Skip to main content

Full text of "Opera omnia : ex editione lugdunensi religiose castigata"

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/operaomniaexedit33albe 


D.  ALBERTI  MAGNl 


RATISBONENSIS   EPISCOPI.    ORDNIS   PR.EDICATORUM, 


suMMJE  theologij: 


SEGUNDA    PARS    (QUiEST.    LXYIH  -  GXLI). 


B.  ALBERTI  MAGNJ, 

RATISBONENSIS    EPISCOPI,   ORDINIS   PRJIDICATORUM, 

OPERA  OMNIA, 


BX     EDTTIONE    LUGDUNENSI     RELIGIOSE    CASTIGATA,    ET    PRO     AUCTORITATIBUS 

AD   FIDEM   VULGAT.E  VERSIONIS   ACCURATIORUMQUE 

PATROLOGI^  TEXTUUM   REVOCATA,   AUCTAQUE   B.  ALBERTI  VITA  AC   BIBLIOGRAPHIA  SUORUM 

OPERUM   A   PP.   QUETIF   ET   ECHARD   EXARATIS,  ETIAM   REVISA  ET   LOCUPLETATA 


CURA    AC    LABORE 


Steph.  Cms.  Aug.  BORGNET, 

Sacerdotis  (/np^^sjs  Reme7i<^is. 

ANNUENTE  FAYENTEQUE  PONT.  MAX.  LEONE  XIII. 


voLXJMEisr    TniaESiMUAi   tehtixjm: 
SUMM^  THEOLOGI  *:  PARS  SECXXDA  (QU,^-ST.  IA\  III-CXLl). 


PARISIIS 

APUD  LUDOVIGUM  VIVES,  BIBLIOPOLAM  EDITOHEM, 

13,    YIA    VULGO    DICTA    DELAMBRE,    13 

MDCGCXCV 


7HE  !K?T!Tr'^''  C^  '''^DiAE^^AL  SIUOiLS 

OCT  ?-  2  tS31 

14  3 


D.  ALBERTI  MAGNI, 

RATISBONENSIS  EPISCOPI.ORDINIS  PR^DICATORUM, 

SEGUNDA  PARS 

SmiMM  THEOLOGI/E. 


TRACTATUS  XII. 


DE  FORMATIONE  HOMINIS  SEGUNDUM  ANIMAM 

TANTUM. 


Deinde  traiiseundum  est  ad  ea  quee  dicuntur  in  libro  II  Sententianim, 
distinclione  XVI, cap.  His  excursis,  ubi  dicitMagister,  quod  tractandum  est 
de  homine. 

Et  dicit,  quod  queerenda  et  consideranda  sunt  quinque,  scilicet  quare 
creatus  sit,  et  qualis  institutus  sit,  et  qualis  vel  quomodo  factus  ?  Deinde, 
qualiter  sit  lapsus  ?  postremo,  qualiter  et  per  quem  sit  reparatus  ? 

Et  hcec  omnia  dupliciter  considerantur,  secundum  animam  scilicet,  et 
secundum  corpus.  Dicit  autem  Aristoteles  in  primo  primi  de  Anima,  quod 
cum  bonorum  et  honorabilium  sit  scientia  :  et  una  scientia  magis  altera 
sit  bonorum  et  honorabilium  dupliciter,  scilicet  quia  cum  quselibet 
scientia  sit  de  subjecto  aliquo,   una  habet  honorabilius  et  melius  subje- 

XXX III  1 


2  D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiflD. 

clum  qiiam  alia,  sieut  astrouomia  viucit  geometriaiu.  Alio  motlo,  quia  uua 
scieutia  cerliores  habet  demoustratioues  quaiu  alia,  sicut  geoiuetria 
viucit  astrouomiam,  eo  quod  per  certiora  priucipia  coucludit.  Et  addit 
Aristoleles,  quod  j^ropter  ulrumque  ha3c  scieutia  de  aninia,  sive  historia  de 
auiiua,  ratiouabililer  pra?pouilur  scientiae  de  corpore  :  quia  et  houorabilior 
(|uaiiluni  ad  subjcelum  anima,  quam  corpus  :  et  quia  per  cerliora  conclu- 
(iil.  Anima  euim  priucipium  corporis  est,  et  uou  e  converso.  Et  ea  quee 
suiil  iuaiiima,  principia  suut  eorum  qua3  suut  in  corpore  :  et  ideo  siinpli- 
ciler  certiorasunt  priucipia  qute  sunt  iu  scieutia  de  anima,  licet  quoad  uos 
qua?dam  qua?  suut  in  corpore,  siut  manifestiora  liis  qua?  suut  iu  anima. 

Secundum  liauc  igitur  ratiouem  de  homiue  quaerentes,  primo  qucere- 
inus  de  auima,  ubi  quKremus  quatuor,  scilicet  an  sit.  quid  sit,  quid  in  se 
sit  et  per  se,  quot  et  quibus  modis  dicatur  imogo  et  similitudo  Dei  :  et  ex 
quo  sit  secundum  omue  genus  causa?.,  scilicet  materialis,  efficientis,  forma- 
lis,  et  finalis. 


QU^STIO  LXVIII. 


Utriim  anima  sit  >. 


Au  puiMLM  objicitur  sic  : 

1.  Sapient.  u,  1  el  seq.,  dicunlinqiii  : 
Exiguum  el  cum  tsedio  est  tempus  vilse 
nostrse,  et  non  est  refrigerium  in  fine 
hominis,  et  non  est  qui  aynitus  sit  rever- 
sus  ah  inferis.  (Juia  cjl'  niliilo  nati  SU' 
mus,  et  post  hoc  erinius  taniquam  non 
fuerimus.  Quoniam  fumus  afflalus  cst 
in  naribus  nostris,  el  sermo  scintilla  ad 
commovendum  cor  nostrum  :  qua  exstin- 
cta,  cinis  erit  corpus  nostrum,  et  spiritus 
diffundetur  tamquam  mollis  aer.  Ili  di- 
ccre  videntur,  quod  anima  non  sit  suh- 
stanlia  incorporea,  sed  corpus,  quod 
priraum  molivum  est. 


Et  videntur  lii  persuasionem  accepisse 
a  Democrito  et  collega  ejus  Leucippo, 
qui  motive  definierunt  animam,  ut  dicit 
Aristoleles  in  primo  de  Anima,  et  dixe- 
runt  animam  csse  atomos  rotundos,  qui 
primi,  ut  dicunt,  motivi  sunt  et  principia 
motus  :  eo  quod  ex  rotunditate  semper 
volubiles  sunt,  et  ex  indivisibilitate  et 
parvitate  penetrabiiia  sunt  in  corpus. 
Persuasi  etiam  fuerunt  ex  Heraclito, 
qui  (ut  ibidem  dicit  Aristoteies)  animam 
dixit  esse  ignem,  propter  hoc  quod  ma- 
xirne  motivus  est  ignis,  et  subtilissimum 
corporum.  Propter  quod  etiam,  ut  dicit 
Darnascenus,      Scriptura    Angelos    dicit 


>  Cf.    Opp.    B.  Alberti.  11"  Part.  SummaB  cle      hujusce  novse  editionis  nostree. 
Creaturis,  Tract.  I,  Quaest.  I ,  Art.  2.  Tom.XXXV 


IN  II  P.  SIM.  THEOL    TRACT.  XII,  QUiEST.  68. 


esse  ii?nem  :  eo  quod,  sicut  dicit,  ignis 
levis,  ignilivus,  calefactivus,  et  incisivus 
est.  Et  ideo  dicit  David,  Psal.  ciii,  4  : 
Qiii  facis  Angelos  tuos  spiritus,  et  mi- 
nistros  tuos  ignem  urentem.  Hoc  enini 
dicit  David  dicere,  quia  est  describens 
levitatem,  ignitionem,  calorem,  et  inci- 
sionem  Angelorum  circa  divinum  desi- 
derium  et  ministerium,  et  ad  superiora 
allationem,'et  ab  omni  materiali  intelli- 
gentia  libertatem.  Et  ideo  dicit,  quod 
«  Angelus  est  substantia  intellcclualis 
semper  mobilis.  »  Et  propter  lioc  etiam 
isti  dixerunt  animam  esse  ignem,  vel 
fumum,  et  sermonem  scintilla'  ad  com- 
raovendum  cor,  ut  in  scintilla  intelliga- 
tur  et  atomus  et  ignis  qui  sit  anima. 

Quod  autem  anima  rationalis  sit,  et 
non  sit  corpus,  sed  incorporea  substan- 
tia,  probat  Gregorius  Nyssenus  in  libro 
quem  fecit  de  homine,  supponens  quod 
et  verum  est,  et  ab  Aristotele  in  II  de 
Anima  probatum,  scilicet  quod  actus 
prajvii  sunt  potentiis,  et  objecta  actibus 
secundum  rationem.  Ex  quo  de  necessi- 
tate  sequitur,  quod  cujus  est  actus,  ejus 
de  necessitate  est  potentia  :  et  cujus  est 
potentia,  ejus  est  substantia  de  qua  fluit 
illa  naturalis  potentia,  Invenimus  autem 
actus  in  liomine,  qui  nullo  organo  cor- 
porali  fieri  possunt,  sed  separati  sunt 
ab  omnibus  talibus,  siciit  inteiligerc, 
scire,  artes  invenire,  addiscere  scientias. 
Ergo  potentiee  talium  actuum  de  ne- 
cessitate  supponuntur  esse  in  bomine.  Et 
si  potentiae  :  ergo  et  subslantia  ex  cujus 
essentialibus  lluunt  tales  potentiie  natu- 
rales.  Haec  autem  subslantia  non  polest 
esse  corporea  :  quia  corporis  potentia 
obligata  est  matcrioe  corporis  :  et  ideo 
est  ad  unum  determinata  et  non  abso- 
luta.  IntfiUectus  autem  et  ratio  et  hujus- 
modi  ad  nihil  unum  sunt  obligatae  [>o- 
tentiae  :  ergo  non  sunt  potentioB  alicujus 
corporis  vel  actus.  Unde  Aristoleles  in 
III  de  Anima  dicit,  quod  intellectus 
possibilis,  est  potentia  (|ua  est  omnia 
intelligibilia  lieri.  Et  intellectus  agens 
est,  qua   est  omnia  intelligibilia   agere. 


In  homine  igitur  est  substantia  intelle- 
clualis  sivc  rationalis,  incorporea,  a  cor- 
pore  soparabilis  :  et  haec  est  anima  ratio- 
nalis  :  ergo  anima  ralionalis  est. 

2.  Adhuc,  Avicenna  in  sexto  de  Natu- 
ralibus  dicit,  quod  natura  non  est  nisi 
ad  unum  :  et  dicit  verum.  Sed  in  plantis, 
animalibus,  et  hominibus  invenimus 
principium  vitae,  quod  est  multa  :  et  ad 
quodlibet  eorum  non  per  accidens,  sed 
per  se  :  sicut  in  planlis  invenimus  nu- 
triii,  augeri,  et  minui,  et  generare  : 
quorum  quodlibet  per  se  est  a  principio 
intrinseco  plantae  essenliali,  quod  est 
principium  vitae.  Hoc  igitur  non  est 
natura  :  et  hoc  vocamus  animam  :  ergo 
anima  est  in  plunlis  :  et  nec  est  corpiis, 
nec  corporea :  quia  natura  est  princi- 
pium  in  corpore  :  et  est  forma  corporea 
a  qua  non  fluunt  nisi  potentiae  corpo- 
rales,  quarum  quaelibet  ex  obligalior.e 
illius  corporis,  et  materialis  est,  et  ad 
unum  tantum.  Similiter  in  animalibus 
invenimus  el  ea  quce  dicta  sunt,  et  sen- 
si])iles  potentias  tam  interiores,  quam 
exteriores,  quce  non  possunt  esse  a  prin- 
cipio  quod  est  natura,  propter  dictam 
rationem,  eo  quod  nalura  est  ad  unum 
tantum.  Oportet  ergo,  quod  istae  actiones 
sint  ab  altiori  principio  quod  unum  est 
in  substantia,  et  multiplex  in  potentiis 
quae  tluunt  ab  ipso  :  et  hoc  non  potest 
esse  nisi  anima  :  ergo  anima  est  sensi- 
bilis  et  vegetabilis.  In  homine  etiam 
invenimus  ea  quae  dicla  sunt  de  vegcta- 
bili  et  sensibili,  et  praeter  haec  ratioci- 
nari,  intelligere,  libere  arbitrari,  et  li- 
bere  velle,  non  agi  a  natura,  sed  agere, 
ita  quod  homo  est  dominus  suorum 
actuum  et  causa,  ila  quod  actuum  suo- 
rum  principium  est  in  i[)so  et  non  in 
alio  :  ergo  videtur,  quod  in  homine  sit 
piincipium  altius  quam  vegetabilis  et 
sensibilis,  a  (|uo  (luunt  potentise  ad 
hujusmodi  operationes.  Dicit  enim  Ari- 
sloteles  in  primo  de  Anima,  quod  ex 
operationibus  oporlet  nos  investigare 
quidditalem  animae.  Et  si  est  aliqua  ope- 
rationum  animae  propria,  quae  nec  cor- 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


pori  potost  convenire,  nec  formcT  corpo- 
rali,  erit  illud  principium  illarum  opera- 
tionum  nec  corpus,  nec  corporeum,  sed 
substantia  simplex  incorporea,  a  qua 
fluunt  polenticT  ad  tales  operationes 
immateriales,  quie  nuUi  fornicT  corporali 
convenire  possunt  :  et  hsec  est  anima 
rationalis  et  intellectualis  :  anima  ergo 
quoe  esl  in  homine,  esl  inlelleclualis  et 
rationalis  :  ergo  est  anima. 

3.  Adhuc,  Beda,  et  Gregorius  Nazian- 
zenus,  similiter  et  Gregorius  Nyssenus, 
animam  probant  esse  ex  figura  corporis 
humani  et  membrorum,  sumentes  hoc 
quod  dicit  Aristoteles  in  quinto  primx 
philosophice,  quod  scilicet  ligura  sequi- 
tur  speciem,  et  diversitas  figurarum  di- 
versitatem  specierum.  Et  haec  sunt  verba 
Gregorii  :  «  Quod  vero  rectus  est  homi- 
nis  habitus,  et  ad  coelum  sese  sustollens 
sursumque  suspiciens,  hsec  dona  esse 
cerlissimum  est  et  regiae  potestatis  et 
dignitatis.  Denique  cieterorum  anima- 
lium  omnium  in  deorsum  prona  sunt 
corpora,  et  in  deorsum  proclivius  incli- 
nata  :  et  hic  manifesta  dilferentia  hono- 
rans  homines  oslenditur,  dum  constat 
illa  quidem  hominis  esse  subjecta  po- 
tentiae,  hunc  autem  supereminentis  exi- 
stere  dignitatis.  »  Diguitas  autem  haec 
non  potest  esse  nisi  in  ratione  :  quia  in 
aiio  non  eminet  super  animalia  :  ergo 
anima  rationalis  est  in  homine. 

i.  Adhuc,  Hoc  idem  probat  per  lin- 
guam.  Sicut  enim  dicit  Aristoteles  in 
II  de  Anima,  lingua  congruit  in  duo 
opera,  scihcet  in  gustum,  et  in  interpre- 
tationem  sermonum  :  qua  interpreta- 
tione,  ut  dicit  Flato  in  Timxo,  et  Basi- 
iius  iu  sermone  de  /ic/e  divinitalis,  lio- 
mines  sibi  invicem  pandunt  suos  alleclus 
et  conceptus.  Et  hoc  non  convenit  nisi 
homini,  et  non  aliis  animalibus  :  ergo 
speciale  principium  ad  hanc  operationem 
est  in  liomine,  Tnterpretatio  autem  ser- 
monum  non  potest  fieri  sine  compo- 
sitione  et  divisione  et  collatione  :  et  hsec 
non  possunt  esse  nisi  per  rationem  com- 
ponentem  et  dividentem  el  conferentem 


et  disponenlem  ea  quae  proferenda  sunt 
sive  interprelanda  :  ergo  potentia  talis 
eril  in  anima  hominis  :  ergo  anima  ra- 
tionalis  est  in  liomino. 

l\.  Adhuc,  Ideui  probatur  per  manum 
ab  eisdem.  Manus  enim,  ut  dicit  Aristo- 
teles  in  XII  de  Animalibus,  est  organum 
intellectus   practici     sive    operativi  :   et 
cujus  est   organum,   necesse    est   etiam 
esse    potentiam    quee    movet    organum 
illud  :  ergo  in  anima  hominis  est  intel- 
lectus   practicus  :     habet    ergo   animam 
intellectualem.  Intellectus  enim    practi- 
cus  est,  qui  disciplinse  et  artis  est  parti- 
ceps.   Si  quis    dicat,   quod    etiam  bruta 
quaedam   loquuntur  et    arlificialia  quoe- 
dam  faciunt,  ut  apes  in  alvearibus  omnes 
domos    faciunt     hexagonas,    et    ex    his- 
conslruuut  favos.  Hoc  non  instat  :  quia 
hruta  non  loquuntur  cum  collatione  et 
dispositione    sermonis     prolati,   sed   ex 
imaginalione  vocis  audit£E  et  memoratae 
tantum.   Sicut  etiam  dicit  Aristotelcs  in 
primo   primai  philosophise,   quod   qua^- 
cumque  animalia  cum  sensu  audilus  et 
aliis    sensibus     participant    mcmorativo 
principio  et  aestimativo,  in  quantum  illo 
plus   et    minus  participant,    in   tantum 
sunt   disciplinabiliora    et  minus  discipli- 
nahilia  :  scd  cum  nullum  eorum  praeter 
hominem  participat    usquo    ad    experi- 
mcnti  et    unibilis  et  artis   accoptionem, 
ita  scilicet  quod  ex  pluribus  sensu  per- 
ceptis  fiat  in  eo  memoria,   et  ex  multis 
memoriter   relentis  et  collatis  fiat  in  eis 
experimonlalis  cognitio,  et  ex  multis  sic 
expertis    eliciatur    universalo,    quod    sit 
artis  et  scientiae  principium  in  ipso.  IIoc 
non  potest  fieri  nisi  per  rationcm  confe- 
rentom    et    disponenlem    accepta  :    hoc 
autem    solum    porfecte   fit    in   homine  : 
ergo   in  homine  solo   est  aninia    ratio- 
nalis. 

Ulterius  quaeritur,  Si  anima  est,  in 
quo  gonere  ponenda  est,  utrum  in  ge- 
nere  substantiae,  vel  in  genere  acciden- 
tis? 

1.  Constat,  quod  non  in  genere  acci- 


IN  II  P.   SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QUyEST.  68. 


dentis ;  quia  cum  accidens  non  sit  in 
aliquo  sicut  quaedam  pars,  et  impossibile 
est  esse  sine  eo  in  quo  est,  ex  subjeclo 
et  accidente  non  (it  unum  substanlia- 
liter  :  ex  anima  aulem  et  corpore  unum 
fit  substantialiter,  quod  esl  animatum  et 
vivum  :  ergo  anima  non  potest  esse 
accidens  sive  in  genere  accidentis. 

2.  Videtur  etiam,  quod  non  possit  esse 
in  genere  substantise  :  quia  si  est  in  ge- 
nere  substantise,  aut  erit  materia,  aut 
forma,  aut  compositum.  Non  materia  : 
quia  ex  materia  non  fit  unum  natura- 
liter  :  ex  corpore  autem  quod  est  mate- 
ria  et  anima,  llt  unum  naturaliter  et  sub- 

.stantialiter  :  ergo  anima  non  potest  essc 
materia. 

3.  Et  videtur,  quod  nec  forma  :  anima 
enim  movet  corpus  cujus  anima  est  : 
nullum  autem  corpus,  ut  docet  Aristo- 
teles,  nec  in  natura  nec  in  arte  secundum 
locum  movere  potest,  nisi  motore  di- 
stincto  ab  ipso  :  si  enim  moveretur  a 
forma  secundum  quod  est  actus  corporis, 
cum  hsec  forma  ut  actus  corporis  est, 
uno  modo  se  semper  habeat  ad  corpus, 
semper  moveret  :  et  sic  animal  semper 
moveretur  in  loco  suo,  et  numquam 
quiesceret,  quod  falsum  est.  Dicit  enim 
Aristoteles  in  VIII  Physicomm,  quod 
animalia  moventur  a  se,  et  quod  illa  sola 
moventur  a  se,  qua  in  seipsis  princi- 
pium  motus  habent  quando  volunt,  et 
quielis  quando  volunt.  Ergo  anima  non 
est  talis  forma. 

4.  Adhuc,  Talis  forma  quae  actus  tan- 
tum  est,  sive  endclechia  corporum,  in 
nullo  elevatur  super  materiam,  sed  tan- 
tum  est  in  materia  ut  terminans  poten- 
tialitatem  materise,  et  dans  ei  esse  secun- 
dum  actum.  Anima  maxime  prout  esl  in 
homine,  elevatur  super  partes  materiee 
et  materiam,  et  utitur  organis  corporis 
ad  quodlibet,  ut  pedibus,  et  manu,  et 
aliis  membris  :  ergo  anima  non  est  tab"s 
forma  quse  sit  actus  corporis  vel  mate- 
rise  :  ergo  nec  materia  est,  nec  forma. 


3.  Nec  potest  esse  compositum.  Com- 
positum  enira  in  una  natura  vel  genere, 
non  est  in  potentia  ad  composilum  con- 
stituendum  in  aliquo  genere  :  ex  anima 
autem  et  corpoie  fit  naturaliter  et  sub- 
stantialiter  unum  :  ergo  anima  non  pot- 
est  esse  composilum  in  genere  substan» 
tiee  :  quia  si  est  compositum,  est  hoc  • 
aliquid  :  et  hoc  cum  materiali  principio 
non  facit  unum  :  si  ergo  nec  est  sub- 
stantia,  nec  accidens,  videtur  de  neces- 
sitate,  quod  nihil  sit. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  sicut,  Sa-  soiuUo. 
pient.  II,  21  et  22,  dicitur  :  Heec  cogi- 
taverunt,  impii  scilicet,  et  erraverunt  : 
exccecavit  enini  illos  malitia  eorum.  El 
nescierunt  sacramenta  Dei  :  neque  mer- 
cedem  speraverunt  justitiae,  nec  judica- 
verunt  honorem  animarum  sanctarum, 
quod  scilicet  anima  substantia  incor- 
porea  sit  rationalis,  et  intellectualis,  et 
immortalis,  et  indissolubilis,  prtemianda 
propter  meritum  virtutum,  et  punienda 
propter  demeritum  peccati.  Tamen,  ut 
objectum  est,  persuasi  fuerunt  a  Demo- 
crito  et  Leucippo,  qui  (sicut  dicit  Gre- 
goi-ius  Nyssenus  in  libro  de  Homine  ', 
dicebant  animam  esse  atomos  sphaeri- 
cos  :  decepti  propter  hoc,  quod  suppo- 
nebant,  quod  nihil  movet  molu  locali 
nisi  ipsum  moveatur  :  et  quia  videbant, 
quod  anima  movet  motu  locali  corpus : 
et  videbant,  quod  ignis  est  subtilissimum 
corporum  in  specie,  ut  dicitur  in  Topi- 
cis,  et  est  ascensivus  semper :  et  quia 
spha^ricum  quidquid  tangit,  non  tangit 
nisi  in  puncto,  et  ideo  facilius  volvitur 
et  movetur  :  propter  lioc  dicebant,  quod 
anima  est  ex  spheericis  igneis  sive  atomis 
undique  penetrantibus  per  corpus  et  per 
partes  ejus  propter  subtilitalem  :  et  sic 
ex  motu  suo  movent  cor,  et  ex  corde  per 
calorem  vivificum  movent  lotum  corpus. 
Sed  decepti  sunt,  super  falsas  proposi- 
tiones  se  fundantes  :  quia  primus  motor 
in  omni  genere  inotus  kicalis  immobilis 


i  S.    Gregorius   Nyssexsus,   Lib.    de   Homine,      cap.  2. 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


esl,  ut  Jicit  Aristoteles  et  omnes  Philo- 
sophi  :  et  hujus  contrarium  ipsi  suppo- 
nebant  :  et  ideo  in  magnos  errores  inci- 
derunt  :  quia,  sicut  dicit  Aristoleles  in 
primo  primx  philosophix,  «  parvus 
error  in  principiis,  maximum  facit  in 
conclusionibus.  » 

Quod  autem  motus   animalium  sit  ab 
immoliili,  probat  Augustinus  in  libro  N  I 
super  Genesim  ad  lilteram.  In  omnibus 
enim    membris    liominis    molus    manus 
procedit  ab  immobili  brachio,    et  motus 
brachii  anlerioris  ab  immobili  cubito,  et 
motus   brachii   superioris  quod    vocatur 
adjuloriiim,    ab    immobili   Immero  :    et 
sic  generaliter  motus  cujuslibet  membri 
procedit    ab  immobili   musculo,    in  quo 
sita  est  vis  motiva  iilius  niembri,  quae 
per  nervos  diiTundit  se  in  membrum,  et 
movet  ipsum  ad  parlem  ad  quam  move- 
tur.  Et  quia  illi  sic  errabant  in  principio, 
inciderunt  in  diversos  crrores  quiddilatis 
animae.  Heraclilus  aulem  erravit  :  quia 
nescivit  distinguere  inter  sjtirituni  et  ani- 
mam.     Vidit    enim,    quod    spiritus   cst 
vector  virtutum   animae,   et  spiritus  est 
fumus    sive    evaporatio    nutrimenti,    et 
quasi  inslrumentum  operationum  anima? 
naturalium,   vitalium,  et  animalium  :  et 
ideo  putabat,     quod    anima    esset  talis 
fumus  :  deceptus  in  hoc,  qu(jd  pulabat, 
quod  eadem  sunt  per  substanliam,  (juo- 
rum  est  una  operatio  :  quod  statim  palet 
esse    falsum    in  fabro    et  malleo.    Ihec 
etiam  cst  causa,  quod  quidam  dixerunt 
animam  esse  aerem,  ut  dicit  Orpheus  in 
carminibus  suis,  qui   dixit  animam  esse 
aerem     qui    attrahitur    a    respirantibus 
ventis  :  et  dixit  vivere  animalia,  quous- 
que  possunt  hoc  facere.  Et  patet    decc- 
ptum   esse   Orpheum  :   quia  multa  sunt 
animalia  actum  vita?  per  animam  haben- 
tia,  qua?  non  respirant,   sicut  mulla  ge- 
nera  marinorum. 

Omma  quae  inducuntur  ad  probandum 
animam  esse  substantiam  incfjrpoream, 
de  plano  procedunt,  et  concludunt  veri- 
tatem. 


Ad  u)  quod   uUerius  quierltur,  in  qu(»   Adqurest 
genere  sit  anima  ? 

Dicendum,  quoJ  non  cst  in  iz:enere  acci- 
denlis,  sed  in  jienere  subslantia?.  Et  con- 
cedendum   est,   quod   non  est  in  genere 
maleriie,  sed  in  j^enere  forma?.  Et  ideo 
dixil  Thales  Milesius,  qui  fuit  primus  qui 
hoc  dixit,  animam  esse  subslantiam  sem- 
per  mol)ilem,   ut   per  hoc  quod  dicitur 
suhstantia,    inleliigatur    suppositum    et 
hoc  aliqui(J,  quia  talis  substantiie  solius 
est  agere  et  operari,  eo  quod,  sicul  dicit 
Aristoteles  in  lil  Elliicorum,  actus  parti- 
cularium  sunl  circa  particularia.  Ha^c  esl 
etiam    causa,    quod    Pythagoras  dixit, 
quod  c(  anima  esl  numerus  seipsum  mo- 
vens  :  »  per  numerum  inlelligens  compo- 
sitionem  totius  polestalivi,   quod  anima 
est  in  potentiis  suis,   quae  omnes  harmo- 
nicis  proportionibus  et  numeris  conjun- 
guntur  organis  qufe  movent  et  quae  ani- 
mant.  Et  hoc  est  quod  dixit  Plato,  quod 
«  anima  est  substantia  intellectualis,  ex 
seipsa  mobilis  secundum  numerum  har- 
monicum  :    »   intelligens,    quod  mobilis 
est,  quia  motiva  est  :  et  secundum  nume- 
rum  harmonicum,  quia  proportionc  har- 
monica  infunditur  organis.  Omnis  enim 
motor  ad  id  quod  movet,  proportioncm 
virlutis  habet,  et  e  converso.  Hac  igitur 
causa  quae  dicta  est,  in  genere  formae  et 
substantiai    composihv,    Philosophi    qui 
inducti  sunt,  ponebant  animam.  Fuerunt 
aulcm  quidam,  sicut  Dinarchus,  qui  non 
motivo,     sed    cognoscilivo    difliniebant 
animam.  Et   supponebant  pro  principio 
quod   et    verum   est,    quod  cognoscitur 
similc  simili  :  et  ideo  dixerunl  animam 
esse  consonantiam  ex  quatuor  elemenlis 
confeclam  :  quia  aliter  non  cognoscei^ftf 
omnia  qua'  sunt  in  mundo.  Dicunt  enim, 
quod     terram     terra     cognoscimus,     et 
aquam   a(jua,  et   ignem  igne,   et  aerem 
aere,  et  composita  ex  elemenlis  ex  ele- 
mentorum  compositione.  Et  quidam  di- 
xerunt   animam   esse    sanguinem,    sicut 
Cricias  yEgyptius,  eo  quod  ullimum  nu- 
trimentum  intra  venas   est    sanguis,   et 
prima   operatio     animationis  per  nutri- 


IN  II  P.  SUxM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU^ST.  69. 


mentum  est  sangais.  Quidam  vero  vi- 
dentes,  quod  in  generatione  infunditur 
anima,  et  considerantes  quod  semen 
aquosum  est,  et  quod  in  generatione,  ut 
dicit  Aristoteles  in  XVI  de  Animalibus, 
gutta  maris  ingreditur  guttam  foeminae 
sicut  spiritus  in  corpus,  dixerunt  animam 
esse  aquam  sicut  Philosophus  Epi- 
curus.  Ambae  istae  sectae  defmierunt 
animam  esse  corpoream,  et  in  genere 
corporis  ponebant. 

Et  iDEo  omnes  illse  rationes  quae  in- 
ductae  sunt  ad  hoc^  quod  anlma  non  sit 
corpus,  nec  forma  corporalis,  nec  ma- 
teria  naturahter,  sufficienter  improbant 
positiones  istorum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  anima  est 
in  genere  substantiae,  quae  est  forma  ut 
hoc  aUquid  :  et  ideo  ex  ipsa  et  corpore 


fit  unum  naturahter  et  substantiahter. 
Et  bene  conceditur,  quod  forma  sub- 
stantialis  movct  in  aliquo  in  quantum 
forma  est. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  hoc  proce- 
dit  de  necessitate  :  quia  anima  non  est 
tahs  actus. 

Et  tunc  sequens  solvitur  :  quia  tunc 
hoc  procederet,  si  anima  simpliciter  esset 
hoc  aliquid  et  particulare  :  sed  anima 
est  forma,  et  motor  corporis  in  quantum 
est  motor,  oportet  quod  compositum  sit 
quoddam  esse  distinctum  habens  a  cor- 
pore  naturaliter  et  substantialiter.  Et 
ideo  noluit  Plato  dicerc^,  quod  homo 
compositum  sit  ex  anima  et  corpore, 
sed  quod  homo  est  anima  rationahs 
utens  corpore,  ut  dicit  Gregorius  X"ys- 
senus. 


QUiESTIO  XLIX. 


Quid   sit  aniiua  ? 


Secundo^quaeritur,  Quid  sit  anima? 

Et  quaeruntur  duo  :  primo  scilicet  de 
definitionibus  Sanctorum. 

Secundo,  De  definitionibus  Philoso- 
phorum. 


MEMBRUM  I. 

De  septem  definitioyiihiis  Sanctorwn  cle 
eo  quid  sit  anima^. 


Definitiones    Sanctorum    inveniuntur 
sex. 


''tlemigius  sic  definit  animam  :  cc  Ani- 
ma  est  substantia  incorporea  regens  cor- 
pus.  » 

^^Augustinus  sic  in  libro  de  Spirilu  et 
aninia  :  c<  Anima  est  substantia  in- 
corporea  regendo  corpori  accommo- 
data.  »  . 

^Alexander  hequam  in  libro  de  Motu 
cordis,  sic  :  «  Anima  est  substantia 
incorporea,  illuminationum  quae  sunt  a 
primo  ultima  relatione  perceptiva.  » 
*  Seneca  sic  :  «  Anima  est  spiritus  intel- 
lectuahs  ad  beatitudinem  in  se  et  in  cor- 
pore  ordinatus.  » 

Cassiodorus  sic  :  «  Animaestsubstantia 


'  Cf.  Opp.    B,   Alberti.    Ila  Part.    Summae  de      Tom.  XXXV  liujusce  novffi  cditionis  nostrae. 
Creaturis,    Tract.  I,  Quoest.    2,    Art.    1  et  seq. 


8 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


spirilualis  a  Deo  creata,  proprii  sui  cor- 
poris  vivificatrix.  » 

Iteru,  Augustinus  sic  :  «  Anima  est 
spirilus  intellectualis,  rationalis,  semper 
vivens,  semper  in  motu,  bonae  maldeque 
voluntatis  capax.  » 

V  Adliuc  unam  addit  Joannes  Damasce- 
nus  :  «  Anima  est  substantia  vivens, 
siraplex,  et  incorporea,  corporalibus 
oculis  secundura  propriam  naturam  in- 
visibilis,  intigurabilis,  immorlulis,  ra- 
tionalis,  inteliectualis,  organico  ulens 
corpore,  et  huic  vitae  augmenlationis  et 
generationis  tributiva,  non  alium  babens 
praeter  seipsam  intellectura,  sed  partera 
sui  purissimam.  » 

Quieritur  ergo  de  detinitionibus  istis, 
et  penes  quid  sumantur? 

OBJiciTURde  hoc  quod  ponit  Remigius, 
quod  dicitur  substantia  iucorporea.  Dicit 
enim  Damascenus,  quod  «  incorporeura 
simpliciter  non  est  nisi  Deus.  »  Male 
ergo  dicitur,  anima  est  substantia  in- 
corporea. 

Adhuc,  In  Ecclesiasticis  dogmatibus 
dicitur  sic  :  «  Solus  Deus  est  incorpo- 
reus  :  alias  autem  creaturas  corporeas 
dicimus.  » 

CoNTRA  sEcuxDAM  quse  cst  haec,  «  Ani- 
ma  est  substantia  incorporea,  regendo 
corpori  accoraraodata  :  »  objicitur  sic  : 
hoc  enim  videtur  convenire  Angelo  as- 
suraenti  corpus  :  ille  enira  tunc  est  sub- 
stantia  incorporea,  regendo  corpori  ac- 
commodala. 

CoNTRA  TERTiAM  objicitur  sic  :  quia 
illuminationum  quae  sunt  primo  praecep- 
tivam  esse  animani,  bene  esse  animae 
dicit :  delinitio  autem  deberet  dicere  esse 
substantiale. 

CoNTRA  QUARTAM  quae  cst  Senccae,  ob- 
jicitur  :  In  corpore  enim  non  potest  esse 
beatitudo  :  quia,  sicut  dicit  Boetius, 
beatiludo  est  status  omnium  bonorum 
aggregatione  perfectus  :  et  hujus  non 
est  particeps  anima  in  corpore. 

CoN-rtiA  QuiNTAM  quae  est  Cassiodori, 
objicilur  de  hoc  quod  dicitur,  Anima 
est  substantia  spirilualis  :  per  hoc  enim 


non  separatur  anima  ab  Angelo.  Per 
hoc  etiam  quod  dicit,  Proprii  sui  corpo- 
ris  vivificatrix  :  non  dicitur  quidditas 
aniniae,  sed  actus  cujus  causa  est  :  deti- 
nitio  autem  deberet  dicere  subslantialem 
quidditatem. 

CoNTRA  SEXTAM  quae  e.st  iterura  Augu- 
stini,  objicitur  sic  :  Quod  dicitur  semper 
vivens,  non  omni  animae  videtur  con- 
venire  :  quia  non  convenit  animabus 
bruloium  et  vegelabilium.  Adhuc,  Per 
hoc  quod  dicitur,  semper  ifi  motu, 
videlur  non  esse  verura  inducenti  per 
singulas  species  motus  :  male  ergo  data 
est  definitio. 

SiMiLiTER  objicitur  contra  illam  Joan- 
nis  Daraasceni  : 

1 .  Cum  enim  dicitur  substantia  incor- 
porea,  non  oportuit  dicere,  corporeis 
oculis  invisibilis,  et  infigurabilis  :  quia 
nihil  est  corporeis  oculis  visibile  et  figu- 
rabile,  nisi  corpus.  Unde  cum  dicebatur 
incorporea,  nugatorie  addebatur,  corpo- 
reis  oculis  invisibilis,  et  infigurabilis. 

2.  Similiter,  Objicitur  cum  dicitur 
intellectualis,  rationalis  :  allerum  enim 
intelligilur  in  aitero  :  ergo  alterum  vide- 
tur  superfluere. 

3.  Adhuc,  Objicitur  de  hoc  quod  dicit, 
quod  non  habet  intellectum  prseter  se, 
sed  partem  sui  purissimam.  Dicit  enim 
Philosophus,  quod  intellectus  nullius 
corporis  est  actus.  Male  ergo  dicitur, 
quod  in  intellectu  liabeat  partem  sui 
anima  :  quia  id  quod  per  substantiam  et 
aclura  separatura  est,  non  potest  esse 
pars  ejus  quod  per  substantiam  et  actum 
organo  corporeo  conjunctum  est. 

4.  Cltimo  quaeritur,  Penes  quid  acci- 
piantur  islSe  defmitiones? 

SoLUTio.  Ad  primara  definitionera  di- A.ddifHiri 
cendum,  quod  illa  datur  per  genus,  et 
difTerentiam  propriam,  et  essentialera 
actura  animae.  Aniraa  enira  substantia 
est,  quia  ost  substantialis  forraa  animati : 
et  est  substantia  a  substando  dicta,  quia 
ad  rainus  substat  in  omni  animato  na- 
turalibus  potentiis  quae  tluunt  ab  ipsa  : 


m  II  P.  SUxM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU.EST.  69. 


9 


cum,  sicut  dicit  Aristoteles  in  Praedica- 
mentis,  naturalis  potentia  vel  impotentia 
species  sit  qualitatis,  quam  necesse  est 
esse  in  anima  sicut  in  subjecto.  Et  cum 
sit  in  toto  tola  secundum  actum  vitae, 
non  potest  esse  corporea,  sed  incorpo- 
rea.  Corporeum  enim  nullo  modo  potest 
esse  in  toto  totum,  sed  secundum  unam 
parlem  sufe  divisionis  est  in  una  parte, 
et  secundum  aliam  in  alia. 

Ad  objectum  contra,  dicendum  quod 
corporeum  dicitur  dupliciter,  scilicet  a 
privatione  naturee  corporeitatis  :  et  sic 
et  Angelus  et  anima  incorporei  sunt. 
Et  a  privatione  proprietatis  corporis, 
qaae  est  localitas,  sive  per  defmitionem 
in  loco,  sive  per  circumscriptionem  :  et 
sic  solus  Deus  incorporeus  est  :  omnia 
autem  alia  tam  spiritualia  quam  corpo- 
ralia  definiuntur  loco,  ita  quod  sint  liic 
et  non  alibi  :  solus  autem  Deus  hic  et 
ubique  est.  DeQniri  autem  in  loco  vel 
circumscribi,  primo  et  per  se  convenit 
corpori  :  et  hoc  modo  solus  Deus  incor- 
poreus  dicitur. 
Addjffinit.?.  Secunda  detinitio  quae  est  Augustini 
accipitur  a  generali  nalura  animae 
et  proprio  actu  quem  habet  in  corpus. 

Ab  objectum  contra,  dicendum  quod 
eequivoce  dicitur  Angelus  substantia  in- 
corporea  et  anima.  Angelus  enim  sub- 
stantia  incorporea  est  non  unibilis  cor- 
pori:  anima  autem  substantia  incorporea 
unibilis  corpori.  Similiter  Angelus  quan- 
do  assumit  corpus,  non  regit  corpus 
ad  operationes  vitae,  sed  ad  congruen- 
tias  operationum,  quas  ministerio  suo 
operatur  circa  eos  quibus  apparet,  ut 
dicit  Augustinus.  Cum  autem  anima 
regendo  corpori  accommodata  dicitur, 
intelligitur  quantum  ad  operationes  vitae 
naturalis. 
Addifflnit.8.  Tertia  defmitio  quae  est  Alexandri, 
accipitur  secundum  comparationem  ani- 
mte  ad  primam  causam  quae  influentia 
sui  luminis  intellectualia  liimina  con- 
stituit  :  sed  quia  in  anima  illud  lu- 
men  est  per  conlinuationcm  intellectus 
cum    continuo     et    tempore,     ut    dicit 


Philosophus  in  III  tle  Anima,  ideo  non 
recipil  lumen  intellectus,  nisi  per  vcsti- 
o-ium  et  cenio^ma  :  et  hoc  vocatur  ultima 

relatio. 

Ad  m  quod  objicitur  contra  definitio-  Addifflnit.4. 
nem  Senecae,  dicendum  quod  beatiludo 
dicitur  duobus  modis,  harge  scilicet  ^i 
stricte.  Beatitudo  large  dicta,  consistit 
in  felicitale  duplici,  scilicet  civili,  et 
contemplativa  :  secundum  duplicem  vir- 
tutem,  moralem  scilicet  et  intellectua- 
lem,  secundum  quod  felicitas  est  actus 
vel  operatio  secundum  propriam  et  con- 
naturalem  virtutem,  non  impedita,  in  eo 
cujus  est  talis  virtus,  nullo  modo  impe- 
dimentum  habens,  eo  quod  taliter  felix 
vel  beatus  virlutem  perfectam  habet  ad 
actum  cum  omnibus  condecorantibus 
felicitatem  in  amicis  et  bonis  fortunae  et 
pulchritudine  corporis.  Et  haec  esl  bea- 
litado  de  qua  loquitur  Seneca  :  et  illius 
bene  est  particeps  anima  in  corpore. 
Dicitur  etiam  stricte  beatitudo  status 
omnium  bonorum  aggregatione  perfe- 
ctus.  De  qua  dicit  Bernardus  in  libro 
quinto  de  Comideratione  ad  Eugenium, 
quod  beatitudo  et  miseria  in  eodem  esse 
non  possunt  simul.  Et  hujus  non  potest 
esse  particeps  anima  in  corpore  :  quia 
quamdiu  cst  in  corpore,  circumdata  est 
miseria  corporis  :  et  cum  tali  miseria  non 
potcst  csse  beatitudo. 

Ad  m  quod  objicitur  de  defmitione  Addiffinit.5. 
Cassiodori,  dicendum  quod  iila  defmitio 
datur  in  comparatione  ad  causam,  et  in 
comparatione  ad  primum  effectum  qui 
est  vita,  secundum  quod  dicit  Aristote- 
les,  quod  «  vivere  in  viventibus  est 
esse.  »  Et  licet  Angelus  sit  substantia 
spirHualis  a  Deo  creata,  tamen  non  est 
carni  unibilis  :  et  ideo  aliter  est  spiritua- 
fis  quam  anima  :  nec  est  creata  substan- 
tia  Angelus  ad  imaginem  creantis  sicut 
anima.  Unde  licet  in  multis  sit  iraago 
anima,  in  hoc  tamen  etiam  est  imago, 
quia  sicut  Deus  vivificat  omnia,  ita  ani- 
mavivificat  omnia  sua,  et  unumquod- 
que  membrum  ad  suum  proprium  actum 
vitse. 


10 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PEJED. 


xddifflnit.6.  "^^  '^  quod  objicilur  contra  illani  al- 
leram  quse  est  Augustini,  dicendum  quod 
dicitur  semper  vivens,  eo  quod  semper 
influit  vitam  :  et  dicitur  semper  in  inotu, 
eo  quod  sempcr  influit  potentiam  moti- 
vam  ad  opera  vitae  secundum  propriam 
periodum  uniuscujusque  vivi.  Et  ideo 
dicit  Pvtiiagoras,  quod  anima  cst  nume- 
rus  seipsum  movens,  vocans  numerum, 
proportional)ilitatem  potentiarura  ad  or- 
gana  :  liaec  cnim  consistit  in  numero 
proportionali.  Ideo  etiam  dixit  Plato, 
quod  anima  est  subslantia  intellectualis 
ex  seipsa  mobilis  secundum  numerum 
harmonicum,  Omnia  enim  quae  ad  se 
invicem  proportionantur  ut  motivum  et 
mobile,  dicebat  Plato  secundum  nume- 
rum  harmonicum  proportionari,  qui 
numerus  est  in  numero  potentiarum 
moventium,  et  numero  organorum  mo- 
torum,  et  dispositionuni  fij^airarum  qui- 
bus  aptantur  ad  motum.  Sicut  etiam 
dicebat  Socrates  constitui  mundum 
totum  numeris  proportionalibus.  Unde 
Boetius  in  libro  IJl  de  Consolatione  phi- 
losophifB  : 


Tu  Iriplicis  mediuin   iiaturte  cuncta  moventem 
Converlens  animam,  pcr  consona  membra  re- 

[solvis. 


kd  difflnit.       Ad  u>  Quod  objicitur  conlra  illam    nuse 

Uamasceni.  t  j  i 

est  Damasceni,  dicendum,  quod  illa  bona 
est,  et  datur  per  comparationem  ad  na- 
turam  et  potentias  animae,  secundum 
quod  anima  est  totum  potestativum  con- 
stitutum  ex  omnibus  potentiis  suis. 
^j  j  Et  quod  dicitur  corporeis  oculis  invi- 

sibilis,  et  infifjurahilis,  non  est  nugato- 
rium,  licet  ante  dicta  sit  substantia 
spiritualis  :  hoc  enim  dicitur  ad  amo- 
vendum  errorem  Cleantis  Stoici,  de  quo 
dicit  Gregorius  Nyssenus  in  libro  de 
Homine,  quod  Cleantes  et  Chrysippus  et 
Stoici   talem   complicant    syllogismum  : 


Non  solum  similes  genitoribus  secundum 
corpus  sumus,  sed  etiam  secundum  ani- 
mam  passionibus,  moribus,  et  disposi- 
tionibus.  Corporis  autem  proprie  est 
esse  simile,  et  non  incorporei.  Corpus 
igitur  est  anima.  Uiide  ad  exprimendum 
et  deteiniinandum  incorporeitatem  ani- 
mae,  dicitur  infiyurabilis  ct  corporeis 
oculis  invisibilis,  ut  intelligatur  anima 
non  esse  virtus  corporea. 

Et  quod  dicitur  intelleciualis,  et  addi-  ^^  2. 
tur  rationalis,  non  est  nugatorium  : 
exprimit  enim  modum  intellectualitatis 
animae,  quae  non  habet  intelleclum  sim- 
plicem  et  deiformem  sicut  Angelus,  sed 
intellectum  discursum,  inquisitivum,  et 
compositum,  sicut  dictum  est  in  tractatu 
de  atiribuiis  Angelorum,  quaestione  de 
ratione^. 

Ad  ALiuD  quod  objicitur  de  inlellectu,  xd  >. 
dicendum  quod  intellectus  in  actu  intel- 
ligendi  nullius  corporis  est  aclus  :  quia 
si  esset  actus  alicujus  corporis,  non  in- 
telligeret  nisi  ea  quae  sunt  de  harmonia 
illius  corporis  :  nunc  autem  intelligit 
omnia.  Sed  quod  dicitur,  quod  potentia 
in  actu  separata  non  possit  esse  pars  ani- 
mae,  quae  est  actus  corporis,  falsum  est. 
Avicenna  enim  in  YI  de  Naturalibus 
ubi  venatur  definitionem  animse,  dicit 
quod  anima  in  hoc  difl^ert  a  natura,  quia 
ab  anima  fluunt  quaedam  potcntiae  con- 
junctoe  organo  corporis,  et  quaedam  non 
conjunctae.  Tamen  propter  objectionem 
illam  quidam  dixerunt,  quod  intcllectus 
non  est  in  anima  ut  pars  potestativa,  sed 
est  ex  splendore  intelligentiae,  quae  sicut 
dicitur  in  libro  de  Caiisis,  agit  in  ani- 
mam  sicut  anima  in  naturam.  Et  ideo 
dixerunt  intellectum  extra  animam  esse. 
Et  ad  excludendum  errorem  illum  dixit, 
non  habcns  extra  se  inicUectum,  scd 
pariem  sui  pimssimam.  Et  ideo  eliam 
dixit  Aristoteles  in  I  Ethicorum,  quod 
«  sicut  visus  in  corporc,  ita  intellectus 
in  anima.  » 


«  Cf  Opp.  B.  Alberti.  II»  Part.  Summae  Tlieo-      et  2.  Tom.  XXXII  novse  editionis  nostrse. 
igise,  Tract.  IV,  Qua?st.   14,  Membr.  1,   Art.  1 


Ii\  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QUtEST.  C9. 


11 


Ad  ULTiMUM  jam  palet  solutio  :  quia 
de  derinitione  dictum  est  penes  quid  da- 
tur  et  sumatur. 


MEMBRUMII. 

De  tribiis  definitionibiis  PhHosophormn 
de  eo  quid  sit  anima. 


MEUBRl    SECUI^DI 


ARTICULUS  I. 

De  prima    definitione  animse,   quse    est 
Avicennse  *. 


Secundo,  Quaeritur  de  definilionibus 
Pliilosophorum,  quse  inveniuntur  tres  : 
duae  ab  Aristotele,  et    una  ab    Avicenna. 

Avicenna  mWAQNaturalibus  animam 
sic  detinit  :  «  Anima  est  perfectio  prima 
corporis  naturalis  instrumentalis',  ha- 
bentis   opera  vitee.  « 

Circa  quam  definitionem  primo  quse- 
riiur,  Quare  anima  dicalur  prinia  perfe- 
ctio  corporis  ? 

Prima  enim  perfectio  corporis  conna- 
turalitatem  habet  ad  corpus  :  et  est  cor- 
porea,  quia  forma  corporalis.  Dicit  au- 
tem  Aristoteles  in  primo  de  Anima, 
quod  omnes  antiqui  Philosophi,  et  ma- 
xime  Stoici,  et  Epicurei,  tribus  definie- 
bant  animam,  sciUcet  motivo,  cognosci- 
tivo,  ct  incorporeo.  Stoici  enim  motivo 
definiebant  eam,  et  in  praehabilis  positse 
sunt  rationes  eorum,  ubi  determina- 
tum  est  de  illis  qui  dicebant  animam 
esse  sphaeras  atoniah^s,  rotundas,  sem- 
per  mobiles.  Epicurei  aulem   dehniebant 


eam  cognoscitivo.  Et  habilum  etiam  est 
in  proecedentibus  de  illis  :  quia  illi  Hi- 
cebant  animam  esse  vel  elementum  vel 
ex  elementis,  et  simile  simili  cognosci. 
Quorum  rationes  etiam  in  praehabilis 
habitse  sunt.  Sic  enim  eam  dicit  esse 
Dinarchus,  et  sui  sequaces. 

Socrates  autem,     et  Plato,    et   nepos 
ejus  Speusippus  deliniebant  eam   incor- 
poream  :  dicentes    animam  esse  nume- 
rum  harmonicum   seipsum    moventem. 
Et  ratio  eorum  fuit  triph^x.  Prima  fuit, 
quod  dicebant  demonstratum  esse,  quod 
omne   corpus  indiget   continente :  unde 
si  anima  est  corpus,  indiget    aliquo  con- 
tinente  :  nec    propria     virtule    continet 
corpus  in  quo  est.  Et  tunc  quaeralur    de 
illo    quod  continet  animam,   Utrum   sit 
corpus,    vel  non  ?  Si   dicatur,   quod  sit 
corpus  :  tunc  iterum  indiget    aliquo  con- 
tinente  :  et  hoc  abibit  in    infinitum,  ni- 
si   stet    in   aliquo    quod     est     incorpo- 
reum  :  anima  igitur  est  incorporea,    et 
incorporeo   debet  definiri.    Secunda  ra- 
tio    eorum    fuit,     quod     dicebant    om- 
ne    corpus    esse  divisibile  :  et    si    divi- 
sibile,      eliam      corruptibile  :       animas 
autem  et  pra^cipue  hominum    rationales, 
dicebant  esse  incoi-ruptibiles,  et  a  prin- 
cipio  mundi  omnes  simul  esse  creatas, 
et  per  saecula  quee  sibi  succedunt,  sicut 
dicunt,   semper  incorruptibiles  :   et  ideo 
animam  rationalem  nihil  posse   esse  cor- 
poreum,  sed  ab  omni    corporeo   per  na- 
turam  et  substantiam  distinctum.  Tertia 
ratio  eorum  fuit,    quod  videbant    omne 
corpus     distensum    esse    dimensionibus 
quantitatis,  animam  autem  esse  substan- 
tiam  simplicem,  et  formas  quae  in  anima 
sunt  rationali,  intentionales  esse  et  sim- 
plices  :    quod  illae    formae    habere    non 
possunt,  nisi  ex  subjecto   in  quo   sunt  : 
ct  ideo  animam  esse  substantiam  simpli- 
cem,  et  nihil  corporeum  posse  esse,  sed 
dehniendam  eam  esse  in  genere  incorpo- 
reae  substantiae. 


1  Cf.    Opp.    B.    Alberti.   Ih  Part.  Summ£B  de 
Greaturis,  Tract.  I,  Quoest.  3.  Tom.  XXXV   liu- 


jusce  nova?  editionis. 


12 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


1.  Cum  eij^^u  Avicenna  dicat,  quod  est 
perfectio  prima  corporis,  cum  prima  per- 
fectio  corporis  sit  quid  corporeum,  vide- 
tur  male  dicere  et  contra  posilionem  sa- 
pientium. 

2.  Adhuc,  Quare  dicit,  Prima  ?  Pri- 
mum  enim  diiitur  respectu  secundi  :  et 
sic  videlur  iiiiiuere,  quod  aliqua  perfo- 
ctio  sit  post  animam  quae  perticiat 
ipsum  animalum  in  esse  animati  :  quod 
falsum  est. 

'.\.  Adhur,  Male  videtur  dicere  cum  di- 
citur,  InstrKmentalis.  Instrumentum 
enim  est,  ut  dicit  Aristoteles,  quod  ab 
extrinseco  motorc  movetur,  ut  securis, 
et  gladius.  Corpus  autem  naturale  ani- 
matum  ab  intrinseco  motore  connaturali 
sibi  movetur,  a  quo  accipit  et  nomen  et 
rationem.  Manus  enim  abscissa,  vel  pes, 
vel  oculus,  iion  dicunturmanus,  vel  pes, 
vcl  oculus,  nisi  a:quivoce,  ut  dicit  Ari- 
stoleles,  et  omnes  Philosophi. 

i.  Adhuc,  Quare  dicit,  Habentis  ope- 
ra  vitse  ?  Videtur  enim  debuisse  dixisse, 
Habentis  potentiam  ad  opera  vitae  :  ex 
anima  enim  corpus  non  habet,  nisi  po- 
tentiam  ad  opera  vitae,  et  non  opera  in 
actu. 

o.  Adhuc,  Determinare  debuisset  quae 
sunt  opera  vitae,  et  qnae  non  :  quod  non 
fecit.  Dicit  enim  Aristoteles  in  primo 
de  Anima,  quod  vivere  mullipliciter  di- 
citur,  scilicet  nutriri,  augeri,  et  secun- 
dum  locum  moveri,  sentire,  et  inlellige- 
re  :  et  cum  definilio  detur  ad  manifesta- 
tionem  et  declarationera,  videtur  quod 
nihil  multiplicilcr  dictum  in  definitione 
debeat  poni  nisi  dislinctum  et  determi- 
natum  :  quia  non  declarat  aliquid  quam- 
diu  est  muitipliciter  acceptum. 

6.  Adhuc,  Contra  totam  definitionem 
sic  objicitur  :  Omnis  forma  naturalis  est 
perfectio  prima  corporis  naturalis  :  et 
sic  haec  definitio  non  convenit  soli  ani- 
mae,  sed  eliam  formre  naturali  :  ergo  vi- 
tiosa  est  :  quia  in  YII  Topicornm  deter- 
minal  Aristoteles,  quod  «  definitio  debet 
convenire  omni  et  soli,  sicut  proprium 
et  converlibile.  » 


SoLUTio.     Dicendum,    quod     definitio     soiutio. 
Avicennae  bona  est,  et  eumdem  sensum  jj 

habet  cum  definitione  quam  ponit  Ari- 
stoteles,  sicut  in  sequentibus  patebit. 

Ad  primum  dicendum,  quod  verum  est,      Ad  i. 
quod  ralionibus  quae  inductae   sunt  primi 
philosophantes    tribus    definierunt    ani- 
mam,  motivo   scilicet,   cognoscitivo,    et 
incorporeo.  Sed  incorporeo  oninera  ani- 
mam  defiiiielur,  veffetabilis  scilicet,  sen- 
sibiiis,  et   ralionalis  vivi.   Motivo  autera 
et  cognoscitivo  definierunt  animara  vivi 
quod  movetur  secundum   locum  :  in  illo 
enim    cognoscitivum  nuntial  de  molu  : 
molivum  aulem  perficit  motum.   Et  mo- 
lum  illum  duplicem  esse   dicebant,  scili- 
cet  processivum,   qui  est   de   loco  ad  lo- 
cum  procedere  :  et  motum   contractionis 
et  dilatationis,  qui  est  eliara  in   iraper- 
fectis  animalibus,   ut    in  spongia,  et  in 
embryonibus  conceptis,    quce  puneta  se 
contrahunt,  et  ad  nutriinenlum  delecta- 
bile  se  dilatant.  Xec  Avicenna  obviat  in 
aliquo  istis.  Perfectio  enim  corporis  na- 
turalis  dupliciter  dicilur,  scilicet  quae  se- 
cundum  substantiam  est  dimensa  et  cor- 
porea,  et  est   in  majori  rorpore   raajor, 
et  in  minori  corpore  minor  :  et  talis  per- 
fectio    corporalis    non    est    aniraa.      Et 
^xqAmv  perfectio  corporis,  qua?  secundum 
substanliam  est  incorporea  et  indivisibi- 
lis,   sed    secundum    potentias    in   partes 
corporis  est    distributa  :    nec    in    raajori 
est  major,  nec  in  minori   minor  :   quin- 
imo  si    tale  animal    dividatur,  sicut  an- 
guilla,  anima  secundum  sensum  et  mo- 
tum   in  utraque  parte  reraanet    inlegra. 
Et  quod  non  convalescit  utraque  pars  in 
animali,  dicit    Arisloteles   non    esse    ex 
defectu  animae,  sed  per  accidens  :   quia 
scilicet  in  utraque  parte  non  habet  mem- 
bra  quibus  conservatur,  os    scilicet,   sto- 
machum,  et  hepar,  et  cor. 

Ad  ALiuD  dicendum,  {\xxoAprima  dicit,  xd  2. 
quia  in  omnibus  operibus  naturalibus  et 
artificialibus  prima  perfectio  est  quae 
dat  esse  simpliciter.  Secunda  autem  est, 
quae  perficit  ad  agere.  Et  est  exemplum 
Philosophi  in  prirao  de  Anima  :    sicut  in 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRAGT.  XII,  QU^ST.  69. 


18 


artificialibus  figura  ensis  dal  ensi  esse  in 
specie  arlificiati  :  incidere  autem  perfe- 
ctio  est  in  agere,  ad  cujus  operationes 
datur  perfectio  prima  quae  est  figura. 
Similiter  anima  perfectio  prima  est,  quse 
dat  esse  animato  in  specie  animati.  Se- 
cunda  autem  perfectio  est  in  operibus 
animati  vivificando,  nutriendo,  sentien- 
do,  movendo  de  loco  ad  locum,  et  in- 
teliigendo  :  quee  suut  in  animali  sicut 
vigilia,  quse  nihil  aliud  est  nisi  expansio 
caloris  et  spiritus  ad  exteriora :  quia 
illis  duobus  membra  perficiuntur  ad 
vitse  opera.  Unde  Philosophus  eliam 
dicit,  quod  anima  est  perfectio  sicut 
somnus  :  operari  autem  opera  vitaj  per- 
feclio  sicut  vigilia. 

Ad  3,  Ad  aliud   dicendum,    quod   Avicenua 

ponit  instrumentale  pro  organo.  Orga- 
num  enim  est,  quod  intrinseco  motore 
movetur  connaturali  sibi  et    unito. 

Ad  4.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  opera   vitse 

dicit,  ut  nolet  secundam  perfectionem, 
quse  est  sicut  vigilia  et  finis,  propter 
quem  datur  anima.  IUa  enim  non  con- 
sistit  in  potentiis,  sed  in  operibus  :  quia 
potentia  secundum  quod  potentia,  non 
est  perfectio  nisi  sicut  somnus. 

Ad  5,  Ad    ALiuD  dicendum,  quod    Avicenna 

definit  generaliter  animam,  et  non  spe- 
cialiter  quamdam  animam.  Et  quia 
•  vita  essentiaiis  actus  est  |animae  in  cor- 
pus  et  omnis  animae,  ideo  non  distin- 
guendo  dicit  tantum  opera  vitse.  Si 
enim  distingueret  :  tunc  esset  definitio 
cujusdam  animae,  et  non  anim^e  secun- 
dum  se  :  et  boc  declarat  satis  animam 
secundum  se,  licet  non  determinet  hanc 
et  illam. 

Ad  6.  Ad   ultimum    dicendum,      qiiod    licet 

forma  naluralis  sit  perfectio  materiae, 
tamen  nullius  corporis  perfectio  est  ad 
opera  vitte.  Unde  per  hoc  quod  dicitur, 
Ad  opera  vitse,  separatur  anima  a  forma 
naturali.  Democritus  tamen  (qui,  ut  dicit 
Aristoteles,    de   omnibus   se   intromisit) 


dicebat  unam  formam  omnium  esse,  sed 
in  quibusdam  oppressam  materiae  pon- 
dere,  et  haec  dici  materialia  et  naturaiia  : 
in  quibusdam  aulem  esse  elevatam  super 
materiam,  ot  habere  proprias  operatio- 
nes  immateriales,  et  haec  dici  viva  et 
animata.  Sed  hoc  falsum  est,  et  una 
simplici  propositione  destruilur  :  quia 
scilicet  perfectiones  ditferunt  secundum 
perfecla  :  propter  quod  impossibile  est 
unam  esse  perfectionem  omnium  vel 
formam. 


MEMBRI    SECl  XDl 


ARTICULUS  II. 

De  secunda  defimtione  animae  secundum 
Philosophos,   quse  est  Aristotelis  *. 


Deinde,  Quseritur  de  detmitionibus 
quas  dat  Aristoteles  in  II  de  Anima, 
ubi  dat  talem  definitioncm,  et  venatur 
eam  per  divi^ionem,  et  dicit  :  «  Anima 
est  primus  actus  corporis  physici  orga- 
nici,  potentia  viiam  habenlis.  »  Hujus- 
modi  aulem  est  qnodcumque  orgaiii- 
cum. 

Gontra  hanc  definitionem  mulliplici- 
ter  objicit  Gregorius  Nysseiius  iu  libro 
de  Homine. 

i.  Dicit  enim,  quod  sianima  est  ende- 
lechia  sive  actus  et  perfectio,  cum  ende- 
lechia  sive  aclus  non  sit  nisi  in  perfecto, 
videtur  quod  anima  iiullum  esse  habeat 
nisi  in  corpore,  et  sine  corpore  nihil 
sit. 

2.  Adhuc,  Addit  Gregorius  JNyssenus, 
quod  ad  hoc  deducti  sumus,  quod  dica- 
mus  cum  Platone,  quod  anima  sit  sub- 
stantia,  et  hoc  aliquid,  corpori  regeudo 


*  Cf.  Opp.  B.  Albeiti.   11»    Part.    Summae    de       Toni.  XXXV  liujusce  nova3  editionis. 
Greaturis,  Tract.   I,  Ousest.  4.  Art.   i   et   seq. 


14 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


aecommodata,  et  quod  separabilis  nit  a 
corpore  :  vel  cum  Aristotele  dicamus, 
quod  est  endelechia  sive  perfectio  corpo- 
ris  :  et  (((gemur  dicere,  quod  uullum 
esse  liabeat  sine  corpore. 

^  i.  Adhuc,  lloc  maxime  videtur  sequi 
ex  hoc  quod  dicit  Aristoteles,  ibidem  : 
«  Quoniam  autem  et  corpus  hujusmodi 
vitam  erit  habeus,  uec  erlt  corpus  ani- 
ma  :  non  enim  est  eorum  quse  iu  sub- 
jccto  sunt,  sciiicct  corpus  :  magis  au- 
tem  subjectum  et  materia  est,  scilicet 
corpus  :  necesse  est  animam  substan- 
tiam  esse  sicut  speciem  corporis  physici 
potentia  vitam  habentis.  »  Ex  hoc  acci- 
pitur,  quod  anima  est  substantia,  sicut 
forma  et  sicut  species  corporis  physici  : 
et  si  est  sicut  species  ct  forma  talis  cor- 
poris,  est  actus  illius.  Et  quia  omnis 
forma  praedicatur  in  quale  :  tunc,  ut  dicit 
Gregorius  Nvsscnus,  sequitur  quod  ani- 
ma  sit  essentialis  qaalitas  corporis.  Et 
tunc  de  necessitate  sequitur  quod  dictum 
est.  Qualitas  enim  essentialis  numquam 
est  sine  eo  quod  quale  facit.  Et   sic  opor- 

•  teret,  quod  anima  universaliter  etiam 
hominis,  numquam  esset  separabilis 
a  corpore,  nec  haberet  esse  separa- 
tum. 

4.  Adliuc,  Hoc  magis  sequitur  ex  hoc 
quod  dicit  Aristoteles  inducendo  simile 
sic  :  «  Si  autem  est  aliquid  commune 
quod  inomni  aninia  oportet  dicere  :  tunc 
erit  utique  actus  primus  corporis  physici 
organici.  Unde  non  oportet  quierere  si 
unum  est  anima  et  corpus  :  sicut  neqae 
ceram  et  liguram  sigilli  quae  est  in  cera, 
nec  omnino  uniuscujusque  materiam  et 
id  cujus  est  materia.  Ergo  videtur,  quod 
sicut  tigura  sigilli  se  hahet  ad  ccram, 
dans  ei  speciem  et  lormam  sigilli,  sed 
non  speciem  et  tormam  «erae  :  ita  se 
habet  anima  ad  corpus,  ut  dans  ei  spe- 
ciem  et  formam  animati  et  vivi,  sed  non 
dans  ei  formam  et  speciem  corporis.  » 
Et  ex  hoc  iterum  concluditur,  quod  ani- 
ma  extra  corpus  nullum  liabet  esse. 

3.  Adhuc,  Hoc  maxime  videlur  sequi 
ex  hoc   quod  infra   dicit  sic  :  «  Si  ali- 


quod  organorum,  hoc  est,  instrumento- 
rum  physicum  esset  ut  dolabra,  erit 
quidem  dolabrale  esse  substantiae  ipsius, 
et  anima  hsec  est.  Divisa  autem  subslan- 
tia  l.ac,  scilicet  qua3  confert  ei  dolabrale, 
utique  dolabra  non  amplius  erit,  sed  aut 
sequivoce.  Nunc  autom  est  dolabra,  sci- 
licet  quamdia  liabet  talem  formam.  »  Ex 
hoc  expresse  accipitur,  quod  anima  non 
est  substantia,  nec  aliquid,  nisi  quamdiu 
est  iu  eo  qui  confert  esse  vivi  et  animati : 
et  sic  anima  non  remaneret  post  corpus 
ut  substantia  et  hoc  aliquid,  nec  esset 
post  mortem,  sed  periret  cum  corpore, 
quod  valde  inconveniens  est  de  anima 
rationali. 

6.  Uherius  qua^ritur,  Quomodo  dica- 
tur  anima  actus  primus  ?  Cum  actus  pri- 
mus  sit  sicut  habitus  :  est  enim  sicut 
scientia,  sicut  ibidem  dicit.  Secundiis  au- 
tem  est  sicut  considerare  per  scientiam. 
Et  dicit,  quod  manifestum  est,  quod  ani- 
maestsicut  scientia.  Et  subjungit  ralio- 
nem  dicens  ;  «  In  eo  enim  quod  est  ani- 
ma,  et  somnus  et  vigilantia  est.  Simile 
aulem  vigilantia  est  quidcm  ipsi  consi- 
derationi  :  somnus  autem  dormienli  et 
non  op(!ranti.  »  Et  cx  hoc  concludit  sic  : 
«  Prior  igitur  consideralione  in  eadem 
scientia.  Unde  et  anima  primus  actus  est 
corporis  physici  vitam  habentis  potentia  : 
secundum  hoc  enim  actus  primus  ordina- 
tus  est  ad  actum  secundum  tamquam  ad 
perfectissimum  :  animatum  autem  per- 
fectissimum  est  secundum  esse  in  natu- 
ra  :  ergo  anima  confert  esse  perfectissi- 
mum.  »  Et  sic  videtur  magis  similis  ad 
actum  secundum,  (juam  ad  actum  [)ri- 
mum  :  uuumquodque  enim  del)et  definiri 
ab  ultimo  et  optimo  sui  :  quia  hoc,  ut 
Aristoteles  ostendit  in  VH  primae  philo- 
sophise,  est  conslitutivum  totius  esse,  et 
difTerentia  convertibilis^  respectu  cujus 
omnia  alia  sunt  in  potenlia. 

7.  Ulterius  quaeritur,  Quare  dicit,  Cor- 
poris  phijsici  ?  Physicum  enim  in  eo 
quod  physicum  est,  forma  physica  j)erli- 
citur  :  anima  autem,  sicut  dicit  Avicen- 
na,  elevala  est  supraformam  physicara  : 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU^.ST.  69. 


15 


deberet  ergo  dici  magis  aniniati  corporis 
quam  physici. 

8.  Uiterius  adliuc  quceriUir,  Quare  di- 
cit,  Orcjanici?  Qutedam  enim  suiit  ani- 
mata,  in  quibus  nulla  distinctio  est  orga- 
norum,  sicut  spongia,  et  aureum  vellus  : 
ergo  non  generaliter  animatum  est  orga- 
nicum  :  et  sic  non  deberet  anima  deliniri 
per  organicum. 

9.  Ulterius  adhuc  qua^ritur  de  hoc 
quod  dicit,  Potentia  vitam  habentis  :  et 
quseritur  de  qua  potenlia  intelligitur? 
Sicut  enim  dicit  Aristoteles  in  V  primge 
^/ij7o6'o/j/?/ce,  potentia  duplex  est  in  gene- 
re,  activa  scilicet,  et  passiva.  Potentia  ac- 
tiva  est,  ut  dicit  ibidem,  principium  trans- 
mutationis  in  aliud  secundum  quod  est 
aliud.  Et  haec  corpori  convenire  non  pot- 
est  :  quia,  sicut  ibidem  dicit,  ubi  illam 
dat  defmitionem,  corpus  in  animato  ma- 
teria  est  :  ergo  potentiam  activam  habere 
non  potest.  Si  autem  intelligitur  de  po- 
tentia  passiva,  quae  sicut  ibidem  dicitur, 
principium  transmutationis  est  ex  alio 
secundum  quod  est  aliud,  tunc  illa  po- 
tentia  nihil  essentialium  animse  est.  Et 
cum  defmitio  debeat  dari  per  essentialia 
defmito,  videtur  quod  anima  per  talem 
potentiam  non  debeat  definiri. 

10.  Ulterius  quaeritur  de  hoc  quod  di- 
cit  in  fme  postquam  venatus  est  defmi- 
tionem  generaliter  sic  concludendo  : 
«  Universaliter  quidem  igitur  est  dictum 
quid  sit  anima.  Substantia  enim  est  se- 
cundum  rationem  :  hoc  autem  est  quod 
quid  erat  esse  hujusmodi  corporis.  » 
Hoc  enim  non  videtur  convenirc  omni- 
bus  quoe  sunt  animte  :  intellectus  enim 
animae  est.  Et  ibidem  dicit,  quod  intel- 
lectus  nullius  corporis  actus  est.  Male  er- 
go  videtur  esse  data  dicta  definitio. 

11.  Si  forte  dicat  aliquis,  quod  dicta 
defmitio  data  est  de  tota  anima,  et  non 
de  partibus.  In  contrarium  est  quod  ipse 
ibidem  dicit  sic  :  «  Considerare  autem 
oporlet  in  partibus  quod  dictum  est.  Si 
enim  esset  oculus  animal,  anima  utique 
ipsius  esset  visus  :  h«c  autem  substantia 
est  oculi  secundum   ralionem    :    oculus 


autem  est  materia,  quo  scilicet  visu  defi- 
cienle,  non  est  quidem  oculus  nisi  aequr- 
voce,  sicut  lapideus,  vel  depiclus.  »  Et  ex 
his  concludit  ganeraliter  :  «  Simile  nam- 
que  habet  sicut  pars  ad  partem  :  sic  et 
totus  sensus  ad  totum  corpus  quod  est 
sensitivum  secundum  quod  hujusmodi 
est.  »  Si  ergo  intellectus  est  ali([uid  ani- 
mae,  videtur  quod  secundum  hanc  ratio- 
nem  sit  alicujus  corporis  actus  :  et  sic 
anima  rationalis  et  intellectualis  non 
separantur  a  corpore,  quod  haereticum 
est. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  definitio  soiuUo. 
Aristotelis  inducta,  dicit  quid  est  anima 
secundum  quod  anima  est  forma  et  spe- 
cies  et  substantia  animati  corporis,  in 
quo  secundum  totum  et  secundum  par- 
tes  operatur  operationes  vitae,  et  non  est 
data  de  anima  secundum  quod  est  in 
seipsa  :  propter  quod  etiam  Philosophus 
dicit  ibidem,  ubi  ponit  istam  defmilio- 
nem,  quod  secundum  partes  secundum 
quas  est  actus  corporis  alicujus,  extra 
quas  non  exercet  opera  vitae,  non  est  se- 
parabilis  :  quia  si  separaretur  a  corpore, 
et  esset  in  se,  secundum  illas  partes  se- 
cundum  quas  actus  esl  corporis,  nuUas 
haberet  operationes  vitte,  et  sic  non  es- 
set  anima.  Substantiale  est  enim  animae 
operationes  vitae  facere.  Unde  Philoso- 
phus  ibidem  dicit  sic  :  «  Quod  quidem 
igitur  non  sit  separabilis  anima  a  cor- 
pore  :  aut  si  separabilis.  pars  quaedam 
ipsius  apta  nata  est  separari,  non  imma- 
nifestum  est.  Quarumdam  enim  partium 
actus  est,  secundum  quas  scilicet  non 
contingit  eam  separari.  At  vero  secun- 
dum  quasdam  nihil  prohibet  eam  sepa- 
rari,  propter  id  quod  nullius  sunt  cor- 
pora  actus.  Ampliusque  manifestum  est  *^ 
hoc  si  sit  corporis  actus  anima  sicut  na- 
tura  navis.  »  Quod  tractans  Avicenna  in  :.. 
VI  de  Naturalibiis^  dicit,  quod  sicut  nau- "^^ 
ta  duplicem  habct  dcllnitionem  :  unam 
sccundum  quam  consideratur  in  seipso, 
sccundum  quam  dicitur  artih-x  arte  re- 
gens    navim    :   aliam    secundum    (juam 


16 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRMD. 


operationes  nauticas  operatur  instrumen- 
tis  navis,  arlemone  scilicet,  malo,  vclo, 
remis  :  ita  aiiima  duplicem  debet  liubere 
definitionem  ;  uiiam  secundum  quod 
operatur  opera  vitie  in  eorpore  et  in  or- 
iranis  ejus.  Et  secundum  hoc  delinitLr 
ab  Aristotele  secundum  quod  est  eiide- 
lechia  sive  perfectio  corporis  phvsici  or- 
gaiiici,  potentia  vitam  habentisL/ Et  in- 
telliLiitur  de  completa  potentia,  quae  per- 
fecle  Iiabet  iii  se  omnia,  et  in  iiullo 
deficit,  quin  ex  his  quce  in  se  habet, 
operetur  opera  vitae.  Illa  enim  est  per- 
fecta  poleiitia  sicut  scientia,  quse  tunc 
completa  est,  quando  in  nullo  deficit 
eorum  quae  exiguntur  ad  considerare 
secundum  actum  illius  scientiae. 

Alia  definitio  est,  quit^  datur  de  ani- 
ma  secundum  se,  et  secundum  quod  se- 
parabilis  cst  a  corpore,  maxime  secundum 
partem  quae  nullius  corporis  est  aclus, 
hoc  est,  intelleclivam,  secundum  quam 
parlem  opera  vitae  operatur  in  seipsa. 
Secunduin  quod  dicit  Isaac  iii  libro  de 
Definitionibus,  quod  anima  rationalis, 
subslanlia  est  in  umbra  iiiteliigentife 
creata.  Et  hoc  est  ijuod  dicit  Dionvsius 
dicens,  quod  suprcmum  ralionis  altingit 
infimum  inteiligentiae.  Intelligere  enim 
et  scire,  opera  quaedam  vitae  sunt,  sed 
secundum  potentiam,  quae  nullius  corpo- 
ris  est  actus.  Potentia  enim  quse  alicujus 
corporis  est  actus,  iiiliil  recipit,  et  circa 
niliil  operutur,  nisi  circa  lioc  quod  est  de 
hannonia  illius  corporis  cujus  actus  est  ; 
sicut  patet  in  visu,  qui  est  actus  oculi, 
<]ui  nihil  recipit  et  circa  «ihil  operatur, 
nisi  circa  hoc  quod  est  de  harmonia  per- 
spicui  aquei  slve  diaphani,  ex  quo  com- 
ponitur  ocuius  ;  et  hoc  est  lux  et  color. 
Et  sic  est  de  aure  ad  sonum  et  ad  cropi- 
tum  aeris  in  quo  fundatur  tvmjjanum 
auris  et  auditus. 
Ad  L  His  iTA  praenotatis,  dicendum  est  ad 
primum,  quod  Gregorius  bene  diceret, 
si  anima  in  se  considerata  esset  endele- 
chia  secundum  essentiam.  Hoc  autem 
non  est  verum  :  non  enim  est  endelecbia 
nisi  per  animationem  quam  facit  corpori 


per  opera  vitae.  In  se  autem  spiritus  est 
incorporeus,  semper  vivens,  ut  dicit 
Plato. 

Ad    aliud    dicendum,    quod    animam      Ad  2, 
considerando  secundumse,  consentiemus 
Platoiii   ;  considerando  autem    eam   se- 
cuiidum  formam  animationis  quum  dat 
corpori,  consentiemus  Arisloteli. 

Ad  aliud  jam  patet  solutio  per  idem.  Ad  3. 
Et  propter  hoc  aninia  quoe  tantum  est 
actus  corporis,  sicul  vegetabilis  in  plan- 
tis,  et  sensibilis  in  brutis,  quae  non  sunt 
nisi  species  et  aclus  corporis  et  qualitas 
essentialis,  non  separantur  a  corpore. 

EoDEM  modo  dicendum  estad  sequens,  Ad  4. 
quod  hoc  omnino  est  verum  de  anima 
quae  tantum  est  actus  corporis,  sed  non 
de  anima  quae  est  actus  et  motor  corpo- 
ris  ut  nauta  navis.  Haec  eiiim  per  sub- 
stantiam  et  essentiam  est  extra  corpus  et 
distincta  ab  ipso,  nec  incst  ei  ut  forma 
sive  qualitas  essentiaiis,  sed  inest  ei  ut 
influens  ei  potentias  ad  opera  vitae,  sicut 
nauta  instrumentis  navalibus  potentias 
intluit  ad  opera  iiaulica. 

Ad  ALiUD  omni  eodein  modo  dicendum      Ad   5. 
est.  Hoc  enim  non  sequitur,   nisi  de  illa 
quse    est   aclus    corporis,    et    nihil   am- 
plius  :  sicut  forma  et  figura  dolabree  est 
actus  etspecies  dolabrae  ad  esse  dolabrae. 

Ad  id  ((uod  ullerius  quaeritur,  dicon-  Ad  6. 
dum  quod  actiis  primus  dicitur,  quia  con- 
fcrt  esse  animato  secundum  quod  est 
animatum,  et  speciem,  et  rationem. 
Quod  non  facit  secundus  actus,  sed  indi- 
cat  per  eflectum  in  opere,  quod  tale  esse 
vivo  collatum  est  :  sicut  considerare  in- 
dicat,  quod  scicns  facultatem  babet  ex 
scienlia  considerandi.  IJnde  primus  per- 
fectior  est  in  conferendo  esse  et  speciem, 
licet  secundus  magis  indicel  facultatem. 

Ad  aliud  ulterius  dicendum,  quod  sic-  Ad  7. 
ut  dicit  Plato,  a  datore  formarum  datur 
forma  physica,  quae  non  elevatur  super 
materiam,  sed  e.st  in  ipsa  sicut  in  Euripo, 
hoc  est,  in  ebullitionc  conlinua  :  nec 
operatur  nisi  per  operationes  materiae  :  et 
ideo  dicitur  phvsica.  Et  dulur  forma  ad 
similitudinem   dutoris    formarum,    quae 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU.^ST.  69. 


17 


Ad  10. 


esl  iiitelleclus  activus  formarum.  Et  haec  dum  quod  bene  dala  est  definitio,  et  con- 

forma  quia  est  similitudo  daloris  forma-  venit  orani  animee  quce  est  actus  corpo- 

rum,  elevata  cst  super  materiam,  et  vo-  ris,    et  niliil  habet  nisi    quod   est  actus 

catur  anima.    Et   sicut   dalor   formarum  corporis.  Intellectus  autem  nullius  cor- 

multa  operatur,  ita  illa   forina  multum  poris  est  actus  :   et  propter  hoc  illi  non 

operatur.  Nec  dicitur  phvsica,  sed  phy-  convenit  :  et  per  consequens  etiam  sub- 

sici  :  quia  scilicet  est  corporis  ex  physi-  slantise  animae  rationahs  non  convenit. 

cis  principiisconstituti.  Et  dat  Aristoteles  Quia  impossibile  est,  quod  a  substantia 

exemplum,  sicut    forma   et  figura  serree  quse  tantum  est  actus  corporis,  tluat  po- 

non  sunt  ferrum,  sed  ferri,  quia  in  alia  tentia   quce    nuUius   corporis   est   actus, 

materia    operationes    serrae    facere    non  cum  potentia  naturalis  fluat  de  essentia- 

posset.  libus  substantiae  illius  cujus  estpotentia. 

Ad    ALiUD    ulterius    dicendum,    quod  Sed  e    converso    a    subslantia    separata 

omne  animatum  corpus  est  organicum  :  quse   motor  est  corporis,    bene    possunt 

sed,  sicut  dicit  Aristoteles  in  eodem  loco  lluere  potentiae    conjunctse    corpori.   Et 

circa  istam  definitionem,  in  quibusdam  hujus   ratio   est    :  quia  quidquid   polest 

sunt  organa  simplicia    sive  homogenia,  potentia  inferior,   potest  superior  excel- 

sicut  in  planlis  folium,  et  cortex  :  folium  lentcr,  sed  non  e  converso.   Et  hoc  di- 

enim  est  ad  cooperiendum  fructus  ab  im-  cunt  Dionysius,  et  Boetius,  et  generali- 

bribus  et  caumatibus,    cortex  autem  ad  ter  verum  est  in  potestativis. 
cooperiendum     semen    et    humiditatem         Ad   ultimum    diccndum,     quod    intel-     Ad  u. 

fructus,  ut  admaturitalem  et  digestionem  lectus  est  aliquid  animse,  qui  est  ad  mo- 

quo:"  pepansis  dicilur.  deducatur.    Sicut  dum  intelleclus  qui  est  dator  formarum 

etiam  in  spongia  et  aureo  vellere  quae-  et  separatus  ;  et  propter  hoc  ab   eo  fluit 

dam  sunt  partes,  quibus  perficitur  mo-  polentia  quae   in  actu  separata    est.   Ita 

tus  dilatationis  et  constrictionis,  et  qui-  etiam  dicunt  sancli,  quod   ad  imaginem 

bus  sugitur  nutrimentum.  Et  sicut  planta  et  similitudinem  ipsius  est.  Unde  Grego- 

habet  radices  ori  in  animahbus  similes,  rius  Nyssenus  :   «  Quis  igitur  digne    non 

ut  dicit  Aristoteles  in  II  de  Anima,  ubi  admirabitur  nobilitatem  hujus  animaUs, 

istam  ponit  definitionem.  quod  copulat  in  seipso  mortaha  immor- 

Ad  aliud  ulterius  dicendum,  quod  in-  talibus,  et  ratioualia  irrationalibus  colH- 

telligitur  de  potentia  passiva  sive  recep-  git,    et    fert  in    suiipsius   natura    omnis 

tiva  :  nec  ponitur  in  definitione  animae,  creationis  imaginem  ?    Propter  quod  et 

ut  essentialis  animae   sit,  sed  quia  ad  po-  parvus  mundus  dictus  est,  qui  tanta  di- 

tentiam  quae  est  in  anima  correlativa  est.  gnus  factus  est  a  Deo  providentia,  pro- 

Et  ideo,  sicut  dicit  Porphyrius,  necesse  pter  quem  sunt  omnia  et  quae  nunc  sunt 

est   in   utrisque    utrorumque   rationibus  et    quae    tutura    sunt,    propter  quem  et 

uti.  Et  Commentator  super  secundum  de  Deus  homo   factus  est,  qui  desinens  in 

Anima  dicit,  quod  causa  multitudinis  in  incorruptibilitatem  et  mortale  suum  etTu- 

corpore  organorum  est  multitudo  poten-  giens,  in  ccplis  regnat.  et  secundum  ima- 

tiarum  in  anima  operantium  opera  vitae  :  ginem   et   secundum    similitudincm   Dei 

sicut  in  arte  propler  multas  operationes  factus   cum    Chrislo   conversatur  :    Dei 

artis  quae  uno   instrumento    perfici  non  tilius  enim  omni  principatui  et  potestati 

possunt.  requiritur  multitudo  iustrumen-  pra^sidet.   Quis  dicerc   polest  hujus  ani- 

torum,  ut  securis  ad  incidendum,  dola-  malis  [>r;f  eminentias  ?  Pelagus  pertrans- 

bra  ad  doiandum,  terebrum  ad  [>erforan-  it,    coeluni  intrat  contemplatione    astro- 

dum,  et  sic  de  aliis,  scilicet  ascia,  runcia,  rum,    et  motum  et    intervalha  dignoscit, 

etserra.  terram  ct  mare  fructificat,  feras   et  cete 

Ad  id  quod  ulterius  quseritur,  dicen-  contemnit,  omnem  disciph'nam  et  arlem 

XXXIII  _  2 


18 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


et  methodum  dirigit,  exsul  por  littcras 
quos  vult  alloquitur,  nullo  a  corpore 
impeditur,  prophotat  futura,  omnium 
dominatur,  omnia  possidt-t,  omuibus  vo- 
luptnatur,  Angelis  et  Dco  loquitur, 
creationi  jubet,  dfemonibus  priecipit, 
horum  naturam  porscrutatur,  Dcum  in- 
vestigat,  domus  et  tomplum  fit  Dei :  et 
cum  haec  omnia  liabet,  a  virlute  et  pie- 
tate  proficit.  »  Ft  per  haec  omnia  inton- 
dit,  quod  cum  tanta  dignitato  et  cum 
tantis  muneribus  naturae  honoratus  sit 
homo,  quod  consoquenter  naturale  est 
homini,  quod  honorabiliorem  quam  alia 
animalia  et  incorruptibilom  sortiatur  ani- 
mam  :  et  ita  anima  ejus  cum  animabus 
animalium  brutorum  non  debuit  habere 
communem  delinitionem. 


ME^IBRI  SECLXDI 


ARTICULUS  IIL 

Dp  tertia  definitione  animas  qiiam  idcm 
ponit  Aristoteles  '. 


Deinde,  Quapritur  de  alia  defmitione 
Aristotelis  qui  dicit,  quod  «  anima  est 
principium  et  causa  hujusmodi  vitae, 
physici  sciHcet  corporis  orgaritcT.  » 

De  hac  enim  dicit  in  II  de  Amm,a, 
quod  esl  definilio  ut  principium  demon- 
strationis  propter  quid,  et  est  causa  per 
quam  demonstrative  concluduntur  pri- 
ma  et  secunda  definitio,  haec  scilicet, 
tf  Anima  est  endelechia  pliysici  corporis 
organici  potentia  vitain  liabentis  :  »  et 
haec,  «  Anima  est  species  et  ratio  physici 
et  organici  corporis  potentia  vitam  ha- 
bentis,  » 

Kt  dicit  quod  ist»  definitiones  non  di- 


cunt  nisi  quid  est  anima,  et  non  dicunt 
propter  quid  talis  est  substantia  ot  spe- 
cies,  et  ideo  imperfectae  sunt :  quia  per 
oas  non  conlingit  cognoscere  causas  ac- 
cidentium  per  se  et  oporationum  quai 
per  se  convoniunt  animap.  Et  de  ta- 
libus  definilionibus  generalitor  dicit  in 
primo  de  Anima,  quod  facilo  manife- 
stum  est  de  eis,  quod  dialecticae  sunt  et 
vanae  omnes  :  quia  per  eas  non  cognosci- 
tur  perfecte  quid  est  anima  :  cum  pereas 
non  cognoscantur  pcr  se  accidentia,  quae 
maximam  partom  conferunt  ad  cogno- 
scondum  quod  quid  est.  Dicit  enim,  quod 
sunt  definitiones  ut  conclusiones,  et  non 
ut  principium  ct  causae,  quae  sunt  me- 
dium  in  demonstratione. 

Quod  ut  melius  intelligatur,  et  delini- 
tio  inveniatur  quae  animae  rationali  con- 
venit,  do  qua  principaliter  intendimus, 
ponit  exemplum  ex  libro  Xll  Geometrise 
Eiiclidis  sumptum,  ubi  dicit  Euclide», 
quod  contingit  protrahi  tetragonum  sive 
totragonismum  aequale  altera  parte  lon- 
giori  quadrangulo.  Si  quis  ergo  de- 
finiens  dicat,  quod  tetragonum  est  qua 
dratum  aequale  altera  parte  longiori 
quadrangulo,  non  dicit  nisi  quid 
est  aequalitas,  scilicet  quod  sunt  duae 
quantitates  capacitatis  sequalis :  et  non 
dicit  causam  propler  quam  est  illa  aequa- 
litas  intor  duas  quanlitates.  Si  quis  au- 
iem  dicit,  quod  aequalitas  tetragoni  et 
quadranguli  alia  parte  longioris,  est 
mediae  proporlionis  inventio  inter  qua- 
tuor  quantitates  ex  quibus  surgit  telra- 
gonum  et  altera  parlo  longius  quadran- 
gulum^  illc  dicit  causam  pioptor  quam 
aequalia  sunt  quadratum  et  altera  parte 
longius  quadrangulum.  Tetragonum 
enim  ab  una  simplici  quantitalc  surgit, 
ut  dicitin  II  Geometriie,  scilicet  ex  linea 
in  scipsam  ducta.  Allera  autem  parte 
longius  quadrangulum  a  tribus  surgit 
quanlitatibus  :  habet  enim  opposita  la- 
tera  tequalia  :  sed  latora  in  angulis  lon- 


*  Cf.    Opp.    B.   Alberli.    Ila  Part.  Summa)  de      XXXV  hujusoe  novae  editionis. 
Creaturis,    Tract.    I,   Quaest.    4,    Art.    7.  Tom. 


IN  II  P.  SLM.  THEOL.  TRAGT.  XII,  QU.EST.  70. 


19 


gioribus  lateribiis   conjuiicta  habet  ince- 
qualia  ad  latera  quse  conjungunt. 

Quod  ut  perspicue  videatur,  ex  quinto 
Geometrise  sumantur  tres  numeri  conti- 
nuajproportionis,  scilicet  duodecim,  sex, 
tria.  Illi  enim  numeri  sunt  in  propor- 
tione  dupli  ad  invicem  se  habentcs. 
Duodecim  enim  duplum  est  ad  sex,  et 
sex  ad  tria  :  et  si  voluero  facere  quadra- 
tum  numerum  sive  tetragonum,  secun- 
dum  doctrinam  Pythagora?  in  II  Arith- 
meticse,  medium  proportionis  numerum, 
scilicet  sex  ducam  in  seipsum  sic  dicen- 
do,  sexies  sex,  et  perficio  tetragonum 
qui  est  triginta  sex  ab  una  surgentem 
quantitatc,  habentem  omnia  latera  sequa- 
lia.  Et  si  voluero  perficere  quadrangu- 
lum  quod  tantumdem  contineat,  ducam 
extremos  numeros  in  se  invicem  dicen- 
do,  ter  duodecim,  vel  duodecies  tria, 
et  perficio  quadrangulum  altera  parte 
longius  :  quia  duodecim  longius  est  quam 
tria  :  et  tamen  hoc  omnino  eequale  est 
quadrato,  quia  ter  duodccim  sunt  tri- 
ginta  sex,  et  duodecies  tria  iterum  tri- 
ginta  sex.  Et  si  quaeralur,  quae  causa  est 
aequalitatis  :  patet,  quod  non  est  alia 
causa  nisi  mediae  proportionis  inventio, 
hoc  est,  numeri,  qui  ita  se  habet  ad  ma- 
jorem,  sicut  minor  se  habet  ad  ipsum : 
et  ideo  quando  medius  ducitur  in  se- 
ipsum,  cequalis    fit  summa    cum  summa 


quae   provenit  ex  hoc  quod   ducitur  ex- 
tremus  in  extremum. 

Ita  est  de  unima  :  si  enim  dixero, 
qu  )d  anima  est  acius  physici  corporis 
potentia  vitain  habentis,  dixi  qaid  est 
anima,  et  quod  esl  talis  subslantia  talis 
corporis  et  species  et  ratio.  Si  autem 
dixero,  quod  anima  est  principium  et 
causa  operum  vitse  et  per  se  accidentium 
in  tali  corpore,  dixi  causani  propter 
quam  anima  est  spccies  et  ratio  et  actus 
talis  corporis  quod  habet  potentiam  vitae 
secundum  se  et  secundum  partes  :  et 
tunc  syllogizo  primam  definitionem  ex 
secunda  sic :  Omne  quod  est  principium 
et  causa  per  se  operum  vitae  et  acciden- 
tium  in  physico  organico  corpore  in  toto 
et  in  partibus,  est  actus  et  ratio  et  spe- 
cies  ipsius.  Anima  est  pcr  se  principium 
et  causa  operum  vitae  et  accidentium  in 
phvsico  organico  corpore  secundum  to- 
tum  et  secundum  partes.  Ergo  est  actus 
et  ratio  et  species.  Anima  rationalis  se- 
cundum  quasdam  partes  suas  nec  prin- 
cipium,  nec  causa  est  corpori  operum 
vitae  et  accidentium  per  se  sicut  secun- 
dum  intellectum  agentem  et  adeptum. 
Ergo  secundum  illas  nec  esl  actus,  nec 
ratio,  nec  species  alicujus  corporis,  sed 
separata  et  separabilis  ab  ipso. 

Et    hic     est     inlellectus    definitionum 
Aristotelis. 


QUiESTIO  LXX. 


Qiiid   aniiiia   iii  se  sit  et   per  se  ? 


Deinde  quaeritur,  Quid  insitanimae  per  Et  tertio,  Quomodo  dividitur  in  vege- 

se  ?  labilem,  sensibilem,   et  rationalem?  et, 

Et  quaeruntur  tria,  scilicet  si  sit  anima  L'trum  sit  in  homine  una  substantia  aui- 

simplexvelcomposita.etmaximehominis?  m»  in  his  tribus  potentiis? 

Et  secundo,  Utrum  anima  sit  sua  po- 
tentia,  vel  non  ? 


20 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


iMEMBRUM  T. 

Utrum     anima    et  maxime  hominis  sit 
simplex,  lel  composila^? 


Ad  primlm  objicitQr  sic  : 

1.  Augustinus  in  libro  de  Spiritu  et 
anima:  «  Si  animadicitur  haberepartes, 
ratione  potius  similitudinis  quamveritate 
compositionis  intelligendum  est.  Sim- 
plex  enim  substantia  est,  uec  aliud  ncc 
minus  est  ratio  in  substantia  quam  ipsa 
anima  *.  »  Exhoc  accipitur,  quod  anima 
non  est  composita,  sed  simplex  in  sub- 
stantia. 

2.  Adhuc,  Si  anima  est  composita 
quantitate  compositionis  :  tunc  in  majori 
corpore  esset  major,  et  in  minori  minor : 
quod  aperte  est  falsum  :  ergo  videtur, 
quod  anima  est  simplex. 

3.  Adhuc,  Sicut  in  antehabitis  doler- 
minatum  est,  Augustinus  dicit  in  Hbro 
de  Spiritu  et  anima,  quod  «  anima  est 
omnia  sua,  sicut  Deus  est  omnia  sua  :  » 
et  hoc  non  potest  esse  nisi  sit  simplex  et 
in  fine  simplicitatis  :  ergo  anima  non  est 
composita,  sed  simplex. 

4.  Adhuc,  Ibidem  dicit  Auguslinus  ^ 
quod  «  anima  videt  in  oculo,  audit  in 
aure,  et  sic  de  aliis  polentiis  :  ita  quod  in 
singulis  lota  operatur  et  tola  est.  »  Ergo 
videtur,  quod  simph-xsit:  quia  aliter  in 
qualibet  non  posset  esse  tota,  sed  esset 
in  una  potentia  secundum  unam  [)artem, 
et  in  alia  polcntia  secundum  ahani  par- 
tera. 

5.  Adhuc,  Ibidem,  Augustinus  :  «  Ani- 
ma  in  quibusdam  suis  motibus  vel  acti- 


bus  tota  simul  adest.  Tota  videt,  et  tota 
visorum  meminit.  Tota  audit,  et  tota  so- 
norum  reminiscitur.  Tota  odorat,  et  tota 
odores  recolit.  Tota  per  linguam  et  pa- 
latum  sapores  sentit  et  disccrnit.  Tota 
tangit  dura  etmollia.  Tota  simul  appro- 
bat  vel  improbal.  »  Et  paulo  post  : 
«  Tota  est  visus,  tota  est  auditus,  tota 
meminit :  ut  cum  tota  meminit,  tota  est 
memoria.  Gum  tota  vult,  tola  est  volun- 
tas.  Cum  lota  cogitat,  tota  est  cogitatio. 
Gum  tota  diligit,  tota  est  dilectio.  » 

6.  Adhuc,  Infra  :  «  Anima  est  sub- 
stantia  spiritualis  simplex,  indissolubi- 
lis\  »  Ergo  videtur,  quod  simplex  sit, 
nuliam  liabens  compositionem  penitus. 

GoNTRA  :  Sed  oonua. 

Gregorius  Nyssenus  in  libro  de  Homi- 
ne:  «  Anima  est  substantiaut  subjectum 
quod  substat  accidentibus  :  substat  enim 
vitiis  vel  virtutibus  et  passionibus,  et 
mutatur  secundum  illas  \  »  Sed  omne 
quod  substat  liabitibus  ot  passionibus  et 
mutatur  secundum  illa,  est  substantia 
composita  ox  quale  quid  et  hoc  aliquid. 
Ergo  anima  ost  substantia  essentialiter 
composita  ex  quale  quid  et  hoc  aliquid. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  anima  et  Soiutio. 
maxime  hominis,  quae  arle  et  providen- 
tia  regit  corpus  ut  nauta  navim,  corapo- 
sila  est  ex  hoc  aliquid.  Et  nisi  ita  dica- 
tur,  dicit  Gregorius,  quod  sequilur 
quod  corpore  destructo  destruilur  ani- 
ma.  Talis  enim  substantia  comparatur 
ad  corpus  ut  molor,  qui  arte  et  in- 
tentione  movet  :  quae  non  potest  esse 
forma  simplex  :  quia  forma  simplex  mo- 
vere  non  potest,  nisi  motu  generantis, 
hoc  est,  quod  genorans  inducit  ei  for- 
mam  per  generationem  :  et  generata  in 
forma  naturali  ex  aequo  participant  con- 
sequentia  naturalem   formam,  quae  sunt 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Coraraent.  in  I  Senten- 
tiarum,  Dist.  III,  Ait.  33.  Tom.  XXV  hujusce 
nova)  editionis. 

2  S.  AuGUSTiNCs,  Lib.  de  Spiritu  et  anima, 
cap.  13. 


3  Idem,  Ibidom,  cap.  19. 
*  Idem,  Ibidem,  cap.  24. 
^  S.    Gregorius   Nyssenus,    Lib.    de    Homine, 
cap  1. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU.EST.  70. 


21 


molus  et  locus.  Ideo  nihil  talium  move- 
tur   iii  loco  suo  :   sed   sicut   quiescunt  a 
certa  forma  in  esse  quod  est  actus  iJlius 
formse,  ita  quiescunt  in  locis  consequen- 
tibus  illam  formam,  sicut  ignis   sursum, 
et  terra  deorsum.  Et  propter  hoc  etiam 
locus  unum   de  principiis  corporis  mobi- 
lis  esse  ponitur  in  lY  Physicorum.  Jn  ani- 
matis  autem  quse  moventur  in  locis  suis, 
necesse  est  esse    motorem    compositum 
ad  minus    ex    motivo   cognitivo,    et  ex 
molo   appetitivo  :    qui   appetitus  motus 
movet   corpus,  et  extendit  organa   ejus, 
quce    sunt   partes  ejus,  ad  acquirendum 
id  quod  appetitur  :  et  sic  motivum  cogni- 
tivum   tunc  in    sensibili    anima   vel  est 
phantasia  vel  aeslimaliva.     In    rationali 
aulem   quando  secundum  rationem  mo- 
velur,  est  intellectus  practicus  :  quia  non 
fit  molus    nisi    fiat  nuntium   de   motu : 
nuntium  autem  non  fit  ad  animam^  nisi 
per  phantasiam  vel  intelleclum.  Et  hujus 
causa    est  quod  dicit  Augustinus    siiper 
Genesim    ad  lilteram^  et  Aristoteles   in 
III  de  Anima,  quod  omnis  anima  move- 
tur  visis.  Visa  autem  non  sunt  nisi  se- 
cundum  sensibilem  partem  vel  intellecti- 
vam  :    vegetabilia    enim   non  moventur 
nisi  anatura  motu  nutrimenti,  augmen- 
ti,  et  generativo.  Cum  ergo  anima  ratio- 
nalis  moveatur,  de  necessitale  exigitur, 
quod  sit  composita  ex  movente  cognitivo 
et  ex  moto  appetitivo  :  quod  ulterius  sic 
motum  movet  corpus  et  organum  :  et  sic 
composita  est  de  necessitate  ex  quod  est 
et  quo  est  :  quod  est  autem  est  id  quod 
substat  et  supponitur  in  omni  natura  : 
quo  est,  est  id  quod  nulli  potest  substa- 
re,  sed  sibi  substat  quod  est.   Et  hoc  est 
quod  dicit  Boetius  in  principio  de  Heb- 
domadibus,  et  unum  est  de  principiis  ibi 
suppositis  :  et  dicit  sic,  «  Quod  est  habet 
aliquid  prailer  id  quod  ipsum  est :    quo 
est  vero  nuUi  potest  esse  subjectum.  » 
His  iTA  notatis,  facile  est  respondere 


objectis  :  omnes  enim  auctoritates  in- 
ductae  loquuntur  de  simplicitate  illa  quse 
est  exclusio  compositionis  quantitativge 
et  corporalis,  et  nihil  loquuntur  de  exclu- 
sione  compositionis  essentialis,  quse  est 
ex  quod  est  et  cjuo  est  :  quam  necesse 
est  in  omni  eo  esse  quod  est  creatum  :  et 
non  excluditur  nisi  ab  uno  solo  primo,  in 
quo  est  idem  esse  quod  est,  ut  probant 
Philosophi  omnes  generaliter  et  concor- 
diter  de  eo  quod  simpliciter  est,  et  ab- 
solute  necesse  est  esse,  quod  est  primum 
principium  esse,  quod  facit  debere  esse 
in  omni  eo  quod  est. 

Ad  omnes  auctoritates  inductas  patet 
solutio  per  praedicta. 

Id  quod  in  contrarium  est,  conceden- 
dum  est  :  quia  hoc  procedit. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  anima  sit  sua  potentia,  vel 
non  *  ? 


JuxTA  hoc  quseritur,  Si  propter  sim- 
plicitatem  animae  anima  sit  sua  potentia, 
vel  non  ? 

Hoc  enim  videtur  ex  quibusdam  ver- 
bis  Augustini. 

1.  Dicit  enim  Augustinus  in  libro  de 
Spiritu  et  anima  :  «  Aiiima  secundum 
operis  sui  officium  variis  nuncupatur 
nominibus.  Dicitur  namque  anima  duin 
vegetat,  spiritus  dum  contemplatur, 
sensus  dum  sentit,  animus  dum  sapit  : 
dum  intelligit,  mens  :  dum  discernit, 
ratio  :  dum  recordatur,  memoria  :  dum 
vult,  voluntas.  Ista  tamen  noii  dilTerunt 
in  substantia  quemadmodum  ditferunt 
in  nominibus  :  quoniam  omnia  ista  una 
anima  est,  proprietates  quidem  diversae, 
sed  essentia  una  -.  » 


*  Cf.  Opp.  R.  Albei  ti.  Corament.  iu  I  Sentia- 
rum,  Dist.  III.  Art.  34.  Tom.  XXV  liujusce  no^ 
vaB  editionis. 


*  S.   AuGUSTiNUS,  Lib.   de  Spirilu  et   anima, 
cap.  13. 


22 


D,  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


2.  Adhuc,  ibidem  :  «  Anima  liabet 
naturab'a,  et  ipsa  omnia  est.  Potentia 
namque  et  vires  idem  sunt  quod  ipsa. 
Habet  accidentalia,  et  ipsa  non  est.  Suae 
vires  est,  suae  virtutes  non  est  :  non 
enim  est  sua  prudentia,  sua  temperan- 
tia,  sua  fortitudo,  sua  justitia.  Potentise 
animse  sunt  sua  rationabilitas,  suus 
sensus,  sua  ratio,  suus  intellectus,  et 
illa  omnia  est.  » 

3,  Ad  hoc  idem  objiciunt  quidam  per 
rationem.  Dicunt  enim  quod  anima  est 
imago  ma'criae.  primae  :  quia  sicut  mate- 
ria  prima  receptibilis  est  omnium  forma 
rum  :  ita  anima  receptibilis  est  omniiim 
specierum  sensibilium  et  intelligibilium. 
Et  ex  hoc  inferunt  a  posltione  anlece- 
dentis  :  sed  materia  prima  per  seipsam 
receplibilis  est  et  potentialis  ad  omnem 
formam  :  ergo  anima  per  seipsam  et 
per  boc  quod  ipsa  est,  receptibilis  est 
omnium  formarum  :  ergo  ipsa  secundum 
seipsam  est  polentia  sua,  qua  operatur 
omnia  et  agit  et  recipit. 

Sed  contra.         CoNTRA  : 

1 .  Sianima  est  potenlia  sua,  tunc  idem 
est  in  ea  quod  est  et  quo  operalur  :  et 
cum  ipsa  sit  una  simplex,  non  plura  in 
esse,  sequitur,  quod  non  sit  nisi  polen- 
tia  una,  quod  absurdum  est. 

2.  Adhuc,  Pcr  se  notum  est  et  digni- 
tas,  quod  quaecumquo  uni  et  eidem  sunt 
eadem,  ipsa  sunt  eadem.  Si  ergo  anima 
est  qucelibet  sua  potentia  :  tunc  anima 
est  suus  sensus,  et  sensus  idem  est  quod 
anima  :  et  anima  est  suus  intellectus,  et 
intellectus  idem  est  quod  anima  :  ergo 
intellectus  idem  est  quod  sensus,  per 
dignitatem  paulo  ante  introductam. 

3.  Adhuc,  Conslat_,  quod  potentia 
naturalis  cujuslibet  rei  ab  essentialibus 
fluit  ipsius,  et  cst  consequens  esse  : 
potenlise  ergo  naturales  animae  sive 
cognitivae  sive  motivae  sunt  fluentes  ab 
essentialibus  animse,  et  sunt  sequentes 
esse  animee  :  sed  consequens  esse  ali- 
cujus,  numquam  potest  esse  idem  cum 
ipso  :  ergo  nulla  potentia  animae  potest 
esse  idem  cum  anima. 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  anima  nullo  soiuuo. 
modo  est  sua  potentia,  sicut  probantuUi- 
mae  rationes.  Et  quod  in  libro  de  Spiriiu 
et  Anirna  (qui  Augustini  dicitur)  dici- 
tur,  quod  anima  est  suae  vires,  sive  suae 
potentiae  :  non  propter  hoc  dicitur,  quod 
eadem  sit  potenlia  animae  et  essentia  : 
sed  dicitur  propter  hoc,  quod  anima  se- 
cundum  essentialem  actum  vitae  el  ope- 
rationem  et  rationem  qua  est  actus  et 
ratio  corporis,  adest  cuilibet  potentiae  et 
cuilibet  organo  in  quo  sila  est  potenlia 
illa  :  et  quia  una  est  substantia  quae  sub- 
stat  omnibus  potentiis,  et  hsec  substanlia 
habet  se  ad  potentias  sicut  totum  pote- 
stalivum  adparticulares  potestates.  Quod 
autem  una  et  eadem  est  essentia  sive 
potentia  cum  eo  cujus  est,  non  convenit 
nisi  uni  soli  primo  principio,  quod  est 
in  fine  simplicitatis. 

Et  per   hoc  patet  solutio   ad  ea  quae   ^ci  i  et  ?. 
inducta  sunt  ab  Augustino. 

Ad  m  quod  objicitur  de  materia,  di-  xd  s. 
cendum  quod  fundatur  super  falsum. 
Materia  enim  non  est  receptibihs  formae 
nisi  per  analogiam  ad  ipsam,  nec  habet 
unam  analogiam  ad  formas  differentes 
generc.  Propter  hoc  dicit  Aristoteles, 
quod  non  est  una  materia  corruplibilium 
et  incorruplibilium.  Similiter  etiam  ani- 
ma  unam  analogiam  non  habet  ad 
diversas  specics  simplices  et  separatas, 
et  materiales,  appcndiciis  materiae  con- 
junctas  :  et  haec  diversitas  analogiae 
causa  est  diversitatis  potenliarum  et  in 
materia  et  in  anima. 

\ix  Qi:.^  in  contrarium  objiciuntur,  de   Ad  object. 
n.eccssitate    proccdunt,   et    deducunt    ad 
inconveniens,  vel  concludunt  directe. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU^ST.  70. 


23 


MEMBRUM  III. 

Qualis  sil  isla  divisio  animce  in  vegeta- 
bilem,  sensibileni^  et  rationalem  ?  el, 
Utrum  sit  in  homine  una  substan- 
tia  animse  in  his  tribus  potentiis^? 


Deinde,  Quterllur  de  divisione  animae 
in  vegetabilem,  sensibilem,  et  rationa- 
lem. 

Et  quaeritur,  Qualis  sit  ista  divisio  ? 

1.  iJat  enim  Boetius  in  libro  Divisio- 
num  artem  dividendi  tam  vocem,  quam 
eliam  rem.  Et  constat,  quod  isla  divisio 
non  est  vocis  sequivocte  in  suas  signi- 
ficationes  :  quia  anima  non  dicitur 
sequivoce  de  vegetabili,  sensibili,  el  ra- 
tionali. 

2.  Adhuc,  I\on  potest  esse  divisio 
principii  :  eo  quod  vegetalivum,  sensi- 
bile,  et  rationale,  non  dicuntur  per  prius 
et  posterius  animata  :  quia  dicit  Philo- 
sophus  in  II  de  Vegeiabilibus,  quod  vita 
communiter  in  animalibus  et  plantis 
inventa  est  :  sed  in  plantis  latens  et 
occulta,  in  animalibus  vero  patens  et 
manifesla.  Cum  ergo  aeque  et  commu- 
niter  anima  dicalur  principium  et  causa 
vitse  tam  latentis  quam  manifestae  :  ani- 
ma  secundum  prius  et  posterius  non 
dicilur  de  vegetabili  et  sensibili  :  et  sic 
haec  divisio  non  erit  divisio  principii  per 
prius  et  posterius. 

3.  Adhuc,  Non  potest  esse  divisio 
univoci,  hoc  est,  generis  in  species,  ut 
videtur  :  quoniam  species  exeuntes  per 
divisionem  ex  uno  et  eodem  gcnere,  non 
constituunt  speciem  unam  :  vegetabile 
autem,  sensibile,  et  rationale,  consti- 
tuunt   speciem   hominis    :    similiter    ve- 


getabile  et  sensibile  speciem  bruti  :  ergo 
videtur,  quod  ista  divisio  non  sit  generis 
in  species. 

4.  Adhuc,  Non  polest  esse  totius  in- 
tegralis  in  partes  :  quia  totum  integrale 
non  prsedicatur  de  qualibet  parte  :  do- 
mus  enim  non  est  paries,  nec  tectum, 
nec  fundamentum  :  sed  anima  est  vege- 
tabilis,  ct  anima  est  sensibilis,  et  anima 
est  rationalis. 

0.  Si  propter  hoc  dicatur  cum  Ari- 
slotele,  quod  eadem  est  determinatio 
animse  quae  est  figurse  :  quia  sicut 
trigonum  in  letragono,  ita  vegetali- 
vum  in  sensitivo,  et  sensitivum  in  ra- 
tionali.  Contra.  :  Trigonum  non  est 
in  tetragono  secundum  esse  distinctum 
et  actum,  sed  secundum  potentiam  tan- 
tum,  hoc  mod.0,  quod  si  in  tetragono  a 
puncto  cujuslibet  anguli  ad  punctum 
oppositi  anguli  ducatur  linea,  tot  erunt 
in  tetragono  trigoni  quot  sunt  anguli. 
Sed  vegetativum  est  in  sensitivo  secun- 
dum  actum  et  operationem  vegetativi 
distincti  :  nutrit  enini  et  auget  et  gene- 
rat,  quse  sunt  operationes  vegetativi 
distincti.  Similiter  vegetativum  et  sen- 
sitivum  secundum  operationes  distinctas 
sunt  in  rationali.  Ergo  non  est  simile 
quod  inductum  est  pro  simili. 

Ulterius    quseritur,  si  haec  tria  in  ho-  Qusest.  i. 
mine  sunt  anima  una,  vel  plures? 
Et  videtur,  quod  plures  :  quia 

1.  Quspcumque  per  operationem  et 
actum  distincta  sunt,  necesse  est  per 
substantiam  esse  distincta.  Patet  autem, 
quod  vegetativum,  sensitivum,  et  ratio- 
nale  in  liomine  per  operationes  et  actus 
distincta  sunt.  Ergo  necesse  est,  quod 
per  substantiam  et  esse  sint  distin- 
cta. 

2.  Adhuc,  In  corpoie  liominis  qua^- 
dam  sunt  vegetativa,  nutrita,  ct  aucta, 
nihil  penitus  sentientia  secundum  ah- 
qucm    sensum,  sicul    dicunt  xVristoteles 


*  Cf.    Opp.    B.    Alberti.  II   Part.    Summae  de      jusce  novaa  editionis. 
Creaturis,  Tract.  I,  Qua;st.  6.  Tom.   XXXV   liu- 


2i 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  mjEY). 


et  Aviccnna  de  ossibus  et  ligamentis,  Et 
qucedam  sunt  vegetativa  et  sentieulia, 
nihil  penitus  rationis  habentia,  sicut 
hepar,  et  ren,  et  pulmo,  et  hujusmodi. 
Ergo  videtur,  quod  ista  in  corpore 
organico  hominis,  loco  divisa  sint  :  et 
quaecumque  loco  divisa  sunt,  divisa  sunt 
secundum  esse  ct  substantiam  :  ergo 
videtur,  quod  vegetativum,  sensitivum, 
et  ralionale,  secundum  esse  et  suhstan- 
liam  in  liomine  divisa  sint. 

3.  Adhuc,  Quoecumque  divisa  sunt 
secundum  tempus,  divisa  sunt  secundum 
esse  et  substanliam  :  sed  in  generatione 
hominis  unius  sensibile  et  rationale 
secundum  tempus  divisa  sunt  :  ergo 
etiam  secundum  esse  et  substantiam. 
Probatio  MiNORis  :  major  enim  per  se 
patet.  Dicit  Aristoteles  in  XYI  de  Ani- 
jualibus,  quod  in  generationc  hominis 
in  embrvone  non  est  vivum  et  animal 
simul,  scd  prius  vivum,  et  postea  ani- 
mal :  et  non  est  homo  el  animal  simul, 
sed  prius  animal,  et  postca  homo  :  ergo 
haec  tria,  vegetativum,  sensitivum,  et 
rationale,  divisa  sunt  tempore  :  ergo 
divisa  sunt  secundum  esse  et  substan- 
tiam. 

Seil   contra.        CONTRA  : 

1.  Si  hae  tres  partes,  vegetativum, 
sensitivum,  et  rationale,  divisa  sunt 
secundum  esse  et  substantiam  in  homi- 
ne  :  cum  non  sint  substantise  nisi  for- 
males  et  cssenliales,  scquitur  quod  trcs 
formae  cssentiales  secundum  substan- 
tiam  diversse  sunt  in  homine  :  sed  a 
tribus  talibus  formis  tria  et  non  unum 
secundum  esse  substantiale  constituun- 
tur  :  ergo  quihbet  homo  sccundum 
esse  substantiale  esset  tria  ct  non 
unum. 

2.  Adhuc,  Perfectiones  dilTcrunt  se- 
cundum  perfecta.  Cujus  probatio  cst, 
quod  perfectiones  non  numerantur  nec 
in  csse  individui,  nec  in  essc  generis, 
nec  in  esse  speciei  nisi  numero  perfe- 
ctorum  :  ergo  unus  singularis  pcrfecti 
una  est  singuiaris  perfectio.  Quilibet 
homo  est  in  hoc  homo,  quod  est  unus 


singuhiris  homo  :  ergo  quilibet  homo 
unam  liabet  singularem  perfectionem  : 
ergo  unam  animam  :  quia  anima  singu- 
laris  est  perfectio  ejus. 

3.  Adhuc,  Quandocumque  unum  esl 
in  altero  actu  et  intellcctu,  illa  nec 
sccundum  esse  separantur,  nec  secun- 
dum  intcUectum  possunt  cogitari  esse 
separata.  Vcgclabile  cst  in  scnsibili 
actu  ct  inlellcctu  :  ct  similiter  vege- 
tabile  ct  sensibile  in  rationali.  Ergo  non 
secundum  cssc  possunt  separari,  nec 
secundum  intellectum  cogitari  potcst, 
quod  separata  sint.  Et  Jioc  est  necessa- 
rium  et  concedendum. 

Sed  si  unum  sunt    in    liomine,    tunc  Qusest.  i 
remanet  solum  quaerendum,  Qua  unitate 
sint  in  homine? 

SoLTjTio.  Ad  primum  dicendum,  quod  A^n^l^^oJ 
haec  divisio  nec  est  vocis  sequivocae  in 
guas  significationes,  ncc  est  principii 
quod  per  prius  et  posterius  dicatur,  nec 
est  totius  integralis,  nec  est  univoci,  ge- 
neris  scilicet  in  species.  Unde  omnes 
rationes  ad  hoc  inductse,  proccdunl  de 
necessitale,  et  sunt  concedendae.  Sed 
sicut  dicit  Boetius  in  libro  Divisionum, 
est  totius  potestativi  in  suas  partes  po- 
tcstativas,  sive  particulares  potestates. 
Et  hoc  totum  medium  est  intcr  totum 
universalc,  ct  totum  integrale.  Prsedica- 
tur  enim  de  qualibct  sua  parle  sicut 
totum  universale  :  sed  non  secundum 
plcjiitudinem  su;e  potestatis  est  in  qua- 
libet  parte  sicut  totum  integralc,  lolum 
enim  intcgralc  non  secundum  pleni- 
tudinem  poteslatis  est  in  qualibet  parte  : 
et  ideo  non  pra?dicatur  de  qualibet  par- 
te  :  sed  in  eo  quidquid  potest  potentia 
inferior,  potest  et  superior  excellenter 
ct  cminenter  :  scd  non  convertitur  : 
undc  quidquid  potest  vegetabile,  potest 
sensitivum  excelienter  et  eminenter  :  et 
quidquid  pos&unt  vcgelabile  et  sensi- 
biU',  potest  rationale  excellenter  et  emi- 
ncnter  :  sed  non  convcrtitur.  Et  hoc 
ctiam    probat    Dionysius    in    libro     de 


IN  IJ  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU.EST.  70. 


2S 


Ccelestl  hierarchia^  Quod    qualiter    sit, 
sic  iiitelligi  potest.  Intelligatur  esse  ani- 
ma  substantia  una  constituta  ex  omni- 
bus  potestatibus  vitee,  a  qua  fluant  quae- 
dam    potestates    operantes    in    organo, 
queedam  autem  quae  nullius  organi  sunt 
aclus  :  et  sit  ordo  inler  potestales  iilas, 
ita  quod  inferior  actu  et  intelleclu  con- 
tineatur  in  superiori    :   tunc  tale  totum 
potestativum  est  anima  in  omnibus  suis 
potentiis,  et  est  substanlia  subjecta    sic 
omnibus  poteslalibus  suis,  et  ad  plenum 
et  perfectum    suum    possc    per    omnes 
operationes  vitae   ct  polentias   deducta  : 
cum  tamen  non  sit  nisi  substantia  una  et 
perfectio   una   et  essentia   una  substans 
omnibus  iilis  potentiis  :    et  ideo  anima 
una.  Propter  quod  diclum  eorum  falsum 
fuit,  qui  dixerunt,  quod  in  homine  tres 
erant  substantiee  et  una  anima,  vel  tres 
essentiae    et  una    anima.    Et    ideo   dicit 
Augustinus   in    libro   XV  de    Trinitate, 
quod  «  tres  potentiae  imaginis,  memoria 
scilicet,   intelligentia,  et   voluntas,   sunt 
una  mens,  una  vita,  una  essentia,   una 
anima.  »  Et  ponitur  a  Magisiro  in  libro 
I  Senteniiarum ^  distinct.  III,  cap.  Nunc 
restat  ostendere. 
Ad  5.  Ad  aliud  dicendum,  quod  verum  dicit 

Philosophus  quando  dicit,  quod  eadem 
est  determinatio  animse  quse  figurae  :  et 
sicut  trigonum  in  tetragono,  ita  vegeta- 
tivum  in  sensitivo,  et  vegetativum  et 
sensitivum  in  ralionali.  Et  ideo  sicut 
trigonum  non  est  in  tetragono  nisi  se- 
cundum  esse  tetragoni,  et  secundum 
potentiam  trigoni  :  ita  vegetativum  non 
est  in  sensitivo^  nisi  secundum  esse 
sensitivi  et  potentiam  vegetativi  :  et 
vegetativum  et  sensitivum  non  sunt 
in  rationali,  nisi  secundum  esse  ra- 
tionalis,  et  potentiam  vegetavi  et  sen- 
sitivi :  et  sic  est  in  omnibus  his  quee 
in  una  definitione  ante  ultimam  dif- 
ferentiam,  quae,  ut  dicit  Arisloteles 
in  YII  primse  philosophice^  sola  est 
constitutiva     et     convertibilis,      ponun- 


tur  :  omnia  enim  illa  (ut  dicit  Comnien- 
tator  ibidem)  accipiuntur  ut  genera  et 
potentise  quae  ad  actum  ultimae  differen- 
tiaj  determinantur,  et  in  actu  illius  dant 
esse  :  et  haec  est  causa,  ut  ibidem  dicit 
Philosophus,  quod  definitio  est  unum 
etnonmulta,  et  unum  dat  esse  et  non 
multa. 

Ad  m  quod  ulterius  quaeritur,   dicen- Aiquaest.t. 
dum  quod  hsec  tria,  scilicet  vegetativum, 
sensitivum,  et  rationale   unum   sunt    in 
homine  :  et  sicut  vult  Augustinus,  sunt 
una  essentia,    una  vita,  et  una  anima. 

Et  quod  objicitur,  quod  habent   ope-     Ad  i. 
rationes   distinctas,    dicendum  quod  fal- 
sum  est.   Vegelativum  enim  et  sensiti- 
vum  non  agunt  in  homine  nisi  actu  ra- 
tionalis  :  vegetativum  enim   in    homine 
corpus  organicum  non  vegetat,    nisi  ad 
esse  organici  animae  rationalis.    Ita   sen- 
sibilis  non  sensificat,  nisi  ad  actum   ani- 
mae  rationalis.  Et  sic  semper  praecedens 
animat  et  agit  in  forma  sequentis  :  unde 
operationes  divisas  nullo   modo  habent 
in  homine.  Et  hoc  est   quod  dicit  Augu- 
stinus  inlibro  de  Ecclesiasticis  dogmati- 
bus,  sic  :   «  Neque   duas  animas  in  ho- 
mine   esse   dicimus,   sicut  Jacobus   qui- 
dam,  etalii  Syrorum  scribunt,  unam  ani- 
malem   qua   animetur  corpus  et   sit  im- 
mixta  cum  sanguine,  et  aliam   spiritua- 
lem  quae  rationem  administret.   Sed  dici- 
mus  unam  et  eamdem    animam  in    ho- 
mine,  quae  et  corpus  sua  societate  vivi- 
ficet,  et  semetipsam  sua    ratione    dispo- 
nat,  habentem  in  se  libertatem  arbitrii.  » 
Et  quod  una    sit,   Avicenna  ponit  con- 
gruum  exemplum   valde,  et  est  signum 
non  causa.  Dicit  enim,  quod  anima   in- 
tente  agente  secundum  unam  quamlibet 
potenliam,    remittilur  et    retrahitur    ab 
operatione  alterius  :   sicut  si  intcnte  co- 
gitat,  non   percipit    ea  quae    sunt    ante  - 
oculos,  nec    distincte  percipit  sonos  au- 
ditu.  Et  hoc  signum   est,    quod  omnes 
potentiae  sunl  in  una   esscntia    radicatae. 


*  S.   DiONYSius,   Lib.    de  Cirlesti    hierarcliia,       cap.  5. 


26 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Ad  2.  Ad  ALiLi»   iliceuduni,   quod  in  corpore 

hominis  anima  rationalis  ubique  vegetat 
et  sensificat  :  quamvis  nullum  organum 
corporale  sit  organum  intellectus  et  ra- 
tionis,  in  quod  exerceat  suas  ope- 
rationes  :  tamen  ubi  vegetat,  vegetat 
per  potentiam  animte  rationalis  quae 
est  vegetativa  :  et  ubi  sensificat,  sen- 
sificat  per  potentiam  animse  rationa- 
lis  quae  est  sensitiva.  Sicut  enim  di- 
ctum  est,  quidquid  [)otest  potentia 
inferior,  potest  et  supcrior,  et  non  e 
converso.  Sed  quod  quaedam  mem- 
bra  non  sunt  perceptiva  sensus,  ut 
ossa  et  lij^amenta,  et  cartilagines,  et  pili, 
dicunt  Aristoteles  et  Avicenna  esse  ex 
hoc,  quod  non  babent  medium  in  tactu, 
quod  est  caro  nervosa  nervis  directis  ab 
anteriori  parte  cerebri  ad  membrum 
illud  :  quia  ab  illa  parte  cerebri  diirundilur 
sensus  in  tolum  corpus  :  sunt  enim  ter- 
restria  dura  in  quae  non  potest  penetrare 
spiritus  sensitivus,  nec  pos?unt  tempera- 
ri  ad  mollitiem  medii  tactus  :  eo  quod 
a  virlute  formativa  et  regitiva  formata 
sunt  ad  corporis  coUigationem  et  susten- 
tationem  :  quod  non  nisi  per  dura  fieri 
poluil.  Excipitur  unum  os  ob  Avicenna, 
dens  scilicet,  quod  dicit  habere  quam- 
dam  medietatem  in  taclu,  licet  exiguam  : 
et  inde  provenit  dolor  dentium,  maxime 
propter  nervos  vicinos  cerebro  in  quibus 
radicantur  d(  ntes. 

j^^  y  Ad  ALiLD  dicendum,  quod  vegctati- 
vum,  sonsitivum,  et  rationale,  numquam 
divisa  sunt  in  homine,  nec  loco,  nec 
tempore,  sed  semper  conjuncta  essentia 
et  subjfcto  sive  substanlia.  Sed  in  XVI 
de  Animalibiis  intendit  Aristoteles  red- 
dere  causam,  loquens  contra  Piatonem, 
qui  dicebat  semen  esse  parvum  animal, 
quomodo  virtus  formativa  est  in  semine 
maris,  quod  dicit   intrare  in   semen    foe- 


minae  sicut  spiritum  in  corpus,  et  coa- 
gulum  in  lac,  quod  spiritualiter  penetrat 
in  ipsLim  lac,  et  comprehendlt  ipsum  to- 
tum  :  et  sicut  fermentum  in  pastam, 
quod  similiter  penetrat  in  pastam.  Et 
per  has  similitudines  vult  ostendere 
Aristoteles,  qualiter  formativa  contcnta 
intra  viscositateni  seminis,  operalur  ad 
operationem  corporis  organici  animae. 
Dieil,  quod  primo  operatur  cibando.  di- 
gerendo,  quae  sunt  operationes  vitae, 
non  animai  (jUte  sit  in  semine,  sed  for- 
mativte  quae  est  ut  artifex,  eo  quod 
habet  instrunienturn  calorem  ccc- 
li,  et  calorem  anima?.  genoranlis,  per 
quod  descinditur  semen,  et  calorem  ma- 
tricis  matris.  Et  secundo,  eisdem  calori- 
bus  et  eadem  virlute,  quae  est  in  semine 
sicut  artifex,  format  membra  sensitiva, 
in  quibus  perliciuntur  operaliones  sen- 
suum  :  in  quibus  (ut  dicit  Avicenna) 
primo  formantur  oculi,  et  complonlur 
ultimo.  Et  terlio,  eadem  vis  formaliva 
eisdem  caloribus  distinguit  membra  per- 
tinenlia  ad  operaliones  animales  aninicB 
rationalis,  sicut  cellulam  anteriorem  ca- 
pitis,  et  mediam,  et  postremam,  in  qui- 
bus  discurrit  spiritus  animalis  deferens 
species  ad  operationes  rationis.  Et  ideo 
dicit,  quod  in  talibus  operationibus  non 
est  vivum  et  animal,  et  animal  et  homo 
simul.  Vult  tamen,  quod  completo  parlu 
et  organizato,  simul  et  idem  sit  homo  et 
animal  et  vivum. 

Trlv  quee  in   contrarium    adducuntur,    ,^   ^. 

1  Ad  obje( 

proccdunt  et  de  nccessitatc  concludunt. 

Ad  ULTiMUM  quo   quaeritur,    Qua    uni- ^^  ^^^^ 
tate  hsec  tria  sunl  in  hominc  ? 

Dicendum,  quod  unitate  potentiae  et 
actus  sicut  in  omni  definitione  qua"  est 
unum  et  non  multa,  sicut  paulo  ante  in 
hac  eadem  qucestione  dictum  est. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XII,  QU.EST.  71. 


■li 


QUiESTIO  LXXL 


Qiiot   et   quibii8   modis   aiiima   dicitur   !mag;o   et   ^imilitudo   Dei,    sive 
ad   ima8:iuem  et   simiiitudinem  '  ? 


atra, 


Deinde,  Quaerilur  ralione  ejus  quod 
dicit  Magisler  in  libro  II  Sententiarum, 
distinct.  XVI,  cap.  Imago  autem  et  si- 
militudo.  Qaot  et  quibus  modis  anima 
dicitur  imago  et  simiiitudo  Dei,  sive  ad 
imaginem  et   similitudinem  ? 

Videtur  enim  anima  non    esse  imago. 

1.  DicitenimHilarius  inlibro  de  Sijno- 
dis  :  «  Imago  est  rei  ad  rem  coeequandse 
imaginata  et  indiscreta  simililudo,  sive 
species  inditTerens.  »  Constat,  quod  hoc 
modo  anima  non  est  imago  Dei  :  quia 
sic  a  Deo  non  difierret,  sed  aequaretur 
ei  :  quod  esss  non  potest. 

2.  Adhuc,  Hugo  de  sancto  Victore 
di':it,  quod  «  imago  ad  figuram  perli- 
net.  »  Nulla  figura  communis  est  Dei  et 
aninice.  Ergo  anima  nec  imago  nec  ad 
imaginem  Dei  cst. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro 
LXXXIII  Qusestionum  :  «  Imago  dicitur 
similitudo  expressa-.  »  Sednec  in  forma 
substantiali,  nec  accidentali  similitudo 
potest  esse  interDeum  et  animam.  Ergo 
anima  non  potest  esse  imago  vel  ad 
imaginem  Dei. 

CONTRA    : 

Cassiodorus  super  illud  Psalmi  xxxviii, 
7  :  In  imagine  pertransit  homo^  dicit 
sic  :  «  Quomodo  possetesse,  quod  animae 
hominum   mortis  termino    clauderentur, 


qua?  sunt  imago  Dei  ?  imago  enim  Dei 
moriis  termino  claudi  non  polest.  »  Ex 
hoc  accipitur,  quod  anima  sccundum 
immorlalitatom  imago  Dei   est. 

Ulterius     quaeritur,     Si    soli    animae   Qusest.  i. 
rationali  conveniat  imago   Dei  esse,   vel 
ad  imaginem  ? 

Et  videtur,  quod  non  ? 

l.In  aliis  eiiim  creatuiis  convenientia 
est  ad  tres  personas  in  unitate  essentiae, 
sicut  in  anima,  sicut  dicit  Augustinus, 
per  unitatem,  veritatcm,  et  bonitatem. 
Dicit  enim,  quod  omne  creatum  est 
unum,  verum,  el  bonum  :  et  unum  at- 
tribuitui  Patri,  ct  verum  Filio,  et  bo- 
num  Spiritui  sancto. 

2  Adhuc,  De  Angelo  dicit  Gregorius 
in  libro  XXXII  Moralium,  quod  «  quanto 
in  eo  subtilior  est  natura,  eo  imago  Dei 
insinuatur  in  eo  subtilius  expressa  ^  » 

3.  Adhuc,  Anima  sensibilis  imitatur 
Deum  in  potentia  cognoscendi,  et  in  po- 
tentia  diligendi.  Ergo  videtur,  quod  sit 
ad  imaginem  Dei  sicut  anima  ralionalis. 

CoNTRA  :  Sed  contra. 

Augustinus  in  sermone  de  imagine  : 
«  Xulli  alii  creaturae  dedit,  quod  sit  ad 
imaginem,  nisi  homini  secundum  ratio- 
nem.  » 


*■  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  I  Senten- 
tiarum,  Dist.  III,  Tora.  XXV  hujusce  nova3 
editionis.  Cf.  etiaoi  commeut.  in  II  Sententia- 
rum,Dist.  XVI,  Art.  1.  Tom.  XXVII. 


2  S.  AuGUSTiNus,  Lib.  LXXXIII  Quasstionum, 
Qusest.  74. 

»  S.  Gregorius  M.\gnus,  Lib.  XXXII  Moraliura, 
capp.  24  et  23. 


28 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Qiia?st.  2.  Llterius  quieiilur,  Quoe  difTerentia 
sil  inter  esse  imaginem,  et  esse  ad  ima- 
ginem  ? 

1.  Videlur  dicere  Magister  in  libro 
II  Sententianan,  distinct.  XYI,  cap.  Fi- 
lius,  quod  Filius  dicitur  imago  proprie, 
sicut  in  primo  libro,  tractatu  de  his 
quae  proprie  dicuntur  de  Filio,  ostensum 
est.  Ilomo  auteni  ad  imaginem  et  non 
imago,  ut  sic  notetur  distinctio  inter 
hominem  et  Filium,  creatum  ei  geni- 
tum.  Sed  videtur,  quod  homo  sit  ad 
imaginem  qu.T  est  Filius  :  quia  ita  dicit 
Augustinus  siiper  Genesim,  in  Glossa 
quae  est,  «  Imago  Dei  ad  cujus  simili- 
tudineni  factus  est  homo,  non  nisi  Sal- 
vator  noster  qui  est  primogenitus  omnis 
creaturie.  » 

2.  Adhuc,  II  ad  Corinth.  iii,  18  :  Nos 
omnes  revelata  facie  gloriam  Domini 
speculantes,  id  eamdem  imaginem  trans- 
formarnw\  a  claritate  in  claritatem, 
tamquam  a  Domini  Spiritu. 

3.  Adhuc,  Ad  Roman.  viii,  29  et  30  : 
Quos  prsescivit,  et  prsedestinavit  confor- 
mes  fieri  imaginis  Filii  sui,...  hos  et  vo- 
cauiV.Ergovidetur,  quodnonsoIumFilius, 
sed  etiam  homo  efficiatur  imago  Dei. 

Quaest.  3.  Ulterius  adliuc  quaeritur,  Quae  sit 
difTerentia  inter  esse  ad  imaginem,  et 
inter  esse  ad  similitudinem  ? 

1.  Dicit  enim  Augustinus  in  libro 
LXXXIII  Qusestionum,  quod  «  ubi  est 
imago,  ibi  est  similitudo  :  scd  non  con- 
verlitur  ^  »  Ergo  videtur,  quod  simililu- 
do     generalis  sit  ad  imaginem. 

2.  Adhuc,  II  ad  Corinth.  iv,  4,  super 
illud  :  Ut  non  fulgeat  illis  illumiiiatio 
Evangelii  glorix  Christi,  qui  est  imago 
Dei:  ubi  Glossa,  «  Ubiimago,  continuo 
similitudo  :  sod  non  converlitur,  quod 
ubi  similitudo,  continuo  imago.  »  In  du- 
obus  enim  ovis  est  similitudo  :  neutrum 
tamen  est  imago  alterius. 

•  S.  AuGLSTiNus,  Lib,    LXXXIII  (Juaestionum, 
Quaest.  74. 
'  Idem,  Ibidem,  Quaest.  31. 


CoNTRA   :  Sed   , 

1.  Glossa  Bedae  super  Genesim  : 
«  Imago  dicitur  quantum  ad  naturalia, 
similitudo  quanlum  ad  gratuita.  » 

2.  Adhuc,  Hugo  de  sancto  Victore  in 
Senttntiis  :  «  Quia  omnia  in  ipsa  anima 
sunt_,  secundum  sapientiam  est  similitu- 
do  :  quia  una  et  simplex  dicitur  esse 
secundum   essentiam,   est  imago.  » 

3.  Aliter,  Iterum  dicit  Cassiodorus  sic  : 
« Imagoallenditursecundumimmortalita- 
tem,  similitudo  secundum  simplicitatem. » 

Ulturius     quaeritur,   Secundum    quid  Que 
convcniat  animae  quod  sit  ad  imaginem, 
vel  etiam  homini  ? 

Et  videtur,  quod  secundum  corpus 
conveniat  homini.  Augustinus  in  libro 
LXXXIII  Quaestionum  :  «  In  exteriori 
homine  quaedam  trinitas  reperitur,  etsi 
non  ita  exprcssa  sicut  in  inleriori.  Quia 
tale  est  corpus,  ut  ad  contemplandum 
ccelum  sit  aptius,  magis  in  hoc  ad  ima- 
ginem  et  similitudinem  Dei  quam  caete- 
ra  corpora  animalium  facta  sint,  jure 
videri  potest '.  » 

CONTRA  :  Sed 

1.  Beda  in  Glossa  super  Genesim  : 
«  Ad  imaginem  Dei  dicitur  esse  homo 
secundum  illam  partem  animse  qua  in 
rationalibus  antecellit.  » 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  XI Y 
de  Trinitate  :  d  Illa  pars  animae  imago 
Dei  dicilur  esse,  secundum  quam  [anima 
ejus  particeps  esse  potest  .  »  Sed  anima 
particeps  Dei  esse  non  potest  nisi  secun- 
dum  mentem.  Ergo  non  dicitur  imago 
nisi  secundum  menlem. 

CoNTRA    :  Sed 

1.  Augustinusin  libro  de  XII  de  Trini- 
tate  :  «  Cum  in  natura  mentis  hu- 
manfe  quaerimus  trinitatem,  in  tota 
quaerimus,  non  separantes  actionem  ra- 
lionis  in  temporalibus  ab  actione  ratio- 
nis  quae    contemplatur    aeterna  *.  »  Ex 

3  Idem,  Lib.  XIV  de  Trinitate,  cap.  7. 
*  Idem,  Ibidem,  Lib.  XII,  cap.  3. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU^ST.  71. 


29 


Jt.    5. 


)Iutio. 
d   1. 


lioc  accipitur,  quod  et  secundum  paitem 
rationis  inferiorem  et  secundum  partem 
superiorem  dieitur   imago. 

2.  Adhuc,  In  exterioribus  tam  vir 
quam  mulier  dicuntur  ad  imaginem. 
Ergo  similiter  in  interioribus  :  sed  in 
interioribus  porlio  inferior  dicitur  mu- 
lier,  et  saperior  vir  :  ergo  tam  secun- 
dum  inferiorem  quam  secundum  supe- 
riorem  partem  ralionis  dicetur  homo  ad 
imaginem  Dei. 

Ulterius  quaeritur,  Utrum  anima  ra- 
tionalis  sive  homo  dicatur  ad  imaginem 
secundum  quod  referlur  ad  se,  vel  se- 
cundum  quod  refertur  ad  Deum  ? 

Et  videtur,  quod  secundum  quod  re- 
ferlur  ad  se.  Aui^ustinus  in  libro  XIV  de 
Trinitate :  «  Ecce  mens  meminit  sui, 
intelligit  se,  diligit  se  :  hoc  si  cernimus, 
cernimus  trinitatem,  nondum  quidem 
Deum,  sed  jam  imaginem  Dei  '.  »  Ergo 
anima  ad  imaginem  est  secundum  quod 
refertur  ad  seipsam. 

CONTRA    : 

Augustinus,  ibidem  :  «  llcec  trinitas 
mentis  non  propterea  Dei  imago  est, 
quia  sui  meminit  mens  et  intelligit  ac 
diligit  se,  sed  quia  polest  etiam  memi- 
nisse  et  intelligere  et  diligere  eum  a  quo 
facta  est  ^.  »  Ergo  non  est  trinilas  in  ani- 
ma,  nisi  secundum  quod  refertur  ad 
Deum. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  si  imago 
propriissime  accipitur  secundum  defini- 
tionem  Hilarii,  tunc  nihil  creatum  potest 
esse  imago  Dei,  sed  solus  Fihus  hoc 
modo  erit  imago  Patris,  sicut  ostensum 
est  in  primo  libro  Sententiarum,  tractatu 
de  his  quae  proprie  conveniunt  Filio.  Si 
autem  accipitur  imago  ut  imitans  in  ali- 
quo,  non  aequans  protolypum  :  tunc 
nihil  impedit,  quin  homo  sit  ad  imagi- 
nem  Dei  :  nihil  enim  prohibet,  quin 
imitetur  (ut  dicit  Magister  in  libroI5e/i- 
ieniiarum,   dislinct.    III)    tres  personas 


in  una  essentia,  et  ordinem  naturse  qui 
est  in  tribus  personis,  in  hoc,  quod  sic- 
ut  ex  Patre  Filius,  et  ex  Palre  et  Filio 
Spiritus  sanctus,  et  sunt  unius  essentiije 
et  unius  substantite  :  ita  ex  mente  sive 
ex  memoria  sit  intelligentia  sive  notitia, 
et  ex  memoria  sive  mente  et  intelliijentia 
procedat  amor  sive  voluntas  naturalis. 
Et  sicut  Pater  totus  cst  in  Filio,  et  Filius 
in  Patre  :  ita  tota  mens  sive  memoria  est 
iu  intelligentia,  et  e  converso  intelli- 
gentia  in  memoria,  et  in  utroque  amor, 
et  e  converso  memoria  et  intelligentia 
in  amore  naturali  quae  ab  ipso  procedit. 
Et  sicut  tres  personae  una  sunt  essentia 
et  una  substanUa  in  divinitate,  ila  po- 
tentiae  in  anima  rationali  sunt  una  essen- 
tia,  una  substanlia,  una  vita,  et  una 
anima  :  et  in  hoc  dicitur  anima  rationalis 
non  imago,  sed  ad  imaginem  Trinitatis. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  nuUa  figura  aj  2. 
est  nisi  in  corporalibus  si  proprie  suma- 
tur  figura  secundum  quod  figura  defini- 
tur,  quod  est  terminatio  quanti  sive 
quantitas  terminata.  Sic  enim  priori 
modo  dicta  in  praedicamento  qualitatis 
est,  sicut  dicit  Aristoteles  in  Prxdica- 
mentis,  quod  quarta  species  qualitalis 
est  forma,  vel  circa  hoc  aliquid  constans 
figura.  Secundo  autem  modo  dicta,  est 
in  praedicamento  quantitatis  sicut  trigo- 
num,  et  tetragonum,  et  sicut  aliae  figurae 
geometricae.  Si  autem  accipialur  figura 
symbolice,  lioc  modo  quod  dicit  Diony- 
sius  in  epistola  ad  Timotheum,  quod 
corporalia  per  dissimiles  similitudines  ad 
spiritualia  referuntur,  sicut  Christus  di- 
citur  petra  propter  veritatis  soliditatem  : 
cum  tamen  soliditas  dissimiliter  sit  in 
petra,  et  in  veritale  :  sic  nihil  prohibet 
figuram  esse  in  spiritualibus  et  in  imagi- 
ne,  spirituali  configuratione  trium  poten- 
tiarum  in  una  anima,  sicut  est  trium 
personarum  in  una  divina  essentia,  ut 
paulo  ante  dictum  est. 

Ad  aliud  dicenduni,  quod  imago  ex-     aj  3. 
pressa  ibi  non  est,  sed  imitativa,  ut  di- 


1  S.  AuGUSTLNLs,  Llb.  XIV  ds  Triiiitate,cap.  8.  2  i„em,  Ibideni,  cap.  12. 


30 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


clum  cst.  Ef  propter  hoc  dicit  Magisler 
in  libro  1  Sentenlianan,  distinct.  lY, 
quod  est  similitudo  exigua,  eo  quod  alia 
noa  polest  esse  inter  crealuram  et  crea- 
torem  nisi  exigua. 
i.d  objeci.  1d  quod  contra  objicitur,  conccLlendu;n 
esl :  solus  enim  Deus,  ut  dicilur,  I  ad 
Timoth.  vr,  IG,  per  naluram  habet  im- 
mortalilaleni  '.  Omnia  aulem  alia  quae 
creata  sunt,  ut  dicit  Plalo  in  Tinixo,  si 
sunt  inimorlalia,  immoitalitatem  acci- 
piunt  e\  Dci  bona  volunlate.  Et  idco 
dicit  Damascenus  in  libro  IT  de  Fide 
ort/wdoxa,  quod  «  Angelus  ex  gralia, 
non  natura  est  immorlalitatem  susci- 
piens  ^  »  Et  quia  anima  rationalis  eliam 
suscipit  imniortalilatem  ex  gratia,  ideo 
dicit  Cassiodorus,  quod  in  hoc  imitatur 
immortalitatem  divinam,  cl  (st  imago 
ejus. 

Adqueest.  1.       \d  ,,)  nuod    ullcrius   Quaeritur,  dicen- 
Ad    1.  *  T 

dum,  quod  sola  anima  rationalis  cst  ad 
imai^nnem  Dei,  sicut  dicit  Augustinus. 
Imitalio  autem  quoe  est  in  aHis  creaturis 
in  unitale,  veritate,  bonitate,  dicitur  ve- 
stigium  et  non  imago,  eo  quod  non  per- 
fecte  imitalur  :  licet  enim  imitetur  in 
tribus  quae  appropriantur  tribus  personis, 
tamen  in  ordine  naturee  quse  est  inter 
tres  personas,  non  imilatur. 
Ad  V.  Ad  id  quod  objicitur  de  Angelo,    di- 

cendum  quod  nec  in  Angelo  sufficiens 
imitatio  est :  quia  licet  Angelus  imit'.  tur 
in  tribus  potentiis  et  ordine  earum, 
tamen  in  hoc  non  imitatur,  quod  Ange- 
lus  sit  vita  alicujus  sibi  conjuncli,  sicut 
Deus  est  vita  omnium,  et  sicut  anima 
vivilicat  corpus  sibi  conjunctum.  Et  ideo 
Augustinus  in  sermone  de  imafjine  osten- 
dens  difTerentiam  secundum  quam  ima- 
go  est  Filius  Palris,  et  secundum  quam 
homo  est  ad  imagincm,  dicit  quod  ima- 
go  imperatoris  aliter  est  in  lilio  suo, 
quia  ibi  est  per  naluram  et  expressa,  et 
aliler  est  in  solido  aureo,  ubi  sicut  dicit 


Aristoleles  in  I  Politicorum,  esl  in  si- 
gnuin  aequi  ponderis,  et  puritalis.  Et  ita 
cst  in  homine  per  gratiae  impressionem 
in  sigaum  divinae  imitationis.  Matth. 
xxu,  20  et  21  :  Cujtis  est  imayo  Jnec 
et  superscriptio  ?  Dicunt  ei  :  Csesaris. 
Et  statim  subinferl :  Rcddite  ergo  qufe 
sunt  Caesaris  Csesari,  ct  qux  sunt  Dei 
Deo. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  memoria,  Ad 
notitia,  amor  animae  sensibih's  in  actu 
immediate  in  Deum  referri  non  possunt, 
sed  in  aliquod  sensibile.  Et  cum  imago 
dicatur  ab  imitatione  acluali  immediale 
iiv  Deum  rehila,  imago  Dei  in  anima 
sensibili  esse  non  potest :  sed  talis  imi- 
tatio  erit  vestigium. 

Id  quod  in  contrarium  est,  proccdit :  Ad  obj 
quia  concedendum  est. 

Ad  iD  quod  ulterius  quaeritur,    UtrumAdquee 
liomo  sit  imago  vel  ad  imaginem? 

Diccndum,  quod  non  est  imago..  sed 
ad  imaginem  :  ut  praeposilio  ad,  quae 
transiliva  esl,  nolet  diversitatem  essen- 
tiae  imilanlis  unam  essentiam  in  tribus 
personis  per  imaginem  crcalionis  et 
simililudinis,  ut  dicit  Glossa  super  illud 
Psalmi,  IV,  7  :  Siynalwn  esl  super  nos 
lumcn  vultus  tui,  Dominc  :  Fihus  vero 
propter  oppositam  rationem,  quia  sciHcet 
est  in  eadem  essentia  cum  Patre,  et 
simililudo  ejus  expressa,  est  imago,  et 
non  ad  imaginem. 

Ad  id  vero  quod  objicilur  per  Augu-  Ad  i 
stinum,  dicendum  quod  non  loquitur 
de  imagine  similitudinis  in  naturalibus, 
sed  loquitur  de  imilatione  similitudinis 
ad  Christum  hominem  in  operibus  meri- 
toriis  et  gratiae,  ad  quein  imilandum 
factus  esl  homo.  Ecc!c,  xii,  l.'{:  Deum 
time,  ct  mandala  *'jus  observa  :  hoc  est 
cnim  omnis  homo.  Glossa,  «  Ad  hoc  est 
omnis  liomo.  » 

SiMiLLTtR    loquitur   illud    quod   addu-      Ad  2 
ctum  est  de  epist.  II  ad  Corinth.  iii,  18  ; 


*  I  ad  Timoth.  vi,  16  :  Qui  solus  habet  invnor 
talilatem,  et  lucem  inhabitat  inaccessibilem. 


'  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  de  Fide  orthodoxa, 
cap.  4. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XII,  QU^.ST.  71. 


31 


d  3. 


uffist.  3. 
)bjeot  1, 


(  bject.  J, 


bject.  3. 


loquilur  enim  ibi  de  simililudine  et  imi- 
tatione  sccundum  gratiam,  el  prsecipue 
in  contemplaiion}  verilalis. 

EoDE^r  modoloquilur  inepist.  ad  Roma- 
nos,  viii,  29et30.  Homo  enim  imitando 
in  gratia,  non  efficitur  imago  essentialis 
Dei,  sed  efficitur  imago  per  conformi- 
talem  in  gratia. 

Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  dicen- 
dum  quod  S'3cundum  Augustinum  et 
Bedam,  imago  proprie  est  in  naturalibus 
polentiis  rationalis  anima?  :  quia  ia  illis 
est  quantitas  virtutis,  licet  ibi  non  sit 
quantitas  molis,  ut  dicit  Augustinus  :  et 
est  imitatio  nalurte  quantum  ad  origi- 
nem  qua  altera  est  ex  altera,  non  qua 
altera  prior  est  altera,  sicut  in  divinis 
personis.  Similitudo  autem  refertur  ad 
conformitatem  in  gratia,  quae  superdu- 
citur  natura?  sicut  qualitas,  eo  quod, 
sicut  dicit  Philosophus,  similitudo  est 
rerum  ditTerentium  eadem  qualitas. 

SiMiLiTER  dicendum  est  de  dicto  Hu- 
gonis,  quod  ille  refert  imaginem  ad  natu- 
ralia,  el  similitudinem  ad  gratuita  :  et 
ideo  dicil,  quod  simililudo  esL  in  capaci- 
tate  sapientise  et  grati?e  :  imaginem  au- 
tem  refert  ad  simplicitatem  cssentise  in 
tribus  potentiis,  sicut  est  una  et  simplex 
essentia  in  tribus  personis. 

Ad  Ai.iUD  dicendum,  quod  Cassiodorus 
non  attendit  imaginem  secundum  per- 
fectam  rationem  imitationis,  sed  quan- 
tamcumque  conformitatem  in  natura 
vocat  imaginem,  ab  imitando  diclam,  et 
quantamcumque  convenientiam  in  gratia 
et  qualilate  naturae  vocat  similitudi- 
nem. 

Ad  id  quod  ulterius  qua?ritur,  dicen- 
dum  quod  ditrerenter  attenditur  imago 
in  interiori  et  exteriori  homine.  In  inte- 
riori  enim  est  naturaliter  et  essentialiter 
secunduin  potentiam  cognoscendi  et 
diligendi  :  in  exteriori  autem  sicut  in 
signo,  qua  erecta  statura  in  exteriori, 
signum  est  erectionis  in  potentia  cogno- 
scendi  et  diligendi  in  Deum.  Unde  Ber- 


nardus  siiper  Cantica  inducit  corpus 
loquens  ad  animam  sic  :  «  Pudeat  te 
tuam  amisisse  rectitudinem  justitine,  cum 
adhuc  meam  teneam  rectitudinem  in 
membrorum  positione.  » 

Ad  id  quod  objicitur  in  contrarium  ^'^^"JJ®*^*- 
pcr  Bedam  et  Augustinum,  dicendum 
quod  verum  est  quod  dicunt  :  sed  lo- 
quunlur  de  imagine  prout  essentialiter 
et  secundum  veritatem  est  in  interiori 
homine  in  potentia  cognoscendi,  et  in 
polentia  diligendi  :  quod  sicut  in  signo 
ostenditur  in  exteriori  corporis  rectitu- 
dine  et  erectione. 

Ad  id  quod  quseritur  de  inferiori  et 
superiori  portione  rationis,  dicendum 
quod  propriissime  loquendo  imago  est 
in  superiori  parte  rationis,  hoc  est,  in 
mente  :  quia,  sicut  dicit  Augustinus, 
excellentior  pars  animse  cst  :  secundum 
illam  cnim  actu  imitatur  in  cognitione 
veri  et  boni  quod  Deus  est,  et  dilectione 
ejusdem.  Est  tamen  etiam  in  inferiori 
parte,  sed  posterius  :  sicut  contingit 
cognoscere  verum  et  bonum  quod  Deus 
est  et  in  se  et  in  creatis  in  quibus  relucet : 
sed  quando  cognoscitur  in  creatis,  opor- 
tet,  quod  ulterius  referatur  ad  verum  et 
bonum  quod  Deus  est  in  seipso. 

Ad  id  quod  ullerius  qua^ritur,  dicen-  Ad  qusest.s 
dum  quod  si  imago  dicatur  ab  actuali 
imitatione  :  tunc  imago  est  in  anima 
rationali  ex  hoc,  quod  meminit  Dei,  in- 
telligit  Deum,  vult  vel  diligit  Deuni  sive 
verum  et  bonum  quod  Deus  est.  Si  au- 
tem  dicatur  a  potentiali  imitatione  :  tunc 
etiam  est  imago  in  anima  rationali  ex 
hoc,  quod  meminit  se,  intelligit  se,  dili- 
gitse.  Ethis  duobus  modis  solis  secun- 
dum  Augustinum  in  libro  XV  de  Trhn- 
tate,  circumincedunt  se  potentiaj,  ut 
unaquseque  alias  contineat  :  quia  quid- 
quid  meminit  et  inteliigit  de  Dco  el  de 
seipsa,  hoc  cst,  de  vero  et  bono  quod 
Deus  est,  et  de  vero  et  bono  quod  ipsa 
est,  hoc  tolum  diligit :  et  qnidquid  dili- 
"it  de  se  vcl  de  Deo,  hoc  mcminit  et 
intelligit.  Sed  sic  non  est  de  aliis  inemo- 


32 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


rabilibus,  iulelligibilibus,  cl  diligibilibus. 
iMultorum  onim  meminit,  et  intelligit 
multa,  qUcT  non  diligit,  maxime  in  malis. 
Ad  objftct.  Ad  id  quod  contra  ol)jicilur,  per  istam 
distinctionem  jam  patet  solutio. 

Ex  Hoc  patet  solutio  duorum  qua? 
consueverunt  quaeri  :  quorum  unum  est, 
Utrum  imago  sit  in  anima  secundum  na- 
turalia.  vel  gratuita  ?  Propter  Glossam 
super  illud  Psalmi  iv,  7  :  Signaium  est 
super  nos  lumen  vultus  tui,  Domine  : 
quce  distinguit  triplicem  imaginem  in 
anima,  scilicet  creationis,  recreationis, 
et  simililudinis.  Et  dicit,  quod  imago 
creationis  est  ratio  quae  dicit  imaginem 
potenlialiler  imitantem  et  indistinctam. 
Dicit  eliam,  quod  imago  recreationis  est 
tides,  F])es,  et  charitas  :  quia  ex  illa  re- 
crealur  imago  creationis  et  similitudinis, 
ut  perfecle  et  cum  etlectu  meriti  possit 
imilari,  ut  fiat  in  ea  quod  dicit  beatus 
Bernardus,  ut  scilicet  sit  in  voluntate 
Dei  peifectio  charitatis,  in  inlelligentia 
sinceritas  lucis  et  veritas  fidei  :  quia 
dicit  Dionysius  in  libro  de  Divinis  nomi- 
nibus,  quod  «  fides  est  lumen,  credentes 
ponens  in  prima  veritate,  et  primam 
veritatem  in  ipsis  '.  »  Memoriae  autem 
Deus  fulurus  csl  conlinualio  cpternilatis  : 
quia  in  aliis  memoratis  aliquando  inter- 
cidit  oblivio  :  in  mcmoralo  autem  veri 
boni  quod  Deus  est,  et  veri  boni  quod 
anima  est,  nulla  intercidit  o])livio  :  cum 
per  naturam  inserta  sit  omnibus. 

Secundum  quod  quidam  quaerunt, 
patet  esse  solulum  ex  praedictis.  Quaerunt 
enim,  In  quo  anima  est  repraesentativa 
Trinitatis  ?  Hoc  enim  palet,  quod  in 
memoria,  intelligentia,  et  voluntate,  et 
ordine  naturae  quo  altera  est  ex  altera 
inter  eas,  et  circumincessione  earum  qua 
una  est  tota  in  altera  respectu  veri  et 
boni  quod  Deus  est,  et  respectu  veri  et 


boni  quod  anima  est,  sicut  una  quaelibet 
pcrsonarum  tota  est  in  Trinitale,  tota  est 
in  altera  per  identitatem  essentiae. 

Et  si  objicitur  per  Glossam  super  illud 
Ecclesiastici,  xvii,  1  :  Secundum  imagi- 
nem  suam  fecit  illum  :  quae  dicit,  quod 
homo  in  lioc  ad  imagincm  Dei  factus 
est,  quod  imitatur  tres  personas  in  uni- 
tate  cssentiae  per  tres  potentias  in  unitate 
substantiae  animae  :  quia,  sicut  ex  intelii- 
gentia  est  fmemoriai,  et  ex  memoria  et 
intelligentia  voluntas  sive  amor,  ita  ex 
Pati"e  Filius,  et  cx  utroque  Spiritus 
sanclus,  cum  hoc  dictum  sit  per  Augusti- 
num,  quod  ex  memorla  est  intelligentia, 
et  ex  ulroque  voluntas. 

Dicendum,  quod  Glossa  Ecclcsiastici 
loquitur  de  memoria,  intelligentia,  et 
volunlale  acquisitis  per  inventionem  et 
doctrinam  :  ibi  enim  primo  quod  acqui- 
ritur,  capitur  in  intellectu,  et  reponitur 
in  memoria  tamquam  in  thesauro  ut 
servetur  :  et  ex  liis  duobus  ])rocedit  di- 
lectio,  ut  diligatur  quod  sic  memoriae  et 
intellcctui  comniissum  est.  Auguslinus 
autem  loquitur  de  memoria,  intelligentia, 
ct  vohintate,  secundum  quod  sunt  re- 
spectu  veri  et  boni,  quod  Deus  est,  et 
quod  anima  est  in  habitibus  concrealis 
ipsi  animae  et  insertis  per  naluram,  se- 
cundum  quod  aclus  memoriae  est  noti- 
tiam  rei  apud  se  tenere  :  et  actus  intelle- 
ctusestsive  intcdhgentiae,  intuitus  illius 
nolitioe  :  ct  voluntas  cst  dilectio  ab 
ulroque  procedens.  Sic  enim  memoria 
attribuitur  Patri,  intelligentia  Filio,  et 
voluntas  Spiritui  sancto  :  et  nihil  pro- 
iiibet  unum  et  idem  diversimode  consi- 
deiatum,  diversis  adaplari. 

Plurima  dc  hac  materia  dicta  sunt  in 
]»rimo  libro  Sententiarinn,  distinct.  III, 
(]ua?  si  conferaiitur  ad  ea  quse  hic  dicta 
sunt,  perfectior  erit  qua^stio  de  imagine. 


>  S.   DioNYsius,    Lib.  (le  Divinis   noininibus,      cap.  7. 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QUvEST.  72. 


53 


QUiESTIO   LXXII. 


Unde  creata   sit  aiiiina    ralione  eausfe  niaferialis  ? 


Deinde  traiiseundum  est  ad  ea  quoe  di- 
cuntur  in  II  Soitenliavnm,  distinct. 
XVII,  cap.  A,  ubi  dicit  iMagister  : 
«  Hic  de  origine  animte  plura  solent 
«  quseri,  scilicet  unde  creata  fuerit,  quan- 
«  do,  et  quam  gratiara  hahueiit  in  crea- 
«  tione?  » 

Circa  priaium  quserunlur  quatuor, 
scilicet  an  anima  hominis  secundum  es- 
sentiam  et  substantiam  sit  divina  sub- 
stantia,  sicut  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
sanctus,  qui  ex  Deo  procedunt,  sicut  ibi- 
dem  Magister  dicit,  quod  hoc  quidam 
haeretici  dixerunt '? 

Secundum,  Utrum  sit  ex  aliqua  mate- 
ria  spirituali  vel  corporali,  sicut  hj3eretici 
dixerunt  qui  Tertulliani  dicuntur,  ut  di- 
cit  Augustinus? 

Tertium,  Utrum  animfe  sint  ex  tradu- 
ce,  scilicetuna  anima  ex  alia,  sicut  aliud 
quoddam  genus  hsereticorum  dixit? 

Quartum,  Utrum  descendant  a  compa- 
ribus  stellis  in  corpora,  sicut  dixerunt 
Plato  et  Socrates  ? 


MEMBRUM  I. 

rtrum  anima  hominis  secundum  essen- 
tiam  et  subslantiam  sit  divina  suh- 
slantia,  sicut  Pater  et  Filius  et  Spiri- 
tus  sanctus  qui  ex  Deo  procedunt  ^  ? 


Ad   primum  ostendendum   sic  objicit 
haereticus  : 

1.  Josephus  dicit,  quod  cum  inspirave- 
rit  Deus  in  faciem  Adae  spiraculum  vitae, 
hoc  spiraculum  fuit  formatum  de  sua  di- 
vinitate  :  et  quod  formatum  est  de  divi- 
nitate,  est  substantia  Dei  :  ergo  anima 
est  aliquid  substantise  Dei. 

2.  Adhuc,  Joan.  xx,  22  :  Insufflavit, 
et  dixit  eis  :  Accipite  Spiritum  sanctum. 
Ibi  per  insufHationem  intelligitur  proce- 
dere  Spiritus  sanctus  coessentiahs  l*atri 
et  Filio.  Ergo  eadem  ratione,  cum  in  Ge- 
nesi,  II,  7,  dicitur  :  Inspiravit  in  faciem 
ejus  spiraculum  vitse,  intelHgitur  ab  eo 
proced(M-e  spiritus  coesscntiahs  spiranti. 
Jile  autem  spiritus  est  anima.  Ergo  ani- 
ma  est  spiritus  coessentiahsspiraiiti  Deo, 

3.  Adhuc,  Deus   spirans  potentior  est 
in   spirando,  quam  homo  spirans.  Licet 


*  Cf.  II   Sontentiaruni,    Dist.  XVII,    cap.    B:      tentiarum,  Dist.  XVII,  Ail.  1.  Tom.   XXVII  hu- 
Putaverunt  etiam  quidam  liaTelici,  etc.  »  jusce  nova}  editionis. 

^  Cf.  Opp.    B.  Alberti.  Comment.  in   II   Sen- 


34 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


ergo  homo  indigeat  tlatu  exteriori  in 
spirando  aereo,  Deus  tamen  non  indiget 
aliquo  eleraento  exteriori  in  spirando  : 
si  ergo  spiral,  non  spirat  nisi  spiritum 
de  essentia  sua  procedentem  :  sed  quod 
de  essenlia  divinitatis  procedil,  dlvinitas 
est  :  ergo  videlur,  quod  anima  quie  s^ic 
procedit  spirata,   de   essentia  divinitatis 

sit. 

•i.  Adhuc,  [d  quod  inter  corporalia 
spirilualius  est,  multiplioat  se  ex  uno 
sine  sui  diminutione,  sicut  lumen  :  quod 
tamen  in  omni  muUiplicatione  sua  unius 
est  essentite  el  natura?.  Ergo  cum  divlni- 
tas  mullo  simplicior  sit,  ipsa  multiplica- 
bit  se  in  omnem  spiritum  a  se  proceden- 
lem  sine  sui  diminulione  :  sed  anima  est 
.  spiritus  a  Deo  procedens  per  spiratio- 
nem  :  ergo  anima  coessentialis  est  Deo 
spiranti. 
s.d  conira.       l^"'  coNTRARiuM  hujus  objicitur,  quod 

1.  Quidquid  coessentiale  Deo  est,  Deus 
est  :  sequilur  ergo,  quod  quilibet  homo 
secundum  animam  sit  Deus,  quod  valde 
inconveniens  est  et  hsereticum. 

2.  Adhuc,  Quidquid  coessentiale  Deo 
est,  invariabiie  ost  et  impcccabile  est  : 
ergo  a  deslructione  consequentis,  varia- 
bile  et  peccabile  non  potest  esse  de  es- 
sentia  divina,  vel  coessentiale  Deo  : 
anima  variabilis  et  peccabilis  est,  sicut 
omnes  experimur  :  ergo  non  potest  esse 
de    essentia    divina,     nec    coessentialis 

Deo. 

3.  Adliuc,  Sicut  in  primo  libro  Scnten- 
tiarum  probatum  est  de  processione  per- 
sonarum  in  divina  nalura,  non  possunt 
esse  nisi  duce  communicationcs,  scilicet 
naturce  quai  dicitur  fjrneratio,  et  volun- 
tatis  quoe  dicilur  spiratio.  Si  ergo  anima 
est  de  substantia  el  natura  divina,  et 
procedit  communicatione  naturse,  ipsa 
est  Filius  :  et  siprocedit  communicalione 
volunlatis,  ipsa  est  Spiritus  sanctus  : 
quorum  utrumque  valde  inconveniens 
est  :  ergo  illud  inconveniens  est,  quod 
ex  hoc  sequitur,  (juod  sciUcet  aninia  sit 
de  essentia  divina. 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  abominabi-     soiutk 
lis  ha^resis  est  dicere,  quod  anima  sit  de 
essentia  divina,  sicut  probant  objecliones 
inductce. 

Ad  primum  dicendum,  quod  Josephus  Ad  i. 
hoc  dixit  non  assertivc,  sod  errorem  il- 
lum  recitando  :  qui  animam  non  dixit 
esse  partem  Dei,  ita  quod  sit  de  substan- 
tia  divina,  sed  quia  esl  divinum  aliquid 
secundum  imaginem  Trinitalis  ad  quam 
facta  cst.  Sicut  etiam  Plato  in  secunda 
parte  Timsei  intellectum  dicit  esse  divi- 
num  :  c|uia  divime  virtutis  est  in  contem- 
plando.  Et  ideo  potentiam  quam  habet 
Deus  iii  omnipolenlia  et  voluntatem,  si- 
militer  anima  habet  secundum  parlem  : 
quia  scilicet  in  conlemplando  ct  volendo 
domina  est  suorum  actuum.  Et  ideo  po- 
tentia  animae  a  quibusdam  dicebalur  pars 
potentiae  divinse  :  quia  parlicularitcr  ha- 
bet  quod  Deus  habet  universaliter. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  illud  loqui-  Ad  ■• 
lur  dc  spirilu  exlerius  procedente  a  Fiiio, 
qui  non  erat  nisi  signum  Spirilus  sancli 
interius  procedentis  in  corda  tidelium,  et 
non  erat  consubstantialis  Spiritui  sancto. 
Similiter  cum  dicitur,  quod  inspiravit  in 
faciem  ejus.,  intclligit,  quod  spiritum  fe- 
cit  ex  nihilo.  Et  hoc  confirmatur,  Isa. 
LVii,  16,  ubi  sic  dicitur  :  Spiritus  a  facie 
mea  egredietur,  et  flatus  ego  faciam.  Et, 
Isa.  XLii,  .")  :  Hsec  dicit  Dominus  Deus, 
creans  cwlos,  et  extendens  eos  :  firmans 
terram,  et  quse  (jerminant  ex  ea  :  dans  fla- 
tum  [jopulo  (/ui  cst  super  eam,  et  spiri- 
tum  calcantibus  eam.  Ex  quo  manifeste 
intelligitur,  quod  anima  spiritus  creatus 
et  faclus  est,  et  non  de  suhstantia  Dei, 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Deus  poten-  Ad 
lior  est  in  sj)irando  quam  hoino,  nec  in- 
digct  cxteriori  llalu.  Sed  hoc  non  indi- 
cat,  ti[uod  spiret  consubstantialem  spiri- 
tum  ad  vivificandum  corpus  iiominis  : 
sed  in  voluntate  omnipotenlis  est  creare 
et  facere  spiritum  de  nihilo,  qul  inspira- 
tus  inter  viscera  hominis,  faciat  iiominem 
animam  viventem.  Et  hoc  accipitur,  Da- 
niel.  v,  2-3,  ubi  Daniel  ad  Baltassar  dixit : 
Deum,  qui  hahet  flatum  tuum  in  manu 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QUiEST.  72. 


35 


sua,  et  omnes  vias  tuas,  non  (jlorificasti. 
In  manu  enim  Dei  est  sive  in  polestate, 
dnre  spirilum,  et  recipere  eum. 

Ad  ALiun  dicendum,  quod  illud  quod 
inter  corporalia  multiplicat  se  sine  sui 
diminutioiie,  corpus  est,  sive  forma  cor- 
poralis,  quod  communem  habet  mate- 
riam  in  omnibus  in  quee  se  multiplicat. 
Divinitas  aulem  nullam  habet  materiam, 
neque  propriam,  neque  communem  :  et 
ideo  non  est  simile.  Hoc  tamen  dixit 
Xenophanes_,  quem  secutus  est  quidam 
David  de  Dinanto,  dicens,  quod  Deus, 
voj;,  et  materia  prima  sint  idem.  Sed  nos 
contra  hunc  errorem  disputavimus  circa 
principium  hujus  secundae  parlis,  tracla- 
tu  primo  de  Aristotelis  et  Platonis  erro- 
ribus  circa  principium  creationis,  quae- 
stione  de  materia  prinia^. 

Illa  quffi  in  contrarium  objiciuntur, 
procedunt  de  n^cessitaleperdeductionem 
ad  impossibile.  Faciunt  tamen  dicti  hce- 
relici  vim  in  imagine,  dicentes  quod  quia 
dicitur  ab  imitatione  tormai  et  ligurae, 
ideo  una  imago  non  potest  esse  nisi  in 
his  quae  coessentialia  sunt.  Sed  hoc  jam 
solutum  est  in  immediate  prcecedenti  quae- 
stione,  ubi  dictum  est,  quod  imago  im- 
peratoris  aliter  est  in  solido  aureo,  et 
aliter  in  filio,  et  aliter  in  speculo.  In  iilio 
sicut  in  coessentiali,  in  speculo  sicut  in 
diversa  essentia,  in  qua  resplendet  per 
reflexionem  luminis  :  in  solido  aureo  sic- 
ut  signum  puritatis  et  ponderis  secundum 
commulationem,  qua  sibi  invicem  com- 
municant    omnes  vendendo   et   emendo. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  anima  sit  ex  aliqua  materia  cor- 
p  orali  vel  spirituali '  ? 


Secundo    quseritur,    Utrum   anima    sit 
ex  aliqua  materia  corporali  velspirituali? 
Et  videlur,  quod  sit  ex  materia. 

1.  Omnis  enim  forma  de  se  communis 
est,  et  ubique,  et  semper,  sicut  univer- 
sale  :  si  ergo  aliqua  forma  in  hoc  est 
particulata  secundum  esse,  ila  quod  est 
hic  et  nunc,  videlur  quod  principium 
parlicularitalis  hujus  et  individuationis 
non  sit  nisi  materia,  et  quod  res  illa  sit 
ex  materia  :  sed  lalis  individuatio  est  in 
anima  :  est  enim  haec  anima  et  hic  et 
nunc  :  ergo  videlur,  quod  haec  anima 
non  sit  nisi  per  materiam  hoec  anima. 

2.  Adhuc,  Anima  Adae.  aut  fuit  creata 
antequam  infunderetur  corpori  in  operi- 
bus  sex  dierum,  aut  non.  Si  non  fuit 
creata  :  tunc  cum  postea  creata  sit,  non 
requievit  Deus  ab  omni  opere  suo,  quod 
est  contra  Scripturam.  Si  autem  tunc 
creata  fuit  :  aut  hoc  fuit  ratione  generis, 
aut  ratione  speciei,  aut  ratione  materia.^ 
Non  ratione  generis  vel  speciei  :  quia  ni- 
hil  dicitur  esse  creatum  ratione  generis 
vel  speciei,  nisi  etiam  creelur  in  ratione 
esse  individui  :  relinquitur  ergo,  quod  si 
creata  est,  ratione  materiae  crcata  sit  : 
ergo  ex  materia  creata  est. 

3.  Adhuc,  Hoc  videtur  Augustinus  di- 
cere  in  Glossa  super  Genesim.  Dicit 
enim,  quod  cum  dicitur  :  Li  principio 
creavit  Deus  caduni  ct  terram  ^,  per  cce- 
lum  et  terram  intelliguntur  corporalis 
et   spiritualis   crealura.    Sed   secundum 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Ila  Part.  Summoe  llieo- 
logiae,  Tract.  I,  Qu;iest.  4,  passiiii.  Tom.  XXXII, 
editionis  nostrse. 

2  Cf.  Opp.  B.  Albcrti.  Commeut.  in  1  Senlen- 


tiarum,  Dist.  III,   Art.  ^^.  Tom.   .XXV  Imjusce 
nova?  editionis. 
^  Cenes.  i,  1, 


36 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


formam  spiritaalis  crealura  non  potest 
intelligi  per  coelum  universaliter.  Ergo 
oportet  quod  intelligalur  secundum  ma- 
teriam  :  ergo  liabel  materiam  :  et  sic 
anima  ralionalis  humana  facta  est  ex  ma- 
teria. 

4.  Adlmc,  Communiter  objiciunt  ad 
hoc  per  illud  Boctii  in  libro  de  Hebdo- 
madibus,  quod  «  omne  quod  est  citra 
primum,  est  boc  et  hoc  :  »  anima  est 
citra  primum  :  ergo  est  hoc  et  hoc.  Pri- 
ma  componentia  ad  esse  perfectum,  sunt 
materia  el  forma.  Ergo  videtur,  quod 
quidquid  habet  esse  perfectum  in  natura, 
sit  ex  mateaia  et  forma  :  anima  habet 
esse  perfectum  in  natura,  praicipue  ra- 
tionalis  :  ergo  anima  ex  materia  et  for- 
ma  est  composita. 

.j.  Adhuc,  Adducunt  illud  quod  dicunt 
Dionysium  dicere  :  «  Post  monadem 
dias.  »  Cum  ergo  solus  Deus  sit  monas, 
ut  dicit  Boetius  sic  :  «  Hic  vere  es* 
unum ,  quod  nuUi  nitilur,  in  quo  nullus 
numerus  :  »  omne  creatum  videtur  esse 
sub  diade  sive  sub  binario  :  et  cum  pri- 
mus  binarius  componens  res  ad  esse  per- 
fectum,  sit  materia  et  forma,  videtur, 
quod  omne  quod  habet  esse  perfectum 
in  nalura,  sit  ex  raateria  et  forma  :  sed 
anima  rationalis  habet  esse  perfectum  in 
nalura  :  ergo  habet  in  se  binarium  qui 
esl  materia  et  forma. 

6.  Adhuc,  Aristoteles  in  I!I  dc  Anima 
dicit,  quod  «  sicut  in  omni  nalura  aliud 
est  quo  est  omnia  facere  in  natura  illa, 
et  aliud  quo  est  omnia  fieri  :  ita  in  ani- 
ma  necesse  est  essc  has  dilTerentias.  » 
Et  [)onit  in  anima,  quod  intelleclus  agens 
est  quo  est  omnia  facere,  et  intellectus 
possibilis  quo  est  omnia  fieii.  Sed  in  om- 
nibus  qucB  sunt  in  nalura,  principium 
agens  reducitur  ad  formam,  et  princi- 
pium  patiens  ad  maleriam.  Cum  crgo  hae 
duee  potentiffi,  acliva  scilicet  et  passiva, 
sint  in  anima  :  relinquitur,  quod  forma 
et  materia  sint  in  anima,  a  quibus  fluunt 
istee  potentise,  et  in  quibus  radican- 
tur. 


CoNTRA.  istam  quastionem  disputat  sed  coni 
Augustinus  in  libro  YIl  super  Genesim 
ad  litteram,  sic  objiciens  :  Si  materia  ex 
quoe  facta  est  anima,  necessario  fuerit 
spiritualis  :  aut  fuit  viva,  aut  non  viva  : 
aut  rationalis_,  aut  irrationalis.  Si  fuit 
non  viva  et  sine  ratione,  sequitur,  quod 
ex  hoc  non  vivo  et  irrationali  factum  sit 
vivum  et  ralionale  :  quod  absurdum  est. 
Si  autem  fuit  viva  et  rationalis  :  tunc 
sequitur,  quod  habuerit  jam  formam 
complentem  se  in  vivo  et  rationali.  Ex 
complelo  aulem  in  forma  nihil  fit  ulte- 
rius  secundum  naturam  :  et  sic  iterum 
sequitur,  quod  ex  tali  maleria  anima  fieri 
non  potuit. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  anima  hu-  soim 
mana  non  est  composita  ex  materia  et 
forma  :  nec  anima  Adai  facla  fuit  ex  ma- 
teria  spirituali,  vel  corporali.  Dicit  enim 
Boelius  in  libro  de  Duabus  naturis  in 
una  persona  Christi,  quod  «  in  spiritua- 
libus  incorporeis  nulla  penitus  est  mate- 
ria  :  »  sed,  sicut  in  antehabitis  dictum 
est,  qucestione  si  anima  est  simplex  vel 
composita,  est  in  eis  quod  est,  et  quo 
est.  Per  quod  est,  est  id  quod  est  in  sin- 
gulari  esse  :  per  quo  est,  habet  esse  in 
natura  secundum  esse  generis  et  speciei, 
et  definitionem  dicentem  esse. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  prin-  Ad 
cipium  primum  individuationis  univer- 
sale,non  est  materia  :  sed  quod  est  per 
hoc  quod  est  id  quod  est,  discretum  est 
in  se,  et  causa  discrclionis  omnibus  aliis 
quie  sibi  insunt  :  unde  per  ipsum  quod 
est,  quod  sibi  inest,  efficitur  discretum 
et  ponitur  in  numerum  et  hic  et  nunc : 
unde  etiam  materia  in  corporalibus  per 
hoc  quodest  materia,  non  est  principium 
discretionis  et  individuationis  :  sed  per 
hoc  quod  est  id  quod  est,  discretum  et 
divisum  ab  aliis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod   sicut  dicit     Ad 
Magister  in  libro  II  Sentenliarum,   dis- 
tinct.  XVII,  cap.  Sed  utrum  in  corpore, 
vel  extra  corpus,  duoe  opiniones  fuerunt 
de  anima  Adse.  Et  dicit,  quod  Augusti- 


IN  II  P.  Smi.  THEOL.  TRACT.  XII,  QIJ^ST.   72. 


37 


ni  '  opinio  aliquando  fuit,  quod  ante 
corpus  creata  fuit :  et  positum  fuit  in 
electione  sua  an  vellet  incorporari,  an 
non  :  et  quod  elegit  incorporari,  eo  quod 
naturaliter  ad  hoc  creata  fuit :  sicut  no- 
bis  naturale  est  velle  vivere  :  male  autem 
vivere  non  naturae  est,  sed  voluntatis 
perversse.  Aliorum  autem  sententia  fuit, 
quod  creata  sit  in  corpore,  et  quod  Deus 
eam  in  creando  infudit,  et  infundendo 
creavit  sicut  aliorum  animas.  Et  quo- 
cumque  modo  dicatur,  creatio  ejus  non 
praecesserat  in  operibus  sex  dierum  nisi 
in  genere  :  ejusdem  enim  generis  sunt 
rationalis  natura  unita  corpori,  et  non 
unita  :  et  non  preecessit  in  materia  sicut 
corporalia.  Potest  tamen  dici,  quod  in 
esse  distincto  aliquid  est  dupliciter,  sci- 
licet  secundum  rationem  qua  distingui- 
tur,  .et  secundum  esse.  Secundum  ra- 
tioneni  fuit  anima  in  esse  distincto, 
quando  distincta  est  ad  imaginem  et 
similitudinem  Dei  :  quod  factum  est 
sexta  die.  Sed  esse  distinctum  accepit, 
quando  inspirata   fuit  in  faciem  Ada^. 

.  3  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  per  coehim 

secundum  Augustinum  intelligitur  infor- 
mis  natura  angelica,  non  propter  hoc 
quod  ejusdem  materise  sit  cum  coelo, 
sed  per  figuram  quse  dicitur  metonymia, 
quia  scilicet  habitatio  angelicee  naturie 
est  ccelum.  Quidam  autem  dicunt,  quod 
ulterius  in  angelica  natura  intelligitur 
anima  rationalis,  propler  conformitatem 
intellectualis  naturse,  et  propter  similitu- 
dinem  imaginis  quae  impressa  est  in 
utroque  et  in  anima  et  in  Angelo  :  et 
ideo  nihil  valet  quod  inducitur  de  mate- 
ria. 

1  ^  Ad  m  quod  objicitur  de  Boetio,  dicen- 

dum  quod  anima  est  hoc  et  hoc  et  omne 
creatum,  sicut  dicit  Avicenna.  In  nullo 
enim  quod  est  in  potentia  ad  esse,  est 
idem  esse,  et  quod  est :  hoc  enim  est  id 
quod  est  in  seipso  :  esse  autem  in  seipso, 
est  a  principio  quod  facit  debere  esse 
omne  quod   est.   Nec   est  verum,   quod 


prima  componentia  sint  materia  et  for- 
ma  ;  sed  sunt  prima  in  transmutabilibus 
tantum  ad  esse,  sicut  sunt  corporalia : 
in  his  autem  quse  dependeniiam  habent 
ad  primum  principium  esse,  componen- 
tia  sunt  quod  est,  et  esse,  sive  quod  est 
et  quo  est. 

Ad  aliud  penitus  eodem  modo  solven-  ^^ 
dum  est.  Dias  enim  qui  est  a  prima  mo- 
nade  in  rebus  crealis  primus,  non  est 
materia  et  forma  nisi  in  corporalibus  et 
transmutabilibus  :  in  aliis  autem  est 
quod  est  et  quo  est,  ut  dictum  est. 

Ad  DicxrM  Aristotelis  dicendum,  quod  ^^j  g 
si  passivum  et  activum  univoce  accipe- 
rentur  in  anima  et  corporibus  physicis, 
tunc  de  necessitate  procederet  objectio: 
sed  quia  passibile  est  in  intelleclu,  non 
est  receptivum  alicujus  secundum  esse 
ph^-sicum  sicut  materia  recipit^  sed  est 
receptivum  eorum  quae  recipit  secundum 
esse  intentionale  tantum  et  simplex,  et 
sicut  locus  proprius  lalium  intenlionum, 
in  quo  formae  cognitionis  esse  intentio- 
nale  accipiunt,  sicut  colores  esse  spiri- 
tuale  accipiunt  in  perspicuo.  Propter 
quod  atiam  dicit  Phiiosophus  in  TII  de 
Ajiima,  quod  intellectus  est  locus  spe- 
cierum  intelligibilium.  Et  propter  hoc 
non  valet  ojectio  :  quia  talis  potentia 
activa  et  passiva  non  reducuntur  in  ma- 
teriam  et  formam. 

Ad  m  quod  contra  objicitur,  dicenduin  j^,i  objeci. 
quod  disputatio  Augustini  bona  est,  et 
de  necessitate  procedit.  Hic  inquiri  non 
oportet,  Utrum  anima  sit  ex  materia 
corporah,  sicut  dixerunt  Tertulliani  hae- 
retici,  dicentes  quod  anima  lineamentis 
corporalibus  distenditur  sicut  corpus. 
Quod  enim  non  sit  ex  materia  corporali, 
satis  ostensum  est  supra  in  quaestione  de 
definitiombns  animse,  ubi  disputatum 
est  contra  cos  qui  diffinierunt  animam 
corporeo  motivo  et  cognoscitivo. 


•  Cf.    S.  AuGusTiNUM,  Lib.  Yll  super  Genesiai      ad  litterani,  capp.  25  et  27. 


38 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^ED. 


MEMBRUM  III. 

Utrum    animse  sint  ex  tradiice,  iina  ex 
alia,  siciit  corpus  ex  corpore^  ? 


Tertio  qui]eritur,  Utrum  anima  sit  ex 
traduce,  una  ex  alia,  sicut  aliud  quod- 
dam  genus  haereticorum  dixit.  Dicebant 
enim,  quod  sicut  corpus  ex  corpore  est, 
ita  anima  ex  anima. 

Et  hoc  nitebantur  probare  :  quia 

1.  Videbant  quod  virlus  formativa  in 
semine,  non  potesl  esse  ex  ipso  semine: 
cum  erg-o  oporteat,  quod  liabeat  princi- 
pium  in  natura  :  et  cum  non  possit 
aliud  essc  nisi  anima  generanlis,  videlur 
quod  sit  ab  anima  generantis.  Cum  enim 
in  semine  agat  actus  aaimae  formando, 
figurando,  disponendo  membra,  non  pot- 
est  esse  nisi  anima,  ut  dicebant.  Et 
propter  hoc  Plato  dixit  scmen  esse  par- 
vum  et  indistinctum  animal.  Relinqui- 
tur  ergo,  quod  ab  anima  traducatur  ani- 
ina  sicut  corpus  a  corpore. 

2.  Adhuc,  Ad  hoc  inducebant  signum: 
quia  ssepe  videmus,  quod  in  minoribus 
filius  imitatur  patrem  :  principium  autem 
morum  inanimaest:  relinquitur  ergo, 
quod  anima  lilii  traducatur  ab  anima 
palris. 

3.  Adhuc,  IIoc  videtur  confirmari  per 
hoc  quod  dicit  Aristoteles  in  III  Ethico- 
rum,  ubi  probat,  quod  ira  naturalior  ost 
passio,  quam  incontinentia,  per  boc 
quod  iraeunilus  pater  ssepe  generat  ira- 
cundum  filium  :  incontinens  autem  saepe 
conlinentem.  Narrat  eniin,  quod  quidam 
iracundus  traxit  [)atrem-^in  ira  usquo  ad 
oslium,  et  generavit  fiiium^  qui   ira  con- 


citatus  etiam  euni  traxit  ad  ostium,  sicut 
ille  patrem  suum  traxerat  avum  trahen- 
tis:  qui  cum  ad  oslium  tractus  esset, 
dixit  :  Sufficit :  quia  et  ego  tantum  traxi 
patrem  meum.  Ac  si  diceret  :  Tantum 
innatum  est  tibi  ex  ira  cx  me,  et  non 
plus.  Alia  signa  ponunt  de  similitudine 
filiorum  ad  patres,  qufe  frequenter  fal- 
lunt,  nec  aliquid  concludunt  de  necessi- 
tate. 

i.  De  anima  Hevae  etiam  inducunt, 
quod  facla  sit  de  corpore  Adae,  sicutcor- 
pus  ejus  ex  corporc  Adoe  :  et  propter  hoc 
Scriplura  non  dicat  de  Heva  sicut  de 
Adam :  Inspiravit  in  faciem  ejus  spira- 
culum  vitss  ^. 

0.  Adhuc,  Dicunt  quod  nisi  anima  ge- 
nerarelur  ab  anima  sicut  corpus  a  cor- 
pore,  generans  univoce,  generaret  im- 
perfecte  et  aequivoce. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  anima  uullo  soiuu 
modo  est  ex  traduco :  quia  si  esset  ox 
traduce,  non  crearetur  a  Dco,  sed 
ficret  ex  aliquo.  Hoc  est  contra  Scriptu- 
ram  in  Psalmo  xxxu,  lo,  ubi  dicitur : 
Qui  finxit  sigillatim  corda  eorum.  Ibi 
enim  cor  ponitur  pro  anima,  eo  quod 
cor  est  sedes  animae. 

Et  quod  supponunt,  falsum  est :  for-  ^d 
mativa  cnim  in  semine  non  facit  actus 
et  operationes  animae.  Actus  enim  et 
operationes  essontiales  animio  sunl  vivi- 
ficare,  continere  et  perficere  ad  esso 
animati  ;  et  nullum  oorum  actuum  facit 
formativa  in  somine.  Et  ideo  orravit  Pla- 
to,  qui  dixit  scmen  esse  parvum  animal 
et  indistinctura.  Sed  sicut  ante  determi- 
nalum  ost ",  formativa  est  in  semine  sic- 
ul  arlifex  in  artificiato,  triplici  calore^ 
cceli  scilicet  qui  venit  ad  semon  in  lumi- 
nc  ccclosti  :  ot  ignis  qui  vonit  ad  ipsum 
ox  commixtiono  scminis,  oo  quod  unum 
miscibilium    est  ignis  :  ct  animae  gene- 


*  Cf.  Opp.  B.   Alberii.   Comment.   in  II  Sf-n-  '  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Lib.    .\VI  de   Animali- 

tentiarum,    Dist.   XVIII,   Art.   8.   Toni.    XXVII  bus,  Tract.  I,  cap.  G  el  seq.  Tuni.    XII  hujusce 

hujusce  novae  editionis.  novte  edilionis. 

'  Genes.  ii,  7. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU.EST.  72. 


39 


rantis,  qui  venit  ad  semen,  eo  quod  a  tali 

caJore   descinditur  a  corpore  generantis. 

Hoc    enini  triplici   calore  formativa  diri- 

gendo,    ligurando,    distinguendo,     ordi- 

nando,  componendo,  operatur  ad  perfe- 

ctionem     corporis  :   quo    perfecto   solus 

infundit  animam  Deus,  maxime  rationa- 

lem,  quam  de  nihilo  creat  per  seipsum. 

2  -^^  ALiUD   dicendum  *,  quod    filius   in 

moribus  aliquando  imitatur  patrem,  non 

est   ex  hoc    quod  anima  sit   ex  anima, 

sed  ex  hoc,  quod  licct  factivum   princi- 

pium  sit  anima  morum,  tamen  inclinati- 

vum  est  complexio  :    sicut  dicimus  san- 

guineos  esse  bonorum  morum  et  quielos, 

cholericos  autem  acutos  et    furihundos, 

melancholicos  aulem  tristes  et  studiosos, 

ut  dicit  Aristoteles  in  Problemalibiis.  Et 

hoc  modo    cum  corpus   filii   descendit  a 

corpore  patris,  etiaui  mores  patris  natu 

rales  maxime  propagantur  in   filium.  Et 

hoc  modo  dicit  Philosophus,  quod  natu- 

ralior  est   ira,  quam  incontinentia:  quia 

principia    irse    sunt    accensio    sanguinis 

circa  cor,  et    evaporatio   fellis,  et  vehe- 

mens  motus   spiritus  :  quae   magis  radi- 

cantur  in  complexionantibus,  quam  prin- 

cipia  incontinentia?,  quce  sunt  imagiuatio 

delectabilis   in  muliere,  et  motus  dulcis 

humidi,  et  calor  temperatus,  et  spiritus 

non  vehemenlis  motus,  sed  tempcrati. 

Per  hoc  patet  solutio  ad  dictum   Ari- 
Ad  3.  ,.  !     ...  ,.    . 

stotelis  :  quia  illa  est  causa  dicti  sui,  et 

non  alia. 

Ad  id  quod  dicunt  de  Heva,  dicendum 

quod  nihil  valet.  Hevaeenimanima  sigil- 

latim  creata  est  a  Deo  sicut  anima  Adse  : 

aliter  enim  non  adduxisset  eam  ad  Adam, 

nisi  vixisset  et  animam  haberet.  Sed  quod 

de  Adam  dictum    est,   et  non  de  Heva, 

Inspiravii,  hoc  ideo  fuit,  quia  Adam  to- 

tum  principium  humani  generis  fuit,  et 

non  Heva  :  Heva  enim   extracta  est  de 

corpore  Adse,  et  non   e   converso,   licet 

anima  Heva;'  sigillatim  a  Deo  creata  sit. 

j^i  5^         Ad  ULTIMUM  dicendum,  quod  geiierans 

univoce,  generat  perfectc  :  sed  sicut  di- 


ximus  in  quffstione  de  formis  circa 
principium,  generans  componitur  exmul- 
tis  virtutibus,  in  quibus  omnibus  prin- 
cipatur  virtus  primi  principii  creantis  : 
hccc  enim  omnia  alia  movet  et  format.Et 
ideo  illud  aJiquando  generat  ad  imaginem 
et  similitudiiiem  suam  creando  ex  nihilo  : 
et  tunc  creatum  e,-t  anima  ratiunalis:  cujus 
causa  est,  quod  nihil  factum  ex  materia 
corporali,  potest  esse  ad  imaginem  el  si- 
militudinem  creantis,  sed  imprimilur  sibi 
vestigium  creantistantum.  Et  sic  homo 
univoce  producitur  ab  hominc.  scd  non 
perficitur  generatio  sine  actu  geiierantis 
principii.  Sicut  enim  dicitur  in  libro  de 
Causis  :  «  Primum  principium  est  dives 
in  se,  et  dives  iii  omnibus  aliis.  » 


3IEMBRUM  IV. 

Utnim  animx  descendant   a  comparibiis 
stellis  in  corpora  ? 


Quarto  quseritur,  Utrum  animai  de 
scendant  a  comparibus  stellis  in  corpo- 
ra,  sicut  Plato  et  Socrates  dixerunt? 

Et  quia  circa  hoc  tres  variantiir  sen- 
tentiae,  ideo  tria  quaeruntur. 

Quorum  primum  est,  An  secundum 
ordinem  naturce  conveniat  animas  crcari 
ante  corpora '? 

Secundum,  De  sententia  Pythagorae,  a 
quo  derivata  est  Manich^iea  hseresis  : 
Anima  facla  ante  corpus  transit  de  cor- 
pore  in  corpus,  sicut  adhuc  dicunt  han-e- 
tici  Manichaei,  et  haeretici  qui  dicuntur 
Patarini. 

Tertium,  Utrum  ante  corpora  fuerunt 
in  comparibus  stellis,  desccndentes  ab 
illis  incorporentur,  et  iterum  post  sepa- 
parationem  a  corporibus  redeaiit  adcom- 
pares  stellas,  sicut  dixit  Socrales? 


^  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Lib.  XVIII  dc  Animali-       bus,Tract.  I,  cap.  4.  Toni.  Xfl  editionisnostrae. 


40 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


yL^lBKl  QLARTl 


ARTIGULUS  L 

Utrum  secundum  ordinem  naturse  con- 
veniat  animas  creari  ante  corpora '  ? 


Ad  PRiMUM  objicitur  sic  : 

L  Geiies.  ii,  2  :  Requievit  Deus  die  se- 
ptimo  ab  universo  opere  quod  patrarat. 
Super  quod  dicit  Augustiiius  ibideni  in 
Glossa,  quod  omnia  creaverat  tunc  Deus 
in  primordi  ilibus  causis  :  ex  illis  tamen 
postea  propagavit  alia  :  sed  una  anima 
non  propagatur  ex  alia  :  ergo  vel  ipsa 
non  est  facta  in  operibus  sex  dierum,  vel 
postea  :  et  tunc  falsum  est  quod  dicitur  : 
Bequievit  Deus  ab  universo  opere.  Vel  si 
facla  est,  erit  in  primordiali  causa  facta, 
vel  in  aclu,  iNon  in  primordiali  causa  : 
quia  nuUam  habent  talem  :  quia  non  sunt 
ex  materia  :  ergo  relinquitur,  quodfactie 
sint  actu  :   ergo  factee  sunt  anle  corpus. 

2.  Adhuc,  Auguslinus  in  libro  de 
Spirilu  et  anima  :  a.  Istas  poteniias, 
irascibilem  scilicet  et  concupiscibilem, 
habet  anima  ante  corpus  :  »  sed  non 
potest  habere  nisi  sit  ante  corpus  :  ergo 
anima  est  ante  corpus. 

3.  Adhuc,  Logice  quidam  oljjiciunt 
sic  :  Angeli  qui  sunt  inteilectuaies  sub- 
stantise,  omnes  creati  sunt  siuiul.  Cum 
ergo  anima  rationalis,  etiam  intellectua- 
lis  substanlia  sit,  de  ratione  naturae 
fuit  ut  etiam  animte  rationales  simul 
crearentur. 

4.  Adhuc,  Cum  anima  ralionalis  ha- 
beat  substantiam  qua  suhsistit  in  seipsa 
post  corpus,  eadem  ratione  habet  sub- 
stantiam  qua  potest  subsistere  in  seip.sa 


ante  corpus.  Dicit  autem  Plato  in  Timseo., 
quod  creator  nulli  crcaturai  negavit  com- 
moda  secundum  suam  naturam  :  ergo 
creator  non  negavit  hoc  animae  rationali, 
quin  faceret  eam  ante  corpus. 

5.  Adhuc,  Est  substanlia  quee  est  in 
corpore  nec  ante  nec  post,  ut  anima  ve- 
getabilis  et  sensibilis  in  brutis  :  et  huic 
opponitur  illa  quse  est  in  corpore  et  ante 
et  post.  Cum  autem  una  sit  in  ordine 
naturae,  ordo  perfectus  noii  erit,  nisi  et 
altera  sit  :  oportet  igitur,  quod  sit  aliqua 
substantia  in  corpore  quce  sit  antecorpus 
et  etiam  post  :  et  hoc  non  potest  esse 
nisi  anima  rationalis  :  ergo  anima  ratio- 
nalis  facta  est  ante  corpus,  et  erit  post 
corpus.  Et  est  eadem  ratio  de  una  et  de 
omnibus  :  er^o  omnes  animae  factae  sunt 
ante  corpora. 

CoiSTRA   : 

1.  In  Psalmo  xxxii,  lo  :  Qui  finxit  si- 
gillatim  corda  eorum.  Ergo  omnes  ani- 
mae  non  sunt  factae  simul,  sed  sigillalini. 

2.  Adhuc,  Auguslinus  in  libro  de 
Ecclesiasticis  dogmalihus  dicit  sic  : 
«  Firmiter  tenendum  est,  quod  non  om- 
nes  animae  sunt  ab  initio  creatae,  ut 
Origenes  finxit  :  neque  cum  corporibus 
seminantur,  ut  Luciferiani  et  Cyrillus  ct 
quidam  Latinorum  aflirmant.  » 

3.  Adhuc,  Ad  Ephes.  i,  4,  superillud  : 
Elegit  nos  in  ipso  anle  mundi  consti- 
tutionem,  Glossa  :  «  Ne  quis  putet  ani- 
mas  cum  Deo  fuisse  aeternas,  et  tunc  ali- 
quid  meruisse,  juxta  errorem  illorum, 
qui  dicunt  ante  haecvisibilia  quasdamani- 
mas  fuisse  factas,  et  tunc  meruisse,  et 
fuisseelectas.  » 

4.  Adhuc,  Si  anim*  ante  corpora 
creatae  essent  :  cum  haberent  potcntiam 
liljcram  intelligendi  et  volendi  bonum,  et 
avcrtendi  se  ab  ipso  :  et  sic  ante  corpus 
aliquid  boni  vel  mali  egissent.  Et  hoc  est 
directe  contra  illud  Apostoli,  ad  Roman. 
IX,  11  et  12,  qui  dicit  de  Esau  et  Jacob  : 
Cum   enim    nondum   nati  fuissent,  aut 


Sed  contr 


*  Cf.  Opp.  R.  Alberti.  Comment.  inll  Senten- 
tiarum,  Dist.  XVII,  Art.  2.  Tom.  XXVII  hujusce 


novee  editionis.  Gf.  etiam  Ilam  Part.  summae  de 
Creaturis,  Tract.  I,  Quaest.  .o.  Tom.  XXXV. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QUvEST.  72. 


41 


aliquid  boni  egissent  mali  (id  secundmn 
electioneni  propositum  Dei  nianeret), 
non  ex  operibus,  sed  ex  vocante  dictum 
estei:  Quia  major  serviet  minori.  Siau- 
tem  animae  Esau  et  Jacob  nec  antc  cor- 
pus  fuerunt,  nec  aliquid  boni  egerunt  vel 
mali  :  cum  una  ralio  sit  de  omnibus, 
nuUius  hominis  anima  fuit  ante  corpus, 
nec  egil  aliquid  boni  vel  mali.  Et  hoc 
concedendum  est  :  quia  haec  est  Catho- 
lica  veritas. 

soiuiio.  SoLUTio.  Dicendum  ad  primum,  quod 
non  oporlet,  quod  omnia  creata  sint  in 
primis  sex  diebus  in  actu  vei  in  materia, 
nisi  in  generibus,  et  speciebus  suis.  Et 
lioc  ibidem  dicit  Beda  in  Glossasuaubi 
dicit,  Quando  requievit  Deus,  quod  non 
requievit  nisi  a  generibus  rerum  conden- 
dis  :  sic  in  genere  et  specie  fuit  ibi  creata 
ralionalis  anima  in  anima  Adse.  Nec  opor- 
tuit  propter  hoc,  quod  una  anima  propa- 
garetur  ex  alia,  sed  quod  in  propagatione 
corporum  fierent  ad  rationem  et  formara, 
qua  facta  est  anima  Adai  quando  dixit  : 
Faciamus  hominem  ad  iniagineni  et 
similitudinem  nostram  *  ;  tunc  enim 
expressit  formam  et  rationem  homi- 
nis. 

vd  2.  Ad  ALIUD0  3  .1  l  i  n  ,  quod  hoc  argu- 
mentum  provenit  ex  prava  intelligentia 
verborum  Augustini.  Non  enim  intendit 
dicere,  quod  anima  ante  corpus  existens 
habeat  istas  potentias  :  sed  intendit  dice- 
re,  quod  ex  unione  ad  corpus  non  habet 
eas,  sed  ab  ipsa  fluunt  a  substantia  pura 
et  simplici,  et  non  secundum  conjun- 
clionem  ad  corpus. 

vd  3.  Ad  ALiUD    dicendum,     quod   non    est 

simile  :  quia  substantia  intellectualis  quae 
est  Angelus,  nuliam  habet  iaclinationem 
vel  dependentiam  ad  corpus  :  anima 
autem  etiam  rationalis  secundum  natu- 
ram  inclinationem  et  dependentiam  ha- 
bet  ad  corpus  :  et  ideo  in  corpore  debuit 
fieri  anima,  et  non  ante  corpus,  non 
simul,    sed    sigillatim    :    Angelus    vero 


simul,  et  non  sigillatim,  et  non  in  cor- 
pore. 

Ad  ALii  D  dicendum,  quod  super  sup-  Ad  4. 
positione  falsi  procedit  illa  argumenta- 
tio  :  licet  enim  aniaia  rationalis  si^sub- 
sistens  in  seipsa  post  corpus,  tamen  in 
sua  ratione  concipit,  quod  non  sit  ante 
corpus  :  est  enim  secundum  suiipsius 
rationem  perfectio  corporis  et  aclus  et 
ratio  :  et  secundum  hoc  naturaliter  est 
in  corpore,  et  non  habet  esse  ante,  nisi 
dicatur  ante  dignitate,  et  secundum 
naturam  qua  forma  est  ante  materiam. 
Et  est  simile,  quod  nauta  in  ratione  sua 
bene  habet,  quod  est  post  navem  et  se- 
parabilis  a  navi  :  sed  in  ratione  sua  non 
habet,  quod  sit  ante  navem  secundum 
actum  navigandi,  sed  in  navi.  Dicitenim 
Aristoteles  in  II  de  Anima,  quod  anima 
habet  se  ad  corpus   sicut  nauta  ad  na- 

vim.  Ad  5. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  in  ordine 
naturse  nulla  substantia  potuit  esse,  quae 
sit  actu  ante  corpus  et  in  corpore  etpost, 
tam  secundum  Philosophos,  quam  se- 
cundum  Sanctos.  Secundum  Socratem  et 
Platonem  in  libro  Mennonis  ostenditur, 
quod  anima  non  habet  statum  accipiendi 
perfectionem  secundum  utramque  felici- 
tatera,  civilera  scilicet  et  contemplati- 
vam,  nisi  in  corpore  :  et  ideo  antecorpus 
existens  nihil  esset  :  frustra  enim  et  vane 
non  sunt  in  ordine  naturai.  Secundum 
Sanctos  vero,  Augustinum,  et  Bernar- 
dum,  et  omnes  alios,  tam  Graecos  quam 
Latinos,  animanon  habet  statum  merendi 
nisi  in  corpore,  et  rationabiliter,  ut 
scilicet  quae  in  communicatione  corporis 
peccavit,  in  communicationc  corporis 
poeniteat,  et  mereatur  immortalitatem  : 
et  ideo  ante  corpus  esset  frustra  et  vane.  Ad  object 

Id  quod  in  contrariura  objicitur,  totum 
concedendum  est,  ut  confirmant  Sancti 
et  probaut  :  quia  Catholica  fidcs  est. 


*  Genes.  i,  26. 


42 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


MEMBRl   QLARTl 


ARTICULUS   n. 

De  sententia  Pythagorse.,  a  qiio  derivata 
est  Manichsea  hxresis  :  Anima  facla 
ante  corpus,  transit  de  corpore  in 
corpus  '. 


Secundo,  Quaeritur  de  sententia  Pytha- 
gorae  a  qua  derivata  est  Maniclieea  lisere- 
sis  :  Anima  lacta  ante  corpus,  transit  de 
corpore  in  corpus,  sicut  adhuc  dicunt 
haeretici  Manicha-i,  et  heeretici  qui  di- 
cuntur  Patarini  :  et  propter  hoc  non 
occidunt  animalia  bruta,  quia  reputanl 
homicidium,  sicut  si  occiderent  homi- 
nem. 

1.  Et  ut  melius  intelligatur  disputatio 
contra  eos,  ponatur  sententia  eorum 
sicut  ponit  eam  Joannes  Chrysostomus 
super  Joannem,  in  homilia  sic  dicens  : 
«  Pvthagorici  secundum  superabundau- 
tiam  confusionis  dehnquenles,  muscas, 
et  sciniphes,  et  arbores,  hominum  ani- 
mas  fieri,  et  Deum  ipsum  animam  esse, 
et  alia  quaedam  hujusmodi  turpissime 
asserebant. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  lY  de 
Civitate  Dei,  dicit,  quod  «  hisoli  Philo- 
sophi  videntur  advertisse  quid  esset  Deus, 
qui  Deum  dixerunt  animam  esse  motu  et 
ratione  mundum  gubernantem  ^  » 

3.  Adhuc,  Avicenna  in  YI  de  Natura- 
libus  de  istis  dixit  sic  :  «  Quidam  puta- 
verunt,  quod  anima  Deus  est,  qui  est 
sublimis  super  esse.  Dicunt  enim,  quod 
ipse  est  in  aliquibus  natura,  in  aliquibus 


anima,  in  ali(|uibus  intellectus,  qui  est 
sublimior  et  mirabilior.  El  sunt  illi  qui 
dicuntur  hcTrelici.  Augustinus  autemdicit 
in  libro  lY  de  Civitate  Dei,  quod  Yarro 
philosophus,  fuit  illius  opinionis,  quod 
Deus  est  anima  motu  ct  ralione  mundum 
gubernans.  » 

4.  De  hac  ctiam  opinionc  fuit  Alexan- 
der  philosophus,  etXenophanes,et  David 
de  Dinanlo,  qui  nititur  multis  rationibus 
hunc  errorem  probare  in  libro  qui  dicitur 
de  Tomis^  sive  de  Divisioiiibus  :  ])osi 
quas  probationes  ponit  talem  conclusio- 
nem  sic  dicens  :  «  Manifcstum  cst  igitur 
unam  solam  substantiam  esse,  non  tan- 
tum  omnium  corporum,  sed  etiam 
omnium  animarum  :  et  hanc  nihil  aliud 
esse  quam  ipsum  Deum  :  quia  substantia 
de  qua  sunt  omnia  corpora,  dicitur 
hyle  :  substantia  vero  de  qua  sunt  omnes 
anima?,  dicitur  ratio  vel  mens.  »  Mani- 
festuni  cst  igitur  Dcum  esse  substantiam 
omnium  corporum  et  omnium  animarum. 
Patet  igitur,  quod  Deus  et  hyle  et  mens 
una  sola  substantia  sunt. 

5.  Rationesautem  quibushoc  probant, 
sunt  istae  sicut  sunt  in  libris  eorum 
positcT.  Prima  e^t  haec  :  Intcllectus  in- 
telligit  Deum  et  hyle  sive  materiam  :  sed 
nihil  intelligit  intellectus,  nisi  per  assi- 
milationem  ad  ipsum  :  o])ortet  igitur, 
quod  assimilatio  sit  intellcctus  ad  Deum 
et  hyle  :  haec  autem  assimilatio  vel  est 
per  identitalem,  vel  per  simplicem  assi- 
mihitionem  :  ?ed  non  est  per  simplicem 
assimilationem,  quia  assimilatio  non  fit 
nisi  per  formam  abstractam  ab  eo  quod 
intelhgitur,  hyle  autem  et  Deus  nullam 
habent  formam  :  si  ergo  inteliiguntur, 
oporlet  quod  per  identitatem  quam  ha- 
bent  ad  intellectum,  intelligantur  :  in- 
tellectus  igitur  et  hyle  el  Deus  idem  sunt 
in  substanlia. 

6.  Adhuc,  Omne  passibile,  per  conlra- 


*  Cf.  Opp.  R.  Alberti.  Comment.  in  I  Senten-  adhue  Ilam  Part.  Summ.X'  de  Crcaluris,  Tract.  I, 

tiarum,  Dist.  XX,  Art.  1.   Tom.   XXVI  hujusce  Quajst.  5,  Art.  2.  Tom.  XXXV. 

novse  editionis.  Cf.  etiam  comment.  in  II  Sen-  ^  s,  Augustinus,  Lih.  IV  de  Civitate  Dei,  cap. 

tentiarum,  Dist.  XVU,  Art.  2.  Tom.  XXVII.  Cf.  21. 


IN  11  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU^EST.  72. 


43 


rias  formas  est  passibile,  et  non  par  sub- 
jectuni  quod  substat  conlrariis.  Et  hoc 
probatur  per  hoc,  quod  subjectum  in 
passivis  omnibus,  neutri  contrariorum 
est  conlrarium.  Anima  et  hyle  passibilia 
sunt  :  sentire  enim  et  inlelligere  pati  est. 
Inde  procedunt  sic  :  Quod  subjectum 
non  est  passibile  nec  activum,  hoc  ideo 
est,  ut  dicit  Philosophus,  quia  in  omni- 
bus  unum  :  anima  et  liyle  sunt  duo  sub- 
jecla,  actionem  etpassionem  suscipientia: 
ergo  propter  lioc  activa  non  sunt  in  in- 
vicem,  quia  in  omnibus  agentibus  et 
patientibus  sunt  idem,  nullam  habcntia 
contrarietatem  :  ergo  inlellectus  et  hyle 
sunt  idem  in  substantia. 

7.  Quod  etiam  hsec  duo  idem  sint  cum 
Deo  sic  probat  David  :  Idem  est  a  quo 
non  differt  differentia,  sicut  dicit  Aristo- 
teles  in  VII  Topicorum  :  et  dat  exem- 
plum,  quod  punctum  est  principium 
continui,  et  unitas  principium  discreti  : 
et  non  ditTerunt  in  eo  quod  prima  sunt, 
sed  differunt  in  hoc  quod  punctum  habet 
positionem  continui,  et  unitas  discreti 
ordinem  :  si  ergo  abstrahantur  ab  eis  istse 
differentiee  :  cum  idem  sit  a  quo  non 
ditTert  differentia,  punctum  etunitas  erunt 
idem  in  substantia.  A  simili  Deus  et 
materia  et  intellectus  sive  mens  sunt  pri- 
ma,  unumquodque  in  ordine  suo  :  et 
sicut  dicit,  non  differunt  in  eo  quod  pri- 
ma  sunt  :  aliter  enim  esset  idem  princi- 
pium  convenientise  et  differentite,  quod 
inconveniens  est  :  sed  in  hoc  quod  Deus 
est  primum  efficiens,  et  hyle  primum 
suscipiens  :  si  ergo  abstrahantur  ab  his 
differentiis,  idem  erunt  :  una  ergo 
substantia  est,  quaj  est  Deus,  hyle,  et 
intellectus. 

Adhuc  sic  dicit,  quod  Aristoteles  dicit 
sic,  quod  «  scientia  secundum  actum  est 
res  scita.  »  Et  aUbi,  «  Omnino  autem 
intellectus  et  intelligens  secundum  actum 
est  res  intellecta.  » 

9.  Adhuc,  In  omnibus  resolutionibus 
sic  est,  quod  contingit  devenire  ad  unum 
simplicissimum,  quod  ulterius  non  resol- 
vitur,   et   in   quo  non   differunt  ea  qua? 


resolvuntur:  sed  constat,  quod  corporalia 
ad  hoc  deveniunt,  quod  in  hyle  resol- 
vuntur,  spiritualia  resolvuntur  in  men- 
tem,  sive  voOv  in  Greeco  :  et  si  deducatur 
resolutio,  non  stabit  nisi  in  simplicissi- 
mo  :  et  hoc  non  potest  esse  nisi  Deus  : 
cum  ergo  omnis  resolutio  stet  in  his  tri- 
bus  ut  in  ultimis,  oportet  quod  haec  tria 
sint  ununi  in  substantia,  ut  dicunt. 

CoxTRA  istam  haeresim  fortiter  dispu-  s>ed  comra. 
tandum  est. 

1.  Constat,  quod  Deus  primum  agens 
et  primum  efficiens  est,  et  est  universa- 
liter  agens,  et  penitus  nihil  patiens  vel 
suscipiens  :  hyle  sive  materia  prima 
principium  patiens  est,  omnium  in  se 
suscipiens  actionem  :  universaliter  agens 
niliil  patiens,  et  universaliter  patiens  ni- 
hii  agens,  numquam  possunt  idem  esse 
per  subslantiam  :  ergo  Deus  et  hyle 
numquam  possunt  idem  esse  per  sub- 
stantiam. 

2.  Adhuc,  Arisloteles  in  II  Physico- 
rum  dicit,  cjuod  tres  causse  in  unam 
coincidunt  quantuni  ad  rem,  non  quan- 
tum  ad  modum  causalitatis  :  sed  quarta 
cum  tribus  numquam  etiam  quantum  ad 
rem  coincidit  in  idem.  Efficiens  enini, 
formalis,  et  finalis  possunt  esse  res  una  : 
sed  materia  cum  eis  numquam.  Deus  est 
causa  efficienSj  formalis,  et  finalis  om- 
nium  rerum.  Ergo  cum  materia  realiter 
numquam  potest  esse  idem  :  falsum 
cst  ergo,  quod  Deus  et  materia  prima 
sint  idem. 

3.  Adhuc,  Ens  omni  modo  necesse  et 
omni  modo  in  actu,  non  potestesse  idem 
in  substcintia  cum  ente  quod  omni  modo 
est  in  potentia  et  nullo  modo  in  actu  : 
Deus  qui  est  primuni  principium,  est 
ens  omni  modo  necesse  et  omni  modo 
in  actu,  matcria  autem  omni  modo  in 
potentia  et  nullo  modo  in  aclu  et  nullo 
modo  necesse  :  ergo  Deus  et  materia 
prima  nullo  modo  cliam  possunt  cogila- 
ri  esse  idein. 

