
IN  PSALaiUM    CXl. 

Sermo  ad  populum. 

I.  Credo  quod attendistis,  fratres,  hujus  titulum  Psalmi, 
memoriseque  mandastis.  «  Conversio ,  inquit ,  Aggaei  et 
»  Zacharia?.  »  Nondum  erant  hi  Prophetae,  cum  ista  can- 
tata  sunt.  Namque  inter  tempus  David,  et  transmigratio- 
nem  populi  Israel  in  Babyloniam  ,  quatuordecim  genera- 
tiones  numerantur  ,  sicut  divina  Scriptura,  maximeque 
Matthaeus  Evangehsta  testatur  ^  Eversi  autem  templi  re- 
novatio  secundum  sancti  Jeremiae  prophetiam  ,  ex  illa 
transmigratione  post  septuaginta  annos  sperabalur-  :  qui 
cum  complerentur  sub  Dario  rege  BabyJonis  ^ ,  impleti 
sunt  Spiritu  sancto  hi  duo  Prophetae  ,  Aggaeus  et  Zacha- 
rias  * ;  et  ambo  post  invicem  intra  unum  annum  prophetare 
coeperunt,  quod  ad  renovationem  temph,  sicuttanto  ante 
praedictum  est,  pertinere  videtur.  Sed  quisquis  corporah- 
ter  gestjs  oculum  cordis  infigit,  neque  inde  in  gratiam 
spiritalis  inteUectus  extenditur ,  habitat  cogitatione  in  la- 
pidibus  temph ,  quibus  visibilis  fabrica  manibus  hominum 
instructa  consurgit  :  nec  ipselapis  vivus  eilicitur,  templo 
iIhaccommodatusatqueaptus,quodinsuocorporeprimum 
Dcminus  figuravit,  cum  ait  :  «  Solvite  templum  hoc  ,  et 

'  Matth.  1 ,  17.  —  '  Jeiem.  lii  ,  12  ,  et  xux  ,   10.  —  ^  i  Esdr.  1,  i.  — 
4  Agg.  1,  I,  et  Zacliar.  ij  i  et  26. 


ENARIt.ATIO    IN    PSALMXJM    CXI.  319 

»  triduo  suscitabo  illud^  »  Est  emm  corpus  Domini 
plenius  ipsa  sancta  Ecclesia ,  cujus  caput  ascendit  in  coe- 
lura  ,  qui  est  maxime  lapis  vivus ,  lapis  angularis ,  de  quo 
beatus  Petrus  dicit  :  «  Ad  quem  accedentes  lapidem  vi- 
»  vum ,  ab  hominibus  reprobatum  ,  a  Deo  autem  electum 
»  et  honorificatum  :  et  vos  ergo  tanquam  lapides  vivi  sedi- 
»  ficamini  in  domum  spiritalem,  in  sacerdotium  sanctum, 
»  offerentes  spiritales  vietimas  acceptas  Deo  per  Jesum 
))  Christum^;  »  quia  continet  Scriptura,  «  Ecce  pono  in 
»  in  Sion  lapidem  angularem,  electum ,  pretiosum  ,  et 
»  qui  crediderit  in  illum  ,  non  confundetur^.  »  Ergo  ut 
fiat  quisc[ue  lapis  vivus  ad  talem  fabricam  idoneus ,  spiri- 
tahter  intelhgat  temph  renovationem  ex  ruina  vetere  , 
quae  in  Adam  facta  est ,  reparationem  novi  popuh  secun- 
dura  novura  hominem  atque  coelestem  :  ut  sicut  portavi- 
mus  imagintm  terreni ,  portemus  et  imaginem  ejus  qui 
de  coelo  est^,  quo  possimus  postomnes  ssecuh  hujus  aetates 
tanquaqi  post  septuaginta  annos,  qui  mystico  perfectionis 
numero  prsesignantur  ,  et  tanquam  post  captivitatem 
longinquae  peregrinationis ,  non  ruitura  mole  construi, 
sed  seterna  immortahtate  sohdari.  Spiritalem  quippe  Je- 
rusalem  ,  non  magis  Judseorum  ,  quam  vestram  esse 
deputetis.  Sicut  enira  dicit  Apostolus  :  «  Jam  non  estis 
»  peregrini  et  inquiiini ,  sed  cstis  cives  sanctorum  et  do- 
»  mestici  Dei ,  superaedificati  super  fundamentum  Apos- 
»  tolorum  et  Prophetarum  ,  ipso  sumrao  angulari  lapide 
»  existente  Christo  Jesu,  in  quo  oranis  sedificatio  com- 
»  pacta  crescit  in  tempiura  sanctura  in  Domino,  in  quo  et 
»  vos  coaedificamini  in  habitaculura  Dominiinspiritu^.  » 
Hoc  est  templum  Dei ,  ad  quod  pertinet  sacramentum 
prophetationis  Aggaei  et  Zachariae,  cui  rursus  idem  Apos- 

■  Joan.   II ,   19.  —  '  I  Pelr.  11,  4-6.  —  3  isaj.  xxvm  ,16.  —  4  i  Cor, 
XV,  49-  —  ^  Ephes.  u  ,19-22. 


320  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

toliis  dicit,  «  Templum  enim  Dei  sanctimi  est,  quod  estis 
»  Yos  ^  »  Quisquis  igitur  se  ad  opus  hujus  coLcdificationis, 
et  ad  spem  sanctse  firmaeque  compaginis,  tanquam  lapi- 
dem  vivum  ab  hujus  mundi  ruinosa  labe  convertit  :  intel- 
ligit  titulum  Psalmi ,  intelhgit  conversionem  Aggsei  et 
Zachariae.  Cantet  ergo  quoe  sequuntur,  non  tam  hnguae 
voce  ,  quam  vitae.Erit  enim  aedificii  perfectio,  inefTabihs 
pax  illa  sapientirie  ,  cujus  «  Initium  est  timor  Domini'-^  » 
indeergo  incipiat,  quem  coaedificat  istaconversio. 

II.  «  Beatus  enira  vir  qui  timet  Dominum  ,  in  manda- 
))  tis  ejus  voletnimis".  »  Viderit  Deus,  qui  solus  et  vera« 
citer  et  misericorditer  judicat,  quantum  iste  proficiat  in 
mandatis  ejus  :  «  Quoniam  tentatio  estvitahumana  super 
»  terram^.»  sicut  sanctus  Job  dicit.  Et  iterum  scriptum  est, 
«  Quoniam  corpus  quod  corrumpitur,  aggravat  animam,  et 
))  deprimit  terrena  inhabitatiosensum  multa  cogitantem  ^ 
»  Qui  autem  dijudicat  nos,  Dominus  est  :  nec  ante  tem- 
»  pusjudicare  debemus,  donec  veniat  Dominus,  et  ilhi- 
»  minet  abscondita  tenei^rarum  ,  et  manifestabit  cogitatio- 
»  nes  cordis;  et  tunclaus  erit  unicuiquea  Deo^.  »  Yiderit 
ergo  ille  quantum  quisque  proficiat  in  mandatis  ejus  : 
tamenvolet  nimis  quipacem  ilhus  cOcnedificationis  adama- 
verit ;  necjam  desperare  debet,  quoniam  «  In  mandatis 
»  cjus  volet  nimis,  »  et,  «  Pax  in  terra  hominibus  bonae 
»  voluntatis''.  » 

III.  Inde,  «  Potens  intena  erit  semen  ejus^.  »  Semen 
futurae  messis ,  opera  esse  misericordise,  Apostohis  tcstis 
est ,  qui  dicit,  «  Bonum  autem  facientes  non  deficiamus, 
»  tempore  enim  proprio  metemus  ^.  »  Et  iterum  ,  «  Hoc 
»  autem  ,  inquit,  qui  parce  seminat_,  parce  et  metet^".  » 

'  r  Cor.  111,  17.  —  ^  Piov.  1,  7,  —  ^  psal.  c?!,  i.  — «  Job.  vii,  i.  — 
^  Sap.  IX,  i5.  —  6  I  Cor.  iv.  4,  5.  —  7  Luc.  11,  i^.  —  ^  Psal.  cxi,  2,  — 
9  Gal.  VI,  9.  —  ">  2  Cor.  ix,  6. 


/ 


EKARRATIO    m    PSALMUM   CXI.  321 

Quid  antem ,  fratres  ,  potentiiis ,  quam  ut  regnum  coelo- 
rum,  non  solum  Zacchaeus  emat  dimidio  rerum  suarum*, 
sed  et  vidua  duobus  minutis^  et  tantumdem  ibi  uterque 
possideat?  Quid  potentius ,  cjuam  ut  idem  regnum  et  the- 
sauris  diviti ,  et  calice  aquae  frigidae  pauperi  valeat?  Sunt 
autem  quiista  faciant,  dum  terrena  conquirunt,  aut  hic 
mercedem  sperantes  a  Domino,  aut  hominibus  placere 
cupientes  :  sed ,  «  Generatio  rectorum  benedicetur,  »  id 
est,  opera  eorum  quorum  «  Bonus  Deus  Israel ,  qui  recto 
»  sunt  corde ,  »  rectum  autem  cor  est  ,  non  resistere 
Patri  emendanti ,  et  credere  pollicenti :  non  eorum  qui- 
bus  commoventur  pedes  ,  et  effunduntur  gressus  atque 
labuntur ,  sicut  in  alio  Psalmo  canitur ,  dum  zelant  in 
peccatoribus  pacem  peccatorum  videntes,  et  putant  perire 
opera  sua  ,  quia  non  eis  merces  redditurperilura^.  At  iste 
vir  qui  timet  Dominum  ,  et  in  templum  sanctum  Dei  con- 
versione  re  :ti  cordis  aptatur,  nec  gloriam  hominum  quae- 
rit,  nec  terrenas  divitias  concupiscit  :  et  tamen  ,  «  Gloria 
»  et  divitiae  in  domo  ejus.  y  Domus  enim  ejus,  cor  ejus 
est :  ubi  Deo  laudante  opulentius  habitat  cum  spe  vitae 
aeternse ,  quam  hominibus  adulantibus  in  marmoratis  la- 
queatisque  tectis  cum  timore  mortis  aeternae.  Hujus  enini 
«  Justitia  manet  in  saeculum  saecuH^.  »  Ipsa  gloria,  ips^ 
divitiae.  IlUus  autem  purpura  et  byssus  et  epulae  splen- 
didae  ^ ,  et  cum  praesto  sunt ,  transeunt ;  et  cum  ad  finem 
venerint ,  aquae  guttam  ex  digito  stillante  desiderans  ,  ar- 
dens  lingua  clamabit. 

IV.  «  Exortum  est  in  tenebris  lumcn  rectis  corde  ^.  » 
Merito  dirigunt  cor  in  Deum  suum  ,  merito  ambulant  recli 
cum  Deo  suo,  praeponentes  ejus  volunlatem  sibi ,  neque 
de  sua  quidquam  superbe  praesumentes.  Meminerunt  enim 

>  Luc.  xix  ,8.  —  »  Marc.  xii,  42.  —  ^  psal.  ikxu,  i-i^.  —  4  Id.  cxi,  5. 
5  Luc.  XVI,  19.  —  ^  Psal.  ci,  4- 

cxviir.  21 


322  S.    AUGtJSTINI    EPISCOPI 

fuisse  se  aliquando  tenebras  ,  nunc  autem  lucem  in  Do- 
mino  K  «  Misericors  et  miserator  et  justus  Dominus  Deus.  » 
Delectat  quod  «  Misericors  et  miserator ,  »  sed  terret  for- 
tasse  quod  «  Justus  Dominus  Deus.  »  Nulla  desperatione 
formides ,  beate  vir ,  qui  times  Dominum  et  in  mandatis 
ejus  voles  nimis  :  esto  suavis,  miserere ,  et  commoda.  Ita 
enim  justus  est  Dominus  Deus  ,  ut  judicium  illi  sine  mise- 
ricordia  faciat ,  qui  non  fecit  misericordiam  -  :  «  Suavis 
))  autem  vir  ,  qui  miseretur ,  et  commodat^  j  )>  non  eum 
evomet  Deus  ex  ore  suo ,  tanquara  insuavem.  «  Dimittite, 
))  itiquit,  et  dimittetur  vobis  :  date,  et  dabitur  vobis"*.  » 
In  eo  quod  dimittis ,  ut  dimittatur  tibi ,  misereris  :  in  eo 
quod  das ,  ut  detur  tibi ,  commodas.  Quamvis  enira  gene- 
rali  nomine  omnis  misericordia  dicatur  ,  qua  misero  sub- 
venitur  :  interest  tamen  ubi  non  impendis  ,  nec  sump- 
tum  pecuniae  ,  nec  corporalis  laboris  industriam,  sed 
ignoscendo  quod  in  te  quisque  peccavit ,  et  tuorum  gratis 
comparas  veniam  peccatorum.  Haec  duo  benignitatis  otli- 
cia,  ignoscendorum  peccatorum  et  beneficiorum  erogan- 
dorum  ,  sicutin  Evangelio  quod  commemoravimus,  «  Di- 
)>  mittite ,  et  dimittelur  vobis  ;  date ,  et  dabitur  vobis  :  )> 
sic  in  isto  versu  arbitror  esse  distincta ,  «  Suavis  vir ,  qui 
»  miseretur  et  commodat.  i>  Ne  pigri  ad  haec  simus ,  fra- 
tres.  Gloriam  quaerit  qui  desiderat  vindicari  se  :  sed  at- 
tende  quod  scriptum  est ,  «  Melior  est  qui  vincit  irara  , 
»  quam  qui  capit  civitatem^  »  Divitias  quserit,  qui  non 
vult  dare  pauperibus  :  attende  quod  scriptum  est ,  «  Ha- 
))  bebis  tliesaurum  in  coelo^.  »  Non  ergo  eris  inglorius 
ignoscendo  j  quia  de  ira  victa  laudabilius  triumphatur  : 
non  egenus  tribuendo  j  quia   thesaurus  coelestis  certius 

»  Ephes.  V,  8.  —  ^  Jacob.  u,  i3.  —  ^  Psal.  cs»,  5.  —  ^  Luc.  vi,  37,  38. 
—  5  Piov.  XVI,  02.  —  6  Multh.  XIX,  21. 


enAerAtio  in  psAlmum  cxi.  323 

possidetur.  Hunc  versum  parturiebat  ille  superior, «  Gloria 
»  et  divitiae  in  dorao  ejus.  » 

V.  Qui  haec  itaque  facit ,  «  Disponet  sermones  suos  in 
»  judicio  *.  »  Facta  ipsa  sermones  sunt,  quibus  injudicio 
defendetur  :  quod  ei  non  erit  sine  misericordia ,  quia  et 
ipse  fecit  misericordiam.  «  Quoniarain  aeternumnon  com- 
»  movebitur- :  wquiad  dexteram  segregatus  audiet,  «  Ve- 
»  nite,  benedicti  Patris  mei,  percipite  regnum  quod  voJ)is 
»  paratum  est  ab  ^origine  mundi^  »  Neque  enim  aJiqua 
illiceorum,  nisi  opera  misericordiae  commemorantur.  Au- 
diet  ergo,  «  Venite ,  benedicti  Patris  mei ;  »  quia  «  Genera- 
»  tio  rectorum  benedicetur, »  Sic  «  In  memoriaaeterna  erit 
»  justus  :  et  ab  auditu  malo  non  timebit^  :  »  quod  dici 
audiet  iis  qui  a  sinitris  erunt ,  «  Itein  ignem  aeternum, 
»' qui  praeparatus  est  diabolo  etangelis  ejus^.  » 

VI.  liaque  qui  bic  non  sua  quaerit ,  sed  quae  Jesu  Christi^; 
labores  patientissime  sustinet,  promissa  fidenter  expectat, 
«  Paratum  est  cor  ejus  sperare  in  Doraino.  »  Neque  ullis 
tentationibus  frangitur,  «  Confirmatum  est  cor  ejus,  non 
»  commovebitur,  donec  videat  super  inimicos  suos^  » 
inimici  ejus  hic  videre  bona  voluerunt ,  et  cum  eis  invisi- 
bilia  promitterentur ,  dicebant  :  «  Quis  ostendet  noJ)is 
»  bona  ^  ?  »  Confirmetur  ergo  cor  nostrum ,  nec  com- 
moveamur ;  donec  videaraus  super  iniraicos  nostros.  IUi 
enim  volunt  videre  bona  hominum  in  terra  morientium, 
nos  credimus  «  Videre  bona  Domini  in  terra  viventium  ^.» 

VII.  Sed  magnura  esl,  confirmatum  habere  cor ,  et  non 
commoveri  ,  cum  illi  gaudent  qui  amant  quod  vident,  et 
insultant  ei  qui  quod  non  videt  sperat,  «  Et  non  coramo- 
»  vebitur,  donec  videat  »  et  ipse,  non  deorsum  quod 

'  Psal.  csi,  5.  —  2  IbiJ.  G.  —  ^  Matth.  xxv,  34.-4  Psai.  cxi,  7.  — 
5  Matth.  xsv,  41.  —  6  Philip.  11,  21.  —  7  Psal.  cxi,  7,  8.  —  8  IJ,  iv,6.  — 
9  Id.  XXVI,  i3. 

21. 


324  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

inimici  ejus  ,  sed  sursum  «  Super  inimicos  suos  ,  quod 
»  oculus  non  vidit,  nec  auris  audivit,  nec  in  cor  ho- 
»  minis  ascendit  ,  quod  prseparavit  Deus  diligentibus 
»  eum^.  »  Quanti  valet  hoc  quod  non  videtur  ,  et  emitur 
tanti  quantum  quisque  habere  potuerit?  Propter  hoc  et 
ille  «  Sparsit,  dedit  pauperibus.  »  Non  videbat,  et  eme- 
.bat  :  sedille  thesaurum  servabat  in  coelo,  qui  esurire  et 
sitire  in  pauperibus  dignabatur  in  terra.  Non  mirum  est 
igitur,  si  «  Justitia  ejus  manet  in  sseculum  ssecuU  :  »  cus- 
tode  ilJo  ,  qui  condidit  soecula.  «  Cornu  ejus  exaltabitur 
»  ingloria'^  :  »  cujushumiUtasasuperbis  contemnebatur. 
VIII.  «  Peccator  videbit ,  et  irascetur:  »serailla5cihcet 
atque  infructuosa  poeniientia.  Nam  «  Irascetur,  »  cui  ma- 
gis  quamsibi ,  cum  dicet,  «  Quid  nobis  profuitsuperbia,  et 
»  divitiarum jactantia  quid  contuht  nobis^?  » Videns  cornu 
ejus  exaltari  in  gloria ,  qui  sparsit  et  dedit  pauperibus. 
«  Dentibus  suis  frendet,et  tabescet.  »  Quia  iUic  erit  plo- 
ratus  et  stridor  dentium.  Non  enim  frondebit ,  et  virescet, 
sicutfieret,  si  opportuno  eum  tempore  poeniteret  :  sed 
tunc  poenitebit,  cum  «  Desiderium  peccatorum  peribit  :  » 
nuUo  succedente  solatio.  Peribit  desiderium  peccatorum, 
cum  transient  omnia  tanquam  umbra^,  cum  foeno  ares- 
cente  flos  decidet.  «  Verbum  autem  Domini  quod  manet 
»  in  aeternum^,  »  sicut  falsorum  beatorum  vanitate  de- 
risum  est,  sic  eorumdem  verorum  miserorum  perditioni 
superridebit. 

«  1  Cor.  u,  9,  et  Isaii.  lxiv,  4.  —  *  P»al.  csi,  9.  —  ^  Ibid.  lo.  —  4  Sap. 
V,  8.  —  5  Isai,  xif  8. 


EWARHATIO   IN   PSALMUM    CXII.  325 

ENARRATIO 
!N    PSALMUM    CXir. 

Sermo  ad  populura, 

I.  NosTis,  fratres,  etssepissime  audistis  in  Evangelio 
Dominum  dicere,  «  Sinite  pueros  venire  ad  rae,  talium 
))  est  enim  regnum  coelorum  ;  »  et  iterum ,  «  Si  quis  non 
))  receperit regnum  Dei,  sicutpuer,  non  intrabitin illud^  » 
Et  multis  aliis  locis  Dominus  noster,  per  singulare  humi- 
litatis  exemplum  superbiam  veteris  hominis  ad  innovan- 
dam  humiliter  vitam  similitudine  puerilis  setatis  accusat. 
Quaproptcr ,  charissimi ,  cum  cantari  auditis  in  Psalmis , 
«  Laudate  pueri  Dominum  ,  »  ne  arbitremini  ad  vos  istam 
exhortationem  non  pertinere ,  quia  jam  corporis  pueri- 
tiam  supergressi ,  vel  juvenili  decore  virescitis  ,  vel  senili 
honore  canescitis  :  omnibus  enim  vobis  dicit  Apostolus  , 
«  Nolite  effici  pueri  mentibus ,  sed  malitia  parvuli  estote, 
))  ut  mentibus  perfecti  sitis'^.  »  Qua  malitia  maxime  ,  nisi 
superbia?  Ipsa  enim  de  vana  granditate  praesumens  non 
sinit  hominem  ambulare  per  arctam  viam,  et  intrare  per 
angustam  portam.  Puer  autera  facile  intrat  per  angustum  : 
et  ideo  nemo  nisi  ut  puer  intrat  in  regnum  ccelorum. 
Quid  autem  superbiae  malitia  deterius  ,  quoe  proepositum 
non  vult  habere  nec  Deum  ?  Nam  scriptum  est ,  «  Initium 
))  superbise  hominis  apostatare  a  Deo^.  »  Hanc  se  adver- 

•  Mattb.  XIX,  i^,  xvm,  3,  et  Marc.  xt,  i4,  i5.  —  »  i  Cov.  xxiv,  2o.  — 
3  Eccli.  XX,  i4- 


326  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 

sus  praecepta  divina  tumidis  cervicibus  erigentem  et  suavi 
jugo  Domini  resistentera  dejicite ,  frangite,  comminuite 
atque  consumite,  et  «  Laudate  pueri  Dominum,  laudate 
»  nomen  Domini^  »  Ilia  enim  prostrata  et  extincta,  ex 
ore  infantium  et  lactentium  perficitur  laus- :  illa  oppressa 
atque  deleta,«  Qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur^.))Non 
cantant  ista  qui  se  magnos  putant  •,  non  cantant  ista  qui 
cognoscentes  Deum ,  non  sicut  Deum  glorificaverunt,  aut 
gratias  egerunt  :  se  laudant  illi ,  non  Deum.  Non  enim 
pueri  sunt.  Nomen  suum  potius  praedicari  volunt,  et  non 
laudant  nomen  Domini.  Itaque  evanuerunt  in  cogitationi- 
bus  suis,  et  obscuratum  est  insipiens  cor  eorum-,  et  di- 
centes  se  esse  sapientes  ,  stulti  facti  sunt  ^.  Voluerunt 
nomensuum  diutissime  et  latissime  difFamari,  cito  ipsi  in 
angustias  transituri,  Deum  decet,  Dominum  decetetsem- 
per  et  ubique  praedicari.  Semper  ergo  prsedicetur  :  «  Sit 
))  nomen  Domini  benedictum  ,  ex  hoc  et  usque  in  soecu- 
»  lura.  ))  Ubique  prsedicetur  :  «  A  solis  ortu  usque  ad 
»  occasum,  laudate  nomen  Domini^.  )) 

II.  Quoerat  ex  me  aliquis  puerorum  sanctorum  laudan- 
tium  nomen  Domini,  et  dicat  mihi:  «  Ecce  usque  in  sae- 
))  culum ,  ))  accipio  usque  in  aeternum  :  cur  autem  «  Ex 
))  hoc  ,  ))  et  non  ante  hoc  et  ante  omnia  ssecula  «  Sit  no- 
»  men  Domini  benedictum  ?  ))  RespondeJjo  parvulo  :  qui 
non  contumaciterquaerit :  Vobis  dicitur,  Domini  et  pueri, 
vobis  dicitur,  «  Laudate  nomen  Domini  :  Sit  noraen  Do- 
))  mini  benedictum  :  n  sit  a  vobis  nomen  Domini  bene- 
dictum,  «  Ex  hoc  ))  utique  ex  quo  vobis  dicitur.  Incipitis 
enim  laudare  ,  sed  sine  fme  laudate.  «  Ex  hoc  »  ergo  «  Et 
»  usque  in  saeculum ,  »  sine  fme  laudate.  Ne  dicatis ,  In- 
cipimus  quidemlaudare  Dominum,  quia  puerisumus-,  sed 

>  Psal.  cxiij  1.  —  =*  Id.  vui,  3.  —  ^  i  Cor.  i,  3i.  —  4  Rom.  i,  2i,  22. — 
5  Psal.  cxii,  2,  3.  —  6  ^?iu.  Liv,    i. 


enahrAtio  in  psalmtjm  cxii.  327 

cum  creverimus  magnique  fuerimus ,  nos  ipsos  laudabi- 
mus.  Non  sic  pueri,  non  sic  :  propterea  dicit  Dominus  per 
Isaiam,  «  Ego  sum  ,  et  usque  dum  senescatis,  ego  sum*.  » 
Ille  semper  laudandus  est,  qui  est.  «  Laudate  pueri  ex 
»  hoc ,  »  laudate  senes  «  Et  usque  in  sseculum.  -»  Quia 
senectus  vestra  albescet  quidem  canis  sapientise ,  sed  non 
carnis  vetustate  marcescet.  Aut  quoniam  hoc  loco  humih- 
tatem  potius  videtur  significare  pueritia ,  cui  contraria  est 
vana  et  falsa  superbiae  magnitudo  ;  et  ideo  Dominum  nisi 
pueri  non  laudant,  quia  superbi  eum  laudare  non  norunt : 
sit  senectus  vestra  puerihs ,  et  pueritia  senihs  ;  id  est,  ut 
nec  sapientia  vestra  sit  cum  superbia ,  nec  humihtas  sine 
sapientia  :  ut  laudetis  Dominum  «  Ex  hoc  et  usque  in 
))  saeculum.  »  Quacumque  autem  in  parvuhs  sanctis  Ec- 
clesia  Christi  ditlunditur ,  «  Laudate  nomen  Domini  :  » 
hoc  est  enim ,  «  A  sohs  ortu  usque  ad  occasuifl  ,  laudate 
»  nomen  Domini.  » 

III.  «  Excelsus  super  omnes  gentes  Dominus*^.  »  Gentes 
homines  sunt  :  quid  mirum  ,  si  super  homines  excelsus  est 
Dominus  ?  Uh super  se  exceJsos  quos  colunt,  ocuhs  vident  in 
coelo  fiilgere,  solem  et  lunametstellas,  cuicreaturae  ser- 
viunt,  deserentes  Creatorem.  Sed  non  sohim  «  Excelsus 
»  super  omnes  gentes  Dominus  :  »  verumetiam  «  Super 
»  coelos  gloria  ejus.  »  Coeh  supra  se  suspiciunt  eum  5  et 
humiles  eum  secum  habent,  constituti  carne  infra  coelum, 
qui  pro  illo  non  colunt  coelum. 

IV.  «  Quis  enim  sicut  DominusDeus  noster,  qui  in  altis 
M  habitat ,  et  humiha  respicit  ^  ?  »  Quisquam  putaret ,  quod 
in  altis  coehs  habitet ,  unde  humiha  terrena  respiciat  : 
sed  »  humiha  respicit ,  in  coelo  et  in  terra.  »  In  quibus 
ergo  altis  habitat,  unde  humiha  respiciat  in  coelo  et  in 
terra?  An  in  quibus  altis  habitat,  etiam  ipsa  humiha  res- 

■  Isai.  xLvi,  4.  —  a  Psal.  cxii,  4-  —  *  ^bid.  5,  6. 


328  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

picit?  Sic  enim  exaltat  humiles,  ut  non  faciat  superbos. 
Itaque  et  in  altis  habitat  quos  exaltat ,  f  acitque  sibi  eos 
coelum ,  hoc  est  ,  sedem  suam ;  et  eos  tamen  non  super- 
bos,  sed  semper  subditos  intuendo ,  etiam  in  ipso  coelo 
humilia  respicit ,  in  quibus  excelsis  habitat.  Spiritus  enim 
per  Isaiam  ita  loquitur  :  «  Haec  dicit  Altissimus  in  excelsis 
»  habitans,  in  aeternum  nomen  ejus,  Dominus  altissimus 
in  sanctis  requiem  habens*.  »  Exposuit  quid  dixerit,  in 
))  excelsis  habitans  :  »  hoc  enim  plenius  elocutus ,  in  sanc- 
tis,  inquit,  requiem  habens.  Sed  qui  sunt  sancti,  nisihu- 
miles,  qui  puerilaudant  Dominura?  Itaqueadjungit,  «Et 
»  pusillanirais  dans  magnaniraitatem,  et  dans  vitam  qui  in 
»  humilitate  cordis  sunf^.  »  In  quibus  sanctis  requiem 
habet,  his  pusiUanimis  dat  magnanimitatem.  Dans  utique 
magnanimitatem  exc^sos  facit,  in  quibus  requicm  habens 
in  excelsis  habitat.  Sed  quia  pusilianimis  dat  magnanimi- 
tatem,  eadem  excelsa  in  quibus  habitat ,  huraiha  respicit. 
Sed  «  Humiha,  inquit,  respicit  in  coeloetin  terra.  » 

V.  Et  excitavit  nos  etiam  quserere,  utrum  eadem  in 
coelo ,  quae  in  terra  5  an  alia  in  coelo  ,  alia  in  terra  humi- 
lia  respiciat  Dominus  Deus  noster.  Si  enim  eadem ,  video 
quemadmodura  hoc  inteliigam  secundum  Aposlolum  di- 
centem  :  «  In  carne  enim  ambulantes ,  non  secundum 
»  carnem  raiUtamus  ;  arraa  enim  mihtiae  nostrse  non  car- 
»  nalia ,  sed  potentia  Deo  ^.  »  Unde  ergo  potentia ,  nisi 
quia  spiritaha?  Cum  itaque  Apostolus  et  in  carne  ambu- 
let  et  spiritaUter  mihtet_,  non  mirum  si  humilitas  ejus  et 
in  coelo  respicitur  propter  spiritus  libertatem  ,  et  in  terra 
propter  corporis  servitutera.  Idem  quippeaho  loco  dicit : 
«  Nostra  enim  conversatio  in  coehs  est  * .  »  Ipse  item  di- 
cit  :  «Optimum  sibi  esse  dissolvi  et  csse  cum  Christo, 
»  manere  autem  in  carne  necessarium ,  inquit ,  propter 

•  I?ai.  Lvii,  i5.  —  »  Ibid.  —  3  Q  Cor.  x,  3,  4-  —  ^  Philip.  ni,  20. 


ENA.IlB.ATrO    IN    tSALMTJM   CXII.  329 

»  vos^  »  Proinde  quisqiiis  intelligit  et  conversationem 
Apostoli  in  coelis ,  et  incarne  mansionem  in  terris  •  simul 
oportet  intelligat  Dominum  Deum  nostrum  in  excelsis 
sanctis  habitantem ,  quemadmodum  tamen  eosdem  sanc- 
tos  humiles  sibi  et  in  coelo  respiciat ,  quoniam  quae  sur- 
sum  sunt  sapiunt ,  qui  spe  resurrexerunt  cum  Christo  -,  et 
in  terra ,  quoniam  nondum  soluti  sunt  carnis  vinculo  ,  ut 
ex  tota  vita  sua  possint  esse  cum  Christo.  Si  vero  alia  Domi- 
nus  Deus  noster  humilia  respicit  in  coelo ,  et  alia  in  terra ; 
credo  quod  in  coelo  jam  respicit  quos  vocavit,  ct  habitat 
in  eis^  in  terra  autem  respicit  quos  vocat,  ut  habitet  in 
eis.  Istos  enim  possidet  coelestia  cogitantes ,  illos  excitat 
terrena  somniantes. 

VI.  Sed  quia  difficiie  obtinemus,  ut  possint  et  ipsi  jara 
humiles  dici ,  qui  nondum  suavi  jugo  Domini  pia  colla 
junxerunt ,  quandoquidem  humilia  isto  loco ,  ut  sancta 
intelhgamus,  per  totum  textum  Psalmi  divinae  admonent 
litterfe  :  est  et  alius  intellectus ,  quem  mecum  Charitas 
Vestra  consideret.  Coelos  nunc  significari  arbitror,  eos 
qui  sedebunt  super  duodecim  thronos ,  et  cum  Domino 
judicabunt  ^  :  »  terrae  autem  nomine  cseteram  multitudi- 
nem  benedictorum ,  qui  constituentur  ad  dexteram ,  ut 
per  opera  misericordiae  collaudati  recipiantur  ab  eis  in  la- 
bernacula  aeterna ,  quos  amicos  sibi  de  raammona  iniqui- 
tatis  in  hujus  vitoe  mortahtate  fecerunt*.  Eis  quippe  dicit 
Apostolus  :  Si  nos  vobis  spiritalia  seminavimus  ,  magnura 
est  si  vestra  carnalia  metam.us?  Quod  etiam  his  verbi  dici 
potest  :  «  Si  nos  vobis  coelestia  seminavimus,  magnura 
»  est  si  terrena  vestra  metamus  ^  ?  »  In  coelo  ergo  respicit 
coelestia  seminantes,  in  terra  autem  terrena  reddentes  5 
tamen  humiles  et  hos  et  illos.  «Humilia  enim  respicit  in 

'  Pbilip.  r,  23,  n!^.  —  >  Coloss.  iii,  i.  —  3  Matth,  xix,  28.  —  4  Luc. 
XVII,  9.  —  5  2  Cor.  IX,  II. 


330  S.    ATJGUSTINI    EPISCOPI 

»  coelo  et  in  terra  ^  «  quia  meminerunt  utrique  quid  fue- 
rint  per  suam  malitiam  ,  quid  facti  sint  per  Domini  gra- 
tiam.  Neque  enim  illis  tantummodo  dicit  Vas  electionis  : 
«  Fuistis  enim  aliquando  tenebrae ,  nunc  autem  lux  in 
))  Domino  ^  :  »  et  iterum ,  «  Gratia  salvi  facti  estis  per 
»  fidem ,  et  lioc  non  ex  voliis ,  sed  Dei  donum  est ,  non 
»  ex  operibus ,  ne  forte  quis  extollatur  :  »  sed  etiam  se 
ipsum  adjungit  consequenter,  dicens  :  «  Illius  enim  su- 
»  mus  figmentum,  creati  in  operibus  bonis.  »  Dicit  etiam 
seorsum  de  se  et  ipsis  qui  respiciuntur  in  coelo  :  «  Fuimus 
»  enim  ,  inquit ,  et  nos  naturaliter  fdii  irae ,  sicut  et  cae- 
»  teri  "^.  »  Et  iterum ,  «  Fuimus  enim  et  nos ,  inquit, 
»  stulti  aliquando  et  increduli ,  errantes,  servientes  desi- 
»  deriis  et  voluptatibus  variis  in  malitia  et  invidia  agen- 
»  tes,  abominabiles,  invicem  odio  habentes  :  cum  autem 
»  benignitas  et  humanitas  illuxit  Salvatoris  Dei  nostri , 
»  non  ex  operibus  justitiae  quae  fecimus  nos ,  sed  secun- 
»  dum  suam  misericordiam  salvos  nos  fecit  per  lavacrum 
»  regenerationis^.  »  Ecce  humilia  quae  respiciuntur  in 
coelo.  Spiritales  enim  sunt,  et  omnia  judicant*  :  sed  ta- 
men  humiles  ,  ne  dejecti  judicentur.  Quid  de  se  ipso  sin- 
gulariter,  nonne  taha  sunt  quae  commemorat?  «Qui  non 
»  sum ,  inquit ,  idoneus  vocari  Apostolus ,  quia  persecu- 
»  tus  sum  Ecclesiam  Dei  ^  :  sed  miserieordiam  consecutus 
»  sum  ,  quia  ignorans  feci  in  incredulitate''.  » 

VII.  Denic[ue  post  istos  versus ,  quibus  ait  in  Psalmo 
Spiritus  :  «Quis  sicut  Dominus  Deus  noster,  qui  in  altis 
»  habitat ,  et  humiha  respicit  in  coelo  et  in  terra  :  »  vo- 
lens  docere  nos  quare  in  coelo  humilia,  cum  jam  spirita- 
les  magni  et  judiciariis  sedibus  digni,  tah  significentur 
eloquio  5  subjecit  statim  :  «  Qui  erigit  a  terra  inopem ,  et 

'  Ephes.  V,  8.  —  »  Id.  11,  3-io.  —  3  Tit.  iii,  3-5.  —  4  i  Cor.  11,  19.  — 
5  Id.  XV,  9.  —  6  I  Tim.  i,  i3. 


enarrAtio  in  psAlmum  cxii.  331 

»  de  stercoreexaltatpauperem  :  utcollocet  eum  cum  princi- 
»  pibus,  cum  principibus  populi  sui- . » Non  itaque  dedi  gnen- 
tur  esse  humilia  capita  excelsorum ,  sub  dextera  Domini. 
Quamvis  enim  collocetur  fidelis  dominicse  pecuniae  dispen- 
sator  cum  principibus  populi  Dei ,  quamvis  sessurus  sit  in 
duodecim  sedibus,  et  Angelos  quoque  judicaturus"^  :  m  a 
terra  tamen  inops  erigitur,  et  de  stercore  pauper  exalta- 
tur.  An  forte  non  est  exaltatus  de  slercore,  qui  serviebat 
desideriis  et  voluptatibus  variis  ?  Sed  forte  cum  ista  jam 
diceret ,  non  erat  inops ,  non  pauper.  Quid  ergo  adhuc 
ingemiscit  gravatus ,  habitaculum  quod  de  coelo  est  su- 
perindui  cupiens^.^  Cur  ne  forte  se  extoUat  colaphizatur, 
et  subditur  angelo  Satanae  stimulo  carnis  suae  ^  ?  Altus  est 
quidem  habitante  in  se  Domino ,  et  habens  eum  Spiritum 
qui  scrutatur  omnia ,  etiam  ahitudinem  Dei  ^  :  itaque  in 
coelo  est  •,  sed  et  in  coelo  Dominus  humiha  respicit. 

VIII.  Quid  ergo,  fratres,  si  jam  audivimus  humilia 
quae  in  ccelo  sunt ,  exahata  de  stercore ,  ut  cum  popuU 
collocarentur  principibus ;  nihil-ne  consequenter  audivi- 
mus  de  humihbus ,  quge  in  terra  respicit  Dominus  ?  Pau- 
ciores  enim  sunt  ilh  amici  judicaturi  cum  Domino ,  plures 
autem  isti  quos  recipiunt  in  tabernacula  aeterna.  Quam- 
vis  enira  tota  frumenti  massa  in  comparatione  sejunctae 
paleae  paucos  habere  videatur  •,  «  Per  se  tamen  conside- 
))  rata,  copiosa  est.  Multi  enim  filii  desertae ,  magisquam 
»  ejus  quse  habet  virum  ^.  )>  31ulti  filii  ejus  quae  per  gra- 
tiam  in  senectute  concepit ,  quam  ejus  quae  ab  ineunte 
aetate  Legis  vinculo  maritata  est.  Et  ego  quidem  dico,  in 
senectute  concepit  :  intuens  Saram  matrem  nostram  in 
uno  Isaac,  per  omnes  gentes  matrem  fidelium.  Quae  au- 
tem  persona  est  apud  Isaiam  ,  videte  :  quasi  omnino  non 

I  Psal.  cxii,  7,  8.  —  »  Matth.  xix,  28.  —  3  2  Cor.  v,  2.  —  4  i  Cor.  11,7. 
—  5  j(i_  ji^  10.  —  6  isai.  Liv.  1. 


332  S.    AtJGUSTINI    EPISCOPJ 

matris,  nec  ejus  quae  peperit  aliquem.  Et  tamen  quid  ei 
dicitur.^  «Dicent,  inquit,  in  auribus  tuis  filii  tui,  quos 
»  amiseras  :  Angustia  nobis  est  in  isto  loco ,  facite  itaque 
))  nobis  et  nunc  locum  in  quo  commoremur.  Tu  vero  di- 
))  ces  in  corde  tuo  :  Quis  generavit  mihi  istos ,  cum  sciara 
»  me  esse  sine  filiis  et  viduam  ?  Quis  ergo  istos  educavit 
»  mihi?  Ego  enim  derelicta  fui  sola,  hi  autem  mihi  ubi 
»  erant  *  ?  »  Ex  ea  ergo  parte  ista  dicit  Ecclesia ,  qua  vi- 
detur  nihil  parere  in  istis  turbis ,  quae  non  dimiserunt 
omnia  iit  sequerentur  Dominum  ,  et  sederent  super  duo- 
decim  thronos-.  Sed  quam  multi  in  eadem  turba  facien- 
tes  sibi  amicos  de  mammona  iniquitatis^,  per  opera  mise- 
ricordiae  ad  dexteram  stabunt?  Non  solum  ergo  erigit  de 
stercore ,  quem  collocet  cum  principibus  populi  sui  :  sed 
etiam  :  «cHabitare  facit  sterilem  in  domo,  matrem  fdio- 
»  rum  Isetantem"*.  Qui  in  altis  habitat,  et  humilia  respi- 
»  cit  in  coelo  et  in  terra ,  »  semen  Abraham  sicut  stellas 
coeU,  sanctitatem  subhmem  in  supernis  sedibus  colloca- 
tam ,  et  sicut  arenam  in  ora  maris,  misericordem  atque 
innumeram  multitudinem  a  sinistris  fluctibus  atque  ama- 
ritudine  impia  segregatam, 

'  Isai.  \ux ,  20,  21.  —  '  Mattli,  xix  ,28,  —  3  Luc,  xvi,  8.  —  ^  Psal. 
cxii,  9. 


ENiRRATIO    I    IN    PSALMUM   CXIII  ,    SERMO    I.  333 

iVWtA^IlCfWWWVV^^/VVXfVWt  vwwwwwwwt^vwwwwt  vwwwwwwwwwwwtw 

ENARRATIO  I 

IN   PSALMUM    CXIII. 

SERatO  I. 

De  priraa  parte  Psalmi. 

I.  Legimus  quidem,  notissimumque  retinemus ,  dilec- 
tissimi  fratres,  quod  narratur  in  libroExodi,  populum 
Israel  liberatum  ab  iniqua  dominatione  ^Egyptiorum  in- 
ter  divisos  fluctus  maris  transisse  per  siccura  ^ :  Jordanera 
quoque  fluvium-,  cum  per  eum  in  terram  promissionis 
inlrarent,  tactum  pedibus  sacerdotum  arcam  Domini 
portantium  ,  stetisse  desuper  inf renato  lapsu  5  ab  inf e- 
riore  autem  parte  defluxisse,  quod  currebat  in  mare,  do- 
nec  in  sicco  stantibus  sacerdolibus  transiret  populus  uni- 
versus  :  novimus  haec ,  nec  tamen  arbitrari  nos  oportet  in 
hoc  Psalmo  ,  cui  nunc  «  Alleluia »  pronuntiato  cantato- 
que  respondimus,  id  agere  Spiritum  sanctum ,  ut  praete- 
rita  illa  gesta  recolentes  ,  nequaquam  futura  talia  cogite- 
mus.  «  Illa  enim ,  sicut  dicit  Apostolus  ,  in  figura  contin- 
»  gebant  illis ,  scripta  sunt  autem  ad  correptionem 
»  nostram,  in  quos  fmis  saeculorum  obvenit^.  »  Cura 
igitur  audiraus  in  Psalmo  :  <(In  exitu  Israel  de  iEgypto, 
»  domus  Jacob  de  populo  barbaro,  facta  est  Judoea 
»  sanctificatio  ejus,  Israel  potestas  ejus  j  mare  vidit  et 

•  Exod.  siv,  13.  —  '  Jo5ue  iii,  lo-i;.  — '  '  i  Cor.  X,  \i. 


334  S.    AUGTJSTINI    EPISCOPI 

))  fugit,  Jordanis  conversas  est  retrorsum^  : ))  ne  arbitre- 
mini  nobis  narrari  proeterita ,  sed  potius  futura  prsedici  : 
quia  iila  quoque  miracula  cum  in  illo  populo  fierent , 
prsesentia  quidem,  sed  non  sine  futurorum  significatione 
gerebantur.  Ideoque  ut  ostenderet ,  qui  psallendo  ista 
praedicebat,  eadem  se  verbis  agere,  quse  illic  factis  age- 
bantur,  uno  eodemque  Spiritu  operante  et  illa  facta  et 
haec  dicta ,  ut  id  quod  in  fine  saeculorum  manifestandum 
reservabatur,  figuris  rerum  atque  verborum  praecurren- 
tibus  nuntiareturj  non  omnino  ea  dixitquaeibi  gesta  sunt, 
sed  aliter  quaedam  quam  illic  lecta  didicimus  :  ne  vere 
putaretur  transacta  recolere,  potius  quam  ventura  prsedi- 
cere.  Primo  enim  Jordanem  ipsum  non  reversum  esse  re- 
trorsum,  sed  stetisse  legimus  ab  ea  parte  ,  qua  aquae  de- 
super  ihfluebant,  cum  populus  ille  transiret.  Deinde 
gestientes  montes  collesque  non  legimus ,  quae  sic  addi- 
dit ,  ut  etiam  omnia  ista  repeteret.  Nam  cum  dixisset : 
«  Mare  viditet  fugit,  Jordanis  conversus  est  retrorsum  :  )> 
contexuit,  «Montes  gestierunt  velut  arietes,  et  colles  ve- 
))  lut  agni  ovium.  ))  Eademque  rursus  interrogat  :  «  Quid 
y>  est  tlbi  mare  quod  fugisti ,  et  tu  Jordanis  quia  conver- 
))  sus  es  retrorsum?Montes,  quia  gestiistis  velut  arietes  , 
))  et  colles  veiut  agni  ovium^  ?  » 

II.  Attendamus  ergo  quid  admoneamur  :  quia  et  illa 
facta  figurae  nostrae  fuerunt ,  et  haec  dicta  ut  nos  ipsos  re- 
cognoscamus  hortantur.  Si  enim  gratiam  Dei  quae  data  est 
nobis  firmo  corde  retinemus,  nos  sumus  Israel  semen 
Abrahse  :  nobis  dicit  Apostohis  :  «  Ergo  semen  Abrahae 
»  estis  ^.  ))  Quia  sicut  aho  loco  dicit  :  «  Non  in  circumci- 
))  sione,  sed  in  praeputio  deputata  est  Abrahae  fides  ad 
))  justitiam,  etsignumaccepitcircumcisionis,  signaculum 
»  justitiae  fidei,  quae  est  in  praeputio,  ut  deputetur  et  ilhs 

I  Psal.  ciui,  2-3.  —  '  Ibid.  3-G.  —  ^  Gal.  iii,  29. 


ENARRATIO    I    IN    PSALMUM    CXIII  ,    SERMO    I.  335 

»  ad  justitiam  5  ut  sit  pater  circumsionis  his ,  qui  non  so- 
»  lum  ex  circumcisione  sunt ,  sed  et  liis  qui  sequuntur 
»  vestigia  fidei,  quae  est  in  praeputio  paLris  nostri  Abra- 
»  hae  ^  »  Non  enim  carnahter  circumcisse  genti  tantum- 
modo  factus  est  pater ,  cui  dictura  est  :  «  Patrem  multa- 
»  rum  gentium  posui  te.  »  Multarum  autem ,  non 
))  quarumdam,  sed  omnium  5  quod  aperte  dicitur,  cum  ei 
»  dicitur  :  Et  benedicentur  in  te  omiies  gentes'-.  »  Nullus 
itaque  Christianorum  se  a  nomine  Israel  arbitretur  extra- 
neum.  Ilhs  enim  qui  crediderunt  ex  Judaeis,  in  quorum 
numero  principahter  ApostoJos  invenimus  ,  in  angulari 
lapide  copulamur.  Hinc  ait  Dominus  aho  loco  :  «  Habeo 
»  ahas  oves  ,  quae  non  sunt  de  hoc  ovili ,  oportet  me  et 
»  ihas  adducere,  ut  sit  unus  grex  et  unus  pastor^.  m  Po- 
pulus  ergo  christianus  magis  Israel,  et  ipse  potius  domus 
Jacob.  Idem  quippe  Israel  qui  Jacob.  Illa  vero  turba  Ju- 
daeorum ,  quae  merito  perfidiae  reprobata  est ,  voluptate 
carnah  vendidit  primogenita  sua  ,  ut  non  ad  Jacob  ,  sed 
ad  Esaii  potius  pertineret.  Scitis  namque  in  hoc  mysterio 
dictumesse:  «  Quia  major  serviet  minori  ^.  )> 

III.  iEgyptus  autem  ,  quoniam  interpretatur  afllictio  , 
vel  aihigens  ,  vel  comprimens  ssepe  in  imagine  ponitur 
hujus  saeculi :  a  quo  spiritaliter  recedendum  est,  ne  simus 
jugum  ducentes  cum  infidehbus  ^  Sic  enim  quisque  Jeru- 
salem  coelestis  fit  civis  idoneus,  cum  primum  huic  sseculo 
renuntiaverit :  quemadmodum  iile  populus  in  terram  pro- 
missionis  ducinon  potuit,  nisi  prius  ab  TEgvpto  recederet. 
Sed  sicut  ille  non  inde  discessit ,  nisi  divino  hJjeratus 
auxiho :  sic  nemo  corde  ab  hoc  saeculo  avertitur,  nisi  di- 
vinae  misericordiae  munere  adjutus.  Quod  enira  illic  semel 
praefiguratnm  est ,  hoc  in  isto  fme  saeculi ,  in  hac ,  sicut 

»  Rom.  IV,  10-12.  —  »  Gen.  xxu,  i8.  —  3  Joan.  x,  i6.  —  4  Gen,  xxv, 
23  et  33,  et  Rom.  ix,  i3.  —  *  2  Gor.  vi,  i^. 


336  S.    AUGUSTIWI    EPISCOPI 

beatus  Joannes  scrlbit,  hora  novissima  ^,  quotidianis  Ec- 
clesiae  foetibus  in  unoquoque  credente  completur,  audite 
Apostolum  doctorem  gentium  docentem  et  instruentem  : 
«  Nolo  enim  vos ,  inquit,  ignorare,  fratres,  quia  omnes 
))  patres  nostri  sub  nube  fuerunt ,  et  omncs  per  mare 
»  transierunt,  et  omnes  in  Moyse  baptisati  sunt  in  nube 
))  etinmari,  et  omnes  eumdem  cibum  spiritalem  man- 
)>  ducaverunt ,  et  omnes  eumdem  potum  spiritalem  bibe- 
))  runt.  Bibebant  enim  de  spiritali  sequente  petra :  petra 
)>  autem  erat  Ghristus.  Sed  non  in  omnibus  ilhs  bene  com- 
))  placuit  Deo  :  prostrati  enim  sunt  indeserto.  Hpecautem 
»  figurse  nostra^  facti^  sunt  '~.  »  Quid  vultis  amphus,  fra- 
tres  dilectissimi.^  Certe  manifestum  est  non  humana  suspi- 
cione,  sed  apostohco,  id  cst,  divino  et  dominico  magis- 
terio  :  Deus  enim  loquebatur  in  eis ,  et  quamvis  de  carneis 
nubibus,  tamen  Dominus  intonabat:  certe  ergo  tanto  tes- 
timonio  manifestum  est  illa  omnia  figurate  gesta,  nunc 
in  nostra  salute  compleri  •,  quia  tunc  futura  prsenuntia- 
bantur,  nunc  prseterita  leguntur,  et  prsescntia  cognos- 
cuntur. 

IV.  Audite  quod  est  mirablhus,  hbrorum  vcterum  sa- 
cramenta  occultata  atque  velata ,  nonnuUa  ex  parte  a 
hbris  veteribus  reveLiri.  Nam  Michaeas  propheta  ita  lo- 
quitur  :  «  Prout  dies  ,  inquit ,  profectionis  eorum  ex 
))  iEgypto,  ostendam  mirabiha  iUis.  Videbunt  nationes, 
))  et  confundentur  ab  omni  vigore  eorum  :  manibus  ora 
))  sua  obstruent,  aures  ilhs  obsurdabuntur,  dehngentes  ter- 
))  ram ,  velut  serpentes  trahentes  terram :  conturbabuntur 
))  de  conclusionibus  eorum  ,  in  Domino  Deo  nostro  exci- 
))  dent  mente,  et  terrebuntur  a  te.  Quis  Deo  tuo  similis 
))  auferens  iniquitatera,  et  transgrediens  impietatem  rc- 
»  siduis  haereditatis  tuoe  ?  Et  non  continuit  in  testimonium 

«  I  Joan.  II,  i8.  —  »  I  Cor.  x,  i-6. 


ENARRATIO  I    IN   PSALMUM   CXIII,    SERMO    I.  337 

»  iram  suam ,  quoniam  voluntarius  et  misericors  est ,  ipse 
»  convertet  et  miserebitur  nostri,  demerget  delicta  nostra, 
))  demergetin  maris  profundum  omnes  culpas  nostras^  )> 
Nempe  advertitis,  fratres,  manifestius  hic  aperiri  sacro- 
sancta  mysteria.  In  hoc  ergo  Psalmo  quamvis  futura  in- 
tueatur  mirabihs  prophetiae  Spiritus ,  tamen  videtur  velut 
transactanarrare.  «Facta  est,  inquit,  Judcea  sanctificatio 
)>  ejus:mare  vidit  et  fugit.wEt  facta  est,  et  vidit,  etfugit, 
praeteriti  temporis  verba  sunt.  Et  conversus  est  Jordanis , 
et  gestierunt  montes ,  et  commota  est  terra ,  eodem  modo 
praeteritum  sonant^  sine  praejudicio  tamen  inteliigendi 
futura.  Ahoquin  contra  evangehcum  testimonium  cogi- 
mur  etiam  illa  non  de  futuro  praenuntiata ,  sed  de  praete- 
rito  commemorata ,  inteihgere  :  «  Diviserunt  sibi  vesti- 
))  menta  mea  ,  et  super  vestimentum  meum  miserunt 
))  sortem -.  »  Quae  quamvis  verbis  praeteriti  temporis  dicta 
sint,  id  tamen  prsenuntiabant ,  quod  tanto  post  futurum 
in  passione  Domini  compleretur.  Sed  tamen ,  dilectissimi, 
Propheta  iste  quem  commemoravi,  etiam  grossa  corda 
hmavit,  et  ad  intelligenda  de  praeteritis  rebus  gestis  futura 
incunctanter  extendit  ;  ut  non  solum  apostohca  auctori- 
tate  figuras  nostras  illas  fuisse  credamus ,  sed  nec  ab  ipsis 
Prophetis  hoc  praetermissum  esse ,  ut  etiam  eorum  eloquio 
pandente,  videntes  atque  gaudentes  ,  certi  ac  securi ,  de 
thesauro  Dei  et  nova  et  vetera  concorditer  sibimet  cohce- 
rentia  proferamus.  Cum  enira  tanto  post  egressum  populi 
illius  ex  /Egypto,  et  tanto  ante  ista  Ecclesiae  tempora  haec 
quoe  commemoravi ,  cecinerit  j  tamen  se  futura  praedicere 
sine  ulla  dubitatione  testatur.  «  Secundum  dies ,  inquit , 
))  profectionis  eorum  ex  iEgypto,  ostendam  mirabilia  illis. 
))  Videbunt  nationes ,  et  confundentur,.  )>  Hoc  est  quod 

'  Mich.  vu^  iS-ig.  —  '  Psal.  xxi,  19. 

cxvii,  22 


338  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

hic  dictum  est, «  Mare  vidit,  et  fugit. »  Si  enim  hic  per  verba 
prteteriti  temporis,  sicut  est,  vidit,  et  fugit,  occulte  fu- 
tura  praedicantur  :  Videbunt  certe  et  confundentur , 
quando  futuri  teraporis  verba  sunt ,  quis  audeat  de  rebus 
praeteritis  cogitare  ?  Et  paulo  post ,  ipsos  hostes  nostros , 
qui  nos  fugientes  ut  interimerent  sequebantur ,  id  est ,  de- 
hcta  nostra ,  sicut  iEgyptios  in  mari  obrutos,  ita  in  bap- 
tismo  demersa  et  extincta  luce  clarius  intimat ,  dicens  : 
«  Quoniam  voluntarius  et  misericors  est ,  ipse  convertet 
»  et  miserebitur  nostri  ,  demerget  dehcta  nostra  ,  de- 
»  merget  in  maris  profundum  omnes  culpas  nostras.  » 

V.  Quid  est,  charissimi?  Qui  vos  cognoscitis  IsraeUtas 
secundum  semen  Abrahse  ,  qui  estis  domus  Jacob  secun- 
dum  promissionem  haeredes,  cognoscite  etiam  vos  exiisse 
ab  iEgypto,  qui  huic  sseculo  renuntiastis  j  exiisse  de  populo 
barbaro ,  qui  confessione  pietatis  vos  a  blasphemiis  gen- 
tium  sejunxistis.  Non  est  enim  hngua  vestra,  sed  barbara, 
quae  Deum  laudare  non  novit,  cui  vos  cantatis  Alleluia, 
facta  est  enim  Judaea  sanctificatio  ejus  in  vobis.  «  Xon 
»  enim  qui  in  manifesto  Judaeus  est ,  neque  quae  in  ma- 
»  nifesto  in  carne  est  circumcisio  :  sed  qui  in  occulto  Ju- 
»  daeus  est,  et  circumcisione  cordis  ^  »  Interrogate  ergo 
corda  vestra  :  si  ea  circumcidit  fides,  si  purgavit  confessio, 
in  vobis  facta  est  Judaea  sanctificatio  ejus,  in  vobis  Israel 
potestas  ejus.  Dedit  enim  vobis  potestatem  fiiios  Dei  fieri^. 

VI.  Jamvero  recordetur  unusquisque  vestrum,  cum 
Deo  veliet  cor  appUcare  ,  ejusque  suavi  jugo  ,  recedens  a 
pristinis  ignorantioe  suae  desideriis ,  devotum  animuni  sub- 
dere,  carnahbusque  hiijus  mundi  factis,  (inquibus  sine 
fructu  laborabat ,  tanqua  m  in  iEgypto  lateres  sub  dura 
dominatione  diaboU  faceret),  audita  voceDomini  dicentis, 
«  Veuite  ad  me  omnes  qui  laboratis  et  onerati  estis ,  et 

'  llom.  ii^  '28,  29.  —  '  Joan.  1,  i2. 


ENi.RRATIO    I    IN   PSlLMrM   CXIII ,    SERMO    I.  339 

))  ego  vos  reficiam^,  »  desertis  atque  abjectis  sub  levem 
Christi  sarcinam  currere  :  recordetur  ergo  unusquisque 
vestrum  quemadmodum  omnia  saecularia  impedimenta 
cesserunt ,  dissuadentium  voces  aut  erumpere  non  ausoe 
sunt,  aut  considerato  Christi  nomine  per  omnes  terras 
exaltato  ethonorato  tremefactae  siluerunt.  Ergo,  «  Mare 
))  viditet  fugit ,  »  ut  tibi  sine  contradictione  ad  libertatera 
spiritalem  panderetur  via. 

VII.  Jordanis  autem  quemadmodum  retrorsum  con- 
versus  sit ,  nolo  extra  vos  quaeratis,  nolo  aliquid  mali  sus- 
picemini.  Increpatenim  Dominus  quosdamqui  dorsum  ad 
eum  posuerunt,  et  non  faciera  ^.  Et  c|uisquis  principium 
suum  deserit,  et  a  suo  Creatoreavertitur,  tanquara  fluvius 
in  mare ,  labitur  in  hujus  saecuh  amaricantem  malitiam. 
Bonum  ergo  est  iUi,  ut  retrorsum  convertatur,  fiatque  illi 
Deus  ante  faciem  redeunti ,  quem  sibi  a  tergo  posuerat , 
et  fiat  illi  retro  mare  hujus  saeculi,  quod  sibi  ante  facieni, 
cura  illuc  laberetur,  etfecerat  5  et  sic  obliviscatur  ea  quse 
retro  sunt,  ut  in  ea  quoe  ante  sunt  extendatur  ^ :  quod  jam 
converso  utile  est.  Namque  antequam  convertatur,  si  ea 
quae  retro  sunt  obliviscitur  ,  Deum  obliviscitur  5  quia  ip- 
sum  retro  fecerat ,  ad  quem  dorsum  posuerat  :  et  si  in  ea 
quae  ante  sunt  extenditur ,  in  saeculum  extenditur  5  quia 
ipsum  sibi  ante  faciem  posuerat,  quo  avidus  irruebat.  Jor- 
danis  ergo  illos  significat ,  qui  gratiam  baptismi  perce- 
perunt  :  et  sic  Jordanis  convertitur  retrorsum,  cum  illi 
convertuntur  ad  Deum ,  ut  eum  jam  retro  non  habeant , 
sed  revelata  facie  gloriara  Doraini  speculantes,  in  eam- 
dem  imaginera  transforraentur  a  gloria  in  gloriam  *. 

VIII.  «  Montes  gestierunt  velut  arietes  :  ))  fideles  dis- 
pensatores  verbi  veritatis  sancti  Apostoli ,  sancti  Evah- 

I  Matth.  X! ,  '28.  —  '  Jerem.  n  ,  27  —  ?  Piiilip.  ui,  i3.  —  4  2  Gor. 
III  ,  18. 

22. 


340  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

gelii  praedicatores.  «  Et  colies  velut  agni  ovium^  »  Hi 
sunt  quibus  dicitur  :  «In  Cliristo  Jesu  per  Evangelium 
»  ego  vos  genui.  »  Hi  sunt  quii:)us  dicitur  :  «  Non  ut  con- 
»  fundam  vos ,  ha2C  scribo  ,  sed  ut  fdios  meos  cliarissi- 
»  mosmoneo^»  Hi  sunt  de  quibus  dicitur  :  «Afferte 
»  Domino  filios  arietum^.  »  Attendite  pcr  omnes  terras  , 
qui  nostis  ista  mirari ,  et  gaudere  atque  cantare  Domino 
Deo  vestro  :  attendite  ista  compleri  per  omnesgentes,  quse 
ante  tam  longa  tempora  figurate  gesta  atque  proedicta 
sunt. 

IX.  Interrogate  et  dicite  :  « Quid  est  tibi,  mare,  quod 
M  fugisti ,  et  tu,  Jordanis  ,  quia  conversus  es  retrorsum  : 
»  montes,  quia  gestiistis  velut  arietes  ;  et  colles,  sicut  agni 
»  ovium  *?  »  Quid  est,  o  sseculum !  quod  tua  impedimenta 
cesserunt?  Quid  est,  o  tot  millia  toto  orbe  fidelium!  huic 
mundo  renuntiantium ,  quod  ad  vestrum  Dominum  con- 
vertimini?  Quid  est  quod  gaudetis,  quibus  in  fme  dicetur  : 
«  Euge  I  bone  serve,  quoniam  in  paucis  fidelis  fuisti,  su- 
»  pra  muita  te  constituam^?  »  Quid  est  quod  gaudetis, 
quibus  in  fme  dicetur  :  «  Venite  ,  benedicti  Patris  mei , 
»  percipite  regnum  quod  vobis  paratum  est  ab  origine 
»  raundi^?  » 

X.  Respondebunt  vobis  hsec  omnia ,  vosque  ipsi  res- 
pondebitis  vobis  :  «  A  facie  Domini  commota  est  terra ,  a 
»  facie  Dei  Jacob  ^  »  Quid  est,  «A  facie  Domini ;  »  nisi 
ejus  prsesentia ,  qui  dixit :  «  Ecce  ego  vobiscum  sum  usque 
»  in  consummationem  saeculi^  ?  Gommota  est  enim  terra  : 
sed  quia  male  pigra  remanserat ,  commota  est ,  ut  soli- 
dius  firmaretur  a  facie  Domini. 

XI.  «  Qui  convertit  petram  in  stagna  aquarum,  et  ru- 

'  Fsal.  cxin,  4.  —  »  i  Cor.  iv,  i4,  i5.  —  ^  Psal.  xxvm,  8.-4  Id. 
cxni,  5,  6.  —  *  Matth.  xxv,  9.r.— '^  Ibid.  o\.—-,  Psal.  cxiii,  7.  —  «  Matlii. 

XXVIII,  20. 


ENARRATIO    I    IN    PSALMtTM    CXIII  ,    SEKMO    I.  341 

))  pem  in  fontes  aqiiarum  *.»  Se  ipsum  enim  etc[iiamdam 
suam  duritiam  liquefecit  ad  irrigandos  fideles  suos,  ut  fie- 
ret  in  eis  fons  aquae  salientis  in  vitam  seternam  -  :  quia 
prius  cum  ignoraretur,  durus  videbatur.  Inde  illi  turbati 
sunt ,  et  non  expectaverunt ,  donec  Scripturis  apertis  in- 
flueret  atque  inundaret  in  eos,  qui  dixerunt  :  «  Durus  est 
»  hic  sermo ,  quis  potest  eum  audire  ^  ?  )>  Ista  petra  ,  ista 
duritia  conversa  est  in  stagna  aquarum;  et  ista  rupes  in 
fontes  aquarum,  cum  resurgens  exposuit  eis,  incipiens  a 
Moyse  per  omnes  Proplietas,  quia  sic  oportebat  Christum 
pati  ^  5  et  misit  Spiritum  sanctum ,  de  quo  dicebat  :  «  Si 
»  quis  sitit,  veniat  et  bibat'.  •» 

ENARRATIO 


IN    PSALMUM    CXm    ALTERXJM. 

XII.  «Xo^^  nobis,  Domine,  non  nobis,  sed  nomini  tuo 
))  da  gloriam''.  )>  Gratia  quippe  ista  erumpentis  aquae.  de 
petra  («Petra  autem  erat  Christus'))),  non  quasi  operi- 
bus  prrecedentibus  data  est,  sed  miserante  illo  qui  justi- 
ficat  impiura^.  Etenira  Christus  pro  impiis  mortuus  est^, 
ne  uUam  suam  homines ,  sed  nominis  Dei  qusererent  glo- 
riam. 

XIII .  «  Super  misericordia  tua,  inquit,  et  veritate  tua. )> 
Hsec  duo  misericordiam  et  veritatem ,  advertite  in  sanctis 
Scripturis  quam  sibissepe  jungantur.  In  sua  quippe  mise- 
ricordia  vocavit  impios  ,  et  in  veritate  judicat  eos  qui  vo- 
cati  venire  noluerunt.  «Nequando  dicant  Gentes:  Ubi  est 

'  Psal.  cxm,  8. —  '  Joan.  iv,  i^.  —  ^  U.  vi,  6i.  —  4  Luc.  xxw,  36,  27. 

—  5  Joan.  VII,  37.  —  6  pjai.  secund.  ciu,  i  —  7  Cor.  x,  4-  —  ^  Rom,  iv,  o. 

—  9  Id.  V,  6. 


342  S.    AUGU5TINI    EPISCOPI 

))  Deus  eoriim^?))  In  novissimo  enim  apparebit  miseri- 
cordia  ejus  et  veritas,  quando  signum  Filii  hominisappa- 
rebit  in  coelo ,  et  tunc  plangent  omnes  tribus  terrse ,  nec 
dicent  :  «  Ubi  est  Deus  eorum  ?  »  cum  eis  non  adhuc  cre- 
dendus  praedicatur,  sed  jam  tremendus  ostenditur. 

XIV.  «  Deus  autem  noster  in  coelo  sursum.  )>  Non  in 
coelo ,  ubi  solem  et  lunam  vident,  opera  Dei  quae  colunt; 
sed  «  In  coelo  sursum ,  )>  quod  transgreditur  omnia  cor- 
pora  coelestia  etterrestria.  Nec  sic  est  in  coelo  Deus  noster, 
quasi  subtracto  coelo  ruinam  sine  sede  formidet.  « In  coe- 
))  lis  et  in  terra  omnia  quaecumque  voluit  fecif^.  »  Nec 
indiget  operibus  suis ,  tanquam  in  eis  coUocetur,  ut  ma- 
neat  5  sed  in  sua  aeternitate  persistit_,  in  qua  manens  om- 
nia  quaecuraque  voluit  fecit  in  coelis  et  iii  terra.  Neque 
enim  jam  eum  portabant,  ut  ab  eo  fieri  possent ;  quando 
nisi  fierent,  eum  portare  non  possent.  Ergo  in  quibus  est 
ipse ,  tanquam  indigentia  continet ,  non  ab  eis  tanquam 
indigens  continetur.  Sivesic  intelhgatur  :  «  In  ccehs  etin 
))  terra  omnia  qusecumque  voluit  fecit ,  )>  vel  in  superio- 
ribus  ,  vel  in  inferioribus  populi  sui  voluntariam  gratiam 
suam  constituit,  ne  quis  de  operum  meritis  glorietur  : 
quia  sive  montes  gestiant  vekit  arietes ,  sive  colles  velut 
agni  ovium  5  a  facie  Domini  commota  est  terra ,  ne  in  ter- 
renis  sordibus  perpetuo  remanerent. 

»  Psalra.  secund.  ciiiij  2.  —  *  Ibld.  5. 


ENARRATIO    II    IN    PSALMUM    CXIII  ,    SERMO   II.  343 

ENARRATIO  H 
IN  EUMDEM  PSALMUM    CXIII. 

SERMO  II. 
De  altera  parte  Psalmi. 

I.  QuAMQuAM  fortasse  omniiim  Psalmorum  sit  una  con- 
textio  diligenter  intuentibus ,  ita  ut  nullus  sequatur  qui 
non  superiori  possit  adjungi  :  tamen  istum  ita  considere- 
mus  ,  tanquam  uterque  unus  sit^  iste  scilicet  ac  superior. 
Namque  cum  in  illo  dictum  sit  :  «  Non  nobis ,  Domine , 
»  non  nobis ,  sed  nomini  tuo  da  gloriam  :  super  miseri- 
»  cordia  tua  et  veritate  tua  :  ne  quando  dicant  Gentes  , 
»  Ubi  est  Deus  eorum^  ?»  quia  invisibilem  Deum  colimus, 
({ui  nullorum  corporeis  oculis,  cordibus  autem  paucorum 
mundissimis  notus  est;  tanquam  ideo  possint  dicere  Gen- 
tes  :  «  Ubi  est  Deus  eorum?  »  quia  ipsi  possunt  ostendere 
oculis  deos  suos  :  primo  admonuit  operibus  sentiri  prae- 
sentiam  Dei  nostri ,  quia  cum  sit  «  In  coelo  sursum ,  in 
))  ccelo  et  in  terra  omnia  quaecumque  voluit  fecit.  »  Et 
quasi  diceret ,  Ostendant  Gentes  deos  suos.  «  Simulacra , 
M  inquit^  Gentium  argentum  et  aurum,  opera  manuum 
»  bominum  -. »  Id  est ,  quamvis  Deum  nostrum  carnali- 
bus  oculis  vestris  non  possimus  ostendere,  quem  per  opera 
intelligere  debuistis  :  nolite  tamen  seduci  vanitatibus  ves- 
tris,  quia  vos  ea  quse  coHtis  digito  potestis  ostendere. 
Muito  quippe  honestius  non  haberetis  quod  possetis  os- 

'  Psal.  cxiii  secundi;,  1,2.  —  '  Ibid.  4- 


344  S.    ArGTTSTlNI    EPISGOPI 

tendere ,  quam  iit  m  eo  quod  islis  oculis  a  vobis  ostendi- 
tur,  vestri  cordis  cfecitas  ostendatur.  Quid  enim  ostendi- 
tis,  nisi  aurum  et  argentum  ?  Habent  quidem  et  serea  et 
lignea,  et  fictilia  simulacra,  et  hujuscemodi  alterius  alte- 
riusque  materioe  :  sed  pretiosum  eorum  maluit  comme- 
morare  Spiritus  sanctus  •,  quia  cum  in  eo  quisque  quod 
illi  charius  est  erubuerit,  multo  facilius  avertitur  a  vene- 
ratione  viliorum.  Nam  dictum  est  alio  loco  Scripturarum. 
de  simulacrorum  cultoribus  :  «  Dicentes  ligno  :  Pater 
))  meus  es  tu ;  et  lapidi  :  Tu  me  genuisti  ^ .  )>  Sed  ne  sibi 
prudentior  videatur  qui  hoc  non  ligno  et  lapidi  dixerit , 
sed  auro  et  argento  •,  huc  aspiciat ,  huc  aurem  cordis  in- 
tendat :  «  Simulacra  Gentium  argentum  et  aurum.  •»  Non 
abjectum  ahquid  et  aspernabile  nominatum  est  :  et  ei 
quidem  animo  qui  terra  non  est ,  terra  est  et  aurum  et 
argentum  ;  sed  speciosior  atque  fulgentior,  soUdior  atque 
firmior.  Noli  ergo  addere  manus  hominum  ,  ut  ex  eo  me- 
tallo  quod  fecit  verus  Deus,  vehs  facere  fa]sum  deum  5 
imo  falsum  hominem,  quem  pro  vero  venereris  Deo; 
quem  quisquis  pro  vero  homine  in  amicitiam  reciperet , 
insaniret.  Ducit  enim  ,  et  affectu  quodam  infimo  rapit  in- 
firma  corda  mortalium  forrase  similitudo ,  et  membrorura 
imitata  compago.  Sed  sicut  fabricata  singula  ostendis_,  sic 
ostende  ofiicia  singulorum,  quorum  te  efiigies,  0  humana 
vanitas,  trahit. 

II.  «Os  enim  habent,  et  non  loquentur;  oculos  ha- 
))  bent ,  et  non  videbunt  :  aures  habent ,  et  non  audient : 
))  nares  habent ,  et  non  odorabunt  :  manus  habent ,  et 
))  non  contrectabunt  5  pedes  habent ,  et  non  ambula- 
))  bunt  :  non  clamabunt  in  faucibus  suis  -  : ))  Jam  ergo 
artifex  mehor  est  eis ,  quia  ea  potuit  membrorum 
motu   atque  oflicio  fabricare   :    quem  tamen  artificem 

'  Jcrem.  n,  27.  —  *  Psal.  cxm,  5-7. 


ENAURATIO    II    IN    PSALMtllM    CXIII ,    SERMO    II.  345 

te  utique  puderet  adorare.  Melior  et  tu ,  quamvis  ea  non 
feceris;  quoniam  quae  illa  non  possunt  facis.  Melior  et 
bestia  :  ad  hoc  cnim  additum  est  :  «  Non  clamabunt  in 
»  faucibus  suis.  -»  Namque  cum  superius  dixisset  :  «Os 
))  babent ,  et  non  loquentur  :  «  quid  opus  erat,  postquam 
a  capite  usque  ad  pedes  membra  decursa  sunt,  de  fau- 
cium  clamore  repetere ;  nisl,  credo ,  quia  illa  quae  de  cae- 
teris  membris  commemorabat,  communia  esse  hominibus 
belluisque  sentimus  ?  IVam  et  vident ,  et  audiunt ,  et  olfa- 
ciunt ,  et  ambulant,  etquaedam  sicutsimiae  manibus  con- 
trectant.  Illud  autem  quod  de  oredixerat,  proprium  est 
hominis  ;  quoniam  bestiae  non  loquuntur.  Ne  quis  antem 
ad  sola  humanorum  membrorum  opera  referret  qufie  dicta 
sunt ,  et  diis  Gentium  solos  homines  anteponeret  5  post 
omnia  subdidit,  dicens  :  « Non  clamabunt  in  faucibus 
))  suis  :  »  quod  rursum  hominibus  pecoribusque  commune 
est.  Quod  si  primo  dixisset,  cum  ab  ore  coepit  membra 
percurrere  :  «Os  habent,  et  non  clamabunt  :  •»  cuncta 
etiam  sic  ad  naturam  hominis  referrentur,  nec  facile  ibi 
quidquam  decommunione  ferarum  sensus  audientis  adver- 
teret.  Cum  vero  illud  de  ore  dixit,  quod  hominis  proprium 
est,  et  post  enumerationem  partium  corporis,  quam  com- 
memoratis  pedibus  terminasse  videbatur,  adjunxit :  «Non 
»  clamabunt  in  faucibus  suis  :  »  lectorem  vel  auditorem 
fecit  intentum,  utdura  qunerit  cur  additum  sit,  admoneri 
se  inveniat  simulacris  Gentium  non  tantum  homines ,  sed 
etiam  belluas  se  debere  prseponere  :  ut  si  pudet  adorare 
bestiam,  quam  fecit  Deus  videntem,  audientem,  odoran- 
tem,  contrectantem  ,  ambulantem,  clamantem  in  fauci- 
bus  suis,  viderent  quam  pudendum  esset  adorare  mu- 
tum  ,  et  carens  vita  sensuque  simulacrum;  cui  ad  hoc 
inesset  simihtudo  mem.brorum,  ut  anima  carnahbus  sen- 
sibus  dedita ,  quasi  viventi  atque  animatae  formae  apphca- 


346  s.  AtJGrsTiNi  EPiscopi 

ret  affectum ,  cum  ea  videret  quae  in  suo  corpore  viva  at- 
que  animata  sentiret.  Quanto  ergo  melius  mures  atque 
serpentes  ,  et  id  genus  animantium  csetera ,  de  simulacris 
Gentium,  si  ita  dicendum  est,  quodam  modo  judicant, 
in  quibus  quia  nonsentiunt  humanam  vitam,  non  curant 
humanam  figuram  ?  Itaque  in  eis  plerumque  nidificant , 
et  nisi  humanis  motibus  deterreantur,  nulla  sibi  habita- 
cula  munitiora  conquirunt.  Movet  ergo  se  homo,  utvi- 
ventem  bestiam  a  suo  deo  deterreat ;  et  illum  non  se  mo- 
ventem ,  quasi  potentem  colit ,  a  quo  meliorem  deterruit. 
Deterruit  enim  videntem  a  caeco  ,  audientem  a  surdo,  cla- 
mantem  a  muto_,  ambulantem  ab  immobili,  sentientem  ab 
insensato ,  viventem  a  mortuo ,  imo  deteriore  quam  mor- 
tuo.  Mortuum  quippe  sicut  manifestum  est  non  vivere, 
ila  manifestum  est  aliquando  vixisse.  Quapropter  Deum, 
qui  nec  vivit ,  nec  vixit ,  profecto  et  mortuus  antecedit. 

III.  Quidhoc  manifestius,  fratres  mei  dilcctissimi?  quid 
evidentius  ?  Quis  puer  inlerrogatus  non  hoc  certum  esse 
respondeat ,  quod  «  Simulacra  Gentium  os  habent,  et 
»  non  loquentur;  oculos  habent,  et  non  videbunl,  »  et 
caetera  quae  divinus  sermo  contexuit?  Gur  ergo  tantopere 
Spiritus  sanctus  curat  Scripturarum  plurimis  locis  haec 
insinuare  atque  inculcare  velut  inscientibus  ,  quasi  non 
omnibus  apertissima  atque  notissima  ;  nisi  quia  species 
membrorum  ,  quam  naturaliter  in  animantibus  viventem 
videre ,  atque  in  nobismetipsis  sentire  consuevimus,  quan- 
quam  ut  illi  asserunt,  insignum  aliquod  fabrefacta  atque 
eminenti  collocata  suggestu ,  cum  adorari  atque  honorari 
a  multitudine  coeperit,  parit  in  unoquoque  sordidissimum 
erroris  affectum,  utquoniam  in  illo  figmento  non  invenit 
vitalem  motum ,  credat  numen  occultum  ^  efligiem  tamen 
viventi  corpori  similem,  seductus  forma  et  commotus 
auctoritate  quasi  sapientium  institutorum  obsequentium- 


ENARKATIO    II    IN    PSALMUM    CXIII  ,    SERMO    II.  347 

que  turbarura,  sine  vivo  aliquo  habitatore  esse  non  putat? 
Hinc  et  mala  daemonia  ad  possidenda  Gentium  simulacra 
talis  hominum  afFectus  invitat ,  quorum  prsesidentium 
varia  fallacia  motiferi  seminantur  et  multiplicantur  errores. 
Aliis  itaque  locis  et  contra  ista  divinae  litterse  vigilant ,  ne 
quisquam  dicat ,  cum  irrisa  fuerint  simulacra  :  Non  hoc 
visibile  colo  ,  sed  numen  quod  illic  invisibiliter  habitat : 
ipsa  ergo  numina  in  alio  Psalmo  eadem  Scriptura  sic  dam- 
nat  :  «  Quoniam  dii  Genlium  ,  inquit,  daemonia  :  Domi- 
»  nus  autem  coelos  fecit  * .  »  Dicit  et  Apostolus,  «  Non 
»  quod  idolum  sit  ahquid  ,  sed  quoniam  quae  immolant 
»  Gentes  ,  dsemoniis  immolant,  etnon  Deo.  Nolo  vos  so- 
))  cios  fieri  dsemoniorum-.  » 

IV.  Videntur  autem  sibi  purgatioris  esse  religionis ,  qui 
dicunt,  Nec  simulacrum,  nec  daemonium  colo  ;  sed  etli- 
giem  corporalem  ejus  rei  signum  intueor ,  quam  colere 
debeo.  Itaque  interpretantur  simulacra  ,  ut  alio  dicant 
significari  terram,  unde  templum  solent  appellare  Telluris ; 
alio  mare ,  sicut  Neptuni  simulacro  ;  alio  aerem  ,  sicut 
Junonis  5  alio  ignem,  sicut  Vulcani,  aho  Iuciferum,sicut 
Veneris ;  alio  solem,  alio  lunam,  quorum  simulacris  eadem 
nomina  sicut  Telluris  imponunt;  alio  illud  ,  alio  illud  si- 
dus,  vel  illam  vel  illam  creaturam  :  neque  enim  cuncta 
enumerare  sufTicimus.  De  quibus  rursus  cum  exagitari 
coeperint,  quod  corpora  colant,  maximeque  terram  ,  et 
mare,  et  aerem,  et  ignem,  quorum  nobis  usus  in  promptu 
est  •,  ( Nam  de  coelestibus  quoniam  nostro  ea  corpore  con- 
trectare  atque  contingere ,  nisi  oculorum  radiis  non  va- 
lemus,  nonita  erubescunt  :  )  respondere  audent,  nonse 
ipsa  corpora  colere ,  sed  quse  illis  regendis  prsesident  nu- 
mina.  ItaqueApostoIiunasententia  poenam  istorum  dam- 
nationemque  testatur  :  «  Qui  transmutaverunt ,  inquit, 

'  Psal.  xcv,  5.   -  '  I  Cor.  x,  19,  20. 


348  S.    AUGtJSTINl   EPISCOPI 

»  veritatem  Deiinmendacium,  et  coluerunt  et  servierunt 
))  creaturse,  potius  quam  Creatori,  qui  est  benedictus  in 
))  ssecula  ^  )>  Nam  priore  parte  hujus  sententise,  simulacra 
damnavit  :  posteriore  autem  ,  interpretationes  simulacro- 
rum.  Effigies  enim  a  fabro  factas  appellando  nominibus 
earum  rerum,  quas  fabricavit  Deus,  transmutant  veritatem 
Dei  in  mendacium  ;  res  autem  ipsas  pro  diis  habendo  et 
venerando,  serviunt  creaturae,  potius  quam  Creatori ,  qui 
est  benedictus  ins.Tcula. 

V.  Quis  autem  adorat  vel  orat  intuens  simulacrum,  qui 
nonsic  afficitur,  ut  ab  eoseexaudiriputet,  ab  eo  sibi  praes- 
tari  ([uod  desiderat  speret?  Itaque  homines  talibus  super- 
stitionibus  obligati ,  plerumque  ad  ipsum  solem  dorsum 
ponunt ,  preces  fundunt  statuse ,  quam  solem  vocant :  et 
cum  sonitu  maris  a  tergo  feriantur,  Neptuni  statuam, 
C[uam  pro  ipso  mari  colunt ,  quasi  sentientem  gemitibus 
feriunt.  Hoc  enim  facit  et  quodam  modo  extorquet  illa 
figura  membrorum ,  utanimus  vivensin  sensibus  corporis, 
magis  arbitretur  sentire  corpus  quod  suo  corpori  similli- 
mum  videt,  quam  rotundum  solem  undasque  diffusas,  et 
c[uidquid  non  eisdem  lineamentis  formatum  conspicit, 
quibus  illa  formata  sunt  quae  viventia  videre  consuevit. 
Contra  hunc  affi^ctum ,  quo  humana  et  carnalis  infirmitas 
facile  capi  potest,  cantat  Scriptura  Dei ,  res  valde  notissi- 
mas,  quibus  commemoret,  et  tanquam  excitet  mentes 
hominum  in  consuetudine  corporum  dormientes.  «  Simu- 
))  lacra,  inquit,  Gentium  argentumet  aurum.  »  Sed  Deus 
fecit  argentum  et  aurum.  «Opera,  inquit,  manum  ho- 
))  minum.  »  Hoc  enim  venerantur  ,  quod  ipsi  ex  auro 
argentoque  fecerunt. 

VI.  Sed  enim  et  nos  pleraque  instrumenta  et  vasa  ex 
hujusmodi  materia  vel  metallo  habemus  in  usum  eele- 

'  Rom.  I,  2  5. 


ENARBATIO    II    IN    PSALMUM    CXIII  ,    SERMO    II.  349 

Lrandorum  sacramentoriim,  quae  ipso  ministerio  consecrata 
sancta  dicantur  ,  in  ejus  honorem  ,  qui  pro  salute  nostra 
inde  servitur.  Et  siint  profecto  etiam  ista  instrumenta  vel 
vasa,  quid  aliud  quam  operamanuumliominumPVerumta- 
men  numquid  os  habent ,  et  non  loquentur  ?  numquid  ocu- 
los  habent,  et  non  videbunt?  numquid  eis  supplicamus , 
quia  per  ea  supplicamus  Deo  ?  Illa  maxirne  causa  est  im- 
pietatis  insanse ,  quod  plus  valet  in  affectibus  miserorum 
viventi  similis  forma  quae  sibi  eiiicit  supplicari ,  quam 
quod  eam  manifestum  est  non  esse  viventem,  ut  debeat 
a  vivente  contemni.  Plus  enim  valent  simulacra  ad  cur- 
vandam  infelicem  animam  quod  oshabent,  oculos  habent, 
aureshabent_,  nareshabent,  manushabent,pedes  habent, 
quam  ad  corrigendam  quod  non  loquentur,  non  videbunt, 
non  audient,  non  odorabunt,  non  contrectabunt ,  non 
ambulabunt. 

VII.  Itaque  sequitur  ut  illud  quoque  fiat,  quod  etiam 
in  hoc  Psalmo  sequitnr  :  ut  scilicet ,  «  Similes  illis  fiant 
»  omnes  qui  faciuntea,  etomnes  qui  confidunt  in  eis  ^.  » 
Videant  ergo  isti  apertis  et  sentientibus  oculis,  et  adorent 
clausis  et  mortuis  mentibus,  nec  videntia,  nec  viventia 
simulacra. 

VIII.  «  Domus  autem  Israel  speravit  in  Dominum^. 
»  Spes  enim  quae  videtur,  non  est  spes.  Quod  enim  videt 
»  quiSj  quid  sperat  ?  Si  autem  quod  non  videmus  spera- 
»  mus ,  per  patientiam  expectamus  ^.  »  Sed  ut  perduret 
usque  in  finem  ipsa  patientia  ,  «  Adjutor  eorum  et  pro- 
»  tector  eorum  est.  »  An  fortasse  spiritales ,  ( a  quibus 
carnales  instruuntur  in  spiritu  mansuetudinis ,  quia  ipsi 
tanquam  superiores  pro  inferioribus  supplicant , )  jam  vi- 
dent_,  et  ilhs  jam  res  est  quoe  adhuc  inferioribus  spes  est? 
Non  est  ita.  Nam  et  «  Domus  Aaron  speravit  in  Domi- 

>  Psal.  csDi,  S.  —  ^  IbiJ.  9.  —  3  i\om.  viu,  24,  25. 


350  S.    AUCrSTINI   EPISCOPI 

»  num^.  »  Ergo  ut  etiam  ipsi  perseveranter  extendantur 
inea  quae  ante  sunt  •,  et  perseveranter  currant  donec  ap- 
prehendant  in  quo  apprehensi  sunt^,  et  cognoscant  sicut 
et  cogniti  sunt^ :  «  Adjutor  eorum  etprotector  eorum  est.» 
Utrique  enim  «  Timent  Dominum,  et  speraverunt  in  Do- 
»  minum  :  adjutor  eorum  et  protector  eorumest^.  » 

IX.  Neque  enim  nos  meritis  nostris  praevenimus  mise- 
ricordiam  Domini  :  sed ,  «  Dominus  memor  fuit  nostri , 
»  et  benedixit  nos.  Benedixit  domum  Israel,  benedixit 
»  domum  Aaron.  »  Utrosque  autem  benedicens ,  «  Bene- 
»  dixit  omnes  timentes  Dominum^.  »  Quseris  quos  utros- 
que?  Respondetur,  «  Pusillos  cum  magnis.  »  Hoc  est , 
domum  Israel  cum  domo  Aaron,  eos  utique  qui  ex  ipsa 
gente  crediderunt  in  Salvatorem  Jesum  5  «  Quia  non  in 
»  omnibus  illis  bene  placuit  Deo^.  Sed  si  quidam  illorum 
»  non  crediderunt ,  numquid  incredulitas  illorum  fidem 
))  Dei  evacuabit?  Absit'.  *  Neque  enim  omnes  qui  sunt  ex 
»  Israel,  hi  sunt  Israel  •,  neque  qui  semen  sunt  Abraham, 
»  omnes  fdii  •,  »  sed  sicut  scriptum  est,  «  Reliquise  salvae 
»  factse  sunt.  »  Ex  persona  enim  eorum  qui  inde  credide- 
runt,  dicitur ,  «  Nisi  Dominus  Sabaoth  rehquisset  nobis 
»  semen,  sicut  Sodoma  facti  essemus,  et  sicut  Gomorrha 
»  similes  fuissemus^.  »  Sed  ideo  semen ,  quia  sparsum  per 
terras  multiplicatum  est. 

X.  Dixerunt  enim  magni  de  domo  Aaron  ,  «  Adjiciat 
»  Dominus  super  vos ,  super  vos  et  super  filios  vestros^.  » 
Et  ita  factum  est.  «  Accesserunt  enim  etiam  de  lapidibus 
suscitati  fiUi  Abraham^" :  accesserunt  oves  quoe  non  erant 
de  hocovili,  ut  fieret  unus  grex  etunus  pastor^^  :  accessit 
fides  omnium  gentium  ,  et  crevit  numerus  non  solum  sa- 

'  Psal.  cxiii  ,10.  —  >  Philip  iii,  i2-i4-  —  ^  i  Cor.  xm ,  12.  —  ^  Psal. 
cxiu,  n.  —  5  Ibid.  1-2,  i3. — 6  ,  Cor.  x,  5.  —  7  Rom.  111,  3.  —  8  Id.  is, 
6,  7,  27  et  29.  —  9Psal.  cui,  14.  —  '"  MaUh.  111,  9.  —  ■'  Joaa.  s,  iG. 


ENARIIATIO    II    IN    PSALMUM    CXIII  ,    SERMO    II.         351 

pientium  antistitum  ,  sed  etiam  obedientium  populorum  5 
adjiciente  Domino  non  solum  super  patres,  qui  ad  illura 
in  Christo  caeteros  imitaturos  praeirent ,  sed  etiam  super 
fdios  eorum  ,  qui  patrum  pia  vestigia  sequerentur.  Is'am 
sic  ait  illehis  quos  per  Evangelium  in  Ghristo  genuerat  : 
«  Imitatores  mei  estote  ,  sicut  et  ego  Christi  ^  »  Adjecit 
itaque  Dominus ,  non  solum  super  montes  gestientes  sicut 
arietes,  sedetiam  super  colles  gestientes  sicutagnos  ovium. 

XI.  Proinde  his  utrisquemagniset  pusiUis,  montibus  et 
colhbus ,  arietibus  et  agnis  dicit  Propheta  quod  sequitur, 
«  Benedicti  vosDomino,  qui  fecit  coelum  et  terram^.  » 
Tanqugm  diceret,  «  Benedicti  vos  Domino  ,  qui  vosfecit 
coelum  in  magnis,  terram  in  magnis  ,  terram  in  pusiUis  : 
sed  coelum  non  istud  visibile ,  plenum  luminaribus  ad  hos 
oculos  gertinentibus.  «  Coelum  enim  coeh  Doraino  :  »  qui 
erexit  et  subhmavit  quorumdara  sanctorum  mentes  in  tan- 
tum  ,  utnuUi  hominum,  sedipsi  Deo  suo  docibiles  fierent : 
in  cujus  coeh  comparatione  quidquid  carneis  ocuhs  cer- 
nitur  ,  terra  dicenda  est  5  quam  «  Dedit  fihis  hominum,  » 
ut  ejus  consideratione  sive  ab  ea  parte  quae  superiUustrat, 
sicut  est  hoc  quod  dicitur  coelum ,  sive  ab  ea  quae  subter 
iUustratur,  cui  proprie  terra  nomen  est ,  cum  totura  sicut 
commemoravimus ,  in  iUius  coraparatione  quod  coelum 
coeh  dicitur,  tcrra  sit^  «  Terram  ergo  istam  totam  de- 
»  dit  fdiis  hominum" ,  »  ut  ejus  consideratione,  quantum 
possunt,  conjiciant  Creatorem,  quem  infirmis  adhuc  cor- 
dibus  sine  isto  conjecturae  adminiculo  viderenon  possunt. 

XII.  Est  et  ahus  inteUectus,  aquo  chssimulare  non  de- 
beo,  verborum  istorum,  quibus  dictum  est, «  Coelum  coeh 
«  Doraino ,  terram  autera  dedit  filiis  horainura.  »  Ut  ab 
eo  quod  diximus,  non  recedat  intentio.  Dixeramus  enira 
magnos  et  pusiUos  significari  etiara  eo  quod  adjectum  est, 

•  I  Cor.  IV,  10,  16.  —  >  Psal.  cxiiij  i5.  —  5  ibij.  16. 


352  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

«  Benedicti  vos  Domino,  qui  fecit  coelum  et  terram.  »  Si 
ergo  magnos  coeli,  pusillos  autem  terrse  nomine  accipi- 
mus  :  quoniam  pusilii  crescendo  futuri  sunt  coelum ,  et  in 
ipsa  spe  lacte  nutriuntur,  sic  sunt  illi  maguicoelum  terrae, 
cum  parvuios  nutriunt,  ut  etiam  coelum  coelise  esse  intelli- 
gant ,  dum  cogitant  in  qua  spe  parvuli  nutriantur.  Sed 
tamen  quia  jam  illi  non  ab  homine ,  neque  per  hominem, 
sed  pcr  ipsum  Deum  carpunt  sinceritatem  ubertatemque 
sapicntice  •,  acceperunt  parvulos  futuros  quidem  coelum  , 
ul  ccielum  coeli  se  esse  sciant-,  adhuc  tamen  terram  cui 
dicant^  «  Ego  plantavi ,  ApoUo  rigavit^  sed  Deus  incre- 
»  mentum  dedit  *.  »  Ipsis  enim  fihis  hominum  quos  fecit 
coelum,  terram  dedit  in  qua  operentur,  qui  novit  terrae 
providere  per  coekmi.  Maneant  igitur  coehim  et  terra  in 
Deo  suo  qui  fecit  ea  ,  et  vivant  ex  eo ,  confitentes  ei  et  lau- 
dantes  eum  :  nam  si  ex  se  vehnt  vivere,  morientur  ,  sicut 
scriptura  est ,  «  A  mortuo  quasi  qui  non  sit ,  perit  con- 
»  fesdio^.  »  Sed,  «  Non  mortui  laudabunt  te,  Domine, 
»  neque  omnes  qui  descendunt  in  infernum^.  »  Clamat 
enim  aho  loco  tua  Scriptura ,  «  Peccator  dum  venerit  in 
»  proiundum  malorum,  contemnit  ^.  Sed  nos  qui  vivimus, 
»  benedicimus  Dorainum  ,  ex  hoc  nunc  et  usque  in  sae- 
»  culum^. » 

>  I  Cor.  III,  6.  —  2  Eccli.  xvii,  26.  —  ^  pjal.  csui,  17.  —  4  Prov.  xvui,  3. 
—  5  Psal.  csiii,  18. 


enarratio  in  psalmum  cxiv.  353 

VfWVWVW^iWk  WVtiWVt  WVtt/VVti\/VWVVVM<WV\lW\^  wv\  vwt  vwww\  \  w^^vwv^vw^  ww 

ENARRATIO 
IN    PSALMUM    CXIV. 

Sermo  ad  plebem. 

I.  «  DiLExi,  quoniam  exaudiet  Dominus  vocem  depre- 
»  cationis  meee^  »  Cantet  hoc  anima  quae  peregrinantur 
a  Domino,  cantet  hoc  ovis  illa  quae  erraverat,  cantethoc 
filius  iJJe  qui  mortuus  fuerat  et  revixit ,  perierat  et  inven- 
tus  est  "^  :  cantet  hoc  anima  nostra,  fratres  et  filii  charis- 
simi.  Erudiamur  ,  et  permaneamus ,  et  cum  sanctis  ista 
cantemus  :  «  Dilexi  quoniam  exaudiet  Dominus  vocem 
»  deprecationis  meae.  »  Numquid  ipsa  dihgendi  causa  est, 
«  Quoniam  Dominus  exaudiet  vocem  deprecationis  mese?  » 
ac  non  potius  aut  ideo  dihgimus  quia  exaudivit  ?  aut  ideo 
dihgimus  ut  exaudiat  ?  Quid  est  ergo ,  «  Dilexi ,  quoniam 
»  exaudiet?  »  An  quia  dilectionera  spes  solet  accendere , 
dilexisse  se  dixit ,  quoniam  speravit  exauditurum  Deum 
vocem  deprecationis  suse  ? 

II.  Unde  autem  hoc  speravit?  «  Qnoniam  inchnavit^ 
»  inquit,  aurem  suam  mihi,  et  in  diebus  meis  invocavi^.» 
Ergoideo  dilexi,  quoniam  exaudiet :  ideo  exaudiet ,  «  Quo- 
»  niam  inchnavit  aurem  suam  mihi.  »  Sed  unde  scis ,  o 
anima  humana  ,  c[uod  inchnavit  Deus  aurem  suam  tibi , 
nisi  dicas,  Credidi?  Manent  ergo  tria  hcec,  fides,  spes, 
charitas^,  Quia  credidisti ,  sperasti  :  cjuia  sperasti,  dile- 
xisti.  Jam  si  quaeram  unde  credideiit  anima  inchnassesibi 

'  Psal.  c\vr,  I.—  »  Luc.  xv,  6  et^^.—  ^  Psal.  cxiv,  2. —  4  i  Cor.  xni  i3. 

cxviii.  23 


354  S.     AUGDSTINl    EPISCOPI 

aurem  Deum  suum  :  nonne  respondebit ,  «  Quia  prior 
«  dilexit  nos  ,  et  Filio  proprio  non  pepercit ,  sed  pro  no- 
»  bis  omnibustradiditeum^  PQuomodo  enim  invocabunt 
»  in  quem  non  crediderunt?  ait  doctor  Gentium,  aut 
»  quomodo  credent ,  quem  non  audierunt  ?  Quomodo 
»  autem  audient  sine  prsedicante  ?  aut  quomodo  prcedica- 
»  bunt ,  nisi  mittantur  -  ?  »  Cum  haec  omnia  gesta  erga  me 
cernerem,  quomodo  non  crederem  quod  inclinavit  Do- 
minus  aurem  suam  mihi?  Et  sic  commendavit  in  nobis 
dilectionem  suam  ,  ut  Christus  pro  impiis  moreretur^. 
Cum  igitur  hsec  mihi  annuntiarent  speciosi  pedes  eorum, 
qui  annuntiaverunt  pacem  ,  qui  annuntiaverunt  bona  * , 
quia  «  Oranis  qui  invocaverit  nomen  Domini,  salvus  erit^ :  » 
credidi  aurem  ejus  incUnatara  mihi,  «  Et  in  diebus  raeis 
»  invocavi.  » 

III.  Et  qui  sunt  dies  tui ,  quoniam  dixisti ,  «  In  diebus 
»  meis  ^invocavi?  »  An  forte  iUi  quibus  venit  plenitudo 
temporis ,  et  misit  Deus  Filium  suum  ^ ,  qui  jam  dixerat , 
«  Tempore  acceptabih  exaudivi  te ,  et  in  die  salutis  adjuvi 
»  te''?  »  Audistiex  orepraedicatoris  venientis,  adte  pedi- 
bus  speciosis ,  «  Ecce  nunc  tempus  acceptabile  ecce  nunc 
dies  salutis^  :  »  et  credidisti,  et  in  diebus  tuis  invocasti , 
etdixisti,  «  0  Domine,  erue  animam  meam^.  »  Sunt  qui- 
dera  ista  :  seddies  raeos  raagis ,  inquit,  possum  dicere  dies 
miseriae  mese,  dies  mortaUtatis  raeae,  dies  secundura  Adam, 
plenos  laboris  et  sudoris ,  dies  secundum  vetustatem  pu- 
tredinis.  Ego  enimjacens,  «  Infixus  in  lirao  profundi  ^"  :  » 
et  in  aiio  Psalrao  exclamavi ,  «  Ecce  veteres  posuisti  dies 
»  meos^^  Inhisdiebus  meis  invocavi.  »  Distant  quippe  dies 
meia  diebus  Dominimei.Dies  meos  dico,  quos  ipse  raihi  feci 

»  Rom.  viii,  32.  —  2  IJ.  X,  i4,  i5.  —  3  Id.  v,  8,  9.  —  4  Isai.  lii,  7.— 
5  Jocl.  II,  32.  —  ^  Gal.  iv,  4-  —  '  Isai.  xux,  8.  —  ^  2  Cor.  vi,  2.-9  Psal, 
cxiv,  5.  —  '"  IJ.  Lxviii,  3.  — •  ••  Id.  xxxviU;  6. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXIV.  355 

privata  audacia ,  qiia  deserui  eum.  Et  quoniam  ubique 
ipse  regnat,  et  est  omnipotens  atque  omnitenens,  raerui 
carcerem  :  idest,  ignorantiae  tenebras,  et  compedes  mor- 
talitatis  accepi.  «  In  his  diebus  meis  invocavi  :  »  quia  ego 
et  alibi  clamo  ,  «  Educ  de  carcere  animam  meam  ^  »  Et 
quoniam  in  die  salutis  ,  quam  mihi  praestitit,  adjuvitme  ; 
intratin  conspectum  ejus  gemitus  compeditorum-.  In  his 
enim  diebus  meis ,  «  Circumdederunt  me  dolores  mortis, 
»  pericula  inferni  invenerunt  me  ^  :  »  quae  nisi  aberran- 
tem  abs  te  non  invenirent  me.  Nunc  autem  illa  me  inve- 
nerunt  :  ego  veroeanoninveniebam,qui  gaudebam  pros- 
peris  saeculi ,  in  quibus  plus  fallunt  pericula  inferni. 

IV.  Sedposteaquamet  ego  «  Tribulationem  etdolorem 
»  inveni,  nomen  Domini  invocavi^.»  Latebatenim  me  tri- 
bulatio  et  dolor  utilis  :  tribulatio  ,  de  qua  dat  auxilium  , 
cui  dictum  est :  «  Da  nobis  auxilium  de  tribulatione ,  et 
»  vana  salus  hominis^  »  Ego  enim  de  vana  salute  homi- 
nis  gaudendum  et  exultandum  arbitrabar  :  sed  cum 
audissem  a  Domino  meo  ;  «  Beati  lugentes ,  quoniam  ipsi 
»  consolabuntur''  ,  »  non  expectavi  ut  prius  amitterem 
»  bona  temporalia,  quibus  male  oblectabar,  et  tunc  lu- 
gcrem  :  sed  attendi  in  eamdem  ipsam  miseriam  meam, 
qua  talibus  oblectabar,  quaeetamittere  formidarem,  et  te- 
nere  non  possem  :  attendi  in  eam  vehementer  ^  et  fortiter, 
et  me  non  solum  excruciari  adversitatibus  hujus  saeculi, 
sed  etiam  obligari  prosperitatibus  vidi  :  atque  ita  «  Tri- 
»  bulationem  et  dolorem  qui  me  latebat  inveni ;  et  no- 
»  men  Domini  invocavi.  ODomine,  eruc  animam  meam'. 
))  Miscr  enim  ego  homo,  quis  me  liberabit  de  corpore  mortis 
))  hujus,  nisi  gratiaDei  per  JesumChristum  Domlnumnos- 
))  trum^?))  DicatigiturSanctuspopulusDei,«TribuIationem 

'  Psal.  cxu  ,  8.  —  ^  Id.  Lxxviu  ,  ii.  —•  ^  Id.  cxiv,  3.-4  IbiJ.  4-  — 
5  IJ.  Lix,  i3.  —  6  Matth.  V,  5.  —  "  Psal.  cxiv,  5.  —  8  Roni.  viii,  24,  25. 

23. 


356  S.    ALGLSTIKI    EPISCOPI. 

»  et  dolorem  iiiveni,  et  nomen  Domini  invocavi  :  »  et 
aiidiant  reiiquise  gentium  ,  quoe  nondum  invocant  nomen 
Domini ;  audiant  et  quaerant,  ut  inveniant  tribulationera 
et  dolorem ,  et  invocent  nomen  Domini ,  et  salvoe  fiant. 
Non  hoc  eis  dicimus ,  ut  quaerant  miseriam ,  quam  noa 
habent-,  sed  ut  inveniant  eam  ,  quam  nescientes  habent. 
Neque  hoc  eis  optamus  ,  ut  terrena  necessaria  desint  eis , 
quibus  indigent ,  dnm  mortaliter  vivunt  •,  sed  ut  hoc  plan- 
gant,  quod  amissa  satietate  coelesti,  terrenis ,  non  ad  f Vuen- 
dum  stabihbus  bonis ,  sed  ad  sustentandum  necessariis  in- 
digere  meruerunt.  Agnoscant  et  lugeant  istam  miseriam  : 
faciet  eos  beatos  lugentes  ,  qui  eos  esse  semper  miseros 
noluit. 

Y.  «  Misericors  Dominus ,  et  justus  ,  et  Deus  noster  mi- 
»  seretur^  »  Misericors ,  etjustus,  et  raiseretur.  Miseri- 
cors  primum  ,  quia  incHnavit  aurem  suam  m.ihi  :  et  nes- 
ciebam  propinquasse  aurem  Dci  mei  ori  meo,  nisi  per  illos 
speciosos  pedes  excitarer ,  ut  invocarem.  Quis  enim  eura 
invocavit,  nisi  quem  ipse  prior  vocavit  ?  Hinc  ergo  primum 
raisericors.  Justus  autem,  quiaflageiiat :  etiterum  miserc- 
tur,  quia  recipit.  «.  Fiagellat  enira  oranera  filium  quem 
»  recipit^.  )>  Nec  tara  raihi  amarum  debet  esse  quod  fla- 
gellat,  quara  dulce  quod  recipit.  Quomodoenim  non  fla- 
gellet,  «  Gustodiens  parvuios  Dominus^,  »  quos  grandes 
quserit  hseredes  ?  Quis  enim  est  filius,  cui  non  det  discipli- 
nam  pater  ejus  -?  «  HumiliaLUSSum,  etsalvum  me  fecit.  » 
Salvum  me  fecit,  quiahumiliatussura.  Non  enim  poenalis, 
sed  salutaris  dolor  est,  quem  secando  m.edicus  facit. 

YI.  «  Convertere  ergo,  anima  mea,  in  requiera  tuam  ; 
))  quia  Dorainusbenefccit  libi.  )>  Non  raeritis,  aut  viribus 
tuis^  sed  «  Quoniam  Dominus  benefecit  tibi.   Quoniam 

»   Psal.  cxiv  ,   5.    —    '   Ilebr.   xii ,  G.  ~  3  ?sa1.  cxit  ,  6.  — 4  Kebr. 


enArrAtio  in  psAlmum  cxiv.  357 

»  exemit,  inqiiit,  animam  meamamorte^  »  Mira  res  est, 
charissimi,  quod  ciim  dixisset  in  requiem  convcrtendam 
aniraam  suani ,  quoniam  Lenefecit  ei  Dominus^  subjecit, 
«  Quoniam  exem.it  animam  meam  a  morte.  »  Ideo-ne  in 
requiem  converteretur,  quia  exempta  est  a  morte  ?  Nonne 
magisin  morte  requies  dici  solet?  Qnse  tandem  ejus  actio 
est ,  cujus  vita  requies  ,  et  mors  inquietudo  est?  Talis  ergo 
actio  debet  esse  animae  ,  quse  tendat  ad  quietam  securi- 
tatem^  non  quae  augeat  inquietum  laborem.  Quoniam 
exemit  eam  de  morte  qui  misertus  ejus  dixit  :  «  YcniLe  ad 
»  me  omnes  qui  laboratis  ,  et  ego  vos  reficiam  :  tollite 
))  jngum  meum  super  vos,  etdisciteame  ,  quoniam  mitis 
»  sum  et  humilis  corde,  et  invenietis  requiem  animabus 
»  vestris  5  jugum  enim  meum  suave  est.  et  sarcina  mea 
»  levis  esf^.  »  Mitis  itaque  et  humilis,  tanqnam  viam  Chris- 
tum  sequens,  debet  esse  animse  actio  tendentis  ad  requiem : 
non  tamenpigra  et  desidiosa  •,  ut  cursumconsumraet,  sicut 
scriptumest,  « In  mansuetudine  operatua  perfice^.  »  Ete- 
mm,nemansuetudoad  segnitiem  duceretn.r.adjunctum  est, 
«  Opera  tua  perfice.  »  Neque  enim  sicut  in  ista  vita  somni 
requies  nos  reparat  ad  actionem;  sed  actio  bona  perducit 
ad  seraper  vigilantem  quietem. 

VII.  Ille  autem  cuncta  praestat,  cuncta  exhibet  Deus, 
de  quo  hic  dicitur,  «  Quoniam  Dominus  benefecit  mihi , 
»  quoniam  exemit  animam  meam  a  morte  ,  oclJos  meos  a 
»  lacrymis  ,  pedes  meos  a  lapsu  *.  »  Hasc  enim  in  spe 
completa  erga  se  cantat ,  quisquis  linjus  carnis  vincuhim 
inteliigit.  Vere  quippe  dictum  est ,  «  Humihatiis  sum,  et 
»  salvum  me  fecit.  »  Sed  et  illud  Apostohis  verum  dicit, 
«  Quoniam  spe  salvi  facti  sumus  ^  »  Et  de  raorte  quidem 
quod  exempti  sumus,  recte  dicitur  jam  esse  completum, 

•  Psal.  csiv,  7,  8.  —  »  Matth.  xr,  28-3o.  —  3  Eccli.  m,  19.  —  4Psal. 
x\y,  3.  —  5  Hom,  viir,  24. 


358  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

ut  mortem  intelligamns  non  credentium ,  de  qualibus  ait, 
«  Dimitte  mortuos  sepelire  mortuos  suos  ^ :  et  illud  in  supe- 
riore  Psalrao ,  «  Non  mortuilaudabunt  te ,  Domine,  neque 
»  omnes  qui  descendunt  in  infernum  ^  sed  nos  qui  vivi- 
»  mus  ,  benedicimus  Dominum  ^.  »  Ex  hac  ergo  morte  po- 
test  recte  intelligere  homo  fidelis  jam  exemptam  esse  ani- 
mam  suam,  eo  ipso  quod  ex  infideli  fidelis  effecta  est. 
Unde  ipse  Salvator,  «  Qui  creditin  me,  inquit,  transitum 
»  facit  a  morte  ad  vitam^.  »  Gsetera  vero  spe  completa 
sunt  in  eis,  qui  nondum  ex  hac  vita  emigrarunt.  Nunc 
enim  cum  lapsus  nostros  periculosissimos  cogitamus,  non 
cessant  a  lacrymis  oculi  :  tunc  autem  eximet  oculos  nostros 
a  lacrymis,  quando  ctpedes  a  lapsu.  Quia  tunc  nuUuserit 
lapsus  ambulantium  pedum,  quando  infirmae  carnis  nul- 
lum  erit  lubricum.  Nunc  veroquamvis  firma  sit  via  nostra, 
quse  Christus  est;  tamen  quia  carnem  nobis,  quam  jube- 
mur  edomare  ,  substernimus  5  in  ipso  prorsus  opere  quo 
eam  subditam  castlgamus,  non  in  ea  cadere  magnum  est : 
non  autem  in  ea  labi,  quis  potest? 

YIII.  Quapropter  quia  et  in  carne  sumus,  et  in  carne 
non  sumus :  ( in  carne  enim  sumus  eo  vinculo,  quod  nun- 
dum  solutum  est,  «  Quod  dissolvi  et  esse  cum  Christo 
»  multo  magis  optimum  ^  :  «  non  autem  sumus  in  carne 
ex  eo  quod  spiritus  primitias  dedimus  Deo,  si  tamen  pos- 
simus  dicere,  quia  «  Conversatio  nostra  in  coehs  est  ^  -,  » 
et  tanquam  capite  placeamus  Deo  ,  pedibus  autem  tan- 
quam  extremis  animae  partibus  adhuc  lubricum  sentia- 
mus  : )  audi  quemadmodum  ad  spem  pertineat ,  quod  ita 
canitur  velut  jam  sit  elFectum  5  «  Exemit,  inquit ,  oculos 
»  meos  a  iacrymis  ,  pedes  meos  a  lapsu  :  »  et  tamen  non 
ait  :  Placeo  j  sed  ,  «  Placebo  in  conspeclu  Domini ,  in  re- 

'  Matth.  VIII,  '22.  —  '  Pial.  csm,  17,  18.  —  ^  Joan.  v,  24.  — 4  Pliilip. 
I,  23.  —  5  IJ.  111,  20. 


enArrAtio  in  psalmtdm.  cxiv.  359 

))  gione  vivorum^ ;  )>  Satis  ostendens  ab  ea  parte  nondum 
se  placere  in  conspectu  Domini ,  quae  est  in  regione  mor- 
tuorum ,  id  est ,  in  carne  mortali.  «  Qui  enim  in  carne 
))  sunt ,  Deo  placere  non  possunt.  )>  Unde  quod  sequitur, 
et  dicit  idem  Apostolus  :  «  Vos  autem  non  estis  in  carne : )) 
secundum  id  dicit  5  «  Quod  corpus  quidem  mortuum  est 
))  propter  peccatum  ,  spiritus  autem  vita  est  propter  jus- 
))  titiam  :  )>  secundum  quem  placebant  Domino ,  quia  se- 
cundum  ipsum  in  carne  non  erant.  Quis  autem  placeat 
Deo  vivo ,  in  corpore  mortuo  ?  Sed  quid  ait  ?  «  Si  autem 
))  spiritus  ejus  qui  suscitavit  Jesum  Christum  a  mortuis  , 
))  habitat  in  vobis  ^  qui  suscitavit  Jesum  Christum  a  mor- 
))  tuis,  vivificabit  et  mortalia  corpora  vestra  propter  spi- 
))  ritum  qui  habitat  in  vobis-.  ))  Tunc  erimus  in  regione 
vivorum  ,  ex  omni  parte  placentes  in  conspectu  Domini , 
ex  nulla  ab  eo  parte  peregrini.  «  Quandiu  enim  sumus  in 
))  corpore,  peregrinaraur  a  Doraino  nostro  ^ :  »  et  in  quan- 
tum  inde  peregrinamur,  in  tantum  non  sumus  in  rcgione 
vivorum.«  Confidimus  autem  et  bene  arbitramur  magis  pe- 
))  regrinari  a  corpore,  et  immanere  ad  Dominum  :  et  ideo 
))  ambimus ,  sive  immanentes ,  sive  peregrinantes  ,  pla- 
))  centes  illi  esse*.  »  Ambimus  quidem  nunc,  quia  expec- 
tamus  adhuc  redemptionem  corporis  nostri  ^  :  sed  cum 
absorpta  fuerit  mors  in  victoriam,  et  corruptihile  hoc  in- 
duerit  incorruptionem ,  et  mortale  hoc  indueritimmorta- 
litatem  ^  5  tunc  nuUus  erit  fletus ,  quia  nullus  lapsus  5  et 
nullus  lapsus,  quia  nuUa  corruptio.  Et  ideo  jam  non  am- 
biemus  placere,  sed  omnino  placebimus  in  conspectu  Do- 
mini ,  in  regione  vivorura. 

•  Psal.  cxiv,  9.  —  »  Rom.  viii,  8-ri,  —  3  2  Cor.  v,  6.  —  4  Ibid.  8,  9.— 
5  Roni,  vm,  23.  —  6  i  Cor.  xv,  53,  54. 


360  S.    ArGtJSTINI    EPISCOPI 

IVV\^  VVVX  VVV\  \VV\  VVV» \(V\-»  \XX^  A.IX%  VVV'»  Wt%  t V\\  VVMIVVV'»  VVV» ^ VV»  VVV» 'V'».V\  VVV^^VY-VX  V 

ENARRATIO 
IN   PSALMUM   CXV. 

Sermo  acl  plebem. 

I.  NoTissiMUM  arbitror  esse  Sanctitati  A^estrse  qnod  ait 
Apostolus  :  «  Non  enim  omnium  est  fides^  »  Et  quod 
major  esse  soleat  infidelium  multitudo ,  non  ignoratis  : 
propter  quod  dicltur  :  «  Dominc  ,  quis  credidit  auditui 
»  nostro  -?  »  Inter  quos  etiam  illi  iiumerantur,  de  (juibus 
dicit  idem  Apostolus  :  «  Omnes  sua  quserunt ,  non  qu?e 
»  Jesu  Christi ".  »  Quos  alio  loco  dicit ,  non  ex  veritate  , 
sed  ex  occasione  praedicare  verbum  Dei ,  non  caste^,  id 
est,  non  ex  animo  pur.?e  et  sincerae  charitatis.  Aliud  enim 
sentiebant,  quod  in  eorum  moribus  apparebat  •,  et  aliud 
praedicabant,  ut  sancto  nomine  placerent  bominibus.  Nam 
de  his  iterum  dicit : «  Xeque  enim  isti  Deo  serviunt,  sed  suo 
»  ventri^.  »  Quos  tamen  Christum  annuntiare  permittit. 
Quamvis  enim  ea  potius  crederent ,  quae  ipsi  faciebant,  ut 
morerentur  :  ea  tamen  praedicabant,  quas  si  aiii  credentes 
facerent,  salvarentur  :  non  enim  aliud  annuntiabant  prae- 
terregulam  fidei.  Eos  cjuippe  exchidit  Apostolus,  dicens  : 
«  Si  quis  vobis  annuntiaverit  praeter  id  quod  accepistis , 
»  anathema  sit*". » l!U  non  Christum  annuntiant,  qui  an- 
nuntiant  falsitatem  :  quia  Christus  veritas  est  "^.  De  istis 
autem  dicit  (juod  Christum  annuntient  5  sed  non  caste,  id 

'  2  Thess.  111,  1.  —  '  Ifal.  \ni,  i,  ct  Rom.  x,  16.  —  3  piiilip.  n^  21.  — 
4  IJ.  I,  17.  —  5  Por.i.  ■^vi.  18.  —  'J  Gal.  i,  9.  —  7  Joan.  mv,  G. 


ENARUiTIO    IN    PSALMIM    CXV.  361 

est ,  non  animo  simplici  et  puro,  ct  fide  sincera  qiiaj  per 
dilectionem  operatur  '.  Terrenis  quippe  cupiditatibus  con- 
sulentes ,  regnum  coelorum  annuntiabant ,  habentes  in 
pectore  falsitatem  ,  in  lingua  veritatem.  Sciens  itaque 
Apostoliis  etiam  per  Judani  evangelizantem  credentes  esse 
liberatos  ,  istos  quoque  ita  permittit  :  «  Sive,  inquit  ,.oc- 
»  casione ,  sive  veritate  Christus  annuntietur  -.  »  Yerita- 
tem  Cjuippe  annuntiabant,  etiamsi  non  veritate,  id  Gst , 
non  vero  animo.  Isti  loquuntur  quod  non  credunt,et  ideo 
reprobati  sunt ;  quamvis  sint  utiles  eis  quos  instruit  Do- 
minus,  dicens  :  «  Quse  dicunt,  facite  ;  quas  autem  faciunt, 
»  facere  nolite  j  dicunt  enim  ,  et  non  faciunt^.  »  Unde  , 
nisi  quia  utilia  non  credunt  esse  quae  dicunt  ?  Sunt  autem 
alii  qui  credunt ,  et  non  loquuntur  quod  credunt ,  vel 
pigritia ,  vel  timore,  Nam  et  ille  scrvus  quamvis  talentum 
habuerit,  tamen  quia  erogare  noluit,  audit  a  Domino  ju- 
dice:  «  Serve  nequam  et  piger"*.  »  Et  alio  Evangehi  loco 
dictumest,  quod  mulli  ex  principlbus  Judaeorum  credi- 
dissent  in  eum,  sed  non  eum  confitebantur ,  ne  expel- 
lerentur  de  synagogis  :  sed  etiam  ipsi  reprehensi  atque 
improbati  sunt.  Sequitur  enim  Evangehsta  dicens: «  Ama- 
»  verunt  enim  gloriam  hominum  magis  quam^  Dei  ^.  »  Si 
ergo  et  ilh  qui  verum  c[ucd  loquuntur  non  credunt,  et 
illi  qui  verum  quod  credunt  non  loquuntur ,  merito  re- 
probantur  •,  quis  erit  servus  vere  dicendus  fidelis ,  nisi  ille 
cuidicitur  : «  Euge,  serve  bone,  quoniam  in  modico  fuisti 
»  fidelis,  supra  multa  te  constituam  5  intra  in  gaudium 
»  domini  tui^?  »  Talis  itaque  servus  nec  antequam  cre- 
dat  loquitur,  nec  cum  crediderit  tacet  :  nec  vel  sic  eroget 
ut  ipsenon  habeat,  vel  quodhabet  non  erogando  non  ha- 
heat.  Sic  enim  dictum  est  :  «  Qai  halret ,  dabitur  ei  5  qui 

•  Gal.  v,6.  —  ^  Philip.  i,  18.  —  ^  r^Iatth.  x\iv.,  3.  —  4ia.  x\\,  2G.  — 
5  Joan.  XII,  ^-2,  43.  —  6  Mattli.  xxv,  20. 


362  S.    ArGTJSTINI    EPISCOPI 

»  autem  non  liabet,  et  quod  habet  auferetur  ab  eo  ^.  » 
IT.  Dicat  ergo  iste  bonus  servus  cantans  «  Alleluia,  »  id 
est,  sacrificans  Domino  sacrificium  laudis,  a  quo  auditu- 
»  rus  est :  «  Intra  in  gaudium  domini  tui  :  »  exultet ,  et 
dicat  :  «  Credidi,  propter  quod  locutus  sum-.  »  Hoc  est, 
perfecte  credidi.  Non  enim  perfecte  credunt ,  qui  quod 
credunt  loqui  nolunt.  Ad  ipsam  enim  fidem  pertinet  etiam 
illud  credere  quod  dictum  est :  «  Quime  confessus  fuerit 
»  coram  hominibus,  confitebor  eum  coram  Angehs  Dei  ^. » 
Ex  hoc  enim  est  appellatus  fidelis  ille  servus,  non  tantum 
quia  accepit,  sed  quia  impendit  atque  hicratus  est.  Ita  et 
hoc  loco  non  ait  :  Credidi,  et  locutus  sum  :  sed  propter 
hoc  dicit  sed  locutum  esse,  quia  credidit.  Simul  enim  cre- 
didit ,  et  quod  praemium  loquendo  sperare,  et  quam  poe- 
nam  tacendo  timere  deberet.  «  Credidi ,  inquit,  propter 
»  quod  locutus  sum.  Ego  autem  humihatus  sum  nimis.» 
Passus  est  enim  multas  tribulationes ,  propter  verbum 
quod  fideliter  tenebat,  fidehter  impendebat  :  et  humiha- 
tus  est  nimis :  quod  ilh  timuerunt ,  «  Qui  amaverunt  glo- 
»  riam  hominum  magis  quam  Dei.  »  Sed  quid  est,  «  Ego 
))  autem?  »  Diceret  potius  :  Credidi,  propter  quod  et  lo- 
cutus  sum,  et  humiiiatus  sum  nimis.  Cur  addidit,  «  Ego 
»  autem,  »  nisi  quia  homo  humiliari  potest  ab  eis  qui  ve- 
ritati  contradicunt ,  non  ipsa  veritas  quam  credit  et  lo- 
quitur?  Unde  et  Apostolus  ,  cum  de  catena  sua  diceret : 
«  Sed  sermo,  inquit,  Dei  non  est  aliigatus  ^.  »  Sic  et  iste, 
quia  ipsa  est  una  persona  sanctorum  testium,  hoc  est, 
Martyrum  Dei,  «  Credidi,  inquit ,  propter  quod  locutus 
»  sum.  Ego  autem,  »  non  illud  quod  credidi ,  non  sermo 
quem  protuli  :  sed,  «  Ego  humihatus  sum  nimis.  » 
III.  «  Ego  autem  dixi  in  extasi  mea  :  Omnis  homo  men- 

«  Matth.  xiii,  12  ,  et  xxv,  29.  —  '  Psal.  cxv,  10.  —  ^  jjatth.  x,  32.  — 
A  2  Tim.  II,  9. 


enArrAtio  in  psAlmtjm  cxv.  363 

»  dax^.  »  Extasim  pavorem  dicit,  quem  comminantibus 
persecutoribus  ,  et  impendentibus  passionibus  cruciatus 
aut  mortis,  humana  infirmitas  patitur.  Hoc  enim  intelligi- 
mus ,  quia  in  isto  Psalmo  vox  Martyrum  apparet.  Nam  et 
alio  modo  dicitur  extasis,  cum  mens  non  pavore  alienatur, 
sed  aliqua  inspiratione  revelationis  assumitur.  «  Ego  au- 
w  tem  dixi  in  extasi  mea  :  Omnis  homo  mendax.  »  Gon- 
territus  enim  respexit  infirmitatem  suam  ,  et  vidit  non  de 
se  sibi  esse  praesumendum.  Quantum  enim  ad  ipsum  ho- 
minem  pertinet ,  mendax  est ;  sed  gratia  Dei  verax  effec- 
tus  est ,  ne  pressuris  inimicorum  cedens  non  loqueretur 
quod  crediderat ,  sed  negaret  5  sicut  Petro  accidit ,  quo- 
niam  de  se  praesumpserat ,  et  docendus  erat  de  homine 
non  esse  prsesumendum.Et  si  de  homine  non  debet  quis- 
que  praesumere ,  utique  nec  de  se  ipso  5  quia  homo  est. 
Bene  ergo  iste  vidit  in  pavore  suo  omnem  hominem  esse 
mendacem  :  quia  et  ilh  qui  nullo  pavore  vanescunt,  ne 
persequentibus  cedendo  mentiantur,  muneribus  Dei  tales 
sunt,  non  viribus  suis.  Proinde  verissime  dictum  est  : 
«  Omnis  homo  mendax  :  )>  sed  Deus  verax,  qui  ait : «  Ego 
))  dixi :  Dii  estis ,  et  fihi  Altissimi  omnes :  vos  autem  sicut 
))  hornines  moriemini,  et  sicut  unus  ex  principibus  cade- 
))  tis-.  ))  Consolatur  humiles,  et  implet  eos,  non  solum 
fide  credendae ,  sed  etiam  fiducia  praedicandae  veritatis , 
si  perseveranter  subdantur  Deo ,  nec  imitentur  unum  ex 
principibus  diabolum  ,  qui  in  veritate  non  stetit ,  et  ce- 
cidit.  Si  enim  omnis  homo  mendax,  in  tantum  non  erunt 
mendaces ,  in  quantum  non  erunt  homines  :  quoniam  dii 
erunt,  et  fiHi  Altissimi. 

IV.  Hoc  itaque  considerans  devotissimus  populus  fide- 
lium  Testium  ,  quomodo  infirmitatem  humanam  Dei 
misericordia  non  reHnquat,  in  cujus  infirmitatis  pavore 

'  Psal.  cxv,  II.  —  '  Id.  Lxxxi,  6,  7. 


364  3.    AtlGrSTINl    EPISCOPI 

dictum  est,  aOmnis  homo  raendax : »  quomodo  consoletur 
humiles  ,  et  impleat  spiritu  fiduciae  trepidantes  ,  ut  pene 
mortuo  corde  reviviscant,  nec  in  semetipsis  fidentes  sint, 
sed  in  eo  qui  suscitat  raortuos ' ,  et  hnguas  infantium  fa- 
cit  disertas";  qui  ait  :  «  Cum  autem  tradent  vos ,  nolite 
»  cogitare  quomodo  aut  quid  loquamini  5  dabitur  enim 
•»  vobis  in  illa  hora  quid  loquamini  -,  non  enim  vos  estis 
«  qui  loquimini,  sed  Spiritus  Patris  vestri  qui  loquitur  in 
))  vobis  ^.  »  Haec  ergo  omnia  considerans  ille  qui  diserat : 
«  Ego  dixi  in  pavore  meo  :  Omnis  homo  mendax  5  «  et 
videns  gratia  Dom.ini  se  factum  veracem  :  «  Quid  retri- 
))  buam ,  inquit ,  Domino  ,  pro  omnilms  quae  retribuit 
))  mihi?  »  Non  ait,  pro  omnibus  qu?e  tribuit  mihi  5  sed  , 
((  Pro  omnibus  quos  retribuit  mihi'^.  ))  Quse  igitur  prae- 
cesserant  hominis,  ut  oranium  donorum  Dei  non  attribu- 
tio,  sed  retributio  vocari  possit  ?  quce  praecesserant  hominis 
nisi  peccata  ?  P.etribuit  ergo  Deus  bona  pro  raalis,  cui  ho- 
mines  retribuunt  mala  pro  bonis.  Haec  enim  retribuerunt, 
qui  dixerunt  :  ((  Hic  est  hceres  5  venite,  occidamus  eum  ^)) 
V.  Sed  quserit  iste  quid  r.etribuat  Domino  ,  et  non  in- 
venit ,  nisi  ex  eis  quae  ipse  Dorainus  retribuit.  ((  Calicem, 
))  inquit  ,  salutaris  accipiam ,  et  nomen  Domini  in- 
))  vocabo''.  ))  0  homo_,  peccato  tuo  mendax  ,  dono  Dei 
verax,  et  ideo  jam  non  homo-,  quis  tibi  deditcalicem  salu- 
taris  ,  quem  acciniens,  et  invocans  nomen  Domini ,  retri- 
bues  ei  pro  omnibus  quoe  retribuit  tibi?  quis  nisi  ille  qui 
ait :  (( Potestis  bibere  calicera,  quem  ego  bibiturus  sura '  ?  » 
Quis  tibi  dedit  imitari  passiones  suas  ,  nisi  qui  pro  te  pas- 
sus  est  prior  ?  Idooque  ^ ,  a  Pretiosa  in  conspectu  Domini 

'  2  Cor.  1,  9. —  ^  Sap.  X,  ar.  —  ^  MaUh.  x.  19,  20.  —  4  Psal.  cxv,  12. 
—  5  Mailh.  XXI,  38.  —  6  Psal.  cxv,  i3.  —  7  Mattb.  xx,22.  —  ^  Pra:- 
terit  Teisiculiini  i'|.  f^ota  mea  Domino  rcddam  conun  oinni  pouulo 
ejus. 


,  EjyARRATIO    IN    PSALMTjM    cxv.  365 

))  mors  sanctonim  ejus^  »  Emit  eam  sanguine  suo,  quem 
prior  fudit  pro  salute  servorum  ,  ne  pro  Domini  nomine 
servi  fundere  dubitarent ;  quod  tamen  eorum  ,  non  Do- 
mini  utilitati ,  proficeret. 

VI.  Confiteatur  itaque  conditionem  suam  mancipium 
tanto  prctio  comparatum,  ct  dicat :  «  0  Domine  ,  ego  ser- 
))  vus  tuus,  et  fdius  anciilae  turie  ^.  ))  Ergo  et  emptus  est , 
et  vernaculus  est.  An  cum  matre  simui  est  emptus  ?  An 
quia  vernaculus  est ,  pro  peccato  fugse  su.ie  deprsedatus  , 
et  ideo  emptus ,  quia  redemptus  est  ?  Filius  enim  est  an- 
ciiiae  secundum  quod  omnis  creatura  subdita  Creatori  est, 
et  verissimo  Domino  verissimum  deljet  famulatum :  quem 
cum  exliibet,  iiberaest,  lianc  accipiens  aDomino  gratiam, 
nt  ei  non  necessitate ,  sed  voluntate  deserviat.  Ergo  iste 
fiiius  est  Jerusalem  coeiestis,  quae  sursum  est,  mater  om- 
nium  nostrum  libera  ^\  Et  libera  quidem  a  peccato  ,  sed 
anciila  juslitiae  :  cujus  fiiiis  adbuc  peregrinantibus  dici- 
tur  :  «  Vos  in  iibertatem  vocati  estis"*:  ))  et  rursus  eos  ser- 
vos  facit ,  dicens  :  «  Sed  in  ciiaritate  servite  invicem  ^  )> 
Quiiuis  item  dicitur  :  Cum  serviebatis  peccato,  liberi  era- 
))  tis  a  justitia  •,  nunc  vero  iiberati  a  peccato  ,  facti  autem 
))  servi  Deo,  iial^etis  fructum  vestrum  in  sanctificatio- 
))  nem  ,  fuiem  vero  vitam  «ternam^.  ))  Dicat  ergo  Deo 
servus  iste  :  Multi  se  martyres  dicunt ,  muiti  servos  luos , 
quia  nomen  tuum  babent  in  variis  haeresibus  et  erroribusj 
sed  quia  prseter  Ecciesiam  tuam  sunt,  non  sunt  iiiii  an- 
ciiiae  tuae:  «Ego  auiem  servus  tuus,  et  fiiius  anciilee  tuae.)> 

VII.  «  Disrupisti  vincuia  mea  ,  tibi  sacrificabo  sacrifi- 
))  cium  iaudis  \  -»  Neque  enim  inveni  uila  raerita  mea, 
quando  tu  disrupisti  vincuia  mea  •,  ideo  sacrificium  iaudis 
tibi  debeo  :  c[uia  etsi  gloriaijor  cj[Uod  servus  tuus  sim  et 

'  rsal.  cxv,  i5.—  =  Jbid.  16.  —  3  Gal.  iv,  26.  —  4  Id.  v,  i3.  —  5  Galat. 
V,  i3.  —  '^  Rom.  vij  20  et  22.  -—  '  Psal.  cxv,  17. 


366  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

filius  ancillse  tuae  ;  non  in  me,  sed  in  te  Domino  meo  glo- 
riabor ,  qui  disrupisti  vincula  mea  ,  ut  a  fuga  rediens  re- 
ligarer  tibi. 

Vin.  (c  Vota  mea  Domino  reddam  ^  »  Quae  vota  red- 
diturus  es  ?  Quas  vovisti  victimas  ?  quse  incensa?  quse  ho- 
locausta  ?  An  ad  illud  respicis ,  quod  paulo  ante  dixisti : 
«  Calicem  salutaris  accipiam,et  nomen  Domini  invocabo; 
)»  et,  tibi  sacrificabo  sacrificium  laudis  ?  »  Et  revera  quis- 
quis  bene  cogitat  quid  voveat  Domino ,  et  quae  vota  red- 
dat,  se  ipsum  voveat,  se  ipsum  reddat.  Hoc  exigitur,  hoc 
debetur.  Inspecto  nummo  Dominus  dicit :  «  Reddite  Cae- 
))  sari  quae  Caesaris  sunt,  et  Deo  quae  Dei  sunt  "^.  )>  Imago 
sua  redditur  Caesari ,  imago  sua  reddatur  Deo. 

IX.  Sed  qui  meminit  non  solum  servum  se  esse  Dei , 
sed  et  fiUum  ancillae  Dei ,  videt  ubi  reddat  vota  sua  ,  con- 
formatus  Christo  per  calicem  salutaris.w  In  atriis,  inquit, 
))  domus  Domini.  »  Quae  domus  Dei  est,  haec  ancilla  Dei 
est  :  et  quae  domus  Dei ,  nisi  omnis  populus  ejus  ?  Ideo 
sequitur  :  «  In  conspectu  omnis  populi  ejus.  »  Et  apertius 
jam  nominat  ipsam  matrem.  Quid  est  enim  ahud  populus 
ejus ,  nisi  quod  sequitur  :  «  In  medio  tui ,  Jerusalem.  ^  ?  » 
Tunc  est  enim  quod  redditur  gratum ,  si  de  pace  atque 
in  pace  reddatur.  Qui  autem  fdii  huius  ancillae  non  sunt , 
bellum  potius  quam  pacem  amaverunt.  Ne  quis  autem 
existimet  atria  domus  Domini ,  et  omnem  populum  ejus 
Judaeos  significari ,  quia  ita  clausit  iste  Psalmus  ,  ut  di- 
ceret  :  «  In  medio  tui ,  Jerusalem ,  ))  cujus  nomine  car- 
nales  Israelitae  gioriantur  :  audite  sequentem  Psalmum , 
qui  quatuor  versicuhs  continetur. 

>  Psal.  csv,  i8.  —  *  Matth.  xxii,  2i.  —  3  Psal.  civ,  ig. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVl.  367 


ENARRATIO 
IN  PSALMUM  CXVI. 

Superioris  Sermonis  continuatio. 

«  Laudate  Dominum  omnes  gentes ,  laudate  eum 
»  omnes  populi^  «  Haec  sunt  atria  domus  Domini ,  ille 
omnis  populus  ejus ,  haec  vera  Jerusalem.  Audiant  magis 
illi ,  qui  hujus  civitatis  filii  esse  noluerunt ,  cum  se  ab 
omnium  gentium  communione  praeciderunt.  «  Quoniam 
»  confirmata  est  super  nos  misericordia  ejus ,  et  veritas 
»  Domini  manet  in  aeternum  ^.  »  Haec  sunt  duo  illa  ,  mi- 
sericordia  et  veritas ,  quae  in  centesimo  tertio  -  decimo 
Psalmo  memorise  commendanda  commonui  ^.  «  Confir- 
»  mata  est  autem  super  nos  misericordia  »  Domini ,  cum 
cjus  nomini ,  per  quod  liberati  sumus  ,  inimicarum  gen- 
tium  rabida  ora  cesserunt  :  «  Et  veritas  Domini  manet  in 
»  aeternum,  »  sive  in  eis  quae  promisit  justis ,  sive  in  eis 
quae  minatus  est  impiis. 

'  Psal.  CKvi,  I.  —  *  Ibid.  2.  —  3  Yide  Enarrat.  Psal.  cxiii,  Seiiu.  i,  n.  i3. 


368  S.    AUGUSTIWI    EPISCOPI 


IVI  \W^IV\V1WV«,V1/VVV»,  VWVA  VV1VVWVVW1  vwv  wvv  vwvwvvwwtwwvw  vwvww  ww 

ENARRmO 
IN    PSALMUM   CVII. 

Sermo  ad  populum. 

I.  AuDivniis  ,  fratrcs ,  admonentem  nos  atque  hortan- 
tem  Spiritum  sanctura  ,  ut  sacrificium  conressionis  offe- 
ramus  Deo.Conlessio  autem,  vel  laudis  ejus  est ,  vel  pec- 
catorum  nostrorum.Et  illa  quidem  confessio,  qua  peccata 
nostra  Deo  confitemur,  omnibus  nota  est ;  ita  nt  hanc  so- 
lam  dici  confcssionem  in  Scripturis  sanctis  minus  erudita 
existimet  multitudo  :  nam  ubi  hoc  verbum  lectoris  ore 
sonuerit,  continuo  strepitus  pius  pectora  tundentium  con- 
sequitur.  Sed  debent  advertere  cjuomodo  dictum  sit  in 
alio  Psalrno  :  «  Quoniam  ingrediar  in  locum  tabernaculi 
»  adrairabilis  usque  ad  domum  Dei,  in  voce  exultationis 
»  et  confessionis ,  soni  festivitatem  celebrautis^  »  Hic 
enim  certe  raanifestum  est  vocem  confessionis  et  so- 
num  5  non  ad  moerorem  poenitentir^e,  sed  ad  Isetitiam  fes- 
tivitatis  celeberrimae  pertinere.  Aut  si  de  tam  manifesto 
tesLJmonio  quisquam  adhuc  dubitat,  quid  dicturus  cst  ad 
iibid  quod  in  Ecclesiastico  scriptum  est:  «  Benedicite  Do- 
»  minum  omnia  opera  ipsius  ,  date  nomini  ipsius  magni- 
»  ficcntiam ,  et  confitemini  in  laudem  ipsius  in  canticis 
»  labiorum  et  in  cilliaris  5  et  sic  dicite  in  confessione : 
»  Quoniam  omnia  opcra  Domini  bona  nimis  ^  ?  »  Hic  certe 
nulius  vel  tardissimus  ambigit  confessionem  in  Dei  laudi- 

'  Psal.  xLi,  5.  —  '  Eccli.  xxxix,  19-21: 


enaruatio  in  psalmum  cxvii.  369 

hus  poni:  nisi  forte  tanta  est  in  cnjusqnam  mente  perver- 
sitas,  ut  dicere  audeat  etiam  ipsum  Dominum  Jesum 
Christum  peccata  sua  Patri  esse  confessura.  Quod  si  ali- 
quis  impius  propter  nomen  confessionis  tentaret  objicere, 
lacillime  refelleretur  ipsa  contextione  verborum.  Sic  enim 
lociuitur  :  «  Confiteor  tibi ,  inquit,  Pater,  Domine  coeli  et 
»  terrae ,  quia  abscondisti  haec  a  sapientibus  et  prudenti- 
))  bus,  et  revelasti  ea  parvulis  ;  ita,  Pater,  quoniam  sic 
))  placitum  est  coram  te^  )>  Quis  non  eum  intelligat  in 
laude  Patris  hsec  dicere  ?  Quis  non  videat  istam  confes- 
sionem  non  ad  dolorem  cordis ,  sed  ad  gaudium  perti- 
nere  ;  cum  etiam  prsecesserit  Evangelista  dicens  ;  « In  ipsa 
))  hora  exultavit  Spiritu  sancto  et  dixit  :  Confiteor  tibi 
))  Pater  -  ?  )) 

II.  Quapropter ,  charissimi ,  quoniam  nuUo  modo  est 
omnino  dubitandum,  tot  congruentibus  testimoniis,  ciuo- 
rum  simiha  in  Scripturis  per  vos  ipsos  potestis  advertere , 
non  tantum  in  peccatis ,  sed  et  in  laudibus  Dei  confessio- 
nem  divinis  Litteris  solere  nominari  5  c[uid  congruentibus 
in  hoc  Psalmo  ,  quando  «  Alleluia  )>  cantamus,  quod  est, 
Laudate  Dominum,  nos  admoneri  intelhgimus ,  cum  au- 
dimus  :  «  Confitemini  Domino,  ))  cjuam  idipsum ,  scilicet 
ut  laudemusDorainum  ?  Non  potuit  laus  Dei  brevius  expli- 
cari,  c[uam  ut  dicerelur  :  «  Quoniam  bonus  est  ^.  ))  Quid 
sit  grandius  ista  brevitate  ,  non  video  •,  cum  ita  sit  pro- 
prium  Deo  quod  bonus  est,  ut  a  quodam  compellatus  ipse 
Filius  Dei ,  cum  audiret :  «Magister  bone,  •»  ab  eo  sciiicet 
qui  carnem  ejus  intuens,  et  Divinitatis  plenitudincm  non 
intelhgens,  solum  hominem  arbitrabatur  •,  responderet : 
«  Quid  me  interrogas  de  bono?  Nerao  bonus  ,  nisi  unus 
))  Deus'. ))  Quod  c[uid  est  aliud  dicere,  quara,  Si  me  bo- 

"  Luc.  X,  21,   —  »  iLid.   —  3  Psal.  csvu  ,  r.  —  4  Marc.  x,  17,  18. 

cxviii.  24 


370  S.    AUGUSTIWI    EPISCOPI 

nuin  vis  appellare ,  inteilige  et  Deiim  ?  Sed  quoniam 
populo  dicitur ,  in  praenuntiatione  futurorum  liberato 
ab  omni  labore  et  captivitate  peregrinationis  et  ab  omni 
permixtione  iniquorum ,  quod  ei  per  gratiam  Dei  praes- 
titum  est ,  non  solum  non  retribuentis  mala  pro  malis , 
sed  etiam  retribuentis  bona  pro  malis  •,  convenientissime 
adjunctum  est  ;  «  Quoniam  in  sseculum  misericordia 
»  ejus.  » 

III.  «  Dicat  autem  domus  Israel  quoniam  bonus,  quo- 
»  niam  in  saeculum  misericordia  ejus.  Dicat  autem  domus 
))  Aaron  quoniam  bonus ,  quoniam  in  sseculum  miseri- 
))  cordia  ejus.  Dicant  nunc  omnes  ([ui  timent  Dominum 
))  quoniamin  saeculum  misericordia  ejus^  )>  Recognosci- 
tis  ,  credo ,  charissimi ,  quae  sit  domus  Israel ,  quse  sit  do- 
mus  Aaron,  et  quoniam  utrique  sunt  timentes  Dominum. 
Ipsi  enim  sunt  pusilli  cura  magnis,  jam  in  alio  Psalrao 
bene  insinuati  cordibus  vestris  :  quorum  numero  nos  om- 
nes,  in  ejus  gratia  qui  bonus  est  et  in  sseculum  misericor- 
dia  ejus,  sociatos  esse  gaudeamus  5  quoniam  exauditi  sunt 
qui  dixerunt  :  «  Adjiciat  Dominus  super  vos,  super  vos  et 
))  super  fibos  vestros-  :  )>  ut  Israelitis  in  Christum  cre- 
dentibus,  ex  quormn  numero  sunt  Apostoli  patres  nostri, 
et  ad  emineutiam  perfectorum  et  ad  obedientiam  parvu- 
lorum  adjungereturnumerusGentiura:  ut  dicamus  omnes 
facti  unum  in  Christo,  facti  unus  grex  sub  pastore  uno,  et 
corpus  illius  capilis  tanquam  unus  homo  dicamus  :  «  In 
))  tribulatione  invocavi  Dominum ,  et  exaudivit  me  in  la- 
))  titudine^.  »  Angustia  nostras  tribulationis  fmitur :  lati- 
tudo  autem,  quo  transimus,  non  habet  terminum.  «  Quis 
»  enira  accusabit  adversus  electos  Dei^  ?  » 

IV.  «  Dominus  mihi  adjutor,  non  timebo  quid  faciat 

'  Psal.  cxvii,  2-4-  —  ^  U,  ciii,  12-14.  —  ^  IJ-  cxvii,  5.  —  4  Rom. 
vui,  33. 


ENARRATIO    IN    PSALTWUM    CXVII.  371 

M  mihi  homo^.  »  Sed  numquid  solos  homines  habet  ini- 
micos  Ecclesia?  Quid  esthomo  carni  et  sanguini  deditus, 
nisi  caro  et  sanguis?  Sed  ait  Apostolus  :  «  Kon  est  nobis 
))  coLttclaiio  adversus  carnem  et  sanguinem,  sed  adversus 
))  principes  et  rectores  mundi  tenebrarnm  harum  - :  )>  id 
est ,  rectores  iniquorum ,  mundum  istum  diligenlium  ,  et 
propterea  tenebrarum  ;  quia  et  nos  fuimus  aliquando  (e- 
nebrae,  nunc  autem  lux  in  Domino^.  «  Adversus  spirita- 
))  lia,  inquit,  nequitiae  in  coelestibus  ^ :  »  id  est,  diabolura 
et  angelos  ejus  :  quem  diabolum  aho  loco  dicit  principem 
potestatis  aeris  hujus  ^.  Audi  ergo  quod  sequitar :  «  Domi- 
))  nus  mihi  adjutor,  et  ego  despiciam  inimicos  meos^.  )) 
Ex  quolibet  genere  inimici  exurgant ,  sive  ex  numero  ma- 
lorum  hominum  ,  sive  ex  numero  malorum  angelorum  ^  iii 
Domini  adjutorio  despicientur ,  cui  confitemur  laudcm , 
cui  cantamus  Allcluia. 

V.  Despectis  autem  inimicis ,  non  sic  mihi  tanquam  bo^ 
nus  homo  se  amicus  opponat ,  ut  ipse  in  se  spem  meam 
jubeat  collocari.  «  Bonum  est  enim  confidere  in  Domino , 
))  c[uam  confidere  in  homine  ''.  )>  Nec  quisquis  secundum 
quemdam  modum  dici  potest  Angelus  bonus ,  sic  a  me 
cbgitetur,  ut  in  eo  confidere  debeam  5  nemo  enira  bonus, 
nisi  solus  Deus.  Et  cum  vidcntur  adjuvare  homo  vel  An- 
gelus ,  cum  hoc  vera  dilectione  faciunt,  ille  per  eos  facit, 
c[ui  eos  pro  modo  eorum  bonos  fecit.  «  Bonum  est  ergo 
)>  sperare  in  Dominum ,  quam  sperare  in  principes  ^.  )> 
Nam  et  Angcli  dicti  sunt  principes ,  sicut  in  Daniele  legi- 
mus  :  «  Michael  princeps  vester  ^.  » 

VI.  «  Omnes  gentes  circumdederunt  me,  et  in  nomine 
))  Domini  ultus  sum  eos  :  circumdantes  circumdederunt 

I  Psal.  csvu,  6.  —  '  Epbcs.  vi,  12.  —  3  Id.  v,  8.  —  4  Id.  vi,  12.  —  5  Id. 
u,  2.  —  6  Psal.  cxvn,  7.  —  7  IbiJ.  8.-8  ibij.  g.  —  9  Dan.  xii,  r. 

24. 


372  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

»  me  ,  et  in  nomine  Domini  iiltns  sum  eos^.  «  Quod  ait : 
(c  Omnes  gentcs  circumdederunt  me  ,  et  in  nomine  Do- 
»  mini  ultus  suni  cos  5  »  significat  Ecclesioe  labores  atque 
victoriam  :  sed  quasi  causa  qusereretur  unde  tanta  mala 
superare  potuerit ,  respectum  est  ad  exemplum  ,  et  dixit 
quid  primo  passa  sit  in  capite  suo ,  addendo  quod  sequi- 
tur  :  «  Circumdantes  circumdederunt  me.  »  Et  bene  ibi 
non  repetitum  est,  «  Omnes  gentes  •,  »  quod  a  Judseis  solis 
factum  est.  «  Et  in  nomine  Domini  ultus  sum  eos  :  »  quia 
illic  ipse  pius  populus,  quod  est  corpus  Cliristi,  persecu- 
tores  sensit ,  de  quorum  genere  caro  illa  suscepta  et  siis- 
pensa  est,  et  pro  quo  factum  est  quidquid  ab  illa  interiore 
divinitate  per  exteriorem  carnera  virtute  imraortali  m.or- 
taliter  factum  est. 

VII.  «  Gircumdederunt  me  sicut  apes  favum,  et  exar- 
»  serunt  sicut  ignis  in  spinis ,  et  in  nomine  Domlni  ultus 
»  sum  eos -.  »  Hic  jam  ex  ordine  gestarum  rerum  ,  etiam 
verborum  ordo  contexitur.  Nam  ipsum  Dominum  caput 
Ecclesise  recte  accipimus  circumdatum  a  persecutoribus , 
sicut  circumdant  apes  favum.  Quid  enim  ab  ignorantibus 
gestum  sit,  mystica  subtilitate  Spiritus  sanctus  loqui- 
tur.  Mel  quippe  apes  operanturin  favis.Nescientes  autem 
persecutores  Domini,  fecerunt  eum  nobis  ipsa  passione 
dulciorem  :  ut  gustemus  et  videamus  quam  suavis  est  Do- 
minus^ ,  qui  mortuus  est  propter  delicta  nostra,  et  resur- 
rexit  propter  justificationem  nostram  *.  Jamvero  quod 
sequitur  :  «  Et  exarserunt  velut  ignis  in  spinis  :  »  in  ejus 
corpore  ,  hoc  est,  in  populo  ubique  diffuso  melius  intel- 
ligitur  •,  quem  circumdederunt  omnes  gentes,  cum  sit  col- 
lectus  de  omnibus  gentibus.  «  Exarserunt  quippe  velut 
»  ignis  in  spinis,  »  quando  peccatricem  carnera  atque  bu- 
jus  mortalis  vitoe  raolestissimas  compunctiones ,  persecu- 

'  Ts'J.  csvii,  10,  II.  —  '  Ibid.  ti.  —  ^  IJ.  xxsiu,  9.  —  4  noni.  iv,  '>.'). 


ENARTIATIO  IN  PSALMUM  cxvii.  373 

tionis  incendio  cremaverunt.  «  Etinnomine^  inquit,  Do- 
»  mini  ultus  sum  eos  :  »  sive  quia  et  ipsi ,  malitia  quae  in 
eis  justos  persequebatur  extincta  ,  christiano  populo  so- 
ciati  sunt ;  sive  quia  caeteri  eorum  qui  contempserunt  lioc 
tempore  vocantis  misericordiam^  veritatem  judicantis  in 
fme  sensuri  sunt. 

VIII.  ((  Tanquam  cumulus  arence  impulsus  sum,  ut  ca- 
))  derem,  et  Dominus  suscepit  me^»  Quamvis  enim  esset 
jam  magna  multitudo  credentium  ,  quasi  arenae  innume- 
rabili  comparanda,  et  in  unam  societatem  tanquam  in 
cumulum  ducta  :  tamen  quid  est  liomo,  nisi  quod  memor 
es  ejus^  .^  Non  dixit :  Abundanliam  numeri  mei,  numerus 
gentium  superare  non  valuit  :  sed ,  ((  Dominus  ,  inquit, 
))  suscepit  me.  »  Multitudinem  ergo  fidelium  in  unitate 
fidei  simul  habitantem  persecutio  gentium  quo  impelle- 
ret,  ut  dejiceret,  non  habebat  :  quando  in  eum  creditum 
est ,  qui  et  singulos  et  omnes  et  ubique  susciperet  5  quia 
eis  invocantibus  nusquam  deesse  potuisset. 

IX.  ((Fortitudo  mea  et  laudatio  mea  Dominus;  etfactus 
))  est  mihi  in  sr.Iutem^.»  Qui  ergo  cadunt,  cum  impellun- 
tur,  nisi  qui  sua  sibj  fortitudo,  et  sua  sibi  volunt  esse 
Jaudatio  ?  Nullus  quippe  in  certamine  cadit ,  nisi  cujus 
fortitudo  et  laudatio  cadit.  Quapropter  cujus  fortitudo  et 
laudatio  est  Dominus,  tam  non  cadit  quam  non  cadit  Do- 
minus.  Et  ideo  eis  factus  est  in  salutem ;  non  quia  ipse 
ahquid  factus  est,  quod  anle  non  erat ;  sed  quia  ipsi  cum 
in  eum  crederent,  quod  non  erant  facti  sunt_,  ct  jam  ipse 
non  sibi,  sed  illis,  quod  aversis  a  se  non  erat,  salus  coepit 
esse  conversis. 

X.  ((  Vox  Isetitiae  et  salutis  in  tabernaculis  iustorum  "* :  » 

u 

ubi  vocem  moeroris  et  exitii  putabant  esse,  qui  in  eorum 
corpora  sseviebant.  Non  enim  sentiebant  interiora  gaudia 

'  Psa'..  cxvii,  i3.  —  '  1(1.  vni,  5.  —  3  jj,  cxvii,  14.  —  4  IbiJ.   i5. 


374  S.   ArGUSTINI  episcopi 

Sanctorum  de  spe  futura.  Unde  et  Apostolus  dicit:  «  Quasi 
»  tristes  ,  semper  autem  gaudentes  ^:  »  et  iterum ,  «  Non 
»  solum  autem,  sed  etiam  gloriamur ,  inquit ,  in  tribula- 
»  tionibus^.  » 

XI.  «  Dextera  Domini  fecit  virtutem.  »  Quam  virtutem 
dicit?  «  Dextera  ,  inquit,  Domini  exaltavit  me^.  »  Magna 
virtus  exaltare  humilem  ,  dcificare  mortalem,  prsebere  de 
infirmitate  perfectionem,  de  su]:)jectione  gioriam  ,  de  pas- 
sione  victoriam,  dare  auxilium  de  tribulatione  j  ut  afflictis 
vera  salus  Dei  patesceret  affligentibus  autem  vana  salus 
hominis  remaneret.  Magna  hfcc  :  sed  quid  miraris  ?  Audi 
quid  repelat.  Non  homo  se  exaltavit ,  non  homo  se  perfe- 
cit,  non  sibi  homo  gloriam  dedit,  non  homo  vicit,  non 
homo  sibi  saiuti  fuit :  «  Dextera  Domini  fecit  virtutem.  » 

XII.  «  Non  moriar,  sed  vivam,  etcnarrabo  opera  Do- 
»  mini  *.  »  At  illi  stragem  funerum  ubique  facientes,  Ec- 
clesiam  Christi  mori  arbitrabanlur.  Ecce  nunc  enarrat 
opera  Domini.  Uioique  Christus  beatorum  Martyrum  glo- 
ria  est.  Vicit  vapulando  ferientes  5  patiendo,  impatientes; 
dihgendo ,  saevientes. 

XIII.  Tamen  cur  tanta  indigna  pertuUt  corpus  Christi, 
sancta  Ecclesia ,  populus  in  adoptionem  indicet  nobis. 
«  Emendans ,  inquit ,  emendavit  me  Dominus  et  morti 
»  non  tradidit  me^.  »  Non  ergo  quidquara  viribus  suis 
licuisse  arl^itretur  fremitus  irapiorum  :  non  liaberet  istara 
potestatem,  nisi  sibi  data  esset  desuper.  Saepe  fiiios  pater- 
familias  per  nequissimos  servos  cmendari  jubet  5  cum  illis 
haereditatem ,  illis  compedes  proeparet.  Quae  est  ista  hae- 
reditas?  Anri  est?  an  argenti?  an  gemmarum?  autfundo- 
rum ,  amoenorumque  prsediorum  ?  Vide  qua  intretur ,  et 
cognosce  quid  sit. 

'  2  Cor.  VI.  10.  —  '  Pioiii.  -«,  ?>.  —  ^  Psal.  csvn,  iQ.  —  4  Ibid.  17.  — 
^  Ibid.  18. 


ENARRATIO  in  psalmum  cvii.  375 

XIV.  «  Aperite ,  inqmt,  mihi  portasjustitise.»  Ecce  au- 
divimus  portas.  Quid  est  intus?  « Ingressus ,  inquit ,  in  eis 
))  confitebor  Domino^  )>  lUa  confessio  laudisest,  «  Ad- 
))  mirabilis  usque  ad  domum  Dei ,  in  voce  exultationis  et 
»  confessionis  ,  soni  festivitatem  celebrantis  "^ :  »  hsec  est 
seterna  beatitudo  justorum,  qua  beati  sunt  qui  inhabitant 
in  domo  Dei ,  in  saecula  sseculorum  laudantes  eum  ^. 

XV.  Sed  vide  quemadmodum  intretur  in  portas  justi- 
tiae.tt  Hae  portae  Domini ,  inquit ,  justi  intrabunt  in  eas  *.)> 
Has  saltem  nemo  intret  injustus,  in  illam  Jerusalem ,  quae 
non  recipit  incircumcisum ,  ubi  dicitur  :  «  Ganes  foris^. )) 
Satis  sit  quod  in  longinqua  peregrinatione  mea  «  Inhabi- 
»  tavi  cum  tabernacidis  Cedar ,  et  cum  his  qui  oderunt 
))  pacem  eram  pacificus  ^  :  ))  pertuli  usque  in  fmem  per- 
mixtionem  malorum ,  sed,  «  Hse  portae  Domini_,  justi  in- 
))  trabunt  in  eas.  » 

XVI.  «  Confitebor  tibi,  Domine^  quoniam  exaudisti  me, 
»  et  factus  es  mihi  in  salutem'.  »  Quam  saepe  ostenditur 
laudis  esse  ista  confessio ,  non  vulnera  medico  ostendens, 
sed  de  percepta  sanitate  gratias  agens.  Ipse  autem  medi- 
cus  salus  est. 

XVII.  At  istum  c[uem  dicimus  ?  «  Lapidem  quem  re- 
»  probaverunt  sedificantes.  ))  Nam ,  «  Hic  factus  est  in 
»  caputanguh® :  ut  duos  conderet  in  se,  in  unum  novum 
»  hominem  ,  faciens  pacem  ,  et  connecteret  utrosque  in 
»  uno  corpore  Deo  ^ ,  »  circumcisionem  sciHcet  et  prae- 
putium. 

XVIII.  «  A  Domino  factus  est  ei  ^'^ :  »  id  est ,  capiti  an- 
guii  a  Domino  factus  est.  Quamvis  enim  hoc  non  esset  fac- 
tus ,  nisi  passus  esset  :  non  tamen  hoc  ab  eis  a  quibus 

I  Psal.  cxvn,  19.  —  '  Id.  xu,  5.  —  3  ij.  txxxui,  5.  —  4ld.  cxvu,  20. 
—  5  Apoc.  xxu,  i5.  —  6  Psal.  cxix,  5.-7  Id.  cxvu,  2i.  —  ^  Ibid.  22. — 
9  Ephes.  u,  i5,  16.  —  loPsal,  cxvu,  23. 


376  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

passus  est^  factus  est.  Nam  illi  qui  sedificabant ,  reproba- 
verunt  :  sed  in  eo  quod  Dominus  occulte  sedificabat ,  fecit 
in  caput  anguli  quod  illi  reprobaverunt.aEt  est  mirabilis 
M  in  oculis  nostris :  »  in  oculis  interiorisliominis,  in  oculis 
credentium  ,  sperantium,  diligentium  5  non  in  oculis  car- 
nalibus  eorum ,  qui  quasi  horainem  contemnendo  repro- 
baverunt. 

XIX.  ((  Hic  est  dies  ,  quem  fecit  Dorainus^  »  Meminit 
iste  homo  se  dixisse  in  superioriJDUs  Psalmis  :  «  Quoniam 
»  inchnavit  aurem  suam  mihi ,  et  in  diebus  meis  invo- 
»  cavi'^ :  »  dies  suos  coraraemorans  veteres.  Unde  modo 
dicit  :  ((  Hic  est  dies ,  quem  fecit  Dominus  :  »  id  est ,  quo 
mihi  salutera  dedit.  Hic  est  dies,  de  quo  dixit :  ((  Tempore 
»  acceptabih  exaudivi  te,  et  in  die  salutis  adjuvi  te^ :  » 
id  est ,  dies  quo  ille  raediator  factus  est  in  caput  anguh. 
((  Exulteraus  ergo  et  jucunderaur  in  eo.  » 

XX.  ((ODoraine,  salvura  me  fac^o  Domine,  beneprospera 
»  iter  vero"*.  »  Quia  dies  sahitis  est,  ((  Salvum  me  fac.  » 
Quia  de  longinqua  peregrinatione  revertentes  sejungimur 
ab  eis  qui  oderant  pacem ,  cum  quibus  eramas  pacifici , 
et  cura  loquereraur  eis  ,  debehabant  nos  gratis'"  5  «  Bene 
»  prospera  iter  »  redeuntilms,  quia  tu  nobis  factus  es  via. 

XXI.  ((Benedictuseniraqui  venitin  noraine  Doraini*^.  » 
Maledictus  ergo  ille  qui  venit  in  nomine  suo  :  sicut  in 
Evangelio  dicit ,  «  Ego  veni  in  nomine  Patris  mei ,  et  non 
accepistis  me  :  si  alius  venerit  in  noraine  suo ,  ilhmi  acci- 
M  pietis '. Benediximus vos  dedomo Domini.  »  Credo quod 
ista  vox  magnorura  est  ad  pusillos,  eoruni  scihcet  magno- 
ram ,  qui  verbuni  Deum  apud  Deum ,  sicut  in  hac  vita 
possunt ,  mente  continguni  5  et  taraen  serraonem  suum 
propter  parvulos  temperant,  ut  possint  sinceriter  dicere 

'  Psal.  cxvii,  q4-  —  '  IJ-  c:^iv,  2.  —  ^  Isal.  xux,  8.  —  4  Psal.  cxvii,  25. 

—  5  1(1.  cxix,  7.  —  ''  M   cxvii,  26.  —  7  Joan.  v,  43- 


enarrAtio  in  psalmttm  cxvii.  377 

quod  ait  Apostolus  ,  «  Sive  enim  mente  excessimus  Deo  , 
»  sive  temperantes  sumus  vobis  ^  cliaritas  enim  Christi 
»  compeliit  nos  ^  »  Ipsi  parvulos  benedicunt  de  interiore 
domo  Domini,  ubi  lausilla  in  saecula  sseculorum  non  de- 
ficit  :  et  ideo  videte  quid  inde  annuntient. 

XXII.  «  Deus  Dominus ,  etilluxit  nobis".  »  Dominus  ille 
qui  venit  in  nomine  Domini ,  quem  reprobaverunt  redifi- 
cantes  ,  et  factus  est  in  caput  anguli  ^  :  Mediator  ilie  Dei 
et  bominum  homo  Christus  Jesus"^,  Deus  est,  aequalis  est 
Patri,  et  illuxit  nobis,  ut  quod  credidimus  intenigeremus, 
et  vobis  nondum  inteUigenlibus ,  sed  jam  credentibns, 
enuntiaremus.  Ut  autem  et  vos  intelUgatis ,  «  Constituite 
»  diem  festum  in  confrequentationibus,,  usque  ad  cornua 
»  altaris  :  »  id  est,  usque  ad  interiorem  domum  Dei ,  de 
qua  vos  benediximus,  ubi  sunt  altaris  excelsa.  «  Consti- 
»  tuite  diem  festum  ,  )^  non  tepide  ac  segniter ,  sed  «  In 
»  confrequentationibus.  »  Ipsa  cst  enim  vox  exultationis 
soni  festivitatem  celebrantis,  ambulantium  in  loco  taber- 
nacuU  admirabihs  usque  ad  domum  Dei  ^  Si  enim  est  ibi 
spiritale  sacrificium ,  sempiternum  sacrificium  laudis ,  et 
sacerdos  sempiternus  est ,  et  ahare  sempiternum  pacata 
mens  ipsa  jastorum.  Hoc  apertius  dicimus  ,  fratrcs  :  qui- 
cumque  Deum  Verbum  intelhgere  volunt ,  non  eis  sufli- 
ciatcaro  ,  quod  propter  eos  Verbum  factum  est,  ut  lacte 
nutrirentur ;  nec  in  terra  suihciat  iste  dies  festus ,  quo 
Agnus  occisus  est  :  sed  constituatur  in  confrequentationi- 
bus ,  quousque  perveniatur  ,  exaltalis  a  Domino  mentibus 
nostris  ,  usque  ad  ejus  divinitatem  interiorem  ,  qui  nohis 
exteriorem  humanitatem  lacte  nutriendis  praebere  digna- 
tus  est. 

XXIII.  Et  quid  ibi  ahud  ,  nisi  laudes  ejus  cantabimus? 

'  2  Cor.  V  ,  i3  ,  i4-  —  '  Psal.  cxvii  ,27.  —  ^  Jiatth.  xxt,  9  et  42.  — 
4  I  Tim,  11,  5.  —  5  psal.  xli,  5. 


378  S.    AtJGUSTINI    EPISCOPI 

Quid  ibi  aliud  dicemus  ,  nisi ,  «  Deus  meus  es  tu ,  et  con- 
))  fitebor  tibi  5  Deus  meus  es  tu,  etexaltabo  te  ^  confitebor 
)>  tibi ,  Domine ,  quoniam  exaudisti  me ,  et  factus  es  mihi 
))  in  salutem*  ?  »  Non  strepitu  verborum  ista  dicemus,  sed 
dilectio  inhaerens  illi  per  se  ipsam  claraat  istam  vocem,  et 
dilectio  ipsa  vox  est  ista.  Itaque  sicut  coepit  laudera,  ita 
terminat  :  «  Confitemini  Domino  quoniam  bonus  ,  quo- 
»  niam  in  sseculum  misericordia  ejus -.  »  HinccoepitPsal- 
mus  ,  huc  desinit  :  quoniam  sicut  ab  initio  quod  deserui- 
mus ,  ita  in  fniem  quo  redimus,  non  est  aliquid  quod  sa- 
lubrius  delectet  ,  quam  laus  Dei,  et  semper  AJleluia.  )) 

V» 'VVV»VVV\ VVVV^VVV» VVV'»  VVV» VVV^X  VVV^VVV^  VVVX VVV\VVVXiVVV\ VVVX^VVVX^^MVVM vvvx^vwx 

ENARRATIO 
IN    PSALMUM    CXYIII. 

PROOEMIUM. 


PsA.LMos  omnes  cseteros^,  quos  codicem  Psalmorum 
novimus  continere  ,  quod  Ecclesiae  consuetudine  Psalte- 
rium  nuncupatur,  partim  sermocinando  in  populis,  partim 
dictando  exposui,  donante  Domino,  sicutpotui  :  Psalmum 
vero  centesimum  octavum-decimum,  non  tam propter  ejus 
notissimam  longitudinem ,  quam  propter  ejus  profundi- 
tatem  pauciscognoscil)ilem  differebam.  Et  cum  molestis- 
sime  ferrent  fratres  mei ,  ejus  sohas  expositionem ,  quan- 
tum  ad  ejusdemcorporis  Psaimos  pertinet,  deesse  opusculis 
nostris ,  meque  ad  hoc  solvendum  debitum  vehementer 

'  Psal.  csvii,  23.  —  '  Ibid.  29.  —  ^  vide  D.  Guillon,   tom.  xxii,  pag. 
32-35. 


ENARUATIO   IN    PSALMtJM   CXVIII  ,    SERMO   I.  379 

urgerent ,  diu  petentibus  jubentibusque  non  cessi  :  quia 
quotiescumque  inde  cogitare  tentavi ,  semper  vires  nos- 
trae  intent-ionis  excessit.  Quanto  enim  videtur  apertior, 
tanto  mihi  profundior  videri  solet  5  ita  ut  etiam  quam  sit 
profundus,  demonstrare  non  possem.  Aliorum  quippe, 
qui  difiicile  intelliguntur  ,  etiamsi  in  obscuritate  sensus 
latet ,  ipsa  tamen  apparet  obscuritas  :  hnjus  autem  nec 
ipsa  5  quoniam  talem  prsebet  superficiem  ,  ut  lectorem  at- 
que  auditorem  ,  non  expositorem  necessarium  habere  cre- 
datur.  Et  nunc  quod  tandem  ad  pertractationem  ejus  ac- 
ccdo ,  qaid  in  eo  possim ,  prorsus  ignoro  :  spero  tamen  ut 
ahquid  possim,  afruturura  atque  adjaturum  Deum.  Sic 
enim  fecitinomnibus,  quaecumque  sutiicienter,  cumprius 
mihi  ad  intelligendum  vel  exphcandum  dilliciha  ac  pene 
impossibiha  viderentur,  exposui.  Statui  autem  per  sermo- 
nes  id  agere,  qui  proferantur  in  populis,  quas  Graeci  6u.i)vta; 
vocant.  Hoc  enim  justius  esse  arbitror ,  ut  conventus 
ecclesiastici  non  fraudentur  etiam  Psalmi  hujus  intelh- 
gentia  ,  cujus ,  ut  ahorum ,  delectari  assolent  cantilena. 
Sed  sit  huc  usque  prooemium  :  jam  de  ipso  est  loquendum, 
dequo  istuc  visum  est  pra3loquendum. 


SETxMO    I. 


I.  Ab  exordio  suomagnus  Psalmus  iste,  charissimi,  ex- 
hortatur  nos  ad  beatitudinem,  quam  nemo  est  qui  non 
expetat.  Quis  enim  usquam  vel  potest,  vel  potuit,  vel  po- 
terit  inveniri,  qui  noht  esse  beatus?  Quid  igitur  exhorta- 
tione  opus  est  ad  eani  rem ,  quam  sua  sponte  appetit 
animus  hiimanus?  Nam  profecto  qui  exhortatur  ,  id  agit, 
ut  excitetur  volmitas  ejus  cum  quo  agit,  adiUud  propter 


380  S.    AUGTTSTINI    EPISCOPI 

quod  exhortationis  adhibetiir  alloquium.  Utquid  ergo 
nobiscum  agitur,  ut  vehmus ,  quodnolle  non  possumus  ; 
nisi  quia  omnes  quidem  beatitudinem  concupiscunt ,  sed 
quonam  modo  ad  eam  perveniatur  ,  plurirai  nesciunt? 
Ideoque  hoc  docet  iste  ,  qui  dicit  :  «  Beati  imraaculati  in 
»  via,  qui  ambulant  in  lege  Domini  ^  »  Tanquam  diceret, 
Scio  quid  vehs  ,  beatitudincm  quaeris  :  si  ergo  vis  esse 
beatus,  esto  immaculatus.  Illud  enim  omnes  ,  hoc  autem 
pauci  volunt,  sine  quo  non  pervenitur  ad  illud  c[uod  omnes 
voiunt.  Sed  ubi  eritquisque  immaculatus,  nisi  in  via.^  In 
qua  via,  nisi  in  lege  Domini  ?  Ac  per  hoc  ,  «  Beati  imma- 
))  culati  in  via,  qui  ambuLint  in  lege  Domini ,  ))  non  su- 
pertluo  nobis  dicitur  ,  sed  exhortatio  necessaria  nostris 
mentibus  adhiljetur.  Quid  enim  boni  sit  ad  quod  multi 
pigri  sunt ,  id  est ,  imraaculatos  arabulare  in  via  ,  quae  lex 
est  Domini  ,  sic  ostenditur ,  cum  beatos  esse ,  qui  hoc  fa- 
ciunt^  indicatur ,  ut  propter  ilkid  quod  omnes  volunt, 
etiam  hoc  fiat  quod  plurimi  nolunt.  Beatura  quippe  esse, 
tam  raagnura  est  bonum  ,  ut  hoc  et  boni  vehnt  et  mah. 
Nec  mirura  est,  quod  boni  propterea  sunt  boni ;  sediHud 
est  rairura,  quod  etiara  raah  propterea  sunt  raah ,  ut  sint 
beali.  Nam  quisquis  libidinibas  deditus,  luxuria  stupris- 
que  corrurapitur,  in  hoc  raalo  beatitudinem  quaerit,  etse 
miserura  putat,  cura  ad  suse  concupiscentise  vokiptatem 
laetitiamque  non  pervenit ,  beatum  vero  non  dubitat  jac- 
tare,  cum  pervenit.  Et  quisquis  avaritias  facibus  inardes- 
cit,  ad  hoc  congregat  quocuraque  modo  divitias,  utbeatus 
sit:  jnimicorura  sanguinera  fundere  quicumcpie  desiderat, 
dorainationeni  quisquis  afYectat,  crudehtatem  suam  quis- 
quis  alienis  cladibuspascit,  in  oranil)us  scelcribus  beati- 
tudinem  cjuaerit.  Hos  igitur  errantes,  et  vera  miseria  falsam 
beatitudinem  rec[uirentes  ,  revocat  ad  viam  ,  si  audiatur, 

'  Psal.  cxvm,  i. 