4.  Adhuc,  Aristoleles  in  primo  Physi- 
corum  :  Materiam  non  cognoscinius  nisi 
per  analogiam  ad    formam  :  sicut    enini 


44 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


aes  ad  statuam  se  habet,  et  ligiium  ad 
lectulum,  et  unumquodque  aliorum  ha- 
bentium  formam  ad  lormam,  'sic  materia 
se  habet  ad  tormam.  Si  autem  slc  cst, 
quod  materia  cognoscitur  per  analogiani 
ad  formam,  ip?a  non  potest  esse  forma 
vel  aliquod  formale  :  Deus  est  efficiens 
formale  per  ideam  :  ergo  materia  cum 
Deo  non  potest  esse  idem. 

Soiutio.  SoLUTio.  Error  iste  pessimus  crror 
est,  et  contra  philosophiam,  et  contra 
Catholicam  lidem,  sicut  de  necessitatc 
probant  ultimo  inductae  rationes. 

Ad  1.  Ad  noc  autem   quod  primo    objicitur 

pro  errore  hoc,  dicendum,  quod  Joan- 
nes  Chrysostomus  bene  ponit  et  expresse 
satis  errorem,  et  deformitatem  quaj  er- 
rorcm  facit  abominabilem.  Ex  hoc  enim, 
quod  Deus  dicatur  esse  prima  materia, 
scquitur  quod  sicut  prima  materia  for- 
matur  in  muscas  et  sciniplies  et  ranas 
et  bufones  et  hujusmocii  vilia  animalia, 
quod  aborainabile  est  audire  omni  homi- 
ni  habenti  clarum  et  pium  intelleclum, 
ila  Deus  formatur  in  similia  animalia. 

A(j  2.  Addictum  Auguslini   dicendum,  quod 

Augustinus  non  laudat  eos  qui  Deum 
dixerunt  esse  animam,  sicut  ipsemet 
ibidem  dicit,  sed  in  hoc  quod  dixerunt, 
quod  motu  et  ratione  mundum  guber- 
nat :  unde  si  non  dixissent  animam,  in 
nuUo  peccassent  :  Deus  enim  est  princi- 
pium  omnium  per  creationcm,  mundum 
motu  et  ratione  gubernans  ut  anima  cor- 
pus,  sed  non  viviQcans,  sensificans,  et 
vegetans  sicut  anima  corpus  :  et  ideo 
nullo  modo  est  anima  ;  quia  substantia- 
les  actus  animae  sunt  vivificare,  sensifi- 
care,  et  vegetare.  Motu  autem  et  ratione 
gubernare  sunt  actus  secundum  substan- 
tiam  separati  motoris  in  id  quod  movet, 
ut  nautae  ad    navim. 

^^  i  Ad  DicTUM  Avicennae   dicendum,   quod 

ipse  bene  dicit  :  sunt  enim  haeretici  et  in 
fide,  non  tantum  Catholica,  sed  omnium 
gentium,  quse  quacumque  lege  Deum 
colunt  :  omnes  enim  illi  sciunt  et  cre- 
dunt,  quod    Deus  est  substantia    nullo 


modo  commiscibilis  cum  substantia  in- 
feriori,  quae  subjicitur  actioni  et  passioni 
ph^-sicis  :  et  sic  nullo  modo  potest  esse 
materia,  nec  anima,  quia  et  materia  et 
anima  subjiciuntur  actionibus  et  passio- 
nibus. 

Ad  id  quod  ulterius  inducitur  de  con-  Ad  4. 
clusione  quam  post  omnia  inducit  Da- 
vid  in  libro  suo  dc  Tomis,  dicendum 
quod  falsissimum  est,  et  ex  falsissimis 
concluditur,  sicut  probatum  est  rationi- 
bus  adductis  in  contrarium,  quae  omnes 
ex  per  se  notis  principiis  procedunt. 

Ad  primam  rationem  quam  pro  se  in-  Ad  5. 
ducit,  dicendum  quod  error  semper  pro- 
venit  ex  perversitote  intellectus  :  et  cum 
dicit  Philosophus,  quod  intellectus  non 
intelligit  nisi  per  assimilalionem,  intel- 
ligit  hoc  de  assimilatione  intentionali  : 
et  Iiaec  assimilatio  potest  esse  in  omni- 
bus  intellectis  :  et  quando  intellectus  in- 
telligit  Deum,  sub  intentione  Dei  intelli- 
git  :  et  quando  inteliigit  materiam,  sub 
intentione  materiee  intelligit.  Et  licet 
Deus  et  materia  prima  non  habeant  for- 
mam  quse  possit  abstrahi  ab  eis  reali 
abstractione,  tamen  plurimas  habent  in- 
tentiones,  sub  quibus  possunt  intelligi  : 
quia,  sicut  ipse  dicit  Philosophus,  quo 
aliquid  est  simplicius,  co  ad  plura  refer- 
tur  pluribus  rationibus,  et  subintentione 
cujuslibet  est  intelligibile  :  nec  tamen 
propter  hoc  oportet,  quod  intellcctus  el 
inteliecta  res  sint  unum  re  per  identita- 
tem  substantiae. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  hoc  omnino  ^^j  g 
asininum  est.  Cum  enim  Philosophus 
dicit,  quod  subjectum  nec  agit,  nec  pali- 
tur,  quia  unum  est  in  omnibus,  intelli- 
git  in  omnibus  agentibus  et  patienlibus 
per  formas  contrarias  :  et  est  unum  uni- 
tate  subjecti,  non  unitate  esse  et  essen- 
lite.  Materia  autem  et  anima  etsi  ambae 
patiantur,  non  tamen  patiuntur  univoce. 
Unde  si  hoc  inferatur,  quod  in  omnibus 
naluralibus  agentibus  et  patientibus  ani- 
ma  et  materia  simpliciter  sint  idem,  in- 
cidit  fallacia  secundum  quid  et  simplici- 
ter. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU.EST.  72. 


45 


Ad  aliud  dicendum,  quod  illa  objectio 
procedit  super  suppositioiie  falsi,  quod 
omne  quod  differt,  dilferat  dilTerentia 
alia  a  se.  Hoc  enim  falsum  est,  quia 
prima  seipsis  diflerunt  :  aliter  in  ditfe- 
rentiis  iretur  in  intinitum.  Unde  si  Deus, 
materia,  et  intellectus  sint  prima  ad  quae 
referuntur  differentia  omnia  in  entibus, 
sequitur  de  necessitate,  quod  ipsa  difTe- 
runt  maxime,  et  seipsis  diflerunt,  eo 
quod  differentia  qua  ditlerunt,  non  pot- 
est  abstrahi  ab  eis,  sicut  nec  ipsa  a  se- 
ipsis. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  omnis  iste 
error  provenit  ex  prava  intclligentia  di- 
ctorum  Aristotelis.  Quando  enim  dicit, 
quod  scientia  est  res  scita,  non  inlelligit, 
quod  per  eumdem  modum  sit  scientia 
et  res  scila  :  sed,  sicut  dicit  in  principio 
Phijsicorum,  quod  eadem  sunt  principia 
essendi  et  sciendi,  aliter  et  aliter  acce- 
pta  :  quia  accepla  in  esse  rato  rei  sunt 
principia  essendi  :  accepta  autem  secun- 
dum  rationem  et  esse  inlentionale,  quod 
habent  in  ratione,  sunt  principia  sciendi. 
Et  ideo  dicit  Aristoteles  in  V  Melaphijsi- 
coriim,  quod  unumquodque  sicut  se  ha- 
bet  ad  esse,  ita  se  habet  ad  verum  scire. 

Ad  ULTIMUM  dicendum,  quod  resolutio 
nec  univoca  est,  nec  una  in  omnibus. 
Aliter  enim  re:olvitur  compositum  in 
simplex,  et  aliter  poslerius  in  prius,  et 
aliter  causatum  in  causam,  et  aliter  par- 
ticulare  in  universale,  et  aliter  totumin- 
tegralc  in  suas  parles,  et  alilertotum  po- 
lestativum  in  partes  :  et  ideo  non  opor- 
tet,  quod  ullimum  in  quo  stant  tales 
resolutiones,  sit  idem  per  substantiam  et 
esse  in  omnibus  :  quinimo  sequitur, 
quod  sint  penitus  diversa.  Unde  licet 
causee  per  resolutionem  stent  in  causa 
prima,  non  oportet  lamen,  quod  mate- 
rialia  quee  resolvuntur  ad  primam  ma- 
teriam,    habeant    talem   materiam,    quoe 


sit  idem  in  substantia  et  esse   cum   effi- 
ciente  primo. 

QujE  IN  contrarium  adducta  sunf,    pro-  Ad  object. 
cedunt  et   secundum    lidem    Catholicam 
et  secundum  philosophiam. 


MEMBRI    QLARTI 


ARTICULUS  III. 

Utrum  animge  ante  corpora  fuerint  in 
comparibus  stellis,  el  descendentes  ah 
illis  incorporentur,  el  iterum  post  se- 
parationem  a  corporihus  redeant  ad 
compares  stellas,  sicui  dixit  Socra- 
tes  '  ? 


Tertio  quaeritur,  Utrum  animi?e  ante 
corpora  fuerint  in  comparibus  stellis,  et 
descendeutes  ab  illis  incorporentur,  et 
iterum  po^t  separationem  a  corporibus 
redeant  ad  compares  stellas,  sicut  dixit 
Socrates  ? 

Ad  id  objicitur  sic  : 

1.  Auguslinus  super  Genesim  in  Glos- 
sa  dicit,  quod  «  anima  Adae  facta  est 
ante  corpus.  »  Tunc  autem  non  potuit 
esse  in  corpore  :  et  non  videtur  posse 
fuisse  nisi  in  corpore,  vel  virtutibus  coe- 
lestibus  ;  ergo  videtur,  quod  aninia  ante 
corpus  fuerit  in  compare  stella. 

Adhuc,  Augustinus  in  libro  VII  super 
Genesim  ad  litterani :  «  Humanae  opi- 
nioni  tolerabilius  mihi  videtur  Deum  in 
illis  primis  operibus,  quce  simul  omnia 
creavit,  animam  hunianam  creasse,  quam 
suo  temporc  membris  ex  limo  formati 
corporis  inspiraret  ^  »  Ex  hoc  arguitur 
ut  prius,   quod  scilicct   cum   ad   nuUam 


i  Cf.  Opp.  B.  Ali)erti.  Comment.  iu  II  Senten-  XXXV. 

tiarum,  Dist.  XVII,  Art.  2.  Tom.  XXVII  luijusce  -  S.  Augusti.nus,  Lib.  VII  super  Genesim  ad 

novaB  editionis.  Cf.  eliam  lUm  Part.  Summse  de  litterara,  cap.  24. 
Creaturis,   Tract.    I,    Qua3st.    j,  .\rt.    3.  Tom. 


46 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


creaturam,  lautain  habeiet  similitudi- 
nem  sicul  ad  Angelos,  anlcquani  anima 
esset  in  corpore,  in  calis  fuit  inter  An- 
gelos  :  et  sic  de  ccelis  descendit  ad  cor- 
pus. 

3.  Adliuc,  Augustinus,  ibidem,  «  Cre- 
datur  ergo,  si  nulla  Scripturarum  aucto- 
ritas  seu  veritatis  ratio  contradicit,  ho- 
minem  ita  factum  sexta  die,  ut  corporis 
quidem  humani  ratio  causalis  in  elemen- 
tis  mundi,  anima  vero  jam  ipsa  creare- 
tur.  »  Et  ex  hoc  arguitur  idem  ({uod 
prius  :  quia  ante  corpus  non  potuit  ha- 
bere  locum  magis  congruum,  quam 
ccelum  :  et  sic  videtur,  quod  a  cuelo  ad 
corpus  descenderit  omnis  anima  huma- 
na. 

4.  Adliuc,  Augustinus,  ihidem,  «  Me- 
lius  creditur  animam  prius  creatam,  na- 
turahter  velle  incorporari,  sicut  natura- 
le  est  nobis  velle  vivere  :  male  autem 
vivere  non  est  jam  naturee,  sed  perver- 
sse  voluntatis  '.  »  Et  ex  hoc  sequilur 
idem  quod  prius. 

o.  Adhuc,  lloc  multis  rationibus  pro- 
bat  Gregorius  Nyssenus  in  libro  de  IIo- 
mine,  loquens  contra  Euuomium  quem- 
dam  philosophum,  qui  dicebat  animam 
esse  substantiam  corpoream  in  corpore 
creatam. 

Et  est  prima  ratio  hiec  :  «Omne  quod 
habet  generationem  corporalem  et  tem- 
poralem,  corporale  est  et  mortale.  »  Si 
ergo  anima  in  corpore  creationem  habet, 
mortahs  crit  :  quod  est  inconveniens  : 
ergo  ante  corpus  facta  est. 

Secunda  ratio  sic  dicit  :  «  Concordant 
autem  cum  his  et  qu.-e  sunt  Moysi,  qui 
sen^ibilium  generationem  subscribens, 
non  inter  sensibilium  generationem  et 
eam  quie  est  intelligibilium  expres- 
sit.  »  Et  est  sensus,  quod  Moyses  dixit 
primo  substitui  materiam  corporalium  et 
in  ea  non  expressit  creationem  Angeli 
vel  animae    rationahs,     ut    Angelus    et 


anima  rationahs  ante  omnem   materiam 
intelligantur  esse  creata. 

Tertia  ratio  sua  est,  in  qua  sic  dicit  : 
«  Si  autem  quis  ex  eo  quod  post  plas- 
mationem  corporis  immissa  est  anima, 
^Tstimaverit  post  corpus  generatam  eam 
esse,  excidet  a  veritate.  Aut  enim  eam 
mortalem  dicet,  ut  Aristoteles,  qui  di- 
xit  eam  in  corpore  generatam  esse.  Aut 
dicet  ut  Stoici,  qui  incorpoream  sub- 
stantiam  et  ante  corpus  creatam  esse 
dixerunt,  ut  non  mortalis  animae  intel- 
ligentiam  nobis  reprffisentet.  » 

Quarta  ratio  est  ibidem,  ubi  sic  dicit : 
«  Crealionis  hoc  praecipuum  est,  opus 
ex  non  entibus  facere.  Si  igitur  ad  invi- 
cem  generatione  anima^  fiunt,  ratione 
providentite  liunt,  ct  corruptibilcs  sunt 
quemadmodum  alia,  quie  ex  successione 
generis  fiunl.  Si  autem  ex  non  entibus 
animae  deducuntur  ad  esse,  creatio  qui- 
dem  tit  :  et  tunc  non  est  verum  dictum 
3Ioysi  :  Requievit  Deum  ah  o?nni  opere 
suo  •.  Utrumque  autem  liorum  inconve- 
niens  est,  scilicet  et  quod  anima  sit  mor- 
talis,  et  quodnon  verum  dicat  Moyses.  » 
Ergo  rehnquitur  animas  antc  corpus  si- 
mul  csse  creatas.  Et  quia  posset  objici 
Grcgorio  illud  verbum  Joannis,  v,  17  : 
Pater  meus  usque  modo  operatur,  et  ego 
operor.  Solvit  ibidem,  el  dicit,  quod  non 
intcUigitur  de  opere  creationis,  sed  de 
opere  gubernationis  et  propagationis. 

0.  Adhuc,  Idem  sentit  Damascenus  in 
hbro  II  de  Fide  orthodoxa,  ubi  inducens 
Gregorium  Nazianzenum,  quem  vocat 
theologum,  dicit  sic  :  «  Ergo  autem 
consentio  Gregorio  tlieologo.  Dicebat 
enim  primo  intellectualem  substantiam 
crcari,  etita,  hoc  eslconsequenter,  sensi- 
bileni  ^.  »  Cum  crgo  anima  sit  substantia 
intellectuahs,et  corpus  substantia  scnsibi- 
lis,  anima  cst  ante  corpus  creata  :  et  cum 
congruum  locum  non  habuisset  nisi  in 
ccelis,  vidclur  anle  corpus  fuisse  in  coelis. 


*  S.  AuGUSTi.Nus,  Lib.  VII   super  Genesim  ad         '  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  de  Fide  ortliodoxa, 
litteram,  cap.  27.  cap.  3. 

■  Genes.  n,  2. 


IJN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QUJEST.  72. 


47 


7.  Ullerius,  Qua?ritur  de  dictis  Plato- 
uis,  qui  hoc  expresse  videtur  dicere  in 
secunda  parte  Timsei,  ubi  sic  dicit  indu- 
cens  Deum  deorum  loquentem  ad  pla- 
netas,  ot  dicentem  sic  :  «llujus  universi 
generis,  hoc  est,  mortalium,  sementem 
ego  faciam  (et  dicit  commentum  Cluilci- 
dii,  sementem,  hoc  est  animam)  vobisque 
tradam  :  vosque  csetera  exsequi  par  est, 
hoc  est,  justum  est,  ita  ut  immortalem 
ccelestemque  naturam  mortali  textu  cor- 
poris,  scilicet  extrinsecus  ambiatis,  ju- 
beatisque  nasci  :  cibum  provideatis,  et 
incrementa  detis  :  ac  post  dissolutionem 
id  seminis  quod  credideratis,  facta  se- 
ctione  animse  et  corporis  recipiatis.  » 
Ex  hoc  accipitur,  quod  animse  ante  cor- 
pora  factee  sunt,  et  tradita?  intelligentiis 
quae  praesident  stellis  ad  incorporandum  : 
et  post  mortem  iteruni  deducuntur  ad 
compares  stellas. 

8.  Adhuc,  Plato,  ibidem,  «  Si  quidem 
passiones  ac  perturbationes  fraenarent 
ac  subjugarent,  justum  his  levemque  vi- 
tam  fore.  »  Sensus  est,  quod  si  animee 
rationales  subjuugant  sibi  passiones, 
tunc  justum  est,  quod  assumantur  ad 
locum  ubi  semper  levem  vitam  du- 
cant,  passionibus  non  subjectam.  Si 
autem  passionibus  vincerentur,  justum 
esset,  quod  tunc  transferrentur  ad 
confragosam  vitam,  et  contubernium 
comparis  stellffi  amitterent  et  transfer- 
rentur  in  alia  corpora,  canum  sciUcet, 
leonum,  et  simiiium  animalium,  in  qui- 
bus  talibus  passionibus  semper  subja- 
cerent. 

9.  Ulterius,  Quceritur  de  verbis  Macro- 
bii,  et  quorumdam  aiioruni  Platonico- 
rum.  Dicit  enim  Macrobius  in  iibro  suo 
primo,  sic  :  «  Zodiacum  circulum  la- 
cteus  circulus  obliquse  circumflexionis 
in  occursum  ambiendo  compleclitur, 
quem  duo  tropica  signa,  Capricornus 
scilicet,  et  Cancer  intersecant.  Has  so- 
lum  Jonaphin  vocaverunt  :  quia  in  utro- 
que  obviantes   solstitio  ulterius  solis  in- 


hibetur  accessus  :  et  fit  ei  regressus  ad 
zonae  viam,  cujus  terminos  numquam 
relinquit.  Per  has  partes  de  coelo  in 
terram  in  axe,  et  de  terris  in  ccelum 
remeare  credunt  animas  hominum.  Ideo 
hominum  dicunt  esse  unam,  altera  vero 
deorum  vocatur.  Hominum  Cancer,  quia 
per  hunc  in  inferiora  descensus  est  :  Ca- 
pricornus  deorum,  quia  per  illum  animae 
in  proprite  immortalitatis  sedem  et  in 
deorum     mansionem    revertuntur.  » 

10.  Adhuc,  Macrobius,  ibidem,  «  Hoc 
ergo  primo  pondere  de  zodiaco  et  la- 
cteo  ad  subjectas  usque  sphaeras  anima 
delapsa,  dum  et  per  illas  labitur,  non 
soluni,  ut  diximus,  luminosi  hujus  vi- 
sibilis  corporis  avertitur  accessu,  sed 
etiam  singulos  motus,  quos  in  exerci- 
tio  est  habitura,  producit,  logisticon, 
hoc  est,  ratiocinativam,  et  intelligen- 
tiam  theoricam  in  Saturni  sphaera  acci- 
piens  :  in  Jovis  vero  sphaera  accipit  vim 
agendi,  quod  practicum  sive  intellectus 
practicus  dicitur.  » 

11.  Adhuc,  Macrobius,  ibidem  ', 
«  Animae  beatae  ab  omni  cujuscumque 
contagione  hujus  corporis  liberae,  ccelum 
possident.  Quas  vero  per  appetitum  cor- 
poris  hujus,  quam  in  terris  vitam  voca- 
mus,  ab  illa  specula  altissima  et  perpe- 
tua  luce  fulgenti,  desiderio  latenti  de- 
scendere  cogitaverunt,  pondere  ipso  ter- 
renae  cogitationis  paulatim  in  infcriora 
dilabuntur.  »  Jbidem  subjungit :  «  In  sin- 
gulis  enim  sphaeris  quce  cceIo  subjectae 
sunt,  a'therei  obvolutione  vestitur,  ut 
})er  eas  gradatim  socielati  hujus  indu- 
menti  testei  concilietur.  »  Ex  omnibus 
his  accipitur,  quod  animae  ante  corpora 
in  coelo  fuorunt,  etinde  dcscenderunt. 

12.  IV^r  rationem  etiani  quidam  nitun- 
tur  hoc  probare  sic  :  Nulla  forma  sub- 
stantialis  activa  est  vel  j^assiva,  ut  dicit 
Philosophus  :  omnis  enim  actio  vel 
passio  a  contrarielale  formarum  cst, 
substanlia  autem  non  habet  contrarium. 
Anima  igltur  aut    i^roducitur   a  natura. 


^  Vide  Auctorem  iu  I  de    Anima,    Tract.  II,      cap.  7  (Nota  edit.  Lugd.) 


48 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


vel  non.  Si  a  natura  :  aut  producit  eam 
actio  forma?  sub&tantialis,  aut  acciden- 
talis.  iVon  forma  substanliafis  :  quia  ifta 
nec  agit,  ncc  patitur,  cum  non  fiabeat 
contrarium.  ?S^ec  ab  accidentafi  :  quia 
accidens  substantiam  facere  non  potest, 
sed  potius  e  converso  :  ergo  videtur, 
quod  anima  rationatis  non  potost  pro- 
duci  a  natura  et  in  corpore. 

13.  Adhuc,  Sicut  se  fiabent  forniie 
existenles  in  potentia  ad  potentiam 
ilfam,  sic  se  liabent  formae  quse  non  sunt 
in  potentia  ad  existere  in  actu.  Sed 
formce  qute  sunt  in  potontia,  omnos  si- 
muf  croatcC  sunt  in  seminafibus  rationi- 
bus,  ut  dicit  Augustinus  in  fibro  VII  sii- 
per  Gcncsim  ad  lilleram  :  in  materia 
ergo  forniDe  qua^  non  sunt  in  materia, 
omnes  siniuf  creatai  sunt  in  actu  :  et  sic 
animae  rationates  omnes  simuf  creatce 
sunt. 
sed  contra.  Sed  QuiA  isto  orror  magnorum  est,  et 
semper  fuil  iutor  Pfiifosophos  et  fiaere- 
ticos  Manicfiuios,  ideo  disputandum  est 
in  contrarium  antequam  ista  sofvantur. 

Sunt  aulcm  rationes  in  contrarium 
Aviceimae  sic  : 

Si  anima  est  ante  corpus :  aut  est 
unum,  aut  est  mufta.  Si  est  unum  :  tunc 
ex  iffo  uno  animantur  omnia  corpora 
viva  quic  vivunt  anima  rationafi.  Et  hoc 
non  potest  esse  nisi  in  aftero  duorum 
modorum,  scilicet  quod  aut  una  anima 
sit  in  omnibus  corporibus  hominum  :  et 
hoc  esse  non  polost,  quia  secundum  per- 
fecta  differunt  perfecliones  et  numero  et 
genere  et  specie  :  perfecta  autem  homi- 
num  corpora  differunt  numero  ad  mi- 
nus  :  ergo  et  animse  differunt  numero. 
Autoporteret,  quoduna  anima  esset  uni- 
versafis,  et  iflius  universafis  essent  par- 
tes  parlicufares  anima.',  et  in  quatibet 
generatione  pars  quaedam  iflius  animae 
universafis  descendcrct  ad  gencratum 
corpus  vivificandum  :  quod  vafde  absur- 
dum  est,  cum  anima  simplex  est  sub- 
stantia,  et  tales  partes  non  habeat. 


Si  voro  dicatur,  quod  sit  anfe  corpus, 
ot  ul  mufta,  ofjjicit  Aviconna,  quod  non 
sunt  nisi  quinque  causae  muftitudinis  :  et 
sic  necesse  est,  quod  afiqua  iifarum  cau- 
sarum  fecerit  muftas  animas.  Muftitudo 
enim  est  aut  a  causa  inlrinseca,  vef  ex- 
trinseca  :  aut  a  causa  substanliali,  aut  a 
causa  accidentafi.  Si  a  causa  substan- 
tiafi  :  cum,  sicut  dicit  Damascenus  et 
Aristotefes  in  IV  Physicorum,  divisio  sit 
causa  numeri,  numerus  autem  causa  dif- 
ferenlise,  oportet  quod  ilfa  multitudo 
causetur  a  divisione  formafi,  vef  mate- 
riafi.  Non  a  divisione  formafi:  quia  si 
muftco  sunt  animae  ante  corpora,  omnes 
iffae  conveniunt  in  forma  et  definitione  : 
ergo  divisione  formafi  non  dividuntur, 
nec  differentiam  accipiunt,  sed  conve- 
nientiam  et  unitatcin.  Si  autem  divi- 
sione  materiafi  dicantur  differre  :  hoc 
stare  non  potost  :  quia  in  antehabitis 
probatum  est  per  disputationem  Augu- 
slini  iii  libro  VI  super  Geuesim  ad  lit- 
tcram  *,  quod  anima  nec  cst  ex  materia 
spirituafi,  nec  ex  matcria  corporali. 

Si  vcro  dicatur,  quod  multiludo  est 
ex  corpore  cujus  est  anima :  sequitur, 
quod  extra  corpora  itla  animae  nultam 
habent  multitudinem  :  et  hoc  est  confra 
positionom  illorum.  Si  vero  dicatur, 
quod  per  respeclum  ad  corpus  anima 
differt  ab  anima  :  aut  erit  per  respectum 
ad  corpus  quod  est  actu,  aut  per  respe- 
ctum  ad  corpus  in  potentia  tantum.  Si 
[)er  rospoctum  ad  corjms  quod  est  actu  : 
tunc  oporteret,  quod  cum  muftitudine 
animarum  esset  mullitudo  corporum 
actu  :  ot  sic  animai  non  essent  ante  cor- 
pora,  sicut  dicit  positio  ista  :  vel  quod 
haberent  ante  ista  corpora  alia  corpora. 
Et  hoc  quidam  dixit  haeroticus  Manes. 
Sed  rofeilitur  statim  :  quia  impossibile 
est,  quod  unius  rationis  et  esse  perfectio 
aptetur  corporibus  diversis  secundum 
speciem.  Et  hujusmodi  rationem  assi- 
gnat  Aristoteles  in  primo  de  Anima,  lo- 
quens   contra    Pythagoram,    qui     dixit 


^  S.  AuGUsxmus,  Lib.   VI  super  Genesim  ad      liHeram,  cap.  6. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU^ST.  72. 


49 


transferri  aiiimam  de  corpore  in  corpus, 
dicens  quod  anima  se  habet  ad  corpus 
organicum  sicut  ars  cum  ratione  factiva 
se  habet  ad  organaillius  arlis.  Unde  sicut 
tibicen  non  potest  operari  operationes 
suae  arlis,  nisi  tibia  et  fistula :  et  si  in- 
duat  arteni  textoricae  sive  aediticativae, 
nihil  facict  ad  artem,  non  enim  facit 
harmoniam  serra  et  securi  :  ita  anima 
quse  ex  diversis  potentiis  unum  |)otesta- 
tivum  totum  est,  nihil  operabitur  ad  vi- 
tam  suam  pertinens,  nisi  per  organa  a 
natura  sibi  determinata  et  formata. 
Anima  igitur  in  corpore  nihil  operabitur 
ad  vifam  hoininis  pertinens  :  et  idem  cst 
dicere  animam  hominis  transire  in  cor- 
pus  alterius  animahs,  quod  tectonica 
cum  instrumentis  suis  tibicines  indui  ad 
fistulandum  :  quod  derisorium  est :  se- 
quitur  enim  ex  hoc,  quod  numquam 
aliqua  anima  propriam  vitce  operationem 
operabitur  in  afiquo  corpore  :  et  sic  ad 
nihil  est  anima,  quod  absurdum  est. 

Si  autem  ex  causa  extrinseca  est  di- 
visio :  tunc  oportet,  quod  sit  ex  loco  et 
tempore  :  sed  hoc  esse  non  potest :  quia 
ab  eo  quod  est  extrinsecum  rei,  nec  est 
unilas,  nec  mullitudo  in  re.  Unde  etiam 
locus  et  tempus  divisa  sunt  signa  divi- 
sionis  eorum  quse  ante  divisa  sunt  se- 
cundum  rationem  in  esse  et  subjecto. 

Adhuc  respondet  Manes  htereticus, 
quod  ante  corpora  anima?  ditferunt  sa- 
pientia  et  gratia  quam  habent.  Sed  hoc 
jam  improbatum  est,  ubi  disputabatur 
contra  illam  lueresim,  qua^  dixit  anle 
corpora  animas  fuisse,  et  meruisse  ele- 
ctionem,  qua  postea  electae  sunt  :  eo 
quod  dicit  Apostolus,  ad  Roman.  ix,  11 
et  seq.  :  Cum  nondum  nati  essent,  aut 
aliquid  boniegissent  aut  mali,...  nun  ex 
operibus,  sed  ex  vocanle  dictum  est  ei : 
Quia  major  serviet  minori,  sicut  scri- 
ptum  est :  Jacob  dilexi,  Esau  autem  odio 
habui. 

Adhuc,  Avicenna  objicit  sic  :  Singu- 
laritas  uniuscujusque  singularis  est  ex 
coUectione  accidentium  quae  in  alio  in- 
veniri    non   possunt.    Ha?c    collectio  ac- 

XXXIU 


cidentium  non  invenitur  nisi  in  anima 
existente  in  corpore,  vel  quaj  fueril  prius 
in  corpore,  sicut  in  anima  separata  post 
mortem.  Ergo  ante  corpus  nulla  fuit 
anima  singularis  :  nec  fuit  sub  multitu- 
dine  :  ergo  nulla  aiiima  fuit  ante  cor- 
pus. 

Adhuc  sic  objicit:  Xihil  est  vanum  in 
natura :  sed  anima  finaliter  est  ad  hoc, 
quod  in  corpore  organico  sit  causa  et 
principium  hujus  vitae :  sed  ante  cor- 
pus  existens,  uon  est  causa  talis  vitce  : 
ergo  si  esl  ante  corpus,  frustra  et  vane 
est,  quod  non  est  in  natura. 

Si  quis  autem  objiciat  Avicennaj, 
quod  eadem  ratio  e-t  de  anima  manente 
post  corpus.  Respondet  Avicenna,  quod 
hoc  non  est  verum  :  quia  anima  incipit 
esse  in  corpore,  et  tamen  non  habet  esse 
a  corpore,  et  ex  illo  esse  concipit  pro- 
prietates  non  communicatas  corpori, 
quas  retinet  cum  separatur  a  corpore,  et 
quibus  differt  ab  alia  anima. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  in  illis  qua-  Suiutio. 
tuor  auctoritatibus  xVugustini,  qute  in- 
ductae  sunt  in  principio  hujus  articuli, 
non  intendit  Augustinus  dicere,  quod 
animae  fuerint  anle  corpus,  nisi  hoc  mo- 
do  quo  actus  et  ratio  est  ante  illud  cujus 
est  ratio  et  actus  ;  et  hoc  est  secundum 
naturam,  et  non  secundum  esse.  Et  ideo 
quod  arguitur  ex  eis,  non  valet. 

Et  quando  dicitur,  quod  quievit  ab 
omni  opere  die  septimo,  sicut  jam  sse- 
pius  dictuni  est  :  hoc  non  intelligilur 
nisi  quantum  ad  genera  et  species,  quae 
postea  nova  non  creavit,  nec  disposuit, 
nec  ornavit  :  sed  quod  nihil  postea  crea- 
verit,  hoc  falsum  est  :  quia  animas  creat 
omni  die  ex  nihilo  :  et  propter  hoc  non 
sequitur  quod  arguitur,  scilicet  quod 
fuerunt  aniuue  in  comj)aribus  slollis  :  et 
si  aliquo  modo  sint  anle  per  naturam, 
adhuc  non  sequitur,  quod  in  comparibus 
stellis  praefuerint  :  anima  cnim  non  re- 
ferlur  ad  corpus  organicum  ut  motor 
tantum,  sed  etiam  ut  aclus  corporis 
physici  organici  .*  et  propter  hoc   nulluni 

4 


50 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


corpus,  nec  stella,  nec  aliud,  congruit  ei 
in  quo  sit,  nisi  corpus  organicum. 
Ad  5.  Ad  PRiMAM    raliouem   Grcgorii   dicen- 

dum,  quod  salva  pace  sua,  non  proce- 
dit.  Non  enim  sequitur,  si  anima  genera- 
tionem  habet  in  corpore,  quod  ideo  sit 
corporalis  et  mortalis  :  sed  hoc  sequere- 
tur,  si  generalionem  haberet  in  corpore, 
et  a  corpore.  Sicut  autem  praeinductum 
est  in  ratione  Avicenna",  hcet  anima  esse 
accipiat  in  corpore,  non  tamen  a  cor- 
pore,  sed  a  principio  universi  esse, 
quod,  ut  dicit  Avicenna,  in  omnibus  fa- 
cit  debere  esse,  et  non  quocumque  modo 
agente  et  producente  aclum,  sed  agente 
ad  imaginem  et  similitudinem  suam  : 
propter  quod  anima  creata  est  non  ex 
materia,  sed  in  materia  corporis  :  nus- 
quam  tamen  immersa  sibi  sicul  forma 
naturalis,  sed  elevata  super  ipsum  sicut 
super  mobile,  ut  in  antehabitis  dictum 
est. 

Ad  secundam  rationem  dicendum, 
quod  quatuor  sunt  coeequseva  sccundum 
Augustinum,  scilicet  maleria  quatuor 
elementorum,  coelum,  angelica  natura, 
et  tempus  :  quorum  nullum  ante  aliud 
creatum  esl  secundum  rem  et  esse.  Unde 
in  hoc  non  potest  dici,  quod  angelica 
natura  prior  sit  creata,  quam  aUa  secun- 
dum  esse,  nisi  natura  et  ratione,  ut  di- 
ctum  est.  Sicut  eliam  dicitur,  Eccli.  i, 
4  :  Prior  omnium  creala  est  sapientia  : 
quod  Glossa  exponit  de  sapientia  ange- 
lica.  Propter  quod  non  sequilur  eliam, 
si  esset  prior  creata,  quod  fuerit  in  com- 
paribus  stellis  :  coeleste  enim  corpus  sibi 
per  naturam  non  competit. 
,  Ad  TERTiAM  rationem  ejusdem  dicen- 
dum,  quod  non  valet  :  non  enim  dicit 
animam  morlalem  qui  dicit  in  corpore 
creatam,  nisi  dicat  etiam  ox  corporc 
creatam  :  corruptibilitatem  enim  non 
habet  res  ex  eo  quod  alicui  inest,  cum 
possil  incorruplibililer  inesse  sicul  motor 
mobili,  Sed  omne  quod  corrumpitur, 
corruptionem  habet  ex  principiis  ex 
quibus  est  si  naturaliter  corrumpitur. 
i\ec  polest  dici,    quod  corruptione   cor- 


poris  corrumpatur  :  quia,  sicut  jam 
liabilum  est,  esse  non  accipit  ab  illis 
qua^  sunl  principia  corporis,  sed  in  ilUs. 
Quod  dicit  de  Stoicis,  dicendum,  quod 
verum  est,  quod  opinio  Stoicorum  fuit, 
quod  omnes  anima?  fucrint  aclu  simul 
creatoe  el  in  corpore,  et  quod  saepius 
corrumperentur  per  saecula  sibi  succe- 
denlia,  et  in  corporibus  illis  accipcrent 
perfectionem  virtutis  moralis  el  intelle- 
ctualis,  sicut  expresse  dicit  Socrates  in 
libro  Phedonis,  et  in  libro  Mennonis. 
Sed  iste  est  error  et  contra  philoso- 
phiam,  et  contra  theologiam,  et  a  nullo 
tenendus. 

Ad  quartam  rationem  ejusdem  dicen- 
dum,  quod  una  anima  non  propagatur 
ex  alia  :  nec  ahquis  hoc  dixit  :  ex  hoc 
enim  sequeretur,  quod  anima  esset  mor- 
talis  et  corruptibilis  :  sed  Deus  creat 
animam.  Nec  propter  hoc  est  falsum 
dictum  Moysi  :  quia,  sicut  paulo  ante 
diclum  est  in  hoc  eodem  ariiculo,  non 
inlelligitur,  quod  nihil  postea  creaverit, 
sed  quod  nova  genera  rerum  postea  nec 
creavit,  nec  disposuit,  nec  ornavit. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  Damascenus  Ad 
et  etiam  Gregorius  non  intelligunt  ante 
in  tempore  creatam  esse  intcllectualcm 
creaturam,  sed  natura  et  dignitate  :  et  in 
cujus  lumine,  ut  dicit  Augustinus,  ceetera 
creanda  illustrarentur  :  sicut  ipse  dicit, 
quod  sex  dies  sunt,  et  mane  et  vespere 
in  eis,  sex  illustrationes  supra  res  crean- 
das  et  creatas,  eo  modo  quo  in  tractatu 
sex  dierum  dictum  est.  Quod  tamen  non 
potest  intelligi  de  anima  rationali  :  illa 
enim  non  est  creata  juxta  contemplalio- 
nem  Verbi  immodiale,  sed  potius  ad 
imaginem  Dei  :  et  ut  sit  motor  et  ratio 
el  actus  corporis  organici. 

Ad  DicTCM  Platonis  dicendum,  quod  a 
erroneum  estsimpliciter,  ct  contra  philo- 
sophiam,  et  contratheologiam.  Si  tamen 
excusari  debeat  aliquo  modo  :  tunc  di- 
cendum,  quod  sementis  non  cst  aiiima, 
sed  potius  virtutes  ccelestes  in  materiam 
generabihum  diffusae,  praeparantes  cor- 
pus  ad  generationem  ut  infundatur  ani- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XII,  QU^EST.  72. 


51 


ma,  et  disponentes  per  inclinationcm  ad 
dilectionem  pietatis  et  justitioe,  sicut 
faciant  Angeli  per  ministerium  cuslodise, 
ut  postea  merito  pietatis  et  justiticie  reso- 
luta  anima  a  corpore,  ad  sethereas  sedes 
recipiatur.  Ex  lali  enim  influenlia  inlelli- 
gcntiarum  crealur  eupraxia,  secundum 
Aristotelem  in  libro  ^q  Fortunaeupraxia. 
Ad  ALiUD  dicendum,  quod  Plato  et  So- 
crales  posuerunt  transcorporalionem, 
ut  dicil  Gregorius  Nyssenus,  metaplio- 
rice,  non  litteraliter  intelligendain.  Et 
hoc  ideo,  quia  quando  anima  subjacet 
passioni  irae,  tunc  ipsamet  mctaphorice 
dicitur  leo,  et  sic  anima  transit  ad  leoni- 
nam  naturam  :  passiones  enim  movent 
aniniani  et  figurant  spiritualiter  et  ad 
suos  effectus  :  et  sic  dicitur  aninia  trans- 
corporata  :  et  hoc  modo  Plato  intellexit 
transcorporationem,  ut  dicit  Gregorius 
Nyssenus.  Et  sic  etiam  Socrates  dicebat 
eas  exagitari  post  mortem  quse  in  talibus 
finiunt  vitam. 

Ad  DicTA  Macrobii  dicendum,  quod 
labulosa  sunt,  et  integumcnta  eorum 
quse  dixerunt  Gentiles  idoloUitrte,  qui 
dixerunt,  quod  propter  hoc  quod  sol 
redit  a  Cancro  et  descendit  ab  aquilone 
in  meridiem,  inde  descendere  animas, 
quorum  sol,  qui  secundum  eos  princi- 
pium  est  generationis,  ductor  est  : 
Capricornum  autem,  quia  ab  illo  ascen- 
dit  sol  ad  aquilonem,  qui  (sicut  dicebant) 
dux  est  omnium  generatorum  et  corru- 
ptorum,  dixerunt  esse  principium  rcve- 
ctionis  ad  superos.  Quod  fabulosum  esl 
et  contrarium  philosophise  et  theologiae. 
Et  quod  dicunt  de  lacteo  circulo,  per 
quem  ascendunt  et  descendunt,  non  est 
dictum  nisi  propter  hoc  quod  ille  circulus 
candet  quasi  lacte  perfusus  sit.  Et  quia 
anima  illustralur  sensibiHum  cognitione 
et  inteiligibilium,  proptcr  hoc  integu- 
mento  poetico  dederunt  ei  galaxiam,  sive 
viam  lacteam  pro  ascensu  et  descensu  : 
ideo  etiam  lactis  alimoniam  dari  nato 
primam,  ut  candor  ccelestis  in  animo 
suo  conceptus,  candore  lactis  nutrirctur 
et  convalesceret. 


Ad  ALiuD  dicendum,  quod  non  intei-     Ad  lo. 

lexit  Macrobius,  nec  etiam  Plato,  quod 

animarationalis  vires  acciperet  in  stellis  : 

quia  potentise  animae  a  substantia  et  esse 

animoe   tluunt.   Unde  a  quo  substantiam 

accipit  ct  esse,  ab  illo   accipit  et  vires. 

Sed  volebant  dicere,    quod    in   corpore 

dispositiones  ad  tales  actus  potentiarum 

juvantur  a  proprietatibus  planetarum  et 

stellarum    sic ;    Quod  enim   frigidum  et 

siccum,     quge    quaJitatcs    sunt   Saturni, 

confortant    memoriam  in   bene  tenendo, 

ideo   dixcrunt,    quod  memoriam   accipit 

in    spheera  Saturni  :  et  quia  lumen  Sa- 

turni  superius    est    et    informat    omnia 

lumina  inferiora  :  dicit  enim  PtolemaBus 

in  Quadripartito,  quod  omnes  aliae  stellae 

apphcantur  ct  junguntur  Saturno,  et  ipse 

nulh_,    et    similiter  lumen   rationis    sive 

intellectus    omnibus    luminibus   sensibi- 

libus  applicatur  et  ordinat  ea,  et  non  e 

converso,    eo   quod  logisticon,   hoc  est 

rationale   lumen   accipit  a   Saturno.  Ite- 

rum  quia  Jupiter  humidus  est  et  cahdus 

ct  luminosus  valde  :  quae  sunt  principia 

quee  resolvunt  organa  ad  actiones  quibus 

utitur  intellcctus  practicus  sive  thimicus, 

ideo    dixerunt,   quod    in   sphfera    Jovis 

accipit   thimicon,    hoc    est,    intellectum 

practicum  :  et  in  sphaera  Sohs  splendo- 

rem  sensuum  :  et  sic  adaptabant  in  aliis. 

Ad  ALiuD  dictum  Macrobii  dicendum,  Ad  ii. 
quod  fabulosum  est  eterroneum.  Animae 
enim  pondere  affectuum  nullo  modo  de- 
scendunt  in  corpora,  sed  polius  creatae 
cum  potentiis  suis  detcrminantur  ad 
corpus  secundum  naturam. 

Ad  m  quod  per  rationem  objicitur,  Ad  12. 
dicendum  quod  anima  rationalis  per 
creationem  producitur  a  Dco,  et  non  a 
nalura  :  sed  producilur  in  corpore  ad 
esse,  ul  per  hoc  dcmonstretur,  quod  est 
actus  corporis  et  perfeclio.  Et  bcne  con- 
ccdendum  est,  quod  nec  a  substantiali, 
nec  accidcntali  forma  producitur,  sed 
immediate  a  Deo  :  et  si  principia  natu- 
ralia  in  formis  substantialibus  et  acci- 
dentalibus  aliquid  ad  hoc  operantur,  hoc 
erit  disponendo  in  corpore  cui  est  infun- 


»2 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


(ienda    anima,  el   non  ad  esse  vel  sub- 
stantiam  animse. 
Ad  13.  Au  ALiii)  dicendiim,  quod  hoc  peniliis 

niliil  valet  :  quia  formifi  existentes 
in  potentia  mateii»,  et  simul  formae 
exislenles  in  actu  secunduni  natuiam, 
non  habent  in  quo  sint  nisi  in  illo  exi- 
stente  cujus  sunt  actus  :  el  iila  quornm 
sunt  actus,  non  sunt  simul,  sed  succes- 


sive  :  propter  quod  etiam  successivc  ani- 
mai  creantur. 

Rationes  autem  Avicenn.-B  procedunt  xd  ob 
el  bonoe  sunt  et  secundum  pliilosophiam 
et  theologiam  :  et  solulio  ejus  quod 
possel  ol)jici  Avicennte,  optima  ponitur 
ab  eo.  Unde  lotum  quod  dicit,  verum  est 
et  procedit,  et  per  ipsum  improbatur 
error  introductus. 


QUiESTIO  LXXIII. 


De  eaiisa   efTieienlt^  aiiiiiise. 


Deinde  quseritur  de  causa  efficienle 
animue,  LHrum  scilicel  immediate  facta 
sit  a  Deo,  vel  mediantibus  intelligentiis, 
ut  quidam  dixerunt  ? 

Et  circa  hoc  quai-runtur  duo,  scilicet 
utium  solus  Deus  sit  causa  efficiens  ani- 
mce? 

Et  secundo,  Ltrum  ex  hoc  anima  sit 
incorruptibilis  post  absolutionem  a  cor- 
nore  ? 


MRMRRUM  l. 

Utrum  solus    Deus    sil    causa   efficiens 
animse  *  ? 


Ad  PRiMLM  proceditur  ex  rationibus 
quas  ponit  Joannes  Tolelanus  Archiepi- 
scopus  in  libro  suo  de  Anima.  Et  sunt 
prtecipue  duee. 

•  Cf.  Opp.  B.  Aiberti.  11«  Part.  Summae  de 
Creaturis,   Tract.  I,    Quaest.   ii,  Art.   4.  Tom. 


\.  Una  est,  quod  dicit,  quod  creans 
nunc  et  non  ante  vel  faciens,  oporlet 
nova  dispositione  esse  dispositum  ad 
taciendum  :  anima  ha^c  v(d  illa  creatur 
nunc  et  non  anle  :  ergo  creans  ipsam, 
oportet  nova  dispositione  esse  disposi- 
tum  :  Deus  nuUa  dispositione  nova  dis- 
ponitur  :  ergo  Deus  per  seipsum  non 
est  causa  efticiens  animarum,  sed  intelli- 
gcntia  angelica  facit  eas. 

2.  Adhuc,  Quod  immediate  fit  a  Deo, 
immediatc  habet  se  ad  ipsum'ad  illumi- 
nationes  recipiendas  :  ergo  a  destru- 
ctione  consequentis,  si  non  immediale 
rccipit  illuminationes,  non  immediate  iit 
a  Dco.  Sed,  sicut  hahitum  est  in  tractatu 
de  hierarchiis,  anima  rationahs  illumina- 
tiones  recipit  ab  Angelis,  et  non  imme- 
diate  a  Deo  :  ergo  videtur,  quod  anima 
non  immediate  sit  a  Deo. 

.3.  Adhuc,  Super  octavam  proposilio- 
ncm  libri  Causarum  commentum  dicit 
sic  :  Anima  facta  est  causa  corporum,  et 
facta  est  causata  ab  intelligentia  qu(B  est 

XXXV  novae  editionis  nostrte. 


i 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU.EST.  73. 


53 


ante  ipsam.  Ergo  videtur,  quod  intelli- 
genlia  angelica  causa  sit  animee,  et  non 
Deus. 

4.  Adhuc,  Ihidem,  Anima  quee  susci- 
pit  impressionem  intelligenti.T,  facta  est 
inferioris  operationis  quam  ipsa  inlelli- 
gentia  :  sed  non  recipit  impressionem  ah 
aliquo,  ut  dicit  idem  Tolelanus,  nisi 
quod  faclum  est  ab  illo  :  ergo  videtur 
quod  anima  facta  est  ah  intelligentia. 

5.  i^dhuc,  Ad  idem  arguitur  ex  ordine 
rerum.  Dicit  enim  Augustinus  in  hhro 
XII  Confessionum  :  «  Duo  fecisti,  Do- 
mine  :  unum  prope  te,  ct  alterum  prope 
nihil,  hoc  est,  angehcam  naturam,  et 
materiam  primam  quae  prope  nihil 
est  *.  »  Sed  talis  ordo  propinquitatis  et 
remotionis  a  primo  principio,  dicit  ordi- 
nem  principiorum.  Ergo  videtur,  quod 
omnia  illa  qutE  intermedia  sunt,  causata 
sunt  ah  his  quae  sunt  juxta  primum  : 
anima  rationalis  est  de  intermediis : 
ergo  videlur,  quod  ipsa  causata  sit  ah 
Angelis  qui  sunt  juxta  primum. 

6.  Adhuc,  Sic  est  in  ordine  corporum, 
quod  inferius  semper  formatur  et  move- 
tur  a  superiori  et  causatur  ah  ipso :  ergo 
sic  etiam  est  in  ordine  spirituum  :  sed 
anima  rationahs  inferior  est  Anuelo, 
quod  constat :  ergo  videtur,  quod  forma- 
tur  et  movetur  et  causatur  ah  Angelo. 

ontra.        CoNTRA  : 

i.  Augustinus  in  lihro  de  Ecclesiasti- 
cis  doymatibus  :  «  Creationem  animae 
solum  creatorem  omnium  nosse  dici- 
mus  ^  »  Et  ibidem,  «  Dei  judicio  coagu- 
lari  in  vulva  et  compingi  atque  formari 
dicimus  corpus,  ac  formato  jam  corpore, 
animam  creari  ac  infundi,  ut  vivat  in 
utero  homo  ex  anima  constans  et  cor- 
pore  et  egrediatur  vivus  ex  utero,  phmus 
humana  substantia.  » 

2.  Adhuc,  Dicit  Joanues  Damascenus 
in  lihro  II  de  Fide  orlJiodoxa,  quod 
hceresis  sit  dicere,   quod  Angelus  etiam 


aliquis  creel,  sic  :  «  Quicumque  Angelos 
conditores  aiunt  vel  creatores  cujuscum- 
que  etiam  suhstantise,  ipsi  os  diaboli 
sunt,  corum  quidem  palris  :  creaturae 
enim  existentes  non  sunt  conditores  vel 
crcatores  ahcujus  rei  '.  »  Idem  dicit 
Augustinus  svper  Genesim  ad  litteram. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  nullo  niodo  soiuiic 
credendum  vel  dicendum  est,  quod  ani- 
ma  rationaUs  ab  ahquo  sit  facta  vel 
creata  nisi  immediate  a  Deo :  quia.  sic- 
ut  dicunt  Augustinus  et  Damascenus, 
creare  actus  incommunicabihs  est  omni 
creaturce,  et  soH  Deo  creatori  cmnium 
convenit.  Et  hujus  ratio  est,  quia  infi- 
nitse  potenlicE  est  educere  ahquid  ex 
niliilo  :  et  sicut  dicitur,  ad  Roman,  iv, 
1 7  :  Vocai  ea  qux  non  sunt,  iamquam 
ea  quiF.  suni.  Infinita  autem  potentia 
non  convenit  ajicui  crealo  :  et  hujus 
ratio  est,  quod  omne  creatum  est  post 
esse  secundum  naturam  et  fundatum  in 
esse  :  et  ideo  nulla  sua  potentia  est,  sive 
sit  cognitiva,  sive  sit  operativa,  nisi  super 
existens  :  creatio  autem  fundatur  in  non 
ente  quod  est  ante  ens  :  et  ideo  nulli 
creato  convcnire  potest. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Deus  ^^^  j 
non  recipit  dispositiones  diversas  ex  hoc 
quod  nunc  crearet,  non  ante  :  ah  iTterno 
enim  uno  modo  et  eodem  se  hahuit  et 
dispositione  sapientiae  et  dispositione 
potentiae  agentis,  ut  haec  anima  nune 
crearetur  ah  ipso,  et  non  ante,  ncc  post. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  in  hoc  de-  Ad  2. 
ceptus  est  Toletanus  :  quia  credidit, 
quod  idem  ordo  esset  illuminati  ad  illu- 
minantem,  et  facti  ad  facientem  :  el  hoc 
non  est  vcrum,  quia  multa  fiunt  imnie- 
diate  a  Deo,  sicut  coelum  et  terra  et  pri- 
ma  materia  :  quae  tamen  non  se  hahent 
ad  recipiendas  illuminationes  immediate 
ah  ipso.  Et  similiter  est  de  anima  ratio- 
nali  :  ct  ideo  ratio  sua  ista  non  procedit. 


*    S.  AuGUSTiNU?,  Lib.  XII  Confessionum,  cap.       14. 


^  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  do  Fide  ortliodoxci, 


2  loEii,  Lib.de  Ecclesiasticis  dogmatibus,  cap.      cap.  3. 


54 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Modus  enim  percipiendi  illuminaliones, 
differens  est  ex  dilTereuti  perspicacitate 
intelligentiae,  et  dilTerenti  simplicitate 
essentiae,  et  non  ex  hoc  quod  immediate 
fiat  vel  non  liat  a  causa  efficiente  hac 
vel  illa. 

Ad  8.  Ad  ALiuD  quod  dicitur  in  libro  de 
Causis,  dicendum  quod  si  volumus 
salvare  quod  dicitur  in  commento  libri 
Causarum,  dicemus,  quod  intelligitur, 
quod  intelligentia  non  sit  causa  animae 
rationalis  in  esse  substantiali,  sed  tan- 
tum  in  forma  illuminationum  ad  bene 
esse  ;  et  hoc  non  crcando  vel  benefa- 
ciendo,  sed  instruendo. 

Aa  4.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  impressio- 

nes  intelligunlur  formfp  illuminationum 
secunduni  triplicem  visioncm,  qua  Ange. 
lus  illuminat  aniuiam,  scilicet  sensibi- 
lem,  iniaginariam,  et  inlellectualem. 
Sed  quod  dicit,  quod  non  recipit  illumi- 
naliones  nisi  ab  eo  quod  est  causa  ejus 
efficiens,  hoc  falsum  est,  nisi  inlelligatur 
de  causa  efficiente  illuminalionis,  et  non 
substantiae  illuminatae.  Omne  enim  supe- 
rius  in  ordine  ex  amore  naturali,  ut 
dicit  lerotheus,  illuminationes  providen- 
ticB  effundit  super  inferius,  et  movet 
ipsum  ut  converlatur  ad  su{  erius  :  et 
tamen  inferius  non  semper  fit  a  supe- 
riore  secundum  esse  substanliale. 

Ad  5.  Ad  ALiuD    dicendum,    quod    iiiu   ordo 

quem  ponit  ibi  Augustinus,  non  est  ordo 
principiorum  facientium  esse  et  substan- 
tiam,  sed  est  ordo  reducentium  inferio- 
rum  in  primum,  secundum  quod  dicit 
Dionysius,  quod  «  lex  divinitatis  est  per 
prima  media,  et  per  media  ultima  redu- 
cere.  » 

^^  g  Ad    ultimum  dicendum,    quod  sic   est 

eliam  in  ordine  corporum  :  inferius 
enim  secundum  esse  substanliah'  non  fit 
a  superiore,  sed  rccipit  iin[)ressiones 
ejus  quoad  bene  esse,  sicul  iuna  etstellae 
a  sole,  et  sicut  terra  et  infi  riora  elementa 
a  ccelo. 


QuoD  objicitur  in  contrarium,  conce-  Ad  objcc 
dendum    est  :    quia    lioc   est    Catholica 
fides  :  et  paulo  anle  assignata  est  ralio, 
quare    crealurae     non    polest  convenirc 
potentia  creandi. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  anima  ex  Jwc  quod  solus  Deus 
caiisa  ejits  efficiens  est,  sit  incoi'ru- 
ptibilis  post  absolutionem  a  corpore  ^? 


Secundo  quteritur,  Ulrum  anima  ex 
hoc  quod  solus  Deus  causa  ejus  efficiens 
est,  sit  incorruptibilis  post  absolutionem 
a  corpore? 

Et  videtur,  quod  sic. 

Actus  enim  corporis  a  Philosophis 
ponitur  in  Iriplici  differentia.  Quidam 
enim  est  aclus  corporis  et  corporalis 
sicut  forma  quae  esl  in  corpore  et  subji- 
citur  principiis  corporis  in  agendo  et 
operando,  sicut  anima  vegetabilis  in 
plantis,  et  sensibilis  in  brutis  :  propter 
quod  talia  non  agunt,  sed  aguntur  et 
impelluntur  ad  actiones  et  opera  passio- 
nibus  cor[)oralibus.  Est  eliam  corporis 
actus  qui  est  in  corpore  non  corporalis  : 
et  haec  est  forma  quae  non  est  nisi  in 
corpore,  eo  quod  educitur  de  materia 
vel  causatur  in  materia  ad  harmoniam 
corporis,  sicut  sensus,  ut  dicit  Aristote- 
les,  harmonia  est,  quae  nec  recipit  aliquid 
nisi  quod  est  de  harmonia  sui  organi, 
sicut  visus,  qui  non  recipit  nisi  id  quod 
fit  in  aclu  pcr  lumen,  eo  quod  ipse  con- 
sistit  in  organo  cujus  harmonia  fit  ex 
humido  [)erspicuo,  quod  fit  in  aclu  per 
lucem,  qui  licet  actus  elevatus  sit  super 
principia  materiee,  ita  quod  non  subjici- 
tur  eis  sicut  forma  naturalis,  tamen  nec 
agit  nec   patitur  recipiendo  nisi  in  ma- 


•  Cf.  0pp.*6   Alberli.  Comment.  in  H  Sen  -       hujusce  novae  editionis. 
tentiarum,    Dist.    XIX,    Art.    1.     Tom.    XXVII 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XII,  QU^ST.  73. 


55 


teria  :  et  ideo  etiani  actus  materiae  dici- 
tur. 

Et  est  aclus  corporis  qui  nuUum  habet 
esse  a  corpore,  licet  habeat  esse  in  ipso  : 
a  nuUo  enim  principio  corporali  accipit 
esse,  nec  in  aliqua  operalione  ab  aliquo 
principio  corporis  agitur  ad  operalio- 
nem,  nec  in  aliqua  passione  sive  rece- 
ptione  restringitur  ad  hoc  quod  recipiat 
connaturalia  hujus  corporis  vel  illius, 
sed  liber  est  ad  receptionem  omnium,  et 
ut  judicet  de  omnibus  secundum  ratio- 
nem  cognitionis.  Et  tahs  actus  est  anirna 
rationalis  sive  intellectualis  :  et  talis 
actus  nihil  penitus  de  esse  suo  habet  a 
corpore,  nec  de  actione  sua  habet  ali- 
quid  a  corpore,  nec  de  passione  sua  qua 
recipit  omnia  :  quia  si  de  polentia  reci- 
piendi  haberet  aUquid  a  corpore,  seque- 
retur  quod  reciperet  quidem  ea  quae  sunt 
connaturalia  illi  corpori,  sicut  visus 
connaluralia  perspicuo  sivc  diaphano  et 
non  alia  recipit.  Et  ille  actus  nec  esse 
nec  operationem  nec  passionem  habet  a 
corpore.  Unde  nec  secundum  esse,  nec 
secundum  operationem,  ncc  secundum 
passionem  dependet  ad  corpus.  Et  pro- 
pter  hoc  Aristoteles  dixit,  quod  iutelle- 
ctus  nullius  corporis  est  actus.  Et  Ana- 
xagoras  dixit,  quod  iutelleclus  nulli  ni- 
hil  habet  commune,  et  propter  hoc  est 
receplibilis  omnium.  Talis  igitur  anima 
intellectualis  cum  esse  non  habeat  a  se, 
eo  quod  causata  et  creata  est  :  nec  ha- 
beat  a  corpore,  ut  jam  ostensum  est, 
quia  si  haberet  a  corpore,  nec  in  illo  ha- 
beret  potentiam  agendi  nec  reclpiendi, 
nisi  in  his  quse  essent  connaturalia  illi 
corpori  :  nunc  autem  habet  liberta- 
tem  agendi  et  recipiendi  omnia,  et  ubi- 
que,  et  semper.  Et  cum  tale  esse  talis 
potentise  non  possit  referri  ad  corpus 
sicut  ad  principium,  nec  habeat  ipsum  a 
seipso,  oportet  quod  referatur  ad  causam 
efficientem,  qua?  (sicut  dicunt  Philoso- 
phi)  est  principium  universi  esse,  et  fa- 
cit  debere  esse  in  omnibus  quae  sunt.  Et 
tale  principium  cum  producat  talem 
actum    in    corpore,   et  non   ad    modum 


alicujus  corporis  vel  actus  corporalis, 
sequitur  de  necessitate,  quod  producat 
eum  ad  modum  et  similitudinem  suam 
propriam.  Et  hoc  est  quod  dicitur,  Ge- 
nes.  1,  20  :  Faciamiis  homuiem  ad  ima- 
giiiem  el  similitudinem  noslram. 

Ulterius  eliam  sequitur  ex  hoc,  cum 
talis  actus  nec  secundum  esse,  nec  se- 
cundum  agere,  nec  secundum  recipere 
sive  pati  dependeat  ad  aliquid  corru- 
ptibile,  quod  ipse  sit  incorruptibilis  et 
secundum  esse  et  secundum  agere  et  se- 
cundum  pati  :  in  his  enim  naturam  se- 
quitur  intelUgentiie  et  non  alicujus  aclus 
aaturalis  vel  corporalis.  Et  super  hanc 
rationem  oames  PhiloFophi  sustentati 
fuerunt  :  et  ideo  omnes  concordiler,  ut 
dicit  Alpharabius,  radicem  iumiortalila- 
tis  animse  posuerunt  in  intellectu  ade- 
pto  :  quia  ille  nec  secundum  esse,  nec 
secundum  operari,  nec  secundum  pati 
sive  recipere,  dependentiam  hal)et  ad 
aUquid  corporaUum  vel   corruptibiUum. 

Et  si  objicitur,  quod  Aristoteles  dicit 
in  primo  de  Anima,  quod  qui  dicit  ani- 
mam  secundum  se,  hoc  est,  sine  corpore 
intelligere,  idem  est  ac  si  dicat  eam  te- 
xere. 

Dicendum,  quod  Aristoteles  non  dixit 
hoc  absolute,  sed  sub  conditione,  si  nihil 
est  animae  operum  vel  passionum  pro- 
prium.  Sed  nos  ostendimus,  quod  tale 
inteiligere  est  proprium  animae,  et  in 
taU  inteUigere  in  nuUo  communicat  cor- 
pori,  neque  ut  organo,  neque  ut  materise 
ex  qua  et  in  qua  sit.  Sed  est  aUud  intel- 
ligere,  quod  tit  per  reflexionem  intelle- 
ctus  ad  sensum,  secundum  quod  dicit, 
quod  intellectus  humanus  conjunctus  est 
conlinuo  et  tempori,  et  de  quo  dicit  Dio- 
nysius,  quod  intellectus  noster  est  mate- 
riaUs  et  phantasticus  dum  cst  in  corpore. 
Et  hoc  intelUgere  non  perficUur  nisi  per 
receptionem  a  corpore.  Et  de  hoc  verum 
est  quod  dicU  Philosophus,  quod  qui  di- 
cit  animam  secundum  seipsam  hoc  mo- 
do  inteUigere,  idem  est  ac  si  dicat  eam 
texere  per  seipsam  :  quia  sicut  non  texit 
sine  inslrumentis  corporeis,  ita  lioc  mo- 


56 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


do  non  intelligi    sine  instrumentis  cor-  pore  et  non  a  corpore^  in  n  Wo  diininuit 

poreis.  sibi  causani  incorruptibilitalis  et  iinmor- 

Ex  OMMBUs   his  sequitur  de    necessi-  talilatis  :  secundum  se  cnini  scmper  se- 

tate,  quod   anima   rationalis  est  immor-  parata  est,  licet  ad  tempus  regendo  cor- 

talis  et  incorruptibiiis^  et  quod  causam  pori   a  crcalorc  sit  accommodata  :  pro- 

immortalitatis  et  incorruptibililatis  babct  pter  quod  dicit  Pliiloso])lms,  quod  anima 

a  modo   quo  fit  a   causa  efticientc,  quoB  habet  se  ad  corpus  sicut  nauta   ad  na- 

est  Deus,  et  quod  hoc  quod  esl  in  cor-  vem. 


QUiESTlO  LXXIV. 


I>e  eaiisa   rorniali  e(   finali  aniinse. 


Consequenter  quaerilur  de  causa  for- 
mali  et  linali  animae. 

Et  videtur,  quod  nuUa  sit  causa  for- 
malis  animae  :  quia  formce  non  est  for- 
nia  :  auiina  autem  forma  est  :  ergo  nulla 
causa  formalis  est  animse. 

Sed  contra.  CoNTRA  : 

Formavit  Dominus  homincm  ad  ima- 
ginem  et  similitudinem  suam  '.  (iOn- 
stat,  quod  ha-c  formatio  non  inteiligitur 
nisi  secundum  animam  :  ergo  aliqua 
forma  est  qua  formalur  anima. 

Qusest.         Quaeritur  eliam  de  line  ad  (juem  facta 
est  anima  rationalis. 

1.  Et  dicit  Augustinus  in  Enchiridion 
quod  «  finis  ejus  reparatio  ruiuiE  ange- 
licee  est.  » 

2.  Adhuc,  Anselmus  in  libro  de  Casu 
diaboli,  et  lil)ro  Cw?"  Deits  liomo  dicit, 
quod  «  homo  factus  est  ad  ruinam  Ange- 
lorum  reparandam.  y* 

Sed  contra.        Sed    CONTRA     hoc  est,  quod 

1.  Si  secundum  hoc  Angelus  non  re- 
cidisset,   homo   conditus  non  fuisset  :  ct 


sic  casus  diaboli  causa  luisset  tanti  boni, 
quod  valde  inconveniens  est. 

2.  Adliuc,  Sicut  dicit  Dionysius  in  li- 
bro  de  Divinis  nominibiis  :  «  Exstasis 
amoris  et  bonitatis  divinae  non  permit- 
tcbat  Deum  in  seipso  consistere,  sed 
communicare  bonitatem  suam,  et  pro- 
ducere  creaturas  quibus  se  conmiunica- 
ret  '.  »  Ille  ergo  est  finis  et  non  alius, 
propter  quem  creata  est  omnis  creatura. 
(^um  ergo  substantia  spiritualis  corpori 
unibilis,  possit  frui  bonitate  sua  bono 
naturae  et  gratia?  et  gloriae,  videtur  quod 
summum  bonum  creaverit  eam  propter 
hoc,  et  non  propter  aliud  :  largitati  enim 
divinac  non  satis  est  uno  modo  frui  ipsa, 
sed  omni  modo. 

3.  Adhuc  hoc  videtur  :  quia  in  li- 
bro  II  Senientiariim,  distinctione  prima, 
cap.  El  quia  non  valet,  dicit  Magister 
sic  ex  verbis  Augustini  :  «  Fecit  Deus 
rationalem  creaturam  quee  summum  bo- 
num  intclligeret,  et  intelligendo  amaret, 
et  amando  possideret,  et  possidendo 
frueretur.  » 


*  Cf.  Genes.  i,  27.  cap.  4. 

'  S.   DiONYsics,    Lib.  de    Divinis  nominibus, 


IN  II  P.  SUM.  THEOL. 

4.  Adliuc,  Ibidem,  «  Si  quseratur  qua- 
re  factus  sit  homo  vel  Angelus  ?  Brevi 
sermone  responderi  potest  :  Propter  bo- 
nitalem  Dei.  »  Iste  est  ergo  finis. 

0.  Adhuc,  Ibidem  «  Si  qucerilur,  Ad 
quid  creata  sit  rationalis  crealura?  Re- 
spondetur  :  Ad  laudandum  Deum,  ad 
serviendum  ei,  ad  fruendum  eo.  »  Isti 
ergo  videntur  esse  fines,  et  non  repara- 
tio  angelicae  rumae. 

aiuUo,  SoLUTio.  Diccndum,  quod  forma  ani- 
mae  venustior  et  pulchrior  quam  habere 
potuit  est,  quod  sit  ad  imaginem  Dei. 
Imaginem  dico  creationis,  recreationis, 
et  similitudinis  :  sic  enim  formatur  ad 
optimum  et  pulcherrimum. 

Ad  objegtum  contra,  dicendum,  quod 
forma  non  est  formae  in  eodem  genere, 
sed  in  alio  genere,  hoc  est,  in  superiori 
potest  esse  forma  formse  :  et  illa  est 
etiam  vera  forma,  ut  dicit  Boetius  in 
libro  de  Trinitate,  sic  :  «  Est  exemplar 
forma  exempli,  cum  tamen  utrumque  sit 
forma.  »  Similiter  anima  rationalis  quae 
forma  est  et  actus  corporis,  habet  for- 
mam  exemplar  unius  essenliae  divinae  in 
tribus  personis,  ad  quam  facta  est,  sicut 
in  praehabitis  dictum  est,  ubi  quaerebatur 
de  imagine.  Sic  enim  etiam  secundum 
Platonem  mundus  archetypus,  qui  in 
mente   divina   est  et  ipsa   mens  divina, 


TRACT.  XII,  QU.EST.  74.  57 

forma  et  imago  est  totius  istius  mundi 
sensibilis.  Unde  Boetius  in  libro  V  de 
Consolatione  pltilosophix  : 

Mundum  menle  ^'erens  pulchrum  pulclieiTimus 

[ipse, 
,,.  Similique  imagine  formans 

xVd  id  quod  ulterius  quaeritur  de  fine,  Ad  qusest. 
dicendum  quod  duplex  est  finis,  princi- 
palis  scilicet,  et  adjunctus.  Principalis 
est,  qui  tangitur  a  Magistro  in  libro  se- 
cundo  Senteniiarum,  distinctione  pri- 
ma,  ut  patet  in  objiciendo.  Et  ille  du- 
pliciter  distinguitur,  sicut  in  objectis 
dictum  est,  scilicet  ut  summum  bonum 
intelligeret,  et  est  hoc  secundum  ordi- 
nem  intellectus  ad  veritatem  :  et  intelU- 
cjendo  amaret,  et  est  hoc  secundum  ordi- 
nem  voluntatis  ad  bonitatem  :  et  aman- 
do  possideret,  et  hoc  est  secundum  or- 
dinem  mentis  et  memoriae  ad  beatitudi- 
nis  aeternitatem.  Assignatio  quae  ponitur 
ibidem,  scilicet  ut  Deo  ser\iret,  rcfertur 
ad  opus  :  ut  Deum  laudaret,  refertur  ad 
os  :  ul  Deo  frueretur,  refertur  ad  totum 
hominem  interius  et  exterius.  Iste  ergo 
finis  est  principaKs  quare  creata  sit  ani- 
ma.  Adjunclus  autem  finis  est^  qui  secu- 
tus  est  ex  isto  :  et  ille  est  reparatio  rui- 
nse  angehcae,  sicut  in  praehabitis  de  casu 
Angelorum  dictum  est. 


*-o»^ifr%«<H — 


58  D.  ALB.  MAG.  ORD.  PfUED. 


TRACTATUS  XIII. 


DE  FORMATIONE  HOMINIS  JUNCTA  ANIMA, 


Hic  auteni  determinato  de  formatione  hominissecundurn  animam,  tangit 
Magister  formationem  hominissecundum  corpus  in  libro  II  Sententiarum, 
distincl  XVII,  cap.  1,  sic  dicens  :  «  Sicut  hominis  formatio  secundum  cor- 
«  pus  describitur,  cum  dicilur  :  Formavit  Deus  hominem  de  limo  terrse  ^ .  » 
Et  paulo  post  :  «  Corpus  enim  de  bmo  terrae  formavit  Deus  cui  animam 
«  inspiravit.  » 

Propter  quod  traclandum  est  hic  de  formatione  hominis  secundum  cor- 
pus. 

Ubi  quinque  quserenda  sunt,  scilicet  si  ab  abo  quam  a  Deo  potuit  for- 
mari  corpus  hominis  primi  ? 

Secundum,  De  complexione  et  natura  formati  corporis. 

Tertium,  De  unione  corporis  cum  anima  ? 

Quarlum,  Utrum  tale  corpus  fuerit  animale,  et  qua  animalitate? 

Quintum,  De  habitatione  paradisi  qua3  congruebattali  corpori. 


QUiESTIO  LXXV 

Llfriiiii   ab  alio  qiiam  a  Deo  pofiiit   foriiiari  corpiis  prinii  lioniinis^? 


Prirro  crgo  quaritur,    Utrum  ab  alio  El  videtur,  quod  non. 

quam  a  Deo  potuit  formari  corpus  primi  1.  Genes.  ii,  7  :  Formavil  igitur  Do~ 

hominis  ?  mijiiis    De.us    hominem    de    limo  lerrse. 

>  Genes.  n,  7.  tiarum,  Dist.  XVIII,  Art.  2.  Tom.  XXVII  hujusce 

2  Cf.  Opp.  R.  Alberti.  Comment  in  II  Senten-  no^ae  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XFII,  QU.^ST.  75. 


59 


Sed  dicil  Anselmus,  quod  quidquid  facit 
Deus,  convenientissime  facit,  et  mini- 
mum  inconveniens  de  Deo  est  impossi- 
bile  :  ergo  convenientissimum  fuit  Deum 
ipsum  facere  corpus  hominis,  etimpossi- 
bile  fuit  fieri  per  alium,  sivc  per  Ange- 
lum,  sive  per  aliam  creaturam. 

2.  Adhuc,  Job,  x,  8  :  Manus  tux  fe- 
cerunt  me,  et  plasmaverunt  me  lotum 
in  circuitu.  Ibi  dicil  Gregorius  :  «  Fe- 
cerunt  mc  in  anima,  plasmaverunt  me 
in  circuitu  in  corpore.  »  Et  inde  argui- 
tur  ut  prius,  quod  inconveniens  et  im- 
possibile    fuisset  fieri  ab    alio. 

3.  Adhuc,  Isa.  lxiv,  8  :  El  nunc,  Do- 
mine,  pater  noster  es  tu,  7ios  vero  lu- 
tum  :  et  fictor  noster  tu,  et  opera  ma- 
nuum  tuarum  omnesnos.  Exhociterum, 
ut  prius  arguitur,  quod  convenientissi- 
mum  fuit  Deum  ipsum  facere  Jiominem. 

4.  Adhuc,  Jerem.  xviii,  2  :  Surye,  et 
descende  in  domum  figuli,  et  ibi  audies 
verba  mea.  Et  sequitur,  "^.  3  et  seq. :  Et 
ecce  ipse,  scilicet  figulus^  facicbat  opus 
super  rolam.  Et  dissipatum  est  vas  quod 
ipse  faciebat  e  luto  manibus  suis  :  con- 
versusque  fecit  illud,  scilicet  lutum,  vas 
alterum,  sicut  placuerat  inoculis  ejus  ut 
faceret.  Et  factum  est  verbum  Domini  ad 
me,  dicens  :...  Eccesicut  lutum  in  inanu 
fifjuli,  sic  vos  in  manu  mea,  domus  Is- 
rael.  Et  ex  hoc  iterum  argaitur  ut  prius. 

3.  Adhuc,  Hoc  idem  arguitur  ex  illo 
Psalmo  cxviii,  73  :  Manus  iuss,  Domine, 
fecerunt  me,  et  plasmaverunt  me  :  da 
mihi  intellectum. 

6.  Adhuc,  Hoc  ostenditur  per  ratio- 
nem  :  Sicut  enim  in  prfecedentibus  ha- 
bitum  est,  et  dicit  Magister  in  Ubro  se- 
cundo  Sententiarum,  distinctione  XVI, 
homo  etiam  secundum  corpus  est  ad 
imaginem  Dei  :  rectitudine  enim  corpo- 
ris,  et  positione  qute  tota  sursum  dirigi- 
tur,  ostendit  dispositionem  animae,  sci- 
licet  quod  intelleclu  tendit  in  summam 
veritatem,  voluntate  in  summam  boni- 
tatem,  mente  sive  memoria  in  selernam 
divinorum  notitiam,  qujB  ex  menle  pro- 
cedit  et  in    mente   reservatur :    quse  et 


mens  dicitur,  ut  dicit  Damascenus,  quia 
omnia  ad  rectae  rationis  lineam  mensu- 
rat.  Ergo  non  conveniebat  corpus  huma- 
num  fieri  nisi  a  Dco,  ad  cujus  imaginem 
factum  est,  sicut  nec  anima  fieri  potuit 
nisi  a  Deo. 

7.  Adhuc,  In  omnibus  pioportionata 
sunt  perfectio  et  perfectum,  et  ad  eam- 
dem  causam  ordinantur  :  sed  anima  ra- 
tionalis  perfectio  est  corporis  hominis  : 
crgo  proportionata  est  corpori  hominis, 
et  ad  eamdem  causam  efficientem  utrum- 
que  ordinatur.  Constat  autem,  quod 
anima  facta  est  a  Deo  immediate  :  quia 
illa  fit  per  creationem,  et  crealio  nulli 
creatura?  convenire  poterit.  Ergo  factura 
corporis  hominis  fieri  non  potuit  nisi  a 
Deo  immediate. 

8.  Adhuc,  Alise  res  ad  distinclionem  et 
ornatum  mundi  pertinentes,  non  sunt 
factae,  nec  fieri  poterant  nisi  a  Deo.  Cum 
ergo  corpus  hominis  prcecipuum  sit  inter 
ea  quae  pertinent  ad  ornatum,  videtur 
quod  corpus  hominis  fieri  non  potuit  nisi 
a  Deo. 

9.  Adhuc,  II  Machab.  vn,  22  et  23, 
dixit  mater  filiis  :  Nescio  qualiter  in 
utero  meo  apparuistis :  neque  enim  ego 
spiritum  et  animam  donavi  vobis  et  vi- 
tam,  et  singulorum  membra  non  ego  ip- 
sa  compegi  :   sed  enim  mundi  Creator, 

qui  formavit  hominis  nativitatem,  qui- 
que  omnium  invenit  originem,  et  spiri- 
tum  vobis  iterum  cum  misericordia  red- 
det,  et  vitam. 

CoNTRA  :  Sed  conlr». 

Tn  causis  primordialibus  mundi  ordo 
est,  quod  primum  influit  super  secun- 
dum,  et  secundum  super  tertium,  et  sic 
deinceps.  Sed  in  ordine  illo  corpus  ho- 
minis  ultimum  est  et  inter  facturas,  et 
secundum  naturam.  Inter  facturas  :  quia 
post  diem  septimum  homo  secundum 
corpus  factus  est,  sicut  dicitur,  Genes. 
II,  7  :  Formavit  igitur  Dominus  Dcus 
hominem  de  limo  terrx.  Secundum  na- 
turam  :  quia  inter  omnia  corpora  magis 
mixtum,  et  ex  plurihus  niixtum  est, 
et    majori     compositione    coujposilum. 


60 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Cuni  ergo  ordo  quem  Deus  impo- 
suit  rebus  sit,  quod  prius  semper  in- 
fluil  super  posterius  :  tunc  videtur,  quod 
corpu>  hominis  non  conveniebat  immo- 
diate  a  priino  fieri,  sed  ab  omnil)us  in- 
termediis  inter  primum  et  ultimum  :  vol 
Deus  corrumperet  ordinem  quem  i[)?e- 
met  instituit,  quod  inconveniens  cst 
valde,  quia  dicit  Dionysius,  quod  «  lex 
divinitatis  est  per  prima  media,  et  per 
media  ultima  reducere.  » 

Sunttamen  quidam  qui  niluntur  pro- 
bare,  quod  corpus  hominis  fieri  et  condi 
potuit  ab  An<,^elo,  sic  : 

i.  Angeli  (sicut  supra  in  quspstione  de 
mimculo  ostensum  est  per  verba  Augu- 
slini)  seminales  causas  colligentes  in  ele- 
mentis,  multa  possunt  producere  ad 
modum  miraculi,  omnia  scilicet  quse  se- 
cundum  seminalescausas  suntin  elemen- 
tis.  Dicit  enim  Augustinus,  quod  corpus 
hominis  antequam  conderetur,  secundum 
seminales  causas  in  elementis  fuit.  Ergo 
videtur,  quod  minislerio  Angelorum  pot- 
erat  educi  de  elementis. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  IX 
super  Genesim  ad  litteram  :  «  Nonnulla 
est  in  Angelis  polenlia  ut  aliquid  cre- 
etur  '.  »  Ergo  mullo  magis  nonnulla  po- 
tentia  est  in  Angelis  ut  aliquidcondatur: 
quia  creare  plus  est  quam  condere.  Si 
ergo  creent  vel  condant  corpus  homi- 
nis,  nihil  est  inconveniens,  ut  vide- 
tur. 

3.  Adhuc,  Ejusdem  potentise  est,  ut  vi- 
detur,  reformare  corpora  mortuorum  ex 
pulvere,  et  condere  ex  pulvere  corpus 
hominis  :  sed  reformationem  corporum 
mortuorum  ex  pulvere  ministrabunt  An- 
geli  :  ergo  multo  magis  conveniebat  An- 
gelis  minislrare  ad  formationem  primi 
hominis  ex  luto. 

Sed  contra.        CoNTRA  : 

Augustinus  in  libro  IX  super  Genesim 
ad  litleram  dicit,  quod  «  Angcli  non  pot- 
erant  formare  mulierem  ex  costa  viri.  » 


Ergo  multo  minus  ministrare  potcrant 
ad  conditionem  corporis  primi  hominis 
ex  luto.  Plus  enim  distant  lutum  et  cor- 
pus,  quam  os  et  corpus  mulieris,  et  sic 
dicit  Philosophus  in  II  de  Generatione 
et  Corruptione  :  «  Habentium  symbolum 
facilior  est  transitus    » 

Ulterius  quaeritur  hic  propter  haereti-   Queesi.  i. 
cos,  qui  dicunt,  quod  corpus  hominis  fa- 
ctum  sit  a  diabolo,  Si  hoc  potuerit  fieri? 

Et  videtur,  quod  sic :  quia 

1.  Angelus  malus,  sicut  dicit  Augusti- 
nus,  scit  colligere  semina  ad  opera  mira- 
culorum,  sicut  et  bonus.  Undc  fecerunt 
serpentes,  sicut  et  virga  Moysi  conver.=a 
est  in  serpentes  per  Angelos.  Cum  ergo 
hoc  non  sit  minoris  potentise  quam  cx 
seminibus  producere  iiguram  corporis 
humani,  videtur  etiam  quod  figuram 
corporis  humani  ex  talibus  seminibus 
producere  possint. 

2.  Adhuc,  Tam  boni  quam  mali  Angeli 
assumunt  corpora  in  quibus  apparent  : 
et  constat,  quod  illi  condensando  et  figu- 
rando  transformant  in  figuram  corporis 
humani  :  sed  ex  seminalibus  causis  cor- 
pus  hominis  facilius  est  figurabile  quani 
ex  elemento  tenui.  Cum  ergo  haec  pos- 
sunt  figurare  ex  elemento  tenui,  poterunt 
etiam  corpus  hominis  figurare  de  semi- 
nalibus  causis. 

Ulterius  etiam  quaeritur,  Si  secundum  Qutesi.  ?. 
quod  quidam  dicunt    Philosophi,    slellae 
et  ca'lum  habcnt  aliquam  potestatem  for- 
mandi  corpus? 

Et  videtur,  quod  sic  : 

1.  Ptolemaeus  in  Quadripartito,  quod 
Alarva  vocatur  Arabice,  per  totum 
ostendit,  qualiter  constellatio  et  figuram 
et  complexionem  et  regimen  vitae  dat 
unicuique  nato  homini  sub  hac  vel  illa 
constellatione.  Unde  dicit,  quod  natus  in 
prima  facie  Leonis,  quae  est  domus  solis, 
erit  latus  in  facie  splendentis  coloris  et 
splendentis  fortunee.  Ergo  videtur,  quod 


'    S   AcGusTiNus,  Lib.  IX  super  Genesim  ad      litteram,  cap.  15. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QU.EST.  73. 


61 


ad  formationcm    corporis   hominis  astra 
operenlur. 

2.  Adliuc,  Astra  et  constellationes  ope- 
rantur  ad  meliorem  disposilionem  cor- 
poris,  ct  quo  melius  est  disposilum,  ut 
dicit  Avicenna,  meliores  sorlilur  poten- 
tias  animse  el  expeditiores  ad  actum : 
ergo  videtur,  quod  ad  formationem  cor- 
poris  hominis  operantur. 

:>ed   contra.        CoXTRA  : 

Damascenus  in  libro  II  de  Fide  ortho- 
doxa :  «  Nos  dicimus,  quoniam  astra 
nonsunt  causa  alicujus  eorum  quse  fmnt, 
neque  corruptionis  eorum  quse  corrum- 
puntur  1.  » 

soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  corpus 
primihominis  et  secundum  dicta  Sancto- 
rum  et  secundum  Catholicam  fidem  nec 
conveniebat,  nec  potuit  fieri  nisi  a  Deo 
ipso.  Et  hujus  ratio  est,  quia  in  omni 
natura  ejusdem  potentise  est  facere  per- 
fectionem  et  perfectum,  et  facere  movens 
et  mobile,  maxime  quando  ad  eumdem 
fmem  movens  movet,  el  mobile  move- 
tur,  sicui  est  in  anima  ralionali  et  cor- 
pore  secundum  ordinem  naturae  et  sa- 
pientise  divinte  :  in  lioc  enim  ordine 
anima  rationahs  ponilur  in  corpore,  ut 
perficiatur  scienliis,  et  virtute  intelle- 
ctuali,  et  virtute  morali,  et  virtute  iheo- 
logica  infusa  per  gratiam,  et  donis  Spiri- 
tus  sancti,  et  fructibus,  et  bealitudinibus, 
et  aliis  bonis  quibus  homo  ad  meritum 
vitae  disponitur  et  adjuvatur.  Et  propter 
hoc  quod  corpus  cum  anima  meritum 
tale  perficit,  ideo  corpus  ad  eamdem 
bealitudinis  participationem  ordinalur 
sicul  ad  iinem.  Et  hoc  expresse  dicit  Da- 
mascenus  in  libro  quarto  de  Fide  ortho- 
doxa^  cap.  deresurrectionc,  dicens,  quod 
«  si  anima  sine  corpore  athletice  pu- 
gnasset  contra  dremones  et  vitia,  tunc 
aliqua  ralio  esset  quare  sinc  corpore 
praemiaretur  :  nunc  autem  quia  non  pu- 


gnavit  sine  corpore,  sed  cum  corpore,  et 
in  corpore,  ideo  ordo  justitiaj  divinae  est 
et  naturte,  quod  cum  corpore  pra?mie- 
tur.  »  Propter  quod  etiam,  ut  paulo  ante 
habitumest,  homo  etiam  secundum  cor- 
pus  aliquo  modo  est  ad  imaginem  Dei : 
el  ideo  penitus  ad  eamdem  potentiam 
perlinet  facere  hominem  secundum  ani- 
mam,  et  facere  hominem  secundura 
corpus. 

Ad  primum  ergo  dicendum  et  ad  alia 
octo  quae  sequuntur,  quod  illa  proce- 
dunt,  et  Catholicam  veritatem  dicunt  : 
et  cum  sint  auctoritates  ex  canone  sump- 
tse,  non  licet  eis  contradicere  :  quia,  sicut 
dicit  Augustinus  in  libro  II  super  Gene- 
sini  ad  litteram:  «  Major  esl  hujus  Scrip- 
turee  auctoritas,  quam  omnis  humani  in- 
genii  capacitas  *.  » 

Ad  m  quod  in  contrarium  objicitur,  aJ  object. 
dicendum  quod  infiuentia  quse  ex  primo 
in  secundum,  et  sic  deinceps,  estad  pro- 
pagationem  naturce,  el  non  ad  inslitu- 
tionem  principiorum  natura?  :  principia 
enim  naturae  omnia  oportuit  fieri  imme- 
diate  a  Deo.  Et  cum  corpus  hominis  sit 
unum  de  preecipuis  principiis,  in  quo 
etiam  imago  Dei  est,  ut  dicit  Augusti- 
nus  :  quia  sicut  Deus  est  principium  om- 
iiium  ex  quo  omnia,  ita  corpus  Adae  est 
principium  omnium  corporum  humano- 
rum  et  naturae,  ita  quod  in  ipso  per  cor- 
pulentam  substantiam  luerunt  omnia. 
Et  sicut  Deus  est  finis  omnium,  ad  quem 
ordinantur  omnia  ut  conserventur,  prop- 
ter  quod  dicitur  Alpha  ct  Omega  '  :  ita 
homo  finis  est  creatorum,  ad  quem  et 
propler  quem  creata  sunt  omnia,  et  in 
quo,  sicut  dicit  Gregorius,  propter  con- 
venientiam  quaradam  omnia  sunt  et 
uniuntur. 

Ad   aliud   quod  de  Angelis   oltjicitur,      Ad  i. 
dicendum,  quod  licet  multa  possinl  colli- 
<a'udo  seminales  causas  et  transmulando 

o 


1  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  de  Fide  ortliodoxa,       litterani,  cap.  ."i. 
cap.  7.  ^  Gf.  Apocal.  i,  8. 

-  S.  AuGUSTiiNus,    Lib.   II  super  Genesim   ad 


62 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


subito  in  hoc  vol  in  illud,  quod  est  mo- 
dus  mirabilis  vi'l  miraculi  :  tamen  omnia 
illa  sunt  forinsecus  adhibita,  ut  dicit  Au- 
gustinus,  sicut  sunt  opera  agricolarum 
circa  scniina  et  plantas.  Corpus  aulcm 
naturalc  in  specie  et  forma  et  potcntia 
naturie  non  tit  nisi  pcr  intrinsccus  et  na- 
turalitcr  operantia,  in  quibus  prlmum  et 
omnia  alia  informans  est  virtus  divina. 
Et  ideo  licet  Angcli  in  talibus  vivificent 
naturalia  principia,  et  excitent  ad  ope- 
randum  secundum  Augustinum  :  tamen 
nec  sunt  crealores  nec  conditorcs  talium, 
sicut  nec  agricolas  dicimus  creatores  vel 
conditores  fructuum  quos  colunt.  Et  si 
hoc  in  nullo  corpore  possunt,  multo  n)i- 
nus  in  corpore  hominis,  et  maxime 
primi  liominis. 

^j  3  Ad  alud  dicendum,  quod  Augustinus 

accipil  ibi  crearc,  non  in  propria  et  prin- 
cipali  signilicatione,  sed  prout  dicitur 
creare  pro  formare :  sic  enim  nonnulla 
potcntia  est  in  eis  ut  aliquid  formetur. 
Sed  hoc  nihil  est  aliud^  nisi  quod  adhi- 
bent  operam  extrinsecus  colligendo  se- 
mina,  et  excitando  ea  ut  sic  vcl  sic  et 
tardius  vel  velocius  in  actum  exeat  quse 
est  in  ipsis  potentia.  Quod  autem 
creare  multipliciter  dicitur  et  quibus  mo- 
dis,  in  prsehabilis  per  verba  Sanctorum 
ostensum  est,  qu?estione  de  creatio- 
ne. 

j^d  8.  Ad  ALiuD  dicendum,   quod  Angcli  non 

ministrabunt  ad  reformationem  corpo- 
rum  gloriosorum  in  resurrectionc,  nisi 
ministerioexteriori,  quod  quidam  vocant, 
coUectionem  pulverum  :  sed  ad  immuta- 
tionem  in  formam  gloriosam  nihil  opc- 
rantur,  sed  solus  Deus  '.  Hoc  est  enim 
quod  dicitur  in  Psalmo  lxvii^  .']i  :  Dahit 
voci  su3e  vocem  virtutis.  Et  sic  operantur 
mirabilia  vel  mirabihbus  simiha,  colli- 
gendo  semina  inelementis  sparsa  cx  qui- 
bus  producantur.  Sed  hoc  non  conve- 
niebat  fieri  in  corpore  primi  hominis, 
propter  rationes  paulo  ante  inductas. 


QuoD  noNTRA    objicitnr,   conccdendum   Ad  obje 


est. 


Ad  id  quo'1  ulterius  qucerilur,  di<^en- Adqucest. 
dum  quod  haeretici  propter  hoc  sunt 
haerctici,  qnia  orrant  circa  prlncipia  fidei 
ct  philosopliite.  Unde  mali  Angeli  num- 
quam  possunt  facero  corpus  alicujus 
hominis,  nec  prinii,  noc  alicujus  homi- 
nis  :  quia  si  hoc  boni  Angeli  non  pos- 
sunt,  sicut  jam  probatum  est,  multo 
minus  mali. 

Ad  objoctum  aulem  dicendum,  quod  Ad  i. 
possunt  quidem  colligere  ?eiiiina  et  fo- 
rinsecus  adhibere  operam  sicut  et  boni  : 
sod  non  propter  hoc  dicuntur  vel  crealo- 
ros  vel  factores  vel  condilores,  sicut  "nec 
agricoke  dicuntur  creatores  vel  factores 
vel  conditores  fructuum,  quibus  tamen 
adhibent  cultum  exteriorem. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  Angoli  cor-  au  t. 
pora  assumere  possunt  ex  tenui  ele- 
mento,  ut  dicit  Augustinus  :  sed  hoc  est 
opus  ad  modum  artis,  sed  non  naturae  : 
et  ideo  minoris  potentiae  est  quam  opus 
nalurse  :  et  ideo  hoc  possunt  secundum 
exigentiam  sui  ministerii  et  boni  et  mali. 
Aliud  autem  non  possunt,  nisi  torinse- 
cus  operam  adhibendo  :  quod  est  non 
facere,  sed  adjuvare  ut  fiat  per  causas 
naturales,  ut  paulo  ante  dictum  est. 

Ad  iD  quod  ulterius    qucTritur,   dicen- Ad  quaest. 

1  1  •II-  Ad    L 

dum  quod  astra  nihil  penitus  possunt 
facere  circa  hominem  et  actus  hominis. 
Cujus  enim  virtus  non  venit  ad  hominem 
et  humana,  nisi  per  aliud  ct  per  acci- 
dens,  numquam  potcst  osse  per  se  causa 
humanorum  aliquorum  :  virtus  stella- 
rnm,  ut  ipse  Ptolemaeus  dicit  in  primo 
capilulo  Quadripartiti,  numquam  venit 
ad  inferiora,  nisi  per  aliud  et  per  acci- 
dens  :  crgo  numquam  possunt  esse 
causa  per  se  alicujus  inferiorum,  sive 
liumanorum,  sive  aliorum  :  signa  ta- 
men  possunt  esse.    Qualiter  autem    hoc 


1  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  IV   Sen- 
lentiarura,  Dist.  XLIII,  Art.  4.  Tom.  XXX  novee 


editionis  nostrae. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QU.^ST.  76.  63 

sil,  tractatum  est  in    prima  parte  Sum-  aliquid    cx  niliilo    facere.    Inter   aliquid 

ma?  iheoloffia^,  tractatu  de  provideiUia  et  autem   et   aliquid,  sicut   inter    lutum  et 

fato,  et  in  ista    secunda  parte,  in  quae-  corpus  hominis,  quod  faclum   est   ex  li- 

stione  de  virtutibiis  stellarum  ct  effectu.  mo,  distantia  finila  est  :  et  ideo    facilius 

Ad   alild   dicendum,    quod   astra  non  est  ficri  ex  aliquo  aliquid,    quam  ex    ni- 

operantur  nisi  ut  signa  et  remote  dispo-  hilo  aliquid,  non  quantum  ad  facienlem, 

nentia,  et  nullam  necessitateni  imponen-  sed  quantum  ad  factum. 

tia,  ut  dictum  est.  Et  si  objicitur  quod  Auguslinus  dicit, 

Ad    id    quod   conlra   objicitur,  dicen-  quod  magis  est  de   impio  facere   pium, 

dum   quod    dictum    Damasccai     vcrum  quam  creare  ccelum  et  terram. 

est  :  quia  astra  non  sunt  causae,  sed  sig-  Dicendum,  quod  hocnon  est  simplict- 

na,  propter  rationem  quse  dicla  est.  ter  dictum,  sed  quoad  aliquid  :  quia  sci- 

licet  quando  de  impio  fit  pius,  id  ex  quo 

Ex  his  patct   solutio    cujusdarn  quod  fit     talis    transmutatio,     contrarietatem 

quiEri  solet,  Utrum  scilicet   majoris   po-  quamdam  habet  ad  id    ad  quod   fit   talis 

tentiae  sit  vel  fuerit  facere  corpus  homi-  transmutatio    :    quod    non    est     quando 

nis  de  luto,  vel  creare  de  nihilo  ?  creatur  ccelum  et   terra  :  et  sic  non  est 

Si  enim  quseratur  dc  potentia    facien-  quando  de  limo  fit  corpus  hominis,  quia 

tis,  tunc  stulta  quaestio  est  :  quia   una  ct  limo   et    omni  creaturae  inserta  est  ratio 

eadem   et  semper   sequali    potentia  facit  obedienlialis,    ut    fiat    de    ea     quidquid 

quidquid    facit.    Potentia  enim  facienti^  creator  vult  :  et  sicut  dicit  Augustinus, 

numquam    disponitur   per  diversa,    nec  «  nihiljustius  est,    quam  quod  creatura 

mutatur  aUqua  mutatione.  obediat  in  omne  quidquid  creator  vult.  » 

Si    autem   quoeratur  de  potentia  facti,  Sic  ergo  palet,  quod  unius  et  ejusdera 

scilicet  utrum  facilius  fiat  ex  luto,  vel  ex  et  aequalis  potentiae  est   divinae    facere 

nihih)?  tunc  it}rum  stulta  qua?stio    est  :  corpus  hominis,   puta   ex    nihilo,    et   ex 

quia  inter  nihil  et  aliquid   est  distantia  luto. 
infinita  :    et  ideo    infinitffi    polcntiae  est 


QUTKSTIO  LXXVI. 


De  natiira  et  coniplexlone  forniati   corporis  '. 


Secundo,  Quaeritur  de  natura  et  com-  nientiam   naturae  aptatur    mobile     sim- 

plexione  formati  corporis.  plex  :    anima    rationalis   motor  simplex 

Quidam  enim  nituntur  probare,    quod  est,  non  composilus  ex  diversis  quae  sunt 

convenientius     esset    humanum    corpus  divcrsorum  generum    :    corpus   hominis 

simplex    quam   compositum,  objicientes  est   mohile   a  tali  anima  :   ergo  vidctur, 

logice  sic  :  quod  convenienlius  esset  simplex  quam 

i.   Motori   simplici   secundum  conve-  commixtum. 

'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Commeiit.  in  II  Senten-  nova3  ediliouis. 
liarum,  Dist.  XVII,  Arl.  3.  Tom.  XXVII  hujusce 


64 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


2.  Adhuc,  Anima  est  in  corpore  (ut 
dicunt  SocratL"S  ct  Plalo)  ut  porficiatur 
utraque  virtute,  scilicet  inieilecluali  et 
morali  per  Dei  donum,  non  per  doctri- 
nam  vel  assuefactionem,  sed  ut  hoc  me- 
reatur  a  Deo.  Hi  enim  duo  dixerunt, 
quod  virtus  nec  est  discibiie  vel  assue- 
scibile  bonum,  sed  Dei  donum.  Siraplex 
corpus,  in  quo  non  est  resistentia  vel 
pugna  unius  ad  alterum,  facilius  conver- 
titur  ad  electionem  motoris  quam  com- 
positum  :  ergo  videtur,  quod  convenien- 
tius  fuisset,  quod  corpus  hominis  fuisset 
simplex  quam  compositum. 

Sed  contra.         CoNTRA  *. 

Dicit  Commenlator  super  secundum 
de  Anima,  quod  diversitas  quse  est  in 
corpore,  est  a  diversitate  potentiarum 
quae  est  in  auima.  Sed  multa  diversiias 
est  in  qualibet  specie  animae.  Yegetabilis 
enim  habet  nutritivam,  augmentativam, 
et  generativam  etiam  in  homine  :  sensi- 
bilis  quinque  sensus.  extra,  et  quinque 
intus  :  et  exteriores  noti  sunt  :  quinque 
intus,  ut  dicit  Avicenna,  sunt  sensus 
communis,  imaginativa,  phantasia,  testi- 
mativa,  memorialis  :  et  ista  sunt  cog- 
uitivce  omnes  :  et  praeter  hoc  liabct  mo- 
tum  secundum  appelitum  el  desiderium 
sensualitatis.  Siniiliter  rationalis  mulias 
habet  partes,  scilicet  intellectuah?m,  ra- 
tionalcm,  et  moralem,  voluntalem,  me- 
moriam,  et  secundum  appetitum  ratio- 
nalem  motivum  ad  electionem,  quae 
operantur  omnes  in  organis.  Quia  sicut 
dlcit  Constabenluce  in  libro  de  Differen- 
tia  spiritus  el  animXy  etiam  intelloctua- 
lis  sivc  rationalis  poientia  operatur  in 
spiritu  transeunte  per  tres  cellulas  cere- 
bri,  anteriorem  scilicet,  mediam,  et 
postremam,  abstrahendo  scilicet,  ordi- 
nando,  et  eliciendo  quid  judicandum  sit 
de  quolibet.  Cum  ergo  tot  potentiarum 
operationes  per  corpus  homogenium 
sis^e  simplex  nullo  modo  fieri  possint, 
non  conveniebat  secundum  naturam 
animse  rationali  aptari  corpus  simplex 
sive  homogenium. 


Ulterius  queeritur,  Si  corpus  hominis  Queest. 
commixtum   csl  ex    diversis    elementis, 
utrum  in  illo  mixto  clementa  sint  aequa- 
lia  secundum  quantitatem? 

Et  videiur,  quod  sic.  Dicit  enim  Avi- 
cenna,  quod  elementa  secundum  sub- 
stantiam  salvantur  in  mixto  :  cujus  sig- 
num  est,  quia  mixta  resolvuntur  in  ea. 
Cum  ergo  non  sint  mixta,  nisi  quia  mi- 
nimum  unius  est  cum  minimo  alterius, 
et  in  nullo  genere  sit  aliquid  minus  mi- 
nimo,  videtur  quod  minima  ignis  sint 
aequalia  minimis  aeris  et  aquae  et  terrae  : 
et  sic  apquaiiter  est  ibi  de  quolibet  ele- 
mento  secundum  quantitatem. 

CoNTRA  :  Sed   cont 

1.  Avicenna  et  Algazel  dicunt,  quod 
verum  est,  quod  aequaliter  mixtum  ex 
quolibet  elemento  locum  habere  non 
potest  in  mundo  ad  quem  moveatur  vel 

*in  quo  quiescat,  nullum  enim  elemen- 
tum  dominatur  in  ipso  ad  cujus  locum 
inclinctur  :  corpus  hominis  inclinatur 
secundum  locum  et  motum  ad  terram  : 
ergo  videtur,  quod  plus  sit  ex  tcrra,  et 
minus  ex  aliis  elementis. 

2.  Adhuc,  Hoc  videtur  diccre  textus 
Genesis,  ii,  7  :  Fecil  igitur  Dominus 
Deus  hominem  de  limo  terrse,  ubi  dicit 
Augustinus,  quod  «  limus  est  terra  hu- 
mida  sive  infusa.  »  INon  ergo  videlur 
aequaliter  esse  ex  omnibus  elementis. 

Ulterius  quaeritur,  Si  in  corpore  Adae   Queest. 
elementa  luerint  secundum  aequulitatem 
virtutis  et  potentiae  ? 

Et  vidotur,  quod  sic  :  corpus  enim 
AdoJ  optimoe  complexionis  fuit  sicut 
quod  Deus  ipse  fecerat,  et  optinice  com- 
positionis  in  corpore.  Optimae  comple- 
xionis  virtutes  reduclaj  sunt  ad  aequale  : 
non  enim  est  complexio  nisi  ad  aequale. 
Complexio  autem  cst  aequalitas  humo- 
rum  :  aequalitas  autem  humorum  non 
cst  nisi  ex  ^aequalitalc  qualitatum  ele- 
mentorum  mixtorum.  Dicit  enim  Arlsto- 
teles  in  I  de  Generatione  et  Corrup- 
tione,  quod  mixtio  est  miscibilium 
alteratorum  unio.  Et  intelligit  de  unione 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  76.  65 

virlutis   et    potenti?e,    qiKne  unio  vocalur  est,    caeterommque    omnia   prona    suut 

«qualitas  in  complexione.    Ergo  videtur  corpora    et  in  deorsum  proclivius  incli- 

cum  ha?c  sit  bonitas  uuiuscujusque   cor-  uata.  Differentia  honoris  ostenditur,    sci- 

poris  huniani  et  sanitas,  quod  hanc    bo-  licet    ut   constet   ilUi   esse  hujus  suhjecta 

nitatem    maxinie   illud  corpus    habuit  :  polenlia3    :   hunc   aulem   Mj[)creminenlis 

quia  Deus  ipse  fecit  et  operatus  est.  exislere  dignitatis. 

CoNTRA  :  -•  Adhuc,  Cassiodorus  dicit   sic  in  li- 

Auo-ustinus  dicit  super  Genesim,  quod  hro  de  Anima  :  «  Procerum    animal   ho- 

in    corpore    hominis    praevalet  elemen-  mo,  et  in  effigiem  pulcherrimai  specula- 

tum  ad  patiendum  quam   ad   faciendum  tionis    erectum   ad    rcs  supernas  intuen- 

aptius,    sicut    cst    clementum     inferius,  das,  et  vestigium  gratia?  imitandte  apparet 

scilicet   aqua,   et    terra.  Et  si   elenienta  in  hac  erectione.  » 

inferiora  prcevalent,  ergo  virlutes  eorum  3.    Adhuc,   Basilius   in    Hejcameron  : 

preevalent  :    ergo   videtur,    quod  in  cor-  «  Pecudes    omnes  terrenae  ^unt  :  ob  hoc 

pore  hominis  primi  non  cTqualiter  secun-  inclinantur  ad  terram.  Sed  alia  est  plan- 

dum  virtutem  fuerunt  clementa.  tatio  coeleslis  hominis,  qui  quantum   ha- 

bitu   (igura?  curporis,    tantum    dignilate 

Ulterius  quteritur,  Quid  faclum  sit  de  distat  a  pecoribus.  Illorum   facies    deor- 

illa  «quatitate  post  peccatum,   vel  unde  sum   flxa   in  terram  perspectat  :  ct  quod 

ablata?  Debuit  enim  trangfundi  in  natos  ejus  libidini  jucundum   est,  hoc   specta- 

a  parentibus   :    et    videmus,    quod  Iioc  tur.  Tuum  vero  caput  ad  ccelum  scmper 

non  lit  :   corpora    enim    noslra  infirma  erigitur,  oculi  tui  superna  semper    rcspi- 

sunt  et    ponderosa,    et    non   sempcr  in  ciunt.    Scd  si  tu  te  corporis    voluptate 

sequalilalc  et  sanitate  consistentia.  fcedavcris,    obediendo    luxui    ventris    et 

Si  dicalur,  quod  per  justitiam  divinam  inferioribus    ejus   partibus,    comparatus 

ablata  est  illa  sequalitas  propler  pecca-  es  jumentis  insipientibus,   et  similis  fa- 

tum.    CoxTRA  :    Ex    ordine   juslitice  cst,  ctus  cs  illis  ^.  » 

quod  si  per  aversionem  aliquis   punitur,  4.  Adhuc,  Ambrosius  in   Hexameron  : 

per  conversionem  et  satisfactionem  pcena  «  Sic  dicendum  est  de  corporc  hominis, 

eadem  auferlur,  et  restiluitur   in  statum  quod  pra^stantius  caiteris    decoris   gralia 

pristinum.  Sed  nos  videmus,  quod  post  esse    quis  abnuat?   Nam  si  unam   atque 

baptismum    et  conversionem,   etiam  in  eamdem  omnium   corporum  terrenorum 

sanctis  adhuc  remanet  pcena.  Ergo  vide-  videamus    esse    subslanliam,    fortiludo 

tur,    quod    non    sit   secundum  ordinem  quoque  et  proceriias  major  sit  in   qui- 

justitise  intlicta,  sed    a   natura  ipsa  con-  busdam  bcstiis,    formffi    tamen  Immani 

I^Pf^Qla.  corporis  venuslior  csl  status,  erectus,  et 

mcdiocris,  ut  neque    enormis  proceritas 

Ulterius   qua-ritur  de  ereclione  et  re-  sit,  neque  vilis  et  ahjccta  pusillilas,  inter 

ctitudine   slaturte    hominis,    qiialiter   et  ccelestia   positus,   ut   ibi    scmper  habcat 

propter  quid  indita  sit  corpori  hominis?  animum.  » 

I.Dicit  enim  Gregorius  Nazianzenus,  3.      Adhuc,      Augustinus      in     libro 

loquens  de  imagine   ad   quam  factus  est  LXXXIH   Qnxslionum  :  «    Ccrj^us   ho- 

homo    sic,  quod    rectus   cst  hominis  ha-  minis   solum    inlcr   animalium    terreno- 

bitus,  et  ad  coelum  sese  sustollens,    sur-  mm  corpora,  non  pronum,    nec   in    mia 

sumque  respiciens.  Principalia  hac  dona  prostratum  est  :   cum   sit   visibile  et  ad 

certissimum  est  esse  approbanlia  regiam  intuendum  ccelum  erectum  :   et   tale  est, 

potestatem.    Etenim  solus    ila   formalus  ul  ad  onlcmi.Iandum  c(clum  sit  apl.us  : 


^  t^sal.  xLViii,  13. 

XXXIU 


66 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


et  in  hoc  ad  imagineni  el  similitudinem 
Dei  magls  quam  ceetera  animalium  cor- 
pora  merito  videri  polest  esse  factum'.  » 

Suiutio.  SoLUTio.  Dicendum  ad  primum,  quod 
stultum  est  et  innaturale,  animae  ratio- 
nali  atlribuere  corpus  simplex  vel  homo- 
genium  :  quia  in  illo,  sicut  probatum  est 
objiciendo,  non  posset  exercere  opera- 
tiones  potenliarum.  Sicut  enim  probat 
Aristoteles  in  secundo  de  A?iima,  sicut 
partos  animaf  se  habent  ad  particularia 
organa,  ita  tota  anima  ad  totum  corpus. 
Unde  si  oculus  esset  animal,  visus  esset 
aniuia  ejus.  Et  ideo  corpus  simplex  nul- 
lo  modo  competebat  anirate  in  quo 
exerceret  operaliones. 

Ad    I.  Ad    argumentum    quod    videlur     hoc 

probare,  dicendum  quod  est  ab  adjunctis 
tractum,  et  est  in  secunda  ligura,  in  qua 
medium  est  ante  extrema  :  et  propter 
hoc  incidit  in  eo  fallacia  consequentis. 
Adhuc  etiam  fundatur  super  falsum.  Haec 
enim  est  falsa,  anima  rationalis  est  mo- 
tor  simplex  :  quia  anima  in  habitudine 
qua  se  habet  ad  corpus,  valde  est  com- 
posita. 

A,i  ?.  Ad    ALiuD    dicendum,    quod    simplex 

corpus  nec  animabile  est,  nec  mobile  ab 
anima  :  et  ideo  nec  ad  bonum,  nec  ad 
malum  converlibilc  ab  anima  :  in  illo 
eniui  non  movetur  spiritus  qui  esl  vir- 
tutis  vector  :  et  ideo  falsum  est  cum 
dicit,  quod  hoc  faciiius  convertitur  ad 
bonum. 

Adquaest.i.  Au  iD  quod  uUcrius  quseritur,  dicen- 
dum  quod  eleuienta  secundum  cequalem 
quantitatem  non  fuerunt  in  corpore  Adse, 
nec  sunt  in  corpore  alicujus  hominis.  Et 
hujus  ratio  est  secundum  naturam  :  quia 
conslslentia  corporum  inferiorumet  sub- 
stantia,  est  ex  terra  :  et  iliam  necesse 
est  abundare.  Continuitas  vero  ex  aqua 
est  continuante  terrestrem  subslantiam 
in  omnibus  parlibus  :  et  ideo  etiam  illam 
oporlet  abundare,   ut   undique    dillundi 


possit  continuando.  Spirituale  autem  hu- 
midum  quod  in  talibus  corporibus  est, 
sicut  et  ipse  spiritus,  non  est  nisi  ad  ve- 
hendam  virtutem  de  una  parte  in  alte- 
ram  secundum  virtutem.  vitalem,  nalu- 
ralem,  et  animalem  :  et  ideo  illud  in 
quantitale  non  debuit  esse  tantum  :  esset 
enim  ad  impedimentum  operationis  ut 
evanesceretin  eovirtus.  Similiterigneum 
non  est  in  corpore  nisi  ad  digestionem  : 
quce  licet  inchoetur  in  hepate,  tamen 
sub  medio  thalamo  cordis,  ut  dicit  Ari- 
stoleles,  perficitur  :  et  ideo  si  abundaret 
sicut  alia  elementa  secundum  quantita- 
tem,  incenderet  et  dissolveret  et  membra 
et  virlutes,  propter  suam  ustivam  quali- 
tatem.  Propter  quod  non  poterunt  ele- 
menta  superiora  ita  abundare  in  corpore 
sicut  inferiora. 

Et  quod  dicit  Avicenna,  quodelementa 
sunt  in  mixto,  verum  est.  Aliler  cnim 
mixtum  non  resolverelur  in  elementa. 
Unumquodque  enim  resolvitur  in  ea 
quae  essentialiter  in  ipso  sunt.  Sed  quan- 
do  dicitur,  quod  minimum  unius  est 
cum  minimo  alterius,  non  intclligitur  de 
minimo  secundum  quantitatem,  sed  in- 
telligitur  de  minimo  secundum  pro- 
portionem  ad  aclum  medii,  ad  quod 
deducitur  raixlum  ab  excellentiis  con- 
trariorum,  quae  sunt  in  siraplicibus. 
Talis  enim  numerus  proportionum  est, 
quo  ligavit  Deus  omnia  mixta  ne  dissol- 
vantur,  sed  contineantur  in  uno  actu 
mixti.  Et  hoc  est  quod  dicit  Boetius  in 
libro  quinto  de  Consolatione  philoso^ 
phix  : 

Tu  numeris  olementa  ligas,  ut  frigora  flammis, 
Arida  conveniant  liquidis,  ne  purior  ignis 
Evolet,  ac  mersas  deducant  pondera  terras. 

Ad  id  quod  contra  objicitur  per  Avi-  Ad  ob. 
cennam,   conccdendum  est.   Et  haec  est 
ratio,  quod   dicitur  de   limo  terrx,  cum 
lanien  sit  ex  omnibus  elementis  :  liraus 
enim  terra  est  infusa  humido,  rubra  ca- 


•  S.  AuGUSTi.NUs,  Lib.  LXXXIII   Queestionum,      Cuoest. 


IN  11  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QU^ST.  76. 


67 


lido  igneo,  formabilis  in  diversas  fonnas 
spiriluali  aereo  humido.  Et  ideo  eliam 
mogis  dicitui-  de  limo,  quam  de  terra,  ut 
ex  terra  habeat  consistentiam,  ex  humi- 
do  aqueo  continuitatem,  cx  humido  ae- 
reo  spongiositatem,  ut  possit  undique 
penetrare  spiritu  et  virtute,  ex  calido 
igneo  puritatem  et  digestionem. 

quast.2.  Ad  m  quod  ulterius  quaeritur,  Utrum 
in  corpore  Adae  complexionantia  fueiint 
gequalia  secundum  virlutem  et  polen- 
tiam? 

Dicendum,  quod  eequaUtas  est  dupk\K, 
scilicet  proportionis  ad  medium  remo- 
tum  ab  excellentiis  contrariorum,  hoc 
modo  scilicet  quod  unumquodque  tantae 
virtutis  fueril  in  eo,  quanta  optime  sutTe- 
cit  ad  constituendam  bonam  habiludincm 
complexionis.  Et  tahs  fuit  in  corpore 
Adffi  aequalitas  :  talis  enim  aequalitas 
causa  est  sanitatis  et  optimae  habitudinis. 
Et  corpus  Adae,  ut  dicunt  Sancti,  in  sla- 
tu  primo  scilicet  innoccntiae,  nec  fuit  in- 
firmabile,  nec  dissolubile.  Et  est  aequali- 
tas  complexionantium  virtutum  intra  se, 
ut  scilicet  tantum  sit  de  frigido,  quan- 
tum  de  sicco,  et  tantum  de  frigiJo, 
quantum  de  calido.  Et  hoc  non  fuit  in 
corpore  Adae  :  quia  hoc  esset  causa  pu- 
gnae  et  dissolutionis,  et  non  homs  habi- 
tudinis.  Cum  enim  sint  qualuor  quali- 
tates,  et  duae  tantum  sint  principia,  ut 
dicit  Aristoteles  in  libro  de  Causis,  lon- 
gioris  vitae,  scilicet  calidum  et  humidum. 
Calidum  enim  non  facile  infrigidabile,  et 
humidum  non  facile  siccabile.  Et  duae 
sint  qualitates  mortificativae,  frigidum 
scilicet  et  siccum  :  frigidum  ut  agens, 
siccum  ut  patiens  :  quae  etiam  non  de- 
serviunt  ad  vitam,  sed  ad  figuram  vivi, 
frigidum  scilicet  in  comprimendo  partes, 
ne  recedant  ab  invicem  :  siccum  in  te- 
nendo  figuram  quam  necesse  est  esse  di- 
versam  in  omni  corpore  organico  :  quia 
aliter  anima  operationes  p.ulium  sua- 
rum  non  posset  perPicere,  ni-i  essent  in 
diversis  figuris  organa.  Et  ideo  necesse 
fuit,  quod  in  corpore  Adae  et  in  quolibet 


corpore  alio  pertecto  secundum  com- 
plexionem  ct  sanitatem,  fuerit  major 
virtus  calidi  quam  frigidi,  et  major  vir- 
tus  humidi  quam  sicci.  Proportione  ta- 
men  ad  medium  complexionale  aequalia 
sunt  secundum  virtutem,  et  sequaliter  re- 
mota  ab  excellentiis  primarum  qualita- 
tum  simplicium. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  ^d  object. 
quod  dictum  Augustini  intelligilur,  quod 
inferiora  elementa  abundanl  in  corpore 
hominis  materialiter  propter  causara 
quae  dicta  fuit  paulo  superius  :  quia  sci- 
licet  ex  terra  est  substantia  corporis,  et 
ex  aqua  continuilas.  Sed  ex  hoc  non  se- 
quitur,  quod  adundent  secundum  excel- 
lentiam  virlutis  agcntis  vel  patientis  : 
quia  numeris  proportionum  mixta  et 
complexionata  ita  ligantur,  quod  ad  ex- 
cellentias  erumpere  non  possunt.  Istis 
enim  numeris  ligavit  Deus  elementa 
mundi,utunumquodque  alteri  conveniat, 
et  maxime  in  mixto  et  complexionato, 
sicut  patuit  in  versibus  Boetii  paulo  ante 
inductis. 

Ad  ALiuD  quod  ulterius  quaeritur,  di- ^d  queest.  3. 
cendum,  quod  si  Adam  remansisset  in 
statu  innocentiae,  ut  dicunt  Auguslinus  et 
Anselmus,  et  generasset  in  illo,  aequali- 
tatem  istam  transfundisset  in  posteros. 
Sed  quia  peccavit,  et  justitiae  ordinem 
corrupit,  qui  Deo  subdi  debuit  et  manda- 
tis  ejus,  ideo  per  ordinem  justitiae  cor- 
ruptus  est  talis  ordo  in  ipso  :  et  quia 
peccavit  non  ut  singularis  homo,  sed  ut 
principium  materiale  oniniuni  hominum, 
ideo  tota  massa  corrupta  est  in  ipso  :  et 
quia  ex  massa  fit  transfusio  seminis,  ideo 
necesse  fuit  per  ordinem  justitiae  divinae, 
quod  corruptio  transfunderetur  iu  poste- 
ros.  Et  quamvis  per  conversionem  et 
baptismum  auferatur  culpa  originalis, 
tamen  pocna  sequens  culpam  manet  et  in 
corpore  et  in  anima,  ut  dicit  Augustinus, 
ad  exercilium  virtutis,  et  promolionem 
meriti,  quod  acquirit  homo  ex  pugna  : 
quia  nun  debelur  corona  nisi  pugnanti  et 
vincenti. 


68 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Adquaest.  4.  Ai)  iD  quod  iilterius  quaerilur,  scilicet 
de  rectitudine  slaturae,  dicendum  quod 
erectio  et  reclitudo  indicant  quod  dicunt 
Saneli,  et  rliani  Ovidius  in  I  Metdinor- 
phoseon,  qui  dicit  : 

Os  lioraini  sublime  dedit,  coelumque  lueri 
Jussit,  et  ereclos  ad  sidera  toUere  vullus. 

Unde  sine  dubio  regiam  poteslalem  et 
dignitatem  in  liomine  significat,  ut  dicil 
Oregorius.  Et  ipsa  rectitudo  rectitudinem 
juslitiae  demonstrat,  ut  dicit  Bernardus,  et 
erectio  faciei  significat  erectos  debere  esse 
sensus  et  intentionem  ad  contemplanda 
et  desideranda  ctelestia.  Et  hujus  causa 
secundum  naturales  est,  quod  calor  a 
loco  digeslionis  et  a  spiritualibus  elcvans 
spiritum,  quo  rcctius  elevat,  eo  magis 
serenat,  quoi  fornioe  elevatae  in  spiritu 
splendidiores  elevenlur  ad  caput,  et  fiant 
in  ea  operationes  virtutum  apprehensi- 
varum.  Econtra  de  animalibus  pronis  in 


terram,  spiritus  deprimuntur  et  obscu- 
rantur  et  inspissantur,  in  quibus  non 
possunt  lieri  opcrationes  rationales. 

Et  si  objicitur,  quod  planta?  qua;  indi- 
gnce  sunt  et  non  nobiles,  habent  reclitu- 
dinem  staturae. 

Dicendum,  quod  alia  de  causa  habet 
hoc  planla,  et  alia  de  causa  habet  hoc 
liomo.  Plantse  habent  hoc  per  necessita- 
tem  nalurse  :  quia,  sicut  dixit  PytJiago- 
ras,  omnium  plantarum  terra  est  mater, 
sol  pater  :  el  ideo  sole  evocante  phintas, 
omnes  plantae  porrigunt  ad  solem  stipi- 
tes,  ramos,  folia,  flores,  et  fructus  :  quia 
humidum  quod  est  in  eis  non  termina- 
tur  ad  compk^lam  digestionem  nisi  per 
calorem  solis.  Jn  homine  autem  est,  ut 
conspectivae  virtutes,  quae  incipiunt  a 
sensibus,  depuratie  a  fumis  obscuris,  su- 
periorum  decore  informentur  :  et  sic 
ostendatur  homini,  quod  ad  superiorem 
sedem  natus  est,  et  non  obscuretur  in 
infimis. 


QUiESTIO  LXXVII. 


Do  iiiiione  rorporis  ciiin  nniiiia. 


Tertio,  Quaeritur  de  unione  corporis 
et  animse. 

Et  circa  hoc  quaeruntur  quinque,scilicet 
an  anima  rationahs  unibilis  sit  corpori  ? 

Secundo,  Et  si  est  unibilis,  utrum  pcr 
medium,  vel  sine  medio,  et  utruni  un(j 
medio  vel  pluribus? 

Terlio,  Ulrum  una  sola  anima  intelle- 
clualis  sit  in  omnibus  corporibus,  vel 
multae,  ila  quod  singulae  in  singuhs  cor- 
poribus? 

Quarlo,  Quomodo  sit  in  corpore  ani- 
ma,  utrum  tula  in  toto,  et  in  qualibet 
parte  tota  vel  non? 


Quinto,  An  sit  separabilis  a  corpore 
vel  non? 


MEMBRUM  I. 

Utrum  anima  rationalis  unibilis  sit 
corpori  ? 


Prlmo  ergo  quaeritur,  An  anima  ratio- 
nalis  unibUis  sit  corpori? 

1.  Sicut  enim  dicit  Gregorius  Nysse- 
nus  in  libro  de  Homine,  «  Difficultas  hu- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU^ST.  77. 


09 


jus  queestionis  compulit  Platonem  dicere, 
quod  homo  non  est  compositus  ex  cor- 
pore  et  anima,  sed  est  anima  utens  cor- 
pore'.  » 

2.  Ad  hoc  ergo  quod  non  conjanf^an- 
tur  ad  unum  constituendum,  quidam 
objiciunt  sic  a  majori  :  quia  magis  vide- 
tur,  quod  illa  quae  minus  distant,  ut 
quinta  essentia  et  elementa,  conjungi- 
bilia  sunt  ad  unum  constituendum, 
quam  ea  quse  plus  distant,  sicut  sunt 
corporeum  et  incorporeum  :  et  non 
uniuntur  ad  unum  constituendum  coelum 
et  elementum  :  ergo  nec  corporeum,  et 
incorporeum,  anima  scilicet  et  corpus. 

3.  Adhuc,  Ratio  Platonis  fuit,  quod 
qusecumque  uniuntur  in  ununi,  quod 
neutrum  unitorum  est,  distant  a  formis 
quibus  unumquodque  unum  est  in  seipso. 
Et  probabat  hoc  :  quia  si  non  distarent 
a  formis  illis,  per  unionem  non  uniren- 
tur,  sed  remanerent  distincta  :  et  quod 
aliqua  remaneant  distincta  et  conjun- 
guntur  in  unum,  illa  duo  non  possunt 
esse  unum.  Si  ergo  anima  unitur  cor- 
pori,  ipsa  unione  anima  incipit  distare  a 
propria  natura  :  sed  hoc  est  falsum  :  quia 
sic  simul  confunderentur  corpus  et  ani- 
ma,  et  neutrum  remaneret  quod  erat 
prius  :  ergo  videtur,  quod  anima  non 
potest  uniri  corpori  ad  unum  constituen- 
dum. 

4.  Adhuc  objicit  Plato,  quod  secun- 
dum  nullum  natur«  ordinem  duo  in 
seipsis  perfecta,  perfectionibus  suis  na- 
turalibus  conjungibilia  sunt  ad  unum 
constituendum,  maxime  si  duse  sunt  hy- 
postases.  Hoc  etiam  probabat  per  indu- 
ctionem  in  omnibus.  Et  si  forma  et 
materia  constituunt  unum^  non  sunt 
hypostases  perfectse.  Similiter  si  univer- 
sale  in  particulari  est  unum  secundum 
esse,  universale  non  est  hypostasis.  Sed 
anima  rationalis  hypostasis  est  peifecta 
et  hoc  aliquid  :  corpus  organicum  hy- 
postasis  perfecta  et  hoc   aliquid   :  ergo 


secundum  naturam  non  sunt  conjungi- 
bilia  ad  unum  constituendum. 

o.  Adhuc,  Ad  idem  objicit,  quod  ani 

ma  et  corpus  ad  invicem  habent  se  sic- 

ut  motor  et  mobile  :  ex  motore  autem  et 

mobili  secundum  naluram  non  fit  unum, 

sed  motor  manet  distinctus  in  se,  et  mo- 

bile  distinctum  in  se,  ut  patet  in  nauta 

ct  navi,  et  coelo  et  motore  co^li,  qui  se- 

cundum  Philosophos  est  intelligentia.  In- 

telligentia  autem  et  secundum  Stoicos  et 

secundum  Peripateticos  nulli  unibilisest, 

licet  inconfuse  procedat  per  omnia  nullo 

sibi  obstante,   nec  corporeo,  nec  incor- 

poreo.  Cum   ergo   anima    rationalis   sit 

unum  intellectualium,   nulli  unibilis   est 

ad  constituendum  tertium. 

Sed  contra  hoc  est,  o^^ 

'  S*-!  conira. 

1.  Quod  dicitur  in  libro  de  Spiritu  et 
anima,  sic  :  «  Sunt  corporis  et  animas 
quaedam  similia,  corporis  scilicet  supre- 
mum,  et  spiritus  infimum,  quibus  sine 
naturarum  confusione,  personali  tamen 
unione  facile  conjungi  possunt  :  similia 
enim  similibus  gaudent-.  »  Et  determi- 
nat  parum  infra  qua.'  sint  illa  similia  sic 
dicens  :  «  Anima  quae  vere  spiritus  est, 
et  caro  quae  vere  corpus  est,  in  suis  ex- 
tremitalibus  convenienter  etfacile  uniun- 
tur  in  phantastico  animae,  quod  non  est 
corpus,  sed  simile  corpori,  et  sensualitati 
carnis  quae  vere  spiritus  est,  quia  sine 
anima  fieri  non  potest.  »  Ergo  videtur, 
quod  secundum  ista  extrema  utriusque, 
anima  sit  unibilis  corpori. 

2.  Adhuc,  Infra,  Ibidem^  «  Convenien- 
tissima  media  sunt  et  carnis  et  animse 
sensualitas  carnis,  quae  maxime  ignis  est, 
et  phantasticus  spirtus  qui  igneus  vigor 
dicitur  et  coelestis  origo  :  quo  fit  mira 
societas  carnis  et  anima?,  spiritus  vitae  el 
limi  terrae.  Sic  enim  dicit  Scriptura,  Ge- 
ncs.  II,  7  :  Lispiravit  in  faciem  ejus  spi- 
raculum  vit,v.  » 

3.  Adhuc,  Arguunt  quidam  per  ratio- 
nem  :  Quse  enim  diffiniuntur  inviccm  ad 


'  S.  Gregorius  Nyssenus,  Lib.  deHoraine,  cap 


■  Lil).  de  Spiritu    et    anima,   cap.    li,  quem 
quidam  attribuunt  Augustino. 


70 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Soiutio. 


Ad    1. 


ununi  constituendum,  unibilia  sunt  : 
anima  rationalis  et  corpus  organicum  de- 
finiuntur  ad  invicem  ut  perfectio  ad  per- 
fectum  :  ergo  ad  unum  constiluendum 
unibilia  sunt. 

4.  Adhuc,  Qua?cumque  communicant 
sibi  invicem  in  passionibus  et  operalio- 
nibus,  conjuncta  sunt,  ut  proLat  Aristo- 
teles  in  I  Politicorum.  Anima  rationalis 
et  corpus  in  passionibus  et  operationi- 
bus  communicant  sibi.  Ergo  in  uno  con- 
stituto  unita  sunt  sive  conjuncta. 

3.  Adhuc,  Gregorius  Nyssenus  dicit, 
quod  continens  semper  est  incoi'poreum 
quod  per  se  continens  est  :  contentum 
aulem  quod  conlinenlia  indiget  ne  dis- 
solvalur,  semper  corpus  est  :  continens 
autem  et  contentum  semper  conjunrla 
sunt  et  unita,  et  unum  constituunt.  Ani- 
ma  ralionalis  est  conlinens,  corpus  con- 
tenlum  :  cujus  probatio  est,  quod  dicit 
Aristoteles  in  fine  primi  de  Anima,  quod 
anima  conlinet  rorpus.  Et  addit  signum 
dicens  :  «  Egrediente  enim  anima  exspi- 
rat  corpus  et  marcescit  et  dissolvitur.  » 
Ergo  anima  rationalis  unibilisest  corpori 
ad  unum  constituendum. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  absque 
omni  dubio  anima  rationalis  et  quaecum- 
que  alia  anima  et  ex  ordine  creationis  et 
ex  ordine  naturae  unibilis  est  corpori  ad 
unum  animatum  constituendum  :  et 
operationes  vitae  quae  essentiales  sunt  et 
naturales,  praeter  intellecluales  solas, 
non  potest  exercere  nisi  per  corpus  et  in 
corpore.  Intellectualesautem  exercetsine 
corpore  :  quia  secundum  illas  separala 
est,  ut  in  antehabitis  determinatum  est, 
quaestione  de  diffinitionibus  animae  \ 

Ad  pRiMUM  ergo  dicendum,  quod  Plato 
erravit  in  hoc,  quod  putabat,  quod  nulla 
duo  diversa  unirentur  in  unum,  nisi  per 
modum  mixti  et  confusi,  ubi  utrumque 
unibilium  aiterat  reliquum.  Et  hoc  non 
est  verum,  nisi  in  corporibus  qualitates 

*■  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  11*  Part.  Summte  Theo- 
logice,  Tract.  XII,  Quaest.  (<»9,   Merabr.    1    et  2. 


activas  et  passivas  habentibus  :  in  his 
autem  quae  conjunguntur  sibi  ad  com- 
municandum  in  una  passione  scilicet  vel 
opere,  non  est  talis  unio,  sed  utrumque 
distinctum  manet  :  refertur  tamen  ad 
opus  modo  suo  vel  passione  :  et  in  hoc 
unum  est  sicut  principans,  et  alterum 
sicut  subjectum.  Et  hoc  modo  junguntur 
sibi  intelleclus  et  appetitus,  corpus  et 
anima. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  uno  modo  xd  i 
plus  distant  corporeum  et  incorporeum, 
quam  corporeum  et  corporeum,  genere 
scilicet.  Alio  modo  nihil  distant,  ordine 
scilicet  communicationis  in  operibus  vitae 
et  passionibus.  Et  sic  anima  et  corpus 
nihil  distant,  sed  immediata  proportione 
se  habent  ad  invicem,  nisi  quod  anima 
in  talibus  est  sicut  principans,  et  corpus 
sicut  subjectum. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  Plato  errabat  Ad  3, 
sicut  paulo  ante  dictum  est  :  quia  pone- 
bat  unionem  ad  modum  mixtionis  vel 
confusionis  :  et  hoc  non  est  verum  :  est 
enim  quaedam  unio  ad  modum  commu- 
nicationis  plurium  in  uno  :  et  sic  unifa 
remanent  distincta  secundum  formas  et 
proprietates  suas,  sicut  paulo  ante  di- 
ctum  est  :  in  nullo  enim  distinguunlur, 
nec  dislant  a  proprietatibus  suis,  nisi 
quod  anima  in  operibus  vitae  et  passioni- 
bus  est  sicut  principans,  corpus  autem 
sicut  subjeclum,  et  ad  electionem  animae 
motum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  nec  anima  Ad  4, 
nec  corpus  est  hypostasis  perfecta,  sed 
homo  constitutus  ex  anima  et  corpore. 
Corpus  enim  est,  ut  dicit  Philosophus 
in  secundo  de  Anima,  utmateria,  et  hoc 
non  est  hypostasis,  sed  imperfectum  per- 
fectibile  :  anima,  ut  ibidem  dicit,  est 
sicut  forma,  quae  etiam  non  est  hyposta- 
sis,  sed  perfectio  perfectibilis. 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod  ex  motore      Ad  5. 
et  mobili    ubi    motor  non  est  perfectio 
mobilis  secundum  esse  naturae,    sed   ut 

Tom.  XXXIlbiujusce  novae  editionis. 


IN  II  P=  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU^ST.  77. 


71 


I  nauta  et  navis  se  habent,  et  motor  cceli 
se  habet,  numquam  fit  unum  :  ex  motore 
autem  et  mobili  ubi  molor  perfectio  est 
mobilis  secundum  esse  naturale,  semper 
fit  unum  constitutum  ex  utroque. 
I  obj«ct.  Qu.^  iN  coNTRARiuM  adducuntur,  pro- 
cedunt. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  anima  sii  imibilis  corpori  per 
medium  vel  si}ie  medio  ?  et,  Ltrum 
uno  medio  vel  pluribus  *  ? 


Secundo  quserilur,  Posito  quod  anima 
sit  corpori  unibilis  sicut  est,  ulrum  per 
medium  vel  sine  medio,  et  utrum  uno 
medio  vel  pluribus  uniatur  ? 

Et  videtur,  quod  sine  medio  :  quia 

1.  Si  haberet  medium  quo  conjunge- 
retur  et  uniretur,  cum  anima  sit  incor- 
porea  et  simplex,  ut  dicit  Augustinus, 
oporteret  quod  medium  esset  partim 
corporeum,  et  partim  incorporeum,  et 
partim  simplex,  et  parlim  composilum  : 
et  hoc  esse  non  potest  :  ergo  non  est 
medium  in  unione  corporis  et  animae. 

2.  Adhuc,  In  omnibus  extremis  quae 
uniuntur  per  medium,  extremum  con- 
junctius  est  medio  quam  extremo  ;  si 
ergointer  corpus  etanimam  est  medium^ 
anima  rationalis  conjunctioreslilli  metiio 
quam  corpori  :  sed  ex  conjunctione  ani- 
mse  ad  corpus  corpus  efficitur  animatum 
etcompositum  animal:  ergomulto  magis 
ex  conjunctione  animce  ad  medium,  me- 
dium  efficitur  animatuui  :  et  ex  utroque, 
scilicet  anima  et  medio  compositum,  effi- 
citur  animal  :  erso  in  coniunctione  ani- 
msB  ad  corpus,  animal  medium  est,  quod 
derisorium  est. 

3.  Adhuc,  Inter  formam  et  materiam 


nullum  est  medium  secundum  omnes 
Philosophos  :  anima  autem  est  forma,  et 
corpus  materia,  ut  dicit  Philosophus  in 
II  de  Anima  :  ergo  in  unione  corporis 
et  animse  nullum  cadit  medium. 

4.  Adhuc,  Sicut  se  habet  anima  vege- 
tabilis  ad  corpus  quod  vegetat,  ita  se 
habet  anima  sensibiUs  ad  corpus  quod 
sensificat,  et  anima  rationahs  ad  corpus 
quod  vivificat  vila  rationali  :  sed  in 
unione  animse  vegetabilis  ad  corpus 
quod  vegetat,  nullum  est  medium  :  ergo 
nullum  est  medium  inter  animam  sensi- 
bilem  et  corpus  quod  sensificat,  et  ani- 
mam  rationalemet  corpus  quod  vivificat. 

CONTRA  :  ggj,   conlra. 

1 .  Plato  in  Timseo  dicit,  quod  extrema 
sensibilis  mundi,  ignis  sciHcet  et  lerra 
(dixit  enim  ccelum  igneum  esse  propter 
luminositatem)  non  conjunguntur  nisi 
duobus  mediis,  sicut  in  numeris  duo 
solidi  numeri,  qui  corporales  dicuntur, 
non  conjunguntur  nisi  duobus  mediis. 
Si  enim  dicam  bis  duo  bis,  perficio  soH- 
dum  qui  est  octo,  et  est  primus  solidus  : 
si  enim  dicam  ter  tria  ter,  perficio  soli- 
dum  secundum  qui  est  viginti  septem  : 
et  inter  hos  duos  numeros  duo  cadunt 
media,  scilicet  duodecim  et  decem  et 
octo  :  quorum  unum,  scilicet  duodecim 
se  habet  ad  primum  solidum,  scihcet 
oclo,  sesquialtera  proportione,  et  in  ea- 
dem  proportione  se  habet  viginti  seplem 
ad  decem  et  octo  :  contiuet  enim  totum 
etalteram  ejus  parteni.  Quia  igitur  Deus, 
ut  dicit  Plato,  ad  rationem  numerorum, 
ut  dicitur  in  procemio  Arithmeticas, 
composuit  mundum,  indiguit  ut  duo 
extrema  sensibilis  mundi,  ignis  et  tcrra, 
duobus  modiis,  aere  scilicet  et  aqua,  con- 
venirent  ad  nmndum  consliluenduni. 
Cum  ergo  plus  dislent  corporeum  et  in- 
corporeum,  quam  ignis  et  aer,  vidctur 
quod  incorporeum  quod  est  anima,  et 
corporeum  quod  est  corpus,  sine  medio 
non  possunt  uniri. 


1  Cf.  Opp    B.  Alberli.  Corament.  in  I  Senten-      editionis    noslra'.    Cf.  etiam   coninient.    in    III 
tiarum,  Dist.  TIII,  Art.   26.    Tom.  XXV  nova?      Sententiarum,  Dist.  II,  Art.  10.  Tom,  XXVIII. 


72 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


2.  Si  fortc  aliquis  Jicat,  (luoil  aiiima 
secundum  se  et  pcr  cssentiam  suam  nou 
unitur  corpori,  sed  manet  separata,  el  iu 
suis  potenliis  solis  unitur  corpori.  Iluc 
nullo  moJo  esse  potest,  nec  secundum 
fiJem,  nec  secunJum  philosophiam.  Sc- 
cundum  fidem  :  quia  expresse  dicit 
textus  Genesis,  ii,  7,  quoJ  inspiraci/ 
infaciem  ejus  spiracitlum  vitcc,  ct  factus 
est  homo  in  animam  viventem.  Et  hoc 
non  esset  verum,  nisi  anima  secundum 
suum  aclum  substantialem  qui  est  vita, 
conjungerelur  corpori.  Secundum  philo- 
sophiam  autem  :  quia  anima  secundum 
definitionem  subslantialcm  Jefinilur  ut 
unibilis  corpori  ab  Aristotele,  et  ab 
Avicenna,  ct  ab  omnibus  Philosophis  : 
definitio  enim  quae  demonstratio  cst, 
posit'onc  dilTerens  sola,  et  dicit  quid  et 
propter  qui  J,  haec  est  secunJa  Je  anima, 
qu  jJ  est  principium  et  causa  vit;e  hujus, 
hoc  est,  corporis  organici  potenliam  vi- 
Ij£  habenlis.  Ergo  anima  per  seipsam  et 
substantiabtcr  unibilis  est  corpori  :  nec 
unitur  secunJum  potentiam,  nisi  secun- 
Jum  naturam  prius  uniatur  secunJum 
essentiam  sicut  perfectio  perfectibili. 

3.  AJhuc,  Ista  responsione  Jata  non 
est  soluta  quoeslio  :  dicit  enim  Aristole- 
les  in  II  de  Anima,  quia  quod  est  in  toto, 
hoc  est,  in  tota  anima  ad  totum  corpus, 
est  in  parle,  hoc  est,  in  polentia  ad  par- 
tem  corporis,  quse  est  organum  particu- 
lare.  Unde  si  oculus  esset  animal,  visus 
esset  anima  ejus.  Unde  de  potentiis  redit 
eadem  quaestio,  Utrum  cum  medio  vcl 
sine  medio  uniantur  organis  ?  el  rema- 
net  eadem  difficuhas  quaestionis. 

Si  forte  dicat  aliquis,  sicut  multi  di- 
xerunt,  quod  anima  Juphciler  unitur 
corpori,  ut  perfectio  scihcet,  el  ut  motor. 
Et  ut  perfectio  unitur  sinc  medio,  ut 
motor  autem  unitur  per  meJium.  11  oc 
Jirecle  erit  contra  philosophiam  natura- 
lem  :  quia  in  principio  septimi  Physico- 
rum  Jemonstrat  Aristoteles,  quoJ  inter 
motorem  naturalem  et  iJ  quoJ  movetur 
ab  ipso,  nullum  potest  esse  meJium.  Et 
si  objicitur  Je  lapiJe  jaclo,  qui  separatur 


a  jaciente,  et  tamen  movetur  ipse.  Dicit, 
quoJ  hoc  non  potest  csse,  nisi  ubi  pri- 
mum  movens  cum  eo  (fuoJ  movet,  aliuJ 
appiclieuJit  in  quo  remanet  vis  primi 
moventis,  sicut  cum  lai^ide  jacto  impelli- 
tur  acr  a  primo  jaciente. 

i.  Si  propter  hoc  conceJatur,  quoJ 
sine  mcJio  conjungitur.  Contra  :  Opor- 
tet  Jisponi  corpus  aJ  hoc  ut  anime- 
tur  :  ergo  aJ  minus  Jispositiones  media? 
sunt  inter  unioncm  corporis  et  animaj. 

."5.  Adhuc,  Sicut  dicit  Commentator  su- 
per  XI  primse  philosophiae,  oportet  quod 
proporlionetur  virlus  moventis  virtuti 
mobilis,  quia  aliter  non  movebit  :  sed 
quidquiJest  pcr  quoJ  propoitionatur  vir- 
tur  moventis  virtuti  mobilis,  illuJ  me- 
Jium  est  :  cum  igitur  anima  sit  motor 
corporis,  ut  habitum  cst,  oportet,  quoJ 
virtus  animae  aJ  movenJum,  proportio- 
nolur  virtuti  corporis  aJ  hoc  quoJ  mo- 
veatur  :  et  sic  Juae  proportiones  erunt 
nieJite,  animae  scilicet  ut  moveat,  et  cor- 
poris  ul  moveatur  :  et  sic  viJetur,  quoJ 
Juolms  meJiis  anima  etcorpus  uniunlur. 

G.  AJhuc,  Augustinus  in  auctoritate 
prseinJucla  in  pra^ceJenti  membro,  Jixit 
Juo  esse  meJia  unientia  carnem  et  spi- 
Tilum,  scilicet  sensualitatcm  carnis,  quaj 
maximc  ignis  est,  et  phantaslicum  spiri- 
tum  (jui  igneus  vigor  est  :  quibus  mc- 
Jianlibus  tit  mira  societas  carnis  et  aiii- 
mse,  spiritus  vitae  et  limi  terrse. 

Ulterius      quaeritur,      Si      sufficiunt     Quee 
unum    meJium,   vel  Juo,  vel  exiguntur 
plura  ? 

Anima  enim  rationalis  est  substantia 
incorporea,  cognoscitiva,  simplex,  a 
corpore  separabilis,  et  pcr  Juo  meJia 
respicit  corpus,  sciHcet  vegetabilem  po- 
tentiam,  et  sensibilem.  Simiiiler  corpus 
ultima  compositione  est  compositum  : 
est  enim  mixtum  et  complexionatum, 
ex  organis  Jivcrsisinjigura  compositum, 
et  compositione  et  complexione  se  habet 
aJ  animam  :  ergo  Juo  sunt  meJia  ex 
parte  corporis,  etJuo  ex  parte  animae, 
quae  sunt  quatuor. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  77 


73 


i^, ,,  SoLUTio.    Diceiidum,    quod  duplox  est 

medium.  Unum  scilicet  in  se  allerans  et 
uniens  extrema,  sicut  est  medium  in 
mixto  et  in  complexionato.  Et  tale  me- 
dium  non  est  uniens  corpus  et  animam  : 
quia  Jicet  corpus  a  suis  qualitatibus  sit 
alterabile,  anima  tamen  a  suis  proprie- 
talibus  essentialibus  nullo  modo  altera- 
tur.  Et  tale  medium  dicebat  esse  Plato 
in  omnibus  quae  uniuntur  ad  invicem,  ut 
dicit  Cregorius  Nyssenus  in  libro  de 
Homine  '.  Est  etiam  medium  congruen- 
tiae  quod  facit  congruere  sibi  extrema 
ad  invicem  :  et  tale  medium  necesse  est 
esse  duplex  :  unum  quod  faciat  con- 
gruere  unum  extremum,  et  alterum  quod 
faciat  congruere  alterum.  Et  tale  me- 
dium  satis  bene  ponitur  in  libro  de 
Spiritu  et  miima,  scilicet  quod  summum 
carnis  et  imum  animae  conveniunt.  Et 
summum  carnis  dicit  esse  sensualitatem, 
non  illam  quse  est  pars  animse  sensibi- 
lis,  sed  illam  quae  est  sensualitas,  quam 
anima  influit  corpori  organico,  ut  per 
illam  sicut  instrumentum  receptibilis  sit 
sensibilium  specierum  sine  materia, 
praesente  tamen  materia  sensibilis.  Et 
hanc  dicit  csse  ignem  :  quia  id  quod  laxat 
organa  ad  sensibilium  receptionem,  calor 
naturalis  est  qui  habet  proprietatem  ignis. 
Simiiiter  cum  dicit,  quod  medium  est  ex 
parte  animae  phantasticus  spiritus,  qui 
convenit  sensualitati,  non  debet  intelligi 
de  spiritu  qui  sit  spiritualis  substantia  et 
anima  vel  pars  ejus,  sed  de  spiritu  qui 
defert  formas  sensibiles  ab  organis  sen- 
suum  adanimam,  quem  probat  Avicenna 
esse.corporeum  :  eo  quod  in  omnibus 
organis  potentiarum  animee  sensibilis 
interioribus  et  exterioribus  nihil  recipitur, 
nisi  sub  iigura  corporaii,  nec  in  somno, 
nec  in  vigilia  :  nihii  enim  rccipiunt  po- 
tentiie  animte  sensibilis,  nisi  vel  sensi- 
bile,  vel  cum  sensibili  :  sensibile,  sicut 
sensus  exteriores  :  cum  sensibili,  sicut 
testimativa,  quae  accipit  nocivum  et 
conveniens,  sed  non  nisi  cum  sensibili, 


ut  ovis  videns  lupum,  aestimat  inimicum 
et  nocivum  et  fugit  :  videns  canem  ar- 
centem  lupum,  a^stimat  amicum  et  accedit 
ad  ipsum.  Ilic  etiani  spiritus  in  libro  de 
Spiritu  et  anima  dicitur  vigor  igneus  : 
quia  igneo  vigore,  qui  calor  naturalis  est 
(qui  proprietatem  habet  ignis,  ut  dicit 
Aristoteles,  eo  quod  congregat  homoge- 
nia,  et  segregat  heterogenia,  quod  pro- 
prium  ignis  est)  laxat  et  penetrat  organa 
et  mcdia  sensuum,  et  defert  in  ea  et  ab 
eis  in  animam  formas  sensibiles.  Hoc 
igitur  modo  accipiendo  medium  faciens 
sibi  congruere  exlrema,  anima  per  me- 
dium  unitur  corpori,  et  aliter  non. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  haec  A.a  i. 
ratio  procedit  de  medio  quod  participa- 
tione  extremorum  est  medium,  sicut 
jam  patuit  :  sed  tale  medium  non  est 
inter  corpus  et  animam,  sed  medium 
congruentiae,  ut  dictum  est,  quod  facit 
congruere  corpus  animae  et  animam  cor- 
pori. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  medium  Ad  2. 
per  congruentiam  conjunctius  est  animte 
quam  corpori,  sed  ad  unionera  con- 
gruentius  est  corpus  animse  quam  me- 
dium.  Unde  in  argumento  illo  est  fallacia 
aequivocationis  :  quia  diversa  ratione  dici- 
tur  conjunctum  medium  extremo,et  extre- 
mum  extremo.  Extremum  enim  conjun- 
ctum  est  extremo  ut  perfectio  perfecti- 
bili  :  medium  autem  conjungitur  extre- 
mo  ut  instrumentum  motori  :  quae  con- 
junctio  non  facit  animal  nec  animatum, 
sed  facit  instrumentum  in  virtute  mo- 
toris  movens  et  adaptans  sive  disponens 
ad  hoc  quod  corpus  quod  aniniabile 
est,  animae  conveniat  ad  vitae  opera- 
liones  et  passiones,  in  quibus  (ut  supra 
dictum  est)  anima  est  ut  principans,  et 
corpus  ut  subjectum  :  in  omni  enim 
communicatione  principans  et  subjectum 
communicant  in  uno,  quod  utriusquc  cst 
sub  diversa  ratione,  ut  dicit  Aristoteles 
in  I  Politicorum, 

Ad   aliud    dicendum,    quod  hoc  pro-     Ad  3. 


'  S.    Gregorics   Nvssenus,    Lil.>.    de   Homine,      cap.  3. 


74 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PKJED. 


cedit  :  nec  inter  corpus  et  animam  est 
medium,  secundum  quod  anima  est  ut 
forma,  et  corpus  ut  materia,  sed  (ut 
dictum  est)  secundum  quod  uniunlur 
in  communicatione  operum  vitse  et 
passionum,  in  qua  anima  est  ut  princi- 
pans,  et  corpus  ut  suhjectum,  anima 
utitur  medio,  spiritu  scilicet  et  calore 
vivifico,  quibus  aptatur  corpus  ad  com- 
municationem  animae  in  operibus  et 
passionibus  vitae^  ut  dictum  est. 
Ad  4.  Ad  alhd  diccndum,  quod  haec  est 
falsa,  quod  anima  vegetabilis  et  corpus 
quod  vegetat,  secundum  quod  referun- 
tur  ad  eamdem  communicationem  ope- 
rum  vilae  et  passionum,  non  utantur 
medio  :  utuntur  enim  medio,  spiritu 
srilicet  et  calore,  quibus  communicant 
in  operihus  vilae,  quae  sunt  nutrire^  au- 
gere,  generare  frondes  et  flores  et  fru- 
ctus.  Et  sic  etiam  medium  est  animae 
sensibilis  cum  suo  corpore,  et  rationalis 
animae  cum  suo. 

Adcbject.  1.  Ad  id  quod  iu  contrarium  objicitur, 
dicendum  quod  satis  rationabile  est  di- 
ctum  Platonis  :  et  ideo  non  in  unione 
animae  ad  corpus  sicut  perfectio  unitur 
perfectibili,  sed  in  unione  prout  corpus 
et  anima  referuntur  ad  unam  communi- 
cationem  operum  vitae  et  passionum, 
rationabile  est  esse  duo  media,  ut  di- 
ctum  est,  scilicet  sensualitatem  carnis, 
et  spiritum  vivilicum,  quo  anima  influit 
sensum  et  motum  corpori,  qui  secun- 
dum  principalia  membra  corporis,  hepar 
scilicct,  cor,  et  cerehrum,  distribuitur  in 
spiritum  naturalem,  vitalem,  et  anima- 
lem.  Animalis  enim  oritur  a  cerebro, 
vitalis  a  corde,  naturalis  ab  hepate. 

Adobject.  2.  Ad  ALiuD  diccudum,  quod  illa  solutio 
nulla  est  et  rationabiliter  improbata. 

Adobject.  3  Ad  aliud  diccndum,  quod  motor  du- 
plex  est,  sciiicet  separatus,  ut  nauta  na- 
vis  :  el  conjunctus,  sicut  anima  corporis, 
et  intelligentia  coeli.  Et  anima  est  motor 
convenientiam  habens  cum  utroque 
modo  motoris  :  est  enim  separata  per 
substantiam,  praecipue  rationalis,  et 
conjuncta^  prout  est  perfectio  corporis  : 


et  ideo  ut  est  separata,  conjuncta  corpori 
per  communicalionem  operum,  utitur 
medio  congruentiae,  ut  dictum,  est  :  sed 
ut  conjuncta  perfecto  perfectibili,  nuUo 
utitur  medio  :  scd  (ut  dicit  Grcgorius 
Nyssenus)  ubique  per  seipsam  penctrat 
in  corpus  sine  confusione  sui  cum  cor- 
pore  :  et  corpus  nusquam  penetrat  in 
ipsam,  quia  ipsa  est  continens,  et  corpus 
contentum. 

Ad  tria    quae   contra    ohjiciuntur,  et  ^''j°^j' 
probant    medium    esse   inter  animam  et 
corpus,    dicendum    quod  ifla  procedunt 
rationabiliter,  sed  non  probant  esse  me- 
dia  nisi  congruentiae,  ut  dictum  est. 

Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  dicen-  Ad  quee 
dum  quod  quatuor  et  duo  possunt  dici 
media  diversis  rationihus,  ut  objectum 
est.  Quaecumque  enim  adaptant  unum 
ad  alterum  per  congruentiam  communi- 
cationis  in  operibus  vitse  et  passionibus, 
illa  possunt  dici  media  :  et  illa  uno 
modo  sunt  duo,  sensualitas  ex  parte 
corporis,  et  phantasticus  spiritus  ex 
parte  animae,  ut  dictum  est  in  libro  de 
Spirilu  et  anima.  Alio  modo  quatuor, 
duo  scilicet  ex  parte  animae  rationahs 
vegetabile  et  sensibile,  quibus  conjun- 
gitur  corpori,  quae  tamen  sunt  in  ipsa 
substantia  animae  rationalis  ut  potentiae, 
sicut  trigonum  in  tetragono,  sicut  in 
praehabitis  delerminatum  est.  Et  duo  cx 
parte  corporis,  scilicet  sensualis  calor, 
et  spiritus  qui  vehiculum  virlutis  cst, 
et  movetur  in  corpore,  ut  dicitur  in 
hbro  de  Di/fercnlia  spiritus  et  animx, 
sicut  luminaria  in  mundo  :  quia  sicut 
lumina  stellarum  uhiquc  pcnetranl  in 
mundum,  ut  virtutes  ccelesles  omnibus 
partihus    mundi    invehant,   ita    spiritus 


vitahs  et  calor  uhique  penetrant  per 
corpus,  ut  omnihus  parlibus  ejus  inve- 
hant  virlutes  ad  opera  vitae  et  pas- 
siones. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QUiEST.  77. 


75 


MEMBRUM   III. 

Utrum  una  sola  anima  intellectitalis 
sit  in  omjiibus  corpo)'ibus  vel  mul- 
tee,  ita  quod  singulge  in  singulis  cor- 
poribus    ? 


Tertio  quaerilur,  Utrum  una  sola  ani- 
ma  intellectualis  sit  in  omnibus  corpo- 
ribus,  vel  multJB,  ita  quod  singulae  in 
singulis  corporibus  ? 

Dixerunt  enim  quidam  Arabes,  sicut 
et  Averroes,  et  quidam  alii,  quod  unus 
numero  intellectus  est  in  omnibus  ani- 
mabus  et  in  omnibus  hominibus. 

Et  hic  error  in  tantum  invaluit,  quod 
plures  habet  defensores,  et  habet  tres 
partes,  scilicet  quod  unus  numero  in- 
tellectus  sit  in  omnibus  animabus  huma- 
nis,  una  numero  intellectualis  anima 
in  omnibus  corporibus  humanis,  et  quod 
post  mortem  in  resolutione  corporis  et 
animse  manet  resolutum  unum  et  idem 
numero.  Qui  error  periculosus  est  nimis  : 
et  contra  hunc  errorem  jam  quidem 
disputavi  cum  essem  in  curia.  Et  quia 
defensores  hujus  haeresis  dicunt,  quod 
secundum  philosophiam  est,  licet  fides 
Catholica  aliud  ponat  secundum  theolo- 
glam,  propter  hoc  ostendere  oportet 
qualiter  hic  error  muniat  se  secundum 
philosophiam,  et  qualiter  secundum  phi- 
losophiam  destruatur,  et  qualiter  eorum 
rationibus  respondeatur. 

1.  Prima  igitur  ratio  quam  pro  se 
inducere  possunt,  est  hsec  :  Unus  efTe- 
ctus  est  causge  indifTerentis  secundum 
essentiam,  quamvis  forte  diirerat  secun- 
dum  modum  suscipientis,  et  non  se- 
cundum    naturam    ejus   quod    efticitur. 


Est  autem  una  causa  prima  essentialis  : 
forma  autem  est  efTectus  per  hoc  quod 
a  non  esse  ad  esse  procedit,  et  est  quid- 
dam  quod  est  in  anima  et  in  materia, 
difTerens  tantum  secundum  esse  susci- 
pientium.  Dicit  autem  Aristoteles,  quod 
omnes  causse  ad  primam  causam  resol- 
vuntur.  Et  dicit  Avicenna  et  Avicebron 
in  libro  Fontis  vitge,  quod  prima  forma 
est  intelligentia,  quee,  sicut  dicit  Avicen- 
na,  dat  omnes  formas  ex  seipsa.  Omnis 
ergo  forma  data,  est  lumen  quoddam 
intelligentise.  Yidetur  ergo,  quod  intelli- 
gentia  per  esse  non  divisa  eorum  in 
quibus  est,  non  distinguitur,  nec  dividi- 
tur  :  ergo  videtur,  quod  una  numero 
est  in  omnibus  in  quibus  est.  Quod  au- 
tem  per  esse  non  dividatur^  probant  : 
quia  separata  manet  in  omnibus,  in 
quibus  est,  a  motu  et  materia  :  eo  quod 
inlellectus  nullius  corporis  est  actus, 
ut  dicit  Aristoteles  in  III  de  Anima. 
Manet  igitur  int,ellectualis  anima  in  om- 
nibus,  in  quibus  est  intellectus,  in  sim- 
plici  lumine  causae  primee  indistinctus  : 
et  sic  unus  nuraero  intellectus  est 
in  omnibus  intellectualem  naturam  ha- 
bentibus. 

2.  Secunda  ratio  eorum  est,  quod 
sicut  dicit  Aristoteles  in  Y  primae  phi- 
losophise,  quod  omne  quod  distinguitur 
et  dividitur,  aut  distinguitur  per  for- 
mam,  aut  per  quantitatem  sive  mate- 
riam.  Si  ergo  intellectus  unius  animae 
distinguitur  ab  intellectu  alterius,  aut 
distinguitur  per  formam,  aut  per  mate- 
riam.  Non  per  formam  :  quia  quorum 
est  convenientia  in  forma,  in  forma  illa 
non  diflerunt  :  constat  autcm,  quod  om- 
ncs  intellectus  conveniunt  in  forma  in- 
tellectualitatis.  Nec  per  materiam  di- 
stinguitur  :  quia  aut  distingueretur  in 
materia  in  qua  est,  aut  per  materiam  ex 
qun  est.  Non  ex  qua  est  :  quia  non  est 
ex    aliqua   matcria,   nec  spirituali,    nec 


•  Cf.  Lib.  de  Unitate  iutellectus  contra  Aver-      et  Uufcst.  3,  Ait.  2.  Toui.  XXXV  liujusce  uovae 
roem  inter  opp.  B.  Alberli.  Cf.  etiam  11»°»  Part.      editionis. 
Summap  de  Creaturis,  Tract.  I,  Qnaest  2,  Art.  5, 


76 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^ED. 


corporali  :  quia  probalum  est    in  III   dc 
Anwia,   quod    dicit  Anaxagoras,    quod 
inlellectus  solus   est  simplex  ct  immix- 
tus,    nulli  nihil    liabens    commune.    Et 
ralio  sua  cst,   quia  nihil  est    receptibile 
omnium  et  potentia  omnia,  nisi  id  qiiod 
nulli  nihil  habct  communc  :  sicut  recep- 
tibile  soni,    non   est  nisi   abi^onum    :   et 
receptibile  saporum,  non  est  nisi  insipi- 
dum.  Sed   intellectus  possibilis  est  om- 
nium   receptibilis    secundum    rationem. 
Ergo  nihil  habet  commune  cum  aliquo  : 
distinctus    ergo   manet   ab  omnibus,    et 
indistinctus   in  seipso.  Quod   autem  in- 
distinctum    est    in    seipso,   idem   est    in 
omnibus  in  quibus  est  :  ergo   intellectus 
unus  et  idem  est  in  omnibus   in  quibus 
est  :  unus  ergo  in    omnibus  hominibus. 
Si  furte   aliquis  dicat  per  materiam    in 
qua  est,  non  ex  qua  est  :  hoc  esse  non 
potest.    Dicit    cnim    Plato    in     Timgeo, 
quod  intellectus    esse    non    potest  nisi 
in   anima    :    anima   autem   non  est   in 
aliquo  nisi  sicut  in  organo  :  intellectus 
ergo  esset  in  organo.  Et  hoc  stare  non 
potest   :    quia  si   esset    in   organo,  non 
reciperet  aliquid  nisi   quod  esset  de  na- 
tura  illius  organi  :    sicut  nec  visus  ali- 
quid  recipit,    nisi    quod  est    de   natura 
actus  perspicui  :  eo  quod  visus  fundatus 
est  in   organo  quod  est  de  natura  per- 
spicui.  Hoc  autem  falsum  est  :  quia  in- 
tellectus  possibilis  est   potentia   omnia, 
ut    dicit  Philosophus,   sicut  tabula  rasa 
potentia  est  omnis  pictura:  ergo  videtur 
cum  non  distinguatur  per  materiam  ex 
qua,    vel   in  qua,    quod    idem  sit  apud 
omnes  indistinctus  et  indivisus  pcr  nu- 
merum. 

3.  Terlia  ratio  est,  quam  inducunt 
ad  hoc,  quod  intelleclus  non  distinguatur 
nec  per  materiam  ex  qua,  nec  per  ma- 
teriam  in  qua.  Dicunt  enim,  quod  et 
verum  est,  quod  quidquid  esJL  in  poten- 
tia  materiali  ad  aliquid  in  quo  est  sicut 
in  actu  perfecto,  non  venit  ad  illud 
uisi  mediante   actu  imperfecto,    qui  est 


motus,  sicut  patet  pcr  inductionem  in 
omnibus.  In  ccelo  enim  quod  est  in 
potentia  ad  ubi  secundum  materiam 
quantitatis,  est  motus  localis  quo  reno- 
vatur  secundum  ubi.  In  generabilibus 
ct  corruptibililius  est  materia,  qua?  est 
polcnlia  ad  formam,  quam  non  accipit 
nisi  motu  allerationis  et  generationis. 
Inlellectus  aulem  penitus  immobilis  est 
secundum  substantiam.  Ergo  pcr  niliil 
in  quo  possit  esse,  vel  ex  quo  possit 
csse,  potest  distiogui  vcl  numerari  :  et  | 
quod  per  nihil  distingui  potest  vel  nu- 
mcrari,  idem  manet  in  omnibus  :  inlel- 
lectus  ergo  idem  est,  non  cadens  in 
numerum,  et  manet  in  omnibus. 

4.  Quartam  inducunt,  quod  quidquid 
ex  se  nec  definit  nec  determinat  aUquid 
per  quod  distinguatur  et  in  numerum 
ponatur,  remanet  idem  ubique  et  sem- 
per  :  intellectus  ex  se  nihil  definit  nec 
determinat  per  quod  in  numerum  pona- 
tur  :  ergo  idem  remanet  ubique  in 
omnibus  in  quibus  est. 

-j.  Quintam  inducunt,  quod  sicut  lux 
et  perspicuum  sunt  species  et  locus 
colorum,  ut  dicit  Philosophus,  et  lux 
est  indistincta  species  in  omnibus  co- 
loribus,  et  perspicuum  indistinctus  locus 
omnium  colorum  :  ita  intellectuus,  ut 
in  IIT  de  Anima  probatur  ^  est  species 
omnium  intelligibilium,  et  locus  intelli- 
gibilium  specierum,  in  quo  sicut  in 
propi'io  loco  salvantur  intelligibiles  spe- 
cies,  et  in  quo  generantur  :  sed  resolutis 
omnibus  quae  faciunt  colorem  hunc  esse 
colorem  et  hic  et  nunc,  non  remanet 
nisi  indistincta  species  colorum  quae  est 
luXj  quae  (sicut  dicit  .lacob  Alkindi) 
omnium  colorum  est  species  et  hypo- 
stasis  :  crgo  a  simili  cum  intellectus 
sit  spccies  cl  locus  specierum  intel- 
ligibilium,  resolutis  omnibus  quaj  ia- 
ciunt  speciem  intelligibilem  esse  hu- 
jus  vel  hic,  unus  solus  simplex  est 
intellectus  in  omnibus  inteiligentibus, 
qui    pcr  applicationem    iuminis   sui   ad 


*  111  de  Anima,  Tract.  III,  cap.  iJ. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  77. 


77 


hunc    vel    illuni,    species     intelligibiles  de  Causis   et  in  VII  Ethicorum,  scilicet 

facit    in  iioc  et  in    illo  :  unus   tamen  est  quod  onine  quod  est  in  aliquo,  est  in  eo 

secunduni   substantiam,  et  idem   in  om-  secundum  polestatem  cjus  in  quo  est,  et 

nibus  non  numeratus.  non    secundum    poto-tatem     ejns    quod 

6.  Sexta  via  est,  cui  etiam  multum  inest.  Et  dant  exemplum  :  quia  colorcs 
innituntur  defensores  hujus  erroris.  Di-  existentes  in  corpore  terminato,  sunt 
cunt  enim,  quod  id  quod  per  se  causa  in  eo  secundum  potestatem  corporis  ter- 
simplicitatis  est  et  separationis  a  mate-  minali,  hoc  est,  materlaliler  :  et  exi- 
ria;  maxime  est  simplex  et  separatum  in  stentes  in  perspicuo,  quod  est  medium 
seipso  :  simplicitatis  autem  et  separa-  visus,  sunt  in  eo  secundum  esse  spiri- 
tionis  in  rebus  non  est  causa  nisi  intel-  tuale,  quod  est  potestas  perspicui  :  per- 
lectus  :  igitur  secundum  se  maxime  est  spicuum  enim  corpus  spirituale  est.  Unde 
simplex  et  separatus.  Tnde  procedunt  secundum  hoc  esse  nechabent  raateriam, 
ullerius  sic  :  Quod  maxime  est  simplex  nec  contrarium  :  et  existentes  in  oculo 
et  soparatum,  non  distinguitur  per  hoc  vidente,  sunt  in  eo  secundum  potestatera 
quod  est  in  multis,  sed  remanet  unum  oculi,  hoc  est,  secundum  esse  simplexct 
et  idem  in  substantia  :  sed  intellectus  formale,  sicut  dicit  Aristoteles  in  II  de 
est  raaxime  simplex  :  ergo  intellectus  Anima,  quod  sensus  est  receptivus  son- 
qui  est  in  mullis,  manet  indistinclus  et  sibilium  specierum  sine  materia,  matcria 
unus  et  idem  in  multis  :  et  quod  post  lamen  praesente  et  objecto  agente  :  sicut 
mortem  ex  omnibus  rcsolvitur  raliona-  sigiilum  recipit  figuram,  et  agit  figuram 
libus  animabus,  est  unum  et  idem.  Ilanc  in  ceram,  nihil  communicando  sibi  de 
viam  invenit  quidam  nomine  Abubaker,  materia  raetalli,  sed  simplicem  formara 
qui  alio  nomine  Almassor  dicitur,  et  dando  sibi.  Ex  ista  propositione  proce- 
erat  Maurus.  Et  propter  hoc  Ari-  dunt  sic  :  Si  intellectus  recipit  spcciem 
stotelem  dixisse  in  XI  primse  philoso-  universalem  sine  materia,  rocipit  ipsam 
phids,  quod  elsi  anima  hominis  separa-  secundura  potestatera  intellectus  :  uni- 
tur  a  corpore,  tamen  non  tota,  sed  in-  versale  est  ubique  et  semper,  ut  dicit 
tollectus.  Aristoteles    in    primo  Posteriorum  :    ad 

7.  Seplima  via  ejusdem  ost  ad  ejusdera  hoc  enim  quod  vere  sit  universale,  exigi- 
erroris  defensionem,  et  est  heec,  quod  tur  quod  sit  in  omnibus  ubique  et  sem- 
species  accopla  sine  materia,  est  una  na-  per  secundura  rationera  unara.  Et  sic  est 
tura  indivisa,  et  non  dividitur  secundura  in  intellcctu  et  secunduni  potestatera  in- 
esse  nisi  per  materiam  :  et  hoc  accidit  ei  tellectus.  Dicit  enira  Aristoteles,  quod 
in  quontuni  est  in  niitoria  et  non  secun-  univorsalo  ostdum  inlolligitur,  parllcula- 
dum  so.  lloc  antom  multo  magis  conve-  re  dum  sontitur.  Si  orgo  inest  secundura 
nit  ei  quod  est  specios  speciorum  :  ost  potestatem  intclloctus,  poleslas  intelle- 
auteni  intelloctus  spocios  specierum,  ut  ctus  est,  quod  sit  ubiquo  ot  semper  se- 
dicit  Aristotelos  in  III  de  Anima.  Igitur  cundura  substantiara  et  ralionora  :  et 
nondividitur  nisi  parlicipatione  raaterioe  :  quod  ubique  et  sempcr  est  secundum 
sed  participare  materiam,  coiitra  natu-  substantiam  et  ralionem,  indivisum  est  iii 
ram  intollcctus  oslet  cjntra  dilinitioiicm  :  omnibus  ct  uimra  ot  idom  :  crgo  intelle- 
ergo  inlolloctus  osl  penitus  immatorialis  :  ctus  in  quo  ost  univorsalo,  in  omnibus  et 
raanet  igitur  imlivisus  ia  omnibus,  et  ubi(|uc  et  scmper  est  indi\isus  ot  unus 
quod  post  morloni  ex  omnibus  relincjui-  et  idera  secundum  substanliam  ot  ralio- 
lur,  est  unum  et  idem.  nera. 

8.  Oclava  via  est,  qua  procodunt  ad  0.  X(uia  via  esf,  qua  so  nitunlurde- 
sui  erroris  defensionem.  Ponunt  (juara-  fendore.  Quia  dicunf,  (juod  ab  omui  phi- 
dam  propositionem  quae  habetur  in  libro  losopho  scitur  et  supponilur,  quod  intel- 


78 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


leclus  qui  vere  est  hominis  intellectus,  est 
ille  qui  yocalnradeptus,  de  quo  dicil  Gre- 
gorius  Nvssenus,  quod  Aristoteles  et  De- 
mocritus  dixerunt,  quod  nemo  talem  iia- 
bet  intellectum  nisi  Philosophus.  Adeptus 
autem  iutellectus,  ul  dicit  Alpharabius,  est 
quem  adipi^cilur  intellectus  uoster  possi- 
bilis  ex  luce  intelligentia;  irradiantis  super 
omnia  inlelligibilia,  et  agentis  intelligi- 
bilitatem  in  eis,  sicut  lux  in  coloribus 
agit  visibilitatem.  Propter  quod  ab  Ari- 
stotele  definitur  color  in  II  de  Anima, 
quod  color  est  immutalivus  visus  secun- 
dum  aclum  lucidi.  Dicunt  ergo,quodcum 
recipitur  intelligibile  in  inleilectu  possi- 
bili,  et  resolvitur  ad  lumen  intelligentiae, 
quod  agit  intelligibililatem  in  omiiibus 
inlelliyibilibus,  id  quod  in  omnibus  in- 
telligibilibus  remanet  in  intellectu,  est 
unum  et  indistinctum  lunun  intelligen- 
tiae  :  et  hic  est  inteilectus  Immanus,  ut 
dicunt  :  ergo  inlellectus  humanus  cst 
unus  et  indistinctus  in  omnibus.  Et  ha-c 
ratio  est  Alpharabii  in  libro  de  Lilellectu 
et  intelllgihill.  Sed  non  utitur  eaadquod 
isti  utuntur  :  utitur  enim  ea  ad  hoc,  quod 
ostLndat  causam  quarc  anima  posila  est 
in  corpore,  ut  scllicet  adipiscatur  intelle- 
ctum  ex  intelligibilibus  per  disciplinam, 
ex  quo  habeat  radicem  immortalitalis.  Et 
sic  bona  cst  ratio  et  fortis  :  quia  nisi 
continue  sic  adipisceretur  inteliectum,  ut 
dicit  Alpharabius,  Irustra  diceret  Aristo- 
teies  in  primo  de  Anima,  (juod  videtur 
secundum  prudenliam  dictus  inlelleclus 
non  aequaiiter  inesse  omnibus,  sed  neque 
hominibus.  Isti  autem  abutunlur  ea  in 
confirmationem  sui  erroris,  arguentes, 
quod  sicut  iumen  inlclligentiaj  ade[)tum 
in  omnibus  unum  et  idcm  est  et  indilFe- 
rens,  ita  intelleclus  adipiscens  lumen 
illud  est  unus  et  idem  in  omnibus,  fun- 
dantes  se  super  illam  propositionem, 
quod  unius  etejusdem  indilTerentis  actus, 
est  una  el  eadem  et  indilferens  potenlia. 
Et  hac  ratio  fuit  Alexandri  Commenta- 
ris  Aristotelis,  qui  intellectum  possibilem 
in  homine  dixit  esse  formam  in  corpore, 
ex  commixtione  et  complexione  elemen- 


torum,  quando  ad  sequalitalem  vel  fere 
ad  a^qualitatem  coeli  reducta  e^^t  commix- 
tio  et  complexio  resultans.  Dixit  enim, 
quod  et  Avicenna  videtur  dicere  in  sexto 
de  Naturalibus,  quod  quando  commix- 
tio  elemenlorum  ad  talem  cequalitatem 
reducta  est,  tunc  intelligenlia  quae  dat 
omnes  formas,  ut  dicit,  tali  corpori  dat 
formam  siniilem  formae  coeli  :  sedpropter 
simplicitatem  forma  illa  in  ccelo  dicitur 
inlelligentia  agens,  in  corpore  autem 
organico  dicitur  anima  intellcctualis  pro- 
pter  determinationem  ad  materiam. 

10.  Decima  via  est,  qua  dicunt,  quod 
omnis  forma  quse  per  esse  distinguitur 
et  multiplicatur  in  maleria,  potentia  est 
in  materia,  et  per  mutationem  vel  mo- 
tum  educitur  de  ipsa.  Intellectus  autem 
nec  per  substantiam,  ncc  per  operatio- 
nem  est  in  inateria,  nec  per  mutationem 
et  motum  educitur  de  ipsa.  Ergo  nullo 
modo  multiplicatur  per  ipsam  :  ergo 
unus  et  idem  manet  in  omnibus  non 
multiplicatus. 

11.  Undecima  via  probandi  sumitur  a 
quodam  quod  est  inteilectus  propriapas- 
sio,  et  est  quod  diclt  Anaxagoras,  et  po- 
nitur  ab  Aristotelein  III  dcAnima,  quod 
scilicet  intellectus  nulli  nihil  habet  com- 
munc.  Ex  hoc  arguitur  sic  :  Quod  nulli 
niiiil  habet  commune,  remanet  indistin- 
ctum  etunum  et  idem  in  omnibus.  Cujus 
probatio  est,  quia  omnis  dislinclio  et  di- 
visio  fit  ex  aliquo  comrauni  per  differen- 
tiarum  contrarietatem,  vel  materise  di- 
visionem.  Intellectus  nulli  nihil  habet 
commune,  ut  dictum  est.  Ergo  unus  et 
idcm  est  in  omnibus  hominibus  ;  ct  post 
mortem  quod  ab  omnibus  separatur,  est 
unum  et  idem  :  separatur  enim,  ut  dicit 
Aristoteles,  sicut  perpetuum  a  corrupli- 
bili. 

12.  Duodecima  via  est,  qua  errorem 
suum  confirmant  per  rationem  separali, 
et  sic  procedunt  :  Nihil  est  dislinctum 
per  hoc  a  quo  est  universaliter  separatum  : 
intellectus  universaliter  separatus  est  a 
materia  :  ergo  per  materiam  nullo  modo 
distinguitur  :   et   constat,   quod  formali 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XTII,  QUiEST.  77. 


79 


differenlia  non  separatur  :  ergo  omnino 
remanet  indivisus  et  inseparabilis.  Qaod 
aalem  indivisum  remanet  et  inseparabile, 
est  unum  et  idem  in  omnibus  :  et  quod 
post  mortera  ab  omnibus  separatur,  cst 
unum  et  idem. 

13.  Decima  tertia  via,  qua  suum  er- 
rorem  confirmant,  sumitur  ex  quodam 
simili.  Scitur  enim,  quod  virtus  cordis  in 
hominibus  et  in  animalibus  est  una  uni- 
versalis  in  omnibus  membris,  ut  vult 
Aristoteles.  Et  si  per  inlellectum  subtra- 
hantur  membra  ad  quae  determinatur 
virlus  cordis,  non  remanet  nisi  una  vir- 
tus  universalis  quae  cordis  est  :  et  si  vir- 
lus  cordis  esset  non  organica,  et  esset  in- 
divisibilis  et  simplex,  id  quod  esset  in 
omnibus  membris,  esset  unum  indivisi- 
bile  simplex  :  et  quod  remaneret  ablatis 
omnibus  membris,  esset  unum.  Cum 
ergo,  ut  dicitur  in  libris  de  Causis,  ani- 
ma  sit  instrumenlum  intelligenliae,  et 
una  virtus  intelligentioe  sit  in  omnibus 
instrumentis  suis  :  cujus  signum  est,  ut 
dicunt,  quia  licet  diversimode  sentiant 
qui  sentiunt,  et  diversimode  imaginen- 
tur  qui  imaginanlur :  tamen  omnes  qui 
intelligunt,  uno  modo  simplici  et  puro 
intellectu  intelligunt  :  et  hoc  non  posset 
esse,  ni-i  una  intelligentia  esset,  cujus  es- 
set  inslrumentum  omois  anima  :  et  sicin 
omnibus  animabus  est  una  et  eadem  in- 
telligenlia:  et  quod  sepaiatur  ab  omni 
anima  sicut  perpeluum  a  corruptibili,  est 
unum  et  idem.  Haec  ralio  supponit,  quod 
intelligentia  non  sit  pars  animce.  Et  hsec 
posilio  fuit  omnium  Aiabum,  qui  hujus 
erroris  primi  sunt  invenlores. 

14.  Decimam  quartam  viam  ponunt, 
quiadicunt  :  Quod  parlicipalur  ab  aliquo, 
et  participando  dividitur  :  aut  participatur 
secundum  esse,  aut  secundum  essentiam  : 
secundum  esse,  sicut  genus  a  speciebus, 
et  specics  ab  individuis  :  secundum  es- 
sentiam  dant  exemplum  in  lumine  so- 
lis,  quod  participatur  ab  omnibus  gene- 
rabilibus  et  corruptibilibus  :  et  ideo  ge- 
nerantur  eo  accedente,  et  eo  recedente 
corrumpuntur,    Ex  hoc   arguunt,    quod 


si  intellectus  participatur,  et  in  partici- 
pantibus  dividitur  :  aut  participatur  mo- 
do  primo,  aut  modo  secundo.  Si  pri- 
mo  modo  :  cum  omnia  talia  debilitentur 
et  confortentur  secundum  debilitatem  et 
confortationem  participantium,  intelle- 
ctus  confortaretur  et  debilitaretur  secun- 
dum  diversitatem  participantium  :  intel- 
lectus  autem  non  sic  confortatur  et 
debilitalur,  cum  dical  Aristoteles,  quod 
in  senibus  fortior  est  intellectus  :  non 
enim  sequaliter  judicant  juvenes  senibus 
presbyteris  :  non  ergo  sic  potest  partici- 
pari  intcllectus.  Si  dicatur,  quod  partici- 
patur  secundo  modo  :  tunc  iterum  sicut 
solis  lumen  a  multis  participatum,  se- 
cundum  virtutes  eorum  formativas  quse 
sunt  in  ipsis  trahitur  ad  hoc  et  ad  illud, 
in  se  tamen  unum  et  idem  manens  :  ila 
intellectus  in  omnibus  in  quibus  est  per 
continuum  ct  tempus  cui  conjungitur, 
diversimode  quidcm  operabitur,  unus 
tamen  manebit  per  substanliam  in  omni- 
bus  illis.  Et  sic  iterum  sequitur,  quod 
intellectus  unus  est  per  substantiam  in 
omnibus  hominibus  :  et  quod  separatur 
ab  omnibus  post  mortem  sicut  perpe- 
tuum  a  corruptibili,  est  unum  et  idcm. 
Et  huic  rationi  multum  innituntur  hujus 
erroris  defensores. 

l.D.  Decima  quinta  via  subtilis  est. 
Dicunt  enim,  quod  sicut  est  in  formis 
corporalibus,  ita  est  in  spiritualibus  :  sed 
in  corporalibus  prima  foima  lux  est,  et 
non  habet  conlrarium  per  quod  alteretur 
vel  distinguatur  :  tenebra  enira  opponi- 
tur  luci  non  contrarie,  sed  privative. 
Haec  autem  forma  in  quocumque  sit,  sive 
in  coelo,  sive  perspicuo,  sive  tcrminato 
corpore,  in  nullo  taraen  cst,  ut  in  11  de 
Anima  dicit  Aristoteles,  nisi  secunduni 
convenientiani  cum  perpetuo  superius 
corpore,  scilicet  coelo  :  ergo  similiter  erit 
in  formis  spiritualibus.  In  formis  spiri- 
tualibus  autem  prima  forma  intelligen- 
tia  est,  immediatc  fluens  a  causa  prima, 
quae  non  multiplicatur  nisi  in  lumine 
causai  primae,  quod  non  habet  contra- 
rium,    nec    recipitur  ab  aliquo  nisi    per 


80 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


aliquoil  divimim  sil>i  communicatum  a 
causa  prima,  nec  dislinguitur,  ncc  di- 
viditur  in  illis  a  quibus  recipitur  in  suh- 
slantia,  licet  diversimode  parlicipent  ip- 
sum  secunclum  esse.  Tntcllectus  ergo  qui 
est  lumon  illud,  in  omnibus  a  quibus 
participatur,  est  unussecundum  subslan- 
tiam,  licet  diversificelur  secundum  mo- 
dum  participationis  :  cum  tamen  ab  om- 
nibus  parlicipetur  secundum  aliquod 
divinum  inlluxum  sibi  a  causa  prima.  Et 
hsec  ralio  trabitur  ex  dictis  Avicebron  in 
libro  Fontis  vitae. 

10.  Decima  sexla  via  sumilur  ex  dc- 
slructione  responsionis  cujusdam,  quam 
quidam  solent  dare  adtalia.  Dicuntenim, 
quod  intellectus  non  distinguitur  per 
materiam  ex  qua  est,  seJ  per  materiam 
in  qua  est  prima  forma,  quae  est  inlelle- 
ctualitas  :  el  dicunt,  quod  omne  quod  est 
circa  primum,  est  hoc  et  hoc,  sive  ex 
quod  est  et  quo  est  :  et  dicunt  intelle- 
ctum  esse  hoc  aliquid  et  dislinctum  sic 
per  substanliam.  Sed  isti  objiciunl  in 
contrarium  dicentes,  quod  in  nuUa  ma- 
teria  invenitur,  quod  ex  hoc  quod  est 
hoc  aliquid  et  perfectum  in  esse,  cum 
alio  materiali  principio  sit  unum  secun- 
dum  naturam  perfectum.  Si  ergo  inlelle- 
ctus  sive  intellectualis  anima  sic  est  lio<' 
aliquid,  ex  tali  intellectu  sive  intellecluali 
anima  numquam  fit  unum,  quod  falsum 
videmus  in  omnibus  hominibus. 

17.  Decima  septima  via  sumpla  est  ab 
operatione  inlellectus  qua'  est  ubique  et 
semper.  Inlellectus  enini,  ul  dicit  Grego- 
rius  Nyssenus,  omnia  penetrat,  di.stans 
et  propinquum,  praesens,  praeteritum,  et 
futurum,  ((elum  et  terram  et  omnia  quae 
in  eis  sunt  :  et  quod  operatione  non  li- 
mitatur,  virtute  limitari  non  potest :  er- 
go  ubique  el  semper  est  virtus  ejus  :  et 
virtus  non  estsine  substantia  :  ergo  sub- 
stantia  ejus  nec  loco  nec  lempore  deter- 
minatur  :  et  quod  nec  loco  nec  tempore 
determinatur,  est  idem  et  indistinctum 
apud  omnes  :  ergo  intellectus  qui  per 
omnia  incedit,  ut  dicit  Gregorius  Ny^se- 
nus,  et  semper,  upud  omnes  intelligentes 


est  unus  et  idem.  Et  haec  ratio  tanlum 
movit  aliquos  qui  studuerunt  iu  .Egvpto 
inter  Arabes,  quod  dixerunt,  quod  intel- 
lectus  verius  est  ubi  intelligit,  t{uam  in 
corpore  intelligenlis. 

18.  Decima  octava  via  est,  quoe  videtur 
extrahi  ex  dictis  Avicennae  et  Alexandri 
Philosophi.  Dicunt  enim  quod  el  omnes 
Arabes  supponunt,  quod  intelligentia 
quoe  movct  ccelum,  largitur  omnes  for- 
mas  per  influentias  causae  prinue,  sive 
illa  intelligentia  sit  primi  ordinis,  sive 
secundi,  et  sic  deinceps.  Ipsi  lamen  di- 
cunt,  quod  ipsa  intelligentia  est  decimi 
ordinis  quae  praesidet  spha^.rae  aclivorum 
et  passivorum.  Htec  igitur  forma  quam 
largitur  talis  intelligentia,  non  potest 
esse  nisi  duplex  in  genere.  Aut  enim  est 
ad  modum  motoris,  hoc  est,  intelligen- 
tiae  largienlis  eam  :  aut  est  ad  modum 
moti,  hoc  est,  sphcerae  quae  est  instru- 
mentum  intelligentiae,  per  cujus  motum 
influit  formam.  Et  si  est  ad  modum  mo- 
toris  :  tunc  est  secundum  quod  est  in 
causa  prima  :  et  sic  necesse  est,  quod 
sit  simplex  et  indivisibilis  et  lurnine  in- 
telligenlia?  illustrata  :  ct  talis  forma  non 
est  nisi  intellectus  :  talis  autem  forma 
ab  omnibus  participantibus  eam,  secun- 
(lum  quod  est  in  eis  participala,  manet 
iiidivisa  et  una  et  eadem  et  simplex.  Si 
autem  est  forma  quae  est  ad  modum 
moti,  quod  est  sphaera  continua  :  tunc 
ipso  molu  talis  instrumenti  inlelligentia' 
distenditur  in  (juantitatem,  et  efficitur 
divisibilis.  Et  ideo  dislinxerunt  isli  tres 
ordines  formarum  :  quoruni  primus  esf, 
quod  est  forma  C(jrporea  distensa  quanti- 
tate,  et  estmajor  in  majori,  el  minor  in 
minori,  sive  sit  substantialis,  sive  acci- 
dentalis  :  substantialis,  ut  corporeitas  et 
dimcnsiones  corporis  :  accidentalis,  ut 
caliduin,  Irigidum,  siccum,  bumidum, 
album,  nigruin,  ol  hujusmodi  :  quaelibet 
enim  harum  inest  in  mnjori  major,  et 
in  minori  minor.  Secundus  est  ordo 
quem  vocant  virtutem  in  corpore,  quae 
licet  quantilate  non  distendatur,  tamen 
non  operatur  nisi  in   corpore  :  et  talem 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  77, 


81 


dicunt  esse  animam  vegetabilem,  et  ani- 
mam  sensibilem  secundum  omnes  po- 
tentias  suas  :  quse  licet  non  sint  in  ma- 
jori  majores,  et  in  minori  minores,  ta- 
men  non  operanlur  nisi  in  his  quse  sunt 
de  liarmonia  organi  sui,  ul  dicit  Philo- 
sophus  :  sicut  visus  in  oculo,  non  opera- 
tur  nisi  in  hoc  quod  est  de  harmonia 
perspicui  :  et  audilus  in  aure,  non  opera- 
tur  nisi  in  hoc  quod  est  de  harmonia  tym- 
pani  auris.  Et  hanc  vocant  viriutem  in 
corpore  ratione  jam  dicta.  Tertium  dicun|- 
ordinem  formam  quae  c^t  ad  moilum  in- 
telligentise,  quae  simplicitatem  intelli- 
gentise  non  egreditur  :  et  ideo  vocant 
eam  formam  quae  nec  est  corporea,  nec 
virtus  in  corpore.  Et  dicunt,  quod  talis 
est,  sicut  dicit  Aristoleles  in  fine  octavi 
Physicorum,  simplex,  indivisibilis  et 
impartibis,  non  habens  magniludinem 
penitus,  ad  modum  primi  motoiis  mo- 
vens  secundum  intellectum.  Dicunt  er- 
go,  quod  forma  primi  ordinis  in  par- 
ticipantibus  eam  dividitur  :  et  major 
est  in  uno,  minor  in  alio.  Similiter  for- 
ma  secundi  ordinis  dividilur  et  nume- 
ratur  secundum  participantia  ipsam,  et 
est  acutior  in  uno,  et  hebetior  in  aho, 
secundum  organi  qualitatem.  Sed  quod 
forma  tertii  ordinis  possit  dividi,  non  ca- 
pit  intellectus  :  quia  simplex  est  impar- 
tibilis,  et  nullius  corporis  polest  esse 
actus,  ut  dicit  Philosophus:  necessc  est 
igitur,  quod  in  omnibus  participantibus 
eam  sit  una  et  eadem.  Cum  igilur  talis 
forma  sit  intellectus,  intellectus  erit  unus 
el  idem  in  omnibus.  Et  hanc  rationem 
multum  reputant  fortem. 

19.  Decima  nona  via  est  Averrois 
super  tertium  dc  Anima,  scilicet  quod 
intellectus  est  locus  intelligibiHum  spe- 
cierum,  et  non  subjectum  proprie.  Et 
arguunt  sic  :  Quidquid  per  unam  ratio- 
nem  est  h)cus  omnium  intelligihilium 
specierum,  unum  est,  et  indifTerens  ad 
omnia  inteUigibilia  non  dividitur,  nisi 
per  situm  et  positionem  dividalur  :  si 
ergo  removeatur  silus  et  positio,  ma- 
ncbit  unum  et   indivisum  :   sed    intclle- 


XXX  ui 


ctui  nullo  modo  convenit  situs^  nec 
eliam  positio  :  ergo  situ  et  positione  non 
dividitur  :  ergo  in  una  ratione  loci, 
continendi  scilicet  et  salvandi  species 
inlelligihilcs,  erit  in  omnibus  intelli- 
gentibus,  per  situm  et  positionem  in 
illis  secundum  substantiam  indivisus. 
Quod  autem  unum  et  indivisum  est 
in  substantia,  est  unum  et  idem  in  omni- 
bus  ;  ergo  unus  et  idem  intellectus  est  in 
omnibus  intellectum  habentibus  homini- 
hus.  Hanc  rationem  reputant  valde  for- 
tem.  Et  hacrationeutitur  Averroescontra 
Theophrastum,qui  dixit,  quod  intellectus 
non  est  locus,  sed  subjectum  et  quasi 
materia  specierum  intelhgibilium. 

20.  Vigesima  est  sumpta  a   passione 
propria  inlellectus,  et  fundatur  super  di- 
ctum  xVristoteHs  in    111  de  Anima,   ubi 
dicit,  quod  sicut  in  omni  natura  est   acti- 
vum  et  passivum,  ita  et    in  anima  ne- 
cesse  est   accipere   has    differenlias.    Et 
activum  in  anima  dicit   esse  inlellectum 
agentem,    quo    est    omnia    hiteUigentia 
facere  :  passivum  auteQi  in    eadem   dicit 
esse  intellectum  possibilem,  quo  est  om- 
nia  inteUigibilia   fieri  :  et  sic  anima  in- 
teUectualis  per  inteUectum   agentem   est 
imago  et  exemplum  primi   universaUler 
agentis,  quod    ad  specicm   quse    in  ipso 
est  et  rationem,   omnia  agit,  sicut  arti- 
fex    ad     rationem  et    speciem    qua3    in 
ipso  est   omnia  agit    arlificiata  :  et  per 
inleUectum   possibilem     quo   est    omnia 
Ueri  intellecta,  est  imago  primae  materiae 
inqua.omnium  sunt  formaruni    inchoa- 
tiones,  per  quas    susceptibilis   est    om- 
nium  formarum.  Necesse  est  ergo,  quod 
secundum  inteliectum  agentem  et  secun- 
dum  possibilem  sit  natura  indeterminata 
ad  hoc   vel  iUud  a-H|ualiter  se    habens  : 
quod  autcm  ad  omnia  se  habet  ut  natura 
indcterminata,  iliud  est  unum  et   indivi- 
sum  in  omnibus  in  quibus  est  :  quia  ad 
quodcumque     esset     determinatum    vel 
active,    vel    passive,    tunc    non  aequali- 
ter    se    habcret   ad  omnia.  Est  autem  in- 
telleclus   univcrsaliter  agens   species  om- 
nium   iutelligibilium,  ad  quam   agit  om- 

G 


82 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


nia  intelligibilia  :  et  intellectus  possi- 
hilis  potentia  receptiva  omniuni  intel- 
ligibilium  :  et  sic  habent  se  istte  duai 
polentiee  in  omnibus  intelleclum  haben- 
tibus.  Quod  autem  ut  natura  indeter- 
minata  se  habet  in  omnibus,  in  omni- 
bus  est  indilTerens  et  unum  :  quia  per 
nihil  posset  differre  et  numerari,  nisi  per 
id  quod  determinaret  ipsum  per  hoc  vel 
illud  :  ergo  intellectualis  natura  et  agens 
et  possibilis  in  omnibushabentibus  intel- 
lectum  est  una  indilTerens  et  innume- 
rabilis  sccundum  discretionem.  Et  ex 
quolibet  istoruni  semper  inferunt  secun- 
dam  conclusionem,  quam  invenit  Abu- 
baker,  quod  ex  quo  est  unus  et  indis- 
cretus  in  omnibus,  et  nihil  separatur  ni- 
si  intellectus,  sicut  perpetuum  a  corru- 
ptibili,  quod  id  quod  remanet  post  mor- 
tem  ex  omnibus  bominibus,  cst  unum 
et  idem. 

21.  Vigesima  prima  est  sumpta  a  pro- 
prietate  primi  agcntis  et  ultimae  for- 
maj.  Dicunt  enim,  quod  proprietas  primi 
agentis,  est  communicare  divitias  boni- 
tatum  suarum.  Et  supponunt  ex  secundo 
Cceli  et  Mundi,  quod  id  quod  divitias 
bonitatum  parlicipat  univcrsalitcr  et  im- 
mubiliter,  nobilius  participat  eas  quam 
id  quod  particulariter  et  mobiliter  :  quia 
quod  particularitcr  parlicipat,  multis  in- 
diget  :  et  quod  cum  motu  participal, 
cum  omnis  molus  sit  cx  indigentia,  ad 
indigentiam  participat.  Ultima  autem 
forma  est  qute  datur  existentibus,  in  qua 
omnes  aliie  formae  nobilitatum  in  genere 
sunf,  sicut  trigonum  in  telragono.  Hsec 
enim  forma  ex  additionc  se  habet  ad 
omnes  alias.  Formae  autem  in  genere 
sunt  esse,  vivere,  intelligcre,  sentire, 
sicut  notum  est  omnibus,  et  dicitur  et  a 
Sanclis  et  a  Philosophis.  Igitur  intelle- 
ctus  est  natura  et  substantia,  quas  nec 
particulariter,  ncc  cuni  motu  parlicipat 
divilias  bonitatum  prima  causae.  Rclin- 
quitur  igitur,  quod  nihil  sit  nisi  una  in- 
telligentia  primae  causae  ipsi  per  seipsam 
conjuncta,  ct  ex  divitiis  primae  causae 
super  omnes  animas  influens  quae  lumen 


ejus  percipiunt.  Et  si  talis  e.st,  arguunt, 
quod  in  omnibus  animabus  est  una  se- 
cundum  substantiam  etnaturam,  et  quod 
post  morlem  ex  omnibus  rcmanet  unum 
et  idem. 

22.  Vigesima  secunda  sumpta  est  ex 
natura  universalis.  In  omnibus  enim  na- 
tura  communis  est,  ad  quam  refertur  de 
finilio,  vel  nomen,  vel  aliquod  diffiniti- 
vumpositum  in  dcfinitione,  el  accidit  ei 
quod  sit  universale  vcl  particulare  :  cum 
enim  accipitur  per  intentionem,  et  abs- 
traliitur  a  materia  et  appcndiciis  materiae 
determinantibus  ipsam,  tunc  eificitur  in 
intellectu  et  universale  :  cum  vero  e 
contra  accipitur  in  matcria  cum  *appen- 
diciis  materiae  determinautibus  ipsam, 
efficitur  particulare  et  in  sensu.  Et  ideo 
dicit  Boetius,  quod  universalc  est  dum 
intelligitur,  particulare  dum  sentitur. 
Si  ergo  sit  aliqua  natura  simplex,  quam 
impossibile  est  esse  in  materia  illa 
sccundum  se,  nec  erit  universalis,  nec 
particularis,  scd  in  se  mancns  una  et 
eadem  cst  in  omnibus  in  quibus  est. 
Intellectus  autcm  talis  natura  cst  sim- 
plex.  Ergo  in  omnibus  in  quibus  est, 
unus  et  idem  est,  nec  universaliter,  nec 
parliculariter  dislinclus.  Et  istis  etiam 
duabus  ultimis  rationibus  fortissime  in- 
nituntur  hujus  erroris  defensores,  et  ex 
quolibet  iJlorum  inferunt  tamquam  ex 
corollario,  quod  si  omnibus  est  idem  in- 
tellcclus,  ex  omnibus  post  mortem  non 
remanet  nisi  idem  :  quia  supponunt, 
quod  post  mortem  nihil  separatur  ab 
anima  sicut  perpetuum  a  corruptibili, 
nisi  intellectus  :  quod  tamen  ipsum 
contra  Catholicam  fidem  est,  et  contra 
traditiones  Sanctorum. 

23.  Vigesima  tcrlia  via  fundata  est 
super  dictum  Avicebron,  qui  dicit,  quod 
anima  intellectualis  composita  est  ex 
materia  et  forma,  et  quod  intellectuali- 
tas  prima  forma  cst,  claudcns  et  contra- 
hens  et  arctans  potcntiam  materiae.  Et 
quod  hoc  falsum  sit,  sic  probatur  :  quia 
intellectus  penitus  immaterialis  est  : 
aliter  enim   non   esset  potentia   omnia^ 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  77. 


83 


sed  qusedani.  Ex  isto  procedunt  sic  : 
Quidquid  unum  secunduni  rationem  est 
in  muUis,  per  divisionem  materice  non 
divisum  in  illis,  unum  est  per  substan- 
tiam.  Sed  intellectus  secundum  rationem 
unus  est  in  omnibus  hominibus,  per  esse 
materiae  divisae  indivisus  in  eis,  cum  sit 
immaterialis.  Ergo  secundum  substan- 
tiam  unus  est  in  onnibus  hominibus.  Et 
iterum  ulterius  inferunt,  quod  si  unus  est 
in  omnibus  hominibus,  post  mortem  et 
resolutionem  unum  est  quod  remanet  ex 
omnibus,  sicut  perpetuum  a  corruptibili 
separatum. 

2i.  Vigesima  quarta  via  est,  quam 
facit  Abubaker  iterum,  et  Ilali  Maurus 
socius  ejus,  et  sumitur  per  quamdam 
simiiitudinem  formarum  omnium.  Di- 
cunt  sic,  quod  omnis  forma  communis 
quae  secundum  esse  est  in  mullis,  si  fiat 
resolutio  multorum  in  quibus  est,  stat 
ipsa  resolulio,  et  est  una  non  numero, 
sed  genere,  vel  specie  :  et  si  esset  sub- 
stantia  separata  quse  nulli  secundum  esse 
conjungitur,  nec  secundum  esse  dividi- 
tur,  esset  una  per  substantiam  et  nume- 
rum  in  omnibus.  Intellectus  est  forma 
quae  est  in  multis  :  et  quia  separata  est 
substantia  per  esse,  non  potest  esse  di- 
visa  in  illis  in  quibus  est.  Ergo  una  est 
per  numeruni  et  substantiam  in  omni- 
bus,  et  post  resolutionem  una  remanet 
ex  omnibus. 

25.  Vigesima  quinta  est,  quc^  etiam 
sumitur  ex  verbis  Hali,  et  sumitur  ex 
causa  numeri  quam  ponit  Aristoteles  in 
quarto  Physicorum  dicens  :  «  Numerum 
cognoscimus  divisione  continui.  »  Et 
Damascenus  dicit,  quod  «  diiferentia  est 
causa  numeri,  »  Quserit  ergo  Ilali,  quod 
si  intellectus  numeralur  in  hominibus, 
quae  sit  causa  numeri  ?  Non  potest  dici, 
quod  ibi  sit  aliqua  diiTerentia  formalis  : 
quia  unus  intellectus  est  specie  in  om- 
nibus  hominibus.  Nec  potest  dici,  quod 
divisio  continui  :  quia  intcllectus  secun- 
dum  se  non  est  conjunctus   continuo  et 


tempori,  sed  potius  per  phantasiam  et 
alias  potcntias  sensibilis  anim^.  Nec 
potest  dici  quod  corporum  divisio  causa 
sit  divisionis  intellectus  :  quia  intelle- 
ctus  nullius  corporis  est  aclus  :  nec  divi- 
dittir  divisione  corporis,  riisi  actus  cor- 
poris.  Si  ergo  intellectus  unus  indivisus 
est  in  omnibus  hominibus^  eo  quod  nul- 
la  est  causa  divisionis,  habetur  proposi- 
tum  :  et  ulterius  quod  separatur  ab  om- 
nibus,  est  unum  et  idem. 

26.  Vigesima  sexta  via  est  sumpta  ex 
ratione  separati  sicut  intellectus    separa- 
tus  est,  et  est  ratio  quam  facit  Avenper- 
the  in  epistola   quam   vocavit  de  conti- 
nuatione  intellectus  cuni   homine.    Dicit 
autem  sic  :  Omne  separatum   ab    aliquo 
per  substantiam  et    esse,    respiciens  ali- 
quid  sub  se  quod  movet  sicut   motor  se- 
parabilis  ab  illo,  est  unum  apud  seipsum 
et  in  seipso,  nec  multiplicalur  nisi  virtu- 
te  et  actu    quo  movet  et  continuatur  illi 
quod  movet.    Veritatem   hujus  proposi- 
tionis  dicit  esse  manifestam   in   omnibus 
motoribus  ccelorum,  et  in  omnibus   mo- 
toribus  navium,  et  recloribus  civitatuni. 
Intellectus    aulem  motor     separatus   est 
in    omnibus  parlicipantibus   intellectum. 
Ergo  est  unus  in  se  per  substantiam  in- 
divisus  :  nec  multiplicatus  nisi  virtute  et 
actu  quo    movet  hunc  vel  illum  :  et  si 
est  in   omnibus   unus    per  substantiam, 
quod  post  mortem  ex  oninibus  remanet, 
unum   est   per  substantiam  :    hoc   enim 
persuasum    habent,   quod  post  mortem 
nihil  separatur  sicut  perpetuum  a  corru- 
ptibili  nisi  intellectus. 

27.  Vigesima  septima  via  est  Averrois 
in  commento  super  tertio  de  Anima  '  .• 
ct  supponit  hoc  quod  demonstravit  Ari- 
stoteles,  scilicet  quod  intellectus  possibilis 
non  sit  materia,  licel  secundum  aliquid 
sit  materialis.  Elicitur  autem  argumenta- 
tio  ejus  sic  :  Quidquid  recipit  formam 
quae  est  una  non  multiplicata  in  omni- 
bus  in  quibus  est,  ipsum  est  unum  in 
omnibus    illis  per  substantiam  :  intelle- 


III  de  Anima,  com.  o. 


8i 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


clus  possibilis  sic  recipil  formam  intelli- 
gibilem  :  evgo  intellectus  possibilis  unus 
est  ptT  substanliam  in  omiiibus   illis  in 
quibus   est    forma    intcllectualis.    Piuma 
probatur   per    lioc,    quod    omnis    forma 
recepta  in  aliquo  ut  in  subjecto,    nume- 
ratur  numero  subjecti  rec'ipientis.  Secln- 
DA  probatur  ex  lioc,  quod  universale  re- 
ceplum  in  uno  et  alio  homine,   unum  et 
idem  est.  Si  enim  diceretur,  quod  essent 
plura  :  tunc  ab  illis  pluribus  abstrahere- 
lur  aliquod  universale  :  et  sic  universaUs 
esset  universale,  et  abiret  hoc   in  infmi- 
tum,  quod  intelleclus  non  capil :    et  uni- 
versalc  non  esset  ubique  et  semperidem, 
quod    est   contra   rationem  :    sequeretur 
enim,   ut  dicit,  quod  scientia  patrum  an- 
tiquoium  Phibjsophorum  cequivoca  essct 
ad  nostram  scienliam:  quia  de  aHis  esset 
scientia  eorum  et  scientia  nostra,  quod 
non  capit  ralio.  Sequeretur  etiam,  ut  di- 
cit,  quod  receptio    intellectus  possibilis 
esset  receptio  materise:  quia  quidquid  re- 
cipit  aliquid,  et  determinat  ipsum  ad  esse 
singuhire,  cst  materia  vel  virtus  operans 
in  materia  :  intellectus  autem  separalus 
cst,  nec  est  virlus  corporalis,  nec  virtus 
in    corpore :   crgo   intellectus    possibilis 
receplione   sua  niliil  determinat  ad  esse 
singulare,    nec  cst  singularis,   sed  unus 
in   omnibus  intellectum  participantibus. 
Et  inde  iterum  ullerius   concludit,  quod 
est  unum  quod   post   morlem   resolvitur 
ab  omnibus. 

28.  Vigesima  octava  via  iterum  est  Abu- 
baker,  et  pouitur  super  tertio  de  A)uma 
ab  Alexandro  sic  :  quidquid  est  potentia 
omuia  fieri,  a  nullo  sccundum  actum  est 
distinctum.  Kt  hoc  per  destructionem 
consequentis  probant  :  Detur,  quod  sit 
distinctum  ab  aHo,  cum  non  distingualur 
nisi  per  id  quod  e>t  aclu,  sequilur,  quod 
est  aliquid  in  actu  :  et  si  est  aHquid  in 
ictu,  scquilur  contradictio  liypothesis, 
sciHcel  quod  non  est  omnia  in  potentia: 
quia  quod  est  actu,  non  est  in  potentia. 
Inde  procedit  sic  :  Quod  a  nullo  est  dis- 


tinctum,  est  unum  in  omnibus  in  quibus 
est :  et  quod  resolvitur  post  mortem  ex 
omnibus,  est  unum  et  idem.  • 

29,    Yigesima    nona  via    est    iterum 
Averrois  in  commenlo   super    tertio  de 
Anima  ',  et  arguit  sic  :  Agens  universa- 
liter  omnia,   non  agit  nisi  fundatum    in 
aliquo  quod  receptivum  estactionis  ejus: 
intellectus  agens  est  universaHter  agens 
omnia  intcHigibiHa  :  ergo  non  agit  nisi 
fundalur  in  intellectu   possibili,  quo  est 
fieri  omnia  intelligibila.  Et  ex  hoc  pro- 
cedit  ultra,  dicens  contra  Themislium  et 
Theophrastum   et  Alexandrum,   quod  si 
agens  est   quid  iseternum  et  separatum, 
oportet  quod  possibile  in  quod  agit  sit 
separatum  et  seternum  :  quia  aliter  non 
fundarelur  in  actione.  Et  ex  hoc  iterum 
ultra  procedit,  quod   si   agens  et  possi- 
bile   sint  seterna,  non  potest   esse   quin 
factum  et  generatum  ab  agenle  in  possi- 
bili,  sicut  scientia  veritatis   ex  principiis 
necessariis,  sit  incorruptibile  et  eeternum 
et  separatum.  Ex  hoc  colligit,  quod  tota 
anima    intelleclualis   secundum     intelle- 
clum  agentem  et  possibilem,  el  tormalem 
et  adeptum,  sit  separata  et  incorruptibi- 
lis.  Inde  ulterius  procedit,  quod  secun- 
dum  se  separatum  et  incorruptibile  non 
multiplicatur  per  accidens  quo  conjungi- 
tur  materiae.  Intellectus  est  sic  separata 
substantia  et  incorruptibilis^  nec  inclina- 
tur  ad  materiam  nisi  continuo  et  tempo- 
re,  qme  sibi  ponitus  sunt  accidentalia  et 
exlranea.  Ergo  per  illa  non  multiplicatur 
secundum  substantiam  in  ilHs  in  quibus 
est.  Unus   ergo   est  in  omnibus  homini- 
bus  [)er  substanHam  non  multiplicatus  in 
ilHs,  et  unus  manet  resolutus  post  mor- 
tem  ex  omnibus. 

30.  Trigesima  via  est  et  uitima  itcrum 
Maurorum  Ilali  et  Abubaker  :  et  dicunt, 
quod  nihil  est  intellectuale  nisi  per  id 
quo  per  simile  depcndet  ad  intellectum 
causcc  primaj,  Et  hoc  dicunt  esse  pcrfe- 
ctissimum  bonorum  ejus.  Et  cuni  causa 
prima  sit  separata  ab  omnibus  ct  incor- 


III  de  Anima,  com.  o. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  Xlll,  QUtEST.  77. 


85 


ruptibilis,  non  potest  dependere  ad 
ipsam  nisi  per  separatum  et  incorrupti- 
bile.  Dicit  autera  Aristoteles  in  decimo 
Ethiconim  et  probat,  quod  homo  est  so- 
lus  intellectus,  et  per  iutellectum  solum 
est  in  operatione  et  felicitate  propria  et 
connaturali :  ergo  homo  per  intellectum 
dependet  ad  causam  primam,  quse  uno 
modo  se  habet  ad  omnia  :  ergo  etiam  in- 
tellectus  quo  dependet  ad  causara  pri- 
mam,  uno  modo  se  habet  ad  omnia,  nec 
distinguitur  nec  multiplicatur  in  illis  in 
quibus  est :  ergo  manet  unus  in  omnibus 
in  quibus  est. 

CoNTRA  hoc  autem  quod  videtur  pro- 
batum  esse  rationibus  inductis,  alia  plu- 
ra  sunt  multo  fortiora  destruenlia  erro- 
rera  illum. 

1.  Et  est  primum,  quod  in  oranibus 
quae  sunt,  differentia  ultima  conslitutiva 
in  esse  et  convertibilis,  ut  dicit  Aristote- 
les  in  septimo  jjrimse  pliilosophise ,  cum 
specie  secundura  essc  numeratur  in  in- 
dividuis.  Forma  autcra  ultima  et  consti- 
tutiva  in  homine,  est  anima  rationalis  et 
intellectualis  :  ab  illa  enim  homo  est 
homo.  Ergo  anima  rationalis  et  intelle- 
ctualis  secundum  esse  est  raultiplicata  in 
individuis  hominibus  secundum  nume- 
rura  individuorum.  Nec  potest  intelligi, 
quod  raultipHcatura  secundum  esse,  non 
multiplicatum  sit  secundum  substantiara: 
ero^o  aniraae  rationales  et  intellectuales 
multse  sunt  in  nuraero  et  substantia  se- 
cunduni  raultitudinem  individuoruni  ho- 
minura.  Discretio  autera  secundura  sub- 
stantiam  non  tollitur  per  separationem 
a  corpore,  ut  dicit  Avicenna  in  sexto  de 
Naliiralibus  :  ergo  relinquitur  de  ne- 
cessitate,  quod  ratio  et  intellectus  mul- 
tiplicantur  secundum  multiiudinem  ani- 
maruui,  et  quod  raultce  sint  aniraae 
rationales  et  intellectuales  in  horainibus, 
et  post  mortem  separatae  remaneant 
multae. 

2,  Secunda  ratio  est,  quod  sicut  ciicit 
Aristotcles  in  secundo  de  Anima^  sicut 
vivere    viventibus    est   esse,    ita    sentire 

I  sentientibus  est   esse,  intelligere    intelli- 


gentibus,  Constat  autem,  quod  id  quod 
est  esse  his  quae  sunt,  multiplicatur  ad 
nuraerura  eorura  quae  sunt :  cujus  causa 
est,  quod  esse  actus  esseniice  est  et  dif- 
fusio  in  eo  quod  est.  Non  potest  ergo 
intelligi,  quod  id  quod  est,  sit  in  multi- 
tudine,  et  id  quod  diffunditur  in  ipso, 
non  multipHcetur :  quia,  sicut  dicit  Ari- 
stoteles,  divisio  causa  nuraeri  est.  Et  ideo 
intelHgibile  non  est,  quod  id  quod  dividi- 
tur,  non  nuraeretur.  Igiiur  cum  id  quod 
est,  numeretur  in  horainibus,  id  quo 
est  id  quod  est,  necesse  est  nuraeiari  : 
id  autem  quo  est  homo  id  quod  ost,  est 
rationale  et  intellectuale,  ut  dicit  Aristo- 
teles  et  ipsa  vtritas  :  ergo  rationale  et 
intellectuale  et  secundum  substantiam  et 
secundum  esse  numeratur  secundum  nu- 
merura  hominura.  Et  cura  post  mortem 
non  tollatur  discretio,  remanebit  post 
morlem  in  £odem  nuraero  :  hoc  enira  so- 
lura  separatur  ut  pcrpetuum  a  corrupti- 
bili,  sicut  ab  oranibus  Philosophis  deter- 
minatum  est. 

3.  Tertia  ratio  est,  quod  communis 
animi  conceptio  est  et  dignitas,  quod 
mullarum  substantiarura  individuarum 
multse  sunt  naturae  secundum  esse,  sive 
natura  dicatur  forma,  sive  raateria.  Et 
si  hoc  est  verum,  tunc  non  potest  csse, 
quod  una  natura  dans  esse  sit  raultorura. 
Sed  constat  et  per  Aristotelem  qui  dicit 
hoc,  et  per  veritatem,  quod  homo  est 
solus  intellectus,  et  a  nuUo  habetur  esse 
nisi  ab  intellectu  :  aliter  enim,  ut  dicit  in 
decimo  Ethicorum  Aristoteles,  non  esset 
operatio  intellectus  propria  et  connatu- 
ralis  homini,  nec  felicitas  hominis  esset 
secundum  operationem  intellcctus  : 
quod  esse  non  potest  :  quia  felicitas  est, 
ut  ibidem  dicitur,  operatio  proprii  et 
connaturalis  habitus  non  impcdita.  Nec 
potestdici,  quod  bomo  non  habet  pro- 
prium  bonum  in  quo  sit  felicitas  ejus, 
cum  oranis  nalura,  ut  probat  in  primo 
Ethicorum  Aristoteles,  habeat  proprium 
bonum  in  quo  sit  status  perfectionis  ejus, 
et  cum  homo  sit  dignius  animal  et  per- 
fectius  omnibus  secundum  ordinem   na- 


86 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


tursB.  Si  ergo  sic  est,  oporlct  quod  id 
quod  est  natura  hominis,  multiplicetur 
BBCundum  numerum  hominum  :  est  au- 
tem  natura  ejus  rationale  et  intellcctualo: 
ergo  rationale  et  intellectuale  multiplica- 
tur  secundum  numerum  hominum.  Si 
quis  dicat,  quod  inlelligere  secundum 
actum  mulliplicatur,  sed  non  intellectua- 
lis  substantia.  Hoc  stare  non  potest:  quia 
nihil  secundum  agere  aiicujus  naturse, 
est  actus  secundus  qui  est  sicut  vigilia 
nisi  quod  secundum  esse  substantiale 
ejusdem  naturse  est  aclus  primus.  Un- 
de  si  intelligere  secundum  actum,  esl 
hominis  actus  secundus,  oportet,  quod 
intellectuale  secundum  substantiam  sit 
ejus  actus  primus  :  et  sic  per  rationem 
inductam  sequitur,  quod  multiplicato 
homine  mulliplicatur  intellectuaUs  natu- 
ra  quee  est  in  ipso  ;  et  cum  intellcctuale 
scparetur  sicut  perpeluum  a  corruptibili, 
sequitur,  quod  posl  mortem  remanel  in 
eodem  numero. 

4.  Quartaratio  est,  quod  uniuscujusque 
esse  substantiale  est  actus  forma?  ultimce 
ipsius.  Cum  ergo  dicitur,  hic  homo  est, 
aut  hic  habet  esse  proprium,  aut  non 
habet  in  specie.  Si  non  habet,  tunc  se- 
quitur,  quod  contradictoria  verificantur 
de  eodem  sic.  Nulla  enim  verior  est  pro- 
positio,  ut  dicit  Boetius,  quam  illa  in 
qua  idem  de  se  praedicatur  :  illa  enim 
nunnjuam  potest  esse  fal«a  :  igilur  h.TC 
est  vera,  hic  homo  est  hoc  quod  est  in 
esse  discreto  et  proprio  :  a  communi 
eoim  natura  non  potcst  esse  hoc  quod 
est  discretum  :  igitur  hic  homo  discretus 
iiomo  est  a  discreto  et  singulari  homine 
conferenti  sibi  esse.  Nihil  autem  con- 
fert  huic  homini,  quod  sit  hic  homo, 
nisi  discretum  rationale  et  intellectuale. 
Ergo  rationalc  et  intellectuale  discretum 
est  in  quoHbet  homine  et  numeratum  : 
et  ahter  sequeretur,  quod  hic  homo  non 
esset  hic  homo  :  a  communi  enim  natura 
nihilest  determinatum  et  discretum,  sic- 
ut  patet  in  genere  et  specie  et  omnibus 
communibus  naluris. 

5.  Quinta  ratio  est  deducens  ad  incon- 


veniens.  Conslat  enim,  quod  homo  non 
est  vivum  et  animal  et  homo,  nisi  per 
aliquid  animae  conjunctum  sibi.  Si  ergo 
per  intellectuni  non  conjungitur  aniina 
corpori  hominis,  sed  per  sensibile  et  ve- 
gelabile  tantum,  sequitur  quod  homo 
non  sit  nisi  vivuni  et  sensibile  tantum, 
et  non  homo  :  et  scquitur,  quod  homo 
non  fit  determinatum  in  aliqua  natura 
specifica,  quod  valde  est  inconveniens, 
cum  homo  intev  omnia  magis  determi- 
nalum  sit  in  esse. 

G.  Sexta  ratio  est,  quodin  totapbiloso- 
phia  probatun)  est,  quod  separata  secun- 
dum  esse  et  secundum  substantiam,  nec 
prosunt  ad  esse,  nec  prosunt  ad  scire  :  eo 
quod    ex    eisdem    principiis    res   est  et 
scitur,    ut   in    principio    primi   Physico- 
rum  probatum  est.  Si  ergo  intellectuale 
separatum  est  secundum  esse,  nec  pro- 
dest  ad  esse  hominis,  nec  ad   scire  :  et 
hoc    ridiculum    est  :     quia   homo     non 
est  liomo  nisi  pcr  intellectum,   nec  sci- 
tur  esse   homo  nisi   per   intellectuale  : 
nescitur    enim  quid    est  homo    nisi    per 
rationcm  delinilivam,  et  in  ratione  deli- 
nitiva  ultima  ronstitutiva  diflerentia  est 
intellectuale.  Si  igiturper  esse  de  neces- 
sitate  ebt  conjunctum,  eo  quod  aliter  nec 
prodesset  ad  esse  nec  ad  scire,  et  quod 
unitur  multis,  de  necessitate  multiplica- 
tur  in  illis,  sequitur  dc  necessitate,  quod 
intellccluale  secundum  esse  et  substan- 
tiam  multiplicatur  in  hominibus   multis, 
et  separatum  post  mortem  ab  hominibus 
remanet  in  multitudine  sua?  discretionis  : 
separatur  enim  ut  perpetuum  et  incor- 
ruptibile  a  corruptibili,  a  quo  mors  nihil 
privat. 

7.  Septima  ratio  sumitur  ex  ratio- 
ne  separali.  Probatum  enim  est  in  septi- 
mo  prinic-e  philosophix,  quod  nisi  dilfe- 
rentia  potcstate  esset  in  gencre,  et  forma^ 
potentia  esset  in  materia,  unum  non  pos- 
set  fieri  in  natura,  et  essc  ex  genere  et 
differentia,  et  materia  et  forma  :  et  causa 
hujus  est,  quod  idem  et  non  diversum 
est,  et  ex  eisdem  principiis,  et  primo  in 
potentia,  postea    in  actu.   Et  ideo  dicit 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  Xlll,  QU.EST.  77. 


87 


Pliilosophus,  quod  definitio  est  unum 
et  non  multa,  non  congregatum,  sed 
simpliciter  et  secundum  naturam  unum. 
Si  ergo  intellectus  sit  separatus  secun- 
dum  esse  et  substantiam,  erit  intellectua- 
lis  natura  separata  :  et  ex  hoc  sequitur 
de  necessitate,  quod  id  quod  fit  ex  intel- 
lectuali  natura  et  corpore,  non  est  nisi 
congregatione  unum^  et  non  natura  et 
substantia  :  quod  falsissimum  est  :  fal- 
sum  ergo  est,  quod  intellectualis  nalura 
secundum  esse  et  substantiam  separata 
est. 

8.  Octava  ratio  est :  quia,  secundum 
Aristotelem  in  principio  Physicorum, 
intelligere  et  scire,  est  ex  principiis  et 
causis  et  elemeniis  uniuscujusque  rei : 
ergo  ea  ex  quibus  scitur  quid  est  homo, 
sunt  principia  et  causa?  et  elementa  ho- 
minis.  Nescitur  autem  quid  est  homo. 
nisi  ex  rationali  et  intellectuali :  rationa- 
le  ergo  et  intellectuale  in  homine  sunt 
principium,  et  causa,  et  elementum  : 
principiumj  prout  sunt  prima  intluenlia 
ad  esse  hominis  .•  causa,  prout  ex  ipsis 
de  necessitate  educitur  esse  hominis  : 
elementum,  prout  per  seipsa  essentialiter 
intrant  esse  hominis.  Ex  hoc  arguitur 
sic  :  Quidquid  elementaliter  est  de  esse 
hominis,  multiplicatur  multipHcato  ho- 
mine  :  ralionale  el  intellectuale  elemen- 
taliter  sunt  de  esse  hominis  :  ergo 
secundum  esse  et  substantiam  multipli- 
cantur  multiphcato  homine  :  et  sic  secun- 
dum  substantiam  et  esse  multi  sunt  in- 
tellectus  et  intellectuales  natur*  in 
multis  hominibus. 

9.  Nona  ratio  est :  quia,  sicut  in  ter- 
tio  de  Anima  probatum  est,  in  omni  na- 
tura  ahquid  est  agens  et  aliquid  patiens  : 
propter  quod  in  animaponitur  intellectus 
agens  et  possibilis.  Et  ex  his  sequitur, 
quod  in  anima  sit  aliquid  animaliter 
agens,  et  animaliter  paliens,  et  aliquid 
generatum  animaliter  ex  agente  et  pa- 
tiente.  Et  hoc  concedunt  omnes.  Agens 
enim  est  intellectus  agens,  patiens  in- 
telleclus  possibilis,  gencratum  autem  in- 
tellectus  speculativus,  qui  cum  perfectus 


fuerit,  vocatur  adeplus,  et  (sicut  dicit 
Aristoteles  in  primo  de  Anima)  non  est 
sequaliter  in  hominibus.  Constat  autem, 
quod  speculativus  numeratur  in  homi- 
nibus  :  et  cum  sit  formalis,  numerari  non 
potest  nisi  numero  subjecti  :  ergo  possi- 
bilis  intellectus  numeratur  in  homini- 
bus,  quia  possibiUs  est  subjectum  specu- 
lativi.  Et  cum  in  omni  natura  proportio 
sit  inler  agens  et  patiens,  sequitur  de  ne- 
cessitate,  quod  multiplicato  possibili  et 
speculativo,  multiplicabitur  et  agens  in- 
tellectus  :  in  multis  ergo  hominibus  multi 
agentes,  multi  speculativi,  multi  possi- 
biles  sunt  intellectus,  et  post  mortem 
manebunt  multi. 

10.  Decima  ratio  est  sumpta  a  speciali 
definitione  animse  et  ratione.  Probatum 
est  enim  in  secundo  de  Anima,  quod 
sicut  trigonum  est  in  tetragono,  sic  ve- 
getativum  in  sensitivo,  et  sensitivum  in 
rationali :  sed  quando  trigonum  est  in 
tetragono,  tetragonum  non  separatur  a 
trigono  secundum  esse:  ergo  similitudo 
est :  sicut  tetragonum  non  separatur  a 
trigono  secundum  esse,  ita  intellectivum 
non  separatura  sensitivo,  nec  sensitivum 
a  vegetativo.  Constat  autem,  quod  uni- 
cuique  homini  proprium  est  vegetati- 
vum,  et  proprium  sensilivum,  distin. 
ctum  a  vegetativo  et  sensitivo  oninium 
aliorum.  Si  igitur  intellectivum  non  est 
separabile  ab  illo,  ut  probat  Philosophus, 
non  capit  intelleclus,  quod  intellectivum 
non  sit  proprium  uniuscujusque  et  sepa- 
ratum  et  distinctum  ab  omnibus  aliis 
secundum  esse  et  substantiam  :  licet  in- 
telligibile  bene  sit,  quod  ab  una  substan- 
tia  quae  est  anima  et  imago  primae  causce 
secundum  inlelligentiam,  non  immersa 
sub  materia,  sed  praelata  materiee,  sicut 
principans  subjecto  in  comiuunicatione 
operum  et  passionum  vitse,  fiuant  quoe- 
dam  potentite  organicoe  et  qucedam  non 
organicse,  ut  dicit  Avicenna.  Ergo  cum 
sensibilc  et  vcgelativum  sint  propria  et 
multiplicata  secundum  esse  et  substan- 
tiam  secundum  multitudinem  hominum, 
sequitur  de  necessitatc,  quod   intellecti- 


86 


D.  ALB.  MAG.  ORl).  PRiED. 


vum  sit  proprium  socundum  iiumeium 
hominum  multiplicatum,  et  sic  potentia 
fluens  a  substautia  animne  secundum  id 
quod  elevata  est  super  corpus  ct  imago 
primje  causse,  Et  ulterius  semper  sequi- 
tur,  quod  separatum  post  mortem  sicut 
perpetuum  a  corruptibiii,  maneat  sub 
eodem  numero  secundum  esse  et  sub- 
stantiam. 

11.  Undecima  ratio  est,  quse  accipitur 
ab  Isaac  in  libro  de  Definiiiombus,  ubi 
dicit,  quod  ratio  crealur  in  umbra  intelli- 
gentiae,  et  sensus  in  umbra  rationis,  et 
vegetabile  iu  umbra  sensus.  Hoc  enim 
esse  non  posset,  nisi  sempor  superior 
secundum  esse  fundaretur  in  inferiori. 
Propter  quod  dicunt  etiam  Dionysius  et 
Boetius  :  Quidquid  potcst  inferior,  polest 
supcrior  excelienter  et  eminenter,  sed 
non  convertitur.  Sed  intelligi  non  potest, 
quod  inferior  secundum  esse  singulare 
multiplicetur  in  quolibet  hominc,  et  su- 
perior  multiplicata  in  ipsa  secundum  esse 
et  substantiam  non  multiplicetur.  Ergo 
intellectuale  multiplicatur  secundum  esse 
et  substantiam  in  quolibet  homine  sicut 
sensibile  et  vegelabile  :  et  in  eodem  nu- 
mero  manebit  post  mortem,  cum  dicat 
Avicenna  in  sexto  de  Naturalibiis^  ut  in 
praehabilis  habitum  est,  quod  anima  ra- 
tionalis  proprietates,  quibus  individua- 
tur  in  corpore,  post  mortem  retinet,  et 
eisdem  manel  individuatum. 

12.  Duodecima  ratio  est  accepta  de 
ordine  causarum  formalium,  quse  sunt, 
siciit  in  libro  de  Causis  dicitur,  propo- 
sitione  prima,  osse,vivere,  etintelliijere  : 
et  semper  secunda  hnbet  ;i  priori  quod 
est,  et  quod  causa  est.  Cum  igitur  omni- 
bus  constat,  quod  essc  et  vivere  et  scn- 
tire  unicuique  homini  eslproprium,  et  in 
pluribus  multiplicatum,  ot  non  unum 
idem,  non  potest  intel  ligi,  qucd  intclle- 
ctuale  non  multiplicotur  secundumesse  et 
substantiam  :  igitur  intellectivum  in  quo- 
libot  homine  ost  proprium,  et  non  unum 
in  omnibus,  ot  cum  separatur,  remanet  • 
sub  eodem  numero. 

13.  Decima   tertia   ratio   est ,  quia  in 


tino  primi  de  Anima,  ubi  loquitur  Ari- 
stotolcs  contra  Platoncm  dicentem,  quod 
multa?  animae  sunt  in  corpore  hominis, 
una  scilicot  in  cerebro,  et  una  in  hcpate, 
et  una  in  vasis  scminariis.  Dicit  Aristo- 
teles  contra  eum,  etiam  secundum  expo- 
sitioncm  Averrois,  quod  sicut  corpus  est 
unum  sccundum  substantiam  mulliplica- 
tum  in  organis,  ita  substantia  animae  cst 
una  multiplicata  in  polcntiis.  Scd  con- 
slat.  quod  multorum  corporum  pcrfecto- 
rum,  et  multee  sunt  perfectiones  substan- 
tiales  secundum  cssc  ct  substantiam  : 
ergo  multae  animae.  Perfectio  autem  ho- 
minis  non  est  nisi  intellectualis  anima  : 
ergo  inlollcctualis  anima  multiplicatur 
secundum  multitudinem  hominum. 

14.  Decima  quarla  ratio  est,  quam  fa- 
ciunt  quidam,  et  quae  facit  probabilita- 
tem,  non  necessitatem.  Dicunt  igitur, 
quod  homo  gencrat  homincm  univoca 
generatione  :  ct  sicut  dicit  Aristotelcs  in 
XVI  Animaliuni,  in  hac  generatione 
quatuor  sunt  moventia:  calor  scilicet 
elementi  dirigens,  et  calor  coeli  in  lumine 
penelrante  in  scmcn  et  uterum  matris  ad 
speciem  movcns^  et  calor  gcnerantis  di- 
stinguens  et  formans,  et  virtus  intelligen- 
tiae  causae  primae  ad  imaginem  ct  simili- 
tudinem  prinue  causae  producens.  Gum 
igitur  actiones  omnium  istorum  non 
terminentur  nisi  ad  aliquid,  quod  habet 
esse  proprium  in  singulis,  non  potest 
esse,  quod  anima  intellectualis  quae  est 
anima  hominis  ad  imaginem  prim»  cau- 
sae  facta,  non  habeat  essc  proprium  in 
singulis secundum  substantiam.  Sed  bene 
potest  ossc  secundum  naturam  tam  in 
corporalibus  quam  in  spiritualibus,  quod 
id  quod  socundum  substantiam  cst  sin- 
gulare  factum  ad  imagincm  causoe  uni- 
vcrsalis,  secundum  substanliam  sit  sin- 
gulare  ct  aliqua  virtuto  sua  sit  univcr- 
sale,  sicut  sol  in  corporalibus,  ct  anima 
intellectualis  in  spiritualibus.  Propter 
quod  ctiam  dicit  Philosophus,  quod  ha- 
bct  intellcctum  agcntcm  quo  est  omnia 
facere,  et  intellcclum  possibilcm  quo  est 
omnia    fieri.   Et  Democritus  dixit,  ut  in 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  Xlll,  QU.EST.  77. 


89 


X  primc-e  philosophise  dicit  Aristo- 
teles,  quod  homo  sapiens  est  mensura 
omnium:  est  enim  per  sensum  mensura 
sensibilium,  et  per  intellectum  mensura 
intelligibilium,  eo  quod  sensus  ost  locus 
et  species  sensibilium,  in  quo  ut  loco  et  a 
quo  ut  specie  sensibilia  accipiunt  esse 
sensibile.  Intellectus  autem  est  sensus  et 
locus  intelligibilium,  in  quo  et  a  quo  in- 
telligibilia  accipiunt  esse  intelligibile. 

1.3.  Decima  quinta  ratio  est,  quod  cui- 
cumque  convenit  actus,  et  ei  convenit 
potentia  a  qua  elicitur  talis  actus.  Si 
ergo  actus  est  singularis,  oportet  quod 
potentia  sit  singularis.  Constat  autem, 
quod  actus  speculationis  veritatis  in  sin- 
gulis  hominibus  singularis  est :  quia  ali- 
ter  oporteret,  quod  speculante  uno  spe- 
cularetur  et  alter  :  quod  manifeste  con- 
stat  esse  falsum  :  ergo  oportet,  quod  ille 
singularis  actus  a  singularipotentia  egre- 
diatur :  et  non  eoreditur  nisi  ab  intelle- 
ctu  :  oportet  ergo,  quod  intellectus  se- 
cundum  singulare  esse  sit  in  quolibet 
homine,  et  ita  multi  intellectus  sint  in 
multis. 

16.  Decima  sexta  ratio  sumpta  est  a 
ratione  separati.  Non  potest  enira  intel- 
ligi,  ut  dicit  Aristoteles  contra  Platonem 
loquens,  quod  separatum  in  quantum  se- 
paratum  est,  moveat  id  a  quo  separatum 
est  per  actionem  suam.  Si  ergo  intelle- 
ctus  omnino  separalus  est  secundum  esse 
et  substantiam,  per  nullam  actioneni 
suam  movebit  nec  hunc,  nec  illum,  nec 
aliquem  :  quia,  sicut  dicit  Aristoteles  in 
XVI  Animalium\  si  non  tangit,  non 
agit  :  et  si  non  agit,  non  sequitur  altera- 
tio.  Inde  a  destructione  consequentis  ar- 
guitur,  cum  intelloctus  et  ratio  agant  in 
hoc  et  in  illo  et  in  quolibet  singulari 
homine,  speculando,  ordinando,  diri- 
gendo,  et  in  his  actibus  alterent,  oportet 
quod  per  esse  et  substantiam  conjuncta 
sint  cuilibet  homini  et  multiplicala  in 
ilhs  :  vel  si  scparala  sint  per  cssc  et  sub. 
slantiam,  quod  nulla  actio  rationis  et  in- 


tellectus  est  in  homine,  quod  valde  ab- 
surdum  est :  ergo  absurda  positio  est,  ex 
qua  hoc  sequitur,  scilicet  quod  intelle- 
ctussecundum  esse  separatum  situnus  in 
omnibus. 

17.  Decima  septima  ratio  sumpta  est  a 
verbo  quod  dicit  x\ristoteles  in  YIIl  Ani- 
malium  :  quia  scilicet  natura  in  nullo 
ordine  naturse  venit  de  extremo  in  extre- 
mum,  nisi  per  omnia  media.  Cum  ergo 
in  ordine  causarum  formalium,  extre- 
mum  in  principio  sit  esse,  et  extremum 
in  fine  sit  intellectus,  media  sint  vita  et 
sensus,  sive  ve£retabile  et  sensibile,  ex- 
trcmum  quod  est  intellectus,  de  necessi- 
tate  conjungitur  homini,  et  unitur  per 
esse  vegetabile  et  sensibile  :  quod  autem 
unitur  unicuique  secundum  esse,  de  ne- 
cessitate  singulare  efficitur  in  illis,  et 
multiplicatur  in  multis :  ergo  intellectus 
secundum  esse  singulare  est  inunoquo- 
que  et  multiplicatur  inillis,  et  non  unitus 
et  separatus  in  omnibus. 

18.  Decima  octava  ratio  est  fundata 
super  verbum  Aristotelis  in  XII  Anima- 
linm  :  quia  potentia  quse  organum  deter- 
minatum  habet  in  corpore,  secundum 
singulare  esse  est  in  corpore,  licet  vir- 
tute  sit  universab's,  sicut  et  organum 
universalis  virtutis  est.  Intellectus  orga- 
num  determinatum  habet  in  corpore 
hominis.  Dicit  enim  Aristoteles  ^,  quod 
manus  est  organum  intellectus,  et  sicut 
intellectus  est  universaliter  ordinans  et 
dirigens,  ita  manus  universale  organum 
est,  et  organum  organorum,  ut  dicit, 
ordinans  omnia  alia  membra^  ad  actus  : 
quod  datum  est  homini,  ut  ibidem  dicit, 
pro  armis,  et  ad  omnem  operationem  :  et 
ideo  distincta  est  digitis  longis  et  articu- 
latis,  ut  ibidem  dicit,  ut  plicabilis  sit  ad 
omnem  operationem.  Ergo  intellectus 
secundum  esse  individuum  et  singulare 
est  in  homine. 

19.  Decima  nona  ratio  est,  quod  nihil 
simile  invenitur  in  tota  natura,  quod  ali- 
quid  scilicet  habeat  operationem  univer- 


'  XVI  do  Animalibus,  Tract   I,  cap.  2. 


2  III  de  Anima,  Tract.  III,  cap.  12. 


90 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


salem  in  aliquo,  et  secundum  esse  sit  se- 
paratum  ab  ipso.  Sensus  enim  communis, 
qui  operationem  universalem  habet  in 
sensibus  particularibus,  componendo, 
dividendo,  et  ordinando,  secundum  esse 
non  est  separatus  ab  aninia  sensibili,  sed 
potius  est  pars  ejus..Ergo  cum  intellectus 
sicut  principans,  ut  dicit  Aristotelcs  in 
primo  Politicorumj  operationes  univer- 
sales  habeat  in  uniuscujusque  hominis 
anima  in  appetibilibus  et  operabilibus, 
componendo,  dividendo  et  ordinando, 
secundum  esse  conjunctus  erit  cujuslibet 
hominis  animae,  et  multiplicatus  in  illis. 

20.  Vicesima  ratio  fundata  est  super 
hoc,  quod  secundum  PlatonemetBo6tium 
in  libro  de  Trinitate diciiur,  quod  formae 
qucedam  sunt  omnino  separatae,  quae 
vere  dicuntur  /ormas,  quia  foris  manent. 
El  sunt  quaedam  quae  sunt  omnino  con- 
junctae,  sicut  formae  corporales  quae  sunt 
in  materia,  et  nullam  habent  operatio- 
nem  extra  materiam  :  propter  quod,  ut 
dicit  Boetius  in  libro  de  Trinitate,  a 
Stoicis  non  merentur  dici  formae,  sed 
formarum  imagines.  Ergo  necessario 
sunt  mediae  formae,  quae  per  esse  et  sub- 
stantiam  sunt  conjunctse,  et  per  virlu- 
tem  et  operationem  sunt  separatae.  Ilae 
autem  non  possunt  esse  animae  vegeta- 
bilis  et  sensibilis  :  quia  illcT  per  esse  et 
operationes  sunt  conjunctae.  Erunt  ergo 
animae  intellectualis  et  rationalis.  Ergo 
formae  animae  rationalis  et  intellectus, 
per  esse  sunt  conjunctae,  et  per  virtutem 
et  operationem  sunt  separatae.  Sed  quid- 
quid  conjunctum  est  per  esse  unicuique, 
multiplicatur  illis  rnultiplicalis,  et  nume- 
ratur  ad  numerum  illorum  in  quibus 
est.  Ergo  ratio  et  intellectus  per  esse 
sunt  conjuncta  singulis,  el  numerantur 
numero  singulorum. 

21.  Vicesima  prima  ratio  fundata  esl 
super  verbum  Aristotelis  in  primo  de 
Anima^.  Quia  sicut  se  habet  ars  ad  in- 
strumenta  arlis,  ita  quod  instrumcnta 
unius  artis,  polius  sint  figurae  quam  in- 


strumenta  alterius,  sicut  ars  tibicinandi 
actum  suum  operalur  per  tibias,  et  non 
per  dolabram  :  ita  se  habent  animae  di- 
versorum  animalium  ad  invicem  :  et 
ideo  organa  diversorum  animalium  in 
figura  suntdiversa.  Constat  autem,  quod 
homo  habet  diversa  organa  ab  omnibus 
animalibus  in  figura  :  et  hoc  non  potest 
esse  propter  animam  sensibilem :  quia 
illa  una  est  in  genere  in  omnibus  anima- 
libus.  Ex  hoc  accipitur,  quod  cum  di- 
vcrsitas  organorum  sit  ab  anima  in  figura 
et  specie,  et  non  possit  esse  diversitas  a 
non  conjuncto  secundum  esse,  non  pot- 
est  esse  vel  inlelligi,  quod  diversitas  or- 
ganorum  hominis  sit  a  substantia  non 
conjuncta  sibi.  Est  autem  ab  anima  ra- 
tionali,  ut  dictum  est,  ordinanle  vel  dis- 
ponente,  vel  verius  dicendo,  a  sapientia 
Creatoris  ordinante  et  disponenle  ea  ad 
usus  animae  rationalis.  Oportet  ergo  de 
necessitate,  quod  ratio  et  intellectus 
secundum  esse  conjuncla  sint  ei,  quod 
habeat  talia  organa  :  et  sequitur  ulte- 
rius,  quod  numerentur  et  multiplicentur 
ad  numerum  eorum  qui  talia  organa  ac- 
cipiunt. 

22.  Vicesima  secunda  ratio  fundata  est 
super  hoc,  quod  in  tota  natura  sive  sit 
generabilium,  sive  sit  corruptibilium,  sive 
perpetuorum,  numquam  duo  mobilia  vel 
plura  moventur  ab  uno  motore  simplici, 
nisi  moveat  unum  per  alterum,  et  non 
aeque  immediate.  Sed  si  unus  intellectus 
sive  intellectualis  anima  est  in  omnibus 
honiinibus,  constat  quod  est  in  eis  ut 
motor  naturalis.  Si  ergo  movet  omnes, 
et  non  unum  per  alterum,  tunc  unus  mo- 
tor  simplex  movcbit  multa  mobiiia  : 
quod  contra  ordinem  nalurae  est,  et  esse 
non  potest  :  ergo  a  destruclione  consc- 
quentis,  unus  intellectus  in  omnibus  ho- 
minibis  vel  pluribus  csse  non  potest, 

23.  Vicesima  tertia  ratio  fundata  est 
super  potentiam  movendi,  qua  anima 
movet  corpus.  Aut  enim  movet  pcr  im- 
perium,  aut  per  unionem  naluralem.  Si 


*  1  de  Anima,  Tract.  I,  cap.  3. 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  77. 


91 


per  imperium,  hoc  imperium  non  potest 
extendi  ad  seipsam,  quia  nemo  sibi  im- 
perat,  ut  dicit  Grammaticus.  Si  ergo 
extendat  ad  animam  sensibilem,  cui  im- 
perat  anima  rationalis  :  tunc  oporteret, 
quod  consensus  esset  semper  inter  in- 
tellectum  sive  rationem  et  sensibilem 
animam  :  et  hoc  est  contra  Aristotelem 
in  tertio  de  Anima,  ubi  dicit,  quod  ssepe 
intellectu  movente  recte,  in  contrarium 
non  recte  movet  sensibile  desiderium. 
Ergo  movet  per  unionem  secundum 
esse.  Quidquid  autem  unitur  multis  se- 
cundum  esse,  de  necessitate  multiplicatur 
in  ilUs,  nec  aliud  potest  intelligi.  Intelle- 
ctus  secundum  esse  unitur  muUis.  Ergo 
multiplicatur  in  illis  :  non  ergo  unus  est 
in  omnibus,  sed  muhiphcatur  secundum 
homines  participantes  intellectum  :  non 
ergo  unus  est  in  omnibus,  nec  potest 
esse. 

24.  Vicesima  quarta  ratio  etiam  quo- 
rumdam  antiquorum  Philosophorum  est, 
et  prsecipue  Platonis,  fundata  super  hoc, 
quod  in  omni  natura  ubicumque  plura 
sunt  moventia  ad  unum,  sive  causantia, 
causae  implexae  omnes  quotquot  sunt 
movent  in  forma  primee  :  sicut  patet  in 
digestione,  ubi  movet  calor  ignis,  et  ca- 
lor  animge :  et  nisi  calor  digestivus  infor- 
maretur  a  calore  animse,  ut  dicit  Aristo- 
teles  in  secundo  de  Anima  contra  Em- 
pedoclem  loquens,  calor  digestivus  in- 
cenderet  omne  quod  digerit.  Nunc  autem 
quia  informatur  calore  animae,  digestio- 
nem  terminat  ad  formam  ossis,  et  ad 
formam  carnis,  et  ad  formam  nervi,  et 
aharum  partium  similium  quee  nutriun- 
tur  in  animato  corpore.  Ergo  a  simili  in 
generatione  ubi  embryones  moventur  ad 
generationem  hominis,  in  quibusmovens 
vegetabihs,  sensibilis,  et  rationaUs  gcne- 
rantis  in  virtute  formativa  non  potest 
esse,  nisi  vegetabilis  et  sensibihs  mo- 
veant  in  virtute  rationahs,  cujus  poten- 
tiae  sunt  vegetabihs  et  sensibihs  :  ahtcr 
enim,  ut  dicit  Aviccnna,  non  terminare- 
tur  generatio  ad  corpus  organicum  orga- 
nis  rationahs  animee.  Sed  nihil  separa- 


tum  et  universale  unum  in  omnibus,  sic 
movet  discrete  et  singulariter  in  uno. 
Intehectus  ergo  et  ratio  quae  sic  movent 
singulariter  in  uno,  nec  separata  sunt, 
nec  universaliter  omnium,  sed  uniuscu- 
jusque  propria,  et  multiphcata  in  iUis 
secunJum  esse  :  et  sic  non  unus  inteUe- 
clus  est  in  omnibus  vel  in  multis.  Prop- 
ter  hanc  rationem  dixit  Plato,  quod 
anima  est  ut  sapiens  homo,  qui  secun- 
dum  rationem  sedificat  sibi  domum,  et 
postea  intrat  ad  inhabitandum. 

2d.  Vicesima  quinta  ratio  deducit  ad 
inconveniens  :  quia  si  delur,  quod  anima 
rationalis  et  inteUectualis  separata  est 
una  in  omnibus  per  esse,  non  conjuncta 
unicuique,  sequitur  quod  anima  rationa- 
hs  inteUectuahs  non  est  anima  :  non 
enim  convenit  ei  ratio  dicens  quid  est 
anima,  vei  dicens  propter  quid  :  tahs 
enim  anima  non  erit  perfectio  sive  ende- 
lechia  corporis  organici  pliysici  poten- 
tiam  vitae  habentis,  nec  erit  principium 
et  causa  hujusmodi  vitae  in  corpore  or- 
ganico  physico  :  et  sic  sequitur,  quod 
anima  rationahs  intellectualis  non  sit 
anima,  quod  falsum  est,  quia  sic  contra- 
dictoria  verificarentur  de  eodem.  Falsum 
est  ergo,  quod  unus  intellectus  separa- 
tus  in  omnibus  sit  et  communis,  sed  po- 
tius  numerabitur  in  singulis  qui  parti- 
cipant  ipsum. 

26.  Yicesima  sexta  ratio  procedit  con- 
tra  hoc  quod  dicunt,  quod  prima  perfe- 
ctio  hominis  non  est  numerata  numero 
hominum,  sed  secunda  :  et  hoc  esse  non 
potest  :  secunda  enim  perfectio  est  sicut 
vigilia,  et  actus  sicut  operatio  :  et  cujus 
non  est  potentia,  iUius  non  est  actus.  Si 
ergo  actus  sive  operatio  in  quolibet  di- 
versa  est  et  numerata,  oportet  quod  po- 
tentia  secundum  esse  et  substantiam 
numerata  sit  in  quohbet.  Ergo  non  unus 
intellectus  secundum  esse  et  substantiam 
est  in  omnibus,  sed  muUi,  et  tot  quot 
sunt  intehigentes. 

27.  Yicesima  septimaratio  fere  proce- 
dit  secundum  idem  :  quia  si,  sicut  ilh  di- 
cunt,  actu  primo   remanente  communi, 


02 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


actus  secundu?  est  proprius,  co  quod  in- 
telligere  uniiis  non  est  intelligere  alte- 
rius,  qureratur,  ulruni  ille  aclus  secun- 
dus  primi  actus  oporatio  sit  per  se,  vel 
per  accidens.  Constat,  quod  non  per  ac- 
cidens  :  quia  sicut  lucis  essenlialis  actus 
est  lucere,  ita  intellectualis  naturae  essen- 
tialis  actus  est  intelligere  :  essentialis 
autem  aclus  numquam  relinquit  essen- 
tiam  cujus  est  actus  :  ergo  nec  intelligere 
potest  esse  aliquo  modo,  nisi  ubi  est  in- 
tellectualis  natura  et  intellectus.  Si  ergo 
concedant,  quod  intelligere  numeratur 
secundum  intelligentes,  consequenter 
concedere  oportet,  quod  intellectualis 
natura  et  inlellectus  numeretur  secun- 
dum  omnes  intelligentes. 

28.  Yicesima  octava  ratio  fundata  est 
super  hoc,  quod  anima  secundum  esse 
et  substantiam  dicilur  actus  animati  cor- 
poris,  et  est  actus  primus  sicut  somnus, 
a  quo  egreditur  secundus  qui  est  sicut  vi- 
gilia.  Actus  autem  primus  uniuscujusque 
rei  perfectio  ejus  est  ad  esse,  et  numcra- 
tur  numero  illius  cujus  est  propria  per- 
fectio.  Ergo  anima  rationalis  quse  est 
primus  actus  hominis  secundum  esse,  est 
in  quolibet  homine,  et  numeratur  nu- 
mero  eorum  in  quibus  est,  et  sic  multi 
inteliectus  erunt  in  multis,    et  non  unus. 

29.  Vicesima  nona  ratio  est,  quod  isti 
dicunt  contra  omnem  naturam  :  nulla 
enim  ratio  admittit,  quod  motor  separa- 
tus  ct  universalis  et  perpetuus  moveat 
mobile  corrupfibile  et  generabile.  Et  lioc 
patet  per  inductionem  in  omnibus  moto- 
ribus  cfjeli  et  mobilibus,  per  omnes  de- 
monstrationos  quas  inducit  Aristoteies  in 
VII  et  VIII  Physicorum.  Sed  ratio  et  in- 
tellectus  humanus  movet  mobilc  corrup- 
tibile  et  generabile.  Ergo  secundum  esse 
non  possunt  esse  separata  et  universalia, 
sed  conjuncta  generabili  et  corruptibili, 
et  numerata  in  illis. 

30.  Trigesima  ratio  est,  guia  secun- 
dum  istos  sequitur  inconveniens,  quod 
homo  scilicet  nih  1  operctur  per  inlclle- 
ctum,  quod  est  contra  hoc  quod  sinf^-uli 
experiunlur  in  seipsis.    Si  enim    intelle- 


ctus  agens  separatus  sit,  ct  similiter  in- 
tellectus  possibilis,  et  intellectus  agens 
aformis  imaginationis  quae  sunt  in  anima 
abstrahat  univcrsale,  quod  etiam  separa- 
tum  est,  et  separatum  secundum  ratio- 
nem  separati  nec  secundum  esse  nec  se- 
cundum  operationem  sit  conjunctum 
animsB  vel  alicui  parti  animae  hominis, 
sequitur,  quod  intellectus  agens  non  agit 
in  homine,  nec  intellectus  possibilis  re- 
cipit  in  homine  hoc  vel  illud,  nec  in- 
tellectus  formalis  sive  spcculativus  reci- 
pitur  in  homine  hoc  vel  illo  :  et  sequitur 
ulterius,  quod  iste  homo  vcl  ille  nihilagit 
per  intellcctum,  nisi  hoc  idem  agatur  in 
omnibus  :  cujus  contrarium  omnes  expe- 
rimur  :  oportet  ergo,  quod  singuli  sin- 
gulos  habeanl  intellectus. 

31.  Trigesima  prima  ratio  est,  quod 
secundum  hoc  qudd  isti  dicunt,  nullus 
hominum  est  in  potentia  sciens,  nec 
umquam  fietin  actu  scicns  :  per  id  enim 
quod  separatum  est  a  quolibet,  nullus 
est  aliquid  in  potentia  vel  in  actu  :  intelle- 
ctus  possibilis,  qui  potentia  est  omnia, 
separatus  est  a  nobis,  ut  dicunt  isti :  et 
quod  separatum  est  a  nobis,  per  hoc  nec 
in  potentia  scientes  erimus,  nec  in  actu  : 
ergo  sequitur,  quod  nullus  in  parliculari 
est  polentia  sciens  vel  actu,  quod  est 
contra  commune  omnium  experimen- 
tum.  Falsum  est  ergo,  quod  intellectus 
secundum  esse  non  sit  in  nohis  :  et  si  se- 
cundum  esse  est  in  nobis,  secundumesse 
numeratur  in  hominibus. 

32.  Trigesima  secunda  ratio  est,  quia 
secundum  dictum  istorum  nullus  est  in- 
tellectus  adeptus  :  adeptum  enim  per 
suam  rationcm  est  conjunctum  secun- 
dum  esse  :  isti  autem  ponunt,  quod  et 
intellectus  possibilis  separatus  sit  ab  om- 
nibus,  et  intellectus  agcns,  et  universale 
quod  agit  intellectus  agensin  possibilem, 
sit  etiam  separatum  et  ubique  et  semper. 
Per  hoc  autem  quod  separatum  est, 
nullus  aliquid  adipiscitur.  Ergo  num- 
quam  aliquis  homo  habuit  intellectum 
adeptum,  quod  tamen  est  contra  Aristo- 
telem  et  DemocritumetPtolemaeum,  qui 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  77. 


93 


dicunt  concorditer,     quod     Philosophus  movebit :  ergo  est  frustra.  Omnis  autem 

habet  iutellcctum  adeptum.  Si  autem  hoc  Philosophus  abhorret,    quod   aliquid  sit 

falsum  est,  tunc  positio  falsa  ex  quase-  frustra  in  natura  :  falsum  est  ergo  quod 

quitur,  scilicat  quod  intellectus  secundum  dicunl :  ergo  intellectiva  pars  animae  non 

esse  non  sit  conjunctus  cuilibet  :  et  si  est  est  separata,  sed  numerata  numero  ho- 

conjunctus   cuiiibet,    numeratur    secun-  minum.    Ad  lioc    autem  solum    videtur 

dum  numerum  eoruni  in  quibus  est.  respondere    Averroes    inter   omnia    quse 

33.  Trigesinia  tertia  ratio  est,  quod  se-  sunt  adducta.  Et  dicit,    quod  numquam 

cundum  hoc  quod  isti  dicunt,  anima  in-  cessaverunt,    neque    cessabunt   homines 

teilectualis  nec  ut  actus  primus,  nec  ut  esse,  neque  artes,  neque  philosophia  :  et 

actus     secundus      conjungitur     homini.  si  cessaverunt   in    una    quarta     propter 

Quod  non  ut    actus  primus,  pate'  :    po-  motum   astrorum,    non    cessaverunt    in 

nunt  enim   intellectum  possibilc  i    esse  alia,  et  sic  semper  fuerunt  et  erunt.  Sed 

separatum   et  unum  esse   apud    omnes  :  quod  hoc   absurdum    sit,     statim    patet 

quod    autem    sic    separatum    r  -t,    nulli  etiam  cuilibet  parum  scienti :  quia  quid- 

est    conjunctum    :     et    sic     i.iiUi     con-  quid  sit  de  populatione  terrse,  positio  est 

jungitur  ut   actus  primus.  Et  quod  non  possibilis,  quod  omnes  homines  uno  mo- 

ut  actus     secundus,    patet  :    universale  mento  destruantur,   sicut  factum  est  iu 

enim  licet  abstrahalur  a   formis   imagi-  cataclysmo.    Dicit   autem  Aristoteles   in 

nationis,    tamen     non    est   in   imagina-  Prioribns^  quod   talso    et  non    possibili 

tione,    quia    sicut    probat  Avicenna,    in  posito,    quod  accidit  est  falsum  et    im- 

organo  imaginationis  nihil  recipilur  nisi  possibile  :  ergo   positio  illorum  csl  falsa 

sub    ligura    corporali.     Ergo    secundum  et  impossibilis. 

istos  speculatio   actualis  secundum  nihil  30.  Trigesima  sexta  ralio  est,  quod  se- 

est  conjuncta  animce  :  ergo  per  intelle-  cundum  positionem  istorum   magna  se- 

ctum  non  est  homo,  homo  designatus  in  querelur  absurditas  :  sequitur  enim,  quod 

numero.  Cum  ergo  hoc  falsum  sit,  sicut  substantia   separata  perpetua  moveatur, 

omnibus   patet,    patet    quod    intellectus  patiatur  et  alteretur  a  corruptibili  tem- 

conjunctus  est  hominibus,  et  numeratur  porali.   Dicunt    enim,    quod    intellectus 

numero  hominum.  possibilis  imperfectus  est  et  in   potentia, 

3i.  Trigesima  quarta   ratio  est,  quod  etquod  perricitur  a  formis  imaginationis, 

secundum  istos  aaima  moritur  cum  cor-  qute  corruptibiles  sunt.  Quod   quam   ab- 

pore    tota  :   quia  cx   quo  intellectus  non  surdum  sit,  scit  omnis   expertus  in  phi- 

continuatur  cum  anima  nisi  per  formas  losophia  nalurali.  Perpetua  enim   et  se- 

imagiuationis,  ut  dicunt,  cessante  organo  parata  agunt   in   temporalia,    et   non    e 

imaginationis,  quod  corruptibile  cst,  ni-  converso   :    tamen    istam    absurditatem 

hil  de    intellectu  maui.t  in  anima.  Cum  dixit  et  scripsit  Avenperlhe   in    epistola 

ergo  intellectiva  pars  sola  separabilis  sit  quam  vocavit  de  continuatione  intelle- 

ut  perpetuum    a    corruptibili,    sequitur  ctus  cum  anima.   Unde  dixit,   quod  cum 

quod  nihilmanetde  anima  post  mortem:  dicitur,  puer  est  in  potentia  sciens,  no- 

quod  cum  falsum  sit,  sequitur  quoJ  po-  tatur  ibi  triplex  potentia.  Una  qua  puer 

sitio  illorum  falsa  est.  in  potentia  est  ad  formas  imaginationis. 

3.^.  Trigesima    quinti   ratio  est,  quod  Secunda  qua  formse  imaginationis  in  po- 

secundum  istos  sequitur,  quod   si  pona-  tentia  sunl  ad  lumen  agenlis,    sicut  colo- 

mus,   quod    omnes  homines    simul    de-  res  ad  lumen  solis.  Tertia  qua  iutellectus 

struantur,  sequitur  tunc,  quod  anima  in-  possibilis  in  potentia  est  ad  formas  sepa- 

tellectualis    manet  separata  ab  omni  ho-  ratas  pci-  lucem  agentis.  Quod  quam  im- 

mine  :  et  sic  motor  qui  secundum   suam  possibile  sit,  omnis  scit  qui  novit  philo- 

essentialem   rationem   motor    est,    nihil  sophiam. 


94 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


Et  quia  potius  deficeret  tempus,  quam 
enumeralio  impossibilium  quse  sequuii- 
tur  ad  hunc  errorem,  ideo  ista  sufficiant. 
Ex  his  enim  multa  talia  convinci  pos- 
sunt  etiam  a  parum  sciente. 

soiutio.  Ad  solutionem  autem  eorum  qucTe  in- 
ducunt,  praenolandum  est,  quod  anima 
rationalis  sive  inlelleclualis  subslanlia 
est,  quae  stat  in  esse  et  substantialitate 
per  causam  primam  cujus  est  imago  :  et 
ideo  elevata  est  supra  materiam,  et  non 
immersa  sub  ipsa  sicut  forma  naturalis. 
Nec  agitur  a  natura  sicut  anima  vegeta- 
bilis  et  sensibilis,  scd  potius  agit  in  ip- 
sam  naturam  sicut  substantia  elevata 
super  eam,  et  ordinans  et  regens  et  mo- 
vens  eam.  Et  in  quantum  sic  dupliciter 
considerata  est,  fluunt  ab  ea  potentise  du- 
plices.  Secundum  enim  quod  slat  sub 
luce  intelligentiae  causae  primae,  sic  fluit 
ab  ea  intellectus  agens,  qui,  sicut  dicit 
Aristoteles  in  III  de  Anima,  est  ut  lux. 
Secundum  autem  quod  se  habet  ut  per- 
fectio  corporis,  ut  dicit  Avicenna  in  VI 
de  Nahiralibus,  talis  dico  corporis  quod 
inler  omnia  commixta  et  complexionata 
magis  recedit  ab  excellentia  contrario- 
rum  et  accedit  plus  ad  sequalilatem  ca^li, 
sic  fluit  ab  ea  intellectus  possibilis  et 
ratio  inquisitiva.  Cum  tamen  comparatus 
fuerit  inteUectus  agens  luce  sua  ad  possi- 
bilem,  in  quem  luce  sua  penetrat,  tunc 
efficitur  intellectus  formalis  et  adeptus. 
Et  quia  omne  possibile  perfectum,  specie 
agenlis  agit  actionem  propriam,  propter 
hoc  intellectus  pofsibilis  perfectus  per 
lumen  agentis  efficitur  speculativus.  Et 
ex  illa  parte  est,  quod  intelleclus  huma- 
nus  conjungitur  continuo  et  tempori  per 
inclinationem  ad  sensum.  Secundum  au- 
tem  quod  anima  substantia  est  qua?  per- 
fectio  corporis  tabs  est,  ut  dictum  est, 
quod  scilicet  ad  aequalitatem  coeli  acce- 
dit,  sic  emanant  ab  ea  vires  sensibiles  et 
sensuum  exteriorum  et  sensuum  interio- 
rum.  Secundum  autem  quod  comparatur 


simpliciter  ad  corpus  naturale  ut  actus 
ejus,  sic  emanant  ab  ca  virtutes  natura- 
lcs,  quce  omnes  sunt  vegelabilis  animee, 
scilicet  nutriliva,  augmcntativa,  et  gene- 
rativa.  Et  propter  hoc  illee  neccssitati 
subsunt,  et  aguntur  potius  quam  agant. 
Et  omnes  hujusmodi  vires  secundum  di- 
versum  rcspectum  manant  ab  una  tub- 
stanlia,  quoe  dicitur  anima  ralionalis,  Et 
ideo  dixerunt  antiqui  Philosophi,  quod 
anima  humana  creata  cst  in  horizonte 
aeternitalis  et  temporis.  Et  Hermes  Tris- 
megistus  dixit,  quod  infcrius  divinitatis 
in  luce  intelligentiae,  in  homine  intelle- 
ctum  animae  dat  et  lumen.  Dicendum  est 
ergo,  quod  intelleclus  pro  certo  secun- 
dum  esse  et  substantiam  dividitur  et  nu- 
meratur  in  hominibus,  et  diversus  est, 
sicut  oplime  probatur  in  rationibus  con- 
tra  hunc  errorem  inductis. 

Ad  ARGiiMENTUM  primum  ergo  dicen-  Ad  i 
dum,  quod  licet  intelligentia  ut  intelli- 
gentia  sit  separala,  tamen  quod  ex  in- 
telligentia  manat  in  animam,  et  format 
eam  ad  imaginem  intelligentiae  primae, 
ab  anima  non  cst  sejjaratum,  sed  in  ani- 
ma  est  sccundum  esse  :  et  licet  nuilius 
corporis  sit  actus,  tamen  animae  est  actus 
perfectivus  :  et  quia  anima  actus  est 
physici  corporis,  propter  hoc  intellectus 
et  intellectualc  est  ultima  difTercntia  con- 
stitutiva  hominis  in  esse  hominis,  et 
sensitivum  minimum,  hoc  est,  potentiale 
tantum  confcrt  ad  esse  hominis.  Et  hoc 
est  quod  dicit  Dionysius,  quod  minimum 
secundum  sensum  quod  est  sensibile  ad 
esse  hominis  est.  Et  ibidem,  hoc  est,  in 
Cwlesii  hierarchia  *  dicit  Maximus  in 
commento  sic  :  «  Secundum  sensum 
minimum  dicit  dilTercntiam  sensibilis. 
Irrationalia  enini  ex  toto  sensus  sunt, 
per  quem  consistunt,  cum  sint  non  in- 
telligentia.  In  nobis  autem  modicum  est 
sensibile  :  non  enim  per  illud  consisti- 
mus,  sed  per  inlellectuale.  Unde  et  post 
mortem  adhuc  sumus  animae  intellectua- 
les  existentes.  »  Et  ibidem   alius    com- 


1  S.  DiONYsius,    Lib,   de  Coelesti  hierarchia,      cap.  13,  in  commento. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QUiEST.  77. 


95 


mentator,  Joannes  scilicet  Constantino  - 
politanus  Episcopus,  minimiim  liomi- 
nem  secundum  sensum  ait^  non  tam- 
quam  aliis  animantibus  plures  sensus 
liabentibus,  sed  quia  homo  per  sensum 
non  est  homo,  sed  per  intellectum.  Et 
ideo  dicit  Aristoteles  in  X  primse  philo- 
sophiae,  quod  delectatio  quae  est  in  theo- 
rematibus,  intelleclus  est,  connaturalis 
homini  et  propria  :  delectatio  autem  quae 
est  in  sensu,  ut  dixit  Plato,  est  quidem 
connaturalis,  sed  non  propria  :  quia  non 
convenit  homini  secundum  id  quod  ho- 
minemin  proprio  esse  consliluit,  hoc  est, 
secundum  inteliectum. 

Ad  secundam  viam  dicendum,  quod  in 
intelleclu  duo  considerantur,  esse  scilicet 
intellectus,  et  substantia.  Et  per  esse 
quod  habet  in  anima  sicut  polentia  in 
subjecto,  necesse  est,  quod  dividatur  et 
numeretur  numero  subjecti.  Persubstan- 
tiam  autem  dupliciter  consideratur,  scili- 
cet  secundum  id  quod  est,  et  secundum 
hoc  itcrum  necesse  est  quod  dividatur  et 
numerelur  sccundum  ea  in  quibus  est. 
Consideratur  etiam  secundum  virtutem 
luminis  intellectualis,  quod  semper  egre- 
ditur  ex  ipso  ad  omnia  intelligibilia,  et 
secundum  hoc  penetrat  per  omnia,  ita 
quod  nihil  ibi  obstat  longe  et  prope.  Et 
secundum  hoc  illud  lumen  necesse  est 
esse  separatum,  cum  sicut  visus  egre- 
diens  de  oculo  meo,  non  est  idem  visus 
qui  egreditur  de  oculo  tuo,  ita  intelli- 
genlia  egrediens  ab  inlellectu  unius,  non 
est  intelligentia  egrediens  ab  intellectu 
alterius.  Et  ideo  dicit  Aristoteles  in 
I  Ethicorum,  quod  sicut  visus  in  oculo, 
ila  intellectus  in  anima.  Unde  Anaxago- 
ras  non  intellexit,  quod  esset  separatus 
et  immixtus,  nisi  in  lumine  cui  nihil 
obstat,  ct  quod  per  omnia  penetrat  : 
per  esse  tamen  et  substantiam  voluit 
eum  esse  conjunctum  animte,  et  ani- 
niam  conjunclam  corpori  sicut  perfectio- 
nem,  et  sic  unum  ad  alterum  numerari 
et  dislingui  secundum  esse  et  substan- 
tiam. 

Ad  TERTiAM  viam  dicendum,  quod  in- 


tellectus  non  dicitur  immaterialis,  ideo 
quod  nihil  in  se  immateriale  habeat  : 
hoc  enim  improbatur  ab  Aristotele  in 
III  de  Anima,  ostendente,  quod  in  anima 
est  intellectus  agens  et  intellectus  possi- 
bilis.  Sed  dicitur  immaterialis,  quia  non 
est  in  materia  corporali,  nec  actu  organi 
corporalis  :  et  hoc  sola  est  materia,  scili- 
cet  corporalis,  quae  de  potentia  exiens 
per  motum  venit  ad  actum  perfectum. 
Unde  quod  objicitur  de  motu,  nihil  est 
ad  propositum.  Tamen  possibilis  exiens 
de  potentia  ad  actum  alteratur  altera- 
tione  quadam,  et  non  simpliciter :  et  id 
quod  est,  habet  pro  subjecto,  sed  non 
est  ex  materia  quae  subjecta  sit  motui  et 
mutationi,  quae  sola  vera  materia  est. 

Ad  quartam  viani  dicendum,  quod  ^^  ^ 
intellectus  licet  ex  ratione  intelligentiae 
nihil  determinet  per  quod  distinguatur, 
tamen  ex  se,  hoc  est,  ex  eo  quod  est  hoc 
discretum  secundum  esse,  habet  unde 
distinguatur  et  numeretur. 

Ad  quintam  viam  dicendum,  quod  si  ^j  5^ 
bene  intelligatur  ratio  illa,  contra  eos 
est  :  quia  licet  lux  sit  species  omnium 
colorum,  tamen  iux  in  isto  colore  acce- 
pta  non  est  lux  in  alio  colore  accepta. 
Ita  lux  intelligentiae  in  uno  inlelligibili 
non  est  eadem  cum  ea  quoe  est  in  alio  in- 
telligibili  :  quia  aliter  eadem  esset 
species  diversorum  genere  et  specie  : 
quod  esse  non  potest,  cum  secundum 
esse  quod  habet  in  intelligibilibus,  non 
numeratur  intellectus,  sed  secundum 
esse  quod  Iiabet  in  intelligentibus  :  in 
illis  enim  est  secundum  esse  naturae,  in 
intelligibilibus  autem  tantum  secundum 
virtutem  sui  luminis. 

Ad  sextam  viam  dicendum,   quod  in-      .  .  . 

'      >  Au    G. 

tellectus  non  est  causa  simplicitatis  et 
separationis,  nisi  per  resolutionem.  Et 
hoc  modo  maxime  simplex  est  :  sic 
enim  omnium  formarum  resolutio  stat 
in  ipso  :  quia  prima  forma  est  exiens  a 
causa  prima  :  sed  ex  hoc  non  habelur, 
quod  sit  simplex  secundum  esse  :  est 
enim  in  eo  diversum  etiam  secundum 
Philosophos  (ut  dicit  Avicenna  in  nono 


96 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


prinhT  philosop/iicv)   simm  esse  et  quod 
.    est,  et  per  hoc  numeratur  et  distiiiguitur 
ab  aliis  entibus. 
Ad  7.  Ad    SEPTIMAM    viam  dicendum  eodem 

modo,  quod  intellectus  quidem  est  spe- 
cies  specierum  intelligibilium,  et  locus 
secundum  virtutem  luminis  sui  et  difTu- 
sionem,  et  per  hoc  non  distinguitur  :  est 
tamen  etiam  in  se  diversa  habens  quod 
est  et  esse,  et  est  ultima  difTerentia  con- 
stitutiva  hominis,  et  faciens  hominem 
esse  hominem,  et  sic  (ut  dicit  Plato)  non 
est  nisi  in  anima,  et  (sicut  dicit  Avi- 
cenna)  sic  pendet  ad  lumen  intelligentise 
causae  primae,  et  penes  hoc  distinguitur 
et  numeratur. 
^d  8.  Ad  octavam     viam   dicendum,    quod 

intellectus  non  est  ubique  et  semper,  nisi 
secundum  virtutcm  luminissui,  et  lumen 
non  est  ipse  secundum  esse  naturale,  nec 
substantia  ejus,  sed  actus  ejus  egrediens 
ex  ipso.  Sicut  enim  dicit  Ambrosius, 
«  Potestas  luminis  corporalis,  est  multi- 
plicare  se  in  radiis  sine  iimite,  sine  nu- 
mero,  sine  mensura  :  est  tamen  dislin- 
ctum  et  in  numerum  positum  per  esse 
quod  habet  in  luminari.  »  Ita  multo 
magis  lumen  spirituale  intelligentiae 
diflusivum  est  sui  in  omnia  intelligibilia 
ubique  et  semper  sine  iimite,  sine  men- 
sura,  sine  numero,  per  cxtensionem  sui 
quam  habet  ad  intelligibilia  :  est  tamcn 
distinctum  et  numeratum  per  esse  quod 
habet  in  inteliigentibus. 
Ad  9.  Ad  nonam  viam  dicendum,  quod  hoc 

quidem  verum  est,  quod  omnes  illi  qui 
diccbant  unum  intellectum  esse  in  omni- 
bus  animabus,  dicebant  intelleotum  et 
praecipue  agentem  non  esse  partem  ani- 
mce,  sed  extra  animain,  ot  per  splcndo- 
rem  et  irradiationem  intelligentiaj  iliu- 
strari  animam,  et  sic  fieri  possibilem  et 
receptibilem  intelligibilium.  Sed  hoc  jam 
improbatum  est  :  quia  sic  ab  intellectu 
non  posset  sumi  ultima  difrercntia  con- 
stitutiva  hominis.  Et  propter  hoc  dicit 
Damascenus,  quod  aniraa  non  habet  in- 
tellectum  extra  se,  sed  intra  se  ut  par- 
tem  sui  purissimam.  Similiter  cum  dici- 


tur,  quod  universale  est  ubique  et  sem- 
per,  non  intelligitur,  quod  sit  extensum 
per  omnem  locum,  quia  hoc  falsum  est, 
sed  quod  nullus  locus  et  nullum  tcmpus 
est  in  quo  non  sit  actu  et  intellectu  in 
omni  suo  particulari.  Et  sic  est  in  intel- 
lectu  secundum  potestatem  intelleclus, 
quae  potestas  nihil  aliud  est,  nisi  quod 
ipse  intellectus  absoluta  potentia  est  a 
materia  et  appendiciis  materise  :  et  ideo 
nihil  recipit  nisi  sit  sic  absolutum.  Sed 
ex  hoc  non  potest  argui,  quin  secundum 
esse  quod  habet  in  intelligente,  distin- 
guatur  et  numeretur. 

Ad  DEciMAM  viam  dicendum,    quod  in 
rei  veritale  intellectus  forma  est  imma- 
terialis,  non  multiplicata  per  materiam, 
et  potentia  non  est  in  materia,  nec  per 
motum   educitur  de  ipsa  :  hoc  enim  est 
proprium  physicae.   Intellectualis   autem 
natura  data  est   ab  opifice,  irradiala  lu- 
mine  intelligenliie  causa^  primae.  Tamen 
duo  habet  in  se,  esse  scilicet  :  et  secun- 
dum  hoc  dependet  ad  causam  primam, 
quae  facit  debere  csse  in  omni  eo  quod 
est,  Habet  etiam  in  se  secundum  id  quod 
est  potentiam  ad   esse  illud,    secundum 
quam    dependet  ad  ens  necesse,  a  quo 
accipit  esse,  et  in  quo  radicatur  esse  sic- 
ut  in  supposito  :  et  illud  non  est  unum 
in   multis.    Et  ideo   etiara  esse  efficitur 
multiplex    et    nuraeratum     in    his   quae 
sunt :  et  icleo  etiam  inlellectus  secundum 
esse  et  quod  est,    in  numerum  ponitur. 
In  argumento  autem  fallacia  consequen- 
tis  est  :    procedit    enini   a  propositione 
quie  duas  causas  habet  veritatis  ad  alte- 
ram.  Potest  enira  multiplicari  forma  nu- 
mero     divisionis    materiae,    et    numero 
suppositorum    sive    ejus   quod    est  :    et 
ipse  procedit  ac  si   non  numerelur,  uisi 
numero  divisionis  materiae. 

Ad  undecimam  viam  dicendum,  quod 
hoc  procedit  ex  perverso  intellectu  dicti 
Anaxagorae.  Ratio  enim  dicti  sui  est, 
quod  potentia  lurainis  intellectus  non 
clauditur  aliquo  deterrainante  ipsam  ad 
haec  intelligibilia  et  non  aha,  sicut  clau- 
duntur  potentiae  naturales  et  corporales  * 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QUiEST.  77 


97 


sed  quod  secundum   esse  non  determi-  non  est  causa  quod  secundum  essentiam 

netur  ad  id  quod  est,   hoc  noluit  dicere  el  esse  non  participatur  :  sed  hujus  causa 

Anaxagoras  :  quia  hoc  esset  impossibile,  est,  quod  non  participatur  organice  se- 

Et  propter    hoc   etiam    secundum    esse  cundum  polentiam  intelligendi  nisi  per 

numeratur  in  illis  in  quibus   est  :  omne  accideas  :  sicut  dicimus  intellectum  debi- 

enim  quod  numeratur,  ponitur  in  nume-  litari  in  polenlia  intelligendi,  quia  debi- 

rum  per  id  quod  determinat  ipsum  se-  litatur  organum  sensibilis  animae,  a  qua 

cundum  esse.  formas  accipit  :  quia  sicut  dicit  Augusti- 

x\d  DUODLCiMAM  viam  dicendum,  quod  nus  in  libro  XII  super  Genesim  ad  litie- 

intellectus  dicitur  esse  separatus  a  mate-  ram,    «   Imagines  quse  imprimunlur  in 

ria,  et  motu,  et  appendiciis  :  quia  talis  spiritu  »    (dicit  enim,    quod  spirilus  est 

apprehensio     et    acceptio     impediret   et  vis  quaedam  mente  inferior,  in  qua  ima- 

arctaret  eum  ad  sensibilem  acceptionem,  gines    rerum     imprimuntur)    et    ibidem 

quam  habere  non  polest,  nisi  sicut  dicit  dicit,  quod  «  illse  imagines  quae  corporali 

Dionysius,  quod   potentia  superior  pot-  figura   imprimuntur    in   spiritu,  sub  lu- 

est  quidquid  inferior  potest,    excellenter  mine  intelligentise  intellectualis  visionis 

et  eminenter  :  propter  quod  etiam,  sicut  fulgent    in  intellectu  :   »   propter    quod 

ipse    dicit,     xAngelis    datur    sensibilium  etiam    necesse  est,   quod  conturbatione 

co^^nitio.  Sed  non  dicitur  esse  separatus,  facta    in    spiritu,   conturbatio  etiam   fiat 

quod    secundum    esse  separatus   sit  ab  intellectus. 

intellio-ente  :    et    ideo   etiam    secundum         Ad  decimam  quintam  viam  dicendum, 

esse  illius  numeratur,  et  non  est  unus  in  quod  id  quod  dicunt  de  luce   corporali, 

pluribus    sed  multi.  bene  verum  est  :  sed  illa  una  nalura  qua 

Ad  decimam  TERTiAM  viam  dicendum,  participatur  lux  a  multis,   non  est   una 

quod  in  veritate  haecratio  fuiteorum,  qui  nisi  secundum   rationem,  et  non  secun- 

intellectum  dicebantnonessepartem  ani-  dum  esse  :  quin  potius  multiplicatur  in 

mse,  sed  splendorem  intclligentise  sepa-  his  in  quibus  est  secundum  esse.  Et  si- 

rata?.    Sed  eadem  ralio  contra   eos  est  :  militer  inspiritualibus,  intellectuale   lu- 

quia  cum  dicitur,    quod  anima  est  stra-  mon  quod  participatur   [)er   convenien- 

mentum  intelligentise,     quseramus,   per  tiam  ad  causam  primam,  et  est  in  parti- 

quam  naturam  sit  stramentum  rationalis  cipantibus  ipsum   secundum  potestatem 

anima    plus    quam    alia  ?  Et    non    erit  participantium    et    non    participati,   ne- 

assi-^nare,  nisi  quod  stramentum  est  per  cesse  est  (nec  aliud  intelligi  potest)  quod 


intellectualem  naturam.  Sicut  enim  color 
sub  actu  lucis  non  sternitur,  nisi  in 
perspicuo  per  naturam  perspicui  :  ila 
splendor  intelligentia?  sub  quo  sunt  in- 
telligibilia,  non  sternitur  in  anima  nisi 
per  naturam  intellectualem  susceptibi- 
lium  talium  :  et  si  talis  natura  est  in 
anima,  hsec  natura  individuatur  in  ea, 
et  determinatur  ad  esse,  et  numeratur 
numero  eorum  in  quibus  est. 

Ad  decimam  quartam  viam  dicendum, 


multiplicetur  in  ipsis  et  numeretur  nu- 
mero  eorum  :  et  ideo  necesse  est,  quod 
multi  intellectus  sint  in  multis,  et  non 
unus. 

Ad  decimam  sextam  viam  dicendum, 
quod  illi  qui  sic  respondent,  verissime 
dicunt. 

Ad  objectionem  istorum  in  contra- 
rium,  dicendum,  quod  in  natura  duplex 
est  hoc  aliquid  :  est  enim  hoc  aliquid  in 
ordine    suo  perfectum  :  et  ex  illo   cum 


quod  intellcctus  participatur  a  mullis,  et  alio  non  fit  unum.  Et  est  hoc  aliquid 
numeratur  participatione  ipsa,  et  parti-  quod  suppositum  est,  et  est  in  eo  diver- 
cipatur  secundum  essentiam,  et  secun-  sum  esse  et  quod  cst,  eo  quod  secundum 
dum  esse  numeratur.  Sed  quod  non  es.e  pendet  cx  causa  prima  :  et  secun- 
alteratur  in  eis  quse  participant  ipsura,      dum  id  quod  est,  m  potentia  est  ad  ens 

7 


Ad  15. 


Ad  16. 


98 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


necesse,  ex  quo  accipit  osse  :  et  illud 
formale  est  ad  aliud  quod  perficitur  ab 
ipso,  sicut  motor  ad  mobile  se  habet  :  et 
ex  illo  cum  alio  hcw'  (It  unum  in  natu- 
ra  :  et  tale  est  intellectualis  anima  in 
Jiomine  :  et  ideo  cum  corpore  iit  unum 
in  natura,  et  hoc  est  homo. 

AJ  ir.  Ad  degimam  septimam  viam  dicendum, 
quod  intellectus  secundum  esse  et  sub- 
tantiam  non  est  ubique  et  semper,  sed 
in  eo  qui  intelligit  tantum  :  sed  secun- 
dum  ambitum  sui  luminis  ct  difTusionem 
est  ubique  et  semper  et  ad  distans  et  ad 
propinquum  a-qualiler.  Et  quod  dicitur, 
quod  virtus  non  est  extra  substantiam, 
in  corporahbus  verum  est,  sed  in  spiri- 
tualibus  non  est  generaUter  verum  :  haec 
enim  non  requirunt  situm  in  virlute  et 
operalione  sua,  sed  sufficit  in  eis  ordo 
quem  loco  situs  habent,  et  diflusionem 
virtutis  in  libertate  habent  voluntatis  :  et 
esse  et  essentia  eorum  non  est  virtus 
eorum  :  hoc  enim  in  nullo  est  nisi  in 
simplici  primo. 

Ad  18,  Ad  decimam  octavam  viam  dicendum, 
quod  pro  certo  inlellectus  est  forma  ad 
modum  et  imaginem  luminis  primae 
causce  producta,  et  non  ipsius  mobihs, 
sicut  dicunt.  Et  ex  hoc  quod  sic  proce- 
dit  ex  prima  causa,  non  liabet  divisibi- 
litatem,  nec  parlicularitatem,  sed  est 
ubique  et  semper  sicut  lumcEi  intellij^en- 
tiae  sub  quo  formata  et  ])roducta  est  : 
tamen  in  hoc  cujus  ipsa  perfectio  est  et 
forma,  et  sic  de  necessitate  et  particula- 
tur  et  efficilur  hic  et  nunc,  nec  est  hoc 
modo  eadem  apud  omnes  et  in  omni- 
bus. 

Ad  19,  Ad  decimam  nonam  viam  dicendum, 
quod  in  veritate  intelleclus  materiale 
subjectum  non  est  intelligibilium  specie- 
rum  :  quia  si  ita  esset,  formaretur  et 
denominaretur  ab  oinnibus  intelligibili- 
bus  specierum,  et  esset  ligneus,  lapi- 
deus,  ferreus,  et  sic  de  aliis  :  sicut  di- 
xerunt  illi  qui  cognitivo  definierunt  ani- 


mam,  et  dixerunt,  quod  simile  simili 
cognoscimus  :  et  ideo  dixerunt  animani 
esse  commixtam  ex  omnibus  qute  sunt, 
quia  omnia  cognoscit.  Et  de  his  satis 
disputatum  esl  in  qugeslione  quid  est 
a)iima  per  defiiiitionem  '.  Et  eodem 
modo  patet,  quod  sicut  non  est  subje- 
ctum  per  esse  et  substantiam  intelligibi- 
lium  :  ita  per  esse  et  subslantiam  nec  est 
species,  nec  locus  inteliigibilium,  scd 
per  ambitum  luminis  intellectualis  est 
locus  intelli2:ibilium  :  sic  enim  salvativus 
intelligibilium  est  sicut  locus,  et  sic  ge- 
nerativus  est  intelligibilium  sicut  aclus 
et  species  :  sicut  lux  corporalis  regio  et 
species  est  colorum,  qui  secundum 
actuin  movent  visum.  Sedhocnihil  impe- 
dit  quin  secundum  esse  essentiale  intel- 
lectus  sit  in  hoc  et  hic  et  nunc,  et  secun- 
dum  hoc  numeretur  numero  eorum  qui 
intelligunt. 

Advigesimam  viam  dicendum,  quod  in-  A( 
tellectus  per  esse  substantiale  quod  habet, 
nec  est  agens,  nec  possibilis,  sed  per 
potentiam  activam  vel  possibilem.  Et 
sic  verum  est,  quod  una  ralione  est  in 
omnibus,  et  est  quodammodo  omnia  : 
sed  etiam  per  esse  essentiale  quod  habet, 
est  forma  constitutiva  hujus  intelligentis 
et  difTerentia,  et  sic  parliculatur  et  effici- 
tur  hic  et  nunc,  et  alius  in  uno,  et  alius 
in  aho.  Non  enim  est  inlelligibile,  quod 
unum  et  idem  numero  pcr  esse  essen- 
tiale  sit  in  diversis,  et  non  numeretur 
in  illis. 

Ad  vigesimam  primam  viam  dicendum,  ^^ 
quod  revera  intelleclus  est  forma  ultima, 
in  qua  sicut  potentiae  continentur  omnes 
formae,  esse  scilicet,  vivere,  et  intelli- 
gere,  sicut  sa?pius  dictum  est.  Et  parti- 
cipat  bonitates  primae  causae  non  parti- 
culariter,  cum  sit  quodammodo  omnia  : 
tamen  non  participat  ad  modum  primae 
causae,  quia  lioc  cst  impossibile,  ut  in 
libro  de  Causis  probatum  est  :  sed  par- 
ticipat  ad  modum  ejus   quod  ad  imagi- 


1  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  II^  Part,  Summse  ttieo-      hujusce  novaj  editionis. 
logiae,   Tract.   XII,    Qusest.   59.     Tom.    XXXII 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.^ST.  77. 


99 


nem  primse  causse  factum  esl  :  nec  sine 
omni  motu  sicut  prima  causa,  sed  sine 
motu  physico  et  mateiiali  :  quia  si  sine 
omni  motu  participaret,  non  participa- 
ret,  sed  excellenter  et  eminenter  omnia 
haberet  et  prsehaberet  sicut  prima  cau- 
sa  :  et  hoc  esse  non  potest.  Nunc  aulem 
quia  ad  modum  suae  potestatis  partici- 
pat,  fit  de  potentia  participante  actu 
participans  :  et  hic  est  quidam  motus. 
Et  quia  ad  modum  propriae  potestatis 
participat,  fit  particulariter  participans 
de  necessitate,  sed  non  universaliter  et 
cxcellentor  omnia  prsehabens  in   seipso. 

A22  Ad    vigesimam  secundam  viam   dicen- 

dum,  quod  universale  sicut  in  loco  pro- 
prio  est  in  intellectu,  et  sicut  in  specie 
quse  facit  ipsum  actu,  est  in  lumine  ejus, 
sicut  in  prsehabitis  saepius  dictum  est. 
Et  verum  est,  quod  immaterialis  et  nul- 
lius  est  corporis  actus  :  sed  quia  in  se 
habet  diversa  quod  est  et  esse,  ex  ipso 
quod  est  et  quod  dependet  ad  ens  ne- 
cesse,  et  ab  ipso  accipit  esse,  determina- 
tur  ad  esse  hic  et  hoc  et  nunc,  et  sic 
particulatur  et  numeratur,  et  non  ex 
y^divisione  materise.  Et  hoc  satis  in  hac 
eadem    quaestione    paulo    ante   explana- 

'        tum  est. 

..!3.  Ad  vigeslmam  tertiam  viam  diccndum 
eodem  modo,  quod  licet  intellectus  unus 
sit  secundum  ralionem  in  omnibus,  et 
non  divisus  per  materiam  :  tamen  quia 
esse  ejus  dividitur  et  numeratur  discre- 
tione  suppositorum  in  quibus  habet  esse, 
sequitur  de  necessitate,  quod  unus  sit 
in  uno  et  alius  in  alio^  et  non  idem  in 
omnibus. 

-i.  Ad  vigesimam  quartam  viam  dicen- 
dum,  quod  intellcctus  dicitur  forina  se- 
parata  et  separatus  :  quia  secundum  po- 
testatem  luminis  sui  non  immiscetur 
materioe  et  appendiciis  materia^  :  sed  non 
dicitur  scparatus,  quod  sit  conjunctus 
per  essentiam  ei  quod  constituit  in  esse 
intellecluali  :  imo  sccundum  hoc  esse  est 
in  omiii  eo  quod  habet  naturam  intelle- 
ctualem,  et  numeratur  numero  illorum, 
sicut  ssepius  dictum  est. 


Ad  vigesimam  quintaxM  viam  dicen-  Ad  25. 
dum,  quod  divisio  esse  causa  est  numeri 
intellectus  :  causa  autem  divisionis  esse 
est  hoc,  quod  in  potenlia  habet  se  ad 
ens  necesse  in  accipiendo  ipsum  esse,  et 
hoc  quod  est  divisum,  est  in  diversis  : 
propter  quod  de  neces.fitate  esse  efficitur 
diversum  in  diversis,  et  ponitur  in  dis- 
cretionem  et  numerum. 

Ad  vigesimam  sextam  viam  dicendum,  Ad26. 
quod  in  veritate  si  anima  intellectualis 
esset  tantum  motor  et  omnimode  sepa- 
rata,  ratio  illa  procederet  :  nunc  autem 
illa  est  motor  ct  actus  sive  perfecfio, 
esse  substantiale  conferens  ei  quod  mo- 
vet,  quod  intelligi  non  potest,  nisi  sit  in 
eo  quod  movet  per  esse  substantiale, 
ideo  oportet,  quod  per  esse  discretum 
sit  in  isto,  et  per  aliud  discretum  in 
alio  :  nihil  enim  uno  actu  simplici  con- 
stituit  duo  vel  tria  vel  plura.  Et  ideo  in 
anima  intellectuali  sive  rationaJi  non 
habet  loeum  illa  ratio  :  non  enim  secun- 
dum  esse  separafa  est  a  supposito.  Et 
Iioc  facit  confinuationem  intellectus  ad 
animam,  et  non  virtus  ejus  vel  poten- 
tia  :  virtus  cnim  et  potentia  signa  pos- 
sunt  esse  separationis,  sed  non  faciunt 
eam  :  sunt  enim  post  esse  substantiale, 
et  sicut  naturalis  potentia  vel  impoten- 
tia,  quGB  sunt  qualitafes  in  secunda  spe- 
cie  qualitatis,  fluenfia  a  principiis  essen- 
tialibus  animse  rationalis  sive  intelle- 
ctualis. 

x\d  vigesimam  septimam  viam  dicen-  Ad  27, 
dum,  quod  illa  ratio  rudis  esf.  Quia  jam 
dictum  est,  quod  cum  dicitur,  quod  uni- 
versale  ubique  et  semper  est,  non  intel- 
ligifur  hoc  quod  unum  et  idem  sit  in 
omni  loco  et  in  omni  tempore  secunduin 
esse,  sed  quod  non  est  locus  nec  tem- 
pus  in  quo  univorsale  acfu  et  infellcctu 
non  sit  in  suo  inferiori  et  una  ratione  : 
et  ideo  non  sequivocatur  scientia  nostra 
ad  scientiam  piitrum  pra^cedcntium  :  sed 
quia  universalis  et  particularis  est  idem 
esse  in  natura,  ideo  necesse  est,  quod 
essc  liujus  non  sit  esse  illius,  sed  unus- 
quis([ue  habcat  csse  discrefum.  Et  ideo 


100 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


dicit  Aristoteles,  quod  destructis  primis 
impossibile  ost  aliquod  eorum  remanere. 
Et  Avlcenna  in  primo  Logicee  suae,  ubi 
tractat  de  universalibus,  dicit,  quod  ni- 
hil  eorum  quoe  secundum  esse  sunt  in 
uno,  idem  numero  est  in  alio.  Sed  ve- 
rum  est,  quod  unjversale  secundum  ra- 
tionem,  totum  est  in  uno,  et  totum  in 
alio,  et  totum  in  quolibet,  et  totum  ex- 
tra  quodlibet  :  et  hoc  modo  est  in  lu- 
mine  intellectus  ut  in  loco  et  specie. 

Ad  2S.  Ad  vigesimam  ogtavam  viam  ieve  est 
solvere,  preenotatis  his  quoe  dicta  sunt. 
Licet  enim  intellectus  secundum  poten- 
tiini  acceptivam  et  agentem  potentia  sit 
omnia  intelligibilia,  tamen  per  principia 
essentise  quibus  defmitur  ut  per  termi- 
num,  distinguitur  ab  omni  eo  quod  est, 
et  per  esse  quod  habet  in  hoc  et  in  illo 
quod  non  est  idem  numero,  numeratur 
iiumero  eorum  in  quibus  est,  sicut  sae- 
pius  dictum  est. 

Ad  29.  Ad  viGEsiMAM  NONAM  viam  dicendum, 
quod  intellectus  agens  et  etiam  intelle- 
ctus  possibilis  non  dicuntur  separati  et 
perpetui  et  incorruptibiles  secundum 
csse  nalurale  quod  habent,  quia  hoc  est 
impossibile,  sed  secundum  virtutem  po- 
tentiffi  quam  habent  in  lumine  intelle- 
ctuali.  Et  de  hoc  procedit  ratio,  et  bene 
probat  :  sed,  sicut  seepe  dictam  est,  se- 
cundum  esse  naturale  ct  essentiale  quod 
habent  in  hoc  vel  in  illo,  et  conjuncti 
sunt,  et  etiam  quodammodo  corruptibi- 
les  ad  corruptioncm  alterius. 

Ad  30.  Ad  ultimam  viam  dicendum,  quod  in 
veritate  anima  secundum  esse  intelle- 
ctuale  dependet  ad  causam  primam,  sic- 
ut  omne  quod  est  ab  aliquo,  secundum 
esse  illud  quo  ab  ipso  est,  dependet  ad 
ipsum.  Sed  nihil  numeratur  et  discerni- 
tur  sccundum  hoc  quod  est  ab  alio,  sed 
secundum  esse  quod  habet  in  supposito, 
cujus  ipsum  est  actus.  Et  ideo  etiam  in- 
tellectualis  natura  per  csse  quod  habet 
in  eo  quod  est  intellectuale,  discernitur 

^  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Lib.  de  Unitate  intelle- 
ctus  contra  Averroera. 


et  in  numerum  ponitur,  et  non  est  idem 
numero  in  omnibus. 

Haec  omnia  aliquando  coUegi  in  curia 
existens  ad  praeceplum  Domini  Alexan- 
dri  Papoe  :  et  factus  fuit  inde  hbellus 
quem  multl  habent,  et  intitulatur  contra 
crrores  Averrois  ',  et  hic  etiam  posita 
sunt  ut  perfectior  sit  scientia  Summss 
theoloqise.     V.  ^-^  -  '^  ^'"^- ""^^  <ff>*^  f  f)i 


MEMBRUM  IV. 

Quomodo  anima  sit  in  corpore  ?  Utrum 
tota  in  toio,  et  in  qualibct  parte  tota, 
vel  non  ? 


Quarto  quaeritur,  Quomodo  anima  sit 
in  corpore?  Utrum  in  toto  tota,  et  in 
qualibet  parte  tota,  vel  non  ? 

Et  videtur,  quod  anima  rationalis  sive 
intellectualis  sit  in  nuUa  parte  corporis. 

1 .  Dicit  enim  Philosophus,  quod  intelle- 
ctus  nuUius  corporis  est  aclus  :  quod 
enim  nuUius  corporis  est  actus^  in  nullo 
corporc  est  ut  actus,  nec  in  parte  corpo- 
ris  :  ergo  intellectualis  anima  sive  ra- 
tiomlis  in  nullo  corpore,  et  in  nulla 
parte  corporis  est  ut  anima. 

2.  Adhuc,  Gregorius  Nysscnus  dicit 
in  libro  de  Homine  ^,  quod  si  anima 
esset  ut  actus  in  corpore,  periret  pereun- 
te  corpore,  sicut  omnis  corporis  actus 
perit  pereunte  subjecto.  Sed  non  per- 
it  pereunte  corpore,  sed  manet  in  esse 
substantiali.  Ergo  anima  rationalis  sive 
intellcctuaUs  nec  in  corpore,  nec  in  parle 
corporis  est  ut  actus. 

3.  Adhuc,  In  hbro  de  Causis  est  una 
propositio  dicens  sic  :  «  Omne  corrupti- 
bile  vel  est  compositum  ex  conlrariis, 
vcl  super  compositum  ex  contrariis,  ab 
efficiente    delatum    vel   fuudatum.    »    Si 

2    S.   Gregorius   N  s  enus,  Lib.  de  Homine, 
cap.  3. 


Il 
I 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QU^ST.  77. 


101 


ergo  anima  rationalis   sive  intellectualis  illius  primum  et  medium  et  ultimum  de- 

in  corpore  toto  est  sive  in  parte  ut  actus,  terminantur  in  loco  :    et  quidquid  est  in 

de    necessitate    erit    delata    vel    fundata  loco  definitive,  illius  substantia  et  virtus 

super   compositum    ex    contrariis    :    et  et   operalio    determinantur  in  loco,  ita 

cum  omne  tale  corruptibile  sit,  sequilur  quod   est  ibi   et  non   alibi.  Et  ideo  dicit 

quod  et  ipsa  corruptibilis  sit  :  quod  fal-  Damascenus,  quod  cum  Angelus  opera- 

sura   est    et    contra    fidem  :  ergo   a   de-  tur  hic,  non  est  alibi,  neque  per  substan- 

structione  consequentis  ipsa  nec  in  toto  tiam,    neque    per    virtutem,   neque    per 

corpore,  nec    in    qualibet    parte    est  ut  operationem.   Anima  in  corpore  est  et  in 

actus.  partibus  corporis,   et  virlutes  et  opera- 

CoNTRA  :  tiones    suas   exercet  in  corpore,   et  non 

1.  Constat,  quod  corpus  hominis  ani-  est  alibi  :  et  hoc  aliquo  modo  localiter 
matum  est  anima  hominis,  et  quaelibet  est  esse  in  loco  :  ergo  si  est  in  corpore 
pars  corporis    animata  est,    et  non  nisi  ut  in  loco,  localiter  est  in  ipso. 

anima  hominis  :  nec  anima  hominis  divi- 

sibilis  est    secundum  essentiam,  ut  dicit  Solutio.      Dicendum     cum    Gregorio 

Gregorius  Nyssenus  :   quia  cum  simplex  Nysseno  et  Aristotele,  quod  anima  est  in 

sit,  non  habet  partem    extra  parlem  ut  corpore,    et  tota    in   toto,    et  secundum 

dividi  possit  :  ergo  necesse  est,  quod  in  partes  potentiales  cst  in  partibus  corpo- 

toto  sit  tota,  et  in  qualibetparte  tota.  Et  ris,  sed   secundum  id  quod  est  per  sub- 

hoc   est  argumentum  Gregorii  Nysseni.  stantiam,  est  in  qualibet  parle  tota.  Quia 

Unde  expresse  dicitinlibro  de  Homine,  licet   potentia  animae  non  sit  substanlia 

quod   «  anima   est  in  toto  corpore  tota,  animae,  sicut  nulla  qualitas  est  substan- 

et  in  qualibet  parte  ejus  tota^  »  tia  in  qua  est  et  a  qua  fluit,  ita  potentia 

2.  Adhuc,  Expresse  dicitur  in  libro  de  animae  quae  naturalis  ejus  potenlia  est, 
Spiritu  et  anima,  qui  dicitur  esse  Augu-  non  potest  esse  substanliam  animse  a 
stini,  quod  videt  in  oculo,  audit  in  aure,  qua  fluit  et  in  qua  est :  sed  sicut  in  onmi 
et  sic  de  aliis.  spirituali  substantia  simplici  et  indivisi- 

bili  necesse   est,  quod  ubi  operalur,  tota 

Ulterius    quaerilur  de  hoc  quod    qui-  sit,  et  cuilibet  virtuti  suae  adsit  per  sub- 

dam  dicunt,  quod  est  in  corpore  sicut  in  stantiam,   sicut    patet    in     Angelis,    ita 

loco,   et   est  in  corpore   locali,    sed  non  necesse     est    esse     in    anima,    maxime 

localiter.  rationali  :    et  iia  necesse  est,   quod  tota 

CoNTRA     hoc    enim   objicit  Gregorius  substantia  anima^  adsil  cuilibet  potentiaj 

Nyssenus  duplici  ratione  :  suae,  et   adsit  cuilibet  operalioni  suae  si 

1.  Una  est,  quod  nihil  incorporeum  in  iUa  operatio  est   essentiahs  anima?.  Es- 

loco  est  corporali  :  anima  rationalis  est  sentialis    autem   est,    quando  est  secun- 

incorporea  :    corpus   autem  si  locus  est,  dum    aliquem    actum  vitae  :   vila    enim 


locus  est  corporeus  :   ergo  amma  ratio- 
nalis  non  est  in  corpore  sicut  in  loco. 

2.   Adhuc,  Nihil  est  dictu  in  loco  esse 
non    localiter  :    quia  sicut   nihil   est   in 


essentialis    actus    est  animae    in    corpus 
quod  vivificat  et  animat. 

Et  per  hoc  patet  solutio  quaestionis. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  causa 


tempore  nisi  temporaliter,    ita  nihil  est  dicti    Philosophi    est,    quod    inlellectus 

in  loco  nisi  localiler.  .  est   immixtus,  et  in  lumine  intelligentiee 

3.    Adhuc,   Quidquid   est  in  loco,  cir-  nihil  accipit  secundum  potestalem  oigani 

cumscriptive  vel  definitive  est  in  loco  :  corporalis.    Sed    ex    Iioc    noii   habetur, 

et  quidquid   est  in  loco  circumscriptive,  quod   anima    rationalis  secundum    sub- 


Soluiio. 


A<1    1. 


'  S.  Gregobius  NYssENUSjLib.  deHomine,  cap.      3. 


102 


T>.  ALB.  MAG.  ORD.  PRMD. 


stantiam  non  sit  specieset  ratio  corporis, 
dans  ei  nomen  et  rationem  animalis 
rationalis  :  qutelibet  enim  pars  hominis, 
pars  est  animalis  rationalis,  et  non  alle- 
rius  animalis  :  et  si  separaretur  a  vir- 
tate  animalis  rationalis,  non  erit  pars, 
nisi  aequivoce. 
Ad  2.  Ad  aliud   dicendum,  quod  Gregorius 

Nyssenus  verum  diceret,  si  anima  esset 
in  corpore  ut  actus  tantum,  qui  fundatur 
in  esse  virtute  subjecti.  Sed  hoc  non  est 
verum  :  est  enim  in  corpore  ut  motor 
dirigens  aclus  el  operationes  corporis  in 
communicationem  operum  et  passionum 
vitce.  Et  hoc  in  prsecedentibus  probatum 
est  in  quaeslione  de  unione  animse  ad 
corpus. 
Ai  3.  Ad  AiiUD  dicendum  eodem  modo  :  hoc 

enim  sequitur  si  tanlum  ut  actus  esselin 
corpore  :  nunc  autem  estul  motor  regens 
et  dirigens  corpus  in  operationibus 
vitae  :  et  ideo  separatur  ut  mobile  a  mo- 
bili. 

AJobject.i.  Ad  id  quod  contra  objicitur,  conce- 
dendum  est  :  quia  licet  distributa  sit  per 
potentias  ad  partes  corporis,  et  non  se- 
cundum  quamlibet  potentiam  sit  in  qua- 
libet  parte,  tamen  substantialiter  tota 
adest  cuilibet  polentia^.  Quod  probat 
Phiiosophus  signo  quod  converlibile  est 
cum  causa  :  quia  nisi  ita  esset,  quod  una 
substantia  est  in  omnibus  potentiis,  in- 
tense  operans  in  actu  unius  potentiie, 
non  remitteretur  ab  actu  alterius  :  quod 
falsum  est,  quia  intense  cogitans  et  me- 
ditans,  etiam  ea  qua^  liabct  ante  oculos 
aliquis,  non  adveitit  se  videre. 

Adobjeci.2.  Ad  ALiuD  dicenduui,  quod  haec  fuit 
causa  dicli  iliius  :  quia  pcr  substantiam 
adest  cuilibet  potentiae  et  cuilibet  opera- 
tioni. 

Ad  qneesi.  Ad  id  quod  ultcrius  quceritur,  dicen- 
dum  quod  auima  non  est  in  corpore  sic- 
ut  in  loco,  nec  localiter,  nec  illocaliter. 
Si  enim  esset  in  corpore  sicul  in  loco, 
tunc  corpus  contineret  animam  :  quod 
falsum  est  :  sed  potius  e  converso  anima 
continetcorpus.  Cujus  probatio  est,  quod 


dicit  Aristoteles  in  fine  primi  de  Anima, 
ubi  sic  dicit  :  a  Anima  continet  corpus,  et 
non  e  converso  :  egrediente  enim  anima 
exspirat  corpus  et  marcescit  et  dissolvi- 
tur.  »  Secus  enim  est,  ut  dicit  Aristote- 
les,  in  continenteet  contentocorporaliter, 
sicut  unum  continetur  in  vase,  et  in 
continente  et  contento  spiritualiter.  In 
corporalibus  cnim  id  quod  inest,  conti- 
nelur  :  et  cui  inest,  continet,  ut  lagena 
vinum.  In  spiritualibus  autem  id  quod 
inest,  continet  :  et  cui  inest,  continetur : 
quianisi  inesset,  non  penetraret  undique 
per  contentum  principia  ejus  intrinseca 
quae  sunt  essentialia  ejus  continendo. 

Et  per  hoc  etiam  probat  Gregorius 
Nyssenus^  quod  aniina  est  in  toto  cor- 
pore  tota,  et  in  qualibet  parte  ejus  tota  : 
quia  licet  qucedam  partes  sint  quae  non 
parlicipanl  vitam  sensus,  ut  ossa,  et 
quredam  alia,  omnia  tamen  participant 
contincntiam  in  esse  et  continuitate  : 
nec  potest  continere  nisi  sit,  ubi  est  per 
substantiam  et  operationem  et  virtutem  : 
relinquitur  ergo,  quod  in  qualibet  parte 
tota  sit  substantialiter. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  dicere  in- 
tendebant,  quod  localiter  esse  in  loco^ 
est  circumscriptive  esse  in  loco  :  et  hoc 
modo  vcrum  dicunt  quantum  ad  hoc  : 
quia  sic  in  loco  nihil  est  nisi  cujus 
parles  (juantitativse  secundum  princi- 
pium,  medium,  et  fijiem  cum  quantitate 
loci  ad  eumdem  terminum  copulantur.  Et 
sic  nihil  incorporeum  est  in  loco  :  diffini- 
tivc  tamen  est  in  loco  :  quia  sic  est  hic 
uhi  o])eratur,  quod  non  est  alibi.  Sed, 
sicut  diximus,  anima  non  est  in  corpore 
sicut  in  loco,  sed  potius  sicut  rnotor  in 
co  quod  movet,  et  sicut  principans  et 
regens  in  communicatione  in  operibus 
vitse  et  passionibus. 

Ad  ultlmum  dicendum,  quod  si  esset 
anima  in  corpore  ut  in  loco,  quod  iion 
est  verum,  tunc  tenerct  o])jectio  et  pro- 
cederet  :  iiunc  autem  quia  hoc  non  est 
verum,  dictum  eorum  ialsum  est,  et 
objectio  non  habel  locum. 


Ad  3, 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIJI,  QU^ST.  77. 


103 


MEMBRUM  V. 

Utriim  anima  separabilis  sit  a  corpore, 
vel  non,  ita  quod  per  se  maneat  sepa- 
rata,  et  agat  secundiim  intellectum  '  ? 


QuiNTO  quaeritur,  Ananima  separabilis 
sit  a  corpore,  vel  non,  ita  quod  per  se 
maneat  separata  et  agat  secundum  in- 
tellectum  ? 

Hoc  enim  ponit  CathoUca  fides,  et  hoc 
posuerunt  omnes  Stoicl,  sicut  patet  in 
libro  Phsedonis,  quem  in  morte  compo- 
suit  Socrates. 

Quod  autem  separabilis  sit  et  maneat 
post  mortem,  Aristoteles  talem  datviam, 
sic  dicens  in  libro  de  Anima  :  «  Si  qui- 
dem  aliquid  erit  animse  operum  aut 
passionum  proprium,  quod  scilicet  non 
habet  in  communicatione  ad  corpus,  sed 
secundum  seipsam,  anima  erit  separabi- 
lis.  Si  autem  nihil^  non  erit  separabilis  : 
quia  sic  nihil  operabitur  nisi  in  corpore  : 
et  si  separaretur  et  esset  extra  corpus, 
nihil  operarelur,  et  sic  esset  frustra  et 
vane,  quod  non  est  in  natura.  »  Dicit 
enim  Damascenus,  quod  nulla  substantia 
destituitur  propria  operatione  :  et  si 
propria  operatione  destituitur,  substan- 
tialitate  destituitur,  et  substantia  nonest. 
Si  autem  habet  aliquod  proprium,  hoc 
erit  intelligere.  Si  autem  intelligere  non 
convenit  ei  nisi  in  communicatione  ad 
corpus,  ut  aliqui  dicunt,  quod  idem  est 
dicere,  animam  secundum  se  intelligere, 
ac  si  dicat  eam  texere,  vel  aediilcare 
secundum  se  :  et  cum  non  conveniat  ei 
texere  aut  aedificare  secundum  se,  non 
convenit  ei  intelligere  secundum  se  :  et 
sic  nullum  opus  habebit,  et  non  scpara- 
tur  a  corpore. 


2.  Adhuc,  Socratis  via  in  libro  Phse- 
donis  est  hsec,  per  quam  probabat  ani- 
mam  esse  separabilem  et  immortalem. 
Supponebat  enim,  quod  nihil  corrumpi- 
tur  nisi  per  contrarium  :  et  inde  argue- 
bat  sic  :  Mors  et  vita  quoe  aliquo  modo 
sunt  ex  contrariis  circa  vivum  composi- 
tum  ex  corpore  et  anima,  non  sunt  con- 
traria  animfe,  sicut  par  et  impar  licetsint 
contra  circa  numerum,  tamen  non  sunt 
contraria  numero.  Anima  ergo  non  habet 
contrarium,  licetvitacontrarium  habeat. 
Ergo  non  corrumpitur  per  mortem,  scd 
separata  manet. 

3.  Adhuc,  Innuit  aliam  objectionem 
ad  hoc,  dicens,  quod  anima  non  utitur 
corpore  nisi  quasi  instrumento  sui  mo- 
tus  :  quidquid  autem  sic  utitur  corpore, 
distinctum  et  separatum  manet  a  cor- 
pore  :  quia  secundum  nullum  suum  esse 
dependet  acorpore,  licet  motus  quosdam 
exerceat  aliquando  in  corpore  :  anima 
ergo  distincta  et  separata  manet  a  cor- 
pore. 

4.  Adhuc,  Plato  innuit  rationemaliam, 
quam  etiam  innuit  Socrates,  hanc  scili- 
cet  :  Illud  quod  essentialem  similitudi- 
nem  habet  ad  intelligentiam  incorrup- 
tibilem  separatam_,  manet  separatum  et 
incorruptibile  :  anima  rationalis  et  in- 
telleclualis  essentiulem  similitudinem 
habet  cum  intelligentia  separata  et  in- 
corruplibili,  quam  nos  Angelum  voca- 
mus  :  ergo  separala  manet  et  incorrup- 
tibilis  sicut  intelliiientia  et  Angelus. 
Major  patet  per  se.  Secunda  probatur 
ex  hoc  quod  dicitur  in  Timseo  Platonis, 
ubi  inducit  creatorem  loquentem  ad  in- 
telligentias  preesidentes  planetis  sic  : 
«  Quod  nobis  simile  perspexeritis,  et 
justitiam  colcre,  et  pietatem  amare,  ac- 
cipite  ad  vos  ipsas.  »  Constat  autem, 
quod  ad  se  accipere  non  possent  nisi 
separatum  et  incorruptibile  maneret. 
Ergo  anima  rationalis  manet  separata 
et   incorruptibilis.  Et  hac  ratione  Socra- 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  (^omment.  in   II  Sen 
tenliarum.    Dist.    XIX,    Art.     1.    Tora.   XXVll 


hujusce  novoe  editionis. 


104 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


tes  cum  occidendus  esset  veneno  cicutse 
aqualica?,  et  flerent  eum  Plato  et  alii  sui 
amici,  sic  consolabatur  eos,  dicens  : 
«  Nolite  flere  :  animae  enim  Philosopho- 
rum  mori  nonpossunt  :  sed  post  mortem 
corporis  ibimus  ad  deos,  adillos  optimos 
viros.  » 

5.  Adhuc,  Avicenna  fortius  objicit  in 
IX  suae  Melaphysicse,  sic  :  Quidquid  se- 
cundum  esse  non  dependet  a  corpore, 
licet  sit  in  corpore,  sed  pendet  secundum 
esse  a  lumine  causae  primae,  non  destrui- 
tur  destruclo  corpore,  sed  separatur  ab 
ipso.  Anima  intellectualis  secundum  esse 
non  dependet  nisi  a  lumine  causae  prima?, 
et  non  a  corpore  :  ergo  non  deslruitur 
destructo  corpore,  sed  separatur.  Et  hsec 
objectio  forlis  est. 

6.  Adhuc,  Peripatetici,  qui  dicebant 
animam  esse  separabilem  et  manere  post 
mortem,  decem  signa  inducebant,  quod 
anima  esset  incorruptibilis  et  separata, 
quae  omnia  colligit  Avicenna  in  VI  de 
Naturalibus. 

Primum  est,  quod  omnis  virtus  orga- 
nica  destruitur  destructo  organo  :  intelle- 
ctus  nec  deliilitatur,  nec  destruitur  aliquo 
organo  destructo  vel  debilitato  per  infir- 
mitatem  vel  senectutem  :  ergo  non  est 
organica  virtus  intellectualis  :  ergo  sepa- 
rata  et  incorruptibilis. 

Secundum  est,  quod  nulla  virtutum 
organicarum  apprehendit  se  et  instru- 
mentum  suum  :  inteUectualis  natura 
seipsam  apprehendit,  convertit  enim  se 
supra  se,  quod  non  potest  facere  orga- 
nica  virtus  :  ergo  intellectualis  natura 
libera  est  et  separata. 

Tertium  est,  quod  nulla  virtutum  or- 
ganicarum  qualitatem  organo  suo  per- 
fecte  assimilatam  apprehendet,  sicut 
patet  :  tactus  enim  non  sentit  simile  sibi 
calidura,  et  ethicus  calorem  suum  non 
sentit,  licet  *  magnus  sit,  eo  quod  habi- 
tualiter  conversus  est  ad  similitudinem 
naturalis  habitus.  Intellectualis  natura 
melius  apprehendil  perfecte  sibi  assimi- 
latum  quam  aliud.  Ergo  non  est  virlus 
organica,  sed  separata  et  in  se  existens. 


Quartum  est,  quod  nuUa  virtutum 
organicarum  seipsa  agit  vel  operatur, 
sed  instrumento  spiritus  scilicet  vel 
calore.  Intellectus  seipso  agit  et  appre- 
hendit,  in  seipso  habens  agens  incor- 
ruptibile  separatum  et  non  mixtum  alicui 
corpori  vei  alicui  materia?,  et  habens  in 
se  quod  agit  similiter  incorruptibile  ct 
separatum  :  et  id  quod  agit  quod  est 
intellectus  specukitivus,  separatum  est  et 
incorruptibile  :  quia,  !-icut  dicit  Averroes, 
impossibile  est,  quod  actum  sit  incor- 
ruptibile  et  agens  corruptibile.  In  inlelle- 
ctu  possibili  incorruptibile  producit. 
Ergo  intelleclus  non  est  virtus  dependens 
ab  aliquo  corpore,  sed  separata  et  incor- 
i'uptibilis. 

Quintura  est  et  accipitur  ab  Aristotele, 
quod  omnis  virtus  organica  si  intendatur 
ad  unum  multum,  minuspercipitet  sentit 
aliud,  sicut  patet  in  visu,  qui  ex  visu 
magni  luminis  videt  aliud.  Intellectus  ex 
subtiliter  inlelligere  unum,  melius  intel- 
ligit  aliud.  Ergo  virtus  estseparata,  nihil 
commune  habens  cum  corpore. 

Sextum  est,  quod  actiones  virtutum 
organicarum  post  annos  sexaginta  debi- 
litantur  et  lassantur  :  tunc  autem  con- 
fortatur  intellectus  :  ergo  intellectus  est 
separatus,  nihil  commune  habens  cum 
corpore. 

Septimum  est  deducens  ad  impossibile 
si  dctur  oppositum  :  quia  si  intellectus 
dependet  a  corpore  sicut  ab  organo,  tunc 
nihil  recipit  nisi  sub  forma  corporis  et 
instrumento  corporeo  :  sed  hoc  falsum 
est  :  quia  nuUam  talem  formam  recipit  : 
ergoest  intellectualis  natura  separala,  se- 
cundum  nihil  dependens  ad  corpus. 

Octavum  est,  et  illud  magis  est  pro- 
prium,  quod  intellectus  nihil  recipit  nisi 
separatum  et  dcnudatum  a  materia  et 
appendiciis  materiee.  Cum  ergo  receptum 
generaliter  in  recipiente  sit  secundura 
polestatem  recipientis,  sequiturde  neces- 
silate,  (juod  ipse  sit  denudatus  ab  omni 
materia  et  separalus.  Et  cx  hoc  ulterius 
sequitur,  quod  secundum  nihil  sui  de- 
pendet  ad  corpus. 


Ii\  11  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  Xlll,  QU.EST.  77. 


105 


Nonum  est,  quod  si  intellectus  depen- 
deret  ad  corpus,  et  ateretur  corpore  in 
operationibus  suis,  non  apprehenderet 
nisi  ea  qucesuiit  de  natura  corporis  illius, 
sicut  visus,  et  sicut  auditus.  Nunc  autem 
apprehendit  omnia  :  quia  per  intellectum 
agentem  est  omnia  facere,  et  per  intel- 
lectum  possibilem  est  omnia  iieri,  ut 
dicit  Philosophus  in  III  de  Anima  :  se- 
quitur  ergo,  quod  intellectus  sit  separa- 
tus  secundum  nihil  sui  dependens  a  cor- 
pore. 

Decimum  est,  quod  intellectus  perci- 
pit  formam  infinitam,  hoc  est,  non  fmi- 
tam  mensura  corporis,  universale  enim 
est  ubique  et  semper,  et  hoc  percipit  in- 
tellectus.  Xulla  virtus  corporea  accipit 
infinitum,  sed  potius  limitatum  mensuris 
corporis  in  quo  est.  Ergo  intellectus  non 
est  virtus  corporea,  nec  secundum  ali- 
quod  sui  dependens  a  corpore. 

Ex  omnibus  his  arguit  Avicenna  sic  : 
Quidquid  secundum  nihii  sui  dependet  a 
corpore,  nec  secundum  esse,  nec  secun- 
dum  agere,  resoluto  corpore  non  resol- 
vitur,  sed  manet  separatum  et  distinctum. 
Intellectualis  natura  quae  est  anima  ra- 
tionalis,  nec  secundum  esse,  nec  secun- 
duni  agere,  dependet  a  corpore.  Ergo 
resoluto  corpore  non  resolvitur,  sed 
manet  separata. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  anima  ra- 
tionalis,  et  propter  hoc  quod  est  ad  ima- 
ginem  Dei,  quse  imago  immersa  corpo- 
ralibus  non  invenitur,  sive  corporali 
materiae,  et  propter  hoc  quod  intelleclua- 
lis  natur£E  est,  quse  de  necessitate,  sicut 
in  antehabitis  probatum  est,  separata  est 
a  materia  et  appendiciis  ejus  et  in  natu- 
ra  et  in  agere.  Dicit  enim  Averroes  su- 
per  tertium  de  Anima,  et  verum  est, 
quod  in  anima  intellectus  agens  incor- 
ruptibilis  est,  et  intellectus  possibihs  et 
immaterialis  et  incorruptibilis  et  intel- 
leclus  adeptus  qui  ex  agente  til  in  possi- 
bili,  de  necessitate  est  incorruptibilis.  Et 
dat  rationem  :  quia  quod  ex  agente  in- 
corruptibili    in  possibili    intellcctu,    qui 


incorruptibilis  est,  generatur,  non  pot- 
est  esse  nisi  incorruptibile.  Et  ideo,  sicut 
dicit  Alpharabius  in  libro  de  Intellectii 
et  intelligibili,  omnes  Philosophi  in  in- 
tellectu  adepto  ponebant  radicem  immor- 
talitatis  animoe,  et  maxime  propter  hoc 
quod  sicut  concorditer  dicunt  et  Sancti  et 
Philosophi,  principium  actuum  animae 
rationalis  est  in  ipsa,  et  ipsa  est  causa  et 
domina  suorum  actuum  per  liberum  ar- 
bitrium,  quod  non  potest  esse,  nisi  esset 
elevata  super  matcriam  corporalem  et 
supra  naturam.  Et  ideo  secundum  phi- 
losophiam  et  secundum  fidem  dicendum 
est.  quod  anima  manet  separata  post 
mortem,  et  agens  et  intelligens  quae  per- 
tinent  ad  beatitudinem,  vel  patiens  poe- 
nas  pro  retributione  peccatorum.  Et  ideo 
dicit  Isaac  in  libro  de  Definitionibus, 
quod  animae  peccatrices  post  mortem  de- 
primentur  sub  tristi  orbe,  et  erunt  ibi  in 
magno  igne.  Animae  vero  bene  meritoe  in 
psalmodia  et  laude  erunt  cum   Domino. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  bona      Ad  i. 
via  est  AristoteUs  ad  probandum,  quod 
anima   est    immortahs   et    separabilis    a 
corpore,  et  intelligere  est  opus  ejus  pro- 
prium,  quod  habet  etiam  non  in  com- 
municatione  ad  corpus  sicut  et  Angelus. 
Est   autem   aliud  intelligere,   quod  non 
convenit  ei  nisi  coramunicando  corpori, 
sicut  nec  texere,  nec  aedificare  :  et  hoc 
est  quod  habet  per  retlexionem  intelle- 
ctus   ad  sensum   et  ad  sensibile,  a  quo 
abstrahit  :  et  hoc  non  est  animae  intel- 
lectualis  secundum  se,  sed  secundum  in- 
sitam  sibi  potentiam   sensibilitatis.  Pro- 
pter    quod    dicit    Dionvsius    in  Mi/stica 
tJieologia,  quod   intellectus  noster  mate- 
rialis  est   :  et  si  quid  spiritualium  eliam 
intelligere    vult,    assimilat    illud    primo 
materialibus,  ut  ex  familiaribus  sibi  me- 
lius  intelligat.    Scd  tale  intelligere  non 
convenit   animae  intellectuali  secundum 
se,  sed  potius  sub  lumine   intelligentiae 
accipere,    vel    sub   lumine    divino    :    et 
hoc  convenit  ei  post  mortem. 

Ad    ALiuD    dicendum,    quod    Socrates     xd  2. 
bene  probat,  quod  non  corrumpitur  per 


106 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


naturam  aiiima  :  quia  in  se  non  habet 
causam  corruptionis,  sed  diis  immorla- 
libus  similis  est  per  naluram. 

Ad  3.  Ad  ALiuD  diccndum,  quod  illud  argu- 
mentum  magis  cogit  et  probat  quam  pri- 
mum  :  et  propter  hoc  etiam  in  illo  So- 
crates  accepit  consolationem,  quod  non 
timuit  mortem.  Et  Prothimus,  unus 
discipulorum  ejus,  cum  audisset  istam 
conclusionem,  et  viderelur  ei  necessaria, 
sicut  narrat  Augustinus  in  libro  de  Civi- 
tate  Dei,  prifcipitavit  seipsum  dicens  : 
«  Si  est  alia  vila  post  morlem,  nolo  plus 
vivere  vita  ista  miserrima  :  magis  enim 
volo  vivere  cum  Diis,  quam  cum  homi- 
nibus^  » 

Ad  4.         Ad    DicTLM   Platcnis   dicendum,    quod 


hoc  valde  probabile  est,  et  procedit,  quia 
licet  erroneum  fuerit  in  hoc,  quod  posuit 
muUitudinem  deorum,  tamen  nihil  erro- 
ris  continebat  in  hoc,  quod  animam  ra- 
tionalem  dixit  habere  essentialem  simi- 
litudinem  cum  intelligenliis,  ct  propler 
hoc  separabilem. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  Avicennse 
via  bona  est  et  procedit. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  illis  decem 
signis  satis  probatur,  quod  intellectus 
scparatus  est,  et  anima  separabilis  post 
mortem  :  sed  mehus  probaturex  hisquae 
dicta  sunt  in  principio  solutionis  islius. 

Lllimum  quod  Avicenna  concludit  cx 
signis  illis,  procedit. 


Ad    5. 


Ad    6. 


QUiESTIO  LXXVIII. 


Dtruni  corpus  Adse   fuerit   animale,  et  qua  animalitate 


2   *> 


Deinde  quaeritur,  Utrum  talc  corpus 
fuerit  animale,  et  qua  animalitate  ? 

Videtur  enim,  quod  secundum  ratio- 
nem  non  conveniebat  ei  corpus  animale, 
sed  spirituale. 

1.  NobilissimsB  enim  formae  debetur 
nobiiissima  maleria  :  rationalis  anima 
maxime  quam  Deus  inspiravit  in  faciem 
Adae,  nobilissima  forma  fuit.  Ergo  no- 
biilissimum  corpus  debetur  ei  :  nobilius 
autem  est  spirituale,  quam  animale  :  vi- 
detur  ergo,  quod  aptandum  ei  fuerit  cor- 
pus  spirituale  et  non  animale. 

2.  Adhuc,  Nobilissimoartificiproprium 
est  producere  opus  suum  nobiliori  modo 
quam  ignobili  :  sed  natura  ignobilior  est 


artifex,  quam  Deus  :  et  producil  corpus 
animale  :  videtur  ergo,  quod  Deus  quan- 
do  per  seipsum  poeratur,  debeat  produ- 
cere  corpus  spirituale  quod   nobiiius  est. 

3.  Adhuc,  In  praehabitis  ostensum  est 
ex  verbis  Augustini  et  Bedae,  quod  etiam 
homo  secundum  corpus  est  ad  imaginem 
Dei  aliquo  modo  :  magis  autem  imita- 
tur  Deum  corpus  spirituale,  quam  cor- 
pus  animale.  Ergo  videtur,  quod  magis 
competebat  esse  corpus  spirituale,  quam 
animale,  quod  aptatum  est  primo  ho- 
mini. 

4.  Adhuc,  Sicut  habitum  est  in  prae- 
cedentibus,  distinctio  rcrum  est  de  or- 
dine   et  perfectione  universi,  ut  scilicet 


De  Cleombroto,  vide  S.  Augustinum,  Lib.  I      tiarum,  Dist.  XIX,  Art.  2.  Tom.  XXVII  hujusce 
de  Civitate  Dei,  cap.  21.  (Nota  edit.  Lugd.)  novae  editionis. 

*  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Gomment.  inllSenten- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  Xlll,  QU^ST.  78. 


107 


quodlibet  adaptetur  suo  compari.  Sed, 
sicut  dicit  Gassiodorus,  c<  Anima  iu 
hoc  est  ad  imaginem  et  similitudinem 
Dei,  quia  est  incorruptibilis  et  immor- 
talis.  »  Ergo  de  ordine  naturse  est,  quod 
simile  sibi  corpus  adaptetur,  immortale 
scilicet  et  incorruptibile  :  hoc  autem  non 
potest  esse  animale,  sed  spirituale  :  ergo 
videtur,  quod  debuit  esse  corpus  spiri- 
tuale,  et  non  animale,  quod  primee  ani- 
mae  aptatum  fuit. 

5.  Adhuc,  Coiistat,  quod  in  resurre- 
ctione  communi  corpora  resurgentium 
spiritualia  erunt,  sicut  dicitur,  I  ad  Co- 
rinth.  xv,  44  :  Seumialur  corp^is  animale, 
surget  corpus  spiritale.  Et  tamen  in  re- 
surrectione  ad  corpora  illa  operabuntur 
Angeli.  Si  ergo  corpus  primi  hominis 
fuit  anir»ale,  corpus  illud  in  quo  opera- 
tus  est  solus  Deus,  ignobilius  est  quam 
id  in  quo  operatur  Angelus,  quod  incon- 
veniens  reputatur  :  quia,  Deuteron. 
xxxii,  4,  dicitur  :  Dei  perfecta  sunt  ope- 
ra.  Non  est  autem  perfectum  corpus,  nisi 
spirituale. 

6.  Ex  his  et  hujusmodi  ratiunculis  hae- 
retici  qui  dicuntur  Manichsei,  dicebant, 
quod  animee  omnes  primo  creatae  sunt 
in  coelo  a  Deo  bono,  et  habebant  corpora 
spiritualia,  non  animalia,  quee  postea  per 
casum  peccati  mutata  sunt  in  animalia 
corpora. 

Sed  quod  haec  opinio  falsa  sit,  aucto- 
ritatibus  Sanctorum  probatur. 

1.  Augustinus  inlibroXIV  de  Civitate 
Dei\  enumerat  multa  bona  quibus 
Adam  in  primo  statu  innocentise  afflue- 
bat,  et  subjungit  sic  :  «  Quam  felices 
erant,  et  nullis  agitabantur  perturbatio- 
nibus  animorum,  nullis  corporum  laede- 
bantur  incommodis.  Atque  ista  perma- 
nente  fehcitate,  donec  per  illam  benedi- 
clionem,  qua  dictum  est  :  Crescite,  et 
multiplicamini^,  pra^destinatorum  san- 
ctorum  numerus  impleretur,  aUa  major 
daretur,    quse    beatissimis    Angelis   data 


est.  »  Si  ergo  poterat  generare,  et  non 
generat  nisi  animale  corpus,  oportet 
quod  animale  corpus  haberet  primum. 

2.  Adhuc,  Sicut  dicit  Magister  in  Sen- 
tentiis,  corpus  illud  cibis  erat  sustentan- 
dum  :  quia  Dominus  dixit,  Genes.  ii,  16  : 
Ex  omni  ligno.  Unde  Augustinus  ibi- 
dem  in  Glossa  :  a  De  lignorum  fructibus 
habebat  refectionem  contra  defectionem, 
de  hgno  vitae  stabihtatem  contra  vetusta- 
tem.  »  Constat  ergo,  quod  cibo  indiguit 
corpus  illud  :  et  non  indiget  nisi  anima 
corpus  :  ergo  fuit  animale. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  hbro  de 
Baptismo  parvulorum  :  «  Quamvis  ho- 
mo  secundum  corpus  terra  esset,  et  cor- 
pus  in  quo  creatus  est  animale  gestaret  : 
tamen  si  non  peccasset,  in  corpus  spiri- 
tuale  mutandus  foret,  et  in  illam  incor- 
ruptionem  quae  fidehbus  et  sanctis  pro- 
mittitur,  transiturus.  »  Ergo  fuit  corpus 
animale,  sed  transiturum  in  spirituale. 

4.  Adhuc,  1  ad  Corinlh.  xv,  44  et  46  : 
Si  est  corpus  animale,  est  et  spiritale... 
Sed  non  prius  quod  spiritale  est,  sed 
quod  animale  :  dei?ide  quod  spiritale. 
Ubi  expresse  dicitur,  quod  primo  fuit 
animale. 

Ulterius  quacritur  de  hoc  quod  dicit  g^^ggj 
Magister  in  hbro  II  Sententiarum,  di- 
stinct.  XVII,  in  illo  cap.  Soletqugeri,  ubi 
inducit  Augnstinum  super  Genesitn  ad 
litteram  dicentem,  quod  Adam  in  aetate 
virih  continuo  factus  est,  et  hoc  secun- 
dum  superiores,  et  non  secundura  infe- 
riores  causas. 

Sed  videtur  hoc  non  esse  conveniens  : 
per  hoc  enim  condilionis  opus  corpori 
Adae  dabatur  forma  naturae  ad  formanda 
corpora  :  natura  autem  format  paulatim 
per  intervalla  et  incrementa  :  ergo  vide- 
tur,  quod  etiam  Deus  iii  primo  opere  suo 
eliam  ita  facere  debuerit. 


Ulterius  quajritur,  Quare  Deus  homi-  q^ 


sest.  2. 


^  S.  AuGUSTi.Nus,  Lib.  XIV  de  Civitate  Dei,  cap.  ^  Genes.  i,  28. 


10. 


108 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRvED. 


Solulio. 


Ad    1. 


nem  fecerit  extra  paradisum,  et  faclum 
posuit  intra  paradisum? 

Videtur  enim  hoc  non  debuisse  :  . 

1.  Terra  enim  paradisi  nobilior  est  alia 
terra  :  et  sic  videtur,  quod  magis  con- 
gruebat,  quod  ex  terra  paradisi  formare- 
tur  quam  ex  alia. 

2.  Adhuc,  In  animalibus  aliis  idem  est 
locus  generationis  et  educationis  :  ergo 
videtur,  quod  in  homine  sacundum  cor- 
pus  animale  similiter  debet  esse.  Con- 
stat  autem,  quod  in  paradiso  erat  edu- 
candus  :  ergo  et  in  paradiso  formandus. 

3.  Adhuc,  Heva  quse  indignior  fuit 
quam  Adam,  facta  esl  in  paradiso  se- 
cundum  corpus.  Ergo  multo  magis  in 
paradiso  debuit  fieri  Adam. 

4.  Quamvis  autem  verissimum  sit, 
quod  primi  hominis  corpus  fuerit  ani- 
male,  et  non  spiritale  :  tamen  quidam 
objiciunt  in  conlrarium  sic,  dicentes, 
quod  primi  hominis  corpus  beatum  fuit, 
ut  dicit  Augustinus.  Nihil  autem  beatum 
potest  esse  animale.  Ergo  corpus  primi 
hominis  non  fuit  animale. 

5.  Adhuc,  Si  cibis  utebatur  Adam 
contra  defectionem,  ut  dicit  Augustinus, 
necesse  fuit  fieri  digestionem  et  impuri 
egestionem  :  talibus  autem  subjacere  mi- 
serrimum  est  :  ergo  in  primo  statu  mi- 
serrimse  necessitati  subjacuit,  quod  ne- 
gant  Sancti. 

SoLLTio.  Dicendum,  quod  absque  du- 
bio  corpus  Adae  fuit  in  primo  statu  ani- 
male,  et  non  spirilale,  hoc  est,  utens  ci- 
bis  et  generans.  Nupti»  autem,  ut  dicit 
Augustinus,  sunt  mortalium  bonum. 

Ad  prlmlm  ergo  dicendum,  quod  no- 
bihssimse  formae  debetur  nobilissima 
materia  secundum  statum  naturae,  et 
non  simpliciter  :  tunc  autem  fuit  status 
inchoantis  naturse,  et  non  perfectse  se- 
cundum  ultimam  perfectiunem,  sed  in 
quo  oportebat  unum  ex  altero  propaga- 
ri  :  et  non  poterat  hoc  fieri  animaH  et 
non  spiriluali  :  et  ideo  nobilissimum 
corpus  accepit  quod  potcrat  esse  sccun- 
dum  statum    iilum. 


Ad  ALiuD  dicendum,  quod  nobilissi-  ^ci  g. 
mus  artifex  sapientissimus  est,  et  ille  est 
qui  secundum  statum  semper  facit  me- 
lius  opus  et  magis  congruum  illi  sla- 
tui  :  sed  corpurj  animale  magis  congrue- 
bat  statui  innocentiee  ad  generationem. 

Ad  ALiLD  dicendum,  quod  corpus  ^d  3. 
spirituale  magis  imitatur  in  exteriori- 
bus  :  sed  in  his  quae  essentialia  sunt 
imagini,  magis  imitatur  corpus  animale. 
Dicit  enim  Augustinus^  quod  in  hoc  est 
imago  secundum  corpus  :  quia  sicut 
Deus  principium  est  omnium,  ita  Adam 
secundum  corpus  principium  est  om- 
nium  quae  propagantur  ab  ipso.  Ex  cor- 
pore  autem  spirituali  nihil  potest  pro- 
pagari.  Unde,  Matth.  xxii,  30  :  In  resur- 
reciio?ie,  neque  nuhent  neque  nubentur  : 
sed  erunt  sicut  Angeli  Dei  in  coelo. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  corpus  ani-  ^d  4. 
male  per  meritum  virtutis  ordinatum 
est  ad  incorruptibilitatem  et  immortali- 
tatem,  et  sic  aptatum  est  aninue,  quae 
est  ad  imaginem  Dei.  Sed  non  congrue- 
bat,  quod  tunc  esset  immortale  et  incor- 
ruptibile  nisi  secundum  congruentiam 
stalus  :  et  hoc  est  quod  nec  moreretur, 
nec  corruniperetur,  si  non  peccaret  ; 
corrumperetur  autem  et  moreretur,  si 
peccaret. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  in  veritate  j^^  5, 
in  resurrectione  corpora  resurgentium 
erunt  spiritualia  sicut  competit  illi  sta- 
tui.  Et  ad  immutationem  corporum  ad 
formam  glorise  nihil  operabuntur  Ange- 
li  :  sed  si  aliquid  operabuntur,  hoc  est 
in  congregatione  morluorum,  et  voca- 
tione  et  collectione  cinerum.  Nec  dicilur 
opus  Dei  perfectum  ex  hoc  quod  nobi- 
lius  in  se  cst,  sed  ex  hoc,  quod  congru- 
entius  et  utilius  esl  ad  slatum  :  ex  hoc 
enim  accipit  perfectionem  ad  finem. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  hseretici  xd 
propter  hoc  haeretici  sunt,  quod  nec  ra- 
tiones  nec  Scripturas  intelligunt  :  omnes 
enim  ratiunculse  tales  ex  icotibus  et  si- 
gnis  sunt,  et  in  secunda  figura,  in  qua 
signa  quse  sunt  media,  sunt  ante  extre- 
ma  :  et  a  talibus  signis  syllogizare,   facit 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QUvEST.  78. 


109 


fallaciam   consequentis,  et   nihil  probat.      est  humiliatio  sui,   quando  scilicet  recor- 
OuATuoR  qute  in  contrarium  adducun-      daretur  se  ex  vili  terra  esse  factum,  hu- 


tur,  concedenda  sunt  :  quia  in  illis   ex- 
presse  determinatar  veritas. 

dqucest.  I.      Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,    In  qua 
setate  factus  sit  Adam  ? 


miliaretur  et  obcdiret  praeceptis  Dei.  Ec- 
li.  X,  9  :  Qiiid  superbit  terra  et  cinis  ? 
Quarla  est  lemperamentum  afflictionis 
et  tristitia?,  ut  scilicet  quando  ejicerelur, 
minus  doleret,  videns  se  ejectum  ad  ter- 
Dicendum,  quod  si  setas  dicitur  proli-  ram  connaturalem  sibi  .•  et  si  fuisset  ex 
xitas  temporis    et    mensura,     in    nulla      terra  paradisi,  nimis   affligeretur  in  eje- 

clione    paradisi,    secundum     illud     Ho- 
ratii  ; 


aetate  factus  est,  sed  in  momento  ad  vo- 
luntatem  Dei.  Si  autem  dicatur  aetas 
perfectio  quae  ex  aetate  rehnquitur,  tunc 
factus  est  perfectus  triplici  perfectione, 
sicut  homo  est  in  triginta  annis,  scili- 
cet  perfectione  quantitatis  membrorum, 
et  perfectione  virtutum   in   membris,    et 


Nescio  qua  natale  solum  dulcedine  cunctos 
Ducit,  et  immemores  non  sinit   esse  sui. 

Et  siniililer  dicitur  in  Psalmo  cxxxvi, 


d  qusest.  ?, 
Ad    1. 


perfectione    adunationis     complexionis,  1  :  Super  fLumina  Babijlonis  illic  sedi- 

quae  tunc  resedit  :  ita  quod  vires   animai  mus   et    /levimus,     cum     recordaremur 

stabiles  poterant  habere  conceptiones,  et  Sio?i. 

secundum  animam  factus   est    profectus  Ad  aliud  dtcendum,      quod    non   est     Ad  2. 

in  cognitione  naturali.  simile  de  aliis   animalibus    et   homine  : 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  alia  enim  animalia  non  sunt  ad   beatitu- 

quod    opus    divinum   Hcet  sit  exemplar  dinem  ordinata    secundum   naluram    et 

operis  naturae,    tamen   non  dat  ei   mo-  meritum  sicut  homo.  Et  ideo  homo  se- 

dum  :  quia  impossibile  esl,  quod   natura  cundum  tres  status    triplicem    habet   lo- 

quae    est    arlifex    imperfectus,     imitetur  cum.    Secundum   statum     enim  naturae 

modum  operis  divini.  iuchoantis  formandus  erat  in  habitatione 

communis  terrae,  ad  cujus  ornatum  cum 

Ad  ALiuD  quod   ulterius  quaeritur,  di-  aliis  animalibus  factus  est  sexta   die.  Se- 

cendum,  quod  licet  Deus  poluisset  fecis-  cundum  statuin  innocentiae  et  felicitatis, 

se  corpus  Adae  de  terra  paradisi,  tamen  quae  debetur  primae  innocentiae   (ut  dicit 

noluit.  Et  de  hoc  ab  antiquis   assignatoe  Augustinus)  positus    est    in    paradisum, 

sunt  quatuor    rationes.   Una  est  ibidem  ut  ibi  omnibus  deliciis  frueretur  sine  in- 

in   Glossa  quae    sic    incipit  :  Datur  in-  commodo  et  nocumento.    Secundum  sta- 

telligi  :  et    haec  etiam   ponitur  a    Ma-  tum  culpae  ejectus  est  in  terram  habita- 

gistro  in  libro  II  Sententiarum,   distinct.  tionis   hujus,  u])i  in   sudore  vultus  ejus 

XVII,  cap.  Hominem  autem  formatum.  vescitur  pane  suo. 

Et  fundatur  super  hoc,  quod  ejectus  ni-  Ad  aliud  dicendum,    quod    in  Heva     j^^  3^ 

mis  doluisset,  si   de  terra   sibi  connalu-  aliter  est  quam  in  Adam  :    illam    enim 

rali  ejectus,    terram   non   connaturalem  humiliavit  sexus,    Et    licet  in   paradiso 

sibi  colere  juberetur.  Secunda  est    exci-  fieret,  tamen  ex  nuUa  parle    paradisi  fa- 

tatio  gratitudinis  :     quia    voluit     Deus,  cta  est,  sed  ex  corpore  viri  :  et  sic  ulte- 

quod  quidquid  boni  fieret   ei,  totuin  ad-  rius  originalur  ex  tcrra  communi,   tam- 

scriberet  gratiae  Dei,  et  non  naturae  :  et  quam  ex  primo  principio.   Sed  in   para- 

ideo  ex    terra  vili  creavit  eum,  et  non  diso  tamquam  in  loco    facta  est,    ut  sal- 

nobili.  Sicut  dicitur,  I  ad   Corinth.    xv,  tem   unum    contra    multa     deprimentia 

47  et  48  :  Primus  liomo  de  terra,  terre-  haberet,  ne    tristitia  absorberetur. 

nus  :  secundus  homo   de  coelo,    coelestis.  Ad  aliud  dicendum,  quod  corpus  pri-     ^.d  4. 

Qualis  terrenus,  tales  et  terreni.    Tertia  mi  hominis  quadam  beatitudine  beatum 


110 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Ad  5. 


fuit,  et  non  perfecta,  quod  scilicet  poe- 
nani  et  noeumentum  non  sentiret  si  non 
peccaret  :  et  ha?c  beatitudo  non  opponi- 
tur  animali  corpori,  imo  convenit  ei. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  Adam  pro- 
cul  dubio  comedisset  de  lignis  paradisi, 
si  permansisset  .•  quod  si  non  fecisset, 
peccasset,  ut    dicit  Prosper  in  libro    de 


Contemplatwa  vita,  et  sic  propter  pec- 
catum  defecisset  in  comestione,  tamen 
digestio  fuisset  et  impuri  egestio  :  sed 
hoc  sine  immunditia  putrcfactionis  et 
fcetoris  ab  eo  resolulum  fuisset,  ut  di- 
cunt  Sancli  :  et  propter  hoc  etiam  in 
egercndo  non  fuisset  miseria^   subjeclus. 


QUilCSTIO  LXXIX 


De  habitatione  paradisi  quse  eorpori  Adse  eoiiipetebat '. 


Deinde,  Quaeritur  de  habitalione  para- 
disi  quae  tali  corpori    congruebat. 

1.  Et  accipiatur  dictum  Damasceni  qui 
in  libro  II  de  Fide  orthodoxa  sic  dicit  : 
«  Quia  vero  ex  visibili  et  invisibili 
creatura  conditurus  erat  Deus  hominem 
secundum  propriam  imaginem  et  simili- 
tudinem,  sicut  quomdam  regem  et  prin- 
cipem  omnis  terrae  et  omnium  quae  in 
ea  sunt,  conslituit  ante  eum  velut  quam- 
dam  regiam,  in  qua  conversans  beatam 
et  divitem  omnium  haberet  vitam.  Et 
hoc  est  divinus  paradisus,  Dei  manibus 
in  Eden  plantatus,  gaudii  et  exsultatio- 
nis  universffi  promptuarium.  Eden  enim 
voluplas  interpretatur.  In  Oriente  qui- 
dem  omni  terra  excelsior  positus  est, 
optima  temperie,  aere  et  tenuissimo  et 
purissimo  circumfulgens,  plantis  semper 
floridis  ornatus,  et  bono  odorc  plenus, 
lumine  repletus,  et  universse  sensibilis 
venustatis  et  pulchritudinis  superexce- 
dons  intelligentiam.  Divinus  profccto 
locus,  ac  dignus  ejus  qui  ad  imaginem 
Dei  creatus  fuerat.  incolatu,  in   quo  nul- 


lum  eral  irrationalium  animalium,  so- 
lus  vero  homo  divinarum  manuum  plas- 
ma  2.  » 

2,  Adhuc,  Strabus  vero  et  Beda  di- 
cunt  sic  :  «  Est  locus  in  Oriente  positus, 
a  regionibus  quas  incolunt  homines  lon- 
go  tractu  maris  secrclus,  altitudinis  tan- 
tae  ut    ad   lunarem   globum   ascendat.  » 

.3.  Adhuc,  Josephus  dicit  sic  :  «  Deus 
ad  Orientem  plantavit  paradisum  omni 
gerrainatione  llorentem,  et  in  hunc  locum 
introduxit  Adam  et  ejus  uxorem,  prae- 
cipiens  eis  plantationum  habere  soUici- 
tudinem.  » 

i.  Adhuc,  Isidorus  in  libro  Etymolo- 
giarum  dicit  sic  :  «  Paradisus  est  locus 
in  Orientis  partibus  constitutus,  cujus 
vocabulum  a  Grteco  in  Latinum  verlitur. 
Hortus  porro  Hebraice  Eden  dicitur, 
in  nostra  Hngua  delicise  :  quod  si  utrum- 
que  junctum  fuerit,  sonat  horlum  deli- 
ciaru7n.  » 

Ex  his  omnibus  constat  terrenum  lo- 
cum  esse  paradisum.  Et  hoc  tractat  Ma- 
gister  in  libro  II  Sententiarum,  distinct. 


1  Cf.  Opp.  B.  Albeiti.  Comment.  inllSenten-  *  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  deFide  ortliodoxa, 

tiarum,  Dist.  XVII,  Art.  4,  Tom.  XXVII  bujusce      cap.  11. 
novae  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU^ST.  79.  111 

XVir,  cap.  Hominem  autem  ita  forma-  ignissitvehementisactionis,  quodet  plan- 

^«/>i,ubisic  dicit :  «  Intelligiturauteinpa-  tae  exuruntur  et  aer  aesluans  efficitur  : 

radisus  corporalis  et  localis,  in  quo  liomo  et  ita  non  erit  aptissimus  ad  habitandum. 

locatus  est.  Tres  enim   generales  de  pa-  3.  Adhuc,  super  illud    Genesis,  11,  G  : 

radiso    sententice  sunt.    Una  eorum  l^qui  Fo7is    ascendebat  de  terra,  dicitDama- 

corporaliter    inlelligi     volunt     tantum  :  scenus,  quod  fons  ille  est  Oceanus  slve 

alia   eorum    qui     spiritualiter    tantum  :  Amphitrites.  Et  si  hoc   est  :    tunc   opor- 

tertia  eorum  qui  utroque   modo   paradi-  tet,  quod  paradisus  sit  totus  mundus,  et 

sum  accipiunt.  Tertiam   niihi  placere  fa-  non  unus  determinatus  locus. 

^60^    •  ^^  ^-  Adhuc,  Objiciunt  quidam,  quod  si 

Ex  his  omnibus  accipitur,    quod  para-  usque  ad  lunarem  globum   attingit,   se- 

disus  est  locus  amcenitate  et  deliciis  ple-  quitur  quod  terra  non  sit  in  centro  :  quia 

nus,  et  ideo  convenientissimus^ad  habi-  pars  terrae  est  :  et  hoc  ab  omnibus   repu- 

tandum.  Fuit  enim,  ut  dicit  Augustinus,  tatur  impossibile. 

abundantia  bonorum     repletus,    optime  5.  Adhuc,  Gum  corpus    Adee  dehcatis- 

temperatus,  et  plantis  amoenissimis  con-  simum    fuerit,    et    maxime  in  tempera- 

situs.  Unde  Augustinus  in  libro  XIV  de  mento,    videtur    quod    minime   pro  ali- 

Civitate  Dei  .•'«  Quid  timere    aut  dolere  mento  competebant  ei  fructus. 

poterantprimiparentesin  tantorum  tanta  6.  Adhuc,  Videntur  opposita  dici   de 

affluentia  bonorum,  ubi  nonaberat  quid-  paradiso  :  flos  enim  et  fructus  numquam 

quam    quod    bona  voluntas  concupisce-  sunt  simul  in  planta,  sed  sucessive  :  di- 

ret,  nec  inerat  quod  carnem   animamve  citur  autem    in    auctoritate    Damasceni, 

hominis  feliciter  viventis  offenderet  -  ?  »  quod  semper  erat  floridus,  et  tamen  fru- 

Adhuc,  Isidorus  :  «  Non  frigusibi,  sup-  ctibus  plenus  hortus  ille  qui  dicitur  pa- 

ple  exjellens,  non  cestus,   supple,  excel-  radisus. 

lens,  sed  perpelua  aeris  temperies.  » 

Ulterius,    Quaeritur    de    lignis    para-   Quffisi.  2. 

Quseritur   ergo,     Si  talis  locus    aptus  Jigi^ 

est  habitationi  humanae  ?  Videtur  enim,  quod  de  ligno  scientiae 

Et  videtur,  quod  non.  boni  et  mali  non  indiguit  :    quia 

1.  Dicitur  enimaMagistro  in  Historiis,  1.  oicit  Augustinus  sitper  Genesim  ad 
quodinmontem  Olympum  propter  alti-  Utteram,  quod  «  Deus  Adam  spirituali 
tudinem  Philosophi  ascendere  non  pos-  niente  pra^ditum  fecit  :»  et  sic  nullo  indi- 
sunt,  nisi  spongias  humidas  ad-  nares  guit  sibi  conferente  scientiam. 
adhibeant,  per  quas  crassiorem  aerem  2.  Adhuc,  Occasio  ruiucB  fuit ;  et  sic 
spirent,  quam  sit  in>ummitate  monlis.  de  loco  ubi  feliciter  viverc  debuit  :  amo- 
Ergo  multo  minus  al  spiraculum  homi-  vendum  fore  videbatur. 

nis  valet  aer  paradisi  :    quia    paradisus 

altiorest,  quam  mons  Olympus.  Ulterius,  Quaeritur  de  ligno  vita?.         Qu-.st.  3. 

2.  Adhuc,  Si  usquc  ad  lunarem  glo-  Domo  enim  exhoc  quod  eratadimagi- 
bum  attingat,  propter  quod  dicunt  Beda  nem  Dei,  perfectam  et  sufiicientem  cau- 
et  Strabus,  quod  aquae  diluvii  non  sam  habuit  immortalitatis  et  vitae ;  su- 
ascenderunt  illuc,  cum  probatum  sit  per  perfluum  ergo  videtur,  quod  addatur  li- 
Philosophum,  quod  ignis  undique  tan-  gnum  vitae  ad  vitae  continuationem. 
git  concavum  circuli  lunae,   tunc  de  ne- 

cessitate  stat  in  igne  :  et  sic  videtur  cum  Adhuc,  De  aliis  lignis  siniiliter  quaeri-  Qu«9'-  •»• 

'  Cf.  S,  AuGusTiNUM,  Lib.  VIII  super  Geiiesiin  2  S.  Augusti.-sus,  Lib.  XIV  de  Civitate  Dei,  cap. 

ad  litteram,  cap.  1.  10 


112 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


Solulio. 


tur,  de  quihus  comedere  jubebatur  :  erat 
enim,  ut  dicit  Augustinus,  tunc  immor- 
talis  :  ergo  a  corpore  ejus  nihil  poterat 
deperdi  :  comestio  autem  est  ad  restau- 
rationem  deperditi  :  frustra  ergo  planta- 
ta  sunt  ibi  ligna  de  quibus  debebatcom- 
edere  :  quia  inutilis  fuit  sibi  comestio, 
et  inutile  non  pote&t  esse  in  operibus 
Dei. 

SoLUTio.  Dicendum  cum  Magistro  in 
libro  ir  Sententlnmim,  distinct.  XYll, 
cap.  Ilominem  autcm  ita  formatum, 
quod  tres  sunt  sententiae  Sanctorum  de 
paradiso,  sicut  dictum  est  in  objiciendo. 
Est  enim  paradisus  locus  deliciarum  spi- 
ritus.  II  ad  Corinth.  xii,  3  et  4  :  Scio 
hujusmodi  homincm  {.sive  in  corpore, 
nescio,  sive  extra  corpus,  nescio,  Deus 
scit)  quoniam  raptus  est  in  paradisum, 
et  audivit  arcana  verba,  quae  non  licet 
homini  loqui.  Est  paradisus  corporum  in 
Oriente,  sequestratus  a  nostra  habitabi- 
li,  quem  Dominus  tertia  die  plantavit, 
quando  dixit  :  Germinet  terra  herbam 
virentem  ct  facientem  semen,  et  lignum 
pomiferum  faciens  fructum  juxta  yenus 
suum  '.  Et  ideo,  sicut  dicunt  Sancti, 
sub  difTerentia  temporis  pr^teriti  plus- 
quam  perfecti  dicit  Moyses  :  Plantaverat 
uutem  Dominus  Deus  paradisum  volu- 
piatis  a  principio  :  in  quo  posuit  homi- 
nem  quem  formaveral  ^  Et  conceden- 
dumest  secundum  dicta  Sanctorum  quod 
ille  locus  affluentia  bonorum  copiosissi- 
mus  est,  irrigatione  fontis  jucundissi- 
mus,  floribus  amoenissimus,  tempera- 
mento  sanissimus,  sicut  dicunt  Sancti. 
Est  etiamparadisus  locus  simul  sprituum 
et  corporum  :  sed  hoc  non  facit  alium 
paradisum,  licet  faciat  aliam  sententiam 
de  paradiso. 


^^Ad*f''^'  "^^  PRiMUM  ergo  quod  quaeritur,  di- 
cendum  quod  aliud  est  in  paradiso,  et 
aliud  in  monte  Olympo.  Paradisus  enim 
fontem  habet  rigantem  universam  super- 


ficiem  paradisi,  ex  cujus  humore  et  fri- 
giditate  temperatur  aer,  ut  congruus  sit 
human»  respirationi.  Et  hoc  non  habet 
Olvmpus. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  salvo  me- 
liori  judicio,  secundum  extensionem  alti- 
tudinis  loci  paradisus  usque  ad  lunarcm 
globum  non  ascendit,  sed  participando 
proprietates  lunse  dicitur  ascendere. 
Verbi  gratia  a  luna  supra  quinta  essen- 
tia  est,  quae,  sicut  dicunt  naturales  Phi- 
losophi,  locus  est  incoriuplionis  et  im- 
mortalitatis.  Luna  etiam  est  per  lumen 
receptum  imago  solis,  et  secundum 
Astronomos  terminus  est  humiditatum 
in  nubibus  :  nubes  enim  non  sunt  ibi, 
nec  pluviae,  nec  tonitrua,  nec  aliquid  ta- 
lium.  Sed  stalim  sub  luna  sphaera  inci- 
pit  activorum  et  passivorum.  Et  quan- 
tum  ad  has  proprietates  usque  ad  orbem 
luna;  paradisus  dicitur  ascendere.  In  pa- 
radiso  enim  nihil  mortale  est,  nihil 
corruptibile,  nihil  tempestuosum  :  et 
quantum  ad  participationem  harum  pro- 
prietatum  dicitur  paradisus  ad  lunarem 
globum  ascenderc  per  participationem 
similitudinis,  non  per  exaltationem  loci. 
Hoc  tamen  dico  sine  praejudicio  mclio- 
ris  sententiae  :  quia  in  quibusdam  libris 
antiquissimis  inveni,  quod  illius  scnten- 
tiae  quae  attribuitur  Bedae  et  Strabo,  pri- 
mus  auclor  fuit  Thomas  Apostolus,  quod 
scilicet  paradisus  tantae  altitudinis  sit, 
quod  usque  ad  lunarem  globum  ascen- 
dat. 

Ad  ALiuD  diccndum,  quod  Damasce- 
nus  loquitur  de  fonte  secundum  primam 
originem,  quae  (sicut  dicit)  non  potest 
esse  nisi  Oceanus  :  nihilominus  tamen 
quando  ebullit,  fiunt  fontes  multi,  quo- 
rum  unus  erumpit  in  loco  illo  qui  dici- 
tur  paradisus  :  et  ille  cst  fons  de  quo 
loquitur  Moyses.  Et  sic  eliam  paradisus 
non  est  totus  mundus,  sed  specialis  locus 
in  Eden  plantatus. 

Ad  aliud  dicendum,  sicut  jam  ante 
patuit,  quod  secundum  extensionem  loci 


Ad 


1  Genes.  i,  11. 


2  Ibid.  II,  8. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIH,  QU.EST.  79. 


113 


ul   5. 


nonattingitusquead  lunarem  glubum,sed 
est  iii  centro  sicut  et  reliquoe  partes  lerrae. 
Adaliud  (iicendum,  quod  secundum 
stalum  innocentiee  Adfe,  maxime  compe- 
tebant  fructus  et  olera  :  et  ideo,  sicut  in 
praehabitis  dictum  est,  in  statu  illo    non 


Et  per  hoc  patet  solutio   ad  sequens,      Ad  ?. 
cum  ex  se   esset  conven-ens   et  salutife- 
rum,  non    debuit    amoveri  ut    causa  vel 
occasio  ruinae. 

Ad  AMUD  ulterius  dicendum,  quoJ   ex  Adquac»».  3. 


accepit  esum   carnium,  sed   post    pecca-  tribus  habuit  homo    immortalitatem  in 

tum,   quando   corpus,   ul    dicit  Augusti-  primo   statu,    fcllicet    ex  absentia  causse 

nus,    jam    mortuum    fuit    propter    pec-  mortis    et  morlalitatis   quae  est  per  pec- 

catum,   Ad    Roman.    vui,    10:    Corpus  catum.  Sapient.  i,  13etl6:   Deus  mor- 

quidem  morliiinn  est  propler  peccatum.  tcm  non  fecit,...    impii  autem  manibus 

Et  quando  terra  propler    diluvium    non  et   verbis  accersierunt    illam,     otc.   Ad 

erat  disperdita,    sicut     dixit    Dominus,  \\omd.n.  \,  {2:  Per  unum  hominem  pec- 

Genes.  vi,  13:  Ego    disperdam  eos  cum  catum  in  hunc   mundum  intravit,  et per 

terra.  Tunc    enim    adhuc   erat  in  vigore  peccatum  mors.  Ex   gratia   autem   inno- 

suo,  ut  dicit  Augustinus,  quem    accepit  cenliae,  quae  ab    Anselmo   vocatur  origi- 

in  verbo  Domini  quando  dixit  :  Germinet  nalis  justitia,   habuit    sicut    ex  conser- 

terra  herbam    virentem,   et  pioferentem  vante.    Ex   esu  vero    ligni  vitse   habuit 

herbas  salubres  et  fiuclus  convenicntis-  sicut   disponente    et   contrarias    disposi- 


smios. 


d   6. 


tiones  removente.  Et  ideo  dixit  Augusti- 


Ad  ALiuD    dicendum,   quod  non    sunt      nus  in  libro   XIII  de   Civitate  Dei,  quod 


opposita,  fructus  et  flos  in  uno  tempore, 
si  ad  diversas  plantas  referantur.  Scytha- 
rum  tamen  arbor  simul  habet  fructum 
et  llorem  in  diversis  ramis. 


I  iifesi.  2, 
d    L 


«  accepit  aliorum  lignorum  refeclionem 
contra  defectionem,  esum  ligni  viloe  con- 
Ira  velustatem  et  infirmitatern.  »  Et  sic 
illorum  trium  nihil  superfluit,  cum  om- 
nia  tria  diversimode  operentur  ad  im- 
Ad  id  quod  ullerius  quKritur  de  ligno  mortalitatem. 
scientiae  boni   et    mali,    dicendum    cum 

Sanclis  et  Magistro  in  libro  II  Senten-  Ad  aliud  dicendum,  quod  immortali- Ad.iuast.  4. 
tiarum,  distinct.  XVil,  cap,  praeindu-  tas  primi  status  non  contrariabatur  ani- 
cto,  quod  lignum  illud  non  dicitur  li-  malitati  quae  cibis  indigebat.  Et  quod 
gnum  scientiae  boni  et  mali  a  vittute  dicilur,  quod  ab  immortali  nihil  deper- 
aliqua,  qua  talem  potucrit  conferre  ditur,  hoc  est  verum  de  illo  immortali 
scientiam,  sed  ab  eventu  conseculo  :  quod  est  immortalc  simpliciter :  tamen 
quia  scilicet  ex  comcstione  didicit  Adam  etiam  de  corpore  quod  fuit  immorlale 
quid  cst  inter  bonum  obedientia?,  et  ma-  secundum  primum  statum  innocentiip, 
lum  inobedientiae.  Et  licet  in  se  esset  nihil  deperdi  poterat  de  perditione  ten- 
bo)ium  ad  vescendum,  et  pulclirum  ocu-  dente  ad  corruptionem  :  seddeperdi  pot- 
lis  adspectuquc  delectabile,  sicut  dici-  crat  impurum  a  puro  per  resolutionem, 
tur,  Genes.  iii,  (5,  tamen  ex  hoc  non  fuit  quam  oportuit  restilui  per  comeslio- 
causa  transgressionis,  sed  potius  ex  per-  nem. 
suasione  diaboli. 


114 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRyED. 


QUTlilSTIO  LXXX. 


De  foriiialioiie  eorporis  Hevae. 


Deinde  iranseundum  est  ad  dislinctio- 
nem  decimam  oclavam  secundi  libri 
Sententiarum,  quae  sic  incipit^  In  eodem 
quoque  paradiso  mulierem  formavit 
Deus  de  cosla. 

Ubi  tria  qucerenda  sunt,  scilicet  si 
conveniebat  mulierem  immediate  a  Deo 
fieri,  vel  ab  Angelis? 

Secundum,  Si  propagationcm  conve- 
niebat  fieri  ex  viro  et  muliere,  vel  ex 
uno  tantum  ? 

Tertium,  Si  conveniebat  ex  costa  et 
latere  fieri,  vel  cx  alio  membro  ? 


MEMBRUM  I. 

Ulrum  conveniebat  mulierem  immediate 
fieri  a  Deo,  vel  ab  Anyelis  '  ? 


Ad  PRiMUM  objicilur  sic  : 

1.  Genes.  ii,  22  :  Et  sedificavit  Domi- 
nus  Deus  costam^  quam  tulerat  deAdam, 
in  mulierem.  Ergo  videtur,  quod  hoc 
Deus  immediate  fecerit,  et  non  per  mi- 
nisterium  Angelorum. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  IX 
super  Genesim  'ad  lilteram  dicit  sic  : 
«  Formare  vel.Tdificare  coslam  ut  mulier 
esset,  usque  adeo  non   potuit  nisi  Deus, 


a  quo  universa  natura  subsistit,  ut  ne 
illud  quidem  carnis  supplementum  in 
corpore  viri  (quod  in  iliius  costse  suc- 
cessit  locum)  ab  Angelis  factum  esse 
crediderim,  sicut  nec  ipsum  hominem  de 
tcrrae  pulvere  ^  » 

QuoD  LicET  verum   sit,  tamen  quidam  sed  coi 
sic  objiciunt  in  contrarium  : 

1.  Nihil  occasionalum  producilur  a 
Deo  immediate  :  cujus  causa  est,  quod 
occasionalum  cst  imperfeclum,  et  Dei 
perfecla  sunt  opera  ^.  Mulier,  ut  dicit 
Aristoteles,  est  mas  occasionatus  :  et  in 
perfectione  naturse  producta  per  dcfe- 
ctum  alicujus  principii  generationis. 
Ergo  non  congruit,  quod  hoc  opus  sit 
Dei,  qui  perfectissimus  est  operans. 

2.  Adhuc,  Habitum  est  iu  praeceden- 
tibus,  quod  tantaj  perfectionis  est  Deus 
in  operando,  quod  nihil  requirit  prae- 
existciitis  in  opere  suo,  cx  quo  vel  quo 
opcrctur :  quia  aliter  non  esset  causa  to- 
tius  operis  sui.  Sed  in  aedificalionc  costa) 
in  muliercm  praesupponebatur  corpus 
Adae  ct  costa  de  qua  (iebat  Ileva  :  opus 
ergo  tale  non  congruitDeo  immediate. 

3.  Adhuc,  Ilabitum  est  in  praehabitis 
ex  vcrbis  Augustini  et  Bernardi  in  ho- 
milia  super  Joannem,  vi,  1  et  seq.,  de 
quinquc  panibus,  quod  duplicia  sunt 
opcra  Dei.  Unum  est  quando  creando, 
disponendo,  ordinando,  genera  rcrum 
produxit,   et  principia    rerum   ex  nihilo. 


7 

f 


1  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  IlSenten-  s  S.  Augustinus,  Lib.   IX  super  Genesim    ad 

tiarura,  Dist.  XVIII,  Art.  2.Tom.  XXVII  hujusce      litteram,  cap.  lij. 
novffi  editionis.  3  Deuteron.  xxxii,  4. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU.EST.  80.  115 

SecundQm  quando  exseminalibuscausis,  potissima  est,  ut  dignitas  principii  hu- 

quasprimaemateriseinseruit,  propagando  mani   non    minuatur.     Sicut    enim     vir 

unum  ex  altero    producit.   Primum    im-  principium    est    totius    natur»  humana, 

mediate  et  per  seipsum  operatur,  ut  dicit  per  semen    formans  hominem  :  ita    mu- 

xVugustmus  :    secundum   operatur   mini-  lier  principium  est  naturce  humanae,  per 

sterio    naturae,  et   aliquando    ministerio  semen  formabile   in    hominem  :  et  si  vir 

Angelorum  bonorum   et  malorum.   Ma-  immediate  a    Deo   fieret,   et  mulier  non 

lorum,  sicut  de  virgis  serpentes  fecerunt  non  totum    principium    humani    o-eneris 

magi.  Bonorum,  sicut  de  virgis   serpen-  sequalem    ex    factore    haberet     dionita- 

tes  fecit  xMoyses.   Et   ministerio  naluree^  tem.  Et  ideo  dicitur,  Isa.  lxiv,  8  :  Nunc, 

sicut  ex  paucis  granis  segeles  producit,  Domine,   paler   nosier  es    tu,    nos  vero 

ex  quibus  pascitur    mundus.    Cum   ergo  Intum  :  et  fictor  noster  tu,  et  opera  ma- 

nuum  tuarum    omnes    nos.     Assio-nant 


corpus  Heva?  materialiter  et  seminaliter 
fuerit  in  costa,  videtur  quod  non  con- 
gruit  Deo  ministerio  naturse  vel  Ano^eli 


illud  producere  ex  ipsa. 

SoLUTio.  Dicendum  cum  Sanctis,  quod 
non  congruebat  mulieris  corpus  fieri 
nisi  immediate  a  Deo.  Et  ralio  hujus  ne- 
cessaria  est,  quod  mulier    ex    costa    su- 


enim  causam,  quod  si  mulier  non  esset 
a  Deo  immediate  facla,  posset  infligi 
tamquam  indigna  habita.  Dicunt  etiam, 
quod  ex  hoc  posset  contemni  a  viro 
tamquam  inferior  et  indignior,  et  non 
socia  creata  viro  in  adjutorium. 

Has  et  hujusmodi  rationes  multas  as- 
signant  Sancti,  quas  inferius    proseque- 
bito  producla  est :  quod  non  potest   fieri      mur. 

nisi  ab  eo  cui  tota  natura  ad  voluntatem  Ad  primum  ergo  dicendum   quod  con- 

obedit.  Quando  enim  Deus  operatur  in  Ira  hoc  objicitur,  quod  foemina  per  na- 
natura,  paulatim  procedit  opus  usque  ad  turse  principia  producla,  non  potest  esse 
perfectum,  propler  naturce  impotentiam.  nisi  occasionatum  opus.  Semen  euim 
Quando  vero  per  Angelum  in  his  quae  formans,  viri  semen  est,  et  illud  produ- 
mirabilia  videntur  :  tunc,  ut  dicit  Au-  ceret  semper  ad  similitudinem  patris  ge- 
gustinus,  talis  operatio  fit  per  semina  nerantis,  nisi  occasionaretur.  Propter 
sparsa  in  elementis,  collecta  ab  Angelis,  quod  dicit  Aristoteles  in  VI  de  Animali- 
qui  putrefaciunt  primo  materiam,  et  re-  62^5,  quod  particularis  natura  numquam 
movent  a  specie  in  qua  fuit,  et  postea  intendit  producere  foeminam  :  sed  dum 
movent  et  promovent  ad  formam  in  qua  patitur  molinsim  in  ahquo  principio  o-e- 
prodacitur.  Qui  modus  etiam  naturae  nerationis  et  formationis,  natura  uni- 
est :  quia  sic  proccditur  de  potentia  ad  versabs,  cujus  est  ordinare  totum  opus, 
actum,  licet  citius  fiat  per  Angelum  ordinat  ad  foeminae  formam.  In  opere 
quam  per  naturam.  Et  hic  modus  non  autem  Dei  hoc  non  fuit  propter  perfe- 
est  observatus  quando  mulier  facta  est  ctionem  suae  virtutis,  quae  sine  omni 
de  costa:  subito  enim  facta  est  ad  solam  occasione  opus  illud  produxit  in  finem 
voluntalem  Dei.  a  sapientia  dispositum,  scilicet  in   omni- 

Item,  Seminaliler  et  causaliter  non  bus  esse  perfectum,  in  interioribus  et  ex- 
fuit  mulier  in  costa  :  quia  dicit  Augusti-  tcrioribus  qua3  proficiunt  in  adjutorium 
nus,  quod  non  habuit  in  se  costa  ut  ex  gencrationis  :  et  Sancti  dicunt  etiam  in 
ea  mulier  fieret,  sed    quod    ex  ea    fieri      eruditionem  sacramcntalem,  qua  signifi- 

catur,  quod  sicut  opere  Dei  et  non  alte- 
rius  cx  corpore  primi  Adae  formatur 
Hcva,  ita  ex  corpore  secundi  Adae  pen- 
dcntis   in   crucc    formatur    Ecclesia,    ut 


posset  per  obedientiam,  qua  cuncta  na- 
turajustissima  ralioneDeo  obedit  creatori 
in  omne  quod  vult. 

Assignant  tamcn  Sancti    mysticas    et 


morales    rationes  plures,  quarum  una  et     dicit  Augustinus,  operc  Dei  et  non  alte- 


116 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


rius,  qui  virlulom  rcgencrativain  con- 
tulit  sacramentis,  quae  de  latere  suo 
fluxerunt  in  aqua  et  sanguine.  I  Joan. 
V,  6://ic  est,  qui  venit  per  aquam  et 
sanguinem,  Jcsus  Christus. 

Adobject.2  Ad  ALiUD  diccndum,  quod  licet  praeex- 
stitcrit  corpus  Ada3  et  costa,  tamen  in 
Adam  creavit  Deus  illa  ex  nihilo^  et  sic 
ipse  fuit  causa  in  totum  opus,  et  etiam 
nihil  operabatur  ad  opus  nisi  sola  vir- 
lute  divina.  Et  quod  dicitur,  quod  talia 
oslendunt  imperfeclionem  generantis, 
hoc  non  est  verum,  nisi  de  illo  operante 
qui  non  facit  sibi  materiam,  sed  accipit 
eam  ab  alio  productam, 

Adov.jcct.3.  Ad  ALiUD  dicoudum  quod  ultimum  est, 
quod  verum  cst  totum,  quod  sic  opera- 
tur  Deus  :  sed  in  hoc  est  defectus  in  ra- 
tione  illa,  quod  mulier  secundum  corpo- 
ris  formalionem  secundum  rationes 
seminales  non  fuit  in  costa,  ut  dicit  Au- 
gustinus,  nisi  secundum  rationem  obe- 
dientiae,  ut  dictum  est,  et  secundum 
causas  Deo  absconditas,  non  nalurai  in- 
silas  :  propter  hoc  etiam  habuit  modura 
miraculi  plusquam  naturae. 

JIoc  autem  in  sequentibus  magis  pate- 
bit  in  loco  proprio. 


MEMBRCAi  II. 

Utrum  conveniebat  propagationem  fieri 
ex  viro  et  muliere,  vel  ex  iino  tan- 
tum? 


Secundo  quaeritur,  Si  conveniebat  pro- 
pagationem  ficri  ex  viro  et  muliere,  vel 
ex  uno  tanlum  ? 

Et  videtur,  quod  ex  uno  :  talis  enim 
propagatio  simplicior  est,  et  concupi- 
scentia  non  permixta,  et  primo  principio 
simiiior,  ex  quo  sine  divisione  sui  omnia 
procedunt  per  solum  amorem.  Sic  enim 
plantje  procedunt  et  multiplicantur :  sic 
etiam  Adam  ex  humo,  virgo  ex  virgine 


proccssit  :  sic  Ileva  virgo  ex  virgine 
Adam  processit,  ct  sic  FiUus  Dei  virgo 
ex  virgine  Maria  processit.  Propter  quod 
dicitur,  Genes.  xv,  16  :  Generatione 
quarta  revertentur  huc.  Et  dicit  Chry- 
sostomus,  quod  prima  generatio  est  viri 
virginis  ex  terra  virgine.  Secunda  mu- 
Heris  virginis  ex  viro  virgine.  Tcrtia 
prolis  virgineoe  ex  viri  et  mulieris  com- 
mixtione,  quse  profundit  pcccatum,  quia 
deficit  a  virginitale.  Quarta  viri  virgi- 
nis  ex  foemina  virgine,  per  quam  refor- 
matur  natura,  et  restituitur  gratia. 

Qu^RUNT  etiam  quidam,  Quareutrum- 
que  sexum  non  fecit  in  uno  corpore? 

Et  ponunt  ralionem,  quod  ita  deberet 
es;e,  si  (sicut  dicunt  Sancti)  Ilevam  ex 
corpore  Adoe  produxit,  ut  esset  hoe  si- 
gnum  majoris  dilectionis  ad  eam,  ut 
scilicet  de  corpore  suo  productam  tam- 
quam  seipsum  diligeret  ;  tunc  multo 
majori  vinculo  charilatis  adslringerelur, 
si  iu  uno  corpore  utrumquc  fecisset. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  Deus  Adam 
et  llevam  constituit  ut  principia  perfectae 
generationis  et  perfectissimi  animaHs, 
quod  ad  imaginem  Dei  factum  est.  Prin- 
cipia  autem  perfectse  generationis  non 
possunt  esse  in  uno,  sed  in  duobus  : 
quorum  unus  est  masculus,  qui  (sicut 
dicit  Aristoleles  in  XVII  Animalium) 
est  generans  propria,  virtute.  Alter  fcE- 
mina  generans  ex  alio  in  scipso.  Nec 
virlutes  istae  in  uno  congregari  possunt 
perfecte.  Formans  enim  virtus,  ut  dicit 
Avicenna,  confortalur  calido  sicco,  for- 
mabilis  vero  frigido  humido  :  quse  si  in 
unum  corpus  congregarentur  secundum 
suas  intensiones,  destrueretur  perfecta 
generatio  :  propterhoc  quodhermaphro- 
ditus  non  generat. 

Ad  prlmum  ergo  dicnndum,  quod  Deus 
tacit  res  secundum  quod  sunt  utiles  ad 
finem  constitutionis  Adam  et  Hevae,  et 
generatio  est  ad  propagationem  generis 
humani  ut  perficiatur  numerus  electo- 
rum,  et  ad  hoc  non  esset  utilis  nisi  esset 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QU.EST.  80. 


117 


iMEMBRUM  III. 


distinclio  sexus  :  nec  tamcn  per  hoc  si- 
militudinem  primi  principii  pcrdidit,  ex 
quo  procedunt  omnia.  Quia,  sicut  jam 
habitum  est,  Heva  quse  est  materialo 
principium  omnium,  ex  Adam  proces- 
sit :    et  per  consequens   omnes   nati   de 

Heva  ex  Adam  processerunt.  Et  quando  Utrum  conveniebat  midiei'em  ex  costa  et 
dicitur    a    Sanctis,    quod    generationcs  laterc  fieri,  vel  ex  alio  membro  '  ? 

quatuor  sunt,  non  accipitur  divisio  per 
diversam  virtutem  generativam,  sed  per 

diversum  modum  generantium  et  gene-  Tertio  quseritur,  Si  conveniebat  ex 
ratorum  :  et  sic  bona  est  :  sed  non  ad  latere  et  ex  costa  fieri,  vel  ex  aliquo  alio 
propagationem,  quia  tales  modi  in  natu-     mcmbro? 

ra  exemplum  habere  non  possunt.  Et  hoc  tangit  Magister  in  libro  II  Sen- 

tentiantm,     dislinct.    XVIIl,    cap.    illo, 
Ad  aliud  dicendum,  quod  slulta  quae-      Cum  autem  his  de  causis  facta  sit  mu- 
iqueest.   g^^   ^^^  jjj^  .  ^^jj^  jj^^^  j^^^  ^j^^^  j^^  gj_     Her  (lc  viro .  Ubi  dicit,  quod  facta  est  de 

gno  sit  in  productione  Hevffi  de  corpore  latere  et  cosla  viri  dormientis.  Et  quse- 
Adae,  tamen  hoc  non  est  causa  finalis,  rit  causam  omnium  istorum.  Et  dicit, 
sed  potius  generalio  ad  implendum  nu-  quod  facta  est  de  latere,  ut  sciret  non 
merum  electorum  :  et  illud  scilicet  vin-  essc  sibi  ancillam  datam,  nec  in  domi- 
culum  amoris  est  quoddam  adjunctum,  nam,  sed  in  sociam.  Ideo  nec  facta  est 
propter  quod  non  debuit  adniilli  distin-  de  pedibus,  nec  de  capite,  sed  de  latere. 
ctio  sexus.  Et  quod  in  plantis  in  uno  cor  El  videtur  ratio  esse  inconveniens. 

pore  est    impraegnans    et  imprsegnatum,  1.   In   matrimoniali  enim   opere  sunt 

signum  imperfectionis  est,  quia  scilicet  duo  in  carne  una,  et  non  in  parte  carnis. 
planta  non  habet  animam,  sed  partem  Ad  significandum  ergo  hoc  debuit  tieri 
parlis  animae,  ut  dicit  Aristoteles  in  pri-  de  toto  corpore,  et  non  de  latere. 
mo  de  Vegetabilibus  :  et  quia  non  habet  2.  Adhuc,  Aristoteles  in  primo  Politi- 
vitam  manifestam,  sed  occultam,  ut  ibi-  corum  dicit,  quod  inter  mulierem  et  vi- 
dem  dicit  Aristoteles.  Concupiscentia  rum  communicatio  politica  est  et  oecono- 
vero  non  est  causata  a  distinctione  sexus,  mica,  in  qua  vir  est  principans,  ct  mulier 
sed  ex  peccato.  Et  proptcr  hoc  dicit  Au-  subjecta.  Ad  hoc  ergo  significandum  de- 
gustinus,  quod  «  si  non  peccassent,  si-  buit  heri  de  pedibus,  et  non  de  latere. 
ne  peccato  genuissent,  et  convenissent,  3.  Adhuc,  Formatio  mulieris  facta  est, 

et  fuisset  eis  thorus  immaculatus.  »  ut  sit  in   adjutoruim    generationis  viri : 

generatio  non  tit  nisi  ex  humido  semina- 
li,  quod  virtutem  habet  omnium  mem- 
brorum  formativam  :  sccundum  hoc  vi- 
detur,  quod  non  dcbuit  ticri  de  lalcre, 
sed  dc  humido  seminali  disperso  in  toto 
corpore. 

Ulterius  queeritur,  Quare  de  costa?       Qmrsi.  i. 
1.  Costa  enim  os  durum  est  non   ha- 
bens  meduHam.  Et  ideo  Isidorus  in  libro 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.ConimeiiL.  iuIV  Senleu- 
tiarum,   Dist.   XXVI,   Ait.   2   et   3.  Tom.    XXX 


hujusce  nova3  ediliouis 


118 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Etymologianim  dicit,  quod  «  Deus  ho- 
mini  formavit  viginti  quatuor  coslas 
tamquam  viginti  quatuor  radios  semicir- 
culares  de  spina  dorsi,  contra  se  invicem 
procedentes  ad  munimentum  viscerum'.» 
Durum  autem  non  modullosum,  non 
facile  formabile  est  in  aliquid.  Yidetur 
ergo,  quod  convenienlius  formasset  eam 
de  carne  quae  formabilior  est  quam  costa. 

2,  Adtiuc,  Si  Adam  totius  generis  hu- 
mani  fuit  principium,  et  tolum  genus 
humanum  mit  in  ipso,  ut  dicit  Augusli- 
nus,  et  Magisler  in  libro  secundo  Stni- 
toitiarum,  dislinctione  XYIII,  in  cap. 
/n  eodem  quoque  paradisOy  tunc  videtur 
ad  hoc  signilicandum,  quod  debuit  eam 
potius  formasse  intra  corpus  Adae,  quam 
extra. 

Et  si  dicitur,  quod  non  est  receptacu- 

lum  in  corpore  viri,  sed  in  corpore  muii- 

eris,  videtur  verum  quod  dicit   Magister 

ex  verbis  xVugustini  in  libro  If  Sententia- 

rum,   dislinct.  XYIII,  cap.  Solet  quseri, 

ubi  sic  dicit  :  «  Sciri  etiam  oportet,  quod 

cum  Angelorum  ministerio  lacta  sit  mu- 

tieris  formatio,  non  est  tamen  eis  attri- 

buenda  potenlia  creationis.  »   Ita  posset 

dici,     quod     receptaculum     formationis 

mulieris    posset  ministratum  fuisse  per 

Angelos. 

Qusest.  2.  Ulterius  qufleritur,  Quare  dc  latere 
viri  dormientis  ? 

Somnus  enim,  ut  dicit  Aristoteles,  est 
ligamentum  sensuum :  et  cum  ex  ipsa 
formatione  mulieris  Adam  instruendus 
fuit,  magis  debuit  lieri  de  latere  vigilan- 
tis  quam  dormientis  :  facilius  enim  in- 
struitur  vigilans  quam  dormiens. 

Quse«Uoi.  Ulterius  quseritur,  Quare  dicitur, 
quod  immisit  soporem  in  Adam  ?  cum 
gopor  sit  gravis  somnus  et  depressivus. 
Jonae,  i,  6  :  Quid  tu  sopore  deprimeris  ? 

soiutio,         SoLUTio.  Dicendum,  quod  in   omnibus 
Scripturis,  qu£e  sicut  dicit  Aposlolus,  ad 


Roman.  xv,  4,  ad  nostram  doctrinam 
scripta  sunt,  ubi  agitur  de  operibus  Dci, 
duo  sunt  consideranda,  scilicet  admiratio 
sapientis  disponentis  opera,  et  instructio 
spiritualium  ex  corporalibus.  Et  ita  est  in 
formatione  mulieris  :  et  ideo  ab  Augu- 
stino  duplices  rationes  adduntur,  scilicet 
ct  litterales  de  sapientia  disponente,  et 
mysticoe  de  sacrorum  significatione.  Et 
hoc  modo  dicimus,  quod  sapientia  Dei 
disposuit  fieri  corpus  mulieris  de  latere 
viri  quinque  de  causis. 

Prima  est,  quod  si  mulier  formanda 
fuit  de  viro  sapienter,  oportuit,  quod 
opus  Dei  convenientissime  Ileret.  Ideo 
quia  creata  est  in  sociam  et  adjulorium 
generationis,  oportuit  quod  ex  ea  parte 
sumeretur  in  qua  potissima  est  virtus 
adjutorii  et  sequalitatis  :  hoc  autem  est 
kitus :  quia  in  latere  dextro  est  virtus 
unde  est  omnis  motus,  et  in  latere  sini- 
stro  cst  virtus  per  quam  fit  regyratio  vir- 
tutis  motivae  in  dextrum  ut  iterum  mo- 
veat. 

Secunda    ratio    cst,    quod   cor    nuUa 

membra  corporis  respicit  aequaliter  nisi 

duo  latera.  Situs  enim  cordis  est  in  si- 

nistro  :     ventriculum    autem    majorem 

apertum    porrigit  in   dcxtrum :    et   ideo 

in  parte  dextri  lateris  magis  exsuftlat  spi- 

ritum  et  calorem,  quam  in  sinistrum  :  et 

idcirco  partes  laterum  vicinius  quam  alia 

membra    ad    cor  referuntur,    sicut  dicit 

Aristoteles  in   libro    de   Principiis  mo- 

tuum  animalium.   Et  ideo  cum  mulier 

facla  sit  non  subjicienda,  sed  ut  diligenda 

in  a?dilicatiouem  domus,  quie  consistit  in 

pueris  et  familia,  debuit   fieri  de    latere 

potius,  quam  de  alio  membro. 

Tertia  ratio  est  sumpta  ex  significatio- 
ne  :  quia  sicut  Heva  dc  latere  Ada^,  sic 
Ecclesia  de  latere  Christi  eral  formanda. 
Ad  Ephes.  v,  32  :  Sacramentum  hoc 
maynum  est  (matrimonium  scilicet),  ego 
autem  dico  in  Christo  et  in  Ecclesia. 

Quarta  ratio  potest  esse  politica  et 
ceconomica    communicatio,    cujus    cum 


*  IsiDORUs,  Ljb.  Etymologiarum,  cap.  10. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIII,  QU^ST.  80. 


119 


A(l    1. 


sinttres  combinationes,  ut  dicit  Arislo-  operis  Dei,  non  est  de  polentia  in  actum, 

teles   in  I  Politiconmi,   despotica  scili-  sed  naturse.  Et  si  mulier  facla  fuisset  de 

cet    sive    dominalis,    nuptialis   quae    cst  humido    seminali    dispersa    in    corpore 

viri  et    fceminse,  paterna  qua?  est  patris  AdcC,   significaretur,    quod    processisset 

et  filiorum  :    nulla  ita  dicit  rationem  pa-  ab  efficiente  imperfecto,  hoc  est,  a  natu- 

ritatis    et  tequalitatis  sicut  nuptialis.  De-  ra,  et  sic  minoris  dignitatis  esset  in  con- 

spotica  enim  domini  et  servi  est,  in  qua  spectu  viri  quam  vir,    qui  factus  cst  dc 

sunt  gradus  superioritatis  et  inferiorita-  manibus  Dei. 
lis.    Paterna,  sicut  ibidem  dicit  Philoso- 

phus,    similis   est  regali,   in    qua    etiam  Anm  quodulteriusquseritur,  dicendum  Adquaest.  i. 

sunt  gradus  superioritatis  et   inferiorita-  quod  ratio  satis  innuitur  in  verbislsidori. 

tis.  Xuptiahs  autem   similis  aristocratioe  Ex  quo  enim  costa  est  ad   munimentum 

est,   ut   idem   dicit  Philosophus,    in  qua  viscerum,  mulier  autem  creatur  ad  mu- 

nonplures,  sed  pauci  propteraequalitatem  nimcntum    natorum    qui  visccra  sunt  et 

virtutis  principantur.  Unde  cum   mulier  dicuntur,  convenientius   furmabatur   se- 

ad  eamdem  communicationem   referatur  cundum    sapientiam    divinam   de    costa 

cum  viro,  et  ex  eadem  virtute,  congiuen-  quam  de  aho  membro. 

tius    fiebat    de   latere   quod   significabat  Et  quod  objicitur  de  duritia,  hoc  nihil 

aequalitatem,  quam  de  capite,  vel  de  pe-  est :  quia  omnipotentiae  formantis  nihil 

dibus,  vel  de  alio  membro.  rcsistit,  sed  sequaHter  obedit  ei   durum 

Quinta   ratio    accipitur    per   rulionem  sicut  molle  in  omne  quod  vult.  Et  si    fa- 

justitiae.    In  omnibus  enim  qua^   ad  ma-  cta  fuisset  decarne,  significaretur  debili- 

trimonium  pertinent,   mulier   et   vir  ad  tas  ejus  et  mollities  ad  opus  quo  creata 

paria  judicantur.  Debuit  ergo  fieri  dc  la-  est  in  adjutorium  viri.  Proverb.  xxxr,  10 

tere,    quod  eequaliter    est   inter  gradum  et   11:    Midierem  fortem  qui  inveniei  ? 

superiorem   et  inferiorem.  Procul   et    de  ultimis   finibus  prelium 

Et  sic  patet  responsio  ad  qusestionem.  ejus.  Confidit  in  ea  cor  viri  sui. 

Ad  PRiMUM    ergo  argumentum   dicen-  Ad  aliud  dicendum,  quod  Adam  prin- 

dum,    quod   de   toto    corpore    fieri   non  cipium  est  generis  humani  materialiter 

potuit    secundum    ordinem    sapientiae  :  et  sicut  pater.  Unde  si  intra  corpus  Adae 

quia  si  de  toto  corpore  facta  fuisset,  to-  formasset  eam,  significatum  fuisset  prin- 

tum.  corpus  Adae  in  foeminam  transisset :  cipium  ut  matcr  :    quod  non  convenie- 

et  sic  non  esset  facta  viro  in  adjutorium,  bat  :  et  ideo    ex  corpore    quidem  Adae 

sed  in  destructionem.  formavit  eam,  scd  extra  ipsum. 

Ad  ALiUD  dicendum,   quod  mulier  ali-  Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum 

quem    principatum    polest    habere     ad  quod  iila  responsio  nulla  est.  Licet  enim 

pueros  in  educatione  et  nutritione  :    sed  Angeli  ministraverunt  costam,   et   cxhi- 

sic  non  formatur,  sed  in  relatione  ad  vi-  buerunt  ad  formandum,    tamen   virlute 

rum  cujus  societatem  adjuvat  et  domum  angelica  nihil  formatum  esl  in    costa  : 

ornat :  et  in  comparatione  ad  illum,  sic-  scd  si  exhibuissent  et  praeparassent  mem- 

ut  dictum  est,  congruentius  fit  ex  latere  :  bra  conceptus  et  partus,  oporleret,  quod 

quia  illa  nec  praponitur  viro  ut  domina,  virtute  propria   ahquid  opcrali  cssent  ad 

nec  subjicitur  ut  ancilla.   Eccli.  xxvi,   1  :  formationcm    mulieris    ex  costa  :    quod 

Mulieris  honge  heatus  vir :  numerus  enim  non   couvenicltat,    ut  paulo  ante  dictum 

annorum    illius    duplex.    Et  sic  mulier  est. 
quidem  subjecta  est  viro,  sed  non  ancil- 

lariter  ut  famula  et  conculcanda,  scd  ut  Ad    aliid   diccnd-um,    (|uod    Magistcr  Adqu£pst.2. 

socia  et  in  adjutorium  ejusdcm  operis.  ibi  satis  rcspondct  ad  lioc  cx  vcrbis  Au- 

Ad  ALiuD  dicendum,    quod    processus  gustini  dicentis  :  a  Dormit  Adam,  et  ex 


i.d    2. 


120 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


latere  ejus  fabricalurHeva.  Morilur  Chri- 
stus,  et  ex  latere  ejus  fluunt  sacranienta, 
ex  quibus  fabricatur  Ecclesia,  aqua  scili- 
cet  cxpiationis,  si^nificans  baptismum, 
et  sanguis  redemptionis  qui  operatur  in 
omnibus  sacramenlis.  »  Et  ideo  magis 
conveniebat,  quod  Ceret  ex  latere  dor- 
mientis  quam  vigilantis. 

Ad   objectum  contra,   dicendum  quod 
licel   somnus  sit  bgamentum   sensuum, 
lamen  in  somno  quando  anima  abslrahi- 
tur  a  strepitu  sensuum   et  sensibilium, 
per  visiones  spirituales  facilius  et  melius 
instruitur,  quam  in  vigilia.  Job,  iv,  12 
et  seq.  :  Ad  me  dictum  est  verbum  ahs- 
conditum,   et  quasi  furtive  suscepit  au- 
ris  mea   vcnas  susurri  ejus.  In  horrore 
visionis   nocturn<e,   quando  solet    sopor 
occupare  homines,    pavor  tenuit  me,  et 
tremor,    et  omnia    ossa   mea  perterrita 
sunt :  et  cum  spiritus  me  prsesente  trans- 
iret,     inhorruerunt    pili     carnis   meee. 
Stetit  quidam,    cujus    non    agnosceham 
vultum,  imago    coram    oculis   meis,    et 
vocem  quasi  aurse  lenis  audivi.  Et  ite- 
rum,  Job,    xxxik,   15  et    10  :  Per  som- 
nium,  in  visione  nocturna,  quando  irruit 
sopor  super   homines,    et    dormiunt    in 
lectulo,    tunc  aperit    aiircs  virorum,   et 
erudiens  eos    instruit    disciplina.   Visio 
enim  somnialis,   aliquando  est  visio,  et 
aliquando  oraculum.    Unde  et  Balaam, 
Numer.  xxiv,  3  et  4  :  fJojno,  cujus  obtu- 
ratus  est  oculus^...  qui  visionem  Omni- 
potentis  intuitus  est,   qui  cadit,    ct   sic 
aperiuntur  oculi  ejus. 

AdquBEit. 3.  Ad  ultimlm  ullcrius  dicendum,  quod 
sopor  sine  dubio  profundus  somnus  est. 
Et  hoc  faclum  fuil,  ut  profundo  somno 
penitus  averleretur  a  strepilu  sonsuum. 
et  tota  vi  intelligentice  extenderetur  in 
divinum  lumen  revelationis  divinae,  quo 
sibi  tunc  revelabatur  futura  fabricatio 
Ecclesiae  de  Ghristo,  ut  dicit  Augusti- 
nus  :  ei  lalis  eruditio  convenientius  fit  in 
somno  quam  in  vigilia,  ut  jam  diclum 
est. 


JuxTA   hoc    ullerius   quseritur,    Quarc  r^^^^^  ^ 
Dominus  sublracla  costa,    roplevit  car- 
nem  pro  ea  ? 

Videtur  onim  potius  replesse  costam 
loco  costoe. 

1 .  Garo  cnim  moUis  ct  fragilis  non 
potuit  habere  usum  costae  :  non  enim 
valuit  ad  defensionem  visccrum  :  et  sic 
videtur,  quod  polius  debuisset  posuisse 
aliam  costam,  quam  roplesse  carnem. 

2.  Adhuc,  Secundum  hoc  ex  forma- 
tione  mulieris  videtur  esse  damnificatus 
vir,  eo  quod  loco  fortis  membri  acccpit 
debile  :  et  damnificatio  possit  esse  occa- 
sio  odii,  quod  odiret  eam  :  ergo  videlur, 
quod  non  debuit  subtrahi  cosla  nisi  po- 
neretur  alia  costa. 

3.  Adhuc,  Quod  quidam  dicunt,  fal- 
sum  invenitur  :  dicunt  enim,  quod  in 
sinistro  latere  viri  de  una  costa  minus 
est  quam  in  dextro  :  cum  sint  duodecim 
in  dextro,  et  undecim  in  sinistro,  ut  di- 
cunt  :  et  hoc  falsum  invenitur  por  ana- 
tomiam,  ut  dicunt  Avicenna  et  Rasi. 

Ulterius  quceritur  quomodo  aedificavit  Qugest. 
costam  in  mulierem  ? 

Materia  enim  non  erat  sufficiens  ad 
totum  corpus  mulieris,  nec  erat  apta  ad 
mollia  membra,  sicut  est  cerebrum,  et 
hepar. 

SoLUTio.  Dicendum,  sicut  a  principio  Ad  queesi 
diclum  est,  quod  opera  Dei  ad  instru- 
clionem  fulurorum  sunt.  Et  idco  dixe- 
runl  anliqui,  quod  mulier  secundum 
com|)lexionom  moUis  et  fragilis  ex  osse 
viri  facta  est,  ut  sciret  se  cx  viro  debere 
accipere  disciplinam  virtutis  et  conti- 
nentiae.  Garo  autem  suppleta  cst,  et 
non  os,  ut  vir  sciret  se  ex  muliere  debere 
accipere  emollitionem  ad  pietatem,  ct 
severitatis  remissionem  ad  uxorem  tam- 
quam  ad  infirmius  vasculum,  ut  dicitur, 
ad  Ephes.  v,  30  :  et  sic  utorque  eruditus 
est.  Undc  dixerunt  antiqui,  quod  hoc 
ostendit  nomcn  mulieris.  Mulier  enim 
dicitur  moHiens  herum,  vel  molliens 
heroem.  Sed  si  dicitur  molhens  herum  ; 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QU.EST.  81. 


121 


tunc  in  genitivo  casu  media  producitiir  : 
sed  si  dicitur  mollieris  heroem,  tunc  in 
genitivo  casu  media  corripitur.  Quod 
auteni  mulier  stabilimentum  accipial  a 
viro,  dicitur,  II  Machab.  vii,  20et2l  sic  : 
Supra  mochim  matev  mirabilis,  et  hono- 
rum  mernoria digna  ....  et  fcemuieae  cogi- 
tationi  masculiiium  animum  inserens, 
singulos  filiorum  hortabatur,  voce  pa- 
iria  fortiter. 

Ad  pRiMUM  ergo  dicendum,  quod  caro 
suppkHa  loco  costse  per  oninipotentiam 
Dei  in  fortitudinem  costse  et  figuram  mu- 
(ata  est  :  et  ideo  etiam  usum  costse  acce- 
pit  in  viscerum  defensionem,  sicut  dicit 
Isidorus.  Propter  hoc  enini  dicit  Ari- 
stoteles  in  libro  II  de  Animalibus ,  qaod 
«  superiores  coslee  semicirculares  et  lon- 
gee  facta?  sunt,  ut  vitalia  in  peccatore  de- 
fendant  :  inferiores  vero  breves,  ne  tu- 
morem  ventris  qui  accidit  ex  cibo  acce- 
pto,  impediant.  » 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  ex  dictis 
palet,  quod  in  nullo  damnilicatus  est  vir 
ex  muliere,  nec  causam  odii  accepit. 

Ad    ALiuD   dicendum,    quod    hoc    di- 


ctum  fabula   est    et  vulgare   figmentum. 


Ad  m  quod  ulterius  quoeritur,  respon-  Adquwst  5. 
det  Magister  in  Littera  libri  II  Senten- 
tiarum,  distinct.  XVIII,  cap.  Solet  quae- 
ri,  Utrum  dc  costa  illa  sine  adjectione 
eatrinseci  formavit  mulierem  ?  Et  re- 
sponsio  ejus  est  bona,  scilicet  quod  Deus 
ex  costa  sine  adjectione  extrinseci  for- 
mavit  mulierem,  sed  non  sine  multipli- 
catione  extrinseci  :  mulliplicavit  enim 
materiam  costae,  ut  sufficeret  in  corpus 
mulieris,  eo  modo  quo,  Joan.  vi,  1  et 
seq.,  quinque  panes  muUiplicavit  in  sa- 
tietatem  quinque  millium  hominum,  et 
duodecirn  cophinorum  pleniludinem.  Et 
h»c  solutio  bonaest.  Delerminavit  etiam 
ex  eadem  materia  qua?dam  in  mollia, 
quaedam  in  dura  per  suae  sapientise  dis- 
positionem.  Si  enim  formativa  virtus 
quce  est  in  semine  generationis,  sagaci- 
tate  propria  potest  eligere  in  partibus  se- 
minis,  et  determinare  unumquodque  in 
membrum  sibi  competens,  multo  magis 
potest  hoc  sapientia  divina  in  materia 
quam  ipsa  multiplicat. 


QUiESTIO  LXXXl. 


LtriiDi  formaUo   Hevae  fuerit   iiiiraeiilosa,  vel  natiiralis  ? 


Deinde,  Quseritur  raticne  ejus  quod 
dicit  Magister  in  libro  II  Sententiarum, 
distinct.  XVIII,  cap.  Sed  quseritur,  An 
ratio  quam  Deus  primis  operibus  con- 
creavit,  etc.  Utrum  formatio  Ilevae  fuit 
miraculosa,  vcl  naturalis  ? 

Et  videtur,  quod  miraculosa. 

1.  Dicit  enim  ibi  Magister  per  verba 
Auguslini  in  libro  IX  super  Genesim  ad 


litteram,  qui  sic  de  costa  viri  ponit  : 
(i  Ut  mulierem  ita  ncccsse  fieri  foret, 
«  non  in  rebus  conditum,  sed  in  Dco 
«  absconditum  erat.  Omnis  creaturae 
«  cursus  habet  nuluralos  lcges  :  super 
«  hunc  naturalem  cursum  Crealor  habet 
«  apud  se  posse  de  omnibus  facore  aliud, 
«  quameorumnaturalis  ratio  habet:ut6ci- 
«  licetvirgaarida  repente  floreat,  et  fru- 


122 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  mJED. 


Sed  contra. 


«  ctum  gignat  S  et  in  juvcntute  sterilis 
«  fcemina  in  senectute  pariat  ^  et  asina 
c(  loquatur  *,  et  liujusmodi.  Dedit  autem 
«  naturis,  ut  ex  his  etiam  hipc  fieri 
«  possent,non  innaturali  motu  haherent. 
«  Hahet  ergo  Deus  in  se  ahsconditas  quo- 
«  rumdam  futurorum  causas,  quas  rebus 
«  conditis  non  inseruit,  easqueimplet  non 
«  opere  providentiae,  quo  naturse  subsi- 
«  stunt  ut  sint  :  sedquo  illas  administrat 
«  ut  voluerit,  quas  ut  voluit  condidit  \  r> 
Hinc  patet,  quod  Augustinus  formatio- 
nem  mulieris  de  costa  numerat  inter  mi- 
raculosa,  quorum  absconditae  sunt  causse 
in  Deo.  Ergo  miraculosa  fuit. 

2.  Adhuc,  Augustinus  definiens  mira- 
culum  dicitsic  :  «  Miraculum  est  aliquod 
arduum  et  insohtum,  praeter  spem  et 
facultatem  admirantis  apparens  '.  »  Hsec 
omnia  conveniunt  formationi  Hevae  de 
costa  :  est  enim  hoc  arduum,  supra  posse 
naturse  elevatum  :  insoHtum_,  praeter  cur- 
sum  naturae  factum  :  praeter  spem,  ex 
causis  enim  naturahhus  tale  quid  non 
potest  sperari  :  praeter  iacultatem,  quia 
homo  nec  faciendo  nec  cognoscendo  ex 
virtutibus  naturahbus  potest  in  illud, 
cum  sohus  divinae  virtutis  sit,  ut  hahi- 
tum  est  paulo  ante. 

CoNTRA  hoc  cst  quod  quidam  ohjiciunt, 
quod  praeter  spem  non  sit  :  quia  non  est 
praeter  spem,  quod  creatura  obediat  in 
omnem  formam  quam  vult  creator,  et  ea 


rationc  non  est  insoHtum,  sed  in  simili- 
bus  saepe  factum. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  procul  Sjiut 
dubio  illud  opus  mirabilo  fuit,  non  eis 
qui  tunc  fucrunt,  sed  in  se  sccundum 
naturam  operis.  Unde  etsi  non  fuit  mi- 
raculum  secundum  strictam  acceptionem 
miraculi,  tamon  mirabile  fuit  formam 
habens  miracuh.  Dicit  enim  Joanncs 
Chrysostomus  in  quadam  homiha  super 
Joannem,  quod  «  miraculum  cst  opus 
sohus  voluntatis  divinae,  in  quo  natura 
cooperatur  :  »  sed  ipsa  creatura  obedit 
creatori  in  hoc  quod  vult  :  sed  eadem 
virtute  qua  condidit  creaturas,  transmu- 
tat  eas  in  hoc  quod  vult,  et  maxime  in 
his  fit,  quae  fiunt  ad  gratiam  significan- 
dam  et  sub  ratione. 

Prima  duo  objecta  procedunt.  Ad  \\ 

Ad  m  quod  contra  objicitur,  dicendum,  Ad  obj 
quod  contra  spein  est,  ut  dictum  est, 
quia  ex  causis  naturahbus  non  speratur. 
Sic  etiam  est  insolitum,  quia  ex  causis 
naturahbus  non  est  sohtum  procedere. 
Sic  etiam  est  prseter  faculiatem,  quia 
facuhas  operandi  taUa  non  est  in  natura. 
Sic  etiam  est  praeter  facultatcm  cogno- 
scendi  :  cognitio  enim  nostra  fundatur  in 
ente,et  in  dilTerentiis  entis  creati :  et  quod 
in  ilhs  non  est,  supra  facultatem  nostrae 
cognitionis  est.  Et  ita  mirabile  dicitur 
esse  opus  formationis  muheris  de  costa. 


'  Cf.  Numer.  xvii,  8. 

2  Cf.  Genes.  xvm,  10  et  seq.,  et  Luc.  i,  18  et 
seq. 

'  Cf.  Numer.  xxij,  28. 


^  S.  AuGUSTiNus,  Lib.  IX  super  Genesim  ad 
lilteram,  cap.  8.  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Tom. 
XXYII  nostrae  nova)  editionis,  pag.  31j. 

^  S.  AuGusTiNus,  Lib.  de  Utilitate  credendi. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIII,  QU.EST. 


123 


QUiESTlO  LXXXII. 


De   comparatioiie  corporis  miilieris  ad  corpus  viri. 


Deinde  ralione  ejus  quod  dicit  Magi- 
sler  in  eodeai  libro  II  Sententiarum , 
dislinctione  XYIII,  cap.  Quemadmodiim 
mulieris  corpus  de  viri  corpore  tradu- 
ctum  fuit,  quserilur  de  comparatione 
corporis  mulieris  ad  corpus  viri. 

Et  quaeruntur  duo,  scilicet  de  forliiu- 
dine  corporis  mulieris  quantum  ad  se- 
xum,  utrum  scilicet  eeque  fuerit  forle 
sicut  corpus  viri  in  viribus  et  sensibus, 
lam  ad  cognitionem,  quam  ad  motum 
pertinentibus  ? 

Secundo,  Utrum  ejusdem  vel  aequalis 
fuerit  dignitatis  cum  corpore  viri  ? 


MEMBRUM  I. 

De  fortitudine  corporis  mulieris  quan- 
tum  ad  sexum,  utrum  scilicet  seque 
fuerit  fortesicut  corpus  viri  i)i  viribus 
et  sensibusy  tam  ad  cognitionem  c[uam 
ud  motum  pertinentibus  ? 


Primo  ergo  quaeritur,  Utrum  mulier 
fuerit  sequalis  fortitudinis  cum  viro 
quantum  ad  corpus  ? 

Etvidetur,  quod  non. 

1.  Dicit  enim  Augustinus,  et  ponitur 
in  bbro  11  Sententiarum,  distinct.  XXI, 
ubi  dicit  sic  :  «  Diabolus  quidem  parum 
de  suis  viribus  prsesumens,  humanam 
naturam  in  ea  parte  ubi  debilior  videba- 
tur,  aggressus  est  :  ut  si  forte  illi  aliqua- 
tenus  prgevaleret,  postmodum  fiducialius 


ad  alleram  quae  robustior  fuit,  pulsan- 
dam  vel  potius  subvertendam  acce- 
deret.  » 

2.  Adhuc,  Isidorus  in  Whro  Eti/molo~ 
giarum  :  c.  Vir  nuncupatur  :  quia  major 
in  eo  vis  est,  quam  in  foemina  :  unde  et 
nomen  virtutis  accepit.  »  Ex  his  accipi- 
tur,  quod  vir  majoris  virtutis  est  quam 
fcEmina. 

LONTRA  :  ggj  contra. 

1.  Isidorus  in  libro  Etymologiarum, 
ubi  reddit  rationem,  quare  prima  mulier 
virago  dicta  est,  sic  dicit  :  Heva  statim 
facta  de  latere  viri,  appellata  est  a  viro 
virago,  ab  incorruptione  :  quia  scihcet 
ignorabat  fcemineam  passionem,  quia 
virilia  opera  facit,  et  masculini  vigoris 
est.  » 

2.  Adhuc,  Basilius  :  «  iEquales  sunt 
viri  et  mulieris  virtutes.  »  Ex  hoc  acci- 
pitur,  quod  eequales  habebant  virtutes  et 
vir  et  muher. 

3.  Ulterius,  Videtur,  quod  muUer  for- 
tior  fuit  viro.  Gonsequens  enim  est  se- 
cundum  rationem,  quod  si  duo  sunt 
adjuvantia  se  ad  unum  opus,  quod  for- 
tiora  onera  ihius  operis  imponuntur 
fortiori.  Dicit  autem  Scriptura,  quod 
Heva  creata  est  in  adjutorium  viri,  Ge- 
nes.  11,  18  :  Faciamus  ei  adjutorium 
simile  sibi.  Et  dicit  ibi  Glossa  Augusti- 
ni,  quod  facta  est  in  adjutorium  produ- 
ctionis  fihorum.  Et  in  illo  opere  graviora 
sustinet,  scihcet  impraegnationem,  por- 
tationem,  et  parturitionem.  Et  hoc  vide- 
tur  Scriptura  intcndere,  Proverb.  xxxi, 
17,  ubidicit  de  muhere  ;  Accinxit  forti- 


124 


D,  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


tudine  lumbos  suos,  et  rohoravit  bra- 
chium  suum. 

soiutio.  SoLiTio.  Dicendum,  quod  slmpliciter 
loquendo  quantum  ad  sexum  vir  ma- 
joris  est  virlutis  vel  vigoris  quam  mu- 
lier.  Quantum  tamen  ad  aliquid  ad  quod 
sexus  muliebris  ordinatas  est,  sicut  ad 
concipere,  portare,  parere^  lactare,  se- 
xus  muliebris  ex  natura  ordinatur,  et 
non  vir,  mulier  fortior  est  viro.  Quan- 
tum  vero  ad  opera  gratiae  et  nieriti, 
sequales  sunl  si  aequtelem  gratiam  acci- 
piunt.  Et  propter  hoc  dicitur  de  Judith 
a  Joacim  sacerdote,  Judith,  xv,  10  et 
11  \  Tu  gloria  Jerusalem,  tu  Isetilia 
Israel,  tu  honorificentia  populi  nostri : 
quia  fecisti  viriliter.  Et  de  matre  Ma- 
chabpeorum,  II  Machab.  vii,  20  et  21, 
quando  filios  confortavit  ut  paterenlur 
pro  fide  et  pro  lege^  quod  supra  modum 
fuit  matermirabilis,  et  fceminexcogitatio- 
ni  masculinum  animum  inseruit.  De  utris- 
que  autem,  de  viro  et  muliere  in  statu 
innocentise  in  quo  a  contrariis  laedi  non 
poterant,  Deo  conservante,  et  gratia 
innocentise,  dicit  Isidorus  in  libro  de 
Trijiitate  sic  :  «  Si  homo  in  paradiso  in- 
nocenter  viveret,  ignis  eum  non  ureret, 
aqua  non  mergeret,  spinarum  aculei 
non  vulnerarent,  nec  omnia  quae  no- 
cent  mortalibus,  impedirent.  »  Idem 
dicit  Augustinus  in  libro  XIY  de  Civitate 
Dei,  sic  :  «  Quamdiu  homo  volebat  hoc 
quod  Deus  jusserat,  summa  in  carne 
sanilas  erat*.»  Et  intelligit  hoc  tam  de 
viro  quam  de  muliere. 

Ex  his  patet  solutio  quaestionis. 

Ad  1.  Ad  primum     autem     dicendum,    quod 

Augustinus  loquilur  de  virtute  quae 
naturahter  consequitur  sexum  :  hac 
enim  virtutc  mollior  est  muHer  :  propter 
quod  etiam  mulier  vocatur  :  propter 
quod  etiam  in  VI  Ethicorum  dicit  Ari- 
stoteles,  quod  continentia  virtusmulicris 
non  cst  propria  :  quia  continentia  est 
virtus    vi    rationis   continens    hominem 


infra  metas  mentis,  ut  passionibus  et  vi 
passionum  nullo  modo  adduci  possit 
extra  limites  mentis.  Quam  vim  ex  com- 
plexione  moUi  mulier  non  potest  ha- 
bere.  Et  cum  opponanlur  continentiae 
illa  tria  secundum  alium  modum,  sci- 
]icet  incontinentia,  fornicatio,  et  molli- 
ties,  incontincnlia  mulieri  proprie  non 
accidit,  nec  puero  :  quia  incontinens 
sanam  habet  rationcm,  licet  vi  passionis 
extendatur  extra  rationem  et  mensuram 
rectam.  Fornicator  autem  non  ex  comple- 
xionc,  sed  vitio  corruptus  est  corpore 
et  mento.  Mollis  vero  est,  qui  comple- 
xione  et  passione  totus  cst  resolutus  ut 
nihil  habeat  relinens.  Propter  quod,  ut 
ibidem  dicit  Arisloteles,  lascivus  non 
est  incontinens.  Et  ideo  etiam  dicit 
Cyprianus  de  virginibus  sacris,  quod 
in  carne  corruptibili  incorruptibililcr 
vivere,  potius  est  angelicum  quam  hu- 
manum.  Et  quod  in  Heva  in  stalu 
innocentiee  nihil  fuit  talis  mollitiei,  hoc 
dandum  est  grati»  innocentise  et  Deo 
continenti  sive  virtutem  contincndi  dan- 
ti.  Unde  Augustinus  in  fibro  XI  super 
Genesim  ad  litteram  dicit  :  «  Si  persti- 
tissent  primi  parenles  in  illo  statu,  inno- 
centise  scilicet,  essent  nuptice  honorabiles 
et  thorus  immaculatus,  sine  ardore  Hbidi- 
nis,  sine  labore  pariendi,  sine  labore  et 
onere  proles  portaretur  et  educaretur.  » 

Ad  DiCTUM  Isidori  dicendum,  quod 
Isidorus  loquilur  de  virtute  naturaU  con- 
sequente  sexum,  ct  sic  verum  dicit. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  A.d(.bj< 
quod  Isidorus  loquitur  de  virtute  quLc 
est  ex  gratia  virtute  morali  sive  infusa 
a  Deo  :  tali  enim  virtute  praedita  fuit 
Heva  in  primo  statu,  et  sic  de  viro  facta 
est,  ut  virlutem  viri  accipiat  et  virilia 
agat.  Et  sic  de  Alexandro  dicitur,  quan- 
do  scilicet  puer  luit  mollis,  et  virilia  coe- 
pit  agere  : 

Induc     mente   virum,     Macedo     puer,     arma 

[capesce. 


Ad 


1  S.  AuGUSTiNUs,   Lib.  XIV  de  Civitate    Dei,      cap.  26. 


LN  II  P.  SUM.  TIIEOL.  TRAGT.  Xni,  QLLEST.  82. 


125 


bject.2 


bject  3, 


Et,  Proverb.  xxxi,  19  :  Manum  suam 
misil  ad  forlia,  et  digiti  ejus  appre- 
henderunt  fusum.  Et  paulo  ante,  t.  13  : 
Qusssivit  lanam  et  linum,  et  operata 
est  consilio  mannum  suarum  Et,  Ruth, 
iii,  11  :  Scit  omnis  populus...  mulierem 
te  esse  virtutis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  non  sunt 
cequales  in  naturalibus  virtutibus,  nec 
hoc  intendit  Basilius. 

Ad  ultimum  dicendum,  quod  mulier 
non  dicitur  fortior  et  vir  debilior  in  ope- 
ribus  illis  :  sed,  quia  dicit  Arisloleles, 
«  Uniuscujusque  virtus  est  in  quolibet 
statu  et  oflicio  extremum  in  bono 
ipsius  :  ))  et  mulier  ex  sexu  membra 
habet  ordinata  ad  productionem  prolis, 
quae  non  habet  vir  :  et  ideo  etiam  a  Deo 
accepit  virtutem  quce  extremum  in  bo- 
no  est  secundum  ofticium  illorum  mem- 
brorum  :  quod  non  accipit  vir,  quia 
membra  illa  non  accepit  in  composilione 
corporis. 


MEMBRUM    II 

Utrum  corpus  mulieris  ejusdem  vel 
eequalis  fuerit  dignitatis  cum  corpore 
viri  ? 


Secundo  quseritur,  Utrum  corpus  mu- 
lieris  ejusdem  vcl  aeqaalis  fuerit  digni- 
tatis  cum  corpore  viri? 

Hoc  enim  videtur. 

1.  Basilius  enim  dicit  in  Hexamerony 
quod  sequalis  fuerit  dignitatis  vir  et 
mulier. 

2.  Adhuc,  ^qualiter  ordinati  ad  vir- 
tulem,  eequaliter  nobiles  sunt  :  vir  et 
mulier  sequaliter  ordinati  sunt  ad  virtu- 
tem  quae  veram  confert  nobilitatern  :  er- 
go  aequaliter  digni. 

3.  Adhuc,    Dignitas  est  ex  partc  ani- 


mae  quae  ad  imaginem  Dei  est  :  cTquali- 
ter  sunt  ad  imaginem  Doi  tara  anima 
viri,  quam  anima  mulieris  :  crgo  aequa- 
lis  dignitatis. 

i^.  Adhuc,  Quse  unius  speciei  sunt, 
eequalis  dignitatis  sunt  parlicipando  spc- 
ciem  illam  :  vir  et  mulicr  unius  spcciei 
sunt  facti  a  Deo  :  ergo  videtur,  quod 
aequalis  dignitatis. 

CoXTRA   : 

.      ,  Sed   contra. 

1 .  Augustinus  in  Musica  :  «  Omnino 
agens  dignius  patiente.  »  Yir  autem  est 
ut  agens,  mulier  ut  patiens.  Ergo  vir 
dignior  muliere. 

2.  Adhuc,  I  ad  Corinth.  xi,  3  :  Caput 
mulieris,  vir.  Caput  dignius  est.  Ergo 
vir  dignior  muliere. 

3.  Adhuc,  I  ad  Timoth.  ii,  14  : 
Adam  jion  est  seductus,  mulier  autem 
seducta  in  prgevaricatione  fuit.  Ibi  Au- 
gustinus  in  Glossa  dicit,  quod  «  non 
est  credendum  virum  spirituali  men- 
te  praeditum,  hoc  verum  fuisse  et  cre- 
didisse  quod  serpens  persuasit  :  sed 
mulier  seducta  fuit  ad  hoc  quod  hoc 
credidit.  »  Ergo  vir  dignior  muliere  : 
spirituali  enim  mente  praeditus  dignior 
est  quam  non  praeditus  tali  mente. 

Ln     CONTRARIUM     hujUS      eSSe      videtur,  Sed   comra. 

quoa  mulier  secundum  materiam  et 
locum  formationis  dignior  videtur  esse 
viro.  Secundum  materiam  :  quia  for- 
mata  est  de  costa,  vir  vero  de  limo  ter- 
rae.  Secundum  locum  :  quia  ipsa  forma- 
ta  est  in  paradiso,  vir  vero  extra  para- 
disum.  Unde  etiam  vir  dixit  praesentala 
sibi  muliere  :  Hoc  nunc  os  ex  ossibus 
meis,  et  caro  de  carne  mea  :  hxc  vo- 
cabiiur  Virago.  quoniam  de  viro  sumpta 
est  . 

Solutio.  Dicendum,  quod  pro  cerlo  soiuiio. 
simplicitcr  loquendo  vir  dignior  est 
muliere  :  quia  caput  est,  ut  dicit  Apo- 
slolus  \  Et  Aristoteles  in  primo  Politi- 
corum  dicit,  quod  ct  in  communicatione 
qua    sibi   communicant    vir   ct    mulier, 


^  Genes.  ii,  23. 


^  I  ad  Corintli.  xi,  3. 


126 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


vir  est  sicut  principans,  et  mulier  sicut 
subjecla.  »  Et  ideo  Salomon  ait  in 
Proverbiis,  Eccli.  xxv,  30  :  Mulier  si 
primatum  haheal,  contraria  est  viro 
suo.  Secundum  quid  tamen  potest  ali- 
qua  mulier  dignior  esse  aliquo  viro. 

Ad  1.  Ad    1'RiMUM  ergo   dicendum,  quod  di- 

ctum  Basilii  intelligitur  secundum  quid, 
et  non  simpliciter  :  aequiiles  enim  erant 
in  hoc,  quod  ;equaliler  participabant 
gratiam  innocentiae,  et  aiqualem  ordi- 
nem  habebaiit  ad  virtutem  et  meritum  : 
et  hoc  est  sequales  esse  secundum  quid, 
et  non  simpliciter. 

Ad  ?.  Ex  PR.^^DicTO  patet  solutio  ad  sequens  : 

quia  hoc  non  facit  tequalitatem  nisi  se- 
cundum  quid  et  non  simpUciter.  Sicut 
enim  dicit  xVpostolus,  ad  Galat.  iii,  28  : 
Noji  est  masculus,  neque  fcemina  : 
omnes  enim  vos  unum  estis  in  Christo 
Jesu. 

Ad  3.  Ad  ALiuD  diceudum,  quod  ex  hoc  non 

probatur  nisi  quod  sint  aequales  secun- 
dum  quid,  et  non  simpliciter.  Non  enim 
sequitur,  sunt  aequales  in  hoc,  ergo 
sunt  simpHciter  aequales. 

Ad  4.  Ad  ALiuD  recte  eodem  modo  dicen- 
dum  :  participatio  enim  unius  speciei 
non  facit  aequahtatem,  nisi  in  hoc,  et 
non  simpliciler  :  quia  licet  idem  sit  quod 
participant,  species  scilicet  :  tamen  mo- 
dus  participandi  secundum  esse  valde 
est  inaequalis. 

*  Genes.  ui,  16. 


Ad  objt 


Ad  iD   quod   in    contrarlum   objicitur,  Adobj, 
dicendum  quod  id  quod  Augustinus  di- 
dicit  in  Musica,   simpliciter  est  verum  : 
et  ideo    vir  simpliciter  dignior  est    mu- 
here. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  in  omni- 
bus  in  quibus  sibi  vir  et  mulier  com- 
municant,  caput  estvir,  et  dignior  mu- 
liere  :  et  hoc  non  repugnat,  quin  in 
aUquo  dignior  possit  esse  mulier  in  quo 
viro  non  communicat. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  vir  spiritua-  Adobjj 
li  mente  praeditus  dicilur,  quia  spiritua- 
lium  notitiam  accepit  a  Deo,  quae  ad 
muHerem  transire  non  debuit,  nisi  per 
virum.  I  ad  Corinth.  xiv,  34  et  35  :  Mit- 
lieres  in  ecclesiis  taceant:  non  etiim  per- 
mittitur  eis  lociui,  sed  subditas  esse,  sicut 
et  lex  dicit\  Si  quid  autem  volunt  di~ 
scere,  domi  viros  suos  interrogenl.., 

Ad  hoc  quod  objicitur  in  contrarium, 
dicendum  quod  ex  materia  non  est  di- 
gnitas  simpliciter,  sed  secundum  quid 
tantum.  Simiiiter  ex  h^co  non  est  di- 
gnitas,  nisi  ibi  locus  est  principium  ge- 
nerationis  et  salvativus  locati,  sicut  est 
in  physicis.  Et  hoc  non  fuit  in  Heva, 
cujus  formalionis  non  fuit  causa  nisi 
Deus  :  et,  sicut  ante  dictum  est,  ex 
nulla  re  paradisi  facta  fuit,  nec  salva- 
batur  a  contrariis  nisi  pcr  gratiam  inno- 
centiae. 


Ad     8 

obje 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QU.EST.  83. 


127 


TRACTATUS  XIY. 

DE   PRIMl    HOMINIS    STATU   AiNTE    PEGGATUM 

QUALIS   FUERIT  ? 


Deiode  transeundum  est  ad  ea  quee  dicuntur  in  libro  II  Sententiarmn, 
distincl.  XIX,  in  qua  Magister  sic  dicit,  cap.  1,  etsicincipit  :  Solent  quseri 
pliira  de  primo  hominis  statu  ante  peccatum,  scilicet  qualis  fuerit  homo 
priusquam  peccaret,  et  in  corpore  et  in  anima,  mortalis  an  immortalis, 
passibilis  an  impassibilis  ? 

Loquemur  etiam  de  termino  inferioris  vitee,  et  transitu  ad  superiorem, 
de  modo  propagationis  filiorum,  et  alia  multa  quse  non  inutiliter  sciuntur, 
licet  aliquando  curiositate  queerantur. 


QUiESTIO  LXXXIII. 


Utruiii  corpus   /Vdfe  fiierit  passibile,  vel   inipassibile,  et   qua 

l^assibilitate  *  ? 


Inter  hcec  primo  prosequilur  Magister  primo  statu  et  immortalis  fuit  quodam- 

de  passibilitate  in  libro  II  Sententiarum,  modo     secundum    aliquid,    et   mortalis 

distinct.  XIX  :  et  ideo  nos  primo  dispu-  secundum  aliquid.   Ilabuit    enim    posse 

tabimus,    utrum    corpus     scilicet    Adaj  mori,   ct  posse  non  mori.    Mors   auteni 

fuerit  passibile,  el  qua  passibilitate  ?  passio  est.  Ergo  passibilis  fuit  in  primo 

1.  Dicit  enim  Magister  ineodem  capi-  statu. 

tulo  quod  inductum  est,  quod  Adam  in  2.  Ad    haec    etiam   quidam   objiciunt 


3  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  inllSenten- 
tiarura,  Dist.  XIX,  Art.  2.  Tom.  XXVII  hujusce 


novse  editionis.  Cf.  etiam  Ih^  Part.  Surama3  de 
Creaturis,  Qua^st.  70,  Art.  1.  Tom.  XXXIV. 


128 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Qujcst.  1. 


per  ordineni  natur*.  Ordo  enim  natarse 
est,  quod  superiora  corpora  inferant 
inferioribus  passiones  alterationum  se- 
cundum  tertiam  speciem  qualitatis,  quae 
est  passio  vel  passibilis  qualitas  inferens 
vel  illata.  Corpus  aulem  primorum  pa- 
rentum  fuit  animale,  ut  tradit  Augusti- 
nus  in  libro  IX  super  Genesim  ad  lilte- 
rarn,  el  in  libro  XIII  de  Civitate  Dei. 
Ergo  videlur,  quod  susceptibile  fuit 
talium  impressionum.  Ei-go  pati  po- 
tuit. 

3.  Adhuc,  Sentire  potuit :  sentire  au- 
tem  est  pati,  ut  dicit  Aristoteles  in  libro 
de  Somno  et  vigilia :  aliter  enim  natura 
non  desideraretsomnum,  nisi  sentiret,  ut 
ibidem  dicit  Aristoteles.  Et  operari  se- 
cundum  scnsum  est  lal)orare  :  sicut  enim 
ibidem  dicit,  coUiquativum  est  labor  :  ct 
humidum  quod  liquat  a  membris,  elevat 
ad  cerebrum  :  quod  ibi  infrigidatum, 
ascendit  ad  organa  sensuum,  et  gravat 
et  ligat  ea,  et  sic  inducit  somnum.  Cum 
ergo  primus  homo  susccptibilis  fuerit 
sorani  et  causae  somni,  videtur  quod  pas- 
sibile  habuit  corpus. 

4.  Adhuc,  Theologice  objicitur  sic : 
Primus  homo  tentari  potuit,  et  decipi, 
sicut  patet,  Genes.  iii,  1  et  seq.  Ergo 
secundum  animam  pati  potuit,  et  patie- 
batur  a  contrariis.  Cum  ergo  corpus 
minus  dignum  sit  quam  anima,  multo 
magis  passibilis  luit  secundum  corpus. 

Ulterius  quGeritur,  Si  alterabilis  fuit 
Adam  secundum  senectutem  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

Omnia  enim  inferiora  mensurantur 
periodo  secundum  esse  et  vitam,  ut  dicit 
Aristoteles  in  II  de  Generatione  et  Cor- 
ruptione.  De  ordinc  autem  periodi  est, 
quod  de  pueritia  proficiat  in  juventutern, 
dejuvenlute  in  virilem  aetatem,  in  qua 
est  status  virlutis  et  substantiae  et  quan- 
titatis,  et  de  virili  setate  diminuta  virlute 
deficiat  in  senectutem,  el  dc  senectute 
destituta  substanlia  deficiat  in  senium 
putrescens.  Cum  ergo  Adam  tali  periodo 
subjaceret,   videtur  quod   etiam    ex  pe- 


riodo  alteraretur  corpus   ejus  secundum 
gradus  cetalis.  1 

CONTUA  :  Sed  e^ 

Ad  Hebr.  vui,  13  :  Quod  antiquatur  et 
senescit,  prope  interitum  est.  Scd,  sicut 
dicit  Augustinusinlibro  XIIT  de  Civitate 
Dei :  «  Adam  cx  lignis  paradisi  habuil 
refectionem  contra  defectionem,  ex  ligno 
vitai  conservationem  contra  senectutem 
et  mortem.  »  Ergo  videtur,  quod  sene- 
scere  non  potuit. 

Ulterius  quaeritur,    Si  corpus     Adte    ^„«81 
passibile  fuit  per  raembri  alicujus  abla- 
tionem,  vel  mulilationera? 

Et  videtur,  quod  sic. 

Habitum  eniin  est,  Genes.  ii,  21,  quod 
ablata  fuit  sibi  costi  qua?  formata  est  in 
Hevara  :  et  sicut  ablata  fuit  costa,  ita 
araputari  potcrat  aliud  membrum  :  ergo 
videtur,  quod  pali  potuit  mutilationem. 

CONTRA  :  Sed  cc 

1.  Isidorus  in  libro  de  Trinitate  : 
«  Adam  si  in  paradiso  perstitisset,  corpus 
ejus  nec  ignis  ureret,  nec  aqua  mergeret, 
nec  gladius  scinderet,  ncc  spina  punge- 
ret.  »  Ergo  videtur,  quod  nihil  in  eo  am- 
putari  poterat. 

2.  Adhuc,  Si  aliquod  membrum  am- 
pularetur,  constat  quod  divideretur  a 
continuo,  et  hoc  sentiret  Adam  :  ergo 
doleret  :  quia  dicit  Philosophus,  quod 
dolor  est  sensus  divisionis  continui. 
Ergo  videtur,  quod  doleret  in  primo 
statu,  quod  est  contra  Augustinum  in 
libro  II  de  Libero  arbitrio,  qui  dicit  sic  : 
«  Doloris  passio  esse  non  potest,  ubi  non 
praecessit  malitia.  » 


Ulterius  quffiritur,  Si  rcsolubilis 
fuisset  per  mortem  si  mansisset  in  st  itu 
innocentiffi  ? 

Et  videtur,  quod  sic  :  quia 

i.  Dicit  Augustinus,  quod  termiiiura 
vitai  habuisset  :  terminus  autem  vitae 
non  est  nisi  mors  :  ergo  videtur,  quod 
morti  subjacuisset  etiam  in  primo  statu. 

2.  Adhuc,  Definitio  datur  secundum 
cssentialia,  et  ideo  in  omni  statu  convc- 


Qucetl 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIY,  QU.EST.  83. 


129 


c:ontra 


nit :  quia  aliter  nomen,  cujus  est  defini-  stinguit    tres   status   hominis.    In  prinio 

tio,  secundum  diversos  status  aequivoce  habuit  posse  mori  ex  natura  et  sub  con- 

diceretur.  Detinitio  autem  hominis   est,  dilione  si  peccaret.  In  secundo,  post  pec- 

animal  rationale  mortale,  In  primo  ergo  catum    scilicet,    necessitatem     moriendi 

statu    mortalis    fuit.    Sed    in  primo   de  propter  peccatum    habuit.  Et  ideo  dicit 

Ccelo  et  Miindo  determinat   Aristoleles,  dicere  Apostolum,  ad  Ronian.  viii,   10: 

quod  omne   corruptibile  corrumpetur  de  Corpus    quidem    mortuum    est  propter 

necessitate  tempore  determinato  :  mor-  peccatum,    hoc    est,    necessitati    morlis 

tale  autem  est  corruptibile  :    ergo  mor-  addictum.  Tn  tertio  statu,  post  resurre- 

tale  corrumpetur  tempore  determinato  :  ctionem  scilicet,  habebit  impossibilitatem 

et  sic  videtur,  quod  per  mortem  dissolu-  moriendi :   quia,  ut    dicit  Augustinus  in 

tus  luisset.  libro  XXI  de  Cimtate  Dei,  vitam  in  fonte 

Coxtra:  suo  bibet,  qui  eum  mori  non  permittet. 

1.  Ad  Roman,  V,  12:  Sicut  per  unum  Unde  mors  qua  potuit  mori  in  primo 
hominem  peccatum  in  liunc  mundum  in-  statu  non  induxit  in  Adam  passionem 
travit,  et  per  peccatum  mors  :  et  ita  in  simpliciter  secundo  modo  dictam^  sed 
omnes  homines  mors  pertransiit.  Ergo  secundum  quid :  et  ideo  non  procedit 
videtur,  quod  mors  non  esset  si  pecca-  argumentum. 

tum  non  esset.  Ad  aliud  dicendum,  quod  etsi  corpus      Ad  2. 