ENARRATIO    IN    PSALMtJM    CXVIII  ,    SERMO    I.  381 

vox  ista  divina  ,  «  Beati  immaculati  in  via  ,  qui  ambulant 
»  in  lege  Domini  :  »  lanquam  dicens ,  Quo  itis?  Peritis, 
et  nescitis.  Non  illac  ilur  qua  pergitis,  quo  perveniie  de- 
sideratis  :  nam  utique  l^eati  esse  cupitis  ^  sed  misera  sunt, 
et  ad  majorem  miseriam  ducunt  itinera  ista ,  qua  curritis. 
Tam  magnum  bonum  quaerereper  mala  nolke  :  si  ad  illud 
pervenire  valtis  ,  huc  venite,  hacite.  Viae  perversae  relin- 
c[uite  mahgnitatem,  qui  non  potestis  rehnquere  beatitu- 
dinis  voluntatem.  Frustra  tendendo  fatigamini  ,  quo  per- 
veniendo  inquinamini.  Non  autera  beati  inc[uinati  in  errore, 
c[ui  ambulant  in  perversitate  saeculi  :  sed ,  «  Beati  imma- 
))  culati  in  via,  c[ui  ambulant  in  lege  Doraini.  » 

II.  Quid  porro  adjungat  attendite,  «  Beatiqui  scrutan- 
»  lur  testimonia  ejus^  in  toto  corde  excjuirunt  eum  ^.  » 
Non  mihi  videtur  ahud  his  verbis  commemoratum  beato- 
rara  genus,  c[uara  illud  c[uod  ante  dictuni  est.  Nam  scru- 
tari  testiraonia  Domini ,  et  eum  in  toto  corde  exc|uirere , 
hoc  est  immaculatum  in  via  ,  in  lege  Domini  arabulare. 
Denique  sequitur ,  et  dicit ,  «  Non  enira  qui  operantur 
»  inic[uitatem  ,  in  viis  ejus  ambulaverunt -.  »  Si  ergo  am- 
bulantes  in  via  _,  id  est ,  in  lege  Domini,  ipsi  sunt  scrutantes 
testimonia  ejus ,  et  in  toto  corde  exquirentes  eum  5  pro- 
fecto  qui  operantur  iniquitatem,  non  scrutantur  testimonia 
ejus.  Et  tamen  novimus  operarios  inic[uitatis  ad  hoc  scru- 
tari  testimonia  Domini,  quia  malunt  docti  esse  quara  justi : 
noviraus  et  alios  ad  hoc  scrutari  testimonia  Domini ,  non 
quocl  jam  recte  vivant ,  sed  ut  sciant  c[ueraadmodum  vi- 
vere  debeant.  Tales  ergo  nondum  immaculati  ambuJant 
in  lege  Domini ,  ac  pcr  hoc  nondumbeati.  Qaomodo  ergo 
intelhgendum  est,  «  Beati  c[uiscrutanturtestimoniaejus;  » 
cura  vidcamus  homines  ejusscrutari  testiraonia  non  bcatos, 
cjuia  non  immaculatosPNam  Scriba3  et  Pliarisau  super  ca- 

■  Psal,  CKviii,  2.  —  2  Ibid.  3. 


382  s.  ArGtJSTmi  episcopi 

thedram  Moysi  sedentes  ,  de  quibus  Dominus  ait :  «  Quae 
))  dicunt  ,  facite  ;  quae  autem  faciunt ,  iacere  nolite ; 
»  dicunt  enim,  et  non  faciunt*  :  «  utique  scrutabantur 
testimonia  Domini,  ut  haberent  quae  dicerent  bona,  quam- 
vis  facerent  maia.  Sed  hos  omittamus.  Recte  quippe  res- 
pondebitur  nobis  ,  quod  isti  non  scrutantur  testimonia 
Domini.  Non  enim  quaerunt  ipsa,  sed  aliud  quseruntper 
ipsa,  id  est,  ut  glorificentur  ab  hominibus,  vel  ditentur. 
Non  est  hoc  scrutari  testimonia  Dei,  non  dihgere  quod 
ostendunt,  noUe  pervenire  quo  ducunt,  idest,  ad  Deum. 
Aut  si  et  ipsi  scrutantur  testimonia  Dei,  quaravis  non  ut 
ipsum,  sed  ut  aliud  ex  his  inveniant  et  acquirant  ^  certe 
non  in  toto  corde  exquirunt  eum,  quod  nonutique  frustra 
hic  additum  cernimus.  Sciens  enim  Spiritus ,  qui  haec  di- 
cit ,  multos  propter  aliud  ,  non  propter  quod  constitutum 
est,  scrutari  testimonia  ejus,  non  tantum  dixit,  «  Beati 
»  qui  scrutantur  testimonia  ejus  :  »  sed  addidit,  «  In  toto 
))  corde  exquirunt  eum,  tanquam  docens  quemadmodum, 
vel  propter  quid  scrutanda  sint  testimonia  Domini.  Deni- 
queinhbro  Sapientiae  loquensipsa  Sapientia,  «  Quaerunt, 
))  inquit,  me  mah  ,  et  non  inveniunt;  oderunt  enim  sa- 
))  pientiam^.  y>  Quod  quid  est  aUud,  quam  oderuntme.^ 
Quaerunt  ergo  me ,  ait,  et  non  me  inveniunt  qui  oderunt 
me.  Quomodo  igitur  dicuntur  quaerere  quod  oderunt,  nisi 
quia  non  hoc  ,  sed  ahud  ibi  quaerunt?  Non  enim  vokmt 
esse  sapientes  in  Dei  gloriara  ,  sed  volunt  videri  sapientes 
propter  hominum  gloriam.  Quomodo  enim  sapientiam  non 
oderunt,  quae  jubet  et  docet  contemnendum  esse  qnod 
dihgunt?  Proinde  ,  «  Beati  immaculati  in  via ,  qui  ara- 
))  bulant  in  lege  Doniini.  Beati  qui  scrutantur  testimonia 
»  ejus,  intoto  corde  exquirunt  eum. ))  Sic  enim  scrutando 
testimonia  ejus  ,  ut  in  toto  corde  exquiraut  eum  ,  imma- 

•  Matth,  xsui,  3.  —  =  riov.  i,  28,  29. 


ENAPiRATlO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    I.  383 

culati  ambulant  iu  lege  Domini.  Nuraquid  tamcn  ille  non 
scrutabatur  testimonia  ejus,  nec  quoerebat  eum  ,  qui  di- 
cebat  ,  «  Magister  bone  ,  quid  boni  faciam ,  ut  vitam 
»  seternam  consequar  ?  »  Sed  quomodoeumin  toto  corde 
quaesivit ,  cujus  consilio  divitias  suas  praetuiit ,  quo  audito 
tristis  abscessit  ^?  Nam  et  propheta  Isaias  dicit ,  «  Quaerite 
»  Dominum  •,  et  cum  inveneritis  euni ,  derelinquat  impius 
»  vias  suas  ,  et  vir  iniquus  cogitationes  suas  ^  ?  » 

III.  Quaerunt  itaque  Deum  et  impii  et  iniqui,  uteoin- 
ventonon  sintimpii,  neciniqui.  Quomodo  ergo  jam  beati, 
cum  adhuc  testimonia  ejus  scrutantur  et  exquirunt  eum  , 
cura  hoc  facere  possint  et  impii ,  possint  et  iniqui  ?  Beatos 
autem  esse  impios  etiniquos^  quis  vel  impius  dixerit  aut 
inlquus  ?Ergo  spe  beati ,  sicut,  «  Beali  qui  persecutionem 
»  patiuntur  propter  juslitiam^  :  »  non  propterquod  adest, 
quandin  mala  patiuntur  •  sed  propter  quod  aderit,-  quoniam 
ipsorum  est  regnum  coelorum.  Et,  »Beati  qui  esuriuntet 
»  sitiunt  justitiam  :  »non  quia  esuriunt  etsitiunt^, sed  prop- 
ter  quod  sequitur, «  Quoniam  ipsi  saturabuntur.  »Et, « Beati 
»  qui  plorant :  »  non  quia  plorant ,  sed  propter  quod  se- 
quitur,  «Quia  ridebunt^.  »  Proinde,  «  Beati  qui  scrutan- 
»  tur  testimonia  ejus  ,  in  toto  corde  exquirunt  eura  :  » 
non  quia  scrutantur  etexquirunt,  sed  quia  inventuri  sunt 
quod  exquirunt.  In  toto  enim  corde  ,  non  neghgenter 
exquirunt.  Si  ergo  spebeati,  fortassis  etiam  spe  immaculati. 
Nam  profecto  in  hac  vita ,  licet  inlege  Domini  ambuleraus, 
licet  scruteraur  testimonia  ejus ,  et  in  toto  corde  exquira- 
mus  eum,  «  Si  dixerimus  quia  peccatum  non  habenjus , 
»  nos  ipsos  seducimus  ,  et  veritas  in  nobis  non  est^?  » 
Sed  hoc  dihgentius  inquirendum  est.  Sequitur  quippe_, 
«  Non  enim  qui  operantur  iniquitatem  ,  in  viis  ejus  ara- 

'  Matth.  XXIX,  i6  et  22.  —  =  Isai.  lv,  6,  7.  —  3  jiatth.  v,  lo.  —4  IbiJ. 
6.  —  5  iijiJ.  5.  —  G  i  joau.  1,  8. 


384  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

«  bulaverunt.  )>  Ex  c[uo  videri  potest ,  qui  ambulant  in 
via  Domini ,  id  est ,  in  lege  Domini,  scrutando  testimonia 
ejus,  et  in  toto  corde  exquirendo  eum  ,  jamesseposseim- 
maculatos,  hoc  est,  sinepeccato,  propterverba  sequentia, 
«  Non  enim  qui  operantur  iniquitatem  ,  in  viis  ejus  am- 
))  bulaverunt.  Qui  autem  peccatum  facit,  et  iniquitatem 
»  facit  ,  ))  ait  beatus  Joannes  :  et  addidit ,  «  Peccatum 
»  iniquitas  est  ^  ))  Sed  jam  sermo  iste  claudendus  est :  nec 
in  angustum  lanta  c[uaestiocoarctanda. 


SERIMO  II. 

I.  ScB.iPTtJM  est,  et  legitur,  et  verum  est,  in  lioc  Psalmo : 
«  Non  enim  qui  operantur  inic^uitatem,  in  viis  ejus  ambula- 
))  verunf-.»  Sed  elaborandum  est,  opitulante  Deo,in  cujus 
manu  sunt  et  nos  et  sermones  nostri-^,  ne  recte  dictum,  non 
recte  intellectum,  lectorem  auditoremve  perturbet.  Caveii^ 
dumestenim,  ne  omnes  sancli,  quorum  illa  voxest,  «  Si 
»  dixeriraus  quia  [^eccatum  non  habemus  ,  nos  ipsos  se- 
»  ducimus  ,  et  veritas  in  nobis  non  est*  5  aut  non  puten- 
tur  ambulare  in  viis  Domini,  quoniam  peccatum  iniquitas 
est,  et  c[ui  operantur  iniquitatem,  non  utic|ue  in  viisejus 
ambulaverunt  5  aut  quia  dubium  non  est  eos  ambulare  in 
viis  Domini ,  non  credantur  habere  peccatum  ,  cjuod  pro- 
cul  dubio  falsum  est.  Neque  enim  propter  arrogantiam 
supcrbiamc[ue  vitandam  scriptum  est  :  «  Si  dixcriraus  cjuia 
»  peccatum  non  haberaus  ,  nos  ipsos  seduciraus.  »  Alio- 
quinnonadderetur,  «  Et  veritasinnobis  non  est  •  »  seddi- 
ceretur  :  «  Humihtas  in  nobis  non  est :  »  praesertim  quia 
sequitur  unde  iste  sensus  clarius  ilkistretur,  omnesque 

>  I  Joan.  ui,  4-  —  '  Psal.  cmii,  3.  —  3  Sap.  vn,  iG.  —  4  i  Joan.  1,  8. 


ENARRATIO    IN    PSALMrM   CXVIII  ,    SERMO    II.  385 

anferat  dubitationis  ambages.  Cum  enimhoc  beatus  Joan- 
nes  dixisset ,  adjunxit :  «  Si  autem  confessi  fuerimus  de- 
))  licta  nostra ,  fidelis  est  et  justus  ,  qui  dimittat  nobis 
))  peccata  nostra,  et  miuidet  nos  ab  omni  iniquitate^  )) 
Quid  hic  dicit,  quid  contradicit  damnabilis  impietatis  ela- 
tio  ?  Si  enim  propter  arrogantiam  devitandam  ,  non  prop- 
ter  veritatem  fatendam^  non  dicunt  sancti  se  non  habere 
peccatum  5  quid  est  quod  confitentur,  ut  remissionem 
mundationemque  mereantur  ?  An  et  hoc  lit ,  ut  arrogantia 
devitetur  ?  Quomodo  ergo  impetrabitur  peccatorura  vera 
mundatio ,  quorum  est  falsa  confessio  ?  Conticescat  igitur 
et  arescat  elatio  fenea  superborum ,  se  ipsa  seducens , 
quae  in  auribus  hominum  simulata  humiUtate  dicit  se  ha- 
bere  peccatum ,  in  corde  autem  suo  impia  elatione  dicit 
se  non  habere  peccatum.  Qui  enim  hoc  dicunt ,  se  ipsos  se- 
ducunt ,  et  veritas  in  eis  non  est.  Sed  quando  in  auribus 
hominum  hoc  dicunt ,  non  tantura  se  ipsos ,  sed  alios 
quoque  doctrinae  insanae  perversitate  seducunt  :  cum 
vero  id  in  corde  suo  dicunt ,  ilhc  se  ipsos  seducunt ,  illic 
veritas  in  eis  non  est ;  ac  per  hoc  se  ipsos  in  corde  suo 
seducunt ,  et  in  suo  corde  veritatis  lumeii  araittunt.  Ex- 
clamet  autem  sancta  familia  Christi ,  fructificans  et  cres- 
cens  in  universo  mundo ,  humiliter  verax  et  veraciter 
humiiis  :  exclamet ,  inquam  :  «  Si  dixerimus  quia  pecca- 
))  tum  non  habemus  ,  nos  ipsos  seducimus ,  et  veritas  in 
))  noliis  non  est. »  Quod  si  confessi  fuerimus  deiicta  nostra, 
fidelis  est  et  justus,  ut  dimittat  nobis  peccata  nostra  ,  et 
))  mundet  nos  ab  omni  iniquitate.  »  Hsec  ut  dicuntur,  ita 
sentiantur.  Tunc  enira  erit  humilitas  vera ,  si  non  sola 
ostentetur  in  lingua  :  ut  simus  secundum  Apostolum  : 
«  Non  alta  sapientes  ,  sed  humilibus  consentientes~.))Non 
ait  :  «  Colloquentes,  ))  sed,  «  Consentientes: ))  quod  non 

'  1  Joan.  I,  9.  —  '  Rom.  xii,  i6. 

cxviii.  25 


386  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

fit  ore ,  sed  corde.  Hypocrita ,  si  dicis  te  habere  ,  ciim 
credas  te  non  habere  peccatura  ;  foris  fingis  humilitatem , 
intus  amplecteris  vanitatem.  Ergo  et  in  ore  et  in  corde 
non  habes  verilatem.  Quid  tibi  prodest  videri  hominibus 
humile  esse  quod  dicis ,  si  Deus  videt  altum  esse  quod  sa- 
pis?  Gerte  si  auribus  divinum  insonaret  oracuKim,  Noli 
altum  dicere  :  nec  sic  immerito  damnareris,  si  humile  in 
ore  coram  hominibus ,  et  altum  in  corde  coram  Domino 
loquereris.  Cum  vero  audias  :  «  NoU  aitum  sapere ,  sed 
))  time^ ;  ))  ( non  enim  ait,  dicere,  sed,  sapere  : )  cur  non 
etiam  intus  es  humihs  ubi  sapis?An  ideo  mens  altitudine 
inflatur  ,  ut  humihtatem  lingua  mentiatur  ?  Legis  ,  vel  au- 
dis,  «  NoH  altum  sapere ,  sed  time  :  »  et  tu  in  tantum  sapis 
altum ,  ut  te  peccatum  existimes  non  haliere  5  ac  per  hoc 
quia  non  vis  timere ,  nihil  tibi  ahud  remanet  quam  tu- 
mere. 

II.  Et  unde ,  inquis ,  scriptum  est  :  «  Non  enim  qui 
))  operantur  iniquitatem,  in  viis  ejus  ambulaverunt?»An 
vero  sancti  Domini  non  ambulant  in  viis  Domini?  Quod 
si  ambulant ,  inquit ,  non  operantur  iniquitatem  :  si  non 
operantur  iniquitatem  ,  non  habent  peccatum  5  «  Quo- 
))  niam  peccatum  iniquitas  esf^.  )>  Exurge  in  adjutorium 
mihi,  Domine  Jesu ,  et  contra  haereticum  superbientem 
opitulare  mihi  per  Apostohim  confitentem.  Ecce ,  ubi  est 
homo  tuus  exinaniens  se  ,  ut  impleatur  te  ?  Ipsum  audia- 
mus ,  fratres  mei  •,  ipsum  de  hac  qusestione,  si  placet,  imo 
quia  piacet,  interrogemus.  Dic  nobis,  Paule  beatissime, 
utrum  ambidaveris  in  viis  Domini ,  cum  in  carne  adhuc 
viveres  ?  Respondet :  Et  unde  dicebam  :  «  Verumtamen  in 
))  quod  pervenimus ,  in  eo  ambulemus  ^  ?  »  Unde  dice- 
bam  :  «  Numquid  circumvenit  vos  Titus  ?  Nonne  eodem 
»  spiritu  ambulavimus  ?  nonne  usdem  vestigiis  *  ?  )>  Unde 

'  Roili.  XI,  20.  —  2  I  joan.  m,  4>  —  ^  Philip.  ur,  i6.  — 4  2  Cor.  xu,  18. 


ENARRATIO    1K   PSALMIJM   CXVIII,    SEPaiO    II.  387 

dicebara  :  «  Quandiu  sumus  in  corpore,  peregrinamur  a 
»  Domino ;  per  fidem  enim  ambulamus ,   non  per  spe- 
»  ciem^?  »  Quae  certior  via  Domini,  quam  fides  ex  qua 
justus  vivif^^Incujus  alterius  vioe  itinere  ad  superna  ten- 
debam ,  quando  dicebam :  k  Unum  autem  quse  retro  obli- 
»  tus,  in  ea  quse  ante  sunt  extentus,  secundum  intentio- 
»  nem  sequor  ad  palmam  supernae   vocationis  Dei   in 
»  Christo  Jesu^?  »  Postremo  in  qua  alia  via  cucurreram, 
quando  dicebam  :   «  Bonum  certamen  certavi ,  cursum 
»  consummavi  "*  ?  »  Satis  sint  ista  reponsa ,  quibus  apos- 
tolum  Paulum  in  viis  Domini  ambulasse  didicimus  :  sed  ab 
illo  et  abud  inquiramus.  Dic  obsecro,  o  Apostole,  quando 
adhuc  in  carne  vivens  in  viis  Domini  ambulabas,  habebas 
peccatum,  an  sine  peccato  eras  ?  Audiamus  utrum  se  ipse 
seducat,  an  vero  quod  beatus  Joannes  ejus  co-apostolus 
sapiat  :  quoniam  veritas  erat  in  eis^.  Et  hic  ergo  respon- 
det  :  Nonne  legistis  ubi  confiteor ,  dicens  :  «  Non  enira 
»  quod  volo  facio  bonum,  sed  quod  nolo  malum,  hoc 
»  ago  ^  ?  »  Et  hoc  audivimus  :  jam  itaque  illud  interro- 
garaus  ,  Quornodo  in  viis  Domini  ambulabas  ,  si  malum 
quod  nolebas  hoc  agebas  ;  cum  Fsalmus  sanctus  insonet 
dicens  :  «  Non  enira  qui  operantur  iniquitatem ,  in  viis 
»  ejus  ambulaverunt?»  Audi  continuo  respondentem  per 
sententiaro  consequentem  :  «  Si  c[uod  nolo,  inquit,  ego 
»  hoc  facio,  jam  non  ego  operoriilud,  sed  quod  habitat 
»  in  me  peccalum".»  Ecce  quemadmodura  qui  arabulant 
in  viis  Domini,  non  operantur  peccatum,  et  tamen  non 
sunt  sine  peccato  5  c{uiajam  nonipsi  operantur  illud ,  sed 
quod  habitat  in  eis  peccatum. 

III.  Hic  dicet  ahquis  :  Quomodo  agebat  quod  nolebat 
malum,  et  quoraodo  ipse  non  id  agebat,  sed  quod  habita- 

>  2  Cor.  V,  6,  7.  —  2  Rom.  1,   17.  —  ^  Philip.  111^  i3,  14.  —  4  2  Tim. 
IV,  7. —  5  I  Joan.  1,  8.  —  ^  Rom.  vii,  i5.  — 7  IbiJ.  iS-i^. 

25. 


388  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

bat  in  illo  peccatum?  Interim  jara  ista  qiiaestio  soliita  est , 
satisque  apparuit  Scripturre  auctoritate  canonicae ,  fieri 
posse  ut  ambiilantesin  viis  Domini ,  quamvis  non  sint  sinc 
peccato ,  non  tamen  id  operentur  ipsi.  «  Non  enim  qui 
))  operantur  iniquitatem,  »  hoc  estpeccatura, «  Quia  pec- 
»  catum iniquitas  est^  ,  in  viis  ejus  ambulaverunt.  »  Jam- 
vero  qua  ratione  possit  intelligi,  et  agens  illud  propter 
corpus  mortis  hujus,  in  quo  lex  peccati  habitat,  et  nou 
ipse  agens  illud  propter  vias  Domini  in  quibus  ambulat  j 
alius  sermo  necessarius  est ,  quia  iste  claudendus  est. 


SERMO   III. 

I.Propter  id  quod  in  Psalmo  isto  scriptum  est,  «Non  enim 
»  qui  operanturiniquitatem,  inviisejusambulaverunf*,  » 
quoniam  «  Peccatum  iniquitas  est^,  »  sicut  Joannesapos- 
toius  dicit ,  exorta  ditiicihs  quKstio,  Quomodo  possint 
Sancti  in  hac  vita  et  non  esse  sine  peccato,  quia  et  iilud 
verum  est,  «  Si  dixerimus  quia  peccatum  non  habemus  , 
»  nos  ipsos  seducimus,  et  veritas  in  nobis  non  est^;  »  et 
tamen  ambulare  vias  Doraini ,  quas  non  ambulant  qui 
operantur  iniquitatem  :  solutaest,  dicente  apostolo  Paulo, 
«  Jam  non  ego  operor  illud,  sed  id  quod  in  me  habitat 
»  peccatum^.  »  Quomodo  enim  est  sine  peccato ,  in  quo 
habitat  peccatum  ?  Ambulat  tamen  vias  Domini,  quasnon 
ambulant  qui  operantur^  quiajam  nonipseoperaturiilud, 
sed  quod  in  eo  habitat  peccatum.  Verumtamen  ita  soluta 
est  quaestio  ista,  ut  dillicilior  altera  nasceretur,  Quomodo 
agat  homo  quod  ipse  non  agit.  Utrumque  enim  dixit ,  et 

'  1  Joan.  m,  4-  —  '  Psal.  cxviii ,  3.  --  3  i  Joan.  i,  8.  —  4  Rom.  vii , 
17  et  20. 


ENARHATIO    IN    PSALMUM    CXVIII ,    SERMO    lll.  389 

«  Non  qiiod  volo ,  ago  :  »  et ,  d  Non  ego  operor  illud ,  sed 
))  quod  habitat  in  me  peccatum^  ))  Unde  intelligerc  de- 
bemus ,  quando  peccatum  quod  liabitat  in  nobis  ,  opera- 
tur  innobis,  tunc  nos  id  non  operari;  quando  nequaquam 
ei  voluntas  nostra  consentit ,  et  tenet  etiam  corporis  mem- 
bra  ,  ne  obediant  desideriis  ejus.  Quid  enimoperatur  pec- 
catum  nolentibus  nobis ,  nisi  sola  illicita  desideriaPQuibus 
si  voluntatis  non  adhibeatur  assensus  5  movetur  quidem 
nonnullus  affectus  ,  sed  nullus  ei  relaxatur  effectus.  Hoc 
prsecepit  idem  Apostolus ,  ubi  dicrt ,  «  Non  ergo  regnet 
»  peccatum  in  vestro  mortali  corpore ,  ad  obediendum 
»  desideriis  ejus  ,  nec  exhibeatis  membra  vestra  arma  ini- 
»  quitatis  peccato^.  -)  Suntitaque  desideria  peccati,  qui- 
bus  nos  prohibuit  obedire.  Operantur  ergo  peccatum  haec 
desideria  •,  quibus  si  obedimus,  et  nos  operamur  :  si  au- 
tem  obtemperantes  Apostolo  non  obedimus  eis  ,  non  illud 
nos  operamur  ^ ,  sed  quod  in  nobis  habitat  peccatum.  Si 
autem  desideria  nulla  haberemus  illicita ,  nec  nos ,  nec 
peccatum  mali  aliquid  operaretur  in  nobis.  Motum  porro 
illiciti  desiderii ,  cui  non  obediendo  non  eum  nos  opera- 
mur,  ideo  et  nos  agere  dicimur,  quoniam  non  est  naturae 
vigor  alienae,  sedlanguor  est  nostrse  :  a  quo  languorc  omni 
modo  salvi  erimus ,  cum  et  animo  et  corpore  immortales 
facti  fuerimus.  Quapropter  et  quia  in  viis  Domini  ambu- 
lamus,  non  obedimus  desideriis  peccati  •,  etquia  non  sumus 
sine  peccato  ,  habemus  desideria  peccati.  Ac  per  hoc  jam 
nos  ea  non  operamur  ,  non  eis  obediendo  ;  sed  quod  in 
nobis  habitat  peccatum,  eadem  commovendo.  «  Nonenim 
»  qui  operantur  iniquitatem,  »  idest,  obediunt  desideriis 
peccati ,  «  In  viis  Domini  ambulaverunt. 

II.   Sed  adhuc  quaerendum  est,  quse  petamus  dimitti 
nobis  _,  quando  dicimus  Deo  :  «  Dimitte  nobis  debita  nos- 

'  Rom.  vu,  16.  —  2  id   vi^  12,  i3.  —  3  1(1.  vii^  ir._ 


390  s.  AuorsTiNi  episcopi 

))  tra^ : ))  utrum  quaenos  operamur ,  quando  peccati  desi- 
deriis  obedimus  ;  anipsa  desideria  nobis  dimitti  volumus, 
quse  nos  non  operamur,  sed  quod  habitat  in  nobis  pecca- 
tum.  Quantum  quidem  ego  sapere  possum,  languoris  illius 
et  infirmitalis,  unde  illicita  desideria  commoventur,  quod 
peccatum  appellat  Apostolus-,  universus  reatus  sacramento 
baptismatis  est  solutus,  cum  omnibus  quae  illi  obedientes 
fecimus ,  diximus,  cogitavimus  •,  nec  nobis  deinceps  lan- 
guor  iste  obesset,  quamvis  inesset,  si  desideriis  ejus  illi- 
citis  nullis  unquam  obedientiam  prseberemus ,  sive  ope- 
ratione,  sive  locutione,  sive  tacita  assensione  •,  donec  etiam 
ipse  sanaretur  ,  cum  id  quod  poscimus  esset  impletum  , 
sive  dicentes ,  «  Veniat  regnum  tuum^  )>  sive  dicentes, 
((  Libera  nos  a  malo^  :  ))  sed  quoniam  tentatio  est  vita 
humana  super  terram^ ;  etiamsi  a  criminibus  longe  sirnus, 
non  tamen  deest  ubi  desideriis  peccati,  vel  facto^  vel 
dicto,  vel  cogitatu  obediamus ;  quando  adversus  majora 
vigilantibus,  quaedam  incautis  minuta  sulirepunt :  qune  si 
adversus  nos  colhgantur,  etsi  non  singula  suis  molibus 
conterunt,  omnia  tamen  acervo  nos  obruunt.  Et  propter 
hnec,  etiamhi  qui  ambulant  in  viis  Domini ,  dicunt,  «  Di- 
))  mitte  nobis  debita  nostra^  :  »  quoniam  ad  vias  Domini, 
et  ipsa  oratio  pertinet ,  et  ipsa  confessio  5  quamvis  non  ad 
eas  peccatapertineant. 

III.  Itaque  in  viis  Domini  ,  quas  omnes  fides  una  com- 
plectitur ,  «  Qua  in  eum  creditur  qui  justificat  impium  ^*  5  )> 
qui  etiam  dixit,  «  Ego  sum  via^  :  ))  nemo  peccatum  ope- 
ratur,  sed  confitetur.  Deviat  ergo  ,  cum  peccat  :  et  ideo 
peccatum  viae  non  tribuitur,  quod  a  deviante  committitur  : 
sed  in  via  fidei  pro  non  peccantibus  habentnr ,  qiiibus 
peccatanon  imputantur.  De  quibus  apostolus  Paulusjus- 

•  Matth.  vr ,  i2.  —  ^  Rom.  vir,  7-05.  —  3  Malth.  vi,  10-12.  —  4  Job, 
VII,  I.  —  ^  Mattu.  VI,  12.  —  C  Rom.  iv,  5.  —  7  Joan.  xiv,  6. 


ENARRATIO    IN    PSALMTJM    CXVIII  ,    SEUMO    III.         391 

titiam  fidei  commendans ,  in  Psaimo  scriptum  esse  mons- 
travit ,  «  Beati  quorum  remissae  sunt  iniquitates ,  et  quo- 
'»  rum  tecta  sunt  peccata  :  beatus  vir,  cui  non  imputavit 
»  Dominus  peccatum  ^.  »  Hoc  prsestant  viae  Domini  :  ac 
per  hoc,  quoniam  «  Justus  exfide  vivit~_,  »  ab  ista  via 
Domini  ilia  alienat  iniquitas,  quae  est  infidelitas.  In  hac 
autem  via,  id  est,  in  fide  pia  quisquis  ambulat,  aut  pec- 
catum  non  operatur  ,  aut  si  quid  a  deviante  committitur^ 
propter  viam  non  imputatur,  et  tanquam  non  fuerit  ope- 
ratus  accipitur.  Et  ideo  bene  etiam  sic  intelligitur ,  a  Non 
»  enim  qui  operantur  iniquitatem  ,  in  viis  ejus  ambula- 
))  verunt  :  »  ut  hanc  iniquitatem  significaverit ,  quse  re- 
ceditafide,  aut  non  accedit  ad  fidem.  Quemadmodum 
enim  ait  Dominus  de  Judseis ,  «  Si  non  venissem  ,  pecca- 
»  tum  non  haberent^.  »  Necutique  sine  ullopeccatoerant, 
antequam  Christus  veniret  in  carne,  et  ex  quo  venit, 
coeperunt  habere  peccatum  :  sed  peccatum  quoddam  cer- 
tum  ,  id  est ,  infidelitatis ,  intelhgi  voluit ;  quoniam  non 
crediderunt  in  eum.  Ita  qui  operantur  iniquitatem,  non 
quamhbet ,  sed  hanc  ipsam  infidehtatis ,  non  in  viis  ejus 
ambulaverunt  :  quia,  «  Universse  viaeDomini  misericordia 
»  etveritas^  ^  »  utrumque  autem  inChristo  est,  et  prseter 
Christum  nusquam  est.  «  Dico  enim  Christum  ,  ait  Apos- 
»  tohis,  ministrum  fuisse  circumcisionis,  propter  veritatem 
»  Dei ,  ad  confirmandas  promissiones  Patrum  ^  Gentes 
M  autem  super  misericordiam  glorificare  Deum  ^.  »  In  hoc 
igitur  misericordia,  quia  nos  redemit :  in  hoc  veritas,  quia 
id  quod  promissit  implevit ,  et  impleturus  est  quod  pro- 
mittit.  «  Qui  ergo  operantur  iniquitatem,  »  id  est,  infide- 
litatem  ,  «  Non  in  viis  ejus  ambulaverunt  5  »  quia  in  Chris- 
tum  non  crediderunt.  Ergo  convertantur ,  et  in  eum  qui 

I  Roni.  IV,  7,  et  Psal.  xxxi,  1,2.  —  *  Rom.  1,  17.  —  3  Joan.  xv,  22.  — 
4  Psal.  XXIV,  10.  —  5  Rom.  xv,  8, 9. 


392  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

justificat  impium  ^,  pie  credant ,  atque  iii  illo  misericor- 
ciiam  peccatis  dimissis  ,  et  veritatem  compietis  promissis, 
hoc  est,  universas  vias  Domini  inveniant :  in  quiJjus  am- 
Lulantes  non  operabuntur  iniquitatem  :  quia  non  tenebunt 
infidelitatem ,  sedfidem,  quae  per  dilectionem  operatur-, 
et  cui  peccatum  non  imputatur. 


SERMO  IV. 

I.  Quisest,  charissimi,  qui  Domino  dicit,  «  Tu  pr.ne- 
»  cepisti  mandata  tua  custodiri  nimis.  Utinam  dirigantur 
»  viaemcsead  custodiendas  justificationes  tuas.  Tunc  iion 
»  confundar,  dum  inspicio  in  omnia  mandata  tua"?» 
Quisestquihocdicit,nisiunumquodquemembrumChristi, 
vel  potius  universum  corpus  Christi?  Et  quid  est,  «  Tu 
»  prsecepisti  mandata  tua  custodiri  nimis  ?  »  Utrum  nimis 
praecepisti ,  an  nimis  custodiri?  QuodUbet  horum  intelh- 
gamus,  contraiHara  memorabilem  nobilemque  sententiam 
hoc  dictum  videtur,  quam  Grseci  laudant  in  sapientibus 
suis  ,  et  Latini  laudando  consentiunt,  «  Ne  quid  nimis  ^.  » 
Si  enim  hoc  verum  est ,  ut  ne  quid  nimis  fiat  ,  quomodo 
verum  est ,  quod  hic  dicitur  ,  «  Tu  pr^ecepisti  mandata 
»  tua  custodiri  nimis?  »  Quando  Deus  aliquid  vel  nimis 
praeciperet ,  vel  nimis  custodiri  vellet ,  si  omne  nimiuni 
reprehensione  dignum  esset  ?  Diceremus  ergo  nos  nulia 
Graecorum  sapientium  auctoritate  teneri ,  intuentes  quod 
scriptum  est,  «  Nonne  stuItamfecitDeus  sapientiamhujus 
»  mundi^  :  »  et  potius  istam  sententiam  falsam  esse  cre- 
deremus,  quadictum  est,  «  Nequid  nimis, »  quam  divinum 

'  Roia.  IV  ,5.  —  '  Galat.  v,  6.  —  ^  Psai.  ckvhi  ,  ^-6.  —  4  Terent.  Andv. 
Act.  1,  sc.  I.  —  5  I  Cor.  r,  20. 


ENARRATIO    IN    PSALMtJM    CXVIII  ,    SERMO    IV.  393 

eloquium ,  ubi  legimus  atque  cantamus ,  «  Ta  prcecepisti 
))  mandata  tua  custodiri  nimis  5 ))  nisi  nos  non  grseca  elatio, 
sed  vera  ratio  revocaret?  JSimis  quippe  dicitur  ,  quid([uid 
plus  fuerit  quam  oportet.  Nami  parum  et  nimium  duo 
sunt  inter  se  contraria.  Parum  est  quod  minus  est  quam 
oportet:  et  nimium  plus  quam  oportet.  Horura  in  raedio 
modus  est ,  quod  dicitur ,  sat  est.  Gum  itaque  utile  sit  in 
vita  et  moribus ,  ut  amplius  quam  oportet  nihil  omnino 
faciamus  •,  profecto  veram  esse  sententiam ,  «  Ne  quid  ni- 
))  mis ,  ))  fateri  potius  quara  negare  deberaus.  Sed  ali- 
quando  latina  lingua  hoc  verbo  sic  abutitur,  ut  nirais 
pro  eo  quod  est,  valde,  et  positura  inveniaraus  in  Litteris 
sacris,  et  ponamus  in  sermonibus  nostris.  Nam  et  hic  , 
«  Tu  prsecepisti  raandata  tua  custodiri  nirais  ,  )>  nonnisi, 
Valde,  intelbgimus,  si  recte  inteUigimus.  Et,  Nirais  te  di- 
ligo,  si  ahcui  charissimo  dicimus,  non  utique  plus  quara 
oportet,  sed  vaide  nos  dihgere  intelligi  volumus.Denique 
illa  grseca  sententia  non  habet  hoc  verbum  ,  quod  hic 
legitur.  Ibi  enira  est  avy.v,  quodest,  nimis  :  hicest  autem 
co':^sa,  quod  est,  valde.  Sedahquando,  utdiximus,  nimis 
pro  eo  quod  est  valde,  et  dictum  invenimus,  et  dicimus. 
Unde  nonnulli  etiam  latini  codices  non  habent,  «  Tu  prae- 
))  cepisti  mandata  tua  custodiri  nimis  5  ))  sed ,  «  Yalde.  )> 
Valde  itaque  praecepit  hoc  Deus ,  et  valde  oportet  Dei 
custodiri  mandata. 

II.  Sed  humihs  pietas  vel  pia  huraihtas,  et  fides  non 
immemor  gratise  ,  quid  adjungat  attendite  :  «  Ulinara,  in- 
»  quit ,  dirigantur  vite  meae  ad  custodiendas  justificatio- 
»  nes  tuas^  ))  Prcecepisti  quidera  tu,  sed  utinam  quod 
prsecepisti  hat  raihi.  Ubi  audis  «  Utinam,  )>  vocem  optan- 
tis  agnosce  ;  et  agnita  voce  optantis ,  depone  superbiara 
prsesumentis.  Quis  enira  se  dicat  optare,  quod  sic  habet 

'  Psal.  csvni,  5. 


394  S.    AXJGUSTINI    EPISCOPl 

in  arbitrii  potestate  ,  iit  nullo  indigens  adjumento  id  pos- 
sit  efiicere  ?  Ergo  si  optat  homo  quod  praecipit  Deus  •,  ut 
det  ipse  quod  prrecipit ,  rogandus  estDeus.  A  quo  enim 
optandum  est ,  nisi  abillo,  a  quo  «  Patre  luminum  omne 
))  datum  optimum  et  omne  donum  perfectum  ,  sancta 
))  Scriptura  teste ,  descendit  ^  ?  »  Propter  eos  autem  qui 
putant  hoc  solo  nos  ad  faciendam  justitiam  divinitus  ad- 
juvari,  quod  Dei  prGecepta  nobis  in  notitiam  proferuntur, 
ut  ea  cognita  ,  jam  sine  uUa  Dei  gratia  ,  solis  nostrae  vo- 
luntatis  viribus  impleantur,  non  optat  hic  dirigi  vias  suas 
ad  custodiendas  justificationes  Dei ,  nisi  jam  ejus  acceptis 
ipso  praecipiente  mandatis.  Ad  hoc  enim  pertinet  quod 
praemisit ,  «  Tu  praecepisti  mandata  tua  custodiri  nimis.)) 
Tanquam  diceret :  Jam  legem  accepi,  jam  novi  \  «  Tu  enim 
)>  praecepisti  mandata  tua  custodiri  nimis  :  ))  et  mandata 
tua  sancta^  et  justa,  et  bona ;  sed  peccatum  per  bonum 
mihi  operatur  mortem -,  nisi  adjuvet  tua  gratia,  «  Uti- 
))  nam  ergo  dirigantur  viae  meae  ad  custodiendas  justifica- 
))  tiones  tuas.  )) 

III.  «  Tunc  non  confundar,  dum  inspicio  in  omnia 
)>  mandata  tua^  )>  Mandata  Dei  sive  cum  leguntur,  sive 
cum  memoria  recoluntur,  tanquam  speculum  intuendum 
est ,  secundum  apostolum  Jacobum  dicentem  :  «  Si  i[uis 
»  est  auditor  verbi  et  non  factor ,  hic  comparabitur  viro 
)>  consideranti  vultum  nativitatis  suse  in  speculo  5  consi- 
»  deravit  enim  se ,  et  abiit ,  et  statira  obhtus  est  quaHs 
»  fuerit :  qui  autem  perspexerit  in  legem  perfectam  liber- 
»  tatis,  et  permanserit ,  non  auditor  obliviosus  factus^  sed 
»  factor  operis  ,  hic  beatus  in  facto  suo  erit  *.  »  Talem  se 
iste  vult  esse ,  ut  inspiciat  tanquam  in  speculo  mandata 
Dei,  et  non  confundatur :  quia  non  auditoc  eorum  tantum 

»  Jacob.  1,  17.  —  »  Roni.  vii,  12,  i3.  —  ^  Psal.  cxvin,  6.-4  Jacob. 
1,  23-25. 


enArrAtio  in  psalmum  cxviii,  sermo  IV.  395 
vult  esse,  sed  factor.  Propterea  optat  dirigi  vias  suas  ad 
custodiendas  justificationes  Dei.  Unde  dirigi ,  nisi  gratia 
Dei?  Alioquin  legem  Dei  habebit,  nonubi  gratuletur,  sed 
ubi  confundatur  ^  si  voluerit  mandata  inspicere,  quoe  non 
facit. 

IV.  «  Confitebor  ,  inquit ,  tibi ,  Domine ,  in  directione 
»  cordis,  in  eo  quod  didicerim  judicia  justitiae  tune*.  m 
Non  est  peccatorum  confessio  ista  ,  sed  laudis  :  sicut  ait 
etiam  ipse,  in  quo  peccatum  nulium  erat,  «  Confitebor 
»  tibi,  Pater  ,  Domine  ,  coeli  et  terrae^  :  »  et  sicut  scrip- 
tum  est  in  libro  Ecclesiastico  :  «  Ha3c  dicetis ,  in  confes- 
))  sione  :  Opera  Domini  universa  c[uoniam  bona  valde^. 
»  Confitebor ,  inquit,  tibi  in  directione  cordis.  »  Utique  si 
dirigantur  viae  meae ,  confitebor  tibi ,  quoniam  tu  fecisti , 
et  tua  laus  est  ista ,  non  mea.  Tunc  enim  «  Confitebor  in 
»  eo  quod  didicerim  judicia  justitiae  tuse,  »  si  directum 
cor  habebo ,  directis  videlicet  viis  meis  ad  custodiendas 
justificationes  tuas.  Nam  quid  mihi  proderit  quod  ea  didi- 
cerim  ,  si  corde  perverso  vias  abibo  pravas  ?  Non  enim 
laetabor  in  eis,  sed  accusabor  ab  eis. 

V.Deinde  adjungit :  « Justificationes  tuas  custodiam^.» 
Quae  omnia  ex  illo  utique  connectuntur ,  quod  ait  :  «  Uti- 
»  nam  dirigantur  viae  meae  ad  custodiendas  justificationes 
»  tuas  :  tunc  non  confundar  dum  inspicio  in  omnia  man- 
»  data  tua  ;  et  confitebor  tibi  in  directione  cordis,  et  jus- 
»  tificationes  tuas  custodiam.  »  Sed  quid  est  quod  sequi- 
tur  ?  «  Ne  derehnquas  me  usque  valde  :  »  vel  sicut  non- 
nulh  codices  habent,  «  Usque  nimis  ,  »  pro  eo  quod  est 
«  Valde  :  »  nam  hoc  verbum  graecum  est  et  hic ,  id  est , 
ccpo^fot :  quasi  rehnqui  se  a  Domino  veht ,  sed  non ,  «  Us- 
»  que  valde.  »  Absit.  Sed  quia  rehquerat  Deus  mundum 

'  Psal.  cxvui,  2.  —  2  Matth.xii,  25.  —  3  Eccli.  xxxix,  20,  21.  —  4Psal. 
cxvin,  8. 


396  S.    AIJGUSTINI    EPISCOPI 

merito  peccatorum ;  «  Usque  valde  »  illum  reliquisset ,  si 
ei  nec  tanta  medicina  profuisset ,  lioc  est,  gratia  Dei  per 
Jesum  Christum  Dominum  nostrum,  Nunc  vero  secun- 
dum  istam  orationem  corporis  Christi ,  non  eum  reliquit 
usque  valde  :  «  Quia  Deus  erat  in  Christo ,  mundum  re- 
»  concilians  sibi^  »  Potest  hoc  etiam  sic  intelHgi,  ut  ejus 
ista  sit  vox ,  qui  cum  dixisset  in  abundantia  sua :  «  Non 
»  movebor  in  seternum^  ,  »  velut  sua  virtute  confidens  : 
ut  ostenderet  ei  Deus  quod  non  merito  ejus  ,  sed  in  vo- 
luntate  sua  praestiterat  decori  ejus  virtutem,  avertit  ab  eo 
faciem  suam,  et  factus  est  conturbatus^  Inveniens  ergo 
se,  nec  jam  praesumens  de  se,  clamat :  «  Ne  derelinquas 
»  me  usque  valde.  »  Si  enim  dereliquisti ,  ut  sine  adjuto- 
rio  tuo  infirmus  appaream,  noli  usque  valde,  ne  peream. 
«  Tu  ergo  prnecepisti  mandata  tua  custodiri  nimis.  »  Jam 
de  ignorantia  me  excusare  non  possum.  Sed  quoniam  in- 
firmus  sum  :  «  Utinam  dirigantur  viae  mese  ad  custodien- 
»  das  justificationes  tuas.  Tunc  non  confundar,  dum 
))  inspicio  in  omnia  mandata  tua  :  tunc  confitebor  tibi  in 
))  directionc  cordis,  in  eo  quod  didicerim  judicia  justitiae 
))  tuae;  tunc  justificationes  tuas  custodiam  :  )>  et  si  dere- 
liquisti  me ,  ne  gloriarer  in  me  ,  noli  usque  valde ,  et  jus- 
tificatus  abs  te  gloriabor  in  te. 


SERMO   V. 

L  Hos  versus,  charissimi ,  isto  consideremus  in  Psalmo 
ct  sicut  Dominus  donat  ejus  sacras  Litleras  perscrutemur  : 
«  Tn  quo  corrigit  junior  viara  suam?  In  custodiendo  verba 
))  tua^.  »  Interrogat  se,  et  respondet  sibi.  «  In  quo  cor- 

»  2  Cor.  V,  rg.  —  '  Psal.  %xn,  7.  —  ^lbiJ.  8.-4  Psal.  csviii,  9. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    V.  397 

»  rigit  junior  viam  suam?  »  huc  usque  interrogatio  est. 
Deinde  responsio  ,  «  In  custodiendo  verba  tua.  »  Sed  hoc 
loco  custoditio  verborum  Dei ,  intelhgenda  est  operatio 
praeceptorum.  Frustra  enim  custodiuntur  memoria,  si 
non  custodiantur  et  vita.  Nam  quidam  verba  Dei  tenendo 
agunt  ne  obhviscantur,  nec  aguntvivendo  ut  corrigantur. 
Non  autem  ait  iste :  In  quo  exercet  junior  memoriam  suam? 
sed ,  «  In  quo  corrigit  viam  suam  ?  »  atque  ad  hoc  respon- 
det  :  «  In  custodiendo  verba  tua.  »  Neque  ullo  modo  di- 
cenda  est  via  correcta ,  quandiu  est  vita  perversa. 

II.  Sed  quid  sibi  vult  iste  junior  ?  Potuit  enim  dicere  : 
In  quo  corrigit  homo  viam  suam?  aut,  In  quo  corrigit  vir 
viam  suam  ?  quod  plerumque  in  Scripturis  ita  ponitur,  ut 
a  sexu  honoratiore  homo  intelhgatur ,  modo  locutionis 
quo  significatur  a  parte  totura.  Neque  enim  et  foemina  non 
beata  quse  non  abiit  in  consiho  impiorum  :  ubi  tamen  dic- 
tum  est  :  «  Beatus  vir  ^.»  Hic  vero  nec  Ilomo  ait,  nec  Vir, 
sedj  «  Junior.  »  Numquid  desperandus  est  senior?  aut  in 
aho  corrigit  etiam  senior  viam  suam,quam  in  custodiendo 
verba  Dei  ?  An  forte  admonitio  est,  qua  setate  potissimum 
fieri  debeat  :  secundum  ilkid  quod  ahbi  sciiptum  est  : 
«  Fih,  a  juventute  tua  excipe  doclrinam,  et  usque  ad  ca- 
»  nos  invenies  sapientiam  ~  ?  »  Est  et  ahus  intellectus,  ut 
iile  hic  agnoscatur  filius  evangelicus  junior,  qui  profectus 
a  patre  in  regionem  Jonginquam,  effudit  substanliam 
suam  vivens  cum  meretricibus  prodige  5  et  posteaquam 
porcos  pavit  egestatem  famemque  perpessus ,  reversus  est 
ad  semetipsum,  et  dixit  :  «  Surgam  ,  et  ibo  ad  patrem 
»  meum.  »  In  quo  enim  correxit  viam  suam  ^  riisi  in  cus- 
todiendo  verba  Dei,  quse  tanquam  panem  paternum  esu- 
riens  concupivit?Neque  enim  corrigeret  viam  suamfrater 
ejus  senior ,  qui  patri  suo  dixit :  «  Ecce  tot  annis  servio 

'  Psal.  I,  I.  —  sEccli.  Yi,  18. 


398  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

»  tibi,  et  nunquam  mandatum  tuum  prsetcrii.  »  Junior 
ergo  ille  correxit  viam  suam  ,  quam  se  ita  depravasse  per- 
versamque  habuisse  confessus  est,  ut  patri  diceret :  «  Jam 
))  non  sum  dignus  vocari  fdius  tuus  ^  »  Tertius  quoque 
intellectus  mihi  occurrit ,  quem  quidem  ego ,  quantura 
pro  modulo  meo  sapio,  duobus  superioribus  antepono ;  ut 
senior  agnoscatur,  vetus  homo  5  et  novus,  junior  :  senior, 
qui  portat  imaginem  terreni  hominis ;  junior  ,  qui  coeles- 
tis  5  quia  «  Non  prius  quod  spiritale  est ,  sed  quod  ani- 
))  male,  postea  spiritale*^.))  Sit  ergo  hcet  quihbet  quantum 
ad  setatem  pertinet  corporis,  annosa  vetustate  decrepitus, 
junior  erit  ad  Deum  percepta  gratiae  novitate  conversus  : 
et  in  hoc  corrigit  viam  suam ,  in  cuslodiendo  verba  ejus  : 
hoc  est,  verbum  fidei  quod  proedicamus  ^,  et  ipsa  est  fides 
quse  per  dilectionem  operatur^. 

III.  Sed  iste  junior  populus,  gratiae  fiHus,  homo  novus, 
cantator  novi  Cantici,  haeres  Testamenti  Novi,  iste  junior 
non  Cain  ,  sed  Abel  5  non  Ismael ,  sed  Isaac  •,  iion  Esaii, 
sed  Israel  5  non  Manasses,  sed  Ephraem ;  non  Heh,  sed  Sa- 
muel;  non  Saiil,  sed  David ,  quid  adjungat  attendite  : 
«  In  toto,  inquit,  corde  meo  exquisivi  te,  ne  repellas  me 
))  a  mandatis  tuis^.  »  Ecce  orat,  ut  adjuvetur  ad  custo- 
dienda  verba  Dei,  in  quo  dixerat  viam  suam  corrigere  ju- 
niorem.  Nam  utique  hoc  est,  «  Ne  repellas  me  a  mandatis 
))  tuis.  ))  Quid  est  enim  a  Deo  repelh ,  nisi  non  adjuvari? 
Mandatis  quippe  ejus  rectis  atque  arduis  humana  non  con- 
temperatur  infirraitas,  nisi  praeveniens  ejus  adjuvet  cha- 
ritas.  Quos  autera  non  adjuvat,  hos  merito  perhibetur 
repellere,  tanquam  flammea  fraraea  prohibeantur  indigni, 
ne  manum  extendant  ad  arborem  vitae^.  Quis  est  autem 
dignus  ,  ex  quo  per  unum  hominem  peccatum  intravit  in 

'  Luc.  XV,  ia-2i.  —  2  I  Cor.  xv,  46,  49- ~" '  Rom,  x,  8.  —  4  Gal.  v,6. 
—  5  Psal.  cxviii,  10.  —  s  Gen.  ui,  24. 


ENARRATIO    IN    PSALMUlVt   CXVIII ,    SERMO    V.  399 

mundum,  et  per  peccatum  mors,  et  ita  in  omnes  homines 
pertransiit,  inquo  omnes  peccaverunt  *  ?  Sed  indel)ita  Dei 
misericordia  sanatur  debita  nostra  miseria.  Nam  iste  qui 
loquitur,  et  dicit  :  «  In  toto  corde  meo  exquisivi  te  :  »  et 
hoc  unde  posset,  nisi  eura  aversum  ad  se  ipse  converteret, 
cui  dicitur  :  «  Deus  tu  convertens  vivificabis  nos  - :  »  et 
ille  perditum  quaereret ,  et  errantem  ille  revocaret ,  qui 
dicit  :  «  Quod  perierat  requiram ,  et  quod  erraverat  revo- 
»  cabo^  ?  » 

IV.  Inde  est  quod  et  corrigit  viam  suam  in  custodiendo 
verba  Dei ,  illo  regente ,  illo  faciente  •,  neque  enim  per  se 
ipse  posset  5  cum  Jeremias  propheta  fateatur ,  et  dicat  : 
«  Scio  ,  Domine ,  quoniam  non  est  hominis  via  ejus,  ne- 
»  que  viribit  etcorriget  viam  suam  ^.))  ADomino  quippe 
hoc  etiara  iste  superius  optavit ,  ubi  ait  :  «  Utinara  diri- 
»  gantur  vise  mese  :  )>  et  hic  ubi  addidit  :  «  In  corde  meo 
))  abscondi  eloquia  tua,  ut  non  peccem  tibi^  °,  )>  continuo 
divinum  qusesivit  auxihum,  ne  in  corde  ejus  Dei  eloquia 
sine  fructu  absconderentur  ,  nisi  opera  juslitiae  sequeren- 
tur.  Cum  enim  hoc  dixisset,  adjunxit :  «  Benedictus  es,  Do- 
))  mine  5  doce  rae  justificationes  tuas^  Doce  )>  dixit ,  quo- 
modo  eas  discunt ,  qui  faciunt ,  non  quoraodo  hi  qui  ut 
habeant  quod  loquantur,  tanturamodo  meminerunt.  Nam 
utique  jara  dixerat:  «  In  corde  meo  abscondi  eloquia  tua, 
))  ut  non  peccera  tibi,  )>  Quid  ergo  adhuc  ea  queerit  dis- 
cere,  quae  abscondita  jara  custodit  in  corde?  Quod  utique 
non  fecisset ,  nisi  ea  didicisset.  Utquid  ergo  addit  et  di- 
cit :  «  Doce  me  justificationes  tuas,  ))  nisi  quia  eas  vult 
faciendo  discere  ,  non  loquendo  vel  meraoria  retinendo  ? 
Quoniam  ergo,  sicut  in  alio  Psalmo  legitur  :  «  Benedic- 
))  tionem  dabit  qui  legem  dedit'  :  ■»  ideo,  «  Benedictus 

'  Rom.  V,  12.  —  2  psal.  lxxxiv  ,  7.  —  ^  Ezech.  xxxiv,  16.  —  4  Jerein. 
X,  23.  —  5  Psal.  cxvui,  II.  —  6  Hiid.  12.  —  7  Id.  lxxxiii,  8. 


400  S.    AUGtJSTINI    EPISCOPI 

»  cs ,  Domine ,  doce  me ,  inquit,  justificationes  tuas.  » 
Ouia  enim  in  corde  meo  abscondi  eloquia  tua  ,  ut  non 
peccem  tibi,  legem  dedisti  5  da  etiam  benediclionem  gra- 
tise,  ut  faciendo  discam  quod  intimando  jussisti.Haec  satis 
sint,  ut  vestrae  mentes  sine  fastidio  nutriantur  :  alium 
Sermonem  desiderant  quoe  sequuntur. 


SER3I0  YI. 

I.  IwiTiuM  Sermonis  hujus  est  nobis  in  Psalmo,  de  quo 
disputamus  ,  hic  versus ,  «  In  labiis  meis  enuntiavi  omnia 
»  judicia  oris  tui  ^  »  Quid  est  hoc  ,  dilectissimi  ?  quid  est 
hoc?  Quis  omnia  judicia  Dei  enuntiare  possit,  cum  inves- 
tigare  non  possit  ?  An  vero  cum  Apostolo  exclamare  du- 
liitamus  ,  «  O  altitudo  divitiarum  sapientise  et  scientiae 
»  Dei ,  quam  inscrutabiha  suntjudicia  ejus,  et  investiga- 
»  biles  vise  ejus-?  »  Dominus  dicit  :  «  Adhuc  multa  ha- 
»  beo  vobis  dicere ,  sed  non  potestis  portare  modo  ^.  »  Et 
quamvis  continuo  promiserit  eis  omnem  veritatem  per  Spi- 
ritum  sanctum  ^  cLimat  tamen  beatus  Paulus ,  «  Ex  parte 
»  scimus  5  »  ut  inteUigamus  Spiritu  quidem  sancto,  uiide 
pignus  accepimus ,  perduci  nos  ad  omnem  veritatem  •,  sed 
cum  in  aliam  vitam  ,  post  hujus  vitae  speculum  et  aenig- 
ma ,  venerimus ,  et  facie  ad  faciem  viderimus  ^.  Quo- 
modo  ergo  iste  dicit  :  «  In  labiis  meis  enuntiavi  omnia 
»  judicia  oris  tui?  »  Et  ille  hoc  dicit ,  qui  paulo  ante  su- 
periore  versu  proximo  dixerat  :  «  Doce  me  justificationes 
»  tuas.  »  Quo  pacto  igitur  enuntiavit  omnia  judicia  oris 
ejus,  qui  vult  adhuc  discere  justificationes  ejus?  An  judi- 

•  Psal.  cxviii,  i3.  —  2  i\om.  xi,  33.  —  ^  Joan.  xvi,  12,  i3.  —  4  i  Cor. 
xni,  9  et  12, 


ENARRATIO    IN    PSALMtM    CXVIII  ,    SERMO    VI.  401 

cia  quidem  cuncta  jam  noverat,  justificationes  autem 
adhuc  discere  cupiebat?  Hoc  vero  est  mirabilius ,  si  jam 
sciebat  inscrutabilia  Dei,  et  ea  quse  hominibus  praecepit 
facienda  nesciebat.  Justificationes  enim  sunt,  non  dicta, 
sed  facta  justitiDB ,  opera  scilicet  justorum,  quae  imperat 
Deus.  Ideo  autem  Dei  dicuntur ,  quamvis  a  nobis  fiant , 
quia  nisi  ipso  donante  non  fiunt.  Judicia  porro  Dei  sunt, 
quibus  ab  eo  mundus  et  nunc  et  in  fine  saeculi  judicatur. 
Sed  cum  eioquiis  Dei  omnia  contineantar_,  et  justificatio- 
nes  videlicet  et  judicia ;  cur  quaerit  adhuc  justificatio- 
nes  discere,  qui  eloquia  Dei  se  abscondisse  in  corde  dicit  ? 
Ait  enim  :  «  In  corde  meo  abscondi  eloquia  tua ,  ut  noii 
))  peccem  tibi. ))  Tum  secutus  adjunsit  :  «  Benedictus  es, 
))  Domine;  doce  me  justificationes  tuas. ))  Ac  deinde,  «  In 
))  labiis  meis ,  inquit,  enuntiavi  omnia  judicia  oris  tui.  )> 
Videntur  quidem  duo  ista  inter  se  non  esse  contraria,  imo 
esse  potius  amica  atque  conjuncta ,  ut  quoniam  in  corde 
suo  abscondit  eloquia  Dei,  in  labiis  sais  judicia  ejus  enun- 
tiet  5  «  Corde  enim  creditur  ad  justitiam,  ore  autem  con- 
»  fessio  fit  ad  salutem  ^ : ))  sed  quod  inter  haec  duo  medium 
posuit ,  «  Benedictus  es  ,  Domine  •,  doce  me  justificationes 
))  tuas , ))  quomodo  conveniat  horaini,  cujus  in  corde  jam 
sunt  eloquia  Dei ,  et  qui  labiis  suis  enuntiavit  omnia  ju- 
diciaDei ,  ut  adhuc  velit  discere  justificationes  Dei,  noii 
invenitur,  nisi  ut  eas  discere  velle  intelligatur  faciendo  , 
non  memoria  retinendo  et  loquendo  ^  et  id  a  Domino  de- 
monstravit  debere  nos  petere,  sine  quo  nihil  possumus 
facerc.  Sed  hoc  ante  istum  alio  jam  sermone  tractavimus : 
niinc  vero  quomodo  se  dixerit  omnia  judicia  oris  Dei  in 
labiis  suis  enuntiasse ,  cum  dicta  sint  inscrutabilia  _,  et  de 
quorum  profunditate  alibi  scriptum  est :  « Judicia  tua  abys- 
))  sus  multa- , ))  quantum  Deus  donat,  tractare  suscepimus. 

'  Rom.  X,  10.  —  2  Psai_  xxx.v,  7. 

cxvm.  26 


40 2  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

II.  Quid  ergo  hic  intelligamus ,  attendite.  Numquid 
judicia  Dei  nescit  Ecclesia  ?  Scit  plane.  Nam  scit  utique 
qualibus  dicturus  sit  Judex  vivorum  et  mortuorum  ;  «  Ve» 
»  nite ,  benedicti  Patris  mei,  percipite  regnum  :  »  et  qua- 
libus  dicturus  sit  :  «  Ite  in  ignem  seternum^  »  Scit,  in- 
quam ,  neque  fornicatores,  neque  idolis  servientes,  neque 
lIIos  atque  iUos,  quos  ibi  apostolus  Paulus  enumerat,  reg- 
num  Dei  possessuros'^.  Scit  iram  et  indignationem  ,  tribu- 
lationera  et  angustias  in  omnem  aniniam  hominis  operan- 
lis  malum ,  Judgei  primum  et  Graeci  :  gloriam  vero,  et  ho- 
norem,  et  pacem  omni  operanti  bonum ,  Judaeo  primum 
etGraeco^.  Haec  atque  hujusmodi  judicia  Dei  evidenter 
expressa  novit  Ecclesia  :  sed  non  ipsa  sunt  oninia  5  cura 
sint  quaedam  inscrutabiha  ,  et  sicut  abyssus  multa ,  pro- 
funda  et  occulta.  An  et  ipsa  nota  sunt  quibusdam  excel- 
lentioribus  membris  horainis  hujus ,  qui  cum  suo  capite 
Salvatore  totus  est  Christus?  Inscrutabilia  enim  fortasse 
dicta  sunt  homini ,  quia  viribus  suis  ea  non  potest  per- 
scrutari.  Sed  cur  non  possit  dono  Spiritus  sancti,  cuicum- 
que  hoc  Dominus  conferre  dignatur?  Sic  enim  illud  dictum 
est  :  «  Deus  habitat  tucem  inaccessibilem  * :  »  et  audimus 
tamen,  «  Accedite  ad  eum,  et  iriuminamini  ^  »  Quse  uti- 
que  ita  solvitur  quaestio ,  ut  inaccessibihs  sit  viribus  nos- 
tris^  accedatur  autem  ad  eum  muneribus  suis.  Quanquam 
etsi  nemini  omnino  sanctorura  ,  quandiu  corpus  quod 
corrumpitur  aggravat  animam  ^ ,  omnia  judicia  Deiscire 
conceditur ,  quia  revera  multura  est  ad  hominem ,  cum 
profecto  ,  (ut  ahquid  exemphgratia  dicam  ,  unde  judicio- 
rum  Dei  conjiciatur  immensitas,  )nemasine  judicio  Dei  sit 
tardus  in  animo,  vei  claudus  in  corpore  :  habet  tamen 
unde  dicat  Ecclesia,  hoc  est,  populus  acquisitionis  ,  et  ve- 

'  MaUh.  XXV,  34  et  4i-  —  '  i  Cor.  vi,  9,  10.  —  ^  Rom.  11,  g,  10.  — 
4  I  Tim.  VI,  i6.  —  5  Psal.  xxui,  5.  —  6  gap,  ix,  i5. 


ENARKATIO   IN  PSALMTJM   CXVIII,    SEUMO   VI.         4o3l 

raciter  dicat :  «  In  labiis  meisenuntiavi  omnia  judicia  oris 
))  tui , ))  id  est ,  nihil  judiciorum  tuorum  tacui,  quae  mihi 
per  eloquia  tua  innotescere  voluisti ,  sed  omnia  prorsus  in 
labiis  meis  enuntiavi.  Hoc  enim  mihi  videtur  significare 
voluisse,  quod  non  ait,  omniajudicia  tua;  sed,  a  Omnia 
))  judicia  oris  tui ,  ))  id  est ,  quae  mihi  dixisti  :  ut  per  os 
ejus  eloquium  ejus  intelligamus ,  quod  fecit  ad  nos  in  re- 
velationibus  sanctorura  pluribus ,  et  Testamentis  duobus^ 
quae  omnia  judicia  usquequaque  in  labiis  suis  enuntiare 
non  cessat  Ecclesia. 

III.  Deinde  suljjungit,  et  dicit  :  «  In  via  testimoniorum 
))  tuorum  jucundatus  sum ,  quasi  in  omnibus  divitiis  ^  )> 
Viam  testimoniorum  Dei  nihil  citius ,  nihil  certius ,  nihil 
brevius  ,  nihiique  grandius  intelhgimus  esse  quam  Ghris- 
tum,  in  quo  sunt  omnes  thesauri  sapientiae  et  scientise 
absconditi-.  Inde  et  iste  ait  se  jucundatura  vel  delectatum 
in  hac  via ,  «  Quasi  in  omnibus  divitiis.  ))  Testimonia 
quippe  Dei  sunt ,  quibus  quantum  nos  diligat ,  nobis  pro- 
bare  dignatur.  Commendat  autera  suam  chaiitatem  Deus 
in  nobis ,  «  Quoniam  cum  adhuc  peccatores  essemus , 
))  Christus  pro  nobis  mortuus  est^.  )>  Cum  ergo  ipse  di- 
cat  :  «  Ego  sum  via^  :  )>  et  humihtas  ejus  carnahs  nativi- 
tatis  atque  passioiiis,  evidentia  sint  testimonia  divinse  erga 
nos  diiectionis  •,  procul  dubio  via  testimoniorum  Dei  Chris- 
tus  est.  Per  hsec  quippe  testimonia  quae  in  illo  videmus 
impieta ,  etiam  fuiura  erga  nos,  quse  sempiterna  promissa 
sunt,  expectamus  et  speramus  implenda.  «  Qui  enim  pro- 
))  prio  Filio  non  pepercit,  sed  pro  nobis  omnibus  tradidit 
))  eum,  quomodo  non  et  cum  illo  omnia  nobis  donavit^)) 

IV.  Sequitur,  «  In  mandatis  tuis  garriam ,  et  conside- 
))  rabo  vias  tuas^*.  »  Quod  graecushabet  ^^oKzG-/r,<jOi  ^  latini 

I  Psal.  Dxvm,  i4.  —  '  Coloss.  n,  3.  —  ^  Ron^^  y,  8.  —  4  Joan.  xiv,  6. — 
5  Rom.  viii,  32.  —  6  psal.  cxvm,  i5. 

26. 


404  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

interpretes  quidam  «  Garriam  ,  «  quidam  «  Exercebor ,  w 
interpretati  sunt ;  quse  duo  inter  se  videntur  esse  diversa : 
sed  si  exercitatio  intelligatur  ingenii,  cum  quadam  delec- 
tatione  disputationis  ,  utrumque  conjungitur,  et  quasi  ex 
utroque  unum  aliquid  temperatur ,  ut  non  sit  aliena  ab 
hujusmodi  exercitatione  garrulitas.  Solent  enim  garruli 
vocari  loquaces.  Sic  autem  se  in  Dei  mandatis  exercet  Ec- 
clesia,  adversus  omnes  inimicos  fidei  christianje  atque  ca- 
tholicae  copiosis  doctorum  disputationibus  garrula  :  quae 
tunc  fructuos.?e  sunt  disputantibus,  si  non  ibi  consideren- 
tur  nisi  viae  Domini ,  sicut  scriptum  est :  «  Misericordia  et 
•»  veritas  ^  :  »  quorum  duorum  plenitudo  invenitur  in 
Christo.  Per  hanc  suavem  exercitationem  fit  etiam  quod 
adjungit  :  «  In  juslificationibus  tuis  meditabor,  non  obli- 
))  viscar  verborum  tuorum^.»  Ideo  utic[ue  «  Meditabor,  » 
ut  «  Non  obHviscar.  ■»  Unde  Beatus  ille  in  primo  Psalmo  , 
in  lege  Domini  meditabitur  die  ac  nocte  ^. 

V.  In  his  omnibus  quse,  ut  potuimus,  disputavimus,  me- 
minerimus ,  charissimi ,  eum  qui  abscondit  in  corde  suo 
eloquia  Domini  ,  et  enuntiat  in  labiis  suis  omnia  judicia 
oris  ejus,  et  in  via  testimoniorum  ejus  delectatur  sicut  in 
omnibus  divitiis,  et  garriens  vcl  sese  exercens  in  mandatis 
ejus,  considerat  vias  ejus,  et  meditatur  in  justificationibus 
ejus  ,  ne  obhviscatur  verborum  ejus ,  per  qu?e  omnia  uti- 
que  lege  Dei  atque  doctrina  instructus  apparet,  orare  ta- 
men  et  dicere  :  «  Benedictus  es,  Domine  ,  doce  mejusti- 
»  ficationes  tuas.  »  Ubi  nihil  ahud  intelligitur  poscere  , 
nisi  adjutorium  gratias  :  ut  quod  jam  novit  Sermone,  dis- 
cat  et  opere. 

"  Psal.  XXIV,  10.  —  ^  IJ.  cxvni,  16.  —  3  ij.  i^  o. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM   CXVIII ,    SERMO    VII.  405 

SERMO   VII. 

I.  Si  hiijus  Psalmi  superiora  meministis,  charissimi, 
adjuvare  nos  debent  ad  intelligenda  sequentia.  Etenira 
quoe  tanquam  ex  unius  hominis  persona  locjuuntur,  mem- 
bra  sunt  Christi,  et  ad  unum  caput  tanquam  unum  perti- 
nent  corpus.  Nempe  superius  dixerat  :  «  In  quo  corrigit 
junior  viam  suam,  in  custodiendo  verba  tua.  wEcce  nunc 
apertius,  ut  id  faciat,  poscit  auxiHum.u  Retribue,  inquit, 
»  servo  tuo;  vivam  ,  et  custodibo  verba  tua^  »  Si  bona 
pro  bonis  sibi  retribui  postulavit ,  jam  custodierat  verba 
Dei.  Non  autem  dixit  :  Retribue  servo  tuo  ,  quia  custo- 
divi  verba  tua  j  tanquam  mercedem  bonam  pro  bono  obe- 
dientiae  flagilaret:  sed  dixit:  «  Retribue  scrvo  tuo  j  vivam, 
»  et  custodibo  verba  tua.  »  Quod  quid  est  ahud  ,  quam 
dicere  ,  mortuos  ea  custodire  non  posse  ?  infideles  vide- 
licet,  de  quibus  dicitur:  «  Sine  mortuos  sepelire  mortuos 
»  suos  -.  »  Quapropter  si  mortuos  intelligiraus  infideles  , 
vivos  autera  fideles  5  quoniam,  «  Juslus  ex  fide  vivit^  :  » 
nec  possunt  custodiri  verba  Dei  nisi  fide  ,  quae  per  dilec- 
tionem  operatur''  :  hanc  sibi  poscit  qui  dicit  :  «  Retribue 
»  servo  tuo  •,  vivam,  et  custodibo  verba  tua.»  Et  quoniam 
ante  fidem  non  homini  debentur  nisi  mala  pro  malis ,  re- 
triJ)uit  autem  Deus  per  indebitam  gratiam  bona  pro  ma- 
lis  j  hanc  retributionera  rogat  qui  dicit :  «  Retribue  servo 
»  tuoj  vivara  ,  et  custodibo  verba  tua.  »  Quatuor  sunt 
enim  retributiones  :  aut  mala  pro  mahs  retribuuntur  ,  si- 
cut  Deus  ignem  seternum  retributurus  est  irapiis  5  aut 
bona  pro  bonis ,  sicut  regnum  seternum  retributurus  est 
justis  5  aut  bona  pro  malis ,  sicut  Christus  per  gratiam 

•  Psal.  cxvin,  17.  —  ^Matlli.  viii^  22.  —  3  Rom.  i,  17.  —  4  Gal.  v,  6. 


406  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

justificat  impium^  5  aut  mala  pro  bonis  ,  sicut  Judas  et 
Judaei  per  maliliam  persecuti  suntChristum.Harum  qua- 
tuor  retributionum  duae  priores  pertinent  ad  justitiam,  ut 
retribuantur  mala  pro  malis ,  bona  pro  bonis  :  tertia  per- 
tinet  ad  misericordiam,  ut  retribuantur  bona  pro  malis  : 
quartam  Deus  nescit  5  nulli  enim  malum  pro  bono  retri- 
buit.  Haec  autem,  quam  tertio  loco  posui,  primitus  neces- 
saria  est.Nisi  enimDeus  retribueret  bona  pro  malis,nullo 
modo  essent  quibus  retribueret  bona  pro  bonis. 

II.  Vide  in  illum  Saulum  ,  postea  Paulum  :  «  Non  ex 
))  operibus,  inquit,  justitiae  quae  nos  fecimus,  sed  se- 
»  cundum  suam  misericordiam  salvos  nos  fecit  per  lava- 
•»  crum  regenerationis  ^.  »  Et  iterum  ,  «  Qui  prius  fui 
))  blasphemus  ,  et  persecutor ,  et  injuriosus  :  sed  miseri- 
))  cordiam  consecutus  sum ,  quia  ignorans  feci  in  incre- 
))  duiitate^.))  Etiterum,  «Gonsilium  autem  do,  tanquam 
))  misericordiam  consecutus  a  Domino,  ut  fidelis  essem  * :  •» 
hoc  est ,  ut  viverem  5  quia,  «  Justus  ex  fide  vivit  ^  »  Mor- 
tuus  ergo  erat  prius  per  suam  injustitiam,  antequam  vi- 
veret  per  Dei  gratiam.  Ipsam  porro  suam  mortem  sic 
confitetur  :  «  Adveniente  autem  ,  inquit ,  mandato_,  pec- 
))  catum  revixit  •,  ego  autem  mortuus  sum  ,  et  inventum 
)>  est  mihi  mandatum  quod  erat  in  vitam ,  hoc  esse  in 
))  mortem  ^.  ))  Retribuit  ergo  illi  Deus  bonum  pro  malo , 
hoc  est ,  vitam  pro  morte  •  talem  scilicet  retributionera  , 
qualis  hic  poscitur ,  ubi  dicitur  :  «  Retribue  servo  tuo  ; 
))  vivam  et  custodibo  verba  tua.  )>  Et  vixit ,  et  custodivit 
verba  ejus,  et  pertinere  coepitad  aliam  retributionem  ^  iii 
qua  retribuuntur  bona  pro  bonis  :  propter  qcam  dicit  : 
«  Bonum  certamen  xertavi ,  cursum  consummavi,  fidem 
))  servavi,  de  caetero  reposita  est  mihi  corona  justitioe 

I  Rom.  IV,  5.  —  "  Tira.  iii,  .5.  —  ^  i  Tim.  i,  i3.  —  4  i  Cor.  vii,  25.  — 
5  Rom.  1,  17.  —  6  Id.  VII,  9,  10. 


enAuhatio  in  psAlmum  cxviii,  sermo  -vii.  407 
))  quam  reddet  mihi  Dominus  in  illa  die  justus  judex^  » 
Utique  justus ,  retribuendo  bona  pro  bonis  :  quia  prius 
misericors,  retribuendo  bona  pro  malis.  Quamvis  et  ipsa 
justitia  ,  qua  retribuuntur  bona  pro  bonis  ,  non  est  sine 
misericordia  •,  quia  et  hoc  scriptum  est :  «  Qui  coronat  te 
))  in  miserationeetmisericordia^.  •»  Qui  enim  dixit  :  «Bo- 
))  num  certamen  certavi ,  »  quando  vinceret ,  nisi  illo  do- 
nante  dequo  ait :  «  Gratias  Deo,  qui  dat  nobis  victoriam 
))  per  Dominum  nostrura  Jesum  Christum  ^  ?  )>  Et  qui  cur- 
sum  consummavit ,  quando  curreret,  quando  perveniret, 
nisi  illo  adjuvante  de  quo  ait  :  «  Igitur  non  volentis  ,  ne- 
))  que  Gurrentis  ,  sed  miserentis  est  Dei  *?  »  Et  qui  fidem 
servavit,  quando  id  faceret ,  nisi,  ut  ipse  ait,  misericor- 
diam  consecutus  ut  fidehs  esset  ^  ? 

III.  Nusquam  ergo  se  extollat  humana  superbia  :  donis 
suis  Deus  retribuit  bona  praemia.  Sed  iste  qui  jam  orat  et 
dicit  :  «  Retribue  servo  tuo ,  vivam ,  »  si  penitus  esset 
mortuus ,  non  oraret  :  sed  ab  illo  accepit  initium  bonse 
concupiscentiee,  a  quo  vilam  poscit  obedientiae.  Habebant 
enim  aliquam  fidem,  qui  dicebant :  «  Domine,  auge  nobis 
^)  fidem  ^ :  )>  Ille  vero  et  incredulitatem  suam  confiteba- 
batur^  nec  fidem  difiitebatur,  qui  cum  esset  interrogatus 
utrura  crederet ,  ait  :  «  Credo  ,  Domine,  adjuva  incredu- 
»  litatem  meam^.  )>  Jara  utique  vivere  incipiens  postulat 
vitam ,  qui  credens  orat  obedientiam  :  non  pro  ea  servata 
praemium  •,  sed  ut  servetur,  auxilium.  Vita  quippe  cres- 
cente,  vivescit  per  omnera  diem,  qui  renovatur  de  die  in 
diem  ^. 

IV.  Sciens  autem  verba  Dei  non  posse  custodiri  per 
obedientiam ,  nisi  videantur  per  inteJligentiam,  hoc  quo- 

'  2  Tim.  IV,  7,  8.  —  5  Psal.  cu,  ^.  —  ^  i  Cor.  xv,  67.  —  4  Rom,  vi,  6. 


IV,  (6. 


I  Cor.  vu  ,25.-6  Luc.  xvn,  5.-7  Matth.  vi,  23.  —  8  2  Cor. 


408  S.    A.XJGrSTINI    EPISCOPI  ^ 

que  orationi  addit ,  et  dicit :  «  Revela  oculos  meos ,  et 
))  considerabo  rairabilia  de  lege  tua.  )>  Ad  boc  etiam  illud 
pertinet,  quod  adjungit :  «  Inquilinus  ego  sum  in  terra.  » 
Sive ,  ut  nonnulli  codices  halDcnt  :  «  Incola  ego  sum  in 
»  terra,  ne  abscondas  a  me  mandata  tua^  »  Quod  enim 
ait  superius  :  a  Revela  oculos  meos  5  )>  boc  postea  dixit : 
«  Ne  abscondas  a  me :  )>  et  quod  ibi  dixerat :  «  Mirabilia 
»  de  lege  tua  5  )>  boc  alio  modo  repetens  ait :  «  Mandata 
»  tua.  »  Nibil  est  autem  mirabilius  in  mandatis  Dei,  quam, 
«  Dibgite  inimicos  vestros-  :  »  boc  est,  retribuite  bona 
pro  mabs.  Sed  de  isto  inquilinatu  vel  incolatu  non  est 
sermo  coarctandus  5  et  ideo  non  iste  de  bac  re,  sed  abus 
expectandus ,  et,  Domino  adjuvante ,  reddendus  est. 


SERMO  VIII. 

I.  ExpectAtioni  Charitatis  Vestrae  de  sequentibus  hujus 
maximi  Psalmi  sermo  reddendus  est,  ab  illo  versu  sci- 
licet ,  ubi  ait  :  «  Incola  ego  sum  in  terra ,  non  abscondas 
»  a  me  mandata  tua^ :  »  sive,  ut  nonnulb  codices  babcnt : 
«  Inquibnus  ego  sum  in  terra.  »  Quod  enim  est  in  graeco 
TTapc./.c? ,  aliqui  nostri  «  Inquibnus  ,  »  abqui  «  Incola ,  » 
nonnunquam  etiam  «  Advena  »  interpretati  sunt.  Inqui- 
iiiii  non  habentes  propriam  domum  ,  habitant  in  aliena  : 
incolae  autem  vel  advense,  utique  adventitii  perbibentur. 
UJn  magna  de  anima  exoritur  quaestio.  Neque  enim  se- 
cundum  corpus  dictum  videri  potest,  «  Incola, »  vel «  Ad- 
»  vena, »  vel  «  Inquilinus  sum  in  terra  :  »  cum  de  terra 
corpus  originem  ducat.  Sed  in  bac  profundissima  quaes- 
tione  nibil  audeo  definire.  Sive  enim  propter  animam , 

'  Psal.  csvm,  18,  19.  —  '  Matth,  v,  44-  —  ^  P^'*''  cvui,  19. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII,    SERMO    VIII.        409 

(  quse  absit  ut  putetur  ex  terra ,  )  merito  dici  potuerit , 
«  Inquilinus,  »  vel  «  Incola,  »  vel  «  Advena  ego  sum  in. 
»  terra  5  »  sive  secundum  totum  hominem ,  quia  paradisi 
aliquando  civis  fuit,  ubi  utique  non  erat  qui  ista  dicebat  •, 
sive  quod  est  ab  omni  controversia  liberius ,  non  omnis 
homo  possit  hocdicere,  sed  cui  patria  promissa  est  aeterna 
in  coehs  :  hoc  scio ,  «  Quia  tentatio  est  vita  humana  super 
»  terram  ^  5  »  et  jugum  grave  est  super  fihos  Adam'^.  Ve- 
rum  me  plus  delectat  secundum  istam  disputare  senten- 
tiam,  ut  ideo  nos  in  terra  inquihnos  vel  incolas  esse  di- 
camus,  quia  supernam  patriam,  unde  pignus  accepimus, 
et  quo  pervenientes  nunquam  inde  migremus,  invenimus. 
Nam  et  ille  qui  in  alio  Psalmo  dicit :  « Inquilinus  ego  sum 
»  apud  te  et  peregrinus  ,  sicut  omnes  patres  mei  ^ :  »  non 
ait ,  sicut  omnes  homines  ;  sed  dicendo  ,  sicut  omnes  pa- 
tres  mei,  justos  procul  dubio  vult  intelhgi,  qui  eum  tem- 
pore  prsecesserunt ,  et  in  hac  peregrinatione  gemitu  pio 
supernse  patriae  suspirarunt.  De  quibus  scriptum  est  ad 
Hebraeos  : «  Secundum  fidem  mortui  suut  hi  omnes,  cum 
»  non  accepissent  promissiones,  sed  longe  eas  videntes  et 
»  salutantes,  et  confitentes  quia  hospites  et  peregrini  sunt 
»  super  terram.  Qui  enim  taha  dicunt ,  ostendunt  quia 
»  patriam  quoerunt.  Et  siquidem  ejus  memores  essent , 
»  a  qua  discesserant,  habuissent  tempus  revertendi :  nunc 
»  autem  mehorem  appetunt ,  id  est,  coelestem ;  ideo  non 
»  confunditur  de  his  Deus  vocari  Deus  eorum  5  prsepara- 
»  vit  enim  eis  civitatem *. » Et  illud  quod  legimus, «  Quan- 
»  diu  sumus  in  corpore ,  peregrinamur  a  Domino  ^  :  » 
potest  intelhgi  hoc  non  esse  omnium,  sed  fidehum.  «  Non 
»  enim  omnium  est  fides^.  »  Et  videmus  quid  his  verbis 
Apostolus  jungat.  Cum  enim  dixisset : «  Quandiu  sumus  in 

•  Job.   Tn,  I.  —  =  Eccli.  XL,  I,  —  3  Psal.  xxxviu,  i3.  —  4  Ilebr.  xi, 
i3-i6.  —  5  2  Cor.  V,  6,  —  62  Thess.  ui,  2. 


410  S.    AXJGUSTINI    EPISCOPI 

»  corpore,  peregrinamur  a  Domiiio  :  Per  fidem  enim  am- 
»  bulamus,  inquit,  non  per  speciem^  :  »  ut  intelligere- 
mus  eorum  esse  istam  peregrinationem,qm  ambulant  per 
fidem.  Infideles  autem,  quos  Deus  non  prsescivit  nec  prae- 
destinavit  conformes  fieri  imaginis  Fifii  sui^,  non  possunt 
veraciter  dicere  se  in  terra  peregrinos,  quando  ibi  sunt,  ubi 
secundum  carnem  nati  sunt  :  non  enim  habent  alibi  civi- 
tatem  :  ac  per  hoc  non  sunt  in  terra  ahenigenae  ,  sed  ter- 
rigenae.  Unde  ait  aha  Scripturadequodam,  «  Posuit  enim 
»  apud  mortem  domum  suam ,  et  apud  inferos  cum  ter- 
»  rigenis  axes  suos  ^  »  Sunt  autem,  et  ipsi  peregrini  et  in- 
quihni ,  non  huic  terrae,  sed  populo  Dei,  a  quo  sunt  ahe- 
nigenae.  Unde  credentibus ,  et  sanctam  civitatem ,  quae 
non  est  de  hoc  mundo ,  habere  incipientibus  Apostolus 
dicit :  «  Igitur  jam  non  estis  peregrini  et  inquihni,  sed 
»  estis  cives  sanctorum  et  domestici  Dei^.»  Tpsi  ergo  sunt 
cives  terreni ,  qui  sunt  Dei  populo  peregrini  :  qui  vero 
cives  sunt  in  populo  Dei,  ipsi  sunt  in  terra  peregrini : 
quia  totus  idem  popuhis,  quandiu  est  in  corpore  ,  pere- 
grinatur  a  Domino.  Dicat  itaque  :  «  Incola  ego  sum  in 
»  terra  ,  ne  abscondas  a  me  mandata  tua.  » 

II.  Sed  qui  tandem  sunt,  a  quibus  Deus  abscondit  man- 
data  sua  ?  Nonne  illa  ubique  Deus  voluit  prsedicari  ?  Uti- 
nam  quam  mukis  chira  sunt ,  tam  multis  chara  sint.  Nam 
quid  ost  clarius ,  quam ,  «  Diiiges  Dominum  Deum  tuum 
»  ex  toto  corde  tuo ,  et  ex  tota  anima  tua ,  et  ex  tota 
»  mente  tua,  et  diliges  proximum  tuum  tanquara  te 
»  ipsum?  In  quibus  duobus  mandatis  tota  lex  pendet  et 
»  Prophetae^  »  Et  quis  est  quem  lateant  ista  mandata? 
Nempe  et  omnibus  fidelibus ,  et  plurimis  infidehbus  nota 
sunt.  Cur  ergo  poscit  fidehs  ne  abscondatur  sibi ,  quod 

'  2  Cor.  V,  6,  7.  —  »  Rom.  vui,  29.  —  ^  isai.  xxviu,  i5.  —  4  Ephes. 
Uj  19.  —  ^  MaUli.  xxn,  37-40. 


ENAURATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    VIII.  4ll 

nec  infideli  cernit  abscondi?  An  quia  Deum  nosse  difficile 
est ,  consequens  est  utique  ,  ut  «  Diliges  Dominum  Deum 
»  tuum  ,  »  difficile  intelligatur  ,  ne  aliud  pro  aiio  diliga- 
tur  ?  Nam  proximi  facilior  esse  videtur  cognitio.  Omnis 
quippe  homo  est  omni  homini  proximus  ^  nec  uUa  cogi- 
tanda  est  longinquitas  generis,  ubi  est  natura  communis. 
Quanquam  nec  proximum  noverat  qui  Domino  ait  :  «  Et 
»  quis  est  mihi  proximus  ^  ?  »  Quando  illi  est  propositus 
homo  quidam  ,  qui  descendens  ab  Jerusalem  in  Jericho 
incidit  in  latrones  :  cui  proximum  non  fuisse ,  nisi  qui 
cum  illo  fecit  misericordiara ,  ipse  qui  interrogaverat  ju- 
dicavit ;  patuitque  in  facienda  misericordia  neminem  ahe- 
num  esse  deputandum  ab  eo  qui  dihgit  proximum.  Sed 
multi  nec  se  ipsos  noverunt :  quia  et  se  ipsum  nosse,  quem- 
admodum  homo  sibi  debet  innotescere,  non  omnium  ho- 
minum  est.  Quomodo  ergo  diligit  proximum  tanquam 
se  ipsum ,  qui  nescit  et  se  ipsum  ?  Non  enim  frustra  ilJe 
fdius  junior  ,  qui  profectus  in  regionem  longinquam ,  ubi 
dissipavit  substantiam  suam  vivens  prodige ,  ut  diceret , 
«  Surgam  ,  et  ibo  ad  patrem  meum  ~.  »  prius  reversus  est 
in  semetipsum ,  nisi  quia  tam  longe  peregrinatus  est ,  ut 
relinqueret  etiam  semetipsum.  Nec  tamen  reverteretur  ad 
se,  si  omni  modo  nesciret  se  :  nec  diceret,  «  Surgam  et 
))  ibo  ad  patrem  meum  ,  »  si  penitus  ignoraret  Deum. 
Quocirca  et  ahquatenus  ista  sciuntur,  ei  ut  magis  magis- 
quesciantur,  nonimmerito  scienda  poscuntur.  Quapropter 
ut  sciamus  dihgere  Deum  ,  sciendus  est  Deus^  et  ut  sciat 
homo  dihgere  proximum  tanquam  se  ipsum  ,  prius  debet 
dihgendo  Deum  dihgere  se  ipsum  :  quod  unde  poterit ,  si 
nescitDeum,  si  nescit  et  se  ipsum?  Recte  itaque  dicitur 
Deo,  u  Incola  ego  sum  in  terra ,  ne  abscondas  ame  man- 
))  data  tua.  )>  Merito  namque  absconduntur  eis,  quinon 

"  Luc.  X,  29.  —  2  Id.  XV,  i3-i8. 


412  5.    AIJGUSTINI    EPISCOPI 

sunt  incolse  in  terra  :  haec  enim  mandata  et  si  audiunt,  non 
sapiunt;  quia  terrena  sapiunt.  Quorumautem  conversatio 
in  coelis  est  * ,  in  quantum  hic  conversantur,  profecto  pe- 
regrinantur.  Petant  itaque  ne  abscondantur  ab  eis  man- 
data  Dei ,  per  quae  ab  hoc  incolatu  hberentur,  diligendo 
Deum ,  cum  quo  in  aeternum  erunt  5  et  dihgendo  proxi- 
mum  ,  ut  ilhc  sit  ubi  et  ipsi  erunt. 

lil.  Quid  autem  dihgendo  djhgitur,  si  ipsa  dilectio  non 
diligitur?  Unde  consequenter  iste  incola  interra,  cum  Dei 
mandata  ne  sibi  absconderentur  orasset ,  in  quibus  dilec- 
tio  proecipitur  vel  sola  vel  maxime  ^  et  ipsius  dilectionis 
dilectionem  se  velle  habere  proclamat ,  dicens :  «  Goncu- 
»  pivit  anima  mea  desiderare  justificationes  tuas  in  omni 
))  tempore  ^.  »  Laudabilis  est  ista  concupiscentia ,  non 
damnabilis.  Non  de  hac  dictura  est,  «  Non  concupisces -^ :  » 
sed  de  illa  qua  caro  concupiscit  adversus  spiritum^.  De  hac 
autem  bona  concupiscentia  qua  concupiscit  spiritus  adver- 
sus  carnem  ^,  qusere  ubi  scriptum  sit  •,  et  invenies  ,  «  Con- 
))  cupiscentia  itaque  sapientiae  deducit  ad  regnum*^.  )>  Et 
multa  alia  reperiuntur  bonae  concupiscentiae  testimonia. 
Sed  hoc  sane  interest ,  quod  non  tacetur  quid  concupis- 
catur ,  quando  bona  commemoratur  concupiscentia  :  cura 
autem  non  additur  quid  concupiscatur,  sed  sola  ponitur, 
nonnisi  mala  inteliigitur.  Sicut  in  hoc  quod  commemoravi, 
((  Concupiscentia  itaque  sapienti?e  deducit  ad  regnum  :  )> 
si  non  adderet,  sapientiae  ,  nullo  modo  diceret,  ((  Concu- 
))  piscentia  perducit  ad  regnum.  »  At  vero  Apostolus  quod 
posuit,  ((  Concupiscentiam  nesciebam  ,  nisi  Lex  diceret, 
))  Non  concupisces "  :  )>  non  utique  addidit  cujus  rei  con- 
cupiscentiam,  vel  quid  non  concupisces^  certum  est  enim 
non  intelligi,  cum  ita  dicitur,  nisi  malam  concupiscentiam. 

'  Phifip.  111,  20.  —  >Psal.  cxvui,  20.  — ^  Exod.  xx,  17.  —  4  Rom.  vii,  7. 
—  5  Gal.  V,  17.  —  6  Sap.  vi,  2i.  —  7  Rom.  vu,  7. 


ENARRATIO    IN   PSALMUM   CXVIII,    SEUMO    VIII.  413 

Quid  ergo  hujus  anima  concupivit?  «  Desiderare,  inquit , 
»  justificationes  tuas  inorani  tempore.  »  Credo,  nondum 
eas  desiderabat ,  quando  concupivit  desiderare.  Justifi- 
cationes  autem  facta  sunt  justa,  id  est ,  opera  justitiae. 
Cum  itaque  nondum  habeat  et  qui  jam  desiderat,  quam 
longeab  hiseratqui  adhuc  eas  desiderare  concupiscebat.^ 
Et  quam  longius  ab  eis  sunt,  qui  neque  hoc  adhuc  con- 
cupiscunt  ? 

IV.  Mirum  est  autem  quomodo  concupiscatur  deside- 
rium,  nec  sit  in  nobis  cujusconcupiscentia  jam  sit  in  no- 
bis.Neque  enim  pulchrum  ahquod  corpus  est,  sicut  aurum, 
vel  caro  ahqua  speciosa,  quam  potest  homo  concupiscere, 
nec  habere,  quia  extra  posita  non  est  in  homine.  Quis 
nesciat  in  homine  esse  concupiscentiam ,  in  homine  esse 
desiderium?  Cur  ergo  concupiscitur  ut  habeatur,  quasi 
forinsecus  inferatur?  Aut  quomodo  haberi  ejus  concupis- 
centia  sine  ipso  potest ,  cum  non  sit  et  ipsum  quid  ahud 
quam  concupiscentia  ?  Nam  et  desiderare  procul  dubio 
concupiscere  est.  Quis  est  iste  mirabihs  atque  inexphcabihs 
languor  ?  Et  tamen  est.  Nam  et  aegrotus  qui  fastidio  labo- 
rat,  et  vult  evadere  hoc  malum,  concupiscit  utique  desi- 
derare  cibum  ,  dum  concupiscit  non  habere  fastidium  : 
sedhoc  fastidium  morbus  est  corporis.  Concupiscentia  vero 
qua  concupiscit  desiderare  cibum ,  hoc  est  carere  fastidio, 
in  animo  est ,  non  in  corpore  :  et  habet  eam  non  gutturis 
et  faucium  delectatio  ,  quge  fastidio  restringitur ;  sed  re- 
cuperandae  ratio  sanitatis  ,  qua  pellendum  esc?e  fastidium 
providetur.  Et  ideo  non  mirum  est,  si  appetit  animusut 
appetat  corpus ,  quando  appetit  animus  nec  appetit  cor- 
pus.  Cum  autem  utrumque  animi  est,  et  utrumque  con- 
cupiscentia  est,  cur  concupisco  desiderium  justificationum 
Dei?  Quomodo  in  uno  eodemque  animo  meo  habeo  con- 
cupiscentiam  desiderii  hujus ,  et  ipsum  non  habeo  deside- 


414  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

rium?  Aiit  quomodo  ista  duo  sunt,  et  non  unum  ?  Ut  quid 
enim  concupisco  desiderare  justificationes,  ac  non  ipsas 
justificationes  potiusquam  earum  desideriumconcupisco? 
Aut  quo  pacto  possum  justificationum  desiderium  concu- 
piscere^  et  ipsas  justificationes  non  concupiscere ;  cum 
ideo  earum  desiderium  concupiscam ,  quia  ipsas  habere 
cupio  ?  Quod  si  ita  est,  jam  ipsas  utique  concupisco.  Quid 
igitur  opus  est  ut  earum  desiderium  concupiscam_,cum  jam 
id  habeam ,  et  habere  me  sentiam  ?  Non  enim  possem  con- 
cupiscere  desiderium  justitiae,  nisi  concupiscendojustitiara. 
An  hoc  esL  quod  superius  dixi ,  quod  dihgenda  sit  etiam 
ipsa  dilectio  ,  qua  diiigitur  quod  dihgi  oportet  ;  sicutodio 
habenda  est  dilectio,  qua  dihgitur  quod  diligi  non  opor- 
tet?  Odio  quippe  habemus  concupiscentiam  nostram,  qua 
caro  concupiscit  adversus  spiritum  K  Et  quid  est  ista  con- 
cupiscentia,  nisi  mala  dilectio?Etdihgimus  concupiscen- 
tiam  nostram  ,  qua  spiiitus  concupiscit  adversus  carnem. 
Et  quid  est  ista  concupiscentia,  nisi  bona  dilectio?  Gum 
autem  dicilur,  dihgenda  est,  quid  ahud  dicitur  quam,  con- 
cupiscenda  est?  Quocirca  quoniam  recte  concupiscuntur 
justificationes  Dei ,  recte  concupiscitur  concupiscentia  jus- 
tificationum  Dei.  Hoc  enim  aho  modo  sic  potest  dici  :  Si 
recte  dihguntur  justificationesDei ,  recte  dihgitur  dilectio 
justifieationum  Dei.  An  ahud  est  concupiscere ,  ahud  de- 
siderare  ?  Non  quod  non  sit  concupiscentia  desiderium , 
sed  quia  non  omnis  concupiscentia  desiderium  est.  Goncu- 
piscuntur  enim  ei  quae  habentur^et  quae  non  habentur :  nam 
concupiscendo  ,  fruitur  horao  rebus  quas  habet ;  deside- 
rando  autem  ,  absentia  concupiscit.  Desiderium  ergo  quid 
est,  nisi  rerum  absentium  concupiscentia ?  Sed  Dei  justi- 
ficationes  absentes  esse  quomodo  possunt,  nisi  quando 
nesciuntur?  Au  etquando  sciuntur  et  non  fiunt,  absentes 

'  Gal.  V,  17. 


ENARRITIO   IN   PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    VIII.        415 

habendae  sunt?  Nam  quid  sunt  justificationes,  nisi  opera 
justa  ,  non  verba  ?  Ac  per  hoc  possunt  infirmitate  animae 
non  desiderari  5  et  ratione  mentis ,  ubi  videtur  quam  sint 
utiles  atque  salubres,  potest  earum  desiderium  concupisci. 
Ssepe  enim  quid  agendum  sitvidemus,  nec  agimus  •,  quia 
non  delectatut  agamus  ,  et  cupimusut  delectet.  Praevolat 
intellectus  5  et  tarde  sequitur  ,  et  aliquando  non  sequitur 
humanus  atque  infirmus  affectus.  Ideo  ergo  desiderare 
concupiscebat ,  quse  bona  esse  cernebat ,  cupiens  eorum 
habere  delectationem,  quorura  potuit  videre  rationera. 

V.  Non  autemait,  Concupiscit;  sed,  «  Concupivitanima 
»  mea  desiderare  justificationes  tuas.  »  Fortasse  quippe 
tahs  erat  iste  incola  in  terra ,  qui  jam  pervenerat  ad  id 
quod  concupiverat ,  jamque  desiderahat  eas,  quarum  se 
desiderium  ahquando  concupisse  commemorat.  Si  autem 
jam  desidera])at ,  cur  non  habebat  ?Non  enim  ahquid  im- 
pedit  quominus  habeantur  justificationes  Dei,  nisi  quia 
non  desiderantur  ,  dum  non  in  eas  charitas  fervet ,  qua- 
rum  claritas  lucet.  An  habe])at  eas  ,  atque  faciebat?  Nam 
paulo  post  dicit ,  «  Servus  autem  tuus  exercebatur  in  jus- 
))  tificationibus  tuis^  )>  Sed  quibus  quasi  gradibus  ad  eas 
perveniatur,  ostendit.  Prius  est  enim  ut  videatur  quam 
sint  utiles  et  honestae  \  deinde  ut  earum  desideriura  con- 
cupiscatur;  postremo  ut  proficientelumine  atque  sanitate 
delectet  earum  et  operatio,  quarum  sola  ratio  delectabat. 
Sed  ea  quse  sequuntur,  quoniam  jam  iste  prohxus  est , 
aho  sermone^adjuvanteDomino,  commodius  disserentur. 

•  Psal.  cs.vni,  23. 


416  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 


SERMO    IX. 


I.  PsALMi  hujus  qu3e  tractanda  subsequuntur ,  admo- 
nent  nos  causam  nostrse  miserise  recordari.  Etenim  cum 
dixisset ,  «  Concupivit  anima  mea  desiderare  justificatio- 
»  nes  tuas  in  omni  tempore^  ;  •»  sive  scilicet  in  rebus 
prosperis ,  sive  in  adversis  ^  quia  et  in  laboribus  et  do- 
loribus  debet  delectare  justitia  ;  nec  ita  est  tempore  di- 
ligenda  tranquillo  ,  ut  turbulento  tempore  deseratur  , 
sed  amplectenda  estin  omni  terapore  :  continuo  subjecit, 
«  Increpasti  superbos  ^  maledicti  qui  declinant  a  mandatis 
»  tuis^.  »  Superbi  enim  declinant  a  mandatis  Dei.  Aiiud 
est  quippe  mandata  Dei  per  infirmitatem  vel  ignorantiam 
non  implere  :  aliud  ab  eis  per  superbiam  declinare  ^  sicut 
fecerunt  qui  nos  mortaliter  in  baec  mala  genuerunt.  De- 
lectavit  enim  eos,  «  Eritis  sicut  dii  ^ :  »  ac  sic  a  raandato  Dei, 
quod  sibi  eum  raandasse  sciebant ,  et  quod  facillime  nuUa 
infirmitate  revocante,  impediente,  tardante,  iraplere  po- 
terant ,  per  hanc  superbiam  declinarunt.  Et  ccce  tota  ista 
dura  et  infelix  serumna  mortalium,  quodara  modo  b?ere- 
ditaria  est  increpalio  superborum.  Quando  enim  dixit 
Deus ,  «  Adam,  ubi  es"*?  »  non  ubi  esset  ignorabat,  sed 
superbura  increpabat  :  et  ubi  tunc  esset  id  est ,  ad  quam 
miseriam  pervenisset,  nonscire  cupiebat,  sed  interrogando 
increpans  admonebat.  Vide  autem  queraadmodum  cum 
dixisset ,  «  Increpasti  superbos  :  »  non  ait ,  IMaledicti  qui 
declinaverunt  a  mandatis  tuis  •,  ut  iilud  tantum  priraorura 
horainum  peccatum  veniretin  mentem  :  sed  ait,  «  Male- 
»  dicti  qui  declinant,  »  Oportebat  enim  ut  omnes  illo  ter- 
rerentur  exemplo  a  divinis  non  declinare  mandatis ,  et 

'  Psal.  cxvin,  20.  —  '  Ibid.  21.  —  3  Gen.  ui,  5.  —  4  Ibid.  9. 


ENAE.RATIO    IN    PSALMUM    CXVIIl,    SERMO    IX.  4l7 

diligendo  justitiam  in  omni  tempore,  in  hujus  raundi 
etiam  labore  recipere  quod  in  paradisi  amisimus  voluptate. 
II.  Sed  quoniam  superbi  nec  in  tanta  deponunt  incre- 
patione  cervicem ,  et  cum  sint  dejecti  laboris  mortisque 
supplicio ,  extoUuntur  superbise  typho  ,  imitantes  elatio- 
nem  cadentium ,  irridentes  humilitatem  surgontium  5  pro 
eis  orat  corpus  Christi ,  cum  dicit  :  «  Aufer  a  me  oppro- 
))  brium  et  contemptum,  quoniam  testimonia  tua  exqui- 
«  sivi^  »  Testimonia  grsece  martyria  nuncupantar ,  quo 
verbo  jam  utimur  pro  latino  :  Unde  illos  qui  propter  tes- 
timonium  Christi  diversis  passionibus  humiliati  sunt ,  et 
usque  ad  mortem  pro  veritate  certarunt ,  non  Testes , 
quod  latine  utique  possemus ,  sed  graece  Martyres  appel- 
lamus.  Quoniam  hoc  ergo  famiharius  auditis  et  dulcius, 
sic  accipiamus  haec  verba  tanquam  dictum  sit,  «  Aufer  a 
»  me  opprobriumet  contemptum,  quoniam  martyria  tua 
»  exquisivi.  »  Christi  corpus  ista  cum  dicit ,  numquid  ab 
impiis  et  superbis  audire  opprobrium  atque  contemptura 
uliam  deputat  poenam  ,  cum  potius  inde  perveniat  ad  co- 
ronam?  Cur  ergo  quasi  grave  aliquid  et  intolerabile  a  se 
poscit  auferri,  nisiquia,  ut  dixi ,  orat  pro  ipsis  inimicis 
suis,  quibus  esse  perspicit  noxium,  objicere  sanctum  no- 
men  Chrlsti  tanquam  oppiobriara  Christianis ,  et  ejus  a 
Judoeis  irrisam  crucera  totarnque  humilitatis  christian?e 
medicinam_,  qua  sola  tumor  ille  sanatur  ,  quo  inflati  ceci- 
dimus  et  jacentes  amphus  intumuimus,  eadem  superbia 
permanante  etcrescente  conteranere?  Dicatitaque  corpus 
Christi^  jam  enim  dihgere  didicit  inimicos  suos^-  dicat 
Domino  Deosuo,  «  Au fer  a  me  opprobrium  et  contemp- 
»  tum  ,  quia  martyria  tua  exquisivi :  » id  est,  opprobrium 
quod  ideo  audio,  et  contemptura  quo  ideo  contemnor 

'  Psal.  cxviii,  22.  —  2  Malth,  v,  44- 

cxviii.  27 


418  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

quia  martyria  tua  exquisivi ,  aufer  a  me.  Inimici  enim 
mei ,  quos  a  me  praecipis  diligi,  qui  magis  magisque  mo- 
riuntur  et  pereunt ,  cum  marlyria  tua  contemnunt  et  cri- 
minantur  in  me  ,  profecto  reviviscent  et  invenientur ,  si 
martyria  tua  venerentur  in  me.  Ita  factum  est  •,  hoc  vi- 
demus.  Ecce  martyrium  Christi ,  et  apud  homines  et  in 
hoc  mundo,  non  solum  non  est  opprobrium ,  sed  magnum 
est  ornamentum  :  ecce  non  solum  in  conspectu  Domini , 
verumetiam  in  conspectu  hominum  jam  pretiosa  est  mors 
sanctorum  ej  us^  ^ecce  non  solum  non  contemnuntur :  verum- 
etiam  magnis  honoribus  praeferuntur  Martyresejus.  Ecce 
filius  ille  junior,  qui  pro  porcis,  quos  pascebat,  id  est, 
pro  immundis  daemonibus  quos  colebat,particulam  suam 
*in  paucissimis  Christianis  praecedentem  persequebatur  5 
jam  nunc  in  tam  multis  et  magnis  populis  gentium  Mar- 
tvres  ,  quibus  ingerebat  opprobrium  ,  religiosissime  prae- 
dicans  ,  et  maximis  laudibus  quos  contemnebat  exaltans  , 
mortuus  erat  et  revixit,  perierat  et  inventus  est^.  Hoc 
tam  magno  lucro  correctionis ,  conversionis  et  redemptio- 
nis  inimicorum  suorum  corpus  Christi  Deo  dixit:  «  Aufer 
1)  a  me  opprobrium  et  contemptum.  »  Et  quasi  quaereretur 
de  qua  re  opprobrium^  de  qua  re  contemptum  5  subjungit, 
«  Quoniam  martyria  tua  exquisivi.  » 

III.  UbiestnuncilludopprobriumPubiille  contemptus? 
Abierunt  atque  transierunt^  et  quia  inventi  sunt  qui  pe- 
rierant ,  illa  perierunt.  Sed  quando  Ecclesia  taha  preca- 
batur,  iila  patiebatur.  «  Etenim  sederuntprincipes,  inquit, 
))  et  adversum  meloquebantur  ^. »  Inde  persecutio  gravis 
erat ,  quia  eam  sedentes,  hoc  est ,  judiciariis  sedibus  emi- 
nentes ,  principes  decernebant.  Refer  hoc  ad  ipsum  caput, 
invenies  sedisse  principes  Judaeorum  ,  consilium  quaeren- 
tes  quomodo  Christura  perderent  *.  »  Refer  hoc  ad  corpus 

»  Psal.  csv,  i5.— ^Luc.xv,  I2-24-  —  ^Psal.  cxviu,  25. — 4MaUh,  xivi,  3. 


ENAPlRITIO    IN    PSALMUM   CXVIII,    SERMO   IX.  419 

ejus ,  id  est ,  Ecclesiam  5  invenies  reges  terrse  excogitasse 
atque  jussisse  quomodo  Christiani  nusquam  essent.  «  Ete- 
))  nim  sederunt  principes ,  et  adversum  me  loquebantur  : 
))  servus  autemtuusexercebaturintuisjustificationibus^)) 
Qualis  exercitatio  haec  fuerit,  qui  nosse  desideras  ,  quod 
adjimxit  intellige  :  «  Nam  et  testimonia  tua  meditatiomea 
))  est,  et  consilium  meum  justificationes  tuae.  ))  Recole 
quod  superius  commendavi  testimonia  esse  martyria.  Re- 
cole  in  justificationibus  Domini  nullam  esse  diiiiciliorem 
et  mirabiliorem ,  quam  ut  suos  quisque  diligat  inimicos. 
Sic  ergo  exercebatur  corpus  Christi ,  ut  et  martyria  ejus 
meditaretur  ,  et  diligeret  eos  a  quibus  opprobrantibus  et 
contemnentibus  propter  ipsa  martyria  persecutiones  pa- 
tiebatur"^.  Non  enim  pro  se  ,  sicut  jam  commendavimus , 
sed  pro  ipsis  potius  orabat  dicens  : «  Aufer  a  me  opprobrium 
))  et  contemptum.  Sederunt  ergo  principes  et  adversum 
))  me  loquebantur :  servus  autem  tuus  exercebatur  in  justi- 
))  ficationibustuis.  )>  Quonam  modo.^«Nam  et  testimonia 
»  tua  meditatio  mea  est ,  et  consilium  meum  justificatio- 
))  tionestuae^.  )>  Consilium  contra  consilium  :  consilium 
sedentium  principum  fuit  inventos  Martyres  perdere  : 
consilium  patientium  3Iartyrum  fuit  inimicos  perditos 
invenire.  Reddebant  illi  mala  pro  bonis  ;  isti,  bona  pro 
malis.  Quid  ergo  mirum  ,  si  illi  occidendo  defecerunt,  isti 
moriendo  vicerunt  ?  Quid  ,  inquam  ,  mirum,  si  Martyres, 
ssevientibus  gentibus,  temporalem  morteni  patientissime 
pertulerunt,  et  gentes,  Martyribusorantibus,adaeternam 
vitam  pervenire  potuerunt  •,  dum  corpus  Christi  sic  exer- 
cetur,  utetmartyria  meditetur,  etmalis  Martyrum  perse- 
cutoribus  bona  precetur  ? 

'  Psal.  cxvni,  24.  —  '  MaUb.  v,  44-  —  ^  Psal.  cxviii,  22. 


27. 


420  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

SERMO    X. 

I.  Sequitlk  iii  isto  Psalmo  majore  ,  quod  considerare , 
et  sicut  Dominus  dederit ,  pertractare  debemus ,  «  Adha3- 
))  sit  pavimento  anima  mea;  vivifica  me  secundura  verbum 
))  tuum  '.  ))  Quid  est ,  «  adhaesii  pavimento  anima  mea?  » 
Nam  cum  adjungit  et  dicit :  «  Vivilica  me  secundum  ver- 
))  Lum  tuum;  ))  qu&re  se  vivificari  poscat,  ulique  causam 
prsemisit,  dicendo  5  a  Adheesit  pavimento  anima  mea.  )> 
Ergo  quia  propU-rea  se  vivificari  petit,  quia  pavimento 
adhsesit  anima  ejus ,  mirum  si  boni  aliquid  hinc  vult  in- 
telligi.Ita  quippe  se  habet  lota  ista  sententia  ,  tanquam 
diceret  :  jMortuus  sum  ;  vivifica  rae.  Quid  est  ergo  pavi- 
mentum?  Si  tanquam  unam  quamdam  domum  magnam 
universum  mundum  veliraus  accipere ,  videmus  velut  ejus 
camerara  ccelura  -.  terra  erit  igitur  pavimentum.  Vultita- 
que  terrenis  erui ,  et  cum  Apostolo  dicere  :  «  Gonversatio 
))  nostia  in  coilis  est^  »  Proinde  terrenis  adhaerere,  mors 
animae  est-,  cui  malo  contraria  poscitur  vila,  cum  dicitur  : 
«  Vivifica  me.  )> 

II.  Sed  videndumest,  utrumcongruanthuicverba  ista, 
qui  superius  taUa  dixerat,  quibus  magis  Deo  videatur  ad- 
ha^sisse  quam  pavimento,  ut  conversatio  ejus  non  in  ter- 
renis,  sed  in  coeiestibus  haberetur.  Quomodo  enim  potest 
intelligi  terrenis  adhsesisse  qui  dicit  :  «  Servus  autem  tuus 
))  exercebatur  in  tuis  justificationibus  •,  nam  et  testimonia 
))  tuameditatio  mea  est,  et  consihum  meura  justificatio- 
)>  nestuse?  •»  Hoec  sunt  enira  verba  ejus  antecedentia  , 
quorum  antecedentium  ista  sunt  consequentia :  «  Adhaesit 
))  pavimento  animamea.  »  Anex  hoc  intelligeredebemus, 

1  Psal.  C5VUI,  25.  —  =  Philip.  m,  20. 


ENARRATIO    IN    PSALMIIM    CXVIII,    SERMO    X.  421 

quantumlibet  quisque  proficiat  in  justificationibus  Do- 
mini,  habere  eum  mortalis  carnis  afFectum  circa  ista  ter- 
rena,  in  quibus  vita  humana  lentatio  est  super  terram^^ 
et  ab  hac  morte  si  perseveranter  proficit ,  quolidie  revi- 
viscere,  vivificante  illo  ,  cujus  gratia  homo  nosLer  interior 
renovatur  de  die  in  diem-?  Nam  et  illud  Apostolus  cum 
dicebat :  «  Quandiu  sumus  in  corpore,  peregrinamur  a 
»  Domino  ^ ;  »  et  concupiscebat  dissolvi ,  et  esse  cum 
Christo  ■*  5  adhaeserat  pavimento  anima  ejus.  Unde  et  cor- 
pus  ipsura ,  quia  ex  terra  est,  non  absurde  intelligitur  pa- 
vimentum  ;  quod  adhuc  quia  corruptibile  est,  etaggravat 
animam^-,  recte  in  illo  congemiscitur,  et  dicitur  Deo  : 
«  Adhoesit  pavimento  anima  mea  •,  vivifica  me  secundum 
»  verbum  tuum. »  Neque  enim  non  cum  corporibus  nostris 
semper  cum  Domino  erimus^ :  sed  tunc  quia  non  erunt  cor- 
ruptibilia  ,  nec  aniraas  aggravabunt,  sichhgenter  conside- 
remus  ,  non  eis  nos,  sed  ipsa  nobis  potius  adhaerebunt, 
nos  autem  Deo.  Unde  allerius  Psalmi  verba  illa  sunt  : 
«  Mihi  autera  adhaerere  Deo  bonura  est'^  :  •>>  ut  vivant 
corpora  ex  nobis,  adhaerendo  nobis ;  nos  autem  vivamus 
ex  Deo,  quia  «  Nobis  adhserere  Deo  bonura  est.  »  Adhae- 
sio  quippe  ista,  de  qua  dictura  est :  «  Adhaesit  paviraento 
»  aniraa  mea,»  non  conjunctionera  carnis  et  aninise^  quam- 
vis  et  ipsara  quidara  intellexerint ;  sed  carnalera  magis 
animce  affectura,  quo  caro  concupiscit  adversus  spiritura^, 
significare  mihi  videtur.  Quod  si  recte  accipitur,  profccto 
cjui  dicit :  «  Adhaesit  pavimento  anima  mea  5  vivifica  me 
»  secundura  verbura  tuura,  »  non  id  orat ,  ut  de  corpore 
raortis  hujiis,  morte  ipsius  corporis  interveniente,  solvatur ; 
quod  dies  ultimus  vitae  hujus  ,  qui  propter  ejus  brevitatera 
non  potest  esse  diuturnus,  quandoque  facturus  est :  sed 

•  Job.  vii,  I.  —  »  2  Cor.  V,  6.  —  3  Ibid.  —  4  Pliilip,  i,  73,  _  5  Sap. 
IX,  i5.  —  ''  i  Tliess.  IV,  12-16.  --  7  Psal.  i.xxii,   9.8.  —  ^  Gal.  v,  17. 


422  S.    AUGTTSTINI   EPISCOPI 

iit  concupiscentia  qua  concupiscitur  adversus  spiritum, 
magis  magisque  minuatur  ,  et  concupiscentia  qua  concu- 
piscitur  adversus  carnem ,  magis  ac  magis  augeatur ;  donec 
ista  consumatur  in  nobis ,  et  illa  consummetur  per  Spiri- 
tum  sanctum ,  qui  datus  est  nobis. 

III.  Bene  autem  non  ait,  «  Vivifica  me  »  secundum 
meritum  meum;  sed  ait ,  «  Secundum  verbum  tuum.  » 
quod  quid  est  aliud  ,  nisi  secundum  proraissum  tuum  ? 
Filius  promissionis  vult  esse ,  non  filius  elationis  :  ut  se- 
cundum  gratiara  firma  sit  promissio  omni  semini.  Hoc  est 
enim  verbum  promissionis :  «  In  Isaac  vocabitur  tibi  se- 
»  men  :  Hoc  est ,  Non  qui  filii  carnis ,  hi  fdii  Dei ,  sed  filii 
promissionis  deputantur  in  seraine^  »  Nam  quid  erat  ipse 
per  se  ipsum ,  in  eo  quod  sequitur ,  confitetur  :  «  Vias 
»  meas  enuntiavi,  et  exaudisti  me^.  »  Nonnulli  quidem 
codices  habent ,  «  Vias  tuas^  »  sed  plures,  et  maxime 
graeci ,  «  Vias  meas ,  »  hoc  est ,  malas.  Nam  hoc  mihi  vi- 
detur  dicere  :  Peccata  mea  confessus  sura,  etexaudisti  rae, 
hoc  est ,  utdiraitteres  ea.  «  Doce  mejustificationes  tuas.» 
Confessus  sum  vias,  delesti  eas;  doce  me  tuas.Sic  doce  me, 
utagam-,  non  ut  tantumraodo  sciam  quid  agere  debeam. 
Sicut  enim  dictum  est  de  Domino  quod  «  Non  noverat  pec- 
eatum^,  »  et  inteUigitur  non  fecerat-,  sic  et  justitiara  ilie 
vere  dicendus  est  nosse ,  qui  facit.  Proficientis  haec  oratio 
est.  Nara  utique  si  oranino  non  faceret ,  profecto  illa  su- 
periora  non  diceret  :  «  Servus  autem  tuus  exercobatur  in 
»  tuis  juslificationibus.  »  Non  ergo  in  quibus  exercebatur, 
has  vult  a  Doraino  discere  •,  sed  ab  istis  ad  ahas  proficiendo, 
velut  crescendo,  desiderat  pervenire. 

IV.  Denique  adjungit,  et  dicit:  «Viam  justificationum 
»  tuarum  insinua  mihi* ;  »  vel  sicut  nonnuUi  codices  ha- 

«  Gen.  XXI,  21,  et  Rom.  ix,  7,8.  —  '  Psal.  cxviii,  26.  —  ^  2  Cov.  v,  2i. 
—  4  Psal.  cxvui,  27. 


enArrAtio   IN   PSALMUM   CVXIII,   SERMO   X.  423 

bent:  «  Instrue  me.  )>  Quod  expressius  de  grseco  dicitur: 
«  Fac  me  intelligere^  Et  exercebor  in  mirabilibus  tuis.  » 
Ipsas  justificationes  ampliores,  quas  proficiendo  cupit  ap- 
prehendere^  mirabilia  Dei  vocat.  Sunt  ergo  qusedam  Dei 
justificationes  ita  mirabiles ,  ut  humana  infirmitas  ab  eis 
qui  experti  non  sunt,  non  ad  eas  posse  pervenire  credatur. 
Unde  Jaborans  iste ,  et  earum  difficultate  quodam  modo 
fatigatus  :  adjungit ,  «  Dormitavit  anima  mea  prae  taedio  j 
))  confirma  me  in  verbis  tuis^.  ))  Quid  est  «  Dormitavit,  » 
nisi  ab  spe  refriguit,  qua  eas  se  apprehensuram  esse  cre- 
diderat?  Sed ,  «  Confirma  me  ,  inquit ,  in  verbis  tuis  ,  » 
ne  ab  eis  quoque ,  ad  qua3  pervenisse  me  jam  sentio ,  de- 
cidam  dormitando  :  confirma  itaque  me  in  eis  verbis  tuis, 
quee  jam  teneo  ,  quae  jam  facio,  ut  ex  eis  ad  aha  possim 
proficiendo  peitendere. 

V.  Et  quid  impedit  in  via  justificationum  Dei  sic  am- 
bulare  ,  ut  homo  facile  poGsit  ad  iJla  etiam  mirabiJia  per- 
venire  ?  Quid  putamus  ,  nisi  quod  a  se  amoveri  in  conse- 
quentibus  rogat  dicens  :  «  Yiam  iniquitatis  amove  a  me^?  » 
Et  quia  Jex  factorum  «  Subintravit,  ut  abundaret  deJic- 
»  tum^  :  »  sequitur,  et  dicit :  «  Et  Jege  tua  miserere  mei.  » 
Qua  Jege,  nisi  Jege  fidei  ?  Audi  Apostoium  :  «  Ubi  est  ergo 
»  gJoriatio  tua?  ExcJusa  est.  Per  quam  legem?  facto- 
»  rum?  Non ,  sed  per  Icgem  fidei  ^  »  Haec  est  Jex  fidei , 
qua  credimus  etoramus  per  gratiam  nobis  donari,  ut  fa- 
ciamus  quod  per  nosmetipsos  implere  non  possumus;  ne 
ignorantes  Dei  juslitiam  ,  etnostram  volentes  constituere, 
justitia3  Dei  non  simus  subjecti^.  InJegeitaque  factorum, 
est  Deijubentisjustitia  :  inlege  autem  fidei ,  subvenientis 
misericordia. 

VI.  Gum  autem  dixisset :  «  Etlege  tua  miserere  mei;  » 

•  Graec.  cjvstktov  u.i. —  '  Psal.  cxvui,  28.  —  3  ibij.  29.  —  4  Rom.  v,  20. 
—  5  Id.  11,  27.  ~  6  id.  X,  3. 


424  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

de  beneficiis  ejus,  quae  jam  consecutus  est,  quodam  modo, 
si  dicipotest,  praescribit,  ut  impetret  caetera  qusenondum 
est  consecutus.  Ait  enini  :  «  Viam  veritatis  elegi  •,  judicia 
w  tua  non  sum  oblitus.  Adhaesi  testimoniis  tuis  :  Domine, 
»  noli  mc  confundere.  Viam  vcritatis  elegi,  «  ubi  curre- 
rem  :  «  Judicia  tua  non  sum  oblitus ,  «  ut  currerem  : 
«  Adhaesi  testimoniis  tuis  ,  •»  cum  currerem  :  «  Domine  , 
»  noli  me  confundere^ ;  j  quo  curro  pertendam,  quo  tendo 
perveniam.  Non  enim  volentis,  neque  currentis,  sedmi- 
serentis  est  Dei  '^.  Denique  sequitur  :  «  Viam  mandatorum 
»  tuorum  cucurri,  cum  dilatasti  cor  meum'.  »  Non  curre- 
rem  ,  nisi  dilatasses  cor  meum.  Prorsus  isto  versu  expo- 
nitur  quemadmodum  dictum  sit :  «  Viam  veritatis  elegi , 
»  judicia  tua  non  sum  oblitus,  adhaesi  testim.oniis  tuis.  » 
Cursus  est  quippe  iste  vise  mandatorum  Dei.  Et  quia  potius 
ejus  beneficia  quam  sua  merita  Domino  allegat,  lanquam 
diceretur  ei :  Quomodoistam  viamcucurristi,  eligendo,  et 
Dei  judicia  non  obliviscendo  ,  et  ejus  testimoniis  adhce- 
rendo?  an  per  tc  ipsum  ista  potuisti  ?  Non,  ait.  Quid  ergo  ? 
«  Viam  mandatorum  tuorurn,  inquit^  cucurri,  cum  dila- 
))  tasti  cor  meum.  »  Non  ergo  per  proprium  ,  et  quasi 
nullius  tuae  opis  indigum  arbitrium  meum  ^  sed  «  Cum 
)>  dilatasti  cor  meum.  »  Cordis  dilatatio,  justitiae  est  de- 
lectatio.  Haec  munus  est  Dei  •  ut  in  praeceptis  ejus  non 
timore  poenae  angustemur  ,  sed  dilectione  ,  et  delectatione 
justitise  dilatemur.  Hancenim  nobis  promittit  latitudinem 
ejus  dicens  :  «  Habitabo  in  eis,  etdeambulabo^.  »  Quam 
enim  latum  est  ubi  deambulat  Deus !  In  hac  latitudine 
ditrunditur  charitas  in  cordibus  nostris  per  Spiritum 
sancturaqui  datus  est  nobis*.  Unde  etiam  dictumest:  «Et 
■»  inpiateis  tuis  discurrant  aquae  luae®.  »  Platea  quippe  de 

•  Psal.  cxviu,  3o,  3i.  —  ^  r.om.  ix,  i5.  —  -  Psal.  cavui,  32.-4  i  Cor. 
VI,  i6.  —  5  Roiu.  V,  5.  —  ^  Prov.  v,  i6. 


ENARRATIO    IN    PSALMTJM    CXVIII  ,    SERMO    XI.  425 

verbo  grseco  a  latitudine  nobis  accepit  •  quoniam  graece 
7XaT-j  dicitur  laluni.  Hae  sunt  aqusede  quibus  Dominus  cla- 
mat :  «  Qui  sitit,  veniat  ad  me.  Qui  credit  in  me,  flumina 
»  aquae  viv.ie  fluent  de  ventre  ejus  :  )>  et  exponens  Evan- 
gelista  quid  dixerit,  «  Hoc  autem,  inquit ,  dicebat  de  Spi- 
»  ritu  ,  quem  accepturi  erant ,  qui  credituri  erant  in 
»  eum*.  »  Multa  dici  possent  de  ista  cordis  latitudine, 
sed  hujus  sermonis  jam  contradicitur  longitudini. 


SERMO   XI. 

I.  In  Psalmo  isto  magno  sequitur  quod  nobis,  adju- 
vante  Domino  ,  considerandum  atque  tractandum  est. 
«  Legem  ponc  mihi ,  Domine  ,  viam  justificationum  tua- 
»  rum,  et  exquiram  eam  semper'^.  »  Apostolus  dicit  : 
«  Justo  lex  non  est  posita ,  injustis  autem  et  non  subditis,» 
et  cretera ,  qufe  ibi  concludens  ait.  «  Etsi  quid  aliud  sauffi 
»  doctrinse  adversatur ,  quae  est  secundum  Evangelium 
»  gloriae  beatiDei ,  quod  creditum  est  mihi^.  »  Numquid 
ergo  talis  erat  istequidicit,  «  Legem  ponemihi ,  Domine,» 
qualibus  beatus  Paulus  dicit  positam  legem  .^  Absit.  Si 
enim  talis  esset,  non  superius  dixisset  ?  «  Viam  mandato- 
M  rum  tuorum  cucurri  ,  cum  dilatasti  cor  meum.  »  Quid 
est  ergo  quod  orat  ut  sibi  lex  a  Domino  ponatur,  si  non 
ponitur  juslo.^  An  eo  mcdo  non  ponitur  justo,  quo  modo 
posita  est  populo  contumaci,  in  tabubs  Japideis^  ,  non  in 
labulis  cordiscarnalibus  ^;  secundum  Testamentum  Vetus 
ex  monte  Sina  ,  quod  in  servitutem  generat'^ ,  non  socun- 
dum  Testamentum  Novum  ,  de  quo  scriptum  est  per  Je- 

■  Jonn.  Tii,  37-39.  —  '  P?al.  cxviii,  33.  —  '  i  Tirn.  1,  9-1 1.  ~  ^  F.xoil. 
XXXI,  18.  —  ^2  Cor.  m,  3.  —  6  Gal.  iv,  2  j. 


426  s.  irGusTiNi  episcopi 

remiam  prophetam  :  «  Ecce  dies  veniunt,  dicit  Dominus,  et 
))  consummabo  domui  Israel  et  domui  Juda  Testamentum 
»  novum,  non  secundum  Testamentum  quod  disposui  pa- 
))  tribus  eorum  in  die  qua  apprehendi  manum  eorum,  ut 
»  educerem  eos  de  terra  iEgypti  :  quoniara  ipsi  non  per- 
)>  manserunt  in  Testamento  meo-,  et  ego  neglexi  eos,  dicit 
))  Dominus.  Quoniam  hoc  est  Testamentum  quod  consti- 
»  tuam  domui  Israel  :  post  dies  illos ,  dicit  Dominus,  dabo 
»  leges  meas  in  mentibus  eorum ,  et  in  cordibus  eorum 
))  scribam  eas^  »  Eccequomodovult  iste  legem  sibi  poni 
a  Domino ;  non  sicut  injustis  et  non  subditis  ad  Vetus  Tes- 
tamentum  pertinenlibusposita  est,  in  tabulis  Japideis^sed 
sicut  sanctis  filiis  hberse ,  hocest  supernse  Jerusalem ,  fdiis 
promissionis ,  fihis  haereditatis  ceternae ,  sancto  Spiritu  tan- 
quam  digito  Deiin  mente  datur,  et  in  cordibus  scribitur  : 
non  quam  memoria  teneant,  et  vitaneghgant  5  sed  quam 
sciantintelhgendo,  faciant  dihgendo,  in  latitudine  amoris, 
non  timoris  angustiis.  Nam  qui  timore  poenae,  non  amore 
justitiae  opus  legis  facit ,  profecto  invitus  facit.  Quod  au- 
tem  invitus  facit,  si  posset  fieri ,  mallet  utique  non  juberi; 
ac  per  hoc  legis ,  quam  vellet  non  esse ,  non  est  amicus , 
sed  potius  inimicus  ;  nec  mundatur  opere ,  qui  immundus 
est  vohmtate.  Tahs  non  posest  dicere  quod  iste  dixit  in 
superioribus  versibus ,  «  Yiam  mandatorum  tuorum  cu- 
»  curri,  cum  diktasti  cor  meum  :  »  quia  illa  dilatalio 
charitatem  significat ,  quae  secundum  Apcstolum  legis  est 
plenitudo  ^. 

II.  Cur  ergo  iste  adhuc  poscit  sibi  legem  poni  5  quae 
utique  si  non  ei  posita  fuisset ,  non  viam  mandatorum  Dei 
in  cordis  latitudine  cucurrisset?  Sed  quia  proficiens  lo- 
quitur ,  et  Dei  donum  novit  esse  quod  proficit  5  quid  ahud 
petit,  cum  sibi  legem  poni  petit,  nisi  ut  in  ea  magis  ma- 

'  Jerem.  xxxi,  3i-33.  —  *  Roui.  xni,  18. 


ENARRATIO    IN    PSALMtJM    CXVIII  ,    SERMO    XI.  427 

gisque  proficiat?  Quemadmodum  si  poculum  plenum  te- 
neas,  et  sitienti  dare  incipias;  et  haurit  bibendo ,  el  poscit 
desiderando.  Quibus  autem  injustis  '  et  nori  subditis  lex 
in  lapideis  tabulis  ponitur ,  prsevaricationis  reos,  non  pro- 
missionis  eflicit  filios.  Sed  et  ille  qui  ejus  meminit,  nec 
eam  diligit ,  eo  modo  reus  est  5  quia  memoria  ejus  lapisilli 
est  quodam  modo  scriptus  ,  non  quo  adornetur ,  sed  quo 
prematur  ;  pondus  oneris,  non  titulus  honoris.  Hanc  au- 
tem  legem  iste  viam  justificationum  Dei  vocavit^  nec  alia 
via  est  mandatorum  ejus,  quam  secucurrisse  jam  dixerat, 
cura  dilatatum  est  cor  ejus.  Ergo  et  cucurrit,  et  currit, 
donec  perveniat  ad  palmam  supernae  vocationis  Dei.  De- 
nique  cum  dixisset  :  «  Legem  pone  mihi,  Domine^  viam 
»  justificationum  tuarum  :  »  addidit :  «  Et  exquiram  eam 
»  semper.  »  Quid  enim  exquirit  quod  habet,  nisi  quia  et 
habet  agendo,  et  exquirit  proficiendo  ? 

III.  Sed  quid  est,  «  Semper?  »  Utrum  exquirendi  non 
erit  fmis  ?  Sicut  dictum  est ,  «  Semper  laus  ejus  in  ore 
»  meo  - ;  »  quia  laudandi  non  erit  fmis  :  neque  enim  Deum 
non  laudabimus,  cum  ad  ejus  regnum  pervenerimus  aeter- 
num,  cumlegamus  :  «Beati  qui  habitantin  domo  tua,  iu, 
»  saecula  saeculorumlaudabuntte^.  »  An,  «  Semper,  »  dic- 
tum  est ,  quandiu  hic  vivitur ,  quia  tandiu  proficitur  •  post 
hanc  autem  vitam  qui  bene  hic  proficiebat,  ibi  perficitur? 
Sicut  de  quibusdam  foeminis  dictum  est  :  «  Semper  di- 
»  centes  :  »  sed  illae  male ,  quia  secutus  adjunxit  :  «  Et 
»  ad  veritatis  scientiam  nunquam  pervenientes  '^.  »  Qui 
vero  in  meliussemper  hicproficit,  quo  proficiendo  nititur, 
pervenit,  ubi  jam  non  proficiat ,  quia  perfectus  sine  fme 
consistit.  Necde  ilhs  tamen  ita  dictum  est :  «  Semperdis- 
»  centes,  »  ut  et  post  mortem  discere  perseverent  vana  et 
infructuosa  j cum  tahbus  doctrinis  successerint,  non  studia, 

•  Tim.  1,  9.  —  2  psai.  xxxiii,  2.  —  3  id.  lxxxui,  5,  —  4  2  Tiai.  ui,  7. 


428  S.    ArGTJSTINI    EPISCOPI 

sed  supplicia  sempiterna.  Hic  ergo  exquiritur  Dei  lex, 
quandiu  in  ea  proficitur,  el  sciendo  et  diligendo  ^  ibi  au- 
tem  plenitudo  ejus  nianet  ad  fruendura  ,  non  remanet  ad 
quserendum.  Sic  etiam  illud  dictumest,  «  Quserite  faciera 
-»  ejus  semper  ^»  Ubi «  Semper,  »  nisi  hic ?  Non  enim  et  ibi 
qu.ieremus  Dei  faciem,  ubi  videbimus  facie  ad  faciem'-. 
Aut  si  recte  dicitur  exquiri ,  quod  sine  fastidio  diligitur , 
etid  agitur  ne  araittatur  •,  semper  omnino  sine  fine  quae- 
remus  legem  Dei ,  hoc  est ,  veritatem  Dei :  in  hoc  quippe 
ipso  dicitur  Psalrao  ,  «  Et  lex  tuaveritas^.  »  Quaeritur 
nunc ,  ut  teneatur ;  tunc  tenebitur ,  ne  derelinquatur  : 
sicut  de  Spiritu  Dei  dictum  est ,  quod  orania  scruLetur, 
etiara  altitudines  Dei  ^  •,  non  utique  ut  quod  nescit  inve- 
niat,  sed  quia  nihil  relinquat  omnino  quod  nesciat. 

IV.  Gratia  itaque  Dei  nobis  praecipue  commendatur  , 
quando  sibi  legem  poni  poscit  a  Domino,  qui  utique  jam 
legera  secundum  Jitterara  noverat.  Sed  quialitteraoccidit, 
spiritus  autem  vivificat'' ;  orat  per  Spiritura  faciat ,  quod 
per  litterara  sciebat;  ne  per  scientiara  mandati  non  ob- 
servati  etiara  praevaricationis  ei  criraen  accedat.  Quanquam 
etiara  ut  sciatur  iex  quoraodo  scienda  est ,  id  est ,  ut  in- 
telligatur  quid  sibi  velit,  quarc  siteis  posita  qui  eam  non 
erant  servaturi ,  qui  habeat  utilitatis  etiara  hoc  ipsura  quod 
«  Lex  subintravit,  utabundaret  delictura^,  »  nerao  com- 
prehendit,  nisiaDomino  acceperit  intellectura  :  unde  iste 
adjangit,  et  dicit  :  «  Da  raihi  intellectura ,  et  scrutabor 
»  legem  tuam,  et  custodiam  illam  in  toto  corde  meo'.  » 
Cum  enim  quisque  iegem  scrutatus  fuerit ,  et  ad  ejus  aita 
pervenerit,  in  quilms  tota  pendet^  profecto  debet  Deum 
diligere  extoto  corde  ,  ex  tota  anima  ,  ex  tota  mente  5  et 
proximum  suum  tanquam  se  ipsum.  In  his  enim  duobus 

'  Psal.  civ,  4-  —  'I   Cor.  xiii  ,  12.  —  ^  Psal.  cxvin,  142.  —  4   i  Cor. 
11,  20.  —  5  2  Cor.  111,  6.  —  "  Roin.  v,  20.  —  7  Psal.  cxvui,  34- 


enArrAtio  in  psAlmum  cxvm,  sekmo  xi.  429 
prseceplis  tota  Lex  pendet  et  Prophetae  ^  Hoc  videtur  pro- 
misisse ,  cum  dixit  :  «  Et  custodiam  illam  iu  toto  corde 
»  meo.  » 

V.  Sedquia  et  lioc  minusvalet  viribus  propriis,  nisi  ad- 
juvemur  ab  illo  qui  jubet ,  ut  faciat  quod  jubel,  «  Deduc 
»  me,  inquitjin  semitamandatorum  tuorum,  quiaipsam 
»  volui'^.  »  Parum  est  mihi  voluntas  mea,  nisi  in  eoquod 
volui,  me  ipse  deducas.  Et  certe  ipsa  est  semita ,  hoc  est, 
viamandatorum  Dei,  quam  se,  dilalato  sb  illo  corde  suo, 
cucurrissejam  dixerat.Quam  propterea  eliam  semitam  vo- 
cat,  quia  angusta  est  via  qute  ducit  ad  vitam  ^^  et  cum 
sit  angusta,  nisi  dilatato  corde  non  curritur. 

VI.  Sed  quoniam  adhuc  proficit,  adhuc  cui  rit  5  et  ideo 
divinum  auxilium  quo  deducatur  inqulrit ,  quia  neque  vo- 
lenlis,  neque  currentis ,  sed  miserentis  est  Dei  *  :  denique 
quia  et  ipsum  velle  Deus.  operatur  in  nobis  ^ ,  prieparatur 
enim  voluntas  a  Domino  ^  sequitur  et  dicJt :  «  Inclina  cor 
»  meum  in  testimonia  tua,  et  non  in  avariliam^.»  Quidest 
jnchnatumcorad  aliquidbaberc,nisi  hocveUe?Etvoluiter- 
go,  et  orat  ut  velil  .Yoluit,  curo  dicil  •  «  Di-duc  me  in  semita 
»  mandatorum  tuorum  ,  quia  ipsam  volui  :  »  orat  autcm 
ut  velit,  cum  dicit:  «  Inclinacormeum  in  testimonia  tua, 
»  et  non  in  avaritiam.»  Hoc  itaque  orat,  ut  in  ipsa  volun- 
tate  proficiat.  Quae  sunt  autem  Dei  testimonia,nisi  quibus 
sibi  ipse  attestatur  ?  Testimoniis  enim  ahquid  probatur  ; 
ac  per  hoc  justificationes  Dei  et  mandata  Dei  testimoniis 
Dei  probantur ;  et  quidquid  nobis  persuadere  vult  Deus  , 
suis  testimoniis  persuadet  :  in  quae  iste  pclit  inchnari  cor 
suum,  et  non  in  avaritiam.  Testimoniis  quippe  suis  agit 
nobiscum  Deus ,  ut  eura  gratis  colamus  5  quod  impedit 
avaritia  radix  omnium  malorum.  Tah  verbo  graeco  hic  ap' 

•  Matth.  37-40. —  »  Psal.  cxvui,  35. —  ^Matth.  vn,  i4  —  ^  Rom.  ix,  i6. 
—  *  Philip.  II,  i3.  —  "5  Psal.  cxvni,  36. 


430  S.    AUGUSTINI   EPISCOPI 

pellat ,  a  quo  possit  intelligi  generalis  avaritia  ,  qua  plus 
appetit  quisque  quam  sat  est  :  w.sov  enim  laline  plus  est  j 
s;i;  habitus  est,  ab  eo  quod  est  habere.  Ergo  a  plus  ha- 
bendo  appellata  est  -xjjv:;:?.  ,  quam  latini  interpretes 
in  hoc  loco  nonnuUi  interpretati  sunt  «  Emolumentum,  » 
quidara  veroKUtihtatem^  «sed  mehus  qui«  Avaritiam. »  Dicit 
autem  Apostolus :  «  Radix  enim  omnium  malorum  avari- 
»  tia  est  ^»  Sed  in  graeco ,  unde  in  nostram  hnguam  ver- 
ba  ista  translata  sunt ,  non  legitur  apud  Apostolorum 
77).sov£f ly. ,  quod  in  loco  isto  Psalmi  hujus  5  sed  ttO.apppla, 
quo  verbo  significatur  amor  pecuniae.  Verum  Apostolus 
intelligendus  est  isto  nomine  genus  significasse  per  spe- 
ciem  ,  id  est ,  per  amorem  pecuniae  universalem  genera- 
lemque  avariliam ,  quoe  vere  radix  est  malorura  omnium. 
Nam  ipsi  primi  homines  per  serpentem  decepti  et  dejecti 
non  fuissent ,  nisi  plus  quam  acceperant  habere ,  et  plus 
quam  facti  fuerant  esse  voluissent.  Hoc  quippe  ille  pro- 
miseratdicens:  «Eritis  sicut  dii  -.  »  Ergo  ista  w.covj^fa  sub- 
versi  sunt.  Plus  enim  volentes  habere  quam  acceperant,  et 
quodacceperant  amiserunt.Cujus  vestigium  veritatis,  quae 
iibique  dispersa  est,  et  in  forensijure  deprehensum  est, 
quo  institutum  est ,  ut  plus  petendo  causa  cadat  ;  id  est , 
ut  qui  plus  petierit  quam  ei  debetur ,  et  quod  ei  debeba- 
tur  amittat.  Omnis  autem  a  nobis  circumciditur  avaritia  j 
si  gratiscoLitur  Deus.  Ad  quod  sanctum  Job  in  agone  ten- 
tationis  ipse  provocat  inimicus,  cum  de  illo  dicit:  «  Num- 
quid  gratis  coht  Job  Deum  ^?  »  Putabat  enira  diabolus  , 
quod  in  Deo  colendo  vir  justus  cor  inchnatura  haberet  in 
avariiiara  ,  et  causa  emolumenti  vel  utiiitatis  rerum  tera- 
porahum ,  quibus  eum  ditaverat  Dominus  ,  velut  merce- 
narius  ei  pro  tah  mercede  serviret :  sed  quam  gratis  Deura 
coleret ,  tentatus  apparuit.  Si  ergo  cor  nonhabeamus  in- 

'  1  Tim.  VI,  10.  —  2  Gen.  lu,  5.  —  3  job.  1,  9. 


ENARRATIO    IN    PSALMTJM   CXVIII,    SERMO    XII.  431 

clinatum  in  avaritiam,  Deum  non  colimus  nisi  propter 
Deum  ,  ut  sui  cultus  ipse  sit  merces.  Ipsum  diligamus  in 
seipso,  ipsum  diligamusin  nobis,  ipsum  in  proximis  nos- 
tris  quos  diligimus  sicut  nosmetipsos ,  sive  habeant  eum  , 
sive  ut  habeant  eum.  Quod  nobis  quoniam  ipso  donante 
confertur ,  ideo  illi  dicitur  :  «  Inclina  cor  meum  in  testi- 
))  monia  tua,  et  non  in  avaritiam.))  Sed  quae  sequunlur, 
alio  sermone  tractanda  sunt. 


SERMO    XII. 

I.  Sequitur  in  Psalmo,quem  suscepimus  disserendum, 
))  Averte  oculos  meos ,  ne  videant  vanitatem  ;  in  via  tua 
))  vivifica  me^.  )>  Acontrario  differunt  inter  se  vanitas  et 
veritas.  Hujusautem  mundi  cupiditas,  vanitas  :  sedChris- 
tus,  qui  ex  hocmundo  liberat,  veritas.  Ipse  est  et  via ,  in 
qua  se  vult  iste  vivificari ,  quia  ipse  est  et  vita  5  ipse 
quippe,  ait :  «  Ego  sum  via,  veritas  et  vita^. »  Sed  quid  est, 
«  Averte  oculos  meos ,  ne  videant  vanitatem  ?  »  Numquid 
quandiu  sumus  in  hoc  mundo ,  possumus  non  videre  va- 
nitatem.?  «  Omnis  enim  creatura  vanitati  subjecta  est^,  )) 
quae  intelligitur  esse  in  homine  ;  et ,  «  Omnia  vanitas  :  quae 
))  abundantia  hominis  in  omni  labore  suo  ,  quo  ipse  la- 
))  boratsub  sole^.^  »  An  iste  fortassis  hoc  orat  ,  ut  non  sit 
ejus  vita  sub  sole ,  ubi  omnia  vanitas;  sed  in  illo  sit,  in 
quo  se  vivificari  petit?  Ille  quippe  ascendit  non  super  so- 
lem  tantum  ,  sed  super  omnes  coelos ,  a  Ut  adimpleret 
))  omnia^ . » Et  in  illo  magis  quam  sub  sole  vivunt ,  qui  non 
inaniter  audiunt  quod  dixit  Apostolus  : «  Quae  sursura  sunt 

'  Psal.  cxvui,  37.  —  *  Joan.  iv,  6.  —  ^  Roiu.  vui,  20.  —  4  Eccli.  1,  2,3. 
—  5  Ephes.  IV,  10. 


432  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

))  quaerite ,  ubi  Christus  est  in  dextera  Dei  sedens  •  quae 
»  sursum  suut  sapite  ,  nou  quce  supei  terram.  Mortui 
))  enim  estis ,  et  vita  vestra  abscondita  est  cum  Christo  in 
*  Deo*.  »  Ac  per  hoc  si  vita  nostra  ibi  est  ubi  veritas, 
non  est  vita  nostra  sub  sole  ubi  vanitas.  Sed  hoc  tam  mag- 
num  bonum  magis  habemus  in  spe  ,  non  tenemus  in  re. 
Et  secundum  spem  nostram  beatus  Apostolusista  locutus 
est  :  quia  et  illud  cum  dixisset  :  «  Vanilati  creatura  sub- 
»  jecta  est;  »  adjecit  atque  ait:  «Non  sponte,  sed  propter 
»  eum  qui  jubjecit  in  spe.  »  Ergo  in  spe ,  qua  speramus 
nos  adhaesuros  contemplandae  veritati ,  subjecti  sumus 
interim  vanitati.  Creatura  quippe  ista  spirituahs,  animalis, 
corporalisque  omnis  in  homine  est ;  imo  homo  est.  Sponte 
peccavit ,  et  inimica  facta  est  veritati  :  sed  ut  merito  pu- 
niretur ,  non  sponte  subjecta  est  vanitati.  Denique  post 
pauca,  « Non  solum  autem,  inquit,  sed  et  nos  ipsi  primitias 
»  spiritus  habentes -, »  id  est,  qui  nondum  quidem  ex  toto 
quod  sumus,  sed  ex  ea  parte  qua  pecoribus  rneliores  su- 
mus,  Deo,  non  vanitati  subditi  sumus,  hoc  est ,  per  primi- 
tias  spiritus  :  ^  Et  ipsi  in  nobismetipsis  ingemiscimus, 
»  adoptionem  expectantes  redemptionem  corporis  nostri. 
»  Spe  enim  salvi  facli  sumus.  Spes  autem  quae  videlur  , 
);  nonestspes:  quod  enim  videt  quis,  quid  sperat?  Si  au- 
»  tem  quod  non  videmus  speramus ,  per  patientiam 
»  expeclamus.  »  Quandiu  itaque  hic  secundum  carnem 
sumus,  cujus  adoptionem  et  rederaptionem  per  patientiam 
spei  adh"C  expectamus  5  tandiu  secundum  id  per  quod 
sub  sole  sumus ,  vanitati  subjecti  sumus.  Quandiu  igitur 
ita  sumus  ,  unde  possumus  non  videre  vanitatem^  cui 
etiam  subjecti  sumus  in  spe?Quid  est  ergo  quod  iste  dicit: 
«  Averte  oculos  meos,  ne  videant  vanitatem?  »  An  hoc 
petit,  ut  non  quidem  in  hac  vita  quod  in  spe  gerimus  im- 

'  Coloss.  ui,  1-3.  —  *  Fiom.  viu,  20-25. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XII.  433 

pleatur,  sed  ut  in  ea  sorte  sit,  quse  in  illo  quandoque  possit 
impleri,  cuin  «Liberabituraservitute  corruptionis,»|et  spi- 
ritu  et  anima  et  corpore  ,  «  In  libertatem  gloriae  filiorum 
»Dei,  ))  ubi  jam  non  videat  vanitatem  ? 

II.  Possunt  quidem  verba  ista  sic  intelligi,  non  prceter 
regulam  fidei :  sed  liic  alius  sensus,  quem  mihi  fateor  plus 
placere.  Dominus  in  Evangelio  dicit  :  «  Si  fuerit  oculus 
))  tuus  simplex,  totum  corpus  tuum  lucidum  erit.  Si  autem 
))  oeulus  tuus  fuerit  nequam,  totum  corpus  tuum  tene- 
))  brosum  erit.  Si  ergo  lumen  quod  in  te  est,  tenebrse  sunt, 
))  ips?e  tenebrse  quantae  erunt*?))  Proinde  magni  interest, 
cum  aliquid  boni  facimus,  cujus  rei  contemplatione  facia- 
mus.  Oflicium  quippe  nostrum,  non  officio,  sed  fine  pen- 
sandum  est  5  ut  scilicet  non  tantum  si  bonum  est  quod 
facimus,sed  praecipue  si  bonumest  propter  quod  facimus, 
cogitemus.  Hos  oculos,  quibus  contemplamur  quare  facia- 
mus  quod  facimus  ,  averti  poscit  ne  videant  vanitatem , 
id  est,  ne  hanc  attendat,  propter  quam  faciat,  cum  boni 
aliquid  facit.  In  qua  vanitate  praecipuum  locum  obtinet 
amor  laudis  humanae,  propter  quam  multa  magna  fece- 
runt,  quimagni  in  hoc  sseculo  nominati  sunt ,  multumque 
laudati  in  civitatibus  gendam,  quserentes  non  apud  Deum, 
sed  apud  homines  gloriam,  et  propter  hanc  velut  prudenter, 
fortiter,  temperanter,  justequeviventes ;  ad  quam  perve- 
nientes  perceperunt  mercedem  suam,  vani  vanam.  Ab  hac 
vanitate  volens  Dominus  avertere  oculos  suorum  :  «  At- 
»  tendite,  inquit,  ne  justitiam  vestram  faciatis  coram  ho- 
))  minibus,  ut  videamini  ab  eis;  alioquin  mercedem  non 
))  habebitis  apud  Patrom  vestrum,  qui  in  coehs  esf^.  » 
Deinde  cum  ipsius  justitiae  quasdam  partes  exequeretur  , 
praecipiens  de  eleemosynis ,  de  oratione,  de  jejunio ,  ubi- 

I  Matth.  VI,  22,  23.  —  2  Ibid.  i. 

cxviii.  28 


434  6.    ArGUSTINI    EPISCOPI 

que  id  admonuit,  ne  aliquid  eorum  propter  gloriam  homi- 
num  fiat,  et  ubique  dicit  eos  qui  propterea  faciunt,  per- 
cepisse  mercedem  suam,  id  est,  non  aeternam,  quaesanctis 
reposita  est  apudPatrem,  sed  temporalem,quamquaerunt 
qui  conteraplantur  in  suis  operibus  vanitatem  :  non  quia 
ipsa  laus  humana  cuipanda  est,  (namquid  tam  optandum 
est  hominibus,quamuteis  placeant  quse  debeant  imitari?) 
sed  propter  ipsam  laudem  bene  operari,  hoc  est  vanitatem 
in  suis  operibus  intueri.  Quandoquidem  et  ipsa  ab  homi- 
nibus  laus  homini  justoquantacumque  provenerit,  non  ibi 
esse  debet  ejus  fmis  boni,  sed  etiam  ipsa  referenda  est  ad 
laudem  Dei ,  propter  quem  bona  faciunt  vere  boni :  quo- 
niam  non  a  se  ipsis,sed  ab  illo  fiunt  boni.  Denique  in  eodem 
sermone  Dominusjam  dixerat  eis:  «Luceatlumen  vestrum 
»  coram  hominibus  ut  videant  opera  vestra  bona,  et  glo- 
))  rificent  Patrem  vestrum,  qui  in  coehsest*.  ))  Ubi  finem 
posuit,  hoc  est,  in  gloria  Dei,  hoc  debemus  quando  ahquid 
boni  facimus  intueri,  si  avertuntur  a  vanitate  ocuh  nostri. 
Non  ergo  sit  finis  boni  operis  in  laudibus  hominum ,  sed 
ipsas  laudes  hominum  corrigamus ,  et  ad  Dei  laudes  omnia 
referamus ,  a  quo  nobis  dsiur  quidquid  in  nobis  sine  lau- 
dantis  errore  laudantur.  Porro  si  vanum  est  propter  homi- 
num  laudes  bona  facere  ,  quanto  vanius  propter  adipis- 
cendam  pecuniam ,  vel  augendam,  sive  retinendam  ,  et  si 
quidhujusmodi  estcommoditemporahs,  quodnobis  accedit 
extrinsecus?  Quia  «  Omnia  vanitas  :  quse  abundantia  ho- 
))  minis  in  omni  labore  suo,  quo  ipse  laborat  sub  sole-?  )> 
Propter  ipsara  denique  temporalem  saiutem  non  debemus 
facere  bona  opera  iiostra,  sed  potius  propter  illam  quam 
speramus  selernam,  ubi  bono  imrautabih  perfruamur, 
quod  nobis  erit  ex  Deo,  imo  quod  nobis  est  ipse  Deus. 
Si  enim  sancti  Dei  propter  hanc  temporalem  sahitem  bona 

■Sialth.  V,  iii.  —  '  Eccli,  i,  2  et  12. 


ENAKRATIO    IN    PSALMXJM    CXVIII  ,    SERMO    XII.  435 

opera  facerent,  nunquam  IMartyres  Christi  bonum  opus 
confessionis  in  ejusdem  salutis  amissione  perficerent.  Sed 
acceperunt  auxilium  de  tribulatione ,  non  intuentes  vani- 
tatem,  quia  vana  salas  hominis*;  et  diem  hominum  non 
concupierunt  ^,  quiahomo  vanitati  similatus  est,  dies  ejus 
sicut  urabra  prsctereunt  ^. 

III.  Cum  autem  Deus  rogatur ,  ut  ea  quse  videntur  esse 
in  nostra  potestate ,  id  est ,  oculorum  aversio  a  videnda 
vanitate  ab  illo  nobis  concedatur,  quid  nisi  ejus  gratia 
commendatur?  Nonnulli  enim  ab  ea  vanitate  non  averte- 
runt  oculos  suos,  quia  putaverunt  a  se  ipsis  se  fierijustos 
et  bonos,  et  dilexerunt  gioriam  hcrainum  magis  quam  Dei*  5 
quia  et  ipsi  homines  sunt,  qui  sibi  nimium  placuerunt,  et 
desuiarbitriiviribuspraesumpserunt.Sedetiamhsecvanitas 
et  prsesamptio  spiritus  est  ^.  Cum  ergo  dixisset :  «  Averte 
»  oculos  meos ,  ne  videant  vanitatem  •,  in  via  tua  vivifica 
»  me^^  »  quae  via  non  vanitas ,  sed  veritas  est  :  deinde 
subjunxit:  «  Statue  servo  tuoeloquium  tuum  in  timorem 
»  tuum  ^,  »  Quodquid  est  aliud,  quam,  Da  mihi  ut  faeiam 
quod  eloqueris?  Neque  enira  slatutum  est  eloquium  Dei 
his,  qui  inse  movent  illudcontra  faciendo  5  eisautera  sta- 
tutum  est ,  in  quibus  immobile  est.  Statuit  itaque  Deus 
eloquium  suum  in  timorem  suum  eis,  quibus  dat  spiritum 
timoris  sui  :  timoris  autem  iicn  illius  de  quo  dicit  Apos- 
tolus :  «Non  enim  accepistis  spiritum  servitutis  iterura  in  ti- 
»  more^  5 »  hunc  enira  consummata  charitas  foras  mittit  ti- 
morem^ :  sed  iUius  timoris,  quem  dicit  Propheta  spiritum 
timoris  Dei*"-,  timoris  utique  casti,  perraanentis  in  sseculura 
saeculi^^,  tiraoris  quo  timetur  ofTendi  qui  amatur.  Aliter 

I  Psal.  Lix,  i3.  —  =  Jerem.  xvii,  i6.  —  3  Fsal.  cxlv,  4-  —  ^*  Joan.  iii,  45. 

—  5  Eccli.  VI,  g.  —  6  Psal.  cxvni,  37.  —  7  Ibid.    38.  —  "  Rom.  vui,  i5. 

—  9  Joan.  IV,  18.  —  'olsaii.  xi,  3.  —  "  Psal.  xviii,  10. 

28. 


436  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 

quippe  timet  adultera  virum  suum ,  aiiter  casta  :  adultera, 
ne  veniat  5  casta,  ne  deserat. 

IV.   «  Amputa,  inquit,  opprobrium  meum ,  quod  sus- 
»  picatus  sum;  quiajudicia  tua  suavia^.  «  Quis  est  qui 
suum  opprobrium  suspicatur ,  et  non  magis  novit  suum 
quisque  opprobrium  ,  quam  cujuslibet  alienum  ?  Suspicari 
enim  potius  alienum  potost  homo ,  non  suum  ;  quoniam 
quod  suspicatur,  ignorat  :  in  suo  autem  opprobrio  non 
est  cujusque  suspicio ,  sed  scientia ,   ubi  loquitur  cons- 
cientia.  Quid  est  ergo  quod  ait  ;  «  Opprobrium  meum 
»  quod  suscipicatus  sum  ?  »  Nimirum  de  superiore  sensu 
etiam  iste  ducendus  est  :  quoniam  quandiu  non  avertit 
homo  oculos  suos  ne  videant  vanitatem  ,  quod  in  se  ipso 
agitur,  hoc  de  ahis  suspicatur  5  ut  propter  quod  ipse  coht 
Deum  ,  vel  propter  quod  bona  opera  facit ,  propter  hoc 
credat  et  alterum  facere.  Possunt  quippe  homines  videre 
quod  agimus  ;  cujus  autem  rei  contemplatione  agamus 
occultum  est :  et  ideo  datur  suspicionibus  locus ,  ut  au- 
deat  homo  judicare  de  occultis  hominum,  et  falsa  plerum- 
que,  et,  si  vera ,  tamen  incognita  temere  suspicari.  Prop- 
terea  Dominus  cum  de  ipso  fme  loqueretur,  propter  quem 
iustitiam  facere  debemus,  ut  oculos  nostros  a  contempla- 
tione  averteret  vanitatis  ,  monuit  ne  propter  laudes  liomi- 
num  bona  opera  faciamus,  dicens  :  «  Attendite  ne  faciatis 
»  iustitiam  vestram  coram  hominiLus ,  ut  videamini  ab 
»  eis".  »  Monuit,  ne  propter  pecuniam,  dicens,  «  Nohte 
»  vobis  thesaurizare  in  terra  :  »  et,  «  Non  potestis  Deo 
»  servireet  mammonae^  »  Monuit,  ne  propteripsum  ne- 
cessarium  victum  atque  vestitum ,   dicens :  «  Ne  soJliciti 
»  sitis  animffi  vestrae  quid  manducetis ,  neque  corpori 
»  vestro  quid  induamini. »  Et  cum  haec  omnia  monuisset, 
cjuia  possumus  suspicari  eos  quos  juste  vivere  videmus ,  et 

«  Psa!.  cxviu,  3a.  —  '  Matlh.  vi,  i.  —  ^  Ibid.  \\x,  et  a^,  a5. 


ENAnnATIO    IN    PSALMUM    CXViri  ,    SERMO    XII.         437 

quo  fine  faciant  non  videmus  ,  propter  aliquid  hujusmodi 
benefacere-,  continuo  subjecit :  «Nolite  judicare,  ne  judice- 
»  mini^):  Unde  et  hic  cumdixisset :  «  Amputa  opprobrium 
)>  meum,  quod  suspicatus  sum  •,  addidit ,  quia  judicia  tua 
»  suavia,  »  id  est,  judicia  tua  vera.  Yeritatis  enim  amator 
suave  clamat  esse  quod  verum  est  ^  hominum  aulem  judi- 
cia  de  occuhis  hominum  ,  non  suavia ,  quia  teraeraria.  Et 
ideo  suum  dixit  opprobrium,  quod  de  ahis  est  suspicatus ; 
quia  hoc  et  Apostohis  ait  :  «Comparantes  semetipsos  sibi- 
»  metipsis- ,  non  inteihgunt :  »  hoc  enim  prochvius  homo 
suspicaturin  aho,quod  sentit  in  seipso.  Hoc  itaque  oppro- 
hrium  suum  petebat  auferri ,  quod  in  se  senserat  ^  et  in 
ahis  fuerat  suspicatus  ^  ut  non  esset  diabolo  simihs,  qui  de 
occultis  sancti  Job  suspicatus  est ,  quod  non  gratis  Deum 
coleret,  quem  poposcit  tentandum_,  ut  crimen  quod  obji- 
ceret  inveniret^. 

V.  Sed  cum  libenter  alterius  opprobrium  nonnisi  remu- 
latio  suspicetur,  dum  bonumopus  reprehendi  non  potest, 
quia  se  asserit  quod  apertum  est  5  et  quo  fine  fiat  repre- 
henditur  ,  quia  non  se  exerit  quod  occultum  est  5  atque 
ita  male  suspicari  eum  hbet  cui  hbet ,  non  videndo  quod 
latet ,  et  invidendo  quod  eminet  :  profecto  contra  hoc 
malum ,  quo  quisque  hbenter  de  homine  malum  quod  non 
perspicit  suspicatur,  charitas  habenda  est,  quae  non  semu- 
latur*-,  quam  Dominus  prsecipue  commendat ,  dicens  : 
«  Mandatum  novum  do  vobis,  ut  vos  invicero  diligatis  ^ :  » 
et,  «  In  hoc  scient  omnes  quia  Discipuh  mei  estis ,  si  di- 
»  lectionem  habueritisin  invicem.  »  Et  de  dilectione  Dei 
et  proximi  loquens,  «  Inhis,  inquit_,  duobus  mandatis  tota 
»  Lex  pendet  et  Prophetae^  »  Unde  et  iste  contra  suae 
suspicionis  opproprium,  quod  desiderat  amputari,  «Ecce, 

>  Malth.  VIII,   I.  —  '2.  Cor.  x,  32.  —  *  Job.  1.  9-11.  --  4  i  Cor  xht,  4. 
—  5  Joan.  xiii.  14.  et  35.  —  ^  Matth.  ixjt,  ^o. 


438  S.     AUGUSTINl    EPISCOPI 

))  inquit,  concupivi  mandata  tua  5  in  tua  justitia  vivifica 
))  me^  ))  Ecce  concupivi  ex  toto  corde,  ex  tota  anima,  ex 
tota  mente  diiigere  te,  et  proximum  sicut  me  :  non  in  mea, 
sed  «  In  tua  justitia  vivificame,  »  hoc  est ,  ista  charitate 
quam  concupivi,  imple  me.  Adjuva  ut  faciam  quod  cora- 
mendas,  dona  ipse  quod  mandas.  «  In  tua  justitia  vivifica 
))  me  :  )>  quia  in  me  unde  morerer  habui,  unde  autem  vivara 
non  invenio  nisi  in  te.  «  Justitia  tua  Christus  est ,  qui 
))  factus  est  nobis  sapientia  a  Deo,  et  justitia  ,  et  sanctifi- 
))  catio,  et  redemptio  :  ut,  quemadmodum  scriptum  est , 
■n  Qui  gioriatur,  in  Domino  glorietur*.  »  Et  in  illoinvenio 
mandata  tua  quae  concupivi,  ut  in  tua  justitia ,  hoc  est, 
in  ilio  ,  vivifices  me.  Ipse  est  enim  Yerbum  Deus ;  et  Ver- 
bum  caro  factum  est^,  ut  esset  etproximus  meus. 


SERMO   XIII. 

I.  Sermoni  pristino ,  quem  de  Psalmo  qui  est  omnium 
prolixissimus ,  nuper  habuimus,  de  verbis  ejus  quae  se- 
quuntur  iste  jungendus  est.  Haec  verba  sunt  :  «  Et  veniat 
)>  super  me  misericordia  tua  ,  Domine*.  »  Quae  sententia 
superiori  videtur  annexa  :  non  enim  ait  :  «  Veniat  super 
))  me^Hsedait :  «  Et  veniat.»  Est  autem  illa  superior,«Ecce 
))  concupivi  mandata  tua ;  in  tua  justitia  vivifica  me.))  Dcinde 
sequitur:  «Et  veniatsuper  me  misericordia  tua,Domine.)) 
Quid  hic  ergo  poscit,  nisi  ut  mandata  qufe  concupivit,  per 
ejusmisericordiamfaciat  qui  mandavit?Exponitenimquo- 
dam  modo  quid  dixerit; « In  tua  justitia  vivifica  me: »  cum 
subjungit,  «  Et  veniat  super  me  misericordia  tua,  Domine, 

>  Psal.  cKviii,  4o.  — ^  '  2  Coi%  ij^So,  3i.  —  3  Joan.  r,  i^.  —  4  Psal. 
CS.V1U,  4i. 


ENAKRATIO    1N    PSALMTJM    CXVIII  ,  SERMO    XIII.        439 

»  salutare  tuum  secundum  eloquium  tuum  :  m  lioc  est, 
secundum  promissionem  tuam.  Unde  nos  vult  Apostolus 
filios  promissionis  intelligi^  :  ne  arbitremur  nostrum  esse 
quod  sumus,  sed  totumDei  gratiae  retribuamus.wFactusest 
))  enim  nobis  Christus  sapientia  a  Deo ,  et  justitia  et  sancti- 
))  ficatio,  et  redemptio^  ut,  quemadmodum  scriptum  est, 
))  Qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur'^.  »  Quod  ergo  ait: 
«  In  tua  justitia  vivifica  me ;  )>  in  Christo  utique  vivifi- 
cari  cupit ,  et  ipsa  est  misericordia  quam  super  se  poscit 
venire.  Ipse  Christus  est  et  «  Salutare  Dei ;  »  quo  verbo 
exposuit  quam  misericordiam  diceret ,  ubi  ait :  «  Et  veniat 
))  super  me  misericordia  tua ,  Domine.  »  Si  ergo  quserimus 
qure  sit  ista  misericordia,  audiamus  quod  sequitur  :  «  Sa- 
))  Jutare  tuum  secundum  eloquium  tuum.  »  Ab  eo  quippe 
hoc  promissum  est ,  «  Qui  vocat  ea  quoe  non  sunt ,  tan- 
))  quam  sint".))Nondum  enim  erantquibus  promitteretur, 
ne  quisquam  de  meritis  gloriaretur.  Et  quibus  promissum 
est,etiamipsi  pron.issisunt,  ut  totum  corpus  Christi  dicat: 
«  Gratia  Dei  sum  id  quod  sum  ^.  )> 

II.  ))  Et  respondebo,  inquit,  exprobrantibus  mihiver- 
))  bum^. )) Utrum, «Verbum  exprobrantibus 5  )>  an, « Verbum 
)>  respondebo,))  ambiguumest :  sedquodhbeteorumChris- 
tum  sonat.  Ipsum  enira  nobis  exprobrant,  quibus  est  cru- 
cifixus  vcl  scandalum ,  vel  stullitia^  :  ignorantes  quia 
Verbum  caro  factum  est ,  et  habitavit  in  nobis ;  quod 
Verbum  in  principio  erat,  apudDeum  erat,  et  Deus  erat''. 
Sed  etsi  non  ipsi  Verbum  exprobrent  quod  eos  latet,  quia 
divinitas  ejus  ab  eis  non  cognoscitur,  a  quibus  ejus  infir- 
mitas  in  cruce  contemnitur  •,  nos  tamen  Verbum  respon- 
deamus,  nec  exprobratione  terreamur  aut  confundamur. 
«  Verbum   enim  si  cognovissent ,   nunquam   Dominum 

«  Rom.  IX,  8.  —  '  I  Cor.  1,  3o.  3i. —  ^  Rom.  iv,  17. —  4  i  Cor.  xt,  10. 
—  5  psal.  cxvui,  42.  —  ^  1  Cor.  1,  23.  —  7  Joan.  1,  i  et  14. 


440  S.    AXJGUSTINI  EPISCOPI 

»  glorije  crucifixissent  ^  »  Ille  autem  respondet  Yerbum, 
exprobrantibus,  super  quem  venit  misericordia  Dei  :  hoc 
est,  ipsura  salutare  ejus  venit  ut  protegat,  non  ut  conterat. 
Nam  super  quosdam  conterendos  venturus  est ,  qui  nunc 
in  eum  ,  dum  spernunt  ejus  humiiitatem ,  offendendo 
quassantur.  Sic  enira  dicit  in  Evangelio  :  «  Qui  ceciderit 
))  super  lapidem  istum,  conquassabitur  j  super  quem  vero 
))  ceciderit ,  contereteum'.  »  Qui  ergo  nobis  exprobrant, 
offendunt,  et  cadunt  in  eum.  Nos  autera  ne  offendamus 
et  cadamus ,  opprobria  eorum  ne  timearaus  ,  sed  respon- 
deamus  eis  verbum.  «  Hoc  est  verbum  fidei  quod  prsedi- 
»  camus.  Quia  si  credideris,  inquit,  in  corde  tuo  quia  Do- 
))  minus  est  Jesus,  et  confessus  fueris  in  ore  tuo  quia  Deus 
))  illum  suscitavit  a  mortuis,  salvus  eris.  Corde  enim  credi- 
))  lur  ad  justitiam  ,  ore  autem  confessio  fit  in  salutem^.  m 
Parum  est  ergo  in  corde  habere  Christum ,  et  noUe  confi- 
teri  dum  timetur  opprobrium  5  sed  exprobrantibus  res- 
pondendum  est  Verbum.  Ut  autem  hoc  Martyres  possent, 
promissLim  est  eis  ,  et  dictum  :  «  Non  enim  vos  estis  qui 
))  loquimini,  sed  Spiritus  Patris  vestri  qui  loquiturin  vo- 
))  bis^))  Ideo  et  iste  cum  dixisset  :  «  Respondebo  expro- 
))  brantibus  mihi  verbum  ^  »  continuo  sequitur ,  «  Quo- 
»  niam  speravi  in  verbis  tuis  :  )>  quod  est  utique,  in 
promissis  tuis. 