2.  Adhuc,    Sapient.   i,    12    et    seq.  :  Adse     susceptibile     fuit     impressionum 
Nolite  zelare  niortem  in  errore  vilse  ve-  ccelestium  corporum,  non  tamen  suscep- 
stra^,   neque    acquiratis    perditioneni  in  tibile  fuit  ad  dissolutionem  et  dolorem 
operibus  manuum  vestrarum.  Quoniom  conservante   cum    gratia  innocentiffi   et 
Deus  mortem  non  fecit,  nec  Isetatur  in  ligno  vitae. 

perditione     vivorum.    Creavit  enim     ut  Ad  aliud  dicendum,  quod  senlire  non     ^^  '• 

essent  omnia  :  et  sanabiles  fecit  nationes  est  pati,  nisiprimo  modo  dicta  passione  : 

orhis  terrarum.  nec  operari  secundum    sensum  fuit   sibi 

labor,  sed  nobis  posl  peccatum  in  quod 

SoLUTio.   Ad  primo    quaesitum  dicen-  incidimus  ;  nec  sopor  quem  habuit  ex  la- 

dum,  quod  passio  dupliciler  dicitur.  Di-  bore  sensuum    fuit,    sed    sicut    dicitur, 

cilur  enim  a  Graeco  -aOi^v   quod  est  rec«-  Genes,.  n,  21  :    Immisit  ergo   Dominus 

pere :  et  sic  omne  quod  actionem  recipit  Deus  soporem  in  Adam,  ad  significatio- 

ab    aliquo   agente,    passibile   dicitur,    et  nem  scilicet  futurorum. 

hoc  est  passibile  in  genere.  Dicitur  etiam  Ad    aliud     dicendum,    quod    primus      Ad  4. 

passibile  quod  recipit   actionem  agentis  homo   tentari  potuit  et  decipi  tentatione 

contrarii    quod  agit   ad    dissolutionem,  exteriori,  sed  non  interiori :  hcec  autem 

secundum  quod  dicit  Aristoteles  in  Topi-  tentatio    secundum    quod    est    ab   hoste 

cis,  quod  omnis  passio  magis  facta  ab-  exteriori,     non    inducit    passionem  :    et 

jicita  substantia.  Quae  passio  cumdolore  ideo  etiam  in  corpore  non  signat  passio- 

est,    et    cum     immulatione    substantiae.  nem  simpliciter,    sed  secundum  quid  et 

Priaio  ergo  modo  corpus  Adae  in  primo  in  potentia  tantum. 
statu  fuit  passibile  :  secundo  modo  non. 
Et  sicut  Augustinus  dicit,  exnatura  pro- 


Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  Utrum -^'*  q"*^'- '• 
alterabilis  esset  secundum  senectutem  ? 
Dicendum,  quod  duplex  est  taUs  alte- 


pria  habuit  passibilitatem,  ex   hgno  au- 
tera   vitae    habuit    impassibihtatem,     ila 

quod  non  patiebatur  a  contrario  ad  dis-  ratio,  scilicet  accepta  in  mensurante,  et 

solutionem  substanticC.  accepta  in  mcnsurato.  Sccundum  perio- 

Ad  prlmum  ergo  quod  objicilur  contra  dum  mensurantem  bene  fuit  alterabiUs  : 

hoc,     dicendum    quod    Augustinus    di-  iuisset  enim  junior  et    senior  processu 

xzxin  0 


130 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PK^D. 


aetatis.  Secunduni  iJ  aulem  quod  relin- 
quit  mensurans  in  mensurato,  non  fuis- 
set  alterabilis.  Unde  virlute  et  quantitate 
substantife  nec  profecisset  nec  defecisset, 
sed  iii  perfectione  in  qua  creatus  fuit, 
stetisset  usque  ad  terminum  pra^ordina- 
tum  a  Deo  quo  translatus  fuisset  ad  vi- 
tam  simpliciter  immorlalem.  Et  diversi- 
tas  periodi  secundum  diversitatem 
virtutis  et  substantise  non  est  nisi  in 
corporibus  subjacentibus  periodo  quae 
sunt  generabiUa  et  corruptibilia  :  tali 
autem  periodo  non  subjacuit  corpus 
Adae,  sed  soli  formationi  divinse  et  gu- 
bernationi. 
Ad  obje:i.  QuoD  coNTBA  objicitur,  concedendum 
est  :  quia  senescere  non  poluit  illo  modo 
qui  dictus  est. 

AMqusest.  ?.  Ad  id  quod  ulterius  quaeritur  de  mu- 
tilatione,  dicendum  quod  si  mutilatio 
dicit  violentam  membri  ablationem,  non 
fuit  ad  mutilationem  passibilis  :  si  autem 
dicit  potentiam  obedientiae  ad  creatorem, 
sic  fuit  quodlibet  membrum  auleribile 
ab  eo:  sicut  et  costa,  et  sicut  oranis  alia 
creatura :  sed  haec  ablatio  nihil  poente 
habuisset,  sed  potius  delectationem  : 
sicut  et  omnis  creatura  nccesse  est  quod 
habeat  naturalem  delectationem,  quando 
transfertur  ad  obedientiam  creatoris. 

Ad  hoc  quod  dicit  Isidorus,  simpli- 
ciler  concedendum  est  :  violenta  enim 
divisio  continui  non  poluil  cadcre  in 
corpus  Ada3  in  statu  innocentiae. 

.,    ,     .  „       Aliud  quod  inducilur,  procedit. 

A<J  olijp.cl.2.  ^  '  i 

Adqusest.  3.       Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  Si  reso- 
lubilis  fuisset  per  morlem  ? 
Ad  1  Dicendum    quod  non.   Nec  terminus 

vitae  mors  est^  nisi  corruptionis  et  con- 
sumptionis  :  quod  non  potuit  cadere  in 
corpus  Adai  in  primo  statu.  Sed  est  ter- 
minus  praiordinationis  et  dispositionis 
diviuce,  qui  est  terminus  longitudinis 
usque   dum  impleretur  numerus  electo- 


Ad  objeci. 


rum.  Et  in  hoc  termino  non  exspoliatus 
corpore,  sed  supervestitus  fuisset  beata 
immortalitate,  quam  in  resurrectione 
exspectamus,  ut  dicit  Augustinus.  Et  in- 
ducitur  a  Magistro  in  bbro  II  Sententia- 
riim,  distinct.  XIX,  cap.  De  hacvero  im- 
mortalitate.  Et  inducit  Apostolum  di- 
centem,  II  ad  Corinth.  v,  4:  Ingemisci- 
mus  gravati,  eo  quod  nolumus  exspolia- 
ri,  sed  supervestiri,  ul  absorbeatur  quod 
mortale  est  a  vita. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  corpus  Adae  Ad  : 
mortule  fuit  mortalitate  quae  dicta  est,  et 
in  natura  habuit  posse  mori  :  et  sic  ratio 
mortalis  convenit  ei,  sed  actu  mori  non 
potuit  :  et  hoc  contulit  ei  gratia  innocen- 
tiae  ut  causa,  et  lignum  vitae  ut  dispo- 
nens. 

Illud  quod  contra  objicitur,  simplici-  Ad  obj 
ter  concedendum  est :  quia    hoc  Catholi- 
cum  est,  et  directe  hoc  dicit  auctoritas 
Sapientiae  consequenter  inducta. 

JuxTA  hoc   quaeritur  de  termino  vitae,    Queest 
de  quo  eliam  quaeril  Magister. 

Sed  hoc  jam  determinalum  est  ubi 
quaerebatur  de  senectute.  Dictum  est 
enim,  quod  ille  terminus  est  spatium 
vitae  quod  praeordinavit  Deus,  quo  per 
generationem  ipsorum  impleretur  nume- 
rus  electorum.  Et  dicit  Magister  ibidem 
ex  verbis  Augustini,  quod  hoc  dupliciter 
csse  potuit,  scilicet  vel  divisim,  ut 
assumptis  patribus  succederent  filii.  Vel 
simul,  ut  scilicet  omnes  viverent  donec 
numerus  electorum  impleretur,  et  tunc 
omnes  simul  assumerentur.  Et  hoc  se- 
cundum  meum  judicium  probabilius  est: 
quia  sic  ex  assumptionc  patrum  filii  de- 
solationera  non  haberent :  cum  secundum 
visiones  Esdrae  in  quinto  et  in  sexlo  li- 
bro,  ubi  quicrit,  Quare  non  omnes  lio- 
mines  simul  producti  sunt,  sed  succes- 
sive  ?  Et  solvit  dicens,  quod  terra  siraul 
eos  tenere  non  posset,  videtur  magis 
consentire  in  primum  modum. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TBACT.  XIV,  QU^ST.  84. 


131 


QU^STIO  LXXXIY. 


Utriiiii  Heva  iii  primo  slatu  concepisset  et  peperisset  iiicorrupta, 
et  virgo  permausisset  ?  et,  Llrum  cum  tlolore  puerpera,  vel  sine 
dolore  '  ? 


Deinde,  quaeritur  de  modo  propaga- 
tionis  liliorum,  quod  Magister  disputat 
inlibroll  5e«/e?2/i«rz/m,distinct.XX,  cap. 
1 :  Post  hcec  videndiim  est,  qualiter  primi 
parentes,  si  non  peccassent,  filios  pro- 
creassent? 

Circa  quod  quserendum  est  qualiter 
Heva  concepisset,  utrum  virgo  per- 
manens,  vel  corrupta? 

Et,  Utrum  cum  gravitate  fuisset  gra- 
vida,  vel  sine  gravitate  ? 

Et,  Utrum  cum  dolore  puerpera,  vel 
sinedolore  ? 

■at.  1.  1.  Ad  PRiMUM  inducit  Magister  Augu- 
stinum  super  Genesim  ad  litteram  sic  di- 
centem  :  «  Si  primi  homines  non  peccas- 
sent,  sine  omni  peccato  et  macula  in 
paradiso  carnali  copula  convenissent,  et 
esset  ibi  thorus  immaculatus,  et  com- 
mixtio  sine  concupiscentia  :  atque  geni- 
talibus  membris  sicut  cffiteris  imperarent, 
ut  ibi  nulium  motum  sentiient  illicitum : 
et  sicut  alia  membra  aliis  admovemus, 
ut  manum  ori  sine  libidinis  ardore,  ita 
genitalibus  membris  uterentur  sine  pru- 
ritu  carnis.  Hsec  enim  lethalis  aegritudo 
membris  humanis  ex  peccato  inha^sit. 
Genuissent  itaque  filios  in   paradiso  per 


coitum     immaeulatum     et    sine    corru- 
ptione  ^  » 

2.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem  :  et  hoc 
etiam  inducit  Magister  ibidem  :  «  Cur 
non  credamus  primos  homines  ante  pec- 
catum  genitalibus  membris  imperare 
potuisse,  sicut  Cceteris  in  quolibet.  opere 
sine  voluptatis  pruritu  utimur  ?  Incredi- 
bile  enim  non  est  Deus  talia  fecisse  illa 
corpora,  ut  si  non  peccassent,  iliis  mem- 
bris,  sicut  pedibus  imperarent,  nec  cum 
ardore  seminarent,  nec  cum  dolore  pa- 
rerent  ^  » 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  XIV 
de  Civitate  Dei :  «  Ita  tunc  credendum 
est  potuisse  utero  conjugis  salva  integri- 
tate  foeminei  genitalis  virile  semen  im- 
mitti  :  sicutnuncpotest  eadem  integritate 
salva  ex  utero  virginis  fluxus  menstrui 
cruoris  emitti.  Eudem  quippe  via  potest 
illud  injici,  qua  hoc  potest  ejici  '.  » 

CoNTRA  :  Sed  conlra. 

i.  Incompossibiliasunt,  mulieremcog- 
nosci  a  viro,  et  manere  in  carnis  in(e- 
gritate  sive  virginem  :  et  in  quolibet  statu 
erant  iucompossibilia  :  ergo  in  primo 
stalu  erant  incompossibilia.  Si  ergo  per 
coitum  cognoscebatur  Ileva,  impossibile 
erat,  quod  remaneret  integra  virgo. 


»  Cf.  Opp.  B.  Alberti.Comment.  inllSenten- 
tiarum,  Dist.  XX,  Art.  3.  Tom.  XXVII  hujusce 
novae  editionis. 

2  S.  AuGUSTi.NUS,  Lib,  VIII  super  Genesim  aJ 


lilteram,  cap.  10. 
3  Idem,  Ibidem. 

^  S.    AuGUSTliNUS 

cap.  26. 


Lib.    .\IV  de  Civitate   Dei, 


32 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


2.  Adhuc,  Esse  masculum  et  fcEminam 
in  carne  una,  et  non  esse  in  carne  una, 
inoompossibilia  sunt :  quia  aliter  contra- 
dicloria  veriiicarentur  de  codem.  Sed  si 
Adam  cognovit  Ilevam,  erant  duo  in 
carne  una  :  si  autem  in  integrilate  re- 
mansit,  non  erant  duo  in  carne  una  :  et 
sic  incompossibilia  erunl  possibilia  :  quod 
falsum  est.  Cognosci  cr^o  non  poterat, 
et  manere  vir-^o  et  integra. 

3.  Adtiuc,  De  definitione  sexus  mascu- 
lini  est,  quod  generet  in  alio.  Dicit  enim 
Ari^toteles,  quod  masculus  est  qui  de 
suo  generat  in  alio  :  fcemina  vero  quae 
de  alieno  generatin  seipsa.  Yidetur  ergo, 
quod  in  nulio  statu  conveniebat  fcemi- 
nam  concipere  de  semine  viri,  et  perma- 
nere  in  virginitate. 

i.  Adhuc,  Privilegium  singulare  nullo 
jure  conceJilur  alteri.  Est  autem  beatae 
Virginis  Mariae  singulare  privilegium, 
quod  virgo  concepit,  sine  gravitate,  sine 
dolore  pucrpera,  Ergo  justilia  divina  non 
debuit  hoc   Hevse  concedere. 

Ulterius  quoeritur,  Si  fuisset  in  primo 
stalu  sine  gravitate  gravida  ? 

Et  videtur,  quod  non  :  quia  corpus 
pueri  in  p.imo  statu  grave  fuisset  et 
terrenum  :  onus  autem  grave  portare 
?ine  gravitate  esset  impossibile  :  ergo 
sine  gravitate  gravida  non  fuisset. 

CoNTRA  : 

l.  Gravitus  pcena  cst,  quaB  non  debuit 
seiitiri  nisi  propter  peccatum  :  peccatum 
autem  nondum  factum  erat :  ergo  gravi- 
tas  in  poenam  sentiri  non  debebat. 

2.  Adhuc,  Expresse  dicit  Auguslinus 
in  libroXllI  de  Civitate  Dei,  quod  «  sine 
gravitate  gravida  fuisset.  » 

3.  Adliuc,  Avicenna  dicit,  quod  grave 
impositum  corpori  hominis,  facit  pressi- 
vum  dolorem  :  dolorem  in  primo  statu 
Hcva  sentire  non  potuit  :  ergo  nec  gra- 
vilatem. 


Quaeat.  3.       Ulterius  quseritur,  rtrum  sine  dolore 
puerpera  fuisset? 

Et  videlur,  quod  non.    Dolor  enim,  ut 


Qusest.   2. 


Sed  '-ontra 


dicit  Aristoteles,  est  sensus  divisionis 
continui :  in  partu  autem  oportuit  dividi 
continuum  in  apertione  viarum  :  ct  hoc 
est,  ut  dicit  Aviccnna,  dolor  lacerativus  : 
ergo  videtur,  quod  in  partu  Heva  sen- 
sisset  dolorem  facerativum,  ct  ita  non 
fuisset  sine  dolore  puerpera. 

SoLUTio.  Ad  piimo  quaesitum  satis 
benc  responderunt  antiqui,  scilicet  Prae- 
positivus  et  Gulielmus  Altisiodorensis  : 
dislinxerunt  enim  triplicem  corruptio- 
nem,  scilicet  conlinuitalis,  foeditatis,  et 
impuritatis.  Continuitatis  quae  est  in  di- 
visione  corporis.  Fccditatis  quae  est  in 
pruritu  concupiscentiae  el  libidinis,  quae 
foedat  et  mentem  et  corpus,  in  quai  ratio 
descendit  sub  delectatione  carnis.  Prop- 
ter  quod  dicit  Gregorius,  quod  Spiritus 
sanctus  non  teligit  corda  Patriarcharum 
dum  cssent  in  opere  conjugali.  Impuri- 
tatis,  quae  est  in  susccptione  naturae 
alienae,  sicut  aurum  dicilur  impurum 
quando  immixtum  sibi  fuerit  aliquid 
alienura.  Dicunt  ergo,  quod  siHeva  con- 
venisset  cum  Adam  per  coitum,  non  in- 
currissel  primas  duas  corruptiones  :  quia 
sic  usifuissent  primi  parentes  genitalibus 
membris  ad  ordinem  rationis.  Et  hoc 
fuisset  Iioc  modo,  quod  semen  resolu- 
tum  a  masculo  adliibitum  genitali  foe- 
minae,  statim  virtute  matricis  traclum 
fuisset  in  locum  conceptionis  :  et  ibi  uni- 
lum  sanguini  foeminoe  sicut  coagulum 
lacli,  et  vaporabiliter  diffusum  insangui- 
nem  foeminae,  et  sic  perfecisset  concep- 
tum,  cum  semcn  masculi  undique  com- 
prehendisset  sanguinem  fcEminae,  sicut 
spiritus  formativus  undique  comprehen- 
dit  id  quod  format.  Sicut  enim  dicit  Ari- 
stoteles,  virtutes  distinctorum  sexuum 
maris  et  foeminae  uniuntur  in  conceptu 
sicut  uniuntur  virtutes  galli  et  gallinae  in 
ovo.  Sed  incurrisset  omni  modo  corrup- 
tionem  impuritalis  :  quia  oportuit,  quod 
conciperet  ex  semine  alieno  sibi  per- 
mixto  :  et  sic  pura  non  remansisset.  Et 
hsec  distinctio  salis  bona  est. 
Ad  primum  ergo    dicendum,  quod  Au- 


Solul 
Ad  que 


Adl 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^ST.  84. 


133 


gustinus  intendit  hoc  quod  dictum  est  : 
et  ideo  corruptionem  primo  et  secundo 
modo  dictam  non  incurrisset:  tertio  au- 
teni  modo  non  est  simpliciter  corruptio, 
sed  commixtio  naturalis  duorum  sexuum 
in  carne,  sicut  et  prophetando  dixit,  Ge- 
nes.  11,  24  :  Quamobrem  relinqiiet  homo 
patrem  suum  et  matrem,  et  adh^rebit 
uxori  suse :  et  erunt  duo  in  carne  una. 
2  at  3.      Ad  alia  duo  diceudum  eodem  modo  : 

quia  supra  idem  fundantur. 
object.  1.  Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum 
quod  secundum  corruptionem  impurita- 
tis  incompossibilia  sunt  :  quia  in  omni 
conceptu  necesse  est  aliud  esse  formans, 
et  aliud  formatum.  Sed  quod  esset  cog- 
nita  a  viro,  et  remaneret  integra  a  divi- 
sione  continuitatis  corporis,  et  esset  im- 
munis  a  corruptione  fceditatis,  ista  bene 
possibilia  sunt  per  modum  qui  dlctus 
est. 
object.  2.  Ad  ALiuD  diceudum,  quod  illa  ralio 
non  probat,  nisi  quod  non  potuit  esse  sine 
corruptione  tertio  modo  dicta  :  et  hoc 
verum  est,  sicut  paulo  ante  patuit. 
Oportuit  enim,  quod  semen  susciperet 
quod  suo  sanguini  uniretur  et  permisce- 
retur   eo  modo  qui  diclus  est. 

dobject.  3.  Ad  ALiuD  diceudum,  quod  recte  eo- 
dem  modo  solvendum  est  :  quia  idem 
est.  Diversitas  enim  sexuum  unitur  in 
somine  concepto,  ut  dictum  est :  sed  hoc 
fieri  potuit  sine  divisione  et  corruptione 
fceditatis  per  modum  qui  dictus  est. 

d  obi8ct.4.  Ad  ALiuD  diccndum  quod  privilegium 
singulare  beata?  Yirginis  est  inhoc,  quod 


Ad  qu6est.2. 


manens  inomni  puritate  mentis  et  corpo- 
ris,  non  ex  semine  alieno,  sed  de  Spiritu 
sancto  concepit  :  Heva  autem  de  semine 
viri. 

Ad  id  quod  qua?rilur  ulterius,  dicen- 
dum  quod  est  gravitas  oneris  tantum,  et 
est  gravitas  inducens  poenam.  Secundum 
primum  modum  non  fuisset  gravida  sine 
gravitate,  sed  secunduin  modum  secun- 
dum. 

Ad  id  quodcontra  objicitur,  dicendum,  Adobject.  i. 
quod  sicut  ab  aliis  pcenis  corpora  primo- 
rum  parentum  gratia  innocentiee  et  vir- 
tute  ligni  vitse  praeservabantur,  ita  prae- 
servabantur  a  dolorepressivo,  etiamsi  la- 
pidum  pondera  superius  projecta  fuissent. 

Ad  aliud  patet  solutio  per  idem.  uiobject  2 

Ad  aliud  dicendum,  quod  grave  in  ^j  oi-,jg(.t  g. 
corpore  ad  pcenalitatem  deputato  facit 
pressivum  dolorem,  ted  in  corpore  quod 
a  dolore  praeservat  gratia  innocentiae  et 
virtus  ligni  vitae,  dolorem  facere  non 
potest. 

Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,   Utrum  ^<|  queest.s. 
sine  dolore  fuisset  puerpera  ? 

Dicendum  quod  sic  :  quia  hoc  Augu- 
stinus  aperte  dicit,  cui  conlradicere  im- 
pium  est  in  his  quae  tangunt  fidem  et 
mores. 

Ad  id  quod  in  eodem  objicitur  de  com- 
parationc  vinrum,  dicendum  quod  in  illo 
statu  aperte  fuis^ent  sine  dolore  et  sine 
laceratione,  pcr  solam  extcnsioneni  et 
laxationcm. 


134 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


QU.ESTIO  LXXXV. 


Qiiales,   si  iion  peccassct  hoiiio,  filios  geniiisset  secunduni    corpus 

et  aniniani  '  ? 


Deinde,  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit  in 
eadem  distinctione  hujus  libri  II  Senten- 
tiarum,  ibi,  Si  vero  quaeritur,  Quales  si 
non  peccasset  homo,  filios  gemiisset  ? 

Et  quaeruntur  duo,  scilicet  quales  se- 
cundum  corpus,  et  quales  secundum 
animam  ? 

1.  Quales  secundum  corpus  ibidem 
Magister  dicit  :  quia  filios  parvulos  nasci 
oportebat  propter  materni  uteri  necessi- 
tatem  :  sed  utrum  statim  nati  perfectio- 
nem  staturce  et  membrorum  usum  ha- 
berent  a  Deo,  vel  per  incrementa  et 
intervalla  temporum  ut  nunc  faciunt, 
et  usum  linguae  ad  loquendum,  pedum 
ad  ambulandum,  et  manuum  ad  operan- 
dum,  inducit  Augustinum  ambigue  lo- 
quenlem  in  libro  de  Baptismo  parviilo- 
rnm,  sic  :  «  Movet  nos,  inquit,  si  primi 
homines  non  peccassent,  utrum  tales 
fiHos  essent  habituri,  qui  nec  lin- 
gua,  nec  manibus  uterentur?  Nam  prop- 
ter  uteri  necessitatem  forte  nccesse  erat 
parvulos  nasci :  sed  quamvis  exigua  pars 
corporis  sit  costa,  nontamen  propter  hoc 
parvulam  viro  conjugem  fecit.  Unde  ct 
ejus  filios  poterat  omnipotentia  Creatoris 
mox  natos  grandes  lacere.  Sed  ut  hoc 
omittam,  poterat  eis  certe  praestare 
quod  mullis  animalibus  prcpstitit  :  quo- 
rum  pulli  quamvis  sint  parvuli,  tamen 
mox  ut  nascuntur,   currunt,   et  malrem 


sequuntur.  Econtra  homini  nato  nec  ad 
incessum  pedes  idonei  sunt,  nec  manus 
saltem  adscalpendum  habiles,  etjuxta  se 
mammis  positis  nascentes,  magis  pos- 
sunt  esurientes  flere  quam  sugere  :  pro- 
prieque  infirmitati  mentis  congruit  haec 
infirmitas  carnis  ^  » 

2.  Adhuc,  Hoc  videtur  per  rationem  : 
quia  primo  stalui  non  competit  aliqua 
infirmitas  :  cum  infirmitas  sit  poena  cau- 
sata  ex  peccato  :  tunc  autem  nullum  pec- 
calum  fuisset  :  ergo  videtur_,  quodslatim 
nati  poterant  uti  membris  ad  cactus  et 
opera  propria. 

3.  Adhuc,  Ponamus,  quod  in  statu  in- 
nocentiae  parvulus  natus  aliquid  deside- 
rasset :  aut  posset  ad  illud  procedere 
manibus  et  pedibus,  aut  non.  Si  sic,  ha- 
beo  pro[)Ositum  :  quia  tunc  habuissent 
usum  membrorum.  Si  non  :  tunc  cum 
absente  delcctabili  fit  tristitia  :  crgo  tri- 
stitiam  habuissent  parvuli,  cum  nihil 
peccassent,  quod  inconvenicns  reputat 
Augustinus. 

4.  Adhuc,  Opus  Dei  semper  debet 
esse  in  statu  perfectissimo  secundum 
virtutcm  et  subslantiam  :  in  statu  autem 
innocentia}  opus  Dei  quod  cst  natura  hu- 
mana,  in  statu  perfectissimo  fuit  et  op- 
timo:  ergo  tunc  debuit  esse  in  statu 
perfectissimo,  et  secundum  substanliam 
et  secundum  virlutem  :    et  ita  vidctur, 


Cf.  Opp.  H.  Albeiti.  Comment.  in  II   Senten-  2  S.  Augustinus,  Lib.  I  de  Baptismo  parvulo- 

liarum,  Dist.  XX,  Ait.  7.  Tom.  XXVII   hujusce      rum,  qui  alias  dicitur  de  Peccatorum  meritis  et 
novae  editionis.  remissione  [E.  L.) 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.^ST.  85. 


133 


quod  nati  pueri    habuissent  usum  om- 
nium  membrorum. 

5f  contra.        CoNTRA  : 

1.  Expresse  dicit  Augustinus,  quod 
propter  uteri  necessitatem  necesse  fuit 
parvulos  nasci :  ergo  et  teneros :  quia 
teneritudo  comitatur  parvulam  setatem  : 
ergo  videtur,  quod  virtutem  in  ilio  statu 
utendi  membris  non  haberent. 

2.  Adhuc,  IVaturalia  etsi  vulnerantur 
per  peccatum,  non  tamen  auteruntur  nec 
in  Angelo  nec  in  homine.  Dicit  enim 
Dionysius  in  libro  deDivmis  nominibus: 
«  Data  illis  naturalia  dona  nequaquam 
ea  mutata  esse  dicimus,  sed  sunt  inte- 
gra  et  splendidissima  '.  »  Sed  de  natura- 
libus  bominis  est,  quod  secundum  pro- 
cessum  aetatis  accipiat  incrementum 
substantiae  et  virtutis.  Ergo  videtur,  quod 
hoc  eodem  modo  fuerit  et  in  statu  inno- 
centise  et  in  statu  peccati. 

3.  Adhuc,  Constat^  quod  naturale  est 
in  omni  statu  partum  vicinum  semini 
generationis  esse  mollem  et  tenerum  : 
et  hoc  est  substantiale  naturse  :  ergo  in 
statu  innocentice  parvuli  nati  propter  vi- 
cinitatem  seminis  humidi  et  fluidi  in 
membris  eorum  essent  molles  et  toneri  : 
molles  et  teneri  usum  membrorum  non 
habent  :  ergo  in  statu  innocentiae  parvuli 
recenter  nati  usum  membrorum  non  ha- 
buissent. 

4.  Adhuc,  Constat,  quod  puellae  natae 
in  statu  innocentiae  mamillas  habuissent : 
quia  natura  non  deficit  in  necessariis,  ut 
dicit  Philosophus.  Mamilla  matri  non 
datur  nisi  propter  parlum  :  partus  lactis 
alimoniam  non  accipit,  nisi  sittenellus  et 
virtute  et  substantia  :  quia  dicit  Philo- 
sophus,  quod  ex  eisdem  generamur  et 
nutrimur.  Ergo  videtur,  quod  in  statu 
illo  parvuli  essent  tenelli  et  molles 
et  imperfecti  in  virtutibus  membro- 
rum. 


)u«est.  1        Ulterius  quaeritur,  Si  Adam  in  statu 


Sed   conira 


inuocentiae   mansisset,    ulrum  genuisset 
fceminas  vel  omnes  masculos  ? 

Et  videtur,  quod  omnes  masculos : 
quia 

1.  Dicit  Augustinus,  quod  imperfecta 
generatio  est  fceminae  :  nihil  autem  im- 
perfectum  fuisset  in  illo  statu  :  ergo 
nulla  fcemina  genita  fuisset. 

2.  Adhuc,  Dicit  Philosophus,  quod 
foemina  est  mas  occasionatus,  hocest,  in 
quo  deficit  aliquod  principium  generatio- 
nis  :  in  statu  illo  nullus  defectus  esse  po- 
tuit :  ergo  videtur,  quod  nulla  fcemina  in 
illo  statu  nasci  potuit. 

CONTRA  : 

1.  Eccli.  xxxvi,  23  :  Omnem  mascuhim 
excipiet  mulier  :  et  est  filia  melior  filio  ". 
Meliori  in  nullo  statu  caruit  status  in- 
nocentiae.  Ergo  non  caruit  generatione 
flliarum. 

2.  Adhuc^  Numerus  electorum  imple- 
tur  ex  foeminis  et  masculis  :  ijeneratio 
in  statu  innocentiae  fuisset  ad  impletio- 
nem  numeri  electorum,  ut  dicit  Augusti- 
nus  :  ergo  videtur,  quod  tunc  genuissent 
filios  et  tllias  aequaliter. 

3.  Adhuc,  Ex  natis  fuisset  tunc  propa- 
gatio  humani  generis  :  propagatio  non 
potest  esse  nisi  per  utrumque  sexum  : 
ergo  oportuit,  quod  nati  utriusque  sexus 
essent. 


Ulterius    quaeritur,     Quales     fuissent  Qua?st.  ?, 
nati  ab  eis  in  scientia  et  prudeniia  ? 

i.  Aut  enim  fuissent  sapientes  statim 
et  prudentes,  aut  nescientes  et  ignoran- 
tes.  Si  nescientes  et  ignorantes  :  tunc 
videtur  injuste  de  eis  ordinari :  quia 
ignorantia  pcena  peccati  est,  ut  dicit  Au- 
guslinus  :  et  sic  ipsi  fuissent  puniti  an- 
te(|uam  peccassent  :  quod  valde  inconve- 
niens  est,  et  contra  dicta  Sanclorum. 
Dicit  enim  Ilieronymus  :  «  Quidquid  pa- 
timur,  peccata  nostra  meruerunt.  »  Ergo 
videtur,  quod  fuissent  et  scientes  ct  pru- 
dentcs  mox  nali. 


^  S.  DiONYSius,   Lib.   de   Divinis   nominibus, 
cap.  4. 


2  Vulgata  habet  :  Et  est  fiUa  inelior  filia. 


136 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


2.  Adhuc,  Ad  imaginem  Dei  fuissent 
omnes  :  de  perfectione  imaginis  est  ratio 
iatelligentiae,  et  voluntatis  rectitudo,  et 
memoriae  tenacitas  in  conservando.  Er- 
go  videtur,  quod  nati  fuissent  in  perfe- 
ctionibus  iliis.  iXon  enim  potest  dici, 
quod  tunc  habuerunt  imaginem  potenlia 
imitantem,  non  actu  ;  imago  enim  po- 
tontia  imitans,  non  actu,  non  competit 
statui  innocentiae,  sed  statui  secundo  in 
quo  homo    est   sub     peccato. 

Qusesi.  3.        Ulterius  quaeHtur,   Si    parvulos  suos 

genuissent  injustitia  innocenlia",  ila  quod 

Adam  transfudisset    in  parvulum   justi- 

tiam    innocentiae  qua    ipse  justus  fuit  ? 

£t  videtur,  quod  sic. 

1.  Anselmus  in  libro  de  Conceplu  vir- 
ginali  :  «  Si  Adam  non  pecca=;set,  et  ne- 
quivisset  ad  eos  quos  generaturus  erat 
justitiam  suam  producere,  nequaquam 
posset  eis  suam  injustitiam  transmitte- 
re  *.  » 

2.  Adhuc,  Anselmus,  ibidem,  «  Dedit 
Deus  Adam  hanc  gratiam,  ut  sicut 
quando  illum  condidit,  nulla  propagandi 
operante  natura,  sed  sola  voluntale  crea- 
toris  simul  fecit  eum  et  rationalem 
et  justum  :  ila  simul  cum  ralionalem 
haberent  animam,  jusli  essent  quos  ge- 
neraret  operanle  natura  et  voluntale,  si 
non  peccarent  ^  » 

8ed  contra.  Co.NTRA  hoc  cst  quod  dicit  Magibter 
Ilugo  in  Sententiis  :  «  Si  primu^  horao 
tempore  obedientiae  suce  casto  conjugio 
ad  propagalionom  posteritalis  divin» 
instltutioni  deserviens  filios  generarel, 
sino  peccato  quidem  generaret  :  quo- 
niam  est  natura  ab  omni  vitio  libera, 
sed  non  similiter  paternee  justitiae  lia^rc- 
des  \  » 

QuMjt.  4.       Ulterius    quaeritur,    Si  genuisset  eos 
justos  gratuita  justitia? 
Et  videtur,  quod  sic  :  quia 


Sed  co' 


1.  Adam  peccando  demeruit,  et  origi- 
nalem  injuslitiam  nobis  transmisit :  ergo 
cum  Deus  sit  pronior  ad  miserendum 
quam  ad  condemnandum,  videtur  quod 
etiam  obediendo  nobis  justitiam  gratui- 
tam  transfunder.  debuit. 

2.  Adhuc,  Potentius  est  bonum  in 
perfeclione  boni,  quam  sit  malum  in 
defeclione  .•  si  ergo  merito  inobedientiae 
transmisit  nobis  malum  originalis  pec- 
cati,  multo  magis  merito  obedientiae  de- 
buit  nobis  transfundere  justitiam  et  gra- 
tiam. 

CONTRA  : 

1.  Gratia  et  justilia  gratuita  a  solo  Deo 
sunt  immediate  :  ergo  in  natura  Adoe 
transfundi  non  possunt. 

2.  Adhuc,  Cum  natura  transfundi  non 
polest,  quod  non  est  in  natura  :  sed 
gratia  et  justitia  gratuita  non  sunt  in 
natura  :  ergo  cum  natura  transfundi  non 
possunt. 


Ulterius    quaeritur,    Si    posteri    Adae   ^„^53, 
non  peccassent,    an    in  justitia   fuissent 
confirmati  sicut  Angeli  ? 

Et  videlur  quod  sic. 

Anselmus  in  libro  de  Conceptu  virgi- 
nali  :  «  Quid  convenientius  ad  osten- 
dendam  magniludinem  bonitatis  Dei^  et 
ad  plenitudinem  gratiae  quam  Adae  con- 
cedebat,  quam  ut  quorum  esse  in  illius 
potestate  sic  erat,  ut  quod  ille  naturali- 
ter  erat,  hoc  illi  per  illum  esscnt  :  ita 
quoque  in  ejus  esset  arbitrii  libertato, 
ut  qualis  erat  ipse  justitia  et  felicitate, 
tales  vcre  illios  propagaret  '.  » 

CoNTRA  hoc  Augustinusdicere  videtur  j^e^  ^0 
in  libroXII  dc  Civitate  Dei,  sic  :  «  Quam 
feiices  erant,  et  nullis  agitabantur  per- 
turbatiouibus  animorum,  nuUis  corpo- 
ris  kedebantur  incommodis  :  tam  fehx 
universa  societas  esset  humana,  si  nec 
illi  malum,  quod  etiam  in  posteros  tra- 
jicerent,  nec  quisquam  ex  stirpe  eorum 


'  S.  Anselmls,  Lib.    de  Conceptu    virginali, 
cap    23. 
^  Idem,  ibidem,  cap.  ^O. 


3  HuGO  DE  S.  VicTOBE,  Lib.  II  Sententiarum. 
*  S.    Anselmus,   Lib.  de  Conceptu   virginali, 
cap.  22. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QU^ST.  85. 


137 


Solutio. 
Ad    1. 


Ad    2, 


Ad    3. 


Ad    J. 


iniquitatem   committeret,     quge    damna- 
tionem  reciperet  '.  » 

SoLUTio.  Ad  hoc  sine  pra?judicio  me- 
lioris  sententiae  dicendum  cum  Augusti- 
no,  quod  si  primi  parenles  genuissent 
in  statu  innocentiae,  parvulos  genuissent, 
qui  per  incrementa  setatis  ad  debitam 
quantitatem  substantiae  et  virtutis  per- 
venissent.  Usum  tamen  membrorum  ad 
necessarios  actus  ab  omnipotentia  creato- 
ris  accepissent    secundum  Augustinum. 

Et  per  hoc  patet  solutio  qusestionis 
quoad  primam  partem,  et  dicti  Augu- 
stini  qui  hoc  expresse  dicit.  Et  haec  so- 
lutio  est  Magistri  in  Sententiis    ibidem. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  hoc  conce- 
dendum  est  :  non  tanien  ex  vi  rationis, 
sed  quia  infirmitas  esse  non  reputatur, 
sed  natura  talis  teneritudo,  nisi  sit  ca- 
rentia  virtutis  quando  debet  adesse  vir- 
tus,  sicut  in  aliis  animalibus  csecus  non 
reputatur  catulus,  nisi  post  tempus 
quando  visio  debet  adesse. 

Ad  aliud  dicendum,  sicut  jam  dictum 
est,  quod  ad  necessarios  usus  habuissent 
membra  habiUa,  et  sic  processissent  ad 
delectabilia,  et  nulla  fuisset  tristitia,  sed 
virtutem  in  membris  debitam  non  ha- 
buissent,  nisi  per  incrementa  setatis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  opus  Dei 
perfectum  est  secundum  rationem  natu- 
ralem  suae  perfectionis  :  et  hoc  est,  ut 
nullo  membro  careat  et  nulla  virtute  ; 
quae  omnia,  sicut  dicit  Origenes,  sunt  in 
parvulo  sicut  in  sene  secundum  iiume- 
rum  et  speciem,  licet  secundum  quanti- 
tatem  oportuerit,  quod  de  potentia  ad 
actum  procederetur  ad  perfectionem 
quantitatis  et  virtutis. 
I.  Ad  id  quod  contra  objicitur,  jam  pa- 
tet  solutio  :  quia  bene  videtur,  quod 
virtutem  perfectam  in  membris  non  ha- 
derent,  nec  perfectam  quantitatem  :  ad 
quosdam  tarnenusus  necessarios  ad  quos 
sufFecit  tenera  setas  et  imperfecta  virtus, 
usum  habuissent  membrorum. 


Ad  sequexs  potest  simpliciter  concedi»  Adobject.?, 
quod  ita  sit  :    quia  hoc   dicunt    quidam 
Sancti,  et  videlur  Augustinus   dicere. 

Ad  ALiuD  dicendum  eodem  modo,  quod  Ad  object.8. 
in   veritate   parvuli    tenera     habuissent 
membra  et  molHa  :  sed  tamen  ad  quos- 
dam  parvos  usus  habilia,   non  ad  fortes 
usus. 

Ad  ALiui)  simpliciter  concedendum  est  Ad  object. 4. 
sub  distinctione  quae  dicta  est. 

Ad  iD    quod   ulterius  quaeritur,  dicen- Ad  qusest.  i. 
dum     quod     in    illo    statu     genuissent 
filios  et  tilias,  sicut  nunc  generantur. 

Ad  id  quod  objicitur  de  imperfectione  Ad  i. 
fceminae,  dicendum  quod  duplex  est  im- 
perfectio,  et  comparativa,  et  absoluta. 
Fcemina  imperfecta  est  comparatione 
viri,  sicut  omne  passivum  impcrfectum 
est  respectu  sui  activi  qu od  agit  in  ipsum : 
absoluta  tamen  perfectione  perfecta  est 
secundum  ea  quae  exiguntur  ad  foeminae 
perfectionem.  Comparativa  autem  im- 
perfectio  non  repugnat  primo  statui,  sic- 
ut  non  posse  mori,  primo  statui  repu- 
gnat,  sicut  in  antehabitis  dictum  est. 

Ad  sequexs  recte  eodem  modo  dicen-     Ad  2. 
dum  est  :  quia  super  idem  fundatur. 

Tria  quae  inducuntur  in  contrarium,  Ad  object. 
concedenda  sunt  et  procedunt. 

Ad  iD  quod  ulterius  quaeritur,  solvit  ^*^^d*i!' ^' 
Magister  in  libro  II  Sententiaruin, 
in  illo  cap.  Et  ciim  de  corpore  huma- 
no  non  sit  absurdum.  «  Qui  hoc  dicunt, 
scilicet  quod  objectum  est,  scilicet  quod 
ignorantia  fuisset  in  eis,  non  satis  dili- 
genter  considerant  :  quia  non  omnis  qui 
aliquid  nescit,  vel  qui  minus  perfecte 
aliquid  scit,  statim  ignorare  dicitur. 
Ignorantia  enim  quae  poena  peccati  est, 
est  cum  aliquis  ea  qufc  tenelur  scire,  et 
tunc  quando  tenetur  scire,  ignorat  :  et 
talis  non  fuisset  in  lihis  Adam  si  stetis- 
set,  talis  enim  provenit  ex  obnubilatio- 
ne  mentis,  quo?  poena  peccati  est.  »  Sed 
nescientia   cujusbbet,  non  dicitur  igno- 


*  S.  AuGUSTiNus,  Lib.  XII  de  CivitateDei,  cap.      10. 


138 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


rantia.  Yirtutes  enitn  intellectuales,  qu?e, 
sicut  dicit  x\ristoteles  in  VI  Ethicorum, 
sunt  sapientia,  intellectus,  scientia,  pru- 
dentia,  et  ars,  generationem  accipiunt 
ex  doctrina  et  tempore  :  et  illas  perfe- 
cte  non  habuissent  in  prima  teneritu- 
dine.  Probabile  tamen  est,  quod  aliquam 
illustrationem  accepissent  et  sensus  et 
intelligentiae  ad  discretionem  necessario- 
rum. 
.,  „  Ad  aliud  dicendum,  quod  omnes   fuis- 

Ad   2.  _  '    ^ 

sent  ad  imaginem  Dei  creati,  maxime 
ad  imaginem  creationis  :  sed  haec  imago 
ad  actualem  imitationem  produci  non 
potuit,  nisi  polentiis  quae  sunt  in  ea  per- 
fectis  per  habituni.  Et  talis  potentialis 
imitatio  bene  competebat  primo  statui. 
Sed  potentia  imitationis  vulneratae  po- 
tentiae,  non  compelebat  primo  statui, 
sed  secnndo  in  quo  homo  est  sub  pec- 
cato. 

Adquaest.  j.  Ad  m  quod  ulterius  quaeritur,  di- 
cendum  quod  sine  dubio  secundum 
Ansehnum,  originalem  justitiam  trans- 
fudissent  parentes  in  parvulos  ;  sed  illa 
nihil  aliud  est,  nisi  debitus  ordo  natura- 
hum  inter  se,  quo  corpus  ordinatur  ad 
animam,  et  anima  ad  rationem,  ut  dicit 
Plato,  secundum  dominalem  justitiam, 
et  ordo  naturahum  ad  aclus  suos  et  ad 
finem  :  quae  causabatur  ex  incorruptio- 
ne  ejus  quod  transfundilur  a  parentibus 
in  prolem,  si  peccatum  naturam  paren- 
tum  non  corrupisset. 
^^  j  Ad    ALiuD   eodem  modo     dicendum  : 

quia  idem  dicit.  Justi  enim  parvuh  fuis- 
sent  juslitia  rectitudinis  naturae  si  non 
fuisset  peccatum. 

Ad  object.  Ad  id  quod  coutra  objicitur,  dicendum 
quod  Magister  Hugo  notat  ibi  justitiam 
gratuitam  el  nonjustitiam  quse  est  recti- 
tudo  naturahum  :  et  ideo  non  con- 
tradicit. 

Adqu8est.4.  Ad  id  quod  uUerius  quaeritur,  dicen- 
dum  quod  Adam  si  non  peccassct,  nul- 
lo  modo  transmisisset  justitiam  gratui- 
tam   in    prolem.   Et    hujus    causa    est, 


quia  in  carnali  transfusione  transfundi 
non  potest  quod  nuUo  modo,  neque  per 
causam,    neque  ut  forma,  est  in  carne.  » 

Gratuita  autem  justitia  nuUo  modo   est  \ 

in  carne  ut  in    causa    vel  in   subjecto  :  * 

sed  in  Deo  solo  est  ut  in  causa  :  in 
spiritu  autem  creato  angehco  vel  huma- 
no  est  ut  in  subjecto  :  et  ideo  in  carnah  ^ 

transfusione  transfundi  non  potest.  ^ 

Ad  objectum  dicendum,  quod  cum  ^.d  l 
dicitur,  quod  Deus  pronior  est  ad  mise- 
rendum,  quam  ad  condemnandum,  hoc 
intehigitur  quantum  ad  hoc  quod  sem- 
per  punit  citra  condignum,  et  remune- 
rat  uUra  condignum  in  merito  et  demc- 
rito  :  sed  propter  hoc  non  facit  ahquid 
inordinatum  vel  impossibile  :  esset  au- 
tem  inordinatum  et  impossibile,  quod 
gratia  esset  a  carne  vel  in  carne,  cujus 
causa  non  potest  esse  nisi  Deus. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  non  est  Ad  2. 
simile  :  quia  defectus  demeriti  inobe- 
dientiae  per  corruptionem  est  in  carne  : 
et  ideo  cum  carne  potest  transfundi  :  sed 
etlectus  obedientiae  nuHo  modo  est  in 
carne,  sed  in  Deo  solo  :  et  ideo  cum  car- 
ne  transfundi   non  polest.  ., 

Id  quod  contra  objicitur,   procedit. 

Sequens  eodem  modo  procedit. 


AH  object 
1  et  i. 


Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  dicen- Adqusest.i 
dum  quod  sicut  Adam  flexibile  habuit 
liberum  arbitrium  ad  bonum  et  ad  ma- 
lum,  ita  et  parvuli,  et  non  fuissent  con- 
firmati.  Nec  est  simile  de  Angelo  et  de 
homine  :  quia  in  Angclo  confirmalio  se-  ,; 

quitur   conversionem  in   Deum,    sed  in  •'. 

homine  non  sequitur  nisi  mortem  in  sta- 
tu  peccati,  vel  transL^tionem,  si  mansis- 
sent  in  statu  innocentiae  .•  homo  enim 
viator  est,  et  non  comprehensor  :  et  ideo 
confirmationem  non  accipit  nisi  post 
viae  consumationem.  Angelus  autem 
comprehensor,  non  viator  :  et  ideo  ad 
quodcumque  convertitur,  ihud  compre- 
hendit,  et  in  iUo  confirmatur  sive  bo- 
num,  sive  malum    sit. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  Ad  objaci. 
quod  Augustinus  bene  dicit,   quod  feli- 


IN  II  P.  Smi.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^ST.  86. 


139 


ciores  essent  si  nullus  vellet  peccare,  nec 
sentirent  incommoda  :  sed  felicitas  illa 
non  esset  confirmatse  beatitudinis,  sed 
esset  felicitas  qualis  definitur  ab  Aristo- 
tele  in  primo  et    in  decimo    Elhicoriim^ 


scilicet  operatio  secunduni  perfectam 
et  connaturalem  virtutem  hominis  non 
impeditam,  cum  ablatione  contrariorum 
nocentium. 


QUiESTIO  LXXXVI. 


De  tentafione  primi  lioniinis. 


Deinde  quseritur  de  his  quse  dicuntur 
in  libro  II  Senteniianwi,  distinct.  XXI, 
ubi  agitur  de  tentatione  primi  hominis, 
de  qua  qua^runtur  quatuor,  scilicet  qualis 
fuerit  tentatio  in  numero  et  ordine  tenla- 
tionis? 

Et  secundo,  Quare  facta  est  per  ser- 
pentem  potius  quam  per  aliud  animal? 

Et  terlio,  Quare  primo  incepit  a  mu- 
liere  et  non  a  viro  ? 

Quarto,  Utrum  habuit  muher  alliciens 
aliquid  sensibile,  aut  non  ? 


MEMBRUM  I. 

Qualis  fuerit  tentatio  in  numero  et  ordi- 
netentationis  ?  et,  Dedispositione  ejus- 
dem,  utrum  fuerit  ah  exterius  ab  ho- 
ste,  vel  etiam  interius  ah  aliqua  corru- 
ptione  ? 


Primo,  ergo  queeritur,  Utrum  fuit  una 
sola  tentatio  qua  tentatus  est  primus  ho- 
mo  vel  plures  ? 

Et  videtur,  quod  una  sola. 

1.  Cum  enim  tcntatio  sil  impulsus  ad 
illicitum,  ut  dicit    Anselmus,    ad   unum 


illicituni  videlur  esse  unus  impulsus  : 
est  autemunum  illicitum  inprimopeccato, 
comestio  scilicet  vetiti  :  ergo  videtur, 
quod  una  tenlatio  simplex. 

2.  Adhuc,  Unum  solum  peccatum  fuit 
Adae  et  non  multa,  quod  Apostolus  vo 
cat  inobedientiam,  ad  Roman.  v,  19  : 
Sicut  per  inobedientiam  unius  hominis 
peccatores  constituti  sunt  multi,  ita  et 
per  iinius  ohediiionem  justi  constituen- 
tur  multi.  Sed  inclinatio  ad  bonum  in 
Christo  una  fuit  semper  et  uniformis  : 
ergo  videtur,  quod  per  oppositum  una 
fuit  inclinatio  ad  malum  in  Adam,  et  sic 
una  tentatio. 

CONTRA  :  sed  contra. 

1.  Ad  plura  illicita  appetibilia  non  po- 
tuit  esse  una  inclinatio  per  appetitum, 
sed  multye.  Ex  verbis  serpentis  sumitur, 
quod  cum  dixit  :  Cur  prsecepit  vohis 
Deus  *,  quod  nitebatur  inclinare  mulie- 
rem,  quod  falsum  credat  quod  verum 
fuit  :  et  hoc  fuit  peccatum  infidelitatis, 
scilicet  non  credere  verbis  Dei. 

Iterum  ex  verbis  serpentis  sumitur, 
quod  nitebatur  inclinare  ad  peccatum 
elutionis  sive  superbitC,  quando  dixit  : 
Eritis sicui  dii  ^ :  hocenim  concupiscere 
supcrbia  est,  sicut  et  superbia  fuit  in  ipso 
diabolo. 


*  Genes.  iii,  1. 


^  Ibidem,  ^.  3. 


140 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


Queest.   1. 


Iterum  inclinavit  ad  peccatum  avari- 
liae  quando  dixit  :  Scienles  homim  et 
malum.  Dicit  enim  Auguslinus,  quod 
avaritia  non  tantum  pecunine  est,  sed 
etiam  scionlia^. 

Iterum  inclinavit  ad  gustum  vetiti, 
quod  videtur  fuis?e  peccatum  guke  :  quse 
comestio  totum  corpus  primorum  pa- 
rentum  infecit  et  corrupit :  ex  qua  cor- 
ruptione  originale  peccatum  transfundi- 
tur  in  parvulos. 

Videtur  ergo,  quod  tentatio  multiplex 
fuerit,  et  non  simplex. 

2.  Adhuc,  jNJalth.  iv,  3,  superillud: 
Et  accedens  fenfator,  dixif  ei,  dicit  (ilossa 
Augustini  et  Bedae,  quod  de  omnibus  de 
quibus  tentavit  diabolus  Adam  et  vicit, 
tentavit  Chrislum,  et  victus  est.  Tentavit 
autem  Christum  dc  gula,  cum  dixit :  Dic 
uf  lapides  isti  panes  fiant  ^.  Tentavit  de 
inani  gloria  sive  superbia,  cum  dixit ; 
Mitfe  fe  deorsum  ^.  Tentavit  de  avaritia, 
quando  ostendit  ei  omnia  regna  mundi, 
et  dixit :  UcPC  omnia  tibi  daho  ^.  Tentavit 
de  infidelitate,  quando  dixit  :  Si  cadens 
adoraveris  me.  Ergo  etiam  similiter 
multa  fuerunt  in  peccato  Adae  sive  ten- 
tatione  :  non  ergo  fuit  una  simplex  ten- 
talio  vel  peccatum,  sed  multiplex. 

Sed  tunc  ulterius  quseritur,  Quo  or- 
dine  fuerunt  in  tentatione  ista? 

Et  videtur,  quod  primum  fuit  superbia. 

1.  Dicit  enim  Augustinus  in  libro  III 
super  Genesim  ad  litferam,  quod  non  est 
credendum,  quod  mulier  credidisset  vera 
esse  quae  serpens  suasit,  nisi  prsEcessis- 
set  in  mente  ejus  elatio  quae  fuit  per  hu- 
militatem  comprimenda.  Elatio  ergo  illa, 
ut  videtur,  fuit  primum. 

2.  Adhuc,  Eccli.  x,  l'j :  Initium  omnis 
peccati  superhia:  sed  nullum  est  initium 
omnis  peccati,  nisi  primum  peccatum 
Adse  :  hoc  enim  fuit  initium  et  causa  om- 
nis  peccati,  ut  dicit  Apostolus,  ad  Ro- 
man.  v,  19. 


3.  Adhuc,  Tob.  iv,  14  :  Superbiam 
numquam  in  fuo  sensu,  aut  in  tuo 
verbo,  dominari  permitfas  :  in  ipsa  enim 
iiiitium  sumpsit  onmis  perditio. 

4.  Adhuc,  In  Psalmo  xxxv,  12  :  Non 
veniaf  mihi  pes  sitperbicT.  Et  subjungit, 
y.  13:  Ibi  ceciderunt  omncs  qui  operan- 
iur  iniquitatem.  Ergo  Adam  cecidit  in 
illo  pede. 

Ulterius     quaeritur     de    dispositione  Queest. 
istius  tentationis,  Utrum   fuerit  exterius 
ab  hoste  tantum,   vel   etiam  interius  ab 
aliqua  corruptione  mentis  ? 

Et  videtur,  quod  ab  ipso  hoste  exte- 
rius  tantum  :  quia 

1.  In  primo  statu  nulla  fuit  corruptio, 
nec  in  corpore,  nec  in  anima,  quae  incli- 
naret  ad  illicitum  nisi  exterius.  f>go  non 
fuit  inclinans  ad  illicitum,  nisi  exterius. 

2.  Adhuc,  Ab  omnibus  Sanctis  assi- 
gnatur  causa  propter  quam  peccatum 
hominis  remediabile  fuit :  quia  scilicet 
per  alterum  peccavit :  et  sic  per  alterum 
redimi  potuit.  Ergo  videtur,  quod  de 
peccato  hominis  nihil  processit  a  seipso 
interius  :  si  enim  a  scipso  tantum  pro- 
cessit,  sicut  peccatum  daemonis  irreme- 
diabile  fuisset. 

SoLUTio.  Praepositivi  cst  responsio  ad  soi 
hoc  per  distinctionem,  quod  scilicet  ah- 
quod  peccytum  est  simpliciter  unum,  et 
simplex  aliquod  est  multiplex.  Simplex 
est,  quod  est  unius  actus  et  unius  defor- 
mitatis,  et  ad  unum  appetibile  determi- 
natum.  Et  cum  actus  sit  substantia  pec- 
cati,  hoc  in  substantia  est  unum  :  et  cum 
deformitas  sit  fornia,  hoc  etiam  in  forma 
est  unum  :  et  cum  appetibile  sit  finis  et 
movcns,  hoc  etiam  in  fine  et  movente  est 
unum  :  et  sic  simpliciter  est  unum.  Est 
autem  unum  peccatum  multiplex,  scili- 
cet  quod  in  actu  est  unum  et  multas  ha- 
bet  deformitates,  et  plura  moventia  quan- 
tum  ad  plura  quae  sunt  in  ipso,  et  plures 


'  Matth.  IV,  3. 
*  Ibidem,  y.  6. 


8  Ibidem,  t-  9- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  86. 


141 


habet  fines  quos  intendit  obtinere  per 
unum  et  eumdem  actum :  et  tale  dixit 
esse  primorum  parentum.  Et  mihi  vide- 
tur,  quod  bene  dixerit.  Unde  peccatum 
tentationis  primorumparentum  est  unum 
multipJex,  sicut  bene  probatur  ex  illa 
-objectione,  quae  trahitur  ex  verbis  ser- 
pentis,  quibus  multa  nititur  persuadere. 
Si  tamen  quaTitur,  Utrum  simpliciter 
dicendum  sit  unum,  vel  plura? 

Dicit  Preepositivus,  quod  simpliciter 
unum,  et  innititur  illi  propositioni  Ari- 
stotelis  :  «  Ubi  unum  propter  alterum, 
utrobique  tantum.  »  Talia  enim  ab  ul- 
timo  fine  accipiunt  et  denominationem  et 
multitudinem  et  unitatem  :  et  quia  ulti- 
mus  est  unius  transgressio,  scilicet  prae- 
cepti,  ideo  tota  tentatio  peccatum  unum 
est. 

Et  sic  patet  solutio  istius  membri 
quoad  primam  partem. 
jid  i_  Ad  PRiMUM  autem  objectum  dicendum, 
quod  sicut  jam  dictum  est,  unum  illici- 
tum  finale  est,  ad  quod  tamen  plura  or- 
dinantur,  quee  faciunt  ipsum  quodam- 
modo  plura  sive  multiplex,  ut  dictum 
est. 
Ad  j^  Ad    aliud    dicendum,    quod  ex    dicto 

Apostoli   non    habetur,  nisi  quod  unum 
fuerit  secundum  substantiam  :  et  ex   hoc 
non  removetur,    quin   multiplex   sit    se- 
cundum  deformitatem.  Et  in  Ghristo    si- 
militer   una   fuit  inclinatio  ad  bonum  in 
genere,    quse  tamen    multiplex    fuit    ad 
bonum   in   specie,    et   secundum  modos 
inclinationum. 
lobjoct.i.      Ad  iD   quod    contra    objicitur,    dicen- 
dum  quod  per  hoc   non  probatur,    quod 
fuerint    multa,   sed  quod    fuerit    unum 
multiplex,    ut  jam   dictum    est.     Omnia 
enim   quce   persuasit,    ordinabantur    ad 
unum,  illudscilicet,  quod  transgrederetur 
praeceptum,    et    inobediens    esset,   et  sic 
peccaret.  Ad  hoc  etiam  persuasit,  quod 
verbis  Dei  non  crederetur,  et  sic  eduxit 
in  elationem,  et  inclinavit  ad  vetiti  cibi 
comestionem. 

Ad  id  quod  objicitur  de   Glossa   super 
Matthteum,  di^endum,  quod  Glossa  dicit 


veritatem.  De  omnibus  enim  in  genere 
de  quibus  tentatus  fuit  Adam,  tentatus 
fuit  et  Chrisius,  et  tuit  victus  diabolus  ; 
sed  ista  per  ordinem  ad  unum  non  fa- 
ciunt  nisi  peccatum  unum,  ut  dictum 
est. 

Ad  m  quod    uUerius  quaeritur,    Quod  Adquwst.i. 
fuerit  primum? 

Dicendum  cum  Augustino,  quod  pri-  ^d  i. 
mum  ex  parte  tentati  fuit  superbia  sive 
elalio,  quae  fuit  per  humilitatem  compri- 
menda.  Ex  parte  tamen  tentationis  pri- 
mum  in  genere  fuit  invidia,  sicut  ex- 
presse  dicitur,  Sapient.  ii,  24 :  Invidia 
diaholi  mors  introivit  in  orbem  terra- 
riitn.  Invidit  enim  homini,  quod  ascen- 
dere  deberet  in  locum  unde  ipse  cecidit. 
Primum  autem  quod  fuit  disponens  An- 
gelum  ad  hoc  quod  tcnlare  vellet,  fuit 
superbia  corrumpens  naturam  angeli- 
cam,  quando  concupivit  esse  sicut  Deus, 
et  de  coelo  empyreo  propter  hoc  ejectus 
est :  et  nisi  lioc  modo  fuisset  corruptus, 
non  fuisset  susceptibilis  invidiee  qua 
tentaret  hominem.  Dicit  enim  Augusti- 
nus,  quod  «  superbiam  semper  comita- 
tur  invidia,  et  talis  regina  numquam  est 
sine  tali  pedissequa.  »  Primum  autem 
ex  parte  persuasionis  diaboli  fuit  infide- 
litas  in  verbis  Dei  :  sed  in  intentione 
primum  homicidium  fuit  primorum  pa- 
rentum  :  hoc  eiiim  intendit  principaliter 
ut  mortem  induceret  in  naturam  huma- 
nam.  Et  hoc  est  quod  dicit,  Joan.  viii, 
44 :  lile  homicida  erat  ab  initio,  et  in 
veritate  non  stetit,  qiiia  non  est  veritas  in 
eo  :  cnm  loquitur  mendacium,  ex  pro- 
priis  loquitur,  quia  mendux  est,  et  pater 
ejus. 

Ad   id  quod  dicitur  de    Ecclesiastico,      ^^  ^ 
X,  io,  jain  solutum  est  :  quia  conceditur, 
quod  omne  peccatum  initium  sumpsit  a 
superbia  ex  parte  peccantis. 

Et  PER  idem   patet  solutio  ad  illud  de  Ad  3  et  4. 
Tobia  et  de   Psalnio:    haec  enim  omnia 
fundantur  super  idem. 

Au  iD  quod  ulterius   quieritur,    conce- Adqu»8t.«, 


142 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


dendum  est,  quod  non  fuit  nisi  exterior 
tentatio  :  et  lioc  expresse  dicit  Magister 
in  cap.  Porro  sciendum  est  duas  esse 
tentationes.  Dicit  enini  sic  :  «  Homo  ergo 
qui  sola  exteriori  tenlatione  pulsatus  ce- 
cidit,  tanto  gravius  plectendus  erat, 
quanto  leviori  impulsu  iuerat  prostratus. 
Et  tamen  quia  aliquam,  licel  modicam 
cadendi  occasionem  liabuit,  idcirco  per 
Dei  gratiam  juvari  potuit  ad  veniam  :  ut 
qui  per  alium  ceciderat,  per  alium  eri- 
gerelur.  Qui  ergo  incitatorem  habuit  ad 
malum,  non  injuste  reparatorem  habuit 
ad  bonum.  Diabolus  vero  qui  sine  alicu- 
jus  tentatione  peccavit,  per  alium  ut 
surgerel  juvari  non  debuit,  nec  per  se 
potuit  :  et  ideo  irremediabile  peccatum 
ejus  exstitit.  » 


MEMBRUM  IT. 

Qnare   per   serpenteni  potius  quam  per 
aliud  animal  facta  est  tentatio  ? 


Secundo  quaeritur,  Quare  per  serpen- 
tem  potius  quam  per  aliud  animal  facta 
est  tentalio? 

Et  hoc  quaeritur  ratione  ejus  quod 
dicitur  in  libro  II  Sentcntiarum,  distinct. 
XXI,  in  cap,  Sed  quia  illi  per  violen- 
tiam  nocere  non  poterat.  Ubi  dicit  Au- 
gustinus,  quod  non  elegit  sibi  diabolus 
figuram  animalis  per  quam  tentaret,  sed 
assumpsit  eam  quam  permissus  est  as- 
sumerc. 

Tunc  quserilur,  Quare  pcrmisit  Deus, 
quod  istam  assumpsit,  et  non  aliam? 

1.  Si  enim  callidissimus  erat,  sicut 
dicit  textus  Genesis,  iii,  1  2,  vei  sapieii- 
tissimus,  sicut  dicit  alia  translatio  :  tunc 
debuit  assumere  formam  iii   qua    facilius 


deciperet.  Haec  autem  est  columbina : 
quia  illi  melius  crederetur  de  bono  pro- 
misso.  j\on  ergo  calliditatem  vel  sapien- 
tiam  in  hoc  ostendebat,  quod  formam 
assumpsit  serpentinam. 

2.  Adhuc,  Multte  formae  animalium 
magis  habent  similitudinem  cum  forma 
humana,  sicut  simiarum  genera  quae  sex 
sunt  secundum  Aristotelem  in  lib.  de 
Animalibus  :  quarum  una  in  tantum  ac- 
cedit  ad  hominein,  quod  etiam  homi- 
num  voces  assumit,  et  decipit,  et  adducit 
ad  devorandum  :  quae  ab  Aristotele  vo- 
catur  maritomorion.  Et  sub  illa  facilius 
decepisset,  si  callidiis  fuisset  prse  cunctis 
aniinantibus  terrae. 

3.  Adhuc,  Multa  genera  animalium 
sunt  sicut  aves  lat^  linguse  (sicut  dicit 
Aristoteles)  quae  ad  loquendum  magis 
apla  sunt  quam  serpens.  Si  ergo  calli- 
dilate  usus  est,  magis  debuit  elegere  illa 
in  quibus  loqueretur  mulieri,  quam  ser- 
pentem. 

4.  Adhuc,  Cum  Angeli  tam  boni  quam 
mali  possint  sibi  formare  corpora  de 
selhere  vel  aere,  quare  non  formavit  sibi 
corpus  muliebre  in  quo  mulieri  loque- 
retur,  et  facilius  deciperet  ?  sic  enim 
callidius  egisset,  quam  formam  serpentis 
assumendo. 

SoLUTio.  Diversi  Sancti  diversas  as- 
signant  rationes,  quare  diabolus  per- 
missus  est  venire  in  forma  serpentis,  et 
quare  ipse  diabolus  [)lus  elegit  lianc  for- 
mam.  Beda  dicit,  quod  serpens  tunc 
virgineum  habuit  vultum,  et  erectus  in- 
cessit,  et  sic  ad  similitudinem  mulieris 
plus  accessit.  Damascenus  dicit,  quod 
delectabilibus  motibus  allicere  consuevit 
mulierem,  et  sic  facilius  decipere.  Au- 
gustinus  dicit  in  libro  XII  de  Trinitate  % 
el  haec  sunt  ejus  verba :  «  Quomodo  co- 
luber  non  apertis  passibus,  sed  squama- 
rum     minutissimis     nisibus    repit,     sic 


*  S.  AuGCSTiNUs,   Lib.  XI  super  Genesim  ad      cunclh  animanlibus  lerrx. 
litteram,  cap.  2.  3  s,  Augustlnus,  Lib.  XII   de  Trinitate,   cap. 

2  Genes.  iii,  1  :  Sed  et  serpens  erat   callidioy       11. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^ST.  86. 


143 


Ad    1. 


lubricus    deficiondi     motus    negligenles  sed  hsec  non  est  causa,  quod  diabolus  in 

minutatim    occupat,    et  incipiens  a  per-  fornia  serpentis  venit  :  quia,   sicut   dicit 

verso  appelitu  similitudinis  Dei,  pervenit  Augustinus,  secundum  calliditatem  suam 

ad    similitudinem    pecorum.    Inde    est,  non  est   sibi  datum  eligere  formam,  sed 

quod  nudati  primi  parentes  stola   prima  oportuit  quod  acciperet   formam   quam 

immortalitatis,   pelJiceas    tunicas  morta-  permissus    est    accipere    ex   ordinatione 

litatis   hujus    meruerunt.    Honor     enim  divina,  in  qua    facile  fraus    ejus  depre- 

hominis    verus   est  imago  et    similitudo  hendi  posset. 

Dei,  dedecus   aulem   similitudo   pecoris.  Ad  auud  dicendum,   quod  sicut  dicit     Ad  3. 

Unde  dicit  in  Psalmo  xlviii,  13  :  Homo,  Augustinus,  loquela  quce  fiebat  per  ser- 

cum  in    honore    esset,    non    iniellexit.  peiitem,    non    formabatur    per    instru- 

Comparatus    est  jumeniis  insipientibus,  menta  serpentis,  nec  per  virtutem   ser- 

et  similis  facius  est  illis.  »   Unde   secun-  peiitis,  nec    per    animam  serpentis,  sed 

dum    Augustinum     etiam   ipso     lubrico  per  diabolum  in  serpente  eo  modo  quo 

motu  suo  reddidit  Deus   mulierem  cau-  per  energumenos  et  insanos  loqui  solet. 

lam    ne    crederet.    Et    hsec    ratio    mihi  Et    ideo    illa   ratio   nulla    est  :  procedit 

magis  placet.  enim    ac    si    daemon    elegisset    animal, 

Ad  PRiMUM  ergo    dicendum,   sicut  re-  quod  potentia  et   imaginatione  propriae 

spondet  Augustinus  :  et  ponitur    ibidem  animae    et  aptitudine  propriorum    oro-a- 

in  Sententiis,  et  ponitur  etiam   in  Glossa  norum  voces  formaret,    et  hoc  non  est 

super  Genesim,  quod  in  forma    serpentis  verum. 

venit  propter   duas    causas,    et   propter  Ad  ultimum  dicendum,  quod  hoc  qui-     Ad  4. 

duas  causas  hoc  Deus  permisit.  Una    ex  dem   facere  poterat,   sed  ex  ordine   di- 

viiiae   permissionis  permissum  non  fuit, 
propter  causas    quae   dictae  sunt,  scilicet 


parle    mulieris,   quee    est  haec,  ut    dicit 
Augustinus  ibidem,  ne   si    forte  in  forma 


ad  decipiendum    apta   venire    permissus  quod    mulier    se    excusare   non    posset, 

esset,     mulier    excusationem      haberet,  dicens    quod    deceptionem    cavere    non 

quod  se   cavere  non  potuisset.   AHa  ex  posset. 

parle   diaboli,  quod  non    est  permissus 

venire  nisi  in  foima,  in  qua  fraus  sua  de 

facili  deprehenderetur  et  detegeretur  :  et 

hoc  est  sicut  prius  dictum   est   in  verbis 

Augustini,  quibus  dixit,   quod   quia  pe-  MEMBRUM  IH. 

ctore  in  ventre  repit,  lubrico  motu  oslen- 

debat,    quod     lubrico     motu     appetitus  Quare  diaholus  primo  iucepit  tentatio- 

interius   repens    spoliaturus  erat   homi-  nem  a  muliere,  et  non  a  viro  ? 

nem  similitudine  divina,    quae  in  erecta 

statura  ostenditur,  ut  superius  est  oslen- 

sum  in  quaestione  de  imagine,   et   ad  si-  Tertio  quaeritur,  Quare  incepit  primo 

militudinem  pecorinam  prostraturus.  Et  a  muliere,  etnonaviro? 

non   fuit    permissus  venire   in  columbae  Yidetur  enim,  quod  a  viro  congruen- 

speciei,    sicut   ibidem   dicit  Augustinus,  lius  incepis»set  :  quia 

quia  inconveniens  videbatur  ut  eam  for-  1.  Praeceptum   datum  fuit  viro  :   cuni 

mam  homini    odiosain    facerct,   in   qua  ergo  illius  sit  tentari  de  Irunsgressione, 

Spiritus   sanclus   sanctiticans    hominem  cui  praeceptuin  cst  datuin,  videtur  quod 

appariturus  erat.  a  viro  debuit  incipere. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  verum  est,  2.  Adhuc,   Principiuin   totius  humani 

quod  plura  animalia  accedunt  in    simi-  generis  non  fuit  mulier,  sed  vir  :  mate- 

litudine    ad    hominem,   quam   serpens  :  rialiter  enim  totum  humauum  genus  fuit 


144 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


in  Adam,  et  non  iu  Heva.  Cum  ergo 
diabolus  niteretur  corrumpere  totum 
humanum  genus  una  transgressione, 
videtur  quod  potius  debuit  incipere  ab 
Adam,  quam  ab  Heva. 

Sed   conlr».        CoNTRA  : 

1.  Eccli.  XXV,  33  :  A  muliere  factum 
est  initium  omjiis  peccnti,  et  per  illam 
omnes  morimur. 

2.  Adbuc,  Augustinus  in  libro  de  Tri- 
nitate  :  «  Corpore  sibi  subjecto  tamquam 
instrumento  serpentis  scilicet  abutens, 
fallaciam  praemolitus  est  foeminse,  sci- 
licet  a  parte  inferiori  humanae  copulae 
incipiens,  ut  gradatim  perveniret  ad 
totum.  »  Ergo  videtur,  quod  magis  con- 
gruum  fuit  ei  incipere  a  fcemina,  quam 

a  viro. 

3.  Adhuc,  Serpens  cum  callidior  esset 
cunctis  animantibus  terrae',  scivit  virum 
spirituali  mente  praeditum,  qui  decipi 
facile  non  posset  in  forma  serpentina. 
Ergo  videtur,  quod  non  elegit  virum  per 
seipsum  tentare,  sed  fceminam. 

Soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  absque  du- 
bio  secundum  auctoritates  Sanctorum 
serpens  ex  astutia  diaboli  qui  erat  in 
serpente,  elegit  hominem  aggredi  ex 
parte  mulieris,  qute  infirmior  est  et  ma- 
gis  deceptibilis,  ut  sic  postquam  mulie- 
rem  attraxisset,  adjutorio  mulieris  faci- 
lius  prosterneret  virum.  Et  hoc  est  quod 
dicit  Apostolus,  I  ad  Timoth.  n,  Jt  : 
Adam  non  est  seductus,  mulier  autem 
seducta  in  prsevaricatione  fuit.  Ubi  dicit 
Augustinus  glossans  illud,  quod  non  est 
credendum,  quod  vir  spirituali  mente 
praeditus,  a  serpente  seductus  sit,  ut  vc- 
rum  crederet  quod  serpens  persuasit,  ut 
scilicet  ex  comestione  pomi  assequere- 
tur  simililudinem  Dei,  ut  lierent  sicut 
dii  scientes  bonum  et  malum  :  sed  vi- 
dens  transgressam  esse  mulierem,  et 
sciens  veritatem  verbi  Dei,  quod  scilicet 


morti   esset    addicta   et    corruptioni,  ne  u 

contristaret  suasdelicias,  accepit  et  com- 
edit  cum  ea  :  et  sic  ambo  necessilati 
mortis  addicti  sunt. 

Hujus  etiam  assignat  aliam  cau- 
sam  Augustinus  in  libro  XI  super 
Genesim  ad  litteram  dicens,  quod  in 
prima  tentatione  primorum  parentum 
ostenditur,  qualiter  tentatio  progreditur 
in  omnibus  posteris  primorum  pcccato- 
rum.  Sicut  enim  in  illis  tentatio  a  ser- 
pente  processit  in  mulierem,  et  a  mu- 
liere  in  virum  :  ila  in  posteritate  qua 
loco  serpentis  est  propter  iJlecebrosos 
motus,  progreditur  in  inferiorem  partem 
ralionis,  quae  Joco  muJieris  est,  eo  quod 
regitur  a  superiori  sicut  muJier  a  viro, 
et  ab  inferiori  parte  ad  superiorem  sicut 
ad  virum  :  et  sic  corrumpitur  totus  ho- 
mo. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Jicet  ^^  , 
praeceptum  principaliter  datuin  fuit  viro, 
tamen  etiam  datum  fuit  mulicri,  sicut 
etiam  expresse  dicit  Magister  in/.i7/era. 
Et  hoc  etiam  innuitur  in  verbis  serpen- 
tis  :  dicit  enim,  Cur  prsecepil  vobis 
Deus  '  .•  et  hoc  dicit  Magister  in  iJIo  cap. 
lUud  etiam  notandum  est,  quod  est 
uJlimum  capituJum  dislinctionis  vice- 
sima'  primae  Jibri  \\  Sententiarum  \ 
Astutiam  etiam  suam  non  ifa  osten- 
deret  serpens,  si  ex  parte  hrmiori  ag- 
gressus  csset,  sicut  ostendit  quando 
aggressus    est  a  parte  infirmlori. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  scivit  bene,  Ad  2. 
quod  Adam  fuit  principium  Jiumani  ge- 
neris,  et  non  Heva  :  et  quanto  perfectio- 
rem  scivit,  tanlo  magis  primo  aggredi 
timuit,  timens  ne  pateretur  repuJ- 
sam. 

Tria   quae   inducuntur    in    contrarium   Adobject 
concedenda  sunt  et  procedunt. 


*  Cf.  Genes.  iii,  1. 

*  Genes.  ui,  1. 

3  Cf.  II  Seutentiarum,  dist.    XXI,    cap.  G. 


Tom.  XXVII  nostrae  editionis.  Opp.  R.  Alberti 
pag.    365. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^ST.  86. 


143 


MEMBRUM  IV. 

iJtrum  miilier  habuerit  aliquid  alliciens 
sensibile,  aut  non  ? 


QuARTo  qaaeritur,  Utrum  raulier  ha- 
buit  aliquid  alliciens  sensibile ,  aut 
non  ? 

Et  videtur,  quod  non  :  quia 

1.  Similitudo  in  scientia  boni  et  mali 
ad  Deum  quam  serpeus  suasit,  non  est 
objectum  alicujus  sensus,  sed  intellectus 
solius  :  et  quod  non  est  objectum  sen- 
sus,  non  allicit  sensum  :  et  sic  videtur, 
quod  mulier  nihil  habuit  alliciens  sen- 
sibile  ad  transgressionem. 

2.  Adhuc,  Appetitus  non  movet  mem- 
bra  ad  delectabile  nisi  faclo  sibi  nuntio  : 
sed  nuntium  nullum  fit  hic  de  sensibili 
in  verbis  serpentis,  sed  tantum  de  aequa- 
litate  ad  Deum  :  ergo  videtur,  quod 
nihil  sensibilium  movit  eam  ad  transgre- 
diendum. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  IX 
super  Genesim  ad  litteram^  dicit,  quod 
omnis  anima  movetur  visis  :  et  si  visa 
sint  sensibilia,  movetur  visis  secundum 
membra  corporis  :  si  visa  sunt  intelli- 
gibilia,  movetur  appetitu  ralionali  vel 
voluntario,  et  non  niembris  corporis  : 
quia  membris  corporis  visa  intelligibilia 
haberi  non  possunt.  Sed  si  quis  advertat 
processum  tentationis  a  serpente,  non 
sunt  proposita  nisi  visa  inlelligibilia. 
Cum  enim  dixit  :  Cur  prsecepit,  voluit 
quod  mulier  per  rationem  discuteret 
causam  proecepti  :  et  cum  dixit :  Eritis 
sicut  dii,  scientes  bonum  etmalum,  nihil 
promisit  nisi  spirituale  et  intelligibile. 
Ergo  videtur,  quod  nihil  sensibilium 
allexit  mulierem. 


4.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  III  de 
Libero  arbitrio  :  «  Discernenda  sunt 
genera  visorum,  quorum  unum  est  quod 
proficiscitur  a  voluntate  suadentis,  quale 
fuit  illud  diaboli,  cui  homo  consentiendo 
peccavit.  Allerum  a  subjacentibus  rebus, 
vel  intentioni  animi,  vel  sensibus  cor- 
poris,  quale  est  cum  homo  videns  vel 
audiens  aliquid,  peccat^.  »  Ergo  videtur 
cum  prima  tentatio  processerit  a  volun- 
tate  suadentis,  quod  nihil  sensibile  fue- 
rit  in  ea. 

CONTRA  :  o  j         . 

Sad    contra 

1.  Beatus  Bernardu.s  super  Cantica 
ait  :  «  Sicut  primo  mors  intravit  per 
auditum,  cum  mulier  audivit  verba  ser- 
pentis  suadentis  :  ita  primo  vita  intravit 
per  auditum.  Fides  eniui  est  ex  auditu, 
auditus  autem  per  verbum  C.'crisii\  » 
Auditus  autem  non  fit  nisi  sono  sensi- 
bili.  Ergo  mulier  aliquod  sensibile  ha- 
buit  alliciens. 

2.  Adhuc,  In  ipsa  tentatione  dicitur, 
Genes.  iii,  6,  quod  post  auditum  ser- 
pentem,  statim  vidit  mulier  quod  bo- 
num  esset  lignum  ad  vescendum,  et 
pulchrum  oculis,  adspectuque  delecta- 
bile  :  et  tulit  de  fructu  illius,  et  come- 
dit.  Ergo  videtur,  quod  tentatio  trans- 
ierit  ab  auditu  ad  visum,  et  a  visu  ad 
tactum  quando  tulit,et  a  taclu  ad  olfa- 
ctum,  quia  adhuc  non  comedit  :  et  ab 
olfactu  ad  gustum  quando  comedit  :  et 
sic  sensibilia  cujuslibet  sensus  habuit 
allicientia. 

Adhuc  quaeritur,  Quid  fuerit  formati-  Qusest.  i. 
vum   illarum   vocum  quas  diabolus  pro- 
tulil  per   serpentem,  utrum  scilicet  dia- 
bolus  protulerit  eas,  vel  anima  serpentis? 

Et  hoc  quaeritur  ratione  ejus  quod 
dicitur  in  libro  II  Sententiarum,  dislinct. 
XXI,  cap.  Tentatio  autem  hoc  modo 
facta. 

Videtur  enim,  quod  diabolus  movcrit 
linguam  serpenlis. 


*  S.  AuGusTiNUs,  Lib.   IX  super  f.enesim  ad 
litteram,  cap.  14. 


xxxni 


*  Idem,  Lib.  III  de  Libero  arbitrio,  cap.  25. 
^  Ad  Roman.  x,  17. 

10 


146 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


1.  Auffustinus  in  libro  de  Mirahilibus 
sacrse  Sa-ipiurse  :  a  In  igne  et  nubibus 
modos  loquendi  invenit  :  ita  etiam  in 
ore  animalis  plectrum  linguce  guberna- 
vit.  »  Ergo  videtur,  quod  vi  vel  virtute 
animae  serpentis  non  fuerunt  formatie 
illfie  voces,  sed  vi  diaboli. 

2.  Adhuc,  Auguslinus  in  libro  XI 
super  Geuesim  ad  litteram '  .•  «  Sicut 
locutus  est  serpens  homini,  sic  asina  in 
qua  sedebat  Balaam,  locula  est  homi- 
ni  ^  :  nisi  quod  id  opus  fuit  diabolicum^ 
islud  autem  angelicum.  » 

3.  x\dhuc,  Ibidem,  Augustinus,  «  In 
serpente  locutus  est  diabolus,  utens  eo 
velut  organo,  movensque  ejus  naturam 
eo  modo  quo  illo  movere  et  illa  moveri 
potuit  ad  exprimendos  sonos  verbo- 
rum.  »  Ex  hoc  accipitur,  quod  potestate 
diaboli  formatae  sunt  illae  voces. 

s«d  conira.      ^^  coNTRATtiuM    hujus  ohjicitur   appa- 
Tcnter  sic  : 

1.  Augustinus  in  libro  dc  Mirabilibus 
sacrae  Scripturx  :  «  Quando  asina  loque- 
batur,  intelliijimus  Deum  nihil  mutasse 
in  lingua  asinae.  Cum  crgo  diabolus  non 
sit  ita  potens  sicut  Deus,  cum  loqueba- 
tur  per  serpentem,  nihil  mutavit  in  lin- 
gua  serpentis.  »  Sed  natura  lingure  est, 
quod  non  moveatur  nisi  ah  anima  sen- 
sibili.  Ergo  videtur,  quod  voces  illae 
formatae  sintab  aninia  sen<-ihili  serpentis. 

2.  Adliuc,  In  homine  quamvis  sitratio 
interpretationis,  qure  cst  prim  ipium  illius 
quod  fit  perlinguam  :  tamen  immedia- 
tus  linguae  motus  est  ah  anima  sensibili 
homin's,  per  quem  motum  tit  formatio 
vocum  et  sonorum.  Ergo  asimili,  quam- 
vis  esset  diabolus  qui  intellectualis 
esset  motor  immediatus,  tamen  motus 
linguie  non  potuit  esse  nisi  ah  anima 
sensibili. 


Qucest.  2.        L'lteiuus  qu£Britur  de    progressu  ten- 
tationis,    ratione    ejus    quod    dicitur    in 


1  S.  AcGUSTiNus,  Lib.  XI  super  Genesim  ad 
litterara,  cap.  29. 

2  Cf.  Numer.  xxn,  28  et  seq. 


Solu' 


libro  II  Sententiarum,  distinct.  XXI, 
Tentatio  autem  hoc  modo  facta  est. 
«  Stans  coram  foemina  hostis  superbus 
«  non  audet  per  verba  persuasionis 
«  cxire,  metuens  deprehendi  :  sed  sub 
«  interrogatione  eam  aggreditur,  ut  ex 
«  responsione  colligeret  qualiter  in 
«  malitia  procedere  posset.  ».  Et  in 
fine  ejusdem  capituli  colligit  totum  or- 
dinem  tentationis,  sic  dicens  :  «  Attende 
«  ordinem  ac  progressum  humanae  per- 
«  ditionis.  Primo  Deus  dixerat  :  In 
«  quocumque  die  comederis  ex  eo,  morte 
«  morierisK  Deinde  mulier  dixit  :  Ne 
«  forte  moriamur'\  Novissime  serpens 
«  dixit  :  Nequaquam  moriemini.  Deus 
«  aflirmavil,  mulier  quasi  ambigendo 
«  illud  dixit,  diaboius  negavit.  Quae 
«  igitur  dubitavit,  ab  affirmanie  reces- 
«  sit,  et  neganti  appropinquavit.  » 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  mulier  ha- 
huit  alliciens  sensibile  in  auditu,  visu, 
tactu,  gustu,  et  odoratu,  sicut  probat 
objectio  inducta  ex  verbis  beati  Bernar- 
di.  Sed  in  gustu  solo  facta  fuit  prohihi- 
tio,  Genes.  ii,  17,  quando  dixit  Domi- 
nus  :  De  ligno  scientise  boni  et  mali  ne 
comedas  :  in  quocumque  enim  die  come- 
deris   ex    eo,   morte  ?norieris. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum  quod  li- 
cct  intclligibile  non  sit  in  sensu,  ta- 
mon  signilicabile  est  :  et  sicut  signi- 
ficatur  in  sensu,  ita  prohihelur  in  sen- 
sibili. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  de  sensi-  ^j 
hili  factum  est  nuntium  in  verbis  ser- 
pentis  et  in  verbis  Dei  :  gustahile  enim 
directe  fuit  prohibilum,  cujus  prohibitio- 
ni  transgressffi  diabolus  simililudinem 
supposuit. 

Ad  ALiuD    dicendum      eodem     modo,     ^d 
quod   intelligibilia    serpens    suasit    adi- 
pisci    sub  sensibilibus,  ut  sic   ad  trans- 
gressionem  magis  allicerent  sensibiha. 


'  Genes.  ii,  il. 

*  Ibidem,  iii,  3  et  4. 


Ad 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QUtEST.  87. 


147 


Ad  aliud    dicendum    omnino    eodem  Ad  id  quod  in  contrarium  objicitur,  di-  Ad  object.i. 

modo.    Licet   enim    in    verbis   serpentis  cendum  quod  quando  dicitur,  quod  nihil 

expresse     significaretur     intelligibiie    et  mutavit,    intelligendum  est,   quod  nihil 

non   sensibile,    tamen  transgressio    per  mutavit  in  eo  quod  movetur,  hoc  est,  m 

quam  serpens  suasit  venire   ad  intelligi-  lingua  :  iu  motore  tamen  mutavit  :  quia 

bile,   hoc  est,    ad    eequalitatem    Dei,  in  ad  naturalia  movebat  eam  anima  sensi- 

sensibili  facta  fuit.  bilis,   ad  supernaluralia   autem  oportuit 

Duo    quai  objiciuntur  in   contrarium,  quod  haberet  motorem  supernaturalem. 

penitus  concedenda  sunt  :  quia  ex    ipsa  Ad  aliud  dicendum,  quod  non  est  si- ^d  object.  2. 

littera  sumuntur.  mile  quod  inductum  est  :  quia  in  homi- 

ne  rationahs  et  sensibilis  una  substantia 

■      Ad    id    quod   ulterius    quseritur,    pro  sunt  et  una  natura  hominis  :  et  ideo  am- 

certo   credendum  est,  quod  lingua  ser-  bo  movent  ad  idem.  In  serpente  autem 

pentis    mota  est  a    diabolo,    et  non   ab  intelligentia   diaboli   et  anima  sensibilis 

anima    sensibili  serpentis    :  tunc    enim  serpentis  penitus  diversa   sunt  :  et  ideo 

diabolus  praesidebat    serpenti,  et  omnia  ad  idem  movere  non  possunt. 
membra  ejus  habebat    ad    nutum,  sicut 

bene  probatur  in  auctoritatibus  Augusti-  Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  dicen- Adquast.s. 

ni  introductis.  dum    quod    progressus    tenlationis    fuit 

Et  hoc  expresse  dicit  sequens  auctori-  recte  omnino  eodem  modo  quo  descnbit 

tas  Augustini  de  Balaam  et  asina.  eam   Magister  :  quia  hoc   expresse  dicit 

Ad  sequens  eodem  modo  dicendum  est :  tcxtus  Genesis. 
quia  expresse  hoc  dicit  Augustinus. 


QUiESTIO  LXXXVII. 


De  orlsine  peceatl  prlmoruiii  parenUiiii. 


Deinde  transeundum  est  ad  ea  quse  di-  Tertio,  Quis  plus  peccaverit,  Adam  an 

cuntur  in  libro  11  Sententiarum,  distinct.  Heva? 

XXII,  quai  incipit,  ibi,  Hic  videtur  dili-  Quarto,    Si  Adam  et   Ileva  in  primo 

genter  investigandum    esse,   qux  fuerit  statu  fuerint  deceptibiles,  an  non? 

origo  illius  peccati.  Qui"to,  Si  peccatum  primorum  paren- 

Ubi  qua^runtur  quinque,  scilicet  quare  tum   fuerit  remediabile,    cum  peccatum 


permisit   Deus    hominem    tentari     cum 
sciret  eum  casurum  ? 

Secundo,  Qua?.  fuerit  origo  peccati? 


Angeli  fuerit  irremediabile? 


148 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


AJEMBRUxM  I. 


cavere.   Si  enim  fecisset  eum   in  anima 

sicut    in    corpore,    ut    scilicet    sicut    in 

corpore  incommoda  sentire  non  potuit, 

ut  dicit  Isidorus^  qucm  nec  spina   pun- 

geret,  nec  ignis  ureret,  nec  aqua  mer- 

geret,  ncc  gladius  scinderet  :  ita  fecisset 

Qiiare  permiserit  Deus  horninem  icntari,      eum  in  anima,  quod  conlra  veritatem  ni- 

cum  scirel  euin  easurum,  et  ex  ienta-      \{y\  posset  adiiiiltere  :  tunc  cautum  fuis- 

tione  multa  mala  pruveniura  ?  set  omnibus,    et   fuisset  nobilior  slatus 

primorum  parentum. 


Primo  ergo  quseritur,  Quare  permisit 
Deus  hominem  tenlari,  qui  scivit  eum 
casurum,  et  cx  lentationc  mulla  mala 
proventura? 

Ilanc  enim  quaestionem  movet  Magi- 
ster  in  libro  II  Sententiarum,  distinct. 
XXII,  cap.  Porro  sciendum  est. 

Quseritur  ergo  Quare  Deus  permisit 
eum  tenlari? 

Et  videtur,  quud  non  debuit  permit- 

tere. 

1.  Tentatio  enim  est  ad  acceplionem 
experimenti  :  Beus  autem  non  indiget 
experimento,  quia  omnia  pra^scit  :  ergo 
videtur,  quod  permiltere  hominem  tcn- 
tari  non  debuit. 

2.  Ad  hoc  respondet  Auguslinus  in 
hbro  XI  super  Genesirn  ad  litteram,  sic 
dicens  :  «  Melius  creare  fuit  hominem 
qui  posset  consentire  tenlalioni,  quam 
qui  non  posset  tenlari :  ex  hoc  enim  exer- 
celur  virtus,  et  est  palma  gloriosior  non 
consensisse  tentationi,  quam  non  posse 
tentari'.  » 

3.  Ad  hoc  autem  quod  dicitur,  quod 
futurum  erat  magnum  malum.  Respon- 
del  Auguslinus  sic  :  «  Licet  magnum 
malum  futurum  esset,  non  tamen  hoc 
fuit  pcr  opus  Dei,  sed  per  opus  hominis. 
Quod  aulem  faclurus  erat  homo  propria 
voluntale  per  culpam,  Deus  ordinavit 
oequitate  per  poenam,  et  ut  aliis  cssct  ad 
cautelam.  »  Videtur  haec  causa  non  csse 
sufficiens  :  quia  aliter  et  melius  poterat 


Ulterius  queerilur  ; 

1.  De  verbo  Augustini  qui  dicit,  quod 
quia  mulier  inteUigebat  verba  serpentis 
et  non  serpens,  et  diabolus  intelligebat 
ea,  oporluit  quod  diaholus  tentaret  He- 
vam,  et  non  serpens  :  et  quia  vir  intel- 
lexit  muUerem,  muHer,  et  non  serpens, 
nec  diabolus,  tenlavit  virum.  Hoc  enim 
videtur  non  esse  verum  :  mulier  enini 
dixit  ad  Deum  in  excusatione  peccati  : 
Serpens  decepit  me  ^  :  et  ita  videtur,  quod 
serpens  deceperit,  non  diabolus. 

2.  Adhuc,  Serpens  punitus  est  et  ma- 
ledictus  inter  omnia  animanlia  terra?, 
cum  Deus  dixit  :  Super  pectiis  tuiim  gra- 
dieris,  et  lerram  comedes  omnibus  diebus 
vilse  tuas.  Inimicitias  ponam  inter  le  et 
mulierem,  et  semen  luum  et  semen  illius  : 
ipsa  conteret  caput  tuum,  et  tu  insi- 
diaberis  calcaneo  ejus  ^.  Et  injustum 
csset,  quod  serpens  esset  punitus,  nisi 
peccasset  tentando  :  ergo  videlur,  quod 
serpens  tentavit  eam,  et  non  diabo- 
lus. 

3.  Adhuc,  II  ad  Corinth.  xi,  3  :  Timeo, 
ne  sicut  serpens  Ilevam  seduxit  astutia 
sua,  ita  corrumpantur  sensus  vestri,  et 
excidant  asimplicitaie  quse  est  in  Chrislo. 
Ergo  videtur,  quod  serpens  seduxit  He- 
vam,  quod  est  conlra  verbum  Augustini. 

4.  Adhuc,  Cum  vir  fuit  fortior  ad  re- 
sislendum,  si  astutissimus  fuit  serpens, 
sicut  dicit  Scriptura^,  polius  debuit  dia- 
bolus  ipse  et  per  seipsura  tentare  virum. 


»  S.  AuGUSTiNus,    Lib.  XI  super  Genesim  ad  3  ibidem,  tt.  14  et  \o. 

litteram,  cap.  6.  *  Cf.  Geiies.  in,  1  :  Sed  et  serpens  erat  callidior 

»  Genes.  ni,  13.  cunctis  animantibus  terrw,  etc. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^EST.  87. 


149 


ilutio. 


quam  per  mulierem  :  quia  scivit,  quod 
mulier  faciliter  inclinabilis  esset  ad  vi- 
rum  cui  data  fuit  in  adjutorium. 


Et  hoc  dicit  sequens  auctoritas  Augu- 
stini  :  «  Melius  cuim  est,  quod  fiat  ut  et 
bonum  et  malum  ordinetur,  quam  quod 
fiat  alterum  tantum.  »  Sic  enim  perfe- 
ctior  et  completior  est  universitas,  ut  in 
antehabitis  probatum  est. 

Ad  ALiuD  diccndam,  quod  non  secun- 
dum  ordinem  naturae  ita  fieri  debuit  : 
quia,  sicut  dicit  Damascenus,  per  ele- 
ctionem  oportuit  eum  esse  vertibilem  ad 
utramque  partem  oppositorum,  veri  sci- 
licet  et  falsi,  et  boni  et  mali.  Aliter  enim 
negata  fuissent  ei  quae  sunt  propriae  na- 
turse  rationalis  creaturse. 


SoLUTio.  Diccndum,  quod  ex  justitia 
ordinis  naturae  fuit,  quod  homo  talis 
fieret,  qui  tentari  posset.  Et  hoc  est  quod 
dicitur,  Eccli.  xvii,  1,  ubi  dicitur  :  Deiis 
creavit  de  terra  hominem,  et  secundiim 
imagiiiem  suam  fecit  illum.  Et  parum 
infra,  tt-  o  et  seq.  :  Et  cor  dedit  illis 
excogitandi,  et  disciplina  intellectus  re- 
plevit  illos.  Creavit  illis  scientiam  spiri- 
ius,  sensu  implevit  cor  illorum,  et  mala 
et  hona    ostendit   illis.    Posuit  oculum 

suum  super  cordaillorumyostendereillis  Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  dicen- 
magnalia  operum  suorum.  Unde  cum  dum  quod  sicut  jam  habitum  est  in  se- 
hominem  fecisset  in  imaginatione  crea-  cunda  quoestione  incidenti  membri  quarti 
tionis,  quse  est  ratio,  ut  dicit  Glossa  su-  proecedentis  quastionis  de  progressu  ten- 
per  illud  Psalmi  iv,  7  :  Signattmi  esi  su-  tationis,  anima  serpentis  per  imaginatio- 
per  nos  lumen  vultus  tui,  Domine  :  tunc  nem  propriam  non  formavit  illas  voces, 
fecit  hominem  inquisitivum  de  vero  et  sed  diabolus  in  serpente  :  et  ideo  diabo- 
falso,  et  de  bono  et  malo  :  et  cum  omnis  lus  tentationis  illius  fuit  auctor,  serpens 
inqaisitivus  sit  tentativus,  ut  vult  Aristo-  autem  instrumentum  :  et  ideo  dicit  Au- 
teles,  et  ideo  tentari  posset  circa  verum  gustinus,  quod  non  serpens,  sed  diabo- 
et  falsum,  bonum  et  malum  :  de  ratione  lus  tentavit  Hevam. 
ordinis  naturalis  est.  ut  talis  factus  sit,  Ad  aliud  dicendum,  quod  serpens  fuit 

qui  lentari  possit.  Dicit  autem  Plato  in  punitus  :  quia  instrumentum  fuit  peccati 
Timseo,  quod  creator  cum  optimus  sit,  in  detestationem  peccati  et  posteritatis 
nulli  negavit  commoda  ad  beatitudinem      exemplum. 

secundum  naturam.    Et  cum  exercitium  Ad  aliud  dicendum,  quod  serpens  se- 

virtutis  in  tentatione   ad  gloriam  faciat     duxit  ut  instrumentum,  sod  non  ut  agens 


Ad    3. 


Ad  qucesl. 
Ad  1. 


beatitudinis,  congruum  fuit  ut  permitte- 
ret  tentari  hominem  :  quia  sine  tenta- 
tione  non  esset  satis  gloriosa  virtus  ejus, 
nec  perfecta  felicitas. 

Et  hoc  est  quod  dicit  Augustinus  in 
auctoritate  primo  inducta. 

Ad  m   quod  contra  objicitur  de  acce- 


causa. 

Ad  aliud  sive  ultimum  dicendum, 
quod  serpens  scivit  virum  esse  fortiorem, 
hoc  est,  diabolus  in  serpente  :  et  propter 
boc  sicut  in  quaestione  prseccdenti  mem- 
bro  tertio  quare  tentatio  incepit  a  mulie- 
re  dictum   esf,    mulierem  et  non  virum 


ptione     experimenti,    quo    non    indiget  aggressus  est  primo  :  virilem  enim  ani- 

Deus,  dicendum  quod  licet  Deus  non  in-  mum  non  fuit  ausus    invadere  nisi   pcr 

diguerit  experimento,  tamen  homo  ten-  mulierem.   Nihil   enim   efficacius  est  ad 

tatus     indiguit    ut    suiipsius     acciperet  emolliendum  virilem   animum  et   sodu- 

experimentum,  et  cautior  esset  in  posle-  cendum  sicut  foemina.  Et  hoc  est  quod 

ram,  et  ad  hoc  permissus  est  tentari.  Aristoteles  dicit   in    VH    EtJiicorum   ex 

Ad  hoc  quod  sequitur  de  Augustino,  Homero  :  «  Doli  complicatrix  Vcnus  :  et 

jam  responsum  est  :  quia  hoc  verum  est,  cingulam  sive  corrigia  Veneris,  furata  est 

quod  palma   gloriosior  est    :  et  Iioc  fuit  montem  valdo  sapientum.     » 
bonum  quod  elicuit  Deus  de   illo  malo. 


Ad  2. 


Ad    3. 


Ad  4. 


150 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PBMB. 


MEMBRUM  II. 

Qua^  fuerit  origo  pcccati,  utrum  scilicet 
superbia  ^  ? 


Secundo  quceritur,  Quae  fuerit  origo 
peccati  ? 

Hanc  enim  qusestionem  Magister  dis- 
putat  in  libro  II  Sententiarum,  distinct- 
XX 11,  ubi  dicit,  Hic  videtur  diligenter 
investigandum  esse,  quse  fuerit  origo  et 
radix  illius  peccati. 

Et  videlur,  quod  fuerit  origo  super- 
bia. 

\.  Eccli.  X,  14  et  15  :  Jniiium  super- 
bise  hominis  apostatare  a  Deo  :  quoniani 
ab  eo  qui  fecit  illum,  recessit  cor  ejus. 
Videtur  ergo,  quod  initium  luerit  su- 
perbia. 

2.  Adhuc,  Augustinus  ad  Orosium  : 
«  Elatus  superbia  primus  homo  suasioni 
serpentis  obediens,  praecepta  contemp- 
sit.  » 

3.  Adhuc,  Bernardus  super  Cantica  : 
ct  Ambo,  diabolus  et  homo,  iniquitatem 
meditati  sunt  altitudinem  affectantes  : 
ille  potentise,  scilicet  diabolus  :  iste  scien- 
tiae,  scilicet  homo.  »  Ergo  initium  peccati 
fuit  altitudo  scientiae  :  et  sic  superbia. 

4.  Adhuc,  Ad  Roman.  v,  19  :  Per 
inobedientiam  unius  hominis  peccatores 
constituti  sunt  multi.  Hoc  tractans  Au- 
gustinus  in  libro  VIII  super  Genesim  ad 
litteram,  dicit  sic  :  «  Xon  potuit  melius 
et  diligentius  commendari  quam  malum 
sit  sola  inobedientia  :  cum  ideo  reus  ini- 
quitatis  factus  est  homo,  quia  eam  rem 
tetigit  conlra  prohibitionem,  quam  si  non 
prohibitus  tetigisset,  non  peccasset*.  » 
Sed  dicit  Gregorius  super  .lob,  xxviii,  1, 


quod  «  inobedientia  filia  est  superbiae.  » 

Ergo    videtur,    quod     inobedientia  non 

fuisset  nala  in  eo  nisi  superbia  praeces- 

sissel  :  et  ita  videtur,  quod  superbia  fue- 

rit  primum  peccatum  et  initium  peccati. 

CONTRA    :  ^  ^ 

Sed  cc 

1.  In  primo  homine  fuit  appetitus 
scientiae.  Ibidem  autem  in  Glossa  dicit 
Augustinus,  quod  avaritia  non  tantum 
est  pecuniae,  sed  altitudinis  et  scientiae. 
Ergo  videtur,  quod  appetitus  avaritiae 
fuit  initium  peccati  ejus. 

2.  Adhuc,  Yidetur  quod  peccatum  er- 
roris  fuerit  initium.  I  ad  Timoth.  ii,  14  : 
Adam  non  est  seductus,  mulier  autem 
seducta  in  prsevaricatione  fuit.  Quod 
exponunt  Sancti,  quod  in  hoc  non  fuit 
seductus  in  quo  mulier,  sed  fuit  seductus 
in  hoc,  quod  credidit  veniale  quod  fuit 
mortale.  Et  quocumque  modo  dicatur^  et 
Adam  seductus  fuit  et  Heva  seducta  :  se- 
ductio  autem  peccatum  erroris  est  :  ergo 
in  utroque  peccatum  erroris  est  :  ergo  in 
utroque  peccalum  erroris  fuit. 

3.  Adhuc,  Yidetur  quod  fuerit  pecca- 
tum  gulae.  Ambrosius  super  Matthaeum, 
IV,  3,  ubi  dicitur  :  Et  accede^is  tentator, 
dicit  sic  :  «  Eo  ordine  tentavit  Christum 
quo  primum  hominem  dejccerat.  »  Con- 
stat  autem,  quod  primo  Christum  tenlavit 
de  guhi  quando  dixit  :  Dic  ut  lapides  isti 
panes  fiant^. 

Sed  quia  dicit  Magister  in  eadem  di-  Quee» 
stinctione  vicesima  secunda,  quod  hoc 
inquirendum  sit,  qucd  fuerit  initium  pec- 
cati  et  radix  :  quaeratur,  quod  fuit  pri- 
mum  appetibile  quod  appetiit  primus 
homo?  Hoc  enim  videtur  fuisse  radix 
peccati,  quia  per  dulcedinem  praestabat 
nutrimentum  appetitui. 

Yidetur,  quod  hoc  fuerit  similitudo 
aequiparantia?  in  scientia  Dei. 

1.  Super  illud  Psalmi  lxviii,  5  :  Quie 
non  rapui,  tiinc  exsolvebam,  dicit  Glossa 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.   Comment.   in  II  Sen-         ^  S.  Auglsti.nus,  Lib.  VIII  super  Genesim   ad 
tentiarum,    Dist.    XXII,    Art.   4.    Tom.    XXVII      litteram,  cap.  13. 
hujusce  novge  editionis.  ^  Mattli.  iv,  3. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  87. 


151 


sic  :  «    Adam  et  Heva  Toluerunt  rapere  sed  ut  radix  oinnium  malorum,  ut  dici- 

divinilatem,  et  oblinuerunt  infelicitatem.  tur,  I  ad  Timoth.  vi,  10  :  Radix  ommum 

2.   Adhuc,    Super   illud   x\postoli,   ad  malorum  est  cnpiditas  :  tunc  nihil  aliud 

Philipp.  II,  6  :   Noii   rapinam  arbitratus  est    nisi    inordinatus    amor   sive    libido 

est  esse   se   sequaleni    Deo.   Ibi  Glossa,  privali  delectabilis,  sive  hoc  sit  altitudo, 

«  Non   usurpavit   quod  suum  non  erat,  sive    scientia,    sive    pecunia:  et  sic  non 

scilicet    a?quaUtatem    Dei,    ut    diabolus  est  separatum  peccatum  a  superbia  se- 

fecit,  et  primus  homo.  »  cundum    quod    superbia  nihil  aliud  est 

contra.      CoNTRA :  quam    improba    voluntas    altitudinis    in 

Esse    sequalem   Deo  sive  in   potentia  scientia  deiformi. 

sive  in   scientia,  est   appetibile   quod  in  Ad  aliud    dicendum,    quod    Adam  et  Adobject.2. 

nuUius  creaturae  rationem  cadere  potest  :  Heva    seducti  sunt,   sed   in  hoc  errave- 

et  quod  per  rationem  non  potest  appre-  runt,   quod    falsa  pro   veris  approbave- 

hendi,  non  potest  appeti  :  eigo   videtur,  runt.     Scd,  ut   dicit    Augustinus,    et    in 

quod    aequalitatem     Dei    appetere    non  5e«/(';//u'^^  ponitur  inpraeinducto  capitulo, 

potuit,  nec  illa  fuit  radix  peccali.  seduci  non  potuisset,  nisi  elatio  prseces- 

sisset  :  et  ideo  elatio  fuit  primum  pecca- 

oiuUo.         SoLUTio.    Dicendum,  cum    Augustino  tum. 

et  aliis   Sanclis,    quod    elatio  superbiae  Ad  aliud     de    gula,    dicendum    quoJ  Ado'joct.3. 

primum   fuit  peccatum    in    Heva.    Cum  o-ula  fuit  principale  in  quo  fac'.a  est  pro- 

enim    diabolus    dixit :    Eritis   sicut    dii,  hibitio,  et  ad  quod  omnia  alia  ordinaban- 

scientes   honum    et    jnalum^  .•  statim,  ut  tur :    sed  non    fuit  primum  in   appetitu 

dicit  Augustinus,    menti  ejus    subrepsit  peccantis. 
qusedam  elatio    qu«  comprimenda  fuit. 

Sicut    etiam   dicit  iMagister  in  libro    II  Ad  id  quod  objicitur  de  radice,  dicen-  Ad  quaist. 

Sententiarum,  distinct.  XXII,  inillo  cap.  dum  quod  pro  cerlo  radix  fuit  et  appeti- 

Et   talis   quideni   elatio.    «  Ex  ista   ela-  bile    primum    quoedam   sequiparantia  in 

«  tione  processit  error,  quod  falsa  appro-  scienlia  deiformi.  Et  hoc  intelligitur  ex 

«  bavit   pro   veris.  Et   quia   pulabat  hoc  Glossa  consequenfcr  inducta  super  Psal- 

«  acquirere     per  comestionem,   ex    hoc  mum  et  epistolam  ad  Philippenses. 

«  ulterius  processit  avarilia   scientise,  et  Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  Ad  object. 

«  comestio  pomi,  quod  vocatur  gula  :  et  quod  cTquiparentia  in  scientia  deiformi 

«  ex  hoc  facta  est  inobedientia,  et  factus  secundum  cequalitatera  non  potuit  cadere 

«  est  homo  inobediens.  »  Omnia  tamen  in  rationem  vel  hominis  vel   diaboli  ad 

haec  unum  peccatum  sunt  :  quia  ordinan-  appetendum.    Nec   ita  appetierunt  eam, 

tur  ad  unum,  sicut  in   preecedenti   quee-  ut  dicit  Anselmus  in  libro  de  Casu  dia- 

stione  membro  primo  determinatum  est,  boli:  sed  quantum   ad  modum   appetie- 

ubi  quaerebatur,  Utrum  unum  peccatum  runt  eam,  ut  scilicet  diabolus  ex  se  ha- 

fuit  in  tentalionc  Adse,  vel  plura,  et  quo  beret  potentiam,  et  primus  homo  ex  se 

ordine  ?  scientiam  :    quod    non   est  nisi  Dei  :  ex- 

Prima  ergo  quatuor  concedenda  sunt.  cellentiam   enim   ex   se  non  hahuit  nisi 

.bject.  1.      Ad    aliud    quod   de    avaritia    dicitur,  Deus  :  et  sic  ex  se  appetierunt  siinilitu- 

dicendum  quod  avaritia  si  proprie  suma-  dinem   divinam.    Unde  dicit  Anselmus, 

tur    prout  facit  speciale  peccatum,  non  quod  «  nihil  aliud  appetierunt,  quam  ad 

est   nisi    appetitus    pecuniae,    et  dicitur  quod  pervenissent  si  stetissent,  licet  non 

philargijria,  hoc  est,    amor   argenti.  Si  per  eumdem  modum.  » 
autem  nonsumaturut  speciale  peccatum, 


*  G«nes.  ni,  5. 


152 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


MEMBRLM  III. 

Utrum  peccatum  primorum  parentum 
fuerit  maximum  ?  et,  Quis  eorum  plus 
peccaierit  ?  et,  An  potuerint  peccare 
venialiter  ?  et,  Qui  sint  gradus  pec- 
cati  ? 


Tertio  quaerilur,  Quis  plus  peccaverit, 
Adani  scilicet,  vel  Heva  ? 

Et  circa  hoc  oportet  quatuor  quserere, 
scilicet  de  quantitate  peccati. 

Secundo,Dc  comparationepeccati  Adse 
ad  peccalum  Hevae. 

Terlio,  Si  Adam  in  primo  statu  potuit 
peccare  venialiter? 

Quarto,  De  gradibus  qui  fuerunt  in 
peccato  illo. 

Qusesi.  1.       Videtur  ergo   primo,   quod  peccatum 
illud  fuit  maximum  peccatum  : 

1.  Peccatum  enim  mensuratur  ad 
pa'nam,  et  e  converso  :  peccatum  auteni 
illud  maxima  pcena,  hoc  est,  damnatio 
generis  totius  huinani  secuta  est  :  ergo 
maximum  fuit. 

2.  Adhuc,  Augustinus  aii  Orosium  : 
«  Hac  causa,  exstitit :  ubi  mortispericu- 
lum  Adam  incurrit,  et  ab  iilo  uno  homine 
humana  natura  \  vitiosa  atque  peccato 
obnoxia,  et  morlalis  exstilit'.  » 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  Enchiridion : 
«  Post  peccatum  exsul  effectus  Adam, 
stirpem  quoque  suam,  quam  peccando  in 
se  tamquani  in  radice  vitiaverat,  poena 
raortis  et  damnationis  obstrinxit  :  ut 
quidquid  prolis  ex  illo  et  simul  damnata 
per  quam  peccaveral  conjuge,  per  carna- 
lem  concupiscentiam  nasceretur,  traheret 
originale  peccatum  ^  » 


4.  Adhuc,  Magister  in  libro  II  Senten- 
tiarum,  distinct.  XXI,  cap.  Porro  scien- 
dum,  distinguit  duo  genera  tentationis. 
Unum  intus  a  carne  :  et  dicit,  quod  hoc 
gravius  impellit.  Alterum  extra  ab  hoste, 
quod  minorem  habet  impulsum.  Et  ac- 
cipitur  ab  Augustino  in  libro  XIV  de 
Civitate  Dei,  ubi  sic  dicit  :  «  Quisquam 
Adae  damnationem  nimiam  vel  injustam 
putat,  metiri  profecto  nescit  quanta  fue- 
rit  iniquitas  in  peccando,  ubi  tanla  erat 
nonpeccandi  facilitas'.  »  Et  hoc  probat 
Augustinus  duobus  modis.  Commenda- 
tur  enini  Abrahae  obedientia,  eo  quod 
difficillimum  fuit  in  quo  paratus  fuit 
obedire,  scilicet  filii  immolatio*.  Com- 
mendatur  etextollitur  Christi  obedientia, 
eo  quod  difficiilimum  fuil  in  quo  obedi- 
vit.  Ad  Philip.  ii,  8  :  Factus  obediens, 
scilicet  Patri,  usque  ad  moriem,  mortem 
autem  crucis.  Eigo  per  oppositum  ma- 
xime  vituperabilis  est  inobedientia,  ubi 
facillimum  fuit  obedire,  sicut  in  prsecepto 
quod  datum  est  Adae. 

CONTRA  :  sed  conlr 

1.  Super  illud  Psalmixviii,  14:  Emun- 
dabor  a  delicto  maximo,  Glossa  :  «  Ma- 
ximum  delictum  est  superbia.  »  Ergo 
videtur,  quod  non  maximum  sit  pecca- 
tum  Adae. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de 
Co7isensu  Evamjeliorum :  «.  Gravissimum 
est  scelus  occisio  Christi,  ex  quo  omnes 
Judaei  eradicati  ex  ipsa  Jerosolyma,  quae 
erat  caput  regni,  et  per  totum  orbem  dis- 
persi.  » 

3.  Adhuc,  Tanto  rnajus  est  peccatum, 
quanlo  major  est  in  quem  peccatur  : 
vila  Christi  omnibus  incomparabilis  fuit: 
ergo  maximum  peccatum  fuit  quod  com- 
missum  est  in  vitam  Christi. 

i.  Adhuc,  Peccatum  diaboli  causa  fuit 
omnium  peccatorum :  ergo  fuil  maxi- 
mum. 


'  Cf.  S.    AuGCSTiNLM,  Lib.   LXXXIII   Qua.-stio- 
num,  Quaest.  19. 
*  S.  AuGUSTiNus,  In  Enchiridion,  cap.  26. 


^  loEM,  Lib.  XIV  de  Civitate  Dei,  cap.  lo. 
'*  Cf.  Genes.  xxii,  1  et  seq. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QUiEST.  87. 


153 


isest.  ?.  Ulterius  quserilur,  Quis  plus  pecca- 
vit,  Adam,  vel  Heva  •. 
Et  videtur  quod  Heva. 
Dicit  enini  Auguslinus  super  illud 
Apostoli,  I  ad  Timoth.  ii,  14  :  Adam 
non  est  seductiis,  mulier  autem  seducla 
in  prsevaricatione  fuit  :  quod  Adam  non 
credidit,  quod  potuerit  esse  sicut  Deus, 
nec  voluit  esse  sicut  Deus  :  Heva  cre- 
didit  et  voluit.  Ergo  plus  peccavit. 

conlra.        CoNTRA  : 


ignoranlia  :  et  in  illa  nondum  inciderat 
Adam  vel  Heva  :  non  ergo  poluerunt 
peccare  nisi  ex  certa  malilia :  et  hoc  non 
est  peccare  venialiter,  sed  mortaliter : 
ergo  in  primo  statu  peccare  venialiter 
non  polerant. 

2.  Adhuc,  In  primo  statu  recta  fuit  ra- 
tio  primorum  parentum  sensualitatem 
hahens  subjectam  et  corpus.  Sii  rgo 
peccaverunt  Adam  et  Heva,  peccare  non 
poterant  nisi  per  egressum  a  rectitudine 


Sed  contra. 


1.  Augustinus  in  libro  XI  super  Gene-  rationis,  et  non  per  inclinationem  sen- 
sim  ad  litteram  :  «  Adam  et  Heva  in  im-  sualilatis  :  et  hoc  est  peccare  mortaliter, 
pari  sexu,  sed  pari  fastu  peccaverunt  -.  »  quia  tunc  vir  comedit,  et  totus  homo 
Ergo  videlur,  quod  sequaliter  peccave-  subversus  est,  ut  dicit  Augustinus  :  ergo 
runt.  videtur,  quod    in  primo   statu  non  po- 

2.  Adhuc,  Peccatum  Hevse  fuit  causa  tuerunt  peccare  nisi  mortaliter. 
peccati  Adae.  Ex  hoc  videtur,  quod  Heva  Contra  : 
plus  peccavit  quam  Adam.  Eamdem  potentiam  habuit  Adam  ante 

3.  Similiter  objicitur,  quod  peccatum  peccatum  quam  nos  nunc,  licet  non  co- 
Adee  majus  fuit :  quia  viro  datum  est  dem  modo  dispositam  :  nos  possumus 
prseceptum,  non  mulieri :  et  vir  mulie-  peccare  mortaliter  et  venialiter  :  ergo  et 
rem   corrigere    debuit,   et  non  fecit  :  et  ipse. 

ideo  etiam  vir,  ut  dicit  Augustinus,  spi- 

rituali  mente  praeditus  fuit.    Cum   enim  Ulterius,  Quoeritur  de  quadam  Glossa  q^^^^^  4 

Dominus  misit  soporem    in  Adam,  illu-  super  principium   Psalterii,  Psal.   i,  1  : 

minavit    eum    dono  prophetise,  ut    dicit  Beatus    vir  qui  non   abiit,  sic :  «  Adam 

Augustinus,  ut  intelligeret   qualiter  Ec-  «6/«7  a  Deo,  nonloco,  seddissimilitudine, 

clesia     formanda    esset  de    Christo.    Et  cum  persuasioni  diaboli   et    Hevae    con- 

quando    peccavit^    contra  hanc  mentem  senticns  a  Deo  recessit.  Stetit,    cum  ve- 

spirituali     lumine    praeditam    peccavit,  titum  pomum  comedens  in   peccato   de- 

quae  est  circumstantia  ex  parte  peccantis  lectatus  est.  Sedit,  cum   se   stulte  excu- 

multum    aggravans  peccatum  :    et  hanc  sando  et  culpam  in  Creatorem  referendo, 

circumstantiam  Heva  non  habuit :    ergo  in  superbia  confirmatus  est,  dicens  :  Mu- 

videtur,    quod  peccatum    Adae    gravius  liter,  quam   dedisti  mihi  sociam,  dedit 

fuit.  niihi  de  ligno,  et  comedi'\  Et  isti  sunt 

gradus    peccali     qui    distinguuntur    in 

Ulterius  quaeritur,  Si  Adam  in  primo  Gbssa  super  Psalmum  1,  1. 
statu  potuit  peccare  venialiter  ^  ? 

Yidetur,  quod  non  : 

1.  Quod  enim  facit  peccatum  veniale, 

est  circumstantia  aliquo  modo   excusans  diversis    ad    invicem    comparantur,    ita 

peccatum  :    et   hasc    est    intirmitas,    vel  diversimode  ad  invicem  dicuntur  majora 


SoLUTio.    Dicendum   ad  primam    par-     soiutio. 

,       .       ,  .      .      Adqusest.I. 

tem    quaestionis,    quod   sicut  peccata  in 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Senton- 
tiarum,  Dist.  XXII,  Art.  o.  Tom.  XXVII  hujusce 
novae  editionis. 

'"^  S.  AuGUSTiNUs,  Lib.  XI  super  Genesim  ad 
litteram,  cap.  33. 


3  Cf.  Opp.  B.  Alhorti.  Comment.  inll  Senten- 
tiarum,  Dist.  XXI,  Art.  10.  Tom.  XXVII  novso 
editionis  nostrai. 

♦  Genes.  iii,  12. 


154 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


vel  minora.  Si  enim  comparantur  ad 
invicem  in  icatupffnce  :  tunc  absquedu- 
bio  ea  qujT  maxime  puuita  fuerunt,  ma- 
xinia  sunt  :  el  sic  peccalum  AdiE  maxi- 
mum  dici  potest.  Et  in  hoc  sensu  proce- 
dunt  auctoritates  et  rationes  ad  hoc 
inducta?. 

Si  autem  quantum  ad  eum  contra 
quem  fiunt  :  tunc  sicut  dicit  Anselmus 
inlibro  Jl  Cur  Deus  homo,  cum  Chri- 
stus  in  inlinitum  excedit  totum  huma- 
num  genus  et  omnem  creaturam,  pec- 
catum  de  traditione  et  occisione  Christi 
erit  maximum  :  et  etiam,  sicut  dicit  An- 
selmus,  infinitum  et  irremissibile,  nisi 
temperaretur  per  ignorantiam,  quia  ne- 
sciverunt  eum  esse  Deum.  Et  hoc  est 
quod  dicit  Petrus,  Act.  iii,  17  :  Et  luinc, 
fratres,  scio  ciuia  per  ignorantiam  feci- 
stis,  sicut  et  principcs  vestri.  I  ad  Co- 
rinth.  ii,  8  :  Si  eyiim  cognovissent,  num- 
quam  Dominum  glorise  crucifixissent. 
Et  sic  iterum  procedunt  auctoritates  et 
rationes  ad  iioc  inductae. 

Si  autem  comparcntur  in  objcclo, 
tunc  superbia  quae  altitudinem  appetit, 
et  maxime  ad  aequalitatem  Dei  in  An- 
gelo,  homine  primo,  et  Antichristo,  de 
quo  dicitur,  II  ad  Thessal.  ii,  i,  quod 
extollitur  supra  omne  quod  dicitur 
Deus  :  tunc  superbia  erit  maximum  pec- 
catum.  Et  sic  ilerum  procedunt  auctori- 
tates  et  rationes  ad  hoc  inductse. 

Si  autem  fit  comparatio  quantum  ad 
causalitatem  mali  quod  fit  ex  peccato  : 
sic  cum  omnia  peccata  causala  sint  a 
primo  peccato  Luciferi,  tunc  primum 
peccatum  Luciferi  eril  peccatum  maxi- 
mum.  Et  sic  ilerum  procedit  quod  ad 
hoc  inductum  est. 

Si  vero  fiat  comparario  quantum  ad 
radicem  peccati  ex  qua  procedit:  tunc 
peccatum  quod  fit  in  Spiritum  sanctum 
ex  certa  malitia  est  peccatum  maxi- 
mum :  hoc  enim  ex  certa  malitia  est. 
sicut  impugnatio  veritatis  agnitse,  et  in- 
videntia  fraternse  gratise,  et  induratio,  et 


obduratio,  et  finalis  impoenitentia,  et 
vocatur  desperatio,  ct  prcesumptio  impia 
de  venia  ab  eo  qui  vcniani  non  meretur, 
nec  morendi  habet  propositum.  Matth. 
XII,  31  et  32:  Spiritus  hlasphemia  non 
remittetur.  Et  ciuicumque  dixeril  ver- 
bum  contra  Filium  homi?iis,  remittetur 
ei :  qui  autem  dixerit  contra  Spiritum 
sanctum,  non  remittetur  ei,  neque  in  hoc 
Sceculo,  7icque  in  futuro\  Et  de  impu- 
gnatione  veritatis  agnita»,  Joan.  xv,  22: 
Si  non  venissem  et  locutus  fuissem  eis, 
peccatum  non  habcrent :  tunc  autem  ex- 
cusationem  non  habcnt  de  peccato  suo. 

Et  per  hanc  distinctionem  patet  solu- 
tio  ad  omnia  quae  inducta  sunt  circa 
primum. 

Ad    hoc    quod     quaerilur,   Quis    plus  xd  queest 
peccaverit,  Adam,  vel  Heva? 

Solvendum  est  etiam  per  distinctio- 
nem.  Si  enim  fiat  comparatio  in  bono 
contra  quod  peccatum  est  factum  :  cum 
Adam  peccaverit  contra  deiformem  men- 
tem  qua  praeditus  fuit,  et  contra  bonum 
quo  principium  erat  omnis  humanaj  na- 
turae,  et  non  Heva,  sic  Adam  plus  pec- 
cavit.  Si  vero  fitcomparatio  in  inducente 
peccatum  :  tunc  quia  Heva  induxlt  Adam, 
plus  peccavit  quam  ipse.  Si  vero  fiat 
comparatio  in  actu  peccati  :  tunc  irqua- 
liter  peccaverunt,  quia  aequaliter  trans- 
gressi  sunt.  Si  comparentur  in  pcEna 
peccati  :  tunc  mulier  plus  punita  fuit,  et 
plus  peccavit.  Et  si  comparentur  ad 
eum  in  quem  peccaverunt :  tunc  mulier 
plus  peccavit  :  quia  peccavit  et  in  virum 
suum,  et  in  Deum  :  vir  autem  tantum 
in  se  et  in  Deum.  Et  haec  solutio  bona 
est,  et  ponilur  a  Magistro  in  libro  II 
Se?itentiarum,  distinct.  XXII,  cap.  Ex 
quo  manifeste  advcrti  potest. 

Si  vero  fit  comparatio  in  fastu  excu- 
sationis  peccati :  lunc  dicit  Augustinus 
in  libro  XI  super  Genesim  adlittcram  et 
ponitur  a  Magistro  in  libro  II  Senlentia- 
rum,  distinct.  XXII,  cap.  Sed  huic  vide- 


»  Cf.  Luc.  xu,  10. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^ST.  87.  155 

tur  contrarium,  tunc  peccavorunt  aequa-  pestilentise  sedere.  Pestilentia   enim,  ut 

liter.Etsuntverba  Augustiniista  :  «  Dixit  dicit    Augustinus,    morbus  est    a  pastu 

MdiXn:  Mulier,    quam    dedisti   mihi  so-  procrealus   animalia  inficiens.   Cathedra 

ciam,  dedit  mihi   de  ligno,  et  comedi  \  vcro  calechizantium  est  sedes  sive  docen- 

Non  dixit :  Peccavi.  Supcrbia  enim  habet  tium.  Et  sic  Clossa  distinguit  gradus  pec- 

confusionis    deiformitatem,  non  confes-  cati  primi  metaphorice. 
sionis    humilitatem.    Nec   etiam   mulier 
conlitetur  peccatum,  sed  refert  in  alte- 
rum,  dicens :  Serpens  decepit  me,  et  cora- 
edi :  in  impari  sexu,  sed  pari  statu   .  'o 

MEMBRUM   IV. 

queest.a.      Ad  id   quod  ulterius  quseritur,  Utrum 

Adam  in  primo  statu  poluit   peccare  ve-  Utrum  Adam  et   Heva  in  primo  statu 

niabter  ?  fuerunt  deceptibiles ,  an  non  ? 

Dicendum,  quod  sophisma  est  ex  com- 
positione  et  divisione.  Si  enim  hoc  quod 

dico  primo  vel  in  primo  statu,  compo-  Quarto  quseritur,  Si  Adam  et  Heva  in 

natur   cum    hoc    verbo    potuit,   constat  primo    statu     fuerunt    deceptibiles,    an 

quod  in  primo  statu  potuit  et  mortaliter  non  ? 

et  venialiterpeccare  sicut  et  postea  :  quia  1.    Et  hoc  queeritur  ratione  ejus  quod 

eamdem  potentiam  liabuit,  licet  aliter  et  dicit  Magister   in  illo  cap.    Solet  quxri, 

aliter  dispositam.  Et  in  hoc  sensu  proce-  ubi    sic  dicit  Augustinus  in  libro  XF  su- 

dit  ratio  in  contrarium  inducta.  per  Genesim  ad  litteram  :   «  Cum  Apo- 

Si    vero   eadem   determinatio,  scilicet  stolus    Adam      fuisse     praevaricatorem 

primo  vel  in  primo  staiu,  dividatur  ab  ostendat,   dicens,  ad  Roman.  v,  14  :  In 

hoc   verbo   pottdt,    et  conjungitur  cum  similitudinem      prcevaricationis      Adse 

hoc  verbo  peccare  :  tunc  constat,  quod  (qui   est  forma  futuri),  seduclum  tamen 

non  potuit   nisi   mortaliter.    Et    in  hoc  negat,    I  ad  Timoth.    ii,  14,    ubi  dicit  : 

sensu  procedunt  auctoritates  et  rationes  Adam    non    est  seductus,  mulier  autem 

et  maxime    Augustini  ad  hoc  inductae  :  seducta   in  prxvaricatione  fuit.  Unde  et 

quia  non  potuit  esse  nisi  mortale  pecca-  interrogatus,    Genes.    m,    12,   non   ait   : 

tum  siccommissum.  Mulier  seduxit  me  :  sed,  dedit  mihi  de 

ligno,   et  comedi.   Mulier   vero  inquit    : 

Best.4.      Ad    m   quod  ulterius  quseritur,  dicen-  Serpens  decepit  me.  Hanc   autem  sedu- 

dum  quod  Glossa  distinguit  gradus  illius  ctionem  proprie  vocavit   Apostolus,  per 

peccati  metaphorice  secundum  quod  pro-  quam    id    quoJ  suadebatur  cum  falsum 

greditur  in  peccante.    Sic  enim    abit  a  esset,    verum  putatum  est,  scihcet  quod 

recta   via  per    pra^cepti  et   prcecipientis  Deus  ideo  lignum  illud  tangere  prohibue- 

contemptum  :  quia  tunc  non  supponit  se  rit,  quia  sciebat  eos,  si  tetigissent,  tam- 

pra?cepto    et  pra?cipienti,    et    sic   abit  a  quam  deos   futuros  :  tamquam  diviuita- 

recta  via  in   consilio  impiorum.  Et  per  tem  invideret    eis  qui  eos  homines  fece- 

frucfum  delectabiUs  quod  appetit  in  pec-  rat  '.    »    Ex  his   verbis   accipitur,   quod 

cato,  stat  et  moratur  in  peccato.  Per  ex-  mulier    seducta  fuit    in  primo  statu  :  et 

cusationem     autem    sedet  ul  magister,  cum  seduci  sil  falsum  pro  vero  appro- 

docens  quare  ipse  sit  excusabilis,  et  alius  bare,   quod  et   idem  esl  errare,  videlur, 

accusabilis.  Et    ideo   didtur  in  caihedra  quod  error  in  priino  statu  potuit  incidere 

*  Genes.  ui,  12.  litteram,  cap.  35. 

2  S.  AuGusTiNus,  Lib.   XI  super  Genesim  ad  ^  Idem,  Ibidem,  cap.  42. 


156 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


in  mulierem.  Et  si  dica'ur,  quod  aliler 
est  de  muliere,  et  aliter  de  viro,  obviat 
Augustinus  ibidem  dicens  :  «  Licet  non 
sit  seductus  in  hoc  in  quo  mulior,  ?cilicet 
quod  crederet  ve;um  quod  suadebat 
serpens  :  tamen  dicit,  quod  seduclusesl 
in  hoc,  quod  cum  videret  mulierem  non 
mortuam  post  tactum  ligni,  ignarus  di- 
vin.-e  severitatis  quam  adhuc  experlus 
non  fuerat,  seductus  est  in  hoc,  quod 
putabat  essc  veniale  quod  fuit  mortale.  » 
Ergo  et  Adam  et  Heva  seducti  sunt  in 
statu  innocentite  :  ergo  seduci  poterant. 

2.  Adhuc,  In  secundo  Senientiarian, 
distinct.  XXI,  quaprit  Magisler  ex  verbis 
Augustini  et  Bedse,  Quare  mulier  non 
horruit  serpentem  ?  El  solvit  ibidem, 
quod  cum  sciret  eum  creatum  esse  a 
Deo,  putabat  etiam  eum  officium  lo- 
quendi  accepisse  a  Deo  :  et  hoc  falsum 
fuit  :  ergo  falsum  approbavit  pro  vero. 

Si  quis  dicat,  quod  talis  fallacia  se- 
cundum  aestimativam  est,  et  non  secun- 
dum  intelleclum,  et  ideo  non  deroirat 
dignitati  status  innocentiae.  Contra  :  Au- 
gustinus  in  libro  III  de  Libero  arbilrio  : 
«  Approbare  falsa  pro  veris,  non  est  na- 
tura  instiluti  hominis,  sed  poena  dam- 
nati  '.  » 

Adhuc,  Augustinus  in  Enchiridion  : 
«  Ipse  per  seipsum  error  aut  magnum 
in  re  magna,  aul  parvum  in  re  parva, 
semper  tamen  est  malum  -.  » 

Adhuc,  Ibidem,  «  Hic  homines  fallunt 
atque  fallunlur  :  miberiores  quidem  sunt 
cum  mentiendo  faliunt,  quam  cum  men- 
tientibus  credendo  falluntur  3.  » 

Adhuc,  Ibidem  paulo  post,  «  Usque 
adeo  natura  rationalis  refugit  falsitatem, 
et  quantum  potest  devitat  errorem,  ut 
falH  nolint  etiam  quicumque  amant 
fallere.  » 

Si  forte  aliquis  dicerel,  quod  Augusti- 
nus  loquitur  de  fallacia  deceptionis  quae 


indecora  est.  Contra  videtur  Augustinus 
dicere  sic  :  «  Cum  nihil  sit  aliud  errare 
quam  verum  putare  quod  falsum  est, 
falsumquc  quod  verum  est  :  vel  cerlum 
habere  pro  incerto,  incertumve  pro  certo 
sive  falsum,  sive  sit  verum  :  idque  tam 
sit  in  animo  deforme  atquo  indecens, 
quam  pulchrum  atque  decorum  esse 
sentimus,  vel  inloquendo,  vel  assentien- 
do  dicere  :  Est,  est :  i\on,  non  :  profecto  et 
ob  hoc  ipsum  est  vita  ista  misera  qua 
vivimus,  quod  ei  nonumquam  ut  non 
amitlatur,  error  est  necessarius  *.  » 

SoLUTio.  In  ista  quaestione  diversi  soiuUo. 
diversa  dixerunt.  Quidam  enim  dixerunt, 
quod  naturales  deceptiones  quae  sunt 
secundum  sensibilem  partem  animae, 
sicut  sunt  somniales  visiones  in  quibus 
convertitur  anima  super  imagines  sicut 
super  res,  cum  tamen  hoc  falsum  sit.  Et 
in  vigilia  in  qua,  sicut  dicunt  perspectivi, 
quidquid  videtur,  hoc  videtur  sub  angulo 
trianguli,  cujus  basis  est  res  visa,  hypo- 
thenusa  radius  luminis  reflexi  in  oculum  : 
et  ideo  quanto  longius  res  videtur,  tanto 
minor  esse  videtur  :  quod  tamen  falsum 
est,  quia  ex  hoc  non  est  minor  res,  sed 
hoc  propter  angulum  in  oculo  conclu- 
sum,  qui  acutior  et  strictior  est,  quanto 
longius  distal  ab  eo  basis,  sicut  probat 
Euclides  in  libro  de  Fallacia  visiis.  Et 
has  dixerunt  esse  naturales  deceptiones, 
et  his  dicebant  posse  decipi  primos  pa- 
rentes  in  primo  statu  :  eo  quod  in  primo 
statu  eadem  habuerunt  naturalia  quae 
habuerunt  post  peccatum,  ut  dicit  Dio- 
nysius  in  libro  de  Divinis  nominibiis  ^. 
Etisli  dicunt,  quod  talis  error  nonrepug- 
nat  primo  slatui. 

Sed  quia  hoc  dictis  Sanclorum  nullo 
modo  concordat,  eo  quod  Augustinus, 
sicut  patet  in  auctoritatibus  inductis, 
dicit,  quod  omnis  error  ad    miseram  vi- 


*  S.  AuGUSTiNL?,  Lib.  III  de  Libero  arbitiio, 
cap.  18. 

*  Idem,  In  Encliiridion,[^cap.  19. 
3  Idem,  Ibidem,  cap.  17. 


*  Idem,  Ibidem. 

*  S.   DiONYsius,    (jb.  de  Divinis    nominibus, 
cap.  4. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QUyEST.  87. 


157 


tam   pertinet,    ideo    videtur    dicendum,  buerat    ad    culpam,  ei  se  Deus  ad  imi- 

quod  Adam  et  Heva  quamdiu  immunes  tationem    humililatis    praeberet    ad   ve- 

erant  ab    omni   peccato  et  penitus  inno-  niam.  » 

centes,  sicut   fuerunt  in   corpore  penitus  3.  Adhuc,  Magister  in  libro  II  Senleii- 

impassibiles  et   ab  intus  et  ab  extra,  ita  tiariim,    distinct.    XXI,   cap.    Prxlerea 

in  animo   penitus  fuerunl  indeceptibiles^  angelica,  ralionem  ponit  quare  remedia- 

et  nullius  erroris  susceptivi.  Sed  hoc  ve-  bile   sit    peccatum    honiinis  :  et  inducit 

rum   est,  quod  ante  transgressionem  fa-  Augustinum   in  Enchiridion  2  sic  dicen- 

ctam  per  comestionem  actualem  decepti  tem  :     «  Placuit  universilatis  creatori  et 

fuerunt   et    deceplibiles,    sed    non   ante  moderatori,    ut    quoniam  nonjota  mul- 

omne  peccatum    :    quia  preecessit  in  eis  liludo  Angelorum  Deum  deserendo  per- 

elatio  quae  fuit  per  humilitatem  compri-  ierat,   ea  quae  perierat,  in  perpetua  per- 

menda,  et  post  illam  elationem  decepli-  dilione  remr.neret  :  quse  aulem  cum  Deo 

biles  facli  sunt  :  et  ideo  tunc  non  fuerunt  illa  desereute  perstiterat,  de  sua  certissi- 

in  statu  immunilatis  omnis  peccali.  Sed  me  cognita  semper  felicitategauderet.  At 

verum  est,    quod   fueruut   in   slatu    qui  vero  rationaliscreaturaquse  in  hominibus 

fuit    ante    transgressionem    factam   per  erat,  quoniam  peccatis  atquesuppliciis  (in 


opus. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  totum. 


MEMBRUiAl  V. 


primo  homineinquo  tola  erat)  tota  per- 
ierat,  ex  part^  poterat  reparari,  unde  an- 
gelicse  societati  supploretur  quod  ruina 
iila  minuerat  :  hoc  enim  promissum  est 
Sanctis,  Matth.  xxii,  30,  quod  erunt 
aequales  Angelis  Dei  in  coelis.  » 

4.  Adhuc,  Isidorus,  in  libro  de  Trini- 

tale  :  «  Homo  post  peccatum  ideo  reverti- 

Utrum   peccatum   primorum  parentum     tur  ad    veniam,    quia    ex  lutea   maleria 

fuerit    remediabile^     cum    peccatum     pondus  traxit  intirmilalis  :  et  ideo   pro 

Angelorum  fuerit  irremediabile  '  ?         infirma  carnis    conditione   reditus  patet 

homini  ad  salutem.  » 

CONTRA  :  Sed  contra, 

QuiNTO   qugeritur,   Ulrum  Angelus  ir-  1.    Peccalum  fit  tribus  modis  :  ex  in- 

remediabiliter    peccavit,     homo    aulcm  firmitate,  et  ignorantia,  et  certa  maHtia. 

remediabihter  ?  ratione  dicti  Augustini,  Et,   sicut    dicil   Isidorus   in  hbro    II  de 

ubi  supra.  Summo    bono.   »    Gravius    peccatur    ex 

Yidetur,  quod  sic  :  quia  infirmitate  quam  ex  ignorantia,  gravissi- 

1.  Quanto  habilior  fuit  homo  ad  sug-  me  ex  certa  malitia  ^  »  Sed  Adam  non 
gestionem,  tanto  facilior  est  ad  veniam  :  peccavit  ex  infirmitate,  cum  nulla  infir- 
ergo  licet  Angelus  peccas?el  irremedia-  mitas  fuerit  in  eo,  sicut  probat  Magister 
biiiter,  tamen  homo  non  peccavit  irre-  per  verba  Augustini  inlibro  H  iSe;i/e;?/m- 
mediabiliter.  rum^   distinct.    XXII,    cap.   His   autem 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  II  de /,«'-  opponi  solet.  Nec  ex  ignorantia  ;  quia 
bero  arbitrio  :  «  Faclum  est,  ut  culpa  ho-  inlirmitas  et  ignorantia  poenae  sunt  pec- 
minum  susciperet  emendatoriam  poenam  cati,  ut  dicit  Augustinus  :  et  ante  pec- 
potius  quam  interfectoriam  :  ut  cui  se  catum  non  fuit  poena  peccati.  Videtur 
diabolus  ad    imitationem  superbiae  prae-  ergo,    quod  peccavit   ex  cerla   malitia  : 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comraent.  in  II  Senten- 
tiarum,  Dist.  XXI,  Art.  il.Tom.  XXVII  hujusce 
novae  editionis. 


*  S.  AuGusTiNUs,  In  Enchiridion,  cap.  19. 
^  S.  IsiDORLS,  Lib.  II  de  Sumnio  bono,   cap. 


17. 


1 


158 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


sed  peccatum  ex  certa  malitia  est  pecca- 
tum  in  Spiritum  sanctura  :  et  de  hoc 
dicitur,  Malth.  xii,  32,  qaod  non  remilte- 
tur^  nequeinhocsseculo,neque  injuturo. 
Ergo  videtur,  quoJ  peccavit  irremissibili 
peccalo. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  Mi- 
rabilibus  sacrse  Scripturx  :  n  Angelus 
quia  de  sublimissimo  slalu  naturce.  cecidit, 
resurgere  non  potuit.  »  Ergo  a  simili 
cum  Adam  de  sublimissimo  statu  naturae 
sucfi  cecidit,  videtur  quod  ad  veniam  re- 
surgere  non  debuit. 

soiutio.  SoixTio.  Dicenduin  quod  Calholica 
fides  est,  quod  homo  peccavit  remediabi- 
liler,  et  Angelusirremissibiliter.  Ethujus 
assignantur  duoe  causae  ab  Augustino. 
Una  est,  quia  alio  suadente  peccavit, 
idco  alio  roducente  veniam  consequi 
potuit  Secunda  est,  quia  tola  natura 
humana  in  Adam  corrupta  fuit  :  et  ideo 
nisi  repararetur  ex  parte,  plus  potuisset 
peccatum  ad  corruptionem  quam  gratia 
ad  redemptionem  :  quia  nec  ruina  ange- 
lica  fuisset  reparata,  nec  homo  pervenis- 
set  ad  finem  ad  quem  creatus  est.  In 
praehabitis  enim  determinatum  est  per 
verba  Augustini,  quod  factus  est  ut  Deo 
frueretur  :  ad  quod  non  pervenisset  nisi 
reparatus  esset,  et  sic  in  vanum  creatus 
esset  :  et  hoc  non  convenit  sapientise  di- 
vinw  quae  nihil  creat  in  vanum. 
Adobject.  i.  Ad  PRiMLM  diceudum,  quod  Adam  non 
peccavit  ex  certa  malitia,  sed  peccavit 
ex  infirmitate,  et  aliquo  modo  ex  igno- 
rantia.  Ex  infirmitate  scilicet  carnis  : 
caro   enim   sua  fnit  corruptibilis  aliquo 


modo  corruptione  naturali,  non  poenali, 
de  qua  dicitur,  Sapient.  ix,  13  :  Corpus 
quod  corrumpitur,  aggravat  animamf  et 
terrena  inhabitatio  deprimit  sensum 
multa  cogitantem.  Peccavit  etiam  aliquo 
modo  ex  ignorantia  :  quia,  sicut  in  prae- 
habitis  determinatum  est  in  qusestione  de 
origine  illius  peccati,  cum  videret  mu- 
lierem  ex  taclu  ligni  non  statim  esse 
mortuam,  in  hoc  decipi  potuit,  ut  dicit 
Augustinus,  quod  putavit  esse  veniale 
quod  erat  mortale  :  et  sic  aliquo  modo 
fuit  ex  ignorantia,  licet  non  simpliciter. 
Et  ideo  peccatum  suum  in  Spiritum  san- 
ctum  noii  fuit,  nec  fuit  contra  bonitatem 
in  qua  peccata  omnia  remittuntur. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  est  subli-  Ad 
missimus  status  in  genere,  et  est  subli- 
missimus  status  simpliciter.  Sublimissi- 
mus  status  simpliciter  naturae  creatae,  est 
naluroe  intellectualis,  spiritualis,  et  in- 
corruptibilis  :  et  ab  illo  cecidit  Lucifer. 
Sublimistimus  autem  status  in  genere, 
est  stalus  inuocentiae,  in  qua  nec  culpa, 
nec  poena  depressit  naturam  :  qui  subli- 
missimus  dicitur  respectu  status  peccati, 
in  quo,  sicut  dicit  Apostolus,  ad  Roman. 
viii,  10,  corpus  mortuum  est  propter 
peccatum,  hoc  est,  necessitati  mortis 
addictum.  Et  ab  illo  cecidit  Adam.  Et 
ideo  sicut  dicit  Magister  in  libro  II  Sen- 
tentiarum,  distinct.  XXI,  cap.  Porro 
sciendum  :  «  Homo  quia  inclinans  ad 
peccatum  intus  non  habuit,  sed  extra 
tantum,  et  ideo  facile  resisiere  potuit, 
gravius  plecti  debuit,  sed  irremissibiliter 
non  peccavit.  » 


ohjec 


IN  II  P.  SUM.  THEOL    TRACT.  XIV,  QU^ST.  88. 


159 


QUiESTiO  LXXXV^III. 


Aii  oiniiis  ig-noraiitia  exciiset  a  toto  et  a  tanto  ?  et,  An  In  seipsa 
sit  peccatiiiii  ?  et,  Sl  ciiisedani  excusat,  qiia^dain  vero  non,  qute 
sint  illai  '  ? 


Deinde,  Quseritur  de  hoc  quod  dicit 
Magister  in  libro  II  Sententiarum,  di- 
stinct.  XXII,  in  illo  cap.  His  autem 
oppojii  solet,  ubi  inducit  Isidorum  sic 
dicentem  :  «  Tribus  modis  peccatum 
geritur,  scilicet  ignorantia,  infirmitate, 
industria  :  graviusque  est  infirmitate 
peccare  quam  ignorantia,  graviusque 
industria  quam  infirmitate.  »  Heva  au- 
tem  videtur  ex  ignorantia  peccasse,  quia 
fuit  seducta.  I  ad  Timoth.  n,  13  :  Adam 
non  est  seductus,  mulier  autem  seducta 
in  prsevaricatione  fuit. 

Gratia  cujus  hic  quseruntur  tria  de 
ignorantia,  scilicet  an  omnis  ignorantia 
excuset  a  toto  et  a  tanto  ? 

Et,  An  ignoranlia  in  seipsa  sit  pecca- 
tum  ? 

Et  si  quaedam  excusat,  et  quaedam  non 
excusat,  quce  sit  illa  quae  excusat,  et 
quae  non  excusat  ? 

Ad  PRiMUM  objicitur  sic  : 

1.  Dicit  Augustinus,  quod  omne  pec- 
catum  adeo  est  voluntarium,  quod  si  non 
sit  voluntarium,  peccatum  non  sit.  Quod 
ergo  facit  peccatum  involuntarium,  facit 
peccatum  non  esse  peccatum,  et  excusat 
a  toto.  Ignorantia  facit  peccatum  esse 
involuntarium  :  quia  dicunt  Aristoteles 
in  II  Ethicorum,  et  Damascenus  in  libro 


II  de  Fide  orthodoxa,  et  Gregorius  Nys- 
senus,  quod  involuntarium  dicitur  duobus 
modis,  scilicet  per  ignorantiam,  et  per 
violentiam.  Per  violentiani  dicitur  invo- 
luntarium,  cujus  principium  est  in  alio 
nihii  conferente  vim  pa?so.  Per  igno- 
rantiam  dicitur  invoiuntarium,  cujus 
principium  est  in  ipso  non  consciente 
singularia  in  quibus  est  actus.  Et  hoc 
facit  actum  omnino  involuntarium  :  quia 
dicit  Augustinus,  quod  non  potest  esse 
volitum  quodnon  est  scitum  :  ignoratum 
autem  non  est  scitum  :  ero^o  io^noratum 
non  est  voluntarium  :  et  sic  non  est  pec- 
catum.  Videtur  ergo,  quod  ignorantia 
excusat  a  toto. 

2.  Adhuc,  I  ad  Timoth.  i,  15  et  16  : 
Fidelis  sermo,  et  omni  acceptione  dignus, 
quod  Christus  Jesus  venit  in  hunc  mun- 
dum  peccatores  salvos  facere,  quorum 
primus  ergo  sum.  Sed  ideo  misericor- 
diam  consecutus  sum,  quia  ignorans 
feci  in  incredulitate  ^.  Ex  hoc  accipitur, 
quod  ignorantia  incredulitatis  peccatum 
excusat.  Cum  ergo  illa  sit  ignorantia 
crassissima  et  excuset,  videtur  quod 
omnis  ignorantia  excuset  per  locum  a 
minori. 

CONTRA  : 

1.  Ad  Roman.  ii,  i,  super  illud  :  Igno 
ras  quoniam  benignitas  Dei  ad poeniten 


9ad  conira. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Sen-  '  Ultima  h£BC   verba,    quia   ignorans  feci  in 

tentiarum,  Dist.   XXII,   Art    7   et    seq.   Tom.      incredulitate,  pertinent  ad  t    13   ejusdem  capi- 
XXVII  hujusce  novae  editionis.  tis. 


160 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


tiaiJi  te  addiicit  ?  Glossa  dicit  :  «  Gra- 
vissime  peccas  si  ignoras.  »  Quod  autem 
gravissimum  facit  peccatum,  non  excu- 
sat,  sed  accusat.  l^rgo  videtur,  quod 
ignorantia  non  excuset. 

2.  Adiiuc,  I  ad  Corinth.  xiv,  38  :  Si 
quis  i(jnoral,  ignorahitur.  Sed  non  igno- 
rabitur  a  Deo  nisi  peccans.  Ergo  videtur, 
quod  ignorantia  sit  conditio  aggravans 
peccatum,  et  sic  non  potest  esse  excu- 
sans. 

3.  Adhuc,  Auguslinus  ad  Valentinia- 
num  ;  «  Eis  aufertur  excusalio,  qui  man- 
data  Dei  noverunt,  quam  solent  habere 
homines  de  ignorantia.  Et  licet  gravius 
sit  peccare  scienter  quam  nescienter,  non 
ideo  tamen  confugiendum  est  ad  igno- 
ranlice  tenebras,  ut  in  eis  quisquam 
excusationem  requirat.  Aliud  enim  est 
nescisse,  aliud  scire  noluisse  :  quia  in 
eis  qui  intelligere  noluerunt,  ipsa  igno- 
rantia  peccatum  est.  Peccatum  aulem 
additum  peccato  niliii  excusat,  sed  accu- 
sat  '.  »  Ergo  videtur,  quod  ignorantia 
non  excusat,  sed  accusat. 

4.  Adhuc,  Ideni  accipitur  ex  hoc  quod 
dicitur  in  Psalmo  xxxv,  4  :  Noluit  in- 
telliyere  ut  bene  ageret.  Et  constat,  quod 
illa  ignorantia  alTectata  est,  de  qua  dicit 
Augustinus  ad  Valenlinianum,  quod  ne- 
minem  excusat.  Dicit  enim  sic  :  «  In  eis 
qui  non  potuerunt  scire,  ignoranlia 
poena  peccati  est.  Ignorantia  vero  quae 
non  cst  eorum  qui  pcire  noluerunt,  sed 
qui  tamquam  simpliciter  nesciunt,  nul- 
lum  sic  excusat  ut  aBterno  igne  non 
ardeat,  sed   fortasse  ul  niinus  ardeat.  » 

Queest.  J.       Adhuc  ulterius  quaeritur,  Si  ignorantia 
in  se  peccatum  est  ? 
Et  videtur,  quod  sic. 
Augustinus    ad    Valentinianum  :  <(  In 
eis  qui  inlelligere  noluorunt,  ignoranlia 
peccatum  est.  » 
sed  contra.      Sed  contra  hoc  cst,    quod  nihil  idem 
peccatum  est  et  pcena  peccati  :  sed  igno- 
rantia,  ut  dicit  Augustinus,  poena  peccati 


est  :  ergo  videtur,   quod  non  sit  pecca-         % 
lum.  1 

Ulterius  quseritur    de      modis    igno  •  Qu«s». 
rantiae,  qui  et  quot  sint  ? 

Hos  enim  tangit  iMagister  in  illo  cap. 
Est  aulem  ignorantia  triplex.  Et  enu- 
merat  eos  sic:  «  Est  ignorantia  eorum 
qui  scire  nolunt  cum  possint,  quae  non 
excusat,  quia  ipsa  peccatum  est.  Et  est 
ignorantia  eorum  qui  scire  volunt,  sed 
non  possunt,  quse  excusat,  ei  est  poena 
peccali,  sed  non  peccatum.  Et  est  igno- 
rantia  eorum  qui  quasi  simpliciter  ne- 
sciunt,  non  renuenles  vel  proponentes 
scire,  quse  neminem  plene  excusat,  sed 
fortasse  ut  minus  punialur.  » 

Et  videtur  htec  divisio  insufficiens 
esse  :  quia  est  ignorantia  ebriorum,  et 
vulneratorum  in  capite,  et  morionum,  et 
phreneticorum,  et  insanorum,  quae  nulla 
illarum  sunt. 

SoLUTio.  Ad  omnia  haec  quae  solvenda  soiutio 
sunt,  notanda  est  distincliode  ignoranlia 
valde  utilis  quam  antiqui  dederuni.  Di- 
viditur  enim  aliquando  secundum  cau- 
sani  efficientem,  sicut  quando  dicitur, 
quod  est  ignorantia  vincibilis,  et  igno- 
rantia  invincibilis.  Et  invincibilis  du- 
plexest,  scilicet  invincibilis  ex  nalura,  et 
invincibilis  ex  accidente.  Invincibilis  ex 
natura  est  sicut  in  morionibus  et  melan- 
cholicis  :  et  de  hac  dixerunt,  quod  in 
tolo  excusat.  Invincibilis  cx  accidente 
duplex  est  ;  illud  enim  accidens  aui  est 
separabile,  aut  inseparabile  Si  est  sepa- 
rabile  :  tunc  ilerum  duplex  est  :  aut 
eni  ;.  est  cx  aliquo  oppilantc  vias  cere- 
bri,  ila  quod  ratio  per  spiritum  anima- 
lcm  species  scihilium  accipere  non  pot- 
est,  sicut  est  ignorantia  in  ebriis  ex  potu 
vini,  vel  in  his  qui  comederunt  jusquia- 
mum  vel  cicutam,  quae  ad  insaniam  de- 
ducunt  :  vel  est  cx  infirmitate  sanabili 
tamen.  Et  sic  distinguendum  est  in  cau- 
sa  :  quia  aut  ipse  homo    insanus   dedii 


'  S.  AuGUSTiNus,  Lib.  de  Gratia  et  libero  ar-      bitrio,  cap.  17, 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  88. 


161 


Ail  qusest.  1. 
Ad    1. 


Ai    ?. 


Ciiusam,    aut  non.   Si  dedit  causam :  aut  ^     Dividitur     etiam     secundum    causam 

per  rcm    licitam,   et    tunc   meo  judicio,  finalem,    quando    dicitur    excusans,    vel 

sicut  dicit  Prccpositivus,  pcrna  est  et  non  accusans. 

peccatum,  et  in  toto  excusat  :    eo  quod  Et  per  hanc  distinclionem  patet  solutio 

facit  actum    simpliciter    involuntarium,  ad  omnia  objecta  et  qucesita. 
ut  dicit    Damascenus.     Si   autem    dedit 

operam     per    rem    illicitam  :    tunc  meo  Ad  primum  ergo  dicendum.,  quod  qui- 

judicio,   sicut  videlur  Damasceno,    non  dam   fuerunt  qui   dixerunt,  quod  omnis 

excusat,  sed  duplices  maledicliones  me-  ignorantia  ex  toto  excusat,  propter  obje- 

retur,  sicut   quando  aliquis  ex  ebrietate  ciionem  qua'    inducta  est.  Sed  quia  hoc 

occidit    ignorans.    Et   in  hoc    casu  dicit  directe  contra  verba  Augustini  e&t,  qufe 

Aristoteles  inlibio  IV^  Po/«7/co;7^/;«,  quod  ponuntur  in  textu  et  inducla  sunt,  non 

legislator  praecepit  lales  plusquam  alios  e»t  sic  dicendum  :  sed,  sicut  supra  habi- 

puniri.  Si  aulem  dedit  opi  ram  per  rem  tum  est,  distinguendum  est  de  i^nordn- 

hcitam,  quse  nullum  peccatum  fuit  :  tunc  tia  :  quia    quaedam    est   sciiicet  quae    in 

dicit  Damascenus,  quod  meretur  veniam  ignorante  relinquit   debitum  sciendi,    et 

et  ignosccnliam   si   aliquid  facit  ex  tali  hsec  peccalum  est,    et  non  excusat,   sed 

ignoranlia  :  talis  enim  ignorantia  excu-  potius   accusat,  ut  dicit  Augustinus.  Et 

sat,    sicut   si    sic    insanus    seipsum  vel  est  qucedam  quae  nullum  debitum  reb"n- 

alium  interficit.  quit  in  ignorante,  sed    simpliciter  dicit 

Dividitur  etiam  ignorantia  per  causam  nescientiam    quorumdam  scibilium  non 

materialem,    sicut    quando  dividitur   in  debitorum  sciri  :  et    haec  poena   peccati 

ignorantiam   juris,     et    in    ignorantiam  est^  et  excusat. 

facti.    Ignorantia    juris   dicitur,    quando  Ao  aliud  dicendum,    quod  talis  igno- 

homo  ignorat  id  quod  scire  tenetur,  sic-  ranlia  nulium  excusat  ut  sempiterno  igne 

ut  mandata  et  praecepta  Dei  s'ecundum  non  ardeat,  sed  dicit  quamdam  excusabi- 

quse  debet  rcgere  vitam   suam.  Et  heec  litatem  peccati,  ut  minus  scihcet  sit  accu- 

ignorantia  peccatum   est    omissionis    et  sabilis  quam  si  ex  malitia  fecisset  :  sicut 

neminem  excusat :  quia  et  ipsa  peccatum  dicimus  peccatum  in  Filium  excusabile, 

est,    ut     dicit    Augustinus.     Ignoranlia  sed  non  peccatum  in  Spiritum  sanctum  : 

autem  facti   est    quando  aliquis   in  hoc  el  iste  est  intellectus  verborum  Apostoh". 

particulari  facto   decipitur  ut  unum  cre-  Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  AJoije:t,  i. 

datur  esse  pro  aho,  sicut  illud,  Genes.  quod  Glossa  dicit  peccatum  ignorantice 

xxix,    22    et    seq.,    ubi  Jacob   cognovit  gravissimum,  non  pondere  peccati :  quia 

Liam    ut    suam,     suppositam    sibi    pro  certum  est,  quod  peccatum  ex  certa  ma- 

Racliel,  et  excusatur  deceptus,  sicut    et  Ulia,    quod  est     peccatum    in   Spiritum 

ibidem,  f.    23,   dicit  :  Quare   imposuisti  sanctum,  gravissimum  est  pondere  pec- 

milii  ?  Quia  in  parlicularibus  nemo  pot-  cati  :  sed  dicit  ipsum  gravissimum  peri- 

est  esse  satis  caulus.  culo  peccantis,   quia  ignorans  non  videt 

Dividitur    etiam     secundum    causam  per  quid  revertatur  ceecus  existens,  et  sic 

lormalem,  sicut  dicitur  ignorantia  alTe-  frequenter   remanet     in   peccato  :    quod 

ctata,  vel  non   affectata.  Et  dicitur  <iffe-  non  facit   qui  peccat  cx  impotentia  vel 

ctata,  quando   homo  per  atfectum   vult  niaUtia. 

aUquid  cum  quo  scientia   stare  non  pot-  Ad  alild  (hcendum,    quoJ    Apostolus  A.ioi.jeci.  2 

est,  sicut  quod  vult  otiari  quando  debe-  loquitur  de  ignorantia  eorum  quffi  debent 

ret  discere.     Et  atfectata    accusat.    Non  sciri  :  ct  ut  patet  per  antedicta,  iihi  accu- 

affeclata  aulem   dicitur    simpUciter   ne-  sat  etaggravat,  et  est  peccatum  in  seipsa. 

scientia,  quoe  non  excusat  a  toto,  sed  a  Et  ideo  dicit  Auguslinus,  quod  ad  ilUus 

tanto,  ut  dicit  Augustinus.  latebras  non  est  confugicndum. 

XXXIII  11 


162 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


Ad  obiect. 


EoDEM  niodo  penitus  respondendum 
est  ad  sequens  :  quia  ista  tiia  penilus 
unam  liabent  solutionem. 


Adqueest  2.  Ad  iD  quod  ulterius  quaeritur,  dicen- 
dum  quod  ignorantia  debitorum  sciri, 
peccatum  est,  sicut  jam  dictum  est.  Et 
est  exemplum  quod  antiqui  ponunt,  sicut 
si  sacerdos  ig-uoret  ea  quoe  exiguntur  ad 
officium  sacerdotale,  et  sine  quibus  offi- 
cium  sacerdotaie  administrare  non  pol- 
est  :  et  si  Doctor  ignoret  qute  pertinent 
ad  olficium  suae  doctriuce.  Et  ideo  dici- 
tur,  Jacob.  iii,  1  :  Nolite  plures  magistri 
fieri,  fratres  mei,  scientes  quoniam  ma- 
jus  judicium  sumitis.  Ubi  dicit  Glossa 
Augustini,  quod  «  officium  magisterii 
assumens  in  Ecclesia,  et  sacram  Scriptu- 
ram  ignorans,  non  potest  non  peccare.  » 

Id  quod  ulterius  quaefitur,  solvitur 
per  prsenotata  secundum  divisiones  igno- 
rantiae. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicen- 
dum,    quod    ignorantia    quae  est   pcena 


Ad  object. 


peccati,  est  simplex  nescientia  aliquorum 
scibilium  quse  non  relinquunt  aliquod 
debitum  sciendi  :  et  de  illis  non  tenet 
objectio. 

Ad  id  quod  ulterius  quseritur,  dicen-  Ad  qu«8t. 
dum  quod  Augustinus  et  Magister  divi- 
dunt  ibi  ignorantiam,  etdicunt  ibi  modos 
ignorantise  penes  causam  materialem  et 
formalem  sumptas,  et  non  penes  causam 
finalem  et  eflicientem.  Et  ideo  hoc  totum 
perfecte  solutum  est  per  distinctionem 
qua?  inducta  est  in  principio  solutionis. 
Est  tamen  adhuc  ignorantia  quaedam, 
de  qua  dicit  Aristoteles  in  II  Ethicorum, 
quod  omnis  malus  est  ignorans  :  sed  hsec 
est  ignorantia  practica,  quae  est  privalio 
rectiB  electionis  eorum  quae  exiguntur  ad 
opus  rectum,  quod  est  opus  virtutum  : 
quia  cum  practicae  scientiae  stent  ad 
opus,  ut  dicit  Philosophus,  peccator 
semper  errat  in  electione  :  et  ideo  dicitur 
ignorans. 


QUTlilSTlO  LXXXIX. 


I>e   triplici   cogninone  primi  liominls,  scilicel  reriim,   Crealorls, 

et  sui  Ipsius. 


Deinde,  Qucerilur  de  hocquod  dicit 
Magister  in  iibro  II  Sentcntiaruni,  di- 
stinct.  XXIII,  in  illo  cap.  Fuit  homo 
primus  ante  lapsuni  tripUci  cognitionc 
pneditus,  reruni  scilicet  propter  se  facta- 
tum,  et  Creatoris,  et  sui. 


l'bi  tria  quaeruntur,  scilicet  quomodo 
et  qualiter  notiliam  habuit  rerum  ? 

Et,  Quomodo  et  qualiter  notitiam 
Creatoris  ? 

Et,  Quomodo  et  qualiter  habuit  noti- 
tiam  sui  ? 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  89. 


163 


oportuit,  quod  taleni  rerum  cognitionem 
acciperet  in  ipsa  conditione.  Secunda 
congruentia  est,  quam  etiam  ibidem  in- 
nuit,  quod  Adam  creatus  est  ut  princi- 
MEMBKUM  I.  pium  totius  humanse   naturae   et  pater. 

Pater  autem  secundum  praeceptum  legis, 

Quomodo  el   qualiter  primiis  homo  ha-      Deuteiwxxu,  1  :  Interroga patrem  tuum, 

buerit  cognitionem   rerum  propter    se      et  annuntiabit  /iit,  debetinslruere  filios. 

faclarum    ?  Sed    non    posset    instruere   qualiler   ex 

creaturis     acciperent    notitiam    divinam 
per  vestigium  et  imaginem,  nisi  naturas 
Ad  pRiMLM  proceditur  sic  :  rerum    cognosceret.     Ergo     conveniens 

l.Ibidem  enim  dicit  Magister,  quod  fuit  ut  in  ipsa  conditione  omnium  talium 
creatarum  rerum  et  cognitionem  vcri-  cognitionem  acciperet.  Tertia  conve- 
tatis  non  incongrue  accepisse  putalur  nientia  est,  quam  ibidem  iniiuit,  quod 
mox  condilus,  et  ad  illam  non  studio  vel  Deus  creavit  hominem  ut  mundi  posses- 
disciplina  aliqua  per  inters^alla  tempo-  sorem,  dominum,  et  gubernatorem  :  sed 
rum  profecisse,  sed  ab  exordio  suae  gubernare  non  posset,  quorum  notitiam 
conditionis  divinitns  illaia  pcrcepisse.  non  baberet  :  ergo  fuit  conveniens,  quod 
Et  ad  hoc  ponit  rationem  statim  in  omnium  talium  in  exordio  suee  condi- 
sequenti  capitulo  valde  efiicacem.  Dicit  tionis  notitiam  acciperet. 
enim,    qund    noii    Deus,    nec    Angelus,  2.  Adhuc,  Hugo  in    libro   de  Sacra- 

sed  Adam  rebus  creatis  omnibus  nomi-  mentis  :  «  Sicut  quantum  pertinet  ad 
na  imposuit  :  et  sicut  dicitur,  Genes.  ii,  perfectionem  staturse  et  aetatis,  primum 
19  et  20  :  Omne  quod  vocavit  Adam  hominem  in  corpore  perfectum  factum 
animse  viventis,  ipsum  est  nomen  ejus.  credimus  :  ita  quoque  qQantum  ad  ani- 
Appellavitque  Adam  nominibus  suis  mam,  cognitionem  veritatis,  et  scien- 
cuncta  animantia,  et  universa  volatilia  tiam,  eam  dumtaxat  quaj  primae  perfe- 
coeli,  et  omnes  bestias  terrse.  Sed  non  ctioni  congrua  fuit,  perfectam  scientiam 
potest  imponi  nomen  alicujus  rei,  cum  mox  conditum  accepisse  pulamus,  et  ad 
nomen  implicite  dicat  idem  quod  defini-  illam  non  studio  et  disciplina  aliqua  per 
tio  explicite,  nisi  imponens  nomen  noti-  intervalla  temporis  profecisse,  sed  simul 
tiam  habeat  naturcT  rei  et  proprietatam.  et  semel  ab  ipso  suae  conditionis  exor- 
Cum  ergo  Adam  omnibus  rebus  crealis  dio  una  ac  simplicl  divlnae  adspirationis 
imposuit  nomina,  omnium  rerum  natu-  illuminatione  illam  percepisse.  » 
ras  et  proprietates  cognovil  et  gcivit.  Et  quamvis   hoc  verum  sit  et  tenen-  sea  conira. 

Et    videtur  ibi  Magister  assignare  ad     dum  secundum  dicta  Sanctorum,  tamen 
hoc  tres    convenientias.    Unam  ex   line      objicilur  in  contrarium  : 
creationis  hominis.   Dictum   est  enim   a  1.  Super    illud  enim  Genesis,    ii,  15  : 

principio  istius  libri,  quod  creatus  est  bo-  JJi  operaretur  et  custodirei  illum,  di- 
mo  ut  Deum  coleret  :  sed  per  vestigium  slinguit  Glossa,  quae  accipitur  ex  li- 
et  imagineni  creaturarum  Deum  cogno-  bro  VIH  Augustini  super  Genesim  ad 
scere  et  colere  non  posset,  nisi  naturas  litteram^.  Duplex  est  operatio  sive  cul- 
rerum  cognosceret  in  quantum  exiverunt  tura.  Una  est  cuni  afflictione,  quam 
a    dispositione   sapientiae    divinae  :  ergo      Deus  homini  non  indixit  tunc  cum  esset 


1  Cf.  Opp.  B.  Alherti.  Comnient.  in  II  Senten-  -  S.  AUGrsTiNU?,  Lib.  YIII  super  Genesini   ad 

tiarura,  Dist.  XXIII,  Art.  l.  Tom.  XXVII  hujusce      lilteram.  cap.  9, 
novse  editiouis. 


164 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


in  paradiso  :  quia  dicit  Damascenus, 
quod  in  paradiso  non  debuit  nisi  sola- 
tiosam  vitam  agere,  et  in  jucunditate 
esse  cum  Deo.  Alia  disciplinalis  est  et 
liberalis,  per  quam  scilicet  per  fructum 
opere  discitur  quid  virtutis  sit  in  radice. 
P2t  hoec  discipliiia  indicta  est  Adae,  ut 
dicit  Augustinus  :  et  hoc  modo  per  in- 
tervalla  temporum  discitur  natura  re- 
rum  per  experimenta.  Ergo  videtur, 
quod  Adam  per  intervalla  temporum 
scientiam  accepit  rerum. 

2.  Adhuc,  Sicut  sapientis  est  produ- 
cere  res  in  formis  suis  perlectas  :  ita  ejus- 
dem  est  distinguere  res  a  se  invicem. 
Sed  duplex  est  creatura  rationalis,  An- 
gelus  scilicet,  et  anima  :  et  Angelus  quse 
substantia  incorporea  est,  statim  in  ipso 
exordio  notitias  reruni  accepit.  Si  ergo 
el  anima  humana  in  exordio  sui  notitias 
rerum  accepisset,  nulla  esset  distinctio 
inler  Angelum  et  animam  secundum 
perfectionem  scientiae,  quod  est  incon- 
veniens. 

3.  Adhuc,  In  libro  de  Caiisis  dicitur, 
quod  omnis  intelligentia  est  plena  for- 
mis,  ct  sic  est  creata  :  sed,  ut  dicunt, 
intelligentia  est  Angelus  :  ergo  est  crea- 
tus  plenus  formis  sclbilium.  Anima  au- 
lem  rationalis  est  cieata  ut  unibilis 
corpori,  cujus  omnis  scientia  ex  sensu 
oritur,  ut  dicit  Philosophus  :  et  sicut 
dicit  Ambrosius,  el  ponitur  auctoritas  in 
prinio  libro  Senientiarum,  distinct.  III, 
a  duobus  juvabalur  homo  ad  cogno- 
scendum  Deum,  a  natura  scilicet  quae 
rationalis  erat,  et  a  creatura  mundi, 
qua*  per  vestigium  et  iin  iginem  quasi 
in  speculo  el  ienigmate  Deum  ostende- 
bat.  Ergo  non  orat  conveniens,  quod 
notitiam  omnium  simul  acciperct,  sed 
potius  a  sensibilibus  per  intervalla  tem- 
porum  acquireret  quantum  ad  naturam 
suam. 

4.  Adhuc,  Job,  xxxm,  25,  super  illud  : 
Consumpta  est  caro  ejus,  Glossa  Grego- 
rii  :  «  Primus  homo  ante  peccatum  nec 
slultus,  nec  sapiens  fuit.  »  Sed  si  noti- 
tiam   omnium  simul  per   inspirationem 


accepisset,  sapiens  fuisset.  Ergo  videtur, 
quod  non  simul  acceperit  notitiam  om- 
nium. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  prima  pars  soiuUo.  ' 
quam  ponit  Magister  in  Sententiis,  abs- 
que  dubio  tenonda  est,  maxime  propter 
hoc,  quod  non  decuit,  quod  a  perfectis- 
simo  et  sapientissimo  opifice  opus  illud 
quod  ad  imaginem  suiipsius  fecit,  exiret 
in  aliqua  perfectionum  naturalium  im- 
perfectum.  Sed  gubernatoris  mundi  et 
rectoris  et  dispositoris  naturalis  perfectio 
et  essentialis  est,  ut  perfectam  notitiam 
habeat  omnium  rerum  gubernandarum 
regendarum  et  disponendarum.  Ergo 
convcniebat  ut  statim  in  suae  conditio- 
nis  primordio  illam  a  Deo  acciperet. 

Ad  PRiMUM  ergo  quod  conlra  hoc  est,  aj  obje  t.i. 
dicendum  quod  Augustinus  non  inlen- 
dit,  quod  notiliam  omnium  non  simul 
acciperet,  sed  quod  cum  illa  accepta 
etiam  experimenlalem  haberet  :  et  sic 
ex  utraquc  magis  perfectus  esset,  et  ma- 
gis  Deum  diligeret. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  in  hoc  di- Ad  object.? 
stlnclcT  sunt  creaturse  rationales,  Ange- 
lus  sciiicet,  et  anima,  quod  anima  ratio- 
nalis  unibilis  corpori,  cum  notitia  quam 
accepit,  ex  sensibilium  experimentis  pro- 
ficere  potuit,  sed  Angelus  non  :  quia 
licet,  ut  dicit  Augustinus,  per  hoc  quod 
tempore  longo  in  mundo  fieri  videt, 
multa  accipiat,  et  maxime  malus  An- 
gelus,  tamen  non  ita  accipit  ut  homo  : 
ut  scilicet  ex  mullis  in  sensu  expertis 
fiat  ei  memoria  una,  et  ex  mullis  me- 
moriis  unum  universale,  quod  in  eo  sit 
principium  arlis  et  scienliai. 

Ad  alhd  dicendum,  quod  hoc  nihil  Adobject.3, 
facit  ad  propositum  :  quia  nullus  um- 
quam  Philosophorum  dixit,  quod  intel- 
ligentia  esset  Angelus  secundum  quod 
Sancli  loquuntur  de  Angelis,  secundum 
quod  ctiam  in  pra?habitis  in  tractatu  de 
Anfjelis  determinatum  est.  Sed  per  hoc 
distinguitur  intellectualis  natura  quoe  est 
An"-elus.  ab  intellecluali  natura  quse  est 
homo   secundum    animam    rationalem, 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QU.EST.  89. 


165 


quod  homo    accipit    notitiam    Dei    per 

vestigium  et  imaginem,  Angelus  autera 

ex  illuminatione  Verbi,  in   qua   creatus 

est,   ut    dicit   Augustinus    in  libro   XII 

Confessionum.    Xec  dicimus,    quod  ho- 

mini  in    quantum   est    homo    conveniat 

accipere    notitiam    omnium    :    quia   sic 

omnis  homo  haberet  nolitiam  omnium  : 

sed  hoc  convenit  primo  homini  in  quan- 

tum  primus    homo   est    dispensator    et 

gubernator    omnium    creaturarum,    ut 

probant  rationes  primo  inductae. 

do^iject.  4.      Ad  ultimum  dicendum,    quod    Glossa 

Gregorii  non  dicit  primum  hominem  nec 

stultum,    nec    sapientem,    propter    hoc 

quod    notitiani    omnium    non    haberet, 

sed  propter  hoc,  quod  in    statu  illo    nec 

stulte  nec  sapienter    operalus  est.    Stul- 

tus    enim    non    fuit,    quia    sicut    dicit 

Augustinus  super  epistolam  primam  ad 

Timotheum,    ii,  13,     seduci   non    potuit 

divina  mente  prreditus,  ut  crederet  esse 

verum  quod  serpens  suasit.  Sapiens  non 

fuit  :  quia  cum  non  crederet,  non   sibi 

cavit. 


MEMBRUM  II. 

Quomodo  et  qualiter  primus  homo 
habuerit  notiiiam  Creatoris  ^? 


Secundo  qu^eritur,  Quomodo  et  qua- 
liter  notitiam  Crealoris  habuit  ? 

Hoc  enim  dicit  Magister  in  libro  11 
Sententiarum,  distinct.  XXllI,  in  illo 
cap.  Cognitioneyn  quoque  Creatoris  pri- 
mus  homo  habuisse  creditur. 

Et  detinit  eam  sic  dicens  :  «  Cognovit 
enim  a  quo  creatus  fuerat  non  eo  modo 
cognoscendi  quo  ex  auditu  solo  perci- 
pitur,  quo  modo  a  credentibus  absens 
quceritur  :  scd  quadam  interiori    inspi- 


ratione  qua  Dei  prsesentiam  contemphi- 
batur  :  non  tamcn  ila  excellens  sicut 
post  hanc  vitam  Sancti  visuri  sunt 
Deum.  » 

Sed  contra  hoc  objicitur  :  quia 

1.  Secundum  hoc  Deum  prcesentem 
manifeste  cernebat  intellectuali  visione, 
hoc  est  cernere  facie  ad  faciera,  sicut 
post  hanc  vitani  cernunt  :  ergo  vi- 
detur,  quod  facie  ad  faciem  Deum 
vidit. 

2.  Adhuc,  Exod.  xxxiii,  11  :  Loque- 
batur  Dominus  ad  Moysen  facie  ad  fa- 
ciem,  sicut  solet  loqui  homo  ad  amicum 
suum  :  et  hoc  est  videre  Deum  sicut 
in  patria  videtur  a  beatis  :  ergo  vidit 
Deura  et  cognovit  sicut  beati  cogno- 
scunt. 

3.  Adhuc,  Xunier.  xii,  G  et  seq.,  de 
Moyse  dicitur  :  Si  quis  fuerit  inter  vos 
propheta  Domini,  in  visione  apparebo 
ei,  vel  per  somnium  loquar  ad  illum. 
At  non  talis  servus  meus  Moijses,  ([ui 
in  omni  domo  mea  fidelissimus  est  : 
ore  enim  ad  os  loquor  ei,  et  palam,  et 
non  per  ssnigmata  et  figuras  Dominum 
videt.  Sed  major  fuit  status  innocentiae 
quam  fuerit  status  Moysi.  Ergo  per  lo- 
cum  a  minori,  si  Moyses  in  statu  obs- 
curitatis  legis  palam  Deum  vidit  et 
non  per  senigmata,  multo  magis  in 
luce  innocentise  Adam  Deum  palam 
vidit. 

4.  Adhuc,  In  libro  IV  Sententiarum, 
distinct.  I,  cap.  Triplici  autem,  expres- 
se  dicit  Magister,  quod  Adam  ante  pec- 
catum  Deum  sine  medio  vidit.  Sed  vi- 
dere  sine  medio  est  videre  per  speciem. 
Ergo  videtur,  quod  per  speciem  Deum 
vidit  et  cognovit. 

o.  Adhuc,  Per  rationem  probatur 
idem  :  quia  immediate  Deum  dilexit  : 
et  non  est  minus  potens  intellectus  in 
cognoscendo,  quam  alTcctus  in  diligen- 
do,  sed  etiam  plus  potens  :  quia,  sicut 
dicit  Augustinus,  non  diligitur  nisi    co- 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  iii  II  Senten-      novae  editionis. 
tiarum,  Dist.  XXIII,  Art.  2.  Tom.  XXVII  hujusce 


166 


D.  ALB.  IMAG.  ORD.  PR^D. 


Sed  contra. 


gnitum,  sed  cognoscitur  bene  non  ama- 
tum  :  ergo  videlur,  quod  ctiam  sine 
medio  cognovit  Deum  in  primo  sta- 
tu. 

0.  Adhuc,  Joannes  Damascenus  in  libro 
II  Aq  Fide  orthodoxa,  cap.  de  paradiso 
dicit,  quod  «  Adam  corpore  volutabatur 
in  paradiso  terreslri  corporum,  mente 
autem  interfuit  in  paradiso  spiriluum 
choris  Angelorum.  »  Sed  in  paradiso 
spirituum  videtur  Deus  sicut  est  facie 
ad  faciem.  Ergo  videtur,  quod  Adam  in 
primo  statu  Deum  vidit  facie  ad  faciem. 

CONTRA  : 

1.  Exod.  xxxiii,  20  :  Av?!  videbit  me 
homo,  et  vivet.  Ibi  dicit  (jlossa  Gregorii, 
quod  in  hac  vita  nemo  Deum  facie  ad 
faciem  potest  videre.  Adam  autem  vixit 
hac  vita,  quia  animalis  fuit.  Ergo  Deum 
facie  ad  faciem  numquam  vidit. 

2.  Adhuc,  Joan.  i,  18  :  Deiim  nemo 
vidit  iimqiiam.  Ibi  Glossa  Augustini 
dicit,  quod  facie  ad  faciem  in  hac  vita 
non  videtur  Deus.  Et  ex  hoc  concludi- 
tur  idem  quod  prius. 

3.  Adhuc,  Super  idem  verbum  Chry- 
sostomus  in  Homilia  Yllf  dicit  sic  : 
«  Deum  ut  est  et  per  essentiam  suam 
non  solum  prophetse  non  viderunt,  sed 
nec  Angcli,  ncc  ipsa  dico  Seraphin  et 
Cherubin  umquam  viderunt.  Et  si  quce- 
ras  ab  ipsis  quid  viderunt?  de  essentia 
quidcm  niliil  audies  respondentes,  sed 
Gloria  in  altissimis  Deo  '  cantantes,  et 
sanctus,  sanctus,  sanctus  Dominus,  Deus 
exercituum  clamantes  -.  » 

4.  Adhuc,  Per  rationem  idcm  [)roba- 
tui-  :  quia  non  sunt  nisi  duae  visiones, 
scilicet  visio  viae,  et  visio  patriae.  De 
quibus  dicit  Apostolus,  I  ad  Corinlh. 
xiii,  12  :  Videmus  nunc  per  speculum 
in  senigmate  :  tunc  autem  facie  ad 
faciem.  Nunc  cognosco  ex  parte  :  tunc 
autem  cognoscam,  sicut  et  cognitus 
sum.  Conslat,  quod  Adam  non  vidit 
visione  patriae,  sed  visione  viee.  Ergo 
nec  vidit  facie   ad   faciem,  nec  perfecte 


cognovit    ea    perfectione   qua  perfeclum 
dicitur  cui  nihil  deest. 

5.  Adhuc,  De  visione  patriee  dicit 
Auguslinus,  quod  visio  est  tota  merces. 
Constat   aulem,    quod  Adam   in  primo  ^ 

statu  totam  mercedem  non  habuit.  Ergo 
visione  per  speciem  non  vidit. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  Adam  in  soiuUo 
primo  statu  Deum  facie  ad  faciem  non 
vidit,  nec  cognovit,  nec  aliquis  umquam 
sanctorum  in  hac  vita,  sicut  expresse 
dicunt  Beda  et  Dionysius.  Dicit  enim 
Beda,  quod  Deus  per  essentiam  suam 
numquam  mortalibus  apparuit  :  sed 
omnes  iUce  visiones  qufe  leguntur  cre- 
bro  factae  esse  in  Veteri  Testamento,  per 
ministerium  Angelorum  creduntur  factre 
esse,  et  per  assumptam  creaturam,  in 
qua  tamen  sicut  in  signo  per  virtutem 
et  operalionem  cognoscebatur  Deus  esse 
prsesens.  Et  sic  intelligitur  illud  Gene- 
sis,  xxxi],30,  quod  dixitJacob  :  Vidi  Do- 
minum  facie  ad  faciem,  et  salva  facta 
esi  anima  mea.  Et  illud  Exodi,  xxxiii, 
13  et  \i,  quod  respondet  DominusMoysi 
dicenti  :  Si  non  tu  ipse  prsecedas,  ne 
educas  nos  de  loco  isto.  Et  respondit 
Dominus  :  Facies  mea  prseccdet  te. 
Ibi  Glossa,  hoc  est,  preesentia  gratiae 
meae,  quae  dicilur  facies,  quia  in  ea 
Deus  praesens  esse  inlelligitur  per  effe- 
ctum  et  virtutem. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  facie     ^j  j 
ad  faciem    Deum   non  vidit  Adam,   nec 
sicut  cernitur  post  lianc  vitam  :  scd,  sic- 
ut  dicit    Magister,   interiori  adspiratione  ;' 

luminis  et  theophaniae,  in   qua  altius  vi- 
detur  Deus,  quam  in  speculo  et  in  aenig-  j 

mate,  et  praesens  essc  cognoscitur,  sicut 
praesens  est  illis  in   quibus  est  per  inha-  j 

bitantem  gratiam,  sicut  ipse  dicit,  Joan.  \ 

XIV,  23  :  Ad  eum  veniemus,    ct  mansio- 
nem  apud  eum  facicmus.  Et,  II   ad  Co-  i 

rinth.   vi,    16:    Inhabitaho  in    illis,    et 
inambulaho  inter  cos. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  iliud  eodem     aci  2. 


»  Luc.  II,  18. 


2  Isa.  VI,  3. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QU.^^ST.  89.  167 

modo    intelligendum    est.    Moyses  enim  Apostolus,  11  ad  Corinth.  in,  18,  ubi  di- 

aliter  non  vidit  Deum,   nisi  in  illumina-  cit  :  Nos  omnes    revelata  facie  gloriam 

tione  intellectuali,  quae  a  Dionysio  theo-  Domini  speculantes,    in  eamdem  imagi- 

phania  dicitur,  sicut  solet  apparere  ami-  nem  iransformamur,  ac  laritate  in  clari- 

cis,  et  revelare   ea  quaj    dicenda  et    fa-  tatem,    tamquam  a  Domini  Spiritu.  Et 

cienda  sunt.  sine  hoc  medio  Adam   non  vidit  Deum  : 

U  8.          Ad  ALiUD  dicendum,  quod  comparatio  quia  expresse  dicit  Magister  ex  veibis 

fit    in   modo  videndi    Deum,  secundum  Augustini,  quod   vidit  quadam   interiori 

quod  etiam    facit  Augustinus    compara-  adspiratione,  qua  Dei  preesentiam  con- 

tionem   in    libro    XII     Confessionum  :  templabatur,  hoc  est,   in   qua    cognovit 

«  Quidam  enim    visione  corporali,   qui-  Deum  esse    praisentem,   non  specie,  sed 

dam    visione     somniali     et    imaginaria  si"no. 

vident     tam    boni     quam    mali.    Mali,  Ad  primum  quod  per   rationem   objici-     Ad  b. 

sicut  Pharao  et  Nabuchodonosor.    Boni,  tur,    dicendum   quod  atTeclus   potentior 

sicut  Ezechiel    in  figura  animalium,    et  est  in   amando  quam  intellectus  in  cog- 

Jeremias  in    olla   succensa   et  virga  vi-  noscendo  :    quia    afTectus    per  seipsum 

gilante.    »    Et     illi  non    palam    vident,  tendit  in  amatum,  quod  propter  se  dili- 

ut  dicit  Augustinus,   nisi  hoc  quod  figu-  git,  et  non   propter  aliud,  sicut  diligitur 

ratur   in    imagine,   splendeat  in  lumine  Deus.    Sed  intellectus    non    tendit    per 

intellectus.    Sed  iili   qui  vident   intelle-  seipsum  in  id  quod  intelligitur,  nisi  ab 

ctuali  visione,    palam    vident :   quia    in  ipso  intelligibili  accipiat  signum  vel  spe- 

lumine  intellectuali  vident,  in  quo  Deus  ciem  quibus  tendat  in  ipsuni. 

secundum    veritatem     est     et    apparet.  Ad  alicd  dicendum,  quod  Adam  non     Ad  r,, 

I   ad    Timoth.  vi,  IG:  Qui  solus    hahet  interfuit  in  paradiso  spirituum,  nisi  con- 

immortalitatem,     et     lucem     inhabitat  templatione   spirituali,    quce   in    genere 

inaccessibilem.  Ille  enim  est  de   quo   di-  conveniebat    contemplationi    beatorum, 

citur,     Jacobi,  i,    17,   Pater    lujninum,  sed  non  in   modo    speciali.    Et  similiter 

apud  quem  non  est  transmutatio,  nec  vi-  quod   dicit  Augustinus  in  libro  XIII  de 

cissitudinis  obumbratio.  Civitale  Dei,  quod  x\dae  nihil  defuit  de 

i          Ad  aliud   dicendum,  quod  videre  sine  his  quae  appetebat.   Et  intelligitur,  quod 

medio  non  est   videre    per  speciem.  Est  nihil  defuit  ei  de   his   qucT  appetebat  se- 

enim  medium  duplex,  scilicet  lumen  ini-  cundum  exigentiam  status  illius. 

pediens,  et  ad  lumen  promovens.  Et  Ma-  Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  Adobject.i. 

gister  intelligit  de  medio  quod  obstat  vi-  quod  x\dam  in  priino   slatu   Deum   facie 

denti    ne   clare    intelligat   :    et   hoc   est  ad  faciem    non   vidit  ;    tamen,    ut    dicit 

peccatum   et    corruplio     corporis,    quod  Magister  in  iSe^z/e??^/*.?,  clarius  vidit  quam 

subjectum    est  peccato.  Et  sine  hoc  me-  nos  quamdiu  sumus  in  via.   V^idit  enim 

dio  Adam  vidit  et  cognovit  Deum  ante-  eum  per  inspiratam  illuminationem    vi- 

quam  peccaret.  Est  etiam  medium  pro-  sione  intellectuali,  in  qua  clarius  reluce- 

movens,  sicut  est  fides,  et  sapientia,  et  bat    Dei  pra?sentia   quam  in  vestigio  et 

intellectus  dona,  de  quibus  dicit  Diony-  speculo  et  Genigmate,    in  quibus  nos  vi- 

sius    in    libro    de  Divinis    nominibus  ',  demus. 

quod  «    fides  est  lumen   collocans    cre-  Ad  aliud  dicendum,  quod  ad  hanc  vi- acI  object. ^. 

dentes  in  prima  veritate_,  et  primam  ve-  tam  non  pertinet  Deum  facie   ad   faciem 

ritatem  in  ipsis.  »  Et  hoc  lumine  splen-  videre  :  quia  in  hac  vita  intellectus   ho- 

dida  facta  est  facies  Moysi  quando  vidit  minis  convertitur  ad    sensum,   et  (sicut 

Dominum.     Et    in   hoc   sensu     exponit  dicit  Philosophus)  conjunctus    est   con- 

*  S.  DiONYsius,   Lib.   de  Divinis  nominibus,  cap.  3. 


168 


D    ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


tinuo  et  tempori,  et  non  extoUitur  ad 
intelleclualem  visionem,  nisi  ex  visione 
sensibili,  quae  est  prinium  coelum,  quie 
(sicut  dicit  Augustinus  in  libro  XII  Co7i- 
fessionum,  etin  Glossa  super  epist.  II  ad 
Corinlh.  xii,  13)  est  ex  visione  imagina- 
bili,  quae  est  ccelum  secundum,  ut  dicit 
Augustinus.  Dicit  enim,  quod  spiritus 
est  vis  quaedam  animce  mente  inferior, 
in  qua  imagines  rerum  imprimuntur.  Et 
secundum  hos  gradus  visio  intellectualis 
est  tertium  coelum,  in  qua  refulgent  re- 
rum  veritates  sicut  sunt.  Et  heec  visio 
proprie  est  Prophetarum  expresse 
prophetantium  :  quia  sine  hac  pro- 
phetia  non  est  prophela,  sicut  dicitur, 
Daniel.  x,  1  :  Intelligentia  opiis  est 
in  visionc.  Tamen  quia  Paulus  dicit  se 
raplum  usque  ad  tertium  coelum  ',  ct 
exponit  ibi  Glossa  qua?dam^  quod  vidit 
sicut  Angeli  de  terlia  hierarchia,  qui  vi- 
dent  facie  ad  faciem,  dicitur  communi- 
ter,  quod  tunc  rapti  quando  sic  vident, 
vi  superiorls  luminis  exaltantur  in  id 
quod  est  patria?  et  non  viae  :  et  tunc  vi- 
dent  facie  ad  faciem,  sed  diu  non  perma- 
nent.  Et  hoc  dicunt  sensisse  Apostolum 
quando  dixit,  xii,  3  :  Sive  in  corpore, 
sive  extra  corpus,  nescio,  Deus  scit.  Et 
Augustinus  in  li])ro  X  Confessionum, 
ubi  sic  dicit :  «  Aliquando  inlromitlis  me 
in  afTectum  multum  insinuatum  intror- 
sus,  ad  nescio  quam  dulcedinem,  qu»  .si 
perficiatur  in  me,  nescio  quid  erit  quod 
vita  ista  non  erit.  Sed  recido  in  h«c 
serumnosis  ponderibus,  et  resorbeor  soli- 
tis  elteneor,  et  mullum  fleo,  sed  mullum 
teneor.  Tantum  consuetudinissarcina  de- 
gravat.  Hic  esse  valeo,  nec  volo  :  illic 
volo,  nec  valeo,  miser  utrobique.  »  Sic 
enim  dicunt  raptum  fuisse  Adam  in  so- 
pore  quem  immisit  ei  Deus,  quando 
prophetavit,  quod  ecclesia  esset  de  la- 
tere  Chrisli  adilicanda,  sicut  Ileva  de  la- 
t3re  suo,  sicut  in  antehabitis  dictum  est, 
cum  de  formatione  mulieris  ageretur. 


i 


Ad  ALiuD  dicendum,  quod  ad  hujus-  Adobj^ 
modi  auctoritates  Chrysostomi  satis  re- 
sponsum  est  in  primo  libro,  quaeslione, 
Utrum  Deus  in  hac  vita  cognoscibilis  vel 
visibilis  sit  ab  aliquo  ?  Dictum  est  enim 
ibi,  quod  cognoscitur  de  Deo,  quia  est, 
et  quid  est,  secundum  quod  quid  est 
dicit  pehigus  substantiie  infmitum,  ut 
dicit  Damascenus  :  sed  prout  quid  est  di- 
cit  comprehensionem  quae  est  contactus 
intellectus  super  terminos  rei,  non  cog- 
noscitur  ab  aliqua  creatura,  nec  ange- 
lica,  nec  humana.  Et  de  tali  visione 
comprehensionis  loquitur  Joannes  Chry- 
sostomus.  Sic  enim  infinitus  est,  nec 
mensuratur  loco,  nec  tempore,  vel  in- 
tcllectu  creato,  sed  suiipsius  ipse  solus 
comprehensor  est.  Unde  Augustinus  in 
libro  de  Videndo  Deum  ad  Probam 
virginem  :  «  Deum  videre  possumus  per 
intellectum,  comprehendere  vero  mi- 
nime.  » 

Ad  ALiuD  quod  objicitur  perrationem,  Adobjec 
dicendum   quod    procedit,   et    veritatem 
concludit. 

I^LTiMUM  concedendum  est.  Ad  objt 

Sed  propter  illud  quaeritur  a  quibus-     Qutes 
dam,  Utrum  Adam  profecit  in  cognilione 
illa,  quae  est  per  vestigium  et  imaginem 
et  speculum  crcaturarum  ^  ? 

Et  dicunt,  quod  si  profecit,  tunc  ali- 
quid  pcrfectioni  suae  defuit  in  illo  statu, 
et  sic  perfeclus  secundum  animam  crea- 
tus  non  fuit  :  quod  perfectissimo  crea- 
tori,  sicut  dicunt,  non  congruit :  quia 
sccundum  corpus  fccit  eum  perfectum, 
et  multo  magis  sccundum  animam  de- 
buit  eum  facere   perfectum. 

Adhuc  addunt,  quod  talis  pertectio 
per  experientiam  sine  labore  et  afflictione 
non  est  :  afflictio  autem  et  labor  in 
primo  statu  cadere  non  poterant  in 
Adam. 

Adhuc  addunt,  quod  talis  perfectio  in 
intelligentc  non  est  nisi  agente  intelligi- 


^Cf.  II  ad  Coriuth.  xii,  1  et  seq.  liarum,  Dist.  XXIV,  Art.  2.  Tom.  XXVllhujusce 

'  Cf.  Opp.  B.  Alberti    Comment.  iuilSenten.      nova?  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  89. 


169 


bili  in  intellectu  et  inferente  ei  passio-  cognitione  rerinn  creatarum  per  verba 

nem  :    et    hoc    reputant    inconveniens  :  Augustini  determinatum  est. 
quia  in  sfatu  illo  nihil  potuit  inferre  pas-         Et  si  objicitur,  quod  Augustinus  dicit 

sionem  corpori,  ut  probatum  est  in  quse-  in  libro  XIII  de  Civitate  Dei,  quod  nihil 

slione  de     Adae    impassibilitate    :    ergo  delectabilium  ei  defuit,  jam  inprsehabitls 

multo  minus    aliquid   potuit  inferre  pas-  responsum  est,  quod  hoc  intelligitur  de 

sionemanimse,  et  maxime  secundum  in-  delectabilibusad  statum  illum  pertinenti- 

tellectum  qui  secundura   sui  naturam  et  bus. 


Quod  autem  objiciunt,  quod  sic  intelli- 
gibile  agebat  in  intellectum,  fatuum  est : 
quia  intelligibile  non  agit  in  intellectum 
etiam  sub  slatu  miseriae,  nisi  sub  lumine 


impassibilis  et  incorruptibilis  est,  ut  dicit 
Philosophus. 

SoLUTio.  Quaestio  ista  videtur  esse  stulta 

et  irrationabilis.    Constat    enim,    quod  intelligentise  agentis  fiat    in  actu,   sicut 

Adam  in  primo  statu  sensibus  utebatur  :  color  non  agit  in  visum  nisi  sit  in  actu 

et  si    usu    sensuum    protlcere  non    po-  per  lucem  corporalem.  Et  ideo  dicit  Au- 

tuisset,     deterioris     conditionis     fuisset  gustinus  in  YI  J7?^5«>«,  quod  «  in  talibus 

quam  nos,   qui  sumus  in  statu  corporis  potius  anima  agit  se    in  inlelligibile  et 

damnati :  nos  enim  proficimus  usu  sen-  sensibile,  quam  intelligibile  et   sensibile 


suum,  ut  dicit  Augustinus.  Etiam  Angeli 
prollciunt,  qui  longa  experentia  multa 
cognoscunt  :  et  etiam  ex  praedicatione 
Apostolorum,  ut  dicit  Augustinus, 
mu  Ita  de  mysterio  Incarnationis  cogno- 
verunt  quse  ante  non  noverant.  Et  poni- 
tur  in  Glossa  super  illud  Apostoli,  ad 
Ephes.  III,  8  et  seq.  :  Mihi  omniwn  san- 
ctorum  minimo  data  est  gratia  hxc,  in 
Gentibiis  evangelizare  investigabiles  di~ 
vitias  Christi,  et  illuminore  omnes,  quse 
sit  dispensatio  sacramenti    absconditi  a 


agant  in  ipsam. 


MEMBRUM   III. 


Quomodo  et  qualiter  primus  homo  ha- 
buerit    notitiam    suiipsius  ? 


Tertio  quferitur,  Quomodo  et  qualiter 


sseculis  in  Deo,  qui  omnia  crcavit,  ut  in-  habuerit  cognitionem    suiipsius? 

notescat  principatibus  et  potestatibus  in  1.   De  quo  Magister  dicit  sic  :  «  Porro 

coelestibus   per    Ecclesiam    multiformis  sui    cognitionem   idem  homo  talem  ac- 

sapientia  Dei  :  secundum  prsefinitionem  cepisse  videtur,  ut   et  quid  deberet    su- 

saecidorum,  quam  fecit  in  Christo   Jesu  periori,    et  quid    aequali,   et    quid  infe- 

Domino    nostro.    Idem    dicit   Dionysius  riori  non  ignoraret.  Conditionem  quoque 

tractans   illud    Isaiae,    lxiii,  1  :   Quis  est  suam  et  ordinem,    scilicet  qualis  factus 

iste,   qui  venit  de  Edom  ?  Dicit  enim,  esset,  et  qualiter  incedere  deberet,  quid 

quod  hsec  qusestio    fuit  Angelorum  pe-  agere,  quid  cavere,  intellexit.  » 

tentium  aChristo  ascondenteilluminatio-  Et  contra  hoc  objicitur:   quia  totum 

nem  de  sacramento  Incarnationis.  Unde  hoc    homo   etiam   in   statu  peccati    per 

si  Angeli  proficiunt  in  cognitione,  multo  legem  naturalem  cognoscit  de  seipso,  et 

magis  Adam  in  primo  statu  proficere  po-  per    disciplinam  :    ergo    videtur,    quod 

tuit.  Unde  licet   per   inspirationcm  om-  xVdam  in    primo    statu  non  acccpit  plus 

nium  rerum  propter  se  creatarum  noti-  quam  homo  modo  habeat    in  statu  pec- 

tiam  acceperit,   et  sic  perfectus    a    Deo  cati  :  quod  valde  inconveniens   essc  vi- 

fuerit  conditus  :  tamen  alia  via,   experi-  detur,   cum  jam  habituui  sit,  quod  per- 

mentali  scilicet  cognitione,  proficere  po-  fectus  creatus  fuerit  in  scientia. 

tuit,  sicut  paulo   ante   in   qusestione  de  2.  Adhuc,  Ibidem  addit  xMagister,  quod 


170 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


si  talem  coernitionern  suiipsius  non  ac- 
cepisset,  non  csset  reus  prajvaricationis. 
Et  hoc  falsuni  esse  videtur  :  quia  ad- 
huc  si  istud  non  accepisset,  cognitionem 
creatoris  habebat  et  creaturarum  propter 
se  factarum  :  et  si  praevaricatus  fuisset 
contra  hanc  scientiam,  peccasset,  et 
praevaricationis  reus  fuissel. 

Oueest  Adhuc  ulterius  quseritur,  Si  fuit  prce- 
scius  sui  casus  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

1.  Xihil  enim  utilium  Deus  ab  ipso 
abscondit  :  sed  praescire  casum  utile  est 
ad  cavendum  :  ergo  videlur,  quod  pra?- 
scientiam  casus  Deus  ab  eo  non  abscon- 
dit. 

2.  Adhuc,  Sicut  jam  dictum  est,  ordi- 
nem  suum  cognovit  :  et  sic  cum  opposi- 
torum  eadem  sit  disci[)lina,  casum  ab 
ordine  illo  pcr  peccatum  videtur  cogno- 
visse. 

3.  Adhuc,  Petro  revelavit  futurum  ca- 
sum  suum,  Mattli.  xxvr,  .34  :  Amen  dico 
tibi  quia  in  hacnocte,  antequam  gallus 
cantet^  ter  me  nefjabis.  Et  valuit  Petro 
hoc  quod  ad  recordationem  illius  rcvela- 
tionis  egressus  feras  Petrus  flevit  amare  '. 
Ergo  videlur,  quod  etiam  valuisset  Adae. 

id  conira.        CoNTRA  : 

Si  prsescivisset  casum,  ex  praescientia 
tristitiam  incurrisset  et  afflictionem,  et 
sic  poenam  sensisset  ante  peccatum,  quod 
est  inconveniens,  et  contra  Dei  justi- 
tiam  :  quia  dicit  Ilieronymus  :  «  Quid- 
quid  patimur,  peccata  nostra  merue- 
runt.  »  Et  Gregorius  :  «  Nulla  nocebit 
adversitas,  si  nulla  dominetur  iniqui- 
tas.  » 

soiutio.  SoLLxro.  Dicendum,  quod  Adam  sui 
cognitionem  habuit,  et  a  Deo  accepit,  et 
scivit  quid  superiori,  hoc  esl,  Deo  :  quid 
inferiori,  hoc  est,  creaturis  propter  se 
creatis :  et  quid  sequali,  hoc  est,  uxori 
deberet,  et  quo  ordine  justiiiae  se  haberet 
ad  unumquodque  islorum,  et  per  conse- 


quens  scivit,  quod  super  omnia  Deo  in- 
haer-ere  debuit  propter  amorem,  et  pro- 
pler  amorem  inferioris  nullo  modo  aver- 
ti  ab  amoi'e  superuoris,  sed  omniareferre 
ad  amorcm  super-ioris  :  hoc  enim  est 
inferioribus  uti,  et  superioribus  frui,  ut 
dicit  Augustinus  in  libro  de  Doctrina 
Christiana^  et  ponitur  a  Magistro  in  li- 
bro  I  Sententiarum^  distinct.  I.  Sed  sui 
casus  praescius  esse  non  debuit,  nec 
praescire  debuit  si  stetisset  quid  ei  futu- 
rum  fuisset.  Et  ad  hoc  ponit  Magister 
rationem,  quod  ei  Deus  potius  facienda 
mandavit,  quam  futura  revelavit.  Et  haec 
ratio  suraitur  ex  frne  creaiionis  hominis. 
Dictum  est  enim  inlibro  II  Sententiarum, 
dislinct.  II,  quod  homo  creaius  esl  ut 
Deum  colendo  Deo  serviat,  Deum  amet, 
ei  amando  fiuaiur  :  ei  sic  iotum  bonum 
hominis  sit,  et  quod  serviat  Deo,  et 
quod  amei  Deum  :  ei  ad  hoc  nihil  va- 
luissct  praescientia  sui  casus  futuri,  et 
ideo  illam  non  habuii.  Ad  regimen  enim 
totius  vitae  in  omni  ordine  ei  scientia  et 
arte  sufficit  scire  finem  in  quem  diriga- 
iur  per  opus,  et  per  quae  et  quo  ordinc 
deveniatur  ad  frnem  illum  :  et  hanc 
scieniiam   habuii  Adam  et   suiipsius. 

Ad  PRr.MUM  ergo  dicendum,  quod  ho- 
mo  dc  seipso  per  cognitionem  acceptam 
in  creationc  non  cognovit  plura  quanium 
ad  scita  per  seipsum,  quam  posiea  co- 
gnovit  per  legcm  naturalem  :  quia  haec 
ipsa  eognitio  quam  accepii  de  seipso, 
lex  naturalis  fuit,  quam  Deus  omni  ho- 
mini  impressii  rationali.  Et  hoc  est  quod 
dicit,  Psal.  rv,  7  :  Signatum  est  super 
nos  lumen  vultus  iui,  Domine.  Et  pro- 
pter  hoc  dicii  Basilius  super  principium 
Proverbiorum,  quod  naturalis  lex  scripta 
est  in  naturali  judicatorio,  hoc  est,  in 
ratione.  Et  super  illud  Malachiae,  ir,  13  : 
Uxoreni  adolescentise  luae  noli  despicere, 
dicit  quod  uxor  adolescentiae  nostrae  lex 
naturalis  est,  scripta  in  raiione,  quae  di- 
miitenda  non  est,  sed  sequenda.  Sed  in 
hoc  cognovii  molius  Adam  ei  limpidius  : 


\\ 


Ad   r. 


^  Cf.  Matth.  xxvr,  73. 


IN  n  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.^ST.  89. 


i7l 


quia  hoc  cognovit  per  lumen  sibi  a  Deo  Ad  id  quod  objicitur,  quodutile  fuisset      ^d  i. 

inspiratum     immediate,    in   quo    omnia  sibi  ad  cavendum,  dicendum  quod  hoc 

limpidius  resultant  et   lucidius  quam   in  esl  falsum. 

lumine  quod  nos  accipimus    per  experi-  Utile  enim   ad  cavendum   est  cognitio 

menliim  et  doctrinam  :   etiam  quia  nu-  agendorum     et    vitandorum  :     cognitio 

bem  peccati   non  habuit,   quce  se    tantse  autem  futurorum  et  maxime  eontingen- 

luci  opponeret,  quam  nos  patimur  qui  in  lium  non  est  propria  hominis,  nec  alicu- 

peccato  sumus  nati.  jus    crealurse,   sed    solius    Dei  :    futura 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  causa  dicti  enim  contingentia  prsecognoscere  solius 

Magistri  est,  quod  si  ignorasset  regimen  Dei  est. 

vitse  suae  ad  superiorem,  inferiorem,  et  Et  cum  dicitur,  quod  eadem  est  scien-     j^^  2. 

aequalem  :  tunc  oporteret,  quod  ad  actus  tia  oppositorum,  intelliguntur  agenda  et 

ageretur  per  naturam  sicut  bruta,    et  sic  vitanda  :  quia   illa  sunt    opposita.    Sed 

non    ageret,    ut   dicit    Augustinus,  sed  futura  contingentia  scire    nullam  habet 

ageretur  :  et  principium  actionum  sua-  oppositionem  ad  hoc,   sed  impossibilita- 

rum  non  esset   in    ipso,  nec  ipse   esset  tem  ad  creaturam    rationalem,    sive  ho- 

dominus    suorum    actuum.     sed    omnes  minem,  sive  Angelum.  Et  ideo,   Act.  1, 

actus  sui  essent   involuntarii,  secundum  7,  cum   Apostoli  a    Domino    qu;ererent 

quod  involuntarium  dicitur  per  ignoran-  de   contingentibus  et    futuris,  respondet 

tiam,  et    sic    non  esset    praevaricationis  Dominu?,  :  i\o7i  est  vestt^wn  ?20sse  tempo- 

reus.  ra  vel  momeuta  quse  Pater  posidt  in  siia 

Et  si  objicitur,  quod  adhuc    esset  ra-  potestate. 

tionahs,  et  haberet  rationem,  potentiam  Ad  hoc  quod  objicitur  de  Petro,  dicen-     ^d  3. 

scibcet  animse  quse  regeret  eam.    Dicen-  dum  quod  non  est  simile  :  hoc  enim  di- 

dum,  quod  potentia  animse  non  sufficit  ctum  fuit  ad  confirmationem  fidei  Petri, 

ad  actura  regiminis,  nisi  sit  completa  per  ut  scilicet  eum  qui  futurorum  conlingen- 

habitum.  tium  eventum  nosceret    certitudinaliter, 

firmiter  crederet  esse  Deum,   et  sic    in 

Ad  id  quod   ulterius   quseritur  dicen-  fide  solidaretur.    Et  ideo  Augustinus   in 

dum  quod  non  debuit  esse  prsescius   sui  libro  de  Concordia  EvangeHoriim,  super 

casus.  Et  est  eadem   qusestio,  et  eadem  illud  Lucse,  xxii,  61  :    Conversus  Domi' 

disputatio,    et   eadem    solutio    cum    illa  nns  respexit  Petru.m,  (W.Q\i  (\ViO({  non  re- 

quse  habila  est  in  tractatu  de  casu  Ange-  spexit  eum   corporaliter,    cum  Dominus 

lorum\  ubi  etiam  qusesitum  est,  Si  An-  affligeretur  intus  in  palatio   principis  sa- 

gelus  potuit  vel  debuit  esse  prsescius  sui  cerdotum,    et  Petrus  esset  foris  in    atrio 

casus  ?   Et  dixerunt   antiqui,    Prsepositi-  ad  quem  respectus  corporalis  dirigi  non 

vus,  et  alii,  hujus  rationem   assignantes,  poterat.  Et  sic  exponit  illud  Lucae,  xxii, 

quod  scientia,  maxime  accepta  per  reve-  31  et  32  :  Simon,   Simon,    ecce  Satanas 

lationem  vel  inspirationem  divinani,  fru-  expetivit  vos  iit  crihraret  sicut  triticum : 

ctus  est  pielatis  :   pietatis   autem   fructus  ego  autcm  rogavi  pro  te,  ut  non  deficiat 

non  est  hominem  vel  Angelum   affligere  fides  tua  :   et  tu  aliquando  conversus, 

per  tristitiam  ante  peccatum,  sicut  etiam  scilicet  per     fletum,    confirma    fratres 

probat  objectio   inducta.  tuos. 


*  Cf.  Supra,  Tract.  IV,  Quoest.  18,  Membr.  3, 
Art.    1.    Tom.  XXXII    hujusce   iiovae   editionis 


nostriB. 


172 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


QU^STIO   XG. 


In  qiia  gralia    crcaliis    fiicril   priiiius  lionio  ?  et,  Dc  potcntia  ejus- 

clcni   ante  casiini. 


Deinde  tractanda  sunt  ea  quae  dicun- 
tur  a  Magistro  in  libro  II  Seuicutiarum, 
distinct.  XXIV,  cap.  Nuuc  diligcnter 
iuvestigari  oportct. 

Ratione  ejus  quod  dieitur  in  primo 
capitulo,  quaerenda  sunt   quinque. 

Primum  est,  An  liomo  creatus  est  in 
gratia  gratum  taciente,  an  non  ? 

Secundum  est,  An  ex  accepto  stare 
potuit  ? 

^  Tertium  est,  An  ex  accepto  proficere 
potuit  ad  meritum  ? 

Quartum,  An  ex  accepto  habuit  uni- 
versitatem  virtutum  et  donorum  Spiritus 
sancti  ? 

Quintum,  Si  consummatas  habuit  vir- 
tutes  secundum  ultimam  perfectionem 
uniuscujusque  virtutis? 


MEMBRLM  1. 

Utrum  homo   creatus  fuerit   in  gratia 
gratum  faciente,   an  non  *  ? 


Ad  primum  ergo  objicitur,  et  videtur, 
quod  creaverit  eum  in  gratia. 

1.  Eccli.  XVII,  1  et  2  :  Deus  creavit  de 
terra  hominem,...  et  secimdum  se  vesti- 


vit  illuui  virtute.  Scd  sccuudum  se,  hoc 
cst,  secundum  Deum  vestitus  virtutenon 
potuit  esse,  nisi  creatus  esset  in  gratia. 
Ergo  videtur,  quod  creatus  fuerit  in  gra- 
tia,  ot  gratia  gratum  faciente,  quia  de 
ilhi  quseritur. 

2.  Adhuc,  Genes.  i,  20  :  Faciamus 
homiuem  ad  imagiuem  et  similitudiuem 
nostram.  Ibi  Glossa  :  «  Imago  est  in  na- 
turaUbus,  simihtudo  in  gratuitis.  »  Ergo 
in  naturahbus  et  in  gratuitis  factus  est 
primus  homo. 

3.  Adhuc,  Damascenus  in  libro  II  de 
Fide  orthodoxa  :  «  Fecit  Deus  hominem 
innocentem,  rectum,  virtuosum,  sinesol- 
hcitudine,  sine  tristitia,  omni  virlute 
decoratum,  omnibus  bonis  comatum 
velut  quemdam  mundum  secundum  ^  » 
Et  hoc  esse  non  potuit,  nisi  in  gratia 
gratum  faciente  factus  sit.  Ergo  videtur, 
qucd  in  gratia  creatus  sit,  et  cum  natura 
acceperit  gratiam. 

4.  Adhuc,  Matth,  xxv,"i5.-  Dedit... 
unicuique  secundum  propriam  virtutem. 
Sed  anima  Adse  statim  ut  creata  fuit 
infusa  corpori,  et  ad  imaginem  Dei  facta, 
virtutem  habuit  recipiendi  gratiam.  Er- 
go  videtur,  quod  statim  eam  dedit  ei 
Deus. 

0.  Adhuc,  Anselmus  in  Monologio 
dicit,  quod  «  si  aliquis  non  habet  gra- 
tiam,  hoc  non  fit  ex    hoc,    quod    Deus 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Commeiit.  inll  Sf*iiteii- 
tiarum,  Dist.  XXIX,  Arl.  1.  Tom.  XXVII  hujusce 
uov»  editionis. 


*  S.  .1.  D.\M.\scE.NUs,  Lib.  II  dc  Fide  orthodoxa 
cap.  12. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  90. 


173 


contra. 


non  sit  paratus  eam  dare,  sed    quia   ille  bonis,  in  quo  ostenditur  quid  possit  gra- 

non  sit  paralus  eani  accipere.  »  Sed  cum  tise  beneficlum  ;  et  statum  culpae  in  ma- 

in  prima  creatione  in  Adam  niiiil    fuerit  lis,  in  quo  ostcnditur  quid  possit  justi- 

nisi  opus    divinum,   nihil    habuit    unde  tiae  judicium.  Ergo  non  simul  est  natura 

non  esset  paratus   accipere  gratiam.  Vi-  cum  gratia. 

detur  ergo  cum  Deus  paratus  fuerit  dare,  2.    Adhuc,     Gratia    non    valet    nisi  a 

quod  ab  instanti  acceperit   gratiam.  Deo  esse  recognoscatur  :    sed  si   daretur 

(j.  Adhuc,   Ad    hoc   factus    est  homo,  cum  natura,  posset  credi  esse  naturalis  : 

ut  inhabitaretur  a  Deo,  et  esset  templum  ergo  ordo    sapientiae   divinae    exigit,    ut 

Dei.  II  ad  Corinth.  vi,    16  :    Inhabitabo  jam    naturalibus    acceptis   superaddatur 

in  illis,  et   inambulabo   inter  eos.  Pro-  gratia. 

verb.    VIII,   31  :    Delicix  mese   csse  ciim-        3.  Adhuc,   Tria  bona  sunt  in  quibus 

filiis  homimim.  Sed    sicut    dicit  Grego-  perficitur  homo,  scilicet  bonum   naturae, 

rius  in  Homilia  super  illud  verbum  Joan-  bonum  gratise,    et  bonum    giorice  :    sed 

nis,  xiv,  23,  quod  legitur  in    die   Pente-  ordo  est  secundum  prius  et  posterius  in- 

costes  :   Ad  eum   veniemus,  et  mansio-  ter  bonum  gratia?  et  glorise  :  ergo  vide- 

nem  apud  eum  faciemus,   Deus   nuUum  tur,  quod  eadem  ratione  ordo  secundum 

inhabitat  nisi  per  gratiam  gratum  facien-  prius  et  posterius  debeat   esse  inter  bo- 

tem.   Ergo   videtur,    quod  Adam   quem  num  gratise  et  bonum  naturae. 
Deus  inhabitavit,    in   gratia  gratum   fa-  i.  Adhuc,  In  omni  eo  quod  per  aliquid 

ciente  factus  sit.  conformatur    ad    alterum,    prius   est    id 

7.  Adhuc,  Augustinus  dicit,  et  prius  quod  conlormatur    secundum    substan- 

habitum  est,  quod   vir  spirituali   mente  tiam  et  naturam,  quam  id  per  quod  con- 

prseditusfuit :  spiritualiautemmenteprse-  formatur  :  sed  homo   per  gratiam   con- 

ditus  esse  non  potuit,    nisi    per  gratiam  formatur  Deo  :  ergo  prius  est  esse  homi- 

gratum  facientem  :  ergo  videlur,    quod  nem  secundum   naturam,    quam   secun- 

cum  natura  accepit  gratiam   gratum  fa-  dum   gratiam     per    quam    conformatur 

cientem.  Deo. 

CONTRA  : 

1.  Augustinus  in  Iibro  de   Correptione 
el  gratia  :    c<    Saluberrime    confitemur. 


SoLUTio.   Ad    hoc    dicit    Magister    in 
libro  II  Sententiarum,   distinct.  XXIV, 


quod  rectissime  credimus,  Deum   domi-  cap.  Nunc  diligenter,    sic  .•  «    Sciendum 

numque  rerum  omnium,  qui  creavit  om-  est   igitur,    quod    homini    in    creatione 

nia  bona  valde,  et  mala   ex  bonis  exor-  (sicut  de  Angelis  diximus)  datuni  est  per 

tura  esse    prsescivit,  et  scivit  magis  ad  gratiam  auxilium,  et  collata  est  potentia 

suam  omnipotentissimam  bonitatem  per-  per  quam    poterat  slare,   id  est,  non  de- 

tinere,  etiam  de  malis  bene  facere,  quam  clinare  ab  eo  quod  acceperat.  »   Et  hoc 

mala    esse    non  sinere  :    sic    ordinasse  probat   per   Augustinum  in  Enchiridion 

Angelorum  et  hominum  viUim,  ut  in  ea  sic    dicentem  :    «   Sic  factus   est    homo 

prius  ostenderet  quid  posset  liberum  ar-  reclus  ut   et    manere    in   ea   rectitudine 

bitrium,  deinde  ({uid  posset  sme  gratia  posset,  non  sine  divino  adjutorio,  ct  suo 

beneficium  jusliticeque  judicium   '.  »  Ex  iieri  perversus  arbitrio,  ulrumlibet  ho- 

his  patet,    quod    Auguslinus  trcs  slatus  rum  elegisset,  Dei  voluntas  fieret  vel  ab 

ponit  sibi    succedentes,    scilicet    statum  illo,  vel  de  illo.    Et   quia   suam   maluit 

nalurse,  in  quo  ostenditur  quid  possit  li-  facere  voluntatem  quam  Dei,  de  illo   fa- 


Soluiio. 


berum  arbitrium 


et  statum  gratiai  in 


cta  est  volunlas  Dei  2.  » 


\ 


*  S.  AuGUSTiNUs,  Lib.  de  Corruptione  ot   gra-  -  Idem,  Iii  Kncliiridion,  cap.  10' 

lia,  cap.  10. 


174 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Dicendum  ergo,  quod  in  gratia  gratis 
data  secundum  virtutes  naturales  factus 
est  homo.  Gratia  enim  dicitur  tribus  mo- 
dis,  sicut  innuit  Glossa  super  illud  Jaco- 
bi,  1,  17  :  Omne  datum  optimiim,  et  omne 
donuin  perfectum  deaursum  est,  descen- 
dens  a  Patre  lumuium,  apud  quem,  etc. 
Ibi  enim  dicit  Glossa,  quod  data  optima 
sunt,  quae  dantur  cum  natura,  et  elevant 
potentias  naturales  ad  actus  perfectos  se- 
cundum  naturam,  sicut  bonum  inge- 
nium,  ordinata  voluntas,  lurainosus  in- 
telleclus,  clarus  sensus,  perfecta  et  dis- 
creta  ralio,  habilitas  naturae  ad  virtu- 
tes,  secundum  quod  vir  est  extremum 
potenlioe  in  bono,  ut  dicit  Aristoteles  in 
II  Ethicorum.  Et  hoc  modo  in  tali  gra- 
tia    creatus  cst  homo. 

Et  hoc  videtur  probari  ex  auctoritate 
Auguslini  quam  inducit  Magister  in 
codem  capitulo,  in  libro  de  Correptione 
ct  gratia^  ubi  Augustinus  dicit  sic  :  «  Si 
hoc  adjutorium  vel  Angelo  vel  homini 
cum  primo  facti  sunt  defuisset,  quoniam 
non  talis  natura  facta  erat,  ut  sine  divi- 
uo  auxiiio  posset  mancre  si  vcllet  :  non 
utique  sua  culpa  cecidisset.  Defuisset 
quippe  adjutorium  sine  quo  manere  non 
posset '.  » 

Secundo  dicitur  cjratia  quod  superad- 
ditur  talibus  adjutoriis  polentiarum;  et 
elevat  potentias  ad  actum  meriti.  Et  in 
hac  non  fuit  creatus  Adam,  ut  dicit  Au- 
guslinus.  Dederat  enim  ei  unde  posset 
stare,  sed  non  unde  proficeret  ad  meri- 
lum.  Et  de  hoc  consueverunt  assignari 
tres  causae,  quod  scilicet  in  hoc  resul- 
tat  omnipotentia  creatoris,  sapientia, 
et  bonitas  :  omnipotentia  in  creatione 
naturce,  sapiontia  in  ordine  naturae 
ad  gratiam,  et  gratiae  ad  gloriam,  boni- 
tas  in  perfectione  secundum  gratiam 
gratum  facientem,  ul  sic  hiudaretur  ab 
homine  creator  potens,  sapiens,  et  bo- 
Rus  :  potens,  quia  talem  faccie  potuit: 
sapiens,  quia  sic  gradatim  proficientem 


Ad 


Ad 


fecit  :  bonus,  quia  in  loco  gratiae  perfe- 
clum  fecit.  Unde  tertia  gratia  est  gratia 
consummans  ad    meritum. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  ibi  Arf 
virlus  quae  secundum  Deum  vestivit  ho- 
minem^  dicitur  gratia  superaddita  poten- 
tiis  naturahbus,  secundo  modo  dicta : 
quia  per  illam  in  rectitudine  accepta  sla- 
re  potuit,  ut  dicit  Augustinus  in  auctori- 
tate  pra'iiiducta. 

Ad  aliud  dicendum  eodem  modo.  Ad 
Quia  similitudo  dicitur  ibi  gralia  super- 
addila  potentiis  naturahbus,  gratia  sci- 
hcet  gratis  data,  sicut  etiam  ad  Ephes. 
IV,  7,  dicitur :  Lnicuique  nostrum  data 
est  gralia  secundum  mensuram  donatio- 
nis  Christi. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Damascenus 
ibi  loquitur  de  gratiis  gratis  datis,  quae 
perliciunt  horainem  in  statu  naturae,  et 
ordinant  ad  stalum  gratiae. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  cum  dicitur: 
Dedit  unicuique  secundum  propriam 
virtutem,  non  dicilur  ibi  virlus  capacitas 
naturse,  sed  dicitur  ibi  virtus  conatus  na- 
tura?  et  praeparalio  ad  gratiam,  quo  homo 
ex  merito  congrui,  non  condigni,  efficitur 
dignus  sive  congruus,  ut  recipiat  majo- 
rem  vel  minorem  gratiam,  ex  hoc  quod 
majus  vel  minus  negotiatur  in  gratiis  a 
Deo  sibi  datis.  Et  hoc  patet  ex  serie 
Evangelica  ibidem  posita,  ubi  scrvum 
pigrum  condcmnat,  et  negotiosum  remu- 
neiat  amplioribus  donis. 

Ad  dictum   Anselmi    dicendum,   quod      Ad 
Anselmus  vocat  paratum  accipere,  qui  ex 
operositate  donorum  superadditorum  na- 
turae  semper  parat  se   ad   congruitatem 
gratiae. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  homo  non  Ad 
efficitur  idoneus,  quod  Deus  habitet  in 
eo  per  gratiam  gratum  facientem,  nisi 
per  usum  bonum  gratiae  secundo  modo 
dictse.  Ille  enim  est  de  quo  dicitur  in 
Evangelio  :  Qui  fidelis  est  in  minimo  % 
et  propter  hoc  meretur  merito  congrui, 


^  S.  AuGCsTiNu?,  Lib.  de  Correptione  et  gra- 
tia,  cap.  II. 


*■  Luc.  XVI,  10. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QU.EST.  90. 


175 


quod  super  multa  in  gratia  gTaluin  fa-      facere  :  sed  ex  acceptis  non  potuit  profi- 
ciente  constituatur.  ccre  secundum  opera  meritorum,  ut  dicit 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod  Augusti-      Augustinus.  Ergo  multo  minus  ex  acce- 


nus  vocat  ibi  spiritualem  mentem,  men- 
tem  praeditam  iltuminatione  gratiee  se- 
cundo  modo  dicta?. 

Ea  qu.b  in  contrarium  objiciuntur, 
meojudicio  procedunt,  et  verum  conclu- 
dunt.  Tamen  quidam   fuerunt,    qui  pro- 


ptis  poluit  stare  coram  tenlatore. 

4.  Adhuc,  Vitium  culpse  non  opponi- 
tur  bono  naturae,  sed  bono  gratiee.  Ergo 
sicut  se  habet  vitium  naturae  ad  naturam, 
ita  se  habet  vitium  culpae  ad  gratiam  :  et 
permutatim  sicut  se  habet  vitium  naturee 


pter   illa    dixerunt    liominem    in  gratia      ad  g-ratiam,  ila  se  habet  vitium  culpce  ad 

naturam  :  sed    vitium   naturae  stat  cum 


gralum  faciente  factum.  Sed  hoc  non  est 


bene  consonum  verbis  Augustini  quee 
inducit  Magister  in  libro  II  Sententia- 
riini,  distinct.  XXIV. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  Adani  ex  accepto  stare  potnit  i  ? 


gratia :  ergo  vitium  culpse  stat  cum  na- 
tura  :  et  sicut  vitium  naturee  non  exclu- 
ditur  nisi  per  bonum  naturte,  ita  vitium 
culpee  non  excluditur  nisi  per  bonum 
gratiae  :  sed  stare  in  rectitudine  non  est 
nisi  non  inchnari  in  vitium  culpae  :  ergo 
sine  gratia  Adam  non  potuit  non  incli- 
nari  ad  vitium  culpae :  ergo  nec  stare  po- 
tuit  sine  gralia  in  rectitudine. 

COXTRA  ; 

1.  Magister  in  Hbro  II   Sententiarum, 

distinct.  XXIV,  inducit  Auguslinum  di- 

Secundo  quaeritur,  Utrum   ex  accepto      centem,    quod    per    illam    rectitudinem 

stare  potuit?  ,  quam  accepit  in  creatione,  stare  poterat, 

Et  videtur,  quod  non.  sed  non  proficere.  Dicit  enim  sic  :    «  De- 

1.  Job,  XLi,  24:  Non  est  super  terrani  derat  Deus  homini  bonam  voluntatem, 
potestas  quse  comparetur  ei,  qui  factus  in  illa  quippe  fecerat  eum  rectum  :  dede- 
est  ut  nulluni  timeret.  Et  loquitur  de  rat  adjutorium,  sine  quo  non  posset  in 
tentatione  diaboli.  Ergo  videtur,  quod  ea  manere  si  vellet,  et  per  quod  posset 
nullus  homo,  quantumcumque  in  natu-     si  vellet.  » 

ralibus  sit  perfectus,  coram  diabolo  pos-         2.  Adhuc,  In  eodem  capite  inducit  Au- 

sit  stare.  gustinum  sic  dicentem  :  «  Si  hoc  adjuto- 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  iibro  de  Gra-  rium  vel  Angelo  vel  hominicum  primum 
tia  et  hmocentia:  «  Xatura  humana  etsi  facti  sunt  defuisset,  quoniam  non  talis 
in  illa  integritate  in  qua  condita  est,  natura  facta  erat,  ut  sine  divino  auxiUo 
permansisset,  tamen  sine  creatore  adju-  posset  manere  si  vellet,  non  utique  sua 
vante  nullo  modo  seipsam  servaret.  »  culpa  cecidisset.  Defuisset  quippe  adjuto- 
Ergo  videtur  cum  creator  juvet  per  gra-  rium,  sine  quo  manere  non  posset  2.  » 
tiam  et  gratiae  influentiam,  quod  in  solis  3.  Adhuc,  Anselmus  in  libro  de  Lihero 
naturalibus  consislens  stare  non  possit  arbitrio :  «  Libertas  arbitrii  est  potestas 
sinegratia  creatoris  :  et  ita  ex  solis  natu-  conservandi  rectitudinem  voluntatis  pro- 
ralibus  stare  non  potuit.  pter  se.  »  Sed  in  libertate  arbitrii  creatus 

3.  Adhuc,  Multo  magis  diflicile  est  re-  fuit  Adam.  Ergo  crealus  cst  in  potestate 
sistere  tentalioni,  quam   opera  meritoria  conservandi  rectitudinem  :   sed  conser- 


Sed  contra. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Coraraent.  inll  Senten-         *  S.  Al*gu5tinus,  Lib.  de  Corruptione  et  gra- 
tiarura,  Dist.  XXIV,  Art.  1.  Tom.  XX VII  iuijusce      tia,  cap.  11. 
novae  edilionis. 


176 


I).  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


vare  rectitudinem  voluntalis,  est  slare  : 
ergo  videtur,  quod  ex  acceptis  in  crea- 
tione  potuit  stare. 

4.  Adliuc,  Si  in  rectitudine  stare  non 
posset  ex  acce[)lo,  non  esset  ei  impulan- 
dum,  quod  a  reclitudine  cecidisset,  sicut 
expresse  dicit  Augustinus  in  auctoritate 
proeinducta  in  libro  de  Correptione  et 
gratia. 

5.  Adhuc,  Hoc  esset  contra  ordinem 
totius  naturse  :  quia  in  totanatura  sic  est, 
quod  cuicumque  natura  dat  esse,  illi 
etiam  dat  facultatem  et  potentiam  per- 
manendi  in  illo  et  resistendi  alteranli- 
bus  :  quia,  sicut  dicit  Philosophus,  aliter 
fruslra  daret  esse  in  quo  permanere  non 
posset.  Sed  creator  in  dando  esse  po- 
tentior  est  quam  natura.  Cum  ergo, 
sicut  dicilur,  liccle.  vin,  30,  Deus  crea- 
vit  iiominem  reclum  et  rectcE  volunta- 
tis  *,  et  sicut  dicit  Augustinus,  dedit 
ci  ctiam  facultatem  standi  et  perma- 
nendi  in  rectitudine  in  qua  creatus  est. 

soiutio.  SoLUTio.  Ita  est  sentiendum  sicut  ulti- 
mo  probalur,  scilicet  quod  Adam  accepit 
adjutorium  in  ipsa  creatione,  quo  posset 
stare  in  rectitudine  in  qua  creatus  esset : 
et  si  tale  adjutorium  non  accepisset,  non 
esset  ei  imputandum  quod  fecit. 

xd  1.  Ad  PRiMUM  erg^o  quod  contra  hoc  est, 

dicendum  quod  cum  dicitur  :  Non  est 
supcr  terram  potcstaa  qiiae  comparetur 
ei,  qui  factus  est  ut  nullum  timcret  ^  : 
loquitur  de  potestate  naturali,  cui  nulla 
polestas  tcrrena  comparari  potest  sine 
adjutorio  divino.  Sed  quia,  ut  dicit  Gre- 
gorius  super  illud  Job,  i,  11:  Extende 
paululum  manum  tuam,  licet  mahtiain 
liabeat  nocendi  per  se,  tamen  potentiam 
lentandi  non  hal)et  nisi  a  Deo  :  et  illa 
potestas  datur  ei  seinper  ita  limitate, 
quod  est  sub  potestale  hominis  tentandi. 
I  ad  Corinth.  x,  13:  Fidelis  Deus  est, 
qui  non  patictur  vos  tenlari  supcr  id 
quod  potestis  :  scd  facict  cliam  cum  tcn- 


iatione  proventum,  ut  possitis  sustinere. 
£t  hoc  tractans  bealus  Bernardus  super 
Canlica,  sermone  9,  dicit  sic  :  «  Debiiis 
est  hostis  qui  non  potest  vincere  nisi  vo- 
lentem.  »  Et  de  hoc  salis  disputatum  est 
in  hoc  eodem  libro,  in  tractatu  de  tenta- 
tione  dsemonum. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  adjutorium  Ad  s 
crealorismultiplex  est.  Estenim  aliquan- 
do  per  solam  influenliam  divina?  virtutis 
in  esse  conservantis,  sicut  dicit  Grego- 
rius,  quod  omnia  quoe  ex  nihilo  facta 
sunt,  iii  nihilum  tenderent,  nisi  ea  ma- 
nus  omnipotentis  crealoris  conlineret.  Et 
vocat  manum  omnipolentis,  continuam 
iufluentiam  virtutis,  qua  rcs  in  esse  ser- 
vanlur.  Aliquando  vocatur  divinum  ad- 
jutorium  gratia  gratis  data  superaddita 
naturalibus,  qualem  gratiam  etiam 
Adam  habuit,  ut  in  proehabito  membro 
hujus  quaestionis  dictum  est.  Et  sine  his 
duobus  adjutoriis  nihil  posset  conserva- 
ri,  ut  dicit  Augustinus.  Terlio  modo  di- 
citur  divinum  adjutorium  gratia  gratum 
faciens,  quae  proficit  ad  nieritum  :  et 
illam  non  habuit  quia  sine  iila  slare  po- 
tuit  in  accepta  rectitudine  per  creationem. 

Ad  aliud  dicendum,  profeclus  meriti  Ad  3 
non  consistit  in  difficullate  vel  facilitate 
facientis,  sed  in  forma  gratise  informan- 
tis  aclum,  quem  ex  nobis  habere  non 
possumus,  nisi  per  gratiam  gralum  fa- 
cientem  accipiamus  a  Deo.  Et  ideo  licet 
ex  accepto  stare  posset,  tamen  ex  acce- 
pto  mereri  non  potuit  sine  gratia  gratum 
faciente. 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod  illa  pro-  Ad  i 
porlio  non  valet,  nec  permutalio  valet : 
quia  non  est  eadem  proportio  vitii  natu- 
rae  ad  naturam,  et  vitii  culpse  ad  gra- 
tiam.  Et  hoc  statim  patet :  quia  ex  vitio 
culpae  causatum  est  vitium  nalurae,  et 
non  e  converso  :  et  ideo  non  est  necesse, 
quod  si  per  vitium  culpai  excluditur  bo- 
num  gratia?,  per  vitium  naturse  excluda- 
tur  bonum  gratiae. 


*  Eccle.  VII,    .30  :  Solummodo  hoc  inveni  quod 
fexrit  Deus  hommem  rcclum,  etc. 


2  Job,  xu,  24. 


IN  n  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIY,  QU^ST.  90. 


177 


MEMIiRUxM  III. 

Utruni  Adam  ex  accepto  proficere  poiuit 
ad  meritum  '  ? 


commoda  ab  beatitudinem.  Ergo  nec  bo- 
mini  :  ergo  videtur,  quod  in  primo  statu 
homo  babuit  omnia  quse  pertinent  ad 
beatitudinem  :  et  bsec  non  sunt  nisi  me- 
rita  :  ergo  in  primo  statu  potuit  mereri 
beatitudinem. 

o.  Ad  hoc  idem  quidam  arguunt   e.v 

rationibus  logicis  sic  :  Natura  non  deficit 

in    necessariis,    nec    abundat  in    super- 

fluis  *  :    sed    nihil    ita    necessarium   est 

Tertlo  quseritur,  An  e.x.  accepto   pro-     homini  sicut  beatitudu  :   ergo  necessaria 

ficere  potuit  ad  meritum  ?  habuit  ad  beatitudinem  :  sed  necessarium 

1.  Hoc  enim  quidam  nituntur  probare  ad  beatitudineni  est  profectus  meriti : 
ex  verbis  Damasceni  in  libro  II  de  Fide     ergo  tunc  potuit  mereri. 

orthodoxa  :  «  Fecit  igitur  Deus  bominem  B.  Adhuc,  Objiciunt  logice,  quodlibe- 

innocentem,  rectum,  virtuosum,  sine  rum  arbitrium  essentialius  se  habet  ad 
tristitia,  sine  soUicitudine,  omni  virtute  bonum  quam  ad  malum  :  sed  per  se 
decoratum,  omnibusque  bonis  comatum  potuit  in  malum  :  ergo  videtur,  quod 
velut  quemdam  mundum  secundum  -.  »  etiam  per  se  in  primo  statu  potuit  in 
Talis  autem  homo  omni  perfectione  per-  bonum  meritorium. 
tectus  est :  et  qui  perfectus  est,    mereri  7.  Adhuc,    Ponamus,   quod  Adam  in 

polest  in  bono  nierltorio  :  ergo  videtur,  primo  statu  mentem  convertisset  ad 
quod  Adam  in  primo  statu  potuit  me-  Deum  ex  Dei  dilectione  pura  :  aut  me- 
reri.  ruisset,  aut  non.  Si  meruisset :  cum  hoc 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  A^a-  potuit  in  primo  statu,  in  primo  stalu 
iura  et  gratia'.  «  Quis  nesciat  ita  fa-  potuit  mereri  et  gratiam  et  gloriam.  Si 
ctum  hominem,  ut  in  eo  liberum  arbi-  non  meruisset,  deterioris  conditionis 
trium  ad  juste  vivendum  pro  possibilitate  tuisset  quam  Angelus  :  sicut  enim  habi- 
et  capicitate  sua  constitueretur  *?  »  Vi-  tum  est  in  traclatu  Aq  Angelis  ex  verbis 
detur  ergo,  quod  ad  juste  vivendum  erat  Augustini,  Angelus  ex  simplici  conver- 
sufficiens  :  sed  juste  vivere,  mereri  est :  sione  ad  Verbum  meruit  confirmatio- 
ergo  videtur,  quod  sufficiens  fuit  ad  me-     nem   in  gratia  et  gloria. 

rendum.  In  contrarium  est,  quod  Sed  conira 

3.  Adhuc,  Deuter.  xxxn,  4  et  5  :  Date  1.  Omnis  creatura  de  se  vanitas  est, 
magnificentiam  Deo  nostro.  Dei  perfecta  et  nihil  habet  de  se  unde  placere  possit 
sunt  opera.  Constat  autem,  quod  homo  Deo  :  ergo  nullum  actum  potest  de  se 
opus  Dei  est :  et  non  est  perfectus  nisi  facere  qui  placeal  Deo  placentia  mcriti : 
habeat  ea  quibus  potest  ad  beatitudinem  in  primo  ergo  statu  cum  in  solis  natura- 
pertingere  :  non  potest  autem  ad  beatitu-  libus  creatus  fuerit  Adam,  non  potuit 
dinem    pertingere  nisi  profectu    meriti :      prolicere  in  merito. 

ergo  videtur,  quod  ex  his  qute  habuit  in  2.  Adhuc,  Joan.  i,  10  :  De plenitudine 

primo  statu,  potuit  prolicere  in  merito.        ejus  nos    omnes  accepimus,   el   gratiam 

4.  Adhuc,  Plato  in  secunda  parte  Ti-  pro  gratia.  Ergo  nisi  accipiamus  gra- 
msei  dicit,    quod  creator    nulli   negavit     tiam   de    plenitudine  Dei,    mereri     non 


•  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Coniment.  in  II  Sentcn- 
tiarum,  Dist.  XXIV,  Art.  2.  Tom.  XXVII  novse 
editionis  nostrae. 

^  S.    JoANNEs   Dam.\sce.\'U3,    Lib.   II    de   Fide 


orthodoxa,  cap.  12. 
^  S.AuGusTiNLs,  Lib.de. Natura  et  gratia,cap.42. 
*  Cf.  Lib,  de  Anima,  cap.  de  remiuiscentia. 


XXXIII 


12 


178 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


possumus.  Adam  ergo  in  primo  stalu  ex 
acceptis  in  conditione  solis  naluralibus 
proticere  non  potuit  ad  mcritum. 

3.  Adhuc,  Eodem  modo  arguilur  ex 
hoc  quod  dicitur,  Zachar.  iv,  7  :  EjCcequa- 
hit  gratiam  gratiie  ejus.  Ubi  dicit  Hiero- 
nymus,  quod  in  hoc  exaequabit,  quod 
beatitudinis  quantitatem  et  gioriae  aqua- 
bit,  ut  quanlum  quis  habet  in  merito 
graliae,  tantum  habeat  in  beatitudine 
glorice.  Unde  versus  Praepositivi  est  de 
hoc  : 

Quidquid  tiabes  meriti,  praeveiitrix   gratia   do- 

[nat. 
Nil  Deus  in  nobis  pia)ter  sua  dona  coronat. 

4.  Objiciunt  etiam  quidam  de  verbo 
Apostoli,  I  ad  Corinth.  ix,  23,  quod  qui 
in  agone  contendit,  ab  onmibus  se  absti- 
net.  Et,  II  ad  Timoth.  ii,  .5  :  Qui  certat 
in  agone,  non  coronatur  nisi  legitime 
certaverit.  Ergo  non  dalur  corona  prae- 
mii  nisi  certanti.  Adam  non  habuit  cum 
quo  pugnaret,  quia  nihil  sibi  sensit  con- 
trarium.  Ergo  videtur,  quod  non  ha- 
huit  unde  mereretur  praemium  vel  coro- 
nam. 

8oiuiio.  SoLLTio.  Tenendum  cst  dictum  Ma- 
gistri  in  libro  H  Sententiarum,  di- 
slinct.  XXIV,  cap.  Nunc  diligenter,  ubi 
sic  dicit:  «  Sicut  de  Angelis  diximus, 
datum  est  per  gratiam  auxilium,  et 
collata  potentia  pcr  quam  poterat  stare, 
id  est,  non  declinare  ab  co  quod  accepe- 
rat  :  scd  non  poterat  prolicere  in  tan- 
lum,  ut  per  graliam  creationis  sine  alia 
mereri  .'^alutcm  valeret.  »  Undedicendum, 
quod  aiiud  est  quaMere.  Si  in  primo  statu 
Adam  ex  solis  naturalibus  mereri  po- 
tuit?  et  aliud,  si  in  primo  statu  mereri 
potuit?  Si  cnim  in  primo  statu  antequam 
caderet,  gratiam  gratum  facienlem  su- 
per  naturalia  accepit,  constat,  quod  et 
sibi  et  aliis  mereri  potuit  et  proticerc  in 
nierito  :  et  hoc  in  sequentibus  probabi- 
tur  ex  dictis  Sanctorum.  Sed  certo  cer- 
tius  est,  quod  ex   solis  naturalibus,   nec 


ipse,  nec  aliquis  umquam    potuit  mereri 
vitam  aeternam. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  verba  ^d  i 
Damasceni  iion  inlelliguntur  nisi  de  per- 
fectione  naturali,  et  quod  virtutes  quibus 
dicit  eum  esse  perfectum,  non  inlelli- 
guntur  nisi  de  potentiis  naluralibus,  se- 
cundum  quod  virtus  dicitur  ultimum 
potenliae  in  re  et  extremum  in  bono 
ejus.  Et  talis  virtus  sicut  dicit  Dionysius 
in  Ccelesti  hierarchia,  in  cap.  de  virtu- 
tibus,  est  non  imbecilliter  se  habere  sui- 
met  imbecillitate  ad  aliquem  divinorum 
actuum. 

Ad   aliud    eodem     modo     dicendum,      Ad  2 
quod  Augustinus  loquitur  de  justitia  na- 
turali,  quae  nihil  aliud  est  nisi  rectitudo 
naturalis,  qua    homo   potest   non    decli- 
nare  a  rectitudine  accepta. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  perfectio  ,vd  3, 
duplex  est,  prima  scilicet,  et  secunda. 
Prima  esl  in  recliludine  et  virtute  natu- 
ralium  :  et  de  hac  intelligitur  dictum  Deu- 
teronomii,  xxxii,  4  et5.  Perfectio  secunda 
est  in  bonis  superaddilis  naturae  ex  bo- 
nitale  divina  ad  finem  ultimum  qui  est 
beatitudo  :  et  ad  hoc  non  sufTecit  Adam, 
nisi  gratia  superadderetur  :  ad  primam 
autem  suffecit  solis  naturalibus. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  diclum  Pia-     Ad  4 
tonis  intelligitur  de  commodis    ex  habi- 
litate  naturalium,  et    non    de   commodis 
ex   perfectione    gratiae  gratum  facicntis  : 
quia  de  tali  gratia  nihil  scivit  Plato. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  est  neces-  Ad  5, 
sarium  ad  esse :  et  de  hoc  loquuntur 
Philosophi.  Et  cst  necessarium  ad  ])ene 
esse  et  optime  esse  :  et  de  hoc  non  lo- 
quuntur  :  et  sic  gratia  necessaria  est  ad 
gloriam  et  ad  beatitudinem. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  licet  essen-  Ad  6. 
tialius  liberum  arbi^rium  se  habeat  ad 
bonum  quam  ad  malum,  ut  dicit  Ansel- 
mus,  tamen  ex  se  non  potest  in  bonum 
gratiae.  Et  hujus  causa  est,  quia  bonum 
gratiae  supra  naturam  est  elevatum  :  et 
ideo  non  potest  in  illud  nisi  aliquo  ele- 
vante  ipsum  supra  se.  Malum  autem  de- 
feclus    est  infra  naturam  consislens :  et 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  90. 


179 


in  illud  iiicidit  ex  solo  deflexu  ab  incom- 
niutabili  bono. 

Ad  aliud  dicenJum,  quod  menlis  con- 
versio  ad  Yerbum  duplcx  est,  scilicet  ex 
dilectione  naturali,  et  ex  dilectione  cha- 
ritatis.  Adam  autem  numquam  acceporat 
o-ratiam  oraium  facicntem.  Eroo  non 
potuisset  converti  ad  Deum  nisi  ex  di- 
leclione  nalurali,  quae  nihil  meretur  nisi 
forle  prsemium  temporale  ex  congruo 
non  ex  condigno.  Nec  est  simile  de  An- 
gelis  :  quia  sicut  dicit  Prosper  in  libro  de 
Contemplativa  vita^  conversio  Angelo- 
rum  ad  Verbum  fuit  eidem  Verbo  cha- 
ritate  perpetua  inhaerere  :  et  haec  fuit 
gratia  gralum  faciens,  sicut  supra  dictum 
est  in  tractalu  de  Angelis,  quaeslione  de 
confirmatione  Angelorum. 

Tria  argumenta  quae  objiciuntur  in 
contrarium,  procedunt. 
.jeci.i.  Ad  id  quod  objicilur  de  verbo  Apo- 
stoli,  dicendur.^.  quod  in  veritate  pugna 
pertinet  ad  secundum  statum  qui  est 
post  peccatum.  Et  propter  hoc  distinxe- 
runtantiqui,  quod  duplex  est  merilum, 
scilicet  meritum  difficultatis  pugnse  :  et 
hoc  valet  ad  dimissionem  pcenee  quae 
est  pro  peccato.  Et  est  meritum  ex  forma 
charitatis  et  devotione  :  et  hoc  est  ad 
augmentum  glorise.  Unde  licet  primum 
merilum  non  habuerit  Adam,  tamen 
secundum  habere  potuit  postquam  ac- 
cepit  charitatem. 


■biect. 
et  3. 


MEMBRUM  IV. 

Utriim  Adam  ex  accepto  habuerit  uni- 
versitateni  virtutum  et  donorum  Spi- 
ritus  sancti  ? 


QuARTO  quseritur,  An  ex  accepto  ha- 
buit  universitatem  virtutum,  et  dono- 
rum  Spiritus  sancti  ? 

Et  videlur,  quod  sic. 

1.  Luc.  X,  30,  super  iilud  ;  Qui  etiam 


despoliaverunt  eum,  et  plagis  impositis 
ahierunt,  semivivo  relicto,  dicitur  in 
Glossa,  quod  spoliaverunt  eum  in  gra- 
tuitis,  et  vulneraverunt  eum  in  natura- 
libus.  Sed  spoliare  non  poterant  nisi 
gratuita  haberet  in  prirao  statu.  Ergo 
videtur,  quod  habuit  gratuita :  et  qui 
habet  unam  virtutem,  habct  omnes  : 
ergo  videtur,  quod  habuit  univer?itateni 
virtutum,  et  donorum  Spiritus  sancti. 

2.  Adhuc,  Qui  habet  unam,  habet 
omnes,  sicut  dicit  Augustinus  de  con- 
nexione  virtulum.  Coristat  autem,  quod 
vir,  ut  dicit  Augustinus,  spiriluali  mente 
prseditus  fuit.  Sed  sine  virlulibus  spiri- 
tuali  mente  non  potuit  esse  preeditus. 
Ergo  videtur,  quod  virtutes  habuit. 

3.  Adhuc,  Ambrosius  hoc  expresse 
dicit,  sicut  Magister  inducit  eum  in  li- 
bro  II  Sententiainim,  distinct.  XVIII. 
Ergo  videtur,  quod  universitatem  lia- 
buit  virtutum. 

4.  Adhuc,  Augustinus  in  quadam  ho- 
miiia :  «  Adam  perdita  charitale  malus 
inventus  est.  »  Charitatem  perdere  non 
potuit  nisi  quam  liabuit.  Ergo  ante 
lapsum  habuit  charitatem. 

5.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem,  «  Prin- 
ceps  vitiorum  dum  vidit  Adam  de  limo 
terrse  ad  imaginem  Dei  factum,  pudici- 
tia  armatum,  temperantia  compositum, 
charitate  splendidum  :  primos  parentes 
illis  bonis  exspoliavit  ;  pariterque  pere- 
mit.  »  Ergo  illas  virtutes  et  alias  habuit 
ante  lapsum. 

6.  Adhuc,  Ambrosius  ad  Sabinum  : 
«  Quando  Adam  solus  erat,  non  est  prae- 
varicatus  :  quia  ejus  mens  Deo  adliaire- 
bat.  »  Sed  non  poterat  hoc  nisi  per 
virtutes,  et  maxime  per  charitalem.  Ergo 
ante  lapsum  virtutes  habuit  et  charita- 
tem. 

7.  Adhuc,  Ambrosius  super  Psal- 
mum  :  «  Ilomo  antc  peccalum  beatis- 
simus  auram  carpcbat  aelhercam.  »  Sed 
bcatissimus  sine  virtute  esse  non  potuit, 
et  praecipue  sine  charitate.  Ergo  virtutes 
et  charitatem  antc  lapsum  habuit, 

8.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  VI  su- 


180 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


per  Gejiesim  ad  litteram,  et  ponitur  in 
Glossa  super  illud  epist.  I  ad  Timoth. 
II,  ii:Adamno7i  est  seductus,  mulier 
autem  seducta  in  prsevaricatione  fuit. 
«  Non  est  credenduin,  virum  spirituali 
mente  pra?ditum  ad  lioc  poluisse  seduci, 
quod  crederet  verum  quod  serpens  sua- 
sit.  »  Sed  spirituali  mente  nonpotuit  esse 
pneditus,  nisi  virtutibus,  et  praecipue 
charitate  fulgeret  mens  ejus.  Ergo  vide- 
tur,  quod  ante  lapsum  virtutcs  habuit. 
sed  contra.  In  contrarium  hujus  Bst  quod  obji- 
ciunt  quidam,  quod  scilicet  per  inda- 
ctionem  probant,  quod  nullam  virtutem 
habuit.  Justiliam  enim  non  habuit :  quia 
prseceptum  Dei  non  servavit.  Tempe- 
rantiam  non  habuit :  quia  concupiscen- 
tiam  a  cibo  iilicito  et  vetito  non  cohibuit. 
Fortitudinem  non  habuit :  quia  in  bono 
quod  acceperat  non  stetit.  Charitalem 
non  habuit  :  quia  mens  ejus  summo 
bono  perseveranter  non  inha?sit.  Patien- 
tiam  non  habuit  :  quia  patientia  est 
aiquanimis  tolerantia  adversorum,  et 
nihil  tunc  habuit  adversum  vel  contra- 
rium.  Poenitentiam  etiam  (de  qua  dicit 
Ambrosius  quod  poenitentise  virtus  ti- 
more  concipitur)  non  habuit :  quia  nihil 
mali  commiserat,  de  quo  poenitentiam 
habere  posset. 

Similiter  probatur,  quod  dona  Spiritus 
sancti  non  habuit.  Donum  enim    sapien- 
tioe    non  habuit,  qui  in  tantum  desipuit, 
quod  rnulieri  credidit,  quod  veniale  esset 
quod  tamquam  morlale   Deus  prohibuit. 
Intelieclus    donum    non  habuit,   qui    in 
verbis  Dei  sensum  quo  dicta  erant,    non 
accepit.  Consilium  non  Jiabuit,  qui  post- 
posito  praeceplo   Dei,    suasioni   mulieris 
adhaesit.   Fortitudinem  non    habuit,    qui 
nulla  perpessus  fuit.  Scientiam  non  ha- 
liuit  :  quia  de  suis  afjrendis  pessime  dis- 
posuit.    Pietatem    non    habuit,    qui    in 
seipsum  et  in    posteros  impius  fuit.  Ti- 
morem   non    habuit,   qui    a   malo    actu 
aversus    non    fuit.    Omni   eodem   modo 
probatur,   quod   nullam    habuit  de  octo 
beatitudinibus  qute  numerantur,  Matlh.  v, 
3  et  seq.  Et  quod  nullum  habuit  de  Iru- 


ctibus  Spiritus  duodecim  quse    numeran- 
tur,  ad  Galat.  v,  22  et  seq. 

SoLimo.  In  omnibus  his  secundum 
dicta  Sanctorura  non  est  nisi  unus  mo- 
dus  solvendi,  sciiicet  quod  aliud  est  ha- 
bere  virlutes  secundum  actum,  et  aliud 
secundura  habitum.  Secundum  habitum 
habuit  Adam  ante  lapsum  omnes  virtu- 
tes,  sicut  probantrationesprimo  inductse. 
In  actu  autem  et  exercitio  quo  postea 
habitae  sunt  ab  eo  et  a  posteris  multas 
non  habuit,  ut  probtint  rationes  in  con- 
trarium  adductae. 

Si  autem  quaeritur,  quare  non  habuit 
inactu?  Dicendum  secundum  Augusti- 
num  in  libro  de  Bono  conjugii,  quod 
habitus  est  quo  quis  aliquid  agit  cum 
tempus  sit.  Et  non  erat  tunc  tempus 
aliquid  agendi  secundum  illas  virtutes  : 
et  ideo  etiam  cum  meritura  sit  in  actu, 
et  non  in  habitu,  in  habitu  autera  sit 
posse  et  facultas,  dixit  Augustinus,  sicut 
in  praehabitis  saepius  ostensum  est,  quod 
habuit  adjutoriura  unde  stare  poterat, 
sed  non  unde  proficeret  ad  beatitudinis 
praemium. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  omnia  ob- 
jecta  ad  utramque  partem  inducta. 


MEMBRCM  V. 

Utrum  Adam  habuerit  consummatas 
virtutes  secundum  idtimam  perfectio- 
nem  unuscujusque  virtutis  ? 


QuiNTo  quaeritur,  Si  habuit  consum- 
matas  virtutes  secundum  ultimam  per- 
fectionem    uniuscujusque    virtutis  ? 

Et  videtur,  quod  sic  :  quia 

1.  Multi  etiara  in  statu  post  peccatum 
habuerunt  consuramatas  virtutes  ultima 
perfectione,  sicut  Apostoli  et  Martyres : 
ergo  raulto  magis  in  primo  statu  in  quo 
peccatura  non  impedivit. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^ST.  90. 


181 


2.  Adhuc,  Nobilioris  perfectibilis  no- 
bilior  est  perfeclio  :  sed  conslat,  quod  in 
statu  innocentiae  nobilior  erat  homo  et  in 
corpore  et  in  anima,  quam  in  statu  pec- 
cati :  ergo  nobilior  et  perfectior  erat  vir- 
tus  ejus  in  statu  innocentise,  quam  in 
statu  peccati. 

3.  Adhuc,  Tn  aliis  qualitatibus  sic  est, 
quod  tanto  sunt  puriores  et  perfectiores, 
quanto  sunt  suis  contrariis  impermixtio- 
res,  sicut  dicit  Philosophus  in  IV  Topi- 
corum,  quod  albius  est  quod  est  nigro 
impermixtius.  Ergo  et  in  virtutibus  sic 
est,  quod  tanto  sunt  perfectiores  et  pu- 
riores,  quanto  sunt  vitiis  et  peccatis  im- 
permixtiores.  Sed  numquam  poterant  ita 
immunes  et  impermixtae  esse,  sicut 
quando  natura  tota  erat  sine  peccato,  et 
sine  poena  peccati  :  et  hoc  fuit  in  primo 
statu  Adae.  Ergo  videtur,  quod  tunc  pu- 
rissimse    et  perfectissimae  erant  virtutes. 

CONTRA   : 

1.  Perfectissimorum  actuumperfectissi- 
mae  sunt  virlutes  :  sed  perfectissimus 
actusest  actus  pugnge  contra  vitia,  si- 
cut  dicitur,  II  ad  Timoth.  ii,  o  :  Qui 
certat  in  agone,  non  coronatur  nisi 
legitime  certaverit.  Ergo  ubi  nullum  fuit 
certamen,  nulla  fuit  perfectio  virtutis. 
Sed  in  primo  statu  nullum  certamen 
fuit.  Ergo  nulla  perfectio  virtutis. 

2.  Adhuc,  Apocal.  u  et  iii,  passim, 
Prsemia  septem  Ecclesiarum,  per  quae 
intelligitur  universitas  omnium  praemio- 
rum,  non  constituuntur  nec  dantur  nisi 
vincenti.  Sed  numquam  vicit  qui  num- 
quam  pugnavit  :  in  primo  statu  num- 
quam  fuit  pugna  :  ergo  numquam  victo- 
ria  :  ergo  nec  praemium  virtutis. 

3.  Adhuc,  Sicut  dicit  Philosophus, 
virlus  est  circa  difficile  et  bonum,  opti- 
morum  operativa  :  sed  nihii  fuit  in  primo 
stalu  difficile  :  ergo  videtur,  quod  nuUa 
fuit  virtus,  nec  perfecta,  nec  irnperfecta. 

4.  Adhuc,  Constat,  quod  continentia 
virtus  est,  et  illa  in  summo  statu  est  in 


virginibus,  quae  interdicta  est  Adaj  quan- 
do  dictum  est  ei  :  Crcscite,  et  multipli- 
camini,  et  replete  terram,  et  subjicite 
eam  ',  scilicet  vobis.  Ergo  videtur,  quod 
hanc  virtulem  in  summo  statu  non 
habuit. 

5.  Adhuc,  Fides  virtus  est,  et  est  per 
speculum  et  aenigma  ,  et  ex  auditu  ^  : 
el  constat,  quod  hoc  modo  Adam  non 
habuit  eam,  sed  per  internam  inspiratio- 
nem,  ut  in  pra?habitis  determinatum  est 
in  quaestione  de  cognitione  Adie  :  ergo 
videtur,  quod  nec  alias  viitutes  habuit 
ad  modum  illum  quo  habentur  post  pec- 
catum. 

SoLUTio.  Ad  hoc  anliqui  multum  con-     s-iutio 
venientem   adhibuerunt  solutionem,   di- 
centes  quod  virtus  tres  habet   compara- 
tiones,    scilicet     honiinis    ad    hominem, 
status  ad  statum,  actns  ad  actum. 

Si  comparatur  virtus  hominis   ad  ho- 
minem  :    tunc  virtus  Adie  vel  Hevae  ad 
virtutes  eorum  qui  fuerunt  in  statu  post 
peccatum,  se    habent  sicut  excedentia  et 
excessa  :  quia  nihil  prohibet,  quod  vir- 
tutes  Adae  vel  Hevae  in  primo  statu  ex- 
cesserint  virtutes  aliquorum  in  secundo 
statu  :    et    nihil   prohibet   quin    virtutes 
aliquoruin  in   secundo    statu,    praecipue 
secundum  poteutiam   merendi,  excesse- 
rint  virtutes  primorum  parcntum  in  pri-- 
mo  statu,  praecipue  post  adventum  Sal- 
vatorls  in   Apoi-tolis   et    martyribus.  Et 
hoc    volunt     intelligi    per    hoc    vcrbum 
Joannis,    vii,    39  :    Nondiim   enim    erat 
Spiritus  datus,  quia  erat  nondum  Jesus 
glorificatus.  In  quo  verbo  notatur,  quod 
imperfectio  virtutis  erat  ante    perfectio- 
nem,  et  perfectio  poi^t  glorilicationem  in 
Apostolis  :    ut  cum  profectu  sacramen- 
torum    Christi  sit    etiam  nostrae  virtutis 
perfectio.    Idem    dicunt     inlelligi,    Luc. 
XXIV,  49  :  Sedete  in  civitate,  ciuoadusque 
induamini  virtute  ex  allo. 

Si  autem  fit  comparatio  status  ad  sta- 


'  Genes.  i,  28. 

2  I  ad  Corinth.   xiii,    12  :    'Num    rideinus  pcr 


spcculum  in  xnigmalc. 

"  Ad  Uoinan.  x,  17  :  Fides  et  auditu,  etc. 


182 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


i 


tum,  tunc  non  est  dubium,  quin  virtus 
primi  slatus,  in  qua  niilla  fuit  corruptio 
peccati  velpoenae,  expeditior  fuerit  quan- 
tum  ad  dispositionem  subjecti,  quam 
virtus  eorum  qui  fuerunt  in  secundo 
statu,  quorum  subjectum  et  secundum 
corpus  et  secundum  animam  subjacebat 
corruptioni  tam  vitii  quam  pccnse,  quo- 
rum  utrumque  impedit  expeditionem 
virtutis  et  actum. 

Si  vero  comparentur  secundum  actus 
quos  habent,  tunc  nullum  dubium  est, 
quia  actus  virlutum  Sanctorum  secundi 
status,  adjuti  per  gratiam  Salvatoris, 
multo  fuerint  perfectiores  quam  aclus 
virtutum  primorum  parentum  in  primo 
statu. 
Adi,  2et3.  Ad  tres  pHmas  rationes  dicendum, 
quod  illae  procedunt  :  quia  omnes  su- 
muntur  secundum  comparationem  vir- 
tutis  ad  subjectum  majus  vel  minus  ordi- 
nabile  ad  actum  virlutis. 

Ad  TRiA  prima  qua3  in  contrarium  ob- 
jiciuntur,  dicendum  quod  ct  illa  proce- 
dunt  :  quia  sumuntur  secundum  compa- 
rationem  virtutis  ad  aclum,  et  nihil  pro- 
hibet  perfectiores  esse  actus  virlutis  ex 
ipsa  diflicullate  quam  incidit  homo  pcr 
peccatum. 

Ad  id  quod  objicitur  de  contincntia, 
diccndum  quod  licet  status  conlinenliae 
in  virginibus  summus  sit,  tamen  meri- 
tum  continentiie  et  virtus  non  praefertur 
in  virginibus  secundum  diversa  tempo- 
ra.  Et  propter  hoc  dicit  Augustinus, 
quod   ccelibatus  Joannis    non    praefertur 


Ai  ohject. 
1,    2   et   3. 


Ad  object.  4. 


conjugio  Abrahae  :  quia  utrumque  suis 
temporibus  Ecclesioe  profuit,  et  IJeo  mi- 
litavit.  Et  ita  etiam  fuitde  conjugio  Adae, 
quod  illo  tempore  Ecclesiae  plus  profuit 
virginibus.  Et  ifa  Augustinus  ponit  ra- 
tionem  dicens,  quod  tunc  cum  propaga- 
tione  seminis  fuit  ctiam  propagatio  rch- 
gionis  et  fidehum  multiphcatio,  quod 
non  postea  fuit  quando  prtedicabatur 
vjrginitas. 

Ad    ULTIMUM   dicendum,  quod  in  fide  Ad. 
tria  sunt_,  scilicet  creditum,    et  lumen  in 
quo   ostenditur     creditum,    et  voluntas 
sive   devotio     credentis    qua     assentitur 
credilo.   Creditum    in   omni   statu   idem 
esl   et  unum,  hcet    determinatio   ipsius 
per  enuntiabile  non  sit  unum,  quia  aliter 
non  esset  eadem  fides  patrum  et  nostra. 
Lumen  autem  in  quo  ostenditur,  non  est 
idem,  sed   purius  fuit  hoc  in  Adam  qui 
accepit  hoc  per  internam  inspirationem, 
quamfuerit  post  peccatum,  quiatuncvide- 
batur    quod  fide  credilur  pcr  speculum 
et  aenigma.  I  ad  Corinth.  xui,   12   ;    Vi- 
demus  nuncpcr  speculum  in  senigmate  : 
tunc  autem  facie  ad  facicm.  Ad  Roman. 
X,  17  :  Fides  ex  auditu  :  auditus  autem 
per  verbum  Christi.  Et  vocatur  ibi  audi- 
ius,  ut  dicit  Glossa  ibidem,  omne  illud 
quod  intrinsecus  vel   extrinsecus  corpo- 
raliter  vel  spiritualiter  excitat  vel  loqui- 
tur  ad  fidem.  Devotio  autem  qua  tenditur 
in  creditum,  habet  se  in  primo  et  secundo 
statu  ut  excedentia  et  excessa,  ut  dictum 
est  dc  aliis  virlutil)us. 


4 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU^ST.  91. 


183 


QUiESTIO   XGI. 


De  acljtilorio  liomini  iii  crealioiie   dalo  qiio  8lare  polerat,  qiiocl  est 

liberiiin   arbilriiini  ? 


Deinde,  Quaeritur  de  hoc  quod  dicit 
Magister  in  libro  II  Seiitentianim,  di- 
stinct.  XXIV,  cap.  11  ic  considerandum 
est,  quod  fuerit  illud  adjutorium  homi- 
ni  datum  in  creatione,  quo  poterat  ma- 
nere  si  vellet.  Et  subdil  sic  :  «  Illud  uti- 
«  quc  fuit  libertas  arbitiii  ab  omni  labe  et 
«  corruptela  immunis.  » 

Propter  quod  qugerendum  est  dc  libero 
arbitrio,  et  qua?runtur  quatuor. 

Primo  scilicet,  quid  sit  re  sive  genere 
liberum  arbitrium,  hoc  est,  utrum  sit 
potentia  vel  habitus  vel  passio  ? 

Secundo,  Utrum  sit  potentia  una,  vel 
plures? 

Tertio,  Utrum  sit  potentia  separata  a 
ratione  et  voluntate  vel  conjuncta  illis  ? 

Quarto,  Quid  sit  secundum  definitio- 
nem  et  rationem  ? 


MEMBRUM  I. 

Quid  sit  re  sive  gencre  liherum  arhi- 
trium,  hoc  est,  utrum  sit  potentia,  vel 
hahitus,  vel  passio^  ? 


Ad  primum  proceditursic  : 
1.  Bernardus  in  libro  de  Lihero  arhi- 
trio :    (t  Liberum   arbitrium    est  habitus 


animi  libersui.  »  Ergo  liberum  arbitrium 
est  in  genere  habitus. 

2.  Adhuc,  Commentator  super  II  de 
Anima  :  ((  Habitus  cst  quo  ahquis  agit 
cum  voluerit.  »  Et  hanc  dellnitionem 
commendat  Augustinus  in  libro  de  Boiio 
conjugii,  et  dicit  sic  ;  «  Habitus  est  cum 
quis  aliquid  agit  cum  tempus  sit.  »  Sed 
nihil  eorum  quaj  sunt  inanima,  ita  habet 
in  potestale  et  facultate  agere  quando 
A'ult  sicut  liberum  arbitrium.  Ergo  vide- 
tur,  quod  Hberum  arbitrium  vel  sit  habi- 
tus,  vel  ad  minus  potentia  habituahs 
perfecta  per  habitum. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  Enchiri- 
dion  :  «  Homo  male  utens  Hbero  arbi- 
trio,  et  se  perdit  et  ipsum  -.  »  Sed  con- 
stat  quod  polentia  nataralis  perdi  non 
potest  :  quia  etiam  de  doemonibus  dicit 
Dionysius  in  libro  de  Divinis  nomini- 
hus  :  «  Data  illis  naturalia  dona  nequa- 
quam  esse  mutata  dicimus,  sed  sunt 
integra  et  splendidissima  :  quamquam 
ipsi  non  videant  claudentes  suorum  ])oni 
inspectivas  virlutes  ^.  »  Ex  hoc  accipitui-, 
quod  ]>otentia  naturalis  non  amittitur 
per  peccatum  :  liberum  arbitrium  aniitti- 
tur  per  peccatum,  ut  dicit  Auguslinus. 
Ergo  non  est  potentia  anima'  naturalis. 

4.  Adhuc,  Victorinus  dicil  sic  :  «  Natu- 
ralis  polentia  non  nisi  habilem  facit, 
habitus  sive  virtus  ejusdem  potentiie  qui 


^  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Senten- 
tiarum,  Dist.  XXIV,  Art.  5.  Tom.  XXVII  liujusce 
novcB  edilionis. 


*  S.  AuGUSTiNUS,  In  Enchiridion,  cap.  30. 
'  S.   Dio.NYsiu?,    Lib.   de   Divinis  nominibus, 
cap.  4. 


184 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.^D. 


exlremum  ejus  in  bono  facit  potentem  ad 
aclum,  usus  vero  facit  facilem.  »  Ergo 
videtur  cum  liberum  arbitrium  facilli- 
mum  t^it  ad  actum,  quod  vel  habifus  s^it, 
vel  non  sine  habitu. 

5.  Adhuc,  In  libro  V  Politiconmi 
ponit  Aristoteks  dictum  Socratis  tlicen- 
lis,  quod  liherum  dicimus  qui  potestatem 
habet  faciendi  quod  vult.  Niliil  ita  habct 
in  potestate  faciendi  quod  vult  sicut  libe- 
rum  arbitrium.  Ergo  videtur,  quod  non 
sit  potentia  sola,  sed  vel  habitus,  vel 
potentia  completa  per  habitum. 

S.fl   conlr*.        CoNTRA  : 

1.  Bernardus  dicit  :  «  Tres  suntpoten- 
tiee  naturaliter  animae  inditee  quas  sem- 
per  habet^  scilicet  rationalitas,  voluntas, 
et  libertas.  »  Et  constat,  quod  libertatem 
vocat  liberum  arbitrium.  Ergo  liberum 
arbitrium  cst  potentia. 

2.  Adhuc,  Quidam  objiciunt  logice  ad 
hoc  per  convenientias,  sic  :  In  anima 
est  quiedam  polentia  quae  semper  trahit 
sursum,  et  remurmurat  malo,  et  consentit 
bono,  quse  dicitur  synderesis,  sive  scin- 
tilla  conscientiae,  et  a  quibusdam  spiri- 
tus.  Malach.  n,  1^5  :  Custodite  spiritum 
vestrum.  El  in  anima  est  qua^dam  po- 
tentia  semper  trahens  dcorsum  quae  di- 
citur  sensualitas,  appelitus  scilicet  ad 
iliicitum.  Ergo  ad  perfectionem  animee 
exigitur,  quod  in  ea  sit  potentia  media 
flexibilis  ad  utrumque.  Ergo  liberum 
arbitrium  est  poteiitia  naturalis  animte 
rationalis. 

3.  Adhuc,  Magister  in  hbro  II  Senten- 
tiarum,  distinct.  XXIV,  cap.  Ilic  consi- 
derandum,  dicit  sic,  quod  adjulorium 
homini  datum,  quo  poterat  manere  si 
vcllet,  fuit  libertas  arbitrii  ab  omni  labe 
el  corruptela  immunis,  atque  voluntatis 
rectitudo,  et  omnium  naturalium  poten- 
tiarum  anima)  sinceritas  atque  vivacitas. 
Tulis  sinceritas  atque  vivacilas  non  di- 
cunt  habitum  ponentem  aliqua,  sed  re- 
molionem  contrarii.  Ergo  videlur  quod 
liberum  arbitrium  non  sit  nisi  simplex 
potentia  et  non  habitus. 


SonjTTO.  Dicendum,  quod  revera  libe-  soiutic 
rum  arbitrium  est  potentia  perfecta  per 
habitum  naturalem  :  el  habitus  ille  liber- 
tas  ejus  est.  Et  hoc  optime  ostendunt 
Gregorius  Nyssenus,  et  Damascenus  di- 
centes,  quod  cum  de  libero  arbitrio  cst 
scimo,  oportet  eum  pr<rscire  quid  sit 
esse  in  ipso  secundum  causam  et  com- 
pletum  dominium  :  in  nobis  enim  secun- 
dum  causam  est,  cujus  nos  perfecte  causa 
sumus  et  domini,  et  quod  ita  agimus, 
quod  ad  hoc  nihil  impellit  vel  agit  nisi 
nos.  Et  ex  hoc  sequitur,  quod  nihil  non 
rationalium  animalium  habeat  liberum 
arbitrium.  Naturalia  enim  non  animata 
de  necessitate  agunt,  et  non  de  libertate, 
et  non  est  in  ipsis  agere,  vel  non  agere  : 
propler  quod  actus  eorum  nec  sequitur 
laus,  nec  vituperium.  Bruta  et  animata 
passionibus  sensibilium,  hoc  est,  a  sen- 
sibilibus  illatis,  impelluntur  et  aguntur 
ad  operationes,  et  ideo  non  agunt  nisi 
acta  :  nec  est  in  ipsis  simplicitcr  agere, 
vel  non  agere,  nec  habent  dominium 
suarum  actionum  :  sed  sola  intellectualia, 
Deus  scilicet,  Angelus,  et  homo  hanc 
habent  libertatem  :  quod  est  in  ipsis 
agere  vel  non  agere,  et  quod  suntdomini 
suarum  operationum.  Et  propter  hoc 
etiam  dicunt  Gregorius  Nyssenus  et 
Damascenus,  quod  in  liberlate  agendi  et 
eligendi  factus  est  homo  ad  imaginem 
Dei. 

Ad  PRiML.M  ergo  dicendum,  quod  Ber-  Ad  i. 
nardus  vocat  habitum  omne  illud  quod 
est  consequens  esse  primum  sive  suh- 
stanliale,  et  habetur  ad  agendum :  sic 
enim  potentia  habitus  naturalis  est  et 
species  qualitatis,  quae  dicitur  naturalis 
potentia  vel  impotentia  :  et  hoc  modo 
relala  ad  actum  recipit  intcnsionem  vel 
remissionem.  Et  sic  dicitur  esse  liberius 
in  justo  quam  in  peccatore,  ot  liberius  in 
beato  quam  in  misero  :  quia,  sicut  dixi- 
mus,  potentia  completa  cst  per  habitum 
libertatis,  et  ab  illa  paite  capit  intensio- 
nem  et  remissionem. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  hoc  proce-     ^d  2. 
dit  :  quia  liberum  arbitrium  est  potentia 


JN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QUiEST.  91. 


185 


Ad    3. 


Ad    4. 


Ad   5. 


l  object.  1, 


d  object.2, 


id  object.  3 


completa  per  habitum,  qui  est  libertas  Et  videtur,  quod  plures  :  quia 

ejus.  1.  Dicit  Augustinus,  quod  liberum  ar- 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  Augustinus  bitrium  est  facultas  ralionis  etvoluntatis. 

non    inlendit,  quod  homo  amiserit  libe-  Et  ponitur  aucloritas  a  Magistro  in  libro 

rum  arbitrium    secundum  quod  potentia  II  Scnlenticirum,  distinct.   XXIV.  Ratio 

est,  sed  ex  parte  libertatis  :  quia  scilicet  autem  et  voluntas  non  sunt  una  potentia. 

non  habet  ita  liberum   et  expeditum  ad  Ergo  liberum  arbitrium  non  est  una  po- 

bonum   sicut   habuit^  sicut  patet,  Joan.  tentia,  sed  plures,  vel  ad  minus  plurium 

viii,  34  :  Qui  facit  peccatum,  servus  est  potentiarum. 

peccati.  2.  Adhuc^  Dicit  Bernardus,  quod  libe- 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  ex  dictis  Vi-  rum  arbitrium  est  consensus  animi  liber 

ctorini  nihil  habetur,  nisi  quod  est  po-  sui  propter  voluntatem,  judex  vel  arbiter 

tentia   completa    per  habitum   :   et    hoc  sui  propter  rationem.  Et  ex  hoc  sequitur 

A^erum  est.  idem  quod  prius. 

Ad  aliud  etiam   dicendum,  quod  hoc  3.    Adhuc,    Augustinus    in    libro    de 

procedit :  quia  est  potentia  complela  per  Quinque  responsionibus  dicit,  quod  cum 

habitum,  sicut  dictum  est.  de  libero  arbitrio  loquimur,  non  de  parte 

Ad  m  quod  contra  objicitur,  dicendum  quadam    animse   loquimur,  sed   de   tota 

quodhberum  arbitrium  est  potentia  ani-  anima.  Ergo  videtur,  quod  liberum  arbi- 

mse  naturalis,  fluens  ab  essentia  anim;B  trium  sit  omnes   polentiee   quse  sunt  in 

ex  parte   illa   qua    anima  rationalis    est  anima. 

actus  corporis  non  obligatus  materise  cor-  4.  Adhuc,  Damascenus  in  libro  II  de  Fi- 

porali,  sed  potius   subjiciens  corpus,    et  flf<?o;V/^o<^ox«  dicit  sic  :  «  Voluntas  rationa- 

continens  ipsum  et  regens.  lis  et  liberi  arbitrii  est  naturalis  appelitus. 

Ad  aliud   dicendum,    quod  licet  tales  In  omnibus  autem  rationabilibus  entibus 

convenientiae  nihil  probent  per  necessi-  ducitur  magis  naturalis  appetitus   quam 

tatem,  tamen  probabiles    sunt,   Et    hoc  ducat   :  libero  enim  arbitrio  et  cum  ra- 

modo  potest  bene  concedi,  quod  liberum  tione   movetur,      quia     conjugatee    sunt 

arbitrium  est  potentia  animae  media  inter  cognoscitivse  et  appetivae  virtutes  in  eo- 

syndereslm  et  sensualitatem.  dem   :    libero   igitur  arbitrio  appetit,  et 

Ad    ULTiMLM  dicendum,    quod  dictum  libero  arbilrio  vull,  et  libero  aibitrio  in- 

Magistri   sumitur    ex    verbis    Augustini  quirit  et  scrutatui-,  et  libero  arbitrio  ju- 

super  Genesim   ad   litteram,  et  vivacitas  dicat,  et  libero  arbitrio  disponit,  et  hbero 


et  sinceritas  dicunt  habitum  libertatis  in 
corruptum  et  sincerum. 


MEMBRUM  II. 

Utrum   liberum   arbitrium    sit  potentia 
una,  vel  plures  ? 


» 


arbitrio  eligit,  et  libero  arbitrio  impetum 
facit,  et  libero  arbitrio  agit  et  operatur 
in  eis  quse  secundum  naturam  sunt  .  » 
Videtur  ergo,  quod  liberum  arbitrium 
non  sit  potentia  una  vel  unius,  sed  mul- 
tarum  valde.  Inquirere  enim  rationis  est, 
velle  voluntatis,  eligere  eligentise,  ut 
Aristoteles  dicit  in  Ethicis,  inipetum  fa- 
cere  ex  passione  iree  est  et  irascibilis, 
agere  et  operari  generaliter  est  operativse 
potentise. 

,j.  Adhuc,  Bernardus  :  «  Conformatio 

Secundo  quseritur,  Utrum  sit  potentia     est,    ut    imago   faciat  in    corporc    quod 

una,  velplures?  forma  sive  exemplar  facit  in   orbe.    Sed 


*  S.  J.  Damasge.nus,  Lib.  II  de  Fide  orthodoxa,      cap.  22. 


186 


D.  ALB.  31AG.  ORD.  PR.ED. 


illa  forma  movet  potentissime,  ordinat  et 
administrat  sapientissime,  et  nulla  cogi- 
tur  necessitate.  »  Ex  lioc  accipitur,  quod 
liberum  arbitrium  facit  in  homine,  quod 
Deus  motor  universalis  in  orbe.  Ergo 
videtur,  quod  liberum  arbitrium  non  sit 
una  potentia,  sed  motor  universalis. 

Soiuiio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  liberum  ar- 
bitrium  est  una  potentia  habitualis,  ut 
dictum  est  :  cujus  tamen  libertas  a  coa- 
ctione,  quia  cogi  non  potest,  diffunditur 
peromnespotentias  sibi  subjectas  et  ope- 
rationes.  Et  hoc  cst  ideo,  quia  sicut  di- 
ctum  est  in  anteriori  membro  quaestionis, 
principium  omnium  operationum  sua- 
rum  in  ipso  est,  et  non  agitur  ab  aliquo, 
sed  agit  libere,  et  sibiipsi  causa  est  ope- 
rationum.  Et  ideo,  sicut  dicit  Aristoteles 
in  primo  priniss  pliilosophi^,  sicut  libe- 
rum  dicimus  liominem  qui  causa  sui  est, 
et  sicut  libcram  dicimus  scientiam  quam 
propter  seipsam  volumus,  et  causa  sui 
est,  et  non  propter  aliud  :  ita  dicimus 
liberum  arbitrium,  quod  in  omnibus  ope- 
ribus  et  motibus  sibi  est  causa,  et  non 
potest  agi  vel  cogi  ad  aliud. 
Ad  1.  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  libe- 

rum  arbitrium  dicitur  facultas  rationis  et 
voluntalis,  non  quiasit  ratio  et  voluntas, 
scd  quia  facultas  ejus,  hoc  est,  facilis  li- 
bertatis  potestjs  ejus,  maxime  est  in  vo- 
luntate  et  ratione  :  in  voluntate  sicut  in 
movente  et  agenle,  in  ratione  sicut  judi- 
cante  et  arbitrante  et  determinante  quid 
agendum  sit  et  qualiter.  Sicut  enim  dicit 
Aristoteles  in  III  de  Anima,  cap.  de  mo- 
vente,  licel  vis  appetitiva  tam  in  sensibili 
quam  in  rationali  moveat,  tamen  non 
movet  nisi  ad  nuntium  et  judicium  et  de- 
terminationem  virtutis  cognitivffi,  scilicet 
vel  phantasiie,  vel  intellectus,  sive  ratio- 
nis  :  et  illa  facultas  liberi  arbitrii  et  liber- 
tas  preecipue  determinatur  ad  arbitrium 
rationis  et  ad  appetitum  voluntatis. 
Ad  2.  Ad  ALiuD  dicendum  eodem  modo  :  li- 
bertas  enim  prfecipue  est  involuntate,  ut 
dicunt  auctoritates,  quae  cogi  non  potest : 
sed  quia  voluntas  appetitiva  est,  et  non 


movet  nisi  secundum  judicium  apprehen- 
sivee  potenti3e,ideo  apponit  et  dicit,  quod 
est  judex  sui  propter  rationem. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Augustinus  Ad  a 
non  vult  dicere,  quod  liberum  arbitrium 
sit  omnes  potenticT,  sed  quod  ejus  judi- 
cium  et  facultas  libertatis  extenditur  su- 
per  omnes  potentias  non  solum  animse, 
sed  eliam  corporis  :  liberc  enim  ambulat, 
libere  comedit,  libere  facit  quidquid  facit, 
ut  dicit  Anselmus. 

Ad  aliud  quod  dicit  Damascenus,  di-  ^d  a. 
cendum  quod  non  intendit  dicere,  quod 
liberum  arbitrium  sit  omnes  potenliai 
quas  enumerat,  sed  quod  universalis  vir- 
tus  cjus  ut  movens  ex  libertate  exlenda- 
tur  super  omnes  polentias. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  bona  est  et  Ad  5. 
attendendrt  aucloritas  illa.  Et  non  inten- 
dit  dicere,  quod  sccundum  liberum  arbi- 
trium  sit  imago  Dei  ut  est  trinus  et  unus, 
scd  quod  secundum  liberum  arbitrium 
sit  imago  Dei  prout  est  motor  univcrsa- 
lis  :  quia  sicut  Deus  movetur  in  omnibus 
et  per  seipsum,  est  in  ipso  moverc  et  non 
movere  et  disponere,  et  non  cogitur  ali- 
qua  necessitate  :  ita  anima  rationalis  per 
liberum  arbitrium  movet  omnia  poten- 
tissime  quae  sunt  in  regno  animae,  et  dis- 
ponit  sccundum  arbitrium  proprium,  ct 
non  cogitur  aliqua  necessitate.  Iit  btec 
est  etiam  causa  propter  quam  Sancti  om- 
ne  meritum  secundum  quamlibet  virtu- 
tem  in  quacumque  potentia  animoe  sit, 
et  omne  demeritum  secundum  quodlibet 
vitium  et  peccatum,  et  omne  quod  est 
laude  vel  vituperlo  dignum,  ponunt  in 
libero  arbilrio,  Unde,  Eccli.  xxxi,  10  et 
9  :  Quipotuii  transgredi,  et  7ion  est  trans- 
gressus  :  /accre  mala,  et  non  fecit.  Quis 
est  hic  ?  et  laudabimus  eum  :  fecit  enim 
mirabilia  in  vita  sua. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XIV,  QU.EST.  91, 


187 


MliMFiRUM  II! 


CONTRA  :  Sed  contra. 

1.     Liberum    arbitrium    est    potentia 

fluens  a  speciali  essentialitate  animse  ra- 

tionalis  :  et  hoc  est,  quod  anima  ratio- 

nalis  causa  sui  est  in  actibus,  et  domina 

Utrum    liberum    arbitrium   sit  potentia  suorum  actuum,  et  non  acta  ab  aliquo, 

separata  a   ratione  et  voluntate,  vel  sed  agens  libere,  ut  dicit  Damascenus. 

conjuncta  istis  ?  Et  consonat  in    hoc  Gregorio   Nysseno 

qui  dicit,  quod  liberum  arbitrium  non  est 

nisi  ejus  qui  convenit  in  ipso  esse  causam 

Tertio  quseritur,  Utrum  sit  potentia  se-  et  dominum  omnium  suarum  actionum  : 

parata  a  ratione  et  voluntate,  vel  conjun-  in  illo  enim  est  principium  sufficiens  ad 

cta  illis?  omnes  actiones.  Et  hoc  non  habet  anima 

Et  videtur,  quod  non.  rationaUs  in  quantum  est  obligata  mate- 

1.  Damascenus  in  libro  TI  de  Fide  or-  riee,  sed  elevata  super  eam.  Et  quod  fluit 
thodoxa  :  «  Xihil  aliud  voco  liberum  ar-  a  speciali  essentialitate  animfe  rationalis, 
bitrium,  nisi  voluntatem  '.  »  specialis  est  potentia  naturalis  ipsius.  Er- 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  IIT  de  go  liberum  arbitrium  specialis  potenlia 
Trinitate  :  «  Xihil  it  i  est  in  potestale  no-  est  et  naturalis  animce  rationalis. 

stra  sicut  voluntas,  quse  cogi  nonpotest.  ))  2.   Adhuc,  Secundum  xVugustinum  in 

Sed  per  esse  in  potestate  nostra  deter-  bbro  de  Libero    arbitrio,   liberi  arbitrii 

minatur  liberum  arbitiium.  Per  idem  er-  est  eligere  :  quod  non  est  rationis  vel  vo- 

o-o   determinantur   liberum   arbitrium  et  luntatis  :  eliorere  enim  est,  ut  dicit  Da- 

voluntas  :  et  qu«  determinantur  per  ea-  mascenus,  duobus  vcl  pluribus  propositis 

dem  idem  sunt  :  ergo  liberum  arbitrium  hoc  alii  vel  aliis  praeoptare  :  etest  specia- 

et  voluntas  idem  sunt.  lis  actus,  qui  nec   rationi,  nec   voluntati 

3.  Adhuc,  Bernardus  :  «  Non  incon-  convenit.  Rationis  enim  est  eligibiliapro- 
grue  dicitur  liberum  arbitrium  liber  con-  ponere,  voluntatis  autem  optare  vel  ap- 
sensus  propter  voluntatem.  »  petere.     Sed    conferre    unum    alteri,    et 

4.  Adhuc.  Bernardus  in  libro  de  Libe-  acceptare  quod  melius  est,  videtur  esse 
ro  arbitrio  :  «  Liberum  arbitrium  ubique  specialis  potentiae,  quod  est  liberum  ar- 
sequitur  voluntatem,  in  tantum  quod  bitrium.  Ergo  videtur,  quod  liberum  ar- 
nisi  voluntas  defecerit,  libertate  non  ca-  bilrium  sit  specialis  potentia  divisa  a  ra- 
reat.  »  tione  et  voluntate. 

5.  Adhuc,  Bernardus,  ibidem,  distin-  3.  Adhuc,  Specialis  potentia  est,  quae 
guit  inter  libertatem  arbitrii,  et  liberta-  speciali  habitu  perficitur  ad  agendum  : 
tem  consilii,  et  libertatem  complaciti.  Et  sed  sicut  ratio  habitu  qui  est  lumen  prin- 
dicit,  quod  libertas  arbitrii  est  arbitrari  cipiorum  quo  regit  in  arbitrando  et  judi- 
sivejudicare  quid  liceat  et  quid  non  li-  cando,  perficitur  ad  arbitrandum,  et  sic- 
ceat.  Et  sicut  ha^c  libertas  arbitrii,  ita  li-  ut  voluntas  generalis  perficitur  virtutibus 
bertas  consilii  est  determinare  quid  expe-  ad  appetendum  :  ita  liberum  arbitrium 
diat  et  quid  non  expediat.  Et  eodem  habitu  electivo  (qui  Graece  7rpoa(p£Ti;  dici- 
modolibertascomplaciti  est  experiri  quid  tur)  perficitur  ad  eligendum  :  ergo  vi- 
hbeat  et  quid  non  libeat.  Ergo  videtur,  detur,  quod  sit  potcntia  specialis  sicut 
quod  liberum  arbitrium  nec  separatur  a  ratio,  ct  sicut  voluntas. 

judicio  rationis,  nec  a  complacito  volun- 

tatis.  SoLUTio.  Dicendum   videtur,  quod  se-     soiutio. 


*  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  de  Fide  orthodoxa,      cap.  22. 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


cundum  dicta  Sanctorum  liberum  arbi- 
trium  sit  potenlia  specialis.  Sed  quia  in 
regno  anima?  habet  se  sicut  motor  uni- 
versalis  se  habet  in  orbe  sive  in  univer- 
sitate,  propler  quod  etiam  imago  ejusdi- 
cta,  ut  in  prcThabito  membro  istius  ejus- 
dem  quaestionis  est  determinatum  :  pro- 
pter  hoc  virtus  hbertatis  ejus  in  multis 
ahis  potentiis  sibi  subjectis  dilTusa  est, 
primo  tamen  in  ratione,  et  deinde  volun- 
tate  :  propter  quod  etiam  dicitur  facultas 
rationis  et  voluntatis. 

Ad  i.  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Da- 
mascenus  non  intendit  dicere,  quod  li- 
berum  arbilrium  sit  voluntas  essentiali- 
ter,  sed  quod  ejus  libertas  primo  est  in 
voluntate. 

Ad  i.  Ad  ALiuD  dicendum,  quodper  idem  de- 
terminantur  quidem  liberum  arbitrium  et 
voluntas,  sed  non  a?que  :  primo  enim 
convenit  libertas  libero  arbitrio  per  se, 
voluntati  autem  et  rationi  per  participa- 
tionem  hbertatis  liberi  arbitrii.  Unde  in 
processu  argumenti  est  fallacia  acciden- 
tis  :  quia  sicut  dicit  Aristoteles  in  II  Elen- 
chorum,  non  oportet  idem  subjecto  et 
accidenti  inesse. 

Ad  3.  Ad  aliud   dicendum,    quod    hoc   dicit 

Bernardus  propter  hoc,  quod  consensus 
hber  est  in  omne  illud  quod  faciendum 
est,  vel  appetendum,  vel  eligendum  : 
quia  in  ipso  et  non  in  alio  est  causa  con- 
sensus.  Quod  non  est  ita  in  ratione  :  quia 
illa  cogitur  aliquando  ratione  ejus  de  quo 
arbitratur,  et  cogitur  ad  ratiocinandum 
sic  vel  ahter  ab  ipsa  virtute,  quomodo 
non  potest  cogi  voluntas. 

Ad  4.  Ad  aliud  dicendum,  quod   Bernardus 

non  intendit,  nisi  quod  voluntas  primo 
participat  libertatem  :  et  ideo  sine  Hbero 
arbitrio  numquam  est.  Appetitus  enim 
qui  esl  in  brutis,  non  est  voluntas  :  quia, 
sicut  dicit  Damascenus,  passionibus  agi- 
tur,  et  non  agit.  Et  Aristoteles  in  II  To- 
picorum  :  «  Omnis  voluntas  in  ratione 
est.  »  Et  in  libro  de  Anima  :  «  In  ratio- 
nali  voluntas  fil.  In  irrationali  autem 
parte  sive  sensibili  desideriura  et  ani- 
mus.  » 


Ad  ultimum  dicendum,  quod  distinctio  Ad  6. 
Bernardi  bona  est,  sed  non  probatur  per 
eam,  quod  liberum  arbitrium  non  sit  po- 
tentia  separata,  sed  quod  libertas  ejus 
participetur  in  actibus  rationis  et  volun- 
tatis,  sicut  ssepius  dictum  est. 

Illa  quas   objiciuntur  in   contrarium,   Ad  objei 
procedunt. 


.     MEMBRUM  IV. 

Quid  sit   liberutn  arbitrium   secundum 
definitionem  et  rationem  ? 


QuARTo  quaeritur,  Quid  sit  liberum 
arbitrium  secundum  rationem  et  defini- 
tionem  ? 

Et  ponantur  defmitiones  Sanctorum. 

In  Itinerario  enim  Clementis  in  secun- 
da  disputatione  contra  Simonem  ma- 
gum  a  beato  Petro  datur  haec  :  «  Liberi 
arbitrii  potestas  est  sensus  animae,  ha- 
bens  virtutem  qua  se  possit  ad  quos  ve- 
lit  actus  inclinare.  » 

Augustinus  in  Ubro  de  Libero  arbitrio 
dat  hanc  :  «  Liberum  arbitrium  est 
facultas  rationis  et  voluntatis,  qua  bo- 
num  eligitur  gratia  assistente,  et  malum 
ea  deserente.  » 

Bernardus  in  hbro  de  Libero  arbilrio : 
«  Liberum  arbitrium  est  consensus  liber 
ob  volunlatis  inamissibilem  libertatem, 
et  rationis  indechnabile  judicium.  » 

Anselmus  in  suo  libro  de  Libero  arbi- 
trio  dat  hanc  :  «  Liberum  arbitrium  est 
potestas  conservandi  rectitudinem  vo- 
luntatis  propter  se  et  propter  ipsam  re- 
ctitudinem.  » 

Et  de  istis  definitionibus  quaeruntur 
duo. 

Primum  est  de  singulis  istarum  defini- 
tionum. 

Secundum,  De  omnibus  in  communi 
in  quo  diflerant,  et  in  quo  conveniant. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QU.EST.  91. 


189 


MEMBRl  QUARTI 


ARTIGULUS  I. 

De  singulis  definitionibus  liberi  arbitrii 
in  speciali. 


Ad  primam  quae  est  Peti  i  definitionem 
objicitur  sic  : 

1.  Yidetur  enim  non  definire  liberum 
arbilrium,  sed  liberi  arbitrii  potestatem, 
quae  non  videtur  convenire  cum  defini- 
tione  Augustini,  quse  in  recto  et  non  in 
obliquo  facultatem  praedicat  de  libero 
arbitrio  cum  dicit,  liberum  arbitrium  est 
facultas 

2.  Adhuc,  Non  dicit  cujus  potestas, 
sit,  scilicet  rationis  vel  voluntatis  :  et 
sic  videtur  esse  diminutus. 

3.  Adhuc,  Quod  dicit,  sensus  animss, 
videtur  non  convenire  :  quia  liberumar- 
bitriumnon  estparssensibilis  animse,sed 
rationalis. 

4.  Adhuc,  Quod  dicit,  habens  virtu- 
tem^  videtur  superfluum  :  quia  cum  ante 
dixit,  quod  est  potestas,  satis  intellige- 
batur,  quod  habebat  virtutem. 

.5.  Adhuc,  Cum  liberum  arbitrium  sit 
facultas  ratioQis  et  voluntatis,  debuit 
dicere  non  tantum  ad  quos  se  volueril 
actus  inclinare,  sed  ad  quos  actus  ex  arbi- 
trio  se  voluerit  inclinare. 

Ullerius  objicitur  contra  secundam 
definitionem  :   quia 

1.  Non  est  una  facultas  duarum  po- 
tentiarum  :  sed  voluntas  et  ratio  duse 
potentioe  sunt  :  ergo  una  facultas  non  est 
utriusque  :  et  sic  liberum  arbitrium  non 
est  facultas  ralionis  et  voluntatis. 

2.  Adhuc,    Hoc    quod    additur,    qtia 


bonum  eligitur  gratia  assistente,  et  ma- 
lum  ea  deserente,  videtur  esse  super- 
fluum  :  quia  praecedens  convertitur  cum 
libero  arbitrio  :  et  sic  videtur  esse  liberi 
arbitrii  ratio  et  sufficiens  definitio. 

3.  Adhuc,  Quod  dicitur,  malum  ea 
deserente,  objicit  Anselmus,  sic  dicens  : 
«  Putasne  quod  additum  minuit,  et  sub- 
tractum  auget,  esse  hbertatem  vel  par- 
tem  libertatis  ?  »  Quasi  dicat  :  Posse 
facere  malum  impotentise  est,  quae  ad- 
dita  libertati  minuit  libertatem,  et  sub- 
tracta  auget.  Ergo  nec  libertas  est,  nec 
pars  libertatis  :  et  sic  non  debuit  poni  in 
definitione. 

Ulterius  objicitur  conlra  tertiam  quae 
est  Bernardi :  et  objicitur, 

1.  Gontra  hoc  quod  dicit,  liberum  ar- 
bitrium  est  consensus  :  consensus  enim 
est  duorum  in  idem  sensus  :  et  si  libe- 
rum  arbitrium  talis  consensus  est  :  aut 
intelligitur  de  consensu  mentis  et  intelle- 
ctus,  qui  semper  rectus  est  :  et  sic  nulius 
consensus  liberi  arbitrii  erit  malus,  quod 
lalsum  est.  Aut  intelligitur  de  consensu 
sensualitatis  et  carnis,  qui  semper  malus 
et  corruptus  est  :  et  sic  nullus  consensus 
liberi  arbitrii  erit  bonus,  quod  iterum 
falsum  est. 

2.  Si  quis  dicat,  quod  intelligitur  in- 
diilerenter  de  uno  vel  de  alio.  Occurrit 
beatus  Bernardus,  sic  dicens  :  «  Nemo 
putet  ideo  dictum  liberum  arbitrium, 
quod  inter  bonum  et  malum  potestate  et 
facultate  versetur.  »  Ergo  indifferens 
consensus  ad  bonum  et  ad  malum  non 
pertinet  ad  liberi  arbitrii  definitionem. 

3.  Adhuc,  Objicitur  de  hoc  quod  dicit, 
ob  voluntatis  inamissibilem  libertatem  : 
dicit  enim  Augustinus  \n  Enchiridion  ', 
ut  paulo  ante  habitum  est,  quod  homo 
male  utens  libero  arbitrio,  et  se  perdit 
et  ipsum.  Ergo  libertas  voluntatis  amis- 
sibilis  est  :  non  ergo  inamissibilis. 

i.  Adhuc,  Quod  dicit,  et  rationis  in- 
declinabile  judicium  :  nihil  enim  judicat 


^  S.  AuGusTiNUs,  Iii  Enchiridion,  cap.  30. 


190 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.™. 


ratio  a  quo  non  possit  deolinare  volun- 
tas  :  et  sic  declinabile  est  jadicium  ra- 
lionis.  CDdc  Bernardus  ibidem  dicit, 
quod  «  si  ratio  indiceret  necessitatem 
volunlati,  jam  non  esset  libera  volun- 
tas.  n 

5.  Adhuc,  Ratio  non  arbitralur  nisi 
per  modum  consilii.  Ergo  qaod  dicitur, 
{[UQdraliofiis  indeclinabile  esl  jKdicium, 
niagis  pertinet  ad  libertatem  consilii, 
cujus  est  determinare  quid  expedial  et 
quid  non  expediat  :  quam  ad  libertatem 
arbilrii,  cujus  est  judicare  quid  liceat  et 
quid  non  liceat  :  et  sic  male  ponilur  in 
definitione  liberi  arbitrii. 

Ulterius  objicitur  de  quarto  qutC  est 
Anselmi.  Et  videturnon  esse  conveniens: 
quia 

1.  Sicut  probat  Aristolcles  in  IX  Me- 
taphijsicse  suae,  poteslates  rationabiles 
sunt  ad  opposita.  I.iberum  arbitrium  est 
|)oteslas  rationalis.  Ergo  ost  ad  opposila. 
l*eccat  ergo  Anselmus,  quando  defmit  ad 
unum  tantum  :  non  ergo  debet  dici 
potestas  conservandi  rectitudinem  volun- 
talis. 

2.  Adbuc,  Non  liabens  rectitudinem 
non  potest  conservare  reclitudinem  : 
damnali,  sicut  diabolus  et  in  infeino 
positi,  nec  babent  nec  possunt  habere 
rectitudinem  propter  obstinationem  in 
mabtia  :  ergo  secundum  hoc  non  habe- 
rent  liberum  arbitrium,  quod  omnino 
falsum  est. 

3.  Adhuc,  Cum  dicit,  propter  se  et 
propter  ipsani  rectitudinem,  videtur  in- 
conveniens  :  quia  nihilordinatur  ad  seip- 
sum  ut  ad  fmem. 

soiuiio.  SoLLTio.  Dicendum,  quod  omnes  istie 
definitiones  convcnientes  sunt  :  scJ  pri- 
nia  qute  cst  beati  Petri,  magis  subslan- 
tiam  dicit  liberi  arbitrii. 

Diffin.  1.  Ad  primum  autem  quod  objicitur,  di- 
cendum,quodbeatus  Pctrusin  definilione 
liberi  arbitrii  ponit  potestatem  ut  genus  : 
quod  si  ut  superius  accipiatur,  de  inferio- 
re  preedicatur   obfique  :  est  enim  speciei 


genus.  Si  autem  accipialur  ut  subjectum 
primum  potentiarum  et  quidquid  est, 
tunc  respicit  inferiora  ut  in  recto  posita. 
Et  unum  respicit  Petrus,  alterum  Augu- 
stinus.  Et  idcirco  utraque  definitio  bona 
est,  et  dicit  potestatem  primam  stantem 
per  habitum.  Et  quod  addit,  sensns  ani- 
niie,  inlelligit  de  sensu  spirituali,  qui  est 
appreheni-io  facicndi  vel  non  faciendi. 
Et  quod  dicit,  ad  quos  se  voluerit  actus 
divertendi,  est  de  ratione  libertatis,  quae 
ad  nihil  obligatur  ex  necessitate. 

Ad  ALiuD   dicendum,  quod  cujus  po-      Ad  2. 
teslas   sit  intelligilur  ex   ipso    nomine  : 
arbitrium   enim   rationis  cst  et  libertas 
voluntatis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  sensus  di-  ^^  3. 
citur  ibi  spiritualis  vis  apprchensiva 
praesentis  in  anima,  sicut  in  sacra  Sciip- 
tura  ssepe  inleliectusdicitur  sensus  :  quia 
est  preesentis  in  anima  acceplio  :  omncs 
enim  tales  vires  apprehensivas  Aristote- 
les  in  III  de  Aninia  vocat  acceptionis 
parles. 

Ad    ALiuD  dicendum,  quod  licet  virtus      ^^  ^ 
sit  potentia,  tamcn  non  dicit  potestatcm 
ut  potestatem,    sed  ut  ultimum  potesta- 
tis  :  et  ideo  non  fuit  superfluum  adderc. 

Ad  ALiui)  dicendum,  quod  potius  ponit 
ad  quos  sc  voluerit,  quam  ad  quos  ex 
aibitrio  se  voluerit  :  quia  illud  magis  est 
libfrlatis. 

.  1  ■  V,--    -4  4  Dilfin.2. 

Ad  id  quod  prinio  objicitur  contra  ai  1. 
secundam,  dicendum  quod  una  facultas 
non  cst  duarum  potcntiarum  omnino  sc- 
paratarum  :  sed  sic  non  habcnt  se  ad  in- 
vicem  ratio  et  voluntas,  sed  potius  vo- 
luntas  informatur  ex  parte  voliti  a  ra- 
tione  :  ratio  enim  detcrminat  voluntati 
quid  vclle  liceat  et  quid  expediat  :  et 
sic  una  facultas  potest  esse  duarum  po- 
tentiarum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  licet  con-  Ad  ?. 
vcrtatur  cum  libero  arbitrio,  tamen  non 
superflue  additur,  qua  bonum  eligitur, 
etc.  :  quia  per  illud  cognoscitur  facultas 
libertatis  ejus,  quee  est  passio  ejus  pro- 
pria,    sine    qua  definilio   esset  logica  et 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XIV,  QU.EST.  91, 


191 


vana.  Dicit  enim  Aristoteles  in  principio 
primi  de  Anir/ia,  quod  per  quascumque 
definitiones  non  contingit  cognoscere  de 
passione,  facile  de  ipsis  manifestum  est, 
quod  logicse  sunt  et  vanae  omnes. 
id  3.  Ad  aliud  dicendum,  quod  eligere  ma- 
luni  gratia  deserenle,  dupliciter  potest 
accipi,  scilicet  ut  est  potenlia  delerminata 
ad  facere  malum  :  et  sic  verum  dicit  An- 
selmus,  quod  est  impoteatia,  neclibertas, 
nec  pars  libertatis.  Potest  etiam  accipi 
ut  signum  libertatis  a  coactione  ad 
bonum  :  et  sic  pertinet  ad  perfectionem 
libertatis  :  et  sic  accipit  Augustinus  in 
delinitione, 

Hifin.s.  ,^P  jp  quod  ulterius  objicitur  de  defi- 
nitione  Bernardi,  dicendum  quod  libe- 
rum  arbitrium  dicilur  consensus  rationis 
et  volunlatis  :  quia  in  hoc  idem  quod  ex 
arbilrio  determinat  ratio  faciendum,  con- 
sentit  voluntas  et  complacet  sibi  de  fa- 
ciendo,  et,  sicut  dicit  Damascenus, 
impetum  facit  in  illud  movendo.  Unde 
non  dicitur  ibi  consensus  neque  intelle- 
ctus,  qui  semper  rectus  est,  neque  cum 
carne  qui  semper  non  est  rectus. 

Ad  2.  Ad  ALiUD  dicendum,  quod  non  dicitur 

consensus  indiiferens  inter  bonum  et 
malum,  sicut  diclt  Bernardus,  sed  potius, 
sicut  dictum  est,  rationis  et  voluntatisin 
arbitrato  et  volito. 

Ad  3.  Ad    ALiUD    dicendum,  quod  multiplex 

est  libertas,  scilicet  a  coactione,  et  baec 
inamissibilis  est  :  et  a  peccato,  et  a  mise- 
ria,  et  hsec  amissibilis  est.  Et  de  prima 
intelligit  Bernardus. 

Ad  4.  Ad     ALiuD    dicendum,    quod    rationis 

indeclinabile i[id'ic\um  diciiuv  :  quia  ralio 
ut  ratio  sempcr  determinat  per  rationem 
liciti  vel  non  liciti  de  faciendo  vel  non 
faciendo  :  nec  errat,  neque  declinat  ab 
hoc  judicio  :  taraen  lioc  non  infcrt  neces- 
silatem  voluntati  quin  possit  a  judicato 
declinare. 

Ad  5.  Ad   ALiUD  dicendum,    quod  co)isilium 

duobus  modis  dicitur^  sciilicet  inquisitio 
de  faciendo,  et  sic  cum  dubio  est  consi- 
lium.  Dicitur  etiam  dcfinitio  de  faciendo, 


et  sic  numquam  est  in  dubio.  Et  hoc 
modo  idem  est  de  libeitate  consilii,  et 
de  liberlale  arbitrii  :  et  sic  accipit  Bei- 
nardus,  quando  ponil  in  dellnitione  liberi 
arbilrii. 

Ad  id  quod  objicitur  contra  quartam,     Diifin.4. 
dicendum   quod  xVnselmus    definit  libe- 
rum  arbitrium  in  comparatione  ad  finem. 

Ad  id  quod  contra  ol^jicitur,  dicendum     Ad   i. 
quod  Aristoteles  probat  potentiam  natu- 
ralem  esse  ad  opposita  sicut  ad  objecta  : 
et  hoc  non  repugnat  ei  quod   est  esse  ad 
unum  sicut  ad  finem. 

Ad  ahud  dicendum,  quod  non  habens  Ad  2. 
rectitudinem  secundum  actum,  potest 
habere  potestalem  servandi  rectitudinem, 
non  quam  habet  secundum  actum,  sed 
quam  secundum  aptitudinem  posset  et 
deberet  habere.  Unde  etiam  in  damnatis 
potestas  est  servandi  rectitudinem  sc- 
cundura  ordinem  naturce  :  quia  sine  hac 
potestate  non  esset  perfecla  et  completa 
nalura  rationaiis. 

Ad  uLTiMUM  dicendum,  quod  finis,  ut  Ad  s. 
dicit  Aristoteles,  non  finilus  nec  infini- 
tusest  :  est  enim  propter  se  in  omnibus 
quae  ad  finem  ordinantur.  Et  ifa  dicit  hic 
Anselmus,  quod  rectiludo  servatur  pro- 
pter  se  :  eo  quod  ulterius  ad  alium  iinem 
nou  ordinatur. 


ME^IBRI    QLARTI 


ARTICULUS  IL 

De  definitionibus  libcri  arbitrii  in  coni- 
muni,  penes  qiiid  accipiantur,  in  quo 
convcniant,  et  in  quo  dijfcrant  ? 


Secundo  quseritur,  Penes  quid  acci- 
piantur  tot  defmitiones  ? 

1.  Cum  enim  unius  rei  unura  sit  csse, 
ut  dicit  Aristoteles  in  Vil  Topicorum,  et 


192 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


Solutio. 
Ad  1  el  2; 


definitio  iadicat  esse,  videtur  quod  unius 
non  sit  nisi  una  definilio. 

2.  Adhuc,  Per  definitiones  assignatas 
videtur  liberuni  arbitriuni  poni  in  diver- 
sis  generibus,  quod  esse  non  potest  : 
una  enim  species  est  in  uno  genere,  et 
Philosophus  dicit,  quod  diversorum  ge- 
nerum  et  non  subalternatim  positorum 
diversae  sunt  species.  Petrus  autem  libe- 
rum  arbitrium  ponitin  genere  potestatis, 
Augustinus  in  genere  facultatis,  Bernar- 
dus  in  genere  consensus. 

SoLLTio.  Ad  primum  dicendum,  quod 
licet  unius  rei  unicum  sit  esse  substan- 
tiale,  tamen  secundum  comparationem 
ad  diversas  causas  diversi  sunt  modi 
illius  esse,  et  sic  diversis  definitionibus 
potest  definiri.  Et  definitio  quidem  Petri 
datur  per  genus  et  difTerentiam  qua?  est 
causa  liberlatis  :  habere  enim  virtutem 
inclinandi  se  ad  quos  vult  actus,  confert 
libero  arbitrio  quod  in  seipso  habet  prin- 
cipium  et  dominium  suorum  actuum,  et 


est  propria  causa  libertatis  :  quia  sic 
causa  sui  est  et  non  alterius.  Compara- 
lum  autem  ad  causam  moventem,  sic 
pro  certo  consensus  est,  ut  dicit  Ber- 
nardus  :  consensus  enim  est,  ut  movet 
ad  libere  arbitrandum  et  judicandum,  et 
ad  libere  eligendum  et  appetendum  et 
impelum  faciendum.  Comparatum  autem 
ad  causam  formalem,  definilur  a  quibu- 
sdam  sic  :  Liberum  arbitrium  est  liberum 
de  voluntate  judicium  :  tale  enim  judi- 
cium  forma  est  liberi  arbitrii,  quam  se- 
cundum  Damascenum  in  omnibus  ponit 
sibi  subjectis,  sicut  patet  in  aucloritate 
superius  inducta.  Definitio  autem  Au- 
gustini  datur  in  comparatione  ad  causam 
quae  est  quasi  materiahs  :  ratio  enim  et 
voluntas  quasi  materia  sunt  in  quo  ponit 
libertalem  primo.  Definitio  autem  An- 
selmi  datur  in  comparatione  ad  finem. 

Et  sic  secundum  diversas  considera- 
tiones  diversas  habet  definitiones,  et  in 
diversis  ponitur  generibus. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU.EST.  92. 


193 


TRACTATUS  XV. 


DE  POTENTllS  ANIM^E,  QUIBUS  PERFIGITUR  ANIMA 

IN  NATURALIBUS. 


Deinde  qucereiiduni  est  de  his  quae  dicit  Magister  in  libro  II  Sententla- 
rnm,   distinct.  XXIV,  cap.   Est   enim  sensualitas. 

Et  quseruntur  quatuor,  scilicet  quid  sit  sensualitas  ? 

Et  si  est  una  simplex  potentia,  vel  in  se  habens  plures,  scilicet  irascibi- 
lem,  et  concupiscibirem  ? 

Tertio,  Si  habet  aliquid  rationis  ? 

Quarto,  Si  est  in  ea  peccatum,  vel  non  ? 


QUiESTIO  XCIl. 


De  sensualitate. 


xMEMBRUM  1. 

Quid  sit  sensualitas  ? 

Ad  primuin  procedilur  sic 


sus,  et  appetitus  rerum    ad  corpus  perti- 
nentium. 

Et  coNTRA  lioc  objicitur:  iMotus  enim 
qui  intenditur  in  corporis  sensus,  duplex 
est.  Aut  enim  intenditur  in  sensibilia 
accepta  per  sensus  :  et  sic  sensualitas 
non  est  nisi  sensus  communis,  qui  in- 
tenditur  in  sensala  dividendo  ct  compo- 
ncndo  ca.  Aut  est  motus  qui  intendilur 
in   ea    quge    accipiuntur    cum     sensatis, 


l.  Dicit  Magister,  quod  sensualitas  est  sicut  ovis  figuram  lupi  accipit  in  sensu, 

vis   anima?   infcrior,    ex   qua  est    motus  et  cum  figura   lupi   accipit  quod    lupus 

qui  intendilur  in  corporis  cxleriores  sen-  est  inimicus,et  tugit.  Et  sic  est  de  omni- 

XKXIU  1-'^ 


194 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


bus  sensatis,  quod  semper  accipiuntur 
cura  eis  quae  sunt  conveiiieutia  vel  in- 
convenientia :  et  sic  vel  fugiunt  si  sunt 
inconvenientia,  vel  appetunt  si  conve- 
nienlia  sunt :  et  sic  sensualitas  non  erit 
nisi  eeslimaliva. 

2.  Adhuc,  Appetitus  reram  ad  corpus 
pertinentium  duplex  est.  Qucedam  enim 
res  ad  corpus  pertinentes  sunt  concupi- 
scibiles  :  et  in  illas  est  motus  concupisci- 
bilis  sive  desiderii  sensibilis.  Quaedam 
sunt  nocivae  et  inimicae :  et  contra  illas 
insurgit  irascibilis.  Videtur  ergo  cum 
omnia  ista  importet  appetitus,  quod  non 
propriam  de  sensualitate  dat  defmitio- 
nem  quando  dicit,  quod  sensualitas  est 
qucedam  vis  animae  inferior  quae  intendi- 
tur  in  corporis  exteriores  sensus,  et  ap- 
petitus  rerum  ad  corpus  pertinentium. 

.'<oiuiio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  bona  est 
definitio  quam  ponit  Magister  :  sensuali- 
tas  enim  est  una  quadam  vis  communis 
qua  exleriori  motu  sensibilium  vel  ac- 
ceptorum  cum  sensibilibus  illecebroso 
motu  intenditur  ad  appetcndum  ea  quae 
carnis  sunt.  VA  hoc  non  est  sensus  com- 
munis,  nec  aestimativae.  Sensus  enim 
communis  non  nisi  componit  et  dividit 
sensata  particularia,  ut  dicat  hoc  album 
esse,  hoc  dulee.  ^slimativa  autem  non 
nisi  aestimat  de  amico  vel  inimico,  con- 
venienti  vel  inconvenienti,  in  quibus 
motihus  nibil  est  illecebrosum  et  ser- 
pentinum  quod  pectore  et  ventre  repat 
ad  illicitum  more  serpentis. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  primum. 

Ad  -i.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  appetilus 
rerum  ad  corpus  pertinentium  dupliciter 
consideratur,  scilicet  ut  simplex  et  na- 
turalis  :  et  sic  est  concupiscibilis  vel 
irascibilis^  quae  naturales  sunt  vires  ani- 
mae  sensibilis  appetilivae,  Omne  enim 
animal,  et  omne  animatum  naturaliter 
appetit  convenientia  sibi,  et  fugit  contra- 
ria,  et  insurgit,  ut  dicit  Plato  in  Menone, 


contra  inimica.  Et  sic  isti  motus  simpli- 
ces  sunt  concupiscibilis  et  irascibilis.  Est 
etiam  appetitus  improbus  ad  illicitum, 
praecipue  in  homine,  qui  serpentiva  sua- 
sio  est,  quia  pectore  et  ventre  repit  ad 
persuasionem  illiciti  et  appetendum  vel 
persequendum  contrarium  furiose,  et 
non  secundum  rationem  :  et  hic  appeti- 
tus  proprie  est  sensualitatis. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  sensualitas  sit  una  simplex  po- 
tentia,  vel  in  se  habens  plwes,  scilicet 
concupiscibilem  et  irascibilem  '  ? 


Secundo  quaeritur,  Si  sil  una  simplex 
potentia,  vel  in  sc  habens  plures,  scilicet 
concupiscibilem  et  irascibilem? 

Et  videtur,  quod  sic,  quod  contineat 
in  se  plures. 

1.  Ad  sensualitatem  enim  pcrtinet  se- 
cundum  Magistrum  omne  illud  ex  quo 
est  motus  qui  intenditur  in  corporis  ex- 
teriores  sensus,  et  appetilus  rerum  ad 
corpus  pertinentium.  Concupiscibilis  et 
irascibilis  non  sunt  nisi  eorum  quae  per- 
tinent  ad  corporis  exteriores  sensus. 
Ergo  videtur,  quod  concupiscibilis  et 
irascibibs  pertinenl  ad  sensualitatem  :  et 
sic  non  est  una  sola  et  simplex  vis,  sed 
composita  cx  multis. 

2.  Adhuc,  In  concupiscentia  homo 
communicat  cum  brutis  :  el  cujus  est 
actus,  illius  est  potcnlia  :  ergo  etiam  in 
concupiscibiii  communicat  :  et  eadem 
ratio  est  dc  irascibili  :  videtur  ergo,  quod 
haec  insit  secundum  sensualitatem  secun- 
dum  definitionem  quae  praeassignata  est 
de  sensualitale. 

3.  Adhuc,  Istae  vires  secundum  quod 
videtur  dicere  Damascenus  in  libro  II  de 


•  Cf.  Opp.  B.  Alberli.   Comment.   in  II  Sen-      hujusce  novae  editionis. 
tentiarum,    Dist.   XXIV,  Art    8.  Tom.    XXVII 


Ii\  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QUyEST.  92. 


195 


Fide  orthodoxa  ',  ubi  distinguit  laetitias, 
videntur  distingui  secundum  passiones 
naturales,  quse  sunt  concupiscentia,  gau- 
dium,  spes,  tristitia,  timor :  ut  scilicet 
concupiscentia  sive  spes  sit  de  futuro  de- 
lectabili,  et  gaudium  sive  Isetitia  de  prae- 
senti,  timor  sit  fuga  futuri  mali^  tristitia 
de  praesenti.  Hse  autem  passiones  prse- 
cipue  secundum  Platonem  non  conve- 
niunt  nisi  sensibili  animse  :  dicit  enim 
Plato,  quod  omnis  delectatio  est  gonera- 
tio  in  sensibilem  animam  :  et  cum  op- 
posita  sint  nata  fieri  circa  idem,  tunc 
necesse  est,  quod  omnis  iristitia  sit  ge- 
neratio  in  sensibilem  animam.  Yidetur 
ergo,  quod  hsec  omnia  conveniunt  et  in- 
sunt  secundum  scn?ualitatem  secundum 
Magistrum  in  libro  II  Sententianim,  di- 
stinct.XXIV,  cap.  Est  aiitem  sensualitas. 
Socundum  onim  definitionem  quam  po- 
nit  ibidem,  tunc  oporlot,  quod  omnes 
vires  istas  contineat.  In  omnibus  ienim 
est  appetitus  ferum  ad  corpus  pertinen- 
tium. 
.jntra.  Sed  contra  hoc  ost,  quod  videtur  no- 
men  sensualitatis  concernere  in  ratione 
sua  motum  ad  illicitum  :  concupiscibilis 
autem  et  irascibilis  secundum  quod  sunt 
sensibilis  animae  non  movent  nisi  ad  na- 
turalem.  Omni  enim  vivo  est  naturale 
appotere  conveniens  secundum  naturam  : 
et  hoc  est  virtus  concupiscibilis.  Simili- 
ter  omni  vivo  naturale  est  insurgere 
contra  nocivum  et  inimicum  et  fugere 
illud  :  et  sic  vidotur,  quod  hoc  insit  se- 
cundum  vitalem  potentiam,  et  tamen 
tantum  secundum  sensualem. 

ioiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  in  veritate 
concupiscibilis  et  irascibilis,  quse  moven- 
tur  secundum  impetum  passionum,  sunt 
partcs  sensualitatis,  sicut  probant  obje- 
ctiones  inductse.  Oporttt  enim  in  talibus 
primo  malum  vel  bonum  cum  scnsu  ac- 
cipere  vel  per  sensum,  secundo  per  sen- 
sum  communem  componere  vel  dividere 
cum  aliis  sensatis,  tertio  per  imaginatio- 


nem  in  se  reducere,  quarto  per  aesti- 
mativam  aestimare  sestimatione  conve- 
nientis  vel  nocivi  :  et  sic  tandem  per 
concupiscibilem  appetere,  vel  per  irasci- 
bilem  detestari  vel  fugere. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  ■^'^  objert. 
quod  hsec  secundum  vitalem  potentiani 
non  insunt,  sed  secundum  sensualcm, 
nisi  secundum  eos  qui  dicunt,  quod 
phintae  naturales  habent  sensus,  sicut 
dicit  Isaac  :  secundum  illos  enim  hsec 
naluraliter  sunt  in  viventibus,  et  non 
secundum  sensualem  motura,  sed  secun- 
dum  naturalem  motum.  Et  dat  signum  : 
quia  plantse  si  fundatur  ad  radices  aqua 
salsa,  contrahuntur  in  radicibus  ac  si  fu- 
giant  nocivum.  Et  si  fundatur  aqua  dul- 
cis  mixta  fimo  ovium,  dilatantur  ad 
ipsum  humorem  ac  si  concupiscant 
ipsum. 


MEMBRUM  III. 

Vtrmn  sensualitas  haheat  aliquid 
rationis  ? 


Tertio  quserilur,  Si  habeat  sensualitas 
aliquid  rationis  ? 

Et  videtur,  quod  non  :  quia 

1.  Ratio  non  est  nobis  communis  cum 
brutis,  sicut  dicit  Augustinus  :  sensualis 
autem  motus  nobis  est  communis  cum 
brutis  :  ergo  videtur,  quod  sensualitas 
nihil  rationis  participat. 

2.  Adhuc,  Sensualis  motus  est  rerum 
ad  corpus  pertiiientium,  ut  dicunt  I)a- 
mascenus  et  Auguslinus.  Ratio  non  est 
corporum,  sed  abstractoruni  a  formis 
corporalibus.  Ergo  videtur,  quod  sen- 
sualitas  nihil  participat  rationis. 

3.  Adhuc,  Motus  scnsualitatis  semper 
est  cum  hic  et  nunc  :  rationis  numquam, 
sed  de  his  quse  sunt  semper  ct    ubique  : 


'  S.  .1.  Damascenus,  Lib.  II  de  Fide  orthodoxa,      cap.  13. 


190 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


ergo  videtur,   quod  sensualitas  nihil  ra- 
tionis  participat. 

-ed  conira.         CONTRA  '. 

1.  h\  libro  II  Sententiarurn,  di- 
stinct.  XXIV,  ^lagister  dicit,  quod  scn- 
sualitas  comparatur  mulieri  :  vir  autem 
et  mulier  oequaliter  rationales  sunt,  ut 
dicit  Augustinus. 

2.  Adhuc,  I  ad  Corinth.  xi,  7,  super 
illud :  Mulier  gloria  viri  est.  Glossa : 
u  Mulier  per  sensualitatem   intelligitur.  » 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  XII  de 
Trinitate,  tractans  illud,  Facianms  ho- 
minem  » :  et  illud,  Faciamus  ei  adjuto- 
rium  sim.ile  sibi  *,  dicit  sic  :  «  Sicut  in 
omnibus  pecoribus  non  est  inventum 
adjutorium  simile  viro,  nisi  detractum 
de  illo  in  conjugium  sui  formaretur,  ita 
menti  nostrce,  qua  supernam  considera- 
mus  veritatem,  nullum  esl  ad  usum  re- 
rum  corporalium,  quantum'  nalurae  ho- 
minis  satis  est,  simile  adjutorium  ex 
animae  parlibus  quas  communes  cum  pe- 
coribus  habemus.  Et  ideo  rationabile 
nostrum  non  ad  unilatis  divortium  se- 
paratum,  sed  in  auxilium  societatis 
quasi  derivatum,  in  sui  operis  disparti- 
tur  oflicium  '\  »  Ex  hoc  accipitur,  quod 
si  sensualitas  tenet  locum  mulieris  in 
matrimonio  sjiirituali,  sensualitas  ali- 
quid  rationis  habet. 

i.  Adhuc,  Constat  quod  sensuahtas 
molus  est  in  quinque  corporis  exteriores 
sensus,  et  homo  qui  dicitur  exte- 
riar,  et  participat  rationem,  est  si- 
cut  interior  :  non  enim  potest  dici, 
quod  homo  exterior  rationale  animal 
non  sit :  quia  sic  eliam  sequeretur,  quod 
non  esset  homo  :  et  si  nun  csset  homo, 
homo  non  esset  horno  exterior :  ergo 
videlur,  quod  sensualitas  parlicipat  ra- 
tionem. 

o.  Adhuc,  Augustinus  in  libro 
LXXXIII  Qusestionum  :  «  Si  exterior 
homo  vita  illa  accipitur,  qua  per  corpus 


sentiraus  quinque  notissimis  sensibus, 
quos  cum  pecoribus  habemus  commu- 
nes  :  nam  et  ipsa  molestiis  sensibilibus 
quae  persecutionibus  ingeruntur,  cor- 
rumpi  potest:  non  immerito  et  ipse  homo 
particeps  dicitur  similitudinis  Dei,  non 
solum  quia  vivit,  quod  etiam  in  bcstiis 
apparet,  sed  amplius  quod  ad  mentem 
convertitur  se  regentem  \  »  Videtur 
ergo,  quod  sensualitas  aliquid  habeat 
similitudinis  Dei  :  simililudo  autem  non 
est  nisi  secundum  rationem  :  ergo  ali- 
quid  liabet  rationis. 

CoNTRA    :  Sed  c 

1.  In  libro  II  Sententiarum,  di- 
stinct.  XXIV,  dicit  Magister  per  verba 
Augustini,  quod  ibi  incipit  ratio,  ubi  no- 
bis  nihil  commune  est  cum  bestiis.  In 
sensualitate  communicamus  cum  bestiis. 
Ergo  in  sensualitate  nihil  est  rationis. 

2.  Adhuc,  Serpentinus  motus  est  in 
sensualitate,  qui  nihil  habet  rationis ; 
videtur  ergo,  quod  sensualitas  nihil  ha- 
bet  rationis. 

3.  Adhuc,  Sensualitas  ad  exteriorem 
hominem  pertinet,  ratio  vero  ad  interio- 
rem.  Et  de  hoc  dicit  Apostolus,  II  ad 
Corinth.  iv,  16  :  Licet  is  qui  foris  est, 
noster  homo  corrumpatur,  tamen  is  qui 
intus  est,  renovatur  de  die  in  diem.  Ibi 
Glossa  :  «  Quidquid  nobis  est  commune 
cum  pecore,  exlerior  homo  est.  » 

SoLLTio.  Dicendum,  quod  participare  soiuUo. 
ralionem  dupliciter  dicitur,  sciUcet  ut 
per  naturam,  et  ut  per  rationis  suasio- 
nem  et  ordinem.  Primo  modo  sensuali- 
tas  non  participat  rationem,  sed  irratio- 
nalis  motus  est  et  cum  impetu.  Secundo 
modo  participat  rationem  :  quia  suadetur 
ct  ordinatur  a  ratione.  Et  ideo  Aristote- 
les  in  I  Ethicorum  dicit,  quod  irrationa- 
bile  duplex  est  :  et  unum  quidem  suasi- 
bile  ratione  et  ordinabile  :  et  hoc  est 
humanum,  et  cst  subjectum  vitii  et  virtu- 


*  Genes.  i,  26. 

2  Ibidem,  ii,  18. 

^  S.  AuGusTiNcs,  Lib.  XII  de  Trinitate,  cap,  3. 


*  S.  AuGUSTLNus,  Lib.    LXXXIII  Quaeslionum, 

Quonst.  'ii\ . 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU^ST.  92. 


197 


Ikd   l. 


tis :  temperantia  enim  in  concupiscibili 
est,  fortitudo  autem  in  irascibili.  Unde 
etiam  Aug-ustinus  dicit,  quod  sensualitas 
convertitur  ad  mentem,  quia  mente  ra- 
tionali  suadetur  et  ordinatur,  et  obedit 
ad  virtutis  actum  :  et-hoc  modo  partici- 
pat  ordinera  rationis,  et  non  aliter. 

Ad  primum  ergo  quod  contra  objicitur, 
dicendum  quod  istae  metapborae  de  viro 
et  muliere  valde  difFerenler  accipiuntur 
in  Scripturis.  Et  quando  mulier  sensua- 
litas  dicitur,  a  moUitie  accipitur  et  a 
subjectione  :  quia  sicut  mulier  viro,  ita 
debet  esse  subjecta  sensualitas  ordini  ra- 
tionis  :  tamen  proprie  non  dicitur  mu- 
lier,  quia  non  est  in  eadem  connaturali- 
tate  cum  viro  secundum  speciem,  sed  in 
eodem  genere  tantum,  sicut  bruta  ejus- 
dem  generis  sunt  cum  homine. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  mulier  ibi 
iterum  sensualitati  attribuitur,  in  quan- 
tum  sensualitas  est  ordinabilis  ad  ratio- 
nem,  et  ut  mollis  subjecta  est  rationi 
quasi  viro. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Augustinus 
loquitur  ibi  proprie  :  et  ideo  secundum 
eum  sensualitas  non  est  mulier,  sed  infe- 
rior  portio  rationis,  sicut  inferius  osten- 
detur. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  exterior 
homo  pertinet  ad  sensualitatem,  quee 
nobis  communis  est  cum  bestiis,  et  non 
dicitur  homo  nisi  ab  ordinabilitate  ratio- 
nis,  sicut  omnia  animalia  in  nobis  et 
brulalia  dicuntur  humana,  quia  ordinan- 
tur  ad  rationem  sicut  ad  formam  consti- 
tutivam  et  speciticam,  sicut  potentiae  or- 
dinantur  ad  ultimam  formam  specificam 
et  constitutivam. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Augustinus 
optime  dicit,  et  in  veritate  sensualitas 
aliquid  participat  rationis  et  similitudinis 
divinae  in  hoc,  quod  suasibilis  est  et  or- 
dinabilis  ad  rationem  ;  sicut  etiam  dixi- 
mus,  quod  figura  corporis   ad  imaginem 


Dei  pertinet  in  hoc,  quod  sursum   erigit 
ad  coelestia  contemplanda, 

Ea  quee  ulterius  objiciuntur,  conce-  Ad  object. 
denda  sunt.  Per  naturam  enim  sensuali- 
tas  nihil  habet  rationis,  licet  suasibilis 
sit  a  ratione  et  ordinabilis  :  et  ideo  ad 
individuam  vitam  matrimonii  spiritualis 
(quod  inter  superiorem  partem  rationis 
est  et  inferiorem)  non  pertinet,  nisi  simi- 
liter  sicut  a  principio  constitutionis  ho- 
minis  et  creationis  animalia  bruta  subje- 
cta  sunt  homini. 


MEMBRUxAl  IV. 

Utrum    in    sensualitate    sit     peccatum, 

Vel  71071  '  ? 


QuARTO  quaeritur,  Si  in  sensuahfate  sit 
peccatum,  vel  non? 
Et  videtur,  quod  sic. 

1.  Ita  dicit  Magister  in  libro  II  Se7i- 
te7itiaru7n,  distinct.  XXIV,  cap.  A^U7ic 
supe7'est.  «  Xon  omne  veniale  peccatum 
geritur  secundum  rationem.  Illud  enim 
quod  in  solo  motu  sensualitatis  existit, 
peccatum  est  quod  non  est  secundum  ra- 
tionem.  » 

2.  Et  ibidem,  «  Si  in  solo  motu  sen- 
suali  tantum  peccati  illecebra  remaneat 
et  teneatur,  veniale  ac  levissimum  pec- 
catum  est.  »  Ex  his  accipitur,  quod  in 
sensualitate  peccatum  est  :  ergo  in  sen- 
sualitate  peccatum  est, 

3.  Adhuc,  Ad  Ephes.  iv,  2(3,  super 
illud  :  Irascimini,  et  nolite  peccare, 
Glossa  :  «  Surgit  motus  animi  qui  jam 
non  est  in  potestate  nostra,  propter  poe- 
nam  peccati  :  nisi  ei  consentiat  ralio, 
permittit  Apostolus  irasci,  quod  est  hu- 
mana  tentatio  '  :  »  et  constat,   quod    lo- 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Commpnt.  in  II  Senten- 
tiarum,  Dist.  XXIV,  Art.  9  et  12.  Tom.  XXVII 
hujusce  novae  editionis. 


'^  I  ad  Corinth.  x,  13  :  Tetitatio  vos  nonappre- 
hendat  nisi  hwnana. 


198 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


quilur  de  ira  primo  motu  :  et  constat, 
quod  ille  in  sensualitate  est :  ergo  pecca- 
tum  in  sensualitale  est. 

Sei   contra.        CoNTRA  : 

1.  Vitium  et  virtus  opponuntur.  Sen- 
sualitas  proul  nobis  communis  est  cum 
brulis,  subjectum  virtutis  non  est,  quia 
eliamsi  virtus  sit  in  concupiscibili  vel 
irascibili,  non  est  tamcn  in  eis,  nisi  prout 
illce  potentisB  sunt  ordinabiles  a  ratione 
et  suasibiles,  et  secundum  actum  ordi- 
natae  et  persuasae.  Et  hoc  est  quod  dixe- 
runt  antiqui,  quod  virtus  non  est  nisi  in 
concupiscibili  et  irascibili.  Ergo  videtur, 
quod  nec  vitium  sit  in  sensualitate  se- 
cundum  quod  sensualitas  est. 

2.  Adhuc,  Peccatum  est,  ut  dicit  Au- 
gustinus  in  libro  XXTI  conira  Faustum, 
dictum  vel  factum  vel  concupitum  con- 
tra  legem  Dei.  Nihil  tale  confert  sensua- 
litas  prout  nobis  est  communis  cum  bru- 
tis.  Ergo  videtur,  quod  hoc  modo  non 
sit  in  sensuaiitate  peccatum, 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  I  Re- 
traciaiioniim  :  «  Peccatum  est  adeo  vo- 
lunlarium,  quod  si  non  sit  voluntarium, 
non  est  peccatum  '.  »  Yoluntas  non  est 
in  sensualitate.  Ergo  videtur,quod  pecca- 
tum  etiam  non  possitesseinsensualitate. 

4.  Adhuc,  Peccatum  in  actu  est  cor- 
ruptio  speciei,  modi,  et  ordinis  in  actu  : 
talis  modus,  species,  et  ordo  non  sunt  in 
actu  nisi  secundum  rationem  :  ergo  pec- 
catum  quod  est  corruplio  modi,  speciei, 
el  ordinis,  non  ponit  in  esse  nisi  in  actu 
qui  est  secundum  rationem  :  talis  actus 
non  potest  inesse  sensualitati  quae  est 
nobis  communis  cum  brutis  :  ergo  in 
sensualitate  taU  non  potest  esse  pecca- 
tum. 

Sjiutio.  SoLUTio.  Ad  hoc  satis  responderunt 
antiqui  beae  distinguentes,  quod  pecca- 
lum  dupliciter  dicitur  esse  in  ahquo,  sci- 
licet  ut  in  subjecto,  vel  ut  in  principio 
sive  origine.  Si  ut  in  subjeclo,  dixerunt 
quod  peccatum   non  est  in  sensualitate 


prout  nobis  est  communis  cum  brutis. 
Si  ut  in  origine  sive  in  principio  :  tunc 
potest  accipi  scnsualiias  dupliciter,  scili- 
cet  antecedenter  ordinata  ad  ralioncm, 
vel  consequenter.  Antecedenter,  ut  ofTe-  \ 
rens  rationi  delectabile  conceptum  :  et 
hoc  naturale  est,  et  non  peccatum, 
maxime  quando  accipitur  sensualitas  pro 
potentia  naturali,  non  ut  corrupta  vel 
infecta  corruptione  primi  serpentis.  Sed 
tunc  incipit  peccatum  esse,  quando  ratio 
hoc  accipit  inordinate,  et  per  hoc  averti- 
tur  ab  ordine  recto,  el  sic  peccatum  ma- 
gis  est  in  ratione,  quam  in  sensualitate. 
Non  enim  est  in  sensualitate  nisi  quasi 
materialiter,  prout  originatur  motus  ille 
ex  corruptione  sensualitatis  :  quod  po- 
lius  est  prena  primi  pcccati,  quam  pec- 
catum.  Peccatum  enim  ibi  incipit  esse, 
ubi  fit  aversio  ab  incommutabili  bono  : 
et  hoc  non  est  nisi  secundum  rationem. 
Et  haec  solutio  bona  est,  et  trahitur  ex 
ipsis  verbis  Augustini^  ubi  distinguit 
gradus  peccati,  qualiter  scilicet  peccatum 
perficitur  in  nobis  sicut  in  primis  paren- 
tibus,  scilicet  suggestione  sensualitatis 
sicut  serpontis,  et  gustu  inferioris  partis 
rationis  sicutmulieris^  et  consensu  supc- 
rioris  partis  rationis  sicut  viri.  Et  hoec 
verba  Augustini  ponuntur  in  Litiera 
libri  11  Senteniiarimi,  distinct.  XXIV, 
cap.  Hlud  quoque  praeiermitiendum  non 
est. 

Ad  PRiMUM  ergo  diccndum,  quod  Ma-  ^^j 
gislcr  vocat  ibi  veniale  peccatum  niotum 
primum,  qui  non  est  in  sensualitatc  nisi 
sicut  in  corrupta  origine  :  et  sic  potius 
est  pcjcna  peccati,  quam  peccatum  :  quia 
perfectam  rationem  peccati  non  habet, 
eo  quod  etiam  contra  voluntatem  saepc 
surgit  in  homine.  Et  hoc  est  quod  dici- 
tur,  ad  Roman.  vn,  10  et  H  :  Si  autem 
quod  nolo,  illud  facio,  conseniio  legi, 
quoniam  bona  est.  Nunc  autem  jam  non 
ego  operor  illud,  sed  quod  habiiat  in 
me  peccatum.  Glossa,  Iioc  cst,  corruptio 
peccati. 


*  S.  AcGUSTiNUs,  Lib.  I  Retractotionura,    cap.       13. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU^ST.  93. 


199 


d    2 


.d  3. 


Ad  ALiuD  eodem  modo  dicendum,  quod 
non  dicitur  veniale  et  levissimum  pecca- 
tum  propter  aliud,  nisi  quod  procedit  ex 
corruptela  primi  peccati,  qua  factum  est, 
quod  sensualitas  non  obedienter  sehabet 
ad  rationem. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Glossa  di- 
cithoc  quoddiclum  est.  Dicitenim  talem 
motum  non  esse  peccatum,  sed  pcenam 
peccati :  et  non  esse  in  potestate  nostra, 
quia  contra  voluntatem  saepe  surget. 

)bject.  1.  A^  ALiUD  dicendum,  quod  hoc  proce- 
dit  et  veritatem  concludit. 

Dbject.2.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  talis  defini- 
tio  est  mortalis  peccali,  quod  perfectam 
rationem  peccati  habet ;  et  non  convenit 
primo  motui,  qui  pcena  peccati  est,  et 
nihil  habet  de  forma  peccati,  nisi  in 
quantum  ex  corruptione  primi  peccati 
procedit. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  hoc  etiam 
intelligitur  de  mortali  peccato,  et  non  de 
primo  motu  corruptionis  antiqujp,  quae 
saepe  insurgit  contra  voluntatem. 

•bject  i.      ^^  ULTiMUM  dicendum,  quod  corruptio 


obj-ct.  3, 


modi,  speciei,  et  ordinis  in  actu  perfecte 
non  sunt  nisi  in  mortali  peccato.  In  ve- 
niali  autem  non  sunt  nisi  in  dispositione 
ad  talem  corruptionem.  In  primo  autem 
motu  corruptionis  primi  peccati  non  sunt 
nisi  in  initio  materiali  peccati,  qui  si  per- 
ficiatur  in  ralione  et  voluntate,  peccatum 
ponit  in  esse,  quod  est  corruptio  modi, 
specici,  et  ordinis. 

Ex  dictis  patet  solutio  cujusdam  quse- 
stionis  quam  quidam  faciunt,  licet  non 
oporteret.  Quffirunt  enim,  Quare  Philo- 
sophi  non  pervenerunt  ad  cognitionem 
sensualitatis,  prout  hic  disputamus  de 
ipsa,  et  tamen  pervenerunt  ad  cognitio- 
nem  concupiscibilis  et  irascibilis  et  alia- 
rum  potentiarum  motivarum,  quce  nobis 
communes  sunt  cum  J^rutis? 

Hujus  enim  causa  est,  quia  nos  sen- 
sualitatis  nomine  potentiam  accipimus 
et  appetitum,  c[ui  serpentino  suasu  et 
deceptione  se  habet  ad  rationem  :  el  hoc 
non  cognoverunt  Philosophi. 


QU^STIO  XCIII. 


De  ratioiie  et  ejiis  partibiis. 


Deinde^  Quseritur  rationeejus  quod  di- 
cit  Magister  in  libro  II  Senteiitiarum, 
distinct.  XXIV,  in  illo  cap.  Est  enim 
sensualitas.  «  Et  ubi  nobis  gradatim  in 
«  consideratione  partium  animse  progre- 
«  dientibus,  primum  aliquid  occurrit 
ii  quod  non  est  nobis  commune  cum 
«  bestiis,  ibi  incipit  ratio.  »  Et  inducit 
Augustinum  in  libro  XII  de  Trinitate 
sic  dicentem  :   «  Videamus  ubi  sit  quasi 


quoddam  hominis  exterioris  et  interioris 
confinium  *.  » 

Ratione  cujus  quserendum  est  de  ra- 
tione. 

Et  quseruntur  sex. 

Primo,  quid  sit  ratio  ? 

Secundo,  In  quo  differt  ab  intellectu 
agente,  possibili,  adepto,  et  speculalivo  ? 

Tertio,  Quid  sit  suporior  poitio  ratio- 
nis? 


'  S.  AuGUSTiNUs,  Lib.  XII  de  Trinilate,  cap.  8. 


200  D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRvED. 

Quarto,  Quid  sit  poitio  rationis  infe 


rior  ? 

Quinto,  Qualitcr  conjugium  spirituale 
sit  inter  superiorera  et  inferiorem  por- 
tionem  ralionis  ? 

Sexto,  Qualiter  peccatum  consumme- 
tur  in  illis  ad  simililudinpm  pTimi  pec- 
cati  primorum  parentum? 


MliMBRUM  I. 

Quid  sit   ratio  ? 


PRiMoergo  queeritur,  Quid  sit  ratio? 

1.  Et  sumatur  definilio  Isaac  in  libro 
de  Definitionibiis,  qui  eam  deiinit  sic: 
«  Ratio  esl  vis  sive  virtus  animiP.  fucicns 
currere  causam  in  causatum.  »  Secun- 
dum  hoc  enim  ratiu  est  virtus  collativa 
et  ratiocinativa,  secundum  quod  Boetius 
dicit,  quod  «  argumenlum  est  ratio  rei 
dubite  faciens  fidem  :  »  et  sic  ratio  vide- 
tur  esse  tam  superioribus  quam  inferiori- 
bus  inhaeresccns  :  de  utrisque  enim  ar- 
gumentatur  quid  conveniens  et  quid 
inconveniens. 

2.  Adhuc,  Damascenus  in  libro  II  de 
Fide  orlhodoxa  dicit,  quod  «  cum  ralio- 
ne  et  libero  arbitrio  homo  rationalis  in- 
quirit  et  scrutatur  et  disponit  et  judicat.» 
Et  haer  omnia  ratiocinantis  sunt.  Vide- 
tur  ergo,  quod  primus  actus  ratiunis  sic 
definitae,  sit  inquisitio  principiorum  ex 
quibus  argumentetur  :  secundus  perscru- 
tatio,  in  qua  ponderantur  principia 
quantae  virtutis  sint  ad  inferendum  con- 
clusionem  propositam  :  et  tertius  actus 
sitjudicare  quid  ex  quo  inferri  posset : 
et  quarlus  sit  disponere  sive  ordinare 
qualiter  ex  ipsis  inferatur  conclusio  pro- 
posita  :  haec  enim  omnia  sunt  ratiucina- 
tionis. 

Sed  contra.        COXTRA  : 

1.  Hsec  enim  non  habentur  perfecte  ab 
homine  a  natura,  sed  acquisitione  artis 


et  scientiae,  sicut  et  dicit  Aristoteles  in 
principio  Posteriorum,  quod  «  omnis 
ars  et  omnis  doctrina  intellectiva  (et  alia 
translatio  habet  cogitaliva  sive  ratioci- 
nativa)  ex  praeexistenti  fit  cognitione.  » 
Isaac  autem  loquitur  de  ratione  secun- 
dum  quod  cst  vis  naturalis  et  pars  ani- 
mse.  Ergo  videtur,  quod  hoc  modo  de- 
finiro  non  debuit.  Sicut  enim  dicit 
Aristoteles  in  VI  Topiconan  :  Peccat  qui 
definit  rem  secundum  optimum  rei  et 
perfectissimum.  Sicut  volens  definire 
furem  dicit,  quod  fur  est  qui  clam  fura- 
tur ;  haec  enim  non  est  definitio  furis,  sed 
boni  furis  et  perfecti.  Similiter  definitio 
inducta  ab  Isaac  non  videtur  esse  ratio- 
nis^  sed  bonae  rationis  et  perfectae  se- 
cundum  scientiam   et  artem. 

2.  Adhuc,  Super  illud  Psalmi  iv,  7  : 
Sifjnatum  est  super  nos  lumen  vultits 
tui,  Domine,  dicit  Glossa,  quod  «  imago 
creationis  est  ratio,  quae  signata  est  su- 
per  nos  lumine  vultus  Dei,  quae  ostendit 
nobis  bona  ex  lumine  divino.  »  Imago 
autem  ab  imitatione  definienda  est,  et 
sicdeberet  definiri,  quod  ratio  est  imago 
Dei  per  quam  homo  Deuin  imitatur. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  ratio  bene  ^^,^,j, 
definita  est  ab  Isaac :  eo  quod  virtus  col- 
lativa  est,  per  quam  homo  de  faciendis 
et  agendis  et  appetendis  rcgitur  et  in- 
struitur  lumine  vultus  Dei,  quod  in  crea- 
tione  impressum  est  nobis  quantum  ad 
prima  principia  universalia  scibilium  et 
operabilium  :  talia  enim  principia  cum 
ipsa  natura  inserta  sunl  nobis,  et  sine 
eis  capaces  esse  non  possumus  scibilium 
et  operandorum.  Et  hoc  est  quod  dicit, 
quod  /acit  currere  causam  in  causatum. 
Referendo  enim  talia  principia  ad  ea  quae 
eliciuntur  ex  ipsis,  fit  in  nobis  scientia 
et  theorica  et  practica.  Unde  illa  princi- 
pia  dicunlur  lumen  divinum  signatum 
super  nos,  ex  quo  instruimur  et  ad  agen- 
da  et  scicnda.  Et  Jioc  etiam  dicit  Aristo- 
teles  in  fine  secundi  Posleriorum,  quod 
principia  prima  per  naturam  sunt  in  no- 
bis.  Et  Boelius  dicil  in  Consolatione  phi' 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU.EST.  93. 


201 


losophice,  quod  «  intellectus  noster  sum-  lia  intellecta  secundum  actum  facere  :  et 

mam  relinet,  et  singula  perdit  :  »  vocans  intellectum  possibilem,    quo    est   omnia 

summam   prima    principia    scibilium   et  intelligibilia  secundum  actum  tieri :  qui 

operandorum  :  singula  vero  h«c  vel  illa  intellectus  est  sicut  locus  specierum  in- 

de  quibus  est  scientia  vel  operatio.  telligibilium  :   agens  autem  sicut  species 

jobject.i.      Ad  PRiMUM  ergo  quod  contra  objicitur,  specierum  intelUgibilium,  sicut  lux  cor- 

dicendum  quod  res  detinienda  est  secun-  poralis   et  species  et  actus  est  omnium 

dum  esse  perfectum  quod  habet  in  natu-  visibilium  secundum  actum. 

ra  :    quia    aliter    definitio   non  indicaret  Est  etiam  in  anima  intellectus,  qui  di- 

esse  ejus,  et  quia  secundum  naturam  hoc  citur  adeptus  ex  luuiine  principiorum  in- 

habet    ratio  ex  prima    crealione  ejus  in  telligibilium,    qui   intellectus  est  secun- 

anima  :  et  ideo  deQnitur  per  actum  quem  dumprudentiam  et  sapientiam  dictus,  de 

habet   ex  ilhs  principiis.    Nec   esl  simile  quo  dicit  Aristotelesin  principio  libri  de 

de  fure  :  quod  enim  fur  clam  furatur,  ab  Anima,  quod  non  aquahter  inest  omni- 

exercitio    habet    accidentali    :    definitio  bus,  sed  neque  hominibus.  De  quo  dicit 

autera  non  indicat  esse  accidentale.  Gregorius  Nysscnus  in  libro  de   Homi- 

vdohject.2.      Ad  aliud   diccndum,    quod    ratio  est  7?e ',  quod  AristotelesetDemocritus  dixe- 

imago  creationis,  hoc  est,  in  qua  creati  runt,  quod  intellectus   agens  et  adeptus 

sumus,  et    non  est  imago  simihtudinis,  non     habentur     ab     ahquo     secundum 

nec  recreationis.  Imago  autem  similitu-  actum,  nisi  a  Philosopho.    Et  Piato   in 

dinis  est,  qu«  ab  imitatione  definitur  :  secunda  parte  Timxi  dicit,  quod  tahs  in- 

quamvis  et  ista  imitetur  in  lumine  prin-  tellectus  admodum  paucorum  et  divino- 

cipiorum    scibilium  et  agendorum   quae  rum  hominum  est. 

impressa  sunt  nobis  a  lumine  sapientiae  Est  etiam  in  anima  intellectus  formalis 

divinae.  sive  speculativus,  qui  cst  adeptio  specie- 

rum  intelligibilium.  Et  cum  omnes  isti 
intellectus  sint  in  anima  ut  partes  et  po- 
tentiae  animse,  quia  non  hcet  nobis  po- 
nere    intellectum    extra    animam,    sicut 

MEMBRUM  II.  quidam    Arabes  posuerunt,    co  quod  in 

libro  II  de    Fide  ortlwdoxa  dicit  Dama- 

In  quo  differat  ratio  ah  iniellectuagente,  scenus  de  anima  rationali,  quod  «  anima 

possibili,  adepto,  et  speculativo  ?  non  est  habens  extra  seipsam  intellectum, 

sedparlem  suiipsius  purissimam  :  »  tunc 

quaeritur,  In  quo  ratio  diltert  ab  intelle- 

Secuxdo  quseritur,  In  quo  dilTerat  ra-  ctu? 

tio  abintellectQ  agente,  possibili,  adepto,  1.  Si  enim  dicatur,  quod  ratio  compo- 

et  speculativo?  nit  et  dividit  ea  quce  intellectus   concipit, 

Dicit  enim  Aristoteles  in  lllde  ylnima,  sicut  videtur  dicere   Gregorius   Nyssenus 

quod  in  anima  est  sicut  in  omni  natura.  In  in  libro  de  Homine,  sic  :  «  Rationahs  na- 

omni  enim  natura  aliud  est  universaliter  tura?  capitulum  est,  hoc  est,  summa,  fu- 

agens,  quo  est  omnia  facere  naturalia  :  gere  et  avertere  maha:  pertransire  vero 

et  aliud  est  quo  est  omnia  fieri,  quod  di-  et  eligere  bona  ^  »  Et  vult  accipere  hoc 

citur  materia.  Ita   in   anima  necesse  est  ab  Apostolo,  I  ad  Thessal.  v,  21  :  Omnia 

esse  istas   differentias,   hoc   est,    intelle-  probale,    quod    bonum   est  tenete.   Per- 

ctum  agentem,  quo  est  omnia  inteliigibi-  transit  enim  ratio  omnia  dijudicando,  et 


'  S.   Gregorius  Nyssenus,    Lib.    de  Homine, 
cap.  1. 


»  Idem,  Ibidem. 


202 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRvED. 


eligit,  hoc  est,  eligendo  determinat,  sen- 
tentiam  proferendo  de  bono  eligendo  a 
voluntate.  Secundum  hoc  ratio  non  vi- 
detur  diflerre  ab  intellectu  componente 
et  dividente,  sicut  dicit  Aristoteles  in  III 
de  Anima,  quod  intelligentia  est  indi- 
visibilium,  in  quibus  non  est  verum 
vel  falsum  :  in  quibus  autem  est  verum 
vel  falsum,  jam  compositio  quaedam  in- 
tcllectus  est.  Et  in  Prsedicamentis  dicit, 
quod  singulum  incomplexorum  nec  ve- 
rum  nec  falsum  est. 

2.  Adhuc,  Tam  ratio  quam  intellectus 
non  insunt  animai  nisi  secundum  men- 
tcm,  quse  superior  pars  animae  est,  se- 
cundum  quam,  ut  dicit  Augustinus  in  li- 
bro  XV  de  Trinitate  :  «  Factus  est  homo 
ad  imaginem  Dei  in  memoria,  intelligen- 
tia,  et  voluntate.  »  Mens  autem,  ut  dicit 
Damascenus,  dicitur  a  metior,  metiris  : 
quia  singula  mensurat  ut  sunt.  Et  in 
quarto  primas  philosophias  dicit  Aristote- 
les  Anaxagoram  dixisse,  quod  solus  ho- 
mo  sapiens  mensura  est  omnium  :  quia 
per  sensum  mensura  est  sensibilium,  per 
intellectum  vero  mensura  intelligibilium. 
Si  ergo  ratio  est  mensurans  et  pars  men- 
tis,  et  intellectus  mensurans  et  pars  men- 
tis  :  similiter  et  mens  composita  ex 
memoria,  intelligentia,  et  voluntate,  ut 
dicit  Augustinus  :  et  constat,  quod  ratio 
ad  memoriam  non  potest  reduci,  nec  ad 
voluntatem  :  relinquitur,  quod  reducatur 
ad  intelligentiam. 

Sed  conira.        ^^D    CONTRA  : 

Secundum  Dionysium,  ratio  habet 
discursam  scientiam,  quse  coUigitur  ra- 
tiocinando  et  discurrendo  ab  uno  in 
aliud.  Intellectus  aulem  habet  scientiam 
simplicem  et  deiformem.  Cum  igitur 
actus  sint  priores  potentiis,  ut  dicit 
Aristoteles  in  II  de  Ajiima,  et  non  sit 
idem  actus  rationis  et  intellectus,  sequi- 
tur  quod  non  sit  eadem  potentia  intcl- 
lectus  et  ratio. 

Soiutio,  SoLUTio.  Dicendum,  quod  absque  du- 
bio  ratio  et  intellectus  componens  et  di- 
videns  et  conferens  intellecta,  sunt  una 


potentia  animae,  quae  inest  animse  se- 
cundum  sui  superiorem  partem,  quse 
mens  dicitur.  Sunt  tamen  in  anima, 
sicut  dictum  est,  intelleclus  agens  qui 
est  lux,  ut  dicit  Aristoteles  in  III  de 
Anima,  eo  quod  ille  est  imago  et  si- 
militudo  quaedam  luminis  primae  cau- 
sae  sive  Dei,  cujus  virtute  omnia  intel- 
lecta  agit  ad  lumen  intellectuale,  abs- 
trahens  formas  intellectas  ab  omni 
obscuratione  materiae  et  obumbratione 
ab  appenditiis  materialibus  causata,  et 
ponens  eam  in  simplici  esse  suo,  secun- 
dum  quod  est  ubique  et  semper,  et  non 
hic  et  nunc.  Est  etiam  in  anima  intelle- 
ctus  possibilis,  qui  non  est  in  potentia 
materiae  ad  intellecta,  quemadmodum 
male  dixit  Theophrastus.  Quia  si  in  tali 
potentia  esset  ad  intellecta,  per  quamli- 
bet  speciem  intellectam  formaretur  ad 
esse  naturale  illius  speciei,  sicut  maleria 
formatur  ad  esse  per  formam  :  et  sic  in- 
telligendo  lapidem,  esset  lapis,  et  sic  dc 
aliis,  quod  absurdum  est  :  sed  habet  se 
ad  intellecta  ut  locus,  et  sicut  tabula  rasa 
ad  picluram,  quae  locus  est  picturae  in 
se  et  salvans  picturam.  Et  ideo  dicit  Al- 
gazel,  quod  anima  secundum  intellectum 
est  sicut  chartula  brevis,  in  qua  species 
omnium  sunt  descriptae. 

Est  etiam  in  anima  intellectus  adep- 
tus,  qui  cst,  quando  anima  adipiscitur 
simplices  intellectus  rerum  intelligibi- 
lium  per  principia  prima  scibilia,  ex  qui- 
bus  sicut  ex  praeexistentibus  in  anima, 
formatur  et  distinguitur  intellectus  ad 
hoc  intelligendum,  vel  illud  determi- 
nate  et  simpliciter.  Et  hic  vocatur  in- 
lellectus  adeptus  ex  lumine  agentis.  Et 
ideo  Aristoteles  in  III  de  Anima  de 
intellectu  agente  loquens,  duo  ponit 
exempla,  scilicet  quod  est  ut  lux :  est 
enim  imago  primae  et  divinae  lucis, 
qua  omnia  intelligibilia  in  esse  simplici 
accepta,  sicut  tuerunt  in  prima  luce,  se- 
cundum  actum  fiunt  intelligibilia.  Sed 
quia  hoc  non  suflicit  ad  perfectam  scien- 
tiam  rei,  sed  oportet  habere  distinctam 
notitiam  de  quolibet,  dat   aliud   exem- 


tJ^ 


IN  11  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU^ST.^. 


203 


plum  de  lumine  istiiis  intelleclus,  et  di- 
cit,   quod  est  ut  ars  ad   materiam.   Ars 
autem     est,    ut   dicit    Tullius,    collectio 
principiorum  ad  eumdem  fmem  tenden- 
lium.  Ita  est  in  lumine  intellectus  agen- 
tis     collectio     principiorum    primorum, 
sine  quibus  non  iit  scientia  in  aliquo,  per 
quorum  lumen  in  intellectu    possibili  ge- 
neratur  scientia,    et  adipiscitur  scientia 
scibilium  determinata  :  sicut  per  princi- 
pia  artis  determinatus  habitus  generatur 
in  anima  artillcis,  et  in  omnibus  his  in- 
quirit  et  scrutatur,  sicut  dicit  Damasce- 
nus,  disponit  et  confert  ratio  quid  verum, 
quid  falsum,  quid  bonum,  quid  malum. 
Et  ideo  a  Dionysio  dicitur  habere  discur- 
sas  scientias,  et  non  simplices  et  deifor- 
mes  :    quia,  sicut    dicit    Augustinus,   in 
Deo  non  sunt  cogitationes  volubiles  hinc 
ilhnc,  aut  inde  huc  :   sed  omnia  uno  in- 
tuitu  et  simplici  in   seipso   videt  et  scit. 
Et  perhoc  patet,  quod  ratio  est  intelle- 
ctus  componens  et  dividens  et  conferens 
in  lumine   intellectus  agentis  accepta,   et 
in    lumine     principiorum     determinata. 
Principia   enim    sunt  sicut    instrumenta 
intellectus    agentis,     quibus    possibilem 
ducit    in   actum,    et    lumine    intellectus 
agentis  facit  intelhgibiha   in  potentia  in 
actu  intellecta,  sicut  lux  solis  visibiha  in 
potentia,  secundum  actum  facit  visa.  Et 
ideo    dicit    Aristoteles,    et  etiam    Com- 
mentator  suus,  quod  sicut  in  visu  secun- 
dum  actum  lux  sive  lumen  quod  est  actus 
visibihs,  et  visibile  sunt  res  una  :  visibile 
enim  lormatur  ad  actu  luminis  in  ipso: 
et  sic  visibile  et  actus  visibihs   efficiun- 
tur  res  una  composita  :   sic   in  his  qute 
sunt  sine  materia,  intellectus  et  inteliecta 
sunt  res  una  :    quia  intelhgibile   ad  hoc 
quod  actu  intelligatur,  oportet  quod  for- 
metur  lumine   inteUectus   agentis    quod 
est  agens  intellectus. 

Sic  ergo  patet  dilTerentia  et  conve- 
nientia  rationis  ad  intehectum  agentem, 
adeptum,  possibilem,  formalcm  et  spe- 
culativum.  Formalis  enim  et  speculati- 


vus  in  anima  nihil  ahud  est,  nisi  species 
intehigibihum  in  intehectu  possibih, 
quas  adeptus  est  per  lumen  inteUectus 
agentis  et  inteUectus  adepti.  Et  ideo  di- 
cit  Alpharabius  in  libro  de  Intellectu  et 
intelUgibili^  quod  intellectus  in  omnibus 
intellectis  adipiscitur  seipsum  et  pro- 
prium  lumen  suum.  Et  ideo  dicit  ibidem, 
quod  omnes  Philosophi  posuerunt  in  tah 
intehectu  radicem  immortahtatis  animce. 


MEMBRUM  III. 

Quid  sit  swperior  portio  rationis  ? 

Tertio  quaeritur,  Quid  sit  superiorpor- 
tio  rationis  ? 

1.  Et  accipiantur  verba  Auguslini,  ubi 
in  hbro  XII  de  Trinitate  sic  dicit :  «Ratio- 
nis  autem  pars  superior  seternis  rationi- 
bus  conspiciendis  vel  consulendis  adhae- 
rescit  '.  »  Secundum  hoc  superior  portio 
rationis  est,  qua  convertitur  homo  ad 
Deum  et  divino  lumine  informatur  :  sed 
secundum  totam  mentem  in  qua  est  ima 
go  Dei  convertitur  ad  Deum,  et  informa- 
tur  lumine  divino  :  ergo  videtur,  quod 
iUa  portio  rationis  superior  sit  tota  mens, 

Quod  si  concedatur,  Contra  est,  quod 
vir  qui  intehigitur  per  superiorem  par- 
tem  rationis,  frequenter  averlitur  et  gu- 
stat  illicitum  cum  muliere  :  quas  autem 
ponuntur  in  definitione  alicujus,  semper 
conveniunt  :  non  ergo  debet  in  definitio- 
ne  superioris  portionis  poni,  quod  «  ra- 
tionibus  superius  conspiciendis  et  consu- 
lendis  semper  inhaerescit.  » 

2.  Adhuc,  Secundum  Augustinum  in 
libro  de  Spiritu  et  aninia,  et  secundum 
Richardum  de  sancto  Viclore,  haec  ma- 
gis  conveniunt  intelligentiae.  Dicit  enim 
Richardus,  quod  «  intellcclus  est  spiri- 
tualium,   intelligentia    vero    divinorum, 


'  S.  AuGUSTiNus,  Lib,  .XII  de  Triuitate,  cap.  8. 


204 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


ratio  vero  materialium  et  corporalium.  » 
3.  Adhuc,  Ulterius  quceritur  de  hoc 
quod  dicit  Augustinus  in  eodem  libro  de 
Triniiate,  quod  a  illa  rationis  intentio 
qua  contemplamur  a-terna,  sapientijE  de- 
putatur  :  illa  vero  qua  bene  utimur  tem- 
poralibus  rebus,  scientia^  deputatur.  » 
Potentiae  enim  animce  non  distinguuntur 
per  sapientiam  et  scicntiam,  cum  sapien- 
tia  et  scientia  secundum  idem  insunt 
animse,  eo  quod,  sicut  dicit  Aristoteles 
in  V  Ethicorum,  tam  sapientia  quam 
scientia  sunt  intellectuales  virtutes.  Et 
sic  videtur,  quod  partes  rationis  non  per 
hoc  debeant  distingui. 

Sciuiio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  sicut  dicit 
Auorustinus  in  libro  Xll  de  Trinitate  : 
((  Cum  disserimus  de  natura  mentis  hu- 
manae,  de  una  quadam  re  disserimus,  nec 
eam  in  ha?c  duo  quse  commemoravimus 
nisi  per  officia  geminamus  '.  » 

Dicendum  ergo  est,  quod  portio  supe- 
rior  dicitur  propter  officium  iila  pars 
mentis  superior,  quse  extenditur  ad  con- 
tomplandum  Deum,  et  rationes  justitise 
divinae,  quibus  homo  regitur  secundum 
totum  ordinem  vitaj  suee  ad  formam  ju- 
stitise  divinae.  Et  ideo  dicit  Augustinus, 
quod  «  contcmplandis  et  consulendis  ra- 
tionibus  seternis  inhserescit.  »  Hoc  enim 
est  officium  superioris  partis  mentis  in 
qua  impressa  est  homini  imago  creatio- 
nis,  signata  lumine  vultus  Dei  per  exem- 
plum  justiticB  seternae,  quce  ost  lumen 
sapientise  divinse  :  quia,  sicut  dicitur, 
Sapient.  viii,  J  :  Attingii  a  fine  usque  ad 
finem  fortiter,  et  disponit  omnia  sua- 
viier. 

Ad  1.  Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  licet 

hoc  sil  de  officio  portionis  superioris  sic- 
ut  viri,  tamen  per  aposlasiam  ab  incom- 
mutabili  bono  potest  deflecti.  Et  tunc, 
sicut  dicit  Damascenus,  deflectitur  in  id 
quod  est  prseter  naturam  ipsius,  sicut 
peccatum  quod  est  contra  naturam.  Et 
per  hoc  non  debet  determinari,  vel  defi- 


niri  :  quia  secundum  ordinem  suae  na- 
turse  semper  est  ad  hoc  quod  conspicien- 
dis  vel  consulendis  rationibus  seternis  in- 
hserescat. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  intelligentia, 
sicut  prsehabitum  est,  componens  et  di- 
videns  est  cum  ratione.  IJnde  etiam  Au- 
gustinus  dicit,  quod  non  nisi  per  orficia 
gominatur.  Richardus  autem  dividit  hsec 
secundum  simplicitatem  objectorum  ma- 
jorem  vel  minorem.  Et  ideo  dicit  intelli- 
gentiam  esse  divinorum  propter  confor- 
mitatem  ad  intelligcntiam  angelicam, 
quse  semper  exlenditur  ad  divina.  Intel- 
lectum  autem  esse  spiritualium,  eo  quod 
est  separatorum  a  materia,  sicut  spiri- 
tualia  separata  sunt.  Et  rationem  dicit 
esse  corporalium  et  materialium,  eo 
quod  ratio  inquisitiva  est  et  judicativa, 
et,  sicut  dicit  Dionysius,  discursam  ba- 
bet  scientiam  :  eo  quod  motu  et  muta- 
tioni  subjacet  et  quasi  contingens  est.  Et 
sicut  dicit  Ptolemseus  in  principio  Alma- 
gesti,  de  talibus  non  potest  haberi  certa 
scientia  sicut  de  necessariis,  sed  inquisi- 
tiva  et  opinione  permixta. 

Ad  ultlmum  dicendum,  quod  superior 
portio  deputatur  sapientise,  secundum 
quod  sapientia  dicitur  scientia  per  altis- 
simas  causas,  quas  diflicde  est  hoinini 
cognosccro,  ut  dicit  Aristoleles  in  primo 
primae  philosophise.  Scientia  vero  dicitur 
habitus  intellectuaiis  acceptus  per  cau- 
sam  et  medium  naturse  inferioris.  Et 
ideo  licol  utraque  sit  virtus  intellectualis, 
non  lamen  eodem  modo,  nec  per  idem 
medium  accepta. 


MEMBIIUM  IV. 

Quid  sit  inferior  portio  rationis  ? 


QuARTo  quseritur,  Quid  sitportio  ratio- 
nis  inferior  ? 


K  I 

Ad  2, 


KA   3. 


'  S.  AcGusTiNUs,  Lib.  XII  de  Trinitate,  cap.  4. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XV,  QU^EST.  93. 


205 


Et  dicit  Augustinus,  quod  portio  infe-  natur  civitas,  et  aliter  navis,  ut  dicit  Phi- 

rioradtemporaliagubernanda  deflectitur.  losoplius.   Similiter    temporalia    oportet 

Et  videtur  inconvenienter  dici,   quod  quod   secundum  rationem   temporalium 

deflectitur  ad  temporalia  :  gubernentur  et  dispensentur  :   et  talem 

1.  Temporalia  enim  debent  gubernari  conversionem  rationis  adinferiora  Augu- 
ad   eeterna   :    gubernans   autem    oportet  stinus  vocat  defluxum. 

quod  habeat  habitum   regiminis,  secun-  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licet     Ad  i. 

dum  quem  gubernat,  et  sic  oportet  quod  temporalia  gubernanda  sint  ad  seterna  et 

habeat  habitum   rationis  seternorum,  ad  secundum  rationes  justitise  divinse  aeter- 

quem  gubernat  temporalia   :    ergo   non  UcT,  sicut  ad  finem  et   formam  :  tamen 

defleclitur  ab  az^ternis.  oportet  considerare  etiam  rationes  tem- 

2.  Adhuc,  Scientia  videtur  esse  eeter-  poralium,  secundum  quas  gubernabilia 
norum  sicut  sapientia.  Dicit  enim  Phi-  sunt  temporalia  :  et  hoc  vocat  Augusti- 
losophus  in  I  Posteriorum,  quod  «  scire  nus  scientiam.  Sicut  est  scientia  juris 
arbitramur  cum  causam  cognoscimus,  et  humani,  quee  casibus  et  mutationibus 
quomodo  iilius  causa  est,  et  quod  impos-  permixta  est,  et  ideo  tota  die  variatur, 
sibile  est  aliter  sehabere.  »  Talia  suntne-  et  ad  nullam  uniformem  regulam  redigi 

potest  :  propterea  quod  humana  unifor- 

mia  non  sunt,  sed  continue  novis  emer- 

gentibus  casibus  variata. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  Aristoteles     Ad  2. 

tise,  deflectitur  ad  temporalia  gubernan-  loquitur  de  scienlia  secundum  quod  est 

da  :  nihil  enim  temporalium  necessarium  ex  primis,  veris,  et  immediatis  :  et  hoc 

est  et  immutabile.  modo  non  loquitur  Augustinus  de  scien- 

tia,  sed  secundum  quod  est  ex  conjectu- 

Ulterius  quaeritur  de  hoc  quod  dicit  ris  humanorum  ad  gubernationem  vitae 

ibidem  Augustinus  *,    quod   «    sensualis  humana?  perlinentium. 

motus  animse,  qui  in  corporis  sensus  in-  Ad  id  quod  ulterius   quasritur,  dicen-   Ad  qu^est. 

tenditur,etnobis  pecoribusquecommunis  dum  quod  pecualis  motus  quantum   ad 

est,  seclusus  est  a  rationibus  sapientise,  naturam  ab  utraque  parte  aqualiter  se- 

rationi    autem  scientiai  vicinior.    »  Hoc  clusus  est  :  sed  quantum  ad  subjecta  su- 

enim  videtur  falsum  :  quia  ex  quo  nobis  per  quae  conveititur  portio  rationis,  vi- 

et  pecoribus  communis  est,  et  pecora  ni-  cinior  est  inferiori  portioni  rationis  quae 

hil  habent   vicinitatis    ad    rationem,   ut  convertitur  super  sensibilia,  quam  supe- 

ante  dixit,  tunc  videtur,  quod  nec  vici-  riori. 
nus     portioni     superioris    rationis,    nec 
portioni  rationis  inferioris,  sed  ab  utra- 

que  eequaliter  seclusus.  MEMBRUM  V. 


cessaria  et  aeterna  :  omnia  enim  necessa- 
ria  immutabilia  sunt  :  ct  hoc  solum  con- 
venit  a?ternis.  Male  ergo  dicit  Augustinus 
quod  portio  inferior  quae  est  ratio  scien- 


SoLUTio.  Dicendum  quod  Augustinus 
bene  determinat  porlionem  rationis  iii- 
feriorem  quando  dicit,  quod  deflectitur 
ad  inferiora  gubernanda.  Non  enim  pot- 
est  gubernari  inferius  nisi  ex  propriis 
rationibus  inferiorum.  Nihil  enim  guber- 


Qualiter  conjugium  spirituale  sit  inter 
superiorem  et  inferiorem  portionem 
rationis  ? 


QuiNTo  quairitur,  Qualiter  conjugium 


nabilium  gubernabile  nisi  ex  propriis  ra-      spirituale  sit  inter  superiorem  et  inferio- 
tionibus  gubernetur.  Et  ideo  aliter  guber-     rem  portionem  rationis  ? 


*  S.  AuGusThNUs,  Lib.  XII  de  Trinitate,  cap.  12. 


206 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D, 


Videtur  cnim,  quod  non  possit  esse 
conjugium  :  videtur  enim,  quod  utraque 
portio  sil  loco  mulieris  :  utraque  enim 
acceptionis  pars  est. 

1.  Dicit  enim  Aristoteles  in  TII  de 
Anima,  quod  apprehensiva  potentia  ani- 
mie  est  acceptionis  pars.  Id  autem  quod 
accipit  et  concipit  ex  altero,  loco  mulie- 
ris  est.  Dicit  enim  Aristoteles  in  XII  de 
Animalibus,  quod  foemina  est  quae  in 
seipsa  generat  ex  alio  :  vir  autem  qui  in 
alio  generat  ex  semine  proprio.  Cum  er- 
go  utraque  pars  ex  alio  concipiat  et  in 
seipsa  formet  conceptum,  videtur  quod 
utraque  pars  sit  loco  mulieris  :  el  sic 
non  potest  esse  conjugium. 

2.  Adhuc,  Hoc  idem  habetur  per  di- 
ctum  Augustini.  Dicit  enim,  quod  «  su- 
perior  porlio  dicitur  ratio  sapientise  :  » 
quod  non  potest  intelligi  dictum  esse,  ni- 
si  propler  hoc,  quod  formatur  a  sapien- 
tia  :  et  inferior  portio  dicitur  ratio  scien- 
tiae  :  et  sic  utraque  pars  formatur  ab 
alio  :  formari  autem  ab  alio  mulieris  est, 
et  non  viri  :  et  sic  videtur,  quod  utraque 
pars  sit  loco  mulieris  :  et  sic  nullum  pot- 
est  esse  conjugium. 

3.  Adhuc,  In  bonis  conceptis  auctor 
non  est  nisi  Deus,  qui  operatur  omnia 
in  omnibus.  Isa.  xxvi,  12  :  Omnia  opera 
nosira  operatus  es  in  nohis,  Domine.  Et, 
Joan.  XV,  ")  :  Sine  me  nihil  polestis  fa- 
cere.  Ad  Philip.  ir,  13  :  Deus  est  qui  ope- 
ralur  in  vohis  el  velle  et  perficere,  pro 
bona  voluntate.  Yidetur  ergo,  quod  Deus 
sil  loco  viri,  et  ulraque  portio  loco  mu- 
lieris. 

4.  Adhuc,  Gratia  dividitur  sicutdictum 
est  supra  in  libro  II  Sententiarum,  di- 
stinct.  XXVI,  in  praevenientem  et  subse- 
quentem  :  et  dicituribi,  quod  gratia  prce- 
veniens  est  qua  Deus  prcevenit  volunta- 
tem  nostram  ut  velimus  bonum  :  subse- 
quens  vero  nc  frustra  velimus,  sed  ut 
bonam  voluntatem  ad  opus  perducamus. 
Et  sic  habetur  quod  secundum  Scriptu- 
ram  ex  Deo  sicut  ex  sponso  concipimus  : 


et  tota  anima   nostra    loco    sponscB    est 
quae  concipit. 

5.  Adhuc,  Hoc  expresse  dicitur,  Isa. 
XXVI,  17  et  18,  ubi  sic  dicitur  :  Sic  facti 
sumus  a  facie  tua,  Domine.  Coucepimus, 
et  quasi  parturivimus,  et  peperitnus  spi- 
ritum,  scilicet  salutis. 

CoNTRA  :  Sea  co.itl 

Augustinus  in  libro  XH  de  Trinitate  : 
«  Pro  muliere  inferior  porlio  rationis  est, 
pro  viro  superior  rationis  portio*.  »  Et 
hic  est  vir  qui  secundum  Apostolum  di- 
citur  imago  et  gloria  Dei  *  :  et  illa  est  mu- 
lier,  quae  secundum  eumdem  Aposlolum 
ibidem  dicitur  gloria  viri.  Atque  inter 
hunc  virum  et  hanc  mulierem  est  velut 
quoddam  spirituale  conjugium  naturalis- 
que  contractus,  quo  superior  rationis 
portio  quasi  vir  debet  praeesse  et  domi- 
nari  :  inferior  vero  quasi  mulier  debet 
subesse  et  obedire. 

SoLUTio.  Dicendum  cum  Augustino,  soiuiio. 
quod  portio  superior  loco  viri  est,  portio 
infeiior  loco  mulieris  esl.  Et  est  locutio 
metaphorica,  fundata  super  dictum  Apo- 
stoli,  1  ad  Corinth.  xi,  7,  ubi  dicit,  quod 
vir  non  dehet  velare  caput  suum,  quo- 
niam  imago  et  gloria  Dei  est  :  eo  quod 
portio  superior' rationis  est  in  qua  est 
imago  Dei,  et  intcr  ipsam  et  Deum  nihil 
debet  esse  medium  :  et  ideo  non  debet 
habere  velamen.  Porlio  autem  inferior 
dicitur  mulier,  quia  est  imago  et  gloria 
supcrioris  portionis  :  sicut  mulier  est 
imago  et  gloria  virl,  iii  hoc  quod  data 
est  ei  in  adjutorium  generationis,  simiiis 
sibi  quanlum  ad  naturam  rationabilitalis, 
sicut  diclum  est,  Genes.  ii,  20  et  18  : 
Adx  vero  non  inveniebatur  adjutor  si- 
milis  ejus...  Dixit  quoque  Dominus 
Deus  :  Non  est  honum  esse  hominem  so- 
lum  :  faciamus  ei  adjutorium  simile 
sihi.  Et  sic  est  hic  naturalis  contractus  in 
partibus  rationalis  animae,  in  quo  supe- 
rior  pars  quae  immediate  est  imitans 
imaginem  Dei,  et  formalur  ex  ipso  lu- 


'  S.  AuGUSTi.NUs,  Lib.  XII  de  Trinitate,  cap.  3.         «  Qf^  i  ad  Corintti.  ii,  7, 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU^ST.  93. 


207 


mine  sapientiae,  et  ex  eodem  format  et 
reglt  inferiorem,  sicut  in  praecedenti 
membro  qucestionis  dictum  est. 

Ad  PRiMu.M  ergo  dicendum,  quod  ve- 
rum  est,  quod  utraque  pars  est  acceptio- 
uis  :  sed  superior  accipit  ex  Deo,  quinon 
est  sui  generis,  sed  sicut  secunda  causa 
accipit  a  prima  :  inierior  vero  portio  ac- 
cipit  a  superiori  regimen  et  formam  re- 
giminis,  sicut  ab  eo  quod  est  sui  generis. 
Et  ideo  superior  dicitur  vir,  et  inferior 
dicitur  mulier.  Quia  vir  est,  qui  in  alio 
sui  generis  individuo  generat  ex  proprio 
semine  :  mulier  autem,  quse  ex  alio  sui 
generis  individuo  geuerat.  Et  hoc  modo 
Deus  nou  habet  se  ad  animam  :  quia 
non  est  ejusdem  naturse  cum  ani- 
ma. 

Ad  altud  dicendum,  quod  formari  ab 
alio  sui  generis  est  mulieris,  sed  formari 
ab  alio  non  sui  generis,  sed  superioris, 
causae  secundae  est,  quee  sic  formatur  a 
causa  prirna. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  illa  forma- 
tio  qua  Deus  format  nos  ad  opera  bona, 
est  sicut  formatio  causse  secundse  a  causa 
prima,  quee  non  sunt  ejusdem  generis. 
Et  hoc  est  quod  dicitur  in  libro  de  Cau- 
sis,  quod  «  primum  est  dives  in  se  et  in 
omnibus  aliis.  » 

Ad  aliud  dicenduni,  quod  in  nullo  eo- 
rum  salvatur  conjugium  :  eo  quod  sem- 
per  deficit  simililudo  ejusdem  naturse  et 
ejusdem  speciei.  Sed  ibi  est  similitudo 
ejusdem  causae  consequentis  ad  causam 
primam  universalem,  quae  movet  alias 
omnes  consequentes,  et  informat  eas. 
Et  hoc  potius  est  secundum  Augustinum 
et  Boetium  fatum,  quarii  matrimonium  : 
fatum  enim,  quod  Groeci  £iij.ap|ji£vr(V  di- 
cunt,  est  implexio  causarum,  in  qua  (ut 
dicit  Awguslinus  in  libro  V  de  Civitate 
Dei*)  dominatur  providentia,  a  qua 
implexionc  causatur  dispositio  immobi- 
lis  inhaerens  rebus  mobilibus,  per  quam 
providentia  singula  suis    nectit   ilnibus. 


ut  dicit   Boetius    in  Y   de   Consolatione 
philosophise . 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod  a  tiniore  Ad  5. 
Dei  concipinms,  sed  non  conceptum 
matrimonii  vel  conjugii,  sed  conceptum 
causae,  quo  scilicet  secunda  causa  con- 
cipit  a  prima.  Et  ex  hoc  aliquando  dici- 
tur  Deus  verus  animae  vir  vel  sponsus, 
propter  individuam  vitam  quae  est  ex 
I  amore,  non  propter  connaturalitatem 
quae  exigitur  ad  matrimonium. 

Illud  quod  contra  objicitur^  simplici-  Ad  object. 
ter  concedendum  est  sub  metaphora  quse 
dicta  est. 


MEMBRUiM   YI. 

Qualiter  in  utraque  portione^  superiore 
scilicet  et  inferiore,  peccatwn  con- 
consummetur  ad  simAiitudinem  primi 
peccati  primorum  parentum  *  ? 


Sexto  quaeritur,  Qualiter  peccatum 
consunimetur  in  iliis  ad  similitudinem 
primi  peccati  primorum  parentum  ? 

Et  de  hoc  in  libro  II  Sententiarum,  di- 
stinct.  XXIY,  cap.  Nunc  superest  osten- 
dere,  ita  dicit  Magister  :  «  In  nobis 
«  sensualis  motus  cum  illecebram  pec- 
«  cati  conceperit,  quasi  serpens  sugge- 
«  rit  mulieri,  sciiicet  inferiori  parli 
«  rationis,  id  est,  rationi  scientiae  : 
((  quae  si  consenserit  illecebrae,  mulier 
«  edit  cibum  vetitum  :  post  de  eodem 
«  dat  viro,  cum  superiori  parti  rationis, 
((  id  est,  rationi  sapienticB  eamdem  ille- 
«  cebram  suggerit  :  quae  si  consentit, 
«  tunc  vir  etiam  cum  fcemina  cibum 
«  vetitum  gustat.  » 

Yidetur  auteni  Iioc  gcneraliter  non 
esse  verum,  quia 

1.  Non  omne  peccatum  incipit  a  sen- 


'  S.  AuGUSTiNus,LiberVde  Civitate  Dei,  cap.  8. 
8  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Corameut.  in  II  Senteii- 


tiarum,    Dist.    XXIV,    Art.    13.    Tom.     XX VII 
hujusce  novae  editionis. 


208 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


suali  motu.  Est  eaim  peccatum  infideli- 
tatis,  quod  maximum  peccatum  est, 
quod  nullum  ubjeclum  habet  in  sensua- 
litate  vel  in  sensu,  quod  etiam  maxime 
suggerit  diabolus,  sicut  et  in  prima  ten- 
tatione  maxime  sug-gessit,  ut  verbis  Dei 
non  crederetur  quando  dixit,  Genes. 
111,  1  :  Cur  praecepit  vobis  Deus  ut  non 
comederetis  de  omni  ligno  paradisi  ? 
Et  Heva  respondit,  y.  3  :  Ne  forte  mo- 
riamur.  Serpens  intulit,  yy.  4  et  5  : 
Nequaquam  morte  moriemini.  Scit 
enim  Deus  quod  in  quocumque  die 
comederitis  ex  eo,  aperientur  oculi  ve- 
slri  :  et  eritis  sicut  dii,  scientes  bonum 
et  malum.  Ergo  videlur,  quod  non 
omne  peccatum  incipit  a  sensuali 
motu. 

2.  Adhuc,  Cum  serpens,  ut  dicitur, 
Genes.  iii,  l,  callidior  sit  cunctis  ani- 
mantibus  terrx,  sive  astutior,  videtur 
male  appropriari  sensualitati  :  major 
enim  astutia  non  est  in  sensualitate,  sed 
polius  in  ratione  :  et  sic  non  est  conve- 
niens  adaptatio  Augustini. 

Quseit.  1.        rLTERius  quserilur,  Quantum  hoc  pec- 
catum  sit  in  quolibet  gradu  ? 

Et  dicit  Magister,  Si  in  motu  sensuali 
tantum  peccati  illecebra  teneatur,  veniale 
ac  levishiimum  peccatum  est.  De  muliere 
autem  dicit  in  eodem  capite,  infra  :  Si 
peccatum  non  diu  teneatur  delectatione 
cogitationis,  sed  statira  ut  mulierem 
tetigit,  viri  auctoritate  pellatur,  veniale 
est.  Si  vero  diu  in  cogitatione  delecta- 
lionis  teneatur,  etsi  voluntas  perficiendi 
desit,  mortale  est,  et  pro  eo  damnabitur 
similiter  vir  et  mulier,  id  est,  totus  ho- 
mo  :  quia  tunc  vir  non  sicut  debuit, 
mulierem  cohibuit  :  unde  potest  dici  con- 
sensisse. 

Qu«st.  2.  Qu^RiTUR  crgo  rallone  hujus,  quando 
dicenda  sit  morosa  delectatio,  qute  di- 
citur  esse  morlale  peccatum  ? 


Legitur  enim  in  vitis  Patrum,  quod 
quidam  per  triglnta  annos  stimulum 
carnis  sustinuit  :  et  cum  semper  pugna- 
ret  contra  stimulum  cinere  et  cilicio  et 
jejunio,  non  profecit,  sed  crevit  in  eo 
stimulus  :  ergo  videtur,  quod  morosa 
delectatio  non  dicatur  a  tempore,  sed  ab 
aliquo  alio. 

Adhuc  quaerilur  de  hoc  quod  dicit  Queesi. 
Augustinus  in  libro  XII  de  Trinitate  '  : 
«  Sane  cum  sola  cogilatione  mens  oble- 
ctatur  illicitis,  non  quidem  discernens 
esse  facienda,  tenens  tamen  et  volvens 
libenter,  quae  statim  ut  altigerunt  ani- 
mum,  respui  debuerant,  negandum  non 
est  esse  peccatum,  sed  longe  minus 
quam  si  et  opere  statuatur  implendum. 
Et  ideo  de  talibus  quoque  cogitationibus 
venia  petenda  est,  pectusque  percutien- 
dum,  atque  dicendum  :  Dimitte  nobis 
debita  nostra  .  »  Constat,  quod  talis  in- 
junctio  poenitentiae  venialis  peccati  est, 
el  non  mortalis  :  ergo  videtur,  quod 
talis  delectatio  veniale  peccatum  sit. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  optima  est     „  ,  . 
adaptio  Augustini,  et   conveniens   valde 
de   peccati  pcrfectione  ad  simiHtudinem 
primi  peccati. 

Au  lu  ergo  quod  primo  objicitur,  ^^  ^ 
quod  non  omne  peccatum  a  sensualitate 
incipit,  dicendum  quod  licet  non  omne 
peccatum  objectum  habeat  in  sensuali- 
tate,  tamen  omne  peccatum  a  corrup- 
tione  sensualitatis  procedit,  et  incipit  : 
quia  primo  parentum  sensuahtas  a  gu- 
stu  vetiti  et  corrupta  et  infecta  est,  et 
sic  in  nos  transfusa.  Et  ideo  dicit  Au- 
gustinus,  quod  initium  peccati  a  sen- 
sualitate  cst,  corrupta  scilicet  et  infecta. 

Ad  aliud    dicendum,    quod    bona  est     ^1 
adaplatio.  Sicut  enim  dicit  Damascenus, 
serpens  non  tantum   astute   persuasit  et 
cailide,  sed  etiam    delectabilibus    moti- 
bus    mulieri    appropinquavit   et  piacuit. 


*  S.  .\uGU5TiNus,  Lib.  XII  de  Trinitate,    cap. 


12. 


«  Matth.  VI,  12. 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XY,  QU.EST.  94. 


209 


Et    qunntuni   ad    hoc   magis   atlribuitur  lcctatio  peccati    in  inferiori    parte  ratio- 

sensualitati,  quam  inferiori  parti  rationis.  nis,   et   non    avertit    inferiorem    part^^m 

Dicit   tamen  Magister    in   libro  II    Sen-  rationis,  nec  abstrahit,  sed  dissimulat  et 

tentianim,  distinct.  XXIV,  cap.  iSlon  est  permittit    inferiorem   portem  turpiter  in 

aulem  silentio  prsetermittendum,    quod  ea    delectari.  Et  lales    dicuntur    a  beato 

«  aliquando  nomine  sensualitatis  intelli-  Gregorio   ponderosi,    qui    pondus    dele- 

gitur  inferior  portio    rationis,   quae  tem-  ctationis   in   corde   portant,    et   non   ex- 

poralium  dispositioni  intendit   :  »  et  hu-  cludunt.    Et  tales  pcrlinent  ad   malitiam 

jus     causa     est,     quod    inferior    portio  Pharisa^oruni,   qui  dixerunt  legem  cohi- 

rationis   est   quse  reflectitur    ad    sensum  bere  manum,    non   auimam  :  cum   Sal- 

et  sensibilia,  et  quantum  ad  hoc  concipit  vator  dicat,  Matth.   v,  28  :   Omnis    qui 

illecebrosam  delectationem.  viderit   mulierem    ad     concupiscendum 

ea)n,  jam   moechatus  est  eam    in    corde 

lueest.  1.      Ad  m   quod  ulterius  quseritur,  dicen-  suo.  Et,   Joh,    xxxi,    1    :   Pepigi  f(jedus 

dum  quod  sicut  Magister  dicit,  et  etiam  cum    oculis  meis,    lit  ne  cogitarem   qui- 

Augustinus,  si  in  sensualitate  solo  motu  dcm    de   virgine.    Ibi    Glossa    :    «    Quia 

tenealur,     qui    primus     molus    dicitur,  mors  per    fenestras  sensuum   intrat,  eos 

veniale   et  levissimum   est    :    quia  non  extra  custodit,  ne  per  eos^anima  exte- 

est  nisi   primus  tactus    peccali,   et    non  riora  capiat.  »  Non  enim    debet  intueri 

est    in     sensualitate   sicut    in    subjecto,  quod  non    licet   concupisci    :    quia  cae- 

sicut   in  antehabitis    probatum   est,   sed  tera    bona  non     }dacent    sine   munditia 

sicut  in  origine  corrupta.  cordis. 


iueest.2.  Ad  m  quod  ulterius  quffiritur  de  mo- 
rosa  delectatione^  dicendum  quod  non 
dicitur  morosa  quantitate  temporis,  sed 
morosa,  sicut  dixerunt  antiqui,  PraE'posi- 
tivus  et  Gulielmus  Altisiodorensis,  a 
negligentia  superioris  partis  rationis. 
Et  hoc  est  quando  superior  portio  videl 
et  advertit,  quod   injacet  illecebrosa  de- 


Ad  ultimum  quod  quaeritur,  dicendum  Adquaest.  3. 
quod  non  intendit  Augustinus  dicere, 
quod  tale  peccalum  sit  veniale  ex  genc- 
re,  sed  ex  circumstantia  aliqua  quam 
habet  in  se  :  quia  sciiicet  ad  opus  non 
deducitur,  veniadignum  est :  et  ideo  cum 
dolore  contrilionis  et  oratione  Doraini- 
ca  rcmittilur. 


QUiESTIO  XGIV. 


De  libei*o  arbllrio. 


Deinde  ratione  ejus  quod   dicit   Magi-  Et  ratione  ejus  quod  dicitur  in  sequen- 

ster  in  illo  capite  ejusdem  distinctionis,  ti  capitulo_,    Et   quidem,    qua-ritur    se- 

Hoc  autem  sciendum\  quceritur  primo,  cuudo,   Utrum  in  Deo  sil  liberuni  arbi- 

Quorum  sit  liberum  arlMtrium  ?  trium  ? 


'  Cf.  II  SeiilenLiaruin,  Uist,  XXV,capp.B,  C,  D.       pag.  42j  el  seq. 
Tom.  XXVll  noslrce  editionis  Opp.   B.  Albeili, 


210 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR/ED. 


Et  ratione  ejus  quod  dicitur  iterum  in 
sequenti  capitulo,  Angeli  vero  et  sancti, 
quaeritur  lertio,  Utrum  in  beatis  et 
confirmatis  in  beatitudine,  scilicet  An- 
gelis  et  sanctis,  sit  liberum  arbitrium  ? 


MEMBRl  M  1. 

Quorum  sit  liherum  arbitrium  ? 


ViDETUR  enim,  quod  secundum  supe- 
rius  inductam  definif-onem  fiberum 
arbitrium  etiam  conveniat  brutis  : 
quia 

1.  Bruta  non  habent  necessitatem  fa- 
ciendi  quod  faciunt,  sed  secundum  libe- 
rum  desiderium  oporantur  :  et  sicut 
dicit  Avicenna,  sibiipsis  sunt  causa 
operationum,  et  nihil  operantur  quod 
etiam  non  possunt  dimittere  si  desi- 
derant. 

2.  Adhuc,  In  hoc  diflert  anima  a  na- 
tura,  ut  dicit  Avicenna,  quod  natura  de 
necessitate  est  ad  unum  :  anima  autem 
habet  libertatem  convertendi  se  ad  op- 
posita  :  et  hoc  videtur  esse  proprium 
liberi  arbitrii  :  ergo  bruta  habent  libe- 
rum  arbitrium. 

3.  Adhuc,  Secundum  Damascenum, 
duplex  est  vertibilitas  in  creatura,  sci- 
licet  naturae,  et  appetitus.  Et  vertibifitas 
appelitus  est  secundum  liberum  arbi- 
trium  :  et  haec  vertibilitas  est  in  irra- 
tionalibus  animalibus  :  ergo  videtur, 
quod  in  eis  sit  liberum  arbitrium  vel 
aliquid  simile  fibero  arbiirio. 

4.  Adhuc,  Prima  libertas  qua  dicitur 
liberum  arbitrium,  est  a  coactione  :  et 
videmus,  quod  haic  libertas  est  in  brutis 
animalibus,  non  enim  co^^untur  ad  ea 
quae  faciunt,  sed  a  seipsis  habent  quod 
aorunt  :  er;.'-^  videtur,  quod  insit  eis 
liberum  arbitrium,  vel  aliquid  loco  liberi 
arbitrii. 


0.  Adhuc,  Aristoteles  in  YUI  Physi- 
corum  distinguit  in  motu  locali  proces- 
sivo,  et  naturali,  dicens  quod  motus 
naturalis,  sicut  ignis  movetur  sursum, 
et  terra  deorsum,  est  a  generante  vel 
removente  prohibens  :  motus  autem 
processivus  in  animalibus  est  ab  appe- 
titu  et  phantasia  moventibus,  et  est 
in  ipsis  moveri  et  quiescere.  In  quibus 
autem  est  moveri  et  quiescere,  liberta- 
tem  videntur  habere  liberi  arbitrii.  Et 
sic  videtur,  quod  animalia  irrationalia 
habeant  libertatem  arl)itrii. 

CONTRA  :  sed   coi 

1.  Damascenus  in  libro  II  de  Fide 
orthoxa  dicit  sic  :  «  In  irrationalibus 
quidem  appetitus  fit  alicujus,  et  confe- 
stim  impetus  ad  operationem.  Irratio- 
nalis  enim  appetitus  est  irrationabilium, 
et  aguntur  a  naturali  appetitu.  Idco 
neque  voluntas  dicitur  irrationaJ)ilium 
appetitus,  ncque  consiliatio.  Volunlas 
enim  est  rationalis  et  liberam  habens 
potestatem  naturalis  appetitus'.  »  Ex 
hoc  accipitur,  quod  in  quibus  non  est 
ratio,  neque  consilium  est,  neque  vo- 
luntas,  neque  liberum  arbitrium.  In 
brutis  non  est  ratio.  Ergo  ncque  consi- 
lium,  neque  voluntas,  neque  liberum 
arbitrium. 

2.  Adhuc,  Secundum  actus  liberi  ar- 
l)itrii  propter  libertatem  sequitur  homi- 
nem  laus  et  vituperium,  vitium  et  vir- 
tus  :  luec  non  sunt  in  brutis  :  ergo  nec 
liberum  arbitrium. 

.3.  Adhuc,  Liberum  arbitrium  inest 
secundum  ea  secundum  quffi  imago  Dei 
inest  nobis  :  hoc  est  secundum  volun- 
tatem  et  rationem  sive  intellectum  :  si 
ergo  fiberum  arbitrium  esset  in  brutis, 
sequeretur,  quod  bruta  essent  ad  ima- 
ginem  Dei,  quod  omnino  absurdum 
est. 


SoLLTio.  Dicendum,  quod  liberum  ar-     soiutio 
bilrium    in    solis    est    ralionabilibus    in 
quibus  est  consilium,  electio,  et  senten- 


'  S.  J.  Damascem:?,  Lib.  II  de  Fide  orthodoxa,      cap.  22. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU^ST.  94. 


211 


tia,  et  voluntas,  iit  dicit  Damascenus  : 
secundam  quod  consilium  dicilur  appe- 
titus  inc|uisitivus  in  his  qu»  in  nobis 
sunt  rebus  fiendis.  Consiliatur  enim  si 
debet  pertractare  rem  vel  non  :  deinde 
judicat  quid  melius,  et  (SidiViY  judicium  : 
deinde  disponit  et  amat  quod  ex  consilio 
judicatum  est^  et  vocatur  sententia  : 
deinde  post  dispositionem  fit  electio  : 
electio  autem  est  duobus  praejacentibus 
eligere,  et  optare  hoc  prae  altero. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non 
sufdcit  ad  liberum  arbitrium,  quod  non 
cogatur  necessitate  ad  opus,  sed  hoc 
sufticit  tantum  ad  hoc  quod  non  necessi- 
tate  naturse  habet,  sicut  comburit  ignis  : 
sed  oportet  addere,  quod  agat  ex  libera 
electione  et  libero  consilio,  et  non  aga- 
tur  impetu  passionis  ;  et  cum  illa  non 
sint  in  brutis,  liberum  arbitrium  non 
inest  in  brutis,  ut  dicit  Damascenus  et 
omnes  Sancti.  Liberum  enim  arbitrium, 
ut  dicit  Magister  in  libro  II  Sententia- 
rum,  dislinct.  XXV,  cap.  Jam  vero  ad 
propositum,  sicut  dixerunt  Philosophi 
est  liberum  de  voluntate  judicium.  Judi- 
cium  autem  non  est  nisi  rationis  :  et  ideo 
brutis  convenire  non  potest. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  hoc  non 
sufficit  ad  libertatem  arbitrli  :  sed  opor- 
tet  addere,  ciuod  ex  libera  electione 
et  judicio,  sicut  paulo  ante  dictum 
est. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  non  est  in 
brutis  vertibilitas  secundum  liberum 
arbitrium,  sed  secundum  appetitum  so- 
lum,  qui  secundum  ciuod  dicunt  Dama- 
scenus,  Dionysius  et  Gregorius.  Nysse- 
nus,  agitur,  et  non  agit  :  ducitur,  et 
non  ducit. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  bruta  non 
habent  omnimodam  libertatem  a  coa- 
ctione  :  et  hoc  est  ideo,  quia  sicut  di- 
ctum  est,  appetitus  eorum  ducitur  et 
agitur  impetu,    et  non  agit   et  ducit  :  et 


quod  agitur  et  ducitur,  aliquid  coactionis 
sustinet  et  compulsionis. 

Ad  ultlmum  dicendum,  quod  Aristo- 
teles  ibi  intendit  distinguere  inter  ea  quce 
moventur  a  se,  hoc  est,  a  principio  quod 
est  in  seipsis  :  et  ea  quse  moventur  per 
se,  hoc  est,  natura  per  necessitatem 
naturee,  ut  inveniat  proprietatem  moto- 
ris  primi  :  nec  intendit  ibi  aliquid  de 
libero  arbitrio  :  ad  hoc  enim  exigitur  et 
liberum  arbitrium,  et  consiiium,  et  libera 
electio,  et  liber  appetitus  ducens  et  non 
ductus. 

Ea  quae  objiciuntur  in  contrarium, 
procedunt  :  quia  concordant  dictis  San- 
ctorum. 


Ad  5. 


Ad  object. 


MEMBRLM  II. 

Ltrum  in  Deo  sit  liberum  arbitrium  ? 


Secundo  quceritur,  Utram  in  Deo  sit 
liberum  arbitrium  ? 

Hoc  enim  Magister  disputat  in  illo 
capitulo,  Et  quidem  secundum  prsedi- 
ctam  assignationem  '. 

1.  Et  accipiatur  objectio  Magistri  ibi- 
dem  ubi  dicit,  quod  secundum  preedi- 
ctam  assignationem  liberi  arbitrii,  se- 
cundum  quam  bonum  eligitur  gratia 
assistente,  et  malum  ea  deserente,  non 
est  liberum  arbitrium  nisi  in  his  in  qui- 
bus  potuit  deflecti  liberum  arbitrium  ad 
utrumlibet,  hoc  est,  ad  malum.  Sic  non 
est  in  Deo.  Ergo  videtur  in  Deo  non 
esse  liberum  arbitrium. 

2.  Adhuc,  Damascenus  in  hbro  11  de 
Fide  orlhodoxa :  «  In  Deo  non  dicimus 
esse  electionem  «.  »  Sed  eligere  proprius 
actus  liberi  arbitrii  est.  Ergo  videtur, 
quod  in  Deo  non  sit  hberum  arbitrium  : 


1  Cf.  II  Senlentiarum,  Dist.  XXV,  cap.  C. 
Tom.  XXVII  nostrae  editioni?  Opp,  B.  Alberti, 
pag.  426. 


*  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  de  Fideorthodoxa, 
cap.  22. 


212 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


quia  cui    non   convenit    aclus,    illi    non 
convenil  potentia. 

Sed  contra.        CoXTRA   : 

1.  Augustinus  in  libro  XXIY  de  Civi- 
iate  Dei :  «  Certe  Deus  ipse  numquid 
quia  peccare  non  potest,  ideo  liberum 
arbitriuni  habere  negandus  est  '  ?  »  Qua- 
si  dicat  :  Non. 

2.  Adhuc,  Ambrosiusinlibro  de  Trini- 
tate:  Paulus  dicit,  I  ad  Corinth.  xii,  11  : 
Hxc  omnia  operatur  umis  atque  idcm 
Spiritus,  dicidcns  singulis  prout  vult, 
hoc  est,  ut  dicit  Ambiosius,  pro  liberse 
voluntatis  arbitrio,  non  pro  necessitalis 
obsequio.  Ergo  in  Deo  est  iiberum  arbi- 
trium. 

3.  Adliuc,  Anselmus  in  libro  de  Libe- 
ro  arhitrio :  «  Quamvis  liberum  arbi- 
trium  secundum  definitionem  sit  com- 
mune  omni  rationali  creaturae,  multum 
tamen  difTert  illa  quae  est  Dei,  ab  illa 
quae  est  rationalis  creaturae.  »  Ergo  libe- 
rum  arbitrium  est  in  Deo  et  homine  com- 
muniter  et  in  Angelo. 

4.  AfJhuc^  rsihil  est  ita  liheruni  sicut 
Deus,  qui  (sicut  Hieron^^mus  ait)  nijlli 
aliquid  debet,  nec  alicui  obligatur,  nec 
aliqua  necessitate  compellitur,  sed  pro 
liberae  volunlatis  arbitrio  facit  quidquid 
facit,  sicut  dicitur,  Matth.  xx,  lij  :  Aut 
non  licct  milii  quod  volo  facere  ?  Ergo 
vidctur,  quod  libcrum  arbilrium  conimu- 
ne  sit  Deo  et  ralioiiali  crenturoe. 

Queest.  Adhuc  quaeritur  ulterius,  Si  univoce 
convenil  liberum  arbitrium  Deo  et  ratio- 
nali  creaturae  ? 

Et  vidctur,  quod  sic 

In  auctorilale  An^ehni  pra'inducta 
dicil,  quod  una  est  delinitio  lijjeri  arbi- 
trii  in  Deo  et  in  creatura  :  et  quorum 
una  est  definitio,  sunt  univoca  :  ergo 
univoce  est  libcrimi  arbitrium  in  crcatorc 
et  in  creatura. 

Sed  contra.        CoNTRA  : 

1.  Liberum  arbitrium  in  Deo  Dcus 
est,    et    substantia    divina  :   in  crealura 


potentia  naturalis  est,  quae  (ut  dicit  Ari- 
stoteles  in  Prxdieameniis)  est  una  de 
speciebus  qualitatis.  In  nullo  autem  uni- 
vocantur  substantia  et  accidens.  Ergo 
vidctur,  quod  univoce  non  conveniat 
liberum  arbitrium  Deo  et  crealurae. 

2.  Adliuc  ITieronymus  in  rTomilla  de 
fdio  prodigo  :  «  Solus  Deus  est  in  quem 
peccatum  non  cadit,  nec  cadere  potest  : 
caetera  cum  sint  liberi  arbitrii,  in  utram- 
que  partem  flecti  possunt.  » 

3.  Adhuc,  Constat,  quod  major  est 
libertas  in  eo  quod  in  omnibus  causa  sui 
est,  ct  nuUi  obligalur,  quam  in  eo  quod 
causa  sui  non  est  nisi  per  aliam  causam 
et  obligatur  alii,  Omnis  crcatura  ratio- 
nalis  causa  sui  non  est  et  obligatur  alte- 
ri,  Deo  scilicet,  sine  quo  niliil  potuit 
facere,  licet  sine  ipso  possit  dedcere. 
Ergo  libertas  aliter  est  in  creatore  quam 
in  crealiiris^  et  similiter  liberum  arbi- 
trium. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  liberuin  j^^i^ 
arbitrium  est  in  Deo,  et  summa  liberlate 
liberum,  qui  ila  liber  cst,  quod  semper 
facit  omnc  quod  vult,  nec  indigentia  nec 
necessitate  nec  debito  obligatur  ad  ali- 
quid. 

Ad  PRiMU.M  ergo  dicendum,  quod  licet  /^^ 
secundum  illam  (lcfinitionem  qua?  non 
vera  dclinitio  iiberlatis  est,  non  sit  in 
\)iio,  tamen  csl  in  Deo  secundum  verain 
libertatis  rationem.  Et  in  argumento  est 
fallacia  conscquentis  :  c  converso  enim 
valerct  :  non  est  in  Deo  :  ergo  secundum 
hanc  rationem  non  est'  in  Deo  :  unde 
converlitur  consequentia  quae  converti 
non  potest,  et  incidit  fullacia  consequen- 
tis  :  procedit  cnim  ab  inferiori  ad  supe-  *' 
rlus  negando,   qui  processus  niiiil  valet. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  in  Deo  esl  Ad 
electio,  sed  aliler  quam  in  nobis,  sicul  et 
in  Deo  aliter  est  consilium  quam  in  no- 
bis.  Secundum  quod  consilium  est  igno- 
rantis  el  dubitantis_,  sic  consilium  non  est 
in  Deo  :  sed  secunduin  quod  consilium,         •' 


'  S.  Alou^tincs,  I.ib.    XXIV  de  Civitate  Dei,       cap.  ult. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU^ST.  94, 


213 


obiect. 


ut   dicit    Grcgorius,    est    carta    definitio       est  in  solo  nomine,  sed  tacit  communita- 

facicndorum,  sic  in   Doo  consilium    est,      tem  analogiae,  qua?  est  in  hoc,  quod  licet 

et  electio  quse  est  determinalio  voliti.  Et      res  communis  sit,  tamen  per  prius  con- 

sic  dicit  Augustinus  super  illud  Apostoli,      venit  Deo  quam  creaturse  :  et  hoc  verum 

ad  Ephes.  i,  4  :  Elegit  nos   in  ipso  ante      est  :    et  ideo   praedicalur  de  creatore  et 

miindi    constilutionem,    quod   eliguntur      crcatura     communitato    analogiae,     non 

quae  non  sunt,  et  non  fallitur  electio  vel      simpliciter  univoce. 

eligens.  Et  de    consilio  dicit   Grogorius  Ad  ultimum  dicendum,  quod  hsec  ratio  Adobject.3. 

super    illud   Isaiae,  xxxviii,  1  :  Dispone      non  probat  nisi  quod  per  prius  convenit 

domui  tUcV,    quia   morieris    tu,  et  non     Deo,  et  per  posterius  creaturse  :  et  hoc 

vives  :  quod  mutat  Deus  sententiam,  sed      est  verum,   et  ideo   prj:edicatur  de  crea- 

non  consilium  ;  vocans  sententiam  sen-     tore  et  creatura  communitate  analogiai, 

sum    verborum     quam     per    Prophetas     et  non  simpliciter  univoce. 

enuntiat,  consilium  autem  certam   deti- 

nitionem  faciendorum     quam    apud    se 

defmit  de    quolibet    quando    et   qualiter 

fiat  :  hoc  enim  numquam   mutatur.  Isa. 

XXV,  1  :   Gonsilium  tuum  antiquum  ve- 

rum  fiat  '. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  concc- 
dendum  est  :  quia  hoc  exprosse  dicunl 
Saucti. 


MEMBRUM    III. 

JJtrum  in  heatis  et  confirmatis  in  beati- 
tudine,  scilicet  Angclis  el  sanctis,  sit 
liherum  arhitrium  ? 


1  qusest.  Ad  id  quod  ultorius  quacritur,  dicen- 
dum  quod  non  univoce,  nec  aequivoce 
liberum  arbilrium  oonvenit  Deo  et  crea- 
turae,  sed  communitate  analoglce,  quae 
est  secundum  prius  et  poslerius  :  liberlas 
enim  per  prius  est  in  Deo,  et  per  poste- 
rius  in  creatura.  Et  hoc  innuit  ipse  An- 
selmus  dicens,  quod  «  libertas  aliter  est 
in  Deo,  et  aliter  in  creatura.  » 

Ad  id  quod  objicitur,  quod  una  est 
definitio  secundum  Anselmum,  dicen- 
dum  quod  una  est  defmitio  analogice 
conveniens,  ct  non  secundum  unilatem 
generis  et  speciei  vel  univoci  :  poteslas 
enim  conservandi  rectitudinem,  multo 
major  est  in  Deo  quam  in  creatura. 

dobje;t.i.  Ai)  ALiUD  diceudum,  quod  nec  univoco 
nec  oequivoce  conveniunt,  sicut  dictum 
est,  sed  secundum  analogiam. 

dobject2.  Ad  ALiuD  diceudum  sicut  etiam  Magi- 
ster  in  Sententiis  dicit,  quod  Hierony- 
mus  non  intendit,  nisi  quod  aliter  est  in 
Deo,  et  aliter  in  crcatura  :  hoc  tamen 
non  facit  communitatem  acquivoci,  quae 


Tertio  quaeritur,  Utrum  in  bcatis  et 
conlirmatis  in  bealitudine,  scilicet  Ange- 
lis  et  sanctis,  sit  liberum  arbitrium  ? 

Et  videtur,  quod  non  :  quia 

1.  Ubi  est  necessitas,  ibi  non  est  liber- 
tas.  In  Angelis  tam  bonis  quam  malis 
est  necessitas,  in  malis  ad  malum,  in 
bonisad  bonum  :  mali  enim  non  possunt 
eligere  bonum,  nec  boni  possunt  eligere 
malum.  Ergo  vidotar,  quod  necessitatem 
habent,  et  non  libertatem.  Et  idem  est  de 
conlirmatis  in  patria,  et  damnatis  in  in- 
ferno. 

2.  Adhuc,  Liberum  arbitrium,  ut  dicit 
Damascenus,  est  iibera  electio  eorum 
qute  ex  consilio  et  inquisitione  per  sen- 
tentiam  defmilivam  determinata  sunt. 
Talis  autem  detcrminatio  non  est  in  con- 
firmatis  vel  in  bono,  vel  in  malo  : 
adstricti  enim  sunt  ad  unum.  Ergo  vi- 
detur,  quod  non  sit  in  eis  facultas  liberi 
arbitrii,  ut  scilicet  pro  arbilrio  liceat  eis 
eligore  quod  volunt. 


'  Vulgata  habet,  Isa.  xxv,  1  :  Quoniam  fccisti      mirabilia,  cogitationcs  a)tl!qim  fldeles.  Amcn  ! 


214 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


3.  Adhuc,  Augustinus  in  libio 
XXIV  de  Civitate  Dei  ait  :  «  Sicut  pri- 
nui  immortalilas  quam  peccando  Adam 
perdidit,  fuit  posse  non  mori  :  ita  pri- 
mum  arbitrium  fuit,  posse  non  peccare, 
novissimum,  non  possepeccare  *.  »  Con- 
lirmati  ergo  sancti  et  Angeli  sive  in  bono 
sive  in  malo^  liberum  arbitrium  habent 
non  tlexibile,  sed  de  necessitate  obliga- 
tum  ad  unum.  Cum  ergode  rationclibe- 
ri  arbitrii  sit  quod  sit  flexibile  ad  ulrum- 
libet,  videntur  non  liabere  liberum  arbi- 
trium. 

-eJ  contra.         CoNTRA  : 

1.  Magister  in  libro  II  Sentenliarum, 
dislinct.  XXV  :  k  Angeli  et  sancti  qui 
jam  feliciter  cum  Domino  vivunt,  atque 
ila  gratia  bealitudinis  contirmati  sunt  ut 
ad  malum  nec  flecti  velint  nec  possint, 
libero  arbitrio  non  carent.  » 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  Enchiridioii : 
«  Sic  oporlebat  primum  hominem  fieri, 
ul  bene  velle  posset  et  male.  Postea  vero 
sic  erit  ut  male  velle  non  possit  :  nec 
ideo  carebit  Hbero  arbitrio  «,  »  Ergo  vi- 
detur,  quod  sancti  et  Angeli  confirmati 
habent  liberum  arbitrium. 

3.  Adhuc,  Ouod  naturaliter  inest  ut 
potentia  anima?  non  spobatur  per  pecca- 
tum  :  quia  peccatum  naturaUa  non  spo- 
liat,  sed  vulnerat,  sicut  dicitGlossa  super 
illud  Lucae,  x,  30  :  Qui  etiam  despoliave- 
runt  eum,  et  plagls  impositis  abierunt, 
semivivo  relicto.  Ergo  videtur,  quod 
damnati  in  inferno  per  peccatura  non 
amiserunt  liberum  arbitrium  :  multo 
minus  ergo  in  beatitudine  confirmafi  ex 
confirmatione  amiserunt  liberum  arbi- 
trium,  sed  potius  liberius  habuerunt. 

i.  Adhuc  vidctur  per  verbum  Dionysii 
in  libro  de  Divinis  nominibus,  ubi  sic 
dicit  de  dtemonibus  :  «  Dala  illis  natu- 
ralia  dona  nequaquam    ea  mutata  esse 


dicimus,  sed  sunt  inlegra  et  splendi- 
dissima,  quamquam  ipsi  non  vidcant, 
claudentes  suorum  Ijoni  inspectivas  vir- 
tules  "^.  »  Liberum  autem  arbitrium  est 
de  datis  naturalibus,  sicut  paulo  ante 
habilum  est,  quod  hoc  fiiit  adjulorium 
primo  homini  in  conditione  datum. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  tam  in  dam-  soiuii 
nalis  quam  in  beatis  est  liberum  arbi- 
trum,  maxime  secundum  illam  definitio- 
nem  liberi  arbitrii  quam  Magister  ponit 
in  illo  capitulo  :  Jatn  vero  ad propositum 
redeamus.  Ubi  dicit,  quod  «  Philosophi 
definientes  liberum  arbiirium,  dixerunt, 
liberum  arbitrium  est  liberum  de  volun- 
tale  judicium.  »  In  damnatis  enim  et  in 
confirmatis  voluntas  libera  est  ab  omni 
coactione  et  aequaliter,  dum  nihil  est 
quod  compellat  vel  damnatos  ad  malum, 
vel  beatos  ad  bonum  :  sed  solus  slatus 
exigit  ut  beati  velint  bonum,  et  non 
possint  velle  malum  :  et  damnati  velint 
malum,  etnonpossint  vellebonum  :  sine 
tamen  coactione  lam  isti  quam  illi  volunt 
quod  volunt  :  non  enim  sunt  in  slatu 
merendi  vel  demerendi,  sicut  dicit  Dama- 
scenus  :  sed  sunt  in  statu  prsemii  in  quo 
recipiunt  quod  meruerunt. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  non  Ad  i 
habent  necessitatem  coaclionis  quee  sola 
impedit  liberlatem,  sed  sicut  dictum  est, 
habent  necessitatem  confirmationis,  que 
est  secundum  exigeutiam  justitiae  divi- 
nae  :  et  haec  nihil  toUit  de  libcrtate. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  ex  facullate  aci  2  et 
liberi  arbitrii  ^eligunt  quod   volunt  :    et 
quod  adstricti  sunt  ad  unum  sive  bonum 
sive  malum,    ex   ordine    divinae  justitiic 
est,  quae  non  impodit  libertatem. 

QuATUOR    quae  adducuntur  in  contra-  Ad  obj« 
rium,  concedenda  sunt,  et  procedunt  se- 
cundum  dicta  Sanctorum. 


«  S.  AUGCSTLNU5,  Lib.  XXIV  de   Civitate   Dei,  ^  §_  Dionysius,  Lib,  de  Divinis  nominibus, 

cap.  ult.  cap.  4. 

*  luEM,  In  Enchiridion,  cap.  lOj- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU.^ST.  95. 


215 


QUiESTIO  XGV. 


De  quadriiplici  statu  liberi  arbitrii. 


Deinde  ralione  liujus  quoJ  dicit  Ma- 
gister  in  libro  II  Sententiarum,  distinct. 
XXV,  cap.  Et  possunt  inhomine  notari 
qiiatiior  status,  (\\i[2vv\.\iv  i^Q  statibus  li- 
beri  arbitrii. 

Dicit  enim  ibi  Magister,  quod  «  ante 
«  peccatum  nil  impediebat  ad  bonum, 
«  nil  impellebat  ad  malum.  Xon  habuit 
«  infirmitatem  ad  malum,  et  habuit  ad- 
«  jutorium  ad  bonum.  Tunc  sine  errore 
«  ratio  judicare,  et  voluntas  sine  difticul- 
«  tate  bonum   appetere  poterat,  etc.  » 

Secundum  huc  videtur,  quod  hberum 
arbitrium  non  secundum  unam  rationem 
dicatur  in  statu  ante  peccatum,  et  in  sta- 
tu  post  peccatum  : 

1.  Quod  tamen  ne^at  Bernardus  in 
libro  de  Libero  arbitrio,  dicens  quod  in 
omnibus  tam  bonis  quam  malis  dicitur 
liberum  a  coactione  et  necessilate. 

2.  Adhuc.  Constat,  quod  liberum  ar- 
bitrium  secundum  nomen  communiter 
prffidicatur  in  omm  statu  de  homine  :  et 
causa  est,  ut  dicil  Damascenus  et  Greiio- 
rias  Nyssenus,  quia  in  ipso  homine  est, 
quod  sit  principium  actuum  suorum  et 
dominus.  Liberum  enim  dicimus,  ut  di- 
cit  Aristoteles  in  primo  j^rimx  philoso- 

phice,  qui  causa  sui  est :  et  sicut  in  ante 
habitis  dictum  est  ex  verbis  Damasceni, 
qui  agit  et  non  agitur  ad  aliquid.  Vide- 
tur  ergo,  quod  nomine  et  ratione  com- 
mune  sit  ad  omnem  statum  el  sic  univo- 
ce  preedicatur. 


3.  Contra,  Ibidem  dicit  Magister  de 
secundo  statu  qui  est  post  peccatum  sic: 
«  Post  peccatum  vero  ante  reparalionem 
graticE  premitur  a  concupiscentia  et  vin- 
citur,  et  habet  infirmitatem  in  malo,  sed 
non  habet  gratiam  in  bono  :  et  ideo  pot- 
est  peccare,  et  non  potest  non  peccare, 
etiam  damnabiliter.  »  Ex  hoc  videtur, 
quod  in  statu  post  peccatum,quando  non 
habet  gratiam  gratum  facientem,  homo 
necessitatem  habet  ad  peccandum  et  co- 
actionem.  Ex  hoc  sequitur,  quod  pecca- 
tum  suum  non  sit  voluntarium.  Augu- 
stinus  enim  sic  objicit  in  libro  de p?'3sde- 
stinatione  Sanctorum  :  «  Si  est  volunta- 
rium,  jam  non  est  necessarium.  » 

4.  Adhuc,  Nihil  necessarium  debet  ho- 
mini  imputari  :  quia  non  est  in  ipso  fa- 
cere  vel  non  facere.  Si  ergo  sic  est  pec- 
catum  in  quod  incidit  homo,  post  pec- 
catum  non  debet  hominl  imputari  ad 
poenam  :  et  hoc  falsum  est  et  contra  fi- 
dem,  cum  dicit,  Eccle.  xii,  14,  quod  de 
omni  errato  adducet  Deus  in  judicium 
hominem  errantem  ^  Et,  Matth.  xii,  2rt : 
Dico  vobis,  quo)iiam  omne  verbum  otio- 
sum  quod  locuti  fuerint  Jiomines,  red^ 
dent  rationem  de  co  in  diejudicii. 

5.  Adhuc,  Naturalia  non  tolluntur  per 
peccatum,  licet  vulnerentur.  Et  hoc  idem 
inducit  Magister  in  illo  cap.  Unde  ma- 
nifestum  est.  Ergo  videtur,  quod  post 
peccatum  non  amittil  homo  liberlalem  : 
quia  est  de  naturalibus  donis  :    ergo  nul- 


*  Eccle.  XII,  14:  Et  cuncta  qux  fiunt  addiicet      sive  mahim  iUudsit, 
Deus  in  judicium  pro  omni  errato,  sive  bonum, 


216 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Soluiio. 


Ad    1. 


Ad 


Ad    3. 


lam  incunit  pcccandi  necessilaloni  :  er- 
go  post  peccatum  potest  resistei-e  pecca- 
io  sicut  et  aiite. 

G.  Ulterius,  Qujprilur  de  tertio  statu 
quem  ponit  il)idem  ^lagister  dicens : 
«  Post  reparationem  vero  ante  confirma 
tionem  premitur  a  concupiscentia,  sed 
non  vincitur  :  et  liabet  quidem  intirmi- 
tatem  in  malo,  sed  gratiam  in  bono  :  ut 
possit  peccare  propter  lil)ertatem  et  in- 
lirmitatem,  et  possit  non  peccare  ad 
mortem  propter  libertatein  et  graliam 
adjuvantem.  » 

SoLLTio.  Dicendum,  quod  sieut  dicit 
Auiiustinus,  quatuor  sunt  status  liberla- 
tis  in  liomine,  scilicet  ante  peccatum, 
sub  peccato,  sub  gratia,  et  in  confirma- 
tione  futurae  beatiludinis.  Et  inomnibus 
liis  meo  judicio  libertas  a  coaclione 
cequaliter  remanet  in  bomine  propter  li- 
bertatem  voluntatis,  quam  si  perderet 
homo,  peccatum  non  esset  "^peccatum. 
Dicit  enim  Augustinus  in  libro  1  Relra- 
ctationnni,  quod  «  omne  peccatum  est 
adeo  voluntarium,  quod  si  non  sit  vo- 
luntariam,  non  sit  peccatum  '.  »  Sed  li- 
bertas  a  peccato  et  libertas  a  miseria 
non  conveniunt  homini  aequaliter  sed  di- 
versimode  secunduin  hos    status. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  Ma- 
gister  bene  describit  ibi  primum  slatum 
liberi  arbitrii  quantum  ad  rationem  et 
voluntatem,  (juarum  facultas  cst  libe- 
rum  arbitrlum. 

Et  quod  objicitur  contia  per  Bernar- 
dum,  dicendum,  quod  libertas  a  coactio- 
ne  quae  naturalis  est,  manet  in  omni 
statu  sicut  et  in  ipsa  natura.  Nullus  enim 
cogitur.  ad  peccatum,  nec  cogi  potest  : 
quia  faccre  peccatum,  vel  non  facere 
peccatum  est  in  libertatc  voluntatis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  conccditur, 
quod  univoce  proidicalur  quanluin  ad 
libertatem  a  coactione. 

Ad  id  quod  objicit  Magister  de  sccun- 
do  statu,  dicendum  quod  verba  Magistri 


tenonda  sunt  :  quia  sunt  verba  Augusti- 
ni.  Scd  hoc  non  sequitur,  si  vincitur 
quod  cogatur  de  necessitale  :  loquuntur 
enim  Augustinus  et  Magister  per  cjuam- 
dam  simililudinem  qu.^B  necessaria  est. 
Si  cnim  aliquis  Iiabeat  deprimcntia,  et 
nihil  elevans,  necesse  est  quod  depri- 
mentia  vincant,  et  faciant  ipsum  cadere 
deorsum.  Ita  est  in  libero  arbitrio  quod 
non  babet  gratiam  elcvantem,  et  habet 
infirmitatem  propriam  prementem,  et 
pondus  peccati  mortalis,  necesse  est, 
quod  cadat  in  peccatum  :  tamen  semper 
cadit  electione  propriae  voluntatis,  et 
nulla  necessitate  coactionis.  Et  hoc  est 
quod  dicitur,  Isa.  lxiv,  6  :  Cccidimus 
quasi  folium  universi,  et  iniquitates 
nostrse  quasi  ventus  ahstulerunt  nos.  Et, 
Jerem.  xiii,  23  :  Si  mutare  poiest  yEthi- 
ops  pellem  suam,  aut  pardus  varietates 
suas,  et  vos  jjoterilis  bene  facere, 
cum  didiceritis  malum.  £t  causam  rcd- 
dit  Gregorius  dicens  :  Peccatum  quod 
per  poenitentiam  citius  non  deletur,  suo 
pondcre  ad  aliud  trahit.  »  Unde  quando 
homo  est  in  peccaio,  et  non  liabet  gra- 
tiam  adjutricem  et  reparantcm  vulnus 
peccati,  non  polest  resistere  pcccalo 
proptcr  dispositionem  malani  quse  est  in 
ipso  :  et  tamen  nulla  necessitate  cogitur 
ad  peccandum,  sed  inhrmitate  volunta- 
tis  deprimitur  ut  sit  servus  peccati,  et 
(ut  dicit  Augustinus)  nullam  habet  li- 
bertalcm  nisi  Iianc  miseram  et  extrein3e 
servituli  subjectam,  quod  delectabililer 
et  voluntarie  servit  peccato.  Et  hoc  in 
sequentibus  magis  apparebit,  ubi  de  li- 
bertate  dis])utabitur. 

Ad  iD  quod  ullerius  objicitur,  diccn- 
dum  quod  loquitur  Augustinus  ibi  de 
necessilate  coaclionis  :  quia  hoc  est  in- 
voluntarium  quod  nibil  habet  de  volun- 
tate,  quod  ab  Aristotele  definitur  in  II 
EtJticorinny  et  a  Damasceno  in  libro 
II  de  Fide  orthodoxa,  quod  violentum 
est,  cujus  principium  est  in  alio  nil  con- 
ferente  ad  violentiam  vim  passo  :   et  hoc 


'  S.  AuGUsTiNus,    Lib.  !  Hetractationum;  cap.      13, 


IN  11  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU^ST.  96. 


217 


est_,  quod  non   imputatur   ad  peccatum. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  per  pecca- 
tum  non  tollilur  libertas  a  coactione,  li- 
cet  vulneretur  :  sed  tollitur  libertas  a 
peccato,  et  per  peccatum  servituti  adji- 
citur,  et  premitur  ad  aliud  peccatum,  ita 
quod  non  resistit  :  tamen  semper  hoc 
facit  ex  voluntate  et  non  ex  necessitatc 
coactionis. 

Ad  hoc  quod   ultimo  qufcritur,    dicen- 


dum  quod  Magister  satis  bene  describit 
ibi  statum  tertium  qui  est  sub  gratia, 
in  quo  potest  homo  peccare  venialiter  ex 
iibertate  arbitrii  et  voluntate  :  quia  sic- 
ut  dicitur  in  prima  canonica  Joannis,  i, 
8  :  Si  dixerimus  quoniam  peccatiim  non 
habemus,  ipsi  nos  seducimus,  et  veritas 
in  nobis  non  est.  Et  potest  resistere  pec- 
cato  mortali  propter  gratiam  adjuvan- 
tem. 


QUiESTIO   XGIV. 


De  triplici  divisioiie  liberlalis  arbifrii  seeuiitlnm  ^ia&;isli'iiiii,  seilicet 
a  iiecessilale,  a  peccalo,  et  a  iiiiseria. 


Deinde  ratione  ejus  quoddicitMagister 
in  libro  II  Sententiarum,  distinct.  XXV, 
in  illo  cap.  Est  namcjue  libertas  arbitrii 
triplex,  quseritur  de  triplici  libertate  ar- 
bitrii,  scilicet  a  necessitate,  a  peccato,  et 
a  miseria. 

1 .  Et  de  libertate  a  nccessitate  dicit  sic  : 
«  A  necessitate  et  ante  peccatum,  et  post 
eeque  liberum  est  arbitrium  :  sicut  enim 
tunc  cogi  non  poterat,  ita  nec  modo. 
Ideoque  voluntas  merito  apud  Deum 
judicatur,  quse  semper  a  necessitate  li- 
bera  est  et  numquam  cogi  potest.  Ubi 
necessitas,  ibi  non  est  libertas  :  ubi  non 
est  libertas,  nec  voluntas,  et  ideo  nec 
meritum.  Hsec  libertas  in  omnibus  est 
tam  bonis  quam  malis.  » 

2.  Adhuc,  Bernardus  in  libro  de  Libe- 
ro  arbitrio  ct  gratia  sic  dicit  :  «  Libertas 
arbitrii  est  a  peccato,  et  a  coactione,  et  a 
miseria.  »  Et  quceritur,  Qualitcr  ista  di- 
visio  concordat  cum  prima  quam  ponit 
Magister  ? 

3.  Adhuc,  Bernardus,  ibidem,  «  Li- 
bertas  a   coactione   est    liberi  arbitrii  : 


liberlas  a  peccato,  liberi  cansilii  :  liber- 
tas     a  miseria,  libertas  compiacili.  » 

4.  Adhuc,  Bernardus,  J^ibidem,  «  Li- 
bertas  arbitrii  est  liberum  velle.  »  Ibi- 
dem,  Bernardus  :  «  iVrbitrii  est  discer- 
nere  quid  liceat,  consilii  quid  cxpediat, 
complaciti  quid  libeat.  » 

o.  Adhuc,  Ibidem,  Bernardus  :  «  Ar- 
bitrii  est  liberum  velle,  consilii  verum 
sapere,  complaciti  plenum  posse.  » 

6.  Adhuc,  Quseritur  de  alia  Sancto- 
rum  divisione,  Augustini  scilicet  et  alio- 
rum,  quod  est  libertas  natura:',  et  gratiie, 
et  glorite. 

7.  xVdhuc,  QuaM-itur  de  divisione  An- 
selmi  quam  dat  in  libro  de  Libero  arbi- 
trio  sic  dicens,  quod  «  libertas  qusedam 
est  accepta,  qua^tlam  non  :  et  accepta- 
rum  qusedam  est  cum  reclitudine,  quse- 
dam  non  :  et  illarum  qua3  sunt  cum  re- 
clitudine,  qua^dam  sunt  cum  rectutidi- 
amissibili,  et  qua^dam  non.  »  Quaeritur 
ergo  de  omnibus  istis  divisionibus,  Pe- 
nes  quid  sumantur,  et  quomodo  redu- 
cantur  ad  idem?  Divisio  cnim  generis  in 


218 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


species  per  commune  univocum  deberet 
dari  :  libertas  autem  videtur  univoce  de 
istis  omnibus  prsedicari. 