III.  Sed  quoniam  plurimi  quamvis  ad  ipsumcorpus, 
'  cujus  hrec  verba  sunt,  pertinentes ,  gravi  pondere  perse- 
cutionis  urgente  nonvalueruntsustinere  exprobrationem, 
et  Christum  deficiendo  negaverunt,  ideo  sequitur:  «  Et 
))  ne  auferas  de  ore  meo  verbum  veritatis  usque  valde  ^.  » 
Ex  ore  suo  quippe  dicit,  quia  unitas  corporis  loquitur,  in 
cujus  membris  etiam  illi  deputantur,  qui  defecerunt  ad 

«  I  Cor.  li,  8.   —  '  Luc.  xx ,  18.  —  '  Rom.  x,  8-10.  —  4Matth.  x,  20. 
—  5  Psal.  cxviii,  43- 


EWARRATIO    IN    PSALMtrW    CXVIII,    SERMO    XIII.        441 

horam  negando ,  sed  poenitendo  postea  revixerunt ,  vel 
etiam  martyrii  palmam,  quam  perdiderant,  reparata  con- 
fessionesumpserunt.  Nonigitur  «  Usque  valde ,  »  vel  sicut 
quidam  codices  habent,  non  «  TJsquequaque ,»  hoc  est,  non 
omnimodo,  ex  ore  Petri  ,in  quo  erat  typus  Ecclesiae,  ver- 
])um  veritatis  ablatum  est  :  quia  etsi  ad  horam  negavit 
timore  turbatus  ,  tamen  flendo  est  reparatus^ ,  et  confi- 
tendo  est  postea  coronatus.  Totum  itaque  corpus  Christi 
loquitur,  id  est,  Ecclesiae  sanctae  universitas  :  inquototo 
corporesive  quia,  neganlibus  plurimis,  remanserunt  fortes, 
qui  usque  ad  mortem  pro  veritate  certarent ;  sive  quia  et 
ex  iis  qui  negaverant  multi  reparatisunt,  nonest  ablatum 
ex  ejus  ore  verbum  veritatis  «  Usque  valde.  »  Quod  autem 
ait,  «  Ne  auferas ,  »  inteiligendum  est,  Ne  auferri  sinasj 
propter  quod  orando  dicimus  :  «  Ne  nos  inferas  in  tenta- 
»  tionem^  »  Et  ipse  Dominus  ad  Petrum,  «  Rogavi,  in- 
»  quit,  pro  te  ne  deficiat  fides  tua^  :  »  hoc  est,  ne  aufe- 
ratur  ex  ore  tuo  verbum  veritatis  «  Usque  valde. »  Sequitur, 
«  Quia  in  judiciis  tuis  speravi  ^  »  vel  sicut  de  graeco  qui- 
dam  diligentius  expresserunt ,  «  Supersperavi  ^  :  »  quod 
verbum  etsi  minus  usitate  compositum  est ,  tamen  implet 
veritatis  interpretandse  necessitatem.  Attentius  ergo  nobis 
loci  hujus  rimandus  est  sensus,  ut  intelhgamus ,  quantum 
Deus  adjuvat,  quid  sibiveht,  «  In  verbis  tuis  speravi ,  In 
»  judiciis  tuis  supersperavi.  Respondebo  ,  inquit,  expro- 
»  brantibus  mihi  verbum,  quoniamsperaviinverbis  tuis:» 
id  est ,  quoniam  mihi  hoc  ipse  promisisti.  «  Et  ne  auferas 
»  ex  ore  meo  verbum  veritatis  usque  valde  ,  quoniam  in 
»  judiciis  tuis  supersperavi  :  »  id  est,  quoniam  judicia  tua, 
quibus  me  corripis  et  flagellas,  non  solum  mihi  non  aufe- 
runt  spem,  verum  augent  etiam  5  quoniam  quem  dihgit 

•  Matth.  xwi ,   70-75.  —  '  Id.  vi ,   i3.    —  '  Luc.  x\u,  32.  —  ^  Grrcc. 


442  S.    AUGrSTINI   episcopi 

Dominus  corripit ;  flagellat  autem  omnem  filium  quera 
recipit*.  Ecce  autem  sancti  et  humiles  corde  de  te  praesu- 
mendo  in  persecutionlbus  non  defecerunt  :  ecce  etiam 
qui  de  se  praesumendo  defecerunt ,  et  tamen  ad  ipsura 
corpus  pertinuerunt,  sibi  innotescendo  fleverunt,  et  tuam 
gratiam  solidius  invenerunt,  quia  suam  superbiam  per- 
diderunt.  Ergo  «  Ne  auferas  ex  ore  meo  verbum  verita- 
»  tis  usque  valde  ,  quia  in  judiciis  tuis  supersperavi.  )> 

IV.  «  Et  custodiam  legem  tuam  semper.  »  Id  est,  si 
non  abstuleris  ex  ore  meo  verbum  veritatis ,  «  Custodiam 
»  legem  tuam  scmper  •,  in  sfficulum  et  in  saeculum  sse- 
»  culi~.  »  Ostendit  quid  dixerit,  «  Semper.  »  Abquando 
etenim  «  Semper  »  intelligitur,  quandiu  hic  vivitur  •,  sed 
non  est ,  «  In  saeculum  et  in  sseculum  saeculi :  »  mehus 
quippe  ita  interpretatum  est ,  quam  sicut  quidam  codices 
habent ,  «  In  aeternum  et  in  saeculum  ssecuh  :  »  quia  non 
potuerunt  dicere,  et  in  aeternum  aeterni.  Lex  itaque  ista 
intefligenda  est ,  de  qua  dicit  Apostolus ,  «  Plenitudo  le- 
»  gis  charitas^.  »  Haec  enim  a  sanctis,  quorum  ex  ore 
non  aufertur  verbum  veritatis,  hoc  est,  ab  ipsa  Christi 
Ecclesia  custodietur  ,  non  solum  in  hoc  saeculum ,  id  est , 
donec  fmiatur  hoc  saeculum  ;  sed  eliam  in  alterum,  quod 
appellatur«  SaecuIumsseculi.»Neque  enim  prsecepta  legis, 
sicut  hic .  etiam  ibi  accepturi  sumus  quae  custodiamus,  sed 
ipsam  legis ,  ut  dixi ,  plenitudinem  sine  uUo  peccandi  ti- 
more  servabimus  :  quia  et  Deum  plenius,  cum  viderimus, 
amabimus ,  et  proximum ,  quia  Deus  erit  omnia  in  omni- 
bus  * ;  nec  falsae  cuiquam  de  proximo  suspicioni  eritlocus, 
abi  nullus  ulli  erit  occultus. 

•  Hebr.  xii,  6. —  «  Psal.  cx.viii,  44-  —  ^  ^om.  xm,  lo.  — 4  i  Cor.  xv,  28. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII,    SEPlMO    XIV.        443 

SERMO    XIV. 

I.  StiPEnioREs  versus  prolixi  Psalmi  hujus  orationem  ha- 
bent  ;  hi  autem  qui  sequuntur ,  dequibus  nunc  disputan- 
dum  est,  narrationem.  Petebat  enim  homo  Dei  superius 
adjutorium  gratiae  Dei ,  cum  dicebat  :  «  \n  tua  justitia 
))  vivifica  me  •,  et  veniat  super  me  misericordia  tua^ 
))  Domine  :  ))  et  alia  simiha  vel  supra  vel  infra.  Nunc 
autem  dicit  ;  «  Et  ambulabam  in  latitudine-  quoniam 
))  mandata  tua  exqui?ivi.  Et  loquebar  in  testimoniis 
))  tuis  in  conspectu  regum  ,  et  non  confundebar,  Et  me- 
))  ditabarin  mandatis  tuis  quae  dilexi.  Et  levavi  manus 
))  meas  ad  mandata  tua  ,  quae  dilexi,  et  exercebar  in  jus- 
))  tificationibus  tuis  ^  )>  Ubi  narrantis  verba  sunt,  non 
petentis  •,  velut ,  impetratis  quae  petiverat ,  confiteatur  iii 
Dei  iaudibus  qualem  illum  fecerat  misericordia  Domini , 
quam  super  se  venire  poposcerat.  Neque  enira  haec  ita 
superioribus  conjunxit,  ut  diceret,  «Etne  auferas  ex  ore 
»  meo  verbum  veritatis  usque  valde  ,  quia  in  judiciis  tuis 
))  supersperavi,  et  custodiam  legem  tuam  semper,  in  saecu- 
))  him  et  in  sseculum  saecuh ,  et  ambulabo  in  latitudine , 
)>  quia  mandata  tua  exquisivi.  Et  loquar  in  testimoniis  tuis 
))  in  conspectu  regum  ,  et  non  confundar^  )>  et  caeteraisto 
modo  5  sic  enim  videtur  sequentia  prsecedentibus  debuisse 
connectere  :  sed  ait :  «Et  ambulabam  in  latitudine.))Ubi 
copulativaconjunctio,  idest, «  Et,))velutinconsequenspo- 
•sita  est  5  quia  non  ait  :  Et  ambulabo,  quomodo  dicebat  : 
«  Et  custodiam  legemtuam  semper.))Aut  certesi  optativo 
mododictum  est  :«Custodiam  legem  tuam  5»  non  ait,Et  am- 
bulem  in  latitudine,  quasi  utrumque  optavit,  et  poposcerit : 
sed  ait :  «  Etambulabam  in  latitudine.  ))  Ubi  si  conjunctio 

>  Psal.  cxvui,  40-48. 


444  s.  AxJGUSTini  bpiscopi 

ista  non  esset ,  sed  a  superiorum  connexione  libera  infer- 
retur  et  soluta  sententia,  «  Ambulabam  in  latitudine;  » 
nihil  de  inusato  loquendi  modo  liic  deberet  movere  lec- 
torem  ,  ut  occultus  sensus  quaerendus  hic  aliquis  putare- 
tur.  Nimirum  ergo  quod  nondixit  intelligi  voluit,  idest, 
exauditum  se  fuisse  ;  ac  deinde  subjunxit  quaiis  factus 
fuerit  :  tanquam  diceret ,  Haec  cum  orarem ,  exaudisti 
me  ,  «  Et  ambulabam  inlatitudine  •,  »  et  csetera  quae  isto 
modo  dicta  contexuit. 

II.  Quid  est  igitur ,  «  Et  ambulabam  in  latitudine ,  « 
nisi  ambulabam  in  charitate, «  Quae  diflfusa  est  in  cordibus 
»nostris  per  Spiritu-m  sanctum,  qui  datus  est  nobis^  ?»  In 
hac  latitudine  ambulabat  ille  qui  dicebat :  «  Os  nostrum 
»  patet  ad  vos,  oCorinthii,  cor  nostrum  dilatatum  esf^. » 
Haec  autem  charitas  duobus  illis  mandatis  tota  atque  inte- 
gra  continetur,  dilectione  sciUcet  Dei ,  et  dilectione  pro- 
ximi,  in  quibus  tota  Lex  pendet  et  Prophetae^.  Unde  et 
hic  cum  dixisset ,  «  Et  ambulabam  in  latitudine  •,  »  cau- 
sam  subjunxit ,  atque  ait :  «Quiamandata  tua  exquisivi.  » 
Nonnulli  autem  codices  non  habent  «  Mandata,  »  sed  «  tes- 
»  timonia  :»  sed  «  mandata  » in  pluribus  invenimus,  et  ma- 
xime  graecis  :  cui  linguae  tanquam  praecedenti ,  unde  ad 
nos  ista  transJata  sunt ,  magis  credendum  esse  quis  ambi- 
gat  ?  Si  ergo  scire  voiumus  quoraodo  haec  mandata  qui£- 
sierit  ,  vel  quaerenda  sint  ,  ilhid  intueamur  quod  dicit 
Magister  bonus,  et  doctor,  et  dator  :  «  Petite,etaccipietis; 
»  quaerite ,  et  invenietis  5  pulsate ,  et  aperietur  vobis.  » 
Et  paulo  post  :  «  Si  ergo  vos,  inquit,  cum  sitis  mali,  nostis 
»  bona  data  dare  fihis  vestris  5  quanto  magis  Pater  vester 
»  qui  in  coehs  est ,  dabit  bona  petentibus  se*?  »  Ubi  evi- 
denter  ostendit  quod  dixerat,  «  Petite,  quaerite,  pulsate ,  » 

'  Rom.  V,  5.  —  '2  Cor.  vi,  11.  — ^  Mattli.  xxn  ^  ^o.  —  4  Id.  vii, 
7  et  II. 


enArrAtio  in  psAlmum  cxviii,  sermo  XIV.  445 
nonnisi  ad  poscendi,  hoc  est,  orandi  instantiam  pertinere. 
Alius  porro  Evangelista  non  ait  :  «  Dabitbonapetentibus 
»  se,»  quae  multipliciter  possunt  intelligi,  vel  corporalia  vel 
spiritualia  5  sed  circumcidit  inde  alia,  satisque  diligenter 
expressit  quid  nos  vehementer  atque  instanter  voluerit 
poscere  Dominus ,  et  ait  :  «  Quanto  magis  Pater  vester  de 
»  coelo  dabit  Spirituro  bonum  petentibus  se^?  »  Hic  est 
ilJe  Spiritus,  per  quem  diffunditur  charitas  in  cordibus 
nostris,  ut  Deum  proxiraumque  diligendo  divina  mandata 
faciamus.  Hic  est  ille  Spiritus  in  quoclamamus,  «  Abba  , 
»  Pater.»  Acper  hoc  ipse  nos  facit  petere,  quem  desidera- 
mus  accipere  \  ipse  nos  facit  queerere ,  quem  cupimus  in- 
venire  5  ipse  nos  facit  pulsare,  ad  quem  nitimur  pervenire. 
Hoc  docet  Apostolus  ,  qui  cum  dicat  in  Spiritu  sancto  nos 
clamare,«Abba,  Pater^,»rursus  alio  loco  dicit : «  Dedit  Deus 
»  Spiritum  Fihi  sui  in  corda  iiostra  clamantem,  Abba, 
»  Pater^.  »  Quomodo  nos  clamamus,  si  ipse  clamat  in 
nobis ,  nisi  quia  clamare  nos  fecit ,  dum  habitare  coepit  in 
nobis  ?  Etiam  hoc  itaque  agit  acceptus ,  ut  largius  acci- 
piendus  petendo ,  quaerendo ,  pulsando ,  poscatur.  Sive 
enim  utvita  bonapetatur,  sive  ut  bene  vivatur  j  quotquot 
Spiiitu  Dei  aguntur,  hi  fiiii  sunt  Dei*.  Ergo,  «  Ambula- 
»  bam ,  inquit,  in  latitudine  5  quoniam  mandata  tua  ex- 
»  quisivi.  »  Exquisierat  et  invenerat,  quoniam  petierat 
et  acceperat  Spiritum  bonum  ,  quo  factus  bonus  bene  fa- 
ceret  bona  ,  ex  fide  quae  per  dilectionem  operatur^. 

III.  «  Et  loquebar,  inquit ,  in  testimoniis  tuis  in  cons- 
»  pectu  regum,  et  non  confundebar  :  »  tanquam  ille  qui 
petierat  et  acceperat,  ut  responderet  exprobrantibus  sibi 
verbum  ,  et  non  auferretur  ex  ore  ejus  verbum  veritatis. 
Itaque  pro  illa  usque  ad  mortem  certans ,  nec  in  cons- 

■  Luc.  XI,  i3.  —  »  Rom.  vul,  i5.  *-•  3  Gal.  iv,  6.  —  4  Rom,  viu,  14.  — 
«  Galat,  V,  6. 


446  S.    AUGtJSTINI    EPISCOPI 

pectu  regnum  confundebatur  eam  loqui.  Testimonia 
quippe,  in  quibus  dicit  quod  loquebatur  ,  graece  martyria 
nuncupantur  •  quo  verbo  jam  utimur  pro  latino.  Unde 
dictum  est  etiam  vocabulum  Martyrum  ,  quibus  prsedixit 
Jesus  ,  quod  et  ante  reges  eum  fuerant  confessuri  ^ 

IV.  «  Et  meditabar ,  inquit ,  in  mandatis  tuis,  quae 
»  dilexi.  Et  levavi  manus  meas  ad  rasndata  tua  quae  di- 
»  lexi'^. »  Sive  quod  nonnulli  codices  habent  in  utioque 
versu,  (cDilexi  valde, »  aut  animis,  »  aut  «  Vehenienter ;  » 
sicut  interpretari  placuit,  quod  grsece  dicitur  ffcp^^pa.  Man- 
data  ergo  Dei  dilexit,  per  hoc  per  quod  ambulabat  in  lati- 
tudine  ;  per  Spiritum  scihcet  saiictum ,  per  quem  dilectio 
ipsa  diffunditur,  ei  dilatat  corda  fidelium  ^.  Dilexit  autem 
et  cogitando  et  operando.  Nam  quod  ad  cogitationem  per- 
tinet ,  ait  :  «  Et  meditabar  in  nandatis  tuis  :  »  quod  au- 
tem  ad  operationem  ,  «Et  levavi  manus  meas  ad  mandata 
»  tua.»  Utrique  autem  sententise  addidit,  «Quae  dilexi :  » 
Finis  enim  praecepti  estcharitas  de  corde  puro*.  Quando 
isto  fme ,  id  est,  hujus  rei  conteinplatione  fit  mandatum 
Dei,  tunc  fit  vere  opus  bonum  5  et  tunc  levantur  manus, 
quia  supernum  est  quo  levantur.  Propterea  de  ipsa  cha- 
ritate  locuturus  Apostolus  ait  :  «  Supereminentem  viam 
»  vobis  demonstro^  :  »  et  aho  loco,  «Cognoscere,  inquit, 
»  etiam  supereminentem  scientiae  charitatem  Christi^.  » 
Nam  si  de  opere  mandatorum  Dei  merces  terrenae  fehci- 
tatis  expetitur,  deponuntur  marus  potius  quam  levantur; 
quia  terrena  emolumenta  quae  uon  sursum ,  sed  deorsum 
sunt,  illo  opere  requiruntur.Ad  utrumque  autem  pertinet 
quod  sequitur  :  «  Et  exercebar  in  justificationibus  tuis.  » 
Quod  plures  interpretes  dicere  maluerunt  :  quam  «  Laeta- 
»  bar,  »  aut  «  Garriebam,  »  quod  ahqui  interpretati  sunt 

'  MaUh.  X,  18.  —  2  Psal.  cvvui,  47,  48-  —  ^  Rom-  v,  5.  —  4  i  Tiin.  i,  5. 
—  5  2  Cor.  xu,  3i.  — ^  Ephes.  m,  19. 


ENAKRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XV.         447 

ex  eo  quod  grsecus  habet  ■hSa.iay/.-j-K  Exercelur  quippe  in 
justificadonibus  Dei  laetus ,  et  quodam  modo  garrulus , 
qui  mandata  ejus  quae  diligit ,  et  cogitandi  et  operandi 
delectatione  custodit. 


SERiMO  XV. 

I.  CoNsiDEREMus ,  quantum  donat  Dominus,  et  pertrac- 
temus  hos  versus  magni  Psalmi  hujus  ;  «  Memento  verbi 
»  tui  servo  tuo ,  in  quo  spem  dedisti  mihi.  Haec  me  con- 
»  solata  est  in  humilitate  mea  •,  quoniam  verbum  tuum 
))  vivificavit  me  ^»  Numquid  obhvio,  sicut  in  hominem, 
cadit  in  Deum  ?Cur  ergo  ei  dicitur:  «  Memento?  «  Quam- 
vis  in  aliis  sanctae  Scripturae  locis  ipsum  verbum  omnino 
ponatur  ,  ut  est :  «  Quare  mei  oblitus  es  "^ ,  »  et ,  «  Obli- 
»  visceris  inopiam  nostram'  :  »  etipse  Deus  per  Prophe- 
tam  ,  «  Omnes  ,  inquit,  iniquitates  ejus  obhviscar  * :  »  et 
ahbi  atque  ahbi  saepius  hoc  legitur.  Sed  non  ut  homini- 
bus  ista  contigunt ,  ita  intelliguntur  in  Deo.  Nam  sicut 
Deum  poenitere  dicitur  ,  quando  praeter  hominum  spem 
res  mutat,  consiho  non  mutato,  quia  consihum  Domini 
manet  in  aeternum  ^  •  ita  dicitur  obhvisci,  quando  tardare 
videtur  adjutorium  vel  promissum,  vel  non  retribuere 
digna  peccantibus  ,  vel  si  quid  hujusmodi ,  tanquara  ejus 
memoriae  sit  elapsum  quod  speratur ,  sive  timetur ,  et 
non  fit.Dicuntur  ista  locutione  morah,  qua  humanus  mo- 
vetur  aflectus  ;  quamvis  haec  Deus  faciat  certa  disposi- 
tione,  non  deficientememoria,  iiec  obscurata  intelhgentia, 
nec  voiuntatemutala.Cumitaquedicitur  ei:  «Memento,» 

'  Psal.  cxviit,  ig,  5o.  —  »  Id.  xli,  io.  —  ^  Id.  xliii,  2^.  —  4  Ezech. 
xviii,  22.  —  5  Psal.  xxxii,  II. 


448  S.    AUGUSTIWI    EPISCOPI 

oranlis  desiderlum ,  quia  promissum  poscit,  ostenditur  et 
extenditur ;  non  Deus,  quasi  ei  de  mente  id  exciderit,  ad- 
monetur.  «  Memento  ,  inquit ,  verbi  tui  servo  tuo  :  »  hoc 
est ,  imple  promissum  servo  tuo.  «  In  quo  spem  dedisti 
))  mihi :  »  hoc  est ,  in  quo  verbo ,  quoniam  promisisti , 
me  sperare  fecisti. 

II.  «  Haec  me  consolata  est  in  humilitate  mea^.  »  Hsec 
scihcet  spes ,  quse  data  est  humihbus ,  dicente  Scriptura : 
«  Deus  superbis  resistit,  humihbus  autem  dat  gratiam"^. » 
Unde  ore  proprio  etiam  ipse  Dominus  ait :  « Quoniam  qui 
»  se  exaltat ,  humihabitur  5  et  qui  se  humihat ,  exahabi- 
»  tur^.  »  Bene  hic  intelligimus  etiam  illam  humihtatem, 
non  qua  se  quisque  humiiiat  confitendo  peccata,  nec  sibi 
arrogando  justitiam  ;  sed  qua  quisque  humihatur  ahqua 
tribulatione  vel  dejectione  ,  quam  meruit  ejus  superbia, 
aut  exercetur  probaturque  patientia :  unde  paulo  post  di- 
cit  hic  Psalmus  :  «  Prius  quam  humiharer,  ego  dehqui.» 
Et  iUud  in  Hbro  Sapientise  :  «  In  dolore  sustine  ,  et  in 
»  humihtate  tua  patientiam  habe  •,  cpioniam  in  igne  pro- 
»  batur  aurum  et  argentum  ,  homines  vero  acceptabiles 
»  in  camino  humiliationis  ^. »  Qucd  ait «  Acceptabiles,  »  ibi 
spem  dedit  quae  consolaretur  in  humihtate.  Et  Dominus 
Jesus,  hanc  humilitatem  cumDiscipuhs  praediceret  a  per- 
secutoribus  esse  venturam,  non  eos  sine  spe  rehquit  5  sed 
hanc  etiam  ,  qua  consolarentur  ,  dedit  dicens  :  «  In  ves- 
»  tra  patientia  possidebitis  animas  vestras  ^,  »  De  ipso 
quoque  corpore  ,  quod  ab  inimicis  posset  occidi ,  et  quasi 
penitus  interire,  «  CapiUus,  inquit ,  capitis  vestri  non  pe- 
»  ribit^.  »  Hoec  spes  data  est  corpori  Christi,  quod  est 
Ecclesia,  qua  consolaretur  in  humihtate  sua.  Propter 
quam  spem  dicit  et  apostolus  Pauhis  :  «  Si  autem  quod 

«  Psal.  cxviii,  5o.  —  »  Jacob.  iv,  6,  et  i  Petr.  v,  5.  —  ^  Luc.  xiv,  ii,  et 
xviu,  4-  —  '^  Eccli.  11,  4,  ii.  —  ^  Luc.  tn,  ig.  —  6  IbiJ.  i8. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XV.         449 

))  non  videmus  speramus ,  per  patientiam  expectamus  ^.  » 
Sed  seternorum  est  spes  ista  prsemiorum  :  est  alia  spes, 
quae  in  humilitate  tribulationis  plurimum  consolatur,  qu£e 
sanctis  data  est  in  verbo  Dei  adjutorium  gratiae  pollicen- 
tis ,  ne  quisque  deficiat.  De  qua  spe  dicit  Apostolus :  «  Fi- 
))  delis  Deus  qui  non  permittet  vos  tentari  super  id  quod 
))  potestis ;  sed  faciet  cum  tentatione  etiam  exitum ,  ut 
))  possitis  sustinere  -.  ))  Hanc  spem  dedit  etiam  Salvator 
ore  suo,  quando  ait:  «  Hac  nocte  postuiavit  Satanas  vexare 
))  vos  sicut  triticum  ;  et  ego  rogavi  pro  te  ,  Petre  ,  ne  de- 
))  ficiat  fides  tua  ^.))  Hanc  spem  dedit  et  in  oratione,  quam 
docuit ,  ubi  monuit  ut  dicamus  :  «  Ne  nos  inferas  in  ten- 
»  tationem  ^.  »  Quodam  modo  enim  promisit  se  daturum 
suis  periclitantibus  ,  quod  dici  voluit  ab  orantibus.  Et  ni- 
mirum  de  liac  spe  magis  iste  Psalmus  intelligendus  est 
dicere  :  «  Haec  me  consolata  est  in  humilitate  mea  5  quo- 
»  niam  verbum  tuum  vivificavit  me  ^.  »  Quod  expressius 
interpretati  sunt ,  qui  non  «  Verbum,  »  sed  «  Eloquium  » 
posuerunt.  Graccus  enim  /.'-Y-cv  habet ,  quod  est  «  Elo- 
»  quium  5  »  >'-^^7'-;,  quod  est  «  Verbum.  » 

III.  Sequitur  autem  :  «  Superbi  inique  agebant  usque 
»  valde  :  a  lege  autem  tua  non  dechnavi°.  »  Superbos 
intelhgi  voluit  persecutores  piorum  :  et  ideo  subjecit ;  «  A 
»  lege  autem  tua  non  decHnavi ,  »  quia  hoc  eum  facere 
illorum  persecutio  compellebat.  Quos  «  Usque  valde  »  ini- 
que  dicit  egisse  ;  quia  non  solum  erant  impii,  verumetiam 
pios  impios  esse  cogebant.  In  hac  humilitate,  hoc  est, 
in  hac  tribulatione  spes  consolata  est,  quae  data  est  in 
verbo  Dei  pollicentis  adjutorium  ,  ne  deficiat  fides  Mar- 
tyrum  5  et  prsesentia  Spiritus  sui  vires  impertientis  labo- 

»  Rora.  vui  ,25.  —  »  t  Cor.  x,  i3.  —  3  Luc,  xxii,  3r,  32.  —  4  Matth. 
VI,  i3.  —  *  Psal.  cxviii,  5o.  —  ^  Ibid.  5i. 

c  XVIII.  29 


450  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

rantibus,  ut  evadentes  de  muscipula  venantium  dicerent: 
«  Nisi  quia  Dominus  erat  in  nobis ,  fortasse  vivos  absor- 
»  buissent  nos  ^  » 

IV.  An  forte  quod  ait  :  «  Haec  me  consolata  est  in  hu- 
»  militate  mea ,  »  illam  dicit  humilitatem  ,  qua  homo  est 
dejectus  et  projectus  in  mortem ,  ex  peccato  illo,  quod 
valde  infeliciter  in  paradisi  feiicitate  commissum  est^  ?In 
hac  quippe  humihtate  ,  in  qua  homo  vanitati  simihs  fac- 
tus  est,  et  dies  ejus  sicut  umbra  praetereunt  ^,  omnes  filii 
irae  sunt ,  nisi  per  Mediatorem  reconcilientur  Deo ,  qui 
prsedestinati  sunt  in  aeternam  salutem  ante  raundi  cons- 
titutionem^  :  in  quo  Mediatore  et  antiquijusti  spem  ha- 
bebant  quando  eum  in  carne  venturum  prophetiae  spiritu 
praevidebant.  Quod  ergo  verbum  ad  eos  fiebat  de  illo , 
etiam  hoc  bene  hic  intelligitur  verbum,  si  et  ipsorum 
accipimus  istam  vocem ;  de  quo  verbo  dictum  est,  «  Me- 
»  mento  verbi  tui  servo  tuo,  in  quo  spem  dedisti  mihi. 
»  Haec  me  consolata  est  in  humihtate  mea  ^  »  hoc  est,  in 
ista  mortahtate  mea  :  «  Quia  eloquium  tuura  vivificavit 
»  me;  »  utspem  vitae  haberem  projectus  in  mortem.wSu- 
»  perbi  inique  agebant  usque  vaide  :  »  quandoquidem 
eorum  superbiam  nec  humiiitas  mortahtatis  edomuit.  «  A 
»  lege  autem  tua  non  dechnavi  ^  :  »  quod  me  facere  co- 
gebant  superbi. 

V.  «  Memor  fui  judicicrum  tuorum  a  saeculo,  Domine, 
»  et  consolatus  sum^ :  » vel  sicut  ahi  codices  habent, «  Et 
»  exliortatus  sum. »  Id  est ,  exhortationem  accepi.  Utrum- 
que  enim  potuit  interpretari  de  verbo  graeco ,  quod  est 
-r.xzvM.rkf:!  ^  «  A  soeculo  »  crgo ,  cx  quo  genus  humanura 
sumpsit  exordium  ,  «  Memor  fui  judiciorum  tuorum  su- 
per  vasa  irae,  quae  perfecta  sunt  in  perditionem '^  :  «  Et 

'  Psal.  cixiii,  2,  3.  —  '  Gen.  iii,  23.  —  ^  Psal.  cxliii  ,  \.  —  4  Ephes. 
i,  4j  5.  —  5  Psal.  cxvin,  49-5i.  —  ^  Ibid.  52.  —  7  Rom.  u,  22,  23. 


ENARRATIO    IN   PSALMTJM    CXVIII,    SERMO    XV.  -451 

»  consolalus  siim ,  quia  per  haec  quoque  ostendisti  divi- 
tias  gloriae  tuse  iu  vasa  misericordiae  tuae. 

VI.  «  Tsedium  detinuit  me  a  peccatoribus  relinquenti- 
»  bus  legem  tuam.  Cantabiles  erant  mihi  justificationes 
»  tuse  in  loco  incolatus  mei  ^  :  »  vel  sicut  alii  codices 
habent ,  «  In  loco  peregrinationis  mese.  »  Ipsa  est  illa 
humihtas  in  loco  mortalitatis  peregrinantis  hominis  de 
paradiso  et  de  illa  superna  Jerusalem,  unde  quidam  des- 
cendens  in  Jericho  incidit  in  latrones  :  sed  propter  mise- 
ricordiam  quae  per  illum  Samaritanum  cum  illo  facta  est'^, 
cantabiles  illi  erant  justificationes  Dei  in  loco  peregrina- 
tionis  suse ;  quamvis  eum  tsedium  teneret  a  peccatoribus 
rehnquentibus  legem  Dei,  quia  cum  eis  conversari  in  hac 
vita  vel  ad  tempus  cogitur  ,  donec  area  ventiletur.  Pos- 
sunt  autem  isti  duo  versus  ad  singulas  partes  unius  supe- 
rioris  aptari  :  ut  quod  ait  :  «  Memor  fui  judiciorum  tuo- 
»  rum  a  sseculo,  Domine;  »  ad  hoc  referatur,  «  Taedium 
»  detinuit  me  a  peccatoribus  derehnquentibus  legem 
»  tuam  :  »  quod  vero  ibi  ait  :  «  Et  consolatus  sum ,  »  ad 
hoc  referatur,  «  Cantabiles  mihi  erant  justificationes  tuoe 
»  in  loco  peregrinationis  mese.  » 

VII.  «  Memor,  inquit,  fui  in  nocte  nominis  tui,  Do- 
»  mine ,  et  custodivi  legem  tuam  ^.  »  Nox  est  illa  humili- 
tas,  ubi  est  mortahtatis  serumna  •,  nox  est  in  superbis  ini' 
que  agentibus  usque  valde,  nox  in  taedio  a  peccatoribus 
rehnquentibus  legem  Dei  ^  nox  est  postremo  in  loco  pere- 
grinationis  hujus,  donec  veniat  Dominus  ,  et  illuminet 
abscondita  tenebrarum  ,  et  manifestabit  cogitationes  cor- 
dis,  et  tunc  laus  erit  unicuique  a  Deo.  In  hac  ergo  nocte 
memor  homo  esse  debet  nominis  Dei,  ut  qui  gloriatur,  in 
Domino  glorietur  :  propter  quod  et  illud  scriptum  est : 
«  Non  nobis ,  Domine  ,  non  nobis ,   sed  nomini  tuo  da 

>  Psal.  cxvui,  53,  5:).  —  »  Luc.  x,  So-S;.  —  *  Psal.  cxviii,  55. 

29. 


452  S.    AXJGUSTINl    EPISCOPl 

))  gloriam^  »  Sic  enim  quis([ue  non  in  sua  ,  sed  in  Dei 
gloria  ,  (quia  nec  in  sua,  sed  in  Dei  justitia,  id  est,  a  Deo 
sibi  donata  , )  custodit  legem  Dei  :  sicut  iste  ait :  «  Memor 
))  fui  in  noctc  nominis  tui ,  Domine ,  et  custodivi  legem 
»  tuam.  »  Quam  non  custodisset,  si  in  sua  virtute  confi- 
dens,  nominis  Dei  memor  non  fuisset.  «  Adjutorium  enim 
))  nostrum  in  nomine  Domini-.  )> 

YIII.  Propter  quod  secutus  adjunxit :  «  Haec  facta  est 
»  mihi,  quoniam  justitias  tuas  exquisivi  ^.  Justitias  utique 
))  tuas,»  quibus  justificas  impium  5  non  meas,  quae  nun- 
quam  me  pium  laciunt,  sed  superbum.Non  enim  erat  iste 
aliquis  eorum  ,  qui  «  Ignorantes  Dei  justitiam  ,  et  suam 
»  volentes  constituere ,  justitise  Dei  non  sunt  subjecti  ^.  » 
Has  ergo  justitias ,  quibus  justificantur  gratis  per  gratiam 
Dei,  qui  per  se  ipsos  justi  esse  non  possunt,  melius  alii 
interpretati  sunt  «  Justificationes  :  »  quia  revera  non  ^i- 
M'M&rrj.t ,  id  est ,  «  Justitias  •  sed  Sv/.'Au.y-y.  grascus  habet , 
quae  sunt «  Justificationes.  »  Sed  quid  sibi  vult  quod  ait : 
«  Hsec  facta  est  mihi  ?  Haec  »  quid  ?  An  forte  Lex  ?  Quia 
dixerat  :  «  Et  custodivi  legem  tuam  :  »  quibus  verbis  sub- 
junxit  :  «Haec  facta  est  mihi :  »  tanquam  diceret  :  «  Hsec 
»  lex  facta  est  mihi  ?  »  Sed  non  est  remorandum  in  expo- 
nendo ,  quomodo  sit  ei  facta  lex  Dei.  Grseca  enim  locu- 
tio  unde  ista  translata  est  ,  satis  indicat  non  de  lege 
dictum  esse  ,  «  Hoec  facta  est  niihi  :  »  quia  lex  in  eadem 
lingua  generis  mascuhni  est,  et  foeminino  pro  nomine 
etiam  ibi  scriptum  est,  «  Haec  facta  est  mihi.  »  Quaeritur 
ergo  prius  quse  ilh  facta  sit,  deindequomodo  ilh  facta  sit, 
qucecumque  illa  sit.  «  Haec ,  inquit,  facta  est  mihi :  »  noa 
utique  ,  Haec  lcx  ,  quia  hunc  sensum  ,  sicut  dixi ,  graecus 
expeiht.  Forte  ergo,  Haec  nox  :  quia  tota  superior  sen- 
tentia  sic  se  habet  :  «  Memor  fui  in  nocte  nominis  tui  _, 

'Psal.cxm  secunii,  i.—  *I<i-  cxstn,  8.—  3  u,  cx.viii,56,—  ^  Uom.x,  3^ 


ENARRATIO    1N    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XV.  453 

»  Domine ,  et  custodivi  legera  tnam  ;  »  et  sequitnr,  «  Hsec 
))  facta  est  mihi  ;  »  quiaitaqne  non  lex,  profecto  noxest 
quae  facta  est  illi.  Quid  est  igitur,  Nox  mihi  facta  est, 
«  Quia  justificationes  tuas  exquisivi  ?))  Lux  quippe  potius 
est  ei  facta ,  non  nox  ,  quia  justificationes  exquisivit  Dei. 
Ac  sic  recte  intelligitur,  u  Facta  est  mihi,»  ac  si  diceretur, 
facta  est  pro  rae,id  est,  factum  est  ut  prodesset  mihi.  Si 
enim  humiiitas  illa  mortalitatis  non  absurde  intelligitur 
nox  ,  uhi  invicem  latent  corda  mortahum,  ut  de  tahbus^ 
tenebris  innumerabiles  et  gravcs  tentationcs  oriantur,  ita 
ut  in  eadem  nocte  pertranseant  etiam  bestia^  sylvae ,  ca- 
tuH  leonum  rugientes  ,  quaerentes  a  Deo  escara  sibi  ^  : 
undc  etiam  de  iJlo  ieone  rugiente  ct  quaerente  quera  de- 
voret,  dominus  aitquodjam  supra  commemoravi,  «  Hac 
))  nocte  postuiavit  Satanas  vexare  vos  sicut  triticura  "^  :  » 
id  cst,  hac  nocte  in  qua  pertranseunt  bestiae  syivae,  vos 
leo  iiie  magnus  qu^sivit  a  Deo  escam  sibi  :  profecto  haec 
ipsa  humiiitas  in  loco  peregrinationis  iiujus,  quse  nox  recte 
inteliigitur,  prodest  eis  qui  saiubriter  exercentur  in  ea, 
ut  discant  non  superbire  ;  propter  quod  maium  in  istam 
noctem  puisus  est  homo.  «  Initium  enim  superbiae  homi- 
»  nis  apostatare  a  Deo^.  Sed  gratis  justificatus,  atque  ut 
in  ista  humiiitate  proficiat  variis  tentationibus  iiujus  noc- 
tis  oppositus^  jam  inteiligens  dicat,  quod  in  hoc  Psalmo 
aiiquanto  post  dicii.ur  :  «  Bonum  est  mihi  quoniam  hu- 
»  miiiasti  me,  ut  discam  justiacationes  tuas"*.  «TSamquid 
est  aiiud,«  Bonum  est  mihi,  quoniam  humiliasti  mc,))nisi, 
iiaec  liumiiitas  quae  nox  vocatur  ,  «  Facta  est  mihi ,  »  id 
est,  factuni  est  ut  prodesset  mihi?  Sed  quare  hoc  ?  «  Quia 
»  sciUcot  justificationes  tuas,  »  noii  meas  «  esquisivi.  )> 
IX.  Possumus  etiam  quod  diclum  e?t  :  «  Haec  facta  est 

•    Psul.    cii.i ,  Qi.  —    '    I   Pc!r.    V  .  8,   —  3    Ecdi     x  ,  i4.  ~  ■^  Psal. 


454  S.    AUGtJSTINI    EPISCOPI 

»  mihi,  »  sic  intelligere,  utneclex,  nec  nox  subaudia- 
tur,  sed  hoc  pronomen  quod  est ,  «  Hsec  ,  »  non  accipia- 
tur  ahter  quam  se  hahet  ille  in  aho  Psahno  locus  ,  ubi 
legitur  :  «  Unam  petii  a  Domino  ,  hanc  requiram  ^.  »  Nec 
dicit  quid  unam,  vel  quam  unam ,  de  qua  dixerit:  «  Hanc 
»  requiram  :  »  sed  foemininum  genus  quasi  pro  neutro 
positum  est.  Inusitate  quippe  dictum  est  :  «  Unam  petii , 
»  hanc  requiram :  »  ubi  non  subauditur  qure  illa  una  sit : 
quod  usitatius  diceretur  :  «  Unum  petii  a  Domino,  hoc 
»  requiram, »  ut  inhabitem  in  domo  Domini.  In  his  enim 
neutris  non  solet  exigi  neutrura  quod  subaudiendum  sit , 
ut  puta  ,  unum  bonum  ,  aut  unum  donum  ,  vel  si  quid 
hujusmodi  :  sed  quidquid  illud  est,  etiamsi  masculino  vel 
fceminino  genere  nuncupetur,  vel  sine  ullo  nomine  ilhus 
generis  quibuslibet  verbis  insinuelur  ,  solita  omnino  lo- 
cutione  sub  genere  neutro  intelligitur.  Ita  ergo  et  hic  eo 
modo  dici  potuit ,  u  Haec  facta  est  mihi  ,  »  tanquara  dic- 
tura  esset :  Hoc  factura  est  mihi.  Si  autera  quaeramus  quid 
illud  sit,  occurrit  quod  supra  dixerat  :  «  Memor  fui  in 
»  nocte  norainis  tui,  Domine  ,  et  custodivi  legem  tuara.  » 
Hoc  factura  est  mihi ,  id  est ,  lioc  quod  custodivi  legem 
tuara  ,  non  per  rae  ipsura  feci ,  sed  factum  est  mihi ,  uti- 
que  abs  te  :  «  Quia  justificationes  »  non  meas,  sed  «  tuas 
))  exquisivi.  Deus  est  enim ,  inquit  Apostolus  ,  qui  opera- 
»  tur  in  vobis  et  velle  et  operari  pro  bona  vohmtate'^  » 
Hoc  eliam  per  Prophetara  Deus  dicit  :  «  Et  faciara  ut  in 
»  justificationibus  raeis  arabuletis,  et  judicia  raea  obser- 
»  vetis  et  faciatis  ^. » Quapropter  Deo  dicente : « Ego  faciam 
»  ut  judicia  raea  observetis  ,  et  faciatis  :  »  rectissime  iste 
dicit :  <(  Hoc  factum  est  mihi :  »  ut  cum  quaesieris  quid  illud 
sit,  respondeat  quod  supra  dixerat :  «  Ut  custodirera  legem 
»  Dei.  »  Sed  quia  iste  in  longum  Sermo  processit,  ea  quae 

'  Psal.  XXVI,  4-  —  *  Pliilip.  n,  i3.  —  3  Ezech.  xxxvi,  27. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM   CXVIII ,    SERMO    XVI.        455 

sequimtur ,  Domino  donante,  ab  alio  melius  tractabuntur 
exordio. 


SERMO    XVI. 

I.  Hos  versus  Psalmi  hujus  magni  nunc  aggredimur  in 
Dei  voluntate  tractandos ,  «  Pars  mea  Dominus  :  »  quod 
habent  quidam,  «  Portio  mea,  Domine^.  «  Quod  utrum 
ideo  dicatur  ,  quia  particeps  ejus  fit  quisquis  ei  adhaeret , 
sicut  scriptum  est :  «  Mihi  autem  adhaerere  Deo,  bonum 
»  est^;  »  non  enim  existendo  sunt  homines  dii,  sed  fmnt 
participando  illius  unius,  qui  verus  estDeus:  an  quia  par- 
tes  sibi  ehgunt  homines  in  hoc  mundo  ,  sive  sortiuntur, 
ahus  hoc,  ahus  illud,  unde  quisque  vivat  ^quodam  raodo 
portio  priorum  Deus  est  unde  semper  vivant:  uterque  non 
est  sensus  absurdus.  Sed  quod  sequitur  audiamus:  «  Dixi 
»  custodire  legem  tuam.  »  Quid  est,  «  Portio  mea,  Do- 
»  mine  dixi ,  custodire  legem  tuam  :  »  nisi  quia  ita  erit 
portio  cujusque  Dominus,  cum  legem  ejus  custodierit? 

II.  Sed  quoniodo  custodit,  nisi  hoc  donet  atque  ad  hoc 
adjuvet  Spiritus  vivificans ;  ne  httera  occidat  ^ ,  et  pecca- 
tum  occasione  accepta  per  mandatum  operetur  in  homine 
omnem  concupiscentiam'^.  Invocandus  est  igitur :  sic  enim 
ab  eo  fides  impetrat  quod  lex  imperat  :  quoniam  qui  in- 
vocaverit  nomen  Domini,  salvus  erit  ^.  Et  ideo  vide  quid 
subjungat  :  «  Precatus  sum  faciem  tuam  in  toto  corde 
»  meo.  »  Et  dicens  quomodo  sit  precatus ,  «  Miserere, 
»  inquit ,  mei  secundum  eloquium  tuum.  »  Et  tanquam 
exauditus  atque  adjutus  ab  eo  quem  precatus  est  :  «  Co- 

I  Psal.  cxviii,  57.  —  'Id.  Lxxii,  a8.  —  '  2  Cor.  ni,  6.  —  4  Rom.  vii,  8. 
—  5  joel.  n,  Sn,  et  Rom.   x,  i3. 


456  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

»  gitavi ,  inquit ,  vias  meas ,  et  averti  pedes  meos  in  tes- 
»  monia  tua^  Averti  »  scilicet  a  viis  meis,  quse  displicue- 
runt  mihi ,  ut  ireiit  in  testimonia  tua  ,  atque  ibi  haberent 
viam.  Plures  enim  codices  non  habent,  «  Quia  cogitavi,  » 
sicut  in  quibusdam  legitur  :  sed  tantummodo,  «  Cogi- 
»  tavi.  »  Quod  autem  hic  positum  est,  «  Et  averti  pedes 
»  meos  ;  »  nonnulli  habent,  «  Quia  cogitavi ,  et  avertisti 
»  pedes  meos  :  »  ut  hoc  Dei  potius  gratise  tribuatur  ,  se- 
cundum  illud  quod  Apostolus  ait  :  «  Deus  est  enim  qui 
»  operatur  in  vobis-  :  »  cui  etiam  dicitur :  «  Averte  ocu- 
»  los  meos  ,  ne  videant  vanitatem.»  Si  oculos  ne  videant 
vanitatem,  cur  non  et  pedes  ne  sectentur  errorem  ?  Prop- 
ter  quod  et  illud  scriptum  est  :  Oculi  mei  semper  ad  Do- 
»  minum,  quoniam  ipse  evellet  de  laqueo  pedes  meos  ^.» 
Sed  sive  «   Avertisti  pedes  meos,  »  sive  «  Averti  pedes 
»  raeos  »  legatur ,  ab  illo  fit  ut  faciamus  ,  cujus  faciem 
precatus  cst  in  corde  suo  ,  et  cui  dixit :  «  Miserere  mei  se- 
»  cundum  eloquium  tuum  ,  «  hoc  est,  secundum  verbum 
promissionis  tuse.  Filii  quippe  promissionis  in  semine  de- 
putantur  Abrahse  ^. 

III.  Denique  hoc  impetrato  gratiae  beneficio,  «  Para- 
»  tus  sum ,  inquit ,  et  non  sum  turbatus ,  ut  custodiam 
»  mandata  tua^  :  »  quod  aliqui  interpretati  sunt,  «  Ad 
»  custodiendura  mandata  tua;  »aliqui,  «  Ut  custodirem,» 
aliqui  ,  «  Custodire  :  »  quod  grsecus  posuit,  tc:  cj>.a;aff6a'.. 

IV.  Quam  vero  paratus  factus  sit  ad  custodienda  divina 
mandata  subdidit,  dicens  :  «  Funes  peccatorum  circum- 
»  plexi  sunt  me  ,  et  legis  tuae  non  sum  oblitus*^.»  Funes 
peccatorum  ,  impedimenta  sunt  inimicorum  ,  sive  spiri- 
talium,  sicut  diaboli  et  angelorum  ejus  ,  sive  carnalium, 
in  quibus  fiUis  infidelitatis  diabolus  operatur  ' .  Non  enim 

•  Psal.  cxviii,'58 ,  Sg.  —  >  Pbilip.  ii,  i3.  —  3  psal.  xxiv,  i5.  —  4  Roni. 
iT,  8,  9.  —  5  Psal.  cxviu,  Go,  —  ^  Ibid.  61.  —  7  Ephe».  u,  2. 


ENAKRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XVI.        457 

lioc  nomen  quod  dictum  est  «  Peccatorum, »  ab  eo  quod 
sunt  peccata  declinatum  est ,  sed  ab  eo  quod  sunt  pec- 
catores  :  quod  in  grseco  evidenter  apparet^  Cum  itaque 
minanturmala  quibus  terreant  justos,  ne  pro  Dei  lege  pa- 
tiantur,  quodam  modo  funibus  implicant,  veluti  valida 
et  robusta  reste  sua.  Trahunt  enim  peccata  sicut  restem 
longam-,  et  hinc  sanctos  imphcare  conantur,  et  ahquando 
permittuntur.  Sed  si  implicant  corpus,  non  implicant  ani- 
mum  ,  ubi  non  est  iste  Dei  legis  obhtus  j  quia  ,  Sermo  Dei 
non  est  alhgatus^. 

V.  «  Media  nocte ,  inquit ,  surgebam  ad  confitendum 
»  tibi ,  super  iudicia  juslitiae  tuse  *.  »  Quia  et  hoc  ipsum 
quod  funes  peccatorum  circumplectuntur  justum  ,  judi- 
cia  sunt  justitiae  Dei.Propter  quod  dicit  apostolus  Petrus, 
tempus  esse  ,  «  Ut  judicium  jam  incipiat  a  domo  Domini. 
»  El  si  initium  ,  inquit,  a  nobis  ,  quahs  fmis  erit  eis  qui 
))  non  credunt  Domini  Evangeho?  Et  sijustus  quidem 
))  vix  salvus  erit_,  peccator  et  impius  ubi  parebunt^?  )> 
Hoc  enim  ait  de  persecutionibus,  quas  patiebatur  Eccle- 
sia ,  cum  funes  peccatorum  circumplecterentur  eam. 
Proinde  mediam  noctera  graviora  tribulationis  intelh- 
genda  existimo.  In  qua  dixit  :  «  Surgebam  :  ))  quia  non 
eum  sic  ailhgebat ,  ut  dejiceret  5  sed  exercebat ,  ut  surge- 
ret ;  id  est,  ut  ea  ipsa  tribulatione  ad  fortius  confitendum 
proficeret. 

YI.  Jamvero,  quia  ista  fmnt  gratia  Dei  per  Jesum  Chris- 
tum  Dominum  nostrum,vocem  personne  suse  perhanc  pro- 
phetiam  suo  corpori  adjungit  ipse  Salvator.  Ad  ipsum 
caput  enim  proprie  quod  sequitur  pertinere  arbitror  : 
«  Particeps  ego  sum  omnium  timentium  te,  et  custodien- 
»  tium  mandata  tua^.  ))  Sicut  estin  EpistoLi  qure  ad  He- 

•  Graec.  aaapTuXwv. —  »  Isai.  v,  i8. —  3  i  Tim.  ii,  9. —  ^  Psal.  cxvin,  62. 
—  5  I  Petr.  lY,  17,  18.  —  6  Psal.  citviu,  63. 


458  s.  AtGrsTiNi  EPiscopi 

braeos  inscribitur  :  «  Qui  enim  sanctificat,  et  qui  sanctifi- 
»  cantur,  ex  uno  oranes  5  propter  quam  causam  non  con- 
»  funditur  fratres  eos  vocare.  »  Et  paulo  post,  «  Propterea 
»  ergo ,  inquit ,  quia  pueri  communicaverunt  carni  et 
»  sanguini,  et  ipse  propemodurn  eorum  participavit  *.  » 
Quod  quid  est  aliud ,  quam  eorum  particeps  factus  est? 
Neque  enim  etficeremur  participes  divinitatisejus,  nisi  spe 
mortalitatis  nostrse  particeps  fieret.  Nam  et  in  Evangelio, 
quod  nos  divinitatis  ejus  participes  facti  sumus,  ita  dicitur  :• 
«  Dediteis  potestatem  filios  Dei  fieri,his  qui  credunt  in  no- 
»  mine  ejus,  qui  non  ex  sanguinibus,  neque  ex  voluntate 
»  carnis,  neque  ex  voluntate  viri,  sed  ex  Deo  nati  sunt-.  » 
Ut  autem  hoc  fieret  quia  et  ipse  factus  est  particeps  morta- 
litatis  nostrse ,  ita  ibi  sequitur :  «  Et  Verbum  caro  factum 
»  est,  et  habitavit  in  nobis^.  »  Per  hanc  ejus  participatio- 
tionem  nobis  gratia  subministratur ,  ut  caste  timeamus 
Deum ,  et  custodiamus  mandata  ejus.  Proinde  ipse  Jesus 
loquitur  in  ista  prophetia  :  sed  quaedam  in  membris  suis 
et  unitate  corporis  sui ,  tanquam  in  uno  quodam  horaine 
diffaso  toto  orbe  terrarum,  et  succrescente  per  voluraina 
sseculorum  5  quaedam  vero  in  se  ipso  capite  nostro.  Unde 
et  hoc  est,  quod  ait :  «  Particeps  ego  sum  omniura  tiraen- 
»  tium  te,  et  custodientium  mandata  tua.  »Et  quia  prop- 
ter  hoc  quod  particeps  factus  est  fratrum  suorum ,  Deus 
hominum,  immortahs  mortalium  ,  ideo  granura  cecidit  in 
terrara,  ut  raortificatura  raultum  fructum  faceret :  de  ipso 
fructu  secutus  adjunxit  :  «  Misericordia  tua,  Domine, 
»  plena  est  terra  ^.  »  Et  unde  hoc,  nisi  cum  justificatur  im- 
pius?  In  cujus  gratiae  scientia  ut  proficiatur,  adjungit  : 
«  Et  justificationes  tuas  doce  me.  » 

I  Hebr.  n,  ii  et  i^. —  'Joan.  i,  12,  i3. —  3  ibij.  j^. —  4  psal.  cxvni,  64. 


ENARRATIO    IN    PSALMXJM   CXVHI  ,    SERMO    XVII.        459 

SERMO  XVII. 

I.  Hi  versus  Psalmi  hujus,  de  quibus  nunc  in  voluntate 
Dei  disputaturi  sumus  •,  ab  hoc  incipiunt ,  «  Suavitatem 
»  fecisti  cum  servo  tuo  ,  Domine  ,  secundum  verbum 
»  tuum  :  »  vel  potius ,  «  Sccundum  eloquium  tuum  ^  » 
Sed  quod  ait  graecus  ■/or^ao-.r-y. ,  aliquando  «  Suavitatera  ,  )> 
aliquando  «  Bonitatem  »  nostri  interpretes  transtulerunt. 
Verum  quia  suavitas  potest  esse  et  in  malo  ,  quando  illi- 
cita  quaeque  et  immunda  delectant  \  potest  etiam  esse  et 
in  ea  quae  concedilur  voluptate  carnali  :  sic  debemus  in- 
telligere  «  Suavitatem  ,  »  quam  •ivc.rA-r-i.  Grseci  vocant,  ut 
in  bonis  spiritalibus  deputetur.  Propter  hoc  enim  eam  et 
«  Bonitatem  »  nostri  appellare  voluerunt.  Nihil  hic  ergo 
aiiud  dictum  existimo  y  «  Suavitatem  fecisti  cum  servo 
»  tuo,  »  nisi ,  fecisti  ut  me  delectaret  bonum.  Quando 
enim  delectat  bonum ,  magnum  est  Dei  donum.  Quando 
autem  bonum  opus  ,  quod  lex  imperat,  fit  timore  poenae, 
non  delectatione  justitige  \  cum  Deus  metuitur,  non  ama- 
tur  :  servihter  fit ,  non  hberahter.  «  Servus  autem  non 
»  manet  in  domo  in  oeternum,  fihus  manet  in  seternum  - : » 
quia  consummata  charitas  foras  miltittimorem^.«  Suavi- 
»  tatem  itaque  fecisti  cum  servo  tuo,  Domine,  »  faciendo 
fdium  qui  servus  luit  :  «  Secundum  eloquium  tuum ,  » 
hoc  est,  secundum  promissum  tuum;  ut  secundum  fidem 
firma  sit  promissio  omnisemini''. 

II.  «  Suavitatem  et  eruditionem  et  scientiam  doce  me, 
»  inquit,  quoniam  mandalis  tuis  credidi^.  »  Augeri  sibi 
ista  poscit  et  perfici  :  nam  utique  qui  jam  dixerat,  Suavi- 
tatem  fecisti ,  cum  servo  tuo  :  quomodo  dicit :  «  Suavita- 

>  Psal.  cxvm,  65.' — '  Joan.  vni,  35. —  ^  ^  Joan.  iv,  i8. —  4  Rom.  iv,  i6. 
—  5  Psai   cxviii,  ^Q. 


460  S.    AUGTJSTINI    EPISCOPI 

»  tem  doce  me ,  »  nisi  ut  ei  gratia  Dei  magis  magisque 
innotescat  dulcedine  bonitatis?  Habebant  enim  fidem  qui 
dixerunt : « Domine,  auge  nobis  fidem  ^  »  Et  quandiu  vivi- 
tur  in  hoc  mundo,  proficientium  est  ista  cantatio.  Addidit 
autem  ,  «  Et  eruditionem  :  »  vel,  sicut  plures  codices  ha- 
bent ,  «  Disciplinam.  »  Sed  «  Disciplinam,  »  quam  Graeci 
appellant  -wJc-iav,  ibi  Scriptur.-^  nostrse  ponere  consueve- 
runt,  ubi  intelHgenda  est  per  molestias  eruditio  :  secun- 
dum  illud ,  «  Quem  enim  diligit  Dominus  ,  corripit  •,  tla- 
))  gellat  autem  omnera  fiiium,  quem  recipif^.»  Haec  apud 
Ecclesiasticas  litter^s/gdici  jfesolet  disciplina  interpretata 
de  graeco,  ubi  legit,iir  :.%^^i[y..  Hoc  cnim  verbum  in  graeco 
positum  est  in  Epistola  ad  Hebraeos,  ubi  latinus  interpres 
ait  :  «  Omnis  discipHna  ad  prsesens  non  gaudii  videtur 
»  esse,  sed  tristitiae,  postea  autem  fructum  pacificum , 
»  his  qui  per  eam  certarunt ,  reddit  justitiae  ^. »  Cum  quo 
ergo  facit  Deus  suavitatem  ,  id  est ,  cui  propitius  inspirat 
boni  delectationem  5  atque  ut  apertius  id  explicem  ,  cui 
donatur  a  Deo  charitas  Dei ,  et  propter  Deum  charitas 
proximi ;  profecto  instanter  orare  debet ,  quo  tanlum  sibi 
augeatur  hoc  donum ,  ut  non  solum  pro  illo  contemnat 
delcctationes  caeteras  ,  sed  etiam  pro  illo  quasHbet  perfe- 
rat  passiones.  Ita  suavitati  salubriter  additur  disciplina. 
Non  enim  quantulaecumque  suavitati  vel  bonitati ,  hoc 
est,  charitati  sanctae  poscenda  et  optanda  est ;  sed  tam 
magnae,  ut  sub  ejus  pressura  non  possit  extingui ,  sed  si- 
cut  ingens  flamma  sub  impetu  venti,  quanto  magis  repri- 
mitur,  tanto  ardentius  excitari.  Ideo  parum  fuit  dicere  : 
«  Suavitatem  fecisti  cum  servo  tuo  :  »  nisi  rursus  peteret 
ut  eum  doceat  suavitatem,  tantam  utique  ,  ut  discipliuam 
possit  patientissime  sustinere.  Tertia  ponitur  scientia :  quo- 
niam  si  magnitudine  sua  praecedit  scientia  magnitudinem 

'  Luc.  xvii,  5,  —  '  Prov.  in,  i2,  el  Hebr.  xii,  6.  —  '  Hebr.  xu,   ii. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XVII.       461 

charitatis  ,  non  aedificat,  sed  inflat  ^  Cum  ergo  tanta  fue- 
rit  charitas  in  bonitate  suavi,  ut  tribulationibus  non  pos- 
sit  extingui ,  quas  adhibet  disciphna  5  tunc  utilis  erit 
scientia,  qua  innotescit  etiam  sibi  homo  quid  ipse  raerue- 
rit ,  et  quae  a  Deo  donata  sint  ei ,  per  quse  posse  se  sciat 
quae  se  posse  nesciebat ,  et  per  se  ipsum  omnino  non  pc- 
ter^t. 

III.  Quod  autemnon  ait :  Da  mihi^  sed ,  «  Doce  me  :  » 
quomodo  suavitas  docetur,  si  non  detur?  Quando  quidera 
multi  quod  eos  non  delectat  sciunt ,  et  quarura  rerum 
habent  cognitionem,  non  habent  suavitatera.  Suavitas 
enirndisci  nonpotest^  nisi  delectet.  Item  disciphna,  quse 
significat  emendatoriam  tribulationera ,  accipiendo  disci- 
tur  :  id  est ,  non  audiendo ,  vel  legendo ,  vel  cogitando , 
sed  experiendo.  At  vero  scientia  ,  quam  tertiam  posuit  in 
his  quae  ait :  «  Doce  rae ,  »  docendo  datur.  Nara  quid  est 
ahud  docere,  quam  scientiam  dare.?  Et  haec  duo  ita  sibi 
connexa  sunt ,  ut  aherura  sine  altero  esse  non  possit.  Ne- 
mo  enira  docetur  nisi  discat,  et  nerao  discit  nisi  doceatur. 
Et  ideo  si  discipulus  capax  non  sit  eorum  quae  a  doctore 
dicuntur ,  non  potest  doctor  dicere :  Ego  eura  docui ,  sed 
ipse  non  didicit  :  dicere  autem  potest :  Ego  ei  dixi  quod 
dicendum  fuit ,  sed  ille  non  didicit  ^  quia  non  percepit , 
non  comprehendit ,  non  intellexit.  Nam  profecto  et  ille 
didicisset^  si  iste  docuisset.  Et  ideo  Deus  quando  vult  do- 
cere  ,  prius  dat  intellectum ,  sine  quo  ea  quae  ad  divinara 
doctrinam  pertinent  ,  homo  non  potest  discere  :  unde  et 
iste  paulo  post  dicit  :  «  Da  mihi  intellectum  ut  discam 
»  mandata  tua'^. » Potest  itaque  homo,  cum  docere  ahquem 
cupit ,  dicere  illa  quae  dixit  Dominus  Discipuhs  suis,  pos- 
teaquara  resurrexit  a  mortuis  :  sed  facere  quod  ille  fecit , 
non  potest.  Ait  enim  Evangelium :  «  Tunc  aperuit  eis  sen- 

"  I  Cor.  vui,  I.  —  '  Ptal.  cxvui,  73. 


462  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

»  sum  ,  iit  intelligerent  Scripturas  ,  et  dixit  illis^  »  Quid 
autem  illis  dixerit ,  ibi  legitur  :  sed  ideo  ceperunt  quod 
dixit  _,  quia  unde  caperetur  aperuit.  Docet  ergo  Deus  sua- 
vitatem  inspirando  delectationem,  docet  disciplinam  tem- 
perando  tril^ulationem,  docet  scientiam  insinuando  cogni- 
tionem.  Gum  itaque  alia  sint  quae  ideo  discimus,  ut  tan- 
tummodo  sciamus,  alia  vero  ut  etiam  faciamus  5  quando 
Deus  ea  docet ,  sic  docet  ut  scienda  sciamus  aperiendo 
veritatem,  sic  docet  ut  facienda  faciamus  inspirando  sua- 
vitatem.  Neque  enim  frustra  ei  dicitur  :  «  Doce  me  ,  ut 
»  faciam  voluntatem  tuam'-.  »  Sic  ,  inquit,  «  Doce  ut  fa- 
»  ciam,  »  non  tantummodo  ut  sciam.  Ipsa  quippe  recte 
facta,  fructusest  noster,  quem  reddimus  agricoloe  nostro: 
sed  Scriptura  dicit  :  «  Dominus  dabit  suavitatera ,  et  terra 
»  nostra  dai^it  fructum  suum^.  »  Quse  autem  ista  terra 
est ,  nisi  de  qua  dicitur  eidem  ipsi  qui  dat  suavitatem  , 
«  Anima  mea  velut  terra  sine  aqua  tibi  ^  ?  » 

IV.  quod  vero  cum  dixisset ,  «  Suavitatem  et  discipli- 
»  nam  et  scientiam  doce  me^  »  adjunxit  atque  ait,  «  Quo- 
»  niam  mandatis  tuis  credidi  :  »  non  immerito  quaeri 
potest  cur  non  dixerit ,  obedivi  :  sed,  «  Gredidi.  »  Alia 
sunt  enim  mandata,  alia  promissa.  Mandata  facienda  sus- 
cipimus ,  ut  accipere  promissa  mereamur.  Promissis  ergo 
credimus,mandatis  obtemperamus.  Quid  estergo,  «Man- 
))  datis  tuis  credidi,  »  nisi ,  credidi  quod  tu  ilia  manda- 
veris,  non  aliquis  homo  ,  quamvis  per  homines  homini- 
bus  ministrata  sint?  Quia  itaque  credidi  tua  esse  mandata, 
ipsa  fides  mea  qua  id  credidi,  impetret  abs  te  gratiam  , 
qua  faciam  quod  mandasti.  Si  enim  homo  mihi  haec  ju- 
beret  forinsecus,  numquid  ut  etiam  lacerem  quod  jubebat 
adjuvaretintrinsecus?  Doce  ergome  suavitatem  inspirando 

•  Luc.  XXIV  j  45  >  46-  —  '  **sal,  cxiii ,  10.  —  3  id,  Lxxxiv,  i3.  — 
4  Id.  cxLu,  6. 


ENARRATIO   IN   PSALMUM   CXVIII  ,    SERMO   XVII.       463 

charitatem ,  doce  me  disciplinam  donando  patientiam , 
doce  rae  scientiam  illuminando  intelligentiam.u  Quoniam 
))  mandatis  tuis  credidi.  ))  Te  illa  credidi  mandasse  qui 
Deus  es ,  et  homini  donas  unde  facias  eum  facere  c[uod 
mandas. 

V.  «  Prius  quam  humiliarer,  inquit,  ego  dehqui ;  prop- 
»  terea  verbum  tuum^,  )>  vel  sicut  ahi  expressius  habent, 
«  Propterea  eloquium  tuum  custodivi  :  »  utique  ne  rur- 
sum  humiharer.  Quod  ad  illam  humiliationem  meUus  re- 
fertur ,  quae  facta  est  in  Adam ,  in  quo  omnis  creatura 
humana  tanquam  in  radice  vitiata,  quoniam  veritati  sub- 
jecla  esse  non  voluit,  subjecta  est  vanitati  ^.  Quod  vasis 
misericordiae  profuit  experiri ,  ut  dejecta  superbia  diliga- 
tur  obedientia  ,  et  pereat  non  reditura  miseria. 

VI.  «  Suavis  es ,  Domine  :  )>  vel,  sicut  pkires  habent, 
«  Suavis  es  tu,  Domine^  ))  Ahqui  etiam,  «  Suavis  es  tu,  » 
vel ,  «  Bonus  es  tu  :  )>  sicut  de  hoc  verbo  superius  tracta- 
vimus.  «Et  in  tua  suavitate  doce  me  justificationes  tuas.» 
Vere  vult  facere  justificationes  Dei,  quando  eas  in  ejus 
suavitate  vult  discere  ab  ipso  ,  cui  dixit :  «  Suavis  es  tu, 
))  Domine.  )> 

VII.  Denique  sequitur  :  «  Muhiplicata  est  super  me 
))  iniquitas  superborum^  :  )>  eorum  scilicet  quibus  non 
profuit,  quod  posteaquam  dehquit,  humiliata  est  humana 
natura.  «  Ego  autem  in  toto  corde  meo  scrutabor  mandata 
))  tua.  ))  Quantahbet,  iMquit,  abundet  iniquitas ,  non  in 
me  refrigescet  charitas^.  Tanquam  ille  hoc  dicit,  qui  in 
ejus  suavitate  justificationes  Dei  discit.  Quanto  magisenim 
suavia  suntquoejubet  qui  juvat ,  tanto  magis  ea  scrutatur 
amans ,  ut  cognita  faciat  et  faciendo  cognoscat  5  quia  per- 
fectius  cognoscuntur  cum  fiunt. 

«  Psal.  cxvm  ,67.  —  ^  Rom.  viii  ,20.  —  3  Psai_  ^xmiu,  68.  —  4  Ibid. 
69.  —  5  Matth.  XXIV,  12. 


464  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

VIII.  ((  Co3gulatum  est  ut  lac  cor  eorum^  «  Quorum 
nisi  superborum  ,  quorum  super  se  multiplicatam  dixit 
iniquitatem?  Obciuruisse  autem  cor  eorum  vult  intel- 
ligi  hoc  verbo  et  hoc  loco.  Nam  dicitur  et  in  bono  •,  si- 
cut  in  Psalmo  sexagesimo-septimo  dicitur ,  ((  Mons  in- 
»  caseatus,  mons  uber^  :  »  et  intelligitur  gratia  plenus. 
Nam  et  illud  quidam ,  coagulatus ,  interpretati  sunt.  Sed 
vide  quida  seopponat  duritiae  cordis  illorum.  ((  Egovero, 
»  inquit ,  legem  tuam  meditatus  sum.  »  Quam  legem  ? 
Utique  justissimam  et  raisericordissimam  :  unde  illi  di- 
citur  ,  ((  Et  lege  tua  miserere  mei.  »  Superbis  resistit ,  ut 
obdurentur  :  humihbus  autem  dat  gratiam  ,  ut  dihgant 
obedientiam,  et  recipiantexcellentiam^.Meditationequippe 
legis  hujus,  vokmtaria  servatur  humilitas  ,  ut  poenalis 
humilitas  evadatur,  de  qua  mox  dicit. 

IX.  Bonum  mihi ,  quoniam  humiliasti  me  ,  ut  discam 
»  justificationes  tuas^.  »  Yicinum  aliquid  et  superiusjam 
dixerat_,  ((  Prius  quam  humiliarer  ego  deliqui  5  propterea 
eloquium  tuum  custodivi.  »  Ipso  quippe  fructu  ostendit 
quod  bonum  illifuerit  humihari :  sedilhc  dixit  et  causam, 
nuodhumilitatem  poenalem  delinquendo  prrecesserit.Quod 
vero  ibi  ait ,  ((  Propterea  eloquium  tuum  custodivi ;  » 
hic  autem,  ((  Ut  discam  justificationes  tuas  :  »  satis  signifi- 
casse  mihi  videtur  hoc  csse  ista  nosse  quod  custodire,  hoc 
custodire  quod  nosse.  Neque  enim  Christus  non  noverat 
quod  arguebat^  et  tamen  arguebat  peccatum,  cum  dictum 
de  illo  sit,  quod  non  noverat  peccatum  ^  Novcrat  ergo 
quadamnotitia,  et  rursus  quadam  ignorantia  nonnoverat. 
Sic  et  justificationes  Dei  multi  discunt ,  et  non  discunt. 
Noverunt  enim  eas  quadam  notitia  et  rursus  quadam  igno- 
rantia,  quoniam  non  faciunt,  nonnoverunt.  Eomodo  hic 

>  Psal.  cxviii,  70.  —  =•  Id.  Lxvir,  16.  —  ^  Jacob.  iv,  6,  el  i  Petr.  v,  5. 
—  i  Psal.  cxvm,  71.  —  ^2  Cor.  v,  21. 


ENARKATIO    IN    PSALMTJM    CXVIII  ,    SERMO    XVIII.        465 

ergo  iiitelligendus  est  dixisse  ,  «  Ut  discam  justificationes 
))  tuas,  ))  ea  notitia  qua  fiunt. 

X.  Hoc  autem  quia  non  fit  nisi  per  dilectionem,  ubi 
c[ui  facit  habet  delectationem ,  propter  quod  dictum  est , 
«  In  tua  suavitate  doce  me  justificationes  tuas  :  ))  sequens 
versus  ostendit ,  ubi  ait ,  «  Bona  mihi  lex  oris  tui ,  super 
))  milha  auri  et  argenti*. ))  Ut  amphus  difigat  charitasle- 
gem  Dei ,  quam  dihgit  cupiditas  milha  auri  et  argenti. 


SERMO    XVIII. 

I.  Ql'a:xdo  Deus  hominem  fecit  ex  pulvere ,  et  animavit 
flatu  ,  non  ibi  commemoratum  est  quod  manibus  fecerit. 
Cur  itaque  quibusdam  visum  fuerit  verbo  Deum  fecisse 
csetera  ,  hominem  vero  velut  ahquid  praecipuum  fecisse 
manibus  suis  ,  non  video  :  nisi  forte  quia  ex  pulvere  for- 
matum  legitur  hominis  corpus  '^ ,  non  potuisse  fieri  nisi 
manibus  arbitrantur;  nec  attendunt  quod  in  Evangeho 
de  Verbo  Dei  scriptum  est ,  «  Omnia  per  ipsum  facta 
))  sunt  ^ ,  ))  non  posse  constare,  si  non  per  Verbum  fac- 
tum  est  etiam  corpus  humanum.  Sed  adhibent  testimo- 
nium  de  hoc  Psalmo  ,  et  dicunt,  Ecce  ubi  apertissime 
clamat  homo  ,  «  Manus  tuae  fecerunt  me  ,  et  finxerunt 
))  me^.  ))  Quasi  non  aperte  etiam  dictum  sit,  «  Videbo 
))  coelos  opera  digitorum  tuorum  ^  ))  Nec  minus  aperte, 
«  Et  opera  manuum  tuarum  sunt  coeh  ^.  ))  Multoque 
apertius,-«  Et  aridam  terrara  manus  ejus  finxerunt^  )> 
Manus  ergo  Dei  sunt  potestas  Dei.  Aut  si  phirahs  nu- 
merus  eos  movet ,   quia  non  dictum   est,   manus  tua, 

'  Psal.  cxvni,  72.  —  ^  Gen.  11,  7.  —  ^  Joan.  1,  3.  —  4  Psal.  cxviii,  73. 
—  5  Id.  viu,  4-  —  ^  IJ-  ci,  26.  —  7  IJ.  xciv,  5. 

cxvii,  30 


466  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

sed  ,  «  Manus  tuse  :  »  accipiant  manus  Dei,  virtutem 
et  sapientiam  Dei,  quod  utrumque  unus  dictus  est  Ghris- 
tus  ^  :  qui  etiam  intelligitur  brachium  Domini ,  ubi  le- 
gitur  ,  «  Et  brachium  Domini  cui  revelatum  est'?  »  Aut 
accipiant  manus  Dei,  Fihum  et  Spiritum  sanctum;  quia 
et  Spiritus  sanctus  cooperator  est  Patris  et  Filii  :  unde 
ait  Apostolus ,  «  Omnia  haec  operatur  unus  atque  idem 
»  Spiritus^.  »  Propterea  quippe  dixit ,  «  Unus  »  atque 
idem  ;  »  ne  tot  spiritus  quot  opera  putarentur  ,  non 
quod  sine  Patre  et  Fiho  Spiritus  operatur.  Liberum  est 
igitur  quonx)do  intelligantur  manus  Dei  ;  dum  tamen 
nec  ea  quae  facit  manibus,  Verbo  facere  negetur  5  nec  ea 
quse  facit  Verbo  manibus  facere  non  putetur  5  nec  propter 
manus  forma  corporis,  aut  alia  manus  sinistra,  alia  dextra ; 
nec  propter  Verbum  sonus  oris ,  vel  motus  animi  transi- 
torius  operanti  Deo  inesse  credatur. 

II.  Nec  defuerunt ,  qui  duo  ista  verba,  «  Feceruntme, 
»  et  fmxerunt  me,  «  sic  distinguerent,  ut  animam  Deum 
fecisse,  corpus  autem  finxisse  dicerent  :  quia  de  anima 
dixit  Deus ,  «  Omnem  flatum  ego  feci  ^  :  »  de  corpore 
autem  legitur ,  «  Et  finxit  Deus  hominem  pulverem  de 
»  terra^  :  »  tanquam  fiat  quidem  omne  quod  fmgitur, 
non  tamen  fmgatur  omne  quod  fit.  Et  ideo  animam  fac- 
tam  potius  dicunt  esse  quam  fictam  ,  quia  non  est  corpus, 
sed  spiritus  :  quasi  non  scriptum  sit,  «  Qui  fuixit  spiritum 
»  hominis  in  ipso^.  »  Verumtaraenquando  utrumque  hoc 
verbum  de  homine  in  loco  uno  ponitur,  et  utrumque 
hominis,  id  est ,  etaniraa  et  corpus  divinitus  conditumnon 
negatur^  non  ineleganter  distribuuntur  singulis  singula, 
ut  anima  facta,  corpus  autem  fictum  intelligatur,  sive  for- 
matum,  sive  plasmatum.  Nam  quidam  interpretes  nolue- 

'  I  Cor.  1,  24.  —  '  Isai.  lui,  i.  —  ^  i  Cor.  xiij  ii.  —  4  Isai.  lvii,  i6. 
—  *  Gen.  II,  7.  —  6  Zachav.  xii,  i. 


ENARRATIO    IN    PSALMXJM    CXVIII  ,    SERMO    XVIII.       467 

runt  dicere,  «  Finxerunt  me  :  sed ,  plasmaverunt  me  :  » 
magis  diligentes  minus  latine  declinare  de  graeco ,  quam 
dicere  «  Finxerunt.  »  quod  aliquando  etiam  de  siraulatione 
dici  solet. 

III.  Sed  utrum  hoc  secundum  Adam  dictum  est ,  ex 
quo  cura  sint  omnes  lioraines  propagati ,  quis  hominum 
quando  ille  factus  est ,  etiara  se  lactura  non  potest  dicere 
originis  serainisqueratione?  An  etiam  secundurahoc  recte 
dici  potuit,  «  Manus  tuae  feceruntrae,  et  plasmaverunt 
»  me  ,  »  quoniam  unusquisque  non  sine  opere  Dei  etiam 
de  parentiijus  fit,  ipso  creante,  illis  generantibus  ?  Quo- 
niam  si  operatoria  Dei  potentia  rebus  subtrahatur,  inte- 
reunt ;  nec  aliquid  omnino  sive  de  mundi  elementis,  sive 
de  genitoribus,  sive  de  seminibus  nascitur ,  si  ea  non 
operetur  Deus.  Propter  quod  ait  prophetae  Jeremise  , 
«  Prius  quara  te  formarera  in  utero,  novi  te^  »  Sed 
nuraquid  sine  intellectu  fecit  horainera  Deus,  sive  pri- 
mura  ,  sive  unumquemque  nascentium,  et  nunc  dicat  ei, 
«  Manus  tuae  fecerunt  me,  etplasraaverunt  me,  da  mihi 
»  intellectum  ?  «  Nonne  ipsi  naturae  humanoe  intellectus 
est  inditus,  ut  eo  discernatur  a  pecore?  An  sic  est  defor- 
mata  peccando  ut  etiara  hoc  in  ea  reformandurasit  ?  Prop- 
ter  quod  et  Apostolus  omnibus  ad  regenerationem  perti- 
nentibus  dicit,  «  Renovaraini  spiritu  raentis  vestrEe-.  »  et 
utique  intellectus  in  mente  est.  Hinc  rursus  ait ,  «  Refor- 
»  mamini  in  novitate  sensus  vestri  ^  »  De  his  autera  qui 
hujus  regenerationis  consortes  non  erant ,  «  Hoc,  inquit, 
»  dico  et  testificor  in  Doraino,  ut  non  j  ara  arabuletis  sicut 
»  et  Gentes  ambulant  in  vanitate  raentis  suae,  obscurati 
»  intelhgentia,  ahenati  a  via  Dei  per  ignorantiam,  qu£e  est 
»  in  illis  propter  caecitatera  cordis  eorum  *.  »  Propter  hos 

'  Jererti.  i,  5.  —  '  E[>hes.  iv,   23.  —  ^  Rom.  xn,  2  —  4  Ephes.  iv    i- 
i8  et  23. 

;jo. 


468  S.    AtJGXJSTINI    EPISCOPI 

igitur  interiores  oculos ,  quorura  c?ecitas  est  non  intelli- 
gere,  ut  aperiantur ,  et  magis  magisque  serenentur,  fide 
corda  mundantur '.  Quamvis  enira  nisi  aliquid  intelligat, 
nemo  possit  credere  in  Deum  :  tainen  ipsa  fide  qua  cre- 
dit,  sanatur,  ut  intelligat  ampliora.  Alia  sunt  enim,quae 
nisi  intelligamus ,  non  credimusj  et  alia  sunt  qu?e  nisi 
credamus ,  non  intelligimus.  Nam  cura  fides  sit  ex  auditu, 
auditusautemperverbum  Christi-,  quomodo  creditpraedi- 
canti  fidem,  qui,  ut  aliataceam,  linguam  ipsam  quam  loqui- 
tur  non  intelligit?  Sed  nisi  essent  rursus  aliqua,  quae  intelli- 
gere  non  possumus ,  nisi  ante  credamus  ,  Propheta  non 
diceret ,  «  Nisi  credideritis,  non  intelUgetis^  »  Proficit 
ergo  noster  intellectus  ad  inteUigenda  quae  credat,  et  fides 
proficit  ad  credenda  quae  intelligat :  et  eadem  ipsa  ut  magis 
magisque  intelligantur,  in  ipso  intellectu  proficit  mens. 
Sed  hoc  non  fit  propriis  tanquam  naturahbus  viribus ,  sed 
Deo  adjuvante  atque  donante  :  sicut  medicina  fit,  non 
natura ,  i-it  vitiatus  oculus  vim  cernendi  recipiat.  Qui  ergo 
dicit  Deo  ,  «  Da  mihi  intellectum  ,  ut  discam  mandata 
»  tua,  »  non  omni  modo  expers  ejus  est,  velut  pecus  : 
nec  ita  quamvis  hcmo  ,  ut  in  eorum  numero  deputandus 
sit,  «  Qui  ambulant  in  vanitate  mentis  suae,  obscurati  in- 
»  teliigentia ,  alienati  a  via  Dei  ^.  »  Nam  si  talis  esset,  nec 
hoc  diceret.  Non  autem  parvi  est  intellectus ,  nosse  a  quo 
poscendus  sit  intellectus.  Et  cogitandum  est  quanto  sint 
altiusintelhgenda  divina  mandata^  quandoad  eadiscenda 
sibi  adhuc  dari  intellectum  petit,  qui  jam  sic  intelligit,  et 
qui  eloquia  Dei  se  custodisse  ante  jam  dixit. 

IV.  Qaod  autem  interpretati  suntnostri,  «  Da  mihi  in- 
»  tellectum  •,  »  brevius  dixit  graecus ,  tjvetictov  aj :  quia  uno 
verl)0  complexus  est ,  «  Da  mihi  intellectum ,  quod  est 

'  Act.  XV,  9.  —  '  Rom.  %,  17.  —  3  Isai'.  vii,  9,  juxta  txs.  —  4  Eplies. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XVIII.        469 

cjvETtcTM  ^  quod  latine  uno  verbo  dici  non  potest  :  tanquam 
si  non  posset  latine  dici ,  sana  me  5  et  diceretur ,  da  mihi 
sanitatem,  sicut  hic  diclum  est,  «  Da  mihi  intellectum  •  » 
autsanum  me  fac  ,  sicut  etiam  hic  dici  potest ,  iutelhgen- 
tem  me  fac.  Quod  quidem  potuit  et  angelus  facere  :  nam 
dixit  Danieli ,  «  Veni  intellectum  dare  tibi  *  :  «  et  hoc 
verbum  est  in  graeco,  quod  etiam  hic  cst,  a^j^z-iiyJ.  cc,  tan- 
quam  diceret  latinus ,  sanitatem  dare  tibi ,  quod  grsecus 
dixiset,  sanare  te.  Non  enim  circumloqueretur  latinus 
interpres  dicendo  ,  intellectum  dare  tibi  ;  si  quemadmo- 
dum  dici  potest  a  sauitat?  ,  sanare  te  •,  ita  dici  posset  ab 
intellectu ,  intellectuare  te.  Sed  si  potest  hoc  et  Angelus 
facere ,  quid  est  quod  iste  hoc  a  Deo  sibi  poscit  ut  fiat  ?  An 
quia  DeusAngelo  jusserat  utfaceret?  Itavero  :  nam  Chris- 
tus  intelligitur  hoc  jussisse  Angelo  ut  faceret ,  eo  loco 
ubi  ait  Propheta ,  «  Et  factum  est  cum  viderem  ego  Daniel 
»  visum  ,  et  quaerebam  intellectum  ,  et  ecce  stetit  in 
»  conspectu  meo  ut  visus  viri,  et  audivi  vocem  viri  inter 
Ubal,  et  vocavit,  etdixit :  Facintelligere  illum  visionem'-.» 
Et  ibi  in  graeco  verbum  hoc  est ,  quod  ethic,  id  est  (jjvs- 
TitTcv.  Deus  itaque  per  se  ipsum,  quia  lux  est ,  illuminat 
pias  mentes  ^,  ut  ea  qme  divina  dicuntur  vel  ostenduntur. 
intelligant.  Sed  si  ad  hoc  ministro  utitur  Angelo,  potest 
quidem  aliquid  agere  Angelus  in  mente  hominis,  utcapiat 
lucem  Dei ,  et  per  hanc  intelligat :  sed  ita  dicitur  inteliec- 
tum  dare  homini ,  et  quasi,  ut  ita  dicam ,  intellectuare 
hominem  ,  quemadmodum  quisquam  dicitur  lucem  dare 
domui,  vel  illuminare  domum  ,  cui  fenestram  facit  5  cum 
cam  non  sua  luce  penetret  et  illustret,  sed  tantummodo 
aditum  quopenetretur ,  at([ue  illustretur,  aperiat.  Sed  nec 
sol  qui  per  fenestram  illustrat  domum ,  ipse  creavit  eam- 
dem  domum  ,  authominem  quifenestram  fecit  in  donio, 

'  Dan.  X,  14.  —  »  IJ-  viu,  i5,  iG.  —  '  Joan    i.  4  et  9. 


■470  8.     ATJGUSTTNI    EPISCOPI 

aiit  ipse  illi  jussit  ul  faceret ,  aut  adjuvit  ipse  facientetn  , 
aut  aliquidegit  ut  aperiretur  qua  suum  Inmen  infunderet : 
Deus  autemet  hominis  mentem  rationalem  atque  intellec- 
tualem  fecit  5  qua  posset  capere  lumen  ejus ,  et  Angelum 
talem  fecit.  qui  operari  posset  aliquid  unde  ad  capiendum 
lumen  Dei  mens  adjuvaretur  humana  ,  eteamdem  sic  ad- 
juvatmentem,  ut  Angehcam  recipiat  operationem  •,  et  eam 
sic  illuminat  de  se  ipso,  ut  non  solum  illa  quoe  a  veritate 
monstrantur,  sed  ipsam  quoque  proficiendo  perspiciat 
veritatem.  Sed  quoniam  resquidem  necessarias,  quantum 
existimo  ,  tamen  prohxa  disputatione  tractavimus ,  dilatis 
sequentibus  Psalmi  hujus  versibus,  sermonem  istum  islo 
fine  claudamus. 


SERMO  XIX. 

I.  DoMiNiJs  Jesus  in  hoc  Psalmo  per  Prophetam  ,  tan- 
quam  sibi ,  petivit  inteJIectum  dari  a  Deo  corpori  suo , 
quod  est  Ecclesia  ,  ad  Dei  mandata  discenda.  Cuni  ipso 
enim  vita  corporis  ejus  ,  hoc  est ,  populi  ejus  abscondita 
est  in  Deo  '  ,  et  ipse  in  eodem  corpore  suo  indigentiam 
patitur,  et  poscit  quod  membris  suis  est  necessarium. 
((  Manus  tuae,  inquit,  fecerunt  me,  et  plasmaverunt  me  : 
»  da  mihi  intellectum  ,  ut  discam  mandata  tua  -.  »  Quia 
tu,  inquit,  formasti,  tu  reforma  :  ut  fiat  in  corporeChristi, 
quod  ait  Apostolus ,  «  Reformaraini  in  novitate  sensus 
)>  vestri  ^.  » 

II.  ((  Qui  timentte,  inquit,  videbunt  me,  et  jucunda- 
»  buntur  :  »  vel,  sicut  habent  ahi  codices,  ((  Lsetabuntur, 
»  quoniam  in  verba  tua  speravi  *  :  »  id  est ,  in  ea  quse 

'  Coloss.  ni,  3. —  '  P.-a!.  cxviii,  73.—  ^  Rom.  xn,  2. —  4  Psal.  cxviii,7/|. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM   CXVIll  ,    SERMO    XIX.  471 

promisisti ,  ut  sint  promissionis  filii ,  semen  Abrahse ,  in 
quo  benedicuntur  omnes  gentes  ^  Qui  sunt  autem  qui  ti- 
ment  Deum  ,  et  quem  videbunt  et  laetabuntur  _,  quoniam 
in  verba  Dei  speravit?  Si  corpus  Christi  est,  id  est ,  Ec- 
clesia ,  cujus  est  vox  ista  per  Christum  ,  vel  in  ipsa  et  de 
ipsa  ,  tanquam  de  se  ipso  ista  vox  Christi  est  :  numquid 
non  ipsi  sunt  in  eis  qui  timent  Deum  ?  Quis  est  ergo  ilJe 
quem  vident,  et  jucundantur?Anpopulus  ipsesevidet,  et 
jucundatur ,  et  sic  dictum  est ,  «  Qui  timent  te,  videbunt 
»  me,  et  laetabuntur,  quia  in  verba  tua  speravi  5  »  vel  sicut 
alii  dihgentius  expresserunt ,  «  Supersperavi '^ :  »  tanquam 
diceret ,  «  Qui  timent  te  videbunt  »  Ecclesiam  tuam,  «  Et 
»  jucundabuntur  ,  quia  in  verba  tua  supersperavi ;  »  cum 
ipsi  sint  Ecclesia ,  qui  vident  Ecclesiam  et  jucundantur? 
Sed  cur  non  dixit_,  Qui  timent  te  ,  vident  me  ,  et  jucun- 
dantur  :  sed  «  Timent  te  ,  »  verbum  praesentis  temporis 
posuit  5  «  Videbunt  autem  et  jucundabuntur  ,  »  futuri 
temporis  verba  sunt?  An  quia  in  praesenti  tempore  timor 
est,  quandiu  «  Tentatio  est  vita  humana  super  terram^;  » 
jucunditas  autem  ,  quam  voluit  hic  intelligi  ,  tunc  erit , 
quando  jasti  fulgebunt  in  regno  Patris  sui  sicut  sol*?  Hinc 
enim  etiam  illiid  in  alio  Psalmo  legitur ,  «  Quam  magna 
»  multitudo  dulcedinis  tuae ,  Domine  ,  quam  abscondisti 
»  timentibus  te  ^  ?  »  Nunc  ergo  quandiu  timent,  nondura 
vident  ;  sed  «  Videbunt ,  et  jucundabuntur  :  »  quia  et 
illic  sequitur ,  «  Pcrfecisti  autem  sperantibus  in  te^  :  » 
et  hic  «  Quia  in  verba  tua  speravi ,  vel  supersperavi ,  » 
utinverbo  ita  composito ,  et  cura  interpretis  diligen- 
tioris  expresso  ,  etiam  illud  intelligamus,  quod  «  Potens 
»  est  Deus  facere  supra  quam  petimus  et  intelligimus''  :  » 

»  Gen.  xn,  3,  et  xxvi,  4- —  '  Grfec.  i-^rrj.mcy.. —  ^  Job.  vii,  i.  — 4Matll). 
xni,  43.  —  ^  Psal.  ixx,  20.  —  *"'  Il)id.  21.  —  7  Eplies.  111,  qo. 


472  S,    AUGUSTINI    EPISCOPI 

ut  quia  «   Supra  quam  petimus  et  intelligimus  »  sunt , 
parum  sit  ea  sperare ,  sed  debeamus  supersperare. 

III.  Quia  ergo  adhuc  tiraet  Ecclesia,  quae  in  hac  vita  est, 
etnondum  se  videt  ineo  regno,  ubieritejussecura  jucun- 
ditas ;  sed  inter  pericuiosas  tentationes  in  hoc  mundo  labo- 
rat ,  ubi  audit ,  «  Qui  se  putat  stare ,  videat  ne  cadat  ^  :  » 
considerans  hujus  mortahtatis  miseriam,  in  qua  jugum 
grave  super  fihos  Adam  ,  a  die  exitus  de  ventre  matris 
eorum ,  sic  in  omnibus  pertenditur  usque  in  diem  sepul- 
turse  in  matrem  omnium -,  ut  propter  carnem  concupis- 
centem  adversus  spiritum^,  etiam  regenerati  gemere  sub 
ejus  gravitate  cogantur  •  hoc  ergo  considerans ,  «  Cognovi, 
»  inquit,  Domine,  quia  justitia  judiciatua,  et  veritate  hu- 
))  mihasti  me.  Fiat  misericordia  tua,  et  consoletur  me  secun- 
))  dumeloquium  tuum  servotuo'*.))31isericordiaetveritasita 
divino  eloquio  commendantur ,  ut  cum  in  multis  invenian- 
turlocis,  maximein  Psalmis,  quodaraetiam  loco  legatur, 
«  Universse  vife  Domini  misericordia  et  veritas  ^  ))  Et  hic 
quidem  primo  verltatem  posuit ,  qua  humihati  sumus  in 
mortem  ,  judicante  illo  cujus  judicia  justitia  est  :  deinde 
misericordiam  ,  qua  instauramur  ad  vitam  ,  promittente 
illo  cujus  beneficium  gratia  est.  Ideo  ait,  «  Secundum 
))  eloquium  tuum  servo  tuo  :  )»  id  est ,  secundimi  quod 
promisisti  servo  tuo.  Sive  ergo  regeneratio  ,  qua  hic  in 
Dei  Filios  adoptamur,  sive  fides  et  spes  et  charitas,  quae 
tria  aedificantur  in  nobis  5  quaravis  de  misericordia  Dei 
veniant,  taraen  in  hac  aeruranosa  et  procellosa  vita  solatia 
sunt  miserorum,  non  gaudia  beatorum  :  ideo  dictum  est, 
))  Fiat  misericordia  tua,  ut  consoletur  me.  )> 

IV.  Sed  quia  post  haec  et  per  ha?c  etiam  illa  ventura 

*  I   Cor.  X,  12. —  '  Fxcli.  XL,  i. —  ^  Gal.  v,  17. —  4Psal.  cxviii,  76,  ^C». 
—  5  IJ.  XXIV,  10. 


enArrAtio  in  psAlmum  cxviii,  sekmo  XIX.  473 
simt  :  ideo  sequitur,  «  Veniant  mihi  miserationes  tuse , 
))  et  vivam  ^  »  Tunc  enim  vere  vivam,  quando  nihilpo- 
tero  timere ,  ne  moriar.  Ipsa  enim  et  sine  nuUo  addita- 
mento  dicitur  vita  ,  nec  intelligitur  nisi  aeterna  et  beata, 
tanquam  sola  dicenda  sit  vita  ,  in  cujus  comparatione  ista 
quam  ducimus,  mors  potius  sit  appellanda  quam  vita  : 
quale  illud  est  in  Evangelio ,  «  Si  vis  venire  ad  vitam , 
))  serva  mandata  -.  ))  Numquid  addidit  aeternam  vel  bea- 
tam  ?  Item  de  resurrectione  carnis  cum  loqueretur  ,  «  Qui 
))  bene  fecerunt ,  iuquit ,  in  resurrectionem  vitae  ^.  ))  TS'e- 
que  hic  ait ,  aeternae  seu  beatae.  Sic  et  hic  ,  «  Veniant , 
))  inquit ,  mihi  miserationes  tuse,  et  vivam  :  ))  neque  hic 
ait ,  in  seternum  vivani ,  vel  beate  vivam  •,  quasi  ahud  non 
sit  vivere  ,  quam  sine  ullo  fine  et  sine  ulla  miseria  vivere. 
Sed  hoc  quo  merito?  «  Quia  lex  ,  inquit ,  tua  meditatio 
))  mea  est.  ))  Hsec  meditatio  nisi  esset  in  fide,  quae  per 
dilectionem  operatur  * ,  nunquam  propter  eam  posset  ad 
illam  vitam  quispiam  pervenire.  Hoc  dicendum  putavi, 
ne  quisquam  ,  cum  totam  legem  memoriae  mandaverit, 
eamque  creberrima  recordatione  cantaverit,  non  tacens 
quod  praecipit,  nec  tamen  vivens  ut  praecipit,  arbitretur  se 
fecisse  quod  legit  :  «  Quia  lex  tua  meditatiomea  est  :  )>  et 
hinc  se  adepturum  existimet ,  quod  verbis  superioribus 
propter  hoc  meritum  postulavit,  ubi  dictum  est :  «  Veniant 
))  super  me  miserationes  tuae,  et  vivam.  ))  Haec  meditatio 
amantis  est  cogitatio  ,  et  tantum  amantis  ,  ut  charitas  non 
frigescat  hujus  meditationis  suae ,  quantahbet  abundantia 
constipeturiniqiiitatis  ahenae  ^. 

V.  Denique  sequitur ,  et  dicit :  «  Confundantur  superbi, 
))  quoniam  injuste  iniquitatem  fecerunt  in  me  :  ego  au- 

'  Psal.  csviii,  77.  —  5  Matth.  xix,  17.  —  ^  Joan.  v,  29.  —  4  Gal.  v,  6. 
—  5  Mattli.  XXIV,  12. 


474  s.  AUGrsTiNi  episcopi 

»  tem  exercebor  in  mandatis  tuis  ^  »  Ecce  quod  ait,  me- 

ditatio  legis  Dei,vel  potius  meditatio  lex  Dei. 

VI.  «  Convertantur ,  inquit,  ad  me  qui  timent  te,  et 
»  qui  cognoscunt  testimonia  tua '.  »  In  nonnuilis  codi- 
cibus  invenimus  et  graecis  et  latinis  :  «  Gonvertantur 
»  mihi  :  »  quod  tantumdem  valere  existimo  ,  quantum  si 
dicatur  :  «  Ad  me.  »  Sed  quis  est  iste  qui  hoc  dicit  ?  Non 
enim  quisquam  hominum  hoc  dicere  audebit,  aut  si  di- 
cat ,  audiendus  est.  Nimirum  ergo  ille  est,  qui  etiam  su- 
perius  interposuit  proprietatem  vocis  suae  ,  dicens  :  «  Par- 
»  ticeps  ego  sum  omnium  timentium  te.  »  Quia  factusest 
particeps  mortaiitatis  nostrae ,  ut  et  nos  participes  divini- 
tatis  ipsius  fieremus  :  nos  unius  participes  ad  vitam ,  ad 
mortem  vero  particeps  ille  multorura.  Ipse  est  enim  ad 
quem  convertuntur  timentes  Deum ,  et  qui  cognoscunt  Dei 
testimonia,  deillo  per  Prophetas  tanto  ante  praedicta  ,  in 
ejus  praesentia  per  miracula  paulo  ante  monstrata. 

VII.  «Fiat,  inquit,  cor  meum  immaculatum  in  justifi- 
»  cationibus  tuis,  ut  non  confundar^  »  Redit  ad  vocem 
corporis  sui,  sanctiscilicetpopuH  sui,  etjamimmaculatum 
fieri  cor  suum  precatur,  hoc  est,  cor  membrorum  suo- 
rum  ;  in  justificationibus  Dei,  non  in  viribus  eorum.  Po- 
poscit  enim  hoc,  non  praesumpsit.  Quod  autem  addidit  : 
«  Ut  non  confundar  :  »  tale  ahquid  et  in  primis  hujus 
Psalmi  versibus  invenitnr,  ubi  dixit  :  «  Utinam  dirigantur 
»  viae  mcoe  ad  custodiendas  justificationes  tuas  :  tunc  non 
»  confundar,  cum  inspicio  in  omnia  mandata  tua.  »  Quod 
ibi ,  quia  dixit ,  Utinam  ,  uno  verbo  significavit  optantis^ 
hocisto  loco  apertioribus  verbisexpressitorantis,  dicendo  : 
«  Fiat  cor  meum  immaculatum  :  »  ut  nec  in  illa,  nec  in 
ista  sententia ,  quse  utraque  una  est ,  inveniatur  audacia  de 
libero  arbitrio  contra  gratiam  confidentis.  Quod  autemait 

'  Psal.  cxviii,  78.  —  »  Ibid.  79.  —  ^  Ibid.  80. 


ENARRATIO    IN    PSALMTJM    CXVIII  ,    SERMO    XX.  475 

ibi  :  «  Tunc  non  confundar-,  »  hoc  ait  hic  :  Ut  non  con- 
))  fundar.  ))  Fit  ergo  cor  immaculatum  mcmbrorum  et 
corporis  Ghristi ,  gratia  Dei  per  ipsum  corporis  caput,  hoc 
est,  per  Jesum  Christum  Dominum  nostrum,  per  regene- 
rationis  lavacrum,  ubi  obolita  sunt  omnia  prseterita  pec- 
cata  nostra* ;  per  spiritus  adjutorium  ,  per  quod  concu- 
piscimus  adversus  carnem,  ne  vincamurinpugna  nostra'^; 
per  Dominicae  orationis  effectum ,  in  qua  dicimus  :  «  Di- 
))  mitte  nobis  debita  nostra  ^.  )>  Ita  donata  nobis  regene- 
ratione ,  adjuta  conthctione  ,  fusa  precatione  ,  fit  cor  nos- 
trum  immacLilatum  ,  ut  non  confundamur  :  quia  et  hoc 
ad  justificationes  Dei  pertinet,  quando  inter  ejus  alia  proe- 
cepta  praecipitnr  :  «  Dimitte  et  dimittetur  vobis  •,  date ,  et ' 
»  dabitur  vobis  *.  )> 


SERMO   XX. 

I.  Adjuvante  Domino  istam  magni  hujus  Psalmi  par- 
tem  considerandamexponendamque  suscepimus ,  ubi  dicit, 
«  Defecit  in  salutaretuum  anima  mea ,  et  in  verbum  tuum 
»  speravi^  »  Non  omnis  defectus  vel  culpae  putandus  est 
esse,  vel  pcenae  :  estetiam  defectuslaudabilis  veloptabihs. 
Nam  cum  sintinter  se  duo  isla  contraria ,  proficereet  de- 
ficere;  usitatius  profectus  iii  bono  accipitur,  defectus  in 
malo,  quando  non  additur  vel  subinteUigitur  in  quid 
proficiatur  vel  deficiatur  :  cum  vero  additur,  potest  et  ma- 
lum  esse  proficere ,  bonumque  deficere  :  aperte  quippe 
dixit  Apostolus  :  «  Profanas  autem  verborum  novitates 
))  evita  :  multum  enim  proficient  ad  impietatem  ^.  ))  Ait 

I  Tit.  iii,  5.  —  '  Gal.  V,  17.  —  3  MaUli.  vi.  12.  —  4  Luc.  vi,  87,  38, 
—  5  pjai.  cxviii,  81.  —  62  Tim.  II,  16. 


476  S.  Atjgustini  episcopi 

et  de  quibusdam,  «  Proficient  in  pejus^  m  Ita  et  defec- 
tus  a  bono  in  malum  maliis  est,  a  malo  in  bonum  bonus 
est.  Bono  quippe  detectu  dictum  est :  «  Desiderat  et  defi- 
»  cit  anima  mea  in  atria  Domini -,  »  Sic  et  hic  non  ait  : 
«  Defecita  salutari  tuo;  »  sed,  «Defecitin  salutare  tuum,» 
hoc  est-,  ad  salutare  tuum,  «  anima  mea.  »  Bonusest  ergo 
iste  defiectus  :  indicat  enim  desiderium  boni ,  nondum 
quidem  adepti ,  sed  avidissime  ac  vehementissime  concu- 
piti.  Sed  c[uis  hoc  dicit  nisi  genus  electum ,  regale  sacer- 
dotium  ,  gens  sancta,  popuhas  acquisitionis^,  ab  origine 
generis  humani  usque  ad  hujus  sseculi  fmem,  in  eis  qui 
suo  quique  tempore  hic  vixerunt,  vivunt,  victuri  sunt, 
desiderans  Christum?  Teste  sanctissimo  sene  Simeone, 
qui  ciim  euminfantem  accepissetin  manus,  dixit,  «  Nunc 
»  dimittis,  Domine,servumtuum,secundumverbumtuum 
»  in  pace  :  quoniam  viderunt  ocuU  mei  salutare  tuum.  » 
Acceperat  enim  responsum  divinum ,  non  se  gustaturum 
mortem,  nisi  vidisset  Christum  Domini^.  Quale  autem 
desiderium  fuit  in  isto  sene ,  tale  fuisse  credendum  est  in 
omnibus  superiorum  temporum  sanctis.  Unde  et  ipse  Do- 
minus  discipuHs  ait :  «  Multi  prophetae  et  reges  voluerunt 
»  videre  quae  vos  videtis ,  et  non  viderunt  •,  et  audire  quae 
»  auditis,  et  non  audierunt^  :  »  Ut  ipsorum  etiam  vox 
hoc  loco  agnoscatur  :  «  Defecit  in  salutare  tuum  anima 
»  mea.  »  Nec  tunc  ergo  quievit  hoc  desiderium  sanctorum, 
nec  nunc  quiescit  in  Christi  corpore,  quod  estEcclesia, 
usque  ad  terminum  saecuh,  donec  veniat  «  Desideratus 
»  cunctis  gentibus^,  »  sicut  promittitur  per  Prophetam. 
Propter  cjuod  dicit  Apostolus,  «  Superest  mihi  corona 
»  justilipe,  cjuam  reddet  mihi  Dominus  in  illo  die  justus 
»  judex  :  non  solum  autemmihi,  sed  et  omnibus  qui  di- 

'  2  Tim.  111,  i3.  —  '  Psal.  lxxxui,  3.  —  ^  i  Petr.  ii,  9.  —  4  Luc.  11, 16, 
et  29,  3o,  —  5  Matth.  xui,  17.  —  ^  Aggcei.  u,  8. 


enArratio  in  psalmum  cxviii,  sermo  XX.  477 
»  ligunt  manifestationem  ejus  * : »  Hoc  itaque  desiderium, 
de  quo  nunc  agimus ,  de  delectione  consurgit  manifestado- 
nis  ejus  :  de  qua  item  dicit,  «  Cum  Christus  apparuerit 
))  vita  vestra ,  tunc  et  vos  cum  illo  apparehitis  in  gloria  ^.  » 
Prima  ergo  tempora  Ecclesice  ante  virginis  partum ,  sanc- 
tos  habuerunt  qui  desiderarent  incarnationis  ejus  adven- 
tum  :  ista  vero  tempora  ex  quo  ascendit  in  ccelum, 
sanctos  hahent  qui  desiderent  ejus  manifestationem  ad  vi- 
vos  et  mortuos  judicandos  Neque  hoc  Ecclesiae  desiderium 
ab  initio  usque  in  finem  sseculi  requievit  aliquantum ,  nisi 
quandiu  hic  cum  Discipuhs  in  carne  versatus  est ,  ut  to- 
tius  corporis  Christi  in  hac  vita  gementis  vox  convenienter 
intelligatur  :  «  Defecit  in  salutare  tuum  anima  mea ,  et  in 
))  verbum  tuum  speravi  :  ))  hoc  est ,  in  promissum  5  quae 
spes  facit ,  ut  per  patientiam  expectetur  ;  quod  a  creden- 
tibusnon  videtur^  Etiamhicgrcecusullud  verbumhabet*, 
quod  quidam  nostri  interpretes  «  supersperavi ))  transferre 
maluerunt  :  quia  procul  dubio  plus  futurum  est ,  quam 
dici  potest. 

II.  «  Defecerunt,  inquit,  oculimeiin  eloquium  tuum, 
))  dicentes,  quando  consolaberis  me^?  ))  Ecce  rursus  in 
oculis ,  sed  utique  interioribus ,  laudabilis  et  fehx  :  ille 
defectus ,  non  veniens  ex  infirmitate  animi  :  sed  ex  forti- 
tudine  desiderii  in  promissum  Dei.  Hoc  enim  ait :  «  in  elo- 
))  quium  tuum.  ))  Quomodo  autem  tales  oculi  dicunt  : 
«  Quando  consolaberis  me,  ))  nisi  cum  tah  intentione  et 
expectatione  oratur  et  gemitur?  Lingua  enim  loqui,  non 
ocuh  solent  :  sed  oculorum  quodam  modo  vox  est  deside- 
rium  orationis.  Verum  in  eo  quod  ait,  «  Quando  conso- 
»  laberisme,  »  tanquam  morasse  perpeti  ostendit.  Unde 
est  etiam  illud  :  «  Et  tu,   Domine,  quousque*'?  ))  Quod 

"  2  Tim.  IV,  8.  —  '  Coloss.  111^  4-  —  ^  Rom.  viii,  20.  —  ^  Graec.  iTrrX- 
IX.  —  5  psal.  cxvm,  82.  —  ^  Id.  vi,  4- 


i4iaa 


478  S.    AUGXJSTINI    EPISCOPI 

aut  ideo  fit  ut  dulcior  veniat  dilata  jucunditas  ,  aut  iste 
sensus  est  desiderantium,  cum  spatium  temporis,  etiam 
quod  subvenienti  breve  est,  longum  est  amanti.  a  Novit 
))  autem  Dominus  quid  quando  faciat,  qui  in  mensura  et 
»  numero  et  pondere  cuncta  disponit^  » 

III.  Ardentibus  autem  spiritalibus  desideriis,  carnalia 
desideria  sine  dubitatione  frigescunt  :  propter  hoc  sequi- 
tur  :  «  Quoniam  factus  sum  tanquam  uter  inpruina-,  jus- 
))  tificationes  tuas  non  sum  oblitus"^.  »  Nimirum  enim  per 
utrem  carnem  mortis  hujus,  per  pruinam  vero  coeleste 
beneficium  vuit  inteUigi ,  quo  carnis  concupiscentifle  ve- 
lut  frigore  cohibente  torpescunt;  et  fit  hinc  ut  justifica- 
tiones  Dei  de  memoria  non  labantur,  dum  non  cogitatur 
aUunde  •,  quoniam  fit  quod  ait  Apostolus  :  «  Carnis  pro- 
)>  videntiam  ne  feceritis  in  concupiscentiis^.  ))  Ideo  cum 
dixisset :  «  Quoniam  factus  sum  tanquam  uter  in  pruina;  » 
subjecit,  «  Jtistificationes  tuas  non  sum  oblitus  :  »  Hoc 
est,  ideo  non  sum  oblitus  ,  quoniam  talis  factus  sum. 
Fervor  enim  cupiditatis  obtorpuit ,  ut  ferveret  memoria 
caritatis. 

IV.  «  Quot  sunt  dies  servi  tui ,  quando  facies  de  perse- 
»  quentibus  me  judicium  ^  ?  »  In  Apocalypsi  est  ista  vox 
Martyrum ,  et  eis  imperatur  patientia  donec  fratrum  eorum 
numerusimpleatur^.  »  De  diebus  ergo  suis  interrogat  cor- 
pus  Christi ,  qui  futuri  sunt  in  hoc  saeculo.  Et  ne  quisquara 
putaret  ante  hic  Ecclesiam  non  futurara ,  quara  finis  sse- 
culi  venerit,  et  aliquid  temporis  futurum  in  hoc  seccuIo, 
quo  Ecclesia  jam  non  sit  in  terris  ^  propterea  cum  quae- 
sisset  de  diebus  suis,  adjunxit  etiam  de  judicio,  profecto 
demonstransusque  ad  judicium,  in  quo  depersecutoribus 
ejus  est  futura  vindicta  ,  ipsam  quoque  in  terris  futuram, 

'  Sap.  XI,  21. —  '  Psal.  cxviii,  83. —  ^  Rom.  xm,  i^. —  4Psal.  cxviu,  24- 
—  5  Apoc.  VI,  lo. 


ENARBATIO    IN    PSALMUM   CXVIII  ,    SERMO    XX.         479 

Si  autem  quemquara  movet,  cur  quaerat  quod  cum  clisci- 
puli  quaerererit ,  Magister  respondit  :  «  Non  esi  vestrum 
))  scire  tempora ,  quce  Pater  posuit  in  sua  potestate  ^ :  » 
Cur  non  credamus  isto  loco  Psalmi  hujus  esse  propheta- 
tura  hoc  ipsuraillosluissequtesituros  ,  et  Ecclesiaevocem, 
quae  hic  tanto  ante  prsedicta  est ,  ulorum  interrogatione 
completara? 

V.  Quod  autem  sequitur  :  «  Narraverunt  mihi  iniqui 
»  delectationes  ;  sed  non  sicut  lex  tua ,  Doraine'^  :  )>  eas 
sic  transferre  voluerunt  interpretes  nostri,  quas  Grseci 
a^iAE^j/ja;  vocaut ,  quod  usque  adeo  uno  verbo  nequaquam 
dici  latine  potest,  ut  ahqui  «  Delectationes ,  ))  aliqui, 
«  Fabulationes  »  eas  dicerent  :  ut  non  immerito  accipia- 
tur  esse  quidem  illas  exercitationes,  sed  in  serraone  cum 
quadam  delectatione.  Has  vero  habent  in  diversis  seclis  ac 
professionibus,  et  litterae  sseculares  ,  et  Judaeorum  quae 
Deuterosis  nuncupatur ,  continens  prseter  divinarura  ca- 
nonera  Scripturarura  millia  fabularura  :  habet  eas  et  hae- 
reticorum  vana  atque  errabunda  loquacitas.  Hos  oranes 
iniquos  intelhgi  voluit,  a  quibus  sibi  narratas  dicit  iSoXta- 
7Ja;;,  id  est,  exercitationes  delectabilesverbis  :  «  Sed  non, 
»  inquit ,  sicut  lex  tua ,  Domine , ))  quia  me  in  ea  veritas , 
*'non  verba  delectant. 

YI.  Denique  adjungit  :  «  Omnia  mandata  tua  veritas  ; 
»  injuste  persecuti  sunt  me ,  adjuva  me^.  ))  Et  pendet 
totus  de  superioribus  sensus  :  «  Quot  sunt  dies  servi  tui, 
»  quando  facies  de  persequentibus  me  judicium.^  )>  Ut  enim 
persequantur  me  ,  narraverunt  mihi  sermonum  suorum 
delectationes  :  sed  eis  praeposui  legera  tuam  ;  quee  ideo 
plus  rae  delectavit ,  quia  «  Omnia  mandata  tua  veritas  :  )> 
non  sicutillorum  abundat  sermonibus  vanitas.  Acperhoc 
«  Injuste  persecuti  sunt  me ,  )>  quia  non  in  me  persecuti 

•  Act.  1,  7.  —  '  Psal.  cxviu,  85.  —  ^  Ibid.  86. 


480  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

sunt  nisi  veritatem.  Ergo  «  adjuva  me ,  »  ut  certem  pro 
veritate  usque  ad  mortem  :  quia  et  hoc  tuum  mandatum 
est,  etideo  et  hoc  veritas  est. 

VII.  Hoc  cum  faceret  Ecclesia,  passa  est  quod  adjunxit, 
«  Paulo  minus  consummaverunt  me  in  terra  *  :  »  multa 
scilicet  strage  Martyrum  facta ,  dum  confitentur  et  prae- 
dicant  veritatem.  Sed  quia  non  frustra  dictumest,  Adjuva 
me  :  «  Ego  autem ,  inquit,  non  dereJiqui  mandata  tua.» 

VIII.  Atque  ut  posset  perseverare  usque  infinem  :  «Se- 
»  cundum  misericordiam ,  inquit,  tuam  vivifica  me;  et 
»  custodiam  testimonia  oris  tui  "^  :  •»  quae  graecus  habet 
«  Martyria.  »  Quod  tacendum  non  fuit,  propter  dulcissi- 
mum  Martyrum  nomen  ,  qui  procul  dubio  quando  tanta 
persequentium  crudelitas  saeviebat,  ut  Ecclesia  paulo  mi- 
nus  cohsummaretur  in  terra,  nulio  modo  Dei  martyriacus- 
todirent,  nisi  fieret  eis  qued  hic  oratum  est  :  «  Secundum 
))  misericordiam  tuam  vivifica  me.  )>  Vivificali  sunt  enim, 
ne  amando  vitam ,  negarent  vitam ,  et  negando  vitam  amit- 
terent  vitam.  Ac  sic  qui  pro  vita  veritatem  deserere  no- 
luerunt ,  moriendo  pro  veritate  vixerunt. 


SERMO    XXI. 

I.  HoMo  qui  loquitur  in  isto  Psalmo ,  tanquara  taederet 
eum  mutabihtatis  hominum  ,  unde  vita  ista  tentationibus 
plena  est,  inter  tribulationes  suas  ,  propter  quas  supra 
dixerat : « Iniqui  perseculi  sunt  me, » et,  «  Paulo  minus  con- 
))  summaveruntme  interra  ^  »  inflammatus  desideriocoe- 
lestis  Jerusalem,  in  superna  suspexit,  et  dixit,  «  Inaeter- 
)j  Hum,  Domine  ,   verbum  tuum  permanet  in  coelo  ^ :  » 

»  Psal.  cxvin,  87.  —  =■  IbiJ.  88.  —  ^  ILiJ.  89. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXI.  481 

hoc  est.  in  Angelis  tuis  custodientibusseternam  sine  deser- 
tione  militiam. 

II.  Seqnens  autem  versus  post  coelum  ,  pertinet  conse- 
quenter  ad  terram.  Unus  enim  versus  est  eorum  octo,  qui 
ad  istam  litteram  pertinent.  Singulis  quippe  litteris  he- 
brseis  subduntur  octoni ,  donec  Psalmi  hujus  prohxitas 
terminetur.   «  In  generationem  et  generationem  veritas 
»  tua  ,  fundasti  terram,  et  permanet^))  Post  coelum  ergo 
terram  contuitu  fidelis  mentis  aspiciens ,  invenit  in  ea  ge- 
nerationes  quae  in  coelo  non  sunt ,  et  ait :  «  In  generatio- 
»  nem  et  generationem  veritas  tua  :  »  sive  omnes  gcne- 
rationes  ista  repetitione  significans ,  a  quibus  nunquam 
defuit  veritasDei  in  sanctis  ejus,  modopauciorilms,  modo 
pluribus  ,  ut  se  temporum  varietas  habuit  vel  habebit ; 
sive  duas  quasdam  generationes  intelhgi  volens,  unam  sci- 
hcet  ad  Legem  et  Prophetas,  alteram  vero  ad  Evangehum 
pertinentem.Cur  autem  nunquam  etiam  istis  generationi- 
bus  veritas  desit,   velut  aperiens  causam  ;  «  Fundasti , 
))  inquit ,  terram  ,  et  permanet :  »  eos  qui  in  terra  sunt , 
terram  nuncupans.  «  Fundamentum  autem  ahud  nemo 
»  potest  ponere  praeter  id  quod  positum  est ,  quod  est 
»  Christus  Jesus  '^.  »  Neque  enim  et  illius  generationis  ad 
Legem  Prophetasque  pertinentis  fundaraentum  non  erat 
Christus  ,  testimonium.  habens  a  Lege  et  Prophetis^.  Aut 
vero  Moyses  et  Prophetse  fihi  deputandi  sunt  in  servitu- 
tem  generantis  ancillae  fuisse,  non  hberse  ,  qu?e  cst  mater 
nostra  ^ ,  cui ,  «  3Iater  Sion  ,  dicit  homo  ,  et  liomo  factus 
»  est  in  ea  ,  et  ipse  fiuidavit  eam  Altissimus  ^  ?  »  Ipse  est 
enim  et  apud  Patrem  altissimus  ,  et  propter  nos  in  ista 
matre  factus  humilhmus  :  quoniam  qui  Deus  erat  super 
eam,  «  Homo  factus  est  in  ea.  »Hoc  itaque  fundamento ,' 

«  Psal.    c.viii,  90.  —  'I  Cor.  111,  ii.  —  ^  Rom.  iii,  21.  —  4  Galat.  iv, 
a^-^G.  —  *  Psal.  Lxxxvi,  5. 

cxviii  31 


482  S.    AUGUSTINI   EPISCOPI 

Domine ,  «  Fundasti  terram ,  et  permanet :  »  quia  in  tali 
fundamento  constabilita  ,  non  inclinabitur  in  saeculum 
saeculi  ^  :  in  eis  utique  permanens  ,  quibus  es  vitam  da- 
turus  aeternam.  Quos  autem  ancilla  peperit ,  ad  Vetus 
Testamentum  pertinentes,  in  cujus  tamen  figuris  latebat 
novum ,  nihil  aliud  sapiendo  quam  prqmissa  terrena ,  non 
permanent.  «  Servus  enim  non  manet  in  domo  in  aeter- 
»  num,  filius  autem  manet  in  seternum^.  » 

III.  «  Ordinatione  tua  permanet  dies^  :  »  Ista  quippe 
omnia  dies  :  et  iste  est  dies  quem  fecit  Dominus  ,  exulte- 
mus  et  jucundemur  in  eo^  :  et  sicut  in  die  honeste  ambu- 
lemus*.  «  Qaoniam  omnia  serviunt  tibi.  Omnia  »  scilicet 
de  quibus  loquebatur  5  «  Omnia  »  quse  pertinent  ad  hunc 
diera,  «  Serviunttibi.  »  Impii  quippe  de  quibus  dicitur  : 
«  Nocti  similavi  matrem  vestram^ ,  »  non  serviunt  tibi. 

IV.  Deinde  respexit  unde  liberetur  h^ec  terra  ,  ut  fun- 
data  permaneat  :  atque  subjecit :  «  Nisi  quod  lex  tua  me- 
»  ditatio  mea  est,  tunc  forsitan  perissem  in  humilitate 
»  mea'^.  »  Ista  lex  fidei  est ;  non  inanis  fidei,  sed  qu?e 
per  dilectionem  operatur*.  Per  hanc  interpretatur  gratia, 
quae  fortes  facit  in  tribulatione  temporali ,  ne  pereant  in 
humihtate  mortali. 

V.  «  In  seternum  ,  inquit ,  non  obliviscar  justificatio- 
»  num  tuarum  ;  quoniam  in  ipsis  vivificasti  me  ^.  »  Ecce 
unde  factum  est ,  ut  non  periret  in  humihtate  sua.  Nam 
Deo  non  vivificante ,  quid  est  homo ,  qui  se  occidere  po- 
tuit,  vivificare  autem  non  potest  ? 

VI.  Subjicit  deinde ,  ac  dicit : «  Tuus  sum  ego ,  salvum 
»  me  fac  ;  quoniam  justificationes  tuas  exquisivi  "^.  »  Non 
transeunter  intelligendum  est ,  quod  dictum  est :  «  Tuus 

'  Psal.  ciii,  5.  —  '  Joan.  viu,  35.  —  ^  Psal.  cxviii,  91. —  4  Id.  cxvn,  24. 
—  '•  Rom.  xiii,  i3.  —  ^'  Osee  iv  ,  5,  juxta  lxx.  —  T  Psal.  cxvin  ,  92.  — 
8  Gal.  V,  G.  —  9  Psal.  cxviu,  gS.  —  «°  Ibid.  94. 


ENAK.RATIO    IN    PSALMUM    CXVIII ,    SEUMO    XXI.        483 

))  sum  ego.  ))  Quid  eiiim  non  est  ejus  ?  An  forte  quia  in 
coelis  esse  dicitur  Deus ,  ideo  putandum  est  aliquid  non 
esse  ejus  in  terra?  Cum  clamet  aiius  Psahnus ,  «  Domini  est 
)>  terra  et  plenitudo  ejus,orbis  terrae,  et  omnes  qui  h?- 
))  bitant  in  eo  ^. ))  Quid  est  ergo  quod  iste  ita  se  quodam 
modo  famiharius  Deo  commendandum  putavit ,  ut  dice- 
ret :  «  Tuus  sum  ego  ,  salvum  me  fac :  ))  nisi  intelhgi  vo- 
lens  quod  malo  suo  suus  esse  vohierit ,  quod  est  inobe- 
dientiae  primum  etmaximum  mahim  ?  Et  tanquam  dicens  : 
Meus  esse  vohii,  et  perditum  me  feci  :  «  Tuus  sum  ,  inquit, 
))  salvum  me  fac  ;  quia  justificationes  tuas  exquisivi  :  n 
non  vohmtates  meas,  quibus  fui  meus',  sed,  «  Justifica- 
))  tiones  tuas ,  »  ut  essem  jam  tuus. 

VII.  «  Me ,  inquit ,  expectaverunt  peccatores  ,  ut  per- 
))  derent  me  :  testimonia  autem  tua  inteUexi'-. ))  Quid  est, 
«  Expectaverunt,  ut  perderent?  »  An  vehit  insidiis  obse- 
derunt  viam ,  expectantes  ut  quando  transiret ,  occide- 
rent?  Numquid  ergo  morte  corporis  perire  metuebat? 
Absit.  Et  quid  est ,  «  Me  expectaverunt ,  nisi  ut  eis  ad 
mahim  consentiret?  Tunc  enim  perderent.  Unde  autem 
non  perierit  dixit :  «  Testimonia  tua  inteJlexi.  )>  Sed  fami- 
liarius  hic  Ecck^sias  auribus  graecus  verbum  sonat,  «  Mar- 
))  tyria  tua  intellexi.  »  Quia  scihcet  me  sibi  non  consen- 
tientem  etiamsi  occiderent ,  tua  martyria  confitens  non 
perirem.  Sed  ilh  qui  ut  perderent ,  expectabant  quando 
consentirem,  torquebant  etiam  cum  confiterer  :  nec  ta- 
men  quod  intellexerat  rehnquebat,  intuens  et  videns  uti- 
que  sine  fine  finem  ,  si  perseveraret  usque  in  finem . 

VIII.  Denique  secutus  adjunxit,  «  Omnis  consumma- 
»  tionis  vidi  finem  ,  hitum  mandatum  tuum  valde  ^. »  In- 
traverat  quippe  in  sanctuarium  Dei ,  et  intellexerat  in 
novissima  ^.  Omnis  autem  consummatio  mihi  videtur  hoc 

'  Psal.  xxiii,  I.  —  '  Id    cxvui,  gS.  —  ^  IbiJ.  96.  —  4  Id.  Lxxii,  17. 

31. 


484  S.    AUGUSTINl    EPISCOPI 

loco  intelligenda,  usqiie  ad  mortem  pro  veritale  certare^ 
et  pro  vero  ac  summo  bono  mala  omnia  tolerare  :  cujus 
consummationis  fmis  est  excellere  in  regno  Christi,  quod 
non  habet  flnem  ^  et  habere  ibi  sine  morte,  sine  dolore, 
et  cum  raagno  honore  vitam,  morte  hujus  vitae  ac  dolori- 
bus  et  opprobriis  acquisitam.  Quod  autem  addidit ,  «  La- 
»  tum  mandatum  tuum  valde  :  »  Non  intclligo  nisi  chari- 
tatem.  Quid  enim  profuisset  quacumque  raorte  imrainente, 
et  inter  quantacumque  torraenta  illa  martyria  confiteri, 
si  charitas  in  confitente  non  esset?  Audiamus  Apostolum  : 
«  Et  si  tradidero  ,  inquit,  corpus  meum  ut  ardeara ,  cha- 
»  ritatcm  autem  non  habeam ,  nihil  mihi  prodesf^.  Cha- 
»  ritas  autem  Dei  dilfusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spi- 
»  ritum  sanctum,  qui  datus  est  nobis  ^. »  In  hac  ditfusione 
latitudo  est ,  in  qua  sine  angustiis  via  quocjue  ambulatur 
angusta ,  donante  iiio  cui  dictum  est  :  «  Dihitasti  gressus 
»  meos  subter  me,  et  non  sunt  infumata  vestigia  mea  *.» 
Latum  est  ergo  mandatum  cliaritatis  ,  raandatura  illud 
geminura  ,  quo  jubetur  Deus  et  proximus  diligi.  Quid 
autem  latius,  quam  ut  ubi  pendeat  tota  Lex  et  omnes 
Prophetse  ^  ? 


SEIIMO    XXIL 

L  SiEPE  admonuimus  laudabilem  latitudinem ,  in  qua 
nullas,  cum  mandata  Dei  facimus,  patiamur  angustias,  in- 
telHgendam  esse  charitatem.  Propter  quod  etiam  in  magno 
isto  Psalrao  cura  superius  dixisset  :  «  Latum  raandatum 
»  tuum  valde  :  »  in  hoc  sequenti  versu  ostendit  unde  sit 

»  Eccli.  IV,  33.  —  '  I  Cor.  xni,  3.-3  Rom.  v,  5.  —  4  Psal.  xvii,  3-]. 
—  S  Matth.  XXII,  37  et4o- 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    SXII.        485 

latum,  dicens  :  «Ouomodo  dilexi  legem  tuam,  Domine*.» 
Dilectio  est  igitur  latitudo  mandati.  Unde  quippe  fieri  po- 
test ,  ut  diligatur  quod  Deus  jubet  diligi  _,  et  ipsa  jussio 
non  diligatur.?  Ipsa  est  enim  lex.  «  Tota,  inquit ,  die  me- 
»  ditatio  mea  est.  »  Ecce  quomodo  eam  dilexi ,  ut  tota 
die  meditatio  mea  esset  :  vel  potius  ,  sicut  graecus  habet, 
«  Totam  diem'^  ;  ubi  magis  continuatio  meditantis  expri- 
mitur.  Id  autem  intelligitur  per  omne  tempus  ,  quod  est 
semper.  Tali  expugnatur  dilectione  cupiditas ,  quae  saepe 
faciendis  legis  jussionibus  contradicit,  concupiscente  ad- 
versus  spiritum  carne  :  adversus  quam  spiritus  concupis- 
cens^,  ita  debet  diligere  legem  Dei,  ut  totam  diem  medi- 
tatio  ejus  sit.  Dicit  autem  Apostolus  :  «  Ubi  est  ergo 
»  gloriatio  tua  ?  Exclusa  est.  Per  quam  legem?  Factorum? 
»  Non  ,  sed  per  legem  fidei  "*.  »  Haec  est  fides  quse  per  di- 
lectionem  operatur^  :  quoniam  quaerendo,  petendo,  pul- 
sando ,  impetrat  Spiritum  bonum  ^ ,  per  quem  dilectio 
ipsa  diffunditur  in  cordibus  nostris ''.  Hoc  enim  Spiritu 
Dei  quicumque  aguntur ,  hi  filii  sunt  Dei  ^.  Qui  recipiun- 
tur  ut  recumbant  cum  Abraham  ,  Isaac  et  Jacob  in  regno 
coelorum  ^ :  expulso  servo  qui  non  manet  in  domo  in  aeter- 
num  '°,  id  est,  Israel  secundum  carnem,  cui  dictum  est: 
«  Cum  videritis  Abraham,  Isaac ,  et  Jacob,  et  omnes 
»  Prophetas  in  regno  Dei,  vos  autem  expelli  foras.  Et  ve- 
»  nient  ab  Oriente,  et  Occidente,  et  Aquilone,  et  Austro, 
»  et  accumbent  in  regno  Dei.  Et  ecce  sunt  novissimi  qui 
»  erant  primi,  et  sunt  primi  qui  erant  novissimi'^  Gen- 
»  tes  autem ,  sicut  ait  Vas  electionis ,  quae  non  sectaban- 
»  tur  juslitiam,  apprehenderunt  justitiam  5  justitiam  au- 

•  Psal.  cxvni,  96,  97.  —  '  Grfec.  o>.r,v  tov  r,u.s5av.  —  ^  Gal.  v,  17.  — 
4  Rom.  lu,  27,  —  5  Gal.  v,  G.  —  ^  Luc.  xi,  10  et  i3.  —  7  Rcni.  v,  11  — 
**  Id.  viii,  14.  —  9  MattJi.  VIII ,  II.  —  '^  Joan.  viii.  35.  —  n  Luc.  xjii  , 
i8-3o. 


486  S.     AUGXJSTINI    EPISCOPI 

))  tem  qnse  non  ex  fide  est  :  Israel  aiitem  perseqiiens 
))  legem  justitiae,  in  legem  justitiae  non  pervenit.  Quare? 
))  Quia  non  ex  fide ,  sed  quasi  ex  operibus ,  offenderunt 
))  in  lapidera  olTensionis  ^  ))  Ita  facti  sunt  inimici  hujus . 
qui  hic  in  prophetia  loquitur. 

II.  Ac  deinde  conjungit :  «  Super  inimicos  meos  sapere 
))  fecisti  me  mandatum  tuum,  quoniam  in  aeternum  mihi 
))  est^.  ))  lOi  namque  zelum  quidem  Dei  habent,  sed  non 
secundum  scientiam,  Ignorantes  enim  Dei  justitiam ,  et 
suam  quaerentes  constituere,  justitiae  Dei  non  sunt  sub- 
jecti^.Iste  vero  qui  super  istos  inimicos  suos  sapitmanda- 
tum  Dei,  inveniri  vult  cum  Apostolo  non  habens  justitiam 
suam ,  quae  ex  lege  est ,  sed  justitiam  per  fidem  Christi , 
quae  est  ex  Deo* :  non  quia  lex  quam  Jegunt  inimici  ejus, 
non  est  ex  Deo  ;  sed  quia  eam  non  sapiunt,  sicut  istc  qui 
super  inimicos  suos  eam  sapit,  cohoerendo  lapidi  in  quem 
illi  oflenderunt^.  «  Finis  enim  legis  Christus  adjustitiara 
))  omni  credenti^  ,  ))  ut  justificentur  gratis  per  gratiam 
ipsius "  :  non  sicut  illi  qui  viribus  suis  se  legem  facere 
existimant ,  et  ideo  ex  lege  quidem  Dei,  sed  suam  justi- 
tiam  constituere  quaerunt  5  sed  quomodo  filius  promissio- 
nis ,  qui  esuriens  et  sitiens  eam  ^ ,  petendo  ,  quoerendo , 
pulsando  quodam  modo  a  Patre  mendicat  ^ ,  ut  adoptatus 
per  Unigenitum  accipiat.  Sic  autem  mandatum  Dei  quando 
sapuisset ,  nisi  eum  ipse  sic  sapere  fecisset  cui  dicit:  «  Su- 
))  per  inimicos  meos  sapere  fecisti  me  mandatum  tuum  ?  )> 
Inimici  quippe  ejus  illi,  velut  ex  Agar^  in  servitutem  ge- 
nerati^'^ ,  ex  eodem  mandato  temporalia  prasmia  quaesie- 
runt :  et  ideo  non  fuit  illis  in  aeternum ,  sicut  est  huic. 
Melius  quippe  intellexerunt  qui  interpretati  sunt«In  seter- 

'  Rom.  IX,  3o-32.  —  '  Psal.  cx.vin,  98.  —  ^  Roni.  x,  2,  3.  —  4  Philip. 
III,  Q.  —  5  Rom.  IX,  32.  —  6  Id.  X,  4-  —  7  Id.  ni,  24.  —  ^  Matth.  v,  6. — 
9  Id.  vii,  7.  —  >o  Galat.  rv,  24. 


ENARRi.TIO    IN    PSALMTJM    CXVIII  ,    SERMO    XXII.         487 

»  num, ))  quara  qui  «  In  saeculum  ,  )>  tanquam  finito  isto 
saeculo  nullum  jam  legis  posset  esse  mandatura.  Ita  vero 
nuUum  erit ,  sed  in  tabulis  visibilibus  librisque  conscrip- 
lura  :  in  tabulis  vero  cordis ,  dilectio  Dei  et  proximi  ma- 
nebit  in  seternum  :  in  quo  mandato  geminato  tota  Lex 
pendetet  Prophetae^ :  eritque  prsemium  custoditi  mandati 
hujus  ipse  mandator,  et  preemium  dilectionis  ipse  dilec- 
tus ,  quando  erit  Deus  omnia  in  omnibus  '^. 

III.  Sed  quid  est  hoc  quod  sequitur  :  «  Super  oranes 
»  docentes  me  intellexi^  ?  »  Quis  est  iste,  qui  super  ora- 
nes  docentes  se  intellexit  ?  Quis  est ,  inquam ,  ({ui  super 
omnes  Prophetas,  qui  non  solura  loquendo  eos  qui  secura 
vixerunt,  veruraetiam  scribendo  posteros  tam  excellenti 
auctoritate  docuerunt ,  audet  se  intelhgendo  praeponere? 
Saloraoni  quidera  tanta  est  donata  sapientia,  ut  etiara  his 
omnibus  qui  fueruntante  illura,  videatur  esse  praelatus^: 
sed  non  est  credendum  ipsura  hic  a  patre  suo  David  po- 
tuisse  prophetari ;  maxime  quia  dici  non  posset  ex  persona 
Saloraonis  quod  hic  dicitur :  «  Ab  orani  via  maligna  pro- 
»  hibui  pedes  meos.  »  Porro  si ,  quod  est  acceptabilius , 
Christura  prsenuntiat  iste  Propheta,  nunc  a  capite,  quod 
est  ipse  Salvator  ,  nunc  ab  ejus  corpore  ,  quod  est  Eccle- 
sia ,  verba  prophetica  digerens ,  et  tanquara  unura  lo- 
quentera  faciens,  propter  magnum  illud  sacraraentum , 
ubi  dictura  est :  «  Erunt  duo  in  carne  una  ^  :  »  agnosco 
eum  plane  qui  super  omnes  docentes  se  intellexit,  quando 
cum  esset  annorum  duodecim,  remansit  puer  Jesus  in  Je- 
rusalem ,  et  a  parentibus  suis  post  triduum  inventus  est 
illic  in  teraplo  sedens  inter^doctores,  audiens  illos  etin- 
terrogans  ^  ubi  stupebant  oranes  qui  eum  audiebant ,  su- 
per  prudentia  et  responsis  ejus''.  Nec  immerito,  qui  per 

>  MaUh.  XXII,  37-40. —  '  I  Cor.  xv,  28.  —  ^  pga]  cxviii  ,99.  —  4  3  Reg. 
III,   12.  — 5  Ephes  V,  3i,  32.  —  ^  Luc.  n,  42"47- 


488  S.    AXJGtJSTINI    EPISCOPI 

istam  prophetiam  tanto  ante  dixerat  :  «  Super  omnes 
»  docentes  me  intellexi.  »  Omnes  enira  utique  homines 
vult  intelHgi ,  non  Deum  Patrem  :  de  quo  dicit  ipse  Fi- 
lius,  «  Sicut  docuit  me  Pater,  haec  loquor  ^  •»  Quod  dif- 
iicillime  ex  persona  Yerbi  inteiligitur :  nisi  quls  utcumque 
capere  valeat ,  id  esse  Filium  a  Patre  doctum  ,  quod  ge- 
nitum.  Cui  enim  non  est  ahud  esse^  aliud  doctum  esse  , 
sed  quod  iUi  est  esse ,  hoc  est ,  doctum  esse  5  profecto  a 
quo  ei  est  esse  ,  ab  illo  simul  ei  est  doctum  esse.  Ex  per- 
sona  vero  hominis ,  ulii  formam  servi  accepit-,  facilius 
inlelligitur  a  Patre  didicisse  qupe  dixit:in  qua  forma  servi 
constitutum  ,  maxirae  puerura  ,  potuerunt  eum  homines 
majoris  aetatis  docendum  putare :  sed  ille  quera  Pater  do- 
cuit,  super  oranes  docentes  se  intellexit.  «  Qaia  testimo- 
»  nia,  inquit,  tua  meditatio  raea  est.  )>  Ideo  super  omnes 
docentes  se  intelhgebat ,  quia  testiraonia  Dei  raeditaba- 
tur  :  quae  raelius  quara  illi  de  se  ipso  noverat,  qui  dice- 
bat  :  «  Vos  raisistis  ad  Joannem ,  et  testiraoniura  perhi- 
»  buit  veritati  :  ego  autera  non  ab  horaine  testimonium 
»  accipio,  sed  haec  dico  ut  vos  salvi  sitis.  Ille  erat  lucerna 
»  ardens  et  lucens,  vos  auteni  voluistis  exultare  ad  ho- 
»  rara  in  luce  ejus:  ego  autem  habeo  testimonium  majns 
»  Joanne  ^.  »  Talia  testiraonia  meditabatur  ,  quando  su- 
per  omnes  docentes  se  intellexit. 

IV.  lili  autem  doctores  non  absurde  intelhguntur  etiara 
ipsi  esse  seniores ,  de  quibus  continuo  dicit  :  «  Super  se- 
»  niores  intellexi  *.  »  Quod  ideo  raihi  eo  modo  repetitum 
videtur,  ut  nobis  haec  legentibus  illa  setas  ejus  veniret  in 
mentem,  quae  nobis  innotuit  ex  Evangelio  :  qua  aetate 
puerili  inter  aetate  majores,  hoc  est,  junior  inter  seniores 
sedebat,  et  super  oranes  docentes  se  intelligebat.  Solent 

•  Joan.  viu  ,  28.  —  '  Philip.  ir,  7.  —  ^  Joan.  v,  ,3.3-36.  —  ^  P<al. 
cxvni,  100. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXII.         489 

enim  junior  et  senior  ad  invicem  dici  minor  et  major, 
etsi  neiiter  corum  senili  accessit  aut  propinquavit  fetati  : 
quanquam  si  et  expressum  noraen  seniorum  in  Evange- 
lio  velimus  inc[uirere ,  supra  quos  intellexit ,  invenimus 
quando  ei  dixerunt  Scribse  et  Pharissei ,  «  Quare  Disci- 
»  puli  tui  transgrediuntur  traditionem  seniorum  ?  Non 
»  enim  lavant  manus  suas  ,  cum  panem  manducant.  » 
Ecce  objecta  est  ei  transgressio  traditionis  seniorum.  Sed 
qui  super  seniores  intellexit,  quid  eis  responderit,  audia- 
mus.  «  Quare,  inquit ,  et  vos  transgredimini  mandatum 
»  Dei  propter  traditionem  vestram?»  Deinde  paulo  post, 
ut  non  solum  ipse  qui  est  caput  corporis ,  verumetiam 
corpus  ipsum  et  membra  ejus  super  seniores  illos  intelli- 
gerent ,  quorum  traditio  de  lavandis  manibus  ferebatur  • 
convocatis  ad  se  turbis  dixit  eis  :  «  Audite,  et  intelligite.» 
Tanquam  diceret :  Super  seniores  illos  et  vos  intelligite  , 
ut  etiam  de  vobis  illa  prophelia  clareat  esse  praemissa  , 
«  Super  seuiores  intellexi  5  »  nec  solum  capiti ,  verum- 
etiam  corpori,  4c  sic  universo  Christo  aptata  conveniat. 
«  Non  quod  intrat  in  nos ,  coinquinat  hominem  •,  sed 
»  quod  procedit  ex  ore,  hoc  coinquinat  hominem.  »  Hoc 
seniores  illi  non  intelligebant ,  qui  de  lavandis  manibus 
sua  velut  magna  mandata  tradiderant.  Ipsaquoquemem- 
bra  capitis  hujus  super  seniores  intelligentis  ,  nondum 
quod  ab  eo  dictum  est  intellexerant.  Denique  post  pauca 
respondens  Petrus  dixit  ei  :  «  Edissere  nobis  parabolam 
»  istam.  »  Putabat  adhuc  esse  parabolam,  quod  Dominus 
sine  figuris  fuerat  elocutus.  At  ille  dixit  :  «  Adhuc  et  vos 
»  sine  intellectu  estis  ?  Non  intelligitis  quia  omne  quod 
»  in  os  intrat,  in  ventrem  vadit,et  in  secessum  emittitur^ 
»  quae  autem  procedunt  de  ore ,  de  corde  exeunt ,  et  ea 
»  coinquinant  hominem  ^  ?  »  Adhuc  et  vos  sine  intellectu 

'  Matth.  XV,  i-i8. 


490  S.    AUGIJSTmi    EPISCOPI 

estis,  et  super  illos  seniores  non  intelligltis  ?  Sed  plane 
jam  nunc  audito  tali  niagistro,  capite  nostro,  potest  unus- 
quisque  nostrum  dicere :  «  Super  seniores  intellexi.))  Nam 
etiam  corpori  congruit  quod  secutus  adjunxit :  «  Quia  man- 
»  data  tua  exquisivi.  Mandata  tua,  )>  non  mandata  homi- 
num  :  «  Mandata  tua ,  »  non  mandata  seniorum ,  qui 
volentes  esse  Legis  doctores,  non  intelligunt,  neque  quae 
loquuntur,  neque  de  quibus  aftirmant  *.  Merito  de  man- 
datis  Dei,  quae  sunt  exquirenda,  ut  super  seniores  illos 
intelligantur,  responsum  est  iis  qui  eorum  auctoritatem 
veritati  praeferebant ,  et  dictum  est  :  «  Gur  et  vos  trans- 
»  gredimini  mandatum  Dei ,  ut  traditiones  vestras  sta- 
»  tuatis  ?  » 

V.  Jamvero  quod  adjungitur ,  non  capiti  videtur  con- 
venire ,  sed  corpori.  «  Ab  omni  via  maligna  prohibui  pe- 
»  des  meos,  ut  custodiam  verba  tua"^. »  Neque  enim  caput 
illud  nostrum  ,  ipse  Salvator  corporis  ,  in  ahquam  mahg- 
nam  viam  carnali  cupiditate  ferretur,  ut  ei  necesse  esset 
pedes  suos  inde  prohibere ,  quasi  illuc  euntes  motibus 
suis  :  quod  nos  facimus ,  quando  ea  quse  iile  non  habuit , 
ne  vias  malignas  teneant,  desideria  nostra  prava  cohibe- 
mus.  Sic  enim  verba  Dei  possumus  custodire,  si  post  nos- 
tras  malas  concupiscentias  non  eamus  ^,  ut  ad  mala  con- 
cupita  perveniant  5  sed  eas  potius  adversus  carnem  spiritu 
concupiscente  frenemus  ^ ,  ne  nos  raptos  atque  subversos 
per  mahgnas  vias  subtrahant. 

VI.  K  A  judiciis,  inquit,  tuis  non  declinavi  5  quoniam 
»  tu  legem  posuisti  mihi^.  »  Dixit  quid  timuerit,  ut  ab 
omni  via  maligna  prohiberet  pedes  suos,  Quid  est  enim  : 
«  A  judiciis  tuis  non  dechnavi  5  »  nisi  quod  aho  loco  di- 
cit  :  «  A  judiciis  autem  tuis  timui?  »  Perseveranter  eis 

'  I  Tim.  1,  7.  —  '  Psal.  cxvm,  loi.  —  '  Eccli.  xviii,  3o.  —  4  Gal.  v,  i". 
—  5  Psal.  cxvui,  102. 


ENARRATIO    IN    PALMUM    CXVIII,    SERMO    XXII.         491 

credidi.  «  Quia  tu  legem  posuisti  mihi.  »  Tu  interior  in- 
timis  meis  ,  tu  intus  in  corde  legem  posuisti  mihi  spiritu 
tuo,  tanquam  digito  tuo;  ut  eara  non  tanquam  servus 
sine  amore  metuerem  ,  sed  casto  timore  ut  filius  dihge- 
rem,  et  dilectione  casta  timerem. 

VII.  Et  ideo  videquid  sequitur  :  «  Quam  dulcia  fauci- 
»  bus  raeis  verba  tua\  »  vel ,  quod  de  graeco  est  expres- 
sius ,  «  Eloquia  tua  :  super  mel  et  favura  ori  meo.  »  Haec 
est  illa  suavitas ,  quam  Dominus  dat ,  ut  terra  nostra  det 
fructum  suum  "^  ;  ut  bonum  vere  bene  ,  id  est ,  non  mali 
carnahs  formidine  ,  sed  boni  spiritalis  delectatione  facia- 
mus.  Nonnulh  sane  codices  non  habent  «  Favum  ,  »  sed 
plures  habent.  Melli  est  autem  simihs  aperta  doctrina  sa- 
pientiae  :  favo  vero ,  quae  de  abstrusioribus  sacramentis , 
tanquam  de  cellis  cereis,  ore  disserentis,  velut  mandentis, 
exprimitur.  Verum  ori  cordis ,  non  carnis  est  dulcis. 

VIII.  Sed  quid  est  quod  ait  :  «  A  mandatis  tuis  intel- 
»  lexi^?  »  Aliud  enim  est,  Mandata  tua  intellexi  5  aliud 
est ,  «  A  mandatis  tuis  intellexi.  »  Nescio  quid  ergo  aliud 
se  significat  intellexisse  a  mandatis  Dei  :  hoc  est ,  quan- 
tum  mihi  videtur,  faciendo  mandata  Dei  pervenisse  se 
dicit  ad  earum  rerum  intelligentiam  ,  quas  concupiverat 
scire.  Propter  quod  scriptum  est  :  «  Concupisti  sapien- 
»  tiam,  serva  mandata,  et  Dominus  praebebit  illam  tibi ^ :  » 
ne  quisdam  praeposterus ,  antequam  habeat  humilitatem 
obedientiae,  velit  ad  altitudinem  sapientiae  pervenire,  quam 
capere  non  potest ,  nisi  ordine  venerit.  Audiat  ergo  :  «  Al- 
»  tiora  te  ne  quaesieris,  et  fortiora  te  ne  scrutatus  fueris  5 
»  sed  quae  praecepit  tibi  Dominus ,  illa  cogita  semper  ^.  » 
Sichomo  ad  occultorum  sapientiam  pervenit  perobedien- 
tiam  raandatorura.  Gura  autera  dixisset  :  «  Quae  tibi  prae- 

'  Psal.  cxviii,  io3.  —  »  Id.  L\xxiv,  i3.  —  ^  Id.  cxvui,  104.  —  4  Eccli. 
1,  33.  —  5  IJ.  iu^  32. 


492  S.     AUGUSTINI    EPISCOPl 

»  cepit  Dominus,  illa  cogita  ;  »  ideo  addidit,  semper,  quia 
et  custodienda  est  obedientia  ,  ut  percipiatur  sapientia , 
et  percepta  sapientia  non  est  deserenda  obedientia.  Spiri- 
talium  itaque  membrorum  Christi  vox  ista  est  :  «  A  man- 
»  datis  tuis  intellexi.»  Hoc  enim  rccte  dicitCliristi  corpus 
in  eis,  quibus  mandata  servantibus  propter  ipsam  custo- 
diam  mandatorum  praebetur  uberior  doctrina  sapientiae. 
«  Propterea,  inquit^  odio  babui  omnem  viam  iniquitatis. » 
Necesse  est  enim  ut  oderit  omnem  iniquitatem  amor  jus- 
titiae  :  qui  tanto  major  est ,  quanto  eum  magis  inflammat 
amplioris  dulcedo  sapientiae ,  quae  praebetur  ei ,  qui  ob- 
temperat  Deo,  et  a  mandatis  ejiis  inteJligit. 


SERMO  XXIII. 

I.  ScRBTANDos  atque  tractandos  pro  viribus  ,  quas 
Deus  donat ,  nunc  istos  versus  Psalmi  hujus  aggredi- 
mur  ,  (luorum  primus  cst,  «  Lucerna  pedibus  meis  ver- 
»  bum  tuum ,  et  lumen  semitis  meis  ^.  »  Quod  est, 
«  Lucerna  ;  »  hoc  repetitum  est ,  «  Luraen  :  »  quod «  Pe- 
»  dibus  meis ;  »  hoc,  «  Semitis  meis.  »  Quid  est  ergo , 
«  Verbum  tuum?»  Nuraquidnam  illud  quod  in  principio 
erat  Deus  apud  Deura  ,  Verbura-  scilicet  per  quod  facta 
sunt  orania?  Non  est  ita.  Nara  illud  Verbura  lumen  est, 
sed  lucerna  non  est.  Lucerna  quippe  creatura  est,  non 
Greator ,  quae  participatione  incomrautabilis  lucis  accen- 
ditur.  Hoc  erat  Joannes,  de  quo  dicit  Verbura  Deus,  «  IUe 
»  erat  lucerna  ardens  etUucens^.  »  Sed  luraen  est  et  lu- 
»  cerna  :  ei  tamen  in  comparatione  Verbi ,  de  quo  dic- 
tura  est  :  «  Deus  erat  Verbum,  »  non  erat  ille  lumen;  sed 
missus  est ,  ut  testimonium  perhiberet  de  lumine.  Erat 

'  Psal.  cxvni,  io5.  —  »  Joan.  i,  i.  —  ^  Id.  y,  35. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII,    SERMO    XXIII.        49S 

enini  lumen  verum,  non  quod  illuminatur,  ut  homo,  sed 
quod  iJluminat  omnem  hominem  ^  Nisi  autem  et  lueerna 
lumen  esset,  non  diceret  Apostolis  :  «  Vos  estis  lumen 
»  mundi  ^.  »  Qao  audito  ne  id  sc  putarent  esse ,  quod  ilie 
qui  hoc  dixerat  5  nam  et  de  se  ipso  quodam  loco  dixit :  «Ego 
»  sum  lumen  mundi  ^  :  »  ait  illis  de  illis  :  «  Non  potest 
»  civitas  abscondi  super  montem  constituta ,  neque  ac- 
»  cendunt  lucernam  et  ponunt  eam  sub  modio,  sed  super 
»  candelabrum,  ut  luceat  omnibus  qui  in  domo  sunt  5  sic 
»  luceat  lumen  vestrum  coram  hominibus^  :  »  ut  scirent 
se  tanquam  lucernas^  de  illo  lumine  quod  immutabiliter 
lucet  accensas.  NuIIa  quippe  creatura^  quamvis  ralionalis 
et  intellectualis,  a  se  ipsa  illuminatur,  sed  participatione 
sempiternae  veritatis  accenditur  :  etiam  si  ahquando  dies 
vocatur ,  non  dies  Dominus,  sed  quem  fecit  Dominus.  Et 
ideo  audit  :  «  Accedite  ad  eum,  et  illuminamini  ^  »  Prop- 
ter  quam  partieipationem ,  in  quantum  homo  est  et  ipse 
Mediator,  lucerna  in  Apocalypsi  nuncupatur  ^.  Sed  sin- 
gularis  est  ista  susceptio  :  de  nullo  enim  sanctorum  dici 
divinitus  potuit,  aut  dici  ullo  modo  fas  est,  «  Verbum 
»  caro  factum  est " ,  »  nisi  de  uno  mediatore  Dei  et  homi- 
num^.  Cum  igitur  lumen  dicatur  unigenitum  Verbum 
sequale  gignenti ,  lumen  dicatur  et  homo  ab  illo  Verbo 
illuminatus ,  qui  dicitur  et  lucerna ,  sicut  Joannes  ,  sicut 
Apostoli ,  nec  ullus  eorum  homo  sit  Verbum  ,  et  illud 
Verbum  a  quo  illuminati  sunt,  lucerna  non  sit  :  quid  est 
hoc  Verbum  ,  quod  ita  lumen  dicitur ,  ut  lucerna  sit  5 
(ait  enim  ,  «  Lucerna  pedibus  meis  verbum  tuum,  et  lu- 
»  raen  semitis  meis  :  )  nisi  verbum  intelligamus  quod  fac- 
tum  est  ad  Prophetas,  velquod  praedicatum  est  per  Apos- 

'  Joan.  I ,  i-g.  —  »  MaUh.  v,  i^-  —  ^  Joan.  viii,  t2.  —  4  Matth.  v, 
14-16.  —  *  Psal.  xxxm  ,  6.  —  *»  Apoc.  xxi,  23.  —  7  Joan.  1  ,  i4-  — 
8  I  Tim.  11,  5. 


494  S.    AtTGtJSTINI    EPISCOPI 

tolos  ?  Non  Verbum  Christum ,  sed  verbum  Christi ,  de 
quo  scriptum  est  :  «  Fides  ex  audilu  ,  auditus  autem 
»  per  verbum  Christi^  »  Nam  et  verbum  propheticum, 
lucernse  comparans  apostolus  Petrus,  «  Habemus,  inquit, 
))  certiorem  propheticum  sermonem  ,  cui  benefacitis  in- 
))  tendentes,  velut  lucernae  lucenti  in  obscuro  loco-.  )> 
Quod  itaque  hic  ait  :  «  Lucerna  pedibus  meis  verbum 
))  tuum ,  et  lumen  semitis  meis  ,  ))  verbum  est  quod  in 
Scripturis  sanctis  omnibus  continetur. 

II.  «  Juravi,  inquit,  et  statui  custodire  judicia  justitioe 
»  tuae^.  »  Tanquam  bene  ambulans  ad  illamlucernam,et 
rectas  semitas  habens.  Sequenti  autem  verbo  illud  quod  an- 
tecedit  expositum  est.  Quasi  enim  quaereremus  quid  esset, 
«  Juravi  :  »  adjunxit ,  «  Et  statui.  »  Hoc  enim  appellavit 
juramentum,  quod  statuit  per  sacramentum  :  quia  itade- 
bet  esse  mens  fixa  in  custodiendis  judiciis  justitiae  Dei,  ut 
sit  omnino  pro  juratione  quod  statnit. 

Iir.  Fide  autem  custodiuntur  judicia  justitiae  Dei :  cum 
sub  Deo  justo  judice,  necrectefactuminfructuosura  ,  nec 
peccatum  creditur  impunitum  :  sed  pro  hac  fide  quia 
multa  et  gravissima  mala  corpus  pertulit  Christi ,  «  Hu- 
»  miliatus  sum ,  inquit,  usque  valde"*.  »  Non  enim  ait , 
Humiliavi  me  :  ut  humilitatem ,  quae  in  praecepto  est , 
intelligi  sit  necesse  :  sed  ait,  «  Humiliatus  sum  usque 
»  valde ;  »  maximam  scilicet  passus  persecutionem  ,  pro 
eo  quod  juravit  et  statuit  castodire  judicia  justitiae  Dei. 
Et  ne  in  tanta  humiliatione  fides  ipsa  deficeret ,  addidit : 
«  Domine ,  vivifica  me  secundum  verbum  tuum  »  :  hoc 
GSt  secundum  promissum  tuum.  Nam  et  verbum  promis- 
sorum  Dei ,  lucerna  est  pedibus  ,  et  semitis  lumen.  Sic  et 
superius  ,  ut  eum  Deus  vivificaret ,  oravit  ni  humiliatione 
persecutionis ,  ubi  ait ,  «  Paulo  minus  consummaverunt 

■  Rora.  X,  17.  —  '2  Petr.  1,  19.  —  ^  psal.  cxvui,  106.  —  4  Ibid.  107. 


ENARRATIO   tm   PSALMTTM   CXVMI  ,    SERMO    XXIII.       495 

»  me  in  terra  •,  ego  autem  non  dereliqui  mandata  tua  : 
))  secundum  misericordiam  tuam  vivifica  me,  et  custodiam 
»  testimonia,  id  est,  martyria  oris  tui.  )>  Ubi  intelligitur, 
si  ipse  non  vivificet  donando  patientiam ,  propter  quod 
dictum  est :  «  In  vestra  patientia  possidebitis  animas  ves- 
»  tras  ^  :  »  et  de  quo  dictum  est  :  «  Quoniam  ab  ipso  est 
»  patientia  mea  ^  :  »  non  corpus  in  persecutione  mortifi- 
cari ,  sed  animam ,  non  custodiendo  martyria  et  judicia 
justitiae  Dei. 

IV.  «  Voluntaria  oris  mei  beneplacita  fac,  Domine^  :  » 
hoc  est ,  placeant  tibi  •,  noli  reprobare ,  sed  approba.  Bene 
autem  intelliguntur  oris  voluntaria,  sacrificia  laudis ,  con- 
fessione  charitatis^  non  timore  necessitatis  oblata,  Unde 
dictum  est :  «  Voluntarie  sacrificabo  tibi  *.  »  Sed  quid  est 
quod  adjmigit  :  «  Et  judicia  tua  doce  me?  »  Nonne  ipse 
in  versibus  superioribus  dixerat  :  «  A  judiciis  tuis  non 
»  declinavi  ?  »  Quoraodo  istud  ,  si  non  ea  noverat?  Porro 
si  noverat,  quomodo  hic  dicit :  «  Et  judicia  tua  doce  me?  » 
An  sicut  illud  est  :  «  Suavitatem  fecisti  cum  servo  tuo  :  » 
etpostea  dicit :  «  Suavitatem  doce  me?»  Quod  ita  expo- 
suiraus  ,  ut  intelligeremus  verba  proficientis  ,  et  addi  sibi 
ad  idquod  acceperat  postulantis. 

V.  «  Anima  mea  inmanibus  tuis  semper^.  »  Nonnulli 
codices  habent  :  «  In  manibus  meis  :  »  sed  plures  :  «  In 
»  tuis :  »  et  hoc  quidem  planum  est.  Justorum  enim  animse 
in  manu  Dei  sunt  ^ :  in  cujus  manu  suut  et  nos  et  sermo- 
nes  nostri^.  «  Et  legis ,  inquit,  tuae  non  sum  oblitus.  » 
Tanquam  ad  non  obliviscendam  Dei  legem  manibus  ipsius 
adjuvetur  ejus  memoria,  ubi  ejus  est  anima.  «  Anima  vero 
»  mea  in  manibus  meis  ,  »  quomodo  intelligatur  ,  ignoro. 
Justi  quippe  ista  verba  sunt,  non  injusti^,  redeuntis  ad 

«  Luc.  XXI,  19.  —  » Psal.  Lxi,  6.  —  3  ij.  cxviu,  108,  —  4  Id.  lii,  8.  — 
5  Id.  cxviu,  109.  —  fi  Sap.  m,  i.  —  7  Id.  vu,  16. 


496  S.     AUGUSTIM    EPISCOPI 

Patrem  ,  noii  discedentis  a  Patre.  Nam  potest  videri  jii- 
nior  ille  filius  animam  suam  in  manibus  suis  habere  vo- 
luisse  ,  quando  dixit  patri :  «  Da  mihi  substantiammeam, 
»  quse  me  contingit^xSed  ideo  mortuus  erat,  ideo  perierat. 
An  forte  ita  dictum  est :  a  Anima  mea  in  manibus  meis ,  » 
tanquam  eam  vivificandam  offerret  Deo  ?  Unde  ahbi  di- 
citur  :  «  Ad  te  levavi  animam  meam-.  »  Dixerat  enim  et 
hic  superius  ,  «  Vivifica  me.  » 

VI.  «  Posuerunt,  inquit,  peccatores  laqueum  mihi ,  et 
))  amandatis  tuis  nonerravi^  »  Unde  hoc,  nisi  quiaejus 
anima  in  manibus  Doi ,  vel  in  suis  vivificanda  ofTertur  Deo? 

VII.  «  Haereditate  acquisivi  testimonia  tua  in  seter- 
»  num^.  ))  NonnulU  uno  verbo  volentes  dicere ,  quod 
uno  verlDO  in  grseco  positum  est  :  «  Haereditavi  ))  inter- 
pretati  sunt.  Quod  etsi  latinum  esseposset,  magis  signi- 
ficaret  eum  qui  dedit  hsereditatem  ,  quam  eum  qui  acce- 
pit ;  ut  sic  esset,  hsereditavi,  quomodo,  ditavi.  Melius  ergo 
duobus  verbis  insinuatur  integer  sensus  ,  sive  dicatur 
«  Hsereditate  possedi  ,  »  sive  dicatur  «  Haereditate  ac- 
))  quisivi  :  »  non  ha?reditalero,  sed  «  Haereditate.  »  Si  au- 
tem  quaeritur  ,  quid  acquisierit  haereditate.  «  Testimonia, 
»  inquit,  tua.  ))  Quid  volens  intelfigi,  nisi  ut  testis  Dei 
fieret ,  ejusque  testimonia  confiteretur  ,  id  est ,  ut  Martyr 
Dei  fieret,  atque  ejus  martyria  diceret^  sicut  Martyres 
dicunt ,  a  Patre  sibi,  cujus  hseres  est,  esse  coliatum?  Multi 
quippe  voluerunt,  neque  potuerunt  :  nulh  tamen  potue- 
runt ,  nisi  qui  voluerunt  5  quia  non  potuissent,  si  Dei 
testimonia  negarevoluissent.  Sed  etiam  ipsorum  pnTcparata 
est  voluntasa  Domino^  Ideo  haec  haereditate  se  acquisisse 
iste  testatur,  et  hoc  «  In  aeternum  :  »  quia  non  est  in  eis 
gloria  temporahs  hominum  vana  quoerentium ,  sedaeterna 

'   Luc.  XV,  i2et  q'}-  —  '  P'^'-  '^'^'^j  '•   —  ^  Jd.  cxviii,  iio.  —  4  Ibid. 
III.  —  ^  Piov.  VIII,  35. 


ENARRATIO    IJS    PSALMUM    CXVUl,    SEUMO    XXIV.        497 

gloria  est  brevi  tempore  patientiura  ,  et  sine  fine  regnan- 
tium.  Undesequitur,((  Quoniam  exultatiocordismei  sunt.» 
Etsi  afflictio  corporis,  exultatio  tamen  cordis. 

VITI.  Deinde  subjecit  :  (( Inclinavi  cor  meum  ad  facien- 
M  das  justificationes  tuas  in  oeternum ,  propter  retribu- 
»  tionem  K  »  Qui  dicit  :  ((  Inclinavi  cor  meum  ,  »  ipse 
jam  dixerat  :  ((  Inclina  cor  meum  in  testimonia  tua  :  »  ut 
intelligamus  siraul  boc  esse  et  divini  muneris  et  proprite 
voluntatis.  Sed  numquid  in  aeternum  facturi  sumus  justi- 
ficationes  Dei?  Opera  illa  quidem  quae  operamur  circa 
proximorura  necessitates  ,  seterna  esse  non  possunt,  sicut 
nec  ipsae  necessitates  :  sed  si  non  diligendo  ista  faciamus, 
nulla  est  justificatio  :  si  autem  diligcndo,  seterna  est  ipsa 
dilectio,  eique  aeterna  parataest  retributio  ;  propter  quam 
retributionem  dicit  se  inclinasse  cor  suum  ad  faciendas 
justificationes  Dei,  ut  in  seternum  diligens,  in  seternum 
mereatur  habere  quod  diligit. 


SERMO  XXIV. 

I.  PsiLMi  hujus  locus,  de  quo  in  voluntate  Dei  dispu- 
taturi  sumus,  sic  incipit  :  ((  Iniquos  odio  habui,  et  legem 
»  tuam  dilexi^.  »  Non  ait,  Iniquos  odio  habui ,  et  justos 
dilexi ;  aut ;  iniquitatera  odio  habui ,  et  legem  tuam  dilexi : 
sed  cum  dixisset :  ((  Iniquosodiohabui,  »  exposuit  quare 
addendo  :  ((  Et  iegem  tuam  dilexi  :  »  ut  deraonstraret , 
non  se  in  hominibus  iniquis  odisse  naturam,  qua  homines 
sunt ;  sed  iniquitatem ,  qua  legi  quara  dihgit ,  inimici 
sunt. 

II.  Deinde  sequitur ,  «  Adjutor  raeus  et  susceptor  meus  es 

'  Psal.  cxviii,  iic?.  —  2  lljid.  11). 

cxviii.  32 


498  S.    ACGUSTIM    EPISCOPI 

»  tu^  :  ))  Adjutor  ad  bon'd  lacienda  :  «  Susceptor,  ))  ad 
mala  evadenda.  Quod  autem  adjungit :  «  In  verbum  tuum 
»  supersperavi  :  »  tanquam  fdius  promissionis  loquitur. 
IIJ.  Sed  quid  sibi  vult  versus  qui  sequitur  ?  «  Declinate 
»  a  me  maligni,  et  scrutabor  mandata  Dei  mei*.  ))  Non 
enim  ait,  Faciam^  sed,  «Scrutabor.  »  Ut  ergo  perfecteea 
diligenterque  noverit  ,  malignos  a  se  declinare  deside- 
rat,  eosque  etiam  compellendo  a  se  abigit.  Nara  mali- 
gni  exercent  ad  facienda  mandata,  a  scrutandis  autem 
avocant  5  non  solum  cum  persequuntur  ,  aut  litigare  no- 
biscum  volunt  5  verumetiam  cura  oljsequuntur  et  hono- 
rant ,  et  tamen  suis  vitiosis  et  negotiosis  cupiditatibus 
adjuvandis  ut  occupemur,  et  eis  nostra  tempora  impen- 
damus ,  etflagitant-,  aut  certe  infirmos  premunt ,  et  causas 
suas  ad  nos  deferre  compellunt  :  quibus  dicere  non  aude- 
mus :  Dic  homo ,  quis  me  constituit  judicem  aut  divisorem 
inter  vos^.?  Constituit  enim  talibus  causis  ecclesiasticos 
Apostolus  cognitores ,  in  foro  prohibens  jurgare  Ghrislia- 
nos  ^.  Ne  illis  quidem  qui  non  aliena  rapiunt ,  sed  sua 
cupide  repetunt,  dicimus  :  Gavete  ab  orani  cupiditate, 
constituentes  eis  ante  oculos  hominem  cui  dictum  est, 
«  Stulte,  hac  nocte  auferetura  te  anima  tua,  quae  prsepa- 
»  rasti  cujus  erunt  ^?  »  quia  et  quando  dicimus_,  non  re- 
cedunt_,  nec  declinant  a  nobis  ;  sedinstant,  urgent,  pre- 
cantur ,  tumultuantur ,  extorquent,  ut  ipsis  potius  ad  ista 
quae  diligunt ,  quam  scrutandis  Dei  mandatis  quse  diligi- 
mus  occupemur.  O  quanto  taedio  turbarum  turbulenla- 
rum,etquanto  desiderio  divinorum  eloquiorum  dictum  est, 
«  Declinate  a  me  maligni,  et  scrutabor  mandata  Dei  mei?  » 
Ignoscant  obedientes  fideles ,  qui  pro  suis  ssecularibus 
causis  raro  nos  quaerunt ,  et  judiciis  nostris  facillime  ad- 

•  Psal.  csvni,  ii^.  —  *  Il)id.  ii5.  —  3  Luc.  xii,  ii-  —  ^  i  Cov.  vi,  i-G. 
—  ^  Luc.  xu,  20. 


EWARKATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXIV.        499 

quiescunt;  nec  nos  conterunt  litigando,  sed  obtemperando 
potius  consolantur.  Certe  propter  eos  qui  et  inter  se  per- 
tinaciter  agunt,  et  quando  bonos  premunt,  nostra  judicata 
contemnunt ,  faciuntque  nobis  perire  tempora  rebus  ero- 
ganda  divinis  ;  certe .  inquam,  propter  istos  et  nobisliceat 
exclamare  in  hac  voce  corporis  Christi :  «  Declinate  ame, 
r>  maligni ,  et  scrutabor  mandata  Dei  mei.  » 

IV.  Deinde  posteaquam  velut  ab  ocubs  cordis  sui  mus- 
cas  irruentes  abegit ,  redit  ad  eum  cui  dicebat :  «  Adjutor 
»  meus  et  susceptor  meus  es  tu,  in  verbum  tuum speravi j  » 
precemque  continuans  :  «  Suscipe  me ,  inquit ,  secundum 
»  eloquium  tuum,  et  vivam  ^  et  ne  confundas  me  ab  expec- 
»  tatione  mea^  »  Qui  jam  dixerat ,  «  Susceptor  meus,  » 
poscit  magis  magisque  suscipi,  et  ad  illud  propter  quod 
tolerat  tam  multa  molesta,  perduci  :  verius  ibi  se,  quam 
in  istis  humanarum  rerum  somniis  fidens  esse  victurum. 
Sic  enim  de  futuro  dictum  est ,  «  Et  vivam,  »  tanquam  in 
hoc  corpore  mortuo  non  vivatur.  Corpus  enim  mortuum 
est  propter  peccatum.  Et  expectantes  redemptionem  cor- 
poris  nostri,  spe  salvi  facti  sumus  ,  et  quod  non  videmus 
sperantes ,  per  patientiam  expectamus -:  Sed  spes  non  con- 
fundit,  si  charitas  Dei  diffunditur  in  cordibus  nostris  per 
Spiritum  sanctum  qui  datus  est  nobis  ^.  Propter  quem 
largius  accipiendum  clamatur  ad  Patrera  :  «  Ne  confun- 
»  das  me  ab  expectatione  mea.  » 

V.  Et  tanquam  ei  responsum  fuerit  in  silentio,  non  vis 
confundi  ab  expectatione  tua?  Non  intermittas  meditari 
justificationes  meas.  Sentiens  istam  meditationem  plerum- 
que  animse  languoribus  impediri  :  «  Adjuva  me,  inquit,  et 
»  salvus  ero,  et  meditabor  in  justificationibus  tuis  semper*. » 

VI.  «  Sprevisti  omnes  :  »  vel  quod  de  graeco  dibgentius 

>  P?al.  cxvni,  ii6. —  ^  Rom.  vin,  lo  et  23-25. —  3  jj   y,  .5.  —  4  Psal. 

OLVllI,     11;. 

3^ 


500  S.     AUGLSXIM    JKPISCOI-l 

Tidetur  expressum  :  «  Acl  nihiluiii  deduxisti  onines  disce- 
»  deiites  a  justificationibus  tuis;  quia  injusta  cogitatio 
»  eorum^  »  Ideo  ergo  clamavit  :  «Adjuva  me,  et  salvus 
))  ero,  et  meditabor  in  justificationibus  tuis  semper;  » 
quia  in  nihiium  redigit  Deus  onmes  discedentes  a  justifi- 
cationibus  suis.  Quare  autem  discedunt?  «  Quia  injusta 
))  est,  inquit,  cogitatio  eorum.  ))  li^i  acceditur,  ibi  disce- 
ditur.  Omfiia  opera  vel  mala  vel  bona,  a  cogitatione  pro- 
cedunt.  Incogilationequisqueinnocens,incogitatione  reus 
est :  propter  quod  scriptum  est :  «  Cogitatiosancta  servabit 
))  te -. ))  Et  alibi  legitur  :  «  In  cogitationibus  impii  interro- 
))  gatio  erit^. ))  Et  Apostolus :  Cogitationibus,  ait,  accu- 
))  santibus  aut  etiam  defendentibus  *.  )>  Ubi  autem  felix  est, 
qui  in  cogitatione  miser  est,  aut  quomodo  ibi  non  miser  est 
qui  ad  nihilum  redactus  est?Magnaquippe  eststerilitas,  ini- 
quitas,  Merito  dictum  est :  «  Confundantur  iniqui  facientes 
))  vane^  :  )>  id  est ,  inaniter,  tanquam  redacti  ad  niliilum. 

VII.  Sequitur  in  Psalmo  :  «  Praevaricantes  deputavi, 
))  vel  putavi,  vel  existimavi  omnes  peccatores  terrae^:  )> 
Multis  enim  raodis  nostri  interpretati  sunt  unum  verbum 
graecum,  quod  est  £>/.7'.saay.r,v .-  sed  profunda  est  i)la  senten- 
tia,  et  si  adjuverit  Dominus,  operosius  disputatione  alia 
penetranda  est.  Nam  et  quod  additum  est :  «  Propterea  di- 
»  lexi  testimonia  tua  semper,  )>  multo  amplius  eam  pro- 
fundamfacit.  Dicitenini  Apostolus,  «  Lex  iram  operatur; 
))  hujusque  dicti  rationem  reddens ,  «  Ubi  enim  non  est 
))  lex,  inquit,  nec  praevaricatio "  :  )>  ita  ostendens  non 
omnes  esse  praevaricatores.  Non  enim  omnes  habent  legem. 
Non  autem  omnes  habere  legem,  aiio  loco  evidentius  ait: 
«  Qui  sine  lege  peccaverunt,  sine  lege  peribunt^  »  Quid 
sil^i  ergo  vult :  «  Praevaricatores  deputavi  oranes  peccato- 

•  Psal.  c^viu  ,  ii8.  —  -  Prov.  n,  ii. —  '  Sap.  i,  9. —  4  Roiu.  11,  i."). — 
*  Pfdh  \xiv.  4-    -  '' I'l-  cwiii,  119    —  7  lloni.  IV,  i5.  —  "  Id.  u,  ri. 