Qusest.  Adhuc,  Liberum  a  coactione  sivc  de 
necessitate,  sicut  inducit  Magistcr  in 
prieinductio  capitulo  libri  II  Senteutia- 
rnm,  distinct.  XXV,  aequaliter  convenit 
bonis  et  malis  in  statu  innocentise,  et  in 
statu  culpie,  et  in  statu  miserice,  et  in 
statu  glorise  :  libertas  autem  a  culpa  non 
tequaliter,  nec  libertas  a  miseria. 

Ratione  bujus  quceritur,  Si  libertas  slt 
amissibilis  ? 

Et  videtur,  'quod  sic  :  quia 

1,  Quod  capit  intensionem  etremissio- 
nem,  si  multiplicentur  cau?a?  remissionis 
et  intendantur,  videlur  in  totum  destrui 
posse  :  et  sic  liberlas  videlur  posse  de- 
strui  et  amitti  ex  peccato  et  ex  miseria. 

2.  Adlmc,  Sic  cst  in  aliis  qualitatibus 
quae  intenduntur  el  remittuntur  :  si  enim 
album  est  nigro  impermixtum,  et  albius 
nigro  impermixtius,  tantum  potest  mi- 
sceri  nigrum  cum  albo,  quod  destruatur. 
Et  sic  dicit  Augustinus  iu  libro  VIII  de 
Coufessionibiis  *,  de  peccato,  quod  dum 
peccato  non  resistitur,  fit  consuetudo,  ot 
ex  consuetudine  tandem  dura  necessitas, 
qua  homo  tenetur  in  peccato.  Sed  in 
prceinducto  capitulo  dicit  Magister  ex 
verbis  Augustini  quod  ubi  est  necessitas, 
ibi  non  est  libertas  :  et  ubi  non  est  liber- 
tas,  ibi  non  est  voluntas.  Ergo  videtur, 
quod  libertas  amissibilis  sit  per  pecca- 
tum. 

Soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  divisiones 
liberlatum  quae  dantur  a  Sanctis,  dupli- 
citer  accipiuntur,  hoc  est,  ex  duplici 
comparatione  liberi  arbilrii.  Hoc  enim 
potest  comparari  ad  actus,  et  potest  com- 
pari  ad  finem.  Si  comparatur  ad  actus: 
tunc  datur  illa  divisio  libertatis  a  coa- 
ctione  et  a  peccato  et  a  miseria,  ct  sicut 
dicit  Magister  in  libro  II  Sententianim, 
distinct.  XXV,  cap.    ultimo,   Libertas  a 


necessitate  sive  a  coactioue  est  per  natu- 
ram.Ex  eo  enim  quod  anima  rationalis 
elevata  est  supra  materiam  corporalem, 
etnon  obbgata  ei,  sed  potius  materia  cor- 
poralis  obligata  est  animae  et  movet  et 
continet  eam,  babet  bbertatem  a  coactio- 
ne  in  omnibus  actibus  suis,  quos  habet 
vel  secundum  arbitrium  rationis  vel  se- 
cundum  electionem  voluntatis.  Liberta- 
tem  autem  a  peccato  habet  a  gratia  gra- 
tum  faciente.  Libertatem  a  miseria  habe- 
bit  a  gloria  in  statu  futurae  beatitudinis. 
Si  autem  comparatur  ad  llnem  :  sic  da- 
tur  divisio  Anselmi,  quia  sic  qusedam  li- 
berlas  est  non  accepta,  sicut  divina : 
qua^dam  accepta,  sicutcreata  in  AngeUs 
et  bominibus  :  quaedam  cum  reclitudine 
naturali  data  iii  conditione,  sicut  illa 
qua?  fuit  in  statu  innocenti»,  sicut  supra 
dixit  Magisler  in  libro  II  Sententiannn, 
distinct.  XXIV^  cap.  Hic  cousiderandum 
est.  lllud  utique  adjutorium  quo  polerat 
primus  hnino  maltere  si  vellet.  fuit  li- 
berlas  arbitrii  ab  omni  labe  et  corruptio- 
ne  imnmnis,  atquc  voluntatis  reclitudo 
el  omnium  naturalium  potentiarum  ani- 
mae  sinceritas  atque  vivacitas.  Si  autcm 
est  rectitudo  virtutis  et  gratiae  :  tunc  est 
rectitudo  quae  est  in  statu  gratiae.  Si  vero 
est  rectitudo  elevans  ab  incurvatione  mi- 
seriae  :  tunc  est  rectitudo  gloriae. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  Ma- 
gister  ibi  non  describit  libertatem  quae 
est  a  coactione  et  a  natura,  quae  aequali- 
tcr  est  in  bonis  et  malis.  Et  ratio  hujus 
etiam  est  secundum  grammalicos,  quia 
dicitur  a  privatione  simplici  coaclionis  : 
privationes  autem  impossibile  est  acci- 
pere  intcnsionem  vel  remissionem  :  quia 
unus  non  dicitur  csecior  altero,  ubi  om- 
nes  aequabter  lumine  privati   sunt. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  divisio  Ber- 
nardi  omnino  concordat  cum  divisione 
Magistri :  quia  libertas  a  coactione  idem 
est  cum  lilicrlate  a  necessitate  et  a  natu- 
ra  :  hberlas  autem  a  peccato  ab  utris- 
que  ponitur   sequalis  re,    et  Ubertas  a 


Ad    1. 


Ad    2. 


*  S.  AuGUSTiNUs,  Lib.  VIII  ConfessionuiH;  cap.      u. 


liN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU/EST.  96. 


219 


miseria    simililer.  Duo  enim  sunt  depri-  liberlas   glorliE   eadem   cum   liberlate    a 

mentia    facultatem    hominis,    peccatum  miseria. 

scilicet,  et  poena.  Et  contra  illa  duo  sunt  De  divisione  Anselmi  dicendum,  quod     Ad  7. 
remedia  liberatoris,  gratia  scilicet  suble-  ■    data  estin  comparatione  ad  fmem  et  cau- 

vans  a  peccato,    et    gloria    sublevans   a  sam.  Acceptum  enim  et  non  acceplum 

poena.  dicta  sunt  par  causam  :    rectitudo  autem 

Ad  DiCTUM  Bernardi    dicendum,  quod  tmis  est  bbertatis.  Et  de  bis  satis  dictum 

hoc  slat  sicut  jacet.  Quia  enim  liberum  est  aupra  iu  quaestione  de  definitione  li- 

arbitrium  est  facultas  rationis  et  volunta-  beri  arbilrii  quam  dat  Anselmus. 


tis,  propter  hoc  ad  quosdam  determina- 
tur  rationis  actus,  et  ad  quosdam  actus 
voluntatis  :  et  hoc  intendit  Bernardus,  et 
non  aliud. 

Ulterius  dicendum  ad  dictum  Bernar- 
di,  quod  cum  dicit,  quod  arbilrii  est  li- 
berum  velle,  determinat  ad  actum  prin- 


cipalem  libertatis   qui  est  velle.   Et  cum  cato  amissibilis  est  per  peccatum  :  et  li- 

dicit,  quod  arbitrii  est  discernere  qiiid  bertas  a  prima    miseria  amissibilis    per 

liceat,  determinat  arbitriura  rationis  ad  miseriam  pcenae    aeterna?.  Et  quod  dam- 

finem  ad  quem  datum  est.  Et  similiter  nati  non  possunt  velle   bonum,   sed  vo- 

cum  dicit,  consilii  qiiid  expediat,  iterum  lunt  malum,  non  est  per  necessitatem  et 

determinat  consilium  ad  finem  ad  quem  coactionem,  sed   per  extremam  damna- 

datum  est  homini.  Et  similiter  cum  di-  tionem,  cjua  obstinati   sunt  in  malo.  Et 

cit,   complaciti   qnid  libeat,  determinat  de  hoe  etiam  supra  in   definitione  hberi 

complacitum  itcrum  ad  finem   ad  quem  arbitrii  data  ab  Anselmo   sufficienter  di- 

datum  est  homini.  elumest. 

Et  siMiLiTER  in  sequenti,unumquodque  Ad  ultimum  quod  objicitur,  dicendum 

istorum   determinat  ad  finem  :   hbertas  quod  non  est  simile  de  hbero  arbitrio  et 

enim  est  ad  libere  vefie,  consilium  et  in-  afiis  qualitatibus  :  libertas  enim  arbitrii 

quisitio  ad  verum   sapere,  complacitum  naturalis  est  et  data  cum  natura  :  et  ideo 

autem  non  est   perfeclum  nisi  in  pleno  non  habet   contrarium  permiscibile  sibi 

posse  quando  potest  quidquid  vult  et  ni-  per  quse  tolU  possit.  Aliae  autem  qualita- 

hil  ultra  secundum  rationem.  tcs  sunt  passiones  vel  passibiles  quaHta- 

Ad  id  quod  quseritur  de  alia  divisione,  tes  inferentes  vel  illatse  :  et  habent  con- 

jam  responsum  est  :  quia  est  eademcum  traria  quorum  permixtione  remitti  pos- 

ista.    Libertas   enim  naturse   est    eadem  sunt    et    intendi    et    etiam    destrui  per 

cum    libertate  a    coactione,    et  libertas  modura  alterationis. 
gratiae  eadem  cum  libertate  a  peccato,  et 


Ad  1. 


Ad  id  quod  quceritur  ulterius,  Si  liber-  ^^  'i"*"'- 
tas  sit  araissibilis? 

Dicendum,  quod  libertas  a  coactione 
numquam  est  amissibilis  :  quia  a  natura 
est  :  natura  enim  non  tollitur  per  pecca- 
tum,  sed  vulneratur.  Sed  Ubertas  a  pec- 


Ad    8. 


220 


D.  ALB.  MAG.  ORI).  PR^D. 


QU.ESTIO  xcvir. 


Respeclu  quoi-iiiii  sil  liberum  arbiiiMuni  ? 


Deinde  ralione  ejus  quod  dieilur  in  li- 
bro  II  Senteniiarum,  dhimcL  XXV,  cap. 
IIoc  autem  sciendum  est  ',  quserilur  re- 
spectu  quorum  sit  liberum  arl)itrium? 

Et  queeruntur  duo,  scilicet  utrum  re- 
spectupreesentium,  praeieritorum,  etfutu- 
rorum,  vel  futurorum  tantum? 

Et  sccundo,  Qui  sunt  actus  liberi  arbi- 
trii? 


MEMBUUM  1. 

Ulrum  lihennn  arbitrium  sit  respectu 
prsesentium,  prxleritorum,  et  futuro- 
rum,  vel  futurorum  tanlum^  ? 


Ad  primum  dicit  Magister,  quod  libe- 
rum  arbilrium  non  refertur  ad  prcesens, 
nec  pra!teritum,sedad  futura  contingen- 
lia. 

Sed  contra  hoc  est,  quod 

1.  Vidclur  liberum  arbitrium  essc  cau- 
sa  secundum  propositum  et  voiuntatem  : 
voluntas  autem,  ut  dicunt  Aristoteles  et 
Damascenus,  finis  est  :  finis  autem  ali- 
quando  est  praesens,  aliquando  pra^tcri- 
tus,  ct  aliquando  fulurus:  nibil  ergo  est 
dicere,  quod  fiberum  arbitrium  respiciat 
futurum  contingens,  et  non  pra-sens,  ncc 
pra;teritum. 


2.  Adhuc,  Ut  dicunt  Damascenus  et 
Gregorius  Nyssenus,  liberum  arbitrium 
est  de  his  qua?  sunt  in  nobis  :  ea  quai 
sunt  in  nobis  aliquando  sunt  prsesentia, 
aliquando  pra^terita,  etaliquando  futura  : 
ergo  liberum  arbitrium  aliquando  est  de 
praesenlibus,  aliquando  de  prseteritis,  et 
aliquando  de  futuris. 

3.  Adhuc,  In  contingentibus  et  futuris, 
ut  dicit  Aristoteles  in  I  Perihermenias, 
non  est  determinata  vcritas,  nequc  falsi- 
tas.  Si  ergo  liberuju  arbitrium  tantum  est 
de  contingentibus  futuris,  non  erit  neque 
de  veris,  neque  de  falsis  dcterminate, 
quod  videlur  esse  inconveniens. 

SoLUTio.  Dicendum  quod  sicut  dicit 
Magister,  libcrum  arbitrium  non  osl  nisi 
de  contingcntibus  et  futuris.  Et  ratio  cst, 
quia  liberum  arbilrium  non  cst  nisi  dc 
opcrabilibus  per  nos,  quae  sunt  in  nobis 
quoad  faccre  vel  non  facere,  et  quorum 
nos  domini  sumus  ct  causa.  Pr(esentia 
autcm  determinata  sunt  ad  csse  :  prffi- 
terita  vero  ad  necesse  fuisse.  Et  ideo  ncc 
prcesentia  ncc  pra-terita  se  habentadesse 
et  non  esse,  sed  ad  esse  tantum,  propter 
quod  consilium  non  est  de  illis,  nec  in- 
quisitio.  Consilium  autem  esi,  ui  dicuni 
Damascenus  et  Gregorius  Nysfcnus,  de 
operabilibus  per  nos,  qute  ct  aliter  pos- 
sunt  lieri.  Et  hoc  ideni  dicii  Aristoteles 
in  II  ElJiicorum.  Unde  consilium  non  cst 


f^olulio. 


*  Cf.    II    Sententiarum,    Dist.  XXV,    cap.  B.  2  cf.  Qpp.  B.  Alborti.  Comment.  inll  Senten- 

Tom.  XXVII   nova3    nostra)  editionis  Opp.    B.      tiarum,  Dist.  XXV,  Art.  2.  Tom.  XXVII  liujusce 
Alberti,  pag.  425.  novaj  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV,  QU.EST.  97. 


221 


nisi  de  contingentibus  et  fuluris.  Et  ideo 
liberum  arbitrium,  cujus  est  eligere  id 
quod  ex  consilio  detlnitum  et  scntentia- 
tum  est,  ut  dicit  Damascenus,  non  est 
nisi  de  contingenlibus  et  futuris.  De  ne- 
cessariis  enim,  sicut  si  sol  orietur  cras, 
vel  non,  nullus  consiliatur  :  quia  h?ec 
subjacent  necessario  ordini  causarum 
naturalium  et  essentialium.  Similiter  cum 
Deus  sit  causa  omnium,  de  operibus  Dei 
qualiter  illa  yelit  facere,  vel  non  facere, 
nullus  consiliatur  :  quia  non  sunt  opera- 
bilia  per  nos.  Sed  de  fuluris  et  contin- 
gentibus  etoperabilibus  per  nos  consilia- 
mur  qualiter  liant,  ut  iinem  propositum 
et  intentum  attingant :  illa  sunt  futura 
contingentia  possibilia  per  nos  sic  et  ali- 
ter  fieri. 

xd  1.  Ad  PRiMUM  ergo   dicendum,  quod  vo- 

luntas  est  finis  propositi  ct  intenti,  et  ille 
semper  est  futurus  et  possibilis  sic  et  ali- 
ter  obtineri :  sed  finis  acquisitus  jani  ali- 
quando  est  prsesens,  aliquando  prteteri- 
tus.  Unde  in  argumento  est  fallacia 
accidentis  :  arguit  enim  ac  si  necesse  s.it 
idem  subjecto  et  accidenti  ine.^se  :  et  hoc 
non  est  verum. 

Ad  2.  Ad  ALiuD  dicendum,  (|uod  libcrum  ar- 

bitrium  est  de  his  quae  sunt  in  nobis  :  sed 
hoc  est  fahum  quod  assumit,  quod  ea 
qua3  sunt  in  nobis,  secundum  quod  sunt 
in  nobis,  sint  aliquando  preesenlia,  ali- 
quando  praterita,  sedsemper  sunt  futura 
et  contingentia  :  et  quando  sunt  pr^esen- 
tia  et  praeterita,  non  amplius  sunt  in  no- 
bis. 

Ad  3.  Ad  ULTiMUM  diccndum,  quod  liberum 

arbitrium  est  de  his  quie  neque  vera  ne- 
que  falsa  sunt  detcrminate  :  quia  sicut 
dicit  Aristoteles  in  \  primiB  philosophige, 
unumquodque  sicut  se  habet  ad  esse,  ita 
se  habet  ad  verum.  Operabilia  autem  per 
nos  et  contingentia  nec  se  habent  deter- 
minate  ad  csse,  nec  adnon  esse,  sed  pos- 
sibilia  sunt  sic  et  aliter  (ieri  :  et  hoc  non 
est  inconveniens  in  Iiis  quse  subjacent  li- 
bero  arbitrio  et  consilio. 


MEiMBRUM  II. 

De  actibus  liberi  arbitrii. 


Secundo,  Quterltur  de  actibus  liberl 
arbitrii. 

l.Dicitenim  Damascenus  in  libro  II 
de  Fide  orthodoxa,  quod  «  in  libero  ar- 
bitrio  conjugatse  sunt  et  cognoscitivse  et 
animales  et  vitales  virtutes  :  et  cum  ra- 
tione  movente  libero  arbitrio  appetit,  et 
libero  arbitrio  vult,  et  libero  arbitrio 
inquirit  et  scrutatur,  et  libero  arbitrio 
judicat  et  disponit,  eligit  et  facit  impetum 
et  agit  '.  »  Secundum  hoc  multi  actus 
sunt  liberi  arbitrii. 

2.  Adhuc,  Qusecumque  potentiae  sic  se 
habent  ad  invicem,  quod  qua?dam  sunt 
derinientes  alias,  et  qua^dam  definitse  per 
alias,  harum  actus  simililer  se  habebunt 
ad  invicem,  ita  quod  actus  definientium 
sint  in  actibus  definitarum.  Ratio  et  vo- 
luntas  defmiunt  liberum  arbitrium,  ma- 
xime  secundum  Augustinum,  secundum 
quod  dicit,  quod  liberum  arbitrium  est 
facultas  rationis  et  voluntatis.  Ergo  vi- 
detur,  quod  acfus  rationis  et  actus  facul- 
tatis  sint  in  libero  arbitrio  et  actibus 
ejus. 

3.  Adhuc,  Secundum  Augustinum  eli- 
gerc  est  liberi  arbitrii  :  eligere  autem  est 
duobus  vel  pluribus  propositis  hoc  illi 
vel  illis  praeoptare  :  sed  plura  proponere 
cum  sit  cum  collatione,  et  omnis  collatio 
sit  rationis,  non  potest  esse  collatio  nisi 
rationis  actus, 

i.  Adhuc,  Objiciunt  quidam  antiquo- 
rum  sic  :  Eligere  est  respectu  veri  et  boni : 
quia  collatio  est  ad  verum  eliciendum. 
Ronum  aufem  quod  optatur  in  elecfione 
finis,  est  voluntatis  :  quia  omnis  appefi- 
tus  rationaUs   voluntatis   est,   sicut  dicit 


*  S.  J.  iJAMAScmNUs,  Lib.  II  de  l'ide  orlliodoxa,       cap.  22. 


000 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Daraascenus  sic  :  «  Voluiitas  est  rationa- 
lis  appetitus  :  »  et  Aristoteles  in  11  To- 
picorum  :  «  Omnis  voluntas  in  ratione 
est.  »  Ergo  videtur,  quod  actus  liberi  ar- 
bitrii  qui  est  electio,  duplicem  habet  fi- 
nem,  scilicet  verum  et  bonum  :  verum 
est  iinis  rationis,  et  bonum  finis  volun- 
tatis.  In  actu  ergo  liberi  arbitrii  sunt  ct 
actus  rationis,  ct  actus  voluntatis. 

Queesi.  Ulterius  qQGerilur,  Si  liberum  arlii- 
trium  habet  plures  actus,  quis  sit  princi- 
palis,  et  quis  sit  ordo  inter  illos? 

Soiuiio.  SoLiTio.  Dicendum,  quod  sicut  libe- 
rum  arbitrium  est  una  potentia,  ponens 
tamen  libertatem  suam  circa  rationem  et 
circa  voluntatem  principaliter,  ita  multos 
habet  actus  in  quibus  iibertas  ejus  consi- 
deralur,  sicul  patet  in  auctoritale  Dama- 
sceni  inducta,  inter  quos  tamen  est 
unus  principalis  :  quia  necesse  est,  quod 
una  potentia  habeat  unum  principalem 
actum  :  et  ille  actus  est  electio,  sicut  vult 
Augustinus. 

Ad  1,  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non 
sunt  muhi  actus  propter  hoc,  quod  mul- 
taesunt  potentiee  :  sed  propter  hoc,  quod 
libertatem  ponit  circa  multas  potentias, 
praecipue  circa  rationem  et  voluntatem. 
Unde  ex  ratione  est,  quod  arbitratur, 
quod  judicat,  quod  disponil,  quod  sen- 
tentiat,  quod  ehgit  :  ex  voluntate  enim 
est,  quod  vuh,  et  appctit,  et  impetum  fa- 
cit,  et  agit,  et  utitur. 

^d  2.  Ad  ALiUD  dicendum,    quod  procedit  et 

veritatcm  concludit  :  sed  ita  sunt  in  Hbe- 
ro  arbitrio  quod  circa  has  potenlias  po- 
nit  suam  libertalem  :  et  non  ita  quod 
conslituant  essentiam  liberi  arbilrii  ^e- 
cundum  quod  potentia  qua-dam  est  di- 
stincta  et  separata  ab  ahis. 

Ad  3.         Ad  aliud  dicendum,  quod  verissimum 


est,  quod  collatio  ralionis  actus  est,  sed 
est  circa  quae  ponit  Hberum  arbitrium 
suam  hbcrtatem,  secundum  quodhberum 
arbitrium  est  generalis  potentia  et  gene- 
rahs  motor,  libere  utens  aliis  potentiis  et 
actibus  aliarum  potentiarum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  verum  est  Ad 
finis  rationis,  et  bonum  finis  voluntatis, 
et  quod  ehgere  respeclu  utriusque  est  : 
quia  etiam  est  verum  ut  verum,  et  est 
verum  ut  bonum,  secundum  quod  eliam 
dicit  Pliilosophus,  quod  intellectus  theo- 
ricus  sive  speculativus  per  extensionem 
ht  practicus,  sicut  et  ipsa  potentia  quae 
et  liberum  arbitrium  dicit,  arbitrationem 
suam  quee  actus  rationis  est,  extendit  ad 
appetiturn  voluntatis.  Et  ideo  duo  quse 
sunt  in  ipso  ut  fines,cfficiuntur  unum^re 
quando  arbitratur  de  aliquo  vero  ut  sibi 
bono. 


Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  dicendum   Ad  quees». 
quod  electio  principalis  ejus  actus  est  se- 
cundum  Augustinum  ct  veritatem. 

Et  ad  id  quod  ulterius  qucerilur  de  or- 
dine,  dicendum  quod  in  actibus  rationis 
qui  dicuntur  esse  liberi  arbitrii,  ordo  est 
secundum  dispositionem  et  processum  ab 
imperfecto  ad  perfectum  :  et  in  hoc  or- 
dine  primum  est  inquirere,  secundum  est 
inquisita  et  inventa  disponere,  tertium 
disposita  dijudicare,  quartum  dijudicata 
per  sententiam  determinare,  quintum 
determinata  cligere,  qui  actus  perfectior 
est  quatuor  praecedentium.  In  actibus 
autem  voluntatisetiam  proceditur  ab  im- 
perfeclo  ad  perfectum  :  et  sic  primo  oc- 
currit  appelere,  Fecundo  velle,  tertio  fa- 
cere  impeturn,  quarlo  agcre  kn  opere, 
quinlo  uti  adusum  voluntatis  sive  referre 
ad  exercitium. 

Et  haec  de  libero  arbitrio  dicta  suffi- 
ciant. 


-see- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XM,  QU.EST.  98. 


223 


TRACTATUS  XVI. 


r 


DE  GRATIA  QUA  PERFIGITUR  ANIMA  IN  GRATUITIS, 
DE  VOLUNTATE,  ET  VIRTUTE. 


Deinde  tractanda  sunt  ea  quae  dicuntur  in  dislinclione  XXVI  libri  II 
Sententiamm,  quae  incipit  ibi,  Hsec  esl  gratia  operans  et  cooperans. 

Ubi  ratione  primi  quod  dicit  in  principio,  Hdec  est  yratia  operans  et 
cooperans,  queeritur  de  gratia. 

Et  quseruntur  quatuor,  scilicet  an  sit,  quid  sit  re,  et  quid  sit  definitione, 
et  cui  insit  primo  et  per  se,  utrum  scilicetpotentise  vel  substantiee  animffi  ? 


QUiESTIO  XCVIII, 


De   gratia. 


MEMBRUM  I. 

An  sii  fjvatia  '  ? 

Ad  primum  objicitur  certis  viis 


est,  ut  dicit  Augustinus,  quod  nihil  sup- 
ponit  in  facto,  sed  agit  universum  esse 
facti.  Sicut  patet  in  opere  creationis,  in 
quo  nec  supponit  instrumentum,  nec 
medium  aliquod,  sed  totum  perfectum 
creatum  producit  simul  ex  seipso.  Ergo 
cam  non  sit  minus,  ut  dicit  Augustinus, 
justilicare  impium  quam  creare  ccelum 
et  terram,   videtur   quod    gralia  prcTter 


1.    Prima  via    est  ex     consideratione  Deum  in  homine  justilicato   nihil  ponat. 

agentis  primi,    quod    tantce    perfectionis  Et   iterum  vidctur,    quod  gratia  non  sit 

1  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  inllSenten-  novae  editionis. 
tiarum,  Dist.  XXVI,  Art.  i.  Tom.  XXVII  hujusce 


224 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


aliquis  habitus  in  aniina  justitiCuti  liomi- 
nis  :  sed  ab  omnibus  a  quibus  ponilur 
gratia,  ponilur  habitus  infusus  :  ergo 
non  est. 

2.  Adhuc,  Objicitur  ad  idem  secunda 
via  sic,  quae  accipitur  ex  considerationc 
dignitatis  mentis  humana»,  de  qua  dicit 
Auiiustinus ',  quod  «  inter  mentem  no- 
stram  et  Deum  nihil  est  medium.  »  Si 
era:o  nihil  est  medium,  gratia  non  erit 
medium  :  et  cum  ab  omnihus  gratia 
ponatur  medium  inter  Deum  et  mentem 
nostram,  qua  Deus  contingitur  menti 
nostrae,  videlur  quod  gratia  nihil  sit. 

3.  Adhuc,  Terlia  via  objiciunt  quidam 
sic,  quod  in  spirituabbus  agentibus  non 
minus  obgervatur  ordo  sapicntise  quam 
in  corporalibus.  In  corporeilibus  autem 
natura  quae  orJinata  est,  non  agit  pcr 
duo  quod  potest  facere  per  unum,  quia 
superlluum  esset.  Ergo  nec  in  spiiituaU- 
bus.  Constat  autem,  quod  Deus  per  se-- 
ipsum  potest  gratificare  hominem  :  ergo 
vidctur,  quod  Jioc  non  facit  per  me- 
diam  gratiam,  quia  superlluum  esset, 
et  nibil  superfluum  est  in  operibus  divi- 
nis. 

4.  Adhuc,  Ex  simili  quidam  objiciunt. 
Dicunt  enim,  quod  gratia,  sicut  dicit 
Chrysoslomus,  est  lumen  et  splendor 
animae  :  et  dicunt,  qiiod  sol  spiritualis 
potentior  est  quam  corporalis.  Cum  ergo 
sol  corporalis  per  scipsum  et  non  per 
medium  illuminet  aercm  et  mundum, 
videlur  etiam  quod  sol  divinus  per  se- 
ipsum  et  non  per  mcdium  aliquod  illu- 
minet  animam.  Et  lioc  confirmant  per 
dictum  Ilugonis  de  sancto  Victorc  in 
commento  super  hierarchiam  Dionysii 
dicentis  :  «  Sicut  non  sumus  creati  nisi 
per  ipsum,  ita  in  recreatione  et  beatitu- 
dine  nihil  sistet  nos  usque  ad  ipsum. 
Tollanlur  igitur  qui  ponunt  mcdia  theo- 
phaniarum  suarum  inter  nos  et  Deum  : 
quia  non  stabit  cor  nostrum  nisi  ad 
Deum     immediate     perveniat.     »     Hoc 


etiam  conlirmant  per  dictum  Augustini 
in  libro  I  Confessionwn,  qui  sic  dicit  : 
«  Fecisti  nos,  Domine,  ad  te,  ct  inquic- 
tum  est  cor  nostrum  donec  requiescat 
in  te^.  » 

5.  Ad  idem  objiciunt  deducendo  ad 
inconvenicns.  Dicunt  cnim_,  quod  si  mc- 
dium  est  gratia  inler  nos  ct  Dcum,  cum 
medium  dicatur  participatione  extremo- 
rum,  oporteret  quod  gratia  aliquid  cx 
nobis  babcrct  :  quod  valdc  inconveniens 
est  :  ex  nobis  cnim  nihil  est  unde  pla- 
ceamus  Deo. 

0.  Adhuc,  Objiciunt  ex  operc  beatili- 
calionis  et  glorllicationis,  quod  (dicunt) 
Deus  sine  aliquo  mcdio  operalur  per 
seippum  :  ipsc  enim  solus  cst  beatitudo 
nostra,  vita  nostra,  gloria  nostra.  Cum 
ergo  eliam  opus  creationis  faciat  per 
seipsum  sine  medio,  vidctur  quod  opus 
recreationis  etiam  faciat  sine  medio  : 
quia  sic  erit  conformitas  inter  opus 
creationis,  recreationis,  et  glorillcationis. 

7.  Adhuc,  A  simili  o])jiciunt.  Dicunt 
enim,  quod  gratia  qua  milcs  cflicitur 
acceptus  rcgi,  nihil  ponit  in  milile,  scd 
potius  in  rege  bonam  voluntatem  quam 
habet  ad  militem.  Ergo  a  simili  gratia 
qua  homo  efficitur  acccptus  Deo,  nihil 
ponit  in  homine,  scd  in  Deo.  Istae  ra- 
tioncs  sunt  Pelagianorum  qui  annihilant 
gratiam. 

8.  Adhuc,  Objiciunt  ctiam  quasdam 
abas  ratiunculas  modicum  valentes  sic  : 
Si  gralia  aliquid  est  in  homine,  constat, 
quod  creata  cst  :  scd  omnis  creatura  va- 
nitas  est  :  cum  ergo  per  graliam  homo 
conjungitur  primae  veritati  et  Deo,  se- 
qucretur  quod  homo  per  vanitatem  con- 
jungeretur  Deo  :  quod  valdc  absurdum 
est,  ut  dicunt.  Et  ideo  Pelagius  dixit, 
quod  homo  ex  seipso  habet  unde  placeat 
Deo.  Quod  valdc  al)surdum  est,  et  con- 
tra  omnes  aucloritates  Sanctorum  est. 

L\  CONTRAHIUM  llUJUS  objicitur,  Sed 

1.  Quod  dicit   Apostolus,   I    ad    Co- 


*  S.  Algustim.s,    Lib.  d».-   Spiritu  et  animu, 
cap.  11. 


-  Idkm,  l.ib.  I  Confessiuiiuin,  cap.  1. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU^ST.  98. 


223 


rinth.  xv,  10  :  Gratia  Del  siim  id  quod 
sum.  Si  ergo  gratia  Dei  est  id  quod  est 
in  beneplacito  Dei,  oportet  quod  gratia 
qua  illud  esse  est  in  nobis,  formaliter 
aliquid  sit,  sicut  esse  naturae  si  est  in 
nobis,  oportet  quod  aliqua  forma  sit  in 
nobis  qua  illud  esse  perbcitur  in  nol)is. 

2.  Adbuc,  Joan.  i,  JO  :  De  plenitndiiie 
ejns  nos  omnes  accepimus,  el  gratiam 
pro  gratia.  Acceptum  autem  in  nobis  de 
plenifudine  Christi,  non  potuit  esse  nisi 
creatum  aliquod  in  nobis.  Ergo  gratia 
aliquod  crcatum  est  in  nobis. 

3.  Adhuc,  Si  infmite  distantia  debeant 
conjungi,  oportet  quod  hoc  sit  per  po- 
tentiam  ejus  quod  est  infinitae  potentiaj, 
ila  scihcet,  quod  id  quod  est  finitum  in 
pofenlia,  accipiat  aliud  ab  eo  quod  est 
infinitce  pofentice  unde  conjungatur  ei. 
Sed  Dcus  et  homo  in  infinitum  distant, 
et  non  conjungunlur  nisi  per  gratiam 
gratum  facientem.  Xecesse  est  ergo, 
quod  homo  qui  est  finitee  potentiai,  acci- 
piat  habitum  gratiae  a  Deo,  unde  conjun- 
gatur  ei,  cum  viitute  propria  non  possit 
ei  conjungi. 

4.  Adhuc,  Deus  in  omnibus  est  essen- 
tialiter,  prsesentialiter,  et  potentialiter, 
et  in  sanclis  est  per  inhabitantem  g"ra- 
fiam.  Si  ergo  inhabitans  gratia  nihii 
esset  speciale  in  sanctis,  non  diiferret 
modus  quo  est  in  sancfis,  a  modo  quo 
est  in  omnibus  :  quod  valde  inconve- 
niens  est  :  quia  modus  quo  operatur  in 
sanctis  ad  meritum  vitee  aeternee,  valde 
dilTerens  esl  a  modo  quo  operatur  in 
omnibus  ad  rorum  conservationem  et 
gubernalionem. 

SoLUTio.  Dicondum,  quod  gratia  est 
aliquid  creatum  in  homine.  Est  enim 
habitus,  qui  (sicut  dicit  Magister  in  Lit- 
tera)  cst  fides  operans  per  dilectionem. 
QuEB  gratia  dicitur,  eo  quod  est  similitu- 
do  bonitalis  divin»,  qua  Deo  pcr  id 
quod  suum  est  reconcihamur  et  uninmr. 

Ad  primu.m  ergo  dicondum,  quod  gra- 
tia  est  habitus  infusus  nobis,  qui  nos 
gratos  facit  Deo,    et  opus   noslrum  per 

XXXIU 


informalionem  gratum  reddit,  et  dat  ei 
efficaciam  merendi  vitam  ceternam.  Nec 
est  simile  de  hoc  quod  objicitur  de  opere 
creationis  :  quia  opus  creationis  funda- 
tur  super  nibil,  et  ideo  sola  omnipoten- 
tia  Dei  perficitur.  Opus  autem  recreatio- 
nis  sive  gratificationis  fundatur  super 
hocquodjam  perfectum  est  in  natura, 
quod  per  seipsum  elevari  non  potest  ad 
conjunctionem  Dei,  ct  ideo  indiget  ali- 
quo  dono  quod  ex  Deo  accipiat,  quo 
elevetur  ad  inhabitationem  divinam,  quo 
Deo  paretur  locus  in  nobis  sicut  in  tem- 
plo. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  cum  dici-  ^,j  o. 
tur,  quod  inter  mentem  nostram  et 
Deum  nihil  niedium  est,  hoc  intelhgitur 
de  medio  sistcnte  nos,  ita  quod  non  per- 
veiiiamus  usque  ad  ipsum,  sicut  patet 
in  verbis  Augustini  et  Magistri  Hugonis 
introductis.  Sed  potest  esse  medium  ex 
parte  ndstra,  tale  scilicet  quod  &it  me- 
dium  elevans  potentiam  nostram  ut  ha- 
bitus  periiciens  potentiam  merendi,  quo 
procedimus  et  elevamur  usque  ad  ipsum  : 
per  hujus  enim  ascensiones  cantamus 
canticum  graduum,  ut  dicit  Augustiiius, 
quo  ascendimus  ad  ipsum  :  ut  sit  verum 
quod  dicitur  de  nobis  in  Psalmo  lxxxiii, 
8  :  Ihiint  de  virtute  in  virtutem,  videbi- 
tur  Deus  deorum  in  Sion. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  illa  via  pro-  Ad  3. 
cedit  super  quoddam  falsum,  scilicet 
quod  Deus  indigeat  medio  :  hoc  enim 
falsum  est.  Mediuin  autem  quod  est  ibi_, 
videiicet  gratia  et  habitus,  est  propter 
nos  :  quia  scilicet  in  nobis  nihil  invenit 
Deus  quo  digni  sumus  inhabitatione  sua. 
Hoc  est  enim  donum  Spiritus  sancti,cuni 
quo  scilicet  ipse  Spiritus  in  nobis  est, 
sicut  dicitur,  ad  Romaii.  viii,  1."»  :  Scd 
accepistis  spiritum  adoptionis  filiorum, 
in  quo  clamamus  :  Abba  [Patei').  Et 
ibideni,  >•.  16  :  Ipse  enim  Spiritus  tesli- 
monium  reddit  spiritui  nostro,  quod  su- 
mus  filii  Dei.  Oportet  igitur,  (|uod  gra- 
tia  sit  gratum  facions  qua^  format  nos  in 
filios  Dei. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  falsuni  sup-     Ad  4. 

15 


226 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRMD. 


ponitur  in  siniili  quod  inducunt.  Sol 
enim  per  seipsum  non  illuminat  mun- 
dum,  sed  per  lumen  quod  effluit  ab  ipso, 
quod  est  intentio  et  similitudo  solis.  Et 
similiter  sol  divinus  per  lumen  gratise 
quod  intluit  animse,  illuminat  animam 
et  gratificat  eam.  Et  quod  affirmant  per 
dictum  Hugonis,  patet  quod  nihii  valet  : 
quia  lioc  medium  non  est  medium  si- 
stens,  sed  elevans  et  promovens  ad  con- 
junctionem  Dci. 

Ad  dictum  Augustini  dicendum,  quod 
Deus  fecit  nos  ad  se,  ut  alibi  et  exlra 
ipsum  locum  quietis  non  haberemus, 
nec  finem  dilectionis  poneremus  nisi  in 
ipso  :  et  ideo  etiam  inquietum  est  cor 
nisi  iliuc  perveniat  :  sed  non  fecit  nos 
tales,  quod  per  nos  possemus  ascen- 
dere,  sed  adjutorio  gratiee  ipsius  :  et 
ideo  oportet  gratiam  esse  in  nobis,  et 
aliquid  a  Deo  acceptum.  Et  hoc  est  quod 
dicilur,  11  ad  Corinth.  m,  5  :  Non  quod 
sulficientes  simus  cogitare  aliquid  a 
nobis  quasi  ex  iiobis,  sed  sufjicientia 
nostra  ex  Deo  est. 

^  j  Ad  ALiuD    dicendum,    quod    medium 

non  semper  dicitur  participatione  extre- 
morum  aequaliter  :  fioc  enim  non  dicitur 
nisi  de  medio  quod  per  compositionem 
est  medium  :  sed  est  medium  coadjuvans 
et  perficiens  ad  actum  perfectum,  sicut 
virtus  est  medium  per  omnia  ad  actum 
periiciens.  El  lioc  modo  gratia  est  me- 
dium  :  et  ideo  non  oportet,  quod  aliquid 
habeat  de  nostro,  sed  totum  quod  est, 
habet  de  Deo  :  ideo  virtulc  illius  opera- 
tur  operationem  perfectam  ad  meri- 
tum. 

^j  j^  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  illa  objectio 

eliam  supponit  fulsum  quantum  ad  opus 
glorificationis  :  quia  in  opere  glorifica- 
tionis  ad  hoc  quod  glorificemur  in  ipso 
Deo,  exigitur  quod  in  anima  sint  habi- 
tus,  qui  dicuntur  dotes  aninicE  et  corpo- 
ris,  quibus  elevantur  corpus  et  anima, 
ut  in  Deo  possint  beatificari  et  glorificari 


sicut  in  per    se   objecto    beatitudinis    et 
gloriae. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  non  est  si-  ^^i 
mile  de  milite  et  rege,  et  Deo  et  homi- 
ne  :  quia  miles  ex  se  potest  aliquid  ha- 
berc  et  facere  quod  placeat  regi  :  homo 
autem  ex  se  non  potest  habere  et  facere 
quod  placeat  Deo,  sed  oportet^  quod  to- 
tum  ex  divino  munere  accipiat  :  propter 
quod  etiam  Socrates  et  Plato  dixerunt  in 
libro  Mennonis,  quod  virtutes  tam  intel- 
lectuales  quam  morales  non  sunt  ab  ho- 
mine,  nec  efficiuntur  in  homine  per  as- 
suetudinem  vel  doctrinam,  sed  sunt  Dei 
dona. 

Ad  uLTiMUM  dicendum,  quod  licet  Ad 
omne  creatum  in  quantum  creatum  va- 
nitas  sit,  tamen  gratia  gratum  faciens 
nullo  modo  vanitas  est,  sed  veritas  : 
licet  enim  mutabile  sit  in  quantum  crea- 
tum  et  vertibile,  ut  dicit  Damascenus, 
tamen  ex  lioc  quod  est  simililudo  virtu- 
tis,  verilatis,  et  bonitatis  divinae,  cum 
qua  Deus  inhabitat  in  Sanctis,  multum 
conjungitur  veritati,  et  amittit  vanita- 
tem,  et  sic  conjungit  hominem  cum  Deo 
et  Deum  Iiomini. 

QuATuoR  quae  objiciuntur   in  contra-  Ad  obj 
rium,  procedunt. 


MEMBRUM  II. 

Qiiid  sit  (jratia  re,  iitrum  scilicet  sub- 
stantia,  vel  accidens  '  ? 


Secundo  quaeritur,  Quid  sit  re  gratia, 
ulrum  substantia  vel  accidens? 
Et  ad  hoc  objicitur  sic  : 

1.  Gratia  est  habitus  infusus  :  et  om- 
nis  habitus  est  qualitas  :  ergo  gratia  est 
habilus  et  accidens. 

2.  Adhuc,  Gratia  est  forma  in  anima, 


•  Cf.  Opp   B.  Alberti.  Comment.  in  II  Senten- 
tiarum,  Dist.  XXVI,  Art.  2.  Tom,   XXVII  novaa 


editionis  nostrsB. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XYI,  QU.EST.  98, 


227 


1  conlra 


assimilans  hominem   bonitati    divinse   :  Solutio.  Dicendum,  quod   revera  gra-     soimio. 

lioc   non  potest   esse  nisi  sit  forma   ha-  tia  habitus  est  et  qualitas  perficiens  ho- 

bituahs   :    ergo    gratia   forma  habitualis  minem   ad    opera  meritoria,    qu«    sunt 

gst  digna  vita  aeterna,  quam  Deus  operatur 

3.  Adhuc,  Constat,  quod  gratia  non  in  nobis  sine  nobis,  quse  informat  volun- 
perficit  in  esse,  sed  in  bene  esse  :  sed  si  tatem  preeveniendo  ut  possit  in  opera 
esset  forma  substantialis,  perficeret  in  meritoria.  Quia  sicut  habitus  virlutis 
esse  :  cum  ergo  non  perticiat  nisi  secun-  elevat  potentiam  ad  hoc  quod  possit  in 
dumbeneesse,sequitur  necessario,quod  actum  virtutis  perfectum,  ita  habitus 
sit  forma  aecidentalis.  gfatiai  et  elevat  animam    operantem  et 

4.  Adhuc,  Omne  quod  est  de  conse-  opus  ejus,  ut  efficiatur  meritorium  vitte 
quentibus  esse,  de  genere  accidentium  setern».  Unde  homo  ex  se  non  potest 
est  :  gratia  est  de  consequentibus  esse,  habere  gratiam,  sed  ex  gratuito  dono 
non  enim  datur  gratia  nisi  existenti  :  Dei  :  quia  nec  potest  esse  ab  homine  et 
ergo  videtur,  quod  de  genere  acciden-  in  homine  quod  dignum  sit  vita  seterna  : 
tium  est.  ^^^    oportet,  quod   accipiat   ex   gratuito 

Et    QUAMvis    boc    verum    sit,    tamen  dono  Dei,  cum  quo  inhabitet  eum  Deus, 

quidam  objiciunt  contra  hoc  sic  :  qui   solus    potest   in  talia  opera  merito- 

1.  Omne  quod  mulat  subjectum  in  se  ria.    Et  de  hoc  multum  notatum   est  in 

salvatum  unum  et  idem,   substantia   est  prinio    libro    de   ijrocessione    temporali 

et   hoc  aliquid  :  gratia  sic   mutat  subje-  Spiriius  sancti. 

ctum  :  ergo  videtur,  quod  gratia  sit  sub-         Et  ideo  primse    quatuor  rationes  con- 

stantia   et    hoc    aliquid.   Primam    dicunt  cedendse  sunt  et  procedunt. 

esse  per  se   manifestam.  Secundam  pro-  Ad    hoc  quod  in  eontrarium  objicitur  Ad  object.i. 

bant  per  id  quod  dicitur,  I  Reg.  xvi,  14,  primo,   dicendum   quod  gratia  in  seipsa 

ubi  dicitur,  quod  spiritus  Domini  reces-  salvata  non  mutat  subjectum,  sed  dicitur 

sit  a  Saul:  quod  non   dicitur,  ,nisi  pro-  mutare  subjectum,  quando  etfectus  ejus 

pter  gratiam    quse   recessit  ab   eo.  Pro-  apparet  in  diversis  :  et  sic  ab  uno  dicitur 

bant  etiam  per  hoc  quod  dicitur,  Numer.  propagari  in  alium.  Et  sic  loquuntur  au- 

XI,  17,  ubi  dicitur  :  Auferam  de  spintu  ctoritates  inductse   ad  probationem   mi- 

tuo,  traclamque  eis,  scihcet   septuaginta  noris.  Sic   enim  toUitur  spiritus  Moysi, 

viris.    Constat    enim,    quod   non^potest  et  datur  septuaginta  viris. 

unum  et  idem   septuaginta  viris  dividi,  Ad   aliud   dicendum,    quod    alteratio  Adobject.2. 

nisi  substantia  continua  divisibilis.  duobus  modis   capilur,  scilicet   ab  ahter 

2.    Adhuc    fortius    objiciunt,  dicentes  se  habere,  et  ab   alleratione  proprie   di- 

quod  secundum  quamlibet  speciem  qua-  cta   qus   ht  secundum   ciuale  fluens,  ut 

lilatis  potest   heri   alteratio   :  secundum  dicit  Avicenna,  quod  est  passio  vel  pas- 

gratiam  non  fit  alteratio,    sed  perfectio  sibilis   qualitas  inferens  vel  ilhita  :  qu» 

naturcE  :  ergo  videtur,  quod  gratia  non  .  alleratio   proprie    dicilur,   et  est    motus 

sit  qualitas  accidentahs.  Prlma  probatur  corruptibilis.  Primo  modo  bene  ht  alte- 

ex  hoc,  quod  qualitas   non   confert  esse  ratio  secundum  gratiam,  et  non  secundo 

substantiale,    sed    accidentale.    Secunda  modo. 

expresse  scribitur  in  VI  Plujsicorum,  Et  quod  dicit  Philosophus,  quod  mu- 
ubi  dicitur,  quod  cum  ex  ignorante  fit  tatus  secundum  virlutcm  intellectualem 
sciens,  et  ex  non  virtuoso  virtuosus,  non  vcl  moraUMn  non  cst  alleratus,  sed  per- 
esl  alteratus,  sed  perfectus.  Et  si  hoc  fectus,  ideo  dicit,  c^uia  taliura  habituum 
estverum  de  habilibus  acquisitis,  multo  pcrfecliones  sunt  secundum  perfectio- 
magis  verum  est  de  habitibus  infusis.  nem  naturalem,  et  ideo  alteratus  sic  non 

dicitur  alteratus,  sed  perfectus  proprie, 


228 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


sicut  et  felicitas  dicitur  operatio  perfecta 
et  non  impedita  secundum  propriam  et 
connaturalem  virtutem  hominis.  Omnes 
enim  lales  perfecliones  virtutum  intelle- 
ctualium  et  moralium,  perfectiones  na- 
tur^e  sunt  :  quia  natura  apti  sumus  eas 
suscipere  et  potentes  :  licet  perfectio 
completa  in  acquisitis  virlutibus  intelle- 
clualibus  sit  ad  doctrinam,  el  in  mora- 
libus  ad  assuetudinem,  et  infusis  sit  a 
Deo  gratiam  infundente,  et  sunt  ad  per- 
feclionem  naturae.  Et  Tullius  diffmiens 
virtutem  dicit,  quod  «  virlus  est  habi- 
tus  in  modum  natura?  rationi  consenta- 
neus.  » 


MEMBRUM  ni. 

Quid  sit  gratia  definitione  ^  ? 

Tertw  quseritur,  Quid  sit  definilione 
j^ralia  ? 

Et  ponuntur  diversae  definitiones  San- 
clorum  et  Magistrorum. 

1.  Dicit  enim  Chrysostomus,  quod 
«  graiia  est  sanitas  mentis,  et  deleclatio 
cordis.  » 

2.  Adhuc,  Isidorus  :  «  Gratia  est  divi- 
nae  misericordiae  donum,  per  quod  bonae 
voluntatis  fit  exitus.   » 

'*).  Adliuc,  Augustinus  in  libro  de 
Correptione  ct  gratia  :  «  Gratia  est  habi- 
tus  tolius  vitae  universaliter  ordinati- 
vus.  » 

4.  Adhuc,  Sup'^r  illud  Psahni  cni,  1.5  : 
rt  echilaret  facieni  in  oleo^  dicit  Glos- 
sa  :  «  Gratia  est  quidam  nitor  animae 
concilians  sanctum  amorem.  » 

•3.  Prcfposilivus  et  aUi  antiqui  Magi- 
slri  sic  definierunt  oam  :  «  Gratia  est 
habitus  infusu-,  divince  bonitati  et  cha- 
ritati  sirnilis,  gralum  faciens  habentem, 
et  opus  ejus  gratum  reddens.  » 


CoNTRA  PRiMAM  objicitur  sic  : 
Sanitas  mentis  non  fit  nisi  universali- 
ter  pulsa  infirmitate  tam  culpae  quam 
poenae  :  gratia  non  pellit  poenam,  poenas 
enim  multi  habuerunt  Sancti,  qui  tamen 
in  gratia  perfecti  fuerunt,  sicut  et  ipse 
Christus  :  ergo  videlur,  quod  male  deli- 
nitur  quando  dicitur,  quod  gratia  sit  sa- 
nitas  77ientis.  Similiter  non  bene  dicitur 
delectatio  cordis,  ut  videtur  :  delectatio 
enim  potius  videtur  esse  fruclus  Spiri- 
tus,  quam  gratia  secundum  se. 

Adhuc,  Contra  secundara  definitionem 
quae  est  Isidori  objicitur  sic  : 

1.  Per  hoc  enim  quod  dicitur,  Divi^ise 
misericordice  doniini,  nihil  specificatur 
de  gratia  :  quia  etiam  naturalia  dona 
sunt  dona  divinae  misericordiae. 

2.  Adhuc  etiam  per  hoc  quod  dicitur, 
Per  qiiod  est  exitus  bo7i3s  vohuitatis, 
non  specificalur  gratia  a  virlute  :  quia 
per  quamlibet  virtutem  fit  exitus  bonae 
volunlatis  in  opus  perfectum  :  et  sic  gra- 
tia  non  esset  aliud  quam  virlus  :  quod 
non  est  verum,  quia  gratia  est  forma 
virtutis,  ut  dicit  Augustinus  :  et  forma 
non  est  formatum  essentialiter. 

Adhuc,  Objicitur  contra  tcrtiam  quae 
cst  Auguslini. 

Habilus  enim  vitae  universaliter  ordi- 
nalivus  non  potest  esse  unus,  sed  est 
universilas  virlulum  tam  infusarum 
quam  acquisilarum  :  et  sic  gralia  non 
essct  nisi  universitas  virtutum  :  quod 
omnino  falsum  est,  quia  gratia  est  quae 
informat  virtutes  ut  gratse  sint,  et  sine 
qua  graise  esse  non  possunt. 

Adhuc,  Contra  quarlam  objicitur  sic  : 

1.  Nitor  proprie  rcfertur  in  spirituah- 
bus  ad  intellectum  :  gratia  autem  tam 
in  intelleclu  quam  in  atlectu  est  :  non 
ergo  benc  definitur  pernitorem. 

2.  Adhuc,   Concilians  sanctum  amo- 


^  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Senten-      novae  editionis. 
tiarura,  Dist.  XXVI,  Art.  4.  Tom.  XXVII  hujusce 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  98 

et  si  charitas  est  con- 


229 


amorem,    tunc    gratia 


rem  est  charitas 

cilians    sanctum 

non  esl  nisi   charitas  :  quod  falsum  est, 

quia    divisiones  gratiarum  multsB  sunt, 

sicut  dicitur,  I   ad    Corinth.    xii,  i  :  et 

sic  gratia  in  genere  non  potest  esse  sola 

charitas. 

Adhuc,  Objiciunt  quidam  contra  quin- 
tam  detinitionem  : 

Si  enim  gratia  est  donum  et  habitus 
gratum  faciens  habentem,  et  opus  ejus 
gratum  reddens  :  tunc  videtur,  quod 
per  ea  quoe  ponuntur  in  definitione,  de- 
terminari  debef  gratia  :  et  hoc  non  vide- 
tur  convenire  :  quia  per  hoc  quod  est 
donum  Dei,  a  nullo  alio  distinguitur, 
sed  simpliciter  in  genere  ponitur.  Simi- 
liter  per  hoc  quod  dicitur,  gratum  fa- 
ciens  habentem,  non  videtur  distino-ui  : 
quia  omne  donum  signum  est  gratitudi- 
nis  divinse  :  quia  non  daret,  nisi  gratus 
esset.  Similiter  per  hoc  quod  dicitur 
opus  ejus  gratum  reddens,  non  distin- 
guitur  a  virtute  :  quia  virtutis  pro- 
prium  est  ut  opus  reddat  gratum  et  bo- 
num. 

Adhuc,  Una  objectio  communis  est  : 
quia  unius  rei  unicum  est  esse  :  sed  de- 
finitio  dicit  esse  :  ergo  unius  rei  unica 
est  definitio.  Quseratur  ergo,  Penes  quid 
sumantur  tot  defmitiones  ? 

SoLUTio.  Ad  hoc  ultimum  primo  re- 
spondendum  est,  quod  unius  rei  unica 
est  defmitio  quce  datur  per  essentiaHa 
rei  :  sed  multae  sunt  assignationes  diffi- 
nitivce,  quse  dantur  etiam  per  effectus 
diversos  et  per  causas  diversas  rerum,  et 
per  propria  rerum  quse  conveniunt  ut 
accidentia  propria  et  convertibilia  cum 
re.  Propter  quod  etiam  demonstrationes 
non  liunt  tantum  per  definitionem  et 
causam  propriam,  sed  etiam  per  signum 
quando  convcrtitur  cum  causa.  Et  sic 
diversffi  dantur   assignationes  de  gratia. 

PRiMAcnim  quse  est  Chr3'sostomi,datur 
por  proprium  eircclum  giatiai  duplicem, 


qui  est  sanitas  mentis,et  delectatio  cordis. 
Ad  id  quod  objicitur  de  sanitate,  quce 
non  efficitur  nisi  universaliter  pulsa  in- 
firmitate,  dicendum  quod  dupliciter  uni- 
versaliter  pellitur  infirmitas,  sciiicet  in. 
effectu,  et  in  causa.  In  effectu  gratia 
universahter  non  pellit  infirmitatem,  sic- 
ut  objectum  est  :  ?ed  in  causa  universa- 
liter  eam  pellit,  eo  quod  omnis  infirmi- 
tas  generaliter  causatur  a  peccato.  Unde 
Hiercnymus  :  «  Quidquid  patimur,  pec- 
cata  nostra  meruerunt.  »  Et  Gregorius  : 
«  NuIIa  nocebit  adversitas,  si  nulla  do- 
minetur  iniquitas.  »  Et  ambo  fundant  se 
super  Psalmum  cii,  3  :  Qui  propitiatur 
omnibus  iniquitatibus  tuis,  qui  sanat 
omnes  infirmitates  tuas.  Unde  cum  gra- 
tia  universaliter  tollit  peccatum,  univer- 
saliter  tollit  infirmitatem  :  et  ideo  dicitur 
sanitas  mentis.  Delectatio  autem  cordis 
dicitur  :  quia  dicunt  Aristoteles  in  X 
£'//?«co77//??,etMichaeIEphesius  ibidem  in 
commento,  et  etiam  Aspasius,quod  dele- 
ctatio  proprie  nihil  aliud  est  nisi  diffusio 
naturae  in  operalione  propria  secundum 
naturam  facta.  Et  ideo  etiam  illa  dele- 
ctatio  non  habet  contrarium,  sicut  est  in 
contemplatione  Iheorematum.  Et  quia 
gratia  per  dulcedinem  bouce  voluntatis 
conjungit  Deum  homini  in  quo  summa 
delectatio  est  et  gaudium,  ideo  dicitur 
delectatio  cordis. 

Ad  illam  quae  est  Isidori  dicendum, 
quod  illa  datur  per  causam  propriam 
gratise  :  quia  tantum  donum  sicut  est 
gratia,  non  potest  esse  nisi  optimse  vo- 
luntatis  Dei  :  per  lioc  enim  confertur  no- 
bis  summum  bonum  ut  inhabitet  in  no- 
bis.  Et  cum  dicit,  Per  quod  sit  exitus 
bonse  voliintatis,  non  accipit  volunta- 
tem  pro  una  speciali  potentia,  sed  po- 
tius,  sicut  dicit  Anselmus,  secundum 
quod  voluntas  est  motor  omnium  po- 
tentiarum  animae  universalis  :  quia  om- 
nes  moventur  ad  libitum  voluntatis  :  et 
sic  non  terminatur  virtute,  sed  gratia 
gencraliter  :  quia  talis  bonae  voluntatis 
exitus  bonus  non  est,  nisi  per  gratiam. 


230 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Per  hoc  patet  solutio  ad  ea  qufe 
objiciuntur  conlra  hanc  deiinitionem. 

Ad  illam  quae  dicitur  esse  Augustini, 
.  dicendum,  quod  illa  dalur  per  proprium 
efTectum  :  elfectus  enim  gratiae  proprius 
cst,  vilam  lotam  universaliter  ordinare 
ad  Dcum.  £t  in  hoc  ditfert  ab  universali- 
tate  virtutum  :  quia  virtus  non  ordinat 
nisi  ad  actum  et  potentiam  :  gratia  au- 
tem  ordinat  universaliter  et  totum  lio- 
minem  ad  Deum. 

Per  hoc  patet  solutio  objectorum  con- 
tra  illam. 

Illa  autem  quae  accipitur  de  (ilossa 
super  Psalmum  ciii,  15,  datur  per  pro- 
prium  eflectum  gratiaB.  Nitor  enim  con- 
sistit  iii  pulchritudine  ex  conformitate 
ad  primum  pulchrum  quod  facit  gratia. 
Sanctus  amor  autem  praecipue  in  chari- 
tate  perficitur  ex  gratia,  secundum  quod 
est  conformitas  summi  boni  ad  bonum 
quod  est  in  anima  per  gratiam.  Et  sic 
patet  solutio  objectionis  de  charitate  fa- 
ctce. 

Ad  objectu.m  contra  quintam  et  ulli- 
mam,  dicendum  quod  illa  videtur  magis 
propria  esse  de  gratia  quam  aliee  :  et  per 
ea  quae  in  ea  ponuntur,  distinguitur  ab 
aliis,  sicut  distinguitur  diflinitum  per 
partes  definitionis.  Per  hoc  quod  dicitur, 
Hahilus  infimis,  distinguitur  ab  habiti- 
bus  acquisitis.  Per  hoc  quod  dicilur, 
Divinw  bonilati  simiiis,  distinguitur  ab 
habitibus  particularibus,  qui  non  univer- 
saliter  assinnlant  nos  divinae  bonitati, 
sed  cuidam,  sicut  sapientia  veritali,  for- 
titudo  potentiae,  et  sic  de  aliis  :  sed  gra- 
tia  universaliter  assimihit  nos  divinae 
bonitati,  et  propter  hoc  consequenter 
gratum  faciens  habentem,  et  opus  ejus 
gratum  reddens.  Unde  dicilur  in  libro 
de  Landabilibiis  honis,  quod  justilia  est 
habitus,  qui  est  in  tota  anima  :  pruden- 


tia  autem  est  secundum  parlem  quse  est 
ratio,  temperantia  aulcm  est  sccundum 
partein  concupiscibilis,  fortitudo  vero  est 
secundum  partem  qute  est  irascibilis.  Ita 
gratia  est  univer^alis  infusus  habilus, 
qui  diiTunditur  in  tola  anima  et  in  om- 
nibus  viribus  ejus  et  in  omnibus  operi- 
bus,  et  omnia  facit  grata  Deo,  et  confert 
virlulem  merendi  vitam  aeternam  :  quia 
per  talein  gratiam  Deus  inhabitat  in 
Sanclis  et  in  bonis  hominibus.  Et  hoc 
est  quod  dicitur,  I  ad  Corinth.  xv,  10: 
Gralia  Df^i  sum  id  quod  sum,  et  gratia 
ejus  i)i  me  vacua  non  fuii. 


MEMBRLM  IV. 

Cui  insit  graiia  primo  ei  per  se,  uirum 
scilicei  poientisey  vel  subsianiix 
animse^  ? 


QuARTO  quaeritur,  Gui  insit  gratia 
primo  et  per  se,  utrum  scilicet  potentiae, 
vel  substantiae  animae? 

Et  videtur,  quod  potentise  ex  ipso  no- 
mine  gratiae,  quod  ponitur  in  Litlera  a 
Magislro  et  Augustino. 

1 .  Dicitur  enim  gratia  operans  et  co- 
operans  :  opus  autem  respicitpotentiam  : 
ergo  videtur,  quod  gratia  insit  per  po- 
tentiam. 

2.  Adhuc,  In  Littera  dicilur,  quod 
facit  velle  et  currere  :  utrumque  autem 
est  secundum  potentiam. 

3.  Adhuc,  In  Liiiera  dicitur,  quod 
praevenit  voluntatem,  et  informat  ut 
velit:  voluntas  aulem  potentia  est :  ergo 
videtur,  quod  insit  immediate  secundum 
potentiam. 

(^ONTRA  : 

Jn  definitione  praeinducta  dicitur,  quod 
gratum   facit    liabentem,    et    opus    ejus 


;sed  conJi 


1  Cf.  Opp.  B.Alberti.  Comraent.  in  II  Senten- 
tiarum.  Dist.  XXVI,  Art.  o.  Tom.  XXVII  hujusce 


novae  edilionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVI,  QU.EST.  99. 


231 


gratum  reddit.  Ergo  videtar,  quod  im- 
mediate  inest  secundum  subjectum  ha- 
bentis,  et  per  illud  etiam  inest  potentiis. 

oiaiio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  gratia  est 
universalis  habitus,  informans  et  subje- 
clum  et  potentias  omnes  et  opera,  per 
quam  Deus  inhabitans  in  sanctis  omni- 
bus  influit  vim  merendi  vitam  aeternam  : 
quam  vim  sine  Deo  habere  non  possent : 
quia  haec  virtus  infinita  est,  quae  non 
convenit  nisi  Deo.  Et  ideo  dicitur,  fsa. 
XXVI,  12  :  Omnia  opera  nostra  operatus 
es  nobis^  Domine.  Et,  Joan.  xv,  5 : 
Siyw  me  nihil  potestis  facere.  Et  ibidem, 
Qui  manet  in  me,  et  ego  in  eo,  hic  fert 
fructum  multum. 

1,  Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  ve- 
rum  est,  quod  opus  respicit  potentiam 
radicatam  in  essentia  :  et  ideo  etiam  ha- 
bitus  gratiae  refertur  ad  essentiam. 

2.  Ad  ALiuD  eodem  modo  respondendum 
est,  quod  velle  facit  et  currere  facit :  sed 
utrumque  refertur  ad  essentiam  in  qua 
radicatur  potentia.  Et  ideo  habitus  gra- 


tise  ad  essentiam  refertur.  Aliter  enim 
est  de  hoc  habitu  gratite,  et  aliter  de  ha- 
bitibus  virtutum  particularium.  Vittules 
enim  particularcs  perficiunt  ad  actus  de- 
terminatos  :  gratia  autem  gratum  faciens 
perficit  actus  ipsos,  et  operantes  in  com- 
paratione  ad  Deum,  ut  scilicet  et  ope- 
rans  acceptus  sit,  et  opus  ejus  acceptum. 
Sapient.  iv,  {^  \  Placens  Deo  factus  est 
dilectus.  Piacens  enim  Deo  est  per  gra- 
tiam  :  et  ideo  ipse  fit  dilectus,  et  opera 
ejus.  Et  hoc  est  etiam  quod  dicit  Au- 
gustinus  contra  Julianum  Pelagianum  : 
«  Cooperando  Deus  in  nobis  perficit 
quod  operando  incipit :  quia  ipse  ut  ve- 
hmus  operatur  incipiens^  qui  volentibus 
cooperatur  perficiens.  » 

Ad  ULTIMUM  dicendum,  quod  volunta- 
tem  ibi  non  accipit  pro  particulari  po- 
tentia,  sed  (sicut  paulo  ante  dictum  est) 
pro  generali  motore  omnium  eorum 
quse  sunt  in  anima:  et  ille  est  libertas  in 
tota  anima  difTusa. 

Et  iLLUD  quod    contra   objicitur,   pro-  ^^  ^bject. 
cedit. 


Ad   3. 


QUiESTIO  XCIX. 


De  voluntAte  et  annexis. 


Deinde,  Quaeritur  ratione  ejus  quod 
dicitur  in  libro  11  Senteniiantm,  di- 
stinct.  XXVI,  cap.  Voluntatem  ipsam. 

Primo  quaeritur,  Quid  sit  voluntas,  et 
quse  divisio   voluntatis  ? 


Et  secundo,  De  synderesi,  quid  sit, 
an  aliquando  peccet,  et  utrum  in  toto 
possit  exstingui  vel  non? 

Et  tertio,  Quid  sit  conscientia,  et  in 
quo  ditlert  a  synderesi,  et  prohaeresi? 


232 


D.  ALB.   MAG.  ORD.  PRyED. 


MEMBRUM  I. 

Quid  sit  volunlas,  et  de  dicisiune 
ipsius  *  ^ 


Primo  ergo  quaeritiir,  nuid  sil  voluii- 
tas,  et  quae  divisio  ipsius? 

i.  Dicil  auleni  Augustiinis  in  liljro  de 
Duabus  animabus  :  «  Voluntas  est  animi 
motus,  cogente  nulio  ad  aliquid  non  ad- 
mittendum,  vel  adipiscendum  ".  » 

Et  de  hac  detinilione  qua?ritur,  Utrum 
data  sit  de  voluntale  quaj  est  potentia, 
vel  de  voluntate  quse  est  actus? 

Si  de  voluntate  ut  potentia:  tunc  non 
esset  dicendum,  quod  voluntas  est  animi 
motus  :  quia  potentia  non  est  motus.  Si 
autem  de  motu  sive  de  actu  :  tunc  ilc- 
rum  videtur  inconveniens,  quod  detei- 
minat  motum  potentice  quam  non  de- 
terminavit. 

2.  Adhuc,  Damascenus  delerminans 
de  voluntale  in  lihro  II  dc  Fide  ortho- 
doxa,  dicit  sic  :  «  Oportet  scire,  quod 
animse  inserta  est  nalurahter  virtus  ap- 
petitiva  ejus  quod  secundum  naturam 
est,  et  omnium  quee  natura;  suhslanlia- 
liter  conferunt,  expelitiva  est  ea,  quai 
vocatur  voluntas  ^  »  Et  illa  esl  alia  de- 
fmilio  ah  iila  quam  dat  Augustinus. 

Sed  contra  hanc  similiter  oljjicitur : 
quia  voluntas  non  est  lanlum  appetilus 
naluralium,  sed  in  i)mni])us,  sicut  dicit 
Pliilosoplms,  voluntas  semper  est  hnis  : 
consilium  autem  et  clectio  sunt  eorum 
quae  sunt  ad  finem. 

'•\.  Adhuc,  Damascenus,  ibidem  expo- 
nens  quomodo  volunlas  sit  eorum   qua3 


sunt  secundum  naturam,  dicit  sic  : 
«  Suhstantia  et  esse  ct  vivere  et  moveri 
secundum  intellectum  et  sensum  appetit, 
propriam  concupiscens  et  plcnam  essen- 
tiam.  »  Secundum  hoc  videtur,  quod 
vokintas  non  sit  nisi  de  his  quae  sunt 
ordinata  ad  essentiam  :  quod  omnino 
falsum  est. 

4.  Adhuc,  Damascenus  ihidem  inha 
dicit  sic :  «  Voluntas  est  ipse  ralionalis 
et  naturalis  appetitus,  et  simpliciler 
mixtus  cum  natura,  et  est  naturae  con- 
stilulivorum.»  Et  hoc  videtur  iterum  esse 
falsum  :  quia  voluntas  est  multorum 
quae  naluram  non  constituunt. 

0.  Adhuc,  Aristoteles  in  II  Ethicunim 
dicit,  quod  voluntarium  est,  cujus  prin- 
cipium  est  in  ipso  conscienle  singularia 
in  quihus  est  actus  :  et  talia  sunt  multa 
quai  ad  consistentiam  nalurie  non  per- 
tinent. 

0.  Adhuc,  iVnselmus  dicit,  quod  «  vo- 
luntas  est  universaUs  motor  omnium 
potentiaium  animae.  »  Cum  enim  dico, 
Possum  amhulare,  suhintelligitur^  si 
volo.  Similiter  cum  dicitur,  Possum 
loqui.  Et  simililer  cum  dicitur,  Possum 
intelligere,  possum  videre,  et  sic  de  aliis. 
Et  sic  volunlas  de  omnihus  est  quie  sunt 
in  ii])erhite  nostra  facere  vel  non  facere, 
sicul  Aristoteles  dicit,  quod  voluntaria 
sunt,  (juorum  principium  est  in  nohis. 

7.  Adhuc,  Damascenus  ihidem  dividit 
voluntatem  in  ^ikr^^^vi  et  6ojX/)aiv.  Et  dicit, 
quod  voluntas  orAr^cri;  naturalis  et  ratio- 
nalis  est  appetitus  omniuni  naturse  con- 
■  slitutivorum,  et  simplex  virlus  :  qui  enim 
a{)[)etitus  est  aliorum  non  existens  ratio- 
nalis,  non  dicilur  voluntas.  HojXYjai;  au- 
tem  voluntas  est  qualiscumque  naturalis 
eiAr,a'.;,  id  est,  voluntas.  Et  exponitur, 
scilicet  naturatis  et  rationalis  appetitus 
alicujus  rei.  Nam  injacet  quidem    homi- 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Commoiit.  iii  II  Sen- 
tentiarum,  Disl.  XXVI,  Art.  8.  Tom.  XXVII 
hujusce  novEe  editionis.  Cf.  etiam  Ila'"  Part. 
Surama  de  Creaturis,  Tract.  I,  Quaest.  60,  Arl. 
1  et  2.  Tom.  XXXV. 


^  S.  AuocsTiNus,  Lib.  de  Duabus  animabus, 
cap.  10. 

■■'  S.  .1.  Damasce.nus,  jjb.  II  di;  Fide  orlbodo.xa, 
cai).  22. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU^ST.  99. 


233 


nis  animae  virtus  rationabilis  appetendi. 
Cuni  igitur  naturalis  motus  fuerit,  ipse 
naturalis  appetitus  ad  aliquam  lem  di- 
citur  Soj).rjT!?,  id  est,  voluntas  consilia- 
tiva. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  Augustinus 
optime  detinit  voluntatem  per  detinitio- 
nem  quae  poniturin  littera. 

Ad  id  quod  primo  quaeritur,  Utrum 
definiat  motum  vel  potentiam? 

Dicendum,  quod  delinit  potentiam  in 
actu  sive  in  motu  existentem  :  illa  enim 
perfectissima  est.  £t  propler  hoc  dicit, 
quod  voluntas  est  ynotiis  animi.  Et  quia 
talis  cogi  non  potest,  quia  libera  est  ad 
omnia  quse  voluerit  facere,  sicut  dicit 
Augustinus,  propter  hoc  dicit,  Cogente 
nullo.  Quia  quod  cogitur,  causa  sui  non 
est,  et  per  consequens  liberum  non  est. 
Dicit  enim  Aristoteles  in  primo  primse 
philosophise,  quod  liberum  dicimus,  qui 
causa  sui  est.  Et  si  libera  non  est^  vo- 
luntas  non  est.  Et  quia  potentiae  ratio- 
nales  sunt  ad  opposita,  ideo  addit,  Ad 
aliquid  non  admittendum,  vel  adipi- 
scendum.  Utrumque  in  potestate  et  li- 
bertate  habet :  et  non  agitur  vel  cogitur 
ad  aliquos  actus,  sed  habet  in  libertate 
facere  vel  non  facere. 

Ad  id  quod  objicitur  de  Damasceno, 
dicendum  quod  non  intendit  Damasce- 
nus  dePmire  in  genere  voluntatem,  sed 
venatur  ibi  divisionem  voluntatis  in 
eiXr^o-iv,  id  est,  naturalem  :  et  SojXrjatv,  id 
est,  consiliativam  sive  deliberativam, 
sicut  patet  per  verba  inducta.  Quocum- 
que  tamen  modo  voluntas  sumatur,  sive 
naturaiis,  sive  deliberativa,  semper  est 
motus  animi  liber  sui,  qui  nullo  cogente 
impellitur  ad  ea  quae  facit,  et  adipiscitur 
quee  adipiscitur,  etnon  agitur  ad  aliquid, 
sed  agit  ex  propria  Ubertate.  Et  ideo 
ibidem  dicit,  quod  libere  appetit,  et  li- 
bere  inquirit  et  scrutatur,  et  libere  judi- 
cat,  et  libere  dis})onit,  et  hbere  impetum 
facit.  De  his  tamen  multum  dictum  est 
in  qucE'slione  de  libero  arbilrio.  Unde 
verba  Damasceni  nihil  fuciunt  ad  delini- 


tionem,  sed  ad  divisionem.  Unde  ibidem 
dicit,  quod  in  II  Ethicorum  dicit  Aiisto- 
teles,  quod  voluntas  impossibilium  est  : 
volumus  enim  esse  immortales,  quod 
impossibile  est.  Tamen  antiqui,  scilicet 
Prsepositivus,  et  Gulielmus  de  Altisio- 
doro  dixerunt,  quod  voluntas  impossi- 
bihum  non  est,  sed  velleitas  quasdam 
sub  conditione  accepta  :  vellemus  enim 
si  esset  possibile.  Et  ratio  eorum  fuit, 
quia,  sicut  dicit  Aristoteles  in  III  de 
Anima,  cap.  de  movente,  non  fit  motus, 
nisi  fiat  initium  per  intellectum  et  per 
phantasiam.  De  impossibili  autem  non 
polest  tieri  initium  per  intellectum  :  eo 
quod  falsum  et  impossibile  numquam 
scitur  :  propter  quod  etiam  perfectus 
motus  voluntatis  non  potest  esse  in  im- 
possibile  et  falsum. 

Ad  hoc  quod  contra  objicitur,  dicen- 
dum  quod  generaliter  et  per  se  loquendo 
voluntas  semper  finis  est :  tamen  hccc 
eadem  in  naturaiibus  vocatur  9eXr^ai;,  a 
e£Xr)[jia  Graeco,  quod  est  naturale :  et  in 
deliberativis  et  consiliativis  vocatur 
SojXrjji; :  gouXr^T'.;  enim  in  Greeco  idem  est 
quod  consiliativum. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  non  intendit  xd  s. 
Damascenus  dicere,  quod  voluntas  in  se 
non  sit  naturalium,  sed  intendit,  quod 
omnibus  existenlibus  viventibus,  senlien- 
tibus,  rationabilibus  sit  inserlus  quidam 
naturalis  ajjpetitus  appelendi  omnium 
eorum  quee  faciunt  ad  naturae  consisten- 
tiam  et  conservationem,  qui  in  rationa- 
biUbus  dicitur  voluntas  e^Xr.at?  :  in  ir- 
rationabilibus  autem  non  potest  dici 
vohmtas,  sed  appetitus  naturahs.  Quia 
dicit  Aristoteles  et  Joannes  Damasce- 
nus,  et  Gregorius  Nyssenus,  quod  omnis 
voluntas  iu  ratione  est :  eo  quod  non 
potest  esse  omnino  liberum  ad  actus  nisi 
rationalis  anima.  Alia  enim  irralionalia 
animalia  magis  aguntur  quam  agant,  ut 
dicit  Damascenus  :  et  ideo  etiam  non 
possunt  habere  liberum  arbitrium^  ut  iii 
praehabitis  satis  determinatum  est, 

Ad    ALiuD    dicendum    similiter,    quod     ^<j  ^^ 
Damascenus  ibi  non  investigat  definitio- 


234 


D,  ALB.  MAG.  ORD.  PR^ED. 


nem  voluntatis  ut  voluntas  est :  sed  tan- 
tum  illam  partem  quae  dicitur  ^zlr^rn^. 
^j  5  Ad    ALiuD   dicendum,    quod    voluntas 

deliberativa  aliorum  est  quam  Ulr^^i;. 
Sed  voluutarium  in  genere  detlnit  Ari- 
stoteles:  et  iliud  est  cujus  principium  est 
in  ipso  conscienle  singularia  in  quibus 
est  actus  :  et  opponitur  duplici  involun- 
tario,  scilicet  per  violentiam,  et  perigno- 
rantiam.  Involuntarium  per  violentiam 
est,  cujus  principium  est  in  alio  nil  con- 
ferente  vim  passo.  Et  contra  hoc  dici- 
tur  in  definilione  voluntarii,  Ct^jifs 
principiwn  est  in  ipso.  Tnvoluntarium 
autem  per  ignorantiam  est,  quod  casu 
praeter  intentionem  agentis  fit,  sicut 
si  aliquis  in  loco  consueto  ad  exercitan- 
dum  projicit  sagittas,  et  casu  obviat 
homo,  et  occiditur,  in  quem  numquam 
aliquid  machinatus  fuit  projiciens  sagit- 
tas.  Et  propter  hoc  dicitur  in  definitione 
voluntarii,  Conscienle  singularia  in  qiii- 
bus  est  actus. 

Adhuc  tamen  secundum  Aristotelem, 
et  Damascenum,  et  Gregorium  Nvsse- 
num,  sunt  queedam  operationes  mixtae 
magis  cum  volutates  quam  involunta- 
riae,  sicut  est  projectio  mercium  tempore 
tempestatis  de  navi  ne  submergatur  : 
quae  dicuntur  magis  voluntarise,  quia 
principium  est  in  ipso  agente  :  mixtae 
tamen,  quia  aliquid  compellit  ad  hoc  ut 
hoc  eligatur. 
Ad  6.  Ad  iD  quod  dicitur  de  Anselmo,  di- 
cendum,  quod  revera  libertas  quae  est  in 
voluntate,  diffunditur  per  omnia  quae 
sunt  animae,  et  etiam  hominis,  et  sic 
generalis  motor  est  voluntas  omnium  vi-  ' 
rium  animae.  Et  hoc  satis  dictum  est  in 
qucestione  de  libero  arbitrio. 
Ad  7.  Ad  ULTiMUM  diccndum,  quod  Damasce- 
nus  ibi  non  investigat  definitionem  vo- 
luntatis,  ut  dictum  est,  sed  divisionem 
voluntatis  in  naturalem,  et  constituti- 
vam.  Et  naturalis  dicitur  illa,  quae  est 
omnium  natura  constituentium,  quae  di- 


citur  GJAT^j'.;.  Alia  vero,  scilicet  operabi- 
lium  per  nos,  dicitur  SojXr.at?,  sive  consi- 
liativa. 


MEMBRUM  II. 

De  sj/ndcresi, 


Secundo,  Quaeritur  de  synderesi. 

Primo,  Quid  sit  ? 

Et  secundo  Utrum  contingat  eam  ali- 
quando  peccare  ? 

Et  tertio,  Utrum  in  toto  possit  exstin- 
gui  vel  non  ? 


MEMBRI  SECLWDI 

ARTICULUS  I. 

Quid  sit  sijnderesis  *  ? 


Primo  quaeritur,  Quid  sit  synderesis  ? 
Et  videtur,  quod  sit  potentia  quaedam 
animae  rationalis  :  quia 

1.  Ita  dicit  Gregorius  in  Glossa  super 
illud  Ezcchielis,  \,  10  :  Facies  aquilse 
desuper  ipsorum  quatuor,  sic  :  «  Dicunt 
plerique  juxta  Platonem  rationabilitatem 
intelligi  in  facie  hominis,  irascibilitatem 
in  facie  leonis,  concupiscibilitatem  in 
facie  bovis,  quartam  poncntes  super  has, 
quam  Graeci  vocant  synderesim,  quae 
intelligitur  in  facie  aquilae,  quae  est  de- 
super  ipsorum  quatuor.  »  Sed  aliae  tres 
sunt  potentiae  animae.  Ergo  et  quarta  quae 
synderesis  dicitur. 

2.  Adhuc,   Malach,  ii,  1.^  :  Custodite 


*  Cf.   Opp.  B.  Alberti.  11^  Part.   Summae  de      novac  editionis  nostreo. 
Creaturis,    Tract.    I,    Quaest.  71.  Tom.    XXXV 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  99. 


235 


conlra 


spirilum  vestrum,  et  uxorem  adolesceii-  rium  sit  in  practicis  quam  ia  speculativis, 

tise   tuce    nolite    despicere.    Super    illud  ad  perfectionem   rationalis  animae  perti- 

Hieronymus    in  Glossa  :   «   Per  uxorem  net,  quod  in  operabilibus  sive  practicis 

adolescentige   intelligit  legem  naturalem  sit  lumen  inclinans  semper  in  bonum,  et 

scriplam  in  corde  et  in  spiritu.  Spiritus  remurmurans   malo  :  hoc   autem  lumen 

vero  dicitur  non  animalis  pars  qua?  non  non  potest  esse  nisi  synderesis,  quia  di  ■ 

percipit    quee  Dei    sunt,    sed    rationalis  recte  habet   actuni  svnderesis,  et  lumcn 

sp'\r\tus,  qui  postulat pro  uobis  gemitibus  est  habilus   et   noii  potentia  :  ergo  syn- 

inenarrabilihus    \    Ergo   videlur,    quod  deresis  est  habitus  et  non  potentia. 

spiritus  sit  rationalis  pars  in  nobis,  qua  3.  Adhuc,  Objiciunt  quidam  logice  sic  : 

honio  inclinatur  in  Deum,  cui  sicut  viro  Synderesis  et  fomesex  opposito  dividun- 

conjungitur  lex  naturalis  a  principio  vi-  tur  :  quia  fomes  semper  instigat  ad   ma- 

tae,  et   inclinat   ad  ea  quae  Dei   sunt,  et  lum,     synderesis    semper  ad  bonum    : 

quse  sunt   secundum   naturam  :  sed  illa  fomes    est  habitus  :  ergo    synderesis  est 

non  est  alia  potentia  quam  synderesis  :  habitus. 

ergo  synderesis  est  pars  rationis.  4.  Adhuc,  Synderesis  et  prohaeresis  ex 

3.  Adhuc,  Synderesis  et  sensualitas  ex  opposito    se   habent    :   proheeresis   enim 

opposito  dividuntur  in  partibus  anima?  :  est  habitus  deliberativus,  ut  dicit  Philo- 

quia   sensualitas   semper  instigat  ad  ma-  sophus  in  I   Ethicorum  :  prohseresis  est 

lum,    et    synderesis   semper  ad  bonum.  habitus    :     ergo     synderesis     est     habi- 

Sed  sensualitas  est  potentia.  Ergo  et  syn-  tus. 
deresis  :    quia  opposita    sunt    in   eodeni 

genere.  Solutio.  Ad  hoc  quidam  valde  leviter     sl.IuUo. 

CoNTRA  :  solvunt,  et  bene    dicentes,  quod  synde- 

1.  Augustinus  in  libro  I  de  Baptismo  resis  dicit   potentiam    cum  habitu  com- 
parvulorum  ':  a  Si  rationem  ipsam   quae  pletam. 

adhuc    velut  quieta  et   quasi   sopita    in  Et    ad   omnia  qua?   inducta  sunt,  una 

parvulis  latet,  tamen  inserta  et  quodam-  sola   responsione    respondent,  quod  ra- 

modo  inseminata,  illuminationem  voluit  tione    potentiai    quani   dicit,   numeratur 

appellare,  tamquam  interioris  oculi  crea-  cum  potentiis  aSanctis,  et  a  Philosophis, 

tionem,   non   renitendum   est  tunc   eam  maxime  Platonicis  :  ratione  vero  habitus 

fieri  cuni   anima  creatur,  et  cum  homo  numeratur  cum  habitibus  :  et  sic  dicunt 

venit  in    mundum  -.  »  IUud  lumen  cum  solutum  esse  quidquid  est  objectum. 
semper  iliuminet  ad  bonum,  non  videtur 

aliud  esse  quam  synderesis  :  et  illud  lu-  Sed    ex  ista    determinatione  sequitur   Qufest.  i. 

men  est  habitus  non  potentia  :  ergo  vi-  major  diflicultas.    Si    enim   dicit  poten- 

detur,    quod    synderesis    est  habitus    et  tiam  :  tunc  quaeritur,  quam  potentiam  ? 

non  potentia.  1.   Et  videtur,    quod   rationem  :  quia 

2.  Adhuc,  In  intelligibilibus  sive  con-  dicitur  scintilla  rationis. 

templativis  Plillosophi  posuerant  lumen  2.    Adhuc,    Super    illud  Job,   i,    io  : 

semper   incendens   ad  verum,    quod  est  Evasi    ego    solus,    iit  nuntiarem    tibi, 

inlellectus  agens  :  qui  (sicut  dicit  Aristo-  Gregorius  :    «  Unus  qui  evasit,  rationis 

teles  in  III  de  ^;<«ma)  est  in  anima  sicut  est   discretio,  qucC    ad   animum   redit  et 

lux  quee  repugnat  falso   et   illuminat  ad  quse  admissa  nuntiat,  ut  quod  prseoccu- 

verum.    Cum   ergo   hoc  magis  necessa-  pata  mens  perdidit,  alflicta  recuperet.  S) 


'  Ad  Roman.  viu,  26. 

2  S.  AuGusTiNUs,   Lib.  de  Baptisrao  parvulo- 
rum,  cap.  25. 


'  S.  Gregorius  Mag.nus,  In  Job.   Lib.  I,  cap. 
34. 


1 


236 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR/ED. 


Ille  autem  unus  synderesis  est,  ut  dicunt 
Sancli.  Ergo  synderesis  est  aliquid  ra- 
tionis. 

3.  Adliuc,  Augustinus  in  libro  I  de 
Baptismo  parvulorum  :  «  Ratio  insita 
sive  inseminaia  lumen  animse  dicitur  '.  » 
Hoc  aulem  lumen  dicitur  synderesis.  Ergo 
svnderesis  est  ratio. 

4.  Adhuc,  Luc.  x,  30,  super  illud  : 
Abierimt,  semivivo  relicto,  Glossa  : 
«  Immortalitatem  exuere  poterant,  sed 
rationis  sensum  abolere  non  possunt 
quin  homo  sapere  et  Deum  possit  co- 
gnoscero.  Sed  hoc  rationis  lunien  quod 
aboleri  non  potest,  est  synderesis.  Ergo 
synderesis  est  ratio   vel  aliquid  rationis. 

5.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  III  de 
Libero  arbitrio  sic  dicit  .•  «  Ante  onme 
meritum  boni  operis,non  cst  parvum  ac- 
cepisse  naturale  judicativum  quo  sapien- 
tiam  praeponat  errori,  quieti  difficulta- 
tem.  »  lllud  autem  ratio  est  et  syndere- 
sis.  Ergo  videtur,  quod  synderesis  sit 
aliquid  rationis. 

0.  Adhuc,  Hoc  videtur  per  Basilium, 
qui  dicit  quod  lex  naturalis  scripta  est  in 
naturali  judicatorio.  Judicatorium  autem 
ratio  est.  Lex  naturalis  scripta  est  in 
synderesi  :  quia  secundum  illam  semper 
agit  ad  bonum.  Ergo  videtur,  quod  syn- 
deresis  vel  ratio  sit  vel  aliquid  rationis. 

Quaest.  2.       Ulterius  quaeritur,  Utrum  sit  volun- 
tas  ? 

Et  videtur,  quod  sic  :  quia,  sicut  jam 
habitum  est  in  quaistione  de  voliintate, 
voluntas  est  duplex  :  naturalis,  et  delibe- 
rativa  :  et  dictum  est,  quod  naturaiis 
scmper  tendit  ad  hoc  quod  amat  :  amat 
autem  hoc  quod  secundum  naluram  est : 
nihil  autem  ita  secundum  naturam  est, 
sicut  odire  et  remurmurare  malo,  et 
amare  et  appetere  bonum  divinum  :  quia 
dicit  Damascenus,  quod  peccatum  est 
recessio  ab  eo  quod  secundum  naturam 
est  in  id  quod  contra  naturam  est.  Cum 
ergo  hoc  sit  synderesis  :  et  cujuscunque 


est  actus,  ejus  etiam  est  potentia, 
ut  dicit  Pliilosophus,  videtur,  quod  syn- 
deresis  nihil  aliud  sit  quam  voluntas 
rationalis  appetens  bonum  et  dissentiens 
malo. 


1 


SoLLTio.  Hoc  solvere  non  est  diflicile.  Adqueeii 
Dicendum  enim,  quod  ratio  duplexest 
in  anima,  scilicet  contemplativa,  penes 
quam  dicit  Dionysius  discursas  discipli- 
nas  riori  in  anima,  quas  fiunt  per  colla- 
tionem  rationis.  Est  etiam  ratio  practlca, 
secundum  quam,  ut  dicit  Aristoteles  in 
libro  de  Laudahdihus  bonis,  a  Platone 
suscipimus  animam  divisam  esse  in  trcs 
partes,  sciiicet  in  rationalem,  concupi- 
scibilem,et  irascibilem  :  secundum  hoc 
enim  ratio  est  vis  animaj  ordinans  de 
agendis  et  non  agendis. 

Cuni  ergo  quaeritur,  Si  synderesis  sit 
aliquid  rationis  ?  Dicendum,  quod  sit 
rationis  praclicae,  quse  e$t  ordinativa  de 
agendis  :  illius  enim  scintilla  dicilur,  . 
semper  inclinans  ad  bonum,  et  remur- 
murans  malo.  Et  hoc  intendunt  Sancli 
qui  ponunt  eam  esse  aliquid  rutionis. 
Sed  nihil  est  rationis  speculativae  secun- 
dum  quam  speculalivas  scientias  accipi- 
mus  ratiocinando. 

SrMiLiTER  cum  quseritur,  Si  sit  aliquid  Adquaest 
volunlatis  ?  distinguendum,  quod  duplex 
est  voluntas,  naturalis  scilicet,  et  delibe- 
rativa  :  et  concedendum  est,  quod  non 
est  sine  voluntate  naturali,  sed  nihil  est 
voluntatis  deliberativae. 

Et  secundum  hunc  modum  procedunt 
objectiones  ad  ulramque  partem,  sicut 
facile  est  videre  cuilibet  :  nec  oportet  de 
hoc  plus  dici. 


! 


*  S.  AuGusTLNUs,  Lib.  I  de  Baptismo  parvulo-      rum.  cap.  25. 


IN  n  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU^ST.  99. 


237 


ME^IBai   SECUiVDI 


ARTICULUS  II. 


Utrum  contingat  sijnderesim  aliquando 


peccare 


*   9 


Quserendum    est  ulterius,  Utrum  con- 
tingat  synderesim  aliquando  peccare  ? 
Et  videtur,  quod  sic  : 

1.  Gregorius  super  Ezechielem  dicit 
sic,  et  loquitur  de  synderesi  sive  de  con- 
scientia  :  «  Hanc  tamen  videmus  ali- 
quando  praecipitari,  cum  impius  in  pro- 
fundum  venerit  :  tunc  enim  contemnit, 
sicut  dicitur,  Proverb.  xviii,  3  :  hnpius, 
cum  in  profundum  peccatorum  venerit, 
contemnit  »  Talis  contemptus  iion  fit 
sine  peccato.  Ergo  synderesis  aliquando 
peccat. 

2.  Adhuc,  Nihii  punitur  ceternaliter  in 
homine  nisi  quod  mortaliter  peccat.  Duse 
sunt  poenffi  aeternae,  ignis  scilicet,  et 
vermis  conscientise.  V^ermis  conscientise 
eeternus  est.  Isa.  lxvi,  24  :  Vermis  eorum 
non  morietur,  et  ignis  eorum  non  exstin^ 
guetur  :  et  erunt  usque  ad  satietatem 
visionis  omni  carni.  Quod  tractans  bea- 
tus  Bernardus  in  Cantica,  dicit  sic  : 
«  Horreo  ignem  urentem,  catenam  stri- 
dentem,  vermem  rodentem.  »  Vermis 
autem  in  conscientia  sive  in  synderesi 
est,  et  non  insequitur  nisi  peccatum. 
Ergo  oportet,  quod  peccatum  sit  in  syn- 
deresi  et  in  cunscientia.  Ergo  peccat  ali- 
quando. 

CONTRA   : 

1.  Opposita  simul  inesse  non  possunt 
secundum  idem  :  semper  remurmurare 
peccato  et  malo,  et  aliquando  consentire 


Solutio. 


peccato  sunt  opposita  contradfctorie  : 
quia  si  aliquando  consentit,  non  remur- 
murat  semper  :  ergo  hsec  circa  idem  non 
possunt  esse  simul  :  synderesis  est  sem- 
per  remurmurare  peccato  :  ergo  num- 
quam  potest  consentire  peccato  :  et  non 
fit  peccatum  nisi  per  consensum  :  ergo 
synderesis  non  potest  peccare. 

2.  Adhuc,  Synderesis  est  consentire  in 
bonum,  et  dissentire  in  malum  in  com- 
muni,  et  non  in  particulari  :  peccatum 
omne  fit  in  particularibus  actibus  :  ergo 
nullum  peccatum  fit  secundum  syndere- 
sim. 

SoLUTio.  Ad  hoc  dicendum  sicut  di- 
xerunt  antiqui,  Pr^positivus  et  Altisio- 
dorensis,  quod  synderesis  proprium  est 
non  peccare  secundum  se  :  tamen  habet 
duas  comparationes  :  unam  scilicet  ad 
superius,  et  secundum  hanc  numquam 
peccat  :  alteram  quae  est  ad  inferius 
quod  regit,  hoc  est,  ad  liberum  arbi- 
trium,  et  ad  rationem,  et  ad  voluntatem 
extra  quas  et  supra  quas  est,  ut  dicit 
Gregorius  :  ct  secundum  hunc  modum 
prsecipitatur  per  accidens,  sicut  miles  ca- 
dente  equo  :  qui  casus  non  est  vitium 
militis,  sed  equi  :  et  non  refertur  ad 
militem,  nisi  quia  non  tenuit  per  fraenum 
ne  cespitaret.  Ita  aliquando  imputatur 
synderesi  peccatum  rationis,  voluntatis, 
et  liberi  arbitrii  :  quia  non  tenuit  ne  ca- 
deret. 

Et  sic  respondent  ad  primum  :  quia 
sic  videmus  eam  prsecipitari,  non  culpa 
sua,  sed  inferiorum  :  cum  impius  iii  pro- 
fundum  venerit,  et  non  continet  voluii- 
tatem  ab  appetitu  illiciti,  nec  rationem  a 
judicio  injusto,  in  quo  proeponit  iniquum 
oequo  :  et  ideo  cadere  dicitur. 

Ad  aliud  dicitur  eodem  modo,  scilicet     Ad  2 
quod    vermis    in    conscientia  non  rodit 
nisi  sicut  peccatum  est  in  ea  :  et  hoc  est 
quia  inferiorcs  vires  quibus  supeieminet 
non  continuit,  cum  tamen  semper  in  se 


Ad   i. 


1  Cf.  Opp.   B.    Alberti.  11»  Part.  Sunima)   de      XXXV  nov3c  editionis  nostPcTe. 
Creaturis,    Tract.   I,  Qucest.   71,  Art.   2.  Tom. 


238 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


recta  fuffrit.  Sicut  etiam  Philosophus  di- 
cit  in  III  (le  A^iima  de  intellectu  rej^ente 
et  movenle,  quod  intellectus  semper  est 
rectus,  phantasia  autem  recta  et  non 
recta. 

Adobjeci.i-  Ad  ALiA  duo  quae  in  contrarium  obji- 
ciunlur,  dicendum  quod  primum  proce- 
dit. 

Adobjec».?.  Ad  secundum  dicendum,  quod  sicul 
respicit  inferiores  vires  quas  continere 
debet,  ita  etiam  respicit  particularia  quae 
sunt  in  aclibus  illarum  virium,  et  sic  im- 
putatur  ei  peccatum  quod  fit  in  lali- 
bus. 


ME^IURI  SECU\DI 


ARTICULUS  III. 

Utrum  contingat  synderesim  i?i  toto 
exstingiiif  vel  non  ? 


Deinde  quseritur,  Si  conlingat  eam  in 
toto  exslingui? 

Et  videtur,  quod  sic  :  quia 

1.  llteresiarchae  sunt  quibus  dictat 
conscientia,  quod  pro  sua  perfidia  defen- 
denda  debeant  exponere  vitam  :  et  hoc 
est  error  et  malum  :  ergo  in  eis  non  re- 
murmurat  malo  :  et  sic  videtur  in  toto 
exstincta. 

2.  Adhuc,  Ezechiel.  i,  10,  super  il- 
lud  :  Facies  aquilae  desuper  ipsorum  qua- 
iuor,  Glossa  Ilieronymi  :  «  Per  faci('m 
aquilcB  scintilla  conscientia?  signilicatur, 
quie  sijnderesis  dicitur  :  et  hanc  quoque 
videmus  prsecipitari  et  locum  suum 
amittere^  cum  impius  in  profundum  ve- 
nerit  et  contemnit  '.  »  Sed  locum  non 
amittit  nisi  exstinguatur.  Ergo  videtur, 
quod  in  talibus  exstinguitur. 

3.  Adhuc,  Jerem.  ii,  US  :  Filii  Mem- 


pheos  el  Taphnes  constupraverunt  te 
usque  ad  verticem.  Glossa  Ilieronymi  : 
«  Malignus  spiritus  de  membris  inferio- 
ribus  usque  ad  verticem  pertingit,  quan- 
do  castam  celsiludinem  meiilis  difliden- 
tia?  morbus  corrumpit.  »  Celsitudo  menlis 
synderesis  cst.  Ergo  videtur,  quod  syn- 
deresis  corrumpitur  :  ergo  et  extingui- 
tur. 

i.  Adhuc,  Super  illud  Psalmi  xiii,  1  : 
Corrupli  sunt  el  abominahiles  facti  sunt, 
Glossa  :  «  Omni  vi  rationis  privati.  » 
Qutedam  vis  ralionis  est  synderesis. 
Ergo  aliquando  privatur  et  exstingui- 
tur. 

5.  Adhuc,  Quidam  objiciunt  sic  : 
Fomes  et  synderesis  ex  opposito  se 
habent  quantum  ad  actus  :  foines  exslin- 
guitur  in  quibusdam,  sicut  in  beata 
Yirgine  ex  plenitudine  gratiai  :  ergo 
synderesis  exstinguitur  in  quibusdam 
propter-inultitudinem  culpce. 

CONTRA  :  sed   coni 

1.  Isa,  Lxvi,  24  :  Vermis  eorum  non 
morietur.  Glossa,  ibidem,  «  Yei-mis 
scintilla  conscientice  est,  quee  est  synde- 
resis,  qute  eliam  in  damnatis  seiiiper 
remurmurat  malo.  «  Ergo  numquam 
exstinguitur. 

2.  Adhuc,  Sapient.  v,  2  et  8  :  Dicen- 
tes  intra  se,  poenitentiam  agentes,  et  prse 
angustia  spiritus  gementes  :...  Quid 
nobis  profuit  superbia  ?  Ergo  in  damna- 
lis  remorsus  conscieiitise  est  ad  malum  : 
crgo  noii  exstinguitur  in  totum. 

3.  Adhuc,  Luc.  xvi,  24,  super  illud  : 
Mitte  Lazarum,  ut  intingat  exiremum 
digiti  sui  in  aquam,  Giossa  :  «  Petiit 
dives,  ut  extremo  digiti  Lazari  refrige- 
rium  sentiret,  et  nuntiaret  quinque 
fratribus  suis,  ne  venirent  in  hunc  locum 
tormentorum.  Quia  reproborum  mentem 
poena  sua  quandoque  inutiliter  erudit  ad 
dileclionem,  ut  tunc  etiam  suos  speciali- 
ter  diligant,  qui  hic  dum  peccata  dilige- 
rent,  nec  se  amabant.  Petiit  ergo  et  sibi 
bonum  et  ahis.  »  Ergo  videtur,   quod  in 


^  Proverb.  xviii,  '.i  :  Impius,  cum  in  profundum     peccatorum  venerit,  contemnit. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVI,  QU^ST.  UO. 


239 


damnalis  non  omnino  exstincta  est,  sed 
remurmuret  malo  et  desideret  bonum  et 
sibi  et  aliis. 

4.  Adhuc,  Ibidem  alia  Giossa,  «  Ser- 
vatur  divili  ad  poenam  et  cognilio  paupe- 
ris  quem  despexit,  et  memoria  fratrum 
quos  reliquit,  ut  de  visa  despecti  gloria, 
et  de  pcena  inutiliter  amatorum  amplius 
torqueatur.  »  Ergo  videtur  cum  tortura 
illa  sit  in  conscientia,  quod  vermis  non 
moritur,nec  synderesis  exstinguitur  quin 
remurmuret  malo. 

5.  Adhuc,  Dionysiasin  Wbvo  de  Divmis 
nominibus,  dicit  de  daemonibus  sic  : 
«  Data  illis  naturalia  dona  nequaquam  ea 
mutata  esse  dicimus^  sed  sunl  integra  et 
splendidissima  :  quamvis  ipsi  non  vi- 
deant,claudentes  suorum  boni  inspectivas 
virtutes  '.  »  Syiideresis  auleni  est  datum 
naturale.  Ergo  in  damnatis  non  omniuo 
exstinguitur. 

6.  Adhuc,  Bernardus  in  libro  de  Libe- 
ro  arbitrio  :  «  Quomodo  non  est  ibi 
aliqaid  sapere  ubi  mala  quffi  toleranlur, 
cogunt  pcenitere  malorum  quae  facta 
feunt.  iVumquid  in  tormentis  est  pceni- 
tere,  aut  pcenitere  non  est  sapere  ?  » 
Ergo  videtur,  quod  pcenitere  et  aliquid 
sapere  per  synderesim,  sit  in  damnatis 
sapere  :  ergo  non  exstinguitar  in  toto. 

7.  Adhuc,  Hieronymus  dicit,  quod  in 
Cain  scintilla  conscientiae  non  exstingue- 
batur. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  scinlilla 
conscientiae  sive  synderesis  in  nallo  nec 
viatore,  nec  damnato  exstiuguitur  ex 
toto  :  sed  actus  ejus  duplex  est,  scilicet 
inclinatio  ab  bonum,  et  murmuratio 
contra  malum.  Quaulum  ad  inchnatio- 
nem  ad  bonum  in  damnatis  exstinguitur. 
Quantum  ad  remurmurationem  mali  ha- 
bet  duplicem  actum,  scilicet  remurmu- 
rare  malo  quia  maluni,  et  hunc  amittit 
in  damnutis  :  et  remurmurare  malo  in 
comparatione  ad  pcenam  quae  sentitur  ex 
peccato,  et  hunc  numquam   amittit  nec 


in  viatore  nec  in  damnato  :  semper  enim 
vellent  non  commisisse  lioc  malum  pro- 
pter  quod  ila  cruciantur.  Et  haec  solulio 
est  antiquorum  et  bona  :  quia  concordat 
dictis  Sanctorum. 

Ad  PRiMiM  ergo  dicendum,  quod  in  ^j  ^. 
haeresiarchis  synderesis  non  in  toto  ex- 
stinguilur  :  hoc  enim  verum  est  quod 
dicit  conscientia  haeretico,  quod  vita  pro 
tide  ponenda  est  :  sed  error  rationis  qui 
dicit,  quod  haec  haeresis  est  tides,  ita  ob- 
nubilat  eam,  quod  actum  remorsionis 
habere  non  potest. 

Ad  ALiuD  superius  jam  responsum  est  :  ^.d  2. 
quia  non  amittit  locum,  nec  praecipitatur 
nisi  ratione  inferiorum  potentiarum,  ra- 
tionis  scilicet,  et  voluntatis,  etiam  ii- 
beri  arbitrii,  sicut  miles  cadit  cadente 
equo. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  celsitudo  Ad  i. 
mentis  dicitur  ibi  superior  portio  ratio- 
nis,  et  non  synderesis.  In  argumento 
autemesl  fallacia  accidentis  :  quia  arguit 
ac  si  idem  necesse  sit  praedicato  et  acci- 
denti  inesse. 

Ad  ALiUD   recte   eodem   modo    dicen-      a.^  4. 
dum  est,  quod  vis  rationis  ibi  non  dici- 
tur  synderesis,  sed  superior  portio  ratio- 
nis  deliberativae.  In  processu  autem  est 
fallacia  accidentis  sicut  in  priori. 

Ad  uLTiMUM  dicendum,  quod  non  est  Ad  5. 
simile  de  fomite  et  synderesi  :  quia  syn- 
deresis  est  de  datis  naturae  :  et  ideo  na- 
tura  manente  non  corrumpitur  nec  ex- 
stinguitur  in  toto  :  fomes  autem  est  de 
causatis  a  culpa  et  a  peccato  :  et  ideo  in 
his  in  quibus  gratia  ad  plenum  datur,  in 
toto  tollitur. 

Ea  QU-ii    objiciuutur    in     contrarium,   Ad  object. 
concedenda  sunt. 


S.   Dio.NYsius,  Lib.    de  Divinis  nominibus,      cap.  4. 


240 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


me:mbrum  in. 

De  conscientia ,  utntm  sit  potentia  vel 
habitus  ?  Et  si  est  habitus,  qualis 
sit  ille  ? 


Deinde  quseritur  de  conscientia,  Utrum 
sit  potentia  vel  habitus  ? 

£t  si  est  habitus,  qualis  sit  ilie  ? 

Et,  Utrum  sit  idem  quod  synderesis 
vel  non  ? 


Mt:MUKI  TERTII 


ARTICULUS  L 

Utrum  stjnderesis  sit  potentia,   vel 
habitus  ? 


Videtur  autem,  quod  non  sit  potentia, 
sed  habitus. 

\.  Quando  enim  aliquid  praedicatur 
essentixiliter  de  alio,  passiones  et  diffe- 
rentice  prcedicati  praedicabuntur  de  subje- 
cto,  per  illam  regulam  quam  dat  Aristo- 
teles  in  Prsedicamentis  :  «  Quando 
alterum  de  altero  praedicatur  ut  de  subje- 
cto,  queecumque  de  praidicato  dicunlur, 
de  subjecto  dici  necesse  est,  »  Potentia 
animse  substantialis  pars  animee  est,  quce 
non  potest  praedicari  de  conscientia,  quia 
conscientia  aliquando  est  et  aliquando 
noa  est,  quod  non  convenit  parti  ani- 
rase.  Ergo  conscienlia  non  est  potentia 
animae. 

2.  Adhuc,  Damascenus  :  «  Conscientia 
aliquando  recta  est,  et  aliquando  erro- 
nea  :  aliquando  tranquilla,  aliquando 
perturbata  :  aliquando  munda,  aliquan- 


do  immunda  :  quorum  nihil  convenit 
potentiae  animse  :  ergo  oonscicntia  non 
est  animae  potentia. 

3.  Adhuc,  Damascenus  :  «  Conscientia 
cst  lex  nostri  intellectus  :  »  lex  nostri 
intellectus  non  est  potenlia,  sed  potius 
habitus  naturalis  insitus  nobis  :  habitus 
naturaliter  insitusnobis  non  est  potentia' 
licet  sit  in  potentia  :  ergo  videlur,  quod 
conscientia  non  sit  polenlia,  sed  potius 
habitus. 


Sed   tunc    ulterius  quaeritur,    Ulrum    Quaist.  i. 
sit  habitus  naturalis  vel  acquisitus  ? 

Et  videtur,  quod  acquisitus  :  quia 
aliquando  quis  liabet  conscientiam  de  re 
quam  prius  non  habuit.  Et  hujus  est 
exemplum  :  quia  dato  mandalo  a  prin- 
cipe  vel  a  Deo,  aliquis  habet  con^cientiam 
de  transgressione  mandati  quam  prius 
non  habuit :  quod  non  posset  si  natura- 
liter  esset  insita  :  tunc  enim  haberet  se 
uno  modo. 

CONTRA   :  Sed  corHn 

1.  JoannesDamascenus  dicit  consclen- 
tiam  legem  esse  nostri  intellectus,  prout 
lex  nostri  intellectus  repugnat  legi  carnis. 
Ad  Roman.  vn,  22  et  23  :  Condelector 
legi  Dei  secundum  interiorem  hominem  : 
video  autem  aliam  legem  in  membris 
meis,  repugnantem  legi  mentis  mex,  et 
captivantem  me  in  lege  peccati  quse  csl  in 
membris  meis.  Lex  membrorum  esl  ha- 
bitus  innatus  per  naluram  corruptam. 
Ergo  etlex  mentis  sive  intellectus  habilus 
videtur  esse  innatus  per  naturam  inte- 
gram  et  sanam. 

2.  Adhuc,  Ad  Roman.  ii,  14  ct  15  : 
Cum  enim  gentes,  quse  legem  non  habent, 
naturaliter  ea  quse  legis  sunt  faciunt, 
ejusmodi  legem  non  habentes,  ipsi  sibi 
sunt  lex  :  qui  ostendunt  opus  legis  scri- 
ptum  in  cordibus  suis.  Ibi  Glossa  Au- 
gustini  :  «  Etsi  gentiles  non  habent  le- 
gem  scriptam,  habent  tamen  .  legem 
naturalem,  qua  quisque  intelligit  et  sibi 
conscius  est  quid  sibi  bonum,  et  quid  sit 
sibi  malum.  »  Hujusmodi  lcx  habitus 
est  naturalis.  Ergo  et  conscientia. 


IN  IT  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  99. 


241 


,ses».  ?.  Si  Hoc  couceditur  :  tuuc  quseritur 
ulterius,  Utrum  sit  habitus  coguilivus, 
vel  motivus  ? 

Et  videtur,  quod  molivus  :  quia 

1.  Sicut  dicit  Dama^cenus  :  «  Immissio 
perniciosi  per  quam  fit  lex  membrorum, 
habitus  motivus  est.  »  Cum  ergo  con- 
traria  sintineodem  genere,  lex  naturalis 
sive  conscientia  qute  instigat  ad  bonum, 
habitusmotivus  est. 

2.  Adhuc,  Ilabitus  motivus  est,  qui 
movet  ad  delectabile  et  triste  :  et,  sicut 
dicit  Aristoteles  in  III  de  Anima,  qui 
movetad  fugiendum  vcl  prosequendum  : 
et  sic  movet  habitus  conscientite  :  ergo 
videtur  esse  habitus  motivus. 

i  conira.         CoXTRA   : 

1.  Conscientia  dicit  scicntiam  :  scientia 
est  habitus  cognitivus  :  ergo  et  conscien- 
tia. 

2.  Adhuc,  Cum  dicitur,  Iste  est  con- 
scius  secretorum  illius,  sensus  est,  quod 
cognitive  scit  iste  ea  quae  scit  ille  :  et  hoc 
est  secundum  habitum  cognitivum  et  non 
motivum  :  ergo  conscientia  dicit  habi- 
tum  cognitivum. 

3.  Adhuc,  Ezechiel.  i,  10,  in  Glossa 
super  illud  :  Facies  aquilx  desuper  ipso- 
rum  quatuor,  «  Conscientiae  est  errata 
corrigere  et  consiliari.  »  Utrumque  ho- 
rum  fit  secundum  habitum  cognitivum. 
Ergo  videtur,  quod  sit  habitus  cogniti- 
vus. 

4.  Adhuc,  I  ad  Corinth.  iv,  i  :  Nihil 
mihi  conscius  sum^  sed  non  in  hoc  justi- 
ficatus  sum.  IIoc  dixit  Apostolus,  quia 
nescivit  se  esse  in  peccato  secundum 
habitum  cognitivum.  Ergo  videtur, 
quod  conscientia  habitus  cognitivus 
sit. 

o.  Adhuc,  Eccle.  vii,  23  :  Scit  cuim 
conscientia  tua,  quia  et  tu  crebro  male- 
dixisti  aliis.  Glossa,  ibidcm,  «  Quajudice 
nemo  nocens  absolvitur.  »  Scire  et  ju- 
dicare  fiunt  secundum  habltum  coaniti- 
vum.  Ergo  conscientia  est  habitus  cogni- 
tivus. 


Soiatio,        SoLUTio.  Ad  primam  partem  qusestio- 


nis  dicendum  est,  quod  conscienlia  du- 
pliciter  accipitur,  scilicet  materialiter,  et 
sic  ponilur  pro  eo  quod  scitum  est  in 
anima  vel  scibile  :  et  hoc  nec  potentia 
est,  nec  habitus,  scd  scitum.  Aliquando 
accipitur  formaJiter,  pro  scientia  scilicet 
quee  refertur  ad  scitum,  licet  non  sub 
eodem  casu  quo  refertur  scibile  ad 
scieiitiam,  ut  dicit  Aristoteles  in  Prccdi- 
camentis  :  quia  scientia  dicitur  scibilis 
scientia  :  scibile  autem  non  dicitur 
scientiae  scibile,  sed  scienlia  scibile.  Et  si 
sic  accipitur  pro  scibili  :  tunc  nec  poten- 
tia,  nec  habitus  est,  sicut  scibile  neo  est 
sciens,  nec  scientia.  Si  autem  accipitur 
formaliter  :  tunc  pro  certo  habitus  est, 
et  dicit  habitum  in  potentia,  vel  poten- 
tiam  habitualem  :  et  secundum  hoc  re- 
spondendum  est  ad  objecta. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  licet  au  i. 
scientia  secundum  subjectum  sit  pars 
animae,  tamen  secundum  id  quod  est,  ha- 
bitus  est :  et  ideo  non  convenit  ei  poten- 
tia  esse  :  quia  secundum  id  quod  est,  non 
est  pars  aninicT.  Regula  autem  Aristote- 
lis  intelligitur  de  his  ubi  praedicatum  es- 
sentialiter  in  est  subjecto  et  actu  et  in- 
tellectu. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  conscien- 
tiam  esse  rectam  vel  non  rectam,  mun- 
dam  vei  immundam,  accidit  ei  ex  his 
qua?  subjecta  sunt  conscientise  :  et  ideo 
non  oportet,  quod  illa  participet  con- 
scientia  quse  est  potentia  habitualis. 

xVd  aliud  dicendum,  quod  conseienlia 
est  pro  certo  habitus  et  non  potentia, 
sicut  dictum  est  :  sed  aliquando  deno- 
minatur  ab  ipsa  poleniia,  eo  quod  lalis 
habitus  est  in  ipsa. 

Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  dicen-  ^''  qufpst.  i. 
dum  quod  conscientia  dupliciter  conside- 
ratur,  scilicet  in  principiis  regulantibus 
conscientiam,  quiT  sunt  principia  uni- 
versalia  :  et  hcTC  innata  suntnobis,  ut  di- 
cit  Aristoteles  iu  fine  secundi  Posterio- 
rum  :  et  etiam  Boetius  iu  libro  de 
Consolatione  Philosophi^,  sequens  Pla- 
tonem  et  Socratem  dicit,    quod  univer- 

16 


Ad    t. 


Ad    3. 


242 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


salia  rctinet,  et  singula  perdit.  Putest 
eliam  cunsiderari  in  scitis  his  et  illis,  et 
sic  habitus  cst  acquisitus,  et  convenit  ei 
aliquanJo  inesse,  et  aliquando  non 
inesse. 

Adobet.i.  Ad  H)  quod  contra  hoc  objicitur,  di- 
cendum  quod  lex  naturalis  qua»  dicitur 
lex  nostri  intelleclus,  habitus  cst  innatus 
nohis  quantum  ad  universalia  principia 
regulantia  in  bonum,  sicut  dictum  est  : 
hoc  enim  est  lumcn  do  quo  dicitur  in 
P^ahno  IV,  7  :  Signatum  esl  super  nos 
lutnen  vultus  iui,  Doniine.  Lnde  lex 
mcnlis  habilus  mituralis  est  quantum  ad 
principia,  acquisilus  quantum  ad  scita. 
Et  non  est  simile  de  fomite  sive  lcge 
raemhroram  :  ille  enim  non  tam  hahilus 
cst,  quam  corruptio,  et  nihil  liabct  cogni- 
tiunis,  scd  cst  simplex  liabitus  ligans  ad 
malum  exnatura  corrupta  :  propter  quod 
dicit  Apostolus,  quod  contrariatur  lcgi 
mentis  qua;  obUgat  ad  bonum, 

dtbject  ?.  Ad  ALiLD  diceudum,  quod  hoc  seque- 
re!ur  si  conseientia  niliil  aliud  diceret 
ni.si  liahilum  legis  talis  :  scd  hoc  non  cst 
verum  :  quia  ahqnando  dicit  potentiam 
cum  habitu. 

.A'i  qusest.  2.  -^^  ^D  quod  juxta  hoc  quaeritur,  Llrum 
.'-il  liabitus  motivus,  vei  cognitivus? 

Dicendum,  quod  motivus  et  cognitivus 
cst  sicut  intellcctus  practicus. 
xd  1.  Ad  iD  quod   contra  hoc  objicitur,    di- 

cendum  quod  conscientia  dicitur  lex  ra- 
lionis  et  inlcUectus  :  quia  ex  universali- 
hus  reguiis  ligat  ad  facicndum  vel  non 
faciendum  :  et  sic  est  etiam  liabitus  mo- 
tivus  et  ad  delectabile  et  ad  pcenale.Lnde 
il  ad  Corinth.  i,  12:  Gloria  nostra  Juec 
est,  testinioniuin  conscientiie  noslrx.  Ibi 
Glossa  dicit  sic  :  «  Sicut  impiis  est 
magna  pcEna  conscientia,  ila  piis  mag- 
num  gaudium.  »  Et  pcr  hoc  patet  so- 
lutio  ad  duo  prima  quae  probant  esse 
habitum  motivum.  Nec  est  simile  de  lege 
carnis,  et  de  lege  menlis  :  quia  lex  natu- 
ralis  per  cognitionem  dirigit  motivam 
partem  :  et  ideo  oporlet,  quod  aliquid 
cognitionis   habeat  :   nec    opponitur  fo- 


miti  ex  omni  parte,  sed  tantum  ex  illa 
qua  motiva  est  ad  bonum.  Et  idco  non 
oportet,  si  lex  membrorum  nihil  habeat 
cognitionis,  quod  etiam  mcntis  niliil  ha- 
bcat  cognitionis  :  quia  lcx  mcntis  ct  regit 
ct  movet,  lcx  carnis  movct  tantum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  dcleclabile      Ad  2. 
et    triste    sunt  ex  consequentibus  con- 
scicntiam  secundum  quodest  de  hoc  vel 
de  illo  secundum  actum,  et  sic  etiam  est 
pcena  vel  gaudium. 

Ad  m    quod    contra     objicitur,    quod  Ad  objeci. 
scicntiam    dicit,     dicendum     quod    dicit 
scieutiam  regentem,  et  illa  non  est  pure 
speculativa. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  cum  dici- .vd  object. 
tur,  Iste  est  conscius  secretorum,  con- 
scius  sumitur  ajquivoce  ad  conscicntiam  : 
quia  talis  conscientia  est  pure  specula- 
tiva.  Cum  autem  dicitur,  Iste  est  con- 
scius  sibi,  accipitur  conscius  pro  con- 
scientia  apprubationis  et  reprobationis,et 
illa  non  est  vere  speculativa. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  corrigere  ct  Adobjeet.: 
consiliari  sapicnli  convenit  prsecipue  se- 
cundum  iiabitum,  qui  ncc  plcne  cst  spe- 
culativus,  nec  plcne  praclicus,  sed 
utrumque  babcns,  et  talis  habitus  est 
conscientia. 

Ad  ALiuD   dicendum,    quod    hoc  dixit  Adobjeji. - 
Aposlolus  etvere  :  sed  ex  hoc  non  sequi- 
tur,  quod  conscientia   dicat  habitum  qui 
non  sit  sine  sijcculatione. 

Ad    ULTiMU.M    dicendum,    quod     con- Ad  obie;t.E 
scientia  est  qua  conscimus  nobis  de  secre-  > 

tis  qua;  sunt  in  cordibus  nostris,  et  hoc 
non  fit  sine  speculatione  :  nec  oportet, 
quod  pura  speculatio  sit,  sed  frequen- 
tius  mulluni  habct  dc  speculatione  pra- 
ctica. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  99. 


243 


WEMBRI    TERTII 


ARTICULUS  II. 


Utrum      conscientia      sit      idem      quod 
synderesis  ? 


Deiade   qu«rilur,    Utrum   conscientia 
sititlem  quod  synderesis? 
Et  videtur,  quod  sic. 

1.  Ezechiel.  i,  6,  super  illud  :  Quatuor 
facies  uni,  Glossa  :  «  Synderesis  est 
scintilla  conscientia^.  »  Videtur  ergo, 
quod  coiiscientia  sit  idem  quod  syndere- 
sis. 

2.  x\dhuc,  lu  eadem  Glossa  dicitur, 
quod  per  quatuor  facics  intelliguntur 
quatuor  vires  animte,  scilicet  rationalis, 
concupiscibilis,  irascibilis,  et  synderesis, 
Rationalis  per  faciem  hominis,  irascibilis 
per  faciem  leonis,  concupiscibilis  per  fa- 
ciem  vituli,  synderesis  perfaciem  aquila^. 
Cum  ergo  conscientiam  necesse  est  re- 
dnci  ad  ahquam  iilarum,  et  non  possit 
reduci  nisi  ad  synderesim  :  ergo  videtur, 
quod  idem  sit  cum  synderesi. 

8d  contra.        L.0NTRA  . 

Dillerentiee  conscientiai  non  conve- 
niunt  cum  synderesi.  Est  enim  conscien- 
lia  munda  et  immunda,  et  recta  et  non 
recla,  et  deponibilis  :  unde  dicitur  alicui 
quihabet  conscientiam  immundam,  quod 
deponat  eam.  Horum  nihil  convenit  syn- 
deresi.  Ergo  conscienlia  non  est  synde- 
resis. 

Qusest.  1.        Ulterils   quseritur,   Si  conscientia  sit 
idem  quod  lex  nalurahs? 

Et  videtur,  quod  non  :  quia  lex  natu- 
raUs  scripta  in  naturali  judicatorio,  ut 
dicit  Basilius,  numquam  est  deponibilis. 
Ergo  conscienlia  non  est  idem  quod  lex 
naturalis. 


CONTRA  :  sed   contra. 

1.  Joannes  Damascenus  :  a  Lex  Dei 
intellectum  nostrum  attrahit  ad  seipsam, 
et  pungit  nostram  conscientiam.  »  Sed 
attrahere  intellectum  nostrum  ofticium 
est  conscientiae.  Ergo  videtur,  quod 
conscientia  idem  sit  quod  lex  naturaUs. 

2.  Ad  hoc  ideni  arguitur  in  Glossa  in 
prsecedenti  articulo  superius  inducla,  ad 
Roman.  ii,  14  et  15,  quse  sic  dicit  : 
«  Etsi  Gentiles  non  habeant  legem  scrip- 
tam,  habent  tamen  legem  naturalem, 
qua  quis  inteUigit  et  sibi  conscius  est 
quid  sit  bonum,  et  quid  sit  malum.  » 
Sed  conscientia  est  qua  quis  conscius  est 
sibi  quid  sit  bonum  et  quid  sit  malum. 
Ergo  conscientia  est  lex  naturalis. 

Ulterius  quaeritur,    Si    conscientia  sit  Quaesi.  2. 
semper  in  actu^  vel  aUquando  in  habitu  ? 

Et  videtur,  quod  semper  in  actu  : 
quia 

1.  Dicitur  scintiUa  conscientise  :  scin- 
tiUa  autem  semper  micat  :  ergo  videtur, 
quod  conscientia  semper  sit  in  actu  in- 
cUnationis  ad  bonum,  et  murmurationis 
ad  malum. 

2.  Adhuc,  Ezechiel.  xxviii,  18,  super 
iUud  :  Producam  ignem  de  medio  tui, 
Glossa  :  «  Omnia  quoe  fedificasti  mala? 
conscientiee  ignis  consumet.  »  Ergo  con- 
scientia  est  ignis.  Ex  hoc  arguitur,  quod 
semper  sit  in  actu  :  quia  ignis  semper 
micat  et  ardet. 

3.  Adhuc,  Physicum  dictum  est,  quod 
ponderosum  semper  tendit  ad  centrum  : 
quia  etsi  actu  non  tendat,  tamen  semper 
facit  incUnaUonem  ad  descensum.  Ergo 
a  simili  cum  conscienlia  semper  remor- 
deat  ad  malum,  et  inclinet  ad  boaum, 
semper  debet  dici  in  actu,  quainvis  non 
semper  consequalur  elTectum. 

CONTRA  :  ^^*!  contra. 

1.  Constat,  quod  conscientia  est  in 
parvulis  .  et  in  Ulis  non  est  in  aclu. 

2.  Adhuc,  Conscientia  est  qu(?edam 
scientia  :  scienlia  est  habitus  qui  non  est 
sempcr  in  actu  :  ergo  conscienlia  non 
semper  est  in  actu. 


244 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^ED. 


soiuuo.  SoLUTio.  Ad  primam  quaestionem  di- 
cendum  est,  quod  synderis  non  est  con- 
scientia  :  quia  synderesis  est  quaedam 
potentia  animae  :  conscientia  autem  est 
habilus,  ut  in  antehabitis  probatum  est. 
Duo  tamen  habet  in  se  synderesis  per 
duplicem  respectum  :  unum  ad  superius, 
et  alterum  ad  inferius.  A  superiori  re- 
gitur,  inferius  regit.  Et  per  respectum 
ad  superius  attingit  habitum  legis  natu- 
ralis,  quae  regens  est  :  propter  quod  et 
ipsa  synderesis  potentia  habitualis  est  et 
non  potentia  nuda  :  et  sic  dicitur  scin- 
tilla  conscientise,  et  communicat  in  ali- 
quo  cum  synderesi  conscientia.  Alterum 
habet  respectum  ad  rationem  inferiorem 
quae  disponit  particularia  :  et  in  his  pro- 
pter  defectum  rationis  et  voluntatis  et 
liberi  arbitrii  aliquando  praecipitatur  : 
et  dicimus  aliquando  conscientiam  mun- 
dam  et  immundam,  rectam  et  non 
rectam.  Et  quantum  ad  hoc  nuUam  ha- 
bet  convenientiam  cum  synderesi. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  omnia  quae 
objiciuntur  de  hoc. 

Adqusest.  i.      Ad  id  quod  ultcrius  quaeritur,  Si    con- 
scientia  sit  lex  naturahs? 


f 


Dicendum,  quod  lex  naturalis  et  con- 
scientia  diflerunt  per  essentiam,  sed  con- 
veniunt  in  ordine  ad  idem,  sicut  in 
syllogismis  principium  et  illata  conclusio. 
Lex  enim  naturalis  principium  est  quo 
regitur  conscientia,  sub  quo  principio 
ratio  assumit  de  hoc  et  de  illo  :  et  con- 
scientia  concludit  de  faciendo  vel  non  fa- 
ciendo.  Ut  sic  verbi  gratia,  lex  naturalis 
dicit  esse  non  fornicandum,  nec  furan- 
dum,  nec  occidendum,  ratio  assumit  hoc 
vel  illud  esse  fornicationem  et  furtum 
vel  homicidium,  conscientia  concludit 
non  esse  furandum. 

Et  per  hanc  distinctionem  patet  solu- 
tio  omnium  objeclorum  adillara  partem. 


Ad  id  quod  juxta  hoc  quaeritur,  Utrum  Adqueest.» 
conscientia  semper  sit  in  actu? 

Dicendum,  quod  semper  est  in  actu 
instigationis  ad  bonum,  et  retractionis  a 
malo,  sicut  bene  probant  objectiones 
inductie  :  sed  non  consequitur  effcctum 
secundum  actum  propter  exhortationem 
rationis,  voluntatis,  et  liberi  arbitrii. 

Et  per  hoc  iterum  patet  solutio  circa 
hoc. 


QUiESTIO   G. 


Qualiter  se  i^ratia  liabeat  ad  voluntatem  et  ad  rationem  ? 


Deinde  ratione  ejus  quod  dicitur  in 
illo  capitulo  ejusdem  distinctionis  : 
Itaque  bona  voluntas  comitatur  gra- 
tiam  \  quaeritur,  Qualiter  gratia  se  ha- 
beat  ad  voluntatem  et  rationem  ? 

Et  quaeruntur  quatuor. 

1  Cf.  II   Sententiarum,  Dist.   XXVI,  cap.  C. 
Tom.  XXVII  editionis  nostrae  Opp.  B.  Alberti, 


Primum  est,  Utrum  in  aliquo  volun- 
tas  preecedatgratiam  ? 

Secundum, '  Utrum  voluntas  et  ratio 
.sine  gratiapossint  non  peccare  damnabi- 
liler,  vel  necesse  sit  damnabiliter  pec- 
care  ? 

pag.  457. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU^EST.   100. 


245 


Tertium,  Utrum  post  habitam  gratiam 
necesse  sit  venialiter  peccare,  vel  non? 

Quartum,  Qua?  sit  gratia  illa  quee  vo- 
luntatem  retinet  a  peccato  ? 

De  his  enim  quatuor  mentionem  facit 
Magister  in  Litiera. 


MEMBRUM  I. 

Utrum    in    aliquo    voluntas    prsecedat 
gratiam  ? 


Primo  ergo  quseritur,  Utrum  in  aliquo 
voluntas  prseceJat  gratiam  ? 
Et  videtur,  quod  non. 

1.  Gratia  enim  dicitur  gratia,  quia 
gratis  datur.  Si  autem  voluntas  prsecede- 
ret  gratiam,  voluntate  mereretur  quis 
gratiam,  et  non  esset  gratia  gratis  data, 
sed  bouce  voluntatis  meritis  reddita.  Et 
hoc  est  argumentum  Augustini  in  libro  I 
Reiractationum  '  contra  Julianum  Pela- 
gianum. 

2.  Adhuc,  Gratia  dividitur  in  praeve- 
nientem,  et  subsequentem  :  nec  potest 
dici,  quod  prseveniens  dicatur  nisi  prae- 
veniat  voluntatem  :  non  ergo  coraitatur 
vel  sequitur  voluntatem,  sicut  dixit  Ju- 
lianus,  sed  prsevenit. 

3.  Adhuc,  Per  rationem  arguitur  ad 
hoc  sic :  Nulla  potentia  in  perfectum 
actum  potest  nisi  sit  completa  per  habi- 
tum  :  voluntas  potentia  est :  ergo  in  per- 
feclum  actum  boni  meriti  non  potestnisi 
sit  perfecta  per  habitum  informantem  ad 
bonum  meritum.  Talis  gratia  non  est 
nisi  gratia  gratum  faciens.  Ergo  vo- 
luntas  in  actum  meriti  non  potest  nisi 
primo  informetur  gratia. 

4.  Adhuc,  Augustinus  *  ex  illo  verbo 


Apostoli,  ad  Roman.  ix,  16  :  Igitur  non 
volentis,  neque  currentis,  sed  tniserentis 
Dei  est,  sic  arguit  contra  Julianum,  qui 
dixit^  quod  hoc  ideo  dictum  sit,  quia  non 
estsolius  voluntatis  implere  prseceptum 
divinum,  eo  qnodhomo  nec  sperare  nec 
credere  potest  nisi  velit,  nec  ad  pahnam 
currere  nisi  voluntate.  Et  Augustinus  ar- 
guit  in  contrarium  ex  ordine  verborum 
sic :  «  Si  propter  hoc  dictum  est  :  Non 
est  volentis  neque  currentis,  sed  Dei  mi- 
serentis,  quia  sola  voluntas  hominis  id 
non  implet,  sedadjuta  per  gratiam  :  tunc 
etiam  e  contrario  poterat  dici  :  Non  est 
miserentis  Dei,  sed  volentis  et  curren- 
tis.  »  Et  concludit  sic  :  «  Restat  ergo  ut 
recte  ita  dictum  intelligatur,  ut  totum 
Deo  detur,  qui  hominis  voluntatem  bo- 
nam  et  prseparat  adjuvandam,  et  adjuvat 
prseparatam.  Nolentem  prsevenit  ut  velit, 
volentem  subsequitur  ne  frustra  velit.  » 

5.  Adhuc,  Joan.  xv,  3  :  Sine  me  nihil 
potestis  facere.  Et  ibidem,  t4:  Sicut 
palmes  non  potest  facere  fructum  a  se- 
metipso,  nisi  manserit  m  vite,  sic  nec 
vos,  nisi  in  me  manseriiis.  Constat  au- 
tem,  quod  in  ipso  non  manemus  nisi  per 
inhabitantem  graliam,  nec  ipse  in  nobis. 
Ergo  voluntas  sine  gratia  qua  manet  in 
Deo  et  Deus  in  eo,  nihil  boni  facere  pot- 
est :  oportet  igitur,  quod  prseveniatur  a 
gratia. 

6.  Adhuc,  Isaiae,  xxvi,  12  :  Omnia 
opera  Jiostra  operatus  es  nobis,  Domine. 
Constat,  quod  Deus  non  operatur  in  no- 
bis  sicut  principium  operum  nostrorum 
nisi  per  gratiam.  Ergo  videtur,  quod 
oportet,  quod  voluntas  prseveniatur  per 
gratiam  :  quia  aliter  gratise  ut  principio 
non  attribuerentur  opera. 

7.  Adhuc,  Voluntas  sine  gratia  non 
est  libera,  sed  serva  servitute  peccati  ^ 
Sed  dicit  Aristoteles  in  I  Politicorum, 
quod  servus  nullam   habet  virtutem  nisi 


*  S.  AuGusTJNUS,  Lib.  I  Retractationum,   cap. 
9. 

*  Vide  in  libro  II  Sententiarum,  Dist.   XXVI, 
cap.   A.  Tom.    XXVII   novse  editionis   nostne 


Opp.  B.  Alberti,  pag.  441. 

3  Joan.    vin,  34  :  Omnis  qui  facit  peccatum, 
servus  est  peccati. 


246 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Dlutio. 


in  comparatione  ad  dominuni,  et  secun- 
dum  jura  liberum  consensum  non  liabel: 
ergo  voluntas  ante  gratiam  cum  premi- 
tur  servilute  peccati,  nec  habet  liberum 
consensum  ad  aliquid  boni  faciendum, 
nec  habet  virtutem  ad  aliquod  bonum. 

C0NTR.\  : 

1.  Augustinus  in  Etichiridion  dicit  : 
«  Voluntas  hominis  multa  Dei  dona  pra^- 
cedit  '.  »  Non  ergo  semper  prsevenitur  a 
gratia,  sed  aliquaudo  praevenit   gratiam. 

2.  Adhuc,  Augustinus,  «  Qui  creavit 
tc  sine  te,  non  juslificabit  te  sine  te.  » 
Yidetur  ergo,  quod  voluntas  pPcTcedit 
justilicationem  :  et  tunc  volenti  infundi- 
tur  gratia  justificationis. 

3.  Et  hoc  videtur  accipi  ex  ordine 
verborum  Apostoli,  ad  Eplies.  v,  14  : 
Surge,  qui  donyiis,  et  exsurge  a  morliiis, 
et  illuminabit  te  Christus.  Ex  quo  vide- 
tur,  quod  oportet  hominem  primo  surge- 
re  per  se,  et  postea  illuminari  per  gra- 
tiam. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  profanum 
est  dicere  et  haereticum  de  haeresi  Pela- 
gii,  quod  voluntas  vel  pra.^veniat  vel  co- 
mitetur  gratiam  :  sed  gratia  prajvenit 
sicut  informans,  pra?parans,  et  adjuvans. 
Unde  eliam  antiqui  versus  fecerunt, 
Prcepositivus  scilicet : 

Quidquid  habes  meriti  piccventii.x  f^ralia  duiiat. 
Nil  iJeus  in  nobis  pra^ter  sua  dima  coronat. 


non   obicem  ponit  Spiritui  sancto,  quin 

velit  adjuvari  per  gratiam  :  quia  si  nol- 

let,  gratiam  non  reciperot:  eo  quod  gra-  4 

tiam  sibi  oblatam  rejiceret. 

Ad    ultimum  diccndum,  quod  hoc  ver- Aiobjejt.a. 
bum  Apostoli  intelligitur  de  surgente  per 
consensum  volunlatis  ad  elevantem  se, 
ne  elevanti  dissenliat.  Inde  Augustinus 
inlibro  Vlll  Confessionum,  tractansillud 
idem    Ncrfeum    dc    conversione    sua    ad 
Deum  dicit  sic  :  «  Xon  erat  quid  respon- 
derem  tibi   dicenti   mihi    :     Surge,    qui 
dormis,  et  exsurge  a  mortuis^  et  illumi- 
nahit    te  Christus,    nisi   veiba    lcnta  et 
somnolcnta  :  Modo  et  ecce   modo,   sine 
paululum.  Sed  modo  et  modo  non  habe 
bat  modum,   et   sine  paululum,  in  lon- 
gum  ibat  ^  »  Sic  etiam  dicit  Augustinus, 
quod    credere   praevenilur    cogitatione  : 
quia  nemo  credit  nisi  cogitet  prius  quare 
vel  quid  credat.  Credeie   enim  est  cogi- 
tare  cum  assensu.   Et  ideo  dicit  Aposto- 
lus,  ad  Roman,   x,  10.    Corde   creditur 
ad  justitiam. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  voluntas  et  ratio  sine  gratia  pos- 
sint  non  peccare  damnabiliter,  vel 
necesse  sit  damnahiliier  peccare  ? 


Unde  profanum  est  dicere,  nisi  quod 
gralia  semper  praevenit  voluntatem,  et 
erigit  eam  ut  velit  bonum.  Et  ideo  prima 
septem  procedunt,  et  veritatem  fidei  con- 
cludunt. 

Adobject.i.  Ad  PRiMUM  ergo  quod  in  contrarium 
objicitur,  dicenduin  quod  Augustinus  ibi 
non  loquitur  de  gratia  gratum  laciente, 
sed  de  donis  gralis  datis,  quae  aliquando 
pr^venit  voluntas. 

Adobject.8-  Ai)  ALiUD  diccndum,  quod  hoc  verbum 
Augustini    inleiligitur   quando  voluntas 


Secundo  qua'ritur,  Ulrum  voluntas  et 
ralio  sine  gratia  possinl  non  pcccare 
damnabiliter,  vel  neccsse  sit  damnabili- 
t»'r  peccare  ? 

Et  videtur,  quod  sit  necesse,  quod 
damnabiliter  peccont. 

1.  In  libio  II  Sententiarum,  distinct. 
X.W,  cap.  Et  possunt  notari  in  homine 
quatuor  status  liberi  arbitrii.  «  Ante 
«  peccatum  enim  ad  bonum  nil  impedie- 
«  bat,  ad  malum  nil  injpcllel)at.  Non 
«  habuit  infirmitatem  ad  malum,   et  ha- 


*  S.  AuGLSTiNUs,  In  Encliiridion,  cap.  32. 


^  Idem,  Lib.  VIII  Confessionuni,  cap.  o 


IN  JI  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT,  XVI,  QLL^ST.   100. 


247 


«  buit  adjutorium  ad  bonuiii.  Tunc  sine 

«  eiTore  fatio  judicare,  et  voluntas  sine 

«  difficultate    bonuni    appetere    poterat. 

«  Post  peccatum  vero  ante  reparationem 

«  gratite   premilur  a    concupiscentia   et 

«  vincitur^  et  babet  infirmitatem  in   ma- 

«  lo,  sed  non  babet  gratiam  in  bono  :  et 

«  ideo  potest  peccare,  et  non  potest  non 

«  peccare,  etiam  damnabiliter.  Post  re- 

«  parationem  vero,  ante  confirmationem 

«  premitur   a    concupiscentia,    sed   non 

«  vincilur ;  el  liabet  infirmitatem  in  ma- 

«  lo,  sed  gratiaui  in  bono  :  ut  possit  pec- 

«  care   propter    libertatem    et  infirmita- 

«  tem,  et  possit   non    peccare  ad    mor- 

«  tem    propter    libertatem,    et    gratlam 

«  adjuvantem.   »    Sed    si    ita   est,  quod 

ante  reparalionem  non  posset  non   pec- 

care    damnaljiliter,    per     consequentiam 

quam  docet  Aristoteles  in  II  Periherme- 

nias,  necesse  est  damnabiliter   peccare  : 

quia  quod  non  potest   non  esse,   necesse 

est  esse. 

2.  Adhuc,  IIoc  idem  videtur  per  illud 
Isaiae,  xxxi,  3  :  Domimis  inclinabit  ma- 
num  s/iam,  et  corruet  auxiliator,  et  ca- 
det  cui  prxstatur  auxilium,  simulque 
omnes  consumentur.  Ex  bis  accipitur, 
quod  quem  Dominus  non  tenet  per  ma- 
num  gratise,  cum  propriis  virtutibus  sta- 
re  non  possit,  necesse  est  quod  continue 
cadat. 

3.  Adhuc,  In  Psalmo  Lxviii,  3  :  Infi- 
xus  sum  in  lumo  profundi,  et  non  est 
substantia.  Substantia  illa  dicitur  funda- 
mentum  sustinens  ne  descendat  :  ergo 
qui  in  limo  concupiscentise  infixus  est, 
et  non  babet  gratiam  sublevantem,  con- 
tinue  descendit :  eruo  continue  cadet. 

4.  Adbuc,  Gregorius  :  «  Peccatum 
quod  per  poenitentiam  mox  non  deletur, 
suo  pondere  ad  aliud  trabit.  »  Ergo  ne- 
cesse  est,  quod  ante  reparationem  conti- 
nue  cadat. 

CONTRA  : 

Augustinus  in  libro  I  Retractationum : 
«  Peccatum  esl  adeo  voluntarium,   quod 


si  non  sit  voluntarium,  non  sit  pecca- 
tum  *.  »  Sed  peccatum  sequens  ante  rc- 
parationem  constat,  quod  est  peccatum. 
Ergo  est  voluntarium.  Et  arguit  Augu- 
stinus :  «  Si  aliquid  fit  voluntate,  non 
fit  necessitate.  »  Ergo  tale  peccatum  non 
fit  aliqua  necessitate,  sed  voluntale  libc- 
ra  :  et  sic  non  est  necesse,  quod  peccet 
damnabiliter. 

SoLUTio.    Dicendum,    quod   necessitas     soiut 
duplex  est,  scilicet  necessitas  causas  agcn- 
tis,  et  necessitas  non  prohibentis.   Sicut 
est  in  descensu  hipidis  deorsum,  in  quo, 
sicut  dicit  Aristoteles   et  alii  Philosophi 
naturales,  causa  agens   est  generans  ad 
formam  gravis,  quod  generando  dat  for- 
mam,  et  dando  formain  dat  omne  quod 
consequens  esl  eam,  sicut  motum  et  lo- 
cum  ;  et  ideo  gravi  generato  de  necessi- 
tate  descendlt  ad  centrum,  nisi    aliquid 
sit  prohibens,  sicut  columna   supposita, 
quoe  si  removeatur,  statim  de  necessilate 
descendit.    Et  ita  dicendum  est  ad  pio- 
positum,   quod   omne  peccatum   quidem 
sive  prfficedeiis  reparationem  graticc,  sive 
subsequens,  voluntarie  fit,  et  nullum  ex 
necessitate   agentis  fit,  ut  dicit  Augusti- 
nus.  Si  autem  attendatur  non  prohibens, 
sive  necessitas  non  prohibontis,   cum  ex 
peccato  perpetrato  jam  insit  pondus  de- 
primens  et  non  gratia  tenen^,  post  per- 
petratum  peccatum  et  ante  gratia?  repa- 
rationem,     quantum     est    ad    defectum 
grati;p  tenentis,  homo  non  potest  resiste- 
re  peccato  :   quia  nec  ratio   potest    resi- 
stere  errori,nec  voluntas  concupiscenti*  : 
et  ideo  non  potest  non  peccare  damna- 
biliter  ;    el  tam.en    quodlibet    peccatum 
quantum  ad  agens  fit  voluntarie,  et  non 
necessitate.    Et    hoc    est    quod    dicitur, 
Osee,  XIII,  9:  Perditio  tua,   fsracl :  tan- 
tummodo  in  me  auxilium  tuum.  Et,  in 
Psalmo   xciii,   17  :    Nisi  quia   Dominus 
adjuvit   me,  paulo  minus    hahitasset  in 
inferno  anima  mea. 

Ad    i'rima    ergo     quatuor    dicendum, 


^  S.   AuGUSTiNLs,  Lib.  1  Uetractationum,  cap.       13. 


248 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


quod  illa  procedunl :    quia  non   conclu- 

dunt  dc  necessitate  quoe  est  cx  delectu 

prohibenlis  et  reliuentis. 

Ad  oijeM.       Ad  ]d  quod  objicilur,    diccndum  quod 

illud  procedit,  et  bene  concludil  de  ne- 

cessitate  agentis  :    quia  nulla  neccssitas 

agenlis  est  ibi :  et  talis  necessitas  vocatur 

necessitas  consequentioe  el   non   conse- 

quentis.  Et  sic  quatuor  status  liberi  arbi- 

trii  respondent   qualuor  natur^  bominis 

statibus.   Status  enim  innocentise,  quan- 

do  poterat    homo    non    mori  si  vellet, 

et  non  poterat  mori   nisi  peccaret,     re- 

spondet  statui  liberi  arbitrii  ejusdem  sta- 

tus,  in  quo   bomo    ex    adjutorio    inno- 

centitc    poterat  non  pcccare  :    quia  nul- 

h\m  babebat  infirmitatem  deprimentem, 

sicut  in  liboro    arbilrio   nihil  habuit  in- 

clinans  ad  peccatuni.  Status  aulem  dam- 

nali  hominis  post  peccatum  est    de  ne- 

cessitate  mori    et  non  posse   non  mori : 

eo  quod  habel  infirmitatem    deprimen- 

tem  de  necessitate.  Unde,  Psal.  lxxxviu, 

49 :    Quis  est  homo   qui   vivet    et    non 

videbit   morlem  ?   eruet    anirnam  suam 

de    manu  inferi  ?  Huic  respondet  sta- 

tus  hberi    arbitrii,    in   quo    homo   pro- 

pter  defectum   graliae   retinentis  et  pro- 

pler  vuhius  peccali  non  potest  resistere 

peccato  damnabili :   quia  semivivus  rcli- 

ctus  est  a  hitronibus  >,  et  virtutem  non 

liabet  rcsistendi,  nisi  per  gratiam   repa- 

relur.    In   statu    post  reparationem   non 

[)otuit    resistere   ([uin  peccet  venialiter, 

propter  adhaerenliam  peccati  quse  mulli- 

plex  cst  et  multiphciter  infeslat.  I  Joan. 

1,  8  :    Si  dixerimus  quia  peccatum  non 

habemus,  ipsi  nos  seducimus,et  vcritas  in 

nobis  non  est.  \ii  hoc  est  quod  dicitur, 

ad  Roman,  vii,   18  et  seq.  :   Velle  adja- 

cet  mihi,  perficere  autem  bonum  non  in- 

venio...  Condelector  enim  legi  Dei  secun- 

dum  interiorem  hominem :  video   autem 

aliam   legem    in   membris    meis,    repu- 

fjnantem  legi  mentis  mese,  ct  captivantem 

me  in  lege  peccati  quie  est  in  membris 

meis.  Et  ideo  statim  inclamat,  y.  2i  :  Jn- 


fclix  ego  homo !  quis  me  liberabit  de 
corpore  mortis  hujus  ?  Et  respondct, 
:^.  25  :  Gratia  Dei  per  Jesum  Christum 
Dominum  noslrum.  Unde  in  illo  stalu 
sicut  liabet  nccessitatem  moriendi,  ila 
habet  necessitalem  peccandi  quantum  ad 
defectum  retinentis  et  salvantis  gratiae  : 
tamen  libertatem  a  coactione  numquam 
amiltit,  sicut  ante  diclum  cst.  Sed  post 
resurrectionem  quando  liberabitur  natu- 
ra  a  miseria  et  glorificabitur,  tunc  erit 
status  non  posse  mori,  et  non  posse  pec- 
care  :  quia  proportionaha  sunt,  non 
posse  mori,  et  non  posse  pcccare:  et 
posse  mori  et  posse  peccarc  :  eo  quod 
mors  causata  est  a  peccato  :  et  sicut  se 
pcccatum  habet  ad  liberum  arbitrium, 
ita  mors  ad  naturam. 


MEMBRUM  IIL 

Utrum  post  habitam  gratiam   necesse  sit 
venialiter  peccare,  vel  non  ? 


Tertio  quaeritur,  Utrum  post  habitam 
gratiam  necesse  sit  venialiter  peccare, 
vel  non? 

Et  videtur,   quod  non. 

L  Dicit  Augustinus,  et  in  praeliabitis 
liabitum  est,  quod  si  Adam  necossilatcm 
habuisset  peccandi  et  resisterc  non  po- 
tuisset,  non  fuisset  ei  peccatum  imputan- 
dum,  et  injuste  imputaretur  ei  quod  non 
eral  in  ipso  vltare  vel  facere.  Ergo  a  si- 
mili  si  homo  post  habitam  gratiam  neces- 
sitatem  baberet  vcnialiter  peccandi,  pec- 
calum  non  iinputaretur  ei. 

2.  Si  forte  quis  dicat,  quod  peccatum 
venialc  non  imputatur  ei.  Cotra  :  Malth. 
XII,  3G  :  Dico  vobis,  quoniam  omne  ver- 
bum  otiosum  quod  locuti  fuerinl  homi- 
nes,  reddent  rationem  de  eo  m  die  novis- 
simo.    De    nullo   redditur  ratio    in  die 


*  Cf.  Luc.  X,  31. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  100.  249 

novissimo  nisi  de  peccato.  Ergo  otiosum  pcr  mulierem.  »   Et  ideo  impossibile  esi 

verbum    est  peccatum  :    et  sic  videtur,  quin  ex  aliqua  parte  incidat    ad  minus 

quod  adhuc  stet  objectio  prima.  in     aliquod   peccatum     veniale,   pnrter 

3.  Adhuc,  Augustinus:    «  Xullum  est  quara   de  beata  Yirgine,  ut  dictum   est, 

adeo    veniale    peccatum    quod  non    liat  de  qua  etiam  dicit  Anselmus  in  libro  de 

mortale    dum    placet  :    accedente    enim  Conceptu  virginali  :  «  Decebat  ut  virgo 

contemptu  et    libidine,   ipso   contemptu  illa   quam  Deus  Pater  umbra  su®  vir- 

potest  lieri  mortale.  »   Et  tanc  videtur,  tutis,  hoc  est,  imagine  (sicut  imago  re- 

quod  idem  sit  de  veniali  et  mortali  quan-  sultans   in  speculo  dicitur  umbra  inspi- 

tum  ad  hoc  :  et  sic  videlur,  quod  sequa-  cientis,  ut  dicit  Origenes)  designavit  ut 

tur  idem  inconveniens  quod  prius.  esset  mater  ejus,  quem  de  corde  suo  ge- 

nitum  tamquam    seipsum    diligebat,    et 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  in   veritate  quam  Filius  integritate^  suae    divinitatis 

quantumcumque  homo  sit  in  gratia,  nisi  implevit,  et  quam  Spiritus  sanctus  san- 

exstinguatur  fomes  in  ipso,  sicut  in  beata  ctificavit  ei   matrem,    de   quo   ipse     se- 

Yirgine,  in  qua  (sicut  dic*it  Augustinus)  cundum  divinitalem  procedit,  ea  puritate 

cum  de  peccato  agitar,  nullam  vult   ha-  niteret  qua  major  sub  Deo  nequit  intel- 

beri  quaeslionem,  propter  honorem  Do-  ligi^.   »  Et   ideo    impossibile   est,    quod 

mini  nostri  Jesu    Christi  :    tanta  enim  beata  Virgo  intelligatur  fuisse  in  aliquo 

gratia  pra?venta  fuit  et  plena,  quod  sine  peccato  veniali  sive  mortali,   tanta  san- 

omni  peccato  fuit  et  veniali  et  mortali.  ditate  undique  praevenla. 

In  aliis  autem   omnibus  sanctis  necesse  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod    ar-     ^.j  j, 

fuit  incidere  in  peccatum  veniale  etiam  gumentum     concluderet,     si    necessitas 

post  habitam  gratiam.  esset  efficientis.  Jam  autem  dictum  est, 

Si  autem   quseritur,  Qua  necessitate  ?  quod  non  est  talis  necessitas,  sed  inevi- 

Distinguendum  est  ut  prius,   quod  est  tabilitatis  :  quod  non  semper  imputatur 

necessitas  agentis,  sicut  ignis  exurit  de  ad  condemnationem,   licet  imputetur  ad 

necessitate    prsesente    combustibili.     Et  contagionem  et  maculam. 

hac    necessitate    nullum    peccatum    est  Et  sig  intelligitur  auctoritas   Matthaei,     ^^  t. 

necessarium,    sed    omne    peccatum   est  xii,   36.    Quia    licet   reddatur   ratio    de 

voluntarium  tam  mortale  quam  veniale.  otioso,  tamen  propter  hoc  non  condem- 

Et   de    hac    sola    necessitate     sequitur,  natur,    sed     contagionis     alicujus     reus 

quod    necessarium     non     reputatur    ad  ostenditur,  quae  puritkanda   est  vel  hic 

peccatum.  Et  est  necessitas  inevitabilita-  per  poenitentiam,  vel  in  futuro  per  pur- 

tis,  quae  causatur  ex  eo,  quod  multipli-  gatorium. 

citer  tentat     fomes   et   instigat,    et   tot  Ad  ultimum  dicendum,  quod  peccatum     xd  s. 

modis,  quod  praevideri  non  possint,  nec  veniale  exgenere  numquam  fit  mortale  : 

universaliter  caveri.   Et  hac   necessitate  sed   contemptus    adjunctus    potest   esse 

necesse  est  hominem  peccare  veniahter.  mortale,    si  hoc    facio    in    contemptum 

Et  hoc  signat  Damascenus  in  libro  II  de  Dei  :  sicut  etiam   sublevatio  festuca?  de 

Fide  orthodoxa  ',  ubi  dicit,   quod  «  ser-  terra    facta    in    contemptum    Dci,  pec- 

pens  multiplicibus  et   delectabilibus  mo-  catum  mortale  est  :  et  ita  intelligitur  di- 

tibus   consuevit     placere    mulieri,   sicut  ctum  Au'^'ustini. 
et  sensualitas  quae  per  serpentem  signi- 
ficatur,  multiplicibus  motibus  tentat  in- 
feriorem  partem  rationis   quoe    signatur 

*  S.  J.  Damascenus,  Lib.  II  de  Fide  ortliodoxa,  "  S.  A.nselmcs,  Lib.  II  de  Couceptu  virginali, 

cap.  12.  cap.  18. 


250 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


MEMBRUiVl  IV. 

Quse  sii  gratia  illa  quss  voluntatem  re- 
tinet  a  peccato  '  ? 


QuARTO  quceritur,  QucT  sit  gratia 
illa  quae  voluntatem  retinet  a  pec- 
cato  ? 

Hanc  enim  Auguslinus  vocat  operdn- 
teni  et  cooperanlem  et  pra-venienlem  et 
subsequentem. 

Et  ad  hoc  slc  proceditur  : 

1  AuiTustinus  in  lihro  de  Natiira  et 
gratia  dicit  sic  :  «  Prccvenit,  ut  pie 
vivamus  :  subsequitur,  ut  cum  ilio 
sempcr  vivamus.  »  Secundum  hoc  vi- 
detur  quod  gratia  prccveniens  sive  ope- 
rans  referatur  ad  totam  vitam  praesen- 
tem  :  subsequens  autem  sive  cooperans 
ad  totam  vitam  futuram,  in  qua  vive- 
mus  cum  Deo. 

2.  Adhuc  Augustinus,  ibidem,  «  Pra'- 
venit,  ut  sanemur  :  subsequilur,  ut  ve- 
getemur.  »  Secundum  hoc  videlur,  quod 
gralia  justificationis  impii  sit  gratia  prse- 
veniens  :  et  gratia  profeclus  de  virtute  in 
virtutem,  sit  gratia  subsequens. 

3.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem,  «  Prtc- 
venit  voluntatem,  ut  velit  bonum  :  sub- 
sequitur,  ul  compleat  sive  pcrsistat.  « 
Secundum  hoc  videlur,  quod  gratia 
priEveniens  est  volunlatem  informans, 
et  gratia  subsequens  sit  idem  cum 
perseverantise  dono  :  et  hoc  non  dicitur 
in  littera. 

i.  Adlmc^  Ad  Roman.  viii,  29  et  30  : 
Quos  prasscivit,  et  prsedestinavit  con- 
formes  fieri  imaginis  Filii  sui...  Iios 
et  vocavit  :  et  quos  vocavit,  illos  ct 
justificavit  :  quos  autem  justificavit, 
illos  et  glorifLcavit.  Yidetur  ergo,  quod 


Aposlolus  ahter  dividat  gratiam  quam 
Auguslinus.  Apostolus  enim  videtur 
ponere  has  dilfercntias  pra^destinationis, 
vocationis,  justificationis,glorilicationis  : 
Augustinus  autem  non  ponit  nisi  gra- 
tiam  operationis  ct  coopcrationis. 

o.  Adhuc,  Super  iliud  Exodi,  x.xxm, 
13  :  Si  inveni  grafiam  in  conspectu  tuo, 
ostende  mihi  faciem  tuam,  dicit  Glossa  : 
«  Non  una  gralia  sufficit  sanctis  :  una 
cnim  proecedit  ut  Deum  diligant  et  co- 
gnoscanf.  Altera  subsequilur  ut  se  nmn- 
dos  custodiant.  »  Et  hoc  dicitur  in  lit- 
tera  :  gratia  eniin  pr;eveniens  dicitur  in 
littera  qux  facit  nos  velle.  Altera  sub- 
scquens  quse  facit  currcre  in  profectum 
bonorum. 

G.  Adhuc,  Jsa.  xxxi,  5,  super  illud  : 
Protcget  Dominus  exerciiuum  Jerusa- 
lem,  protegens  et  liherans,  transicns 
e t  salvans  :  dniur  quadruplex  diflerentia 
gratiae,  scilicet  protectionis,  liberationis, 
transitionis,  et  salutis.  Et  quaeritur, 
Penes  quid  istoe  difTerentiai  sumantur? 

7.  Adhuc  Chrysostomus  super  Joan- 
nem,  Homil.  l  i,  super  illud,  Graliam  pro 
gratia «,  dicit  sic  :  «  Etenim  et  ipsa  quse 
sunt  legis,  gratioe  erant  :  et  ipsum  gene- 
rari  nos  ex  nun  entihus,  gratia  fuit  :  non 
enim  direclionibus  prsecedentibus  hanc 
acc('pimus  remunerationem.  Qualilcr 
enim  qui  neque  eramus?  »  Quasi  dice- 
ret  :  Non  poteramus  ex  directione  acci- 
pere,  cum  non  essemus  :  scd  Deo  ubique 
piaecedentibus  beneficiis  incipiente,  non 
generari  nos  soluin  ex  non  entibus,  sed 
etiam  generatos  discere  ea  quae  facienda 
sunt,  et  quae  non  sunt  facienda,  et  hanc 
in  natura  accipere  legem,  et  hoc  con- 
scienliffi  judicium  incorruptibile  impo- 
suisse  nobis,  gratiai  fuil  maximae  et  cle- 
mentiee  inefTabilis. 

8.  Adhuc,  Idem,  ibidem,  «  Sed  et 
hanc  corruptam,  legem  scilicet  natu- 
rae,  per  legem  scriptam  instaurare  gratise 
fuit.  )) 


*  Cf.  Opp.  B    Alberti.  Commenl.  inllSenten-      novtfi  editionis. 
tiaium,  Dist.  X.WI,  Art.  6.  Tom.  XXVll  hujusce         -  Joan.  i,  16. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU^ST.  100. 


251 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  Augustini 
auclorilas  quam  inducit  Magister  de 
gratia  praveniente  et  subsequente,  ab 
Augustino  posita  in  libris  contra  Pcla- 
gianos,  qui  gratiam  Dei  evacuabant,  et 
dicebant  a  libero  arbitrio  esse  bonum 
opus  sicut  volente  et  currente,  et  a  gra- 


Ad    2. 


Ad   3. 


Ad    4. 


9.  Adhuc,  Anselmus  dicit,  quod  gra-      tionis,  quo    gloria  sequitur  gratiam.  Et 
tia  est  quge  descendit  a  gratuita  volun-      hoc   intendit  Augustinus  et   non   aliud, 
tate.  Et   secundum  hoc  vakle   multiplex      ut    scilicet  intelligamus,  quod    nihil    est 
est,    omne   scilicet   donum    quod    gratis      in  nobis  nisi  ex  gratia  Dei. 
datur.  Ad    aliud    dicendum    eodem     modo, 

quod  quidam    modus    praeventionis    est 

Ult£R[us  qua^ritur,  Quare  dicitur  gra-  quo  sanamur  ab  inlirmitate,  et  alius  sub- 
tia  operans  et  cooperans?  secutionis   quo  vegetamur  de  virtute  in 

Si  enim,  sicut  dicit  Augustinus,  dici-      virtutem  :  et  hos  effectus  intendit  assi- 
tur  gratia  operans,  qufe  operatur  bonam      gnare  Augustinus,  et  non  aliud. 
voluntatem,    cum    bona    voluntas    non  Ad    aliud     eodem    modo    dicendum, 

sit  nisi  informata  per  gratiam,  videbilur  quod  Augustinus  duos  effectus  gratiie 
quod  sit  operans  quae  operatur  gra-  intendit  ibi  assignare  :  unum  incipientis, 
tiam  in  voluntate  :  et  sic  idem  facit  et  allerum  perseverantis  in  tentatione  : 
seipsum,  quod  est  vaide  inconveniens  et  neutrum  enim  horum  potest  habere 
impossibile.  homo  nisi  ex  gratia  Dei  et  gratuito  do- 

no  ipsius. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Apostolus 
intendit  ibi  assignare  etTectus  gratice, 
quos  oporatur  Deus  in  nobis  sine  nobis, 
qui  sunt  praeparationes  gratise,  quge  est 
pra^destinatio  ai)  .Tterno  :  vocationis  a 
peccato,  quee  accipitur  per  terminum  a 
quo  :  justificationis,  quse  accipitur  per 
tia  Dei  non  nisi  sicut  adjuvante  et  com-  terminuin  ad  quem  :  gh^riticalionis,  qu« 
municante.  Et  propter  hoc  Augustinus  accipitur  per  finem  inlenlum  a  trilms 
secundum  Catholicam  fidem  volens  hunc  prsehabitis  :  glorilicat  enim  cum  imponit 
errorem  corrigere  per  vcrbum  Apostoli,      coronam  glorige. 

ad  Roman.  ix,  16  :  Non  volentis,  neqiie.  Ad  aliud   dicendum,  quod  ilJud  quod 

currentis,  scd  Dei  miserentis  est  :  ^wiAii  dicitur  in  Glossa  supcr  illud  Exodi, 
gratiam  in  operanlem  et  cooperantem,  xxxm,  13  :  Si  inveni  gratiam,  etc, 
sive  prgevenientem  et  subsequentem,  ut  verum  est  :  quia  non  una  gratia  iudi- 
ostendat,  quod  totum  est  ex  gratia  Dei,  gent  Sancti,  sed  multis  :  quia  multifor- 
quae  primo  prgevenit  voluntatem  ut  velit,  mis  est  gratia  Dei.  Et  licet  muitipficiter 
et  subsequitur  voluntatem  opus  mini-  prgeveniat  in  omnibus  gratiis,  tamen 
strantem,  ne  frustra  velit  :  eo  quod  principafiter  pravenit  in  fide  et  dilectio- 
opus  voluntatis  sive  liberi  arbitrii  fru-  ne,  ut  cognoscamus  et  diligamus  :  quia 
stra  est  ad  meritum  nisi  sit  gratia  infor-  fides  est  fundamentum  virlutum,  gratia 
matum.Unde  solai  illa  divisiones  Augu-  vero  forma  :  subsequens  autem  gratia 
stini  ad  propositum  sunt,  id  est,  ad  est,  ut  in  omnibus  mundam  habeamus 
evacuationem  hasrcsis  Pehagianorum.  vitam  et  in  nullo  polkitam. 
Aliai  tamen  mufige  divisiones  gratigesunt,  Ad  aliud  dicendum,  quod  ifiud  Isai»,      a^  6 

sicut  probant  objectiones,  per  etreclus  xxxi,  5  :  Proteyit  Dominus,  datur  per 
gratige  datge.  quatuor  effectus  gratiae,  quorum  primus 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  k-  est  transitus  in  visittmdo,  quando  Domi- 
cet  principakter  prgeveniat  informando  nus  visitat  singulos  in  sahitari  suo. 
voluntatem,  tamen  etiam  quidam  modus  Secundus  est  protegens,  quando  protegit 
prgeventionis  est,  quo  nos  hic  prgevenit  nos  ab  impugnatore.  Tertius  est  kbe- 
in   gratia  :  et    quidam   modus    subsecu-     rans   a   malo   quod   indixit  impugnator. 


Ad    5. 


252 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Ad    7. 


Ad    8. 


Quartus  est  salus  per  quam  nos  salvat. 
Et  sic  continue  transit  per  Judam,  hoc 
est,  per  suos  consitentes  et  glorificantes 
Deum  :  quia,  sicut  dicit  beatus  Bernar- 
dus  :  «  Sicut  cnini  non  dormit  neque 
dorniitat  qui  custodit  Israel',  ita  non 
dormit  neque  dormitat  qui  impugnat 
Israel.  » 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Chrysosto- 
mus  intendit  dicere,  quod  omne  donum 
naturffi  et  omne  donum  gratiae  a  gralia 
Dei  est,  et  nihil  horum  habemus  a  no- 
bis  :  sicut  etiam  dicitur,  Jacobi,  i,  17  : 
Omne  datum  optimum^  et  omue  donum 
perfectu7n  desursum  est,  descendens  a 
Patre  luminum.  Et  tales  divisiones  non 
faciunt  ad  propositum,  ut  scilicet  hjBre- 
ses  Pclagii  evacuentur,  et  ideo  non  in- 
ducuntur. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Chr^^so- 
stomus  dicit,  quod  totum   est  de  gratia 


quidquid  datur  nobis  de  lege  naturae, 
de  lege  scripta,  et  lege  gratice  :  et  hoc 
verum  est  :  et  ideo  dicitur,  I  ad  Corinth. 
XV,  10  :  Gratia  Dei  sum  id  quod  sum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Anselmus 
verum  dicit  :  quia  illa  est  definitio  gra- 
tiae,  et  quod  multiplices  sunt  gratiae  :  sed 
illas  non  oportuit  inducere  hic  :  quia 
hic  non  intendit  de  divisionibus  gratia- 
rum,  sed  tanlum  de  evacuatione  hae- 
resis  Pelagianee,  quae  gratiam  evacua- 
vit  :  et  ideo  non  inducuntur  nisi  ea  quse 
valent  ad  hoc. 

Ad  id  quod  juxla  hoc  ultimo  quaeri- 
tur,  dicendum  quod  gratia  non  operalur 
seipsam,  sed  operatur  voluntatem  in 
forma  gratuiti  boni,  sicut  albedo  super- 
ficiem  constituit  in  forma  albi  efficien- 
ter  :  tamen  totum  faciens  est  Deus,  et 
gratuita  ejus  voluntas  :  et  sic  idem  non 
operatur  seipsum. 


Adq 


QUiESTIO  CI. 


De  s^ratla  operante  et  cooperante. 


Deinde  ratione  ejus  quod  dicitur  in 
eadem  distinctione  ^,  cap.  Hic  co?iside- 
randum  est. 

Hic  quaeruntur  tria. 

Primum  est,  Utrum  eadem  sitoperans 
et  cooperans,  sive  praeveniens  et  subse- 
quens,  sive  diversae  ? 


Secundum,  Ratione  sequentis  capituH, 
Si  vero  quseritur.  Quomodo  gralia  pot- 
est  augeri  vel  minui? 

Tertium,  Qualiter  gratia  differt  a  vir- 
tute? 

De  his  enim  tribus  Magister  quaerit  in 
Littera. 


*  Psal.  cxx,  4 :  Ecce  non  dormilalit  neque  dor- 
miet  qui  custodit  Israel.  Cf.  Isa.  v,  27. 
2  Cf.  II   Sententiarum,   Dist.   XXVI,  cap.  I. 


Tom.  XXVII  editionis  nostrae  Opp.  B.  Alberti, 
pag.  463. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QUvEST.  101. 


253 


MEMBRUM    I. 

Utrum  eadem  sit  gratia  operans  et  coope- 
rans,  sive  prseveniens  et  subsequens, 
vel  diversse  *  ? 


Ad  primum  objicitur  sic  : 

1.  Dicit  Philosophus,  quod  aclus  suat 
praevii  potentiis  secundum  rationem  : 
quia  polentiae  distinguuntur  per  actus,  et 
actusper  objecta  :  sed  eadem  ratione  di- 
stinguuntur  habitus  per  actus  sicut  et  po- 
tentiae  :  quia  habitus  ad  potentias  ordi- 
nantur,  et  perficiunt  polentias  ad  actus  : 
sed  diversi  sunt  actus  gratia?  prsevenien- 
tis  et  subsequentis,  operantis  et  coope- 
rantis,  sicut  patet,  quod  gratia  operans 
sive  praeveniens  liberat  et  praparat  ho- 
minis  voluntatem  ut  bonum  velit  :  sub- 
sequens  autem  sive  cooperans,  ut  dicit 
Augustinus,  iliam  adjuvat  ne  frustra 
velit  :  et  isti  sunt  diversi  actus  :  ergo  et 
diversi  habitus. 

2.  Adhuc,  Ipso  nomine  ostenditur, 
quod  operans  per  se  operatur  :  coope- 
rans  autem  cum  quodam  alio  :  ergo  vi- 
detur,  quod  non  sunt  ejusdem  potentiae  : 
ergo  nec  ejusdem  essentiae  sive  substan- 


contr». 


tiae  :  ergo  sunt  diversae. 

CONTRA  : 

1.  Gratiae  proprius  actus  est  gratum 
facere  habentem,  et  opus  ejus  gratum 
reddere  :  iste  actus  auius  rationis  est  in 
communi  et  operante  et  cooperante  : 
ergo  videtur,  quod  habitus  unius  ratio- 
nis  sit  operantis  et  cooperantis,  praeve- 
nientis  et  subsequentis. 

2.  Adhuc,  Gralia  a  duobus  dicitur, 
quse  vere  gratia  est  et  simpliciter,  scili- 
cet  quia  gratis  datur  et  non  meritis  red- 
ditur,  et  quia  gratum  facit  habentem  et 


opus  ejus  :  utrumque  et  per  unam  ratio- 
nem  habet  operans  et  cooperans  :  ergo 
videtur,  quod  sint  gratia  una  et  eadem. 

SoLUTio.  Ad  hanc  quaestionem  satis  re-  soiutio. 
spondet  Magister  sic  dicens  :  «  Quibus- 
dam  non  irrationabiliter  videtur,  quod 
una  et  eadem  sit  gratia,  idem  donum, 
eadem  virtus,  quae  operatur  et  coopera- 
tur  :  sed  propter  diversos  ejus  efifectus  et 
dicitur  operans  et  cooperans.  »  Et  hoc 
simpliciter  concedendum   est. 

xVd  prlmum  autem  dicendum,  quod  xd  i. 
actus  sint  praevii  polentiis,  hoc  innega- 
bile  est  :  sed  licet  diversi  sunt  actus, 
qui  sunt  liberare  voluntatem  et  adjuva- 
re,  tamen  una  et  eadem  virtus  secun- 
dum  rationem  est  in  eis  :  et  heec  est 
virtus  merendiet  gralum  faciendi  quae 
est  tam  in  gratia  operante,  quam  in  gra- 
tia  cooperante  :  et  ideo  una  et  eadem  est 
gratia  quae  geminatur  per  officia  sive 
actus,  licet  una  forma  gratice  sit  utris- 
que  :  utraque  enim  confert  vim  meren- 
di  et  gratum  faciendi. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  secundum  Ad  2. 
aliquid  sunt  ejusdem  potentiae,  et  secun- 
dum  aliquid  non  :  secundum  hoc  enim 
ejusdem  potentiae  sunt,  quod  utraque 
gratum  facit  et  vim  confert  merendi. 
DifTerunt  autem  in  hoc,  quod  operans 
facit  hoc  circa  voluntatem,  informando 
eam  :  cooperans  autem  circa  actum  libe- 
ri  arbitrii,  eliciendo  eum  et  dando  ei  vir- 
tutemut  raereri  possit  et  dignus  sit  ^i.a 
seterna  :  et  hoc  non  facit  diversitatem 
esscntice  sive  form»,  sed  diversitafem 
effectuum  tantum  in  voluntate  et  aclu 
ejus. 

Duo  quae   objiciuntur   in    contrarium,   aj  object. 
procedunt,    et  probant  hoc  quod  dictum 
est. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.   Comment.  in  II  Sen- 
teutiarum,  Dist.  XXVI,   Art.   10,   Tom.  XXVII 


hujusce  novac  editionis. 


254 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.^D. 


MEMBRUM  II. 

Quomodo      (jratia    possit 
minui    '  ? 


augeri 


vel 


Secundo  quaeritur,  Quomodo  gratia 
polest  augeri  vel  niinui  ? 

1.  Dicit  enim  Augustinus  :  «  fpsa 
enini  gratia  non  est  otiosa,  sed  mcretur 
augeri,  ut  aucla  mcreatur  pcrfici.  »  Hoc 
enini  non  videtur  esse  proprie  dictum  : 
cum  augmentuni  propric  non  sit  nisi  in 
quanlitatibus  :  in  genere  autem  quanti- 
tatis  noii  esl  gratia  praeveniens  ncc  sub- 
sequens. 

2.  Adlmc,  Inconvenienter  videtur  di- 
cere,  quod  gratia  meretur  augeri  :  me- 
riluni  enim  illud  aut  est  ex  congruo,  aut 
ex  debito.  Non  cx  congruo  :  quia  nihil 
praecedit  primam  gratiam  unde  con- 
gruura  sit  ipsam  augeri.  Siniiliter  nec 
ex  debito  :  quia  hoc  non  possct  esse  nisi 
ex  Deo  :  et  Deus  nulli  aliquid  debet,  ut 
dicit  Ilieronymus  :  videtur  ergo,  quod 
ex  debito  non  possit  augeri. 


in  hoc  enim  major  est  quod  in  plu- 
ra  mcrita  potest  et  plus  mereri,  in  hoc 
scilicet,  quod  per  depurationeni  magis 
recedit  a  contrario,  peccato  scilicet,  et 
magis  accedit  ad  puritalem  primaj  boni- 
tatis  et  virtutis  :  ex  hoc  enim  habet 
majorem  vim  merendi  et  perfectam  ac- 
cipit  vim  merendi  quando  est  intra. 

Ad   phimum   ergo   dicendum,    quod  in     ^d 
quantitutibus  esl  augmentum   quantitatis 
molis  :  in  spiritualibus    autem  bene    est 
augmentum  virtutis,  licet  non  molis,  sic- 
ut  paulo  anle  dictum  est. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  meritum  Ad 
illud  virtulis  est  ex  congruo,  et  non  ex 
condigno  vel  debito  :  congruum  enim 
est,  ut  ipse  dicit  Augustinus,  quod  qui 
bene  utitur  gratia,  quod  addatur  ei  aug- 
mcntum  illius  gratiae.  Matth.  xxv,  f.j  : 
Dcdil...  U7iicuiqiie  secundum  propriam 
virtutem,  id  est,  secundum  usum  et  co- 
natum  virtutis. 


MEMBRUM   III. 

Qualiter  gratia  differat  a  virtute  *  ? 


Solutio. 


SoLUTio.  Dicendum  cum  Augustino  in 
iibro  de  Quantitate  animx,  quod  duplex 
est  quantitas,  virtutis  scilicet,  et  molis. 
Cum  enim  quaeritur,  quantus  sit  Iler- 
cules  ?  potest  quaeri  quot  pedum  sit,  vel 
quantie  virtutis.  Et  ideo  dixerunt  anti- 
qui,  quod  quantitas  molis  dividitur  ad 
intus  per  aliquid  numerans  quantitatem 
subjecti,  sicut  est  pes,  ulna,  et  palma. 
Quantitas  autem  virtutis  dividitur  ad  ex- 
tra,  sicut  posse  in  duos  vel  in  tres  vel  in 
quatuor  est  virtus  Herculis.  Unde  gratia 
augetur  augmento  virlutis  et  non  molis  : 


'fertio  qua?ritur,  Qualiter  gratia  difTert 
a  virtule? 

Et  videtur,  quod  non  differat : 
f .  Quorum  enim  una  est  definitio,  eo- 
rum  unum  est  esse  :  sed  una  est  gratiae 
et  virtutis  defmitio  :  crgo  unum  esse. 
Major  per  se  patet.  Minor  scribitur  in 
Littern  in  sequenti  distinctione,  cap.  f , 
ubi  inducitur  Augustinus  sic  dicens  : 
«  Virtus  est  bona  qualitas  mentis,  qua 
recte  vivitur,  qua  nemo  male  utitur, 
quam  Heus  operatur  in  nobis  sine  no- 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Commerit.  in  ISeiiten- 
tiarum,  Dist.  XVII,  Art.  10.  Tom.  XXV  novaj 
edilionis  nostrae.  Cf.  etiam  comment.  in  III 
Sententiarum,   Dist.    XXIX,    Art.     10.     Tom. 


XXVIII. 

*  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Comment.  in  II  Sen- 
tentiarum,  Dist.  XXVI,  Art.  11.  Tom.  XXVII 
hujusce  novte  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  101 


235 


bis  \  »  Omnia  posita   in  hac  detlnitione  enim   donum    est  sanctificans  et  gratifi- 

conveniunt  gratiGe  gratum   facienii  :  heec  cans  :  nec  dicitur  gratia  quee  gratis  da- 

enim  est  bona  qualitas  mentis,   qua  recte  tur    tantum,    sed  quia    gratum  facit  ha- 

vivitur,   qua    nemo   male    ulitur,    quam  bentem,   et  opus   ejus   gratum     reddit  : 

Deus,  etc.  Ergo  videtur,    quod  virtu^  et  et    hoc    vero  nomine   dicitur   gratia.  Et 

gratia  sint  idem,  et  nullam    habeant  dif-  sic    virtus     generaliter    non     est   idem 

ferentiam.  cum  gratia  :  sed  primo  modo  omnis  vir- 

2.  Adhuc,  Quorum  est  elTectus  unus,  tus  est  gratia  quae  gratis  datur. 

ipsa  sunt  eadem  :  virtutis  et  grati»  unus  Ad  primum   ergo  dicendum,    quod  ex     Ad   i. 

effectus  est,  scilicet  meritum  vitffi   seter-  illa  definitione  non  potest  probavi,  quod 

nse,  quia  virtute  meremur,  et  gratia  me-  virtus  est  gralia  quee  gratum  faeiat.  Li- 

remur  :  ergo  sunt  iilem.  cet  enim  omnis  virtus  talis  sit  bona  qua- 

3.  Adhuc,  Gratia  dicitur,  quia  gratis  litas  mentis,  secundum  quod  bonum  de- 
datur  el  graluni  facit  :  utrumque  horum  fmitur  aDionysio,  quod  bonum  est  quod 
convenit  virtuti,  maxime  infusae  :  ergo  est  a  bono  :  non  tamen  est  bona  a  bo- 
videlur,  quod  gratia  et  virlus  infusa  sint  nitate  gratise  gratum  facieniis,  sed  est 
iiJem.  bona,  quia  est  a  bono.  Et  licet  recte  vi- 

CoNTRA  :  vatur  qualibet  virlute,   hfec  lamen  non 

L  Quaecumque  dividuntur  sccundum  est  reclitudo    talis   quse   gratum    faciat  : 

subjecta,    dividunlur    secundum     esic  :  sed  est  rectitudo  theologicce  virlutis,  sive 

virtutes  et  gratia    dividuntur   secundum  cardinalis,  quae  est  rectitudo  contingendi 

subjecta,  quia   mulli    sunt     qui   habent  fmem,  ut  fides  in   priniam  veritatem,  et 

viitutes   cardinales,  et   non  habent  gra-  spes  in  primam  largitatem  :  vel  rectitu- 

do  conlingendi  medium,  sicul  quatuor 
virtutes  cardinales,  de  quibus  dicit  Ari- 
stoteles  in  II  Ethicorum,  quod  quamvis 
extremum  in  bono,  tamen  in  passionibus 


tiam  iiratum  facientem  :  ergo    virtus  et 
iiratia  oratum  faciens  non  sunt  idem. 

O  O 

2.  Adhuc,    Tn   Littera    dicitur,   quod 
gratia  gratum  faciens  est   fides   quoe   per 


dilectionem  operatur,  per  quam   justifi-      et  operationibus   sunt     medium.  Et  sic 


calur  impius.  Videtur  ergo,  quod  gratia 
non  sit  idem  cum  omni  virlute,  sed  cum 
quadam. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  gratia  pot- 
est  sumi  in  genere,   et    in    specie.    Si  in 


etiam  nemo  male  utitur  eis  quantum 
est  de  se  :  licet  aliis  male  utens  et  non 
recte  vivens,  possit  eas  habere  infor- 
mes   et  non  informatas. 

Ad  aliud    dicendum,    quod    non   est 
unus  etfectus  virtutis  et  gratice,  nisi  vir- 


o-enere  :  tunc  omne  donum  a  Deo  gratis      tutis  formatce  per  gratiam  :  et  bene  con- 


datum,  sive  corporale,  sive  spirituale 
gratia  est  :  et  sic  virtutes  cardinales,  sive 
acquisitae  sive  infusai  gratia3  sunt.  Si  in 
specie  et  stricte  accipitur  :  tunc  gratia 
gratum  faciens  non  est  nisi  ipsum  do- 
num,cum  quo  dat  seipsum  Deus  in  tem- 
porali  processione    Spiritus  sancti,    hoc 


Ad    2. 


ceditur,  quod  illa  virtus    sit  gratia. 

Ad  ultimum  dicendum,  quod  non  om-  Ad  s. 
nis  virtus  infusa  facit  gratum,  sed  virtus 
infusa  cum  qua  infunditur  Spiritus  san- 
ctus,  gratum  facit,  et  non  alia  :  et  talis 
non  est  nisi  virtus  formata  per  graiiam 
gratum  facientem  et  per  charitatem. 


'  S.  AuGUSTLNUs,  Lilj.  \{    de   Libero   arbitrio,       cap.  18. 


256 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PWJED. 


QUiESTIO    CII, 


De  gpatia  tria  qiiieriiiiliir. 


Deinde,  Quaerendum  est  de   lioc  quod 
dicitur    in    illo  cap.    Si  vero  quseriiia\ 
Quomodo   ipsa   gratia  prseveniens  me- 
reatur  augeri  »  ? 

Et  quaeruntur  tria  in  capite  illo. 

Primum    est,    Qualiter     gralia  auge- 
tur? 

Secundum,   De    divisione     bonorum 
quam  ibidem  dat  Augustinus. 

Tertiura,  Si  virtute  aliquis  male  possit 
uli? 


MEMBRUM  I. 

Qualiter  gratia  augetur  ? 


est  in  quo  gralia  et  virtus  possint  auge- 
ri  in  ipso  :  in  hoc  ergo  non  potest  auge- 
ri  virtus  et  gratia. 

CONTRA   :  Sed  coi 

1.  Profectus  merili  est  in  homine  : 
profeclus  meriti  auirel  bonum  gratiae  et 
virtutis  :  ergo  videtur,  quod  gratia  et 
virtus  continue  augentur  in  sanctis. 

2.  Adhuc,  Luc.  ii,  52  :  Et  Jesus  pro- 
ficiebat  sapientia,  et  setate,  et  gratia 
apud  Deum  et  homines.  Non  potest  hoc 
intelligi  de  Jesu  in  propria  persona  : 
quia  ab  instanti  conceptionis  propter 
unionem  divinitatis  plcnus  fuit  omni 
gratia,  et  crescere  non  potuit  :  oportet 
ergo,  quod  intelligatur  per  eirectum  in 
sanclis  :  videlur  ergo,  quod  incremen- 
tum  accipiat  gratia  et  virtus  in  homine  : 
ergo  gratia  et  virtus  augentur. 


Ad  primum  objicitur  sic  : 

1.  Augeri  non  potest  nisi  quod  habet 
quantitatem  :  sed  gratia  et  virtus  nul- 
lam  habent  quantilatem  :  crgo  videtur, 
quod  augeri  non  possunt. 

2.  Adhuc,  Jam  habitum  est  paulo  an- 
te,  quod  hominis  damnati  per  peccatum 
duo  sunt  status,  scilicot  ante  reparatio- 
nem,  et  post  reparationem.  Et  ante  re- 
parationem  necesse  est  eum  peccare 
damnabiliter,  post  reparationem  vero 
venialiter.  Uterque  status  facit  ad  dimi- 
nutionem  gratiie  et  virtutis,  et  non  ad 
augmentum.  Ergo  nullus  status  hominis 

i  Cf.  II  Sententiarum,  Dist.  XXVI,  cap.  K. 
Tom.  XXVIl  tiujusce  novae    editionis  Opp.  B. 


Ulterius  quaeritur,   Quomodo   pcrfici-     Quse 
tur  gratia  ? 

1.  Omnis  enim  perfectio  est  ad  ali- 
quem  terminum  :  ad  summum  gratiae  et 
perloclum  nemo  venit  :  videtur  ergo, 
quod  nemo  in  hac  vita  perfectus  potest 
esse. 

2.  Adhuc,  Aristoteles  in  III  Phgsico- 
rum  dicit,  quod  «  perfectum  est  cui 
nihil  deest  :  »  sed  nemo  est  cui  nihil 
desit  in  gratia  :  detur  ergo,  quod  nibil 
perfectum  sit  in  hac  vita. 

3.  Adhuc,  Jacobi,  iii,  2  :  In  miiltis 
offendimus  omnes.   Si  hoc  dicit  Aposto- 

Alberti,  pag.  463. 


L\  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  102. 


257 


conira. 


lasdese,  malto  magis  de  aliis  est  verum. 
Videtur  crgo,  quod  in  nullo  gratia  per- 
fecta  est. 

GONTRA  : 

Ad  Ilebr.  v,  11  :    Perfectorum  est  so- 


porlionatum  statui  hominis  potest  ac- 
ciperc  homo  ex  merito  :  augmenlum 
puritatis  simpliciter  non  potest  homo  ac- 
cipere  in  hac  vita  :  quia  dicit  Joannes  in 
prima  canonica,  i,  8  :  Si  dixerimus  quo- 


lidus  eibus  :  eorum  qui  pro  consuetudine  niam   peccatum    non  habemus,  etc,    et 

exercitatos  habcnt  sensus  ad   discretio-  Proverb.   xx,   9  :    Quis    potest    dicere  ? 

nem  boni  ac  niali.  Mwidum    est   cor  meum,    purus  sum  a 

peccato  ?  nec  infans  cujus  vita  unius  diei 

SoLUTio.    Dicendum,  quod  sicut  dicit  est  super  terram  :    quia  ad  minus  habet 

Augustinus  et  in  Littera  ponitur,  gratia  originale.  Et     super   illud  Augustinus  : 

meretur  augeri,  ut  aucta  mereatur  per-  c<  Si  omnes  sancti  et  sanctee  convcnirent 

lici.  et  dicerent,  quia  peccatum  non  habemus, 

Ad  primu.m  ergo  dicendum,   quod  du-  seipsos    seducerent,    et  in    ipsis  veritas 

plex  est   perfectio  :  corporalis,  et  spiri-  nonesset.  Excepta  beata  Virgine,  de  qua 

tualis  :  et  duplex  est   quantitas,  ut  dicit  cum  de   peccatis    agitur,   propter  hono- 

Augustinus   in  Ubro  de  Quantitate  ani-  rem  Domini  Nostri  Jesu  Ghristi  nuUam 

mae^  scilicet  corporalis,  et  virtualis.  Quce  volo  haberi  qusestionem.  » 
corporaliter  augentur,    augeiitur    secun-         Unde  ad  id  quod  objicitur  de  veniali, 

dum    quantitatem    corporalem   divisibi-  de    quo   non   potest    homo   sibi    cavere 

lem.  Quae  vero  spiritualiter  et  virtualiter  etiam      post     reparationem.     dicendum 

augentur,  augentur  secundum  quantita-  quod  veniale  noii  excludit  gratiam,  nec 

tem  virtualem   dupliciter  :  vel  secundum  gratise  incrementum  :  quia  non  est  sim- 

recessum  a  contrario  et  secundum  acces-  pliciter  peccatum,  sed  ad  peccatum  tan- 

snm  ad  terminum,  secundum  quod  dicit  tuin  dispositio. 

Auctor  libri  Sex  principiorum  ',    quod  Ad    illa   quce   objiciuntur   in   contra-  Ad  object, 

albius  dicitur  nigro  impermixtius  secun-  rium,  dicendum  quod  simpliciter  coiicc- 

dum    recessum   a  contrario    :    et  dicitur  denda  sunt  et  procedunt. 
etiam    albius     sive    lucidius    secundum 

accessum   ad  hoc  quod    est  in  termiuo  Ad  id  quod  ullerius  quserilur  de  perfe-  AcUusett. 

albedinis  cujus  est  prima  nominis  impo-  ctione  gratite,  dicendum  quod  perfectio 

sitio,  quod  hoc  vere  dicitur  album.  duplex   est,  simpliciter   scilicet,  et  pro- 

Dicendum  ergo,  quod  gralia  non  au-  portionata    statui.  Nemo   simpliciter  est 

getur  corporali  augmento,  sed  spirituali :  perfectus,    nisi  solus  Deus  :    secundum 

et  augetur  per  accessum    ad  terminum,  modum  autem  slatus  sancti  possunt  esse 

id  est  ad  vere  bonum  cui  nihil  admixtum  perfecli,  quibus  nihil  deest  de  his  quae 

est    de  malo  :  quia  illi   vere   imponitur  pertinent     ad    statum     virtutis   et    me- 

nomen  gratise,  et  dlud  vere  dicitur  bo-  riti. 

num,   et  assimilatur  prinio  bono  magis  Au    aliud  dicendum,    quod    nihil    ita     Ad  2 

inter  bona,  de  quo  dicitur,  Marc.  x,  17:  simpliciter  perfectum  est  cui  nihil  desit 

Nemo  bonus,   nisi  unus  Deus  -.    Et  sic  prceter  Deum  :  sed   multa  sunt  ita  per- 

magis  bonum  est  quod  magis  assimila-  fecta,  quod  nihil  deest  eis   de   his   qua^ 

tur  primae   bonitati.  Et  hoc  est  bonuni/  pertinent  ad  statum   meriti.  Et  hoc  est 

grati*.  quod  dicitur,  I  ad   Gorinlh.  i,   .j  et  seq., 

Ad  aliud  dicendum,  quod  est  augmen-  in  Glossa  et  in  textu  :  In  omnibus  divites 

tum   proportionatum   statui,  et  est  aug-  facti  estis  in  illo,  in  omni  verbo.  et  in 

mentum    simpliciter.   Augmentum   pro-  omni  scicntia '.  sicut  testimoyiium  Christi 


*  Lib.  de  sex  principiis,  Tract.  VIII,  cap.  2. 
xxxni 


»  Cf.  Matth.  XIX,  17  ;  Luc.  xviii,  i9. 


258 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


confirmatum  est  in  vcbis  :  ita  ut  nihil 
desit  vobis  in  ulla  gratia,  exspectanlibus 
revelaiionem  Domini  nostri  Jesu  Christi, 
qui  et  confirmabit  vos  usque  in  finem 
sine  crimifie,  in  die  adventus  Domini 
nostri  Jesu  Christi. 
Ad  3.  Ad  ultimum  (licendum,    quod  Aposto- 

lus  dioit,  quod  desit  ei  et  aliis  perfectio 
sirapliciter,  et  non  secundum  statum. 
Ad  obj6ct.  Ad  id  quod  in  contrarium  objicitur, 
dicendum  quod  Apostolus  ibi  loquitur 
de  perfectione  status,  quo  multi  sunt 
perfecti  :  cum  nihil  desit  eis  de  his 
quae  pertinent  ad  merilum.  Ad  Philip. 
ni,  12  :  Non  quod  jam  acceperim,  aut 
jam  perfectus  sim  :  sequor  autem,  si 
quo  modo  comprehendam  in  quo  com- 
prehensus  sum  a  Christo  Jesu. 


MExMBRUM  II. 

De  divisione  bonorum  in  magna,  mini- 
ma,  et  media 


Secundo,  Queeritur  de  divisione  bono- 
rum  quam  dat  Augustinus,  in  bona 
mag^na,  minima,  et  media. 

Dicit  enim,  quod  species  quorumlibet 
corporum  minima  bona  sunt,  sine  quibus 
recte  vivi  polest.  Virtules  autem  quibus 
recte  vivitur,  magna  bona  sunt.  Potentice 
vero  animi,  sine  quibus  recle  vivi  non 
potest,  media  bona  sunt. 

Videtur  autem,  quod  haec  divisio  in- 
sufficiens  sit : 

1.  Multa  enim  alia  sunl  bona  quce  re- 
feruntur  ad  bonam  vitam  praeter  ista, 
sicut  sunt  bona  fortume,  de  quibus  dicit 
Arisloteles  in  primo  Ethicorum,  quod 
organice  deserviunl  ad  fehcem  vitam, 
sive  ad  felicitatem. 

2.  Adhuc,  Bona  forlunse  vicinius  vi- 
dentur  se    habere    ad  fehcitatem  quam 


species  corporum  :  quia,  sicut  dicit 
Aristoteles  ibidem,  species  corporum 
non  nisi  decorant  bealitudinem :  bona 
autem  forlunae  organice  deserviunt  :  et 
vJcinius  est  quod  organice  deservit,  | 
quam  id  quod  decorat  solum. 

3.  Adhuc,  In  bonis  magnis  quae  sunt 
virtutes,  mult«  sunt  differentiae.  In  his 
enim  est  virtus  theologica,  virtus  con- 
suetudiujalis,  et  donum  Spiritus  sancti  : 
et  in  virtute  consuetudinah  est  bonum 
in  genere,  bonum  circumstanliaB,  et  bo- 
num  virtutis,  de  quibus  omnibus  nullam 
facit  mentionem  Augustinus  :  et  sic  vide- 
tur  esse  diminutus. 

SoLUTio.  Dicendum  quod  bona  quae  soiu 
enumerat  Auguslinus,  non  enumerantur 
secundum  diversitates  generum  vel  spe- 
cierum,  sedsecundum  quantitatem^^boni- 
tatis  qua  faciunt  ad  rectam  vitam  et 
bonum  usum  :  et  ideo  dividil  in  magna, 
minima,  et  media :  vocans  iUa  magna, 
quee  essenliaUter  et  causahter  constiluunt 
reclam  vitam  et  bonum  usum,  et  ad 
alium  usum  referri  non  possunt.  Et  vo- 
cans  illa  mmima,  quae  nec  essentiahter, 
nec  causaliter  ad  rectam  vitam  referun- 
tur,  et  ahquando  referuntur  ad  malum 
usum.  Et  vocans  illa  media,  sine  quibus 
recta  vita  et  bonus  usus  non  est,  hcet 
ahquando  aUquis  possit  eis  abuti.  Et 
secundum  hoc  Augustini  divisio  bona  et 
sufficiens  est.  Bonum  enim,  ut  dicit 
Dionysius  in  libro  dc  Divinis  Jiomini- 
bus  ',  si  perfectam  rationem  boni  habere 
debeat,  tria  debet  habere,  scilicet  quod 
sit  a  bono,  et  in  bono  plantatum  et  ad 
bonum.  Undc  illud  boiium  a  quo  recta 
vita  est  plantata,  et  bonus  usus  rectae 
vitae,  et  ad  quod  est  recta  vita  et  bonus 
usus  rectoe  vitae,  hoc  magnum  bonam 
est.  Illud  autem  bonum  a  quo  recta  vita 
non  est_,  nec  bonus  usus  rectae  vitae,  et 
ad  quod  non  est,  vocatur  minimum 
bonum  :  quia  nihil  facit  ad  bonum  et 
rectani  vitam  nisi  per  occasionem.  Illud 


*  S.   DiONTsius,  Lib.  de  Divinis  nominibus,      cap.  4. 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QLL^ST.  102. 


259 


vero  bonum  a  quo  recta  vila  essentialiter 
per  se  non  est,  sine  quo  tamen  esse  non 
potest,  sicut  liberum  arbitrium,  et  intel- 
lectus,  et  voluntas,  medium  bonum.  Et 
hoc  modo  data  est  divisio  Augustini  :  et 
hoc  modo  inducitur  contra  Pelagium, 
qui  dixit,  quod  media  bona  constitue- 
rent  bonam  vitam,  quod  falsum  est.  De 
aliis  bonis  non  tractat,  quia  non  sunt 
praesentis  intentionis. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  tria  obje- 
cta  in  contrarium. 

De  his  tamen  jamdudum  facta  est 
summa  que  intitulatur  de  bono,  in  qua 
disposite  de  omnibus  differentiis  bono- 
rum  et  oppositorum  malorum  tractatum 
est  :  quse  multum  vulgata  est,  et  com- 
muniter  habetur  :  et  propter  hoc  non 
oportet  de  talibus  hic  inquirere. 


MEMBRUM  III. 

Utrum  virtute  aliquis  possit  male  uti  *  ? 


Tertio  queeritur  et  ultimo,  Utrum  vir- 
tute  ahquis  male  possit  uti  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

l.  Augustinus  in  libro  I  de  Doctrina 
Christiana  *,  ubi  distinguit  inter  frui  et 
uti,  dicit,  quod  virtutes  quibusdam  per- 
suaserunt,  quod  eas  propter  se  dilige- 
rent^  sicut  luerunt  Socratici  Philosophi. 
Quod  non  est  faciendum  nisi  de  summo 
bono  et  incommunicabili.  Illi  ergo  male 
usi  sunt  virtutibus  :  et  sic  aliquis  male 
uti  posset  eis. 

2.  Adhuc,  Hoc  idem  dicit  Boetius  in 
prooemio  Arithnieticse^  sic  :  «  Socrates 
in  exhortationibus  suis  cum  virtutem 
laadaret,  et  diceret  cam  omnium  bono- 


rum  matrem  esse  perfeclam,  quae  cuncta 
difticilia  redigat  ad  facilitatem.  Hoc  non 
convenit,  nec  est  attribuendum  alicui 
bono  creato,  sed  increato  solum.  »  Qui 
ergo  hoc  attribuit  virluti  creatae,  male 
utitur  virtute  :  et  sic  contingit  virtutibus 
male  uti. 

CoNTRA  :  Sed  contro. 

Augustinus  in  libro  II  de  Libero  arbi' 
trio  ^  dicit,  et  ponitur  in  Littera  in  se- 
quenti  distinctione,  quod  virtus  est  bona 
qualitas  mentis,  qua  bene  vivitur,  qua 
nemo  male  utitur.  Ergo  videtur,  quod 
virtute  non  cojitingat  male  uti. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  virtutes  du-  soimio. 
plices  sunt,  infusae  scilicet,  et  acquisitse  : 
informes  et  formatee.  Virtutibus  theolo- 
gicis  formatis  numquam  contingit  male 
uti.  Virtutibus  autem  acquisitis  per 
assuetudinem  vel  per  doctrinam  contin- 
git  male  uti  per  accidens  et  non  per  se  : 
contingit  enim  aliquid  altribuere  virtuti 
quod  non  convenit  ei  nisi  per  accidens, 
sicut  quod  propter  se  diligenda  sit,  cum 
non  propter  se  diHgenda  sit,  sed  per  se : 
propter  se  enim  diligitur  quod  ad  alium 
finem  non  refertur,  quod  non  est  facien- 
dum  nisi  de  Trinitate,  ut  dicit  Augusti- 
nus.  Per  se  vero  diligitur  qui  in  natura 
et  essentia  propria  habet  quare  dihgatur, 
sicut  honestum  et  partes  honesti.  Sicut 
enim  dicit  Tullius,  cc  honestum  est  quod 
sua  propria  vi  trahit  ut  ametur,  et  sua 
propria  dignitate  nos  alHcit  '.  » 

x\d  primum  ergo  dicendum,  quod  cum  Ad  i. 
dicitur  aliquid  per  se  diHgi,  aequivoce 
sumitur  per  se.  Potest  enim  per  se  sumi 
per  oppositionem  ad  propler  aHud  :  et 
sic  non  sunt  virtutes  propter  se  diH- 
gendae,  sed  dilectio  earum  referenda  est 
ad  dilectionem  Dei :  et  sic  eam  Socratici 
dilexerunt  :  quia,  sicut  dicit  Plato  in 
Moinone,  Socrates  dixit,  quod  virtus  non 


*  Cf.  Opp.  R.  Alberti.  Commont.  in  II  Sen- 
tentiarum,  Dii^t.  XXVII,  Art.  1.  Tom.  XXVII 
hujusce  novse  editionis. 

'  S.  AuGusTiNus,  Lib.  I  de  Doctrina  christia- 


na,  cap.  U. 
'  Idem,  Lib.  II  de  Libero  arbitrio,  cap.  18. 
*  TuLLics,  In  fine  I  Rethorica). 


260 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


acquiritur  doctrina  vel  ..ssuetudine,  sed 
dono  Dei.  Ethoc  dicilur  etiam,  Sapient. 
vin.21  :  Et  nl  scivi  quoniam  non  poteram 
esse  continens,  nisi  Deus  det  :  et  lioc 
ipsnm  erat  sapientise^scire  cujus  esset  hoc 
donum  :  adii  Dominum,  et  deprecatus 
sum  illum  ex  irdiniis  pr/ecordiis  meis. 
Continentia  enim,  ut  dicit  Aristoteles 
in  VII  Ethicorum,  idem  est  quod  mora 
in  mente,  quando  scilicet  aliquis  vi 
passionis,  timoris  scilicet  vel  irae  et  tri- 
stitise  vel  gaudii,  non  extruditur  exlra 
repagula  mentis,  quse  sunt  limites  virtu- 


tis  :  et  hoc  non  potest  esse  nisi  per  vir- 
tutem  :    et   talis  numquam  male   utitur        7 
virtute,  sed  semper  hene. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  hcet  hoc  fiat      Ad  ; 
virtule   increata    sicut  per  causam  pri- 
mam,  tamen  fit  virlutibus   acquisitis   et 
infusis  sicut  per  causas  proximas  :  unde  • 
hoc  sic  attribuere  virlutibus  non  est  vir- 
tutibus  male  uti. 

Illud   quod  in    contrarium    objicitur,    Ad  cbji 
concedendum  est  :  et  illo  modo    quo  di- 
ctum  est  intelhgendum. 


QUiESTIO  GIII. 


De  virlute. 


Deinde  traclanda  sunt  ea  quse  conti- 
nentur  in  Hbro  II  Sententiarum,  distinct. 
XXVII,  ibi,  Hic  videndum  est  quid  sit 
virlus,  et  quid  sit  actus  vel   opus  ejus. 

Ubi  statim  occurrunt  duo  quaerenda. 

Primum    csl,    Quid     sit  virtus  in   ge- 


nere 


Secundum,   Quomodo  genus  deduca- 
tur  ad  species  virtutum  per  divisionem  ? 


MKMI3RUM  I. 

Quid  sit  virtus  in  genere  ? 

Inveniuntur   multae  definitiones  virtu- 


tis. 


1.  Prima  est  Augustini  in  Littera,  haec 
sciUcet,  «Virtusest  bona  quahtas  men- 
tis,  qua  recte  vivitur,    qua  nullus  male 


utitur,  quam  solus  Deus  iii  homine  ope- 
ratur.  » 

2.  Ex  dictis  Aristotehs  Irahitur  i>ta, 
quod  «  virtus  in  genere  est  habitus  circa 
difficile  et  bonum,  optimorum  operati- 
vus.  » 

.3.  Adbuc,  Idem  Aristoteles  dat  hanc 
in  III  Ethicorum,  quod  «  viitus  est  in 
passionibus  et  operationijjus  medium 
duarum  malitiarum,  quarum  una  est  in 
superabundantia,  etaltera  in  defectu,  sed 
in  bono  esl  extremum.  » 

4.  A  Tulho  in  fine  lihetoricss  primae 
accipitur  haec,  «  Yirtus  est  liabitus  in 
modum  naturie,  rationi  consentaneus.  » 

0.  Ab  Anselmo  haec  :  «  Virtus  est  dis- 
positio  mentis  bene  constitutae.  » 

Et  quaeritur  de  singulis  istis  definitio- 
nibus. 

Primo  eigo  objicitur  de  definitione  Au- 
gustini. 

1.  Yidetur  enim  inconveniens,  quod 
dicit,   Dona    qualitas  mentis  :    qualitas 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QLLEST.  103. 


261 


enim  est,  ut  dicit  Philosophus  in  Prsedi- 
camentis,  secundura  quam  quales  esse 
dicimur  :  secundum  virtutem  autem  non 
solum  dicimur  quales,  sed  perfecti  :  et 
sic  virtus  in  aliquid  plus  videtur  esse 
quam  qualitas. 

2.  Adhuc  quod  dicit,  Quarecte  vivitur, 
non  videtur  posse  intelligi  nisi  de  justi- 
tia  :  quia  illa  solum  considerat  quod  re- 
ctum  est  :  et  hoc  inconveniens  est  :  quia 
defmitio  ofeneris  debet  convenire  cuilibet 
speciei. 

3.  Adhuc  quod  dicit,  Qua  nullus  male 
utitiir,  videtur  non  convenire  :  quia 
multi  virtutibus  acquisitis  et  intellectua- 
libus  et  moralibus  abutuntur  in  superbiam 
et  inanem  gloriam,  sicut  Pharissei,  qui 
justitiam  suam  faciebant  coram  homi- 
nibus  ut  viderenturet  laudarentur  abeis. 

4.  Adhuc,  Quam  solus  Deus  operatur 
in  hominibus,  videtur  inconveniens  esse  : 
dicit  enim  Augustinus  :  «  Qui  creavit  te 
sine  te,  non  justificabit  te  sine  te.  »  Et  sic 
non  solus  Deus  operatur  virtutem  in  no- 
bis,  sed  etiam  cooperatur  homo. 

Similiter  objicitur  de  secunda  quse  est 
Aristotelis,  quod  «  virtus  esthabitus  inge- 
nere  circa  difficile  et  bonum,  optimorum 
operativus  :    »    hoc    enim    non  videtur 
convenire    virtuti    in    genere,    sed    cui- 
dam   virtuti     quam     vocant    heroicam, 
quae    est    eorum    qui    dicuntur    semidii 
et    semiviri    sive    bomines,     sicut    dicit 
Homerus  de  Hectore,  ut  narrat  Aristo- 
teles  in    YII  Ethicorum,     sic    dicens   : 
«  Inquit  Homerus   de  Hectore,  quoniam 
valde  fuit  optimus  :  nec  videbatur  filius 
mortalis  viri  esse,  sed  Dei.  »  Ergo  vide- 
tur  dermitio  inconveniens  esse  :  quia  nec 
omni,  nec  semper  convenit,  nec  ubique  : 
cum  secundum  Aristotelem  omne  univer- 
sale  et  essentiale   debeat   de   omni  esse 
ubique  et  semper. 

Similiter  objicitur  de  tertia  qu?e  etiam 
est  Aristotelis  quod  «  virtus  est  in  passio- 
nibus  et  operationibus  medium  duarum 
malitiarum,  etc,  »  quia 


1.  Non  omnis  virtus  est  medium  dua- 
rum  malitiarum,  sedmoralis  tantum,  in- 
tellectualis  non  :  et  sic  videtur  definitio 
non  esse  universalis. 

2.  Adhuc,  Exfremum  esse  in  bonoper 
superabundantiam  dicitur  :  ergo  secun- 
dum  doctrinam  Philosophorum,  uni  soli 
convenit  quaecumque  est  extrema  virtus, 
sicut  in  theologicis  charitas,  et  in  cardi- 
nalibus  prudentia. 

3.  Adhuc,  Magis  videturfelicitas  extre- 
mum  esse  in  bono,  quam  virtus  :  et  sic 
definitio  magis  convenit  felicitati,  quam 
virtuti. 

Similiter  objicitur  de  quarta  quam  dat 
Tullius,  quod  scilicet  «  virtus  est  habitus 
in  modum  naturiC,  rationi  consenta- 
neus.    » 

1.  Virtus  enim  videtur  essede  superad- 
ditis  naturae,  et  non  natura  quaedam  :  et 
sic  videtur,  quod  non  consentiat  rationi 
in  modum  naturae. 

2.  Adhuc,  Virtus  non  est  de  esse  natu- 
rae,  sed  de  bene  esse  :  natura  est  de  esse  ; 
ergo  videtur,  quod  virtus  in  modum  na- 
turae  rationi  non  consentiat  :  et  sic  vide- 
tur  esse  inconveniens. 

Similiter  objicilur  de  quinta  et  ultima 
quam  dat  Anselmus,  scilicet  quod  «  vir- 
tus  est  disposilio  mentis  bene  constitu- 
tae.    » 

1.  In  hac  enim  definitione  nihil  poni- 
tur  essentiale  virtuti  :  mens  enim  non  est 
de  essentia  virtutis. 

2.  Adhuc,  In  specie  qualitatis  habitus 
dividitur  contra  dispositionem  :  si  ergo 
virtus  est  habitus,  virtus  non  est  dispo- 
sitio  :  et  sic  male  dicit,  quod  sit  disposi- 
tio  mentis  bene  constitutse. 

Adhuc,  Cum  unius  rei  unicum  sit  esse 
quod  indicat  delinitio,  penes  quid  acci- 
piuntur  tot  definitiones  ? 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  inter  omncs 
sfinitiones  mi 
convenientior. 


defmitiones  melior  est  xVugustini,  et  etiam  ^®"""  "^" 


Solulio. 
lefin.  .Vi 
luslini. 


262 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Ad  1.  Et  quod  dicitur,  Bona  qualitas,  hoc 
modo  dicitur  quo  modo  omnis  forma  in 
quale  priedicalur  sivo  substantialis  sive 
accidentalis.  Hoc  enini  modo  habitus 
qualitas  est,  et  est  bona  qualitas  :  quia 
virtus  in  ratione  boni  determinatur  :  et 
licet  sit  in  ratione  perficientis  ad  bonum, 
tamen  quia  habitus  est,  et  habitus  in  ge- 
nere  qualitatis,  qualitas  est,  ut  dicit  Au- 
gustinus. 

Et  pcr  hoc  patet  solutio  ad  primum. 

j^^  2  Ad  aliud  dicendum,  quod  omni  virlute 

recte  vivitur  per  se,  licet  per  accidens 
aliquis  opere  virtutis  abutatur,  non  refe- 
rendo  ipsuni  ad  debitum  finem  :  quamvis 
enim  rectitudo  debiti  sit  justitiae,  tamen 
rectitudo  contingendi  medium  vel  fmem 
omnis  virtulis  est. 

j^^  3  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  talis  abusus 

est  per  accidens,  sicut  dictum  est. 

^^  4  Ad  ALiUD  dicendum,  quod  ad  infusio- 

nem  virtutis  nihil  operatur  homo  ut  cau- 
sa,  sed  ut  removens  contrarium,  scilicet 
ne  ponatur  obstaculura  Spiritui  sancto. 
Deus  enim  non  justilicat  invitum,  scd 
volentem  et  consentientem  :  et  hoc  in- 
tendit  dicere  Augustinus. 

Defin.  Ari-      Ad    ALiuD    diccndum,    ouod   defmitio 

stotelis.  1.      .     .  1-       1  1  p        • 

Aristotelis  datur  secundum  perlectionem 
virtutis  in  opere  :  habitus  enim,  ut  dicit 
Aristoteles,  est  perfectio  ut  somnus  : 
actus  autem  ut  vigilia.  Et  hoc  est  in  anima 
et  potentiis  ejus  et  habitibus  :  et  licethoc 
plus  principaliter  conveniat  heroicse  vir- 
tuti,  tamen  communitc.r  convenit  omni 
virtuti  :  quia  quaehbet  virtus  est  in  his 
circa  quse  est  per  se,  sicut  tomperantia 
circa  concupiscenlias  et  abstinentias,  for- 
titudo  circa  timores  et  audacias  est  opti- 
morum  quae  sunt  in  illo  genere  operativa, 
quorum  unumquodque  estdifficile  ct  bo- 
num  :  difficile  enim  est  medium  contin- 
gere  :  et  unumquodque  talium  in  ratione 
boni  virtutis  determinatur.  Unde  hoc 
convenit  omni  virtuti  et  ubique  virtuti  et 
semper,  licet  eminenter  et  excellenter 
conveniat  heroicae. 


Ad  id  quod  objicitur  de  tertia,  dicen-  jjgj,^  , 
dum  quod  illa  assignatio  non  est  nisi  "^'3''", 
virtutis  moralis,  sicut  probat  objectio  : 
omnis  tamen  virtus  medium  est  :  sed 
moralis  duarum  malitiarum  mediumest. 
Intellectuahs  vero  medium,  quod  est  ra- 
tio  recta.  Et  sic  universaiis  est  defmitio  : 
quia  omnis  virtus  circa  medium  est  non 
eodem  modo  acceptum. 

Ad  aliud  dicendura,  quod  extremum  ^^  j 
esse  in  bono,  secundura  quod  generaliter 
convenit  virtuti,  non  accipitur  secundum 
gradus  boni  :  quia  sic  non  conveniret  ni- 
si  uni  soli,  sicut  probat  objectio  :  sed 
accipitur  secundum  oppositionem  boni 
admalum,  in  qua  oppositione  inextrema 
distantia  est  virtus  in  ratione  boni  :  et 
ideo  est  optimain  ratione  boni,  et  vitium 
pessimum.  Quia,  sicut  dicit  Philosophus, 
si  aiiquid  opponitur  alicui  sicut  bonura 
malo,  in  eodem  genere  oppositionis  op- 
ponetur  raagis  ad  magis,  et  maxime  ad 
maxime.  Unde  sicut  malum  opponitur  bo- 
no,  ita  pejus  mehori,  et  optimum  pessimo. 

Ad  aliud  diccndura,  quod  felicitas  est  ^^ 
aliter  extreinura  quam  virtus  :  felicitas 
enim  est  extremum  ut  finis  per  virtutem 
intentus,  virtus  autem  est  extremum  in 
ratione  boni  in  oppositione  ad  malum, 
sicut  dictum  est. 

Ad  ea  quae  obiiciuntur  contradefinitio-  Utfin-. 
nem  Tullii,  dicendum  quod  illa  definitio  Ad  le 
non  datur  per  essentialia,  sed  penes  mo- 
tus    virtutis   quibus    movet   rationem  in 
modum  naturae,  et  non  arlis. 


Ad  id  quod  objicitur  de  quinta,  dicen- 
dura  quod  Anselmus  non  intendit  ibidein 
definire  virtutem,  sed  tantum  diccrequa- 
liter  se  habet  ad  mentem  et  animam 
quam  optime  disponit  ad  bonum. 

Ad  aliud  dicenduin,  quod  dispositio 
dividitur  conlra  habitum,  in  hoc  quod  est 
qualitas  facilc  mobilis,  habitus  autem 
qualitas  conlirmata  :  ct  non  in  hoc 
quod  disponit  subjectum  et  ordinat  ad 
optimum,  quia  hoc  maxime  facit  habitus 
virtutis. 


Uefin. 
s  •Imi 
Ad   1 


A'l   .? 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.  103. 


263 


Ad  ultimum  dicendum,  quod  licet  uni- 
cum  sit  esse  rei  quod  indicat  essentialis 
definitio,  tamen  multae  sunt  habitudines 
et  comparationes  eflectus  et  causse  unius- 
cujusque,  penes  quas  possunt  accipi  di- 
versse  assignationes  notitiam  rei  facientes. 
Unde  primse  duae  penes  essentialia  virtu- 
tis  accipiuntur  et  sunt  essentiales  :  melior 
tamen  est  Augustini,  etmagis  essentialia 
indicans,  prsecipue  de  virtute  infusa. 
Quarta  quoeTuUiiest,  daturpenesmotum 
virtutis  quo  movet  rationem  :  movet 
enim  in  modum  naturse,  et  non  in  mo- 
dum  artis  :  et  propter  hoc  virtus  est  om- 
ni  arte  certior,  ut  dicit  Philosophus.  De 
Anselmi  detinitione  jam  dictum  est. 

Et  sic  patet  solutio  ad  omnia  objecta. 


MEMBRUM  II. 

Quomodo  genus   virtutis  deducatur    ad 
species  per  divisionem  ? 


Secuxdo  quaeritur,  Quomodo  genus  vir- 
tutis  deducatur  ad  species  per  divisio- 
nem  ? 

Et  ad  hoc  dicendum,  quod  multae  sunt 
divisiones  virtutis  ab  auctoribus  assigna- 
tae,  quarum  omnium  oportet  assignare 
rationes. 

Prima  est,  quod  dividitur  in  virtutera 
theologicam,  et  cardinalem  sive  acquisi- 
tam.  Theologicse  sunt  tres,  fides,  spes,  et 
charitas  :  quaram  unaquaeque  movet  se- 
cundum  rectitudinem  tendendi  in  finem. 
Fides  in  verum  summum,  cui  propter  se 
et  super  omnia  consentiendum  est.  Spes 
in  arduum,  quod  est  beatitudo  summa 
largitati  divinae  subjecta  et  nulli  alii  :  ex 
sola  enim  largitate  divina  datur  :  unde 
spes  est  certa  exspectatio  futurse  beatitu- 
dinis,  ex  meritis  provenieus  et  gratia. 
Charitas  movet  in  summum  bonum  et  in 
omne  bonum  quod  est  imago  summiboni. 
Cardinales  autem  sunt  quatuor,  scilicet 


prudentia,  justitia,  fortitudo,  et  tempe- 
rantia.  Inter  quas,  ut  dicit  Bernardus  in 
libro  V  de  Consideratione  ad  Eugenium, 
prudentia  medium  invenit,  temperantia 
tangit,  fortitudo  tenet,  justitia  reddit. 

Aliquando  dividiturper  effectum  quem 
consequitur  in  subjecto  quod  est  anima, 
quam  puriticat  ab  illicitis  passionum  et 
operationum  sicut  est  illa  quae  datur  a 
Plotino  Philosopho,  quem  beatus  Ber- 
nardus  laudat  in  commento  super  Oseam 
dicens  sic  :  «  Plotinum  Philosophum 
Socrates  inventum  inter  ganeos  et  nepotes 
probatissimum  Philosophum  fecit.  Hic 
dividit  virtutesinpurgantes,  purgatorias, 
et  animi  purgati.  Vocans  purgantes,  quae 
jam  incipiunt  nebulas  passionum  purga- 
re  :  purgatorias,  quge  in  profectu  sunt 
purgationis  :  purgati  animi,  quis  jam 
animum  purgaverunt,  ita  quod  animus 
nihil  consentiat  contrarium  virtuti.  » 

Aliquando  dividitur  secundum  subje- 
cta  :  et  sicut  dicit  Aristoteles  in  libro  de 
Laudabilibus  bonis,  animatriplicis  partis 
assumpta  est  a  Platone,  scilicet  rationa- 
lis,  irascibilis,  et  concupiscibilis.  Et  sic 
rationalis  virtutis  est  prudentia,  ut  dicit. 
Irascibilis  est  mansuetudo  et  fortitudo. 
Concupiscibilis  vero  temperantia  etcon- 
tinentia.  Totius  autem  animse  justitia,  li- 
beralitas,  et  magnanimitas. 

Prima  ergo  divisio  quae  est  in  theolo- 
gicas  et  cardinales,  datur  penes  causam 
efticientem  :  theologicse  enim  movent  in 
finem  divinum,  et  sunt  infusse  a  Deo. 
Cardinales  autem  ordinant  passiones  et 
movent  in  medium  quod  est  in  passioni- 
bus  et  operationibus,  et  sunt  acquisitae, 
ut  dicit  Aristoteles,  per  assuetudinem  et 
doctrinam  :  quamvis  Socrates  dixerit, 
sicut  narrat  Plato  in  Jlennonc,  quod  vir- 
tus  nec  est  assuescibile,  ncc  discibile  bo- 
num,  sed  donum  Dei. 

Illa  Plotini  jam  dictum  est  penes  quid 
sumitur  :  quoniam  penes  effectum  quem 
consequitur  virtus  in  subjecto  ordinando 
passiones. 

Illa  qua3   est  in  libro  de  Laudabilibus 


264 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


bonis,  daturpenes  subjectum  quodest  po- 

tentia   animse,    quam  perficit  virtus    ad 

actum.  Et  ideo  prudentia  est  in  ralionali 

cum   omnihus  sihi    adjunctis  virtutibus, 

quae  dicuntur  intellccluales  ab  Aristotele, 

secundum    quod    ratio    comprehenditur 

sub  intellectu  :  quia   in  omnibus  his,  ut 

dicitur  in  VII  Ethicorum,   medium   est 

ratio  recta.  Et  sunt  in  universo  quinque 

principales,    scilicet   sapientia,    scientia, 

prudentia,    ars  :    licet   sapientia    dicatur 

duobus  modis,  et  in   duas  dividatur,  sci- 

licet  in  sapientiam   simpliciter,  ct  in  sa- 

pientiam    in    hoc.   Sapientia  simpliciter 

dicilur  per    causas    scientiae   ahissimas, 

quas  diflicile    est    homini  scire,   et  cujus 

tinis  inseipsaest  et  sciendi  gratia.  Scien- 

tia  vero  est  quando  scitur  aliquid  per  ne- 


cessaria  principia  et  per  necessariam  con- 
secutionem.  Prudentia  vero  est  generalis 
scientia  omnium  pertinentium  ad  ordi- 
nem  morum  cum  eirectu.  Propter  quod 
dicit  Aristoteles  in  YII  Ethicorum,  quod 
«  fjui  perfecte  habet  prudcntiam,  habet 
omnes  virtutes.  »  Ars  aulem  dicitur  facti- 
vum  principium  cum  ralione  in  his  quae 
fiunt  super  materiam  exteriorem,  sicut 
super  b'gna,  Lipides,  et  hujusmodi.  Et 
dicitur  sap'entia  in  qualibet  arle  habitus 
rationis,  docens  exfine  artis  rationesom- 
nium  operabilium  ostendere  quae  ad  il- 
lam  artem  exiguntur. 

De  omnibus  tamen  his  tractalum  facie- 
mus  in  tertio,  ubi  de  virtulibus  et  donis 
agelur. 


QUiESTIO  CIV. 


I)e  jiislitlsi. 


Deinde,Qu8eritur  de  hocquod  dicitMa- 
gister  in  libro  II  Sententiarum ,  distinct. 
XXVI,  in  cap.  illo,  ibi,  Juslitia  magna 
virtus  animi  est . 

Ratione  cujus  quaerenda  sunl  tria. 

Primum  est,  Qua;  sit  illa  justitia  quae 
tam  magna  virtus  est,  el  in  quo  differat  a 
justitia  .speciali  ? 

Secundum  est,  De  justilicatione  impii. 

Terlium  est,  Qualiler  lidcs  quiT  per  di- 
lectionem  oporatur,  perficit  justilicatio- 
nera  ? 

Ha^c  enim  tria  tanL-^untur  in  Littera. 


MEMBRIJM  I. 

Qude  sit  illa  justitia  generalis^  quse  tam 
magna  est  animi  virtus  ?  et,  In  quo 
differat  a  justilia  speciali? 


Ad  primum  objicitur  sic  : 

1.  Justitia  cst,  ut  dicit  Plato,  virtus 
quoe  reddit  unicuique  quod  suum  est, 
servata  uniuscujusquc  propria  dignitate. 
Et  haec  non  potest  esse  geuerahs  :  quia 
non  est  nisi  in  comraunicandis  et  distri- 
buendis,  ut  dicit  Aristoteles  in  V  Ethico- 
rum.  In  communicandis  quidem  secun- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XV[,  QaEST.  104. 


263 


duni  medietatem  arithmeticam,  quse  est 
medietas  rei  :  in  distribuendis  autem  se- 
cundum  medietatem  geometricam,  quse 
est  medietas  secundum  proportionem  di- 
gnitatis  accepta,  Propter  quod  dixit  Py- 
thagoras,  qui  principia  omnium  posuit 
esse  numeros,  quod  justitia  est  numerus 
pariter  par,  eo  quod  ad  par  dignitatis 
vel  rei  reddit  unicuique  quod  suum  est, 
sicut  dicit  Plato.  Hsec  justitia  non  potest 
esse  generalis  :  quia  in  speciali  materia 
est.  Illa  ergo  justitia  non  est  qua  justifi- 
catur  impius,  et  qua  salvatur  :  illa  enim 
cum  sit  particularis,  non  potest  salvari 
totus  homo. 

2.  Adhuc,  Illa  est  opus  hominis,  ut  di- 
cunt  Philosophi  :  illa  autem  quse  magna 
virtus  est,  non  est  opus  hominis,  sed  Dei, 
ut  dicit  Augustinus  super  illud  Psahui 
cxvni,  121  :  Feci  judicium  et  justitiam, 
sic  :  «  Feci  non  ipsam  virtutem  dicit, 
quam  non  facit  in  homine  nisi  Deus,  non 
homo.  »  lUa  ergo  virtus  non  est  major 
alia  :  quia  omnes  virtutes  infusse  fiunt  a 
Deo,  non  ab  homine,  sicut  dicit  Augu- 
stinus.  Dicit  enim  ibidem,  quod  de  aliis 
virtutibus  idem  intelligendum  est,  quod 
scilicet  sunt  opera  Dei  in  homine,  non 
hominis.  Non  est  ergo  ratio  qualiter  haec 
magna  virtus  dicatur  praj  aliis. 

3.  Adhuc,  Homo  non  perfecte  sanatur 
nisi  secundum  omnem  virtutem  :  et  tale 
opus  est  opus  Dei,  sicut  dicitur,  Joan. 
VII,  23  :  Totum  hominem  sanum  feci  in 
sabbato.  Non  ergo  lit  secundum  justi- 
tiam  solam,  sed  secundum  omnem  vir- 
tutem.  Justificatio  ergo  et  sanatio  non 
debent  potius  attrihui  justitise  quam  alii 
virtuti. 

4.  Adhuc,  Anselmus  dicit,  quodjusti- 
tia  est  rectitudo  voluntatis.  Yoluntas  au- 
tem  specialis  potentia  est,  et  rectitudo 
ejus  specialis  rectitudo.  IUa  ergo  rectitu- 
dine  non  totus  sanatur  homo  nec  justi- 
ficatur,  sed  in  parte  tantum.  Ergo  vide- 
tur,  quod  justitia  non  sit  ilhi  virtus  qua 
sanamur  et  justificamur. 


o.  x\dhuc,  Sicut  dicit  TulHus  in  libro 
de  Bepublica  :  «  Omnis  justitiaproficisci- 
tur  a  pari,  vel  a  pacto,  vel  a  judicato.  » 
Hcec  tria  non  sunt  nisi  inter  hominos,  et 
sunt  opera  hominis.  Ergo  non  justificant 
nisi  ad  hominem,  et  non  ad  Deum.  Sed 
ilhi  justitia  quse  magna  virtus  est  et  opus 
Dei,  generaliter  juslificat  ad  Deum  et  ad 
homines  et  ad  Angelos.  llla  ergo  justitia 
quse  proficiscitur  a  pari,  pacto,  el  judi- 
cato,  non  est  illa  justitia. 

Quseritur  ergo,  Quee  sit,  et  quare  po- 
tius  denominatur  a  justitia  quam  ab  alia 
virtute  ? 

SoLUT[o.  Dicendum,  quod  duplex  est 
justitia,  specialis  scilicet,  et  generalis. 
Specialis  justitia  est  de  qua  loquuntur 
Philosophi  :  et  de  illa  inductse  sunt  ob- 
jectiones.  Generalis  est,  ut  dicit  Aristo- 
teles  in  Y  Ethicorum,  idem  quod  perfe- 
cta  consonantia  legis.  Lex  enim,  ut  idem 
dicit,  quse  aptatur  ad  optimam  civilita- 
tem  quae  secundum  virtutem  est,  prgeci- 
pit  de  omni  virtute  et  consonantia  legis 
secundum  omnem  virtutem,  justitia  gene- 
ralis  est,  ut  ibidem  dicit  Aristoteles.  Et 
haec  est  de  qua  dicitur,Lucae,i,6,de  Zacha- 
ria  et  Elisabeth  :  Erant  autemjusti  ambo 
ante  Deum,  incedentes  in  omnibus  man- 
datis  el  j ustificationibus  Domini  sine 
querela.  Ha^c  ergo  est  justitia  generalis 
et  Dei  donum  in  homine  et  non  opus 
hominis,  qua  justificatur  impius,  et  quae 
magna  virlus  dicitur,  quia  omnes  com- 
prehendit  :  et  ideo  perfecta  sanitas  ho- 
minis  est  secundum  illam.  Et  haec  est  de 
qua  dicit  Augustinus,  quod  in  persona 
Ecclesiae  dicit  Propheta  :  Feci  judi- 
cium,  etc.  \ 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  Plato 
loquitur  ibi  de  justitia  speciali,  et  non 
generali.  Aptatur  tamen  generali  sic  : 
quia  non  redditur  Deo  quod  suum  est, 
nisi  servando  onmia  niandata  et  justifi- 
cationes  Dei,  servata  dignitate  domina- 
tionis  divinae. 


Solulio. 


Ad    1. 


•  Psal.  cxvin,  121. 


266 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


Ad  i.  Ad  aliud  dicendum,  quod  illa  specia- 
lis  bene  est  opus  hominis,  sed  generalis 
non  :  generalis  cnim  non  est  nisi  Dei  ; 
quia  sine  charitate  et  gratia  gratum  fa- 
ciente  fieri  non  potest.  Et  hoc  est  quod 
dicitur,  ad  Roman.  xiii,  10  :  Plcnitiido 
legis  est  dilectio. 

Ad  3.  Ad  ALiuD  dicendum  eodem  modo,  quod 
illa  attribuitur  justitiae  generali  quae 
comprchendit  omnem  virtulem,  et  per- 
feclam  h^gis  impletionem. 

Ad  4.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  quando 
Ansolmus  dicit,  quod  juslitia  est  rectitu- 
do  voluntatis,  non  accipit  voluntatcm 
pro  speciali  potentia^  sed  pro  generali 
motore  omnium  potentiarum  tam  ani- 
mpe  quam  corporis,  prout  secundum  Da- 
mascenum  diffundit  libertatem  suam  in 
omnes  alias  potentias  :  et  sic  rectitudo 
ejus  est  rectitudo  justitiae  generalis. 

Ad  5.  Ad  ultimum    diccndum,  quod  justitia 

de  qua  Tullius  loquitur,  est  justitia  quse 
redditur  in  causis,  et  per  sententias  ju- 
dicum  secundum  leges  humanas,  qu£B 
inter  communitates  praecipiunt  servari 
paritatera  rei,  in  lucro  scilicet,  et  damno. 
Et  praecipiunt  servari  pacta  secundum 
quod  conventum  est  inter  aliquos  paci- 
scentes.  Praecipiunt  etiam  servari  judica- 
ta  principum  pro  lege  :  quia  quod  prin- 
cipi  placuit,  h^gis  habet  vigorem.  Unde 
in  his,  sicut  dicitur  in  V  Ethicornm, 
quando  discordant,  confugiunt  ad  judi- 
cem  sicut  ad  justum  animatum.  Quare 
autem  attribuatur  plus  justitiae,  jam  di- 
ctum  est  :  quia  scilicct  reddere  unicuique 
quod  suum  est  in  quohbet,  non  convenit 
nisi  justitiae,  qua^  sicut  dictum  est,  facit 
incedere  hominem  in  omnibus  mandatis 
et  justificationibus  Dei  sine  querela. 


MEMBRUM  n. 

Utrum  jnstificatio  impiisit  majus  quam 
creare  coelum  et  terram  ?  et,  Utrum  sit 
in  iempore  vel  iti  instanti^  ? 


Segundo,  Quaeritur  de  justificatione  im- 
pii,  de  qua  Magistri  consueverunt  quae- 
rere,  Utrum  justificatio  impii  sit  majus 
quam  creare  ccelum  et  tcrram,  ut  vide- 
tur  Augustinus  dicere? 

Et^  Utrum  sit  in  tempore,  vel  in  in- 
stanti  ? 

Et  videtur,  quod  justificatio  impii  slt 
majus  quam  creare  ccelum  et  terram  : 
quia 

1.  In  justificatione  impii  aliquid  est 
Deo  contrarium,  in  creatione  cceli  et 
terrae  nihil  contrariatur  Deo  :  et  majoris 
potentiae  est  vincere  contrarium  ct  ope- 
rari  ahquid,  quam  operari  solum  :  ergo 
videtur,  quod  justificatio  impii  majoris 
potentiae  sit  quam  creatio  cceli  et  terrae. 

2.  Adhuc,  Duo  opera  Dei  sunt,  crea- 
tio  scilicet,  et  rccreatio.  Unum  scilicet 
opus  creationis  simplici  verbo  perfecit 
Deus.  Psal.  xxxii,  9  :  Ipse  dixit,  et  fa- 
cta  sunt  :'ipse  mandavit,  et  creata  sunt. 
Opus  recreationis  non  simplici  verbo  per- 
fecit  :  quia  multa  dixit,  multa  fccit,  mul- 
ta  passus  fuit  anlcquam  perficeretur.  Et 
quod  est  majoris  difficultatis,  est  majoris 
potentiai.  Cum  crgo  opus  justificationis 
sit  de  opere  recreationis,  creatio  autem 
coeli  et  terrae  sit  de  opere  creationis  sim- 
pliciter,  videtur  quod  majoris  potentiae 
sit  justificatio  quam  creatio. 

3.  Adhuc,  Majus  opus  est  quod  ad 
majores  obligat  gratiarum  actiones  : 
opus  justificationis  ad  majores  obligat 
gratiarum  actiones  quam  creationis.  Un- 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.   in  IV  Sen- 
tentiarum,  Dist.    XVII,   Art.    12.    Tom.  XXIX 


hujusce  noTse  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVI,  QU.^ST.  104. 


267 


de  Bernardus  de  opere  justificalionis  sic 
inquit  super  Cantica  :  «  IMultum  diffi- 
cultatis  assumpsit,  quo  te  multse  dilec- 
tionis  debitorem  constitueret,  admo- 
neretque  gratiarum  actionis  difficultas 
redemptionis,  quem  minus  devotum 
elTecerat  conditionis  faciiitas.  »  Sed 
majus  opus  majoris  potentise  est  indica- 
tivum.  Ergo  videtur,  quod  justificatio 
majoris  potentise  sit  indicativa  quam 
creatio. 

4.  Adhuc,  Quod  mirabilius  est,  majo- 
ris  potentise  est  indicativum.  Justificatio 
hominis  mirabilior  est  quam  creatio,  ut 
dicit  Gregorius  in  Collecta  quse  legitur  in 
vigilia  Paschse  sic  :  «  Deus  qui  mirabili- 
ter  hominem  creasti,  sed  mirabilius  red- 
emisti.  »  Redemptio  autem  non  fit  nisi 
per  justificationem.  Videtur  ergo,  quod 
justificatio  majoris  potentice  sit  quam 
creatio. 

CONTRA  : 

Opus  quod  soli  potentiee  divinse  inniti- 
tur,  majoris  est  potentiae  quam  id  quod 
etiam  innititur  alii  potentiae.  Creatio  soli 
innititur  potentiae  divinae,  et  incommuni- 
cabilis  est  potentiae  creatae  :  nulla  enim 
creatura  quidquam  potest  creare  quan- 
tumcumque  parvum,  sicut  in  primo  libro 
ostensum  est  in  tractatu  de  his  quse  tem- 
poraliter  Deo  conveniiint ,  quaestione  de 
hoc  nomine,  Creator '.  De  opere  autem 
justificationis  dicit  Augustinus  :  «  Qui 
creavit  te  sine  te,  non  justificabit  te  sine 
te.  »  Ergo  videtur,  quod  opus  creationis 
majus  sit  quam  opus  justificationis,  et 
majoris  potentiae. 

Ulterius  quaeritur,  Utrum  sit  in  tem- 
pore,  vel  in  instanti? 

Et  videtur,  quod  in  tempore. 

1.  Justificatio  enim  motus  alterationis 
est  :  et  omnis  motus  est  in  tempore  :  er- 
go  justificatio  erit  in  tempore. 

2.  Adhuc,  Objiciunt  sic  :  Justificatio 
est,  quando  dc  injusto  fit  justissimus  : 
ergo  in  ultimo  nunc  in  quo  desinit  esse 


Ad    ?. 


justitia  in  homine,  tunc  adhuc  injustus 
est  :  si  ergo  in  eodem  nunc  incipit  justi- 
tia,  in  eodem  nunc  erit  homo  justus  et 
injustus,  et  contraria  erunt  in  eodem  si- 
mul  et  secundum  idem,  quod  impossi- 
bile  est. 

SoLUTio.  Diccndum,  quod  eiusdem  po-        ,   . 
tentiae  est,  scilicet  divinee  et  infinitae,  et 
creatio   et  justificatio  :    sicut  enim  solus 
Deus  creat,  ita  solus  Deus  justificat. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  ratio 
dicti  Augustini  est,  non  quod  justificatio 
majoris  potentiae  est  ex  parte  facientis, 
sed  quod  in  facto  aliquid  est  ex  parte 
justificati  et  facti,  quod  non  est  in  crea- 
to  :  sed  hoc  nihil  adjicit  potentiae  ex 
parte  facientis,  quia  utrumque  potentiae- 
infinitae  est  :  et  ideo  uterque  actus  in- 
communicabilis  est  ei  quod  est  potentiae 
finitae,  sicut  omne  creatum. 

Ad  aliud  dicendum  eodem  modo, 
quod  omnes  illae  difficultates  quas  factae 
sunt  in  opere  justi,  propter  hominem 
justificatum  factae  sunt,  et  non  propter 
hoc,  quod  majorem  potentiam  exigeret 
ex  parte  tacientis  :  sed  ut  justificatus  ma- 
gis  obligaretur  justificanti. 

Ad  aliud  eodem  modo  dicendum  est,        ,  , 

Ai    3. 

quod  bene  justificatus  magis  obligaretur 
justificanti  ex  multis  :  sed  ex  his  non 
probatur,  quod  majori  potentia  utatur 
Deus  in  justificando,  quam  in  creando. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  neutrum  ^ 
opus,  scilicet  creatio  vel  recreatio  est 
miraculum  .•  sed  utrumque  mirabile  : 
neutrum  enim  est  arduum  et  insolitum, 
praeter  spem  et  facultatem  apparens,  quod 
est  definitio  miraculi,  ut  dicit  Augusti- 
nus.  Utrumque  tamen  est  mirabile  : 
quia  mirahile  dicitur,  ut  dicit  Damasce- 
nus,  quod  altitudine  sua  suspendit  homi- 
nem,  et  ponit  in  agonia  admirationis.  In 
hoc  tamen  opus  recreationis  mirabilius  : 
quia  amplioris  bonitatis  et  charitatis  est 
indicativum,  ut  dicit  Petrus  diaconus 
beati  Gregorii  in  benedictione  cerei  pa- 


1  Cf.  I*'"  Part.  Summae  theoloyise,  Tract.  XIII,      Qurcst.  53.  Tom.  XXXI  nova;  editionis  nostra. 


268 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


schalis  :  «  0  inaestimabilis  crg:a  nos  tiiaB 
charitatis  dilectio  !  ut  serviim  redimeres, 
Filium  tradidisti.  »  Et  in  lioc  dieifur  mi- 
rabilior-  recreatio  ;  quia  suspendit  nos  ad 
altiorem  bonitatem  et  charitatem  Dei. 
Ad  object.  Ai)  iD  quod  contra  objicitur,  dicendum 
quod  utrumque  est  ejusdem  potentia?  et 
aequalis.  Sed  in  hoc  dicitur  justilicatio 
fieri  non  sine  homine  :  quia  non  fit  nisi 
in  homine  consentiente  et  obstaculum 
non  ponente  :  et  non  ita,  quod  homo 
aliquid  faciat  ad  perfectionem  justifica- 
tionis. 

Ad  qujes».       Ad    id  quod  ulterius  quaeritur,  Utrum 
sit  in  tempore,  ve!  in  nunc  ? 

Dicendum.  quod  stulta  qusestio  est,  et 
magis  curio«a  quam  fructuosa.  Jn  omni- 
bus  enim  duobus  motibus  succedentibus 
sibi,  sicut  generatio  succedit  corruptioni, 
est  aceipere  unum  nunc  ad  quod  termi- 
natur  prior  motus,  et  est  in  motuni  esse  : 
et  a  quo  incipit  sequens  motus,  et  est  in 
moveri  :  et  hoc  est  nunc  continuans 
tempus,  et  nunc  fluens  voeatur  in  philo- 
sophia.  Et  sic  est  in  motu  justificationis 
ex  parte  justificati,  non  justificantis  in 
id  quod  peccatum  est  in  dclelum  esse, 
et  a  quo  justitia  incipit  fieri.  Unde  non 
sequitur,  quod  in  illo  sit  simul  justus  et 
injustus. 

Et  sic  patet  solutio  ad  aliud  objc- 
ctum. 


MEMHJJLxM    III. 

Qiialiter  fides  quse  per  dilectionem  ope~ 
ratur,  perficit  jmtificationem  ? 


Tertio  quferitur,  Qualiter  fides  quee 
per  dilectionem  operatur,  perfieit  justifi- 
cationem? 

Et  hoc  quseritur  gratia  ejus  quod  dicit 


Magister,  cap.  Nam  de  gratia  fidei,  ubi 
dicit,quod  fides  gratia  est  et  Dei  donum, 
sic  :  «  De  gralia  fidei  Ephesiis  scribens 
Apostolus  ',  similiter  fidem  iion  ex  ho- 
mine,  sed  ex  Deo  esse  tantum  asserit, 
inquiens  :  Gratia  estis  salvati  per 
fidem  :  et  Jioc  non  ex  vobis,  Dei  enim 
donum  est. 

1.  Qureritur  ergo,  Quare  atlribuitur 
fidei  justificatio  et  charitati?  cum  a  fide 
et  charitate  non  denominetur,  sed  a  ju- 
stitia  sola. 

2.  Adhuc,  Uniuscujusque  virtutis  est 
rectificare  suam  potentiam  et  ad  rectitu- 
dinem  deducere  :  et  haec  est  justificatio 
illa  qua  justificatur  impius.  .Justilia 
enim,  ut  dicit  Anselmus,  est  rectitudo 
voluntatis,  secundum  quod  est  motor 
omnium  potentiarum  animse,  recta,  et 
nusquam  deflexa  ad  illicitum.  Non  ergo 
debet  hoc  attribui  fidei  vel  charitati,  sed 
omni  virtuti. 

3.  Adhuc,  Cantic.  i,  3  :  Recti  diligunt 
te.  Glossa  Ambrosii  :  «  Recti  sunt  qui 
habent  voluntatera  conformem  voluntati 
divinae.  »  \idetur  ergo,  quod  justitia 
qua  justificatur  impius,  non  sit  nisi  con- 
formitas  voluntatum,  hominis  scilicet  et 
Dei,  et  non  debet  attribui  alicui  speciali 
virtuti. 

Ulterius   quaeritur,    Si    motus    liberi     Queeat. 
arbitrii  exigitur  ad  justificationem   im- 
pii? 

Et  videtur,  quod  non. 

L  Omnis  enim  motus  liberi  arbitrii  a 
libero  arbitrio  est  :  sed  justitia  qua  ju- 
stificatur  impius,  a  solo  Deo  est,  et  non  * 

a  libero  arbitrio,  ut  dicit  Augustinus  : 
ergo  videtur,  quod  motus  liberi  arbitrii 
non  exigitur  ad  justilicationem  impii. 

2.  Adhuc,  Multi  justificantur  qui  non 
habent  usum  liberi  arbitrii,  sicut  parvuli 
et  moriones  qui  justificantur  et  sanantur 
a  peccato  originali.  Non  crgo  generaJitcr 
motus  iiberi  arbitrii  exigitur  ad  juslifi- 
cationem  impii. 


*■  Ad  Eplies.  II,  8. 


IN  II  P.  SUM.  TIIEOL.  TRACT.  XVI,  QU.EST.   104. 


269 


3.  Adhuc,  Augiistinus  in  libro  I  Re- 
tractationum  :  c<  Homo  spoute  et  libero 
arbitrio  cadere  potuit,  non  etiam  resur- 
g-ere  \  »  Sed  si  motus  liberi  arbitrii  exi- 
geretur  et  sufticeret  ad  impii  juslitlcatio- 
nem,  homo  per  se  posset  resurgere, 
quod  falsum  cst  :  ergo  videtur,  quod  ad 
justificationem  impii  non  exigitur  motus 
liberi  arhitrii,  nec  sufticit. 
d  contra.  CoxTRA  objicit  Pclagius  intendcns  pro- 
bare,  quod  gratise  et  virtutes  sint  motus 
liberi  arbitrii  sic  : 

1.  kxx^w^Wxms,  super  Joannem  :  cc  Quid 
est  fides?  credere  quod  non  vides.  » 
Credere  autem  motus  est.  Ergo  fides 
motus  est. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de 
Doctrina  Christiana  :  «  Charitatem  voco 
motum  animi.  »  Ex  hoc  objicit  :  Si  cha- 
ritas  quse  praecipua  virtutum  est,  et  fides 
sunt  motus  animi,  etiam  aliiB  virtutes 
sunt  motus  animi  :  niotus  enim  a  libero 
arbitrio  est  :  ergo  virtutes  a  libero  arbi- 
trio  sunt.  Et  hoc  expresse  est  contra  ea 
quae  prius  probata  sunt  ab  Augustino, 
scilicet  quod  fides  est  bona  qualitas 
mentis,  qua  recte  vivitur,  qua  nemo  ma- 
le  utitur,  quani  Deus  operatur  in  nobis 
sine  nobis. 


Hebr.  xi,  1  :  Est  autcm  fides  speranda- 
rum  substantia  rerum.  Glossa,  id  est 
fundamentum  quod  res  sperandas  facit  . 
subsistere  in  nobis.  Et  quod  justificet, 
Act.  XV,  9  :  Ai/iil  discrevit  inter  nos  et 
illos,  fide  purificans  corda  eorum.  De 
charitate,  ad  Roman.  xiii,  10  :  Plenitu- 
do  legis  est  dilectio.  Et  ibidem,  y.  8  : 
Qui  proximum  diligit,  legem  implevit. 
Et,  I  ad  Corinth.  xiu,  13  :  Nunc  autem 
manent  fides,  spes,  charitas,  tria  liiec  : 
major  autem  horum  est  charitas.  Et 
propter  hoc  oportet,  quod  omnia  opera 
etiam  aliarum  virtutum  in  tide  facta 
sint,  et  in  cliaritate  lormata,  si  debeant 
valere  ad  meritum  et  ad  justificationem. 

Ad  ALiiD  quod  objicitur,  dicendum,  Ad  2. 
quod  licet  aliaj  virtutes  rectificent  poten- 
tias  sibi  subjectas  ad  actus  proprios,  ta- 
men  non  habent  virtutem  merendi  vel 
justificandi,  nisi  fundatse  in  fide  et  for- 
matse  in  charitate  :  et  ideo  justiticatio  et 
meritum  plus  attribuitur  fidei  et  chari- 
tati,  quam  aliis  virtutibus. 

Ad  aliud   dicendum,  quod  recti   esse      Ad  3. 
non  possunt  nisi    per  iidem  et  charita- 
tem  :  quia  fides  conformat  nos  veritati, 
et  charitas  bonitati   :    et  in   hoc  est   re- 
ctitudo  et  pleua  conformitas  ad  Deum. 


sjiutio  SoLUTio.     Dicendum   quod  justificatio 

impii  non  est  a  nobis,  nec  ab  aliquo  mo- 
tu  qui  est  a  nobis,  sed  a  Deo  solo,  qui 
causa  virtutis  et  gratite  est  in  nobis,  qua 
scilicet  mens  hominis  sanatur  et  perfici- 
tur  ut  possit  in  opera  meritoria  :  et 
tunc  ipse  motus  elicitur  a  libero  arbitrio, 
sed  informatur  gratia  et  virtute  ut  ha- 
beat  virtutem  merendi.  Et  in  hoc  sensu 
dicitur  ab  Augustino,  quod  «  gratia 
meretur  augeri,  ut  aucta  mereatur  per- 
fici.  » 

Ad  1.  Ad  primum   ergo  quiositum  dicenduin, 

quod  justificatio  impii  altribuitur  fidei  et 
charitati  principaliter,  ideo  quia  fides 
est  fundamcntum  in  aedificio  spirituali, 
charitas  vero  consummalio.  De  fide,  ad 


Ad   ALiuD  quod  ulterius  quaeritur,  di-   Ad  queest. 

•■•  Ad    1. 

cendum  quod  motus  liberi  arbitrii  ut 
causa  nihil  facit  ad  justificationem  :  nec 
enim  est  causa  efficiens,  nec  formalis, 
sed  solus  Deus  efficiens,  et  gratia  ope- 
raiis  et  virtus  formalis  causa.  Sed  motus 
liberi  arbitrii  in  Deum  et  in  detestatio- 
nem  peccati  non  exigitur,  nisi  ut  non 
ponatur  obstaculum  Spiritui  sancto,  qui 
neminem  justificat  invitum.  Et  hoc  est 
quod  dicitur  in  Psalmo  xxxi,  1  :  Beati 
quorum  remissse  sunt  iniquitates,  et 
quorum  tecta  sunt  peccata.  Et  ibidem, 
y.  2  :  Beatus  vir  cui  non  imputavit  Do- 
minus  peccatum,  nec  est  in  spiritu  ejus 
dolus.  Dolus  enim  esset  si  dissentiret. 

Ad  ahud  dicendum,  quod  in    his  qui      Ad  2. 


'  S.  AuGUsTjNUs,  Lib.  I  lletractionum,  cap.  15. 


270 


D.  ALfi.  MAG.  ORD.  PRJED. 


non  habcnt  usum  liberi  arbitrii,  justiti- 
catio  est  per  virtulem  sacramenti,  et  per 
virtutem  sanguinis  Christi  :  et  a  peccato 
quod  non  a  voluntate  sed  a  natura  cor- 
rupla  contractum  est.  De  quo  dicitur, 
ad  Ephes.  u,  3  :  Eranius  naiiira  filii 
irx.  Et  in  Psalmo  l,  7  :  Ecce  enim  in 
iniquitatibus  conceplus  sum,  et  in  pecca- 
tis  concepit  me  mater  mea.  Et  quia  illud 
aliena  culpa  contractum  est,  sicut  culpa 
primoruin  parentum,  ita  etiam  aliena 
justitia  suflicit  ad  justificandum  ab  ipso, 
sicut  justitia  Christi  in  regenerationis  sa- 
cramento.  Sed  in  omnibus  qui  habent 
liberum  arbitrium  exigitur  motus  liberi 
arbitrii  in  detestationem  peccati,  et  in 
devotionem  ad  Deum  justiticantem  : 
quia  sine  his,  ut  dictum  est,  obex  pone- 
retur  Spiritui  sancto. 


Ad  objecta  Pelagii  quse  sumit  ex  Adoi.jeoi. 
verbis  Augustini,  dicendum,  quod  illa 
verba  Augustini  non  dicunt  virlulem 
esse  motum,  nec  fidem,  nec  charitatem  : 
sed  loquitur  ibi  de  virlutibus  secundum 
quod  sunt  in  motu  et  actu,  et  sic  perfe- 
ctae  sunt  ad  meritum.  Et  ideo  Pelagius 
deceptus  erravit,  ponens  perfectionem 
sanctitatis  et  justificationis  in  homine, 
quae  in  solo  Deo  est  ut  in  causa,  ut  di- 
ctum  est  :  licet  in  homine  sit  aliquid  quo 
disponitur  ad  justificationem  ex  con- 
gruo,  non  ex  condigno. 

Ai)   ULTIMUM  dicendum,  quod  jam  so-Adobject 
lutum  est,  quod  Auguslinus  loquitur  de 
fide   et  charitate  prout  sunt  in  actu,  et 
non  prout   sunt  qualitates  sive    habitus 
in  anima  a  Deo  creatae. 


QUiESTIO  CV. 


De  tribus  haeresibus  ininiici^  gratiae,  scilieet  Pelagii,   «lovlniani, 

et  Mantehaei. 


Deinde  tractanda  sunt  ea  quse  dicun- 
tur  a  Magistro  in  libro  II  Sententiarum, 
dist.  XXVIII,  quae  incii^it  ibi,  Id  vero 
inconcusse  et  incunctanter  teneamus. 

Ubi  principaliter  quaeruntur  tria. 

Primum  est  de  hseresi  Pelagii. 

Secundum  est  de  testimoniis  inductis 
ab  ipso,  qui  hujus  hajresim  suam  con- 
firmavit. 

Terlium  est  de  Irihus  haeresibus  quae 
contradicunt  gratiae,  scificet  Joviniani, 
Manichsei,  et  Pelagii. 


MEMBRUM  I. 
De  hseresi  Pelagii. 


Primo  ergo  quaeritur  de  haeresi  Pela- 
gii,  de  qua  Auguslinus  in  libro  I  ftetra- 
ctationum  '  sicdicit  «  :  Pelagianorum  hae- 
resis  omnlum  novissima,  a  Pelagio  mo- 
nacho  exorta  est.  Hi  Dei  gratise  qua 
praedestinali  sumus,  et  qua  meruimus  de 
potestate   tenebrarum    erui,    in   tantum 


^  S.  Algusti.nus,  Lib.  I  Relractationum,  cap.      9. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU^ST.  105. 


271 


inimici  suiit,  in  sine  hac  credant  homi-  intellectum  veri  perfectum   non  exic^ilur 

nem    posse    facere    omnia  mandata    di-  nisi  quod  intellectus  dirigatur  in  ve^rum 

™^-  »  et  comprehendat  ipsum.   Ergo  similiter 

Pelagius  autem  ad  haec  quse  dixit  ta-  ad  voluntatem  bonam  quod  perfecte  bo- 

lem  induxit  rationem  :  na  sit,  non  exigilur  nisi  ut  voluntas  di- 

1.  Dicit  enim  Ambrosium  dicere  et  rigatur  in  bonum  et  appetat  ipsum  :  non 
concilium  Xicsenum,  quod  anathema  sit,  ergo  requiritur  oratia. 

qui  dicit  Deum  impossibilia  prsecepisse.  Coxtra  :                                                     s^d  comra 

Mandata   autem  Dei  data  sunt   homini  Nulla   potentia    potest    in    proprium 

gratiam  non  habenti  :  et,  sicut   dicitur,  actum    nisi    sit    completa    per  habitum 

I  Joan.  V,  3  :  Mandata  ejus  gravia  non  actus    illius   :   potentia    merendi   vitam 

sunt.  Aut  ergo  possibile  est,  quod  homo  feternam   per    observationem   mandato- 

sine   gratia  operante  et   cooperante   im-  rum,  constat  quod  est  in  homine  secun- 

pleat   mandata,  aut   non.  Si   non  :  tunc  dum  animam  :  quia,  sicut    dicit  Dama- 

Deus    impossibilia    homini    prsecepit    :  scenus,  anima  hominis  propter  hoc  po- 

quod  esse   non    potest  :  quia  anathema  sita   est   in   corpore,    ut  in   co   puunans 

est  qui  hoc  dicit.  Et  sic  habetur  propo-  athletice  contra  vitia,  meroatur  beatitu- 

situm,   quod  non  indigemus    gratia   ad  dinem  setornam  et  sibi  et  corpori.  Ergo 

servandum  mandata.  in  hunc  actum  non  potest  nisi  completa 

2.  Adhuc,  Gregorius  :  «  Servitia  quan-  por  habitum  proprium  istius  :  ille  autem 
to  minus  debita,  tanto  magis  sunt  gra-  habitus  est  gratia  gratum  faciens  ;  quia 
ta.  »  Sed  si  servimus  Deo  ex  nostro,  sicut  supra  in  eodem  tractatu  de  gratia 
minus  debitum  est  quam  si  servimus  ex  probatum  est,  qusestione,  quid  sit  gra- 
suo.  Ergo  videtur,  quod  magis  sit  gra-  tia,  solus  habitus  ost  gratife  ille  qui  gra- 
tum  ex  solis  naturalibus  servare  man-  tum  facit  habentom,  et  opus  ejus  gratum 
data,  quam  ex  naturalibus  et  gratia.  reddit   :   ergo  nullus  actus    alicujus  po- 

3.  Adhuc,  Gratia  habitus  est  acciden-  tentise  potest  esse  meritorius  sine  gratia. 
talis,  quem  contingit  adesse  et  abesse  Auctoritates  etiam  sunt  contra  Pela- 
pra?ter  subjecti  corruptionem.  Ergo  vi-  gium,  ad  quas,  sicut  dicit  Augustinus, 
detur,  quod  non  nisi  accidentahter  se  astute  respondit  ut  evaderet.  Sicut  est 
habet  ad  implctionom  mandatorum  :  iHa  Joannis,  xv,  3  :  Sine  me  nihil  pot- 
ergo  etsL  absit,  nihilominus  possont  im-  estis  facere.  Glossa,  «  sine  gratia  mea,  » 
pleri  ad  salutem  mandata.  Et  illa  Isaiae,  xxvi,    12  :   Omnia  opera 

4.  Adhuc  objicit  Pelagius,  et  hoc  po-  nostra  operatus  es  nobis,  Domine.  T  ad 
nitur  in  Littera  in  illo  cap.  Quod  vero  Corinth.  xv,  10  :  Gratia  Dei  sum  id 
dicunt,  sic  :  «  Augustinus  in  libro  III  de  quod  sum.  Et  ibidem,  Non  ego  autem, 
Libero  arbitrio  '   asserit    :  et  hoc  assu-  sed  gratia  Dei  mecum. 

mit  Polagius  contra  oum  sic  dicens  :  Tu  Ad  has  omnes  auctoritates  ct  similes 

ipse,  Augustine,  in  libro  de  Libero  arbi-  dicit  Augustinus  respondisse   Pelagium 

trio  sic  asseris  :   Quis,  inquis,  peccat  in  astute  ut  evaderet  :  sic  quod  gratia  di- 

00  quod  nullo  modo  caveri  potest  ?  Pec-  vidatur  ut  facilius  impleantur  mandata, 

catum  autem  caveri  potest.  »  Ergo  vide-  non   quin  ox  libero  arbitrio   possint  im- 

tur,    quod    sine    gratia  homo    proficere  pleri  ante  habentem  gratiam.  Sicut  eum 

potest  ne  peccet  non  observando   man-  qui  vult  discere  aliquam  scientiam  juvat 

^^^^-  doctor  ut  facilius  discat  :  licet  etiam  sine 

5.  Adhuc,  Potentioe  definiuntur  per  doctore  potentiam  discendi  habeat  per 
actus  et   actus  per  objecta,  ita  quod  ad  inventionem. 


*  S.  AuGUSTiNus,  Lib.  III  de  Libero  arbitrio,      cap.  18. 


272 


D.  ALB.  iMAG.  ORD.  PR^D. 


soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quocl  absque  Ju- 
bio  iucunclanter  et  indubitanter  tenen- 
duni  est,  nullum  umquam  potuisse  vcl 
posse  implero  maudata  divina  ad  eflica- 
ciam  meriti  sine  gratia  gratum  facicnte  : 
ncc  umquam  lioc  dixit  nisi  inimicus  gra- 
tiie.  Et  indiget  liomo  duplici  gratia, 
operanle,  et  cooperante,  de  quibus  in 
praehabitis  disputatum  est  sufllcienter. 

Ad  1,  Ai)  i'HiMi.M  ergo  diccudum,  quod  Deus 

impossibilia  bomini  non  priecepit  :  nec 
boc  aliquis  dicit  Catholicus.  Praecepit 
tamen  servari  mandata  quse  sine  gratia 
servari  non  possunt  :  sed  h£EC  gratia 
omnibus  est  pra^parata.  Jacob.  i,  o  : 
Dat  iwbis  omnibus  affluenter,  et  non 
iniproperal.  Qui  enim  facit  quod  in  se 
est,  exliibendo  Deo  se,  statim  accipit 
gratiara  a  Deo.  Et  hoc  expresse  dicitur 
in  Glossa  super  illud  Psalmi  cxxxviii, 
1()  :  Imperfectum  meiim  viderunt  oculi 
tiii,  et  in  libro  tuo  omnes  scribentur . 
Glossa,  «  Supple,  qui  faciunt  hoc  quod 
possunt.  »  Dies  formabuntur  splendore, 
scilicet  gratiae  a  te  datae  :  et  nemo  in  cis, 
supple,  delicit  qui  fecit  hoc  quod  potuit. 
Et  sic  Deus  non  prfccipit  impossibilia  : 
et  tamen  sine  gralia  non  possunt  servari 
mandata  ad  efficaciam  meriti,  ut  dictum 
est,  Et  hoc  est  quod  dicitur,  ad  Roman. 
VII,  18  :  Velle  adjacet  mi/ii  :  perficere 
autem  bonum  non  invenio.  El  subdit 
Apostolus,  y.  24,  in  persona  damnati 
hominis,  ut  dicil  Augustinus  :  hifclix 
c(jo  fiomo  !  quis  me  liberabit  de  corpore 
mortis  Imjus?  VA  stalim  subdit,  y.  2.'J  : 
Gralia  Dei  per  .Jesum  Christum  Domi- 
num  nostrum. 

Ad  2.  Ad  ALiUD  diceudum,  quod  hoc  stulte  et 

contra  intentionem  Gregorii  inductum 
est  :  quia  nulla  crealura  habet  aliquid  de 
suo  nisi  acceperit  a  Deo.  I  ad  Corinth. 
IV,  7  :  Quid  habes  cjuod  non  accepisti  ? 
si  autem  accepisti,  quid  gloriaris  quasi 
non  acceperis  ?  Lnde  etiam  id  quod 
naturale  esse  dicitur,  non  est  nostrum  : 
quod  si  etiam  nostrum  esset  aliquo    mo- 


do,  tameu  ex  ipso  placere  Deo  non  pos- 
semus.  Et  hoc  supra  probatum  est  in 
quaestione  de  divisione  grati/e  :  quia  non 
possumus  phvcere  Deo  nisi  ex  hoc  quod 
Dei  est,  et  per  quod  ipse  habitat  in  no- 
bis.  Plura  etiam  de  hoc  dicta  sunt  in 
primo  libro  Summas  Theologise,  in  tra- 
ctatu  de  missione  Spiritus  sancti  in  cor 
per  invisibilem  gratiam. 

Ad  ALiuD  diceudum,  quod  licet  gralia  A'* 
sit  liabitus  habcntis,  tamen  noji  acciden- 
taliter  se  habet  ad  actum  merendi,  sed 
substantialiter  :  et  ideo  meritum  non 
potest  esse  sine  gratia  :  sicut  virtus,  licet 
accidens  quoddam  sit,  tamen  non  potest 
progredi  in  actum,  nisi  adsit  virtus  : 
quia  aliter  non  potcst  esse  actus  virtutis 
nisi  informetur  virtute. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Pelaglus  in  Ad 
cassum  sensit  verbum  Augustini.  Homo 
enim  cavere  potest  peccatum  accepta 
gratia,quam  semper  potest  homo  habere 
si  facit  quod  in  se  est.  Dc  hoc  tamen 
mullum  dictum  est  supra,  in  quoestione 
ubi  quaeritur,  Si  liberum  arbitrium  per 
se  potest  resistere  peccato  '  ? 

Ad  aliud  dicendum,  quod  in  his  quae  Ad 
secnndum  naturam  vel  sub  natura  sunt, 
tenct  illa  objoctio  :  sed  in  his  quae  supra 
iiaturam  sunt,  sicut  est  meritum,  et 
fides,  et  bonum  vitae  aeternae,  non  sufficit 
nisi  adsit  aliquod  diviiium  clevans  natu- 
ram  supra  se  :  et  hoc  cst  gratia  per 
quam  Deus  habitat  in  sanctis. 

Illa  quae   in    contrarium   objiciuntur,   Ad  o .. 
procedunt. 

Ad  id  quod  ultimo  objicitur  de  respon- 
sione  Pelagii,  dicendum  quod  gratia 
exigilur  ut  necessaria  ad  meritum,  et 
sine  qua  non  potest  esse"  meritum,  ut 
patet  in  rationibus  inductis  contra  Pela- 
gium. 

Ad  similitudinem  quam  inducit,  dicen- 
dum  quod  nulla  est.  Doctrina  enim 
scientiae  non  cst  supra  naluram  :  et  ideo 
non  indigct  aliquo  elevante  se  supra 
naturam  :   meritum  autem   beatitudinis 


1  Cf.  Supra,  Tract.  XV,Qu8est.  96. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QU^EST.  105. 


273 


aelernse  supra  oninem  naturam  est,  et 
ideo  indiget  gralia  elevanle  se  supra  na- 
turam. 


MEMBRUM  II. 

De  lestimoiiiis  Pelayii  quibus  errorem 
suum  confirmavit. 


Secundo,  Quairitur  de  testimoniis  in- 
duclis  a  Pelagio  quibus  errorem  suum 
confirmavit. 

QucC  sunt  in  universo  quatuor  ex  ver- 
bis  Auguslini  sumpta,  quorum  unum 
jam  habitum  est  in  libro  III  de  Libero 
arbitrio »  sumptum,  ubi  dicit  Augusti- 
nus  :  «  Quis  peccat  in  eo  quod  nullo 
modo  cavere  potest  ?  etc.  » 

Secundum  est  sumptum  inlibrocontra 
Adamantinum,  Manichaei  discipulum  *, 
ubi  sic  dicit  :  «  Nisi  quisque  voluntatem 
suam  mutaverit  in  boniim,  bonum  ope- 
rari  non  potest  :  quod  in  nostra  potesta- 
te  esse  positum  Dominus  docet,  Matth. 
XII,  33,  ubi  ait  :  Aut  facite  arborem  bo- 
nam,  et  fructum  ejus  bouum  :  aut  facite 
arborem  malam,  et  fructum  ejus  ma- 
lum.  Ex  hoc  enim  arguit  Pelagius:  Si  hoc 
est  in  nostra  potestate,  homo  sine  gra- 
tia  potest  esse  bonus,  et  potest  esse  ma- 
lus. 

Tertium  sumptum  est  de  libro  Augu- 
stini  de  Duabus  animabus^,  ubi  dicit 
in  nostra  potestate  esse,  ut  vel  inseri  in 
bonam  olivam,  scilicet  bonitatem  Dei, 
vel  excidi  ejus  severitate  mereamur.  Ex 
hoc  enim  arguit  sic  :  Si  in  nostra  po- 
testate  est,  non  requiritur  gratia  ulterior 
ad  hoc. 

Quartum  est  quod  etiam  inducit  ab 
Auguslino  super  epistolam  ad  Romanos^ 


VII,  13  et  seq.,  sic  dicente  :  «  Quod  cre- 
dimus,  nostrum  est :  qaod  autem  bonum 
operamur,  illius  est  qui  credentibus  dat 
Spiritum  sanctum.  »  Et  ibidem  paulo 
post  :  ((  Nostrum  est  credere  et  velle, 
illius  autem  dare  credentibus  et  volenti- 
bus  facultatem  bene  operandi  per  Spiri- 
tum  sanctum.  » 

His  adhuc  addit  unum  sumptum  de 
libro  Sententiarum  Prosperi  ab  Augu- 
stino,  ubi  sic  dicit  Augustinus  :  «  Posse 
habere  fidem  sicut  posse  habere  charita- 
tem  nalura  hominum  est :  habere  autem 
fidem  sicut  habere  charitatem  gratia  est 
fidelium.  »  Ex  hoc  enim  arguit  Pelagius, 
quod  in  potestate  hominis  est  posse  ha- 
bere  fidem  et  charitatem. 

SoLLTio.  Ad  haec  omnia  respondetur  soiuUo. 
per  verbum  Augustini  in  libro  I  Retra- 
ctationum  %  ubi  hoc  solvit  sic  dicens  : 
«  Verum  est  quidem  a  Deo  esse  quod 
operamur  bonum  :  sed  eadein  regula 
utriusque  est,  et  volendi  scilicet  et  fa- 
ciendi  :  et  utrumque  ipsius  est,  quia 
ipse  prgeparat  voluntatem  :  et  ulrumque 
nostrum  est,  quia  non  fit  iiisi  volentibus 
nobis.  »  Et  hsec  est  eadem  solutio  quai 
ante  assignata  est  in  qutestione  de  Jusli- 
ficatione  impii.,  quod  scilicet  ad  justifi- 
cationem  cxigitur  voluntas  consentiens, 
non  faciens,  ne  scilicet  obstaculum  po- 
natur  Spirilui  sancto,  qui  lacit  gratiam 
in  Sanctis. 


'    S.  AuGUsTiNus,    Lib.  111  de  Libero  arbilrio, 
cap.  18. 

'  Idem,  \a\).  coiUia  Aiiainantinum,  cap.  26. 

X2XIII 


^  liiKM,  Lib.  ile  Dnabus  aniniabus,  cap.  12. 
^  liiEM,  I.ib.  I  Uoliaclalionura,  cap.  2.3. 


18 


274 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


ME.MBRUM  III. 

De  tribus  haeresibus  iti  speciali  quse 
contradicunt  gralise,  scilicet  Mani- 
chasi,  Jovi)iiani,  et  Pelayii^  et  prxci- 
pue  Joviniani. 


Tertio,  Quaeritur  de  tribus  haeresibus 
quae  coutradicunt  gratiae,  Joviniani  sci- 
licet,  Manichaei,  et  Pelagii. 

Et  hoc  quaeritur  ratione  ejus  quod  di- 
citur  in  Littera,  cap.  Id  ergo  de  gratia 
et  libero  arbitrio  indubitanter  tenea- 
mus  :  ubi  dicitur,  quod  Manichaeus  dixit 
hominem  peccatum  vitare  non  posse  : 
Jovinianus  autem  hominem  posse  pec- 
care  :  Pelagius  autem  ad  vitandum  pec- 
catum  hominem  gratia  non  indigere. 
Tres  enim  istae  haereses  toilunt  liberta- 
tem  arbitrii,  et  adjutorium  gratiae.  Ma- 
nichffius  dixit  esse  duo  principia  :  unum 
mali,  et  alterum  boni  :  et  mala  esse  de 
necessitate  quae  de  malo  principio  pro- 
cedunt,  sicut  omnia  peccata  :  et  ideo 
dicebat,  quod  homo  de  necessitate  pec- 
cat.  Joviniunus  dicebat  hominem  non 
posse  pecuare  :  et  sicut  dicit  Ilierony- 
mus  in  libro  contra  Jovinianum,  damna- 
bat  virginitalem  in  sacris  virginibus,  di- 
cens  virgines  in  hoc  peccare,  quia  absti- 
nendo  ab  amplexibus  viri  volebant  se 
praeferre  sanctis  matronis  patriarcharum 
uxoribus,  Sarae,  Rebeccae,  quod  incon- 
veniens  repulabat.  Pelagius  autem  in  eo 
errabat,  quod  dixil  hominem  non  indi- 
gere  gratia. 

Contra  omnia  haec  dicit  Ilierunymus 
scribens  ad  papam  Damasum  :  «  Libe- 
rum  arbitrium,  inquit,  sic  confilemur, 
ut  dicamus  nos  temper  indigere  Dei  au- 
xilio  :  et  hoc  contra  Pelagium  :  et  tam 
illos  errare  qui    cum  Manichaeo    dicunt 


hominem  peccatum  vitare  non  posse, 
quam  illos  qui  cum  Joviniano  asserunt 
hominem  non  posse  peccare.  Ltrumque 
tollit  libertalem  arbitrii.  Nos  vero  dici- 
mus  hominem  semper  peccare  posse,  et 
non  peccare  posse  :  ut  semper  nos  liberi 
arbitrii  osse  confiteamur,  et  tamen  auxi- 
iio  gratiae  indigere.  Haec  est  fides  quam 
in  Catholica  Ecclesia  didicimus,  et  quam 
semper  tenuimus.  » 

De  istis  autem  tribus  haeresibus  jam 
in  antehabitis  satis  pertractatum  est  : 
hic  enim  satis  dictum  est  de  haeresi  Pe- 
lagii. 

In  principio  autem  secundi  hujus  con- 
tra  Manichaeum  plene  disputatum  est, 
qui  dicebat  duo  principia  esse  :  unum 
boni,  alterummali'. 

De  haeresi  autem  Joviniani  hic  solum 
relinquitur  inquircndum  :  quia  probabat 
malrimonium  a^quari  virginitali,  vel 
etiam  praeferri  ex  duobus,  ut  dicit  Ilie- 
ronymus  in  libro  contra  Jovinianum. 

Unum  est  diclum  Augustini,  qui  dicit, 
quod  ccelibalus  Joannis  non  praefertur 
conjugio  Abrahae.  Alterum  est,  quod 
matrimonium  in  paradiso  institutum  est, 
et  benedictionem  a  Deo  accepit,  et  prae- 
ceptum  de  generatione  et  multiplicatione 
quando  dixit,  Genes.  i,  28  :  Crescite,  et 
mulliplicamini.  Ex  hoc  enim  dicit  ma- 
trimonium  omnibus  esse  praeferendum. 

Et  hoc  facile  eliditur. 

1.  Matth.  xiu,  8,  ubi  loquitur  Domi- 
nus  de  fructu  seminis  in  bonam  terram 
cadentis,  et  secundum  exposilionem 
Sanctorum  et  orlhodoxorum  tractalo- 
rum  datur  matrimonio  fructus  trigesi- 
mus,  viduitati  sexagesimus,  virginitati 
centesimus  :  nec  esset  distantia  in  prae- 
iniis,  nisi  esset  distantia  in  gratiis. 

2.  Adhuc,  Augustinus,  in  libro  de 
Sancta  virginitatc,  tractans  illud  Apoca- 
lypsis,  XIV,  3  et  4  :  Nemo  potest  dicere 
canticum,  nisi  illa  centum  quadraginta 
quatuor  millia  qui  empli  sunt  de  terra. 
Ili  sunt    qui  cum  mulieribus  non  sunt 


•  Cf.  IV  Sententiarum,  Dist.  XXXIII. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI,  QUvEST.  105. 


275 


coiyiquinati  :  sic  dicit  loquens  ad  virgi- 
nes  :  «  Cseteri  sancti  se(|uuntur  agnum 
non  quocumque  ierit,  sed  quo  potue- 
runt  :  vos  felicius  exsultabitis,  jucun- 
diusque  regnabitis,  sequentes  agnum 
quocumque  ierit.  » 

Ad  id  ergo  quod  non  prafertur  coeli- 
batus  Joannis  conjugio  Abrahee,  dicen- 
dum  quod  hoc  dixit  Augustinus,  quan- 
tum  ad  utilitatis  sequalitatem  in  propa- 
gatione  Qdelium  :  quia  tempus  Abrahae 
non  erat  tempus  revelatae  gratiae  :  et 
tunc  propagatio  religionis  non  fiebat 
nisi  cum  propagatione  seminis,  ut  dicit 
Ambrosius  :  quando  scilicet  nemo  tene- 
batur  ad  religionis  observantiam,  nisi 
qui  fuit  in  domo  patriarchae.  Et  ideo 
utile  fuit  tunc  semen  propagare,  ut  cum 
semine  propagaretur  et  religio  :  et  hoc 
fiebat  per  nuptias.  Tempus  aulem  cceli- 
batus  Joannis  fuit  tempus  revelatae  gra- 
tiae,quando  scilicet  per  spirituale  semen, 
id  est,  verbi  Dei  fiebat  propagatio  me- 
lius  quam  per  carnalem   copulam.  Unde 


quantum  ad  hoc  aequalia  sunt  :  quia 
utrumque  suo  tempore  proficiebat  ad 
utililatem  propagationem  religionis  :  in 
stalu  autem  dignitaiis  inaequalia  sunt. 

Et    ideo    Hieronymus     eodem     libro 
contra      Jocinianum      inducit     rationes 
Theophrasti  Phiiosophi  in  libro  qui  dici- 
tur  Aceolus,  quibus  probat,    quod  Philo- 
sopho  non  est  ducenda  uxor,  ut  persua- 
deat  sanctis  virginibus   propositum    te- 
ncre,  et  nuptias   non  concupiscere    :  eo 
quod    magnum    impedimentum   sunt  in 
spiritualibus.   Et  inducit  verba  Apostoli, 
I  ad  Corinlh.  vu,  34  :  Mulier  innupta,  et 
virgo    cogitat  quse  Domini  sunt,  ut  sit 
sancta    corpore  et  spiritu  :    qucC   autem 
uupta  est,  cogitat  qux  sunt  mundi,  quo- 
modo  placeat  ciro.  Et   ibidem  Apostolus 
cum   persuadet   virginitatem,    dicit    sic, 
y.  35  :  Porro  hoc  ad  utilitatem    vestram 
dico,    non   ut    laqueum   vobis  injiciam, 
sed    ad  id   quod   honestum  est,   scilicet 
provocem,  et  quod    facultalem  prsebeat 
sine  impedimento  Dominum  obsecrandi. 


276  D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


TRACTATUS  XVIL 


DE  PECGATO    ORIGINALI,  ET  QUIBUSDAM    GIRGUM- 

STANTIBUS  IPSUM. 


Deinde  suiit  traclanda  ea  quae  dicuiitur  a  Ma^^istro  iii  libro  II  Senteiitia- 
rwm,  distinct.  XXIX,  quee  incipit  ibi,  Po6///cec  co;is/6?era?Zf/^^m  est.  In  qua 
Magister  in  septem  capitulis  per  ordinem  positis  sex  dicit   esse   qu3erenda. 

Primum  est,  Utrum  homo  ante  peccatum  in  primo  statu  indiguerit  gralia 
operante  et  cooperante  ? 

Secundum  est,  Utrum  ante  peccatum  habuerit  virtutes,  vel  non  ? 

Tertium  est,  De  ejectione  hominis  de  paradiso. 

Quartum  est,  De  flammeo  gladio  posito  ante  paradisum. 

Quintum  est,  Utrum  ante  peccatum  comederinl  de  ligno  vitse,  vel  non,  et 
quare  non  sunt  facti  immorlales  si  comederunt  ? 

Sextum,  Quomodo  intelligatur  illud,  ^Vi^?zc  eryo  ?ie  forte  mittat  manvm 
siiam,  et  sumat  de  ligno  vit^,  et  comedat,  et  vivat  in  seternu??i '  ? 


'  Genes.  iii^  22. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XYJI,  QU^ST.  106. 


277 


k 


QUiESTIO  GVI. 


De  statu  hoiiiiufs   ante  et  post  peccatuui. 


\ 


MEMBRUM  I. 

Utrwn  primus  homo  ante  peccatum  in- 
diguerii  gratia  operanie  ei  coope- 
rante  '  ? 


Primo  ergo  qusentur,  Utrum  homo 
ante  peccatum  indiguerit  gratia  operante 
et  cooperante? 

Et  videtur,  quod  sic. 

1 .  Gratia  enim  operans  est  quse  praevenit 
voluntatem  ut  velit  efficaciter  bonum  : 
potuit  enim  eftlcaciter  bonum  velle  et 
mereri  et  sibi  et  posteris,  sicut  supra  in 
tractatu  de  primi  hominis  statu  anie 
peccaium,  quaestione,  Utrum  in  gratia 
creatus  sit  ?  probatum  est. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  E)ichiridio7i 
dicit  sic  :  «  IUam  immortalitatem,  in  qua 
poterat  non  mori  natura  humana,  per- 
didit  per  liberum  arbitrium.  Hanc  vero, 
in  qua  non  poterat  mori,  acceptura  est 
per  gratiam  :  quam  fuerat,  si  non  pecas- 
set,  acceptura  per  meritum  :  quamvis 
sine  gratia  nec  tunc  nullum  meritum 
esse  potuisset  ^  »  Ergo  ante  peccatum 
indiguit  gratia  operante  et  cooperante  si 
mereri  debuit. 

3.  Adhuc,  Ad  id  quod  supra    naturam 


est,  ex  solis  naturalibus  non  potest  homo 
proficere  :  mereri  autem  immortalitatem 
gloriae  et  vitse  seternee  supra  naturam 
est :  ergo  si  hanc  mereri  debuit,  et  ex 
naturalibus  non  potuit,  indiguit  gratia 
operante  et  cooperante  :  et  sic  patet, 
quod  ante  peccatum  gralia  operante  et 
cooperante  eguit  secundum  Augustinum. 

4.  Adhuc,  Glossa  super  illud,  Jacobi, 
1,  17  :  Omne  datum  optimum,  ei  omne 
donum  perfectum  desursum  est :  distin- 
guit  inter  data  optima,  et  dona  perfecta : 
dicens,  quod  data  optima  sunt  quee  cum 
natura  dantur  :  dona  perfecta  dona 
gratiae,  sine  quibus  homo  non  est  per- 
fectus.  Constat  autem,  quod  Deus  fecit 
homidem  perfectum.  Eccli.  xvii,  2  :  Se- 
cundum  se  vestivit  illimi  virtute.  Si  ergo 
perfectus  fuit  Adam,  constat  quod  gra- 
tiam  operantem  et  cooperantem  habuit 
Adam  et  indiguit. 

5.  Adhuc,  Sicut  se  habet  gratia  ad 
gloriam,  ita  quod  perficitur  in  illa  :  ita 
se  habet  natura  ad  gratiam,  ita  quod  non 
nisi  in  illa  perficitur.  Si  ergo  perfectus 
debuit  homo  esse  ante  lapsum,  eguit 
gratia  operante  et  cooperante. 

6.  Adhuc,  Virtutes  habuit,  sicut  dicit 
Augustinus  in  quadam  homilia,  sic  : 
«  Adam  perdita  charitate  malus  inventus 
est.  »  Constat  autem,  quod  charitatem 
habuit :  ergo  et  gratiam  :  quia  charitas 
sine  gratia  non  est. 

7.  Adhuc,  Augustinus  in  Epistola  41  : 


*  Cf.  Opp.  B.   Alberti.  Comment.  in  II  Sen- 
tentiarum,    Dist.    XXIX,  Art.   1.   Tom.  XXVII 


hujusce  novae  editionis. 
'  S.  AcGUSTi.NLs,  In  Enchiridion,  cap.  106. 


278 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^^D. 


Solutio, 


«  Princeps  vitiorum  dum  vicil  Adam  de 
limo  terrae  ad  imaginem  Dei  factum^ 
pudicitia  armatum,  temperantia  compo- 
situm,  charitate  splcndidum,  primos  pa- 
rentes  illis  donis  exspoliavit  pariterque 
peremit.  »  Et  si  habuit  virtutes,  habuit 
et  gratiam  :  quia  virtutes  sine  gratia  non 
sunt. 

8.  Adhuc,  Ambrosius  ad  Sabinum  : 
«  Quando  Adam  solus  erat,  non  est  pree- 
varicatus  :  quia  mens  ejus  Deo  adhaere- 
bat.  »  Sed  sine  gratia  operante  et 
cooperante  non  potuit  raens  ejus  Deo 
adhaerere.  Ergo  gratiam  habuit  et  indi- 
guit. 

9.  Adhuc,  Ambrosius  in  sermone  8  : 
«  Adam  ante  peccalum  beatissimus  aui  am 
carpebat  eetheream.  »  Quod  facere  non 
potuit  sine  gratia  operante  et  coope- 
rante.  Ergo  indiguit  gratia  operante  et 
cooperante. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  de  omnibus 
his  valde  bene  disputatum  est  in  tractatu 
de  primo  statii  hominis,  qu?estione, 
Utrum  in  gratia  creatus  sit  vel  non? 
Et  ideo  dicendum  cum  Magistro  in  Sen- 
tentiis,  quod  Adam  in  primo  stalu  eguit 
gratia  operante  et  cooperante.  PSon  onim 
habuit  in  quo  movere  pedem  posset  in 
profectu  meriti  sine  gratise  operantis  et 
cooperantis  auxilio  :  licet  haberct  unde 
stare  posset,  per  libertatem  sciiicet  ar- 
bitrii.  Et  hoc  intendunt  dicere  Sancti, 
quorum  auctoritates  inductae  sunt,  Au- 
gustinus  scilicet,  et  Ambrosius. 

Et  sic  patet  solutio  ad  totum. 

Quae  enim  in  contrarium  objici  pos- 
sent,  supra  soluta  sunt  in  praedicta  quae- 
stione. 


MEMBRUM  II. 

Utrum   Adam    aute  peccatum   habuerit 
virtutes,  vel  non  ? 


QuoD  secundo  quaeritur,  Utrum  ante 
peccatum  habuerit  virtutes,  vel  non  ? 
jam  determinatum  est  per  auctoritates 
Sanctorum,  et  supra  quaestione  praedicta, 
scilicet  quod  habuit  virlulcs  et   gratiam. 

Et  quae  objiciuntur  in  contrarium,  su- 
perius  sunt  soluta. 


MEMBRUM  III. 

De  ejectione  hominis  de  paradiso. 


Tertio,  Quterltur  de  ejectione  hominis 
de  paradiso. 

Objiciunt  enim  quidam,  quod 

1.  Ejici  propter  hoc  non  debuit  in 
pcEnam  peccati  :  hoc  enim  peccalum  ne- 
cessitate  moriendi  punitum  erat.  Cum 
ergo  dicat  auctoritas,  Nahum,  i,  9,  quod 
non  consurgit  duplex  tribulatio^  et  quod 
non  punit  Deus  bis  in  idipsum,  videtur, 
quod  secunda  pcena  ejeclionis  de  para- 
diso  fieri  non  debuit. 

2.  Adhuc,  Desolatus  consolalione  in- 
diguit,  non  dcsolatione  :  videtur  ergo, 
quod  ad  consolationem  in  paradiso  di- 
mitti  debuit,  ut  pceniteret  ubi  deliquit. 

3.  Adhuc,  Psal.  lxxvi,  10  :  Aut  obli- 
viscetur  misereri  Deus  ?  aut  continebit  i?i 
ira  sua  misericordias  suas  ?  Videtur 
ergo,  quod  irae  vindictee  aliquid  miseri- 
cordice  esse  debuit  admixtum,  ut  saltem 
relinqueretur  in  paradiso  ad  solatium 
vitae  mortalis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU^ST.  106. 


279 


:onlr«, 


CoxTRA : 

1.  Habitaculum  debet  respondere  ha- 
bitanli  secundum  naturam  :  paradisus 
habitaculum  est  beatorum  beatitudine 
innocentiaB  :  ergo  innocentia  perdita  Adae 
non  congruebat  paradisus  ad  habitan- 
dum. 

2.  Adhuc,  Innocentia  perdita  inter- 
dictum  est  ei  edulium  de  ligno  vitse, 
Genes.  ni,  22  :  Nunc  ergo  ne  forte  mittat 
manum  suam,  et  sumat  de  ligno  vitse, 
et  comedat,  et  vivat  in  seternum.  Ergo 
a  simili  etiara  a  loco  debuit  ejici,  et  poni 
in  locum  miseriae  et  mortalitatis.  Et  hoc 
concedendum  dicit  Augustinus  in  Glossa 
super  Genesim  ad  litteram,  quod  ejecerit 
eum  de  paradiso  in  hunc  locum  miseria- 
rum  terrse  maledictae  in  opere  hominis. 

SoLUTto.  Dicendum  ad  primum,  quod 
ex  hoc  non  consurgit  duplex  tribulatio  : 
quia  unum  adjunctum  est  alteri.  Neces- 
sitas  enim  moriendi  requirit  locum  in 
quo  possit  esse  necessitas  moriendi,  quae 
in  paradiso  esse  non  poterat.  Unde 
ejectio  paradisi  adjuncta  poena  est  ad 
necessitatem  raoriendi :  et  sic  una  repu- 
tatur  cum  illa.  Et  dicit  Augustinus  », 
quod  in  illius  peccati  poenam  ejectus  est 
de  paradiso  in  istum  miseriarum  locum. 

Ad  ALiuD  dicendura,  quod  licet  conso- 
latione  indiguit,  tamen  habere  non  de- 
buit  :  quia  indignum  se  fecit.  Et  Augu- 
stinus  super  Genesim  ad  litteram  ponit 
similitudinem  dicens  :  «  Emisit  eum  Do- 
minus  Deus  de  paradiso  vohiptatis  -  in 
locum  sibi  congruura,  sicut  plerumque 
malus  cum  inter  bonos  vivere  coeperit,  si 
in  melius  mutari  noluerit,  de  bonorum 
congregatione  pellitur,  pondere  pravae 
consuetudinis  pressus  ^  » 

Ad  ALiUD  dicendura,  quod  Hcet  num- 
quam  obliviscatur  misereri,  nec  conti- 
neat  in  ira  sua  miserationes  suas  :  taraen 
ex  misericordia  nihil  facit  perversi    con- 


tra  ordinem  universi  quera  ipse  instituit. 
De  ordine  autera  universi  est,  ut  iocus 
respondeat  locato  per  congruentiam  :  sed 
in  hoc,  ut  dicunt  Sancti  in  Glossa  super 
Genesira,  non  continuit  misericordias 
suas,  quin  in  ipsa  proraulgatione  poenae 
ejectionis  significaret  raodura  per  quera 
redire  posset.  Cum  enim  dixit:  Collo- 
cavit  ante  paradisum  voluptatis  Cheru- 
bim,  et  flammeum  gladium  atque  versa- 
tilem  ad  custodiendam  viam  ligni  vitse'', 
sicut  dicunt  Sancti  Augustinus  et  Beda 
et  Strabus,  per  Cherubira,  qui  interpre- 
iainr  ploiitudo  scientias,  significatur  cha- 
ritas,  de  qua  dicitur,  ad  Roman.  xiii, 
10  :  Plenitudo  legis  est  dilectio.  Per 
flamraeum  gladiura  atque  versati- 
lera  significantur  poenae  hujus  raortalis 
vitae,  quae  ut  gladius  incidunt,  et  ut 
flamraa  exurunt,  et  mobilitate  versatiles 
sunt.  Unde  licet  ad  litteram  fuerit  ibi 
Angelorum  custodia,  ut  dicit  Augusti- 
nus,  tamen  in  ipso  modo  ponendi  mise- 
ricorditer  significatur,  quod  per  toleran- 
tiara  passionura  temporalium  et  cha- 
ritatem  spes  esset  sibi  redeundi  ad 
paradisura  spirituura. 

Ad    ulti.ma   duo  qua^    in    contrarium  Adobject. 
objiciuntur,  dicendura  quod  conceduntur 
et  veruni  concludunt. 


'    MEMBRUM  IV. 

De  flammeo  gladio  ante  paradisum 
posito. 


Quarto,  Quffirit  Magister  de  flamraeo 
gladio  ante  paradisum  posito,  de  quo 
jam  habitum  est  quid  signilicet.  Hunc 
gladiuni    quidam    sancti     vocaiit    rom- 


phasam. 


'  S.    AuGCSTiNUs,    Lib.    II   de  Genesi   contra         »  S.  Augustinus,  Lib.   XI  super  Genesim  ad 
Manichseos,  cap.  28.  litteram,  cap.  40. 

^  Genes.  iii,  23.  ■*  Genes.  iii,  24. 


280 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.^D. 


SoluHo. 


Ad    I. 


Ad    2. 


Ad   3. 


Ad    4. 


1,  Et  sunt  quidam  qui  nituntiir  pro- 
bare,  quod  poni  non  debuit,  dicentes, 
quod  nulli  priTcluditur  ostium  miseri- 
cordia».  Er^o  ostiuni  paradisi  non  debuit 
prcTcludi  per  igneam  cuslodiam  et  mi- 
nisterium  Angelorum. 

2.  Adbuc,  Objiciunt  ad  hoc,  quod 
homo  pcccavit  recuperabiliter :  Ang^elus 
vero  irrecuperabiliter.  Unde  licet  An- 
gelus  projectus  est  in  infernum,  et 
clausa  sit  sibi  janua  redeundi,  homini 
tamen  non  debuit  claudi. 

3.  Adhuc,  Peccatori  non  est  facien- 
dum  aliquid  per  quod  possit  cadere  in 
desperationem  :  per  clausuram  autem 
redeundi  potuit  induci  desperatio  :  ergo 
fieri  non  debuit. 

4.  Acihuc,  Sancti  dicunt,  quod  flam- 
meus  gladius  per  sanguinem  Cbristi 
exstinctus  fuit  et  amotus,  ut  pateret  re- 
ditus  in  ccelum  ad  paradisum  spirituum, 
Dicit  enim  J3eda,  quod  «  janua  regni 
ccelestis  non  est  aperta  nisi  per  passio- 
nem  Christi.  »  Ergo  melius  fuisset  non 
posuisse. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  in  veritate, 
et  sicut  jam  dictum  est,  ibi  fuit  Angelo- 
rum  custociia,  et  ignis  in  specie  corporali 
assumpta  :  in  qua  tamen  spiritualiter  et 
mystice  significabuntur  ea  quae  dicta  de 
paradiso  spiriluum  sunt,  quibus  instrue- 
retur  honio  ad  reditum. 

Ad  pRiMLM  ergo  dicendum,  quod  non 
priTcIucIitur  ostium  misericordiae,  (juin- 
imo  instruitur  ai  redeundum. 

An  ALiLD  dicendum,  quod  homo  recu- 
perabiliter  peccavit  :  et  ideo  pcr  alium 
redemptus  est,  et  qualiter  rediret  instru- 
ctus  est. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  non  cst 
inducfus  in  desperationem,  sed  potius 
elevatus  in  spem  per  instructionem. 

Ad  ultimum  dicendum,  quod  boc  non 
sequitur  :  quia  nibil  melius  fuit  quam 
ponere,  utcognosceremusper  hocinaesti- 
mabilem    charitatem     Christi.     Propter 


quod  etiam  in  benedictione  cerei  pascha- 
lis  a  Pctro  diacono  dicilur  :  «  0  felix 
culpa,  qua^  talem  ac  tanlum  meruit  ha- 
bere  redemptorem  !  »  cum  tamen  in 
nullo  lelix  sit  nisi  in  hoc,  imo  infelicis- 
sima. 


MEMBRUM  V. 

Ulriim  anle  peecatiim  primi  parentes 
comederint  de  ligno  vitse,  vel  fion  ?  Et 
si  comederunt,  qiiare  non  simt  facti 
immortales  ? 


QuiNTo  quaeritur,  Utrum  ante  pecca- 
tum  comederint  de  ligno  vitae,  vel  non  ? 
Et  si  comederint,  quare  non  sunt  facti 
immortales  ? 

Et  videtur  quod  comederint :  quia 

1.  In  littera  Genesis,  iii,  2  et  3  contine- 
tur,  quod  mulier  sic  dixit  ad  serpenlem  : 
De  fructu  lignorum,  quse  sunt  in  para- 
diso,  vescimur  :  de  fructu  vero  ligni, 
quod  est  in  medio  paradisi,  pr^ecepit  no- 
his  Deus  ne  comederemus,  ne  forte  mo- 
riamur.  Ex  quo  accipitur,  quod  comede- 
runt. 

2.  Adhuc,  Animalia  corpora  habebant 
quae  cibis  erant  sustentanda.  Cum  ergo 
natnrae  non  negaverunt  necessaria,  vi- 
detur  quod  comederunt  :  aliter  enim  in- 
jecissent  sibi  manus,  et  peccassent :  quod 
falsum  est  :  quia  primum  peccatum  eo- 
rum  fuit  inobedientia. 

3.  Adhuc,  In  paradiso  per  longam 
moram  fuerunt,  cum  et  vir  soporalus  ibi 
dicatur,  et  mulier  formata  '  :  longa  autem 
mora  naturale  est  corpus  animale  refici  : 
ergovidetur,  quod  in  illa  mora  aliquolies 
refecti  sunt  :  quia  aliler  naturaliter  non 
egisscnt,  et  sic  peccassent. 


'  Genes.  ii,  21  et  seq. 


I 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU.EST.  106. 


281 


Queest. 


ed  con'ra 


Sed    tunc  habet    locum    qusestio    se-  confert   idem,    licet    non    intantum  :  et 

qaens.   Quare  non   sunt  facti   immorta-  sic  videtur,   quod  solutio  iMae-istri  nuUa 

les  ?  sit. 

Yidetur,  quod  debuissent    facti   fuisse 

immortales.  Solutio.  Absque  dubiosecundum  dicta 

1.  Strabus  in  Glossa,  ibidem,  «  Li-  Sanctorum,  praecipue  Augustini,  Strabi, 
gnum  vitse  hanc  naturaliter  vim  habebat,  et  Ambrosii  in  Hexameron,  lignum  vitse 
ut  qui  ex  fructu  ejus  comederet,  perpe-  habuit  hanc  virtutem,  quod  et  semel  et 
tua  soliditate  firmaretur,  et  beata  vestire-  pluries  comestum  contulit  immortalita- 
tur  immortaUtate,   nulla  intirmitate  vel  tem.  Sed  quod  eis  non  contulit,  secun- 

'anxietate  vel  senii  lassitudine  vel  imbe-  dum  Ambrosium,  causa  fuit,  quia  soivit 

cillitate  fatigandus.  »  eos  Deus   casuros,   et  necessitatem    mo- 

2.  Adhuc,  Ecclesia  tenet,  quod  Elias  riendi  incursuros.  Unde  licet  comederint, 
etEnoch  rapli  in  paradisum  esu  susten-  efFectum  ligni  non  senserunt,  ne  poena 
tantur  usque  ad  tempora  Antichristi,  comminata  a  Deo  propter  peccalum  im- 
contra  quem  debent  testificari  :  et  illi  pedireturperliguum.Dixeratenim  Deus: 
habuerant  mortalia  corpora  per  naturam.  In  quocumque  die  comederis  ex  eo, 
Si  ergo  sustentant  illa  corpora,  multo  morte  morieris  ',  id  est,  necessitatem 
magis  sustentassent  corpora  primorum  moriendi  incurres.  Haec  enim  est  senten- 
parentum,  qufe  non  erant  mortalia,  sed  tia  Ambrosii  quam  credo  omnibus  pro- 
animalia  tantum.  babiliorem  esse. 

CoNTRA  :  Si  quis  vult  tamen  dicere  ut  Magister, 

Naturale  est,  quod   cibus  convertatur  scilicet    quod     saepius  comestum,    etc, 

in  corpus  hominis  comedentis,  et  uniatur  potest  responderi  ad  argumentum  factum 

illi  virlute  nutritiva  corporis  comedentis,  in    contrarium   per  illam  propositionem 

non  cibi.  Cum  ergo  x\dam  et  Heva  natu-  Aristotelis  in  libro  de  Causis,  qaod  «  om- 

raliaprae  omnibus  hominibus  habuissent,  nis  virtus  congregata  et  unita  est  fortior 

etiamsi  comedissent  de  ligno  vitae,  vide-  quam  divisa.  »   Unde  cum   saepius   com- 

tur  quod  lignum  vitae  conversum  fuisset  estum    lignum   vitae    habuerit    virtutem 

in  eis  in  animale  corpus,  et  non  in  spiri-  congregatam    et    unitam,    semel    autem 

tuale  :  animale  autem  corpus  non  potest  divisam,  saepius  comestum  3onferebatim- 

beata    immortalitate  vestiri,    sed    spiri-  mortalitatem,  non  semel. 

tuale,  quale  habebimus  in  resurrectione,  Tria  ergo  prima  argumenta  quae  pro- 

sicut  dicitur,  Matth.  xxii,  30   :  In  resur-  bant    quod       comederint,     concedenda 

rectione,  neque  nuhent  neque  nubentur  :  sunt,  et  procedunt  secundum  dicta  San- 

sed  erunt  sicut  Angeli  Dei  in  coelo.  ctorum. 


SolutiO.  ?. 


Soluiio.  1. 


SoLUTLO.  Ad  hoc  dicit  Magister  in 
Littera,  sumens  occasionem  ex  verbis 
Strabi  et  Augustini  super  Genesim  ad 
litieram  :  nihil  tamen  volens  de  hoc 
asserere,  sed  sub  dubio  dicit,  quod  forte 
lignum  illud  non  conferebat  immortalita- 
tem,  nisi  saepius  comcstum,  non  semel. 
Sed  contra  hoc  videtur  esse  .*  quia  quod 
saepius  comestum  confert  aliquid,  et  ex 
natura  sua,  hoc  etiam  semel    comestum 


QuoD  AUTEM  objicitur  de  secunda  parte   ^^^  q^xik^x. 
quaestionis,  jam  solutum  est. 


*  Genes.  ii,  17, 


282 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


MEMBRUM  VI. 

Qiwmodo  intelligatur  illud,  IVunc  ergo 
ne  forte  miltatmanum  suam,  et  sumat 
de  ligno  vitae,  et  comedat,  et  vivat  in 
aeternum  *  ? 


QuoMODo  autem  intelligatur  illud, 
Nuncergo  neforte  sumat,  elc,  jam  patet 
ex  praemissis.  Est  enim  dictum  Dei  ad 


Angelos.  Et  signilicat  ibi  Deus,  quod 
sicut  liomo  indignum  se  fecit  immorta- 
litatis  loco,  ita  et  immortalitatis  edu- 
lio, 

Tamen  Hugo  de  sancto  Yictore  expo- 
nit  hoc,  quod  per  compassionem  hoc 
dictum  est,  ac  si  dicat  :  Miserum  esset  ei 
semper  vivere  in  miseria  hujus  vitae 
mortalis  :  et  ideo  videte  ne  sumat  de 
ligno  vitae,  et  vivat  in  aeternum  .*  melius 
est  enim  sibi  ut  per  breve  spatium  per 
gratiam  et  meritum  transeat  ad  beatam 
immortalitatem,  quam  quod  semper  in 
miseria  vivat. 


QUtESTIO  CVII. 


De  peceato  originali. 


Deinde  tractandum  est  de  his  quae 
dicuntur  aMagistro  in  Ubro  II  Sententia- 
rum,  distinct.  XXX,  quae  incipit  ihi,  In 
superioribus  insinuatum  est. 

Ubi  quatuor  quaerenda  sunt. 

Primum,  An  peccatum  originale 
sit  ? 

Secundum,  Quid  sit  re  ? 

Tertium,  Quid  sit  definitione  ? 

Quartum,  De  causa  et  traductione  ip- 
sius  in  posteros. 


MEMBRUM  I. 

Utrum  peccatum  originale  sit  '  ? 

Primo  ergo  quaeritur,  An  sit  ? 

1.  Dixit  enim  Pelagius  nuUum  esse 
originale  peccatum,  objiciens  Augustino 
sic,  sicut  narrat  ipse  Augustinus  in  libris 
contra  Pelagium  ct  Julianum  :  «  Sexusa 
Deo  distinctus  est  :  anima  a  Deo  creata 
est  :  corpus  a  Deo  factum  et  formatum  : 
matrimoniura  indictum  quando  dictum 
fuit  :  lielinquet  homo  patrem  suum  et 
matrem,  et  adhierehit  uxori  suse  '.  Actus 
indictus    et  praeceptus,    quando    dixit  : 


*  Genes.  iii,  22. 

»  Cf.  Opp   B.  Alberti.   Comment.  in  II  Sen- 
tentiarum,   Dist.  XXX,   Art.    1.    Torn.    XXVI[ 


hujusce  novffl  editionis. 
^  Genes.  ii,  24. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVII,  QU^ST.  107. 


283 


Crescite,   et  multiplicamini  '.  Per  quas  licet  parum  valeat.  Dicit  enim  Augusti- 

rimas  dicis    iiigressum    fuisse   originale  nus  in  libro  XII  super  Gcnesim  ad  litte- 

peccatum,  o  Augustine  ?  »  ram,  quod  agens  nobilius  est  patiente  et 

2.  Adhuc,  Objieiebat  sic  :  o.  Perbaptis-  fortius  :  sed  anima  nobilior  et  forlior  est 
mum  deletur  originale  peccatum.  Ergo  omni  corpore  :  ergo  per  corpus  nihil 
ad  minus  baptizati  generanles  non  imprimitur  in  animam  :  sed  quidquid  in 
transmittunt  in  prolem  originale  pecca-  generatione  transfunditur,  corporale  est : 
tum  :  quia  non  habent  originale  pecca-  ergo  nihil  imprimit  in  animam  pueri  : 
tum,  ex  quo  sunt  ab  illo  mundati  per  ergo  nec  originale  :  ergo  parvuli  non 
baptismum.  »  contrahunt  originale  a  parentibus. 

3.  Adhuc,  Peccatum'  originale  si  trans-  6.  Adhuc,  Magister  Hugo  de  sancto 
mittitur  in  prolem  :  aut  transmittitur  ex  Yictore  in  Sententiis  dicit,  quod  «  pec- 
parte  corporis,  aut  ex  parte  animee.  Ex  calum  quod  fuit  primis  parentibus  actua- 
parte  animae  non  :  quia  illa  non  cst  ex  le,  nobis  factum  est  naturale.  » 
traduce.  Similiter  nec  ex  parte  corporis  :  7.  Adhuc,  Hoc  videlur  esse  contra  or- 
quia  illud  traducitur  in  semine.  Dicit  dinem  justitise  quem  Dominus  describit, 
autem  Anselmus  in  libro  de  Originali  Ezechiel.  xviii,  20,  ubi  dicit  :  Anima 
peccato,  quod  «  peccatum  non  plus  est  quae  peccaverit,ipsa  morielur  :  fiUus  non 
in  semine  quam  in  sputo.  »  Ergo  videtur,  portabit  iniquitatem  patris,  et  pater  non 
quod  nec  ex  parte  corporis,  nec  ex  portabit  iniquitatem  filii.  Ergo  videtur, 
parte  animae  traducatur  :  et  sic  nullum  quod  non  fiat  traductio  peccati  origina- 
est.  lis  :  et   sic  videtur,    quod  parvulus  non 

4.  Adhuc,    Baptismus    constat,   quod  debeat  puniri  propter  iniquitatem  paren- 
tollit  culpam,   et  sicut  communiter   dici-  tum  primorum. 

tur,  tollitetiam  poenam  suffocantem,licet  8.  Adhuc,  Objicit  Pelagius    :    Nullum 

non    promoventem.     Promovens     enim  bonum  per  se  causa  mali  est  :  matrimo- 

poena  est,  cujus  exercitium   confert    ad  nium  in  sacramentis   bonum   per  se  est, 

meritum  per  patientiam,  et  illa  remanet  tria    habens  bona    causata    ab  ipso,  fi- 

in  baptizatis,  SutTocans  est,  quee   inlerci-  dem,     prolem,    et     sacramentum.    Aut 

pit  vitalem  spiritum  homini   ne  procedat  ergo  proles  per   se  bona  est,  aut  non.  Si 

ad  meritum.  Et  si  talis   est  aliqua  :  tunc  per  se  bona  est^  nullam  habet  maculam 

est  concupiscentia  carnis.   Si   ergo  tollit  peccati.  Si  mala  est,  sequitur,  quod  ma- 

baptismus  aliquam,    illam    tollit.     Cum  trimonium    sit    malum     :     quia    causa 

ergo  non  sint  plura  in  originah  peccato  :  mali  est  :  malum  enim  mali  est  causa. 

quia    sicut    dicit  Anselmus  iii   libro   de  D.  Adhuc,  De  justitia  Dei  est,  quod  si 

Originali  peccato,  qui  delinit  ipsum  sic  :  aliquis  potest  mihi  nocere  iii  malo,  possit 

«  Originale    peccatum    est   pronitas    ad  eliam  prodesse  in  bono,   et  multo   plus 

omne  malum  cum  carentia  debitsejusti-  prodesse  quam   nocere.   Si    ergo  justum 

tiee.  »  Sed  pronitas  ad  malum,  est  pcena  fuit,  quod  peccavimus  in  Adam  peccan- 

suffocans,     et  carenlia    debitae    justitiae  te,  quia   in  lumbis  ejus   eramus  :  multo 

culpa.  Ergo  videtur,  quod  perbaptismum  justius    est,     quod    satisfecimus     etiam 

originale  tollitur  quantum  ad  utrumque,  ipso   satisfaciente,   quia    in   lumbis  ejus 

et   quantum  ad  pcenam,  et  quantum  ad  eramus. 

culpam  :  et  sic  non  erit  in  generantibus  :  Contra  :  Sed  contra, 

ergo  non  transmittitar  per  eos  in  parvu-  1.  Tiraor  est  pcena  :  sed  omni  horaini 

los.  est  timere  serpentem.  Et    dicit  Tullius, 

5.  Adhuc,    Objiciunt  logice  ad    hoc,  quod  homini  hoc  naturale  est.  Haec  ergo 


*  Genes.  i, 


284 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


poena  est  naturalis  :  ergo  propter  aliquod 
peccatum  est  :  ergo  est  aliquod  pecca- 
tuin  naturale,  propter'quod  talis  pcena 
est  inducta  :  aliter  enim  Deus  esset 
injustus  si  puniret  aliquem  sine  pec- 
cato. 

2.  Idem  sequitur  ex  hoc,  quod  omnis 
mulier  dolet  in  partu  quae  poena  est  na- 
turalis  :  et  si  debet  stare  justitia,  oportet 
quod  propter  aliquod  peccatum  naturale 
sit  inducta  :  ergo  naturale  peccatum 
est,  quod  vocamus  originale  peccatumy 
quod  est  de  natura  corrupta  contra- 
ctum. 

3.  Adhuc,  Sancli  per  quinque  probant 
peccatum  originale. 

Primum  est  per  mala  quae  patiuntur 
pueri  in  febribus  et  adustionibus  et 
hujusmodi,  quae  injustum  esset  permit- 
tere  Deum,  si  nullum  peccatum  prttces- 
sisset  :  sed  nuUum  actuale  est  in  eis  : 
ergo  originale. 

Secundum  est  per  pcenalitates  quas 
patiuntur  Sancti  etiam  in  fame  et  siti  et 
hujusmodi,  quse  non  meruerunt  per 
actuale  aliquod.  Cum  ergo  juste  infli- 
guntur  a  Deo  talia,  oportet  quod  sit 
peccatum  aliquod,  pro  quo  debentur  : 
actuale  non  est  :  ergo  originale. 

Tertium  est  per  circumcisionein  Isaac^ 
qui  fuit  lilius  promissionis,  ab  emortuo 
natus,  et  ab  emortua,  sicut  dicitur,  ad 
Roman.  \\,  10  et  20  :  Nec  consideravit 
corpiis  suum  emortuum,  cum  jam  fere 
esset  centum  annorum,  et  emortuam 
vulvam  Sarx.  hi  repromissione  etiam 
Dei  non  hsesitavit  diffidentia.  Et  tamen 
Isaac  licet  promissionis  lilius  esset,  dam- 
natus  esset,  si  circumcisus  non  fuisset  : 
quia  dixit  Dominus,  Genes.  xvii,  14  : 
Masculus,  cujus  prseputii  caro  circum- 
cisa  non  fuerit,  delebitur  anima  illa 
de  populo  suo  :  quia  actum  meum  ir- 
ritum  fecit.  Constat  autem,  quod  nemo 
perit  nisi  damnatus  propter  peccatum. 
Cum  ergo  Isaac  nullum  peccatum  actu- 
ale    nec   in    se  nec    in   parentibus    ha- 


buisset  propter  quod  periret,  oportuit, 
quod  periissct  propter  originale  :  ergo 
originale  est. 

Quartum  est,  quod  primi  parentes  fe- 
cerunt  sibi  perizomata  *,  ut  velarent  inor- 
dinatummotum  partiumpudcndarum  post 
peccatum,  qui  etiam  in  tota  posteritate 
apparuit  :  qui  motus  pcena  est,  quia 
contra  rationem  est  :  ergo  sequela  ali- 
cujus  peccati  in  posteris  :  in  posteris 
autem  non  est  actuale  :  ergo  originale  : 
ergo  originale  peccatum  est  in  posteris. 

Quintum  est,  quod  inducunt  auctori- 
tates  Bibliae,  quae  expresse  dicunt  origi- 
nale  esse  in  parvulis,  Ad  Ephes.  ii,  3  : 
Eraimis  natura  filii  irce.  Constat^  quod 
hoc  non  est  propter  actuale,  sed  propter 
originale. 

4.  Adhuc,  Psal.  l,  7  :  Ecce  enim  iti 
iniquitatibus  conceptus  sum,  et  in  pec- 
catis  concepit  me  mater  mea. 

5.  Adhuc,  Quod  etiam  Magister  indu- 
cii  in  Littera.  Ad  Roman.  v,  12  :  Sicut 
per  unum  hominem  peccatum  in  hunc 
mundum  intravit,  et  per  peccatum 
mors  :  et  ita  in  omiies  homines  mors 
pertransiit.  Hoc  enim  non  potest  intelii- 
gi  de  actuali  :  originale  ergo  est  quod  in 
omnes  homines  transiit,  et  cujus  effectus 
est  necessitas  moriendi. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  originale  soiutk 
peccatum  est,  et  haeresis  est  negare 
iilud.  Duo  enim  dixit  Pelagius  inimicus 
gratiae,  sciiicet  quod  liberum  arbitrium 
sine  gratia  posset  in  bonum  meritorium, 
et  quod  peccatum  originale  non  trans- 
funditur  ad  parvulos  a  parentibus. 
Unde  legitur  etiam  dixisse,  quod  non 
invideret  Filio  Dei  :  quia  ipse  quando 
vellet,  posset  esse  Filius  Dei.  Sed  quia 
jam  prima  pars  dicti  sui  improbata  est, 
scilicet  quod  liberum  arbitrium  sine 
gratia  possit  in  bonum  meritorium,  re- 
stat  modo  respondere  ad  ea  quae  obji- 
ciuntur  de  secunda. 

Ad   primum  ergo  dicendum    sicut  re-     Ad 


'  Genes.  iii,  7. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU.EST.  107. 


285 


Ad    4, 


spondet  Augustinus,  quod  ille  impudicus  cancrosus  frequenter  generat  leprosura. 

praedicator  concupiscenliaB   cum   singula  Ad  aliud    dicendum,    quod   ex   parte      Ad  8. 

diceret,  tacuit  concupiscentiam,    quse  in  anima?  non  traducitur  ;   quia  anima  non 

concupiscibili   corrupla  et  infecta  est,  et  est    ex  traduce,   sed    (sicut  dictum   est) 

signum  est  corruptionis  in  toto  corpore,  propagatur    ex    corrupta    origine,    quaB 

quae    inolevit    a    primo  peccato  Ada?,  et  per     semen     transfunditur    in      parvu- 

ab   ipso    transit    in    omnes  posteros,    et  ium. 

multiplicatur,   sicut  vilium    quod  est  in  Ad   diclum   Anselmi  dicendum,  quod 

radice,  muitiplicatur  in  ramis.  Gorruptio  originale    non    est    in    semine   sicut    in 

ergo  in  corpore  Adae  est,  cujus   signum  subjecto  plusqaam  in  sputo,    sed  cst    in 

est  concupiscentia,   per  quam  infunditur  semine    sicut  in  causa  corruptionis  :  eo 

peccatum   originale  in  parvulos.  Et  vo-  quod    seminatur    in     fervore    libidinis, 

catur  a  Dionysio  demens  concupiscentia.  quaj  causa     est    corruptionis    naturalis 

Hoc  enim  est   venenum    quod    serpens  ordinis  justitise,   sicut  Augustinus    dicit. 

infudit  in   corpus    Adae  per    inobedien-  Libido  enim  nibil   aliud  est,   quam   im- 

tiam.    Dicit   enim     Dionysius    in     libro  proba  voluntas  ad  illicita  :  quae  in  Adam 

de  Divinis   nominibus  S    quod     malum  infecit  omne   quod    materialiter  fuit  in 

daemonis  est  furor  irrationabilis,  demens  ipso. 

concupiscentia,    et    phantasia   proterva.  Ad  aliud  dicendum,  quod  licet  baptis- 

Et  haec  vitia  non  sunt  plantata  in  na-  mus  tollat    culpam  et  suffocantem  poe- 

tura  hominis  a  Deo   creatore,    sed  infusa  nam  a  baptizatis,  tamen  non  tollit  cor- 

per  venenum   inobedienliae  a  serpente  :  ruptionem  a  natura,  quae  natura  infecta 

et  ab  illa  contrahitur  originale  peccatum,  est.  Et  ideo    cum   omnis    homo  generet 

quod    sicut    dictum  est,    nihil   aliud   est  in   nalura   Adae,  sicut   jam    dictum   est, 

quam     carentia     debitae     justitiae    cum  ideo  non  transmitlit  sanctitatem   perso- 

pronitale  ad  omne  malum.  Omne  malum  nalem   in    parvulum,   sed  corruptionem 

vel  procedit    ex  furore   irrationabili,  vel  naturalem,  quae  est  ex  Adam. 

ex  phantasia  proterva,   vel   ex    demente  Ad  aliud   dicendum,  quod  illud  argu- 

concupiscentia  :  haec  enim  tria  corrum-  mentum  non   probat  in  theologicis,  nec 

punt  omnem  ordinem  justitiae   :    et  heec  esl  ex  propriis  theoIogiaD.  Quando  enim 

corruplio  dilTusa    in   corpore  Adae,  dila-  dicitur,  quod  debilius  non  agit  in  fortius, 

tatur  in  propagine.  inteliigitur  de  actione  physica  :  sed  ista 

Ad    aliud    dicendum,   quod  haec     est  actio   qua    peccatum  contrahitur  a  par- 

rudis  objectio,   sicut  et   ipse   rudis   fuit.  vulo,   non    est    physica,    sed  potius   ex 

Nullus  enim   dixit  uniquam  Catholicus,  reatu  praevaricationis  habet,    quod  pot- 

quod  idem   peccatum   quod   est    in  pa-  est    imprimere    maculam    in    animam, 

rente,    generaretur    in  parvulo  :  sed  ex  et  ex  virtute  sententiae  justitise  condem- 

corruptione     parentis,    quam    contrahit  nantis. 

parvulus  sicut  et  alia  naturalia  contrahit,  Ad  aliud    dicendum,    quod    Magister     Ad  «. 

contingit    quod  conlrahitur    originale  a  Ilugo    verum   dixit.    Non   enim    potuit 

parvulo  :  quia  dicit   Anselmus  in    libro  esse  originale  in  primis  parentibus  quia 

de  Originali  peccato,  quod  omnis  homo  non    habebant   parentes    a   quibus    con- 

quantumcumque  sanctus   in  persona,  in  traherent  :  sed  oportuit  esse  actuale  in 

generatione  est  Adam,  et  in  corruptione  eis. 

praevaricationis  Adae  generans  :  et  ideo  Ad    m  quod    objicitur  de     Ezechiele,      Ad  7. 

natus    ab    ipso,    hanc    eamdem  contra-  xviii,    20,    dicendum,   quod    filius   non 

hit    corruptionem    vel    majorem,     sicut  portat  iniquitatem  patris,  sed  propriam 


Ad  5. 


•    S.  DioxsYrus,    Lib,   de    Divinis  nominibus,       cap.  4. 


286 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


sive  contractam  :  quia  sicut  justum 
fuisset  si  AfJam  servasset  inuocentiam, 
quod  filii  successissent  ei  in  rectitudine 
justiti.T  naturalis  :  ita  eadem  justitia 
exigente  succedunt  ei  in  contractione 
corrnptionis  proptcr  pra-varicationem. 
Ad  8.  Ad  ALiUD  dicendum,    quod    matrimo- 

nium  bonum  est,  et  tria  bona  habct, 
scilicet  fidem,  prolem,  et  sacramentum  : 
et  proles  secundum  quod  est  bonum 
matrimonii,  bona  est,  et  nihil  mali 
habens  :  sed  quia  generans  in  matrimo- 
nio,  per  corpulentam  substantiam  fuit 
in  Adam  per  legem  concupiscentice,  ideo 
non  generat  ut  liomo  distinctus,  sed 
generat  ub  Adam  in  nalura,  sicut  prius 
dictum  est.  Ideo  etiam  pater  non  potest 
transfunderc  nisi  corruptum  et  lege  con- 
cupiscentiije  infectum  :  et  exinde  trans- 
fun  Jitur  oritcinate  in  parvuJum. 
y^d  {,  Ad    ALiuD    dicendum,    quod    non   est 

simiJe  de  peccato,  et  satisfactione  :  quia 
gratia  justificationis  a  solo  Deo  est,  et 
non  a  parentibus  :  peccatum  vero  ex 
corruptione  natura^  est  in  maJo  :  et  ideo 
succedit  posterilas  in  maJo,  et  non  in 
bono  satisfactionis. 
Ad  object.  Ad  ARGUMENTA  uJtima  quee  objiciuntur 
in  contrarium,  dicendum  quod  proce- 
dunt  secundum  veritatem  CathoJicam. 


MEMBRLM  IL 

Quid  sit  peccatum  originale^  ? 


Secunoo  quaeritur,  Quid  sit  originaJe 
peccatum  re? 

Et  hoc  quaeritur  ralione  ejus  quod 
dicitur  in  illo  cap.  Quod  diligenter  in- 
vestigandum  est  quid  sit.  De  hoc  enim 
sancti  Doctores   sub    obscuritate    Jocuti 


sunt,    atque    schoJastici   Doctores    varia 
senserunt. 

Ex  his  eiiim  qute  ibi  dicuntur,  videlur 
originaJe  poccatum  esse  pcena,  et  non 
cuJpa. 

\.  Dicit  enim  :  «  Quidam  enim  putant 
originale  peccatum  reatum  esse  poenae 
pro  peccato  primi  Jiominis,  id  est,  de- 
bitum  vel  obnoxietatem,  qua  obnoxii  et 
addicti  sumus  pcenae  temporali  et  aeter- 
nae  pro  primi  Iiominis  actuaJi  peccato^  » 
Isti  ergo  dicunt  originale  peccatum  esse 
pcenam,  et  non  cuJpam.  Et  sumebant 
rationem  a  simili  Jegis  humanac  ad 
legem  divinam.  In  Jege  enim  humana 
esl^  quod  in  crimine  Icesfe  majeslatis 
pro  peccato  parentum  fiJii  mittuntur 
in  exsilium  ot  condemnantur  usque  ad 
mortem.  Et  ita  dicunt,  cum  peccatum 
Ada?  fuerit  quasi  crimen  Icesae  majestatis, 
quia  voluit  sibi  usurpare  similitudinem 
divinoe  majestatis  in  scientia  :  et  ideo 
dicunt,  quod  peccatum  originaJe  in  po- 
steris  nihil  aliud  est  nisi  reatus  vel  obli- 
gatio  pnenai  exsilii  et  damnationis,  ni- 
si  gratia  Chrisli  subveniat.  In  Adam 
tamen  dicunt,  quod  fuit  actuale  peccatum. 

2.  Adhuc,  Augustinus  ad  Valerium  : 
«  NulJum  peccatum  parvuli  in  sua  vita 
commiserunt  proprium.  »  Ergo  origi- 
naJe  peccatum,  per  quod  sub  diaboJi 
potestate  captivi  sunt,  nisi  lavacro  re- 
generationis  et  Christi  sanguine  redi- 
mantur,  non  est  peccatum  parvuJi,  sed 
primorum  parentum  tantum,  et  poena 
parvuJorum  ;  ergo  in  parvuJis  pcena  est 
et  non  culpa. 

3.  Adhuc,  Augustinus  ad  VaJerium  : 
«  Per  unius  homini  voJuntatem  malam 
oranes  in  eo  peccaverunt,  quando  om- 
nes  illi  unus  fuerunt.  »  Ex  hoc  videtur, 
quod  originaJe  peccatum  quod  traxit 
ab  Adam,  pcena  est,  et  non  peccatum. 
Si  enim  originaJe  peccatum  non  est 
nisi  obligatio  quam  incurrimus  ex  parte 
AdaB,  pcena  est  in  parvulis,  nonculpa. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Sen- 
tenliarum,    Dist.    XXX,    Art.    2.    Tom.    XXVII 


hujusce  novae  editionis. 
*  II  Seutentiarum,  Dist.  XXX,  cap.  E. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVII,  QU.^ST.  107. 


287 


i  contra, 


Sld  contra  istud  dispulat, 

1.  ^ldgisler  m  Senloitiis,  in  illo  cap. 
Sed  quod  originale  peccatum  culpasiiK 
Et  primum  iuducit  Gregorium  super 
Exodum,  xiii,  3,  super  illud   :  Primo- 


imitatores  parentum  in  peccato.  Bicit 
ergo  Augustinus  :  «  Secundum  quem 
modum  pertransivit  sententia  in  illos, 
per  quos  non  transivit  culpa?  ?Nlsi  forte 
in  nos  injustus   sit    Deus,    qui  expertes 


genititm  asini  mutahis  ove,  sic  :  «   Om-     culpae  illorum,  passus  est  nos  pcense  vin- 
nes  in  peccatis  nati   sumus,  et  ex  carnis      culo  oblii?ari. 


delectatione  concepti,  culpam  origina- 
leni  nobiscum  traximus.  »  Ergo  origi- 
nale  est  culpa. 

2.    Adhuc,     Augustinus   in    libro    de 


6.  Adhuc,  Glossa  super  illud  Psahiii 
Lxxxiv,  1  :  Benedixisti,  Domine,  terram 
tuam,  super  illum  locum,  t.  6  :  Aut 
extendes  iram    tuam   in   generatione    et 


Natura  et  gratia:  OmneSyMi  aM  X\.oi{o-  generationem?  dicit  :  a  Omnes  contra- 

lus  ad  Romanos,  iii,    23,    peccaverunt,  ximus   ab    Adam  pcenam   et   culpam.  » 

utique  vel  in  seipsis,  vel  in  Adam  :  quia  Sed  quod   conlraximus  ab  Adam,  origi- 

siue    peccato    non    sunt,    vel    quod    ex  nale  est.Ergo  originale  est  culpa  et  poena. 

primis     parentibus     contraxerunt,     vel  7.  Adhuc,    Ambrosius,  «    Vitium  na- 

quod   malis    moribus  adddiderunt.  Pec-  turam  laedit,  culpa  Deum  ofTendit.  »  Sed 

catum  enim   primi  hominis    iion   solum  originale  peccatum  Deum  ofTendit  :  quia 

ipsum,  sed  omne  necavit    genus  huma-  punitur  carenlia   visionis    divinae.    Ergo 

num  :  quia  ex  eo  damnationem  et  cul-  est   culpa.    iXaturam    laedit  :    quia   vitiat 

pam  simul  suscepimus  '-.  »  mentem   per    ignorantiam,    corpus    per 

3.  Adhuc,  Augustinus  super  Psalmum  concupiscentiam,  ut  dicit  Magister  Hugo 
L,  7,  dicit  sic  tractans  illud  :  Ecce  enim  de  sanclo  Yiclore.  Ergo  originale  pec- 
in  iniquitatibus  conceptus  sum.  «  Quod  catum  est  poena  et  culpa  tam  animee 
de  corpore  morluo  seminatur,  cum  vin-  quam  corporis. 

culo  originalis   peccati   nascitur  et   mor-  8.  Adhuc,  Augustinus  super   Genesim 

tis.   »  Ergo  originale  peccalum  est  etiam  ad  litteram    :   «    Inter   primam  aposta- 

culpa  et  poena.  siam   et  ultimam    pcenara^  onine  pecca- 

4.  Adhuc,  Augustinus  in  Ubro  de  tum  quod  tit,  simul  est  culpa  el  poena.  » 
Ecclesiasticis  dogmatibus  :  «  Firmissime  Constat  autem,  quod  pcccalum  quod 
tene,  et  nulialenus  dubites,  omnem  ho-  contrahitur  a  parvulis,  est  medium  inter 
minem,  qui  per  concubitum  viri  et  priraam  apostasiara  et  ultimam  poenam. 
muHeris  concipitur,  cum  originali  pec-  Ergo  simul  est  pcena  et  culpa. 

calo  nasci,   impietati    subditum^   inorti-  9.  Adhuc,Gregorius  :  «  Quilibet  traxit 

que    subjectum,    el    ob  hoc   natura    iree  saccura  et  meritura  sacci.  »    Saccus  dici- 

nasci    fiUum   :    a    qua  nullus  liberatur,  tur  mortalitas,   ut  idem  dicit  :  meritum 

nisi  per  fidem  Mediatoris    Dei  et  homi-  sacci  culpa.  Ergo  originale   est  culpa  et 

nura*.  »    Ergo    originale    peccatum   est  poena. 

et  poena    et   culpa   etiam  in  parvulis   :  10.  Adhuc  super  illud  Psalrai  l,  7  :  In 

et  sic  concluditur,  quod  non  est  poena  iniquitatibus  conceptus  sum,  et  in  pecca- 

tantum.  tis  concepit  me  mater  mea^  Glossa  :  «  IVe- 

'.').  Adhuc,    Augusliiius     in    libro     V  mo  nascitur  nisi  trahens  poenam  et  me- 

Responsionum  contra    Pelagium   et  Ce-  ritum  pcense,  nisi  tu  qui  conceptus  es  de 

lestinum,  qui  dixerunt,   quod  peccatum  Spiritu   sancto.  »    Ergo    cum    originale 

iion  transit    iii    parvulos,    nisi    fuerunt  trahatur,  originale  erit  culpa  et  poena. 


1  11  Sententiarum,  Dist.  XXX,  cap.  F. 
'  S.  AuGusTLNus.    Lib.    de  ^iatura  et  gratia, 
cap.  4. 


^  Idem,    Lib.   de   Ecclesiasticis    dogmatibus 
cap.  26. 


288 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


Qutett        Ulterius  quseritur, 

1.  Ratione  ejus  quotl  dicit  Augustinus 
iu  libro  de  Vera  religionc,  quod  «  pecca- 
tum  adeo  est  voluntarium,  quod  si  non 
sit  voluntarium,  non  est  peccatum.  » 
Originale  peccatum  est.  Ergo  est  volun- 
tariuiu.  Aut  ergo  est  voluntarium  volun- 
tate  primi  parentis,  aut  voluntate  par- 
vuli  contrahentis.  Non  parvuli  :  quia 
liberam  volunlatem  non  habet,  et  velit 
nolit  contrahit  originale  peccatum.  Ergo 
volunlate  primi  parentis. 

2.  Adhuc,  Ad  Roman.  v,  19,  super 
illud:  Siciit  per  inohedientiam  unins  lio- 
minis  peccatores  constituti  sunt  multi, 
Glossa  :  «  Ex  voluntate  est  originale 
peccatum  primi  hominis  seminatum,  ut 
in  illo  esset,  et  in  omnes  transiret.  » 
Ergo  non  est  voluntarium  nisi  volunlate 
primorum  parentum. 

3.  Adhuc,  Peccatum  dicitur  volunta- 
rium  voluntate  Adae,  cujus  inobedientia 
voluntaria  fuit. 

•d   contra.         CoNTRA  : 

1.  Augustinus  in  libro  Retractationum 
dicit,  quod  illud  peccatum  dicitur  esse 
voluntarium  quod  tantum  peccatum  co- 
gitandum  est  :  originale  peccatum  est 
culpa  et  poena  :  ergo  de  hoc  non  tenet. 

2.  Adhuc,  Quando  dicitur  in  II  Ethi- 
corum,  quod  voluntarium  est,  cujus 
principium  est  in  ipso  consciente  singu- 
laria,  intelligitur  de  voluntate  ejus  in 
quo  est  peccatum  :  in  parvulo  est  pecca- 
tum  :  ergo  voluntate  parvuU  debet  esse 
voluntarium,  vel  non  voluntarium. 

Soiuiio.         SoLUTio.    Dicendum,    quod    originale 
peccatum  et  culpa  est,  et  pcena. 

Et  auctoritates  ad  hoc  inductee  conce- 
dendae  sunt,  et  lirmiter  tenendae  secun- 
dum  lidera  Catholicam. 
Ad  1.  Ad  PRiMUM  ergo  quod  contra  objicitur, 
dicendum  quod  non  est  simile  de  lege 
temporali,  et  lege  fieterna.  In  lege  enim 
temporali  poenee  temporales  infliguntur 
et  corporales  et  non  seternae,  in  quibus 
filius  succedit  patri,  et  nepos  avo  :  et  id- 
circo  sicut  succedunt  in  culpis,  ita  suc- 


cedunt  in  pcenis.  In  lege  autem  aetcrna 
punitur  homo  secundum  animam  et  pce- 
na  aeterna,  in  cujus  culpa  nec  tilius  suc- 
cedit,  sed  unusquisque  in  sua  culpa 
damnatur,  sicut  dicitur,  Ezechiel.  xviu, 
19  et  20. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  sicut  dicit 
Augustinus  in  libro  Retractationum,  non 
nuUi  homini,  sed  nuUi  natura'  dixi  pec- 
cata  nocere  nisi  sua.  Et  hoc  verum  est : 
quia  peccatum  parvuli  est  originale  se- 
cundum  naturam  contractam  et  vitiatam: 
et  suum  pro  quo  punitur,  Ucet  non  sit 
suum  personaliter,  tamen  suum  est  na- 
turaUter. 

Ad  uLTiMUM  dicendum,  sicut  jam  di- 
ctum  est,  quod  peccatum  originale  non 
est  tantum  poena  et  obUgatio,  sed  etiam 
culpa  ex  carentia  debitae  justitiae.  In  pri- 
mis  tamen  parentibus  fuit  actuale  :  in 
parvuUs  per  naturam  contractum,  et 
ideo  originale. 

Et  juxta  dictum  Ambrosii  dicendum, 
quod  originale  peccatum  est  culpa  et 
poena,  sicut  jam  dictum  est  :  sed  cum 
dicitur,  quod  sit  vitium  corporis,  mate- 
riaUs  est  praedicatio :  quia  tunc  fomes 
concupiscentiae  praedicatur  de  originaU 
peccato,  qui,  sicut  dicit  Augustinus,  in 
parvuUs  est  concupiscibiUtas,  in  aduUis 
concupiscenlia,  quae  etiam  dicitur  lex 
carnis  et  tyrannus  naturee.  Quando  au- 
tem  peccatum  originale  dicitur  culpa  et 
carentia  debitae  justitiae  :  tunc  esl  forma- 
lis  praedicatio  :  quia  id  cui  ratio  convenit 
peccati,  tunc  praedicatur  de  ipso  :  et  tunc 
est  poena  et  culpa  secundum  utramque 
praedicationem. 

Et  sic  patet  solutio  omnium  quae  in- 
ducta  sunt  ad  primam  partem  quses- 
tionis. 

Ad  id  quod  uUerius  quaeritur,  dicen- 
dum  quod  originale  peccatum  volunta- 
rium  est  voluntate  primi  parentis,  in  quo 
fuit  tota  natura  humana  per  corpulentam 
substantiam  et  legem  concupiscentiae, 
pra.4er  Christum,  qui  solum  fuit  per 
corpuleutam    substantiam,    et  ideo    non 


Ad    2. 


Ad    8. 


Ad  quses 
Ad    1. 


IN  II  P.  SIM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QUiEST.  t07. 


289 


traxit  originale  peccatum.  Et  hoc  est 
quod  dixit  Joaniies  Baptista,  Joan.  in, 
31  :  Qui  de  celo  venit,  super  omnes  est. 
Dicit  ibi  Glossa  Augustini  :  «  De  coelo, 
hoc  est,  de  altitudine  humanse  naturae, 
prout  erat  in  prima  conditione  antequam 
esset  vitiata  per  peccatum.  Et  bene  con- 
cedendum  est,  quod  non  est  volunta- 
rium  volunlate  parvuli,  nisi  voluntas  re- 
feratur  ad  naturam,  quse  tota  crat  in 
primo  parente  quando  peccavit. 

Dictum  autem  Augustini  quo  dicit, 
quod  omne  peccatum  est  adeo  volunta- 
rium,  etc,  aut  intelligitur  de  peccato 
actuali,  ut  quidam  dicunt,  quamvis  hoc 
non  sit  de  intentione  Augustini.  Aut  in- 
telligitur  simul  de  peccato  personali  et 
naturali,  hoc  modo,  quod  voluntas  Adee 
voluntas  fuit  totius  naturse  quae  in  ipso 
fuit:  quia  non  potest  esse,  quod  aliquis 
velit  antecedens,  quin  etiam  velit  conse- 
quens,  quod  de  necessitate  sequitur  ad 
illud.  Unde  quando  voluit  peccatum 
transgressionis  prsecepti  Dominici,  tunc 
de  necessitate  voluit  corrupteiam,  quge 
est  per  originale  secuta  in  totam  natu- 
ram,  praeter  Christum,  ut  dictum  est :  eo 
quod  tunc  tota  natura  fuerat  in  ipso,  non 
nisi  per  legem  concupiscentiee  ab  ipso 
traducenda,  preeter  Christum  solum  qui 
non  fuit  in  ipso  per  legem  concupiscen- 
tise,  sed  per  corpulentam  substantiam  so- 
lum,  ut  dictum  est. 

Ad  dictum  Glossae  dicendum,  quod 
peccatum  originale  voluntarium  fuit  vo- 
luntate  primorum  parentum,  ut  dictum 
est,  et  probat  Glossa. 

Et  quod  sequitur^  concedendum  :  quia 
inobedientia  Adae  voluntaria  fuit. 
^-      Ad  dictum  Augustini  dicendum,   quod 
loquitur  ibi  de  actuali  peccato,  et  de  vo- 
luntate  personse  et  non  naturai  :  et  hoc 
tantum  peccatum  est,  et  non  pcena. 
yect.z.     ' ^^  ULTiMUM  diccndum,  quod  definitio 
Philosophi     intelligitur     de     voluntario 
quod  est  principium  morum  in  persona  : 
quia  hoc  tantum  pertinct  ad  considera- 
tionem  ethici    Philosophi.  IIoc  vero  in 
parvulis  non  est :  quia  non  habent  usum 
xxxui 


rationis.  Nec  ad  considerationem  Philo- 
sophi  pertinet  voluntarium,  secundum 
quod  voluntaria  est  transfusio  per  legem 
coucupiscentiae  in  totam  naturam. 

NoTANDUM,  quod  hic  cavendi  sunt  er- 
rores  Origenis,  ut  dicunt  Sancti,  In 
ilspfapxv  enim  dicit  Origenes,  quod  ani- 
mae  fuerunt  ante  corpora,  et  meruerunt 
sic  vel  sic  incorporari.  Unde  quando  in- 
corporantur,  datur  eis  eligere,'  utrum 
velint  incorporari,  vel  non  :  et  quae  ele- 
gerit  incorporari,  incorporatur,  et  per 
hanc  electionem  voluntariam  efficitur 
etiam  corruptio  voluntaria,  quae  est  ori- 
ginalis  peccati.  Hoc  enim  dixit  Origenes 
secutus  Socratem  Philosophum.  Et  con- 
demnatur  per  hoc  verbum  Apostoli  quod 
dicitur,  ad  Roman.  ix,  11  :  Cum  enim 
nondum  nati  fuissent,  aut  aliquid  honi 
egissent  aut  niali.  Per  quod  accipitur, 
quod  anima?  non  fuerunt  ante.  Sed  de 
hoc  satis  disputatum  est  supra  in  tractatu 
de  Anima,  quaestione,  LJtrum  animse  om~ 
nes  simul  creatse  fuerint  ante  corpora  ? 

Et  sic  patet  quid  sitpeccatum  originale 
re. 


MEMBRUM  HI. 

Quid  sit  peccatum  originale  definitione  ? 


Tertio  Cfuaeritur,  Quid  sit  originale 
peccatum  defmitione  ?  eo  quod  diversae 
definitiones  inveniuntur  a  Sanctis  datae. 

1.  Quarum  una  est  Anselmi,  scilicet, 
«  Originale  peccatum  est  carentia  et  nu- 
ditas  debitae  justitiae,  sive  impotentia  ad 
habendam  justitiam,  per  inobedientiam 
Adae  contracta.» 

2.  Secunda  haec  est :  «  Peccatum  origi- 
nale  est  vitium  ex  corruptione  seminis 
innatum  homini.  » 

3.  Tertia  haec  :  «  Peccatum  originale 
est  vitium  et  concupiscentia  ex  vitiosa 
conditione  nostrae  originis  contracta.  » 

19 


290 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Objicitur  autem  contra  primam  sic  : 

1.  Carentia  debitx  justitiae  non  vide- 
tur  esse  in  parvulo  :  quia  sibi  non  debe- 
tur  justitia:  ergo  non  caret  debita  justi- 
tia.  Et  si  justitia  caret,  adhuc  nuditas 
justitise  debitoe  non  videtur  esse  per  eam- 
dem  rationem. 

2.  Praelerea,  Impotentia  ad  habendam 
justitiani  non  est  in  parvulo  :  quia  cum 
adultus  fuerit,  habebit  justitiam  si  mere- 
bitur  eam. 

3.  Adhuc,  quod  dicit,  Per  inobedien- 
tiani  Adx  contracta,  videtur  esse  insuf- 
ticiens  :  quia  sicut  per  inobedientiam 
Adae  contracta  est  impotentia  ad  justi- 
tiam,  ita  impotentia  ad  temperantiam  et 
ad  caeteras  virtutes  :  insufiicienter  ergo 
dicit,  Impotentia  ad  habendam  justitiam. 

Similiter  objicitur  contra  secundam  : 

1.  Anselmus  enim  dicit,  quod  vilium 
non  plus  est  in  semine  quam  in  sputo. 
Ergo  vitium  originalis  peccati  non  nasci- 
tur  ex  corruptione  seminis. 

2.  Adhuc,  Nihil  agens  in  alterum,  im- 
primit  in  ipsum  formam  quam  ipsum 
non  habet:  sed  semen  non  habet  origi- 
nale  peccatum  :  ergo  corruptio  seminis 
non  imprimit  vitium  originalis  peccati 
in  animam  pueri :  et  sic  definitio  nulla 
est. 

Similiter  objicitur  contra  terliam  : 

1.  Quodenim  dicit,  qu.od  orig i?iale pec- 
catum  est  vitium,  cum  vitium  sit  poena 
tantum,  et  similiter  concupiscentia,  non 
dicit  nisi  materialia  in  peccato  originali : 
cum  per  formalia  deberet  defmiri  :  culpa 
enim  formalis  est  in  originali  peccato. 

2.  Et  quod  dicit,  Ex  vitiosa  conditione 
nostrse  originis  contracta,  videlur  incon- 
venientcr  dictum  :  viliosa  enim  origo 
non  fuil  nisi  in  Adam  el  Heva  :  unusquis- 
que  enim  ex  suis  parentibus  propriis  con- 
trahit  originale,  sicut  dicitur  in  Psalnio 
L,  7  :  Ecce  enim  in  iniquitatibus,  etc. 

Adhuc,  Nulla  defmitionum  istarum  di- 
cit  id  quod  substantiale  est  in  peccato. 


1.  Dicit  enim  Augustinus,  quod  in 
peccato  est  aversio  a  bono  incommuta- 
bili,  et  conversio  ad  bonum  commutabi- 
le.  Et  hoc  etiam  innuitur  in  canonica 
Jacobi,  I,  13  et  i4:  Nemo  cum  tentatur, 
dicat  quoniam  a  Deo  tentatur...  Unus- 
quisque  enim  tentatur  a  co7icupiscentia 
sua  abstractiis  et  illectus  :  abstractus  a 
bono  in  commutabili,  et  illectus  a  bono 
commutabili.  De  hoc  nulla  definitio  facit 
mentionem.  Ergo  videtur,  quod  omnes 
imperfectee  sunt. 

2.  Adhuc,  Cum  originale  peccatum  sit 
culpa  et  pcena,  ut  supra  habitum  est :  et 
sit  qua?dam  pcena  in  intellectu,  sicut 
ignorantia  :  qusedam  in  afTectu,  sicut 
concupiscentia.  Et  utrique  respondet 
pcena  originalis  :  quia  sicut  in  originali 
decedens  privatur  dulcedine  bonitatis 
divinse  propter  concupiscentiam  fcedam, 
ita  privatur  claritate  visionis  divinse  ve- 
ritaiis.  Ergo  videlur,  quod  per  haec  duo 
deberet  definiri :  et  hoc  non  fit  in  aliqua 
delinilione  :  ergo  videtur,  quod  omnes 
malae  sint. 

3.  Adhuc,  Cum  unius  rei  unica  sit  de- 
finitio  et  unum  esse,  penes  quid  acci- 
piuntur  tot  defmitiones  ? 

SoLLTio.  Ad  hoc  ultimum  primo  re-  soii 
spondendum  est  et  dicendum,  quod  licet 
peccatum  originale  formaliter  unum  sit 
in  omnibus,  tamen  ad  diversa  diversas 
habet  comparationes.  Prima  ergo  datur 
delinitio  per  id  quod  est  formale  in  ori- 
ginali  peccato,  in  comparatione  ad  cau- 
sam  mcritoriam  ipsius.  Secunda  etiam 
datur  in  comparationc  ad  causam  mate- 
rialem  proximam  et  cfficiens  proximum: 
hoc  onim  est  semen  lege  concupiscentise 
scminatum  et  conceptum.  Tertia  datur 
secundum  id  quod  materiale  est  in  ipso 
peccato  originali,  in  comparalione  ad 
causam  efficientem  ipsius. 

Ad  PRiMUM  ergo    dicendum,   quod  ca-  ^'^^^ 
rentia    debitse  justitise  est   in  parvulo. 
Debebatur  enim  ei  justitia  si  Adam   ste- 
tisset :  tunc  enim  transfudisset  rectitudi- 
nem  justitise  naturalis  in  parvulos,  sicut 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU^ST.  107. 


291 


modo  transfudit  originale.  Unde  licet 
non  debebatur  ei  debito  personali,  tamen 
debito  originali  debebatur  :  et  sic  nuditas 
debitce  justitiae  est  in  ipso  per  eamdem  ra- 
tionem. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  impotentia 
ad  habendam  justltiam  est,  in  parvulo 
secundum  actum,  licet  habilitas  sit  in 
ipso  ad  habendam  justitiam  per  meritum, 
quae  tamen  non  est  justitia  originalis 
quam  habuisset  si  Adam  stetisset.  Et 
hoc  intendit  dellnitio. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  melius  dicit 
per  inobedientiam  ad  JKstitiam,  quam 
ad  temperantiam  vel  aliam  virtutem : 
quia  justitia  generalis  virtus  est  qua 
justificatur  impius,  quse  (sicut  dictum  est 
in  qusestione  de  justificatione  impii)  est 
rectitudo  generalis  ad  omnia  quse  justa 
et  recta  sunt :  et  hanc  non  dicit  terape- 
rantia,  vel  fortitudo,  vel  alia  virtus  par- 
ticularis. 

Ad  m  quod  objicitur  contra  secundam, 
dicendum  quod  hcet  vitium  quod  est 
peccatum  non  est  in  semine  sicut  in  sub- 
jecto,  ut  dicit  Anselmus,  tamen  est  in 
eo  ut  in  causa,  secundum  quod  sub  lege 
concupiscenticB  seminatur  a  patre,  et 
concipitur  a  matre. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  semen  non 
habet  originale  peccatum  ut  subjectum, 
sed  habet  ut  causa  :  et  sic  imprimit  ip- 
sum  in  animam^  non  actione  univoca, 
sed  secundum  quod  seminatur  sub  lege 
concupiscentise,  ut  dictum  est. 

Ad  m  quod  contra  tertiam  objicitur, 
dicendum  quod  licet  formale  in  originali 
peccato  sit  carentia  debitse  justitiae,  ta- 
men  non  ita  innotescit  nobis  per  for- 
male  sicut  per  materiale.  Unde  cum  de- 
finitio  detur  ad  innotescendum,  melius 
datur  per  materiale,  quam  per  formale. 

Et  ad  aliud  dicendum,  quod  vitiosa 
origo  in  primis  parentibus  fuit  in  ori- 
gine  :  sed  quia  dicit  Anselmus,  quod 
quilibet  generans  in  natura  est  Adam, 
propter  hoc  efficitur  proxima  unicuique 
genito. 


Ad  aliud  dicendum,  quod  aversio  a  Ad  i. 
bono  incommutabili  et  conversio  ad  bo- 
num  commutabile  secundum  actum  est 
in  actuali  peccato,  in  originali  autem  se- 
cundum  habitum  tantum  :  et  ideo  non 
ponuntur  in  definitione   ejus. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  poena  igno-  Ad  2. 
rantise  quse  est  in  intellectu,  non  ita 
manifestatur  in  parvulis  sicut  in  con- 
cupiscentia  :  quia  in  parvulis  est  concu- 
piscibilitas,  ut  dicit  Augustinus  :  et  ideo 
cum  debeat  per  definitionem  innotescere 
res,  in  definitione  non  ita  ponitur  igno- 
rantia  sicut  concupiscentia.  Et  hoc  est 
quod  dicunt  antiqui,  quod  per  originale 
concupiscibilis  est  corrupta  et  infecta, 
ratio  autem  corrupta  solum. 

Ultlmum  jam  solutum  est :  quiadictum      Ad  3. 
est  penes  quid  totsumuntur  defmitiones. 


MEMBRUM    lY. 

De  causa  originalis  peccati,    et  tradu- 
ctione  ipsius  in  posteros. 

QuARTO  quseritur,  QuaUter  peccatum 
originale  transferatur  in  posteros  ? 

Circa  hoc  quseruntur  tria. 

Primum  est,  Utrum  peccatum  origi- 
nale  transfundatur  a  proximis  parenti- 
bus,  vel  abipso  Adam  solum? 

Secundum  est,  De  causa  originalis 
peccati. 

Tertium  est,  De  modo  traductionis. 

Circa  secundum  tria  quseruntur. 

Primo  enim  quseritur,  Si  solus  Adam 
sit  causa  originalis  peccati,  vel  etiam 
Heva  ? 

Secundo  quseritur,  Quid  in  peccato 
Adse  sit  causa  originalis  peccati,  cum 
multa  sint,  utrura  scilicet  sit  superbia, 
vel  avaritia,  vel  guki,  vel  quid  ? 

Tertio  quseritur,  Si  sola  Heva  pec- 
casset  et  non  Adara,  quid  transfundere- 
tur  in  parvulos,  utrum  originale,  vel 
quid? 


292 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


MEMBRI    QL  VKH 


ARTICCLUS  L 

Utrum  originale  peccatum  transfunda- 
tur  a  proximis parentihus,  vel  ah  ipso 
Aduni  sulum  •  ? 


Ad  prlmuxM  proceditur  sic  : 

1.  Exod.  XX,  o  :  Ego  sum  Dominus 
Deus  tuus  fortis,  zeloles,  visitans  ini- 
quitatem  patrum  in  filios,  in  tertiam 
et  quartam  generationem  eorum  qui 
oderunl  me.  Ex  lioc  videtur,  quod  om- 
nium  parenlura  proximorumpeccata  vin- 
dicantur  m  filios.  El  dicit  Augustinus, 
quod  non  est  injuslus  Deus,  ut  scilicet 
in  posteros  transeat  sentenlia  vindictee, 
in  quos  non  transeunt  peccala.  Ergo  vi- 
detur,  quod  peccalum  originale  non  tan- 
tum  transeat  ab  Adam,  sed  eliam  ab 
omnibus  parentibus  proximis. 

2.  Adhuc,  Secundum  dictum  Augu- 
slini  el  Sanctorum,  originale  transit  in 
oranes  qui  secundum  legem  concupi- 
scenlise  fuerunt  in  Adam  non  tantum 
secundum  corpulenlam  substantiam,  sed 
secundum  legem  concupiscentiee  :  sed 
magis  descendunt  parvuli  a  proximis 
quam  a  primis  parentibus  :  ergo  vide- 
tur,  quod  originale  magis  transfundatur 
in  parvulos  a  proximis  quam  a  primis 
parenlibus. 

Sed   conlra.         CONTRA  : 

1.  Ad  Roman.  v,  12:  Per  unum  ho- 
minem  peccatum  in  hunc  mundum  in- 
iravit,  ct  per  peccatum  mors :  et  ita  in 
omnes  Jiomines  mors  pertransiit.  In 
proximis  aulem  non  omnes  fuerunt  unus 
homo.  Ergo  a  proximis  de  peccalo  origi- 
nali  nihil  contruhitur. 


2.  Adhuc,  In  verbo  preeinducto,  scili- 
cet,  Ego  sum  Dominus  Deiis  tuus  fortis, 
zelotes,  elc,  ponitur  terminus  in  tertia 
et  in  quarta  generatione.  In  transfusione 
origiuaHs  nullus  terminus.  Ad  Roman. 
V,  12,  ut  supra  :  Et  ita  in  omnes  homines 
mors  pertransiit.  Et  ibidem,  jf.  14  : 
Regnavit  mors  ah  Adam  usque  ad 
Moysen,  etiam  in  eos  qui  non  peccaverunt 
in  similitudinem  prsevaricationis  Adai. 
Sed  secundum  verbum  Augustini  prae- 
inductum,  quod  non  transit  sententia 
vindictae  shie  culpa,  mors  non  regnaret. 
Ergo  sine  termino  transitus  culpae  trans- 
it  in  posteros.  In  verbo  autem  prsein- 
ducto,  Exod.  XX,  3,  ponitur  terminus, 
in  tertiam  sciUcet  et  quartam  genera- 
tionem.  Ergo  hoc  non  intclhgitur  de 
transfusione  originalis  peccati. 

3.  Adhuc^  Si  hoc  esset  verum,  quod  a 
proximis  contraherelur  parentibus,  con- 
ditio  posterorum  pejor  esset  quam  prio- 
rura  :  quia  in  eos  transirent  omnia 
peccata  parentum  omnium  prsecedcn- 
tium  :  et  hoc  esset  inconveniens  :  quia 
sequales  in  natura,  sequales  debent  esse 
in  poena. 

4.  Adhuc,  Anselmus  in  Ubro  de  Con- 
ceptu  virginali  :  «  Peccata  proximorum 
parentum  ad  peccatum  originale  non 
puto  pertinere.  »  Et  est  ratio  ejus  quam 
assignat  ibidem  :  quia  nullus  potuit 
transfundere  originalem  injustitiani,  nisi 
transfudisset  originalem  justiliara  si  sle- 
tisset.  Hoc  nuUusproximorum  parentum 
potuit,  scd  solus  Adam.  Ergo  a  nuUo 
proximorum  parentum  transfunditur 
originale,  sed  a  solo  Adam. 

Ij.  Adhuc,  Dicunt  quidam,  quod  a  proxi- 
mis  non  transfunditur  originale,  sed  cor- 
ruptio  qusedam  adjuncta  ei  quam  fomi- 
lem  vocant,  sive  incendium  fomitis.  Sed 
hoc  stare  non  potest  :  quia  secundum 
praeinduclam  auctoritalem  Augustini, 
nulium  tenet  poena,  quem  non  tenet 
culpa  :    hoc  enim  est  contra   justiliam 


^Cf.  Opp.B.    Alberli.  Comment.   in  II  Sen-      hujusce  novaj  edilionis. 
tentiarum,  Disl.  XXXIII,  Art.   1.   Tom.  XXVII 


IN  IT  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVII,  QU.EST.  107. 


293 


atio. 


Dei.  Unde  cum  in  proximis  parentibus 
non  polest  esse  transfusio  peccali  origi- 
nalis  culpae,  propter  causas  quae  dictae 
sunt,  non  potest  esse  transfusio  poense. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  ista  quaestio 
tota  solvitur  ab  Apostolo,  ad  Roman.  v, 
12  et  seq.,  ubi  expresse  dicit,  quod  non 
descendit  originaie  nisi  ab  eo  in  quo  om- 
nes  peccaverunt.  Ubi  glossat  Augusti- 
nus  dicens,  quod  non  potest  esse,  quod 
in  uno  omnes  peccaverunt,  nisi  in  eo 
in  quo  omnes  unus  tunc  fuerunt  quando 
peccavit.  Unde  peccatum  originale  a  solo 
Adam  descendit  in  omnes  qui  portave- 
runt  imaginem  ejus,  sicut  dicitur,  I  ad 
Corinth.  xv,  49  :  Sicut  portavimus  ima- 
ginem  ierreni,  portemus  et  imagine)n 
coelestis.  Imago  autem  terreni  non  por- 
tatur  per  corpuientam  substantiam  tan- 
tum,  sed  per  legem  concupiscentiee  : 
quia  illa  est  imago  praevaricationis. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  illud 
verbum  Exodi  non  intelligitur  de  origi- 
nali  peccato,  propter  rationes  inductas  : 
sed  intelligitur  de  filiis  et  nepotibus  imi- 
tantibus  peccata  paterna  in  actuali  pec- 
cato.  Quia  enim  per  imitationem  transit 
in  eos  peccatum  paternum,  dignum  est 
ut  etiam  pcena  in  eos  transeat. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  originalis 
concupiscentia  non  habuit  principium 
sive  initium,  nisi  in  Adam  :  in  proximis 
autem  parentibus  est  ista  concupiscentia 
originata,  non  originans.  Et  ideo  dicit 
Anselmus,  quod  omnis  homo  generans 
qualiscumque  est  in  persona,  tamen 
Adam  est  in  natura  :  quia  in  lege  concu- 
piscentiae  Adoe  generat.  Et  hoc  directe 
vocatur  ab  Apostolo  portare  imaginem 
Adae  terreni  parentis. 

Ad  quatuor  quae  in  contrarium  obji- 
ciuntur,  dicendum  quod  procedunt,  et 
veritatem  concludunt. 

Responsio  autem  quam  quidam  indu- 
cunt,  dicendum  quod  non  tenet,  sicut 
probatum  est.  Peccatum  enim  patris  non 
descendit  naturaliter  in  filium,  nisi  tan- 
tum  uno    modo,    ut  dicit    Philosophus 


in  II  Ethicorum,  quod  ira  naturalius 
peccatum  est  quam  intemperantia :  quia 
saepius  contingit,  quod  iracundus  pater 
iracundum  generat  fllium^  quam  incon- 
tinens  incontinentem.  Et  hoc  probat  per 
exemplum  ibi  inductum.  Dicit  enim,  quod 
quidam  iracundus  iracundum  genuit 
fihum,  qui  cum  adolevisset,  ex  furore  in- 
genito  sibi  patrem  inhoneste  traxit  usque 
ad  ostium.  Et  hic  generans  filium  nepo- 
tem  avi,  a  filio  suo  simile  quid  passus 
est.  Et  cum  pertractatus  esset  ab  ipso  ad 
ostium,  dixit  :  «  Sufficit :  tantum  enim 
traxi  patrem  meum.  «  Ac  si  dicat :  Si 
prosequeris  furorem  tibi  ex  me  ingeni- 
tum,  ne  excedas  metas,  et  mihi  ex  patre 
meo  avo  tuo  ingenitum,  quem  tantum 
traxi  usque  ad  ostium. 


ARTICULUS  11. 


De  causa  originalis  peccati. 


ARTICULI  SECLXDI 


PARTIGULA  I. 

Utrum  solus  Adam  sit  causa  originalis 
peccati,  vel  etiam  Heva  sola  ? 


Deinde  quaeritur,  Utrum  solus  Adam 
sit  causa  originalis  peccati,  vel  etiam 
Heva  sola  ? 

Et  videtur,  quod  magis  Heva. 

1.  Eccli  XXV,  33  :  A  muliere  factum 
esl  initium  peccati,  et  per  illam  omnes 
morimur. 

2.  Adhuc,  Mulier  prius  peccavit  :  quia 
suasioni  serpentis  prius  consensit  quam 
Adam,  et  per  peccatum  ad  Adam  deriva- 
tum  est,  sicut  ipse  dicit,  Genes.  iii,  12 ; 


294 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


Mulier,  quam  dedisli  mihi  sociam,  dedii 
mihi  de  ligno,  et  comedi.  Ergo  videlur, 
quod  magis  imputandum  sit  Hevse  quam 
Adae. 

3.  Adhuc,  I  ad  Timoth.  ii,  14  :  Adam 
non  est  seductus,  mulier  autem  seducta 
in  prsevaricatione  fuit.  Videtur  ergo, 
quod  magis  imputandum  sit  mulieri, 
quam  viro :  et  magis  transfundalur  ab 
Heva,  quam  ab  Adam. 

ed      nlra.        CoNTRA  : 

1.  Ad  Roman.  v,  14:  Regnavit  mors 
ah  Adam  usque  ad  Moysen,  etiam  in  eos 
qui  non  peccaverunt  in  similitudinem 
preevaricationis  Adse.  Et  non  dicit  Hevae. 
Ergo  est  Adae  magis  imputandum,  qaam 
Hevae. 

2.  Adhuc_,  Praeceptum  prlncipaliler 
datum  est  Adce,  ut  per  illum  transiret  ad 
Hevam  :  ergo  transgressio  prsecepti  ma- 
gis  imputanda  est  Adoe  quam  Hevee. 

3.  Adhuc,  Ratio  Augustini  est :  In  uno 
omnes  peccare  non  potuerunt,  nisi  omnes 
in  uno  essent,  et  omnes  unus  essent : 
hoc  non  fuit  nisi  in  Adam,  et  non  in 
Heva  :  quia  Heva  non  fuit  principium 
omnium,  licet  dicalur,  Genes.  ii,  23, 
quod  Adam  vocavit  uxorem  suam  He- 
vam,  eo  quod  csset  mater  cunctorum 
viventium  hac  mortali  vita.  Quod  sic 
non  inteliigitur,  quod  omnes  nati  sunt 
ex  Heva  tanquam  ex  matrc  secundum 
veritatem  naturae  oiginaliter. 

soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  secundum 
veritatem  iidei  et  dicta  Sanctorum  Adam 
fuit  principium  originalis  peccati,  et  non 
Heva,  maxime  propter  rationem  Augu- 
stini  quae  inducta  est. 

^d  1  Ad   primum    ergo  dicendum,    qnod    a 

muliere  fuit  inilium  peccati  transgressio- 
nis  Adae,  sed  non  originalis  :  quia  origi- 
nale  non  potest  initiari  nisi  in  eo  in  quo 
tota  natura  humana  fuit  secundum  cor- 
pulentam  substantiam,  et  secundum  le- 
gem    concupiscentice  :   et  hoc  non  fuit 


nisiinAdain,  quia  etiam  Heva  de  cor- 
pore  Adae  assumpta  est. 

Ad  ALiuD  dicendum  eodem  modo.  Per 
hoc  enim  probatur,  quod  mulier  princi- 
pium  est  transgressionis  Adse,  et  non 
originalis  peccati,  ut  dictum  est. 

Ad  ultimum  diccndum  etiam  eodein 
modo,  quod  hoc  nihil  aUud  probat,  nisi 
quod  Heva  fuit  principium  praevaricatio- 
nis  Adee,  et  non  originalis  peccati  in 
totam  naturam. 


ARTICLLI  SECL\DI 


PARTICULA  II. 

Quid  hi  peccato  Adse  fuerit  causa  pec- 
cati  originalis,  utrum  scilicet  su- 
perbia,  vel  avaritia,  vel  gula^  vel 
quid  '  ? 


Secundo  quaeritur,  Quid  in  peccato 
Adae  fuit  potissimum  causa  originalis 
peccati  ? 

Fuit  enim  in  peccato  Adae  superbia, 
scilicet  quando  appetiit  esse  sicut  Deus 
in  scientia.  Fuit  etiam  gula,  quando 
gustabile  vctitum  inordinate  concupivil. 
Fuit  etiam  avaritia,  ut  dicit  Gregorius, 
scilicet  quando  inordinate  concupivit 
scientiam.  Quaeritur  ergo,  Quod  istorum 
fuit  causa  pcccati  originalis  ? 

Et  videtur,  quod  superbia. 

1.  In  Psalmo  xxxv,  12  :  Non  veniat 
mihi  pes  superhiic.  Super  illud  dicit 
Glossa,  quod  «  in  pede  superbiaj  cecide- 
runt  primi  peccatores,  Angelus  et  ho- 
mo.  »  In  quo  priino  autem  ceciderunt, 
est  origo  pcccatorum.  Ergo  superbia  est 
causa  originalis  peccati. 

2.  Adhuc,    Peccatum    est   corruptio 


Ad 


Ad 


»  Cf.  Opp.  B.  Alberti.   Commeiit.   iu  II  Seu-      hujusce  novoe  editionis. 
tentiarum,  Dist.   XXXIII,   Art.  2.  Tora.  XXVII 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVII,  QU^ST.  107. 


295 


modi,    speciei,    et   ordinis,   ut  dicit  Au-  obedientia  Christi,  lunc  morbus  initiatus 

gustinus.  Maxima  species  quse  est  in  na-  est  persuperbiam  et  inobedientiam  Adee. 

tura   humana,  est  imago  Dei   iu  mente  6.  Adhuc,  Secundum  Gregorium  ava- 

rationali  impressa  :  et  ordo  optimus  est,  ritia   fuit  causa  peccati  Adce  :  quia  con- 

quod  ratio     subdatur   Deo,    sensualitas  cupiscendo  scientiam  boni  et  mali,  come- 

rationi,  et  corpus  aninicT.  Hunc  ordinem  dit  de  ligno. 
et  modum  et  speciem  corrumpit  superbia 

quando  nihil   tenet  horum,   nec  locum,  Solutio.   Dicendum,  quod  omnia  heec     soiutio. 

nec    modum,    nec    speciem    propriam.  fuerunt  aliquo  modo  initia  peccati  orio-i- 

Ergo  videtur  cum  origimale  peccatum  sit  nalis.     Sed    est  origintT.le   oriijinans,    et 

corruptio  in  totam  naturam  redundans,  originale  originatum.  Originale  orifinans 

quod  initiatum  sit  a  superbia.  non  est  nisi  peccatum  Adae  :  orioinale 

3.  GoNTRA  :  Yidetur  quod  a  gula  sit  originatum  est  in  corruptione  tolius  na- 
^     initiatura,  quia  in  semine  transfunditur  :  turae.  Unde  originali  originante  quatuor 

et  sicut    dictum    est,  semen  ministratur  inducta  sunt,  sicut  etiam  superius  proba- 

per  gulam  :  quia  nutritiva  deservit  ge-  tum    est    quaestione    de    primo  peccato 

nerativae  :   generativa  autem,   ut  dictum  Ad^,  scilicet  superbia,  gula,  civarilia,  et 

est,  corrupta  est  et  infecta  :  et  ideo  infun-  inobedientia.   Sed  in  originali  originato 

dit  in  totam   naturam    :    ergo    videtur,  per    corruptionem    naturae   in   culpa   et 

quod  gula  sit  causa  originalis  peccati.  pcena,  causa  originalis  fuit  inobedientia 

4.  GoNTRA  :  Ad  Roman.  v,  19  :  Per  prsecepti  divini  sicut  expresse  testatur 
^,  inohedientiam  nnius  hominis  peccatores  Apostolus  :  Sicut  per  inobedientiam 
^     constituti    sunt   multi.    Sed    per  quod-  unius  hominis  pcccatores  constituti  sunt 

cumque  peccatum  constituuntur  pecca-  multi,  etc.  -. 

tores,  est  causa  originalis.  Ergo  videtur,  Ad    primlm   ergo  dicendum,  quod  su- 

quod    inobedientia    sit    causa   originalis  perbia    primum    fuit    in    peccato    Ad«, 

peccati.  quando  elatio  praecessit  in  eo,  qua?  per 

p        5.  Adhuc,  Apostolus  facit  ibidem  com-  humilitatem  fuit  reprimenda  :  sed  hcec 

parationem  dicens  :  Sicut  per  inobedien-  non    fuit     origo    corruptionis,    sed    illa 

tiam  unius  hominis  peccatores  constituti  actualis  transgressio,  quando  in  ipso  fuit 

sunt  multi,  ita  et  per  unius  obeditionem  tota  natura  humana,  causa  fuit  originalis 

justi  constituentur  multi  \  Ergo  videtur,  corruptionis  :  quia  tunc  in  eo  omnes  pec- 

quod    illud    quod    opponitur   virtutibus  caverunt,    eo  quod  fuerunt  unus  ipse,  ut 

dicit  Augustinus. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  initium  in- 
tra  nonfuit  superbia,  sed  initium  extra  : 
fuit  enim   initium  in  peccato  Adae  perso- 


Ghristi,  qui  nos  justificavit,  sit  causa 
originalis  corruptionis.  Virtutes  autem 
quibus  nos  justilicavit,  fuerunt  humilitas, 
et  obedientia.   Ad  Philip.  ii,  3  et  seq.  : 


Hoc  sentite  in  vobis  quod  et  in   Christo  nali.    Sed   qu^rimus  hic  de  initio  quod 

Jesu  :  qui  cum  in  forma  Dei  esset,  non  est  conjunctum  peccato  originab',  secun- 

rapinam  arbitratus  est  esse  se  sequalem  dum  quod  in  totam  naturam   redundat 

Deo  :  sed  semetipsum   exinanivit,  for-  corruptio  originalis,  et  hocest  inobedien- 

mam  servi  accipiens,    in  similitudinem  tia,  ut  dicit  Apostolus. 


hominum  factus,  et  habitu  inventus  ut 
homo.  Humiliavit  semetipsum,  factus 
obediens  uscjue  ad  mortem,  mortem  au^ 
tem  crucis.  Si  ergo  antidota  quibus  cura- 


Ad  id  quod  objicitur  de  gula,  dicen- 
dum  quod  gustabilenon  infecisset  si  non 
fuisset  praeceptum  de  non  gustando.  Et 
hoc  figuratur  in  verbis  Domini,  Genes. 


Al    1. 


Ad    2. 


Ad    3. 


tus  est  primus  morbus,  sunt  humihtas  et      m,  11,  ubi  sic  dicit :  Quis  enim  indicavit 


*  Ad  Roman.  v,  19. 


2  Ibidem. 


296 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  mMT). 


iibi  quod  ?mdus  esses,  iiisi  quod  ex  ligno 
de  quo  prseceperam  tihi  ne  comederes, 
comedisti  ?  Haec  enim  nuditas  secundum 


Augustinum 


significabat    nuditatem    a 


Ad    4    el  5. 


Ad    6. 


justitia  originali,  quam  transfudisset  in 
posteros  si  stetisset. 

Ad  iLLA  duo  quae  ulterius  objiciuntur, 
dicendum  quod  concedenda  sunt  secun- 
dum  Catholicam  fidem. 

Ad  id  quod  Gregoriusdicit,  quod  ava- 
ritia  fuit  in  causa,  dicendum  quod  avati- 
tia  scientiae  non  fuit  nisi  motivum  ad 
peccatum  personale  Adse.  Quod  enim 
transgressus  fuit  mandatum,  induxit 
eum,  quod  voluit  perfectus  esse  in  scien- 
tia  boni  et  mali  sicut  Deus  :  et  hoc  non 
induxit  corruptionem,  ?ed  illa  transgres- 
sio  praecepti  quae  induxit  sententiam  Do- 
mini  super  eum.  Et  hoc  probat  Augusti- 
nus  ex  verbis  Domini  sic,  Genes.  m,  17 
et  18  :  Quia  audisti  vocem  uxoris  tuse, 
et  comedisti  de  ligno,  ex  quo  prseceperam 
tibi  ne  comederes,  maledicta  terra  in 
opere  tuo,  hoc  est,  terrena  natura  :  in  la- 
horibus  comedesex  ea  cunciis  diebus  vitae 
iuse.  Spinas  et  tribulos  germinahit  tibi, 
etc.  Hoc  exponens  Augustinus  dicit, 
quod  germinabit  tribulos  peccatorum,  et 
spinas  pcenarum. 


ARTICLLI  SECL\DI 


PARTICULA  HL 

Si  sola  lleva  peccasset  et  non  Adam, 
quid  transfunderetur  in  parvulos^ 
utrum  originale  peccatum,  vel  quid  ? 


Tertio  quaeritur,  Si  sola  Heva  peccas- 
set  et  non  Adam,  quid  transfunderetur 
in  parvulos,  utrumoriginale,  vel  quid? 

Et  videtur,  quod  originale, 

1.  Per  auctoritatem  supra  inductam, 


Eccli.  XXV,  33  :  A  muliere  initium  fa- 
ctum  est  peccati,  et  per  illam  omnes  mo- 
rimur. 

2.  Adhuc,  Objiciunt  quidam,  licet  pa- 
rum  valeat,  quod  a  vase  corrupto  cor- 
rumpitur  contentum,  sicut  vintim  cor- 
rumpitur  a  vase  corrupto.  Et  videtur, 
quod  Heva  corrupta  vas  fuit  totius  natu- 
rae,et  tota  natura  corrupta  fuipsot  etiamsi 
Adam  non  peccasset. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  haec  quaestio 
determinata  est  ab  Ansehno  dicente  sic  : 
«  Si  Heva  sola  peccasset  et  non  Adam, 
peccatum  ut  personale  in  ipsa  sola  re- 
mansisset,  et  Deus  de  corpore  Adaealiam 
mulierem  fecisset,  per  quam  per  com- 
mixtionem  cum  Adam  propositum  Dei 
de  multiplicatione  hominum  perficere- 
tur.  »  Sed  antiqui  Prseposilivus  scilicet 
et  GuHelmus  Altisiodorensis  dixerunt, 
quod  si  sola  mulier  peccasset,  et  per 
eam  post  peccatum  Adam  genuisset,  foe- 
ditatem  corporeae  corruptionis  transfu- 
disset,  sed  non  originale  peccatum.  Sed 
dictum  Anselmi  videtur  mihi  probabiUus 
propter  verbum  Augustini,  qui  dicit, 
quod  «  divinae  justitiae  non  congruit, 
quod  eos  teneat  poena,  quos  ad  poenam 
non  obhgat  culpa.  »  Unde  injuste  videre- 
tur^  quod  a  matre  reciperent  foeditatem 
pcenalem,  qui  non  recipiunt  culpam. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  sicut 
supra  saepe  dictum  est,  a  muliere  fuit  ini- 
tium  peccati  personalis  in  Adam,  sednon 
originaUs  in  natura. 

Ad  aliud  quod  dicitur  de  vase  cor- 
rupto,  dicendum  quod  non  est  simile  : 
quia  muUer  iiumquam  fuit  vas  in  quo 
umquam  tota  humana  natura  esset  si- 
mul,  in  quam  serpit  originale  :  sed  Adam 
tale  vas  fuit,  in  cujus  lumbis  omnes  ho- 
mines  fuerunt  secundum  corpulentam 
substantiam  et  sccundum  legem  concu- 
piscentise,  praeter  Christum,  qui  tantum 
fuit  ibi  secundum  corpulentam  substan- 
tiam  :  et  ideo  originale  non  contraxit. 
Prseterea  utcrus  muheris  extrinsecum  vas 
est  ad  parvulum  :  semen  autem  viri  for- 


Ad 


Ad 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QUiEST.  107. 


297 


mans  intrinsecum  :  et  ideo  corruptio 
seminis  viri  serpit  in  parvulum,  et  non 
corruptio  uteri  matris. 


ARTICULUS  III. 

De  modo  traduciionis  originalis  peccati. 


Deiude,  Quaeritur  ratione  ejus  qnod 
dicitur  in  fine  illius  capituli,  Sed  quod 
originale  peccatum  ciilpa  sit  \  ubi  dicit 
Magister,  quod  originale  peccatum  culpa 
sit,  et  in  omnibus  concupiscentialiter 
genitis  trahitur  a  parentibus. 

Ubi  specialiter  quferuntur  tria  ad  per- 
fectam  cognitionem  originalis  peccati. 

Primum  est,  Utrum  trahatur  ab  anima 
tantum,  vei  a  carne  tantum,  vel  ab  utro- 
que  ? 

Secundum  est,  Utrum  originale  pec- 
catum  sit  tantum  in  parvulis,  vel  etiam 
fuerit  in  primis  parentibus  ? 

Tertium  est^  Quomodo  per  baptismum 
peccatum  originale  transit  reatu,  et  re- 
manet  actu  ? 


ARTICLLI    TERTII 


PARTICULA  I. 

Utrum  peccatum  originale  contrahatur 
ah  anima  tantum,  vel  a  carne  tan- 
tum,  vel  ab  utroque  ^  ? 


Ad  primum    objicitur    sic,  quod  pec- 
catum  originale    non    trahitur  per  ani- 


mam  tantum,    cum   anima   non    est  ex 
traduce. 

Dicit  enim  Augustinus  in  libro  de 
Ecclesiasticis  dogmatibus  :  «  Animas 
hominum  non  dicimus  esse  ab  initio  inter 
ceeteras     intellectuales    creaturas,    sicut 


Origenes 


fingit.    Nec    dicimus   eas  cum 


corporibus  per  coitum  seminari,  sicut 
dixerunt  Luciferiani  et  Cyrillus,  et  qui- 
dam  Latinorum  prsesumptores  affirmant. 
Sed  dicimus  corpus  tantum  per  conjugii 
copulam  seminari  :  animam  vero  crea- 
tioni  divinee  attribuimus,  sicut  dicit  Da- 
vid,  Psal.  xxxn,  13  :  Qui  finxit  sigilla- 
tim  corcla  eorum.  »  Ergo  videtur,  quod 
anima  pueri  cum  non  sit  ex  traduce 
animse  parentis,  vel  Adae,  nullum  con- 
trahat  originale.  Ergo  nec  per  carnem  et 
animam  simul  :  relinquitur  ergo,  quod 
per  carnem  solam. 

CONTRA  : 

1.  Caro  non  est  susceptibilis  vitii  vel 
peccati,  sicut  nec  virtutis  :  constat  au- 
tem,  quod  si  in  infusione  animse  inficit 
animam,  non  potest  eam  inficere  nisi 
secundum  infectionem  quae  est  in  ipsa  : 
et  haec  est  infectio  vitii  poenee,  et  non 
culpse  :  ergo  non  inficit  animam  secun- 
dum  infectionem  culpae  originalis. 

2.  Adhuc,  Infectio  aut  est  culpae,  aut 
poenee.  Infectio  culpae  in  carne  non  est : 
quia  caro  talis  infectionis  susceptibilis 
non  est,  ut  paulo  ante  dictum  est.  Yide- 
tur  ergo,  quod  talem  infectionem  non 
imprimit  in  animam. 

3.  Adhuc,  Illud  est  susceptibile  culpae, 
quod  est  susceptibile  virtutis  :  constat, 
quod  caro  susceptibilis  virtutis  non  est  : 
ergo  nec  vitii  quod  sit  peccatum. 

4.  Adhuc,  Objicitur  a  quibusdam  lo- 
gice  sic  :  Minus  forte  non  agit  in  magis 
forte  :  caro  minus  fortis  est  quam  anima  : 
ergo  non  agit  in  ipsam  :  ergo  non  inficit 
secundum  originale  peccatum. 

5.  Adhuc,  Si  aliquid  agit  in  aiiud,  non 


Sed  contra. 


^  II  Senteiitiarum,  Dist.  XXX,  cap.  F.  Cf. 
tom.  XXVII  nostrae  editionis  Opp.  B.  Alberti, 
pag.  499. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Sen- 
tentiarum,  Dist.  XXX,  Art.  1.  Tom.  XXVII 
hujusce  novee  edilionis. 


298 


imprimit  in  ipsum  nisi  dispositionem  qua 
ipsum  dispositum  est  :  caro  non  est  dis- 
posita  dispositione  peccali  :  ergo  non 
imprimit  ipsum  in  animam. 

6.  Adliuc,  Si  dicatur,  quod  inlicilur 
anima  a  corpore,  sicut  vinum  ex  vase 
corrupto.  CoxNtra  :  Caro  non  esl  susce- 
ptibilis  vitii  :  ergo  non  inticii  animam 
infectione  culpae  :  et  sic  videtur,  quod 
in  anima  non  potest  esse  culpa  originalis. 

7.  Adhuc,  Intellectus  non  est  permix- 
tus  carni  vel  corpori,  nec  seminatur  cum 
corpore  :  et  quod  est  impcrmixtum  alii, 
non  fcedatur  ex  ipso :  ergo  videtur, 
quod  ad  minus  ex  carne  nullum  contra- 
hat  originale  intellectus  et  rationalis 
anima  :  et  ila  videtur^  quod  peccatum 
originale  non  contrahatur  a  parvulis  se- 
cundum  animam  ex  corruptione  carnis. 

8.  Adhuc,  Corruptio  aut  est  culpabi- 
lis,  aut  pcEualis.  Culpabilis  non  videtur  : 
quia  caro  non  est  susceptibilis  culpse  :  et 
quando  ex  carne  inficitur  anima,  non  in- 
ficitur  nisi  secundum  formam  et  qualita- 
tem  quam  habet  caro  :  quia  nihil  agens 
imprimit  in  patiens  nisi  qualitatem  quam 
habet :  ergo  videtur,  quod  culpam  caro 
non  generat  in  anima. 

9.  Adhuc,  Objiciunt  quidam,  quod 
nullus  est  in  peccato  pro  eo  quod  vitare 
non  potest :  anima  non  potest  vitare 
conjunclionem  ad  carnem,  quia  natura- 
liter  est  actus  corporis  organici  physici : 
ergo  videtur,  quod  fcedari  non  dcbeat  ex 
conjunctione  cum  corpore,  quod  vitare 
non  potest. 

10.  Adhuc,  Objicilur  logice:  Deus  in- 
fundens  animam  corpori,  scit  eam  esse 
fcedandam  ex  conjunctione  ad  corpus. 
Videtur  ergo,  quod  non  deberet  infundc- 
re  :  quia  dicit  Augustinus,  quod  sapiens 
non  facit  quo  opus  suum  liat  deterius. 

11.  Adhuc,  Ignorantia  invincibilis  om- 
nino  excusat  peccatum  :  anima  antequam 
infundatur  corpori,  ignorantiam  invin- 
cibilem  habet  ad  fceditatem  corporis  : 
ergo  videtur,  quod  injuste  corrumpitur 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 

fceditate   corporis,   eo   quod  non  eligit. 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  in  originali  soi 
peccato  procul  dubio  corruptio  a  carne 
procedit  in  animam,  et  corrumpit  eam, 
et  corruptionc  culpce,  et  corruptione  poe- 
na?.  Et  hoc  est  quod  dicitur,  Sapient.  ix, 
15  :  Corpus  qiiod  corrumpitur  aggravat 
auimam,  et  terrena  inhabitatio  deprimit 
sensum  multa  cogitanlem.  Duo  enim 
sunt  in  originali  peccato,  sicut  dicunt 
Auctores,  scilicet  sensualitas  illiciti,  quse 
est  sicut  serpens  sive  suasio  serpentis.  Et 
ab  illa  est  pcena  aggravationis,  scilicet 
animse  ex  carne.  Et  est  ibi  carentia  de- 
bitce  justitise  :  et  ab  illa  est  culpa.  Cum 
enim  peccatum  in  eo  quod  culpa  est,  sit 
corruplio  modi,  speciei,  et  ordinis  in 
bono  gratia?,  talis  corruptio  fit  in  anima 
ex  carentia  debitae  justitise.  Unde  secun- 
dum  hoc  dicimus,  quod  originale  pecca- 
tum  est  et  culpa  et  poena  in  parvulis,  a 
parentibus  ad  parvulos  transmissa  per 
concubitum  seminalem  :  quia  dicit  Au- 
gustinus,  quod  a  corrupto  seminato  non 
potest  esse  nisi  corruptum :  et  propter 
hoc  et  culpa  et  pcena  est  in  parvulis. 

Ad  PRiMUM  dicendum,  quod  licet  anima 
non  sit  ex  traduce,  tamen  contrahit  ori- 
ginale  cum  infunditur  corpori,  sicut  di- 
cunt  Doctores,  sicut  vinum  corrumpi- 
tur  ex  vase  corrupto,  propter  infectionem 
concupiscentise,  quse  est  in  corpore : 
proptcr  quam  omne  quod  secundum  le- 
gem  concupiscentise  descendit  ab  Adam, 
infectum  originali  peccato  descendit  : 
talis  enim  concupisccntia  directe  signum 
et  efTectus  est  primse  inobedientice,  qua 
transgressus  est  primus  homo. 

Ad  id  quod  objicitur  in  contrarium,  Adobject.i 
dicendum,  quod  licet  infectio  culpae  non 
sit  in  carne  sicut  in  subjecto,  necetiam 
in  semine,  est  tamen  in  easicut  in  causa, 
sicut  ssepe  dictum  est,  et  contrahit  vir- 
tutem  a  sententia  Domini,  qua  dixit  : 
Maledicta  terra  in  opere  tuo  ',  id  est, 
in  semine. 


^ 


^  Genes.  ui,  17. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU^ST.  107. 


299 


dobject.  2. 


dobject.  3. 


dobject.  4. 


lobject.  5. 


i  object.  6. 


i  object.7 


i  object.  8. 


iobjcct.  9, 


Ad  aliud  dicendum,  quod  licet   infe-  quod    contrahitur  ex  vitio  radicls   cor- 

ctio  culpae  non  sit  in  carne  formaliter  sic-  ruptse. 

ut    in  subjecto,   tamen  est  in    ea  ut  in  Ad  aliud  dicendum,  quod  Deus  infan- Adobject.io. 

causa,  sicut  dictum  est.  Et  ponit  Auga-  dens  animam    ordinem   natur.T    servat  : 

slinus      rationem    :     quia    enim    primo  qui  ordo  non  est  corrumpendus  propter 

Adam  infecit  carnem  per  inobedientiam  inordinationem    peccati     originalis.     Et 

in  gustu  vetiti,  ita  inflictum  est  per  ju-  ideo  bene  facit  corpori  organizato  creans 

stitiam  divinam  animse,  ut    inficiatur  in-  et  infundens  animam   rationalem.  Sicut 

fecta  carne  vitiosa  infectione.  enim  dicit  Plato  in  Timxo  :  «  Creatoris 

Ad    ALiuD    eodem    modo     dicendum,  est  nulli  aliquid  negare  eorum  quee  per- 

quod    nec  vitiuni,  nec  virtus  formaliter  tinent  ad  esse,  et  bene  esse  ipsius.  » 

sunt  in  carne,  sed  causaliter  et  disposi-  Ad  ultimum  dicendum,  quod  ignoran-  Adobject.ii. 

tive.  tia  invincibilis  excusatin  peccato  actuali, 

Ad  aliud  dicendum,  quod  tales  ratio-  quod  fit    per   voluntatem  facientis,    sed 

nes  parum  valent :  quia  licet  caro  minus  non  in  peccato  originali  quod  ex  vitiosa 

fortis  fit  quam   anima,  vel   spiritus  :  ta-  radice  contrahitur  excorruptione  naturae, 

men  ex  vi  maledictionis  sententiee  divinae  et  non  per  voluntatem  contrahentis. 
accipit  virtutem  ut  possit  in  ipsam. 

Ad  ALiuD  dicendum  sicut  jam  supra 
dictum  est,  quod  licet  caro  non  sit  dispo- 
sita  dispositione  formali  a  peccato,  ta- 
men  causaliter  est  in  ipsa  propter  virtu- 
tem  maledictionis  divinse. 

Ad  aliud  dicendum  eodem  modo, 
quod  licet  non  sit  susceptibilis  culpse  per 
formani,  tamen  susceptibilis  per  cau- 
sam,  propter  sententiam  divinam. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  licet  intelle- 
ctus  secundum  se  sit  impermixtus  et  se- 
paratus^  tamen  secundum  potentias  infe- 
riores  conjunctas  sibi  in  toto  potestativo 

quod  est  anima,  conjungitur  carni :  et  sic  Secundo   quaeritur,   Utrum    peccatum 

redundat   in  ipsum    infectio    carnis   per  originale     sit  tantum    in    parvulis,   vel 

originale    peccatum  :    quia    redundat  in  etiam  fuerit  in  primis  parentibus? 

animam  rationalem,  cujus  ipse  superior  Et  videtur,  quod  in  primis  parentibus, 

pars  est  et  purior.  Et  propter  hoc  dicunt  Adam  scilicet  et  Heva  :  quia 

Sancti,  quod  ignorantia  pcena  est  origi-  i.    Peccatum    originale    non  est  nisi 

nalis  peccati.  nuditas    et  carentia  debitse  justitise  per 

Ad  aliud  dicendum  sicut  dictum  est,  inobedientiam  primorum  parentum  con- 

quod  licet  infectio  culpae  non  sit  in  carne  tracta,   ut  dicit    Anselmus.  Haec   omnia 

sicut    in    subjecto,  tamen  est  in  ea  sicut  fuerunt  in  primis  parentibus.  Ergo  ori- 

in  causa,  ut  dictum  est :  et  quare  per  hse-  ginale  fuit  in  eis. 

reditatem  maledictionis   prima?   mittilur  2.   Adhuc,     Sicut    dicit    Augustinus, 

ad  posteros,    ut     dicit    Augustinus,    in  pcena  non  est  sine  culpa,  quia  aliter  in- 

carne    secundum   legem  concupiscentise  justa  esset :  sed  Adam  et    Ileva  puniti 

seminata.  erant  poena    originalis    peccati,    scilicet 

Ad  aliud  dicendum,  quod  hoc  verum  carentia  visionis  Dei :  descenderunt  enim 

est  de  peccato  actuali  quod  per  voiunta-  ad  hmbum  :  ergo  videtur,  quod  habue- 

tem  liberam  efficitur,  et  non  de  originali  runt  originale  peccatum. 


ARTICLLI  TERTII 


PARTICULA  II. 

Utnim  peccatum  originale  sit  tantum  in 
jjarvulis,  vel  etiam  fuerit  in  primis 
parentibus  ? 


300 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


Sed  conlra. 


3.  Adhuc,  Omne  peccatiim  ortum  est  a 
peccato  eorum,  ut  dicit  Apostolus^,  et  in 
hoc  oportet  ut  posteri  portent  imaginem 
terreni  parentis.  Imago  autem  illa  primo 
fuit  in  parentibus  terrenis.  Ergo  videtur, 
quod  originale  fuit  in  eis. 

CONTRA  : 

1.  Augustinuscontra  Pelagianos  et  Cce- 
lestianos  tractans  illud  verbum  Apostoli, 
I  ad  Corinth.  xv,  48  :  Qualis  terrenus^ 
iales  et  terreni,  sic  dicit :  «  Et  hoc  quo- 
modo?  nisi  per  seminis  sparsionem.  Si 
dicis  mihi,  e  diverso  veniens  :  ergo  semen 
peccatum  est.  Jam  superius  dixi,  quia 
quando  peccavit  homo,  natura  peccavit 
cujus  sunt  semina.  Semen  ergo  vitiatum 
est,  sicut  scriptum  est,  Sapient.  xir,  10 
et  11:  Quoniam  non  poterat  mutari  co- 
gitatio  illoi'um  in  perpetuum.  Semen 
enim  erat  maledictum  ab  initio.  Haec 
enim  maledictio  fuit  post  peccatum  :  sed, 
sicut  dicilur,  Genes.  iii,  17  :  Maledicta 
terra  ih  opere  tuo.  »  Ex  hoc  accipitur, 
quod  originale  non  transfunditur  nisi 
in  eum  qui  nascitur  per  seminis  sparsio- 
nem  :  Adam  et  Heva  non  sunt  sic  natl  : 
ergo  non  habuerunt  originale. 

2.  Adhuc,  Augustinus  contra  Pelagia- 
nos,  libro  de  Nuptiis  et  concupiscentia  : 
<i  Xon  propagatio,  sed  libido  transmittit 
originale  in  posteros.  »  Sed  primorum 
parentum  corpora  non  fuerunt  seniinata 
in  libidine.  Ergo  videtur,  quod  non  ha- 
buerunt  originale  peccatum. 

3.  Adhuc,  CoDstat,  quod  ex  Deo  for- 
mante  non  poterant  habere  originale. 
Iterum  ex  conjunctione  animse  ad  corpus 
quod  Deus  formavit,  non  poterat  infici 
anima  infectione  originalis  :  quia  corpus 
non  erat  corruptum  vitiosa  corruptione. 
Ergo  videtur,  quod  in  primis  parentibus 
nullura  fuit  originale. 

4.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  Nu- 
ptiis  et  concupiscentia  ad  comitem 
queradam  :  «  Ex  concupiscentia  libidi- 
nosa  tamquam  fiha  peccati  nascitur 
peccatura  in  parvulis,  cujus  impudicus 


prsedicator   est  Pelagius.  »  Talis  concu- 
piscentia  non  fuit   in  primis  parentibus. 


Ergo  nec  originale. 


SoLUTio.  Dieendum,  quod  originale 
dicitur  duobus  modis :  originale  origi- 
nans,  et  originale  originatum.  In  origi- 
nali  primo  modo  dicto,  hoc  est,  origi- 
nante,  persona  corrumpit  naturam.  Dicit 
enim  Apostolus  :  In  quo  omnes  peccave- 
runt  ^  Et  dicit  Augustinus,  quod  «  non 
omnes  in  ipso  peccassent,  si  non  omnes 
in  ipso  fuissentper  corpulentam  substan- 
tiam,  ct  nisi  omnes  ipse  peccans  fuisset 
tunc  quando  peccavit.  »  In  originali  au- 
tem  originato  natura  corrumpit  perso- 
nam  :  ex  hoc  enim  quod  in  libidine  se- 
minatur,  statim  accipit  concupiscentiam 
noxiorum,  et  ignorantiam  agendorum, 
quae  proprie  pojnae  suntoriginalis  peccati. 
Et,  sicut  dicit  Augustinus,  justitise  Dei 
non  congrueret,  quod  aliquem  teneret 
poena  quem  non  tenetculpa.  Et  sic  relin- 
quitur,  quod  in  animabus  parvulorum 
est  culpa  originalis  contracta  ex  vitiosa 
corruptione  carnis  :  et  sic  quidem  corru- 
ptio  originalis  fuit  in  primis  parentibus 
ex  vitio  personsB,  quse  infecit  naturam 
per  peccatum  quod  commiserunt. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  pec- 
catum  originale  fuit  in  Adam  et  Heva, 
non  per  eumdem  modum  quo  est  in  par- 
vulis,  sicut  dictum  est. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  in  primis 
parentibus  fuit  nudilas  justitiae  ex  perso- 
nali  peccato  causata. 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod  imago 
prima  omnis  corruptionis  fuit  in  primis 
parentibus  sicut  in  exemplo  et  similitu- 
dine  :  quia  aliter  non  diceret  Apostolus, 
I  ad  Corinth.  xv,  18  :  Qualis  lerrenus, 
etc.  Et  ibidem,  y.  49  :  Igilur,  sicut  por- 
tavimus  imaginem  terreni,  porlemus  et 
imaginem  cmlestis.  Sed  totum  hoc  ex 
peccato  personae  causatum  tuit,  non  ex 
vitio  naturae  sicut  in  parvulis  :  et  propter 
hoc  improprie  dicitur  originale. 


Ad    1. 


Ad    %. 


▲d   3. 


'  Cf.  I  ad  Corinth,  xv,  42  et  seq. 


*  Ad  Roman.  v,  12. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU^ST.  107. 


301 


„i  objeci.  i.  Ad  id  quod  objicitur  ab  Augustino 
contra  Pelagianos  et  Ccelestianos,  dicen- 
dum,  quod  ibidem  loquitur  Augustinus 
de  originali  proprie  dicto  sicut  est  in 
parvulis,  quod  ex  vitio  naturee  contrahi- 
tur  :  quia  de  hoc  solum  fuit  qusestio  inter 
eum  et  Pelagium. 

idobject.2.  Ad  aliud  dicendum  eodem  modo, 
quod  ibi  non  loquitur  nisi  de  originali 
originato  in  parvulis,  quod  causatur  ex 
vitiosa  libidine  corruptae  naturse. 

4dobjeii.3.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  hoc  modo 
non  fuit  originale  in  primis  parentibus, 
sed  modo  quo  dictum  est. 

Adobject.  4.  Ad  ULTIMUM  diceudum,  quod  ibi  non 
loquitur  Augustinus  nisi  de  originali 
proprie  dicto  secundum  quod  est  in  par- 
vulis  :  quia  de  hoc  solum  fuit  quaestio 
inter  eum  et  Pelagium,  ut  dictum  est. 


ARTICLLl  TERTIl 


PARTICULA  III. 

Quomodo  per  baptismiim  peccatum  ori- 
ginale  transit  reatu,  et  manet  actu  '  ? 


Tertio  quseritur,  Quomodo  per  bapti- 
smum  peccatum  originale  transit  reatu, 
et  manet  actu  ? 

Ad  hoc  objicitur  sic  : 

1.  Augustinus  in  libro  de  Baptismo 
parvulorum  tractans  illud  verbum  Apo- 
stoli,  ad  Roman.  iv,  6  et  7  :  Sicut  et  Da- 
vid  dicit  beatitudinem  hominis,  cui 
Deus  accepto  fert  justitiam  sine  operi- 
bus  :  Beati  quorum  remissse  sunt  iniqui- 
tates'^,  dicit  sic  :  «  Concupiscentia  quse 
est  originale  peccatum,  prceterit  reatu,  et 
manet  actu.  »  Ex  hoc  arguitur  sic:  Actus 
ibi    aut   dicitur  id  quod   facit  peccatum 


esse  actu  secundum  quod  est  formale  in 
ipso :  aut  dicitur  actus  operatio.  Si 
primo  modo,  carentia  debitae  justiliae 
erit,  quae  per  peccatum  dicitur  actu  :  et 
iUa  toHitur  in  baptismo  :  ergo  non  manet 
actu.  Si  actus  dicitur  operatio :  hoc  non 
videtur:  quia  originale  in  parvulo  non 
habet  talem  actum  qui  sit  in  parvulo, 
cum  ex  natura  corrupta  coritrahatur  : 
ergo  videtur,  quod  nihil  sit  dictum, 
quod  peccatum  originale  transit  reatu,  et 
manet  actu. 

2.  Adhuc,  ad  Roman.  iv,  7,  super 
illud  :  Beati  cpiorum,  etc.  Glossa  :  «  Con- 
cupiscentia  carnis  dimittitur  in  baptis- 
mate  ut  non  imputetur  peccatum.  » 
Ergo  non  manet  actu  peccatum. 

COXTRA  :  sed  conlra. 

1.  Ad  Roman.  iv,  7,  super  illud 
verbum  :  Beati  quorum,  Glossa  :  «  Quo- 
modo  potest  fieri,  quod  alia  peccata 
(actualia  scilicet)  praetereunt  actu  et  re- 
manent  reatu  :  ita  e  contrario  fieri 
potest,  ut  originale  remaneat  actu,  et 
transeat  reatu.  »  Ergo  videtur,  quod 
transit  reatu,  et  remanet  actu. 

2.  Adhuc,  Joannes  Damascenus  in 
libro  IV  de  Fide  orthodoxa,  cap.  de  ba- 
piismo  :  «  Quoniam  duplex  est  homo, 
ex  anima  sciHcet  et  corpore,  duplicem 
purgationem  dedit  ei  Deus,  scilicet  per 
spiritum,  et  per  aquam.  Per  spiritum, 
quia  secundum  imaginem  et  similitudi- 
ncm  Dei  renovatur  :  per  aquam  etiam 
per  Spiritus  sancti  gratiam  corpus  a 
peccato  purgatur,  et  a  corruptione  libe- 
ratur.  »  Et  sic  videtur,  si  illa  corruptio 
dicitur  actus  originalis,  quod  originale 
transit  actu  et  reatu  :  et  sic  iterum  non 
est  verum,  quod  transit  reatu,  et  rema- 
net  actu. 

Ulterius  quaeritur  hic,  Si  totum  ori-     Qusest. 
ginale  quantum    ad   culpam    et  pcenam 
tolli"tur  in  baptismo  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 


1  Cf.  Opp.  B.   Alberti.    Comment.  in  II  Sen- 
tentiarum,  Dist.  XXXII,    Art.  1.  Tom.    XXVII 


hujusce  novte  editionis. 
*  Psal.  XXXI,  1. 


302 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Pcena  enlni  originalis  est  carentia  vi- 
sionis  Doi :  culpa  autem  carentia  debitae 
justiti».  Et  constat,  quod  per  gratiam 
Christi  tollitur  culpa,  quia  confertur  oi 
justitia  in  baptismo  :  et  aufertur  poena, 
quia  boc  dicit  fides,  quod  si  baptizatus 
moreretar,  statim  evolaret,  et  non  care- 
ret  visione  Dei.  Erj,^o  totum  tollitur  in 
baptismo,  et  culpa  et  pcena. 
sedconira.      Sed  iTERUM  coutra  hoc  videtur  esse, 

1.  Quod  dicit  Glossa  super  epist.  ad 
Romanos,  iv,  7,  super  illud  :  Beati  quO' 
rum,  etc.  «  Fomes  peccati  ante  baptis- 
mum  et  culpa  est  et  ptena  :  post  baptis- 
mum  vcro  poena  et  non  culpa.  »  Ergo 
videtur,  quod  non  totum  originale  tolli- 
tur  in  baplismo  :  quia  fomitem  vocat  ori- 
ginale. 

2.  Quod  si  concedatur,  iterum  contra- 
rium  est  quod  dicitur  in  Glossa  super 
epist.  ad  Uoman.  v,  l.j,  super  illud  :  Sed 
non  sicutdelictuni,  ita  et  donum  :  etquia 
donum  gratiie  potentius  est  in  delendo, 
quam  pcccatum  primi  hominis  in  indu- 
cendo  peccatum  :  scd  peccatum  primi  bo- 
minis  induxit  peccatum  originale  quan- 
tum  ad  culpam  et  prcnam  :  ergo  gratia 
Christi  quffi  potentior  est,  debet  delere 
quantum  ad  culpam  ct  poenam. 

soiuiio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  sicut  dicunt 
Sancti,  peccatum  originale  in  baptismo 
transit  reatu,  et  manet  actu.  Et  hujus 
causa  est,  quia  secus  est  de  actu  istius 
peccati  et  alterius.  In  acluali  enim  pec- 
cato  actus  praecedit  reatum,  et  est  causa 
reatus.  In  originali  vero  reatus  priecedit 
actura  et  est  causa  actus.  Quia  enim 
puer  nascitur  cum  carentia  debitae  justi- 
tiae,  ideo  ex  corruptione  carnis  contra- 
ctce  per  nativitatem,  incenditur  fomes  ad 
illicitos  actus,  quae  sicut  dicit  Augusti- 
nus,  vocatur  concupiscibilitas  in  parvu- 
bs,  concupiscentia  in  adultis,  et  haec 
dicitur  actus  originalis  peccati,  et  dicitur 
etiam  a  quibusdam  sanctis  lex  membro- 
rum,  quia  ligat  membra.  Ad  Roman. 
VII,  23  :  Video  aliam  legem  in  membris 
meis  repugnantem  legi    mentis  meae,  et 


captivantem  me  in  lege  peccati    qux  est 
in    membris  meis.   Dicitur   etiam  a  qui-  i 

busdam  tijrannus,  quia  vchementia  libi-  \ 

dinis  quasi  cogit  ad  illicilum. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  actus  Ad  i. 
originalis  cst  qui  sequitur  originale,  et 
est  actus  concupiscentiae  et  fomitis :  et 
quoad  illum  manet  actu  :  quia  talis  con- 
cupiscentia  manet  in  baptizatis  sccundum 
actum  concupiscendi  :  et  de  illo  intendit 
Augustinus. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  concupi-  Ad  ?. 
scentia  carnis  duplex  est,  sullocans  scili- 
cet,  et  promovens.  Suffocans  dicitur, 
quse  praefocat  vitalem  spiritum  gratiae, 
ita  scilicet,  quod  homo  compellatur  ad 
illicitum  :  et  illa  dimittitur  in  baptismo, 
ita  scilicet  quod  pcccatum  non  regnet  in 
nostro  mortali  corpore,  ita  quod  com- 
pellat  ad  illicitum  sicut  tvrannus.  Pro- 
movens  dicitur,  quae  est  ad  exercitium 
virtutis.  Et  quia  illa  cst  ad  coronam : 
non  enim  coronatur,  ut  dicitur,  II  ad 
Timoth.  II,  5,  7iisi  qui  legitime  ccrtave- 
rit :  concordat  cum  gratia  baplisinali,  et 
manet  cum  ipsa. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  Ad  object. 
quod  patet  solutio :  quia  hoc  modo   ma- 
net  actu  :  et  hoc  potest  fieri,    sicut  dicit  j 

Glossa  :  et  in  hoc  non  discordat  a  gratia,  1 

ut  dictum  est. 

Ad  DicTUM  Joannls  Damasceni,  diceii- Ad oi.ject. 
dum,  quod  sacramentum  baptismi  ex 
spiritu  et  aqua  componitur  :  et  ideo  la- 
vatur  secundum  imaginem,  et  sccundum 
carnis  corruptionem  :  sed  secundum  car- 
nem  a  concupiscentia  sullocante  et  non 
promovente,  ut  dictum  est. 

Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  jam  Ad  quaes». 
patet  solutio :  quia  licet  toliatur  poena 
quae  est  carentia  visiouis  Dei,  quae  est 
poeiia  damni,  tamen  non  tota  pcena  tolli- 
tur,  quae  cst  poena  sensus  concupiscentiae 
ad  exercitium  virtutis. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum  Ad  object.i 
quod  post  baptismum  manet  fomes  non 
sufTocans,  sed  promovens  in  pugna  con- 
tra  vitia  :   et    hoc  non   est    contrarium 
gratiee  baptismali,  ut  dictum  est. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVII,  QUiEST.  108. 


303 


obj«c».2.      Ad   ultimum    dicendum,    quod    gratia  omnem  poenam  :   tamen  delet    pcenam 

potentior  est  quam  delictum  :  et  quamvis  impedientem    gratiam,   et    diniittit  eam 

delictum    induxit  peccatum  quantum  ad  quae  promovet  ad  gratiam  et  meritum. 
poenam  et  culpam,  et   gratia   non    delet 


QUiESTIO  GVIII. 


De  coiicuplscentia  et  foniite. 


Deinde  transeundum  est  dd  ea  quae 
dicuntur  a  Magistro  in  libro  II  Senten- 
tianim,  distinct.  XXX,  cap.  Nunc  su- 
perest  videre  quid  sit  ipsum  originale 
peccatum. 

Ratione  enim  hujus  quod  dicit  Magi- 
ster  in  eodem  cap.  Originale  peccatum 
est  fomes  et  concupiscentia  :  oportet 
queerere  de  concupiscentia  et  fomite. 

Et  quaeruntur  tria. 

Primo,  Quid  sit  fomes  sive  concupi- 
scentia  fomitis?  Et,  Q uare /ome^  voce- 
tur? 

Secundo,  In  quo  sit,  utrum  in  carne, 
vel  anima,']^^!  in  utroque? 

Tertio,  A  quo  sit  sicut  a  causa? 


MEMBRUM  I. 

Quid  sit  concupiscentia  sive  fomes  ? 


Ad  primum  objicitur  sic  : 

1.  Auofustinus  ad  Valerium  :  «  Con- 
cupiscentia  est  alfectio  qusedam  malae 
voluntatis  sicut  languor,  » 

2.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem,  «  Con- 
cupiscentia    est    radix    omnium     malo- 


rura.  »  Et  hoc  accipitur  ex  epist.  I  ad 
Timoth.  VI,  10,  ubi  dicitur  :  Radix  om- 
nium  matorum  est  cupiditas. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  iibro  XIII 
de  Civitate  Dei :  «  Concupiscentia  est 
malum  nobiscum  congenitum^  »  Et  huic 
'^oncordat  quod  dicitur  in  H  Ethicorum, 
ubi  dicit  Aristoteles,  quod  oportet  nos 
fugere  maxime  delectationem  sive  con- 
cupiacentiam  contemporaneam  vitee  :  et 
pati  ad  eam  quod  sapientes  plebis  passi 
sunt  ad  Helenam,  qui  videntes  decorem 
Helenae  dixerunt :  Fugiamus,  fug-iamus, 
ne  capiamur  decore  ejus  quam  juvenes 
prosecuti  sunt  ctcapti. 

4.  Adhuc,  Augustinus  ad  Valerium : 
«  Concupiscentia  est  vulnus  humano 
generi  a  diabolo  inflictum,  ut  tamquam 
de  suo  genere  fructum  decerpat,  » 

5.  Adhuc,  Eccli,  xviii,  30  et  31  :  Fili, 
post  concupiscentias  tuas  non  eas,  et  a 
voluntate  tua  avertere.  Si  prsestes  animse 
tuse  concupiscentias  ejus,  faciet  te  in 
gaudium  inimicis  tuis. 

0.  Adhuc,  Auguslinus  in  libro  XIV  de 
Civitate  Dei :  «  Post  peccatum  orta  est 
haec  hbido :  post  peccalum  eam  natura 
non  impudens,  amissa  potestate  cui  cor- 
pus  ex  omni  parte  serviebat,  sensit^.»  Et 
ibidem  :  «  Libido  eo  magis   erubescenda 


^  S.  AuGUSTiNUs,  Lib.  XIII   de  Civitate   Dei, 
cap.  13. 


'  Idem,  Ibidem,  Lib.  XIV,  cap.  21. 


304 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


exislit,  quo  animus  in  ea,  nec  sibi  effi- 
caciter  imperat,  ut  omnino  non  libeat: 
nec  omnino  corpori,  ut  pudcnda  membra 
voluntas  potius  quam  libido  commo- 
veat  '.  »  Ex  omnibus  istis  auctoritatibus 
sumitur,  quod  concupiscentia  est  in  du- 
plici  gcnere,  scilicet  in  genere  culpee,  et 
in  genere  poense. 

Et  boc  videtur  esse  inconveniens  :  quia 
sicut  dicit  Aristoteles  in  Praedicamentis  : 
«  Diversorum  generum  et  non  subalter- 
natim  positorum  diversae  sunt  species  et 
dilTerentia.  »  Nisi  enim  esset  in  genere 
peccati,  non  diceret  Glossa  super  illud 
epist.  ad  Roman.  iv,  7  :  Beati  quorwn 
remissse,  etc.  «  Concupiscentia  ante  ba- 
ptismum  peccatum  est,  post  baptismum 
vero  pcena.  »  Ex  his  sequitur,  quod 
in  g-eneribus  duobus  sit,  quod  est  incon- 
veniens. 

Queest.  Ulterius  quaeritur,  Quare  dicatur  fo- 
mes  ? 

1.  Ad  Roman.  vii,  8,  super  illud  : 
Occasione  accepta,  peccatum^  etc,  dicit 
Glossa  :  «  Fomes  peccati,  id  est,  vitium 
concupiscentiae.  » 

2.  Adhuc,  Ambrosius :  «  Fomes  est 
quidam  morbidus  aflectus,  qui  commovet 
ad  desiderium  illicitum.  » 

-ed   contra.         CoXTRA  hoC   objici  potest  sic  : 

Constat,  quod  concupiscentia  est  in 
anima  :  fomes  autem  in  carne,  quia  di- 
citur  etiam  lex  membrorum  :  ergo  vide- 
tur,  quod  male  dicitur  /omes. 

Soiuiio.  SoLUTio.  Dicendum  ad  primo  quaesi- 
tum,  scilicet  quid  sit  fomes  sive  concu- 
piscentia  ?  quod  concupiscentia  secun- 
dum  sui  essentiam  pro  certo  est  in 
genere  poenae,  et  est  una  de  poenis  quie 
causantur  de  originali  peccato,  sicut 
paulo  ante  habitum  est.  Dicitur  tamen 
aliquando  poccalum,  sicut  dicit  Augusti- 
nus  in  libro  de  Nuptiis  et  concupiscentia 
contra  Julianum  et  Pelagianum  :  quia 
est  et  ex  peccato,  et   inclinat  ad  pecca- 


tum  Et  sunt  verba  Augustini  :  «  Ex  hac 
tamquam  filia  peccati,  in  omnibus  qui 
secundum  legem  concupiscentiae  descen- 
dunt  ab  Adam  propagatione  corruptae 
naturae,  innascitur  originale  peccatum. 
Et  idco  quidam  sancti  ponunt  eam  in 
genere  peccati,  quidam  in  genere 
poenae.  »  Et  sic  patet  solutio  ad  omnes 
auctoritates  inductas  pro  prima  parte. 

Ad  id  quod  objicitur  in  contrarium 
per  Aristotelem,  dicendum,  quod  diver- 
sorum  gencrum,  sicut  dicit  Aristoteles, 
dummodo  sunt  diversa  genera  ralione  et 
natura,  diversae  suntspecies.  Sed  hic  non 
estita:  quia  sicut  dictum  est,  concupi- 
scentia  nondicitur  peccatum,  nisi  quia  ex 
peccato,  et  ad  peccatum  :  quia  secun- 
dum  suam  essentiam  est  poena,  et  filia 
peccati  dicitur  ab  Augustino. 

Ad  id  quod  ulterius  quaeritur,  Quare  Ad  queei 
/ome5  dicatur  ?  leve  est  solvere  :  verba 
enim  Ambrosii  inducta  solvunt  hoc.  Est 
enim  morbidus  aflectus  fovens  illicita, 
sicut  dicitur  fomes  ignis  illud  quod  fovet 
ignem  ut  ardcat.  Et  dicitur  etiam  lex 
membrorum,  quia  ligat  membra  ad  illi- 
cita.  Et  liac  ratione  dicitur  etiam  iyran- 
nus,  in  quantum  cum  quadam  coactione 
compellit  ad  illicita  cort;uptam  naturam. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum 
quod  sicut  dicit  Glossa  super  epist.  ad 
Galat.  V,  17,  super  illud  :  Caro  concu- 
piscit  adversus  spiritum,  «  Concupi- 
scentia  non  est  in  anima  tantum,  nec  in 
carne  tantum,  sed  in  ipso  conjuncto  : 
quia  nulia  dclectatio  sentitur  sine  utro- 
que.  »  Unde  cum  dicitur  :  Caro  con- 
cupiscit  adversus  spiritum,  dicitur  caro 
carnalis  affectus,  spiritus  spirituaUs  af- 
fectus  :  quae  semper  sibi  reluctantur.  Et 
homo  qui  sequitur  carnalem  affectum, 
dicitur  animalis  homo.  I  ad  Corinth.  ii, 
1  i,  super  illud  :  Animalis  homo  non  per- 
cipit  ea  qux  sunl  Spiritus  Dei,  dicit 
Glossa  :  «  Animalis  vita  est,  quae  disso- 
luta  lascivia  fertur  in  delectabilia   quin- 


1  S.  AuGUSTiNUs,  Lib.    XIV   de   Civitate   Dei,      capj.  23. 


TN  II  P,   SUM.  THEOL.  TRACT.  XVJI,  QU^EST.  108. 


305 


que  sensuum :  quam  inter  melas  suas 
spiritus  rector  non  continet.  »  Et  hic  ab 
Aristotele  in  YII  Ethicorum,  vocatur  m- 
continens,  quem  scilicet  passio  concu- 
piscentiae  violenter  abducit  extra  metas 
mentis  et  rationis. 


Roman.  vi,   13  :  Ne  exhibeatis  inembra 
vestra  arma  iniquitatis  peccato. 

Et  sic  patet  solutio,  et  etiam  auctorita- 
tes  inductse. 


MEMBRUM  III. 


MEMBRUM  II. 


A  quo  sit  fomes  sicut  a  causa  ? 


In  quo  sit  fumes,  utrum  in    corpore,  vel 
in  anima,  vel  in  utroque  ? 


Secundo  queeritur,  Utrum  fomes  sit  in 
anima,  vel  in  corpore,  vel  in  utroque? 

Et  videtur,  quod  in  carne  sola.  Inter 
pcenas  enim  causatas  ex  originali  peccato 
ponuntur  concupiscentia  et  ignorantia. 
Videtur  ergo,  quod  sicut  ignorantia  re- 
fertur  ad  animam,  ita  concupiscentia  re- 
feratur  ad  carnem. 

CONTRA  : 

1.  Augustinus  in  libro  de  Spiritu  et 
anima  dicit :  «  Concupiscentia  quasi  ge- 
nerale  malum  complexus  est  Dominus 
cum  dixit :  Non  concupisces  '  :  neque 
enim  unum  aliquod  peccatum  est  quod 
non  concupiscendo  committatur.  »  Vide- 
tur  ergo,  quod  fomes  sit  in  anima  :  quia 
concupiscentia  est  in  anima. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro 
LXXXIII  Quaestionum  :  «  Turpis  est 
alfectio,  quam  animus  inferior  sectatur, 
quae  magis  proprie  dicitur  concupiscen- 
tia.  >)  Videtur  ergo,  quod  sit  in  anima  : 
quia  concupiscentia  est  in  anima. 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  in  veritate 
fomes,  sive  libido,  sive  concupiscentia, 
in  anima  sunt,  et  propriae  [)assiones  et 
actiones  anirase,  sed  dicuntur  in  carne 
esse,  quia  delectabilia  sunt  in  carne  :  et 
ad  membra  corporalia  se  extendunt, 
quae  habent   quasi   arma  iniquitatis.  Ad 

*  Exod.  XX,  17. 
zxxrii 


Tertio  queeritur,  A  quo  sit  fomes  sic- 
ut  a  causa  ? 

Et  videtur,  quod  a  Deo. 

1.  Augustinus  in  libro  de  Libero  ar^ 
bitrio  :  «  Pcena  peccati  justa  est,  et  sup- 
plicium  nominatur.  »  Fomes  pcena  pec- 
cati  est.  Ergo  justa  est.  Omne  justum 
bonum,  ut  dicunt  Augustinus  et  Boe- 
tius  :  omne  justum  et  bonum  a  Deo  : 
ergo  fomes  est  a  Deo. 

2.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem  in  lil)ro 
de  Libero  arbitrio  :  «  Deus  fecit  concu- 
piscentiam  ut  ultor  peccati.  »  Ultio  talis 
a  Deo  est.  Ergo  concupiscentia  sive  fo- 
mes  a  Deo  est. 

CoNTRA  :  Sed  contra. 

1.  Augustinus  m  libro  Quinque  re- 
sponsionum  ^  :  «  Libido  non  est  naturae 
bonum,  sed  per  peccatum  primorum  ho- 
minum  accidens  malum  atque  puden- 
dum,  cujus  auctor  Deus  non  est,  sed  dia- 
bolus.  »  Videtur  ergo,  quod  fomes  a 
diabolo  est,  non  a  Deo. 

2.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem,  «  Libi- 
do  est  inimica  vitae  quae  me  currentem, 
et  placere  Deo  per  ducatum  gratiae  vo- 
lentem,  diversorum  libitu  malorum  acu- 
leis  impugnat  et  provocat.  »  Tale  quid 
non  potest  esse  a  Deo,  sed  a  diabolo. 
Ergo  fomes  non  est  a  Deo. 

3.  Adhuc,  Ad  Roman.  vi,  12,  super 
illud  :  Non  regnet  peccaium  in  vestro 
mortali  corpore.,  Glossa,  id  est,  fomes 
peccati  :  peccatum  non  est  a  Deo  :  ergo 
nec  fomes. 


2  Lib,  IV  Hypog.  (Nota  edit.  Lugd.) 


20 


306 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


4.  Adhuc,  Ad  Roman.  vi,  6,  super 
illud  :  Vetiis  homo  noster  simiil  crucifi- 
xus  esl,  Glossa,  id  est,  fomes,  qui  nobis 
non  esl  a  Deo. 

o.  Adhuc,  Auguslinus  in  libro  Quin- 
que  responsionum  :  «  Credite  malum 
esse  adiabolo,  non  bonum.  »  Sed  libido 
est  quoddam  malum,  quam  x\postolus 
legem  carnis,  id  est,  malam  consuetudi- 
nem  nominat.  Ergo  libido  non  est  a 
Deo  :  ergo  nec  fomes. 

6.  Adlmc,  Fulgentius  :  «  Sapiens  non 
tacit  unde  opus  suum  fiat  deterius.  »  £x 
libidine  opus  Dei  deterius  fit.  Ergo  libi- 
dinem  sapiens  Deus  in  opere  suo  non 
iacit  :  ergo  libido  sive  fomes  a  Deo  non 
est. 

7.  Adhuc,  Omnes  pcenas  indetractabi- 
les,  ut  dicit  Damasccnus,  quas  Deus 
plantavit  in  nobis,  Christus  suscipiendo 
nostram  naluram  suscepit.  Libidinem 
sive  fomitem  in  noslra  natura  non  susce- 
pit.  Ergo  in  nostra  natura  non  planta- 
vit  :  ergo  fomes  non  est  a  Deo. 

8.  Adhuc,  Secundum  Philosophum  in 
Moralibus,  passiones  vel  habitus  bona 
vel  mala  ditlerunt  operatione.  Nulla 
operatio  libidinis  bona  est  :  quia  dicit 
Augustinus,  quod  universorum  malorum 
est  causa,  et  secundum  Aristotelem  in 
Ethicis^  maxime  fugienda  est  his  qui  vo- 
lunt  esse  boni  secundum  virtutem.  Ergo 
libido  non  est  bona  :  ergo  non  a  Deo 
est  :  quia  dicit  Dionysius,  quod  bonum 
est,  quod  est  a  Deo  bono. 

r,      ,   i        Ulterius   quieritur  ad  intellectum  di- 

Qusesl.  1.  ^ 

ctorum,   Ad  quid  sit  concupiscentia  in 
nobis? 

Et  videtur,  quod  ad  nihil  nisi  ad  ma- 
lum. 

1.  Augustinus  in  libro  de  Libero  arbi- 
trio  :  «  Clarum  est,  nihil  ahud  quam  li- 
bidinem  esse  causam  omnium  malo- 
rum.  » 

2.  Adhuc,  Super  illud  epist.  ad  Ro- 
man,   vii,   21  :   Ego  carnalis  su?n,   ve- 


immdatus  sub  peccato,  Glossa  :  «  Hic 
peccati  nomine  concupiscentiam  appel- 
lat,  uiide  oriunlur  omnia  peccata  :  quid- 
quid  enim  peccatorum  est  in  dictis  et  in 
factis  et  in  cogitationibus,  non  oritur 
nisi  ex  mala  concupiscentia  quse  ex  pec- 
cato  est.  » 

CONTRA  :  Sod  cont 

[.  Super  iilud  epist.  ad  Galat.  v,  19  : 
Manifesta  sunt  opera  carnis,  Glossa  : 
c(  Credere  omnia  mula  accidere  ex  carne, 
error  cst  :  non  enim  omnia  vitoe  inquee 
vitia  tribuenda  sunt  carni,  ne  forte  ab 
his  omnibus  mundemus  diabolum  qui 
carnein  non  habet.  »  Ergo  concupiscen- 
tia  non  est  causa  omnium  malorum. 

2.  Adhuc,  Peccatum  est  in  diabolo  :  et 
constat  non  esse  ex  fomite,  quia  carnem 
non  habet,  et  fomes  non  habetur  nisi  in 
carne  :  ergo  non  omne  peccatum  est  ex 
fomite. 

Ulterius    quseritur    ad  perfectam   in-  Qutesi. 
telligentiam  prfedictorum,  Utrum  fomes 
aequaliter  sit  in  eis  in  quibus  est? 

Et  videtur,  quod  sic  :  quia 

1.  Quod  ex  uno  aequali  est,  in  omni- 
bus  est  aequale  :  fomes  est  ex  uno,  scili- 
cet  ex  originali  peccato  et  aequali  :  ergo 
sequalis  est  in  omnibus  secundum  legem 
concupiscentiae  ab  Adam  descendenti- 
bus. 

2.  Adhuc,  Fomes  est  pronitas  ad 
quodcumque  peccatum  :  sed  ultra  quod- 
cumque  non  potest  se  extendi,  quia  illud 
omnia  comprehendit  :  ergo  videlur, 
quod  apqualiter  sit  in  omnibus  in  quibus 
est. 

CONTRA  :  Sed   co 

1.  Unus  pronior  est  ad  peccandum 
quam  alius  :  et  non  nisi  ex  fomite,  qui 
magis  intenditur  in  uno  quam  in  alio. 

2.  Adhuc,  Augustinus  ad  Valerium  : 
«  Concupiscentia  quotidie  minuitur  in 
proticientibus  et  continentibus,  maxime 
accedente  senectute  i.  » 

3.  Adhuc,    Augustinus    in    libro    de 


^  S.  AuGUSTixus,  Lib.  I  de  Nuptiis  et  concU'      piscentia,  cap.  2'6.  (Nota  edit.  Lugd.). 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU^ST.  108. 


307 


pria  sequela  ipsius  et  pceiia.  Considera- 
lur  etiam  secundum  ordinem  ad  pecca- 
tum  sequens,  ad  quod  instigat  et  inflam- 
mat  :  et  sic  causa  mali  est.  Et  in  istis 
duabus  considerationibus  a  Deo  esse  non 
potest  :  quia  Deus  causa  mali  non  est  : 
tamen  ordinator  mali  est  et  ordinat  ma- 
lum.  Unde  ordinatio  fomitis  hoc  modo  a 
Deo  est,  quod  scilicet  sit  in  poenam  pec- 


Lapsu   mundi   :    «   Concupiscenlia    cum     sive   vituperabilem,  quam   Deus   nec  in 
qua  nati  sumus,  liniri  non  potest  quam-     natura  plantavit,  nec  cum  natura  susce- 
diu  vivimus   :    minui  potest,    sed    finiri      pit. 
non  potest.  » 

Ad    id    quod    ulterius    quaeritur,    Ad  Ad  qusesf.  i 

SoLUTio.  Ad  primo  qucesitum,  scilicet     quid  sit? 

a  quo  sit  fomes  sicut  a  causa?  Dicendum  quod  secundum  se  non  est 

Dicendum   quod  dupliciter  considera-     nisi  ad  malum  :  quia  causa  malorum  est, 

tur  fomes,  scilicet  secundum  ordinem  ad     et  radix  omnium  quse  ex  concupiscentia 

peccatum   originale,  ex  quo  est   ut  pro-     oriuntur.  Et  sic   etiam  est  improba   vo- 

luntas  et  improbus  appetitus,  ardens  in 
malum  et  inflammans. 

Ad  duo  objecta  sequentia  dicendum,  Ad  i  et  2. 
quod  concedenda  sunt  et  procedunt  : 
quia  hoc  idem  probant.  Sicut  enim  dicit 
Gregorius,  venumdatos  sub  peccato  non 
tenet  nos  nisi  concupiscentia  a  diabolo  : 
qui,  sicut  dicit,  parentibus  primis  mini- 
mum  deceptionis  obtulit,  et  ab  omnibus 
cati  prffiteriti,  et  in  exercitium  sancto-  posteris  continue  peccati  et  mortis  debi- 
rum  in  pugna  conlra  futurum  peccatum  :  tum  exposcit,  tamquam  a  servis  pretio 
quia  si  non  esset  fomes,  non  esset  pugna  -  primse  deceptionis  in  servitutem  emptis. 
contra  incontinentiam.  Et  propter  hoc  Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicen- Ad  object.i 
Sancti  loquuntur  diversimode  de  fomite.  dum  quod  concupisceniia  dupliciter  su- 
Quidam  enim  dicunt,  quod  non  sit  a  mitur  :  generaliter  et  specialiter.  Gene- 
Deo  :  quidam,  quod  sit  a  Deo  :  quia  or-  raliter  enim  sumpta  nihil  aliud  est, 
dinatio  ejus  a  Deo  est  :  et  sic  justa  poena  quam  improba  voluntas  inclinans  ad 
est  ordinatione  divina  inflicta.  malum  quodlibet,  ut  dictum  est.  Et  sic 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  di-  est  in  diabolo  et  in  homine.  Et  sic  dicit 
ctum  Augustini  respicit  ordinationem  et  Dionysius  in  libro  de  Divinis  nominibus, 
justitiam,  et  sic  a  Deo  est  :  secundum  se  quod  triplex  est  malum  dsemonis,  scili- 
tamen  a  Deo  non  est.  cet  furor  irrationabilis,  demens  concu- 

Ad  aliud  dicendum,  quod  solutio  pa-  piscentia,  et  phantasia  proterva.  Et  sic 
tet  per  idem  :  talis  enim  ultio  respicit  causa  omnium  malorum  est.  Dicitur 
justitiam  divinam  :  et  illa  a  Deo  est,  licet  etiam  specialiter  in  venereis  et  delectabi- 
fomes  prout  est  concupiscentia   inordi-      libus   carnis  :  et  sic  proprie   dicitur  /o- 

mes.  Et  ita  loquitur  Glossa  super  epist. 
ad  Galat.  v,  19. 

Ad  A.LIUD   dicendum,  quod  jam   solu- Adobject.  j. 
tum  est.  In  diabolo  enim  peccatum   est 
ex  concupiscentia  large  dicta,  quie   de- 
mens  concupiscentia  dicitur,    et  non  ex 
fomite  prout  est  concupiscentia  in  carne. 


nata,  a  Deo  non  sit. 

Ad  octo  quse  inducuntur  in  contra- 
rium,  dicendum  quod  omnia  considerant 
foinitem  in  quantum  est  libido  inordinata 
ad  malum  instigans,  et  a  malo  causata. 
Et  sic  dicit  Augustinus  in  libro  de  Nu- 
ptiis    el    concupisccntia,    quod    cst    filia 


peccati,  ex   qua  traducitur   originale  in 

omiies,    qui   secundum    legem   concupi-  Ad  id  quod  ulterius  qUiTritur,  Utrum  Adqueest.». 

scentiae  descendunt  ab  Adam.  Et  sic  dicit  fomes  ffiquaiiter  sit  in  omnibus? 

Phiiosophus  eam  esse  fuglendam  :  quia  Dicendum  quod  non.  Unus  enim  pro-      Ad  i. 

operationes  ejus  malee  sunt.  Etsic  dicit  nior  est  ad  peccandum  quam  alius.  Li- 

Damascenus    passionem     detractabilem  cet  enim  ex  una  et  iequali  causa  sit  in 


308 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Ad    2. 


omnibus,  tamen  diversae  sunt  dispositio- 
nes  subjecti  in  quo  est,  scilicet  ex  aetate, 
el  consuetudine  et  complexione,  ex  qui- 
bus  plus  inlenditur  in  uno  quam  in 
alio  :  et  in  eodeni  plus  in  uno  tempore^ 
quam  in  alio.  Juvenes  enim  plus  ardent 
quam  senes,  Propter  quod  dicit  Philo- 
sophus  in  II  Ethicorum,  quod  peccata 
incontinentiae  ad  puerilia  peccata  feri- 
mus,  nisi  sint  senes  dierum  malorum, 
de  quibus  dicitur,  Daniel.  xiii,  52.  De 
quibus  dicit  Augustinus  ad  Valerium 
sic  :  «  Qui  concupiscentia?  nequiter  ser- 
viunt,  lanlas  in  eis  vires  accipit,  ut  plu- 
rimi  qui  jam  cetate  deficientibus  mem- 
bris,  eisdemque  parlibus  corporis  ad 
illud  opus  admoveri  minus  valentibus, 
lurpius  et  procacius  insanire  non  desi- 
nant.  » 

Ad   alild    dicendum,    quod    licet    ad 


omnia  se  habeat,  et  extra  nihil  sit,  ta- 
men  ex  dispositionibus  diversis  subjecti 
intenditur  et  remittitur,  ut  dictum  est,  et 
in  eodem  et  in  diversis  :  sed  non  tinitur, 
ut  dicit  Augustinus.  Et  hujus  causa  est, 
quia  corruptio  quae  ex  originali  peccato 
est  in  honiine,  non  finitur  dum  est.  Ex- 
cipitur  tamen  beata  Virgo  ab  Auguslino, 
proptcr  honorem  Domini  nostri  Jesu 
Chrisli,  quam  in  vase  corrupto  non  de- 
cuit  concipi,  nec  formari,  nec  nasci.  Et 
propter  hoc,  ut  dicit  Damascenus,  prae- 
venit  in  eam  Spiritus  sanctificans  et 
emundans  ab  omni  vitiosa  corruptione 
fomitis. 

Ad  tria  quae  in  contrarium  objiciun-  f^^  objA 
tur,  dicendum  quod  jam  patet  solutio  : 
quia  jam  dictum   est,  quod  minuitur  ex 
dispositione   subjecti   et   augetur,  et  ta- 
men  non  finitur,  ut  dictum  est. 


QUiESTIO  GIX. 


Ltriiiii  aetus  coiicubitus  in  mafrimoiiio  sit  peccatum  *  ? 


Deinde  ratione  hujus  quod  dicit  Ma- 
trister  in  libro  II  Sententiarum,  di- 
stincl.  XXX,  in  illo  cap.  Lnde  Auyu- 
slinus  Juliano  hseretico  -,  ubi  dicit,  quod 
quaerit  Julianus  per  quid  pcccatum  in- 
venitur  in  parvuh^,  ita  inquiens  :  «  Non 
peccat  iste  qui  nascitur  :  non  peccat  iile 
qui  genuit  :  non  peccat  ille  qui  condidit. 
Pcr  quas  igitur  rimas  in  tot  praesidia 
innocentiae  peccatum  fingis  ingres- 
sum  ?  » 

Gratia  hujus  oportet  quierere,  Utrum 


aclus  concubitus  in  malrimonio  sit  pec- 
catum  ? 

Videtur,  quod  actus  ille  sit  peccatum. 

1.  Augustinus  in  hbro  XIV  de  Civita- 
fe  Dei  :  «  Genitales  corporis  partes  ita 
libido  suo  juri  quodamrnodo  mancipa- 
vit^  ut  moveri  non  valeant  si  ipsa  de- 
fuerit,  et  nisi  ipsa  vel  ultro  vel  excitata 
surrexerit '.  »  Ergo  videtur,  quod  actus 
concubitus  non  est  sine  libidine  :  libido 
peccatum  est  :  ergo  actus  ille  sine  pecca- 
to  non  est. 


1  Cf.  Opp.  B.  Alberli,  Comment.   in  IV  Sen-  XXVII  editionis  nostrao  Opp.   B.   Alberti,  pag. 
tenliarum,   Dist.    XXVI,   Arl     13.   Tom,     XXX  o03. 

hujusce  novae  edilionis,  ^  S.  AuGusTiNUr,   Lib.    XIV  de   Civitate   Dei, 

2  II  Senlenliarum,  Dist.  XXX,  cap.  L    Tora,  cap.  19. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU.EST.  109. 


309 


2.  Adhuc,  Augustinus  ad  Valerium  : 
«  Ipse  licitus  honestusque  concubitus 
non  est  sine  ardore  libidinis,  ut  peragi 
possit  quod  rationis  est,nonlibidinis  :  qui 
certe  ardor  sive  sequatur  sive  praeveniat 
voluntatem,  non  tamen  nisi  quodam  suo 
imperio  movcat  membra  quae  aliter  non 
possunt  moveri,  non  perficitur  concubi- 
tus  ad  generationem.  »  Ex  quo  accipitur, 
quod  concubitus  non  est  sine  libidine  : 
ergo  non  sine  peccato. 

CONTRA  : 

1.  Super  illud  Apostoli,  I  ad  Corinth. 
vj,  16  :  Erunt  duo  in  carne  una,  GIos- 
sa  :  «  In  carnali  opere,  quod  inter  con- 
juges  sine  peccato  fit.  »  Ergo  actus  con- 
cubitus  inter  conjuges  peccatum  non 
est. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  Bono 
conjugali  :  «  Bona  qusedam  nobis  data 
sunt  a  Deo,  quse  propter  se  sunt  appe- 
tenda,  sicut  sapientia,  salus,  et  amicitia 
sunt.  Et  alia  quee  ad  vitam  sunt  necessa- 
ria,  ut  doctrina,  cibus,  conjugium.  Qui- 
cumque  his  quse  propter  aliudsunt  appe- 
tenda,  utitur  ad  ea  ad  quse  sunt  consti- 
tuta,  non  peccat  :  qui  vero  non  ad  ea 
utitur  eisdem,  peccat  alias  venialiter, 
alias  criminaliter.  »  Unde  qui  utitur  his, 
bene  facit,  qui  abstinet  melius  facit  : 
ergo  actus  concubitus  potest  fieri  sine 
peccato. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  Ba- 
ptismo  parvulorwn  :  «  Bene  utitur 
bono,  continentiam  dedicans  Deo  :  male 
utitur  bono,  continentiam  vovens  idolo  : 
male  utitur  malo,  concupiscentiam  rela- 


xans  adulterio  :  bene  utitur  malo,  con- 
cupiscentiam  restringens  connubio.  « 
Hoc  enim  dicit  Apostolus,  I  ad  Corinth. 
VII,  9  :  Melius  est  nubere  quam  uri.  Et 
ibidem,  Si  non  continent,  nuhant.  Ergo 
concubitus  sine  peccato  fit. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  sine  dubio  «ioiutio. 
secundum  fidem  Cathoiicam  concubitus 
conjugalis  sine  peccato  fit,  et  redditur  in 
eo  debitum,  propter  quod  justus  est,  et 
bonusest.  Unde  Apostolus,  I  ad  Corinth. 
VII,  o  :  Nolite  fraudare  invicem,  nisi 
forte  ex  consensu  ad  tempus,  ut  vacetis 
orationi.  Et  ibidem,  t-  i  *  Mulier  sui 
corporis  potestateni  non  hahet,  sed  vir  : 
siyniliter  autem  et  vir  sui  corporis  pote- 
statem  non  hahet,  sed  mulier.  Unde 
Manichaei  et  Tatiani  damnantur,  qui 
contradicunt  nuptiis. 