ENARRATIO    IN    PSAl.-MUM    CXVIir,    SF.RMO    X\V.  r^Oi 

»  res  tcrrae?  »  Sed  hic  quaeslionem  proposuisse  sutrcceriti 
alio ,  si  Deus  donaverit,  sermonc  tractandam,  ne  hujus 
prolixitas  eam  cogat  angustius  explicari,  quam  ut  bene 
possit  quod  explicatur  intelligi. 


SERMO    XXV. 

I.  QuiERiMLs,  si  Deo  largiente  invenire  possimus,  quo» 
modo  intelligendum  sit  quod  in  isto  Psalmo  magno  dictum 
est  :  «  Prpevaricatores,  »  vel  potius,  «  praevaricantes^  » 
graeciis  enim  ^apxSzivcvTa,-  ait ,  non  TrapagaTa? .-  quoerimns 
ergo  quomodo  intelligendum  sit  :  «  Prcevaricantes  depu- 
M  tavi  omnes  peccatores  terrae.  »  Propter  quod  ait  Apos- 
tolus  :  «  Ubi  enim  lex  non  est,  nec  praevaricatio.  »  Hoc 
autem  dixit,  cum  a  lege  promissa  distingueret.  Nam  ut 
de  superioribussensus  plenior  colligatur :  «  Nonenimper 
i)  Jegem,  inquit,  promissio  Abrahse  aut  semini  ejus,  ut 
»  haeres  esset  mundi ;  sed  per  justiliam  fidei.  Si  enim  qui 
»  per  legem  haeredes  sunt ,  exinanita  est  fides,  et  evacnata 
»  est  promissio  :  lex  enim  iram  operatur  •,  ubi  enim  non 
»  est  lcx,  nec  praevaricatio.  Ideo  ex  fide,  ut  secundura 
»  gratiamfirma  sit  promissioorani  semini;  non  ei  tantum 
M  quod  ex  lege  est ,  sed  et  ei  quod  ex  fide  est  Abraham,  qni 
»  est  pater  omniura  nostrum^  »  Cur  hoc  Apostolus  ait , 
nisi  ut  ostenderet  legem  sine  promissionis  gratia ,  non  so- 
lum  non  anferre,  verum  et  augere  peccatum?  Undeetil- 
Uid  est :  «  Lex  subintravit ,  ut  abundaret  delictum- .  »  Sed 
quia  omnia  per  gratiam  dimittuntur ,  non  solum  quae  sine 
lege,  verumetiam  quae  in  lege  commissa  sunt-,  ideo  ihi 
secuius  adjunxit :  «  Ubi  autem  abundavit  delictum .  su- 

'•  Rom.  IV,  i3-i6.  —  '  I:i    V,  ■.>.o. 


502  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

»  perabiindavit  gratia.  »  Non  itaque  praevaricantes  depu- 
tat  omncs  peccatores  Apostolus,  sed  eos  tantum  praevari- 
cantcsdeputatqui  transgrediunturlegem.  «  Ubi  enim  non 
1)  est  lex,  inquit,  nec  prsevaricatio.  »  Ac  per  hoc  secun* 
dum  Apostolum,  omnis  quidem  praevaricator  peccator  est, 
quia  peccat  in  lege  :  sed  non  omnis  peccator  praevaricator 
est  j  quia  peccant  aliqui  sine  lege  •,  «  Ubi  autem  non  est  lex, 
))  nec  praevaricatio.  »  Porro  si  nemo  sine  lege  peccaret^ 
non  idem  ipse  Apostolus  diceret  :  «  Quicumque  sine  lege 
))  peccaverunt,  sine  lege  peribunt^.  »  Secundum  istum 
vero  Psalmum,  si  praevaricantes  sunt  omnes  peccatores 
terrse,  nullum  est  utique  sine  prsevaricatione  peccatum : 
nuUa  est  autem  praevaricatio  sine  lege;  nullum  est  igitur 
nisi  in  lege  peccatum.  Qui  ergo  dicit  :  «  Praevaricantes 
»  deputavi  omnes  peccatores  terrae,  »  nuUos  esse  omnino, 
nisi  qui  legem  transgressi  sunt,  vult  intelligi  peccatores^ 
et  ob  hoc  adversatur  illi  qui  dixit :  «  Quicumque  sine  lege 
»  peccaverunt,  sine  lege  peribunt.  »  Secundum  illum 
quippe  sunt  aliqui  peccatores  ,  quamvis  non  sint  praevari- 
cantes ,  id  est ,  qui  sine  lege  peccaverunt  ^  «  Ubi  enim  non 
»  est  lex,  nec  praevaricatio  :  »  secundumistum,  autem  nul- 
lus  est  sine  prsevaricatione  peccator ;  quia  praevaricantes 
deputat  omnes  peccatores  terrae.  Nuihis  ergo  secundura 
istum  sine  lege  peccavit  •  quia  ubi  non  est  lex ,  nec  praeva- 
ricatio.  An  forte  dicturi  sumus  ,  verum  quidem  esse  quod 
nec  praevaricatio  sit  ubi  non  est  lex ,  sed  verum  non  esse 
quod  alic[ui  sine  lege  peccaverint ;  aut  verum  quidem  esse 
ahquos  sine  lege  peccasse,  sed  verum  non  esse,  ubi  ]ex 
non  est,  praevaricationem  esse  non  posse?  At  utrumque 
Apostoius  dixit :  verum  est  ergo  utrumque;  quia  utrumque 
per  Apostolum  veritas  dixit.  Quomodo  ergo  erit  verum 
quod  in  Psaimo  isto  eadem  procui  dubio  Veritas  dixit  : 

'  Rom.  11,  i2. 


ENARRATIO    IW    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXV.  503 

«  Prsevaricantes  deputavi  omnes  peccatores  terrae?  »  Res- 
pondetiir  enim  nobis,  Qui  sunt  ergo  illi,  qui  secundum 
Apostolum  sine  lege  peccaverunt?  Non  enim  et  eorum 
quisquam  prcevaricans  deputandus  est,  cum  secundura 
eumdem  Apostolum ,  praevaricatio  non  sit  ubi  lex  non  est. 
II.  Sed  nimirum  cum  diceret  Apostolus  :  «  Quicumque 
»  sine  lege  peccaverunt,  sine  lege  peribunt ,  »  de  illa  lege 
agebat,  quam  Deus  dedit  per  Moysen  famulum  suum  po- 
pulo  suo  Israel.  Hsec  ipsa  ,  quse  circnmstant,  verbaejus 
ostendunt.  Disputabat  enim  de  Judaeis,  et  Graecis ,  id  est, 
Gentibus ,  non  ad  circumcisionera ,  sed  ad  praeputiura  per* 
tinentibus ;  ideo  sineiege  eos  dicens  ,  quia  non  acceperant 
legem,  quam  se  accepisse  gloriabantur  Judoei.  Unde  illis 
ait  :  «  Si  autem  tu  Judaeus  cognominaris ,  et  requiescis  in 
»  lege ,  et  gloriaris  in  Deo.  »  Denique  unde  ad  hanc  sen- 
»  tentiara  venerit,  intuendura  est,  ut  diceret :  «  Quicura- 
»  que  sine  lege  peccaverunt ,  sine  lege  peribunt.  Ira  ,  in- 
»  quit ,  et  indignatio ,  tribulatio  et  angustia  in  oranem 
»  animara  hominis  operantis  malura ,  Judaei  priraum  et 
»  Graeci  :  gloria  autem  et  honor  et  pax  orani  operanti  bo- 
»  num,  Judaeo  primum  et  Graeco.  Non  estenim  persona- 
»  rum  acceptio  apud  Deum.  »  Ad  haec  addidit  undenunc 
quaestio  est,  et  ait :  «  Quicumque  enim  sine  lege  peccave- 
»  runt,  sine  lege  peribunt  5  et  quicuraque  in  lege  pecca- 
»  verunt,  perlegem  judicabuntur'.  »  Hos utique  Judaeos, 
iJlos  autem  Grsecos  volens  intelligi,  quoniamde  his  agebat; 
utrosque  sub  peccato  essedemonstrans,  ut  egere  segratia 
utrique  fateantur  •  propter  quod  dicit  :  «  Nph  enim  est 
»  distinctio,  omnes  enim  peccaverunt,  et  egent  gloria 
»  Dei ,  justificati  gratis  per  gratiam  ipsius  ,  per  rederap- 
»  tionera  quae  est  in  Christo  Jesu.  »  Quos  itaque  dicit 
omnes  peccasse,  nisi  Judaeos  et  Graecos,  de  quibus  dixe- 

'  Roni.  11,  8-17. 


'iOi  S.    ALGUSTI»!    EPISCOPI 

ral ,  <(  Non  enim  est  distinctio?  «  Nam  deliis  et  paulo  anto, 
<t  Causati  enim  sumus,  inquit,  Jud£EosetGra?cos  omnessub 
•>)  peccato  esse  ^»  Ac  per  hoc  «  Quicumque  sine  legepec- 
M  caverunt  ,  illa  scilicet ,  de  qua  Judaei  gloriabantur , 
»  sine  lege  peribunt;  et  quicumque  in  lege  peccaverunt, 
»  id  est,  ipsi  Judaei,  per  legem  judicabuntur.  »  Nec  ideo 
iion  peribunt ,  nisi  credant  in  eum  qui  venit  quaerere  quod 
pefierat"^. 

III.  Nounulli  quippe  etiam  catbolici  tractatores,  inhis 
Apostoli  verbis  aliter  quam  se  res  habet,  parum  atten- 
dendo  sapuerunt,  ut  dicerent  illos  perire ,  qui  sine  lege 
peccaverunt:  hos  autemqui  inlege  peccaverunt,  judicari 
tantummodo,  non  perire  :  tanquam  per  poenas  transito- 
rias  credantur  esse  purgandi ,  sicut  ille  de  quo  dictum 
est :  «  Ipse  autem  salvus  erit,  sic  tamen  quasi  pcr  ignem  ^.» 
Sed  hoc  merito  fundamenti  bene  intelligitur ,  de  quo  age- 
bat  Apostolus ,  ut  hoc  diceret.  Superius  quippe  dixerat : 
«  Ut  sapiens  architectus  fundamentumposui,aIius  super- 
»  aedificat.  Unusquisquc  autem  videat  quomodo  superae- 
1)  dificet.  Fundamentum  enim  aliud  nemo  potest  ponere, 
»  praeter  id  quod  positum  est,  quod  est  Christus  Jesus"' :  » 
et  caetera  usque  adeumdem  locum,  ubi  eum  dixitper  ignera 
salvari,qui  super  hocfundamentum,nonaurum,  argentum, 
lapides  pretiosos,  sed  ligna,  foenum,  stipulam  aedificat;  non 
tamen  respuit  ne  recipiat ,  nec  receptum  deserit  fundamen- 
tuni;  idque  omnibus  carnalibus  suis,  quibus  capitur  atque 
succumbit,  delectationibus  anteponit,  cumadhunc  articu- 
lumvenlumfuerit,  utautillaedeserantur,  autChristus-,  ubi 
si  non  anteponetur  C  hristus,  non  illi  est  fundamentum.  Om- 
nibusquippe  structurae  posterioribus  partibus  anteponitur 
fundamentum.  Nec  cogitasse  existimo  eos ,  qui  senserunt 

•  Rom.  III.  0  ^f  2'2->'j.  —  '  Lv!C   XIX,  lo    —  ^  i   Cor.  iii,    i").  —  4  Ibid. 

10,   II. 


ENABHATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXV.  505 

non  perire ,  de  qiiibus  dictum  est  :  «  Per  legem  judica- 
-»  buntur,  »  nisi  quia  fundamentum  habent  Christum. 
Parum  ergo  attenderunt  quod  demonstravimus ;  atque  ipsa 
Scriptura  clamat,  de  Juda^is  hoc  Apostoiura  dicere,  qui 
sinefundamentosuntChristo.  Quis  autemChristianusdixe- 
rit  non  perire  Judaeum ,  si  non  credat  in  Christum,  sed 
lantummodo  judicari?  Cum  Christus  ipse  adeamdem  gen- 
tem,  propter  oves  quae  inde  perierant,  se  missum  esse  tes- 
tetur^;  et  tolerabilius  dicat  futurum  Sodomitis  in  dieju- 
dicii ,  qui  utique  sine  lege  perierunt ,  quam  civitati  Judaeae, 
quae  in  eura  non  credidit  tanta  virtute  mirabilia  facientem'^. 
IV.  Si  ergo  Apostolus  secundum  legem  quam  Deusper 
Moysen  populo  Israel  dedit ,  cseteris  autem  gentibus  non 
dedit,  sine  lege  dixit  esse  caeteras  gentes^;  quid  intellec- 
turi  sumus  in  isto  Psalmo  dictum  esse  :  «  Praevaricantes 
))  aestimavi  omnes  peccatores  terrse, ))  nisi  intelhgamus  ali- 
quam  legemnon  perMoysendalam,  secundum  quam  sunt 
prsevaricantes,  caeterarumgcntiumpeccatores?  «  Ubienim 
))  lex  non  est,  nec  praevaricatio.  ))  Ouae  ista  lex  est,  nisi 
forte  illa  de  qua  idem  dicit  Apostolus :  «  Gentes  quae  le- 
))  gem  non  habent,  naturaliter  quae  legis  sunt  faciunt j  hi 
))  legem  non  habentes ,  ipsi  sibi  sunt  lex  ^?  )>  Secundum  hoc 
ergo  quod  dicit,  Legera  non  habentes-,  sine  lege  peccave- 
runt,  et  sine  lege  peribunt :  secundum  id  vero  quod  ait : 
«  Ipsi  sibi  sunt  lex  ;  )>  non  immerito  praevaricatores  sesti- 
mantur  omnes  peccatores  terrfe.  NuUus  enira  est  qui  fa- 
ciatalteri  injuriara,  nisiquifieri  nolit  sibi :  etinhoc  trans- 
greditur  naturae  legem  ,  quam  non  sinitur  ignorare,  dura 
id  quod  facit  non  vult  pati.  Numquid  autem.  lex  ista  natu- 
ralis  non  erat  in  populo  Israel?  Erat  plane ,  quoniam  et 
ipsi  homines  erant.  Sine  iege  autem  naturali  essent,  si 
praeter  naturam  humani  generis  esse  potuissent.  Multo  ma- 

'  Mattli.  XV,  q/c  —  '  !'!■  ^"j  '  '    —  ^  Rom.  ii,  i\.  —  4  Id.  iv,  i5. 


506  S.    AUGUSTINl    EPISCOW 

gis  ergo  prsevaricatores  facti  sunt  le.ge  divina,  qua  natu- 
ralis  illa  sive  instaurata,  sive  aucta_,  sive  firmata  est. 

V.  Jamvero  si  in  omnibus  peccatoribus  terrae  non  in- 
congrue  deputanturet  parvuli,  propter  originalis  vincula 
peccati,  etiam  ipsi  in  sirailitudine  praevaricationis  Adae  ', 
adillam  praevaricationem  pertineremonstrantur,  quaedata 
lege  in  paradiso  prima  commissa  est  ^  :  ac  per  hoc  recte , 
nullo  prorsus  excepto ,  praevaricatores  sestiinantur  omnes 
peccatores  terrae.  «  Omnes  autem  peccaverunt,  et  egent 
«  gloria  Dei^.  »  Omnes  igitur  praevaricantes  gratia  Salva- 
toris  invenit^  alios  magis ,  alios  minus.  Quanto  enim  legis 
major  in  quocumque  cognitio,  tanto  minor  peccati  excu- 
satio  :  quanto  minor  peccati  excusatio ,  tanto  manifestior 
praevaricatio.  Restabatergo ,  ut  omnibus  non  sua,  sed  Dei, 
id  est,  a  Deo  donata  justitia  subveniret.  Unde  ait  Aposto- 
lus  :  «  Per  legem  cognitio  peccati.  »  Nonergo  ablatio,  sed 
cognitio.  «  Nunc  autem  sine  lege,  inquit,  justitia  Dei  ma- 
»  nifestata  est,  testificata  per  Legem,  et  Prophetas^.  » 
Proinde  etiam  iste  subjunxit,  «  Propterea  ,  inquit,  dilexi 
))  testimoniatua.  »  Tanquam  diceret  :Quoniam  lexsive  in 
paradiso  data ,  sive  naturaiiter  insita ,  sive  in  litteris  pro- 
mulgata  ,  prsevaricatores  fecit  omnes  peccatores  terrse  : 
«  Propterea  dilexi  testimonia  tua,  »  quae  suntinlege  tua, 
de  gratia  tua*,  ut  non  sit  in  mejuslitia  mea,  sed  tua.  Lex 
enim  ad  hoc  prodest,  ut  mittat  ad  gratiam.  Noh  solum 
enimquodattestatur  manifestandaejustitiaeDei,  quae  siiie 
lege  est  5  veruraetiam  hoc  ipso  quod  pra*varicantes  facit, 
ita  ut  etiam  littera  occidat,  ad  vivificantem  spiritum*  con- 
fugere  timore  compellit ,  per  quem  peccatorum  deleatur 
universitas,  et  recte  factorum  charitas  inspiretur^ «  Prop- 
»  terea,  inquit,  dilexi  testimonia  tua.  »  Quidam  codices 

'  Rom.  V,  i4  —  '  Gen.  ni,  6.  —  ^  Roni.  iii,  i3.  —  4  Ibkl.  20,  2r.  — 
5  1  Cor.  111,  6. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXV.         507 

habent,  «  semper,  »  quidam  non  habent.  Sed  si  est,  sic 
accipiendum  est,  «  semper,  »  ut  sic  intelligatur,  quan- 
diu  hic  vivitur.  Hic  sunt  enim  testimonia  necessaria  de 
Lege  etProphetis,  attestantia  justitiae  Dei ,  qua  justifica- 
mur  gratis  :  hic  sunt  et  nostra  teslimonia  necessaria ,  pro 
quibus  ipsam,  quse  hic  agitur,  vitam  Martyres  finierunt. 
VI.  Cognita  itaque  Dei  gratia,  quaesola  liberat  a  prae- 
varicatione ,  quse  legis  cognitione  committitur ,  orando 
dicit :  «  Confige  clavis  a  timore  tuo  carnes  meas  ^  »  Sic 
enim  expressius  interpretati  sunt  quidam  nostri ,  quod 
graece  uno  verbo  dici  potuit,  id  est,  y-aevixwaov.  Hoc  alii, 
«  Confige  ))  dicere  voluerunt,  nec  addiderunt  «  clavis;  » 
atque  ita  dum  volunt  uno  verbo  graeco  unum  latinum 
interpretando  reddere  ,  sententiam  minus  exphcaverunt : 
quoniam  in  eo  quod  est  «  Confige ,  »  non  sonant  clavi  •, 
■/.y.hwr.M-,  autem  sine  clavis  intelJigi  non  potest ,  nec  nisi 
duobus  verbis  latine  dici  potest,  sicut  dictum  est , 
est ,  «  Confige  clavis.  »  Ubi  quid  vult  intelHgi;  nisi  quod 
ait  Apostolus ,  «  Mihi  autem  absit  gloriari,  nisi  in  cruce 
»  Domini  nostri  Jesu  Christi ,  per  quem  mihi  mundus 
»  crucifixus  est ,  et  ego  mundo^?  »  Et  iterum  :  «  Christo , 
»  inquit ,  confixus  sum  cruci ;  vivo  autem  jam  non  ego , 
»  vivit  vero  in  me  Christus  ^.  »  Quod  quid  est  ahud,  nisi 
non  est  in  me  justitia  raea ,  quae  ex  lege  est ,  in  qua  prae- 
varicator  effectus  sum  5  sed ,  justitia  Dei ,  id  est ,  quae  mihi 
ex  Deo  est  ^,  non  ex  me?  Sic  quippe  in  me  vivit ,  non  ego , 
sed  Christus  :  «  Qui  factus  est  noliis  sapientia  a  Deo ,  et 
»  justitia ,  et  sanctificatio ,  et  redemptio  :  ut  quemadmo- 
»  dum  scriptum  est:  Qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur^.» 
Item  dicit,  «  Qui  autem  sunt  Jesu  Christi,  carnem  cruci-' 
»  fixerunt  cumpassionibusetconcupiscentiis''.  «Cumhic 

•  Psal.  csviii,  120. —  »  Gal.  vi,  i^.  —  ^  Id.  n,   ig,  20.  —  4  Pliilip.  m,  9. 
—  *i  Cor.  I,  3o,  3i.  —  ^  Gal    v,  24 


508  S.    AUGtSTINI    EPISCOPI 

dictum  sit,  quod  ipsi  «  Crucifixerunt  carnem  suara,»  in  isto 
tamen  Psalmo  Deus  rogatur  ut  id  f"aciat,cui  dicitur,((  Con- 
»  fige  clavis  a  timore  tuocarnesmeas:»  ut  inteiligamus  etiam 
id  quod  recte  facimus,  gratiae  Dei  esse  tribuendum ,  (( Qui  in 
»  nobis  operatur  et  velle  et  operari  pro  bona  voluntate  ^» 
YII.  Sed  quid  sibi  vult,  quod  cum  dixisset  :  ((  Confige 
))  clavis  a  timore  tuo  carnes  meas-,  ))  addidit,  ((Ajudiciis 
))  enim  tuis  timui?  »  Quid  est ,  ((  Confige  a  timore  tuo, 
))  timui  enim  ?  »  Si  jam  timuerat ,  vel  timebat ,  cur  adhuc 
ut  a  timore  suo  Deus  crucifigeret  carnes  ejus  orabat?  Xn 
addi  sibi  volebat  timorem  ,  ut  tantumtimeret ,  quantum 
sulliceret  crucifigendis  suis  carnibus ,  id  est,  concupiscen- 
tiis  affectibusque  carnalibus?  Tanquam  dicens,  Perfice  in 
me  limorem  tuum  ,  tiraui  enim  a  judiciis  tuis.  Sed  est  hic 
aUus  altior  sensus,  quantum  Deus  donat,  scrutato  sinu 
Scripturae  hujus  eruendus.  «  Confige,  inquit,  clavis  a  ti- 
»  more  tuo  carnes  meas  5  a  judiciis  enim  tuis  tiraui  :  »  hoc 
est,  A  timore  tuo  casto,  qui  permanet  in  saeculum  saecuh-, 
carnalia  mea  desideria  comprimantur ;  ((  A  judiciis  enim 
»  tuis  timui,  »  cum  mihi  lex  minaretur  poenam ,  quae  mihi 
non  poterat  dare  justitiam.  Sed  hunc  timorem,  quopoena 
raetuitur  ,  consuramata  charitas  foras  mittit  ^  5  qure  non 
timore  poenae  ,  sed  delectatione  jnstitice  hberos  reddit.  Ti- 
mor  naraque  iste,  ([uo  non  amaiur  justitia  ,  sed  timetur 
poena  ,  servihs  cst ,  quia  carnalis  est ;  et  ideo  non  crucifi- 
git  carnem.  Vivit  enim  peccandi  voluntas  ,  quae  tunc  ap- 
paret  in  o"pere.  quando  speratur  irapunitas.  Cura  vero 
poena  creditur  secutura,  latenter  vivit :  vivittamen.  Mallet 
enim  licere,  et  dolet  non  hccre  quod  lex  vetat :  quia  non 
spiritaliter  delectatur  ejus  bono,  sed  carnaliter  malum 
metuit  quod  minatur.  Timore  autem  casto  ipsa,  quae  hunc 
timorem  foras  mittii,peccare  tiraet  charitas  :  quia  nec  ira- 

'  Pliilip.  II,  i3.  —  »  Psal.  svni,  lo.  —  ^  i  Joan.  iv,  i8. 


ENARRATIO    IJV    PSALMUM    CXVIll,    SEllMO    XXVI.  609 

punitatem  judicat  sccuturam,  quando  amore  justitiae  pec- 
catum  ipsum  deputat  poenara.  Tali  timore  carnes  crucifi- 
guntur  5  quoniam  carnales  delectationes,  quae  legis  littera 
vctantur  potius  quam  vitantur  ,  spiritalium  bonorum  de- 
lectatione  vincuntur ,  et  eadem  usque  ad  perfectionem 
crescente  victoria  perimuntur.  «  Confige  ergo  clavis ,  in- 
)>  quit,  a  timore  tuo  carnes  meas*,  a  judiciis  enim  tuis 
»  timui.  ))  Hoc  est  5  Da  miiii  castum  timorem,  ad  quem 
petendum  me  tanquam  psedagogus  timorlegisilleperduxit, 
quo  limore  «  A  judiciis  tuis  timui.  •» 


SEr^MO    XXVI. 

I.  IsTos  magni  Psalmiliujus  versus  considerandos  nunc 
suscepimusatque  tractandos :  «Fecijudicium  et  justitiam, 
»  ne  tradas  me  nocentibus  me^  )>  Non  mirum  est  eum 
fecisse  judicium  etjustitiam,  qui  superius  poposcerat  a 
timore  Dei ,  utique  casto ,  configi  clavis  carnes  suas ,  hoc 
est ,  carnales  concupiscentias ,  quse  solent ,  quominus 
rectum  sit,  nostrum  impedire  judiciura.  Quamvis  autem 
sive  rectum  ,  sive  pravum ,  in  nostri  sermonis  usu  judi- 
cium  nuncupetur ,  unde  horainibus  in  Evangelio  dicitur: 
«  Nohte  judicare  personahter ,  sed  rectum  judicium  ju- 
))  dicate'^-.))  tamen  hoc  loco  ita  positum  est  judicium,  tan- 
quam  si  rectum  non  fuerit ,  non  debeat  judicium  nomi- 
nari  :  alioquin  non  sulficeret  dicere ,  «  Feci  judiciura  ;  » 
sed  diceretur  ,  Feci  rectum  judicium.  Hoc  genere  locutus 
est  Dominus  Jesus ,  ubi  ait  :  «  Reliquistis  graviora  Legisy 
))  judicium  et  misericordiam  et  fidem^.  »  Et  hic  enim  ju- 
dicium  sic  positum  est,  tanquamnonsit  judiciuni,  siper- 

•  Psal.  cxvin,  121.  —  »  Joan.  vii,  a^.  —  ^  Mattli.  xxiii,  '^3. 


510  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

versLim  est.  Et  multis  divinarum  Scripturarum  locis  ita 
ponitur  ,  quale  illud  est :  «  Misericordiam  et  judiciura 
))  cantabo  tibi,  Domine*.  »  Et  illud  apud  Isaiam  :  «  Ex- 
))  pectavi  ut  faceret  judicium,  fecit  autem  iniquitatem -.)) 
Non  ait :  Expectavi  ut  faceret  judicium  justum  ,  fecit  au- 
tem  iniquum  ;  sed  tanquam  ideo  jam  judicium  sit,  quia 
justuraest;  nec  sit  judiciura,  quod  injustum  est.  Justitia 
vero  non  solet  dici  bona  justitia,  vel  mala  justitia,  sicut 
aliquando  dicitur  bonum  malumve  judicium  ;  sed  eo  ipso 
jam  bona  est ,  c^uia  justitia  est.  Sic  ergo  habet  consuetudo 
loquendi,  ut  dicatur  et  bonum  judicium  ,  et  malum  judi- 
cium  5  quemadmodum  habet,  ut  dicatur  et  bonus  judex, 
etmalusjudex:  sic  autemnon  dicitur  bonajustitia,  velmala 
justitia  ;  sicut  non  dicitur,  bonus  justus  ,  et  malus  justus, 
quia  continuo  bonus  quisque  ,  si  justus.  Justitia  ergo 
virtus  est  animi  magna  prfecipueque  laudabihs  ,  de  qua 
nuncnonestcopiosiusdisputandinecessitas.Judiciumvero, 
quando  nonnisi  in  bono  ponit  distinctior  loquendi  ratio , 
hujus  virtutis  est  operatio.  Qui  enim  habet  justitiam , 
recte  judicat  •,  imo  secundum  istara  locutionera ,  qui 
habet  justitiam ,  judicat ;  quia  nec  judicat ,  si  non  recte 
judioat.  Et  justitiae  noinine  hoc  loco  ,  non  ipsa  virtus,  sed 
opus  ejus  significatura  est.  Quis  enira  facit  in  homine  jus- 
titiam  ,  nisi  qui  justificat  impium  •,  hoc  est,  per  gratiam 
suam  ex  impio  facit  justum?  Unde  ait  Apostolus  :  «  Jus- 
»  tificati  gratis  per  gratiam  ipsius^.  ))  Facit  ergo  justi- 
tiara ,  id  est ,  opus  justitise  ,  qui  habet  in  se  justitiam  ,  id 
est ,  opus  gratiae. 

II.  Feci ,  inquit,  judicium  et  justitiam  ,  ne  tradas  me 
»  nocentibus  rae  :  »  id  est,  Feci  judicium  justum,  ne 
tradas  me  ilhs  qui  propterea  rae  persequuntur.  Nam  etiam 
quidara  codices  habent ,  «  Ne  tradas  rae  persequentibus 

'  Psal.  c,  I.  —  ^  Isai.  v,  7.  —  3  Rom.  m,  24. 


ENARRATIO    IW    PSALMUM   CXVIII,    SEHMO    XXVI.         511 

»  me.  »  Quod  enim  graece  diclum  est,  r?  avy/i^xoOd  qui- 
dam  interpretati  sunt  :  «  Nocentibus  ;  »  quidam  :  «  Per- 
»  sequentibus  •,  »  quidara  :  «  calumniantibus.  »  Mirorau- 
tem  omnium  quos  in  promptu  habere  potui  codicura 
nusquam  me  legisse  «  Adversantibus  :  »  cum  sine  contro- 
versia  quod  graece  avx-^^xx;,  hoc  latine  adversarius  appel- 
letur.  Orans  itaque  ne  tradatur  a  Domino  adversanlibus 
sibi,  quid  orat,  nisi  quod  oramus  cum  dicimus  :  «  Ne  nos 
))  inleras  in  tentationem  ^  ?  »  Adversarius  est  enim ,  de 
quo  dicit  Apostolus  :  «  Ne  forte  tentaverit  vosqui  tentat^» 
Ei  tradit  Deus  quem  deserit.  Eum  quippe  ille  non  decipit, 
quem  iste  non  deserit ,  in  voluntate  sua  prtestans  decori 
hominis  virtutera.  Ab  illoautem  qui  dixerat  in  abundantia 
sua  :  «  Non  moveborin  seternum  ^, »  avertit  faciem  suam, 
etfactus  estconturbatus,  sibique  monstratus.  Quisquisigi- 
tur  a  timore  Deicasto  crucifixas  habet  carnes  suas,  etnuUa 
carnaH  corruptus  iileccbra  facitjudicium  opusque  justitiae, 
orare  debet  ne  adversantibus  tradatur,  idest,  netimendo 
perpeti  raaia ,  ad  facienda  mala  persequentibus  cedat.  A 
quo  enim  accipit  victoriam  concupiscentise,  ne  voluptate 
pertrahatur ,  ab  iilo  etiara  robur  patientiae ,  ne  dolore 
frangatur  :  quoniara  de  quo  dicitur  :  «  Dominus  dabit 
»  suavitatem^  5  de  illo  etiara  dicitur  :  «  Ab  ipso  est  enim 
»  patientia  raea  '.  » 

III.  Denique  ,  «  Excipe  servum  tuura  in  bonum ,  non 
»  caiumnientur  milii  superbi*^.  »  liii  impeiiunt,  utcadani 
in  maium  :  tu  excipe  in  bonura.  Qui  autera  interpretati 
sunt  :  «  Non  caiuranientur  me,  »  graecara  iocutionem 
secuti  sunt ,  latinae  iinguae  rainus  usitatam.  An  iorte  ha- 
bet  vim  cum  diciiur  :  «  Non  calumnientur  me  ,  »  quam 
liaberet  si  diceretur  :  Non  me  capiant  caiuraniando? 

'  Mallli.  VI,  i3.  —  'I  Thess.  ui,  5.  —  ^  Psal.  xxix,  7,  8.  — ^  IJ.  lxxxiv, 
i3.  —  5  jd.  Lxi^  6  —  6  xj.  cxvm,  i2'2. 


512  S.    ALGUSIIM    EPISCOPI 

IV.  Multae  aiitem  possunt  intelligi  calumniae  superbo- 
nira ,  a  quibus  humilitas  christiana  despicitur  :  sed  illa 
vel  maxima  est ,  si  liomines  hoc  loco  accipiuntur  superbi, 
quoda  nobis  mortuum  calumniantur  coh.  Humilitas  quippe 
ipsa  christiana  ,  Christi  morte  insinuatur^  commendatur- 
que  divinitus.  Hoec  autem  calumnia  utrisque  infidelibus, 
idest,  Judaeis  Gentibusquecommunis  est.  Habent  calum- 
nias  suas  etiam  haeretici ,  singuHs  quibusque  haeresibus 
proprias  :  habent  et  schismatici ,  quos  omnes  superbia  de 
membrorum  Ghristi  compage  prsecidit.  Ipsius  autem  dia- 
boh  cakimnia  quanta  vel  quahs  est,  qua  calumniatus  est 
justo  ,  dicens  :  •(  Numquid  gratis  coht  Job  Dominum^?  » 
Quorum  omnium  calumnise  superborum  tanquam  colu- 
brorum  venena  vincuntur ,  cum  vigilantissima  et  dihgen- 
tissima  pietate  Christus  erucifixus  attenditur.  Propter  quod 
praefigurandum  Moyses  Deo  miserante  ac  jubente  exaltavit 
iii  eremo  similitudinem  serpentis  in  ligno-,  ut  simihtudo 
carnis  peccati  crucifigenda  praefiguraretur  in  Ghristo.  Hanc 
intuentessalutiferamcrucem,  omne  calumniantium  super- 
borum  virus  expelhmus  :  quam  prorsus  etiam  iste  quodam 
modo  valde  intente  intuens  ,  ait  :  «  Ocuh  mei  defecerunt 
»  iii  salutare  tuum,  et  in  eloquium  justitiae  tuae^.  »  Ghris- 
tum  quippeipsum  Deus  propter  simihtudinem  carnis  pec- 
cati^,  peccatum  pro  nobis  fecit ,  ut  nossimus  justitia  Dei 
in  ipso^ .  In  hnjus  igitur  eloquium  justitiae  Dei  defecisse 
dicit  oculos  suos  ;  ardenter  et  sitienter  intuendo  dum  me- 
mor  infirmitatis  humanae ,  divinam  in  Ghristo  desiderat 
gratiam. 

Y.  Propter  quod  sequitur  :  «  Fac  cum  servo  tuo  secun- 
»  dum  misericcrdiam  tuam''  :  »  non  utique  secundum 
justitiam  meam.  «  Et  justificationes,  inquit ,  tuas  doce 

■  Job.  1,  9.  —  '  Nuiii.  sxi,  9,  ft  Joan.  in,  i^.  —  ^  Psal.  (AViir,  i23.  — 
4  Rom.  viii,  3.  —  5  2  Cor.  v,  21.  —  6  p,;a|.  cxvin,  124. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVHI  ,    SERMO    XXVI.         513 

»  me.  »  lllasprocuJ  dubio,  quibus  Deus  facitjustos,  non 
ipsi  se. 

VI.  «  Servus  tuus  ego  sum.»  Ncque  enim  benc  mihices- 
sit,  quando  esse  volui  liber  meus ,  non  servus  tuus.  «  Da 
»  mihi  intellectum,  et  sciamtestimoniatua  \  »  Nunquam 
intermittenda  est  ista  petitio.  Non  enim  sufticit  accepisse 
intellectum ,  et  Dei  testimonia  didicisse ,  nisi  semper  ac- 
cipiatur ,  et  quodam  modo  semper  bibatur  de  fonte  lucis 
seternse.  Testimonia  quippe  Dei,  quanto  fit  quisque  intel- 
ligentior,  tanto  magis  magisque  sciuntur. 

YII.  «  Tempus,  inquit,  faciendi  Domino-.  »  Id  enim 
piures  codices  habent  :  non  ut  quidam  :  «  Domine.  » 
Quod  ergo  «  Tempus  ,  »  vel  quid  «  Faciendi  »  voluit  in- 
telligi"  Domino?  » Illud  quidem  quod  paulo  ante  dixerat 
»  Fac  cum  servo  tuo  secundum  misericordiam  tuam^  : 
»  hoc  faciendi  tempus  Domino.  »  Quid  est  autem ,  nisi 
gratia  quse  in  Christo  suo  tempore  revelata  est?  De  quo 
tempore  ait  Apostolus  :  «  Cum  autem  venit  plenitudo 
»  lemporis,  misit  Deus  Filium  suum^.  »  Propter  quod 
alibi  etiam  testimonium  propheticum  adjungens,  ubi  di- 
xit  :  «  Tempore  acceptabili  exaudivi  te ,  et  in  die  salutis 
»  adjuvi  te  :  Ecce  nunc ,  inquit ,  tempus  acceptabile , 
»  ecce  nunc  dies  salutis^.  »  Sed  quid  est  quod  tanquam 
volens  ostendere  tempus  Domino  esse  faciendi  ,  continuo 
subjunxit  :  «  Dissipaverunt  legem  tuam  :  »  velut  prop- 
terea  tempus  esset  faciendi  Domino ,  quia  ejus  legem 
dissipaverunt  superbi ,  qui  ignoranft>s  Dei  justitiam  et 
suam  volentes  constituere^  justitise  Dei  non  sunt  sub- 
jecti'^?  Quid  est  enim  :  «  Dissipaverunt  legem  tuam  ,  » 
nisi,  Praevaricationis  iniquitate  ,  ejus  integritatera  non 
custodierunt  ?  Oporteljat  ergo  ut  superbis  et  de  libertate 

>  Psal.   cxvm  ,  i25.  —  *  Ibiil.  126.   —  ^  Ibid.    127.  — 4  Gal.  iv    f.    

5  Isai.  XLix,  8,  et  2  Cor.  vi,  2.  —  ^  Kora.  x,  3. 

cxviii,  33 


514  S.    AUGUSTINI   EPiscon 

sui  arbitrii  praesumentibus  lex  daretur ,  qua  praevaricata 
quicumque  compuncti  humiliarentur,  non  jam  per  legem, 
sed  per  fidem  ad  subvenientem  currerent  gratiam.  Dissi- 
pata  ergo  lege  terapus  fuit  ut  per  unigenitum  Filium  Dei 
misericordia  mitteretur.  Lex  enim  subintravit ,  ut  abun- 
daret  dclictum  :  quo  delicto  Lex  dissipata  est  ^  et  oppor- 
tuno  jam  tempore  Ghristus  advenit  :  «  Ut  ubi  abundavit 
»  delictum  ,  superabundaret  gratia  ^  » 

VIIL  «  Ideo,  inquit,  dilexi  mandata  tua  super  aurum 
»  et  topazion -.  »  Id  agit  gratia,  ut  dilectione  impleantur 
mandata  Dei,  quae  timorenon  poterant. «  Gratia  qiiippe  Dei 
»  difrunditur  charitas  in  cordibus  nostris  per  Spiritum 
sanctum ,  qui  datus  est  nobis^.  »  Propter  quod  et  ipse 
Dominus  dicit :  u  Non  veni  Legem  solvere ,  sed  implere*,» 
Et  idem  Apostolus  :  «  Plenitudo  Legis  charitas^.  »  Ideo, 
«  Super  aurum  et  topazion.  »  Hoc  enira  et  in  alio  Psalmo 
legitur  :  «  Super  aurum  et  lapidem  preliosum  multum'^.  » 
Topazion  quippe  lapidem  multum  perhibeut  esse  pretio- 
sum.  In  Testamento  autem  Veteri  latentem  gratiara,  tan- 
quam  velo  interposito,  non  inteliigentes ,  quod  significa- 
batur  quando  in  faciem  Moysi  intendere  non  valebant  ^ , 
propter  mercedem  terrenam  atque  carnalera  Dei  raandata 
facere  conabantur ,  neque  faciebant  :  quia  non  ipsa  ,  sed 
aliud  dihgebant.  Unde  illa  non  erant  opera  volentium , 
sed  onera  potius  invitorum.  Gum  vero  ipsa  mandata  dih- 
guntur  super  aurum  etlapidem  pretiosum  multum,  oranis 
prae  ipsis  mandatis  terrena  vilis  est  merces ,  nec  ulla  ex 
parte  coraparantur  quaecumque  aha  hominis  bona,  his 
bonis  quibus  ipse  homo  fit  bonus. 

IX.  «  Propterea  ,  inquit ,  ad  omnia  mandata  tua  corri- 

'  Rom.  V,  20.  —  *  Psal.  cxviii,  157.  —  ^  Rom.  v,  5.  —  4  3Iatth,  v,  17. 
*  Roui.  xui,  10.  —  ^  Psal.  xvui,  11.  — 1  Exod.  x\srv,  33-35,  et  2  Cor. 
III,  i3  16. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXVI.         515 

))  gebar^  )>  Utiqne  corrigebar ,  quia  diligebam  atqiie  illis 
rectis  iit  etiam  ipse  rectiis  ficrem  ,  diieclione  cohaerebam. 
Jam  illud  quod  adjungit ,  consequens  erat  :  «  Oinnepi , 
))  inquit,  viam  iniquam  odio  hahui.  ))  Ilnde  enim  fiori 
poterat ,  ut  iniquam  viam  non  odisset  diligens  rectam  ? 
Nam  sicut  aurum  etlapidem  pretiosum  si  diJigeret,  odisset 
profecto  quidquid  ei  tahum  rerum  damnum  posset  inferre  •.:■ 
ita  quoniam  Dei  mandata  dihgebat,  oderat  iniquitatis  viam, ' 
c[uemadmodum  ahquod  immanissimum  marini  itineris 
saxum  ,  ubi  tara  pretiosarum  rerum  necesse  est  pati  nau- 
fragium.  Quod  ut  non  contingat,  longe  inde  vehficat, 
qui  in  hgno  crucis  cum  mandatorum  divinorum  mercibus 
navigat. 


SERMO  XXVII. 

I.  Verba  Psalmi  haec  sunt,  de  quibus,  adjuvanteDomino, 
disputaturi^umus: « Mirabiha  testimonia  tua  ,  propter  hoc 
))  scrutata  est  ea  anima  mea  ^.)>  Quis  enumerat  saltem  ge- 
neraiim  testimonia  Dei?  Coelum  et  terra  ,  visibiha  et  invi- 
sibiha  operaejus,  dicunt  quodam  modo  testimonium  bo- 
nitatis  et  magnitudinis  ejus  ;  et  ipse  cursus  frequens 
usitatusque  naturos  ,  quod  temporum  rapacitas  volvitur, 
in  rerum  quarumque  generibus,  c[uamvis  temporahbus 
atque  mortahbus,  quse  certe  consuetudine  viluerunt,  si 
pius  considerator  advertat,  perhibet  testimonium  Creatori. 
Quid  autem  horum  est  quod  non  sit  mirabile  ,  si  unum- 
quodque  non  usu,  sed  ratione  metiamur  ?  Si  vero  tanquam 
sub  unius  contemplationis  aspectu  velut  audeamus  cuncta 

'  Psal.  cxvin,  128.  —  '  Ibid.  129. 

33. 


516  S.    AUGUSTINI    EPISCOPl 

contiieri,  nonne  fit  innobisquod  ait  Propheta,  «  Consi- 
»  deravi  opera  tua,  et  expavi?  »  Et  tamen  iste  non  est 
ipsa  rerum  admiratione  perterritus ,  sed  eam  potius  dixit 
esse  causam ,  cur  ea  debuerit  scrutari ,  quia  mira  sunt. 
Cum  enim  dixisset :  «  Mirabilia  testimonia  tua  :  »  secutus 
adjunxit ,  «  Propter  hoc  scrutata  est  ea  anima  mea  5  » 
quasi  factus  sit  ipse  pervestigandi  ditiicultate  curiosior. 
Quanto  enim  quseque  res  abstrusiores  habet  causas,  tanto 
est  mirabilior. 

II.  Si  ergo  nobishomo  tahs  occurrat,  qui  propter  hoc 
dicat  se  scrutari  testimonia  Dei,  quia  mirabiUa  sunt,  cum 
plena  sit  eis  et  quse  conspicitur ,  et  quae  non  conspicitur, 
universa  creatura  •,  nonne  compescimus  eum  dicentes  , 
«  Altiora  te  ne  quaesieris,  et  fortiora  te  ne  scrutatus  fueris, 
»  sed  qua3  tibi  praecepit  Dominus  ,  illa  cogita  semper  ^?  » 
Sed  si  nobis  respondeat ,  et  dicat,  Haec  ipsaquae  proecepit 
Dominus,  et  quae  jubetis  ut  cogitem,  mirabiha  sunt  ejus 
tesiimonia^  eum  quippe  et  Dominum,  quia  jubet,  et  bo- 
num  et  magnum,  quia  taha  jubet,  esse  lestantur  :  numquid 
audebimus  hominem  ab  eorum  scrutatione  revocare ,  ac 
non  potius  ut  sedulo  id  agat ,  et  tantae  rei  operam  quan- 
tam  potestimpendat,  hortabimur?  An  forte  Dei  praecepta 
testimonia  quidem  bonitatis  ejus  esse  fatebimur ,  sed  mi- 
rabiiia  esse  negabimus?  Quid  enim  mirum,  si  bona  imperat 
bonus  Dominus?  Imovero  idipsumest  omnino  mirandum, 
et  cur  ita  sit  perscrutandum  ,  quod  cum  Deus  bonus  bona 
praeceperit,  eis  tamen  dederit  bonam  legem,  quos  eadem 
lex  vivificare  non  posset ,  neculia  esset  ex  bona  iegejus- 
titia.  «  Si  enim  data  esset  lex  quae  posset  vivificare ,  omnino 
»  ex  lege  esset  justitia  ^.  »  Cur  ergo  data  est  quae  vivificare 
non  posset ,  et  ex  qua  esset  nuila  justitia  ?  Nempe  miran- 
dum  est,  nempe  stupendum.  Haec  sunt  ergo  mirabiiia 

>  Habac.  m,  1.  ■—  '  Eccli,  «1,  22.  —  3  Ga].  ui,  21. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXVII.        5l7 

testimonia  Dei  t  propter  hoc  hujus  anima  scrulata  est  ea, 
<|uoniam  de  his  non  ei  dici  posset,  «  Fortiora  te  ne  scru- 
»  talus  fueris  ,  sed  quae  praecepit  tibi  Dominus ,  illa  cogita 
»  semper^  »  Ipsa  suntenim  quae  praecepit  nobis  Dominus, 
et  ideo  cogitanda  sunt  semper.  Potius  itaque  videamus 
hujus  anima  quse  scrutata  est ,  quid  invenerit. 

III.  «  Manifestatio ,  inquit,  verborum  tuorum  illumi- 
»  nat,  et  intelhgere  facit  parvulos*^.  »  Quid  est  parvulus, 
nisi  humihs  et  infirmus?  NoH  ergo  superbire  ,  noh  de  tua, 
quae  nulla  est,  virtute  prsesumere  5  et  intelliges  quare  sit  a 
bono  Deo  bona  lex  data ,  quae  tamen  vivificare  non  possit. 
Ad  hoc  enim  data  est ,  ut  te  de  magno  parvulum  faceret, 
ut  te  ad  faciendam  legem  vires  de  tuo  non  habere  mons- 
traret,  ac  sic  opis  indigus  et  egenus  ad  gratiam  confngeres, 
et  clamares  :  «  Miserere  mei,  Domine,  quoniam  infirmus 
»  sum^. ))  Hoc  ergo  scrutando  intellexit  hic  parvulus , 
qnod  minimus  Apostolorum  Paulus ,  id  est ,  parvulus  os- 
tendit,  ideo  datam  Jegem_,  quae  vivificare  non  posset :«  Quia 
))  conclusit  Scfipturft  omnia  subpeccato,  ut  promissio  ex 
»  fide  Jesu  Christi  daretur  credentibus*.  »  Ita  Domine, 
ita  fac,  misericors  Domine,  impera  quod  non  possit  impleri, 
imo  impera  quod  nonnisi  per  tuam  gratiam  possit  im- 
pleri ;  ut  cum  homines  per  suas  vires  id  implere  nequive- 
rint ,  «  Omne  os  obstruatur ,  »  et  nemo  sibi  magnus  vi- 
deatur.  Sint  omnes  parvuli,  et  reus  fiat  omnis  mundus  tibi; 
«  Quianon  justificabitur  ex  legeomnis  caro  coram  te;  per 
»  legem  enim  cognitio  peccati.  Nunc  autem  sine  legejus- 
»  titia  tua  manifestata  est  testimonium  habens  a  lege  et 
»  Prophetis^.  »  Haec  sunt  mirabiha  testimonia  tua,  quae 
scrutata  est  anima  parvuli  hujus  :  et  ideo  invenit ,  fjuia 
humiliatus  est,   et  parvulus    fnctus  est.   Quis  cniiij  facit 

'   Ecrli.  in,  O.")..--  '  rsnl.  cwiii.  i  lo. —  ^  l;i.  \i.   't.  --  •'*  (".;:!    i;i,  •)[,'J'j. 
—   ^  r><)ii).  III,  I [)~'.>.  1 . 


518  S.     ACGUSTI^'!    EPISCOPI 

mandata  tua  sicut  facienda  sunt ,  id  est ,  ex  fide  quaR  per 
dilectionem  operatur ',  nisi  ejus  in  corde  per  Spiritum 
Sanctum  ipsa  dilectio  diffundatur  ~.  » 

IV.  Hoc  etiam  iste  parvulus  confitetur  :  «  Os  meum  , 
»  inquit_,  aperui,  et  attraxi  spiritum,  quoniam  mandata 
))  tua  desiderabam^.  »  Quid  desiderabat ,  nisi  facereman- 
data  divina.?  Sed  non  erat  unde  faceret  infirmus  forlia, 
parvulus  magna  :  aperuit  os,  confitens  quod  per  se  ipse 
non  faceret ,  et  attraxit  unde  faceret :  aperuit  os  petendo, 
quaerendo ,  pulsando^^  et  sitiens  hausit  spiritum  bonum, 
Tinde  faceret,  cjuod  per  se  jpsum  non  poterat ,  mandatum 
sanctum  est  justum  et  bonum  ^.  Si  enim  nos  cum  simus 
mali ,  novimus  bona  data  dare  filiis  nostris-,  quanto  magis 
Pater  noster  de  ccelo  dat  Spiritum  bonum  petentibus  eum''? 
Non  enira  qui  spiritu  suoagunt,  sed  quotquot  Spiritu  Dei 
aguntur,  hi  filii  sunt  Dei^  •  non  quia  ipsi  nihil  agunt,  sed 
ne  nihil  boni  agant,  a  bono  aguntur  ut  agant,  Isam  tanto 
magis  efficitur  quisque  filius  bonus,  quanto  largius  ei  da- 
tur  a  Patre  Spiritus  bonus. 

V.  Denique  iste  adhucpetit.  Osquidem  aperuit,  et  at- 
traxit  spiritum-,  sed  adhuc  ad  Patrera  pulsat,  et  quaerit  : 
bibit,  sed  quanto  suavius  sensit,  tanto  ardentius  adhuc  si- 
tit.  Audi  verba  sitientis  :  «  Respice  ,  inquit ,  in  me  ,  et 
j)  miserere  mei  secundura  judicium  dihgentium  nomen 
))  tuum^  :  »  id  est,  secundum  judicium  quod  in  eos  fe- 
cisti,  qui  diliguntnomen  tuum-,  quoniam  ut  difigerent  te, 
prius  dilexisti  eos.  Sic  enim  Joannes  apostolus  ait,  «Nos 
»  diligimus ,  inquit ,  Deum.  »  Et  velut  causa  quaereretur , 
quae  nos  diligere  fecit ;  adjunxit :  «  Quoniam  ipse  prior 
»  dilexit  nos  ^ .  » 

•  Gal.  V,  6.  —  '  Rom.  v,  5.  —  3  Pjal.  c^vm,  i3[.  — 4  Mattli.  vii,  ~.  — 
5  Rom.  vu,  12. —  6  Matth.  vn,  n. —  7  Roni.  viii,  i^- —  ^  Psal.  cxviii,  i.i2. 
—  9  I  Jonn.  IV,  ig. 


ENARRATIO    IN    PSALMtlM    CXVIII,    SERMO    XXVII.        519 

VI.  Vide  et  iste  quid  apertissirae  dicat :  «  Gressusmeos 
»  dirigere  secundum  eloquium  tuum ,  et  non  dominetur 
»  mei  omnis  iniquitas^  »  Ubi  quid  aliud  dicit  quam  , 
Rectum  et  liberum  me  fac  secundum  proraissum  tuum  ? 
Qnanto  autem  magis  regnat  in  quocumque  Dei  charitas, 
tanto  minus  ei  dominatur  iniquitas.  Quid  ergo  aliud  petit, 
quam  ut  donanteDeodiligatDeumPDiligendoenimDeum, 
diligit  seipsum,  ut  diligere  salubriter  possit  et  proximum 
sicut  se  ipsum.  In  quibus  prseceptis  tota  Lexpendet  et  Pro- 
phetae'^.  Quid  igitur  orat,  nisi  ut  praecepta  quae  Deus  im- 
ponit  jubendo  ,impleri  faciat  adjuvando? 

VII.  Sed  quid  est  quod  dicit :  «  Redime  me  a  caluraniis 
»  hominum ,  et  custodiam  mandata  tua"?  »  Si  vera  illi 
homines  crimina  objiciunt,  non  calumniantur  :  sifalsa, 
quid  est  quod  se  redimi  desiderat  a  calumniis,  id  est,  a  cri- 
minibus  falsis,  quse  illi  nocerenon  possunt?  Crimen  quippe 
falsum,  quodest  calumnia,  reum  non  facit  hominem,  nisi 
apud  judicem  hominem  :ubi  autem  Deusjudexest,  nullus 
falso  crimine  laeditur ;  quia  non  cui  objicitur,  sed  obji- 
cienti  potiusiraputatur.  An  hic  Ecclesiae  praesignatur  ora- 
tio ,  et  universi  populi  christiani ,  qui  redemptus  est  a  ca- 
lumniis  hominum,  quibus  exagitabantur  usquequaque 
Christiani?  Sed  n-umquid  propterea  Dei  mandata  custodit? 
Nonne  inter  ipsas  calumnias,  quando  servabant,  multo 
gloriosius  populus  sanctus  in  tribulationibus  Dei  mandata 
servabat,  cum  ad  perpetrandas  impietates  persequenlibus 
non  cedebat?  Sednimirumhocest :  «  Redimeme  acalum- 
»  niis  hominum ,  et  custodiara  mandata  tua  :  »  Tu  age 
infuso  Spiritu  tuo ,  ne  me  calumniae  hominum  terroribus 
vincant,  et  a  tuis  mandatis  ad  sua  mala  facta  traducant. 
Si  enim  hoc  mecum  egeris,  id  est,  hoc  modo  me  ab  eorum 
calumniis ,  ne  criminationes  falsas  c[uas  objiciunt ,  perti- 

'  Psal.  (xvm,  i33.  — '^  Matfli.  xxii,  87  et  4o.  —  ^  Psal.  cxvui,  iS^. 


520  S.    AUGDSTINI    EPISCOPI 

mescam ,  patientia  donata  redemeris  5  inter  ipsas  calumnias 
custodiam.  mandata  tua. 

VIII.  K  Faciem  tuam ,  inquit,  illumina  super  servura 
»  tuum  ^  ))  Id  est ,  tuam  manifesta  subveniendo  et  opi- 
tulando  praesentiam.  «  Et  doce  me  justificationes  tuas.  » 
Doce  utique  ut  faciam  :  quod  evidentius  alibi  legitur  : 
«  Docemeutfaciam  voluntatem  tuam'-.))Quienim  audlunt^ 
licet  memoria  teneant  quod  audiunt,  nequaquam  didicisse 
putandi  sunt,  si  non  faciunt.  Veritatis  namque  verbum 
est  :  «  Oranis  quiaudivita  Patre,etdidicit,  venitad  me^.)) 
Qui  ergo  non  facit,  id  est,  non  venit,  non  didicit. 

IX.  Recolens  autem  iste  dolorem  pcenitenticC  praevari- 
cationis  suae  :  «  Exitus  aquarum  ,  inquit ,  descenderunt 
»  oculi  mei  ,  quia  non  custodierunt  legem  tuam  "*  :  »  id 
est ,  ipsi  oculi  mei.  Nam  in  quibusdam  codicibus  et  boc 
legitur  :  «Quia  non  custodivi  legem  tuam.  Descenderunt 
))  ergo  exitus  aquarum,  ))  id  est,  effusiones  lacrymarum. 
Et  ea  locutione  qua  dicere  potuit,  Montes'  descenderunt 
pedes  mei ,  etsi  non  diceret  per  montes ,  vel  in  montes  : 
ea  locutione  dicitur,  Scalas  descendit,  etsi  non  dicatur, 
per  scalas  j  aut,  Piscinara  descendit ,  elsi  non  dicatur  , 
in  piscinam.  Et  bene  ait,  «  Descenderunt ,  »  bumililate 
scilicet  poenitendi.  Ascenderunt  enim  ,  quando  per  super- 
biam  contumacem  erecti  fuerant  et  elati.  Sursum  enim 
sibi  esse  videbantur,  quando  ignorantesDeijustitiamcons- 
tituere  volebant  suam  :  in  qua  fatigati  et  legis  prsevarica- 
tione  confusi ,  ab  illa  elatione  descenderunt  flendo ,  ut 
justitiam  Dei  potius  impetrarentpoenitendo.  Sunt  codices 
qui  non  babent  «descenderunt ,  »  sed,  «  transierunt,  » tan- 
c[uam  exaggeranter  diceret  transisse  se  flendo  fontes  aqua- 
rum  :  ut   boc   intelligamus   «  Exitus  aquarum  ,  ))  id  est, 

'  Psal.  c<vm  ,  i35,  —  '  Id.  r.m.M  ,  to.  — ■  '  .lonn.  vi,  4^-  —  ^  Ps;il. 
cxviii,  i3G. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXVIII.       521 

plus  flevisse,  quam  manant  aquae  de  suis  exitibus.  Cur 
autem  non  custodita  lege  sic  fletur ,  nisi  ut  impetretur 
gratia,  quae  poenitentis  delet  iniquitatem,  et  credentis  ad- 
juvat  voluntatem? 


SERMO  XXVIII. 

I.  DixERAT  superius  qui  cantat  hunc  Psalmum  :  «  Exi- 
))  tus  aquarum  descenderunt  oculi  mei,  quoniam  non 
»  custodierunt  legem  tuam  *  :  »  Ubi  se  multum  flevisse 
testatus  est  praevaricationem  suam.  Proinde  velut  rationem 
reddens ,  cur  multum  flere  debuerit  et  suum  graviter  do- 
lere  peccatum  :  «  Justus  es ,  inquit,  Domine,  et  rectum 
))  judiciura  tuum.  Mandasti  justitiam  testimonia  tua ,  et 
))  veritatem  tuam  valde^.  )>  Ha?c  utique  justitia  Dei  rec- 
tumque  judicium  et  veritas,  omni  est  metuenda  peccanti. 
Hac  enim  damnantur  divinitus  ,  quicumque  damnantur  5 
nec  est  omnino  qui  de  sua  damnatione  contra  Deum 
justum  recte  conqueri  possit.  Inde  fletus  rectus  est  poeni- 
tentis;  quoniam  si  cor  ejus  impoenitens  damnaretur,  jus- 
tissime  utique  damnaretur.  Sane  justitiam  dicit  testimonia 
Dei  :  justum  quippe  se  probat  mandando  justitiam.  Est 
etiam  haec  veritas ,  ut  Deus  testimoniis  talibus  innotescat. 

II.  Sed  quid  est  quod  sequitur?  «  Tabefecit  me  zelus 
»  m.eus^ : »  vel,  sicut  alii  codiceshabent,  «Zelustuus.  ))  Ha- 
bentnonnu]Hetiam,«Domustuae:»  etnon  «Tabefecit  me; )) 
sed  «Comeditme.))QuodexalioPsaImo,quantummihivide- 
tur,pulatumestemendandum,ubiscriptumest:((Zelusdo- 
))  mus  tuae  comedit  me^:  ))quod  commemoratum  etiam  in 
Evangelio  novimus^  Simile  tamen  aliquid  est  (( Tabefecit,)) 

'  Psal.  CKviii,  i36. —  '  Ihifl.  i.^-,  i38.  —  ^  Ibid.  iBg.  — 4  Id.  lxviiIj  io. 
—  5  Joan.  II,    17. 


522  S.     ArGUSTIM    EPISCOPI 

ei  qiiod  ibi  est  «  Comedit.  Zelus  autem  meus ,  >>  quod 
plures  codices  habent,  nullam  ingerit  quaestionem  :  quid 
enim  mirum  est,  si  zelo  suo  quisque  tabescit?  Quod  vero 
habent  aliqui ,  «  Zelus  tuus ,  »  significat  hominem  Deo 
zelantem,  non  sibi  :  sed  non  repugnat  si  ipse  dicatur  et 
«  meus.  ))  Nam  quid  aliud  dicit  Apostolus  :  «  iEmulor 
))  enim  vos  Deo,  aemulatione  Dei  ^?  »  Nam  dicendo,  «  iE- 
))  mulor  vos  ,  quid,  nisi  semulationem  demonstrat  suam  ? 
Sed  quia  dixit ,  Deo  ,  id  est ,  non  sibi ,  sed  Deo ;  ideo  ad- 
didit ,  oemulatione  Dei.  Hanc  quippe  suo  Spiritu  fidelibus 
suis  inspirat  Deus  :  amoris  enim  est,  non  livoris.  Nara 
quse  fuit  cura  ut  hoc  Apostolus  diceret?  «  Aptavi  enim 
»  vos,  inquit,  uni  viro ,  virginem  castam  exhibere  Christo  : 
))  timeo  autem  ne  sicut  serpens  Evam  seduxit  versutia  sua, 
))  sic  et  vestrae  mentes  corrumpantur  a  simplicitate  et  cas- 
))  titate  quae  est  in  Christo -.  »  Comedebat  eum  zelus  do- 
mus  Dei,  quam  tamen  zelabat  Christo,  non  sibi.  Spon- 
sus  enim  sibi  zelat  sponsam  suam  :  amicus  autem  sponsi 
non  eam  sibi  zelare  debet,  sed  sponso.  Bonus  ergo  et  hu- 
jus  intelligendus  est  zelus  :  causam  namque  subjungit , 
et  dicit :  «  Quia  obiiti  sunt  verborum  tuorum  inimici  mei.)) 
Retribuebant  ergo  mala  pro  nobis  ;,quoniam  zelabat  illos 
Deo  tam  vehementer  et  ardenter,  ut  eo  zelo  tabefactum  sedi- 
ceret^illi  autemobhocinipsum  inimicitiasexercebant  :quia 
utique  utDeum  amarent  volebat,quos  amandozelabat.Non 
ingratus  enim  gratiae  Dei,  per  quam  fueratex  inimico  recon- 
ciliatus  Deo,  etiara  ipse  suos  diligebat  inimicos  et  eos  zelabat 
Deo,  dolens  et  tabescens  quod  essent  verborum  ejus  obliti. 
III.  Deinde  considerans,  ipse  in  verbis  Dei  quia  flamma 
dilectionis  arderet :  «  Ignitum,  inquit ,  eloquium  tuum 
))  valde,  et  servus  tuus  dilexit  illud^.  ))  Merito  zelabat  in 
suis  inimicis  cor  impoenitens,  qui  fuerant  obiiti  verborum 

'  2  Cor.  XI,  2,  3.  —  5  Ibid.  2,  3.  —  ^  Psal.  cxviii,  i^o. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM    CXVIII,    SEr.MO    XXVIII.      523 

Dei.  Ad  hoc  enim  flagrabat  eos  addiicere  qiiod  ipsefla- 
grantissime  diligebat. 

IV.  «  Jiinior  ego  sum ,  inquit,  et  contemptus,  justifica- 
»  tionestuas  non  sum  oblitus  ^  »  Non  sicut  inimici  mei , 
qui  obliti  sufft  A'erborum  tnorum,  Videtur  autem  minor 
setate  non  obbtus  juslificationes  Dei,  dolere  pro  inimicis 
suis  aetate  majoribus  qui  obliti  sunt.  Nam  quid  est  :  «  Ju- 
))  nior  ego  non  sum  oblitus,  nisi,  illi  majores  obliti  sunt.^ 
Nswrefi;  est  cnim  graece,quod  est  etiam  in  illo  loco  ubi  dic- 
tum  est :  «  In  quo  corrigit  junior  viam  suam.  m  Hoc  autem 
nomen  comparativum  est,  et  ideo  bene  intelligitur  in 
comparatione  majoris.  Duos  ergo  populos  hic  agnoscamus 
qui  etiam  in  Rebeccfe  uteroluctabantur:  «Quando  nonex 
»  operibus,  sed  ex  vocante  dictum  est  ei  :  Major  serviet 
»  minori -. »  Sed  contemptura  se  dicit  hic  minor,  ideo  fac- 
tus  est  major : quiaignobiba etcontemptibilia  mundi elegit 
Deus,  et  ea  quse  non  sunt  tanquam  sint,  ut  quoe  sunt  eva- 
cuentur  ^  Et,  ecce  sunt  novissimi  qni  erant  primi,  et  primi 
qui  erant  novissimi^. 

V.  Nec  immerito  obliti  sunt  verborum  Dei  :  qui  suam 
justitiam  constituere  voluerunt,ignorantesjustitiam  Dei^: 
iste  autem  junior  non  estoblitus,  qui  non  suam  voluitha- 
bere  justitiam  ,  sed  Dei,  de  qua  etiam  nunc  dicit,  «  Jus- 
»  titia  tua  justitia  in  aeternum  ,  et  lex  tua  veritas''.  )>  Quo- 
modo  enim  non  veritas  lex,  per  quam  cognitio  peccati, 
et  quse  testimonium  perhibet  justiti?e  Dei.^  Sic  enim  dicit 
Apostolus  :  «Justitia  Dei  manifestata  est,  testificata  per Le- 
))   gem  et  Prophelas'^.  )> 

VI.  Propter  hanc  passus  est  persecutionem  junior  a 
majore ,  ut  diceret  junior  quod  sequitur  :  «  Tribulatio  et 

•  Psal.  csviii,  i4i.^  '  Gen.  xsv,  22,  23,  et  Roih.  ix,  12,  i3. —  ^  i  Cor. 
I,  28.  —  4  Matth.  x:;,  i6.  —  ^  Boni.  x,  3.  —  ^  Psal.  cxvni,  142.  —  7  Roni. 
III,  20,  21. 


524  S.    AT3GUSTINI    EPISCOPI 

»  necessitas  invenerunt  me ,  mandata  tua  meditatio  mea 
»  est^»  Sseviant ,  persequantur  :  dum  tamen  raandata  Dei 
non  relinquantur ,  et  ex  ipsis  mandatis  etiam  qui  saeviunt 
diligantur. 

VII.  «  Justitia  testimonia  tua  in  aeternum  :  intellectum 
»  da  mihi,  et  vivam-.  »  Intellectum  poscit  iste  junior^ 
quem  si  non  haberet ,  non  super  seniores  intelHgeret :  sed 
eum  poscit  in  tribulatione  et  necessitate,  quo  intelligat 
quam  sit  contemnendum ,  quod  ei  possunt  auferre  perse- 
quentes  inimici ,  a  quibus  se  dicit  esse  contemptum.  Ideo 
dixit,  «  Et  vivam  :  » quia  si  eo  usque  tribulatio  necessitas- 
que  pervenerit,  ut  per  inimicorum  persequentium  manus 
yita  ista  fmiatur^  vivetin  aeternum ,  qui  temporalibus  prae- 
ponit  justitiam  ,  quae  manet  in  aeternum.  Quaejustitia  in 
tribulatione  etnecessitate  martyria  suntDei,  hoc  est,  tes- 
timonia  ,  pro  quibus  sunt  Martyres  coronati. 


SERMO   XXIX. 

I.  Clamor  ad  Dominum  ,  qui  fit  ab  orantibus,  sisonitu 
corporalis  vocis  fiat,  non  intento  in  Deum  corde ;  quis  du- 
bitet  inaniter  fieri?  Si  autem  fiat  corde,  etiam  silentecor- 
poris  voce;  alium  quemlibet  hominum  potest  latere  ,  non 
Deum.  Sive  ergo  cum  voce  carnis,  quando  id  opus  est, 
sive  cum  silentio  ,  ad  Deum  ,  cum  oramus  ,  corde  claman- 
dum  est.  Est  autem  clamor  cordis ,  magna  cogitationis  in- 
tcntio :  quae  cum  est  in  oratione,  magnum  exprimit  desi- 
derantis  et  petentis  affectum  ,  ut  non  desperet  effectum. 
Tunc  porro  in  toto  corde  clamatur,  quando  aliunde  non 
cogitatur.  Tales  orationes  rar^  sunt  multis,  crebrse  autem 

'  Psal.  Lxviii,  143.  —  5  I!)i.i.    144. 


EJVAB.KAT10    liV    PSALMUM    CXVIII  ,    SERMO    XXlX.         525 

paucis;  omnes  vero  utrum  cuiquam,  nescio.  Talem  suam 
commemorat  orationem,  qui  cantat  hunc  Psalmum ,  dicens : 
«  Clamavi  in  toto  corde  meo  ,  exaudi  me,  Domine  ^.  »  Gui 
autem  rei  suusclamor  proficiat,  adjunxit :  «Juslificationes 
»  tuas  exquiram.  »  Ad  hoc  ergo  clamavit  in  toto  corde  suo, 
et  hoc  sibi  desideravit  a  Domino  exaudiente  praestari ,  ut 
justificationes  ejus  exquirat.  Proinde  quod  ut  faciamus  ju- 
betur,  ut  exquiramus  oratur.  Quam  longe  est  adhuca  fa- 
ciente  qui  exquirit?  Non  enim  est  consequens ,  ut  qui  ex- 
quirit,  inveniat;  aut  qui  invenit,  faciat :  non  potest  autem, 
nisi  invenerit ,  facere  ^  et  nisi  quaesierit,  invenire.  Sed 
magnam  spem  Dominus  Jesus  dedit  dicendo  :  «  Quaerite 
»  et  invenietis"^.  »  Rursus  autem  dicit  Sapientia,  (  quae 
quid  estnisiipse?)  «  Quaerentme  maU,  et  non  invenient,» 
Non  ergo  mahs,  sed  bonis  dictum  est :  «  Quaerite,  et  inve- 
»  nietis. »  Imovero  eis  dictum  est,  quibus  eodem  loco  paulo 
post  :  «  Si  ergo  vos,  inquit,  cum  sitis  mah,  nostis  bona 
»  data  dare  fihis  vestris^.  »  Quomodo  igitur  mahs  dicitur: 
(i  Quaerite ,  et  invenietis ;  »  cum  rursus  dicatur :  «  Quse- 
»  rent  me  mah,  et  non  invenient  ?  »  An  ahud  eos  Dominus 
quam  sapientiam  qua^rere  volebat ,  quando  eos  inventuros 
si  qusererent  promittebat?  In  ea  quippesunt  omnia  ,  quae 
ab  eis  qui  beati  esse  cupiunt ,  inquirenda  sunt.  Ibi  ergo 
sunt  et  justificationes  Dei.  Quapropter  restat  ut  intelhga- 
mus,  non  omnes  malos  non  invenire  sapientiam,  si  quae- 
sierint  •,  sed  eos  qui  in  tantum  sunt  mah  ,  ut  oderint  eam. 
Sic  enim  et  dixit :  «  Quserent  me  maU ,  et  non  invenient^ 
»  oderunt  enim  sapientiam*.  »  Ideo  ergo  non  inveniunt , 
quia  oderunt.  Sed  rursus  si  oderunt ,  quomodo  quaerunt ; 
nisi  quia  non  eam  quaerunt  propter  ipsam ,  sed  propter 
ahquid  quod  mah  amant ,  et  ad  hoc  se  facilius  putant  per- 

«   Psal.   cxvui,   145.  —  »  Matth.   vii ,  7.-3  ibid,  11.  —  *  Prov.  1, 
a8,  29. 


526  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

venturos  per  ipsam?  Multi  enini  sunt  qui  dicta  sapientiae 
studiosissime  inquirunt ,  eamque  in  doctrina ,  non  in  vita 
volunt  habere;  ut  non  per  mores  quos  jubet  sapientia , 
perveniant  ad  Dei  lucem ,  quod  est  ipsa  sapientia  ,  sed  per 
sermones  quos  habet  sapientia  ,  perveniant  ad  hominum 
laudem,  quodest  vana  gloria.  Non  ergo  sapientiam  quse- 
runt ,  et  quando  eam  quaerunt  5  quia  non  qurerunt  ipsam, 
ahocfuin  viverent  secundum  ipsam  :  sed  volunt  verbisejus 
inflari;  et  quantomagisinflantur,  tanto  magis  efficiuntur 
extra  ipsam.  Iste  autem  hoc  ipsum  poscens  a  Domino,  quod 
eum  jubet  facere  Dominus ,  ut  ipse  in  ilio  etiam  quod  im-» 
perat  operetur  5  Deus  est  enim  qui  operatut  in  nobis ,  et 
velie  et  operari  pro  bona  voluntate^:  »  Clamavi,  inquit, 
»  intotecorde  meo,  exaudi  me,  Domine  :  justificaticnes 
■»  tuas  exquiram  :  »  utique  faciendas  ,  non  tantummodo 
sciendas  5  ne  simihs  fiat  illi  servo  duro,  qui  etiamsi  inteilexe- 
rit,  non  obaudiet-. 

II.  «  Clamavi,  salvum  me  fac^  :  »  vel,  sicut  nonnulli 
codices  habent  et  graeci  et  latini,  «  Clamavi  te  :  salvum 
))  me  fac.  »  Quid  est ,  «  Clamavi  te,  »  nisi  clamando  invo- 
cavi  te?  Sed  cum  dixisset ,  «  Salvum  me  fac ,  »  quid  ad- 
junxit  ?  «  Et  custodiam  testimonia  tua  :  »  ne  te  scilicet  per 
infirmitatem  negem.  Saius  quippe  animae  facit,  ut  fiat  quod 
faciendum  esse  cognoscitur,  etusque  admortemcorporis, 
si  hoc  flagitat  extrema  tentatio,  pro  testimoniorum  divi- 
norum  veritate  certetur  :  ubi  autem  non  est  salus^  suc- 
cumbit  infirmitas ,  et  deseritur  veritas. 

III.  Sed  quod  sequitur  habetaliquidoljscuritatis,  quod 
aliquanto  diutius  exponendum  est.  «  Prseveni  intempesta 
»  nocte,  et  clamavi^.  »  Plures  codices  non  habent,  «  In- 
^)  tempcsta  nocte  :  »  sed,  «  Imraaturitate.  »  Vix  autem 
unus  inventus  est,  qui  haberet  germinatam  prsepositionem, 

'  PLilip.  u,  i3. —  2  Piov.  XXIX,  19. —  3  psal.  cxvm,  1^6.  —  4  Ibid.  147. 


enAkrAtio  in  psalmum  cxvm,  sermo  xxix.  527 
id  est,  «  in  immaturitate.  »  Immaturitas  itaque  hoc  loco 
noctumum  tempus  est,  quod  non  est  maturum,  id  est , 
opportunum  ut  agatur  aliquid  vigilando  :  quod  etiam 
vulgo  dici  solet ,  hora  inopportuna.  Nox  quoque  intem- 
pesta,  id  est  media,  quando  quiescendum  est,  hinc  pro- 
cul  dubio  nuncr.pata  est,  quia  inopportuna  est  aclionibus 
vigilantium.Tempestivumenim  dixeruntveteres  opportu- 
num  ;  et  intempestivum,  inopportunum  :  a  tempore  dicto 
vocabulo,  non  ab  illa  tempestate,  quse  consuetudine  la- 
tinse  linguse  cceli  perturbatio  jam  vocatur.  Quanquam  isto 
verbo  libenter  utiintur  hislorici,  ut  dicant  ea  tempeslate, 
quod  volunt  eo  tempore  inteUigi  :  et  quod  ait  locutor 
egregius , 

.  Unde  haec  tam  clara  repente 

Tempestas  •  ? 

non  coelumnimbis  ventisve  turbatum,  sed  magis  subita  et 
splendida  serenitate  fulgidum  significavit  hoc  nomine. 
Quod  ergo  graece  dictum  est  iv  io-Ay. ,  non  uno  verbo ,  sed 
duobus,  id  est  ,  praepositione  et  nomine  :  hoc  interpre- 
tes  nostri  quidam  dixerunt^  «  Intempesta  nocte  •,  »  plu- 
res,  « immaturitate,))  non  duobus  verbis,  sed  uno,  cujus 
vocabuli  nominativus  cst  immaturitas  :  nonnulli  vero  in 
duobus  verbis ,  sicut  grsecus  posuit,  «  In  immaturitate; 
awcix  quippe  imraaturitas  est ,  h  ««opia  ,  «  In  immaluri- 
»  tate :  »  tanquam  si  vellet  etiara  ille  qui  dixit  (!.  Intem- 
))  pesta  nocte,  »  prEepositione  dicere  geminata,  «  In  in- 
))  tempesta;  ))  ut  una  praepositio  significet  in  qua  hora, 
altera  pertineat  ad  compositionera  nominis.  Nihil  sanein- 
terest  ad  sententiam ,  utrum  quis  dicat  egisse  se  aliqaid 
galli  cantu,  an,  in  galii  cantu  :  ila  nihii  interesset.  utrum 
«  Intempcsta,  »  an  vero  «  In  intempesta  nocte,  ))  id  cst, 
«  In  nocte  intempesta  »  ciamasse  sediceret.  Grsecus  tamen 

'  Yirgil.  .^n.  ix,  ig,  20 


528  S.     ACGUSTIIVI    EPISCOPI 

«  In  nocte  intempesta  w  dixit,  quod  idem  valet,  si  dicatur, 
«  Inimraaturitate,  »  id  est,  in  terapore  nocturno  irama- 
turo.  Hactenus  de  obscuro  verbo  fuerit  disputatum,  nunc 
videamus  quis  ipse  sit  sensus. 

IV.  «  Praeveni ,  inquit,  in  nocte  intempesta ,  et  cla- 
»  mavi :  in  verbis  tuis  speravi.»  Si  hoc  ad  unumquemque 
fidelium  referamus ,  et  ad  proprietatem  rei  gestae  ^  saepe 
contingit  ut  tali  noctis  tempore  vigilet  amor  Dei,  et  magno 
urgente  orationis  affectu  non  expcctetur  ,  sed  praevenia- 
tur  ,  quod  post  "galli  cantum  consuevit  esse  tempus  oran- 
di.  Si  autem  accipiamus  hoc  totum  saeculum  noctem  ^ 
utique  intempesta  nocte  clamamus  ad  Deum,  et  prseveni- 
mus  maturitatem  temporis ,  in  quo  nobis  redditurus  est 
quod  promisit,  sicut  ahbi  legitur  :  «  Prseveniamus  faciem 
))  ejus  in  confessione*.  »  Quanquam  si  vehmus  intelhgere 
immaturum  tempus  noctis  liujus,  antequam  venisset  ple- 
nitudo  temporis,id  est ,  ipsa  maturilas  ,  quando  Christus 
manifestaretur  in  carne^ ,  nec  tunc  Ecclesia  tacuit,  sed 
praeveniens  istam  maturitatem  prophetando  clamavit,  et 
in  verbis  Dei  speravit  potentis  facere  quod  promisit ,  ut 
in  semine  Abrahae  benedicerentur  omnes  gentes^. 

V.  Ipsa  et  quod  sequitur  dicit  :  «  PnTevenerunt  ocu]i 
)>  mei  ad  matutinum,  ut  meditarer  eloquia  tua^.  »  Po- 
namusenim  matutinum ,  quando  qui  sedebant  in  umbra 
mortis,  lux  orta  est  eis^:  nonne  in  sanctis  qui  prius  erant 
in  terra  ,  ad  hoc  matutinura  ocuh  Ecclesiae  praevenerunt, 
quia  hoc  futurum  ante  praeviderunt,  ut  meditarenturelo- 
quia  Dei,  quae  tunc  erant,  et  in  Lege  ac  Prophetis  haec 
futura  nuntiabant  ? 

VI.  «  Vocera  nieara  ,  inquit,  exaudi,  Domine,  secun- 
»  dum  raisericordiam  tuara,  et  secundum  judicium  tuum 

'  Psal  xciv,  1.  —  =  Gal.  iv,  ^-  —  ^  Gen.  xii,  3,  et  xxii,  i8.  —  4Psal. 
cxvui,  i48.  —  ^  Isai.  IX,  2. 


ENARRATIO   1N   PSALMUM   CXVIII  ,    SERMO   XXIX.       629 

»  vivifica  me^  »  Prius  enini  Deiis  seciindum  misericor- 
diam  aufert  a  peccatoribus  pcenam,  cisque  postea  justis 
secundum  judicium  dabit  vitam  :  quia  non  frustra  illi  hoc 
ordine  dicitur:  «  Misericordiam  etjudicium  cantabo  tibi, 
»  Domine  '^ :  »  quamvis  et  ipsum  tempus  misericordia?  non. 
est  sine  judicio  •,  de  quo  dicit  Apostolus  :  «  Si  enim  nos 
»  ipsos  judicaremus^  a  Domino  non  judicaremur  :  cum 
»  judicamur  autem,  a  Domino  corripimur,  ne  cum  mundo 
»  damnemur^.  »  Et  ejus  co-apostolus,  «  Tcmpus  est,  in- 
»  quit,  ut  judicium  incipiat  a  domo  Domini :  et  si  initium 
»  a  nobis ,  qualis  fmis  erit  eis  qui  non  credunt  Domini 
»  Evangelio  *  ?  »  Et  ultimum  tempus  judicii  non  erit  sine 
misericordia  ,  «  Quia  coronat  te  ,  ait  Psalmus  ,  in  misera- 
»  tione  et  misericordia  ^.  »  Judicium  autem  sine  miseri- 
cordia,  sed  sinistris  qui  nonfecerunt  misericordiam^. 

VII.  «  Appropinquaverunt ,  inquit ,  persequentes  me 
»  iniquitate'  :  »  vel_,  sicut  nonnulli  codices  habenl,  «  Ini- 
»  que.  »  Tunc  appropinquant  qui  persequuntur,  quando 
usque  ad  carnem  cruciandam  perimendamque  perveniunt. 
Unde  Psalmus  vigesimus-primus  ,  ubi  passio  Domini  pro- 
phelata  est,  «  Ne  discedas,  inquit,  a  me  ,  quoniam  tri- 
M  bulatio  proxima  est^ :  »  cum  ea  dicantur,  quse  non  im- 
minente,  sedjam  prsesente  ipsa  passione  perpessus  est. 
Sed  proximam  dixit  tribulationem ,  quse  fiebat  in  carne  : 
nihil  est  quippe  animse  propius  carne  quam  gestat.  Pro- 
pinquaverunt  ergo  persequentes  ,  aflligendo  eorum  car- 
nem,  quos  persequebantur.  Sed  attende  quod  sequitur  : 
«  A  lege  autem  tua  longe  facti  sunt.»Quanto  magis  pro- 
pinquaverunt  persequendis  justis,  tanto  magis  longe  facti 
sunt  a  justitia.   Sed  quid  nocuerunt  eis  ,   quibus  perse- 

•  Psal.  cxviii,  i^g. —  '  Id.  c,  I. —  3  I  Cor.  xi,  3i  ,32. —  4  i  Petr.  iv,  17,; 
—  5  Psal,  cii,  ^. —  6  Jacob.  n,  i3.  —  7  Psal.  csviii,  i5o.  —  ^  Id.  xii,  12. 

cxviu.  34 


530  S.    A.tTGrSTINI   EPISCOPl 

quendo  propinquaverunt,quando  interior  est  propinqua- 
tio  Domini  eorum  ,  a  quo  nullatenus  deseruntur  ? 

VIII.  Denique  sequitur  :  «  Prope  es  tu ,  Domine ,  et 
»  omnes  viae  tuae  veritas  ^»  Etiam  in  tribulationibus  suis, 
quod  eas  non  immerito  patiuntur,  tribuere  Deo  veritatem, 
sanctorum  est  usitata  confessio.  Ita  regina  Esther'*,  ita 
sanctus  Daniel^ ,  ita  tres  viri  in  camino* ,  ita  eorum  sanc- 
titatis  alii  socii  confitentur.  Quaeri  autera  potest  quomodo 
hic  dictum  sit  :  «  Omnes  viae  tuse  veritas  :  »  cum  in  alio 
Psalrao  legatur  :  «  Universse  viae  Domini  misericordia  et 
»  veritas  ^.  »  Sed  erga  sanctos  et  universae  viae  Doraini 
misericordia  et  universae  viae  Domini  veritas  ,  quia  et  in 
judicando  subvenit,  atque  ita  non  deest  misericordia  5 
et  in  miserando  id  exhibet  quod  promisit,  ne  veritas  de- 
sit.  Erga  omnes  autem  et  quos  iiberat,  et  quos  damnat, 
omnes  viae  Domini  misericordia  et  veritas  :  quia  ubi  non 
miseretur,  vindictae  veritas  exhibetur.  Multos  quippe  im- 
meritos  liberat ,  iraraeritum  autem  neminem  damnat. 

IX.  «  Ab  initio  cognovi,  inquit ,  de  testimoniis  tuis  , 
»  quia  in  seternum  fundasti  ea  ^.  »  Quod  grsecus  ait, 
xarapxa?  aliqui  nostri  «  Ab  initio  ,  »  aliqui  «  Initio ,  »  ah- 
qui  «  In  initiis,  » interpretati  sunt.  Sed  qui  plurahter  hoc 
dicere  maluerunt,  graecam  locutionem  secuti  sunt.  Lati- 
naeautem  hnguaeiliud  potius  usitatum  est,  ut  «  Ab  initio  » 
vel  «  Initio  »  dicatur ,  quod  y.aTaf/a?  graece  quasi  plurah- 
ter ,  sed  adverbiahter  dicitur  :  quale  est  apud  nos  ,  cum 
dicimus  :  Ahas  hoc  facio  ;  pluralem  nuraerura  fceminini 
generis  dicer.e  videmur ,  sed  adverbiura  est ,  et  significat 
aho  tempore.  Quid  est  ergo,  «  Ab  initio  cognovi ,  »  vel 
potius  ut  et  nos  adverbiahter  id  dicamus,  «  Initio  cognovi 
»  de  testimoniis  tuis,  quia  in  aeternum  fundasti  ea  ?  »  Tes- 

«  Psal.  CICV111,  i5i.  —  '  Esther.  xiv,  6.  —  3  Dan.  vi,  22.  —  4  Id.  111,  24. 
—  5  psal.  XXIV,  10.  —  ^  IJ   cxviii,  i52. 


ENARRATIO    IN   PSALMTJM   CXVIII  ,    SERMO   XXX.        631 

timonia  Domini  in  seternum  ab  illo  dicit  esse  fundata  ,  et 
hoc  se  initio  cognovisse  testatur,  nec  aliunde  cognovisse 
quam  de  ipsis  utique  testimoniis.  Qiiae  sunt  ista  testirao- 
nia,  nisi  quibus  testatus  est  Deus  daturum  se  regnum  suis 
filiis  sempiternum?  Et  quia  hoc  in  Unigenito  se  daturum 
esse  testatus  est,  de  quo  dictum  est  :  «  Et  regni  ejus  non 
»  erit  finis  ^ :  »ipsa  testimonia  dixit  in  seternum  esse  fun- 
data ,  quia  id  quod  per  ea  Deus  promisit ,  seternum  est. 
Nam  per  se  ipsa  testimonia  tunc  non  erunt  necessaria  , 
quandores  ipsa  videbitur,propterquam  credendam  nunc 
testimonia  requiruntur.  Et  ideobene  intelhgitur  dictum, 
«  Fundasti  ea,  »  quia  in  Christo  vera  monstrantur.«  Fun- 
))  damentum  enim  ahud  nemo  potest  ponere  prseter  id 
)>  quod  positum  est,  quod  est  Christus  Jesus  -.)>  Unde  hoc 
ergo  iste  initio  cognovit,  nisi  quia  Ecclesia  loquitur,  quse 
terris  non  defuit  ab  initio  generis  huniani,  cujus  primilise 
Abel  sanctus  est,  immolatus  et  ipse^  in  testimonium  fu- 
turi  sanguinis  Mediatoris  ab  impio  fratre  fundendi  ?  Nam 
et  illud  ab  initio  dictum  est :  «Erunt  duo  in  carne  una*.)) 
Quod  magnum  sacramentum  apostohis  Paulus  exponcns  : 
«  Ego  ,  inquit ,  dico  in  Christo  et  in  Ecclesia^.  » 


SERMO   XXX. 

I.  Nemo  in  Christi  corpore  constitutus  a  se  ahenam  ar- 
bitretur  esse  hanc  vocem,  ( quoniam  revera  totum  Christi 
corpus  in  hac  humihtate  positum  dicit,  unde  Psalmi  hu- 
jus  incipit  lectio ,  de  qua  nunc  disputare  suscepimus  : 
«  Vide  humihtatem  meam,  eteripe  me,  quia  legem  tuam 

>  I,uc.  1 ,  33.  —  'I  Cor.  111 ,  II.  —  '  Gen.  jv,  8.  —  4  Id.  n,  24  — 
5  Ephes.  V,  32. 

34 


632  S.    AUGUSXINI   EPISCOPI 

»  non  siim  oljlitiis  ^  »  Hoc  loco  nuUam  Dei  legem  conve- 
nientius  intelligimus ,  nisi  qua  imraobiliter  fixum  est ,  ut 
omnis  qui  se  exaltat ,  humilietur  5  et  omnis  qui  se  humi- 
liat ,  cxaltetur'^.  Superbus  ergo  malis^  ut  humilietur ,  in- 
nectitur  -,  humilis  a  malis  ,  ut  exaltetur  ,  eripitur. 

II.  «  Judica,  inquit,  judicium  meum,  et  redime  me^.» 
Superior  quodam  modo  sententia  repetita  est.  Quod  enim 
ait  :  «  Yide  humilitatem  meam  5  »  hoc  est,  k  Judica  judi- 
))  cium  meum  :  »  et  quod  ait :  «  Et  eripe  me  ^  )>  hoc  est, 
«  Et  redime  me.  ))  Quod  vero  supra  dictum  est  :  «  Quia 
))  legem  tuam  non  sum  oblitus  :  ))  huic  congruit  quod 
infra  est ,  «  Propter  eloquium  tuum  vivifica  me.  ))  Ipsum 
enim  eloquium  est  lex  Dei ,  quam  non  est  oblitus  ,  ut  se 
exaltandus  humiliaret.  Ad  ipsara  vero  exaltationem  per- 
tinet  quod  ait  :  (c  Yivifica  me  ;  )>  quia  sanctorum  exaltatio 
vita  aeterna  est. 

III. «  Longe  est,  inquit,  a  peccatoribus  salus ;  quia  jus- 
))  tificationes  tuas  non  exquisierunt  * . ))  Quis  enim  te  discer- 
nit,  o  tu,  qui  dixisti  :  «  Longeesta  peccatoribus  salus?)) 
Quis  te  discernit  a  peccatoribus,  ut  non  a  te  longe ,  sed 
tecum  sit  salus?  Hoc  te  nempe  discernit,  quia  id  quod 
isli  non  egerunt,  ipse  fecisti,  hoc  est,  Dei  justificationes 
exquisisti.  «  Quid  autem  habes  quod  non  accepisti^?  » 
Nonne  tu  es  qui  paulo  ante  dicebas  :  «  Clamavi  in  toto 
»  corde  meo ,  exaudi  me,  Domine,  justificationes  tuas 
»  exquiram  ?  »  Ergo  ab  illo  ad  quem  clamasti ,  ut  eas 
exquireres  accepisti.  Ipse  te  igitur  discernit  ab  eis,  a  qui- 
bus  propterea  longe  est  salus,  quia  justificationes  Dei  non 
exquisierunt. 

IV. Yidit  hoc  etiam  ipse.  Neque  enim  ego  id  viderem,  nisi 
in  ipso  viderem,  nisi  in  ipso  essem.Gorporis  enimChristi 

<  P?al.  cxTiii,  i53.  —  '  Luc  xiv,  11,  et  xviii,  14.  — ^  Psal.  ctv?h,  iS^. 
—  M  llii.J    i55.  — ^   I  Cor.  IV,  7. 


ENARRATIO    IN    PSALMUM   CXVIII  ,    SERMO   XXX.        633 

verba  ista  sunt,  cujus  membra  sumus.  Vidit  hoc,  inquam, 
continuoque  subjecit, «  Miserationes  tuae  multse,  Domine.» 
Etiam  hoc  ergo  quod  exquirimus  justificationes  tuas,  per- 
tinet  ad  miserationes  tuas.  «  Secundum  judicium  tuum 
»  vivifica  me^.  »  Novi  enim  quia  et  judicium  tuura  sine 
tua  miseratione  non  erit  super  me. 

V.  «  Multi  persequentes  me  et  tribulantes  me  ;  a  testi- 
»  moniis  tuis  non  declinavi^.  »  Factum  est,  novimus , 
recolimus ,  agnoscimus.  Purpurata  est  universa  terra  san- 
guine  Martyrum  •,  floret  ccelum  coronis  Martyrum ,  or- 
iiatae  sunt  Ecclesiae  memoriis  Martyrum ,  insignita  sunt 
tempora  natahbus  Martyrum,  crebrescunt  sanitates  me- 
ritis  Marlyrum.  Unde  hoc,  nisi  quia  completum  est  quod 
praedictum  est  de  homine  isto  toto  terrarum  orbe  diffuso, 
«  Multi  persequentes  me  et  tribulantes  me ;  a  testimoniis 
»  tuis  non  declinavi  ?  »  Agnoscimus ,  et  gratias  agimus 
Domino  Deo  nostro.  Tu  namque  homo ,  tu  in  aHo  Psal- 
mo,  tu  ipse  dixisti : «  Nisi  quia  Dominus  erat  in  nobis,  for- 
»  tasse  vivos  absorbuissent  nos  ^.  »  Ecce  quare  ab  ejus 
testimonlis  non  decHnasti ,  et  ad  palmam  supernae  voca- 
tionis  inter  manus  multorum  persequentium  tribulan- 
tiumque  venisti. 

Yl.  «  Yidi ,  inquit,  insensatos  ,  et  tabescebam  :  »  vel, 
sicut  alii  codices  habent : «  Vidi  non  servantes  pactum  * :  » 
et  hoc  plures  habent.  Sed  qui  sunt  qui  pactum  non  ser- 
vaverunt,  nisi  qui  decUnaverunt  a  testimoniis  Dei ,  tribu- 
lationes  multorum  persequentium  non  ferentes  ?  Hoc  est 
autem  pactum ,  ut  qui  vicerit ,  coronetur.  Hoc  pactum 
non  servaverunt ,  qui  persecutionem  non  tolerantes  a  tes- 
timoniis  Dei  negando  declinaverunt.  Hos  ergo  iste  vidit , 
et  tabescebat ,  quia  diligebat.  Zelus  ille  est  enim  bonus , 
de  amore  veniens ,  non  livore.  In  quo  enim  non  servave- 

J  Psal.  cxTiu,  i56.  —  »  Ibid.  iS^.  —  '  Id.  cxui,  2,  —  4  IJ.  cxtui,  i58. 


534  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

runt  pactum  ,  secutus  adjunxit  :  «  Quia  eloquia  tua  non 
»  custodierunt.  »  Ea  quippe  in  tribulationibus  nega- 
verunt. 

VII.  Et  commendat  se  iste  differens  ab  eis  ,  ac  dicit  : 
«  Yide  quoniam  mandata  tua  dilexi^. »  Non  ait :  Eloquia 
vel  testimonia  tua  non  negavi ,  quod  Martyres  facere  co- 
gebantur ,  et  non  facientes  intolerabilia  patiebantur  :  sed 
hoc  dixit  ubi  fructus  est  omnium  passionum  :  Quia  si  tra- 
didero  corpus  meum  ut  ardeam  ,  charitatem  autem  non 
habeam,  nihilmihi  prodesf^.Hanc  iste  commendans  ait: 
«  Vide  quoniam  mandata  tua  dilexi.  »  Deinde  postulavit 
prsemium  :  «  Domine,  in  tua  misericordia  vivifica  me.  » 
Isti  mortificant ,  tu  vivifica.  Sed  si  praemium  poscitur  in 
misericordia ,  quod  reddere  debet  justitia  •,  quanto  magis 
impensa  est  misericordia,  ut  obtineretur  cui  praemium  de- 
beretur ,  ipsa  victoria  ? 

VIII.  «  Principium  ,  inquit ,  verborum  tuorum  veritas, 
»  et  in  aeternum  omnia  judicia  justitiae  tuae^. »  A  veritate, 
inquit ,  tiia  verba  procedunt ,  et  ideo  veracia  sunt ,  et 
neminem  laUunt,  quibus  praenuntiatur  vita  justo  ,  pcena 
impio.  Haec  sunt  quippe  in  aeternum  judicia  justitiae  Dei. 


SERMO   XXXI. 

I.  QuAs  persecutiones  a  regibus  terrge  corpus  Christi , 
hoc  est,  sancta  Ecclesia  pertulerit,  novimus.  Agnoscamus 
ergo  hic  etiam  ejus  verba  dicenlis  :  «  Principes  persecuti 
»  sunt  me  gratis,  et  a  verbis  tuis  formidavit  cormeum*.» 
Quid  enim  Christiani  laeserant  regna  terrena,  quamvis  eis 
regnum  coeiorum  promiserit  rex  eorumPQuid,  inquam, 

'  Psal.  cwiii,  iDQ. — »  I  Gor.  xiii,  3. —  ^  Psal.  civiii,  160. —  ^Jbid.  161. 


ENATlRi.TIO   IN    PSALMTJM   CXVIII,    SERMO    XXXI.       535 

Jaeserant  regna  terrena  ?  Numquid  eorum  rex  milites  suos 
prohibuit  inipendere  et  exhibere  quae  debentur  regibus 
terrte?  Nonne  de  hoc  sibi  calumniam  mohentibus  Judaeis 
ait :  «  Reddite  Caesari  quse  Ceesaris  sunt,  et  Deo  quae  Dei 
»  sunt^?  »  Nonne  tributum  de  ore  piscis  etiam  ipse  per- 
solvit  ?  Nonne  praecursor  ejus  mihtibus  regni  hujus  quid 
facere  deberent  pro  aeterna  salute  quaerentibus  non  ait : 
Cingulum  solvite,  arma  projicite ,  regera  vestrum  dese- 
rite ,  ut  possitis  Domino  mihtare  :  sed  ait  :  «  Neminem 
»  concusseritis,  nuUi  calumniam  feceritis,  sufficiat  vobis 
»  stipendium  vestrum  ^  ?  »  Nonne  unus  militum  ejus  et 
dilectissimus  comes  ejus,  commilitonibus  suis,  et  quodam 
modo  Christi  ProvinciaHbus  dixit :  «  Omnis  anima  potes- 
»  tatibus  subhmioribus  subdita  sit  ?  »  Et  paulo  post  ait  : 
<(  Reddite  omnibus  debita,  cui  tributum  ,  tributum  ;  cui 
»  vectigal ,  vectigal  j  cui  timorem,  timorem ;  cui  hono- 
»  rem  ,  honorem.  Nemini  quidquam  debeatis,  nisi  ut  in- 
»  vicem  diHgatis^.  »  Nonne  praecepit  ut  pro  ipsis  etiam 
regibus  oraret  Ecclesia?  Quid  ergo  eos  Christiani  offendc: 
runt?  quod  debitum  non  reddiderunt?  in  quo  Christiani 
non  sunt  terrenis  regibus  obsecuti?  Ergo  terreni  reges 
Christianos  gratis  persecuti  sunt.  Sed  quod  subjecit ,  at- 
tende  :  «  Et  a  verbis  tuis  formidavit  cor  raeum.  »Habue- 
runt  quidem  et  illi  verba  minacia,  Expello,  proscribo, 
occido  ,  ungulis  torqueo ,  ignibus  torreo  ,  bestiis  subrigo, 
membra  dilanio  :  sed  tua  me  potius  verba  terruerunt  •, 
«  Nolite  timere  eos  qui  corpus  occidunt ,  et  postea  non 
»  hahent  quid  faciant  5  sed  eura  timete  qui  habet  potes- 
»  tatem  et  corpus  et  animam  perdere  in  gehennam*.  Ab 
»  his  verbis  tuis  formidavit  cor  meum  :  »  et  contempsi 

'  Mattl).  «11,  21.—  »  Liic.  m,  ik  ~  *  Rona.  lui,  i  et  7,  8,—  4  Matth. 
X,  28. 


536  5.    ArGUSTI>I    EPISCOPl 

homincm  persecutorem  meum  ,  et  vici  diabolum  seducto- 
rem  meum. 

II.  Denique  sequitur  :  «  Exultabo  ego  super  eloquia 
»  tua,  sicut  qui  invenit  spolia  multa^  »  Per  ea  verba 
vicit,  a  quibus  formidavit.  Victis  enim  spolia  detrahun- 
tur  :  sicut  victus  et  spoHatus  est  ille  ,  de  quo  dicitur  in 
Evangeho  :  «  Nemo  intrat  in  domum  fortis,  ut  vasa  ejus 
))  diripiat ,  nisi  prius  alligaverit  fortem^.  »  Sed  spoHa 
multa  inventa  sunt,  quando  patientiam  mirati  Martyruni 
etiam  qui  persecuti  sunt  crediderunt,  et  qui  regem  nos- 
trum  detrimento  mihtum  ejus  sunt  damnificare  moHti , 
ab  illo  sunt  insuper  acquisiti.  Quisquis  ergo  a  verbis  Dei, 
ne  in  certamine  vincatur  formidat,  super  eadem  verba 
victor  exuhat. 

III.  Nam  ne  putaremus  ex  illa  formidine  odium  verbo- 
rum  Dei  potuisse  subrepere,  quamvis  jam  dixerit :  «  Exul- 
»  tavi  super  eloquia  tua  5  »  quod  utique  non  diceret ,  si 
odisset  ea  ,  tamen  adhuc  addidit,  et  dicit  :  «  Injustitiam 
»  odio  habui,  et  abominatus  sum  ^  legem  autem  tuam  di- 
»  lexi^.  »  Nempe  a  verbis  ejus  illa  formido  non  fecit  eo- 
rumdem  verborum  odium ,  sed  integram  tenuit  charita- 
tem.  Neque  enim  lex  Dei  non  sunt  verba  et  eloquia  Dei. 
Absit  ergo  ut  timore  pereat  amor ,  ubi  castus  est  timor. 
Sic  patres  a  fiHis  piis  et  timentur  et  amantur  :  sic  pudica 
conjux  virum  et  timet ,  ne  ab  iUo  deseratur ,  et  amat  ut 
fruatur.  Si  ergo  et  pater  homo ,  et  conjux  homo  ,  et  ti- 
meri  et  amari  debet  :  multo  magis  «  Pater  noster  qui  in 
M  cneHs  est^ ,  et  ille  sponsus,  non  carne  prae  fiHis  homi- 
num  ,  sed  virtute  formosus  ^.  A  quibus  enim  diHgitur  lex 
Dei,  nisi  a  quibus  diHgitur  Deus?  Et  quid  habet  bonis 

'  Psal.  cxvin,  162. —  »  MaUh.  xii,  29  —  3  Psal.  csviii,  i63. —  4  MaUh. 
VI;  9.  —  *  Psal.  xtiv,  3. 


ENARRATIO   IN    PSALMUM   CXVIII ,    SEHMO   XXXI.       537 

filiis  triste  lex  patris  ?  An  quoniam  «  Quem  diligit  corri- 
pit ,  et  flagellat  omnem  filium  quem  recipit  ^  ?  »  At  qui 
liaec  judicia  respuit ,  promissa  non  recipit.  Paterna  ergo 
judicia  laudentur  et  in  flagello,  si  promissa  diligantur  in 
praemio. 

IV.  Ita  plane  facit  iste,  qui  dicit  :  «  Septies  in  die  lau- 
))  davi  te  ,  super  judicia  justitiae  tuae  -.  Septies  in  die  » 
quod  ait ,  significat  semper.  Solet  esse  quippe  iste  nume- 
rus  universitatis  indicium  :  propter  quod  sex  diebus  di- 
vinre  operationis,  septimus  adjectus  est  quietis  ^  :  et  per 
septem  dies  currentes  et  recurrentes ,  tempora  universa 
volvuntur.  Nec  ob  aliud  dictum  est :  «  Septies  cadet  jus- 
))  tus,  et  resurget  :  ))  id  est,  non  perit  justus,  modis 
omnibus  humiliatus ,  sed  non  praevaricatus ,  alioquin  non 
erit  justus.  Nam  pro  omni  genere  tribulationis ,  qua  in 
conspectu  hominum  dejicitur,  positum  est,  septies  cadit : 
et  pro  eo  quod  ex  ipsis  omnibus  tribulationibus  proficit, 
positum  est  :  «  Resurget.  ))  Satis  iUustrat  in  eo  libro  con- 
sequens  sententia  praecedentem  :  ibi  enim  sequitur:  «Im- 
))  pii  autem  infirmabuntur  in  mahs^))  Hoc  est  itaque  justo 
septies  cadere  et  resurgere,  in  omnibus  mahs  non  infir- 
mari.  Meiito  igitur  septies  in  die  laudavit  Ecclesia  Deum 
super  judicia  justitiae  ipsius  -,  quia  cum  tempus  esset  ut 
judicium  inciperet  a  domo  Domini^ ,  in  omnibus  tribula- 
tionibus  suis  non  infirmata ,  sed  coronis  Martyrum  glori- 
ficata  est. 

V.  «  Pax  multa  ,  inquit,  dihgentibus  legem  tuam  ,  et 
»  non  est  eis  scandalum  ''.  ))  Utrum  ipsa  lex  dihgenti- 
bus  se  scandalum  non  est ,  an  dihgentibus  eam  nuflum 
est  undecumque  scandalum?  Sed  utrumque  recte  intelh- 
gitur.  Qui  enim  dihgit  Dei  legem ,  etiam  quod  in  ea  non 

*  Hebr.  xii,  6.  —  »  Psal.  cxviu,  164.  —  '  Gen.  u,  2.—  4  Piov.  xxiv.  iG. 
—  •  I  Petri  IV,  17.  —  5  Psal.  cxvui,  i65. 


538  S.   AUGrSTINI  episcopi 

intelligit  honorat  5  et  quod  ei  sonare  videtur  absurde ,  se 
potius  non  intelligere  _,  et  aliquid  magnum  latere  ibi  judi- 
cat.  Ideo  lex  Dei  non  est  ei  scandalum.  Ut  autem  nuUum 
scandalum  omnino  patiatur  ,  non  sic  homines  sanctse  cu- 
jusque  professionis  attendat,  ut  fides  ejus  ex  eorum  mo- 
ribus  pendeat,  ne  ahquibus  cadentibus  quos  pro  magno 
habebat ,  ipse  scandalo  pereat :  sed  ipsam  Dei  legem  dih- 
gat ,  et  erit  eipax  muha  ,  nuUumque  scandalum.  Securus 
enim  dihgit  eam,  in  qua  etiamsi  multi  peccant,  peccare 
ipsa  non  novit. 

VI.  «  Expectabam  ,  inquit ,  salutare  tuum,  Domine,  et 
))  mandata  tua  dilexi*.  »  Quid  enim  justis  profuisset  an- 
tiquis  Dei  dilexisse  mandata,  nisi  eos  Christus,qui  est  Dei 
salutare ,  liberasset  ^  cujus  etiam  spirito  impertito  man- 
data  Dei  dihgere  potuerunt  ?  Si  ergo  expectabant  salutare 
Dei ,  qui  mandata  ejus  dilexerunt  :  quanto  magis  neces- 
sarius  erat  Jesus,  hoc  est,  salutare  Dei  ,  salvis  faciendis 
eis  ,  qui  mandata  ejus  non  dilexerunt  ?  Potest  ista  etiam 
sanctis  istorum  temporum  •,  ex  quo  gratia  revelata  Evan- 
gelium  praedicatur,  congruere  prophetia  :  expectant  enim 
Christum  qui  raandata  Dei  diligunt,  ut  cum  Christus  ap- 
paruerit  vita  nostra ,  tunc  et  nos  appareamus  cum  illo  in 
gloria  **. 

VII.  «  Custodivit,  inquit,  anima  mea  testimonia  tua  , 
»  et  dilexi  ea  valde^:  »  vel,  sicut  nonnulh  codices  ha- 
bent,  «  Dilexit ,  »  ut  subaudiatur,  «  Anima  mea.  »  Cus- 
todiuntur  testimonia  Dei ,  dum  non  negantur.  Hoc  est 
Martyrura  ofiicium,  quia  testimonia  graece  martyria  nun- 
cupantur.  Sed  quia  pro  testimoniis  Dei  etiam  flammis  con- 
cremari  sine  charitate  nihil  prodest^,  ideoaddidit,  «  Et 
»  dilexi  ea  valde.  »  Supra  autera  dixerat :  «  Mandata  tua 

»  Psal.  cxvin,  i66.  —  '  Coloss,  iii,  4-  —  '  Pfal.  civin,  167.  —  4  i  Cov. 
XIV  ,  i3. 


enarrAtio  in  psalmum  cxviii_,  sermo  XXXI.  639 
»  dilexi :  »  deinde  sequenti  versu ,  «  Testimonia  tua ,  et 
»  custodivi,  et  dilexi  :  »  postea,  «Et  mandata  tua  et  tes- 
»  timonia  tua  custodivi.»  Ait  enim  :  «  Custodivi  mandata 
»  tua  et  testimonia  tua^  »  Qui  enim  diligit ,  ipsa  veraci- 
ter  libenterque  custodit.Plerumque  autem  dum  mandata 
Dei  custodiuntur,  fiunt  inimici  contra  quorum  volunta- 
tem  custodiuntur  :  tunc  vero  fortiter  et  testimonia  custo- 
dienda  sunt ,  ne  persequenlibus  inimicis  negentur. 

VIII.  Cum  ergo  se  iste  utrumque  fecisse  dixisset,  Deo 
tribuit  unde  fecit ,  adjungendo  atque  dicendo  :  «  Quia 
»  omnes  viae  meae  in  conspectu  tuo  ,  Domine.  »  Ideo,  in- 
quit ,  «  Custodivi  mandata  tua  et  testimonia  tua  ;  quia 
»  omnes  viae  meae  in  conspectu  tuo. »  Tanquam  diceret :  Si 
avertisses  a  me  faciem  tuam,  fierem  conturbatus,  nec  tua 
mandata  et  testimonia  custodirem.  Custodivi  ergo,  «  Quia 
»  omnes  \\ve  meae  in  conspectu  tuo.  »  Propitio  quippe  et 
adjuvante  conspectu  ,  voluit  intelligi  Deum  videre  vias 
suas  :  sicut  oravit  qui  dixit  :  «  Ne  avertas  faciem  tuara  a 
»  me  ^.  »  Nam  utique  facies  Domini  est  et  super  facientes 
mala ,  sed  ut  perdat  de  terra  memoriam  eorum^.  Non  sic 
profecto  iste  dixit  vias  suas  ab  illo  videri ;  sed  sicut  novit 
Dominus  viasjustorum*^  et  sicut  ait  Moysi,  «Scio  te  prae 
»  omnibus^.  »  Nam  si  hoc  eum  non  adjuvaret  gradien- 
tem  ,  quod  ejus  viae  sunt  in  conspectu  Dei ,  non  diceret 
ideo  se  custodisse  mandata  et  testimonia  ejus,  quia  omnes 
viae  suae  sunt  in  conspectu  Domini.  Novit  enim  audire, 
«  Servite  Domino  in  timore,  et  exultate  ei  cum  tremore  : 
»  apprehendite  disciplinam  ,  ne  quando  irascatur  Domi- 
»  nus,  et  pereatis  de  via  justa^.  »  Quia  nisi  in  conspectu 
Domini  esset ,  via  justa  non  esset.  Nam  hunc  tiraorem  et 
tremorem  apostolus  etiam  Paulus  imponit  eis  quibus  di- 

•  Psal.  cxvni,  i68.  —  '  Id.  xtvi,  9.  —  ^  Id.  xxxui,  17.  —  4  Id,  i,  6. — 
5  Exod.  xxxui,  17.  —  6  Psal.  11,  11,  i2. 


540  S.    lUGUSTINI    EPISCOPI 

cit :  «  Cum  timore  et  tremore  vestram  ipsorum  salutem 
»  operamini.  »  Et  cur  hoc  dixerit  aperiens,  u  Deus  est 
»  enim  ,  inquit ,  qui  operatur  in  vobis ,  et  velle  et  ope- 
»  rari  pro  bona  voluntate  *.  »  Ad  hoc  sunt  ergo  in  cons- 
pectu  Domini  viae  justorum  ,  ut  dirigat  gressus  eorum  ,. 
quoniam  ipsse  sunt  vioe  de  quibus  scriptum  est  in  Prover- 
biis  :  «  Vias  autem  quoe  a  dextris  sunt ,  novit  Dominus  : 
»  perversae  autem  sunt,  inquit,  quae  a  sinistris"^  :  »  ut 
intelligeremus  quod  eas  non  noverit  Dominus ,  propter 
quod  perversis  dicturus  est :  «  Non  novi  vos'.  »  Porro  ut 
ostenderet ,  quo  fructu  vias  quae  a  dextris  sunt,  id  est, 
justorum,  noverit  Dominus  ,  continuo  subjecit ,  «  Ipse 
»  enim  rectos  faciet  gressus  tuos  ,  et  itinera  tua  in  pace 
»  producet  *.  »  Ecce  quare  ait  etiam  iste  ,  «  Custodivi 
»  mandata  tua  et  testimonia  tua.  »  Et  velut  qusereremus 
hoc  unde  potuerit.  «  Quia  omnes ,  inquit ,  vise  meae  in 
»  conspectu  tuo ,  Domine.  » 


SERMO   XXXII. 

I.  VocEM  nunc  orantis  audiamus  :  quoniam  quis  oret 
novimus ,  et  nos  ipsos,  si  reprobi  non  sumus,  in  membris 
hujus  orantis  agnoscimus.  «  Appropinquet  oratio  mea  iii 
»  conspectu  tuo,  Domine  ^.  »  Id  est ,  oratio  mea ,  quae  fit 
in  conspectu  tuo,  appropinquet  tibi.  Prope  est  enim  Do- 
minus  his  qui  obtriverunt  cor''.  «  Secundum  eloquium 
tuum  da  mihi  intellectum ,  »  Promissum  petit.  Nam  hoc 
ait  :  Secundum  eloquium  tuum;  »  tanquam  diceret,  Se- 

»  Pliilip.  li,  12,  i3.—  »  Prov.  iv,  27.—  3  Matth.  vu,  23.-4  ProY.  iv^a?. 
—  5  Psal,  cxviu,  169,  —  6  1(1.  sxxm,  19. 


ENA.RRATIO    IN   PSALMUM   CXVIII ,    §ERMO   XXXII.      541 

cundum  proraissum  tuum.  Promisit  enimhoc  Dominus  , 
ubi  ait :  «  Intellectum  dabo  tibi^  » 

II.  «  Intretpostulatio  mea  in  conspectu  tuo,  Domine, 
»  secundum  eloquium  tuum  eripe  me^.  »  Repetit  quo- 
dam  modo  quod  petivit.  Nam  quod  prius  dixerat  :  u  Ap- 
»  propinquet  oratio  mea  in  conspectu  tuo ,  Domine ;  » 
huic  simile  est  quod  ait  poslerius,  «  Intret  postulatio  mea 
»  in  conspectu  tuo ,  Domine ,  »  et  quod  prius ,  «  Secun- 
«  dum  eloquium  tuum  da  mihi  intellectum  5  »  huic  con- 
gruit  quod  posterius  :  «  Secundum  eloquium  tuum  eripe 
»  me.  »  Accipiendo  quippe  intellectum  eripitur ,  qui  per 
se  ipsum  non  inteUigendo  decipitur. 

III.  «  Eructabunt,  inquit,  labia  mea  hymnum ,  cum 
»  docueris  me  justificationes  tuas  '.  »  Novimus  quemad- 
modum  doceat  eos  Deus  qui  sunt  docibiles  Deo.  Omnis 
enim  qui  audivit  a  Patre ,  et  didicit ,  venit  ad  eum  qui  jus- 
tificat  impium^ :  ut  non  solum  memoria  retinendo,  verum 
etiam  faciendo  custodiat  justificationes  Dei.  Sic  enim  qui 
gloriatur ,  non  in  se  ipso ,  sed  in  Domino  gloriatur  ^ ,  hym- 
nusque  eructatur. 

IV.  Sed  jam  quia  didicit  et  laudavit  doctorem  Deum, 
deinde  vult  docere.  «  Pronuntiabit ,  inquit ,  Hngua  mea 
»  eloquia  tua,  quia  omnia  mandata  tua  justitia^.  »  Cum 
hnec  se  pronuntiaturum  dicit ,  utique  minister  fit  verbi. 
Quamvis  enim  Deus  doceat  intrinsecus  :  tamen  fides  ex 
auditu  est.  Et  quomodo  audiunt  sine  praedicante''?  Neque 
enimquia  Deus  dat  incrementum^,  ideo  non  est  plantan- 
dum  et  rigandum. 

V.  Scit  autem  quae  pericula  secutura  sint  a  contradi- 
centibus  et  persequentibus  ,  cum  fuerit  pronuntiator  elo- 

'  Psal.  XXXI ,  8.  —  '  Id.  cxviii ,  170.  —  '  Ibid.  171.  —  'i  Joau.  vi,  45. 
—  *  I  Cor.  1,  3i.—  6  Psal.  cktiu,  177.  —  7Rom  x,  14  et  17.-—  8  i  Cor. 
III  ,   7. 


542  S.    ItJGUSTINI   EPISCOPl 

quiorum  Dei  :  propter  qnod  adjunxit :  «  Fiat  manus  tua, 
»  ut  salvum  me  faciat-,  quia  mandata  tua  elegi  ^  »  Ut  non 
timerem ,  nec  solum  cor  meum  teneret ,  sed  lingua  etiam 
pronuntiaret  eloquia  tua,  «  Mandata  tua  elegi,  »  timo- 
remque  amorecompressi.  Fiat  ergomanus  tua,  utsalvum 
me  de  manu  facias  aliena.  Sic  autem  Deus  salvos  Martyres 
fecit,  cum  eos  in  anima  non  permisit  occidi.  Nam  secun- 
dum  carnem  vana  salus  hominis'^.  Potest  et  sic  accipi , 
«  Fiat  manus  tua,  »  ut  manus  Dei  Christus  inteJhgatur; 
juxta  illud  Isaiae ,  «  Et  brachium  Domini  cui  revelatum 
»  est^?  »  Non  enim  erat  factus  Unigenitus ,  cum  per  eum 
facta  sint  omnia^  :  sed  factus  est  ex  semine  Davld^,  ut 
esset  Jesus,  id  est,  Salvator,  qui  jam  erat  Creator.  Sedcum 
famihare  sit  Scripturae,  «  Fiat  manus  tua^ »  et,  «  Facta 
»  est  manus  Domini :  »  nescio  utrum  possit  hic  sensus  in 
eis  locis  omnibus  obtineri.  Sane  ubi  audimus  quod  sequi- 
tur,  «  Concupivi  salutare  tuum ,  Domine*^  :  »  etiam  no- 
lentibus  omnibus  inimicis ,  salutare  Dei  nobis  Christus 
occurrat  :  ipsum  se  concupisse  justi  antiqui  veracissime 
confitentur,  ipsum  concupivit  Ecclesia  venturum  de  visce- 
ribus  matris,  ipsum  concupiscit  Ecclesia  venturum  a  dex- 
tera  Patris.  Subjungitur  autem  huic  sententiae,  «  Et  lex 
»  tua  meditatio  mea  est.  »  Quia  lex  perhibet  testimonium 
Christo. 

VI.  Sed  inhac  fide,  cum  cordecredituradjustitiam,  ore 
autem  confessio  fit  ad  salutem ' ;  fremant  gentes ,  popuU 
raeditentur  inania ,  occidatur  certe  caro  dum  praedicat  te  : 
«  Vivet  anima  mea,  etlaudabit  te,  et  judicia  tua  adjuva- 
»  bunt  me.  »  Judicia  quippe  iJla  sunt ,  quse  tempus  erat 
ut  inciperenta  domo  Domini^.»  Sed,  «  Adjuvabunt  me, 
»  inquit.  »  Etquis  non  videat quantum adjuverit EccJesiam 

'  Psal.  cxvui,  173.  —  >  Id.  ux,  i3.  —  ^  Isai.  lui,  r.  —  4  Joan.r  ,  3.  — 
5  Rom.  I,  3.  —  ^Psal,  cxvui,  174.  —  7  Id.  u,  i.  —  ^  i  Petr.  iv,  17. 


EKARRlTIO   IN   PSALMUM  CXVIII  ,    SERMO  XXXII.    643 

sanguis  Ecclesiae  ?  quanta  ex  illa  semente  seges  toto  orbe 
surrexerit? 

VII.  Novissime  prorsus  aperit  se ,  et  quae  persona  per 
totum  Psalmum  loquebatur ,  ostendit.  «  Erravi ,  inquit , 
»  sicut  ovis  perdita  :  qua^re  servum  luum,quia  mandata  tua 
»  nonsumoblitus^»NonnuIlicodicesnonhabent«Quaere,» 
sed  «  vivifica.  »  Una  quippe  syllaba  interest,  qua  inter  se 
in  grseco  distant  ^rcrcv  et  5V-r,orov  •  unde  et  ipsi  codices  graeci  va- 
riant.  Sed  quodlibet  horum  sit,  ovis  perdita  quaeratur,  ovis 
perdita  vivificetur,  propter  quam  pasior  ejus  nonaginta  no- 
vem  dimisit  in  montibus,  eteam  quaerens^,  Judaicis  lacera- 
tus  est  vepribus.  Sed  adhuc  quaeritur ,  adhuc  quaeratur,  ex 
parte  inventa  adhucquaeratur^.  Ex  ea  namque  parte,  qua 
dicit  iste ,  «  Mandata  tua  non  sum  oblitus ,  »  inventa  est  ^ 
sed  pereos  quimandata  Dei  eligunt,  coUigunt,  diligunt, 
adhuc  quaeritur,  et  per  sui  pastoris  sanguinem  fusum  at- 
que  dispersum ,  in  omnibus  gentibus  invenitur. 

VIII.  Ut  potui,  quantum a  Domino  adjutus  sum,  Psal- 
mumistum  magnumpertractaviet  exposui.  Quodprofecto 
melius  sapientiores  doctioresque  fecerunt,  sive  facturi 
sunt  ^  nec  ideo  tamen  ei  nostrum  deesse  debuit  ministe- 
rium,  maxiraeid  deme  flagitantibus  fratribus ,  quibus  sum 
debitor  hujus  otficii.  Quod  autem  de  alphabeto  hebraeo, 
ubi  octoni  versus  singulis  subjacent  litteris,  atque  ita 
Psalmus  totus  contexitur,  nihil  dixi,  non  sit  mirum^ 
quoniam  nihil  quod  ad  istum  proprie  pertineret  invenit  : 
non  enim  solus  habet  has  litteras.  Illud  sane  sciant ,  qui 
hoc  in  graeca  et  latina  scriptura ,  quoniam  non  illicserva- 
tum  est ,  invenire  non  possunt ,  omnes  octonos  versus  in 
hebraicis  codicibus  ab  ea  quae  iDis  praeponitur ,  littera  in- 
cipere  •,  sicut  nobis  ab  eis  qui  illas  noverunt  litteras,  indi- 
catum  est.  Quod  multo  dihgentius  factum  est,  quam 

'  Psal.  cxvui,  176.  —  »  MaUh.  xvui,  12.  —  ^  Luc.  xv,  4- 


544  §.  irGXJSTiNi  EPiscopi 

nostri  vel  latine  vel  punice,  quos  Abecedarios  vocanl 
Psalmos,  facere  consueverunt.  Non  enim  omnes  versus, 
donec  claudatur  periodus ,  sed  solos  primos  ab  eadem  lit- 
tera  incipiunt ,  quam  praeponunt. 

^fVV%WV»  ^'VW\<VVW\lWt'VVVVWV»'WV%WV\WV\WV\VVV\<VVV\'WM^«V\<WVt^lVVt WMfWVt 

ENARRATIO 

IN  PSALMUM  CXIX. 

Sermo  ad  plebem. 

I.  Brevis  Psalmus  est^,  et  valde  utilis ,  quem  modo  no- 
bis  cantatum  audivimus,  et  cantando  respondimus.  Non 
diu  laborabilis  in  audiendo,  nec  infructuose  laborabitis  in 
operando.  Est  enim,  sicut  ejus  titulus  prsenotatur,  «Can- 
»  ticum  graduum.  »  Graece  scriptum  est ,  ava6x6|j.a)v.  Gra- 
dus  vel  descendentium  sunt  vel  ascendentium  :  scd  gradus 
quomodo  in  his  Psalmis  positi  sunt ,  ascendentes  signifi- 
cant.  Intelligamus  ergo  tanquam  ascensuri :  nec  ascensio- 
nespedibus  corporalibus  quaeramus,  sed  sicutinalioPsalmo 
scriptum  est,((  Ascensiones  in  corde  ejus  disposuit,  in  con- 
))  valle  plorationis,  in  locum  quem  disposuil-. »  Dixitascen- 
siones,  ubi  ?  Id  est,  in  corde.  Unde?  A  convalle  plorationis. 
Et  jam  quo  ascendatur ,  tanquam  deficit  sermo  humanus, 
nec  explicari  potest,  forte  nec  cogitari.  Audistis  modo  cum 
Apostolus  legeretur,((  Quod  oculus  non  vidit,nec  auris  audi- 
)>  vit,  nec  in  cor  hominis  ascendit^ . ))  In  cor  horainis  non  ascen- 
dit,cor  hominis  iliuc  ascendat.  Ergo,  Quia  oculus  non  vidit, 

■  ViJe  D.  Guillon  ,  toin.  xxii,  pag.  36-38.  —  »  Psal.  Ltxxui ,  6,  7.  — 
3  I  Cor.  II,  9. 


ENARRATIO    II»    FSALMIJM   CXIX,  545 

))  nec  auris  audivit,  iiec  iii  cor  liominis  ascendit  •,  »  quomodo 
dici  posset ,  quo  ascendendum  est  ?  Ideo  cum  dici  non 
posset,  ait :  «  In  locum  quem  disposuit. ))  Quid  tibi  plus  dic- 
turus  sum  ait  homo  per  quem  Spiritus  sanctus  loqueba- 
tur?  in  locum  talem,  aut  locum  talem  ?  Quidquid  dixero^ 
terrenum  cogitas,  humi  repis,  carnem  portas  :  Corpus 
quod  corrumpitur  aggravat  animam  ,  et  deprimit  terrena 
inbabitatio  sensum  multa  cogitantem.  Cui  loquar?  quis 
auditurus  est  ?  quis  capiel ,  ubi  erimus  post  hanc  vitam  , 
si  incorde  ascenderimus  ?  Quia  ergo  nemo,  speraaliquem 
inefTabilem  beatitudinis  locum ,  quem  tibi  disposuit  qui 
ascensiones  etiam  in  corde  tuo  disposuit.  Sed  ubi  ?  In  con- 
valle  plorationis.  Convallis  humilitatem  significat,  mons 
celsitudinem  significat.Est  mons,  quo  ascendamus  ,  spiri- 
tahs  quaedam  celsitudo.  Et  quis  est  iste  mons,  quo  ascen- 
dimus,  nisi  Dominus  Jesus  Christus?  Ipse  tibi  fecit  pa- 
tiendo  convallem  plorationis ,  qui  fecit  manendo  montem 
ascensionis.  Quid  est  valJis  plorationis?  «  Verbum  caro 
»  factum  est ,  et  habitavit  in  nobis  '^.  »  Quid  est  valhs 
plorationis  ^  ?  Prsebuit  percutienti  se  maxillam ,  saturatus 
est  opprobriis  ^.  Quid  est  vallis  plorationis  ?  CoLiphizatus 
est,  sputis  ilhnitus  ,  spinis  coronatus,  crucifixus  est.  Hsec 
est  valhs  plorationis,  undetibi  ascendendum  est.  Sed  quo 
ascendendum  est?  «  In  principio  erat  Verbum,  et  Verbum 
»  erat  apud  Deum,  et  Deus  erat  Verbura^.  »  Ipsum  enim 
«  Verbum  caro  factum  est,  et  hal)itavitin  nobis.  »  Sic  des- 
cendit  ad  te  ,  ut  maneret  in  se  :  descendit  ad  te^  utfieret 
tibi  convalhs  plorationis ;  mansitin  se ,  ut  esset  tibi  mons 
ascensionis.  «  Erit,  inquit  Isaias,  in  novissimis  diebus 
»  manifestus  monsDomini  paratus  in  cacumine  montiura''. » 
Ecce  quo  ascendenduni  est.  Sed  noh  aliquid  terrenum  co- 

'  Snp.  IX,  5.-    »  Joan.  i,  i^. —  ^  Tliren.  ni,3o.—  ^  M^tth.  xxvn,3f>  ^ 
3  Joan.  I,  I.  —  *-'  Isai.  )i,  2. 

cxviii.  35 


546  S.    AUGUSTIWI    EPISCOPI 

gitare  ,  nec  quia  moatem  audisti ,  alta  qusedam  cogites 
terrae  :  nec  cum  saxum  audis  aut  petram  ,  duritia  a  te 
intelligatur  ^  nec  cum  audis  leonem  ,  cogites  feritatem  •, 
nec  cum  audis  agnum ,  cogites  pecus.  Nihil  horum  est  in 
se,  etomnia  factus  est  pro  te.  Hinc  ergo  ascendendum  est, 
iiluc  ascendendum ;  ab  exemplo  ipsius ,  ad  divinitatem 
ipsius.  Exemplum  enim  tibifecit  humihando  se.  Nam  qui 
nolebant  a  convalle  plorationis  ascendere  ,  compressisunt 
ab  ipso.  Praepropere  enim  volebanthabere  ascensum  ,  ho- 
nores  altos  cogitabant ,  viam  humiiitalis  non  cogitabant. 
InteJligat  Gharitas  Vestra  quod  dico,  duos  Discipulos  vo- 
luisse  ad  latera  Domini,  unum  addexteram,  alterum  ad 
sinistram  sedere  ^  :  vidit  eos  Dominus  praepropere  et  prae- 
postere  dehonoribus  cogitare,  cum  priusdiscere  deberent 
humiiiari  ut  exaitarentur  ^  et  ait  eis  Dominus,  «  Potestis 
»  bibcre  caiicem  quem  ego  bibiturus  sum  ^  ?  »  Ipse  enim 
in  convalle  plorationis  bibiturus  erat  caiicem  passionis  : 
illi  autem  non  aitendentes  humiJitatera  Christi ,  compre- 
liendere  voiebant  altitudinem  Christi.  Revocavit  iilos  ad 
viam,  tanquam  aberrantes  :  non  ut  negaret  iUisquod  vel- 
lent,  sed  ut  ostenderet  qua  venirent. 

II.  Itaque,  fratres  mei ,  hunc  Psalmum  ascensionis  can- 
temus  ascensuri  in  corde  •,  quia  ut  ascendamus  descen- 
sum  est  ad  nos.  Nam  vidit  scalas  Jacob,  et  in  ipsis  scalis 
demonstrati  sunt  ei  ascendentes  et  descendentes ":  utrum- 
que  vidit.  Possumus  putare  ascendentes  visos,  proficien- 
tes-,  desceudentes ,  deficientes  :  quiaet  revera  invenimus 
hoc  inpopuloDei;  aliiproficiunt,  alii  deficiunt.  Poterant 
istos  significare  ilise  scalae ,  sed  forte  melius  intelliguntur 
omnes  boni  in  iilis  scalis ,  et  ascendentes  et  descendentes . 
Non  enim  frustra  non  dictum  est  cadentes,  sed  descen- 
dentes.  Multumautem  interest  inter  descendereetcadere. 

>  MaUh.  xs,  21.  —  »  Ibid.  22.  —  *  Gen.  xiviii,  i2. 


ENARRlTIO    IK    PSALMUM   CXIX.  647 

Nam  quia  cecidit  Adam  %  ideo  descendit  Christus  :  ille 
cecidit,  ilJe  descendit  >  ille  cecidit  superbia,  ille  descen- 
dit  misericordia.  Non  autem  ipse  solus  descendit  :  et  qui- 
dem  de  coelo  ipse  solus  descendit  ^  sed  multi  imitantes  eum 
sancti  descendunt  ad  nos,  et  descenderunt  ad  nos.  Nam 
in  quadam  altitudine  cordis  liabitabat  Apostolus,  cumdi- 
ceret :  «  Sive  enim  mente  excessimus  Deo -.  »  Jam  quod 
mente  excesserat ,  Deo  excesserat.  Excedens  enim  mente 
omnem  humanara  fragilitatem  ,  omnem  saecuU  temporali- 
tatem,  omnia  quaecumque  nascendo  et  occidendo  vanes- 
cunt ,  transeuntia  haec  ,  habitabat  corde  in  quadam  inef- 
fabihcontemplatione,  quantum  poterat,  de  quadicitquia 
«  Audivit  ineffabiliaverba,  quae  non  hcethominiloqui^. 
Sed  tibi  illa  loqui  non  posset  :  ipse  autem  videre  illa  ut- 
cumque  posset,  quae  tibi  loqui  non  posset.  Itaque  si  sem- 
per  manere  vellet  in  eo  quod  videbat ,  et  loqui  non  pote- 
rat,  te  non  levaret  ubi  et  tu  posses  videre.  Quid  autem  fe- 
cit.?  Descendit.  Nam  ibi  ait :  «  Sive  enim  mente  excessimus 
))  Deo,  si ve  temperantes  sumus  vobis. »  Quid est^  «  Tempe- 
))  rantes  sumus .?  Sic  loquimur ,  ut  capere  possitis. ))  Quia 
et  Christus  talem  se  fecit  nascendo  et  patiendo,  ut  possent 
de  illo  homines  loqui :  quia  de  homine  homo  facile  loqui- 
tur.  De  Deo  homo  quando  loquitur  sic,  quomodo  Deus  est.^ 
Homo  autem  de  homine  facile  loquitur.  Ut  ergo  magni 
descenderent  ad  parvos,  et  non  illis  tamen  loquerentur 
nisi  magnum  ,  ipse  qui  magnus  erat ,  factus  est  parvus ,  ut 
de  illo  magni  parvis  loquerentur.  Audistis  modo  quod 
dico,  cum  Apostokis  legeretur.  Si  autem  advertistis,  dixit 
hoc  :  «  Non  potui  vobis  loqui  quasi  spiritalibus ,  sed  quasi 
»  carnalibus*.  »  Ergo  spiritalibus  in  excelsis  loquitur^ 
carnalibus  autem  ut  ioquatur_,  descendit.  Nam  ut  sciatis 
quia  cum  descendit ,  de  illo  qui  descendit  loquitur  :  Ecce 

»  Gen.  m,  5.  —  »2  Cor.  v,  3.  —  3  ij.  x,j^  ^.  —  4  ,  Cqj.   m^  , 

35. 


548  S.    ATJGUSTINI   EPISCOPI 

Joannes  manentem  m  se  loquitur  :  «  In  principio  erat 
»  Verbum ,  et  Verijum  eral  apud  Deum,  et  Deus  erat  Ver- 
'  »  bum  5  hoc  erat  in  principio  apud  Deum.  Omnia  per  ip- 
))  sum  facta  sunt ,  et  sineipso  factum  estnihil^  )>  Cape, 
si  potes ;  arripe,  cibus  est.  Sed  dicturus  est  mihi,  IlJe 
quidem  cibus  est,  sed  ego  infans  sum,  lactandus  sum  , 
ut  idoneus  fieri  possim  ad  manducandum  cibum.  Ergo 
quia  tu  lacte  nutriendus  es,  ille  autem  cibus  est,  ipse  ci- 
buspercarnem  tibi  trajectus  est  adfauces.  Quomodoergo 
cibum  mater  comedit ,  ut  per  carnem  trajiciat  ad  infantem 
lac  factum  :  sic  cibus  Angelorum  Dominus  Verbum  caro 
factum  est",  et  factus  cst  lac.  Et  dicit  Apostolus  :  «  Lac 
))  vobis  potum  dedi,  non  escam,  nondum  enim  poteratis, 
))  sed  nec  adhuc  quidem  potestis^  )>  Ergo  dandolac  des- 
cendit  ad  parvulos,  et  quia  descendit,  descendentem  de- 
dit.  Ait  enim  :  «  Numquid  dixi  me  aiiquid  intervosscire, 
)>  Nisi  Jesum  Christum ,  et  hunc  crucifixum  ^?  )>  Quia  si 
diceret  tantum  Jesum  Christum^  est  Jesus  Christusetiara 
secundura  'Divinitatem ,  secundum  id  quod  erat  Verbura 
apud  Deum  ,  Filius  Dei  Jesus  Christus :  sed  hunc,  id  est, 
hoc  modo  dictum  ,  parvuli  non  capiuut.  Quomodo  ergo 
capiunt  quilaccapiunt?  Jesum  Christum,  inquit,  ethunc 
crucifixum.  Suge  quod  pro  te  factus  est,  et  crescis  ad  id 
quod  est.  Sunt  ergo  ascendentes  et  descendentes.  Iniliis 
scalis  et  ascendentes  sunt  ct  descendentes.  Ascendentes 
qui  sunt?  Qui  proficiunt  ad  intellectura  spiritahum.  Des- 
cendenles  qui  sunt  ?  Qui  quamvis ,  quantura  homines  pos- 
sunt,  fruantur  intelhgentia  spiritalium,  tamen descendunt 
ad  parvulos ,  ut  taha  eisdicant,  qualia  possuntcapere,  et 
lacte  nutriti  possint  idonei  fieri  et  vahdi  ad  capiendura  ci- 
bura  spiriialem.  Isaias^  fratres,  eliam  ipseadnos  de  des- 

'  Jop.n    I     1,2.—  '  l!'i;i    -^-  —  '  '  -'^^-  "'  •  ^    ~  *  U'  ">  -•    "  •'  Geu. 

X^VUI,    12. 


EnARRATIO    IW    PSALMtTM    CXIX.  649 

centilnis  fuit :  nam  et  ipsi  gradus  ejus  descendentis  appa- 
rent.  Cum  enim  diceret  de  Spiritu  sancto  :  «  Requiescet, 
»  inquit ,  super  eum  Spiritus  sapientise  et  intellectus ,  Spi- 
»  ritus  consilii  et  fortitudinis,  Spiritusscientiseetpietatis, 
»  et  Spiritus  timoris  Doraini^:  »  a  sapientia  coepit,  et  us- 
que  ad  timorem  descendit.  Quomodo  ille  qui  docebat ,  a 
sapientia  descendit  usque  ad  timorem  :  tu  qui  dicis,  si 
proficis,  a  timore  ascende  ad  sapientiara.  Scriptum  est 
enim,  initium  sapientite  timor  Domini.  Jam  ergo  Psalmum 
audite.  Ecce  ante  oculos  nostros  ponamus  ascensurum 
hominem-:  ubi  ascensursum?  In  corde.  Unde  ascensurum? 
Ab  humilitate,  id  est,  aconvalle  plorationis.  Quo^iscen- 
surum?  Ad  illud  ineffabile,  quod  cum  dici  non  posset, 
dictum  est :  «  In  locum  quem  disposuit^.  » 

III.  Cum  ergo  sic  homo  coeperit  disponere  ascensum; 
hoc  dico  apertius,  cum  coeperit  homo  christianus  cogitare 
proficere ,  incipit  pati  hnguas  adversantium.  Quicumque 
illas  nondum  passus  est,  nondum  profecit  :  quicumque 
illas  non  patitur ,  nec  conatur  proficere.  Vult  nosse  quid 
dicamus?  imo  quid  audiaraus  simul,  experiatur.  Incipiat 
proficere,  incipiat  velle  ascendere,  velle  coiitemnere  ter- 
rena,  fragilia,  temporalia,  feHcitatem  saecuh  pro  nihilo 
haberc ,  Deum  solum  cogitare,  lucris  non  gaudere,  dam- 
nis  non  contabescere,  omnia  etiam  sua  velle  vendere  et 
pauperibus  tribuere",  et  sequi  Christumrvideamus  quem- 
admodum  patiatur  linguas  detrahentium  et  multa  con- 
tradicentium ,  et  quod  est  gravius ,  (juasi  consulendo  a  sa- 
lute  avertentium.  Qui  enim  consulit  ahcui ,  ad  salutem 
consuht,  ad  id  quod  prodest  consulit  :  ille  autem  quasi 
consulens ,  retrahit  a  saUite.  Quia  ergo  videtur  habere 
palhum  consulentis,  ethabet  venenum  perimentis,  lingua 
dolosa  dicta  est.  Ascensurus  ergo,  contraipsas;linguaspri- 

'  Isai.  XI,  2,  3.  —  »  Prov.  i,  7.  —  ^  Vtt<\.  i.xxini,  7. 


550  S.     i.UGUSTINI    EPISCOPI 

mo  Deiim  deprecatur  :  ait  enim  :  «  Ad  te,  Domine,  cum 
»  tribularer,  clamavi,  etexaudisti  me^  »  Unde  illum  exau- 
divit?  Ut  jam  constitueret  eum  ad  gradus  ascendendi. 

IV.  Et  quia  jam  ascensurus  est  exauditus,  quid  orat? 
«  Domine,  erue  ammam  meam  a  labiis  injustis  et  a  lin- 
•»  gua  dolosa  ^.  »  Quse  est  lingua  dolosa?  Subdola,  habens 
imaginem  consulendi,  et  perniciem  nocendi.  Ipsi  sunt 
qui  dicunt :  Et  tu  hoc  facturus  es ,  quod  nemo  fecit  5  et 
tu  solus  eris  Christianus?  Et  si  ostenderit  alios  hoc  facere, 
et  legerit  Evangelium  ubi  praecepit  Dominus  fieri ,  et  le- 
gerit  Actus  Apostolorum-,  illi  quid  dicunt  in  lingua  sub- 
dola  et  labiis  iniquis  ?  Non  poteris  forle  implere ,  multum 
est  quod  aggrederis.  Alii  prohibendo  deterrent^  ahi  lau- 
dando  plus  premunt.  Quia  enim  tahs  est  vita ,  quae  jam 
occupaverit  mundum,  tanta  auctoritas  Christi  est,  ut  re- 
prehendere  jam  Christum  nec  Paganus  audeat :  legitur  iile 
qui  reprehendi  non  potest,  quia  dixit  :  «  Yade,  veiide 
))  omnia  quae  habes ,  et  distribue  pauperibus  ,  et  sequere 
))  me^  :  ))  Chrisio  contradici  non  potest,  Evangeho  con- 
tradici  non  potest,  reprehendi  Christus  non  potest  :  con- 
vertit  se  lingua  dolosa  ad  laudem  prohibentem.  Si  laudas, 
hortare.  Quare  laudando  premis?  Mehus  vituperares,  quam 
dolose  laudares.  Quid  enim  diceres  vituperando?  Absit. 
Foeda  vita  istaest,  mala  vita  ista  est.  Sed  quia  nosti,  cum 
haec  dixeris ,  premi  te  posse  auctoritate  evangelica ;  con- 
vertis  te  ad  ahud  dissuadendi  genus,  ut  laudando  falso, 
me  a  vera  laude  prohibeas^  imo  laudando  Christum  ,  a 
Christo  prohibeas,dicens,  Quid  esthoc?  Ecceilh  fecerunt, 
forte  tu  non  poteris.  Incipis  ascendere,  cadis.  Monere  vi- 
detur ,  serpens  est^  dolosa hngua  est,  venenum  habet.  Roga 
contrailJam,  si  vis  ascendere,  et  dic  Deo  tuo:  «  Domine, 
))  erue  animam  meamalabiis  injustis  et  a  Hnguadolosa.  )> 

»  P»al.  cxix,  i.  —  *  IbiJ.  2.  —  J  MaUh.  u,  ai. 


enaerAtio  in  psalmum  cxix.  551 

y.  Et  dicit  tibi  Dominus  tuiis,  «  Quid  daLitur  tibi,  aut 
))  quid  apponetur  tibi  ad  linguam  dolosam?  »  Id  est, 
quod  habeas  adversus  linguam  doiosam ,  quod  opponas 
linguae  dolosae,  quo  te  raunias  adversus  linguamdolosam, 
«  Quid  tibi  dabitur,  aut  qiiid  apponetur  tibi?  »  Interro- 
gavit  exercens  :  nam  ipse  dicturus  est  quod  interrogat. 
Respondit  enim  sul)jiciens  sibiinterroganti,  «  Sagittaepo- 
»  tentis  acutae,  cum  carbonibus  desolatoriis :  »  vel,  «vas- 
»  tatoribus^.  »  Sive  «  Desolatoriis  »  dicas,  sive  «  vasta- 
»  toribus  dicas,  (  nam  in  diversis  codicibus  diverse  scrip- 
tum  est ,  )  idem  significat.  Videte  :  Vastatores  carbones 
dicuntur ,  quia  vastando  et  desolando  ad  desolalionem 
facile  perducunt.  Qui  sunt  isticarbones?  Intelligat  Chari- 
tas  Vestra ,  primo  quce  sunt  sagitlse.  «  Sagittae  potentis 
»  acutae,  »  verba  Dei  sunt.  Ecce  jaciuntur,  et  transfigunt 
corda.  Sed  cum  transfixa  fuerint  corda  sagittis  verbiDei, 
amor  excitatur,  non  interitus  comparatur.  NovitDominus 
sagiltare  ad  amorem  :  et  nemo  pulcbrius  sagittat  ad  arno- 
rem,quam  qui  verbo  sagittat  ^  imo  sagittat  cor  amantis, 
ut  adjuvetamantem  ^  sagittat,  ut  faciatamantem.  Sagittae 
autem  sunt,  cum  agimus  verbis.  Carbones  autem  vasta- 
torcs  qui  sunt?  Parum  est  verbis  agere  contra  linguam 
subdolam  etlabia  iniqua,  parum  estverbis  agere  etexem- 
plis  agendum  est.  Exempla  sunt  carbones  vastatores.  Et 
quare  vastatores  dicuntur,  breviter  accipiatCharitasVestra. 
Primo  c|uomodo  exemplis  agendum  sit,  videte.  Lingua 
subdola  nihil  sic  novit  dicere ,  quo  magis  subdola  est , 
nisi ,  Vide  ne  non  possis  implere ,  multum  est  ad  te  hoc 
aggredi.  Accepisti  tu  prseceptum  evangelicum,  habes  sa- 
gittam  :  sed  carbones  nondum  habes.  Timendum  ne  sa- 
gittri  sola  non  valeat  adversus  linguam  dolosam  :  sunt  et 
car])ones.  Ut  puta  ,  incipit  enim  tibi  dicere  Deus,  Tu  non 

'  Psal.  csix,  4- 


552  S.    JlTTGVSTmi   episcopi 

potes  ?  quare  ille  potest?  quare  alter  potuit  ?  Numquid  tu 
delicatior  es  illo  senatorePnumquid  tu  infirmior  esillo,  aut 
illoin  valetudinePnumquid  tuinfirmiores  foeminis?Fcemi- 
nae  potuerunt,  viri  nonpossunt?  Delicati  divltes  potuerunt, 
pauperes  non  possunt?  Sed  cgo,  inquit,  multum  peccavi,  et 
luultum  peccator sum.  Numerantur  etiam  qui  multum  pec- 
caverunt;  et  eo  pkis  amaverunt  quo  plura  illis  dimissa  sunt. 
QuomododictumestinEvangelio:Cuimodicumdimittitur, 
modicum  diligit.  Cum  ergo  fuerintista  enumerata,  etno- 
minatim  dicti  fuerint  hominesqui  potuerunt,  ille  accepta 
sagitta  in  corde,  accedentibus  etiam  carbonibus  desolato- 
riis,  desolatur  in  illo  terrena  cogitatio.  Quid  est  enim  , 
desolatur?  Ad  desolationem  perducitur.  Erant  autem  in 
illo  multa  quoe  male  fronduerant  ^,  multoe  carnales  cogi- 
tationes  ,  saeculares  multi  amores  :  ipsi  uruntur  carboni- 
bus  desolatoriis  ,  ut  fiat  purus  locus  desolatus,  in  cujus 
loci  puritatc  faciat  Deus  aadificium  suum  -,  quia  facta  erat 
ibi  ruina  diaboli,  et  aedificatur  ibi  Christus  :  nam  quan- 
diu  manet  ibi  diabolus,  non  potest  tedificari  Christus. 
Accedunt  carbones  desolatorii ,  et  dejiciunt  quod  male 
fuerat  aedificatum,  et  desolalo  loco  accedit  structura  feli- 
citatis  perpetuae.  Yidete  ergo  ,  quare  dicti  sunt  carbones? 
Quia  qui  se  convertunt  ad  Dominum  ,  de  mortuis  revivis- 
cunt.  Carbones  autem  quando  accenduntur,  antequam 
accenderentur,  extincti  erant.  Nam  extincti  carbones, 
mortui  dicuntur^  ardentes,  vivi  appellantur.  Exempla 
crgo  multorum  iniquorum  ,qui  conversi  sunt  ad  Dominum, 
carboncs  dicti  sunt.  Audis  homines  mirari,  et  dicere,  Ego 
illum  novi,  quam  ebriosus  fuit,  cpiam  sceleratus,  quaiis 
amator  circi  aut  amphitheatri ,  quahs  fraudator  :  modo 
quomodo  Deo  servit,  f^uam  innocens  factus  estl  Noh  mi- 
rari;  carbo  est.  Vivum  gaudes,  quem  extinctum  plange- 

•  Luc.  VII,  47. 


enarratio  in  psAlmtjm  cxix.  553 

bas.  Sed  quando  laiidas  vivum,  si  nosti  laudare,  adhibe 
illum  mortuo  ut  accendatur :  id  est ,  quicumque  adhuc 
piger  est  se([ui  Deum ,  admove  illi  carbonem ,  qui  erat 
extinctus  ,  et  habeto  sagittam  verbi  Dei ,  et  carbonem  vas- 
tatorem  ,  ut  occurras  labiis  iniquis  et  linguse  subdolae. 

YI.  Quid  sequiturPAccepit  iste  sagittas  ardentes ,  acci- 
piat  carbones  vastatores.  Jam  repelht  hnguam  subdolam 
et  labia  iniqua ,  jam  ascendit  gradum  ,  incipit  proficere  : 
sed  adhuc  vivit  inter  malos,  inter  iniquos  •,  nondum  est 
area  ventilata  :  puta  quia  triticiun  factum  est,  numquid 
jam  in  horreo  est.?  Adhuc  necesse  est  multa  palea  prema- 
tur  :  et  quantum  proficit ;  tantum  videt  majora  scandala 
in  populo.  Nam  si  non  proficiat,  non  videt  iniquitatcs  :  si 
non  sit  verax  Christianus,  non  videt  fictos.  Etenim,  fra- 
tres  ,  et  de  iUa  similitudine  hoc  nos  docet  Dominus ,  de 
frumentis  et  zizaniis.  «  Cum  autem  crevisset  herba  et 
))  fructum  fecisset ,  tunc  apparuerunt  et  zizania  ^  :  »  id 
est  _,  quia  nulli  homini  apparent  mali,  nisi  factus  fuerit  ipse 
bonus  :  quia  cum  crevisset  herba  et  fructum  fecisset , 
tunc  apparuerunt  zizania.  Jam  ergo  iste  ccepit  proficere  , 
et  coepit  videre  malos  ,  et  multa  mala  quae  ante  non  no- 
v6rat,  et  clamatad  Dominum.  «  Heu  me,  quod incolatus 
))  meus  longinquus,  inquit ,  factus  est-!  »  Multum  a  te 
recessi,  peregrinatio  mea  facta  est  longinqua.  Nondum 
veni  in  patriam  illam ,  ubi  cum  nullo  malo  viclurus  sum  : 
nondum  veniadillam  societatem  Angelorum,  ubi  scandala 
non  timebo.  Quare  autem  nondum  sum  ibi  ?  Quia  a  Inco- 
))  latus  meus  longinquus  factus  est.  »  Incolatus  peregri- 
natio  est.  Incola  dicitur  qui  habitat  in  terra  aliena ,  non 
in  civitate  sua.  «  Longinquus ,  inquit ,  factus  est  incolatus 
»  meus.  ))  Et  ubi  longinquus?  Aliquando,  fratres  mei , 
cum  peregrinalur  homo,  inter  meliores  vivit,  quam  in 

•  Matth.  xui,  26.  —  »Pfal.  cxix,  5. 


554  s.  AxJGrsTiNi  EPiscopi 

palria  sua  forte  viveret  :  sed  non  sic  est ,  quando  de  illa 
Jerusalem  coelesti  peregrinamur.  Mutat  enim  homo  pa- 
triam ,  et  aliquando  in  peregrinatione  illi  bene  est  :  inve- 
nit  amicos  fideles  peregrinando ,  quos  in  patria  invenire 
non  potuit.  Inimicos  habuit ,  ut  de  patria  pelleretur  ;  et 
cum  peregrinaretur,  invenit  quod  non  habebat  in  patria. 
Non  sic  est  patria  ilia  Jerusalem  ,  ubi  omnes  boni  :  qui- 
cumque  inde  peregrinatur ,  inter  malos  est ;  nec  recedere 
a  mahs  potest,  nisi  cum  redierit  ad  societatem  Angelorum, 
ut  ibi  sit  unde  peregrinatur.  Ibi  omnes  jusiietsancti,  qui 
fruuntur  Verbo  Dei  sine  leclione ,  sine  htteris  :  quod  enim 
nobis  per  paginas  scriptum  est ,  per  faciem  Dei  ilii  cer- 
nunt.  Qualis  patria  ?  Magna  patria ,  et  miseri  sunt  peregrini 
ab  illa  patria. 

VII.  Sed  quod  ait  iste :  «  Longinqua  facta  est  peregri- 
»  natiomea:  ))maximeeorumvoxest,idest_,ipsiusEcclesiae, 
quse  laborat  in  hac  terra.  lUius  vox  est,  quse  clamat  a 
fmibus  terrae  in  alio  Psalmo  dicens  :  «  A  fmibus  terraead 
)>  te  clamavi^  »  Quis  nostrum  clamat  a  fmibus  terrae? 
Nec  ego ,  nec  tu ,  nec  ille  :  sed  a  fmibus  terrae  ipsa  tota 
Ecclesia  ,  tota  haereditas  Christi  clamat ;  quia  Ecclesia 
haereditasejus,  et  de  Ecclesia  dictum  est,  «  Postulaa  me, 
»  et  dabo  tibi  gentes  haereditatem  tuam ,  et  possessionem 
»  tuam  terminosterrae*.  »  Possessio  Christi  usque  adfmes 
terrae,  et  possessio  Christi  omnes  sancti,  et  omnes  sancti 
unus  homo  in  Christo  ,  quia  unitas  sancta  in  Christo  est; 
ipse  unus  homo  dicit :  «  A  finibus  terrae  ad  te  ciamavi,  dum 
»  angeretur  cor  meum.  »  Hujus  ergo  hominis  longinqua 
peregrinatio  facta  est  inter  malos.  Et  tanquam  diceretur 
iili.  Cum  quibus  ergo  liabitas  ,  ut  gemas  ?  «  Peregrinatio, 
»  inquit,  mea  longint[ua  facta  est. »  Sed  quid,  si  cum  bonis 
esset?  Sicum  bonis  esset  non  diceret :  «  Heu  rae!  »  Heu, 

'  Psal.  Lx,  3.    —  «  Id.  II,  8. 


enakratio  in  palmum  cxix.  555 

vox  est  miserise ,  vox  est  calamitatis  et  infelicitatis  5  sed 
tamen  in  spe,  quia  jam  vel  gemere  didicit.  Multi  enim  et 
miseri  sunt,  et  non  gemunt^  et  peregrinantur  ,  et  redire 
nolunt.  Iste  jam  volens  redire ,  cognoscit  infelicitatem 
peregrinationis  suse  :  quia  agnovit  illam  ,  redit  ^  et  ascen- 
dere  incipit,  quia  Canticum  graduum  ccepit  cantare.  Ubi 
ergogemit,  et  inter  quos  habitat?  u  Inhabitavit  cum  ta- 
»  bernaculis  Cedar.  »  Verbum  hoc  quia  hebraeum  est, 
proculdubio  non  intellexistis.  Quid  est ,  «  Inhabitavicum 
))  tabernaculis  Cedar?  »  Cedar,  quantum  meminimus  ex 
interpretatione  nominumhebrseorum,  Tenebras  significat. 
interpretatum  Cedar  latine ,  Tenebrse  dicuntur.  Nostis 
autem  duos  filios  habuisse  Abraham ,  quos  quidem  com- 
memorat  Apostolus ,  et  ad  imaginem  duorum  Testamen- 
torum  esse  dicit  :  unus  de  ancilla  erat ,  et  alter  de  libera. 
Ex  ancilla  Ismael  erat*  :  de  libera  Sara  ,  quem  suscepit  ex 
desperatione  per  fidem  ,  Isaac  erat.  Uterque  ex  semine 
Abrahae ,  sed  non  uterque  haeres  Abrahse.  De  Abraham 
natusunus ,  sed  tamen  non  h?ereditat :  alter  etiam  haeres  ^ 
non  solum  fdius ,  sed  et  haeres.  In  Ismael  sunt  omnes  qui 
carnaliter  colunt  Denm.  Ad  ipsos  enim  et  Vetus  Testa- 
mentnm  pertinet  :  quia  sic  dixit  Apostolus.?  «  Sub  Lege 
»  volentes  esse  ,  legem  non  audistis?  Scriptum  est  enim  , 
))  quod  Abraham  duos  fdios  habuit ,  unum  de  ancilla ,  et 
))  unum  de  libera,  quae  sunt  in  allegoria.  Haec  enim  sunt 
»  duo  Testamenta-.  »  Quae  sunt  duo  Testamenta?  Unum 
Vetus ,  et  alterum  Novum.  Vetus  Testamentum  a  Deo, 
et  Novum  Testamentum  a  Deo  :  quomodo  de  Abraham  et 
Ismael  et  Isaac.  Sed  Ismael  ad  terrenum,  Isaac  ad  coeleste 
regnum.  Ideo  Vetus  Testamentum  promissiones  habet  ter- 
renas,  terrenam  Jerusalem,  terrenam  Palsestinam,  regnum 
terrenum ,  salutem  terrenam,  hostium  subjugationem , 

'  Gei>.  y\,  5,  et  11,  Q.  —  '  Galat.  iv,  22-24. 


556  S.    AUGUSTINI    EPISCOPI 

alnindantiam  filiorum,  foecunditatem  frugum.  Omnia  ista 
promissiones  sunt  terrence.  In  figura  spiritaliter  intelli- 
guntur  ,  quomodo  Jerusalem  terrena  umbra  erat  regni 
coeleslis,  et  regnum  terrenum  umbra  erat  regni  coelorum. 
Ismael  in  urabra,  Isaac  in  luce.  Si  ergo  Ismael  in  umbra; 
non  rairura  quia  ibi  tcnebrse.  Pinguiores  etenira  umbrse  te- 
nebrcTesLint,  Ergo  Ismael  in  tenebris,  Isaac  inluce.  Quicura- 
que  hic  etiara  in  Ecclesia  terrenara  felicitatem  quaerunl  a 
Deo  ;  adhuc  ad  Ismael  pertinent.  Ipsi  sunt ,  qui  contradi- 
cunt  spiritalibus  proficientibus ,  etdetrahunt  illis,  et  ha- 
bent  labia  iniquaetlinguassubdolas.  Contra  quos  rogavit 
iste  ascendens^  et  appositi  sunt  ei  carbones  desolatorii,  et 
sagittce  potentis  acutne.  Inter  illos  enim  adhuc  vivit,  do- 
nec  Lota  area  ventiletur  :  ideo  dixit  :  «  Inhabitavi  cum 
»  tabernaculis  Cedar.  »  Nara  et  ipsa  tabernacula  Ismael , 
Cedar  dicta  sunt.  Sic  habet  liber  Geneseos-,  sic  habet, 
quod  Cedar  ad  Ismael  pertinet*.  Ergo  Isaac  cum  Ismael ; 
id  est,  qni  pertinent  ad  Isaac,  inter  illosvivunt,  qui  per- 
tinentad  Ismael.  Isti  sursura  volunt  ascendere,  illi  deor- 
sum  volunt  premere.  Isti  volunt  volare  ad  Deum,  illi 
conantur  pennas  evellere.  Namque  apud  Apostolura  ita 
dicitur  :  «  Sed  sicut  tunc ,  qui  secundum  carnem  natus 
t)  erat,  persequebatur  eum  c[ui  secundura  spiritum;  ita  et 
»  nunc-.  Spiritales  ergo  persecutionem  patiuntur  a  car- 
»  nalibus.  Sed  quid  dicit  Scriptura?  Ejice  ancillam  et  filium 
»  ejus-,  non  enim  hteres  erit  fdius  anciliae  cum  filio  meo 
»  Isaac.  »  Sed  hoc  quod  dicit,  Ejice,  quando  erit?  Quando 
area  coeperit  ventilari.  Modo  autem  antequara  ejiciatur, 
«  Heu  me,  quod  incolatus  meus  longinquus  factus  est, 
»  inhabitavi  cum  tabernacuhs  Cedar.  »  Etexponit^  nobis, 
qui  sunt  isti,  qui  pcrtinent  ad  tabernacula  Gedar, 

•  Gen.  sxv ,  i3.  —  '  Id.  xvi,  iTi,  ct  %\\,  1,  3  et  lo.  ct  Gal.  i?,  ,2i-3o.  — 
3  Nenipe  in  versiculo  7, 


enarratio  in  psalmum  cxix.  557 

Ylil.  «  Multum  peregrinata  est  anima  mea  K  »  Ne  pe- 
regrinationem  corporalem  intelligeres ,  animam  dixit  pe- 
regrinari.  Corpus  peregrinatur  locis  ,  anima  peregrinatur 
ailectibus.  Si  amaveris  terram  ,  peregrinaris  a  Deo  ;  si 
amaveris  Deum ,  ascendis  ad  Deum.  In  charitate  Dei  et 
proximi  exerceamur ,  ut  redeamus  ad  charitatem.  Si  ca- 
damus  in  terram,  marcescimus  et  putrescimus.  Iste  autem 
qui  ceciderat ,  descensum  est  ad  eum ,  ut  ascenderet.  In- 
tendens  tempus  peregrinationis  suse  ,  dixit  se  peregrinari 
in  tabernaculis  Cedar.  Quare  ?  QuiaaMultum  peregrinata 
))  est  anima  mea.  )>  Ibi  peregrinatur,  ubi  ascendit.  Non 
corpore  peregrinatur  ,  non  corpore  ascendit.  Sed  ubi 
ascendit  ?  «  Ascensiones ,  inquit ,  in  corde  "^.  »  Si  ergo 
ascendit  in  corde ,  non  ascendit  per  ascensiones  cordis  , 
nisi  anima  qu£e  peregrinatur.  Sed  donec  perveniat.  «  Mul- 
))  tum  peregrinata  est  aniraa  mea.  )>  Ubi  ?  In  tabernaculis 
Cedar. 

IX.  «Cumhisqui  oderunt  pacem ,  eram  pacificus^.  » 
Yermn  ut  audiatis ,  fratres  charissimi ,  non  poteritis  pro- 
bare  quam  vera  cantetis  nisi  coeperitis  facere  quod  canta- 
tis.  Quantumhbet  illud  dicam ,  quomodolibet  exponam, 
quahbuscumque  verbis  versem ,  non  intrat  in  cor  ejus , 
in  quo  non  cst  opus  ejus.  Incipite  agere  ,  et  videte  quid 
loquamur.  Tunc  ad  singula  verba  lacrymae  profluunt , 
tunc  Psalmus  cantatur ,  et  facit  cor  quod  in  Psalmo  can- 
tatur.  Quam  multi  enim  sonant  voce  ^  et  corde  muti  sunt? 
Et  quam  multi  tacent  labiis,  et  clamant  affectu?Quia  ad 
cor  hominis  aures  Dei :  sicut  aures  corporis  ad  os  hominis, 
sic  cor  hominis  ad  aures  Dei.  Multi  ciauso  ore  exaudiuntur, 
et  muiti  in  magnis  clamoribus  non  exaudiuntur,  Affecti- 
bus  orare  debemus ,  et  dicere  :  «  Multum  peregrinata  est 
))  anima  mea  :  cum  h.is  qui  oderunt  pacem,  cram  pacifi- 

•  Psal.  cxit,G.  —  '  Ibid.  7. 


558  S.    iUGUSTINI    EPISCOPI 

))  cus.  »  Quid  enim  aliud  dicimus  istis  haereticis ,  nisi , 
Cognoscite  pacera  ,  amate  pacem?  Justos  vos  dicitis.  Sed 
si  justi  essetis,  inter  paleam  grana  gemeretis.  Nam  quia 
grana  sunt  in  catholica ,  et  vera  grana  sunt  ^  ideo  tolerant 
paleam  ,  donec  ventiletur  area  5  quia  inter  paleara  cla- 
mant :  «  Heu  me ,  quod  incoJatus  meus  longinquus  factus 
»  est,  inhabitavi  cum  tabernacuhs  Cedar.  »  Inhabitavi, 
inquit ,  cum  paleis.  Sed  quomodo  de  palea  multus  fumus 
exit ,  sic  de  Cedar  tenebrae.  «  Inhabitavi  cum  tabernacu- 
»  lis  Cedar.  Multum  peregrinata  est  anima  mea.  »  Fru- 
mentorum  vox  est,  inter  paleas  gementium.  Haec  loquimur 
ilhs  qui  oderunt  pacem  :  et  dicimus:  «  Cum  his  qui  ode- 
»  runt  pacem  ,  eram  pacificus.  »  Qui  sunt  qui  oderunt 
pacem  ?  Qui  conscindunt  unitatem.  Si  enim  pacem  non 
odissent ,  in  unitate  mansissent.  Sed  videlicet  propterea 
se  separaverunt ,  ut  justi  essent,  ut  non  haberent  mixtos 
injustos.  Aut  nostra  est  ista  vox,  aut  illorum  :  ehge  cujus 
sit.  Cathohca  dicit ,  Non  est  dimittenda  unitas,  non  est 
proecidenda  Ecclesia  Dei.  Judicabit  Deus  de  mahs  el  bo- 
nis  postea.  Si  nunc  mali  a  bonis  separari  non  possunt , 
ferendi  sunt  ad  tempus  :  mah  in  area  nobiscum  esse  pos- 
sunt ,  in  horreo  non  possunt.  Et  forte  hodie  qui  mah  ap- 
parent,  cras  boni  erunt ,  et  qui  dc  bonitate  hodie  super- 
biunt,  cras  mah  invenientur.  Quisquis  ergo  humihter 
malos  ad  tempus  fert ,  ipse  perveniet  ad  requiem  sempi- 
ternam.  Hsec  vox  catholica  est  ^.  lUorura  autem  vox  quahs 
est ,  non  intelhgentium  neque  quae  loquuntur ,  neque  de 
quibus  atlirmant-.  «  Ne  tangas  immundum^,  »  et ,  «  Qui 
))  tetigerit  immundum  ,  inquinabitur  ^.  »  Separemus  nos  , 
ne  commisceamur  mahs.  Et  nos  illis  ,  Amate  pacem,  diU- 
gite  unitatem.  Nescitis  a  quam  multis  bonis  separamini , 
dum  quasi  mahs  calumniamini?Furunt,  saeviunt,  quando 
•  Forte  Catholicae  est. —  •  i  Tim.  i,  7. —  3  Isai.  ui,  11. —  4  Levit.  n,  4. 


enAkrAtio  IN  PSALMUM  cxix.  559 

ista  dicimus  :  nam  quserunt  et  mortificare  nos.  Apparue- 
runt  saepe  impetus  eorum,  apparuerunt  insidise.  Cum  ergo 
inter  insidias  illorum  vivimus,  et  quibus  dicimus  :  Amate 
pacem  ,  adversantur  nobis  :  nonne  vox  ista  nostra  est : 
«  Cum  his  qui  oderunt  pacem,  eram  pacificus.^  Cum  lo- 
»  querer  illis ,  debellabant  me  gratis.  »  Quid  est  autem  , 
fratres ,  «  Debellabant  me  ?  »  Et  parum  erat ,  si  non  ad- 
deret,  «  Gratis.  »  Quibus  dicimus  :  Amate  pacem,  Chris- 
tum  amate.  Numquid  dicimus  :  Amate  et  honorate  nos  ? 
Sed  ,  Honorate  Christum.  Nos  nolumus  honorari ,  sed 
illum.  Nam  nos  quid  sumus  ad  apostolum  Paulum?Qui 
tamen  dicebat  iilis  parvuiis ,  quos  mali  homines  et  mali 
suasores  prsecidere  ab  uniiate  in  schismata  volebant :  quid 
eis  dicebat  ille?  «  Numquid  Paulus  pro  vobis  crucifixus 
est ,  aut  in  nomine  PauH  baptizati  estis  ^  ?  »  Hoc  et  nos 
dicimus  :  Amate  pacem,  amate  Christura.  Si  enim  amant 
pacem,  Christum  amant.  Cum  ergo  dicimus  :  Amate  pa- 
ccm  ;  hoc  dicimus  :  Amate  Christum.  Quare?  Quia  de 
Christo  ait  Apostolus  :  «  Ipse  est  enim  pax  nostra  qui  fe- 
»  cit  utraque  unum-.  »  Si  ergo  Christus  ideo  pax,  quia 
fecit  utraque  unum,  quare  vos  de  uno  fecistis  duo?Quo- 
modo  ergo  pacifici  estis,  ut  cum  Christus  faciat  unum  de 
duobus ,  vos  faciatis  de  uno  duo  ?  Sed  quia  haec  dicimus, 
cum  his  qui  oderunt  pacem  s umus  pacifici  :  et  tamen  illi 
qui  oderunt  pacem  ,  cum  loqueremur  eis,  debellabant 
nos  gratis. 

'  I  Cor.  I,  i5.  —  '  Eplies.  ii,  i^. 


FINIS  TOMI  CENTESIMI  DECIMI-OCTAVI. 


CONCORDANTIA 

BIBLIOTHEG^  LATIN.^  CUM  GALLICA. 


BIBLIOTHECA  LATINA.  BIBLIOinECA  GALLICA. 

Enarrat.  in  Psalmum  civ.      Pag.    i86    Ejusdem  fragnienta,  tom.  xxii, 

pag.  25-2g 

—  in  Psalmum  cix.  281  ILid.  sg-Sa 

—  m  Psalmum  cxvni.         878  Ibid.  32 

—  in  Psalmum  cxix.  544  ^bid.  38-39 


CXVIII. 


30 


O/V^-»  l-Wl  XX^VK  ■X/X.W  V%/V\  XXXl  VW^  VW1 WW  -VWA  \ W\  VWi  v*/v\  ■vw\  vw\  wv\  w\\  w\\  \ w\  \% 


INDEX 


TOAII      CEIVTESIMI      DECIiMI-OCTAVI. 


ENARRATIONES  IN  PSALiMOS. 


Enarratio 


—  I. 

—  u. 


n  Psalmum  C. 
in  Psalmum  CI ,  Scrmo  I. 
!n  eumdem  Psalmum  CI ,  Sermo  II. 
n  Psalmum  CII. 
n  Psalmum   CIII ,  Sermo  I. 
n  emndem  Psalmum  CIII ,  Sermo  II. 
in'  eumdem  Psalmum  CIII ,  Sermo  III. 
n  eumdem  Psalmum  CIII  ,  Sermo  IV. 
in  Psalmum  CIV. 
n  Psalmum  CV. 
in  Psalmum  CVI.  , 
n  Psalmum  CVII. 
n  Psalmum  CVIII. 
m  Psalmum  CIX. 
in  Psalmum  CX. 
n  Psalmum  CXI. 
in  Psalmum  CXII. 
in  Psalmum  CXIII ,  Serrao  I. 
n  eunjdem  Psalmum  CXIII,  Sermo  II. 
in  Psalmum  CXIV. 
nPsalmum  CXV. 


r^^s- 


3 

22 
42 
60 
93 
121 
131 
165 
186 
210 
233 
254 
257 
281 
811 
318 
325 
333 
343 
353 
3G0 


564  iKBEx. 

Enarrat.        in  Psalmum  CXVI.                                                            pag.  367 

—  in  Psalmum  CXVII  3G8 

—  in  Psalmum  CXVIII.  378 
Sermo  T.  379 

—  11.  384 

—  Iir.  388 

—  IV.  392 

—  V.  396 

—  VI.  400 

—  VII.  403 

—  VIII.  408 

—  IX.  416 

—  X.  420 

—  XI.  423 

—  XII.  431 

—  XIII.  438 

—  XIV.  443 

—  XV.  447 

—  XVr.  455 

—  XVII.  4.59 

—  XVIII.  465 

—  XIX.                                                                           '  471 

—  XX.  475 

—  XXI.  480 

—  XXII.  484 

—  XXIII.  492 

—  XXIV.  497 

—  XXV.  501 

—  XXVI.  509 

—  XXVII.  51,> 

—  XXVIIT.  521 

—  XXIX.  524 

—  XXX.  531 

—  XXXI.  534 

—  XXXII.  540 
Ekark.vt.        in  P.silmum  XCVI.  544 

CONCORDANTIA.  '561 

EXPLICIT  INDEX. 


B,ND.NGSECT.       APR8     ^ 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


BR  Augustinus,  Aurelius,   Saint, 

65  Bp.  of  Hippo 

A5  c^pera  omnian 

1835 
t.ll 


(o