Ad  prima  ergo  duo  dicendum,  quod  li-  ^^  ^  ^^  ^. 
bido  in  veritate,  quae  est  in  concubitu 
conjugali,  non  dicitur  malum,  quia 
peccatum  sit  conjugibus  ipsis  :  sed  per 
eam  transfunditur  peccatum  in  parvulos. 
Et  ideo  dicit  Augustinus  super  eadem 
verba  Apostoli,  quod  concupiscentia  quae 
alias  rueret  in  pra^ceps,  honestate  exci- 
pitur  nuptiarum  ut  turpis  nonsit.  Et  haec 
honestas  est  in  tribus  bonis  conjugii,  fide 
scilicet  thori,  bono  prolis,  et  bono  sacra- 
menti.  De  his  tamen  subtilius  dicetur  in 
quarto  Sententiarum,  tractatu  de  con- 
jugio. 

Ad  TRiA  quae  in  contrarium  objiciun-  xa  object. 
tur  :  dicendum  quod  procedunt  et  veri- 
tatem  concludunt. 


310 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^ED 


QUiESTIO    CX. 
I)e  verilale  liiiuinn^e  iialiirte  qiise  pi'opag;ata  est  ab  Adam. 


I 


Deinde  ratione  cjus  quod  dicitur  a 
Magistro  in  libro  II  Sententiarum,  di- 
slinct.  XXX,  in  illo  cap.  Ad  hoc  aulcm 
quod  diximus  in  Adam  fuisse  omnes 
homines  S  qua^ritur  de  veritate  humanse 
naturse  quae  propagata  est  ab  Adam. 

Et  quceruntur  tria. 

Primum,  An  tota  veritas  humanae  na- 
turae  quae  propagata  est  in  omnes  ho- 
mines,  fuit  in  Adam  secundum  corpu- 
lentam  substantiam? 

Secundum  est,  De  modo  propagationis 
ex  uno  in  omnes. 

Tertium  est,  Utrum  ex  cibis  aliqua 
veritas  humanae  naturte  tiat  in  homine  ? 


MEMBRUM  I. 

Utrum  tota  veritas  humanse  naturse  quse 
propagata  est  in  omnes  homines,  fuit 
in  Adam  secundum  corpulentam  suh- 
stantiam  ? 


Ad  primum  sic  proceditur  : 

1,  Dicit  Augustinus  in  libro  Xlll  de 
Civitate  Dei  :  «  Omnes  fuimus  in  illo 
uno  quando  fuimus  ille  unus,  qui  per 
peccatum  lapsus  est.  »  Ergo  videtur, 
quod  omnes  fuimus  ibi  secunduni  corpu- 
lentam  substanliam  :  quia  constat,  quod 


non  fuimus  secundum  animam  :  ergo 
secundum  corpulentam  substantiam. 

2.  Adhuc,  Anselmus  in  libro  de  Con- 
ceptu  virginali  :  «  Quia  tota  in  primis 
parentibus  erat  humana  natura,  et  extra 
ipsos  nihil  erat  de  illa,  tota  in  ipsis  infir- 
mata  et  corrupta  est.  »  Ergo  omnes 
fuimus  ibi  secundum  corpulentam  sub- 
stantiam. 

CoNTRA  hoc  objicit  MaL^ister,  ,       ,  , 

«•  o  '  jiecl  conlrl 

1.  Et  dicit  tales  esse  verborum  el  non 
rerum  sectatores,  qui  dicunt  :  Si  omnes 
homines  secundum  corpulentam  sub- 
stantiam  fuissent  in  Adam,  oportuisset 
corpus  Adae  multo  majoris  quantitatis 
fuisse  quam  fait  :  in  quo  nec  tot  etiam 
atomi  fuerunt,  quot  ab  eo  homines  de- 
scenderunt. 

2.  Adhuc,  Generatio  (ut  dicunt  Philo- 
sophi)  non  til  ex  eo  quod  actu  est  pars 
lioniinis,  sed  ex  superfluo  nutrimenti 
quartae  digestionis  quae  lit  in  membris  : 
ergo  quod  descendit  ab  Adam  per  gene- 
rationem,  non  fuit  corpulenta  substantia 
quae  esset  pars  ipsius,  sed  nutrimcntum 
ejus  ;  falsum  est  ergo,  quod  fuimus  ita 
in  Adam  sic,  quod  fuimus  idem  quod 
ipse. 

3.  Adhuc,  Objiciunt  quidam  :  Quod 
actu  pars  est,  non  separatur  a  toto  nisi 
cum  dolore  magno  :  quia  Aristotelos 
dicit  in  libris  de  Animalibus,  quod  est 
sensus  divisionis  continui.  Unde  si  in 
coitu  separaretur  corpulenta  substantia, 


'  II  Sententiarum,    Disl.    XXX,  cap.  M.   Cf.      XXVII,  pag.  506. 
editionem  nostram  Operura  B.   Alberti,  Torn. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU.EST.  110. 


311 


quae   esset   actu  pars   coitus,    esset  cum  fuerunt    in  Adam,    et  secundum   legem 

magno  dolore.  iVunc  autem  est  cum  de-  concupiscentiae  descenderunt  ab  ipso  :  et 

leclatione  vehementi,     ila  quod  Sancti  ideo    orig-inale    traxerunt    ex     corrupta 

dicunt,  quod  spiritus  descendit  ibi    sub  natura. 

carnem  et  sufTocatur  carnali  delectatione,  Unde  sequendo  Sanctorum  dicta  dici- 

ita   quod  beatus  Gregorius    dicit,    quod  mus,   quod  tota  natura  goneris  bumani 

«  cum  prophetse  et  patriarchae  essent  in  fuit  in  Adam  tripiiciter,  sciiicet  perfecte, 

illo  opere,    Spiritus   sanctus  non  tetigit  materialiter,  et  integraliter.    Dicit  enim 

corda  eorum.  »  Ergo  nihil  [quod  sit  actu  Philosophus  in  III  Physicorum  :  «  To- 

pars  sive  corpulenta  substantia,  descin-  tum    et  perfectum  idem  dico.  »  Perfectio 

ditur  a  generantibus  in  coitu  :   ergo  non  autem  humanae  naturte  consistit  in  cor- 

descendimus   ab  Adam  per  corpulentam  pore  et  aniraa  :  corpore  dico  organizato, 

substantiam,  quce  fuit  actu  pars  ejus.  et  anima  quee  est  actus  corporis  organi- 

4.  Adhuc,  Instituta   sunt  patrum  san-  ci.    Unde    quia     Adam    habuit    corpus 

ctorum,  prophetarum,  et  patriarcharum,  organicum  perfectissimum,    et    animam 

et   etiam    sanctorum   Novi   Testamenti,  perfeclissimam  quse  est  actus  ejus,  hac 

quod  temporibus    quando    Deo    suppli-  totahtate   qua    dicitur  totum  perfectum, 

candum  est,  vacandum   est  ab  amplexi-  habuit  totam  humanam  naturam  in  se. 

bus.  Joel,  II,  16  :  Egrediatur  sponsus  de  Materialiter  habuit  etiam  totam   in  se  : 

cubili   suo,  et  sponsa   de    thalamo  suo.  quia  nihii     fuit     corpulentae    substantiEe 

Et,  I  ad  Corinth.  vii,  5  :  Solite  fraudare  humanse  naturee,  quod  non  esset  in  ipso 

invicem,  nisi  forte  ex  consensu  ad  teni-  quando   peccavit  :   ita  quod  xVugustinus 

puSy  ut  vacetis  orationi.  Ibi  Glossa  dicit,  dicit  expresse,  quod  omnes  fuimus  idem 

quod  tempore  orationis  vacandum  est  ab  ipse  :    et    idcirco    peccante    eo,    omnes 

amplexibus    :    quod    non    diceret,    nisi  peccavimus  :    et    corrupto    eo,     omnes 

coitus  esset  cum  magna  delectatione  :  et  corupti  sumus  :  quia  corpulenta  substan- 

hoc  non  fieret,  si  separaretur  actu  pars  a  tia  quae  erat  in  Adam,  divisa  est  in  omnes 

corpore  :  videtur  ergo,  quod  secundum  homines.    Fuit    etiam    integraliter  tota 

corpulentam   substantiam   qu£e  fuit  actu  natura  in  ipso.    Totum    enim  integrum 

pars  iVdae,  non  descendimus  ab  Adam.  dicitur,   cujus  partes    uniuntur   et  ordi- 

nantur  ad  formam  totius  tam  in  natura- 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  sic  propter  libus  quam   in  artificialibus.  Unde  tunc 

verba    Sanctorum,    quorum   (sicut  dicit  quia  omnes  fuimus  in  Adam  uniti   sub 

Augustinus)  major  ost  auctoritas  quam  sit  forma  ipsius,  integraliter  fuit  in  ipso  tota 

omnis  humani  ingenii  perspicacitas.  Di-  natura  humana.  Et  ex  hoc  sequitur,  quod 

cit  autem  Scriptura  expresse,  ad  Roman.  etiam  quarlo  modo,  hoc  est,  formaliter 

1,3:  Qni  factus  est  ei  ex  semine  David,  tota  natura  fuit  in  ipso  :  quia  aliquando 

secundum  carnem.  Unde  oportet,   quod  fuit  ipse  solus  homo  antequam  fabricare- 

Christus  secundum  corpulentam  substan-  tur  Heva  de  latere  ejus,  et  tunc  salvaba- 

tiam  fuerit  ex  semine  David,  et  per  con-  tur  tota  species   hominis  in  ipso.  De  qua 

sequens    ex   semine  Adae.   Similiter,  ad  dicit  Boetius,   quod   «  species  est  totum 

Hebr.  vn,    10,    super  illud  :    Adhuc   in  esse    individuorum.  »   Et    Porph^Tius  : 

lumhis  patris  erat,   quando  obviavit  ei  «  Participatione   speciei  plures  homines 

Melchisedech,   dicit    Glossa,  quod  Chri-  sunt  unus  homo.  »  Et  sic  quadrupliciter 

stus  secundum  corpulentam  substantiam  tota  natura  humana  fuit  in  Adam. 

fuit  in  lumbis  Abrahae,  et  in  lumbis  Adae,  Ad  solutionem  autem  objectorum  opor- 

sed  non  secundum  legem  concupiscentiae  tet  praenotare,  qualiter  nutrimentum  fiat 

descendit.  Omnes  autem    alii  secundum  et  semen  generationis  in   homine.  Dici- 

totam    naturam  corpulentae   substantiae  mus    igitur  secundum  auctores  scientiae 


312 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


naturalis,  quod  chymus  qui  primam  di- 
gestionem  accipit  in  stomacho,  non  tra- 
hitur  ad  hepar  nisi  per  aliquid  hepatis  : 
humor  enim  qui  est  in  hepate  et  virtu- 
tem  hepatishabet,  per  venas  mesaraicas 
immittitur  in  chymum,  sive  in  massam 
thisavariam,  quoe  est  in  cibo  ;  et  humor 
hepatis  vaporabiliter  dispergitur  per  to- 
tani  substantiam  chymi,  et  obtinet  totum 
sicut  coagulum  lac,  et  fermentum  pa- 
stam :  et  dat  ei  virtutem  et  motum  hepa- 
tis  ex  materiali  et  substantiali  humido 
hepatis,  quod  transivit  in  ipsum  cum  tali 
virtute.  iJeinde  a  gibbo  hepatis  elevalur 
ad  medium  thalamum  cordis  :  et  ibi  ite- 
rum  a  medio  thalamo  cordis  descendente 
humido  cordis  in  ipsum,  quod  humidum 
corporalis  substantiae  est,  et  est  aliquid 
cordis  quo  vaporabililer  ditrundente  se 
in  ipso,  accipit  virtutem  cordis  et  motum 
ad  membra  omnia.  Et  haec  est  tertia  di- 
gestio  :  quia  prima  fuit  in  stomacho, 
secunda  in  hepate,  tertia  distribuitur  sin- 
gulis  membris  per  motum  qui  est  a  vir- 
tute  cordis.  Cor  enim,  sicut  dicit  Aristo- 
teles,  membrum  universale  est,  ad  quod 
omnes  motus  membrorum  referuntur  : 
et  ibi  accipit  albedinem  quse  cambium 
dicitur  :  nec  ibi  influit  stalum  membro 
per  seipsum,  sed  potius  per  humidum 
radicale  quod  est  in  membro  a  membro 
corporaliter  descendente  in  ipsum,  et 
comprehendente  ipsum  totum,  sicut  lac 
comprehenditur  a  coagulo,  accipit  virtu- 
tem  illius  membri  ot  motum,  et  sic  unit 
se  ei,  et  influit  in  ipsum.  Et  haec  est 
quarta  digestio,  cujus  superfluum  est  se- 
men  generationis,  ut  dicunt  Philosophi. 
Et  patet,  quod  non  est  simplex  humor 
nutrimentalis,  sed  est  humor  quidam 
commixtus  ex  humido  nutrimentali,  et 
ex  corporali  humido  hcpalis,  cordis,  et 
omnium  membrorum,  quae  virlute  com- 
prehendunt  ipsum  tolum  et  forniant. 
Unde  corporaliler  in  semine  sunt  humi- 
ditates  omnium  membrorum  et  virtutes  : 
et  sic  tit  decisio  seminis  ab  ipso.  Pro- 
pter  quod  dicit  Plato,  semen  esse  par- 
vum  animal,    ut    recitat  Aristoteles  in 


libris  de  Animalihus  de  ipso.  Et  licet 
qugelibct  humiditas  cujuslibet  mcmbri 
parva  sit  quantitate,  tamen  virtute  com- 
prehendit  totum  :  sicut  parva  stilla  bal- 
sami  in  niagnum  vas  immissa,  totum 
comprehendit  virlute  sua.  Et  hoc  modo 
corpulenta  substantia  Adae  totum  semeii 
generationis  totius  humani  generis  com- 
prehendit,  et  fuit  in  ipso  etiam  secundum  : 

corpulentam  substantiam. 

Ad  prima  ergo  quse    hoc  probant,  di-   Ad  i 
cendum  quod    procedunt,   et    veritatem 
concludunt. 

Ad  PRiMUM  quod  in  contrarium  est,  di-  Adobjc 
cendum  secundum  Augustinum,  quod 
quodlibet  continuum  divisibile  est  in  in- 
finitura.  Unde  nihii  prohibet,  quod  hu- 
midum  radicale  quod  fuit  in  corpore 
Adae,  quantitate  quidem  parvum,  virtute 
autem  maximum,  quantitale  corporali 
divideretur  in  infinitum  in  omnes  qui 
nascituri  erant  de  Adam,  etsi  infmiti 
sunt,  et  toti  generationi  humanae  daret 
virtutem  formativam,  et  comprelienderet 
ipsam  :  nec  oportuit  propter  hoc  majus 
esse  corpus  Adae  quam  fuit  :  quia  corpus 
parvum  divisibite  est  in  infinitum  sicut 
et  magnum.  Tamen  Magistri  in  Senten- 
tiis  opinio  est,  quod  factum  6st  hoc  per 
multiplicationem  corporis  Adae  in  seipso, 
sicut  muilipiicavit  Dominus  quinque 
panes  in  satietatem  quinque  mifiium 
hominum.  Sed  quia  ex  hoc  sequitur, 
quod  totum  opus  naturae  quod  fit  per 
generationem,  esset  miracufosum,  ideo 
priuium  dictum  Augustini  probabilius 
est,  quod  scilicet  fiat  per  divisionem  in 
inlinilum  corpulentae  substantiae,  quae 
fuit  in  Adam. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  superfluum  Adobj^ 
quartae  digestionis  non  est  unum  humi- 
dum  simplox,  sed  ex  multis  humidis  ra- 
dicaHum  membrorum  mixtum,  quorum 
quodlibet  divisibiJe  est  in  infinitum  se- 
cundum  corpulentam  substantiam,  quae 
est  in  ipso  per  actum  generationis. 

Ad  aliud   dicendum,  quod  hoc  argu-Adobji 
mentum  provenit   ex  ignorantia  philoso- 
phiae  :  quia  delectationem  in  operatione 


fi 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU^ST.  110. 


313 


non  facit,  quod  sit  actu  pars  vel  potentia  dicitur  fuisse  in  primo  parente  omne 
separata  vel  conjuncta  sive  divisa  vel  quod  in  humanis  corporibus  naturaliter 
unita  :  sed  quod  sit  operatio  secundum  est,  descenditque  a  primo  parente  lege 
proprium  et  connaturalem  habitum  non  propagationis,  et  in  se  auclum  et  multi- 
irapedita,  ut  dicit  Aristoteles  in  X  Ethi-  plicatum  est,  nulla  exteriori  substantia 
corum.  Titillationem  autem  in  coitu  facit  in  id  transeunte,  et  ipsum  in  futuro  re- 
confricatio  seminis  ad  nervos  sensibiles  surget.  Fomentum  quidem  habet  a  ci- 
in  exitu.  bis,  sed  non  convertunturcibi  in  huma- 

Et  ad  id  quod  objicitur  de  dolore  sen-  nam  substantiam,  quse  scilicet  per  pro- 
sus  divisionis  continui,  dicendum  quod  pagationem  descendit  ab  Adam.  Trans- 
est  divisio  violenta,  et  illius  sensus  est  misit  enim  Adam  modicum  quid  de 
dolor.  Et  est  divisio  communicationis  et  substantia  sua  in  corpora  filiorum, 
propagationis,  et  illius  sensus  est  maxi-  quando  eos  procreavit,  id  est,  aliquid 
ma  delectatio  :  quia,  sicut  dicunt  Philo-  modicum  de  massa  substantise  ejus  divi- 
sophi  sic  :  «  Coitus  est  res  divina,in  quo  sum  est,  et  inde  formatum  corpus  filii, 
natura  posuit  delectationem  ut  appeta-  suique  multiplicatione  sine  rei  extrinse- 
tur  propter  esse  divinum  et  conservatio-  coe  adjectione  auctum  est  :  et  de  illo  ita 
nem  speciei.  »  augmentato      aliquid     inde     separatur, 

iobject.4.  ^^  ULTiMUM  dicendum,  quod  in  hoc  unde  formanlur  posterorum  corpora  : 
probatur  unitas  animse  secundum  sub-  et  ita  progreditur  procreationis  ordo 
stantiam  :  quia  quando  intense  est  in  lege  propagationis  usque  ad  finem  hu- 
actu  unius  potentiae,  non  potest  esse  in-  mani  generis.  Propter  quod  constat 
tense  in  actu  alterius  :  et  cum  delectatio  omne  genus  humanum  secundum  cor- 
maxima  sit  in  coitu^  et  delectatio,  ut  pulentam  substantiam  in  Adam  fuisse.  » 
dicit  Plato,  est  generatio  in  sensibilem  Ex  hoc  concluditur,  quod  modus  propa- 
animam,  non  potest  cum  hoc  esse  in  gationis  descendendi  ab  Adam  per  mul- 
intensa  delectatione  devotionis  :  et  ideo  tiplicationem  seminis,  est  in  seipso  sine 
Sancti  prohibuerunt  amplexus  tempore  additione  rei  extrinsecse. 
devotionis.  2.  Adhuc,  Beda  super   illud  Matthsei, 

XV,  17  :  Non  intelligitis  quia  omne 
quod  in  os  intrat,  in  ventrem  vadit,  et 
in  secessum  emittitur  ?  «  Nihil  extra 
hominem  introiens  in  eum  est,  quod 
possit  ipsum  coinquinare  :  quia  ad  pri- 
mum  tactum  liquidior  cibus  et  potus  ad 
membra  diffunditur,  quamvis  tenuissi- 
mus  humor  et  liquens  esca  cum  in  venis 
et  artubus  cocta  fuerit  et  digesta,  per 
occultos  meatus,  quos  Grseci  poros  vo- 
cant,  ad  inferiora  dilabitur,  et  in  seces- 
Secundo,  Qua?ritur  de  modo  propaga-  sum  emittitur,  non  cedit  in  naturam 
tionis  ex  uno  in  omnes.  ejus  quod  alitur.  »  Est  ergo  modus  pro- 

Et  hoc  quseritur  ratione  ejus   quod   di-     pagationis    secundum  hoc  per  multipli- 
cit  Magister  in  illo  cap.  ibi,    Quibus  re-     cationem  ejus  in  seipso  quod  descendit  a 
spo7ideri  potest.\]h\  sic  dicit,  quod  «  ma-     primo  parente. 
terialiter   et  causaliter,    non  formaliter,         3.  Adhuc,Augustinus  in  libro  XXII  de 


MExMBRUM  II. 

De  modo  propagationis  ex  iino  in 
omnes  *. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.   in  III   Sen-      jusce  nova?  editionis. 
tentiarum,  Dist.  III,  Art.  26.  Tom.  XXVIII  liu- 


314 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  mJED. 


Civitate  Dei  *■  quccrit,  Si  unus  comeda- 
tur  ab  alio,  in  quo  resurgat  caro  com- 
esta?  Et  solvit  dicens,  quod  resurget 
in  60  in  quo  prima  caro  humana  esse 
ccepit,  et  non  in  eo  qui  comedit  :  quia 
ab  illo  in  alimentum  quasi  mutuo  est 
accepta.  Et  sic  patet,  quod  non  conver- 
titur  in  humanam  naturam  nutrimentum 
secundum  veritatem  humanae  naturaB  : 
ergo  nihil  estde  veritale  humanae  naturse 
nisi  quod  per  propagationem  descendit 
ab  Adam. 

i.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem*,  quae- 
rit,  In  qua  quantitate  parvuli  resurgant  ? 
Et  solvit,  quod  resurgent  in  quantitate 
quae  fuit  in  virtute  seminali.  Omnis  enim 
illa  quantitas  quae  per  incrementa  aetatis 
apparet  in  hominibus,  primo  fuit  in  vir- 
tute  seminali,  in  qua  etiam  luerunt  den- 
tes  in  his  qui  moriuntur  sine  dentibus, 
sicut  abortivi.  Ex  quo  videtur,  quod 
solura  iilud  sit  de  veritate  humanoe  na- 
turae,  quod  est  in  virtute  seminali,  et 
quod  decisum  est  a  primis  parentibus. 
6ed  conira.  CoNTRA  objiciuut  quidam  ex  his  quse 
fmnt  circa  naturam  et  in  natura  per  si- 
mile. 

1.  Dicunt  enim,  quod  licet  in  grano 
sit  virtus  augmentandi  se,  tamen  non 
augmentat  se  nisi  per  conversionem 
alterius  in  ipsum,  sicut  per  humidum 
nutrimentale.  Cum  ergo  in  omnibus 
quae  augmentantur,  una  ratio  sit  aug- 
menti,  ut  dicit  Philosophus  in  libro  II  de 
Anima  :  «  Omnium  natura  constantium 
terminus  est  et  ratio  magnitudinis  et 
augmenti  :  »  videtur,  quod  aliquid  cx- 
trinsecum  convertatur  in  veritatom  na- 
turae  hominis^  per  quod  augmentatur  et 
crescit. 

2.  Adhuc,  In  prinio  de  Ge?ieratioiie  et 
Corruptione,  cap.  de  augmento,  deter- 
minat  Philosophus,  quod  in  augmento 
et  nutrimento  additio  fit  cuiHbet  parti 
sccundum  formam,  et  non  cuilibet  se- 
cundum  materiam  :  pars   autem   secun- 


dum  formam  de  veritate  humanae  naturae 
est  :  ergo  in  augmento  et  nutrimento 
additio  fit  ei  quod  negatur  naturae  hu- 
manae  :  ergo  aliquod  extrinsecum  per 
augmentum  et  nulrimentum  videtur 
converti  in  veritatem  humanae  nalurae. 

3.  Adhuc,  Opus  multiplicationis  rei  in 
seipsa  miraculosum  opus  est,  et  soli  Deo 
attribuendum,  natura  enim  non  potest 
in  illud  :  propagatio  autem  opus  naturse 
est  :  ergo  non  est  ex  multiplicatione  rei 
alicujus  in  seipsa. 

4.  Adhuc,  Quidam  objiciunt  ex  hoc 
quod  dicit  Magister  Hugo  in  Sententiis, 
sic  :  «  Sane  sex  sunt  opera  quibus  om- 
nia  quae  fmnt,  ad  elTectum  producuntur. 
Primum  est,  de  niliilo  aliquid  facere  : 
et  hoc  soli  Deo  convenit.  Secundum  est, 
de  ahquo  ahqua  facere  secundum  sub- 
stantiam  et  quantitatem  in  majus  :  et  est 
opus  augmentationis.  Tertium  est,  de 
aliquo  aliqua  facere  et  secundum  sub- 
stantiam  et  quantitatem  in  minus  :  et 
est  opus  diminutionis.  Quartum,  de  ali- 
quo  aliqua  facere,  non  tamen  secundum 
substantiam  et  quantitatem  in  majus, 
sicut  est  opus  multiplicationis,  nisi  ali- 
quid  in  seipso  parvum  multiplicatum 
magnam  in  seipso  acceperit  quantitatem, 
sicut  multiplicatio  quinque  panum  in 
saturitatem  quinque  millium  hominum. 
Quintum  opus  est,  de  aliquibus  aliqua 
facere,  non  tamcn  secundum  substan- 
tiam  et  quantitatem  in  minus,  sicut  est 
divisio  totius  in  partes.  Sextum  est,  de 
aliquo  nihil  facere.  Et  ex  his  operibus 
quatuor  soli  Deo  conveniunt.  Duo  con- 
veniunt  etiam  creaturae.  Dividere  enim 
totum  in  partes  in  minus,  potest  crea- 
tura  :  et  componere  multa  in  unum  in 
majus,  potest  etiam  crcatura.  Sed  de  ni- 
hiJo  aliquid  facere  non  potest  creatura. 
Similiter  parvum  in  magnum  secundum 
substantiam  et  quantitatem,  quod  opus 
est  multiplicationis,  non  potest  creatura  : 
quia  hoc  non  fit  sine  creatione    substan- 


*  S.  Adgustinus,  Lib.   XXII  de  Civitate  Dei, 
cap.  H. 


*  Idem,  Ibidem,  cap.  14. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QUJEST.  110. 


313 


tiae.  Similiter  aliquid  in  nihilum  redi- 
gere,  est  opus  solius  creatoris,  non  crea- 
turae.  Siniiliter  incrementum  dare  rei 
constitutse  et  parvse  secundum  naturam, 
opus  solius  Dei  est.  Unde,  I  ad  Corintii. 
III,  7  :  Neque  qui  plantat  est  aliquid, 
neque  qui  rigat  :  sed  qui  incrementum 
dat,  Deus.  »  Ex  his  patet,  quod  quatuor 
opera  soli  Deo  conveniunt,  et  duo  crea- 
turee.  Videtur  ergo,  quod  opus  propaga- 
tionis  per  multiplicationem  rei  in  seipsa, 
non  est  opus  naturae,  sed  soHus  Dei. 

5.  Adhuc,  Chrysostomus  super  Joan- 
nem,  et  Anselmus,  cursus  rerum  distin- 
guunt  dicentes,  quod  cursus  rerum  aut 
est  voluntarius,  aut  naturalis,  aut  mira- 
bilis.  Propagatio  naturoe  non  est  de 
cursu  voluntario,  nec  mirabili  :  ergo  na- 
turali  :  ergo  non  fit  modo  mirabili. 
Multiplicatio  rei  in  seipsa  est  de  modo 
et  cursu  mirabili  :  ergo  propagatio  quse 
est  opus  naturale  tantum,  non  est  mul- 
tiplicatio  rei  in  seipsa  quod  de  cursu 
mirabili  est  :  ergo  et  soli  Deo  attribuen- 
dura. 

lutio  SoLUTio.  Dicendum,  quod  in  veritate 
«  omnes  Doctores  sancti,  Augustinus, 
et  Beda,  Strabus,  Hieronymus,  Grego- 
rius,  et  Magister  in  Sententiis,  in  hoc 
conveniunt,  quod  secundum  corpulen- 
tam  substantiam  propagatio  hominum 
facta  est  ex  Adam,  ita  quod  modicum 
corporis  Adse  decisum  ab  ipso,  transivit 
in  generationem  filiorum  suorum  :  quod 
multiplicatum  in  seipso  per  virtutem  di- 
vinam,  auctum  est  in  totam  quantitatem 
corporum  filiorum  :  et  ex  illis  produ- 
ctum  in  nepotes,  per  eamdem  virtutem 
auctum  est  et  muUipHcatum  in  seipso  in 
totius  mundi  propagationem.  Et  quia 
credimus  tantos  patres  hoc  per  inspira- 
tionem  dixisse,  non  licet  contradicere 
eis,  praecipue  cum  nulla  aucloritas  inve- 
niatur  quse  contrarium  dicat. 

Et  ad  hoc  quidam  antiquorum  Magi- 
strorum  invenerunt  quasdam  convenien- 
tias  satis  bonas.  Dicunt  enim,  quod  ma- 
terise  elementali  datum  est  et  inditum  a 


Creatore,quoddilatet  se  et  multiplicet  ad 
suse  formse  extensionem  et  quantitatem  : 
quia  aUter  ex  uno  pugillo  aquee  non  fie- 
rent  decem  aeris,  ut  dicit  Philosophus 
in  II  de  Generatione  et  Corruptione.  Ita 
dicunt,  quod  inditum  est  primee  materiae 
elementorum,  quod  ex  modico  illius  ma- 
teriee  per  multiplicationem  ejusdem  in 
seipso,  potest  fieri  materia  in  totam  for- 
mam  illam  dilatanda,  etiam  si  totum 
mundum  occuparet  :  et  sic  ex  modico 
illius  materiee  primse  fieri  potest  totus 
aer,  qui  totum  mundum  replet,  muUi- 
plicante  se  materia  ad  formam  et  dila- 
tante.  Et  simihter  est  de  materia  aquee 
ad  aquam,  et  de  materia  terrse  ad  ter- 
ram,  et  de  materia  ignis  ad  ignem.  De 
hoc  duo  dant  exempla  :  unum  in  naturis, 
et  alterum  in  mathematicis.  In  naturis 
de  luce,  quee  multiplicat  se  in  seipsa 
sine  sui  diminutione.  Unde  Ovidius  in 
Arte  amandi  : 

Quicl  vetat  apposito  luraeii  de  lumine  tolli  ? 
Mille  licet  sumaiit,  deperit  inde  niliil. 

In  mathematicis  est  exemplum  de 
puncto,  quod  est  substantia  posita  in 
continuo,  ut  dicit  Aristoteles  in  primo 
Posteriorum,  cnjus  imaginabilis  cursus 
in  continuo  multiplicat  ipsum  in  totam 
hneam,  principium,  medium,  et  finem, 
sine  aliqua  adjectione  alicujus  extrinseci 
ad  ipsum.  Ita  dicunt,  quod  cum  homo 
compositus  sit  ex  materia  quatuor  ele- 
mentoruni,  conveniens  fuit,  ut  poten- 
tiam  multiplicationis  matcriee  quatuor 
elementorum  haberet  sibi  inditam,  ut 
scilicet  posset  se  multiphcare  ad  suam 
formam.  Forma  autem  est  anima,  qu(E 
est  actus  corporis  organici.  Et  ideo  ma- 
teria  seminalis  ex  qua  fit  propagatio, 
virtute  indUa  sibi  muUipUcat  se  ad  nu- 
merum  et  ad  quantitatem  organorum, 
quae  possunt  moveri  ad  tot  et  tantas  po- 
tentias  quot  et  quantse  sunt  in  anima. 
Etiam  addunt,  quod  hoc  maxime  luit 
concedenduni  corpori  Adse  :  quia  illud 
factum    fuit  non  ut  esset  corpus  hujus 


316 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


individui  tantum,  sed  ut  esset  princi- 
pium  totius  humance  naturae  propagan- 
dve  ex  ipso  :  quia  aliter  negasset  ei  crea- 
tor  id  unde  posset  esse  principium,  quod 
est  contra  Platonem,  qui  in  secunda 
parte  Timccei  sic  dicit  :^|«  Creator  nulli 
negavit  aliquid  eorum  qujie  faciunt  ad 
esse,  vel  bene  esse  ipsius.  »  Hoc  igitur 
praecipue  non  debuit  negari  illi  corpori, 
cujus  veram  et  corpulentam  substantiam 
per  propagationem  etiam  ipse  creator 
assumpturus  erat  :  et  sic  totam  naturam 
liberaturus  a  corruptione  primoe  prseva- 
ricationis. 

Ad  1. 1  Sic  ERGO  dicendo,  quod  propagatio  lit 
ex  primo,  quod  secundum  corpulentam 
substantiam  descendit  a  corpore  Adam 
pcr  multiplicationem  sui  in  seipso,  di- 
cendum  est  ad  primum  quod  objicitur 
in  contrarium,  quod  non  est  simile  de 
natura  hominis,  et  de  natura  aliorum. 
Alia  enim  nutriuntur  et  augmentantur 
secundum  cursum  naturse  simplicem  : 
homo  autem  secundum  cursum  provi- 
dentiae  divinae,  qui  in  hoc  fecit  hominem 
ad  imaginem  suam,  ut  dicit  Augnstinus, 
ut  esset  principium  sui  generis,  quem- 
admodum  Deus  principium  omnium. 
Cum  enim  non  possit  esse  principium 
per  causam  efficientem  sicut  Deus,  opor- 
tuit  quod  esset  principium  per  corpulen- 
tam  substantiam  materiae. 

Adobject. 2.  Ad  aliud  dicendum,  quod  ut  dicit 
Philosophus,  quadibet  pars  nutriti  auge- 
tur  secundum  formam,  et  non  secun- 
dum  materiam  :  sed  non  fit  hoc  per 
conversionem  nutrimenti  in  ipsum,  ut 
dicunt  Sancti  :  sed  quia  per  nutrimen- 
tum  fovet  ipsum  ad  hoc  ut  multiplicet 
in  seipso.  Sicut  enim  supra  dictum  est, 
humiditates  sunt  in  nutrimento  et  virtu- 
tes  omnium  membrorum,  ex  quibus  ac- 
cipit  virtutem  multiplicandi  se  ad  for- 
mas  omniuni  membrorum,  sicut  quaeli- 
bet  materia  multiplicatsead  extensionem 
suae  formae. 


'  Cf.  Joan.  VI,  5  et  seq. 

«  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Gomment.  in  IV  Sen- 


4 


Ad  aliud  dicendum,  quod  multiplica- Ad«bj 
tio  rei  in  seipsa  sine  aliquo  extrinseco 
ipsum  fovente,  iUa  non  potest  esse  sine 
creatione  novae  materiae,  et  ilia  est  mira- 
cuiosa,  et  non  fit  nisi  per  creatorom  : 
sed  muhiplicatio  rei  in  seipsa  cum  ex- 
trinseco  fovente  ipsum  et  alente,  est  de 
propagatione  corporis  humani,  quod  est  i 
principium  materialc  totius  naturae  hu- 
manae,  illud  est  naturale  et  non  miracu- 
losum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  illi  sex  mo-  Adobj 
di  propagandi  sunt,  ut  dicit  Magister 
Hugo,  et  quatuor  soli  Deo  conveniunt. 
Sed  iste  modus  propagationis,  quod 
scilicet  aliquid  accipit  viitutem  multipli- 
candi  se  in  seipso  ex  aliquo  extrinseco 
fomentum  sibi  praestante,  quo  se  possit 
extendere  et  multiplicare  ad  quantitatem 
suae  formae  debitam,  non  est  idem  ille 
quo  multiplicatur  res  in  seipsa  per  crea- 
tionem  sicut  quinque  panes  *.  Sed  est  ilie 
qui  debetur  corpori  primi  hominis,  se- 
cundum  quod  est  principium  materiale 
totius  generis  sui. 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod  jam    so-Adob 
lulum  est  :  quia  ille  cursus  multiplicatio- 
nis  talis  non  est  mirabilis,  sed  naturalis 
illi  corpori,  quod  principium    materiale 
est  totius  generis  sui,  ut  dictum   est. 


MEMBRUM   HI. 

Uirum  aliquid  de  ciho  transeat   in  veri- 
tatem  humanse  naturse  *  ? 


Tertio  quaeritur,  Utrum  aliquid  de  cibo 
transeat  in  veritatem   humanae  naturae? 

Et  hoc  quaeritur  ratione  ejus  quod  di- 
cit  Magister  in  ilio  cap.  Quod  vero  nihil 
extrinsecum  in  humani  corporis  naturam 
transeat. 


tentiarura,    Dist.   XLIV,     Art.   7.   Tom.    XXX      \ 
hujusce  novae  editionis. 


IN  n  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QU^ST.  HO.  3i7 

Videtur  autem,  quod  aliquid  extrinse-  sis  est,    cum    dicat    Apostolus,  I  ad  Co- 

cum  transeat  in  naturam.  rinth.  xv,  51:  Omnes   qiiidem    resurge- 

l.Augustinus  iniibrode  Vera  religione  mus,  sed  jwn  omnes  immutabimur.    Et, 

inquit  :  «  Aliquid  de  cibo   sive    alimento  Job,    xix,    26  :     Rursum    circumdabor 

quod  est  fceculentissimum,    redditur  ter-  pelle  mea. 

rae  ad  alias  formas    assumendas  :    illud  4.  Adhuc,  Act.  ix,  19  :  Cum  accepisset 

convertitur  in  fimum   terrse,  qui  fcecun-  cibum,  confortatus  est.  Cibus   non  con- 

dat  terram    ad   plantas    producendas   et  fortat  nisi   additus  substantise.   Ergo  vi- 

slirpes.  Aliud  per  totum  corpus  exhalat  detur,  quod  cibus    additur  substantife  : 

per  fumositates   et   sudores.    Aliquid  in  et  subslantia  de  veritate  humanae  natu- 

totius   animahs    corpore  kilentes  nume-  r*  est :  ergo  cibus  converlilur  in  verita- 

ros,    hoc    est,    proportiones     accipit,  et  tem  humanae  natura^. 

inchoat,  sive  transit  in  prolem.  »  Patet  o.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  XXII  de 

ergo,    quod    aliquid    de   cibis   assumptis  Civitate  Bei  \  quaerit,  Quid  tiat  de  par- 

transit    in    veritatem    humance    naturce  vuHs   in    minima     quantitate    mortuis  ? 

quae  ex  semine  nascitur.  Utrumne  resurgant  in  quantitate   debita 

2.  Adhuc,  Gimundus    in    libro   II    de  secundum  longitudinem,  spissitudinem, 

Corpore  Domini   contra  Berengarium  :  et  latitudinem,  preecipue  cum   niliil   de 

a  Aliquid  de  cibis  nostris  corruptibilibus  cibo  convertitur  in    veritatem   humance 

Philosophi   et   medici    docent,    dicentes  naturae   unde    accipiatur    materia,    cum 

partem  ciborum   nostrorum  et  potuum,  dicat  Apostolus,  I  ad  Corinth.    xv,    52, 

eam  scilicet  quse  corpulentior    et  corru-  quod  mortui  resurgent  incorrupti.    In- 

ptior  est,  per  secessum    emitti  :    partem  corruptus     enim     est,   qui    in    nullo    a 

autem  subtiliorem  et  utiliorem  vi    natu-  quantitate  debita  diminuitur  :  et  hoc  non 

rae  per  diversas  parles  corporis  distrahi,  potest  haberi  ab  illo  quod  decisum  est  a 

et  in  carnis  naturam  et  sanguinis  versam  corpore    Adse     :     oportet     ergo,    quod 

iri  vel    vertendam    esse  :   partem   vero  de  cibo  sumatur   qui   transeat  in  verita- 

aliam  subtilem  quidem,  sed  minus  utilem  tem  humanae  naturae  :   quia  nihil  resur- 

corpulentam,     vel    quidem    per  fluxum  get  quod  non  est   de   veritate    humanae 

narium,  vel  sputa,  vel  quolibet  alio  mo-  naturae,  et  quod  accepit  ab   anima  radi- 

do  jactari.  »  Ex  his  patet,    quod  ahquid  cem  immortalitatis.    Dicit    enim  Dama- 

de  cibo  convertitur  in  naturam  veram  et  scenus  in  libro  IV  de  Fide  orthodoxa, 

humanam  per  nutrimentum  et  augmen-  cap.     de   resurrectione,    quod  ideo  sohi 

tum  :  et  sic  non   est    verum    quod  dicit  anima  in  resurrectione   sine  corpore  re- 

Magister,  quod  nihil  de  cibo    transeat  in  surgente   non   praemiabitur  :    quia    non 

veritatem  naturae  humanae.  sola    sine    corpore    dum    homo    viveret 

3.  Adhuc,  Objiciunt    quidam,   quod  si  athletice   pugnavit  contra    diabolum    et 

hoc  solum  est  de    veritate  humanae  na-  vitia,     sed  cum    corpore  :  propter  quod 

turse,  quod  decisum  est  a  primis  paren-  necesse  est,  quod  corpus  resurgat  secun- 

tibus  et  multiplicatum    in    seipso  :    cum  dum  ordinem  justitiae  divinae  :  quia  ali- 

hoc  quod  est  de  veritate  humanae  natu-  ter  non  praemiaretur. 

rae,  ut  dicit  Augustinus  in  hbro  XXH  de  G.  Adhuc,  Augustinus  loquens   contra 

Civitate  Dei,  resurgat  in  eo  in    quo  pri-  Tertullianum  in  libro  VI  super  Genesim 

mo  cffipit  esse  vera  natura    humana,  se-  ad  litteram   dicit,   quod    «    nihil   potest 

quilur  ex  hoc,  quod  tota  veritas   huma-  inspissari  in  parte  una,   nisi  attenuetur 

nee   nalur£e   resurget  in    Adam  :    et    sic  in  parte  altera,  nisi  aliquid  addatur  ei.  » 

nullus  resurget  nisi  Adam  :  quod  luere-  Si  ergo    primum    decisum   de    corpore 

'  S.  AuGUSTUUs,  Lib,  de  Civitate  Dei,  cap.  14. 


318 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Adse  per  multiplicationem  dividitur  in 
multa,  oportet,  quoJ  detlciat  in  ipso  et 
aunihiletur,  nisi  per  additioncm  recupe- 
ret  substantiam  :  et  sic  necesse  est,  quod 
cibus  addat  ei  substantiam  per  conver- 
sionem  in  ipsum. 

Sed   contra.        CoNTRA  : 

1.  Si  hoc  concedatur,  objicit  Magister 
inconlrarium  de  Evangelio  Matlhaei,  xv, 
17,  quia  omne  quod  in  os  ititrat,  in  cen- 
trem  vadil,  et  in  secessiim  emittitur.  Et 
Glossam  Bedi£  inducit  qu;e  supra  indu- 
cta  est. 

2.  Objicit  etiam  pcr  rationem  sic  di- 
cens  :  Quod  etiani  ratione  ostendi  pot- 
est  hoc  modo  :  Puer  qui  statim  post  or- 
tuni  moritur,  in  illa  statura  resurget 
quam  habiturus  erat,  si  vivcret  usque  ad 
setatem  triginta  annorum  nullo  vitio  im- 
pedilus.  Unde  crgo  illa  substantia  quse 
adeo  parva  fuit  in  ortu,  in  resurrectione 
tam  magna  erit,  nisi  sui  in  se  multipli- 
catione  ?  Unde  apparet,  quod  etiamsi 
viveret,  non  aliunde  sed  in  se  augmen- 
laretur  illa  substantia  :  sicut  costa  de 
qua  facta  est  prima  mulier,  et  sicut  pa- 
nes  evangelici  '. 

soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  propter 
istas  rationes  quidam  dixerunt,  quod  in 
veritate  ex  superlluo  nutrimenti  quod 
convertitur  in  veram  naturam  hominis 
secundum  omnia  similia,  ex  quorum  nu- 
trimento  et  augmento  nutriuntur  et  au- 
gentur  membra  dissimilia,  ut  dicunt 
physici,  fit  generalio.  Et  illi  tenent  viam 
superius  positam,  quod  scilicet  nutri- 
mentum  primo  accipit  virlutem  hepatis, 
secundo  cordis,  tertio  virtutes  omnium 
membrorum,  et  maxime  cerebri,  a  quo 
fit  decisio  seminis  principaliter.  Et  mo- 
dum  acceptionis  ponunt  sicut  superius 
positus  est,  quod  scilicet  membrum  de 
humore  suo  radicali  immittit  aliquid 
in  humorem  cibi,  qui  diflusus  in  ipso 
principaliter  totum  comprehendit  et  for- 
mat,  et  virtutem  dat  ei  convertendi  se  in 


membrum  :  quod  quidem  primo  separa- 
tum  fuit  a  membris  Adcc,  secundo  con- 
ceptum  in  membris  fdiorum,  et  sic  trans- 
fusum  ulterius  in  posteros,  et  sic  in  in- 
fmitum  dicitur  dare  generationem  :  quia 
illud  iiumidum  vaporaliter  dilTusum,  di- 
visibile  esl  in  infmitum  :  quod  semper 
sequitur  virtus  formativa  cibum  conver- 
tens  in  seipsum.  Et  illi  concedunt,  quod 
de  cibo  aliquid  transit  in  verilatem  hu- 
manse  natura?,  modo  quo  dictum  est  : 
et  quod  hoc  modo  secundum  corpulen- 
tam  substantiam  originaliter  fuimus  om- 
nes  in  Adam,  et  non  secundum  aliquid 
substantialiter  et  materialiter  distinctum 
quantitate  determinata.  Et  hsec  opinio 
videtur  liabere  originem  a  Platone,  qui 
dixit  semen  esse  parvum  animal,  pro- 
pter  virlutes  omnes  in  ipso  congregatas, 
ut  ante  dictum  est. 

Dicunt  etiam  isti,  quod  aliquid  de 
corpulenla  substantia  Adse  divisum  spi- 
ritualiter  in  omnes,  est  in  quolibct  :  et 
propter  hoc  dixisse  sanclos,  quod  om- 
nis  homo  secundum  corpulentam  sub- 
stantiam  fuit  in  Adam  :  quia  aliquid 
divisum  ab  illo  in  quolibet  est,  Sed  non 
dicunt,  quod  illud  multipHcatum  in  se- 
ipso,  accipiat  quantitatem  debitam  et  per- 
fectionem,  sed  potius  ex  cibo  alitum,  cui 
ut  ad  se  posi^it  converli,  illud  spirituale 
humidum  immissum  dat  virtutem  et 
motum. 

Et  hi  ad  argumenta  Magistri  inducla 
pro  se  sic  respondcnt. 

Ad  hoc  quod  de   Evangelio  inducilur,  Adobjcct 
dicunt,  quod  licet  Dominus  dicat,    Omne 
quod  in  os   intrat,   non   dicit  tolum  :  et 
est  accommoda  distributio,  hoc  est,  de 
quolibet  aHquid. 

Per  omnem  eumdem  modum  respon- 
dent  ad  auctoritatem   Bedae. 

Ad  m  quod  objicitur  per  rationem  de  Adobjeci 
parvuHs  qui  resurgent  in  aetate   triginta 
annorum.  Respondent  per  Augustinum, 
ibidem,  in  Hbro  XXII  de    Civitate  Dei, 
qui  non  assignat  causam,   quod   multi- 


1  Cf.  Joan.  VI,  iJ  et  seq. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVII,  QUtEST.  111. 


319 


plicetur  in  seipso,  sed  dicit,  unde  de- 
esset  crealori  materia  qui  de  nihilo 
cuncta  creavit  ?  Et  significat,  quod  de 
materia  creata  perficiat  quantitatem  re- 
surgentium  :  et  ideo  non  sequitur  quod 
infert  Magister,  quod  si  parvulus  ille 
vixisset,  quantitatem  debitam  ex  multi- 
plicatione  primi  in  seipso  accepisset. 
Hoc  autem  quod  inducit  de  costa  Hevae, 
supra  disputatum  et  solutum  est  in 
quaestione  de  formatione  Hevse. 

Et  quod  inducit  de  panibus,  jam  ante 
solutum  est  ^  :  quia  non  fuit  sine  crea- 
tione  nova3  materiae  illa  multiplicatio : 
ideo  miraculosa  est. 


Ad   5. 


Ad  auctoritates  Augustini  et  Gimun- Ad  1,2,3  614. 
di    primo   inductas,   et    etiam    Actuum, 
IX,  19,  dicendum,  quod  secundum  istam 
opinionem   concedendaj    sunt  et  proce- 
dunt. 

Ad  m  quod  objicitur,  Si  tota  veritas 
humanae  naturae  fuit  in  Adam  secundum 
corpulentam  substantiam,  tunc  deberet 
in  Adam  resurgere,  et  non  in  aliis  :  di- 
cendum  quod  id  quod  est  de  substantia 
individui  quod  est  Adam,  resurget  in 
eo :  id  autem  quod  est  separatum  ab 
eo,  in  substantiam  alterius,  resurget  in 
eo  in  quem  separatum  est  :  quia  illud 
est  de  veritate  illius  naturoe  et  non  Adse. 


QUiESTIO  CXI. 


De  fomite. 


Rellqua  hujus  distinctionis,  scilicet 
qualiter  peccatum  per  carnem,  et  non 
per  animam  transit  in  posteros  ?  et, 
Qualiter  propter  concupiscentiam  pec- 
catum  dicitur  esse  in  carne,  et  est  cau- 
sa  peccati  in  anima?  et,  Utrum  fceditas 
quse  est  fomes  in  carne,  sit  culpa  vel 
poena?  et,  A  quo  sit,  utrum  a  Deo,  vel 
a  quo,  et  ad  quid  sit  ?  et,  Utrum  concu- 
bitus  matrimonialis  per  cujus  legem 
concupiscentialem  transfunditur  origina- 
le  in  parvulos,  sit  peccatum  vel  non  ? 
et,  Qualiter  a  parentibus  qui  nullum  ha- 
bent  peccatum,  tamen  originaliter  trans- 
funditur  in  parvulos  ?  Omnia  in  prseha- 
bitis  et  disputata  et  determinata  sunt  : 
et  ideo  transeundum  est  ad  distinctio- 
nera  XXXII,  ubi  Magister  determinat  de 
remissione  originalis  peccati. 


Dicit  autem,  cap.  Duplici  ergo  ratio- 
ne  originale  peccatum  dicitur  dimitli  in 
baptismo. 

Ubi  Iria  sunt  quaerenda. 

Primo,  An  contingat  fomitem  exstin- 
gui  ? 

Secundo,  Quid  sit  fomitem  exstingui  ? 

Tertio,  In  quibus  sanctis  exstinctus 
sit? 


MEMBRUM  I. 

Utrum  contingat   fomitem     exstingui  ? 


Primo  objicitur  sic  : 
Videtur  enim,     quod   non    contingal 
exstingui. 


*■  Cf.  Artic.  praecedentem,  ad  object.  4. 


320 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


1.  I  Joan.  I,  8  :  Sidixermms  quoniam 
peccatum  non  habemus,  ipsi  nos  seduci- 
mus,  et  veritas  innobis  non  est.  Pecca- 
tum  noii  est  nisi  ex  concupiscentia  et 
fomile  :  quia  dicit  Augustinus  in  libro 
de  Nuptiis  et  concupiscentia,  quod  ex 
concupiscentia  et  fomite  tamquam  filia 
peccati  innascilur  peccatum  :  ergo  vide- 
tur,  quod  in  nullo  exstinguitur. 

2.  Adhuc,  Job,  xv,  li  :  Quid  est  ho- 
mo  ut  immaculatus  sit,  et  ut  justus  ap- 
pareat  natus  de  muliere  ?  Cum  ergo 
peccatum  non  insit  sine  concupiscentia 
et  fomite,  videtur  quod  nuUus  sit  sine 
fomite  :  ergo  in  nullo  exstinguitur. 

0.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  Retra- 
ctationum  :  «  In  hac  vita  nemo  itaservat 
mandata  justitice,  ut  non  sit  ei  necessa- 
riuni  orare  pro  peccatis  suis,  et  dicere  : 
Dimitte  nobis  debita  nostra  '.  »  Er- 
go  videtur,  quod  nullus  in  hac  vita 
absolvitur  a  fomite  concupiscentiae  :  quia 
debita  non  sunt  nisi  propter  peccata 
contracta. 

4.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de 
Natura  et  gratia:  «  Etiamsi  non  hic  vi- 
vatur  sine  peccato,  licet  tamen  mori  sine 
peccato,  dum  peccatum  venia  deletur, 
quod  pcccatum  ignoranlia  vel  infirmita- 
te  committitur.  »  Sinc  inlirmitate  non 
vivit  liomo  quae  proprius  effectus  est  fo- 
milis.  Ergo  videtur,  quod  in  toto  fomes 
non  exstinguitur  in  aliquo. 

."j.  Adhuc,  Ad  Roman.  vii,  10  et  17  : 
Si  quod  nolo,  illud  facio,  co7isentio  legi, 
quoniam  bona  cst.  Nunc  autem  jam 
non  ego  operor  illud,  sed  quod  liabitat 
in  me  peccatum.  D\c\l  Glossa  ibi,  quod 
loquitur  in  persona  liominis  damnati, 
Omnes  damnati  sunt  qui  contrahunt 
originale.  Ergo  videtur,  quod  omnes  qui 
contrahunt  originale,  foinilem  habent 
uon  exstinctum. 

0.  Adhuc,  Bernardus  super  Cantica  : 
«  Quantumlibet  in  lioc  corpore  manens 
profeceris,  erras  si  vitia  putes  emortua, 
et  non  magis  suppressa.  Velis  nolis  in- 


tra  fines  tuos  habitat  Jebusgeus  :  subju- 
gari  potest,  sed  non  exterminari  *.  »  Sed 
habitare  Jebusaeum,  est  fomitem  et  con- 
cupiscenliam  habitare.  Ergo  videtur, 
quod  in  nullo  exstinguitur  concupiscen- 
tia  et  fomes. 

CONTRA  :  sed 

1.  Augustinus  in  libro  de  Baptismo 
parvulorum  :  «  Non  praestatur  in  baptis- 
mo  ut  lex  peccati  quse  est  in  membris 
nostris,  exstinguatur  prorsus,  ita  ut  non 
sit,  nisi  forte  vinculo  creatoris  ineffabili.  » 
Ergo  ad  minus  potest  exstingui  vinculo 
creatoris  miraculose. 

2.  Adhuc,  Constat,  quod  in  Christo 
nullus  fuit  fomes  :  propinquissimo  autem 
vinculo  naturae  et  gratiae  alligala  fuit 
Virgo  mater  Filio  :  ergo  et  in  matre  fo- 
mes  in  toto  fuit  exstinctus  :  ergo  in  aliquo 
potest  in  toto  exstingui. 

3.  Adhuc,  Anselmus  in  libro  de  Con- 
ceptu  virginali  :  «  Decebat  ut  Virgo  illa 
ea  puritate  niteret,  qua  major  sub  Deo 
nequit  intelligi,  quam  Deus  Pater  umbra 
suae  virtutis  et  imagine,  Filio  suo  quem 
de  corde  suo  genitum  tamquam  seipsum 
diligebat,  et  de  qua  Filius  pellem  nostrae 
mortalitatis  accepit  :  et,  sicut  dicit  Gre- 
gorius,  flamma  divinitatis  suae  implevit, 
qua  mulier  evangelica,  sapientia  scilicet 
divina,  composuit  lucernam,  totam  do- 
mum  Ecclesiaeillustravit,etinvenit  drach- 
mam  decimam  per  peccatum  primi 
parenlis  perditam,  summi  Rcgis  imagine 
insignitam.et  in  thesaurum  summi  Regis 
reponendam  et  non  amplius  perdendam, 
et  quain  Spiritus  oinni  perfectionc  san- 
ctitatis  sanctificavit  ei  matrem,  de  quo 
ipse  secundum  divinitatem  procedit  :  ut 
sic  ttiplici  illustratione,  Patris  scilicet, 
Filii,  et  Spiritus  sancti,  eluxerit  in  eam 
claritatem,  qua  major  sub  Deo  nequit 
intelligi.  »  Sed  talis  sanctitas  non  potest 
esse  in  eo  in  quo  est  aliqua  umbra  pec- 
cati  :  umbra  peccati  est  fomes  :  ergo  in 
beata  Virgine  fomes  in  toto  exstinctus 
fuit  :  ergo  in  aliquo  potest  exstingui. 


»  Matth.  VI,  12. 


^  S.  Bernardus,  Serm.  58  super  Cantica. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVII,  QUiEST.  lil. 


321 


SoLUTio.  Dieendum.  quod  sicut  pro- 
bant  ultiniae  ohjectiones,  fomes  in  beata 
Virgine  totus  exstinetus  fuit.  Unde  Ma- 
o-ister  in  bbro  III  Sententianim,  distinct. 
III,  cap.  Quare  etiam  Mariam  Spiritus 
sanctus  in  eam  prceveniens  a  peccato 
prorsus  purgavit,  et  a  fomite  peccati 
etiam  liheravit.  Ex  eo  patet,  quod  fomes 
penitus  in  ea  extinctus  tuit. 

Ad  PRiMrM  ergo  dicendum,  quod  Au- 
gustinus  de  concupiscentia  et  fomite  \o- 
quitur  prout  habet  inclinationem  ad  ve- 
niale  vel  mortale  :  et  etiam  auctoritas 
.joannis  vult  hoc.  Et  sic  fuit  iri  omnibus 
qui  contrahunt  originale,  prseterquam  in 
beata  Virgine.  Unde  Augustinus  in  libro 
de  Satura  et  gratia  tractans  idem  ver- 
bum,  sic  dicit  :  «  Excepta  beata  Virgine 
Maria,  de  qua  propter  honorem  Domini 
cum  de  peccatis  agitur,-  nullam  volo 
qufestionem  prorsus  haberi.  Unde  enim 
scimus,  quod  ei  plus  gratia^  colhitum  fuit 
ad  vincendum  ex  omni  parte  peccatum, 
nisi  quia  concipere  et  parere  meruit 
Deum,  quem  nullum  constat  habuisse 
peccalum.  Hac  igitur  Virgine  excepta,  si 
omnesaHos  sanctos  elsnnctas  congregare 
possemus  et  interrogare,  utrum  essent 
sine  peccato?  quid  putamus  eos  respon- 
suros,  nisi  quod  una  voce  clamassent  :  Si 
dixorimus  quoniam  peccatum  non  liabe- 
mus,  ipsi  nos  seducimus,  et  veritas  in 
nobis  von  est\  »  Fomitem  cnim  haben- 
tes,  inclinationem  habebant  et  ad  veniale 
et  mortah\ 

Ad  ALiuDdicendum  eodem  modo,  quod 
in  nullo  penitus  exstinguitur,  sed  in  om- 
nibus  est.  In  parvulis  dicitur  tantum 
concupiscibilitas,  ut  diclt  Augustinus,  in 
adullis  autem  concupiscentia. 

Ad  aliud  dicendum  eodem  modo,  quod 
Augustinus  loquitur  ibi  de  fomite  prout 
est  indinatio  ad  veniah'  vel  mortale  quod 
facit  debitum,  pro  quo  orandum  est  in 
hac  vita,  ut  dimittatur. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  Augusti- 
nus   loquit ur  ibi   de  marlyiibus.   in  qui- 


bus  falx  martyrii  resecat  omne  peccatum 
et  pcenam  peccati  :  et  ideo  immediale 
evolant  ad  visionem  Dei,  cujus  carentia 
poena  est  originalis  peccati.  Ideo  dicit  eos 
sine  peccato  mori,  quia  moriuntur  sine 
poena  debita  originah  peccato. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  sicut  dictuin  Ad  5. 
est,  ibi  loquitur  Apostolus  in  persona 
hominis  damnati.  Ille  autem  damnatus 
est,  qui  fomitem  habet  secunduin  incli- 
nationem  ad  venialeet  mortale.  Undeibi- 
dem  Glossa  dicit,  quod  ille  ante  repara- 
tionem  gratiae  non  potest  non  peccare 
veniaUter  :  sed  ex  hoc  non  sequitur,  quin 
in  ahquo  possit  esse  exstinctus,  sicut  in 
beata  Virgine  :  quia  privilegia  paucorum 
non  faciunt  legem  communem. 

Ad  ultimum  dicendum,  quod  Bernar-  ^^  ^. 
dus  non  loquitur  ibi  de  eo  in  quo  fomes 
est  secundum  incHnationem  ad  veniale 
vel  mortale  vel  utrumque^  in  quo  fomes 
supprimi  potest  ne  veniat  ad  consensum, 
scd  exstingui  non  potest  in  hac  vita.  Ni- 
hilominus  ex  hoc  non  sequitur,  quod 
exstinctus  non  potest  esse  secundum  pri- 
vilegium  speciale  in  beata  Virgine.  In 
Christo  autem  non  exstinctus  fuit,  quia 
numquam  in  eo  fuit.  Et  hoc  est  quod  di- 
cit  beatus  Augustmus  in  libro  deBaptis- 
mo  parvulorum  :  «  Soha  illa  medici- 
nam  priestare  potuit  nostro  corpori,  quae 
non  ex  peccati  vulneregermen  pise  proUs 
emisit.  » 


MEMBRLIM  II. 

Quid  sit  fomitem  eastingui,  uirum  scili- 
cet  exstinguatur  ut  omnino  tollatur, 
vel  quod  aliquo  modo  remaneat  debi- 
litatus  ? 


Secundo  quseritur,    Quid   sit   fomitem 
exstingui,  sciUcet  ulrum  exstinguatur,  ut 


'  I  Joan.  1,  !^. 
xxxui 


21 


322 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


omnino  toUalur,  vel  rjuod  aliquo  modo 
remaneal  debilitatus? 

Circa  primum  sic  proceditur  : 

1.  Vilotur,  quod  omniuo  exstiniiua- 
tur  :  quia  ex  opposito  se  hah^nt  scintilla 
rationis,  quoe  est  syndercsis,  et  scinlilla 
fomilis  quse  insti^^at  ad  malum.  Scd  scin- 
tilla  rationis  aliquando  exsliniruilur,  ut 
dicit  Hieronymus  super  illud  Proverbio- 
rum,  xviu,  3  :  Impius,  cum  inprofundum 
peccatorum  vcneril,  contemnit  :  quod 
in  eis  j)rcecipitatur  conscientia,  ita  ut  ma- 
lu  non  remurinuret.  Cum  ergo  gralia  po- 
tenlior  sit  in  quolibet  quam  peccatum, 
videlur  quod  fomes  in  aliquo  in  tolo 
exstingui  polest. 

2.  Adhuc,  Omne  qudd  diminuilur,  de- 
ficere  potest  intoto  :  constat  auteni,  quod 
fomes  minuiturin  bapt'zatispcr  gratiam  : 
ergo  videtur,  quod  in  toto  potcst  toUi  et 
exstingui,  si  crescat  gratia  ct  augmcnte- 
tur. 

3.  Adhuc,  Exslingui  est  ejus  quod  ah- 
quo  modo  eit  ign*s  :  sed  calor  naturahs 
qui  in  iiohii  conservat  naturam,  ia  toto 
exstinguilur,  ihi  quod  homu  morllur  : 
ergo  videtur  cum  inhrmius  sit  pcccalum 
quam  natura,  quod  eliam  ignis  fomilis  in 
toto  exslinirui  i)otcst. 

o  l 

Ssd  conira.        CoNTRA  : 

1.  Job,  XXXI,  12  :  hjnis  esl  usrjue  ad 
perditionem  devoraus,  et  oinnia  eradi- 
cans  fjenimina.  Ergo  vidotur,  quamdiu 
est  ihi  ahquid  consumcndum,  ([uod  non 
exstinguitur  iguis  fumilis. 

2.  Adhuc,  Provorb.  xxx,  10  :  Ifjnis 
numfiuam  dicit  :  Sufficil.  Ergu  non 
exstinguilur  ignis  fomitis  (juamdiu  est 
ibi  aliquid  cremabile. 

3.  Adhuc,  Grcgorius  in  libru  IV  J)ia- 
logorum  scrihit,  quod  quidam  saccrdos 
qui  ante  sacerdotiuni  liabuil  nxoi-em, 
quam  cuiTi  sacerdos  cfliceretur,  locavit  in 
claustro  cum  sacris  virginibus  :  qui  d(,'- 
venil  in  ultimam  a^latem,  et  in  infirmi- 
tat(,'  morlis  positus,  ila  ut  j;im  tentarclur 
])ilis  ante  os  po?itis  si  adhuc  spirilurn  ha- 
berct,  accedente  mulierc  ad  lcclulum  ut 
plangeret  mortuum,  collegit  spiritum,  el 


dixit  :  Recede,  muher,  adhuc  vivit  igni- 
culus,  tolle  paleam.  Si  ergo  in  illo  iu 
toto  exstinctus  non  fuil,  videtur  quod  in 
nullo  in  toto  exstingui  potest. 

4.  Adhuc,  Hieronymus  ad  iMarcellam  : 
«  I^ahebant  ora  jejuniis,  laxa  cutis  ossi- 
hus  adhrjerehat  :  et  in  liis  omnibus  cor 
miseral)ilis  senis  choris  pueUarum  Roma? 
interfuit.  »  Ergo  videtur,  quod  in  se- 
nectule  jejuniis  et  laboribus  fatigata  ad- 
huc  manet  igniculus  :  ergu  in  nullo  in 
toto  exstinguitur. 

.j.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  Quinf/ur 
responsionum  :  «  Nun  cst  iste  calor  bo- 
nus,  nec  genitalis  in  Ijonis  genitalihus 
mcmbris,  qutje  formavit  Deus  :  sed  ma- 
lus  auctore  diabolo  peccato  prcecedentc 
habet  calorem.  »  Videtur  ergo  ex  quo 
diabolus  semper  accendit,  quod  non 
exstinguatur  in  toto. 

Ulterius  hic  qu£errtur,  Si  exslingua- 
tur  vel  debihlatur,  per  quid  oxstingualur 
vel  debilitetur? 

Et  consucvil  dici  :  el  Magister  dicil  iu 
Sententiis,  (juod  pcr  ^ratiam  ljaj)lisma- 
lem. 

1.  Sed  secundum  lioc  viJctur,  quod 
cui  datur  abundantior  gratia^  in  illo  anl- 
plius  deletur,  et  sic  tantum  potest  cre- 
scere  gratia,  quod  in  toto  deletur  :  et  hoc 
csl  contra  prsdicla  verba  Augustini,  (jui 
dicit  (juod  n)inuitur,  sed  non  in  l(jlum 
exstiu^uitur. 

2.  Adliuc,  rnum  uni  oj)|)onilur  uiu) 
geuere  opj^o.^^ilioni*,  ut  dicit  Arisloteles  : 
gratia  opjjonitur  malo  culpae  :  ergo  non 
opponitur  malo  pcenae  eodem  genere  op- 
[)Ositionis.  Fomes  seijuela  oiiizinalis  j)cc- 
cati  esl,  et  sic  pfpiia  inflicta  j)ro  pcccato  : 
ergo  gratia  non  oj)ponitur  fomiti  :  ergo 
non  deletur  j)i'r  ipsam. 

SoLUTiu.  Dicendum,  (juod  tomes  dici- 
tur  ignis  proj)ler  convenicntiam  ad  ignem, 
(jiia^  punilur,  Proverlj.  xxx,  HJ,  (juud 
sicut  if/nis  numf/ufun  dicit  :  Sufficit,  ita 
nihil  sufllcil  concupiscenliai  quse  cst  in 
fomite.    Unde   concedendum     esl,    quod 


Qut 


IN  II  P.   SUM.  THEOL.  TRACT.  XVil,  QU^ST.  111. 


323 


nuiiiqnam  in  ali({U(i  in  toto  exsiiniiuitnr 
praeterquam  in  beata  Viriiine,  ut  in  pree- 
habitis  dictum  est,  cui  abundantior  gra- 
tia  collata  est  ad  vincendum  ex  omni 
parte  peccatum.  Unde  fomes  secundum 
quod  est  sequela  oriiiinalis  peccali  iristi- 
<:ans  ad  veniale  vel  mortale,  in  ipsa  non 
fuit.  Et  hoc  intendit  Auaustinus  dicere 
in  auctoritate  supra  inducta,  (juod  sine 
vulnere  peccati  medicinam  nobis  pice 
prolis  emisit.   In   aliis    autem   omnibus, 


Ad    ALiUD    diccndum,     quod    procodit      Ad  3. 
modo  quo  dictum  est  in  solutione  mcm- 
bri. 

Ad   quixque   auctoritates    quce    dicuut,  aj  obj.ct. 
quod  in  totum  non  potest  exstingui,  di- 
cendum  quod  procedunt  :  quia  ad  minus 
rcmanet  secundum  quod  est  poena  et  se- 
quela  originalis  peccati. 


Ad  id  quod  ulterius  quseritur,   dicen- 
dum  quod  per  gratiam  baptismalem  et 


sicut  dixerunt  anticjui  Doctores,   secun-     gratiam  reparantem  minuitur  et  exstin- 
dum  triplicem  gradum  est.  In  non  bapti-      guitur  fomes  concupiscentiae. 


zatis  enim  et  non  reparatis  per  gratiam 
gratum  facientem  exsestuans  est  concu- 
piscentia,  ut  dicit  Augustinus,  ita  (|uod 
non  possint  resistere,  quin  peccent  mor- 
taliter.  In  reparatis  autem  per  gratiam 
gratum  facientem  frsenata  est,  ita  quod 
rcsistunt  ei  in  quantum  est  inclinaliva  ad 
peccatum  mortale,  sed  non  in  quantum 
inclinativa  est  ad  veniale.  In  aliis  omni- 
bus  pra-ter  beatam  Vlrginem  et  Christuni 


Sed  ad  id  quod  objiciturin  contrarium 
dicendum  quod  dupliciter  augmentatur 
gratia,  in  virtutibus  scilicet,  et  donis  :  et 
ha?c  numijuam  in  toto  exstinguit  fomi- 
tem  :  quia  non  opponitur  ei  in  quantum 
est  poena.  Augetur  etiam  gratia  in  privi- 
legiis  :  et  hsec  in  totum  exstinguii  :  quia 
non  decet  privilegiatam  tanta  dignitatc 
ali([uo(l  vulnus  peccati  habere,  scilicet 
beatam  Virginem  :  quia  nobis  medicinani 


Acl  (, ugesf. 


Ad    1. 


e-t  in  quantum  est  poena  et  vulnus  quod     picT  prolis  produxit   contra  peccatum  et 
est  sequela  originalis  peccati.  Et  hoc  est     vulnus  peccati. 


quod  dicunt  Sancti,  quod  non  exstingui- 
tur  in  totum  :  quia  ad  minus  remanet 
iu  ([uantum  est  pcena  et  sequela  origina- 
lis  peccati. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  non 
est  simile  de  scintilla  rationis  et  fomite  : 
(juia,  sicut  supra  dictum  est  in  quaestione 
de  synderesi,  scintilla  rationis  prsecipita- 
tur,  alio  ([uodam  praecipitato,  sicut  ra- 
tione  :  sicut  miles  prsecipitatur  equo  cui 
insidet.  Sed  fomes  non  exstinguitur  nisi 
exstinguatur  in  seipso.  Unde  si  in  totum 
exstingueretur,  puritas  illius  hominis  non 
differret  a  puritate  hominis  quae  fuit  iu 
statu  innocentiae  :  quod  est  inconveniens  : 
quia  illa  puritas  non  est  recuperabilis  in 
via. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  lioc  verum 
est  de  his  qua?  diminuuntur  essentialiter  : 
sed  de  his  qua3  diminuuntur  virlule,non 
est  verum,  secundum  (]uod  virtus  aliquo 
modo  est  infinita  secundum  quod  cst  ad 
infiuita  :  unde  restringi  potest,  scd  in  to- 
tum  loUi  non  potest. 


Ad  ultlmum  dicendum,  (juod  unum 
uni  opponitur  uno  genere  oppositionis, 
ut  dicit  Aristoteles  :  sed  fomes  non  est 
simpliciter  pcena,  sed  habet  inclinatio- 
nem  ad  culpam  :  et  ex  illa  parte  opponi- 
tur  eiuratia,  et  exstinijuit  eum. 


MEiMBRUM  III. 

Li  quibiis  sa?iclis  exstinctus  sit  fomes, 
utrum  in  aliis  quam  in  beata  Vir- 
gine  ? 


Tertio  quieritur,  Tn  quibus  sanctis  cx- 
stinctus  sit  fomes,  utrum  in  aliisquamin 
beata  Virgine  ? 

Et  videlur,  quod  etiam  in  Aposto- 
lis. 

1.  AdRoman.  vui,  38  et  30  :  Certus 
sum,  quia  neque    mors,   neque    vita,... 


Ad    2. 


321 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


neque  instantia.  neqiie  fiitura...,  neque 
alia  crealura  poterit  nos  separare  a  cha- 
ritale  Dei,  quse  est  in  Christo  Jcsu  Domino 
nostro.  (amIus  iion  esset  nisi  fomes  non  cs- 
sct,  qui  iucilat  ad  malum  el  separat  a  cha- 
ritate.  Eriro  videlur,  quod  in  Apostolis 
exslinclus  esjrctin  totuuifomes. 

1.  Adliuc,  Luc.  XXIV,  i9  :  Sedete  in 
ciritale,  quoadusque  induamini  virtute 
cx  alto.  Sed  siniul  non  possunt  osse  in 
eodcni  virtus  Spirilus  sancli  et  ffficundi- 
tas  fomitis.  Videtur  ergo,  ([uod  ex  quo 
induti  fuerunt  virlule  Spiritus  sancli, 
quod  exslinclus  fuit  in  eis  fomes  quan- 
tum  ad  oninem  ftedilatem  suam. 

''S.  Adhuc,  Joan.  wii,  17  :  Sanctifica 
eos,  scilicet,  quos  dedisti  mihi,  in  veri- 
tate.  Sermo  tuus  veritas  est.  Sed  dicit 
])iony>ius  in  libro  (W  Divinis  nominibus, 
quod  «  sanctitas  est  ab  omni  inquina- 
mento  libera  et  perfecta  munditia  '.  »  Et 
haec  non  compatilur  secum  aliquam  im- 
munditiam  vel  fceditatem  :  aliler  non 
osset  hbera  el  perr-cta.  Ergo  videlur  cum 
Apostoli  sanctilicali  fuoiunt  lioc  modcj, 
quod  nihil  remansit  in  eis  de  fopdilati 
fomilis,  et  sic  in  tolo  exstinclus  fuit. 

CoNTKA  : 

Sicut  Itabilum  cst  in  jinehabitis, 
I  Joan.  I,  ()  :  Si  di.cerimus  quoniam 
peccatum  non  habemus,  etc.  Quod  Ira- 
ctans  Augustinus  in  Iil)ro  de  Natura  et 
fjratia,  sic  inquil  :  «  Si  omnes  sancti  et 
sancta^  convenirent  et  inlerrogarentur,  si 
peccalum  non  haberent  ?  quid  dicerent, 
ni>i  (juod  una  vo.-c'  clamarcnl  :  Si  dixe- 
rimus  quoitiain  jicccatum  non  hattemus, 
ipsi  nos  scduci^nus,  et  vcritas  in  noljis 
no)i  esl.  «  Sed  inc;inalivuin  ad  [leccatum 
crt  fonies.  Erjio  videlur,  quod  non  fuit 
ex-tinclus  iii  eis  romes  in  toto. 


Soi.UTio.  Dicendum,  quod  sicut  ante 
habitum  est,  inler  omnes  qui  fomitem 
habuerunt,  in  sola  beala  Yirgine  fomes 
in  tolum  exstinctus  est,  propter  privile- 
gium  speciale  :  quia  sicut  dioit  Augusti- 
nus  in  libro  de  Correptione  ct  gratia  ' 
«  Medecinam  prima^  corrujitionis  proferre 
non  potuit,  nisi  quoe  corruptionis  nullum 
vulnus  habuit  :  et  sic  cnrationem  piae 
]>rolis  exbibuit.  »  Et  hoc  notatur, 
Luc.  11,  28  :  Ave,  gratia  plena.  Plena 
non  esset  si  secundum  aliquid  in  ea  gra- 
tia  vacua  fuisset.  In  his  tamen  notanda 
est  dislinctio  anliquorum  (juae  supra  in- 
ducta  est,  quod  fomos  tria  habet  in  se, 
sciiicet  instigationem  ad  mortale,  et  in- 
stigationemad  veniale,  et  pcenam  quaj  est 
fffidilas  carni  adheerens.  Unde  in  Aposto- 
lis  exstinctus  fuit  fomes  quantum  ad 
instigationem  ad  mortale,  sed  non  quan- 
tum  ad  instigationem  ad  veniale. 

Ad  PKiMUM  ergo  dicendum,  quod  fomes 
exslinctus  fuit  in  Apostolis  quantum  ad 
instigationem  ad  mortale,  sed  non  quan- 
tum  ad  instigationcm  ad  veniaie.  Et  ideo 
dicit  :  Quis  nos  separabit  a  charilatc 
Chrisli  '  ?  quia  veniale  non  separat  a 
charitate. 

Ai)  ALiuD  dicendiim,  ijuod  siniul  [)0s- 
sunt  esse  fceditas  qu?e  instigat  ad  ve- 
ninle,  el  virtus  qua;  ee-t  ex  allo,  qu;p 
tamon  cum  mortali  cssc  non  pot- 
est. 

Ad  ULTiMUM  respondondum  est  oodem 
modo  :  quia  libera  et  perfecla  munditia 
non  compalitur  socuin  morlale,  quod 
simjtliciter  est  iinmunditia  :  sed  secum 
beiie  coiiipatitur  vonialo  quod  nou  est 
simpliciter  immundilia,  sed  ad  immun- 
ditiam  disposilio,  ut  dicunt  Sancti. 


Ad 


Ad 


Ad 


•  S,  iJiONVsiijs,     l,il).    ijr-    Divinis   iioiniiiilui- 
cap.  12. 


2  Ad  Hciniaii.  vii:,  3; 


IX  IT  P.  SU.M.  THKOL.   nWCW  XVIT,  QU.EST.   112. 


323 


QU7ii:STI0  GXII, 


I  '> 


Ltriiin   originale   pecealnni   sit   nnnin   vel   pinra  '  *. 


Deinde  ralione  ejus  quoJ  dlcit  Magi- 
sler  in  libro  TI  Senlentiarum,  di- 
stinct.  XXXIII,  in  illo  cap.  Quod  vcro 
in  acluali  peccato  Ad^e  plura  valeant 
notari,  quaETilur,  Utrum  peccalum  on- 
ginale  sit  unum,  vel  muila  ? 

El  videtur,  quod  multa. 

1.  Psal.  L,  7  :  Ecce  enim  in  iniquita- 
tibus  conceptus  suni,  et  inpeccatis  conce- 
pit  me  niater  mea  :  et  constat,  quod  lo- 
quilur  de  originali  peccato  :  ergo  videtur, 
quod  multa  sint. 

2.  Adliuc,  Mattli.  xviu,  34,  super  il- 
lud  :  Tradidit  eum  tortoribus,  quoad- 
usque  redderet  universum  dcbilum  : 
liabanus  sic  dicit,  quod  «  liomini  post 
baptismum  damnalo  propter  peccatum, 
non  solum  redeunt  peccata  commissa 
actualia,  sed  etiam  oiiginalia  quse  in 
baptismo  sunt  dimissa.  »  l^>go  vide- 
tur,  quod  originalia  sint  multa  et  non 
unum. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de 
Correptione  et  gratia  :  «  Peccata  origi- 
nalia  dicuntur  aliena,  quia  ea  singuli 
trahunt.  Dicuntur  etiam  nostra,  quia 
in  illo  uno  omnes  peccaverunt,  sicut 
dicit  Apostolus  ^  »  TTic  dicit  Augustinus 
in  phirali  originalia  :  ergo  multa  sunt. 

4.  Adhuc,  Quidam  olijiciunt  sic  per 
rationem  :  Sejitem  sunt  capitalia  pecca- 
ta  :  et  ad  quodUbet  eorum  inclinat  lomes 
originalis  peccati  :   ergo    videtur,  (juod 


plures  inclinationts  faciunl   phira    origi- 
naHa. 

X).  Adlmc,  Ubjicitur  quod  unima  phircs 
hahet  potentias,  et  in  qualibet  est  cor- 
rupta,  licet  in  concupiscibih  plus,  quia 
illa  corrupta  est  et  inh-cla,  ut  dicunt 
Doctores.  Plures  aulem  corruptiones 
plura  faciunt  originaha.  Ergo  videtur 
etiam,  quod  in  uno  liomine  plura  sint 
originalia. 

(■».  Adhuc,  Logice  quidam  oljjiciunt, 
quod  si  unum  oppositorum  est  nmlh- 
ph^x,  et  rehquum,  ut  dicit  Aristoteles  in 
Topicis.  Yirtus  muhiplex  est.  Ergo  vide- 
tur,  qucd  suum  opposilum  niultiplcx 
sit,  scilicet  peccatum  oiiginale. 

7.  Adhuc,  Tn  eodem  capitulo  olijicit 
Magister  ex  verbis  Augustini  in  Enchiri- 
dion  \  Utrum  scihcet  solum  peccatum 
Adse  transeat  in  posteros,  vel  peccatum 
omnium  intermediorum  avorum,  pro- 
avorum>  subavorum,  et  atavorum  ?  Si 
enim  omnia  peccala  transeunt  in  po- 
steros  :  tunc  constat,  quod  originalia 
sint  muha  secundum  numerum  eo- 
rum  quorum  peccala  transeunt  ad  po- 
steros. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  originalia 
sunt  multa  in  multis  secundum  quod 
subjecta  sunt  muUa  :  quia  originale  quod 
est  in  uno,  non  est  originale  quod  est  in 
alio.   Sunt  tamen    omnia  unum    ralione 


Solutio. 


i  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Corament.  in  II  Sen- 
tentiaruni,  Dist.  XXXI,  Art.  .3.  Tom.  XXVII 
hujusce  novfe  ediUonis. 


'  Cf.  ad  Roman.  v,  12. 

3  S.  AuGUSTLNUs,  In  EncUindion,  cap.  47. 


326 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


reatus,  quoe  est_,  quod  ex  vitiosa  natura 
sunt  contracla,  in  qua  est  carentia  debi- 
tae  justiliae,  et  ignis  sive  foeditas  fomilis, 
per  quem  lei;e  concupisoentiae  seminan- 
tur.  Scd  in  uno  et  eodem  non  est  nisi 
unum  originale  peccatum,  ut  dicit  Ansel- 
mus,  ex  primo  peccante. 
.uii,2ei3.  Ai)  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  sacra 
Scriptura  de  originali  loquitur  aliquando 
ut  de  uno,  aliquando  ut  de  pluribus.  De 
uno,  propter  unam  rationem  reatus,  ut 
dictum  est.  Tt  de  pluribus,  propter 
plures  inclinationes  ad  malum,  quas 
etiam  hal)et  in  uno  et  eodem  homine  : 
quia,  sicut  dicit  Augustinus,  «  Unum  in 
radice,  multij)licatur  in  propagine  et  in 
ramis.  »  Et  per  hoc  patet  solutioad  dicta 
Rabani  et  Augustini  quse  consequentcr 
inducuiitur. 

Ad  aliud  quod  per  rationcm  objicitur, 
diccndum,  quod  plurcs  inclinalionos  non 
faciunt  plura  •u-iginnlia  sccundum  nume- 
rum,  sed  unum  multiplex  in  propagine, 
sive  in  ramis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  secundum 
potentias  anima'  non  numerantur  pecca- 
ti,  sed  secundum  subjectum  quod  est 
unuiii.  In  potentiis  enim  non  est  nisi 
.'■•(•cuiidum  inclinationem  ad  hoc  vel 
iliud.  Et  sic  etiam  una  potentia  magis 
dicitur  corrupta  esse,  quam  altera,  sicut 
concupiscibilis  qu£e  corrupta  et  infecta 
est,  ut  dictum  est. 

Ad  aliud  dicendum,  quod   virlus  non 


.\d    4. 


Ad    5. 


A(]    6. 


opponitur  originali  peccato,  sed  actuali  : 
et  illud  est  multiplex  sicut  et  virtus  :  et 
ratio  est,  quia  oppositorum  est  esse 
circa  idem  :  virlus  autem  et  actualc 
peccalum  sunt  circa  idcm,  scibcet 
actum  lil)eri  arbilrii,  circa  quem  non 
est  oriiiinale. 

Ad  ultimum  dicendum  sicut  in  proe- 
habitis  dictum  est,  quod  nullum  pec- 
catum  transit  in  posteros,  nisi  peccatum 
Adoe.  Et  ideo  dictum  est,  quod  omnis 
homo  qualiscumque  sit  in  persona,  in 
natura  generante  est  Adam. 

Omnia  alia  quse  quaerit  IMngister  in 
ista  distinctione  in  diversis  capitulis, 
Utrum  scilicet  peccalura  originale  per 
animam,  vcl  per  corpus  transeat  in  po- 
steros  ?  et,  Oua  justitia  transeat  in 
parvulos?  et,  Utrum  sit  necessariura,  vel 
voluntariuin  ?  et_,  Utrum  anima^  sint 
sequales  vel  non  ex  crcatioiie  ?  et^  An 
pcccata  omnium  antecedentium  trans- 
eant  in  parvulos  ?  in  antchabilis  satis 
disputata  et  determinata  sunt  :  et  non 
est  nisi,  quod  locis  propriis  hic  adaplen- 
tur. 

Unde  transeundum  est  ad  quferendum 
de  propria  poena  originalis  peccati,  (](' 
qua  Magister  determinat  in  illo  cap. 
A  lioqitin  sibiipsi  contradicere  ostendcre- 
iiir,  quo  delerminalo,  linitus  traclatus 
erit  do  originali  peccato. 


Ail 


QUiESTIO  GXIII. 


Qiiae   sit   paMia  propria   ofij^iiuilis  peecali  ? 


Quaratur  ergo,  Quse  sit  propria  poena      ex  verbis  Domini  in  Genesi  accipiuntur  : 
originalis  peccati  ?  quarum  qua:'dam  sunt  in  praesenti,  quae- 

Multce  enim  poense  assignanlur,    quae      dam  autem  in  futuro. 


liN  II  P.  SU.M.  TIll^OL.  TRACT.  XVII,  OUyEST.    113. 


327 


In  pnesenli  qusedam  e.\  pai  te  corporis, 
qiuFdam  cx  parte  animoe,  qusedam  ex 
parte  utriusque. 

Ex  parte  enim  utriusque  est  pcena 
mortis,  quse  est  separalio  animiE  a  cor- 
pore,  quee  notatur  in  hoc  verbo  Domini, 
Genes.  ii,  17  :  In  qiiociimque  die  come- 
deris  ex  eo,  morie  morieris. 

Ex  parle  aulem  corporis  post  hanc 
vilam  est  incineratio,  quse  accipi(ur  ex 
hoc  verbo  Domini,  Genes.  iii,  19  :  Quia 
pulvis  es,  et  in  pulverem  reverleris  :  vel 
ut  habet  alia  transkitio  :  Cinis  es,  et  in 
cinerem  reverteris.  Qua3  dicitur  esse  in 
carne  ratione  concupiscentice,  <{uoe  lcx 
membrorum  dicitur  '  :  et  dicitur  non 
posse  absterj^i  corpus  a  foeditate  concu- 
piscentise  nisi  per  incinerationem,  ut 
sit  aptum  ad  i;loriosam  resurrectio- 
nem. 

Ex  parte  vero  animae  sunt  quas  deter- 
minat  Beda  in  homilia  super  illud  Evan- 
gehi  Lucae,  x,  30  :  Homo  quidam 
descendehat  de  Jerusalem  in  Jericho^  et 
incidil  in  latrones.  Ubi  dicit  sic  :  «  Homo 
quando  peccavit,  incidit  in  malitiam,  in 
impotentiam,  in  ignoranliam,  et  in  con- 
cupiscentiam.  »  Dicit  enim,  (juod  spolia- 
verunteum  in  cfratuitis.  et  vulneraverunt 
eum  in  naluralibus  in  quatuor  illis  pce- 
nis. 

Et  dicitur  malilia  ibi  prout  est  poe- 
na,  malig)iabilitas  prout  de  faciii  mali- 
gnatur  homo,  sicut  dicitur,  Genes.  viii, 
21  :  Sensus  el  cogitatio  liumani  cordis 
in  malum  prona  sum  ab  adolesceniia 
sua.  Et  intelligit  de  nativilate  corrupta. 
Impoientia  dicitur  deljililas  ad  bo- 
num  :  quod  vulnus  inflictum  est  ani- 
moe  proptcr  hoc,  quod  est  in  membris 
corporis  lex  carnis,  iigans  ea  ne  ad  bo- 
nuni  sint  mobilia  secundum  rationem, 
sicul  dicitur,  ad  lloman,  vit,  22  et  23  : 
Condeleclor  lerji  Dei  secundum  inierio- 
rem  hominem  :  video  auiem  aliam  le- 
gem  in  membris  meis,  repugnanicm  legi 
mentis  mese^  et  captivantem  me  in   lege 


peccati  quce  est  in  memhris  meis.  Et 
ibidem,  y.  18:  Nam  velle  culjacet  mihi, 
perficere  autcm  non  invenio. 

Ignoraniia  vero  est  privatio  Uimi- 
nis  in  ratione  et  in  electione  agendo- 
rum.  Et  de  hoc  dicitur,  Jerem.  iv, 
22  :  Sapien.tes  swit  ui  faciani  mala, 
hene  auiem  faccre  ncscicrunt.  Et, 
Isaiic,  V,  21  :  Vx  C[ui  sapicnies  estis  in 
oculis  vesiris,  ei  coram  vobismetipsis 
prudenies  !  Et  dicit  Augustinus  in  libro 
conlra  Manicheeum,  quod  haec  poena 
causala  cst  ex  hoc,  (|uod  voluit  esse  si- 
cut  Deus,  sciens  bonum  et  malum.  Inde 
per  Iioc  penitus  est  inignorantia  agendo- 
rum  :  quam  pcenam  se<|uilur  error  ele- 
ctionis,  ut  (iicit  Auguslinus,  et  difricuKas 
studii  in  inquircnda  veritate.  Et  dicilur, 
quod  hoc  accipitur  ex  illo  verbo  Domini, 
Genes.  iii,  11  :  In  laboribus  comedes  ex 
ea. 

Concupiscentia  vero  cst  concupifcen- 
tia  noxiorum,  de  qua  dicitur,  Proverb. 
i,  22  :  Usqucquo,  parvuli,  diligiiis  in- 
faniiam,  ei  siulli  ca  qux  sibi  suntnoxia 
cupicni  ? 

Istce  sunt  pcem^e  quffi  iiotataesunt  a 
Sanctis,  in  quas  incidimus  ex  peccato 
originali.  Et  hoc  totum  nihil  habet 
([Uieslionis  :  quia  Dieronymus  expresse 
dicit  :  ((  Quidqnid  patiinur,  peccata  no- 
stra  meruorunt.  » 

Quaedam  auteni  poena  cst  in  futuro, 
de  qua  dubium  est,  et  quoerere  opor- 
tet. 

1.  Dicitur  enim  communiter,  quod 
carentia  visionis  Dei  est  p(Tena  propria, 
respondens  originali  peccalo  in  futuro. 
Et  hoc  non  videtur.  Quia  carentia  visio- 
nis  Dei  pcena  communis  est,  et  respon- 
det  omni  mortali  peccato  :  nullus  enini 
decedens  in  mortali  peccato  vidcbit 
Deum.  Et  quod  commune  est,  non  pot- 
est  esse  proprium  unius.  Ergo  non  est 
poena  propriaoriginalis  peccati. 

2.  Adhuc,  Videtur  quod  ignis  sit  poc- 
na  debita  orlginali  pcccato.  Augustinus 


'  Cf.  ad  lloman.  vii,  iiassim. 


328                                     D.  ALB.  iMAG.  ORD.  PHtED. 

in  Whro  de  Fide  ad  Pe/rum  :  a  h^'ivm\ss\-  suiieibla  .scilicet,  avarilia,   gula,    et   alia 

me   tene   non    solum    homines     ralione  ])lura  vilia,  de    quibus  satis   dispulatum 

utcnles,  verum   eliam  parvulos  qui  sive  est  suj>ra  in  quiestione   de   pcccalo   pri- 

in    ulero   matris  vivere  incipiunt  et  ibi  monmi  pareulum  \  oi  ibi  eliam   e>t   dis- 

moriunlur,    sive    de    malribus  nali  sine  putatum  in  qua?slione  do  propriis  po?uis 

sacramento   baptismatis  de  hoc    saeculo  primoruui  parenluui. 

transeunt,   ignis  aeterni  sem])iterno   sup-  Ad  m  quod  (juceritur,    Ulrum   cai'enlia      a.i 

jjlicio   jmniendos  '.    »    Si  enim    peccala  visicmis  Dei  sil  j>ropria    jia-na  oiiyinalis 

propria?  actionis   non    babent    nonnulli  :  j>eccati  ?    Dicrndum    uieo  judicio,   (jucd 

liabent  tamen  peccati  originalis  damna-  non,  sed  poena  (■omniiiuis  esloriginalis  el 

tionem,    quam  carnali   concei»tione  cor-  actualis   mortaHs,   sicut  bene   probatum 

rui>la    et    nativitalc    traxerunt.    Videlur  est    per    olijectiones    faclas    in     conlra- 

ergo  ex  hoc,  quod  damnatio  ignis  j>cena  rium. 

sit  originalis  peccali.  Ad  alia  quoe  probant,  quod  ignis  est  m  2  e 

•{.  Adhuc,  Omnibus    qui   sunt    a   sini-  propria  prenaoriginalis  peccati,dicendum 

stris  dicelur  :  Dicele  a  me,    maledic/i,  in  qiiod  iuuis  non   est  j^rojiria  poena    oi'igi- 

ignem  selernum  -.  Constat   autem,  (juod  nalis.  Unde  dicit  Augustinus  in  Knchiri- 

qui  in  originali  dccedunt  sinc  baptismo,  a  dion,    sic   :    «    Alitissinia    sane    omniuiii 

sinislris  stabunt.  Ergo  eorum  pcena   erit  jioena  erit    eorum   qui  praeter  peccalum, 

ignis  :   crgo    ijjrnis    est    pjcna  originalis  quod   originaliter   conlraxcrunt,   nulluin 

peccali.  insupcr  addiderunl  :  cl  in  ccetcris  (jui  ud- 

diilcrunl,    tanlo    quisijuc    tolcrabiliorem 

Qusesi.         Ulterils    (juarilur   clc   quadam  jxeiia  babebit  daiiinalioiicm,  (|uanlo  liic  miiio- 

quam  dic.t  Augustinus  iii   libro   de   Na-  rcm  babiierit  iaiquitalem  '.  »  Undc  (|uo(l 

tura  et  gratia,    sic  :  «   Ex    vitiis   nalurse  dicitur  in  auctorilalibus,    quod  ibunl  iii 

non  ex  conditione  lit   quffidam   peccandi  ignem     geternum,   non     dicitur    ratione 

necessitas,  de  quadicitur  in  Dsalmo  XXIV,  adustionis  (juje  est  in  igne,  scilicct  quod 

\~ '.  De    necessitatibus  meis  eruem.e.E\.  seiiliant  adustionem,    scd  ralionc    tciie- 

sujicr    illud   Psalmi  xxx,  8:  Salvasti  de  brosilatis  bjci  infcriialis:  quia,  sicul  dicil 

nccessitatibus   animam    meam,    (llossa  :  (jregorius  in  Moralibus:  «  Ignis  inlcriii 

«  Nocessitales  sunt  infinitae,   ut    nescire  non  lucet,  nisi  ad   oslendendum   ea   qu.Te 

cor  allerius,    suspicari   male   de    animo  cum  tristitia  videntur.  »  El  ideo  dicitur, 

fideb,  cl  bene  de    inlideli,  sequi    vetcrcs  Mallli.  xxii,  l:},  de  scivo  nequam  pigro  : 

eonsueludines.))  Undc  Augustinus  in  libro  Ligutis  manibus  etpedibus  ejus,  projicite 

II  Confessionum:  «Dum  jieccato  consen-  eum  in  tenebras  e.rteriorcs :  ibi  erit  fletvs 

titur,fit  consuetudo  :  dum  consueludo  iioii  et  stridor  dentium. 

rcvocalur,  lil  ncccssilas  ad  peccaiidum.  »  i 

Videtur  erg:o,  quod   ex  peccalo  originali  Au  id  quod   ullimo    qua?ritur,    Utrum   Ad  qu«t 

liomo     incurrit    necessitalem    peccaiidi,  iiccessitas  pcccaDdi    sil  j>a'iia    originalis 

(juae  eliam  cst  j>oena  pf'cca;i  originalis.  ]>eccati? 

Dicciidum,    quod    necessitas     duplex 

soiuiio.          SoLLTio.  Dicendum,  quod   iii   veritate  est,  sciiicel  iucvitabilitatis  :  ct  talcm  iie- 

pcenae  originalis  peccati  multic  sunf,  sicut  cessitatcm  bonio  non  babct  ex  originali 

dictum  cst.  Et  suiit  ]>roj>ler  boc   nuiltce,  pcccato,  nisi  ante  j'cparationcm  pcr  gra-          ^ 

sicut    eliam    dicit   Magistcr  in   Littera  :  tiam.  Et  est  necessitas  pronitalis  non  ad          j 

quia   multa   notantur    in  peccato  Adae,  mortalc,    scd    ad   veniale  :  et  talem  ne-          f 

'  >.  Ai<.f?T!M  ~,  l.itt.  de  Fide  adl^elruni,cap.  ^  .Matlli.  xiv,  41. 

27.  •'  S.  AuGUSTiNUs,  In  Encliiridion,  cap.  0.3. 


IX  11  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XYII,  QU.EST.  113. 


329 


cessilatem  habet  humu,  sicul  soepe  supra  Et  ha?c    sulutio   tirmatur    per    Augusti- 

dicluui  cst,  qaodpo.t  reparationem   per  num  in  libro  de   Pcrfectione  jusliliss  ^xo, 

gratiam  non  potest  homo  dimitlere,  quin  dicentem  :  «  Ncc  ralio,  nec  ordo  justilioe 

peccet  venialiter  :  et  propter  hoc  quoti-  admittit,  quod  aliquis  peccet  in  hoc  quod 

die  dicct  :  Dimitle  nobis  clehiia  nostra  '.  vitare  non  potest.  » 

1  iMatlh.  VI,  12. 


¥ 


I 


I 


330 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


TRACTATUS  XV 111. 


DE  PECGATO    AGTUALI. 


Explelis  omnibus  qutT  de  oiiginali  peccalo  qua?renda  esse  videbanlur, 
transeunduni  osl  ad  Irigesimam  quarlam  dislinclionem  libri  II  Senteniia- 
ni?n,  qua'inoipit,  ibi  Posf  pnrdirta  ilr  ar/uali pecrrdo. 


QU^STIO  CXIV. 


I)e   peecalo  actiiali,  el   priiiio  de   veiilali. 


Quam  quaeslionem  Magister  in  quin- 
quo  dividit. 

Primum  ost,  (|uae  sit  ori^o  primi  pec- 
cali  ?  scilicet  utruni  res  bona  vel  res 
mala? 

Secundum,  In  qua  re  sil  peccatum  ? 

Tertium,  Quid  sit  peccatum? 

Quartum,  De  divisionibus  peccatorum. 

Quintum,  De  difFerentia  eorumdem. 


MKMIiULMI  .V  II. 

QucV  sit  origo  primi  peccati,  scilicel 
lUruDi  res  hona  vel  res  mala  ?  Kt,  In 
qua  re  sit  peccatum  *  ? 

pRiMO  ergo   quaeritur,   Quie    sit  origo 
peccati? 


Et  dicit  Magister^  quod  rcs  l](»na.  Quod 
non  vidclur  esse  : 

1.  f.ontrarium  cnim  non  orltur  de 
contrario,  sed  potius  destiuitur  :  bonum 
et  malum  contraria  sunl :  ergo  malum 
non  oritur  ex  bono. 

2.  Adhuc,  Mattli.  vii,  18:  I^on  potcst 
arhor  hona  malos  jrurtus  facere,  nc- 
(lue  arhor  malii  honos  fructus  facere. 
Lnatjuaequc  enim  arbor  ex  fructu  suo 
cognoscitui'.  Ergo  vidctur,  quod  ma- 
lum  non  oritur  ex  bono,  et  c  convcr- 
so, 

:}.  Adhuc,  Alatlh.  xui,  27  et  28  :  Do- 
mine^  nonne  bonum  semen  seminasti  in 
acjro  tuo  ?  Unde  ergo  hahet  zizania  ? 
I{cspondct  Dominus  :  Inimicus  homo 
hoc  fecit.  Ergo  videtur,  quod  bonum  sc- 
men  sit  a  Deo  :  malum  autcm  quod  signi- 
iicatur    per  zizania,    sit  ab  inimico   qu^ 


1  Cf.  Opp.  B.  Albeiti.  Comment.   in  II  Sen-      XXVII  liujusce  novae  editionis. 
tenliarum,   Dist.    XXXIV,    Art.    4    et   o.  Toni. 


L\  II  P.  SUxM.  THEOL.  TRACT.  XVIM,  QU.f^ST.  lU. 


331 


dlaboluin  signiticat,  ut  ibidcm  in  rjlossa 
dicitur,  slvc  jirincipem  t'?ncbrarum.  Ex 
boc  concluditur,  quod  malum  non  oritur 
cx  bono. 

4.  Adlmc,  Maltb.  vii,  16:  JSumquid 
colllgunt  de  spinls  uvas,  aut  de  tribulis 
/icus?  Qnasi  dicat :  Non.  Yidetur  ergo, 
quod  malum  cx  bono  non  oritur,  ncc 
c  convcrso. 

0.  Adhuc,  Lux  non  oritur  a  tenebris, 
ncc  e  converso.  Damascenus  et  Dionj- 
sius  iu  libro  de  Divinis  nominibiis  ',  di- 
cunt,  quod  bonum  est  lumen  spirituale, 
et  malum  tencbra.  Ergo  videtur,  quod 
nec  bonum  oritur  ex  malo,  ncc  malum 
cx  bono  :  et  sic  vidctur  falsum  essc, 
quod  bonum  slt  origo  mali. 

contra,        CoXTRA  : 

1.  Auguslinus  in  libro  Responsionum 
contra  Julianum  hsereticum,  qui  dixit : 
Si  ex  natura  pcccatnm  est,  tunc  mabi 
natiira  est.  Respondel  Augustinns  : 
«  Quseso,  ut  sl  potcst,  respondeat.  Ma- 
nifestum  est  ex  voluntalc  mala  tamquam 
ex  arbore  fieri  omnia  mabi  opera  tara- 
quam  fructus  malos,  scd  ipsam  malam 
voluntalem  unde  dicit  exortam,  nisi  ex 
bono?  Si  enini  ex  Angcio,  quid  est  An- 
gelus  ni-i  bonum  opus  Dci.  Si  ex  ho- 
mine,  quid  est  ipse  homo  nisi  bona  et 
hiudanda  natura?Imo  quid  erant  bi  duo 
antequam  oriretur  in  eis  mala  volunlas, 
nisi  honuni  opus  Dei,  et  bona  et  lau- 
danda  natura?  »  Malum  ergo  orilur  ex 
bono. 

2.  Adhuc,  Dionysius  in  libro  de  Divi- 
nis  iiominibus  dicit,  quod  «  malum  non 
rcpugnat  bono  in  quo  est,  ct  ex  quo 
oritur.  »  Idcm  ibidem  dicit,  quod  «  ma- 
lum  non  coalescit  nisi  in  bono.  »  Ergo 
malum  cst  ex  l)ono  et  in  bono. 

3.  AdJiuc,  Logice  objiciunt  (juidam, 
quod  privatio  non  est  nisi  circa  habi- 
tum,  nec  oritur  nisi  ex  habitu  privato  : 
malum    privatio    boni   est  :    ergo    circa 


])onum  cst  :  nec  orltur  nisi  ex  hono. 
4.  Adhuc,  Sicut  narrat  Aristoteles  in 
XIII  primfe  philosophi-^e,  Pythagoras 
dixit,  quod  b)cus  maU  in  quo  fundatur 
ct  est,  non  est  nisi  bonum.  Ergo  cum 
locus  principium  sit  orlus  et  gencratio- 
nis  cjus  quod  est  in  loco,  videtur  quod 
malum  oritur  cx  bono,  et  est  in  ipso. 

Uterius  quaerilur  hic  de  lioc  quod  di-     Qusest. 
cit  Magister  in  illo  cap.    Ideoque    in   his 
contrariis  cjux  bona  et    mala  vocantur, 
illa   dialecticorum    rcgula    deficit,   ([ua 
dicunt,  nulli  rei  duo   sii)iuJ   incsse   con- 
traria.  Et  subdit :  «  Cum  autem  bona  et 
rnahi  nullus  ambigat  esse   contraria,  non 
solum  simul  esse  possunt,  sed  mala  om- 
nino  sine  bonis  et  nisi  in  bonis  esse  non 
possunt.  Et  hac  duo  contraria  ita  simul 
sunt,  ut  si  bonum  non  esset  in  quo  essct 
malum,  nialum   prorsus   csse   non    pos- 
set.  »  Hoc  autcm  videtur  falsum  :  unum 
enim  destruclivum   alterius,   non  potest 
cum  ipso  salvari :  quia  unum   destruitur 
cx   altero,    et  sic   non  est,    ct  ideo   non 
salvatur  cum  ipso. 

2.  xAdhuc,  Subjectum  denominatur  a 
forma  quae  e:t  in  ipso,  sicut  album  et 
nigrum  dicitur,  in  quo  est  albedo  et  ni- 
grcdo,  Si  ergo  malum  esl  in  bono,  bo- 
num  dicelur  malum  :  et  qui  hoc  dicunt, 
incidunt  in  maledictionem  Prophetse 
Isaiee,  v,  20  :  VcC  qui  dicilis  malum 
bonum,  et  bomim  malum  :  ponentes  te- 
)tebras  lucem,  et  lacon  tenebras,  ctc.  ! 

SoLUTio.  Ilsec  quaistio  subtilitcr  dis-  soiutio. 
putata  est  in  principio  islius  summse, 
tractatu  de  Bono  et  malo,  quaestione, 
U)ide  malum-  ?  ct  ideo  breviter  hic  per- 
transeundo  dicimus,  quod  sicut  Magister 
ex  verbis  Augustini  ])robat,  malum  non 
oritur  nisi  ex  bono,  sicut  patct  pcr  aucto- 
ritates  et  rationes  inductas  :  sed  non  ori- 
tur  cx  ipso  in  quantum  honum   est,    sed 


•  S.   DiONYsius,   I,ib.    de   Divinis    nominiljus,      logiae,  Tract.  VI,  QusDst.  26,  Membr.  2,  Art.  3, 
cap.  4.  Tom.  XXXI  liujusco  nova)  editionis.  Cf.  etiam 

-  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  L'  Part.  Summa)  Tlieo-      ibidem,  Qusest.  27. 


332 


D.  ALB.  xMAG.  ORD.  PR/ED. 


in  tjuaiilum  deficiens  cst  a  spcrio,  niodo, 
et  ordinc,  ijuibus  dclerniinalur  bonuni. 
Bonum  cnini  esl.  ut  dicit  Dionysius  in 
libro  dc  Dicinis  iiominibus,  quod  «  cst 
a  bono  plaiilalum  iii  buiio  et  ad  bo- 
num  '.  M  Undc  si  avcrlitur  a  boiio  a  quo 
cst,  lunc  averlitur  a  suo  principio  :  et  si 
averlitur  a  specic  boni  in  qua  plantatum 
est,  tunc  per  aversionem  a  bono  a  quo 
est,  caret  niodo  dcbito  quo  essc  dcbet 
bonum  :  et  per  aversioncm  a  spccie  boni 
in  qua  est  plantatum,  caret  specie  :  et 
pcr  amissionem  ordinis  ad  ixtnum,  carct 
ordine  :  el  sic  carct  omnibus  liis  quibus 
detcrminatur  bonum  sccundum  rationcm 
Ijoni,  ct  non  retinet  nisi  id  quod  est  sub- 
jectum  boni,  quod  est  cns  (juoddam  a 
Deo  creatum.  Et  sic  oritur  cx  co  malum 
et  in  Angclo  et  in  homiiie:  quia  sic  pru- 
cedcns  in  actum,  non  potcst  jtrocedere 
nisi  in  aclum  malum,  qui  |»cccatum  est 
el  raalum.  Lnde  Augustinus  in  Enchiri- 
dion  :  «  Peccatum  cst  actus  incidens  cx 
defectu  boni.  »  Et  sic  malum  oritur  ex 
bono,  hoc  cst,  ex  co  quod  cst  bunum 
non  in  quantum  bonum,  scd  in  quantum 
deficicns  est  a  raliune  boni. 

A.i  1.  Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  con- 
Iraria  nun  oriuntur  cx  sc  invicem,  sed 
j)0tius  destruunl  se  :  iicc  malum  oritur 
ex  bono  in  quantum  l)onum  cst,  sed  in 
quanlum  deficicns  est  a  bono.  Et  sic 
unum  cunliariuium  scmper  urilur  ex 
aitcro  in  umiii  motu  :  quia  cx  continua 
abjectionc  albi  orilur  nigrum  :  et  sic  est 
in  omnibus  aliis. 

Ad  2.  Ad  ALiUD  diccndum,  quod  verba  Do- 
mini  intelliguntur  per  se :  quia  arbor 
raala  in  quantum  mala,  non  putest  fru- 
ctus  bunus  faccre,  nec  c  convcrso  :  scd 
arbor  quae  est  raala,  pcr  defcctum  Ijuni, 
licet  bona  sit  in  quantum  est,  quia  omiic 
quod  est,  bonum  est  in  quantum  cst, 
potest  facere  malos  fructus. 

Ad  3.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  scmen  bo- 
num  non  est  nisi  a  Deo  :  scmen  autcm 
malum  iii  quantum  malum,  cst  ab   ini- 


mico.   In  quantum  vcro  est,  sic  bonnm 
cst,  cl  a  Dco  cst. 

Au  ALiuD  diccndum  eodem  modo,  ^i 
quod  spiniie  in  quantum  spinae_,  liuc  c  I, 
in  (juaiitum  dcliciunt  a  boiio  vilis,  iiun 
proferunt  iivas  :  tanicn  in  quantum  suiil, 
sunt  natura  buna  qusedam,  sed  dclicicas 
a  l)ono  vitis, 

Ad  aliud  dicendum,  quod  lux  non  Ad 
oritur  cx  tcnebris,  ncc  e  convcrso  pcr 
sc  :  sc<l  ab  occasu  lucis  oritur  tcncbra, 
cum  tcnebra  niliil  sit  nisi  dcfcctus  lucis, 
ut  dicit  Augustinus,  et  malum  nihil  aliud 
sit  nisi  defcctus  boni. 

Ad  jlla  quae    inducuntur    in   conlra-  Ad   ob 
lium,  dicendum  quod  concedenda  sunt, 
ct  procedunt  secundum  dicta  Sanctorum 
et  sccundum  fidem  Cathulicani. 

Ad  id  (juud  ulterius  quaeritur  de  rc-  •^'|^*|'" 
gula  dialecticorum,  dicendum  quod  rc- 
gula  dialecticorum  non  fallit  si  rcc[<^ 
intcUigatur  :  quia  quando  dicitur,  quod 
duo  contraria  nun  possunt  simul  esse  in 
cudcm,  intclligitur  secundum  idem  ct 
per  se  :  ct  sic  numquam  fallit.  Quando 
autem  malum  dicitur  csse  in  bono,  et  e 
convcrto,  huc  non  est  secundum  idem, 
sed  iiialum  inest  secun<lum  <lcfectum 
eorum  <juibus  determinalur  bunum, 
modo  scilicet,  specie,  et  ordine  :  bonum 
autcni  sccundum  i<l  quod  est  nalura 
qua:'<lam  ct  substantia  a  Dco  creata. 

Ai)  I  LTiMi M  dicendum,  quod  vcrum  a.i 
cst,  qiiod  subjcctum  denominatur  a  for- 
ma  quaj  cst  in  ipso  :  sed  nihil  prohibet 
duas  iormas  contrarias  csse  in  eodcm, 
non  sccundum  idcm,  ct  ab  utraquc  de- 
nominari  secundum  quid,  non  simplici- 
t<'r. 

I^t  quai  inducuntur  de  malcdiclionc 
1'rophetae  solvit  ipsc  Auguslinus  dicens, 
quud  l'ropheta  intelligit  de  bonis  pcr  sc, 
et  malis  per  se,  sicut  sunt  virtutes  et 
vitia  :  sicut  qui  diceret  castitatem  csse 
malum,  ct  adultcrium  bonum,  illc  inci- 
derct  in  malcdictionem  Prophetae  :  sed 


S.  Dio.Nrsic3,   Lib.    de  Diviuis   nominibus,      cap.  4. 


IX  11  P.  SUM.  THKOL.  TRArT.  XVTIT,  OU.EST.  Tli. 


333 


non  illc  qui  dicit,  quod  id  quod  est  bo 
num   per  naturam   et    substantiam,    cst 
malum  per  defectum  eorum  quibus  de- 
terminatur  bonum. 

QuOD  SECUNDO  quseritur,  In  qua  re 
s^t  peccatum  sicut  in  subiecto?jam  pa- 
tct  solutio  per  id  quod  jam  disputatum 
est  supra. 


I 


MEMBRUM  III. 


Qiiid  sit  peccatum  i  ? 


Tertio    (|U8erilur,    Quid    sit     peccata  ? 

Quam  quaestioneni  Magister  dispu- 
tat  in  libro  II  Sententiarum,  in  di- 
stinct.  XXXV,  ibi,  Post  hsec  viden- 
dum  est  c/uid  sit  peccatum.  In  distin- 
clione  XXXIII,  in  qua  quserendum  fuit, 
in  qua  re  sit  peccatum,  determinat  cum 
illa  quaestione  quee  est  de  origine  pec- 
cati. 

Hic  vero  qua^rendum  est,  Quid  sit 
peccatum  ? 

1.  Et  ponit  Magister  duas  detinitiones, 
ulramque  Auguslini. 

Prima  est  :  «  Peccatum  est  omne  di- 
ctum  vel  factum  vol  concupitum  quod 
fit  contra  Tegem  Dei  '.  » 

2.  Secunda  est  ex:  libro  de  Duabus 
animabus ;  «  Peccatum  est  voluntas  re- 
tinendi  vel  consequendi  quod  justitia  ve- 
tat  \  » 

3.  Inveniuntur  eliam  aliae  et  ab  aliis 
sanctis  datae. 

Augustinus  in  Tibro  de  Libero  arbi- 
trio  :  «  Peccatum  est  spreto  incommu- 
tabili  bono  rebus  mutabilibus  adhse- 
rere  '.  » 

i.  Adhuc,  Ambrosius   in  libro  de  l'a- 


radiso  :  «  Peccatum  est  prsevaricalio  le- 

o-is    diviUiT,    et    cceleslium    inol)edientia 

o 

mandatorum  ~\  » 

V).  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  Vera 
relir/ione  :  «  Peccatum  esf  appetere  quae 
Uhristus  contempsit,  vel  fugere  quse 
sustinuit.  » 

6.  Adhuc,  Augustinus,  «  Peccatura  cst 
carentia  debitce  justilise  ex  propria  vo- 
luntate  procedens.  » 

Objicitur  autem  contra  primam  :  quia 
illa  tantum  videtur  dari  de  acluali  mor- 
tali,  sicut  et  ibidem  dicit  Magister  :  et 
sic  videtur,  (juod  definitio  in  plus  sit 
quam  nomen,  quod  inconveniens  repu- 
tatur  in  YII  Topicorum.  Yeniale  autem 
peccatum  est  aliquod  dictum  veT  factum 
contra  legem  Dei  ;  et  tamen  non  est 
mortale  :  compatitur  enim  secum  gra- 
tiam  :  ergo  delinitio  est  male  a«signala. 

CoNTRA  SECUNDAM  oT)jicitur,  quod  non 
videtur  dari  do  peccato  ut  peccalum  est, 
sed  potius  de  peccato  ut  est  iniquitas.  Et 
hoc  probatur  per  Augustinum,  qui  tra- 
clans  illud  epist.  I  Joannis,  iii,  4  :  Om- 
nis  cjui  facit  peccatum,  et  iniquitatem 
facit.  Et  peccatum  est  iniquitas,  sicut 
dicit  in  Glossa,  voao;  (jra?ce,  Laline  lex. 
Inde  anoma,  iniquitas,  qua>  contra  Te- 
gem  Dei  fit,  quasi  sine  Tege.  Et  ideo 
dicit  :  «  Peccatum  est  iniquitas  :  quid- 
quid  enim  peccamus,  contra  legem  Uei 
facimus.  Unde,  Psal.  cxviii,  TI9,  dici- 
tur  :  Prxvaricantes  reputavi  omnes  pec- 
catores  terne  :  quia  non  custodierunt 
Tegem  :  non  solum,  qui  legem  scriptam 
contemnunt,  sed  etiam  qui  innocentiam 
legis  naturalis  corrumpunt.  )^  A  idelur 
ergo,  (juod  peccatum  hic  non  defmitur 
ut  peccatum,  sed  ut  iniquitas,  et  ut  ino- 
bcdientia  qua^dam  est  :  et  ita  videtur 
isla   dcfinitio    darl    d<"    lior    quod    accidit 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Comnient.  iii  II  Sen- 
tenliarum,  Dist.  XXXV,  Art.  i  et  3.  Toni. 
XXVII  liujusce  novai  editioni<. 

^  S.  .\cr,L-STiNU?;,  I.ih.  XXII  contra  Faustum. 


^  luE.M,  Lib.  de  Duabus  animabus,  cap.  11. 
^  luKM,  l>ib.  dc  Libcro  arbitrio,  cap.  10. 
s  S    Ambuo<il>,  l.ib.  de  Paiadiso,  caii.  8. 


331 


I).  ALB.  MAG.  ORO.  PR.ED. 


peccalo,  el  noii  de  eo  quQd  essentialiter 
convenit  peccato  :  accidit  enim  jieccalo 
contra  legem  Dei  esse  :  et  sic  delinilio 
esl  male  data,  quia  non  per  esseniialia, 
sed  per  accidentalia  datur. 

SiMiLiTER  ohjicitur  conlra  tetliam  : 

1.  Secundum  enim  illam  videlur, 
quod  omne  peccatum  actuale  procedit  ex 
conlemptu  :  (|uod  omnino  falsiim  est  : 
multa  enim  sunt  peccala  ex  infirmitate, 
el  mulla  ex  ignorantia. 

2.  Adhuc,  (^ontra  ordinem  partium 
positarum  in  definitione  objicitur  :  ([uia 
peccatum  actuale  distinguitur  penes  con- 
vcrsionem  ad  mutabile  bonum,  sicut 
gula,  luxuria,  et  liujusmodi.  Si  crgo  boc 
est  principale  in  definitione,  primo  de- 
beret  poni,  et  non  ultimo. 

3.  Adhur,  In  omni  peccato  est  aversio 
a  bono  incommutabili  ad  bonum  com- 
mutabih',  ut  dicit  Augustinus  tractans 
illud  Jeremia?,  ii,  13  :  Duo  mala  fecit 
populus  meus  :  me  dereliquerunt  fontem 
arjuse  viccV,  et  foderunt  sihi  cislernas, 
cisternas  dissipatas,  qux  conlinere  non 
valent  aquas.  Per  illa  ci'go  duo  deberet 
definiri,  et  non  per  contemptum  et  ad- 
ha?sionem. 

SiMiLiTER  ol)jicitur  conlra  quartam  : 
prsevariratio  enim  est  formale  in  pecca- 
lo  et  commune,  et  per  hoc  non  specifi- 
catur  in  actuale  peccatum  :  dcfinitio  au- 
tem  debet  dicere  essc  aclualis  pcccati 
sccundum  (juod  est  actuale  :  cum  ergo 
non  distingualur  per  hoc  a  peccato  cor- 
dis  et  a  peccato  oris,  vidctur  (juod  defini- 
tio  mala  sit. 

SLMiLrrER  objicitur  contra  (juinlam  : 
quii  firca  multa  esl  peccatum  (juae 
Ghristus  nec  contempsit  ncc  sustinuit  : 
et  sic  definitio  insufficiens  est. 

SLMiLrrER  objiiitur  contra  sextani  et 
ultimam  : 


1.  Garentia  enim  debita:'  jusliti;e  estin 
actuali  et  originali  :  ei'go  videtur,  (jiiod 
illa  definitio  uon  sit  convertibilis  cum 
actuali. 

2.  Adbuc  (juod  dicit,  Ex  propria  vo- 
luntate  procedcns,  videtur  inconvenien- 
ter  esse  dictum  :  quia  per  hoc  (juod  di- 
cit,  Carentia  dcbitx  justitia',  peccalum 
est  malum  :  et  nullum  malum  polest 
esse  volilum  :  (juia  dicit  Dionysius  in 
libru  de  Divinis  nominibus  ',  malum  est 
innaturale,  incaufa'e,  involunlarium, 
infcECundum  et  pigrum  :  et  penilus  niliil 
a[)j)elit,  nec  ajqtelere  potest  :  quiu  appe- 
teret  suam  dcslruclionem,  (juod  esse 
non  potett  :  male  eri:o  dicit,  E.v  yropria 
voluntate  procedens. 


Adiiuc,  (^jm  in  (iniiii  [)eccalo  sit  aver-   (^)u;isi 
sio   ab    incommulal/ili  bono,  et  conver- 
sio  ad    boiium   commutabile,    qua?rilur, 
Ulrum  in  [^cccato  sinl  sicut  duo? 

\  idelur,  (|uod  sicut  duo,  propter  au- 
ctoritalem  supra  inductam,  Jerem.  ii, 
13  :  Duo  mala  fccit  populus  meus. 

CoNiiJA  :  Iii  onini  motu  unus  est  rc- 
cessus  a  lermino  a  ([uo,  ct  accessus  ad 
terminum  ad  (juem  :  et  lia?c  duo  faciunt 
unum  motum.  (!lum  ergo  in  omnibus 
definitionibus  supra  inductis  hsec  duo 
ponantur  ut  duo  ct  non  ut  unum,  vidc- 
tur  quod  omnes  male  sint  assignatie. 

Adiiuc,  Gum  unius  rei  unica  sit  defi-   i^uw^i. 
nitio,  qua'ritur,  l*enes   quid  accipiuntur 
tot  dcfinitioncs? 

SoLUTio.  Dicendum  ad  id  quod  conlra  ^,,^j^"i^^^ 
primam  objicitur,  quod  veniale  pccca- 
tum,  pcocatum  (juidem  est  qiiod  iii  di- 
cto  vel  facto  vel  concupito  consislit  : 
sed  dirccte  non  est  contra  legem  Dci, 
sed  magis  pra^ter  Icgem  Dei.  Unde  in 
hoc  quod  dicit,  Contra  lecjem  Dci^  co- 
arctatur  definitio  ad  mortale  :  et  sic  no- 
men  et  definitio  sunt  {cqualis  ambitus  in 
communitate. 


*  S.   DioNviir^.   I,i|],    dr-   Diviiii^  iiomiiiibui?,       cap.  4. 


IiN  II  P.  SUM.  Tni<:0]..  TRAGT.  XYIIT,  QLLEST.  ili. 


33o 


ji^(lil'fin 


Vl    3. 


dilBn. 


2.  Ad  id  quod  objicitur  contra  secundam, 
dicendum  quod  peccatum  non  est  pecca- 
tum  nisi  quia  vetatur  a  justitia  diviua  : 
quia  illi  non  contjTuit,  cui  si  congrue- 
ret,  peccatum  non  esset.  Et  ideo  non 
accidit  pcccato  iniquitatem  esse,  sed  per 
se  convenit  ei,  sicut  patet  in  Glossa  ibi- 
dem  ab  Augustino  posita.  Unde  delini- 
tur  ex  his  quse  per  se  et  essentialiter 
conveniunt  peccato  et  non  per  accidens. 

3  Ad  m  quod  conlra  terliam  objicitur, 
dicendum  quod  cum  dicitur,  Spreto,  in- 
telligitur  de  contemptu  reali,  qui  est  in 
omni  peccato  actuali,  sive  sit  ex  inllr- 
mitate,  sive  ex  ignorantia  sive  ex  mali- 
tia.  In  omnibus  enim  illis  prseponitur 
bonum  commutabile  bono  incomnmta- 
bili,  et  sic  spernitur. 

Ad  II)  quod  o])jicitur  de  ordine  par- 
tium,  dicendum  quod  naturalis  est  : 
quia  spernere  bonum  incommutabile, 
formale  est  in  peccato,  per  quod  pecca- 
tum  ponitur  in  esse  peccati  et  mali.  Per 
converti  autem  ad  Ijonuni  commutabile, 
non  distinguitur  nisi  in  esse  mali  j)er 
materiam  circa  quam  est.  Unde  conver- 
sio  ad  bonum  commuta])ile,  nihil  liabe- 
ret  peccati,  nihil  mali,  nisi  esset  aversio 
(jUce  adjuncta  est  tali  conversioni. 

Et  quod  dicitur  :  Diio  mala  fecit  po- 
puhis  meus,  etc.  Dicendum  est,  quod  in 
uno  peccato  est  (]uplex  ratio  peccati  : 
quod  enim  dereliquerunt  fontem  aquse 
vivse,  est  aversio  :  et  quod  foderunt  sibi 
cisternas,  iioc  est  convcrsio  ad  ])onum 
commutabile  :  in  quo  tamen  non  sunt 
aquse  satiantes  sitim  concupiscentiie  : 
quia  temporalia  bona  non  satiant,  eo 
quod  simpiiciter  non  sunt,  sed  secun- 
dum  quid,  ut  liic  sciiicet  et  nunc  :  bo- 
num  enim  simpiiciter  et  ubique  et  sem- 
per  est  bonum. 

4.  An  iD  quod  objicitur  contra  quar- 
tam,  dicendum  quod  illa  definitio  bona 
est  et  vatde  conveuiens  orani  peccato 
mortalij  sive  sit  in  dictis,  sive  in  factis. 
Actuale  enim  dicitur  ab  actu  i?enera]i, 
sivc  sit  actus  cor(Jis,  sivc  actus  oris, 
sive    actus    operis    praesumptus    contra 


obedientiam  cceiestium  mandatorum.  In 
quodtibet  enim  illorum  est  prffivariciitio 
legis  divina^,  quse  lex  regula  est  tam 
oris,  quam  cordis,  et  etiam  operis  :  om- 
nia  enim  regulantur  ad  ipsam.  Et  pro- 
pter  hoc  dicitur  in  Psaimo  xxxvi,  31  : 
Lejc  Dei  in  corde  ipsius,  et  non  supplan- 
tabuntur  gressus  cjus. 

Ai)  iD  quod  o])jicilur  contra  quintam,  aj  diirm.  .5. 
simililer  respondendum  est  sicut  supra, 
quod  intelligitur  de  peccato  actuali. 
Ghristus  enim  omnia  contempsit  quse 
non  approbavit  :  et  omnia  sustinuit  quse 
invitus  toleravit,  sicut  omnia  peccata  in 
se  vel  in  aiio  sustinuit  :  et  sic  generalis 
etficitur  definitio. 

Ad  id  quod  objicitur  contra  sextam  et  ■^'^.(Jj"''"-  ^- 
ultimam,  dicendum  quod  carentia  de- 
bitse  justitiae  aliter  cst  in  originali,  et 
aliter  in  actuali.  In  originali  est  carentia 
debitse  justitia},  quse  debetur  naturse  in- 
nocenti  si  sine  peccato  perslitisset.  In 
actuali  autem  carentia  debit*  justiliai 
personalis,  quse  rectificat  cor,  et  os,  et 
opera. 

Et  (juod  dicitui%  Ex  propria  vohni'  .ui  2. 
tate  procedens,  dicendum  quod  lioc  ad- 
ditur  tamquam  causa  efficiens  :  quia 
dicit  Augustinus,  quod  peccatum  est 
adeo  voluntarium,  quod  si  non  sit  vo- 
lunlarium,  non  sit  peccatum. 

Et  ad  hoc  quod  inducitur  de  Diony- 
sio,  dicendum  quod  maium  non  potest 
esse  volitum  sicut  bene  probat  objectio  : 
sed  id  quod  est  malum  in  actu,  in  ver- 
bis,  in  cogitatis,  potest  esse  volitum. 
Proverbiorum  ii,  14  :  Lxtantur  cuni 
male  fecerint,  et  exsultant  in  rebus  pes- 
simis. 

Ad   id  quod  ullerius  quoeritur,   Ulrum  Ad  quwst.  i. 
aversio   et  conversio  sunt  in  peccato  ut 
unum,  vel  ut  duo  ? 

Diccndum,  (juod  ut  duo  constituentia 
unum  pcccatum,  in  quo  aversio  esl  ut 
forma,  conversio  ut  materia,  sicut  supra 
dictum   est. 

Ad  id  quod  contra  objiciiur  de  motu, 
dicendum  quod  bene  simile  est,  et  bene 


3oij 


D.  Al.n.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


aptalum  :  Ivr.niiius  enim  a  qiio  scmper 
est  in  abjoctione,  terminus  ad  quem 
semper  ia  assumptione,  ut  in  molu 
aclualis  peccati  in  commutahile  l^onum 
continue  abjicitur,  commutabile  semper 
assumitur  ])er  delectationem,  sicut  dici- 
tur,  Jacobi,  i,  li  :  Umisquisqiie  tentatur 
a  concupisceniia  sua,  ahstractus  et  ille- 
cius.  Glossa  :  «  Abstractus  a  bono  in- 
corarautabili,  illectus  a  bono  corarauta- 
bili.  »  Et  dicendum,  quod  iu  omnibus 
delinitionibus  bcec  duo  ponuntur  ut  con- 
slituenlia  peccatum,  ut  didum  est  :  ct 
ideo  oranes  bene  datse  =iint. 

Adciuasi.2.  Ai>  iD  (juod  ultimo  (|ua?ritur,  dicen- 
dutn  quod  licet  unius  rei  unicum  sit 
esse  et  unica  definitio  essentialis  :  ta- 
men  illud  ofsc  diversos  babet  respectus 
et  comparationes  ad  diversas  causas, 
materialera,  forraalem,  et  finalem.  Et  ad 
materiam  comparatur  tripliciter  :  (juia 
triplcx  cst  materia  peccati,  scilicet  in  qua, 
ex  qua,  et  circa  quam  datur  peccatum. 

Unde  prima  datur  per  materiam  in 
qua  est  peccatum,  quod  est  dictum,  vcl 
faclum,  vel  concupitum  :  et  per  defe- 
ctum  formae  regulantis  ad  virlutem,  (ju;e 
nolalur  in  hoc  quod  dicitur,  contra  le- 
geni  Dei. 

Secunda  datur  jtor  causam  efricienlem 
quae  est  voluntas  :  ct  per  defectum 
formae  regulanlis.  quae  est  justilia  gcne- 
ralis  secuudimi  quol  dclinitur  ab  An- 
selmii,  quoi  «  justitia  est  rectitudo  vo- 
luutatis.  » 

rcrtia  dalur  pei-  duo  (juae  suut  cssen- 
tialia  omni  actuali  pecrato  :  unum 
forraalc,  et  alterum  materiale  :  quae 
sunt  aversio  et  conversio,  sicut  saqio  di- 
ctum  est. 

Ouarta  dalur  jicr  defectum  formse 
regulaiiti'^  in  adibus  ad  linem  d(dji- 
tum. 

Quinta  datur  per  maleriam  in  qua  c>t 
])cccatum,  scilicet  in  his  quae  Christus 
contempsit  et  sustinuit,  eo  modo  quo 
supra  expositum  cst  :  et  per  causam  elfi- 
cicntem  quse  est  appetitus. 


Sexla  ct  ultima  datur  pcr  id  quod  cst 
formalc  in  peccato,  quod  est  caronlia 
debitoe  justitiap,  ct  por  causam  elficien- 
tem    (juae  est  proj»ria  voluntas. 


MEMBRUM  IV. 

De  dirisionibus  peccatorum. 


QuARTo,  QucTritur  de  divisionihus  poc- 
catorum. 

Tnvcniunlur  autem  sex  divisiones  a 
Sauclis  traditae. 

Prima  est  pcnes  reatum  peccati,  et  illa 
cst,  (juod  peccatum  aliud  est  vcniale, 
aliud  mortalo. 

Secunda  datur  pones  instrdmenta  pec- 
cati,  quibus  poccatum  ])erficitur,  et  illa 
est  h.Tc  :  Peccatum  aliud  cordis,  aliud 
oris,  aliud  opcris  :  sicut  etiam  supra 
dictuiu  ost,  quod  peccatum  est  dictum, 
vcl  faclum,  vol  concupilum  contra  le- 
G^ora  Dci. 

Tortia  datur  jienes  materiam  in  (jua 
cst  pcccalum,  et  cst  haec  :  Peccatum 
aliud  superbia,  aliud  invidia,  aliud 
acedin,  aliud  ira,  aliud  luxuria,  aliud 
gula. 

Quarta  dalur  penes  causas  ex  quihus 
oritur  peccatum,  ct  est  haec  :  Peccatum 
aliud  est  cx  inliimitate,  aliud  ex  ijj;-no- 
rantia,  aliud  cx  industria  sive  ex  certa 
malitia. 

Quinta  datur  j)enos  inclinantia  ad  poc- 
catum,  et  est  Augustini  haec  :  I^occa- 
torum  aliud  cst  ex  timore  male  humi- 
liante,  aliud  ex  amore  male  inllammante. 
Et  cst  in  Glossa  super  illud  l*salmi 
i.xxix,   17  :  Incensa  igni  et  suffossa. 

Sexla  datur  penes  lines  j^eccatorura, 
et  haec  est  :  Poccatura  aliud  est  ex  con- 
cupiscontia  carnis,  aliud  ox  concupi- 
scentia  oculorum,  aliud  ex  superbia 
vitae.  Et  est  in  Glossa  super  illud  opist.  I 
Joannis,    ii^    16    :    Omne  quod    est   in 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVIII,  QU.EST.   114. 


337 


miDulo,  concupisceniia  carnis  est,  et 
concupiscentia  oculorum,  et  superbia 
vit3S. 

Prseter  has  sex  inveniuntur  adliuc  duee 
a  sanctis  traditee.  Una  est  penes  eum 
in  queni  peccatur,  et  est  heec  ;  Pecca- 
tum  aliud  in  Deum,  aliud  in  proximum, 
aliud  in  seipsum,  secundum  quod  eliam 
supra  dictum  est,  quod  peccatum  est 
spreto  bono  incommutabili  mutabilibus 
rebus  adhaerere.  Peccatum  enim  in 
Deum  spernit  incommutabile  bonum. 
In  seipsum  vel  in  proximum  adhseret 
mutabili  bono,  quod  ipse  est,  vel  proxi- 
mus  est. 

Alia  datur  penes  formale  in  peccato, 
ct  est  hsec  :  Peccatorum  aliud  delictum, 
aliud  commissum,  secundum  quod  etiam 
supra  dictum  est,  quod  peccatum  est 
actus  incidens  ex  defectu  boni. 

Quseritur  ergo  de  omnibus  istis  divi- 
sionibus,  et  primo   de    prima,    quae  est, 


Quintum  est,  Utrum  omne  veniab? 
venia  dignum  sit,  vel  aliquod  puniatur 
aeternahter  in  peccante  ? 


MEMBRI    QLARTI 


ARTICULUS  I. 

Utrum  veniale  peccatum  sit  macula  in 
anima  ?  et,  Si  macula  est,  in  quo 
differl  a  macula  mortalis  peccati,  et 
in  quo  conveniat  ? 


■  Ad  primum  proceditur  sic  : 
1.  Videtur,   quod    veniale    sit   macula 
in    anima.    Gregorius   in  Moralibus  di- 
stinguens  inter  crimen   et  culpam    dicit 


quod  peccatum  aliud  veniale,  aliud  mor-     sic    :    «    Gulpa    polluit,    crimen    exstin- 

guit'.  »  Veniale  peccatum  culpa  est, 
quod  per  se  patet.  Ergo  poUuit.  Videtur 
ergo  quod  polluit  imaginem  Dei  et  ma- 
culam  relinquit. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  XII  de 
Trinitate  :  «   Ratio   cum  ad  inferiora  et 


tale. 

Incipiendum  est  ergo  de  veniali, 
ut  de  infimo  ad  superiora  progredia- 
mur. 

De  veniali  quseremus  in  genere  duo, 
scilicet    de   veniali  in   se     quid    sit,    et 


in  comparatione  ad    gratiam    quoerendo  superiora  percipienda,   qua?  non   priva- 

quam  oppositionem  habet  ad  gratiam.  tim,   sed   communiter  ab    omnibus    qui 

In  se  de  veniali  quseremus  quinque.  talia    diligunt,   sine    ulla  angustia     vel 

Primum  est,  An  sit  macula  in  anima?  invidia   casto    possidentur  amplexu,  vel 

et,  Si   macula  est,  in  quo  ditfert  a  ma-  sibi  vel  aliis  consulit :  et  fallatur  in  ali- 

cula  mortalis  peccati?  quo  per  ignorantiam  temporalium,  quia 

Secundum  est,  Utrum  sit  malum  vo-  et    hoc    temporaliter    gerit,   et    modum 

luntarium,  et  quare  dicatur  veniale  ?  agendi  non  teneat  quem  debebat,  huma- 

Tertium,    Quid  sit  veniale,  et  in  quo  na  est  tentatio  \  »  Sed   humana   tenta- 

differat  a  mortali  ?  tio  veniale  peccatum   est.  Ergo  macula 

Quartum    est,     Quam    proportionem  venialis  erit  in  inferiori  parte  rationis  : 

habet  ad  mortale,  et  quae  sit  radix  ejus,  et  sic  veniale  macula  est  in  anima. 
et    in    quo   sit    sicut    in     subjecto?    et,  3.  Adhuc,  Videtur  etiam,  quod  sil  in 

Utrum    in    hac  vita    aliquis  possit  esse  superiori    parte  rationis  :  superior  enim 

sineveniali?  et,    Utrum   veniale    possit  pars  est,  ut  dicit  Augustinus  in  libro  XII 

fieri  mortale,  vel  non?  de     Trinitate^,     qua     converlimur     ad 


'  S.  Grf.gorh;?  Magnus,    I.ib.    XXI   Moraliuni,       10. 
cap    '.).  '^  InEM,  liiideni,  cap.  3. 

^  S.  Augu-tim;5,  Lib.  Xll  de  Trinilate,  cap. 


22 


338 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


Deum  :  et  sicut  idem  dicit  in  libro  de 
Conflictu  viiiorum  et  virtutum,  in  tali 
conversione  saepe  per  subreplionem  ve- 
niunt  cogitationes  blasphemice  et  mala 
quae  maculant  mentem  et  orantes  :  et 
non  possunt  dici  mortalia  pcccata  :  ergo 
videtur,  quod  veniale  polluit  et  maculat 
etiam  superiorem  partem  rationis. 

Oueest.  Secundo  quoeritur,  In  quo  differat  a 
macula  mortalis,  et  in  quo  conve- 
niat  ? 

Et  videtur,  quod  in  nuUo  diflerat. 

1.  Dicit  enim  Augustinus  in  libro  de 
Doclrina  Cliristiana  et  in  libro  LXXXIII 
Quaestionum^  quod  «  omnis  humana 
perversitas  est,  vel  uti  fruendis,  vel 
frui  utendis  :  »  haec  in  utroque  est 
tam  veniali  quam  morlali  :  ergo  vide- 
tur,  quod  in  maculando  animam  non 
ditTerat. 

2.  Adhuc,  Si  difPerret,  hoc  esset  vel 
in  conversione,  vel  in  aversione  :  sed  in 
utroque  aversio  est  ab  incommutabili 
bono,  et  conversio  ad  bonum  commuta- 
bile  :  ergo  videtur,  quod  maculae  quibus 
maculant animam,  non  differant. 

3.  Adhuc,  Si  differunt,  tunc  differunt 
vel  ratione  principii,  vel  ratione  finis, 
vel  ratione  modi  qui  dicit  formam.  Ra- 
tione  principii  non  differunt  :  quia  in 
utroque  est  principium  mahi  voluntas. 
Ratione  fmis  non  differunt  :  quia  in 
utroque  est  finis  conversio  ad  mutabile 
bonum,  in  quo  quaerit  delectari  peccator. 
Ratione  modi  sive  formai  non  differunt  : 
quia  in  utroque  qui  peccat,  peccat  ab- 
stractus  et  illectus. 

soiutio.  SoLiJTio.  Ad  primo  qusesitum  dicen- 
dum,  quod  utrumqae  maculat  aniniam, 
sed  diversa  macula.  Dicit  enim  Grego- 
rius,  quod  «  veniale  obscurat,  mortale 
obtenebrat  :  eo  quod  mortale  non  sc- 
cum  lucem  compatitur  et  pulchritudi- 
nera  gratiae,  quam  secum  compatitur 
veniale.  » 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  tria 
prima   :    utiumque  enim  imprimit  ma- 


culam,  sed  unum  obscurantem,  alterum 
obtenebrantem  :  et  hoc  tam  in  inferiori 
parte  rationis,  quam  in  superiori,  sicut 
est  objeclum. 

Ad  id  quod  ultcrius  queeritur,  diccn-  Ad  qu 
dum  qiiod  jam  fere  patet  solulio  :  macu- 
lae  enim  utrique  conveniunt  in  hoc  quod 
maculae  sunt,  sed  differunt  secundum 
qualitatem  et  quanlitatem  peccatorum, 
ex  quibus  sunt. 

Ad  PRiMUM  ergo  quod  contra  objicitur,  Ad  i 
dicendum  quod  licet  in  utroque  sit  uti 
fruendis,  et  frui  utendis  :  tamen  valde 
inaequale  est  et  dissimile  :  quia  qui 
fruitur  utendis  mortaliter,  ille  creaturam 
ponit  finem  dilectionis  :  et  haec  est 
completa  perversitas  :  quia  autem  ve- 
nialiter,  non  ponit  finem  dilectionis 
in  creaturjs,  sed  adhaeret  eis  plus  quam 
debet. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  hcet  in  Ad 
utroque  sit  aversio  et  conversio,  tamen 
valde  intequaliter  :  quia  aversio  morta- 
lis  omnino  abstractio  est  et  habituahs  : 
quia  non  remanet  in  eo  gratia  per  quam 
habitualiter  eonjungatur.  In  veniali 
autem  non  est  sic  :  non  enim  avertitur 
nisi  secundum  actum,  quia  scilicet  tunc 
non  convertitur  secundum  actum  in 
summum  bonum. 

Ad  uLTiMUM  dicendum,  quod  differunt  Ad 
ratione  omnium  illorum  trium.  Volun- 
tas  enim  non  est  sequaliter  mala  in 
veniali  et  in  mortali.  Nec  mutabile 
bonum  est  aequaliter  finis,  ut  paulo 
aiite  dictum  est.  Nec  modus  est  aequalis  : 
quia  mortaiiter  peccans  omnino  abstra- 
hitur  et  omnino  allicitur  a  bono  commu- 
tabili  :  et  hoc  non  est  in  peccante  ve- 
nialiter,  quia  non  abstrahitur  nec 
allicitur,  nisi  secundum  actum  ut  tunc  : 
simpliciter  autem  potest  esse  non  ab- 
stractus  et  non  illectus  propter  gratiam 
gratum  facientem  quam  secum  compa- 
titur  veniale. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU.EST.  114. 


339 


MEMBRI    QLARTI 


ARTICULUS  II. 

Utrum  peccatiim  veniale  sit  malum  vo- 
luntarium  ?  et,  Quare  clicatur  ve- 
niale  ? 


nem,  vel  per  obliviuuem,  vel  per  fra- 
gilitatem  carnis  sive  volentes  sive  inviti 
percamus.  »  Sed  justus  non  cadit  nisi 
venialiter.  Erj^o  aliquod  veniale  fit  invi- 
te  :  ergo  sine  voluntate  :  non  ergo  ve- 
niale  est  malum  voluntarium. 

2.  x\dhuc,  Ad  Roman.  vii,  20  :  Si 
quod  nolo,  illud  facio.  Glossa  ibidem 
dicit,  quod  loquitur  de  veniali  peccato, 
quod  facimus  etiam  nolentes  :  non 
ergo  omne  veniale  est  malum  volun- 
tarium. 


Secundo  quseritur,  Utrum  veniaie  sit 
malum  voluntarium,  et  quare  dicitur 
veniale? 

Yidetur  enim  malum  esse  volunta- 
rium. 

1.  Augustinus  in  libro  de  Vera  reli- 
gione  :  «  Peccatum  adeo  voluntarium 
est,  quod  si  non  sit  voluntarium,  non  est 
peccatum  ^  »  Constat  autem,  quod 
veniale  est  peccatum  et  malum.  Ergo  est 
malum  voluntarium. 

2.  Adhuc,  Omne  peccatum  est  in 
libero  arbitrio  in  quo  homo  ditTert  a 
brutis,  quae  aguntur  et  non  agunt  : 
liberum  arbitrium  est  facultas  rationis 
et  voluntatis  :  ergo  omne  peccatum  est 
voluntarium  :  peccatum  veniale  est 
peccatum  et  malum  :  ergo  malum  vo- 
luntarium. 

3.  Adhuc,  Peccatum  est  de  his  quae 
sunt  in  nobis  :  aliter  non  esset  pecca- 
tum.  In  nobis  sunt  quae  sunt  de  libera 
electione  et  voluntate  :  quia  dicit  Ari- 
stoteles  in  11  Ethicorurn,  quod  volun- 
tarium  est,  cujus  principium  est  in  ipso 
consciente  singularia.  Tale  est  veniale 
peccatum,  et  est  maluni.  Ergo  malum 
voluntarium. 

contra.        CoNTRA  : 

1.  Proverb.  xxiv,  16,  super  illud  : 
Septies  cadet  justus,  et  resurgel  :  impii 
autem  corruent  in  malum,  Glossa  : 
«  Saepe  per  ignorantiam,  vel  subreptio- 


Ulterius  qujjeritur  hic,  Quare   veniale      Queest. 
dicitur  veniale  peccatum? 

Yidetur  enim,  quod  non  deberet  dici  : 
quia 

1.  Cuilibet  malo  debetur  pcena  :  ergo 
nullum  est  venia  dignum  :  nullum  ergo 
est  veniale  peccatum  :  videtur  enim  esse 
oppositio  in  adjecto. 

2.  Adhuc,  Species  qus  contra  se  di- 
viduntur,  oppositas  debent  habere  dif- 
ferentias  :  veniale  et  mortale  species 
peccati  sunt  contra  se  divisee  :  ergo 
oppositas  debent  habere  differentias  : 
mortale  morte  aeterna  dignum  est  :  ergo 
veniale  est,  quod  poena  dignum  est 
non  aeterna  :  quia  sic  habent  oppositio- 
nem  in  differentiis,  et  non  in  gene- 
re  :  non  ergo  simpliciter  debet  dici 
veniale. 

3.  Adhuc,  Damascenus  in  libro  II  de 
Fide  orthodoxa,  et  Gregorius  Nyssenus 
in  libro  de  Flomine,  et  Aristoteles  in  II 
Ethicorum  dicunt,  quod  solum  pecca- 
tum  quod  est  involuntarium  per  igno- 
rantiam  vel  per  violentiam,  meretur 
ignoscentiam  et  misericordiam  et  non 
poenam.  i\on  igitur  generaliter  debet 
dici  peccatum  veniale,  sed  quoddam 
tantum,  scilicet  quod  Ct  per  ignorantiam 
vel  per  violentiam. 

SoLUTio.    Ad  primo  qusesitum    dicen-     soiutio. 
dum,  quod  peccatum  veniale  est  malum 
voluntarium, 


*  S.  AuGLSTiNus,  Lib.  de  Vera  religione,  cap.       14. 


340 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Unde  Iria  inducta  quse  hoc  probant, 
concedenda  sunt  et  procedunt. 

Adcbjeot.  i.  Ad  iD  quod  in  contrarium  objicitur, 
est  dicendum,  quod  illa  Glossa  ponit 
inclinantia  ad  peccatura,  et  instigantia, 
quae  licet  aliquando  sint  invita,  actus  ta- 
men  peccati  semper  est  voluntarius  : 
nec  esset  peccatum  si  non  esset  volunta- 
rium. 

Adobject. 2.  Ad  ALiuD  dicendum  eodem  modo, 
quod  Glossa  loquitur  in  persona  damnati 
hominis,  qui  licot  ex  damnatione  neces- 
sitatem  habcat  peccandi  etiam  aliquan- 
do  invitus,  actus  tamen  peccati  semper 
est  voluntarius.  Ante  reparationem  enim 
gratiae  non  potest  non  peccare  morlali- 
ter  :  post  reparationcm  vero  non  potest 
non  peccare  venialiler,  ut  in  antehabitis 
deterrainatum  est. 

Ad  quast  -^n  m  quod  quaeritur  ulterius,  Quare 
dicatur  veniale  ? 

Dicendum,  quod  veniale  triplicitcr  di- 
citur,  scilicet  ox  genere,  sicut  illud 
quod  secundum  totam  generalitatem 
suam  venia  dignura  est,  sicut  otiosum 
verbum.  Et  ab  eventu  dicitur  veniale, 
sicut  quando  mortale  per  eventum  pmni- 
tentite  factum  est  venia  dignum.  Et  ex 
circumstantia  dicitur  veniale,  sicut  pec- 
catum  in  Patrem  quod  tit  ex  inlirmi- 
tate,  dicitur  remissibile  et  venia  dig- 
num  :  et  similiter  peccatum  in  Filium, 
quod  fit  ex  ignorantia  :  peccatum  vero 
in  Spiritum  sanctum  irremissibile  dici- 
tur,  et  in  hoc  saeculo,  et  in  futuro  *,  quia 
fit  ex  certa  malitia,  et  non  habet  cir- 
cumstantiam  quae  faciat  ipsum  dignum 
remissione.  Et  licet  sic  tri[)Iiciter  dicatur 
veniale,  lamen  hic  non  quaerimus  nisi  de 
veniali  quod  est  veniale  ex  genere,  quod 
dicitur  veniale,  quia  ex  seipso  parva 
malitia  est  et  venia  dignum. 
Ad  I.  Ad  primum  eriTO  quod   contra  hoc  est, 

dicendum    quod    licet  veniale   peccalum 
pcena  dignum   sit,   tamen    quia    secum 


compatitur  gratiam  gratum  facientem, 
illa  j)cena  quasi  non  reputatur  pcena  :  et 
est  pfpna  iila,  sicut  dicitur  in  Ecclesia- 
sticis  do(jmatihus,  sicut  quod  dicimus 
quotidie  :  Dimittc  nobis  debita  nostra*, 
et  tonsio  pectoris,  et  aspersio  aquae  be- 
nedictae,  et  benodiclio  pontificalis,  et 
caetera  remedia  quae  habet  Ecclesia  con- 
tra  vcniale.  De  quibus  dicitur,  Matth. 
XI,  29  et  30  :  Tollite  jugiim  meum  su- 
per  vos,  et  discite  a  me,  quia  niitis  sum 
et  humilis  corde...  Jugum  enim  meum 
suaveest,  et  onus  mcum  leve.  YA,  Joel, 
II,  13  :  Convertimini  ad  Dominum  Deum 
vestrum,  quia  benignus  et  misericors 
est,  el  prsestabilis  super  malitia.  Unde 
tales  poenae  non  reputantur  poenae,  sed 
potius  venia.  Nec  est  oppositio  in  ad- 
jecto  :  quia  tale  peccatum  licet  pecca- 
tum  sit  et  malum,  tamen  ex  seipsolia- 
bet,  quod  tali  venia  dignum  est  :  quia 
non  simpliciter  est  peccatum,  sed  potius 
dispositio  et  inclinatio  ad  peccatum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  opposilas  Ad 
habent  dilferentias  veniale  et  morlale  : 
quia  mortale  morte  aeterna  dignum  cst, 
quae  simpliciter  est  poena  :  veniale  au- 
tcm  poena  dignum  est,  quaejam  habet 
admixtam  veniam.  Nec  genus  quod  est 
peccatum  actuale,  praedicalur  univoce  de 
veniali  et  morlali,  sed  per  prius  et  po- 
sterius  :  et  ideo  ctiam  non  oportet,  quod 
dilferentiae  conslitutivae  perfectam  ha- 
beant  opposiiionem, 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod  tale  pec-  Ad 
catum  quod  est  involuntariura  per  igno- 
rantiam  et  per  violentiam,  non  est  ve- 
niale  ex  genere,  sed  ex  circumstantia. 
Et  ideo  iila  objectio  non  habet  hic  lo- 
cum  :  quia  hic  loquimur  de  veniali  quod 
est  veniale  ex  genere,  sicut  paulo  ante 
dictum  est. 


'  .Malth.  XII,  31    et  32;  Marc.  iii,  28  et  20;  '^  Matth.  vr,  12. 

Luc.  XII,  10. 


IN  II  P.  SUiVI.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU.EST.  114. 


341 


^IE^IBRI  QLARTI 


ARTICULUS  III. 

Quid  sit  peccalum  veniale  ?  et,   In  quo 
differat  a  mortali  ? 


Tertio  quaeritur,  Quid  sit  pcccatum 
veniale,  et  in  quo  ditFerat  a  mortali? 

1.  Et  videtur,  quod  peccatum  veniale 
sit,  quod  est  venia  dignuni  ex  parvitate 
reatus  :  quia  lioc  dicilur  per  nomen. 

2.  Adhuc,    Venia  et    ignoscentia  con- 
vertuntur,  et  idem  dicere  videntur.    Sed 
facile    Deus    ignoscit    omne     peccatum. 
Ezechiel.  xviu,  21  et  22  :  Si  impius  ege-     ut  tonsione  pectoris,  et  aspersione  aquoe 
ril  p(£7iitentiam    ab    omnibus,   peccatis     benedictae,  etc,  ut  supra  diximus. 
suis,...  om^iiuminiquitatum  ejus,    quas         Ad  primlm  ergo  dicendum,  sicut   dicit 
operatus  est,  7ion  recordabor.  Ergo  omne     ohjectio,    quod  veniale  esl,    quod  ex  se 
peccatum  videtur  esse  veniale^  quia   fa-     venia  dignum  est. 


ad  minus  sint  proportionalia  veniale   et 
mortale. 

CONTRA  :  sed    conlra. 

1.  Venialiter  peccans  delectatur  in  com- 
mutabili  bono  citra  Deum  :  mortaliter 
peccans  delectatur  in  commutabili  bono 
ultra  Deum  :  et  haec  duo  distant  in  infi- 
nitum.  Infmiti  ad  fmitum  et  finiti  ad  in- 
finitum  nulla  est  proportio. 

2.  Adhuc,  Peccato  mortali  debetur 
reatus  eeternus  et  poena  a?terna  :  veniali 
peccalo  reatus  poenae  temporalis  :  aeter- 
num  et  temporale  nullam  habent  pro- 
portionem  :  ergo  veniale  et  mortale 
nuUam  hahent  proportionem. 

SoLUTio.  Ad  id  quod  primo  objicitur,  Soiutio. 
dicendum,  quod  proprie  peccatum  ve- 
niale  est,  quod  non  est  dignum  pcena 
seterna,  et  compatitur  secum  gratiam 
gratum  facientem,  quae  semper  impetrat 
veniam,  et  levi  remissivo  remittitur,  sic- 


cile  ignoscitur  :  et  non  videtur  ditlerre   a 
mortali,  quod  falsum  est. 

3.   Adhuc,    Isa.    lv,   7    :  Derelinquat 
impius  viam  suam,  ei  vir  iniquus  cogi- 


Ad     1. 


.4.d   2. 


Ad  aliud  dicendum,  quod  non  omne 
peccatum  facile  remitlitur  ex  se,  sed  ex 
gratia  compunctionis  et  bonitate  remit- 
tentis  :  sicut  etiam  remittitur  mortale 
taiiones  suas,  et  reverlatur  ad  Domi-  quod  non  est  veniale  nisi  ab  eventu,  sic- 
num,  et  ?niserebitur  ejus  :   et   ad  Deum      ut  in  antehabitis  dictum  est. 

nostrum,  quoniam  multus  est    ad  igno-         Ad  auctoritatem  Isaiae  et  Joel,   dicen-  Ad  3  et  4. 
scendum.   Non    distinguit  inler    peccata     dum    eodem  modo,    quod  loquuntur  de 
venialia    et    mortalia,   sed   in     omnibus     peccato  quod  est  remissibile   ex  bonitate 
dicit  facilem  ad  ignoscendum.    Ergo    vi-     remittentis,'  et  gratia  compunctionis. 
detur,  quod  in  hoc  veniale  non   differt   a 
niortali.  Ad  id  quod  ulterius    quaeritur,   dicen-  Ad  qu«st. 

4.  Adhuc,  Joel,  ii,  12:  Convertimini  dum  quod  peccatum  mortale  et  veniale 
ad  me  in  toto  corde  vestro.  Et  ex  hoc  dupliciter  possunt  considerari,  scilicet 
idem  arguitur  quod  prius.  secundum   delectationem  ex  qua  oriun- 

tur,  et  secundum   reatum  .  quo  obligant 
Ulterius  quaeritur,  In  quo  veniale  dif-     ad  pcenam.  Et  primo  modo  adhuc  dupli- 
fert  a  mortali?  ciler    considerantur,    scilicet    secundum 

Et  videtur,  quod  proportionalia  sunt  :  ipsam  delectationem  in  seipsa  considera- 
quia  in  utroque  est  delectatio  in  commu-  tain,  et  secundum  dclectationem  compa- 
tabili  bono  et  finito  :  finiti  enim  ad  fini-  ratam  ad  bonum  in  quo  delectalur.  Si 
tum  proportio  est  :    ergo  videtur,    quod     prinio  modo  :  tunc  utraque  finita  est,    et 


342 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


Queest.  1, 


sunt  proportioiiabilia  :  et  sic  procedit 
argumenlum  primum.  Si  secunJo  mo- 
do  :  tunc  delectalio  venialis  est  in  bono 
commulabili  citra  Deum,  et  delectatio 
mortalis  supra  Deum  et  contra  Deum  : 
(jaae  distant  in  infmitum,  et  sic  non  sunt 
proportionalia  :  et  sic  procedit  objeclio 
secunda.  Similiter  si  considerantur  in 
reatu  obligalionis  ad  pcenam  ieteinam  et 
temporalem,  distant  in  infinitum,  et  sic 
non  sunt  proportionalia  :  et  sic  procedit 
objectio  tertia. 

Unde    oranes    objectiones    procedunt, 
el  per  distinctionem  soluta  est  quaestio. 


\IF^IHR1  Ql  ARTI 


ARTICULUS  IV. 

Qu3P  sil  radix  peccati  venialis,  el  in  quo 
sit  sicut  in  subjecto  ?  et,  Utrum  in 
hac  vita  aliquis  esse  possit  sine  eo  ? 
e/,  Utrum  veniale  possit  fieri  mor- 
tale,  vel  non  ? 


Quarto  quseritur,  Quae  sit  radix  venia- 
lis? 

Et,  In  quo  sit  sicut  in  subjecto? 

Et,  Utrum  in  liac  vita  aliquis  possit 
esse  sine  eo  ? 

Et,  Utrum  veniale  possit  ficri  morlale, 
vel  non? 

Qu.ivRiTrR  ergo,  Quae  sit  radix  cjus? 

Et  videtur,  quod  libido. 

\.  Augustinus  in  libro  de  Libero  arhi- 
irio  dicit,  quod  lil)ido  est  improba  vo- 
luntas  ex  qua  procedit  peccatum  in  eo 
quo  male  libet  :  veniale  peccatum  est, 
et  male  libet  :  ergo  procedit  ex  libidine 
sicut  ex  radice. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  IJijpognosti- 
con   :   «   Omne   quod  roale  libet,   libido 


est.  »  Peccatum  veniale  male  libct.  Ergo 
libido  est  vel  ex  libidine  est. 


Ultkrius  quaeritur,  In  quo  esl  sicut  in  q^j 
subjecto  ? 

Et  videtur,  quod  in  inferiori  parle  ra- 
tionis,  vel  in  sensualilate  :  quia,  sicut 
in  prsebabitis  ostensum  est,  pcccalum 
consummatur  in  nobis  sicut  in  primis 
parentibus,  ita  quod  sensualitas  suadet, 
inferior  pars  rationis  decipitur  sicut  mu- 
lier,  su])erior  pars  rationis  avertitur  a 
bono  incommutabili  :  ergo  videtur,  quod 
in  superiori  parte  ralionis  nonsit  veniale  : 
ergo  est  vel  in  inferiori  parte,  vel  in 
sensualitate. 

CONTRA  :  i^ed  c( 

Proverb.  xxiv,  16,  super  illud  :  Sep- 
ties  in  die  cadet  jusius,  et  resurget, 
(llossa  :  «  De  levibus  peccatis  agit,  sine 
quibus  htec  vita  non  ducitur.  »  Per  igno- 
rantiam  vel  oblivionem  vel  subreptio- 
nem  vel  pcr  necessitatem  carnis  singulis 
dicbus  inviti  vel  nolentes  peccamus. 
Ignorantia  et  subreptio  cadunt  in  infe- 
riorem  parlem  rationis.  Ergo  et  veniale 
peccalum. 

Ulterius   quaerilur,    Si    aliquis  possit  Queesi 
esse  sine  veniali  in  hac  vita? 
Videtur,  quod  non. 

1.  Proverb.  xx,  9  :  Quis  potest  dice- 
re  :  Mundum  est  cor  metim  :  purus  sum 
a  peccato  ?  Quasi  dicat  :  Nullus.  Et  con- 
stat,  quod  non  loquitur  de  mortali,  sine 
quo  multi  suut  :  ergo  videtur,  quod  lo- 
quitur  dc  veniali  :  ergo  nullus  in  hac 
vita  potest  esse  sine  veniali  peccato. 

2.  Adhuc,  Augustinus  super  illud 
epist.  1  Joannis,  i,  8  :  Si  dixerimus  quo- 
niam  peccatum  noti  habemus,  etc.  : 
«  Impossibile  est  sanctum  aliquem  ali- 
quando  in  terrenis  non  cadere  pecca- 
tis.  » 

3.  Adhuc,  Idem  in  libro  Retraclatio- 
num  :  «  Sicut  non  impediunt  a  vita 
aeterna  justum  peccata  venialia,  sine 
quibus  vita  ista  non  ducitur  :  sic  ad  sa- 
lutem  aeternam  nihil  prosunt  impio  ali- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QUiEST.  114. 


343 


qua  bona  opera,  siiie   quibus  vita  cujus-  specialiter  :   et  sic    est  radix  venialis  et 

libet    pessimi    difficiliter     invenitur.     »  mortalis. 
Ergo  nullus  est  sine  peccato  veniali. 

4.  Adhuc,  Idem,  ibidem  in   eodem   li-         Ad  secundo  qutesitum  dicendum,  quod  Adqueest.  ?. 

bro    :     «    Nemo   utens  liberse  voluntatis  in  uno  genere    peccati   intelligitur  quod 

arbitrio,  hic  vivere  potest  sine  peccato.  »  dicit  Augustinus,  quod  perllcitur  ad  mo- 

Et  constat,  quod  hoc    non   intelligit   de  dum  peccati  primorum  parentum.  In  di- 

mortali.  Ergo  de  veniali  :  et    sic  nullus  versis  autem  generibus  peccatorum   non 

sine  veniali  in  hac  vila  potest  esse.  est  ita.  Unde  cum   veniale    peccatum  ex 

multis  occasionibus    oriatur,     sicut     in 

egt  4,       Ulterius    quseritur,      Utrum    veniale  praeinducta  Glossa  de  Proverbiis  dicitur, 

possit  fieri  mortale?  dicimus  quod  ahquando  potest  esse  ve- 

Et  videlur,' quod  sic.  niale  in  superiori  parte  rationis,    sicul  in 

1.  Augustinus  :  «  Nihil  est  adeo  ve-  antehabitis  dictum  et  probatum  est  : 
niale  quod  non  possit  iieri  mortale^  dum  frequentius  tamen  est  in  inferiori  parte 
placet.  »  Ergo  peccatum  veniale  potest  rationis,  et  secundum  primum  motum 
fieri  mortale.  in  sensualitate.  Unde  concedendum   est, 

2.  Adhuc,  Ideni  super  illud  Psalmi  quod  aHquando  est  in  superiori  parte 
xxxix,  \d  :  AJulllplieatss  swit  super  ca-  ralionis,  sed  frequentius  in  inferiori,  ut 
pillos  capitis  mei.  «  Si  vitasti    grandia,  dictuni  est. 

cave   ne   obruaris    arena.    »     Sed     non         Ad   m     quod  contra  objicitur,  dicen-  ^^  object. 

obruitur  homo  nisi   per  mortalia.    Ergo  dum  quod  proeedit  :  et  propter  hoc  ali- 

venialia  possunt  fieri  mortalia.  quando  est  in  superiori  parte  rationis. 


lutio. 
ueest.  1. 


id   1. 


Vd  2. 


SoLUTio.  Ad  primo  quaesitum  dicen- 
dum,  quod  libido  tripliciter  dicitur.  Pri- 
mo  modo  dicitur  improba  voluntas 
pascens  in  quocumque  bono  commuta- 
bili.  Et  sic  omne  peccatum  oritur  ex  li- 
bidine  tam  veniale  quam  mortale.  Se- 
cundo  modo,  dicitur  libido  improba 
voluntas  pascens  se  contra  Deum  in 
bono  commutabili.  Et  sic  solum  pecca- 
tum  mortale  oritur  ex  libidine.  Tertio 
modo,  dicitur  libido  antonomastice,  li- 
bido  scilicet  venereorum  in  coitu,  de 
qua  dicitur,  quod  concupiscibilis  in  ge- 
nerativa  est  corrupta  et  infecta,  ex  qua 
oritur  peccatum  originale  in  parentibus, 
ut  dicit  Augustinus  in  libro  de  Nuptiis  et 
concupiscentia,  quod  «  peccatum  origi- 
nale  non  transmittit  in  posteros  propa- 
go,  sedlibido.  » 

Ad  prlmum  ergo  dicendum,  quod  li- 
bido  in  dicto  Augustini  accipitur  primo 
modo  :  quia  sic  bene  est  origo  et  radix 
vcnialis  peccati. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  ibi  Augusti- 
nus  accipit   libidinem    generaliter    non 


Ad  TERTio  quaesitum  dicendum,  quod  Adqueeat.s. 
meo  judicio  in  hac  vita  corrupta  vix 
vel  non  potest  liomo  esse  sine  veniali 
peccato,  nisi  forte  ad  horam  quando  fe- 
cit  confessionem,  sicut  in  praehabitis,  in 
distinct.  XXVI,  de  gratia  operante  et 
cooperante  probatum  est.  Ibi  enim  di- 
ctum  est,  quod  ante  reparationem  non 
potest  homo  non  peccare  venialiter,  ut 
probant  quatuor  objecta  quse  ad  hoc  in- 
ducta  sunt. 

Ad  quarto  et  ultimo  quaesitum  dicen-  Ad  qusest  4, 
dum,  quod  veniale  acceptum  in  actu 
isto  vel  illo  numquam  fitmortale,  quan- 
do  est  veniale  ex  genere  :  sed  phicentia 
adjuncta  et  contemptus  possunt  esse 
morlalia,  quando  scilicet  bonum  incom- 
mutabile  contemnitur  propter  bonum 
commutabile,  vel  placentia  boni  com- 
mutabilis  excrescit  ad  exclusionem  boni 
incomniutabilis. 

Et  per  hoc  etiam  patet  solutio  ad  se- 
quens  de  Glossa  :  quia  eodem  modo  lo- 
quitur  :  quia  arena  (per  quam  intelligi- 


« 


344 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


tur  multitudo  venialium)  non  obruit  nisi 
per  j)lacenliam  ex<rescentem  vel  con- 
templum,  sicul  dictum  est. 


\IE\1BRI  QLARTI 


ARTICIUS  Y. 

Utrum  omne  pcccatum  veniale  vcnia  di- 
gmim  sit,  vel  aliquod  seternaliter  pu- 
niatur  in  peccante  '  ? 


Quinto  qucerilur,  Ctrum  omne  veniale 
dignum  sit  venia,  vel  aliquod  seternali- 
ter  puniatur  in  peccante  ? 

Videtur  enim,  quod  aliquod  puniatur 
aeternaliter. 

Ponamus  enim,  (|uod  aliquis  decedat 
in  mortali  peccato  uno  vel  })luribus,  et 
multis  venialibus.  Cum  ergo  sit  locus  re- 
missionis  post  hanc  vitam,  ut  dicunt 
Sancti,  sedpotius  receptionis  eoruni  quse 
quis  gessit  in  corpore,  secundum  quod 
dicilur,  11  ad  Corinth.  v,  10  :  Omncs  nos 
manifestari  oportet  antc  tribunal  Chrisii, 
lit  rejerat  unusquisciue  propria  corporis^ 
prout  gessit,  sive  bonum,  sive  malum. 
Ula  veniiilia  post  mortem  non  remittun- 
tur.  Erg^o  videlur,  quod  cum  mortalibus 
aelernaliler  punianlur  :  et  sic  realiis  ve- 
nialis  peccali  videtur  esse  reatus  poenae 
aeternae  :  quod  in  aiitchabitis  improba- 
tum  est  :  male  ergo  dicilur   veniale. 

Qu«8t.  JuxTA  hoc  quaeritur  hic  gratia  ejusdem, 
Ctrum  in  aliquo  qui  evolat  ad  regnum 
coelorum,  sit  aliquod  veniale  peccatum  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

Ponamus  enim,  quod  aliquis  justus  et 
in  gralia  existens,  qui  tamen  sive  venia- 
li  esse  non  potest,    sicut   in    anlehabitis 


dictum  est  :  quia  non  potest  homo  etiam 
post  reparationem  non  peccare  veniali- 
ter,  ut  dicit  Augustinus  super  illud  epist. 
I  Joannis,  i,  8  :  Si  dixcrimus  quoniam 
peccatum  no)i  habcmus,  etc,  deeedat  cum 
veniali  de  quo  non  est  contritus  actu. 
Constat,  quod  illud  veniale  non  est  re- 
missum  in  hac  vita  :  et  post  mortem 
non  est  locus  remissionis.  Ergo  nec  post 
hanc  vitam  remittilur  :  ergo  remanet  in 
eo  in  beatitudine  aeterna. 

Et  hoc  quidam  nituntur  probare  per 
talem  rationcm  :  quia  gratia  et  gloria 
proporlionem  habent  :  et  decedens  in 
gratia  habebit  glpriam  :  et  veniale  pccca- 
tum  non  repugnat  gratiae  :  ergo  nec  glo- 
riae  :  et  ita  potesl  esse  cum  gloria. 

CoMR.v  :  sed  coi 

1.  Apocal.  XIV,  .')  :  Sine  macula  sunt 
a)ite  thro)ium  Dei.  Sed  macula  est  ma- 
cula  venialis  pcccali.  Ergo  nullus  cum 
macula  venialis  peccati  esl  ante  thro- 
nuni    Dei. 

2.  Adhuc,  Daniel.  i,  '-^  et  seq.,  Priii- 
ceps  Babylonis  praecepit  principi  euiiu- 
chorum  suorum,  ut  introduceret  pueros 
nobiles  decoros  forma,  cautos  scientia, 
doctos  disciplina,  in  quibus  nulla  esset 
macula.  Si  hoc  est  de  magnificentia  re- 
gis  terrcni,  quod  sine  macula  sint  qui 
assistunt  ei,  multo  magis  esl  de  magnili- 
centia  regis  coelestis,  quod  penitus  slne 
macula  sint  qui  assislunt  ei  in  gloria  : 
er^^o  sine  macula  venialis  pcccali  sunt 
sancti  in  frloria. 


SoLUTio,  Dicendum  ad  primam  quir- 
stioncni,  quod  satis  bene  videnlur  ad  hoc 
respondere  Praepositivus  et  Gulielmus 
Altisiodorensis.  Dixerunt  enim,  quod  ve- 
niale  est,  quod  ex  se  non  habet  reatum 
pcenae  .Tternje,  sed  est  venia  dignum. 

y\d  id  quod  objicitur  de  illo  qui  dece- 
dit  cim  mortalibus  et  venialibus,  dixe- 
runt,  quod  in  tali  non  punitur  veniale 
aeternaliter  ex  se,   s3d    3x  concomitantia 


Soluti 


1  Cf.  Opp.  R.  Alberli.  Comnient.  In  IV  Seri- 
lentiaruin,  Dist,  XXI,  Art.  8.  Tom.  XXX  hujusce 


novae  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XYIII,  QU.EST.  113. 


3i5 


cum  morlali,  hoc  est,  per  accideiis  : 
quia  scilicet  decedenti  cum  peccato  mor- 
tali  nulla  potest  fieri  peccati  remissio 
deinceps.  Et  hoc  est  quod  celebrat  Ec- 
clesia  in  vigilia  defunctorum  dicens,  quod 
c<  in  inferno  nulla  est  redemptio.  » 

quaest.  Ad  secundo  quccsitum  dixerunt  et  be- 
ne,  quod  si  insit  decedenti  justo  veniale, 
remittitur  per  gratiam  finalem  in  qua 
decedit  justus.  Hanc  enim  gratiam  in  hoc 
dicunt  potentiorem  esse  alia  gratia  : 
quia,  ut  dicit  Augustinus,  haec  sola  gra- 
lia  habet,  quod  addit  donum  perseve- 
rantiae,  quod  potissimiim  est  remittendo. 
Matth.  X,  22  :  Qni  persei^eraverit  usque 
in  finem,  hic  salviis  erit.  Et  idco  sunt 
ante  thronum  l)ei  sine  macula  :  trans- 
eunt  enim  sine  macuta. 


MEMBRUM  V. 

De  differentiis    peccatorum. 

De  differentiis  venialis  peccati  secun- 
dum  primum  motum,  et  levem  delecta- 
tionem,  et  morosam,  supra  in  tractatu 
de  tentationibus  dsemonum  multum  dis- 
putatum  est  ',  quando  scilicetsit  veniale, 
et  quando  gravius,  et  quando  sit  mortale 
peccatum  in  distinctione  XXIY  libri  II 
Sententiarum  dictum  est  ^  :  et  ideo  de 
his  non  oportet  hic  dicere. 


QUiESTIO  cxv. 


l>c   septem   vitiis  capitalibus,    quae    morlalia  dicuutur   iu  comuiunl. 


Sed  transeundum    est  ad    tractandum      licet  superbia,  invidia,  acedia,  ira,  avari- 
de    morlaU  peccato   et  ditTerenliis   ejus.      tia,  guh\,  luxuria. 
Hoc  enim  est  quod,    ut    dicit    Magister, 
inter    difTereDtias      peccatorum    proxi- 
mum  occurrit  post  veniale  peccatum. 

Primo  ergo  quoeritur,  Quid  sit  mortale 
peccatum  ? 

Secundo,    Quse    sit     difTerentia     inter 
mortale   et   criminale? 

Tertio,    Quae  sit  difTerentia  inter  cri- 
minale    et  radicale? 

Posl  liaic  fiet  inquisitio  de   dilTerentiis 


MEMBRUM  I. 

Quid  sit  mortale  peccatum  ? 


Ad  primum  sic  proceditur  : 

Yidetur,  quod  non  debeat  dici  mortale 


capitalium  ad  invicem  et  in  speciali,  sci-     peccatum. 


1  Cf.  Opp.   B.   Alberli.    \-    Part.   Summoe  de  *  Cf.  Opp.  R.  Alberti.  Commenl.  in  IlSonten- 

Creaturis,  Tracf.    IV,  Quiest.  79.   Tom.   XXXII       liarura,  Dist.  XXIV,  Tom.  XXVII  ejusdem  edi- 
hujusce  nova;  oditionis. 


tionis. 


346 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  FRJED. 


Solutio. 


Ad   1. 


1.  Si  enim  dicitur  mortale  peccatuiii, 
quod  morte  punilur  :  lunc  non  omne 
mortale  potest  dici  mortale  :  quia  non 
omne  mortale  morte  punitur,  scilicet  na- 
turae  :  fornicatio  enim  non  punitur  morte 
temporali  secundum  legem. 

'i.  Si  auteni  dicatur  mortale,  quod 
morte  ceterna  puniendum  est  in  interno  : 
tunc  videtur,  quod  non  per  se  dicatur 
mortale,  sed  conditionaliler,  ut  si  per 
poenitentiam  non  deieatur  :  quia  si  per 
pcEiiitentiam  deletur,  non  punietur  mor- 
te  ieterna  :  et  sic  conditionaliter  dicitur 
mortale,  non  per  se. 

3.  Adhuc,  Qui  damnati  sunt  in  infer- 
no,  non  videntur  esse  mortui  :  vivunt 
enim,  et  sentiunt,  et  intelligunt  :  qui 
sunt  actus  vitae.  Apocal.  ix,  6  :  In  die- 
hus  illis  quaerent  homines  mortem,  et 
non  invenient  eam  :  et  desiderabunt  mo- 
ri  et  fugiet  mors  ah  eis.  Et  sic  videtur, 
quod  mortale  non  debeat  dici  mortale  ob 
hoc,  quod  in  inferno  punitur. 

Siautem  dicatur  mortale,  quia  separat 
a  vita  gratiae  :  tunc  videtur_,  quod  sola 
inlidelitas  dicitur  mortale  peccatum.  Ha- 
bacuc,  II,  i  :  Justus  cx  fide  sua  vivet  *. 
Et  ita  non  sunt  multa  mortalia,  sed 
unum. 

SoLLTio.  Dicendum,  quod  mortale  di- 
citur  mortale  et  mors  animae  :  quia  se- 
jiarat  a  principio  vitae  quod  ost  Deus,  et 
ab  influenlia  vitae  quae  est  gratia  gratum 
faciens.  Potesl  etiam  dici  mortale,  quia 
punitur  morto  aetorna.  Ad  Roman.  i,  18 
et  seq. ,  Apostolus  enumerat  multa  mor- 
talia  peccata,  et  postea  infert  :  Non  in- 
tellexerunt  quoniam  qui  ialia  agunt  di- 
gni  sunt  morte  :  et  non  solum  qui  ea 
faciunt,  sed  etiam  qui  consentiunl  fa- 
cientibus. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  non 
ideo  dicitur  mortale,  quod  puniatur  mor- 
te  temporali  :  sed,  ut  dictum  est,  quia 
separat  a  principio  vitae,  sicut  dictum 
est,    quod    est    Deus,     quod  influit  vi- 


tam  per  graliam.  Sicut  enim  aniina  in- 
lluit  vilam  corpori,  ita  Deus  influit  vi- 
tam  animae. 

Ad  m  quod  dicitur,  quod  conditionali- 
ter  dicatur  mortale,  dicendum  quod  sim- 
pliciter  dicitur  moitale  :  quia  morte  aeter- 
iia  dignum  est  quamdiu  est.  Si  autem 
per  poenitentiam  deletur  :  tunc  non  est 
mortale,  quia  per  gratiam  deletum  est. 

Au  iD  quod  objicitur,  quod  illi  qui  in 
inferno  sunt,  vivunt,  dicendum,  quod  ta- 
lis  vita  continuamors  est  :  quia  continua 
separatio  a  beatae  vitae  principio,  et  con- 
tinuus  sensus  mortis  aeternae.  Unde  Ber- 
nardus  super  Cantica  :  «  Continue  mo- 
ritur,  et  numquam  permoritur  vivens  in 
inferiio.  » 


Ad  i 


Ad    3 


MEMBRUM  II. 

Qux  sit  differentia  inter  mortale  el   cri- 
minale  ?  • 


Secundo  quaeritur,  Quae  sit  difTerentia 
inter  mortale  et  criminale  ? 

Etstatim  accipitur  dilferentia  ex  Isi- 
doro.  Isidorus  cnim  dicit,  «  quod  pecea- 
tum  mortale  est,  quod  per  reatum  ad 
mortem  ieternam  obligat  :  crimen  autem 
quod  polluit.  » 

Si    ULTERius  qua^ritur,     Unde   dicatur  Quffist. 
capitale  peccatum  ? 

Si  enim  dicitur  capitale,  quod  capite 
punitur  .•  cum  caput  viri  Deus  sit,  ul  di- 
cit  Apostolus,  1  Coriiith.  xi,  3,  quod 
omne  mortale  capitale  sit  :  quia  per 
quodlibet  mortale  praeciditur  hoc  caput 
quod  est  Deus. 

Adhuc,  Cum  multis  nominibus  nomi-  Quajst. 
netur   peccatum  mortale,    dicitur  enim 
peccatum,  dicitur  malum,  dicitur  vilium, 


•  Cf.  Joau.  111,  36  ;  ad  Ronian.  i,  17  ;  ud  Galat.      ni,  11  ;  ad  Hebr.  x,  38. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU.EST.  116. 


347 


dicilur  culpa,  dicitur  crimen,  dicilur  te- 
nebra,  dicitur  reatus,  dicitur  maciila, 
queeritur,  unde  accipit  tot  nominum  di- 
versitates  ? 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  peccalum 
dicitur  peccatum  in  quantum  est  con- 
tra  rectitudinem  legis  divinae.  Unde  di- 
cit  Ambrosius :  «  Peccatum  est  prse- 
varicatio  legis  divinse  et  cceleslium  in- 
obedientia  mandatorum,  »  Sed  in  quan- 
tum  est  conlrarium  virtuti,  quee  lau- 
dabilium  et  honorabilium  bonorum  est, 
ut  dicit  Aristoteles,  sic  accipit  nomen 
crhninis  :  quia  polluit  decorem  virlutis, 
cui  debetur  honos  et  laus.  Vitiiim  autem 
dicitur,  in  quantum  vitiat  et  delurpat 
pulchritudinem  boni  naturalis.  Ciilpa 
vero  dicitur,  in  quantum  est  culpabile  et 
vituperabile  a  justissimo  judice  Deo. 
Malum  autem  dicitur,  ut  dicit  Augusti- 
nus,  quia  aliquid  adimit  de  bono  natu- 
rali.  Tenebra  spiritualis  dicitur,  in  quan- 
tum  est  contrarium  luci  gratise  :  quia 
per  gratiam  iiluminatur  anima  :  quod  lu- 
men  toUitur  per  peccatum.  Reatus  dici- 
tur,  quia  obligat  ad  mortem  seternam  : 
et  sic  etinm  dicitur  mortale,  ut  supra 
in  objectione  probatum  est. 

Ad  m  quod  quserilur,  Unde  dicatur 
capitale  ? 

Dicendum,quod  dupliciter  dicitur  ca- 
pitale.  Aliquando  dicitur    capitale   omne 


id  quod  capite  plectitur  sive  puniUir. 
Sic  omne  mortale  est  capitale,  sicut  in 
objectione  probatum  est.  Aliquando  di- 
citur  capitale,  ex  quo  sicut  ex  capite 
multa  alia  oriuntur.  Sic  dicuntur  seplem 
capitalia  peccata  tantum,  scilicet  super- 
bia,  invidia,  acedia,  ira,  avaritia,  gula, 
luxuria. 


MEMBRUM    IIJ. 

Qux  sit   differentia    inter    criminale   et 
radicale  ? 


Tertio  quaeritur,  Qu£e  sit  ditTerentia 
inter  criminale  et  radicale  ? 

Et  ad  hoc  jam  patet  solutio  :  quia 
criniinale  est,  quod  contrarium  est  ho- 
nori  et  laudabilitali  virtutis,  ut  jam  di- 
ctum  est.  Radicale  autem  cst,  quod 
sicut  radix  quoedam  est  prsestans  libidi- 
nem  ex  parte  conversionis  ad  commuta- 
bile  bonum  :  sicut  dicitur,  1  ad  Timoth. 
VI,  10  :  Radix  omnium  malorum  est  cu- 
piditas.  Et  sumitur  ibi  cupiditas  genera- 
literpro  improba  voluntate  concupiscente 
inordinate  commutabile  bonum,  secun- 
dum  quod  dicilur,  I  Joan.  ii,  16  :  Omne 
quod  est  in  mundo,  concupiscentia  carnis 
est,  et  concupiscentia  oculorum,  et  su- 
perhia  vitae. 


QU^STIO  GXVI. 


De  iliflrereiiliis  capitaliiim  peceatorum  ad   invicem   iii   speciali, 

et  pi'iiiio   cle  siipei*bia. 


Post  hsec  quaeritur  de  differentiis  capi- 
talium  ad  iiivicem,  et  in  speciali. 

Et  primo  de  superbia  :  et  postea  de 
aliis  per  ordinem. 


De  superbia  duo  quseremus. 
Primo  scilicct  de  superbia  in  se, 
Secundo,  De  tilialibus  ejus  quas  pouit 
Gregorius    super  illud  Job,  xxxix,  25  : 


348 


D.  ALB.  iMAG.  ORD.  PR^D. 


Qutest.  2. 


Exhortalionem     ducum,     et    iilulatum 
exercilua. 

De  superbia  in  se  quaeremus  quatuor 
sub  uno  articulo  :  quia  ununi  declaratur 
exalio,  scilicet  quid  sit,  an  poccatum  sit, 
quid  sit  motivum  iu  superbia,  et  an  sit 
peccatum  separatum  ab  aliis,  vel  ditfu- 
sumin  omnibus  aliis  ? 


ME^JBRUM  1. 

Quid  sit  superbia  ?  Aii  sit  peccalum  ? 
rjuid  sit  motivum  in  superbia  ?  et,  A)i 
sit  peccatum  separatwn  ab  aliis,  vel 
diffusum  in  omnibus  aliis  ? 


Ad  primum  proceditur  sic  : 

Augustinus  in  libro  XIV  de  Civitate 
Dei :  «  Superbia  est  perversae  celsitudi- 
nis  appetitus  K  » 

Adhuc,  Augustinus  in  iibro  de  Inno- 
centia :  «  Superbia  est  anior  proprioe 
excellentiae.  » 

Et  istee  definitiones  videntur  quasi  in 
omnibus  convenire  :  quia  qui  delectatur 
in  propria  celsitudine,  amat  propriam 
excellentiani. 

Et  i-:x  liis  arguitur  ad  secundo  queesi- 
tum,  sciiicet  an  sit  peccatum  ? 

Videtur  enim  non  esse  peccatum  : 
quia 

1.  Deiectari  in  propria  excellontia 
nullum  peccatum  est. 

2.  Adhuc,  Dous  dclectatur  in  propria 
exceilentia  :  et  liomo  non  peccat  in  his 
in  quibus  imitatur  Deum  :  ergo  liomo 
non  peccat  appetendo  propriam  voiunta- 
tem  et  excellentiam. 

3.  Adlmc,  Excoiiere,  secundum  se  noji 
est  peccatum  :  appetere  ergo  propriam 
exceilentiam  nuiiura  peccatum  est. 


CONTRA    :  Sed   co, 

Anseimus  super  iliud  Apostoii,  1  ad 
Corinth.  iv,  7  :  Quid  [habes  quod  non 
accepisti  ?  Si  autem  accepisti,  quid 
gloriaris  quasi  )ion  acceperis  ?  «  Quia 
nihii  habot  propriam  exceiiontiam  sivo 
potestatem  sivo  voiuntatem  nisi  Deus.  » 
Appotere  ergo  excelientiam  ut  propriam, 
est  injuriari  Deo.  Injuriari  autem  Deo 
peccalum  est  et  maximum.  Ergo  superbia 
maximum  peccatum  est. 

SoLUTio.    Ad  primo  quaesitum  dicen-     soiuti 

,     ,    „  .    .  .     Ad  qusesi 

dum,  quod  dennitiones  Augustmi  satis 
sunt  convonientes.  Sed  cum  dicitur«?;ior 
proprise  excellentise ,  proprium  sonat  in 
vitium  :  quia  nuiius  habet  proprium  in 
bonis  nisi  solus  Deus  :  sed  in  maiis  ha- 
bemus  j^roprium.  Unde  in  ipsa  sua  do- 
finitione  conciudit,  quia  peccatum  est  : 
excelientia  enim  peccatum  non  est,  sed 
usurpata  in  injuriam  Doi^  sicut  l3one 
probatum  est  ex  verbis  A]»ostoii  el  An- 
seimi. 

Ad  m  quod  objicitur,  quod  non  sitpec-  ^'^^';®| 
catum,  dicendum  quod  deiectari  in  cx- 
ceiientia  sub  Deo,  nuilum  peccatum  est  : 
sed  deioctari  in  exceiientia  propria,  pec- 
catum  est  simiie  primo  peccato  diaboli, 
qui  in  hoc  peccavit,  quod  excelienliam 
propriae  poleslatis  ambivit  ad  similitudi- 
nem  Dei.  Hoc  enim  intendit  socundum 
exposiiionem  Auguslini,  quod  dicitur, 
Isa.  xiv,  13  et  14  :  In  coelum  conscen- 
dam^  super  astra  Dei  exallabo  solium 
meum,  sedebo  hi  monte  testamoiti...  Si- 
milis  ero  Altissimo.  Existens  enim  in 
CGcio  empyreo,  ut  dicit  Hieronymus, 
cupivit  esse  in  coelo  Trinitatis  ad  »quali- 
tatem  omnimodam  Dei  :  ut  sciiicet  niiiil 
a  Deo  se  habere  cognosceret,  scd  a  se- 
ipso. 

Ad  ALiuD    dicendum,  quod  Deus  pot-     Ad  l 
est  delectari  in  propria  exceiientia,  quia 
propriam    habet  :  sed    homo   non,  quia 


*  S.  AuGUSTiNLS,  Lib.  XIV  de  Civilate  Dei,  cap.      13. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QUvEST.   IIO. 


349 


Vd    3. 


nullam  habet   propriam  :  et  si   delecta-  bia  iiiilium  omnis  peccati  est  :  et  sic  est 

tur,  usurpatum  est  ad  injuriam  Dei.  ditTusum  peccatum  in  omnibus  aliis. 

Ad  ULTIMUM  dicendum,  quod  excellere  2.  Adhuc,  Eccli.  x,  15  :  Initium  omnis 

secundum   se    non   est   peccatum    :    sed  peccati  est  superbia.  Ergo  videtur,  quod 

propriam  excellentiam  appetere  est  pec-  sit  initium  omnis  peccati  et  non  separa- 

catum,  ut  dictum  est  :  quiain  injuriam  tum  ab  aliis. 

Dei  USUrpatur.  CoNTRA  :                                                                           Sed   contra. 


fesi.   3. 


CONTRA 

Superbia  unum  est  de  capitalibus  pec- 
catis  per  se  :  sedalia  capitalia  divisa  sunt 
ab  aliis  et  singula  :  ergo  et  superbia. 


Solutio. 
Adqusest.  3. 


sest.    4. 


Et  iTA  tertio  quteritur,  Quid  sit  moti- 
vum  in  superbia  ? 

Et  videtur,  quod  excellentia  in  digni- 

tate.  SoLUTio.    Ad   tertio   quaesitum   dicen- 

Finis   enim   omnis  desiderii  motivum  dum,  quod  superbia  duobus  modis  dici- 

est  desiderii,  ut  vult  Aristoteles  qui  dicit  tur,  specialiter  secundum  quod  est  spe- 

in  YIII  Physicorum,  quod  primum  mo-  ciale  peccatum.  Specialiter  superbia  est 

vens  immobile  movet,  sicut  desideratum  appetitus  excellendi  in  dignitate.  Et  sic 

movet  desiderium.  Constat  autem,  quod  molivum  ejus  est  excellentia  in  propria 

omnis    superbus   in    quocumque  genere  dignitate  :  quia  sic  speciale  peccatum  est 

superbiae    inlendit  exceliere  alios  et  di-  et    sequalitatem    Dei    comcupiscit    sicut 

gnior  esse   aliis   :    ergo   videtur,    quod  primus  Angelus,  qui  in  hoc  Deo  aequari 

excellentia     in    dignitate    sit    motivum  voluit,     quod  esset   propri»    dignitatis, 

in  suporbia  :  et  sic  estprimum  motivum.  et  suam  dignitatem  a  nullo  alio  haberet, 

CoNTRA  :  Alio  modo  dicitursuperbia  generaliter, 

1.  Non  oninis  superbus  quserit  ex-  in  hoc  scilicet^  quserere  excellentiam  ex 
cellere  in  dignitate,  sed  forle  in  hiude,  hoc.  quod  non  vult  subdi  Deo  et  pra?- 
vel  scientia,  vel  in  aliquo  alio  tali  :  vi-  ceptis,  sed  sequi  propriam  voluntatem, 
delur  ergo,  quod  excellere  in  dignitate  ut  dicit  Anselmus  :  et  sic  motivum  ejus 
non  sit  generaliter  motivum  in  superbia.  est  delectatio  propriae  potestatis   et  vo- 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  Con-  luntatis,  quam  neque  sub  Deo,  neque 
flictu  vitiorum  el  virtutum,  superbiam  sub  praeceptis  ejus  vult  habere,  sed  ut 
inducit    loquentem   contra  humilitatem,  propria  frui. 

et  sic    dicentem  :   «  Quidquid  milites  in  Ad    primum    ergo    quod  objicitur   per 

pugnis   militiae,     clerici    disputantes    in  Aristotelem,  dicendum,  quod  hoc  proce- 

scholis,  monachi  jt^junantes  et  orantes  in  dit  :    quia    finis  desiderii  semper  movet 

claustris     per    observantiam     religionis  desiderium,  et  est  sicut  movens  immo- 

agunt,  meum  est.  »  Ergo  videtur,  quod  bile  :  sed  diversum  est  in  superbia  spe- 

gtoria  de  observantia  cujuscumque  lau-  cialiter  dicta  et  generaliter  dicta. 

dabilis  exercitii  sit  motivum  superbiae.  Ad  illa  duo  quae  in  contrarium  obji-  Ad  object. 

ciuntur,  dicendum,  quodjam  quasi  solu- 

Ulterius    quaeritur,  Utrum  peccatum  tum  est  :  quia  superbia  generaliter  dicta 

sit  separatum   ab   aliis,  vel   ditfusum  in  habet  in  quolibet  hiudabili  opere  appeti- 

oranibus  aliis  ?  tum   excellentiae    :    in   illo    enim  quaerit 

Et  videtur,  quod  sit  ditrusum  in  omni-  esse  propriae  potestatis  et  propriae  volun- 

bus  aliis.  tatis,  quod  iniquissimum  est,  ut  dicit  An- 

l.Tob.  IV,  14  :  Superbiam  numquam  selmus.  Undequi   vult  esse  propriae  po- 

in  tuo  sensu,  aut  in  tuo  verbo,  dominari  testatis   et   propriae    voluntatis,   usurpat 

permittas :  i?i  ipsa  enim  initium  sumpsit  quod  divinum  est. 
omnis  perditio.  Sed  omnis  perditio  non 

estnisi  in  quolibet  peccato.  Ergo  super-  Ad   id  quod  ulterius  qua^ritur,  dicen- Ad qufflst.i. 


350 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRtED. 


Ad  object. 


dum,  quuJ  suporbia  specialiter  dicta 
speciale  peccatum  est,  et  unum  de  sep- 
tem  capitalibus.  Generaliter  vero  dicta 
initium  omnis  peccati,  et  diffusum  in 
omnibus. 

Et  sic  intelliguntur  auctoritates  Tobiae, 
IV,  It,  el  Ecclesiastici,  x,  13.  Per  aver- 
sionem  enim  a  Deo  et  a  praeceptis  ejus 
iniliatur  omne  peccatum. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  dicendum 
quod  jam  patet  solutio  :  quia  secundum 
quod  peccatum  est  speciale,  divisum  est 
ab  omnibus  aliis. 


guunt  per  vcrba  Grcgorii  diccntis,  quod 
superbia  in  aliquo  semper  quteril  a-qua- 
litatem  Dei  :  tumor  autcm  mentis,  ut 
ibidem  dicit,  est  obstaculum  veritatis. 

Quaeritur  ergo  de  inani  gloria. 

Et  quoeruntur  quatuor  scilicet  an  sit 
peccatum  ? 

An  sit  mortale  semper,  vei  aliquando 
veniale  ? 

Et;  Quod  sit  motivum  ejus  pro- 
prium  ? 

Et,  In  quo  ditTert  a  superbia  ? 


MEMBRUM  II. 


MEMBRI  StCL\Dl 


De  filiabus  superhix  et  speciebus  ejus. 


SECLNno,  Principaliter  qua^ritur  de 
filiabus  superbiae,  quse,  sicut  dicit  Gre- 
gorius  super  Job,  xxxi,  5,  in  Glossa,  sunt 
quinque,  scilicet  inanis  gloria,  arrogan- 
tia,  jactantia,  ctc. 

Ibi  etiam  dicit,  quod  quatuor  sunt 
species  supcrbiae  sive  tumoris.  Prima 
est,  cum  bonioa  seipso  aestimat  se  habcre 
quod  habet.  Secunda  est,  cum  aeslimat 
se  a  suis  meritis  accepisse.  Terlia  est, 
cum  aestimat  se  habere  plus  omnibus,  et 
singulariter  se  extollit.  Quarta,  cum 
jactat  se  liabere  quod  non  habet.  Quae 
antiqui  comprehenderunt  in  hoc  versu  : 

Es  ?e,  pro  raeritis,  falso,  plus  omnibus  iiiflant. 

Unde  etiam  quidam  dixerunt,  quod  es- 
sent  specics  tumoris,  vel  lilise  suporbiae  : 
species  enim  in  intellectu  suo  continet 
genus  :  et  dicunt,  quod  superbia  non  est 
in  intellectu  cujuslibcl  istorum.  Dicunt 
enim,  quod  exsese  putare  habere  bonum 
quod  quis  habet,  non  est  superbia,  sed 
veritas,  dummodo  ex  se  habeat  quod 
habet  :  tamen  est  tumor  quidam.  Inter 
tumorem  autem  et  superbiam  sic  distin- 


ARTIGULUS   L 


Utrum  iiianis  gloriai  sit  peccatum  ? 


Ad  primum  objicitur  sic  : 
Vidctur  enim  non  esse  peccatum. 

1.  Appetitus  enim  gloriae,  est  appeti- 
tus  bonae  famae.  Dicit  enim  Augustinus 
super  illud  Apostoli,  I  ad  Timoth.  iii,  7  : 
Oportet  illum  et  testimonium  Jiabere  bo- 
num  nb  iis  qui  foris  sunt^  quod  «  bona 
vita  propter  nos  nobis  est  necessaria  : 
fama  autem  propter  proximum.  »  Appe- 
titus  autem  famae,  est  a])petitus  ghjriae  : 
cum  dicat  Tuihus  in  finc  primae  lllietori- 
cse^  quod  gloria  nihil  aliud  est  quam  late 
patens  praeconium,  vel  clara  cum  hiude 
notitia,  vel  ore  multorum  praedicata  lau- 
datio.  Et  quocumque  modo  horum  mo- 
dorum  appetatur  gloria^  necessaria  est 
propter  proximum,  et  non  pcccatum. 
Ergo  appetere  gloriam  non  est  pecca- 
lum. 

2.  Adhuc,  Ad  Roman,  xii,  17  :  Pro- 
videntes  bona  non  tantum  coram  Deo, 
sed  etiam  coram  omnibus  hominibus. 
Ibi  Glossa  :  «  Qui  conscientiae  confidens 
famam  negligit,  crudelis  est.  »  Appetere 
ergo   famam,  quae  nihii  aliud  est  quam 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QUiEST.   116. 


351 


praedicata   laudatio  ore    multorum,   non  Et  sequitur  :    Et  glorificent  Patrem  ve- 

est  malum  :  ergo   appetere  gloriam  non  strum  qui  in  coelis  e^/.Laudem  enim  bo- 

est  peccatum.  ni  operis,  ut  dicit  Augustinus,  non  debe- 

CoNTRA  :  mus  in  nobis  constituere,  sed  in  Deo.  Et 

1.  Matth.  V,  16,  super  illud :  Sicluceat  talis  laus  vera  gloriaest,  et  propler  pro- 
lux  vestra,  Glossa  :  «  Fineni  boni  operis  ximum  necessaria.  De  nobis  autem  debe- 
non  in  laudibus  hominum  constituatis.  »  mus  dicere  illud  c|uod  dicitur,  Luc.  xvn, 
Ergo  non  debet  appeti  laus  humana  :  et  lU  :  Cum  feceritis  ornnia  quse  prsecepta 
qui  appelit,  peccat.  sunt  vobis^  clicite :  Servi  inutiles  sumus  \ 

2.  Adhuc,  Super  illud  Matthsei,  vi,  o  :  quod  debuimus  facere,  fecimus. 
Amen  dico  vobis,  receperunt  mercedem  Rationes  auteni  in  contrarium  adda- 
suam,  Glossa  :  «  Non  prohibet  videri  ut  ctae  procedunt  de  gloria,  in  qua  homo 
Deus  laudetur,  sed  videri  ut  ipsi  lau-  seipsum  ponit  finem,  et  non  Deum  :  et 
dentur  :  laus  enim  hominum  appeti  non  illa  numquam  est  appetenda  :  quia  homo 
debet.  »  Ergo  peccatum  est  velle  laudari  \n  se  nihil  gioriosum  habet,  sed  solus 
ab  hominibus.  Deus.    Et  ideo   dicitur,  Isa.    xlviii,  11: 

3.  Adhuc,  Beda  super  Esdram  dicit  Gloriam  meam  alteri  [non  dabo.  Et 
sic  :    «  Qui  jejunat,    orat,  eleemosynam  Apostolus,  II  ad  Coriiith.  i,  12  :   Gloria 


Ad  objeet. 
1,  2    et  3. 


dat  illa  intentione  ut  videatur  et  laudetur 
abhominibus,  proles  boni  operi  quasi  de 
immunda  genitrice  nota  est  sordidae  in- 
tentionis.  »  Ergo  peccatum  est. 


nostra  hsec  est,  testimonium  conscientise 

nostrse,  quod  in  simplicitate  et  sincerita- 

te  Deij  et  7ion  in  sapientia  carnali,   sed 

in  gratia  Dei,  conversati  sumus  in  hoc 

mundo.  I  ad  Timoth.  i,  17  :  Regi  sseculo- 

SoLUTio.  Hoc  et   hujusmodi  quocum-      rum,     immortali,    invisibili    soli    Deo 

que  modo    adducantur,    uno  modo  sol-      honor  et  gloria.  Et  Angelus  dividens  no- 

vendum  est,  scilicet  quod  inanis   gloria      bis  quod  nostrum  est,  et  Deo  quod  suum 

peccatuni  est :  gloria  autem  vera  et  glo-     est,    ut  dicit    Barnardus,    dixit  :    Gloria 


in  altissimis  Deo,  et  in  terra  pax  homi- 
nibus  bonse  voluntatis  '. 


riam  veram  appetere  non  est  peccatum. 
Inanis  enim  est  homo^  eo  quod  vanitat 
est  subjectus,  ut  dicitur,  Eccle.  i,  2.  Et 
Sapient.  xiii,  1  :  Vani  sunt  ojnnes  homi- 
nes  in  quibus  non  subest  scientia  Dei. 
Unde  appetere  gloriam  propter  se,  ut 
quis  finem  in  ea  ponat,  est  peccatum  : 
semper  autem  gloriam  appetere  ut  Deus 
laudetur  in  nobis  de  suis  donis  ac  operi- 
bus,  vera  gloria  est :  et  crudelis  est,  qui 
illam  negligit :  quia  nihil  habet  vanitatis, 
sed  multum  veritatis. 

Et  per  hanc  distinctionem   facile    est 
respondt^  ad  objecta. 

Rationes  autem  pro  prima  parte  indu- 
ctse  omnes  procedunt   de  vera  gloria,  ut  Secundo  quceritur.  Utrum  inanis  gk)- 

scilicet   Deus    laudetur    in    nobis,    quae     ria  sit  semper  mortale  peccatum,  vel  ali- 
nullo  modo  negligenda  est,  sed  appelen-      quando  veniale  ? 

da  semper.  Et  ideo  dicitur,  Matth.  v,  KJ :  Et  videtur,  quod  semper  sit  mortale  : 

Sic  luceat  lux  vestra  coram  hominibus.      usurpare  enirn  quod  Dei  est,  et  sibi  attri- 


MEMBRI    SECLXDl 


ARTICULUS  II. 

Utrum  inanis  gloria  sit  semper  peccatum 
mortale,  vel  aliquando  veniale  ? 


'  Luc.  ui,  14. 


332 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


buere,  morlule  pcccatum  est :  et  hoc  fa- 
cit  inanis  gloria  :  ergo  semper  mortale 
peccatum  est. 

Sed  contra.        CoNTRA  : 

Aliquando  ex  subreptione  vel  ignoran- 
lia  tangit  aliquem  appetilus  inaiiis  glo- 
riae :  et  ille  est  primus  motus.  Primus 
autem  motus  peccatum  veniale  est.  Ergo 
inanis  gloria  aliquando  peccatum  veniale 
est,  et  non  semper  mortale. 

El  hoc  concedendum  est. 


MEMBRI  SECll\DI 


ARTICULUS  IIL 

Qiiid  sit  proprium  motivum  inanis 
glorias  ? 


Soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  inanisgloria 
aliquando  veniale,  et  aliquando  mortale 
est.  Et  tunc  est  veniale,  quando  quidem 
iilam  quis  appetit,  sed  eam  finem  non 
ponit :  quia  tunc  gloriam  Dei  non  exclu- 
dit :  licet  tunc  hoc  in  quo  gloriari  appe- 
tit,  secundum  actum  ad  Dei  gloriam  non 
referat :  et  ideo  eliam  veniale  est :  quia 
actus  peccati  venialis  ad  Dei  gloriam 
referri  non  potest.  Si  autem  gloriam  fi- 
nem  ponit  :  tunc  Dei  gloriam  excludit : 
et  mortalc  peccatum  est:  tunc  enim  spre- 
to  bono  incommulabih,  adhaeret  bono 
commutabili,  scilicet  gloriee. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  ({uod  non 
licet  usurpare  quod  Dei  cst :  quia  usur- 
pare  esl  ut  finem  accipere,  et  ut  sibi 
debitum,  non  Deo  :  et  hoc  proliibetur, 
Jerem.  ix,  2.3  et  2i,  ubi  dicit  Domi- 
nus  :  Non  glorietur  sapiens  in  sa- 
pientia  sua,  et  yion  gloriclur  fortis  in 
forlitudine  sua,  et  non  glorietur  dives  in 
divistii  suis  :  sed  in  hoc  glorietur,  qui 
gloriatur,  scire  et  nosse  nie :  htec  est 
enim  vera  gloria  quae  in  soh)  Deo  est, 
qui  sohis  gloriosus.  I  ad  Timollh.  i,  17  : 
Soli  Deo  honor  etgloria,  ad  quem  omnia 
referenda  sunt.  1  ad  Corinth,  x,  31  :  Sive 
manducatis,  sive  bibitis,  sive  aliud  quid 
facitis,  omnia  in  gloriam  Dei  facite. 
Htec  est  etiam  causa,  ut  dicit  Hierony- 
mus  ad  Damasum  Papam,  quod  «  omnis 
Psalmus  in  gloria  terminatur.  » 


Terlio  quceritur,  Quid  sit  proprium 
motivum  inanis  gloria?  ? 

Licet  jam  in  prcecedentibus  determi- 
natum  sit,  quod  in  oninibus  desideratis 
ultimum  desideratum  est  motivum  pri- 
mum  desiderii  et  appetitus  :  objiciunt 
tamen  quidam  sic,  quod 

1 .  Appetere  laudem  vel  gloriam  est 
necessarium  propler  proximum  :  et  sic 
non  malum,  sed  bonum,  sicut  paulo  anle 
habitum  est :  bonum  autem  non  potest 
esse  motivum  ad  malum  .*  et  sic  appeti- 
tus  L^udis  non  potest  esse  motivum  ina- 
nis  glorioe. 

2.  Fortius  objicitur  sic :  Aristoteles  in 
Hbro  de  Laudahilibus  bonis  dicit,  qaod 
virtus  est  laudabilium  bonorum  :  appe- 
tere  autem  laudari  in  eo  quod  secundum 
se  laudabile  est,  non  vidctur  esse  raa- 
lum,  imo  bonum  :  quia  tunc  attribuitur 
rei  quod  debetur  ei  :  et  hoc  bonum  est  et 
justum  :  et  sic  videtur  motivum  non  esse 
ad  malum. 

3.  Adhuc,  Aristoteles  in  primo  Ethi- 
corum  dicit,  quod  honor  et  laus  prae- 
mium  sunt  virtulis  moralis  et  intellectua- 
lis.  Tunc  multo  magis  sunt  priemium 
virtutis  gratuitae  quae  honorabili%r  ellau- 
dabilior  est.  Quaerere  autem  illud  quod  ut 
praemium  debetur  alicui,  nullum  malum 
est,  nec  motivum  ad  malum.  Ergo  velle 
laudari  de  virtute,  vel  de  scientia,  non 
videtur  esse  motivum  ad  malum  :  sed 
inanis  gloria  malum  est  :  ergo  appetere 
laudem  vel  gloriam  non  movet  ad  ina- 
nem  gloriam. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU^ST.  116. 


353 


4.  Adhuc,  Aristoteles  in  II  Plnjsico- 
riim  dicit,  quod  vanuni  cst,  qiiod  est  ad 
aliquem  finem  quem  non  includit.  Gum 
ergo,  sicut  probatum  est,  utraque  virtus 
et  moralis  et  intellectualis  et  etiam  gra- 
tuita  sint  ad  laudem  et  honorem  sicut  ad 
iinem,  vidctur  quod  vana  sunt,  nisi  in- 
cludant  eum,  et  consequantur  :  si  crgo 
consequuntur  laudem  et  gloriam,  hoc 
non  est  motivum  ad  vanam  gloriam,  sed 
ad  veram  gloriam. 

3.  Adhuc  hoc  expresse  habetur,  Eccli. 
xLiv,  1  et  6  ubi  sic  dicitur  :  Laudemus 
viros  gloriosos,  et  parentes  nostros  in  ge- 
neralione  sita,...  honiines  divites  in  vir- 
tiile,  piilchritudinis  studium  hahentes. 
Hoc  ergo  consequi  et  appetere  non  est 
appelere  vanam  gloriam,  sed  veram  :  et 
sic  motivum  non  potest  esse  ad  inanem 
gloriam,  sed  ad  veram. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  movens  ad 
inanem  gloriam  est  appetitus  vanae  hau- 
dis  et  vanae  gloriae,  secundum  quod  glo- 
ria  defmitur  ab  Augustino,  super  episto- 
lam  ad  Romanos  in  tine,  quod  gloria  est 
clara  cum  laude  laetitia.  Sic  enim  accepta 
gloria  et  honor  et  laus  soli  Deo  deben- 
tur.  I  ad  Timoth.  i,  17  :  Soli  Deo  honor 
et  gloria.  Unde  quando  referunlur  ad 
hominem,  qui  est  creatura  vanitati  sub- 
jecta,  ut  dicitur,  ad  Roman.  viii,  20:  Va- 
nitati  creatura  subjecta  est  :  tunc  fru- 
strantur  fine  debito,  et  vana  sunt,  et 
motiva  ad  inanejii  gloriam, 

Ad  prlmum  ergo  dicendum,  quod  hoc 
procedit  :  quia  appetere  laudem  ad  glo- 
riam  Dei  et  proximi  sedificationem  non 
est  malum,  sed  l)onum  :  nec  est  motivum 
ad  inanem  glorlam,  sed  veram.  Referre 
autem  gloriam  qua;  Dei  est,  ad  seipsum 
qui  vanitati  subjectus  cst,  vanum  est  et 
motivum  ad  inanem  gioriam.  Et  lioc  ac- 
cipitur,  ad  (ialat.  i,  22  et  seq.,  ubi  Apo- 
stolus  loquitur  de  conversione  sua  dicens 
sic  :  Eram  autem  ignotus  facie  Ecclesiis 
Judsex,  quse  erant  in  Christo.  Tantum 
autem  auditum  hahehant\  Quoniam  qui 
persequebalur  nos  aliquando,  nunc  evan- 


A\  3. 


Ad    4. 


gelizat  fidem  quam  aliquando  expugna- 
bal  :  el  in  me  clarificabant  Deum.  Non 
dicit,  clarificabant  nie,  vel  se  in  me,  sed 
Deum  qui  omnis  boni  auctor  est  et  cau- 
sa  :  illa  est  enim  vera  gloria  et  finis  omnis 
glorice. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  virtus  lau-  Ad  2. 
dabilium  est  bonorum  :  sed,  ut  dicit  Au- 
gustinus,  non  propter  se,  sed  propter 
illum  qui  est  auctor  virtutis,  Deum  scili- 
cet :  et  ille  debet  laudari  in  virtute.  Et 
ideo  antiqua  opinio  fuit  Socratis  et  Pla- 
tonis^  ut  in  libro  Mennonis  dicitur,  quod 
virtus  intelleclualis  non  est  discibile  bo- 
num,  nec  moralis  est  assuescibde  bo- 
num,  sed  utraque  donum  Dei. 

Ad  ALiuD  diccndum  eodem  modo,  quod 
honor  et  laus  sunt  praemium  virtutis,  sed 
referenda  sunt  ad  Deum,  qui  est  auctor 
omnis  boni. 

Ad  aliud  dicendum  eodem  modo,  quod 
virtus  inlellectualis  et  moralis  ct  etiam 
gratuita,  non  sunt  laudandse  in  se,  sed 
in  auctore  qui  Deus  est.  Unde  Augusti- 
nus  in  libro  de  Doctrina  Christiana  lo- 
quens  de  Stoicis  sic  dicit  :  «  Quod  si 
virtutes  persuadent  nobis,  quod  eas  per 
seipsas  amemus,  et  non  proptcr  sum- 
mum  bonum,  jam  virtutes  incipiint  non 
esse  virtutes  :  quia  nihil  propter  se  aman- 
dum  est,  nisi  summum  bonum  quod  est 
Deus.  » 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  qiiod  viri  glo-  Ad  5. 
riosi  non  sunt  laudandi  in  se,  sed  Deus 
in  eis,  sicut  paulo  ante  probatum  est 
per  verbum  Apostoli,  ad  Galat.  i,  22. 
Sic  laudati  sunt  a  Sanctis  et  in  Scriptu- 
ris.  Et  hoc  est  quod  dicitur,  Proverb.  x, 
7:  Memoria  justi  cum  laudibus,  et  no- 
mcn  impiorum  putrcscet.  Justus  enim 
est,  qui  per  gratiam  gratum  facientem 
inhabitantem  habet  in  se  justitia?  aucto- 
rem  Deum  :  sed  impii  sunt,  qui  sunt 
alieni  a  cullu  Dci. 


23 


3oi 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


$ed  contra, 


MK^IHHI    SFXIXDI 

ARTICULUS  IV. 

In  qiio  iVifferat  inmus  glorla  a  superbia? 


Quarto  quaeritur,  Iii  <|no  dilTcrat  inanis 
gloria  a  superbia  ? 

Videtur  enini  ideni  peccalum  esse 
cuni  superbia. 

1.  Gregorius  in  Moralihvs :  «  Tnanis 
gloria  suggerit  se  praeesse,  ut  pluribus 
praesit,  non  prosit.  »  Hoc  idem  suggerit 
superbia.  Ergo  inanis  gloria  et  superbia 
sunt  ideni. 

2.  Adhuc,  Augustinus  super  Joannem: 
«  Ambitio  humanae  laudis  appetit  de  se 
aestimari  quod  in  se  non  habet,  et  super 
alios  se  ellerre.  »  Hoc  idem  appetit  su- 
perbia.  Ergo  superbia  et  inanis  gloria 
sunt  idem  pcccatum. 

CONTRA  : 

Augustino  in  libro  V  de  Civitale  Dei : 
«  Quisquis  sine  cupiditaie  gloriae,  qua 
veretur  homo  bene  judicantibus  displi- 
cere,  dominari  atque  im[)erarc  desiderat, 
eliam  per  aperlissima  scclcra  quaerit  ple- 
rumque  obtincre  (juod  diligit.  Proinde 
qui  gbjriam  concupiscit,  aul  vera  via  uli- 
tur,  aul  certe  dolis  aut  fallaciis  conten- 
dit,  volens  bonus  videri  esse,  quod  non 
est  '.  »  Ex  hoc  accipilur,  quod  superbia 
quaerit  praeesse  :  inanis  autem  gloria  ex- 
cellere  in  laude  :  et  Ii.tc  duo  sunt  diver- 
sa  :  ergo  superbia  et  inanis  gloria  sunt 
diversn,  e't  non  idem  ])eccalum.  Ouod 
conccdendum  est  :  licct  diversa  sint,  la- 
men  frequenter  sunt  conjuncta :  quia 
inanis  gloria  est  prima  iilia  superbia?,  ut 
dicit  Gregorius  in  moralibus. 


SoLUTio.  Dicendum  ad  primum,  quod  -''o'''»»" 
Gregorius  dicit  hoc,  non  quod  inanisglo- 
ria  suggerat  praeesse,  sed  quia  superbia 
praeesse  suggerit :  et  hoc  nititur  per  ina- 
nem  gloriam  ol)linere  :  et  propter  hoc, 
quod  sic  conjunctae  sunt,  una  videlur  esse 
alia,  cum  tamen  diversa  sint. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  per  dictum      Ad 
Augustini  non  probatur,  quod  sint  idem, 
sed   quod    sunt    peccata   conjuncta  :    et 
unum   per   aliud    nititur   obtinere   quod 
desiderat,  ut  paulo  ante  diximus. 

Id  quod  in  contrarium  objicitur,  con-  Ad  o\ 
cedendum  est  et  procedit.  Tamen  per 
dictum  illud  quod  intendit  Augustinus 
dicere,  nec  probatur  quod  idem,  nec  di- 
versa  sint,  sed  quod  superbia  diversis 
viis  nititur  obtinere  quod  desiderat,  sicut 
dolis  et  fallaciis  et  aliis  modis. 


*  S.  AcousTi.NLrf,  Lib.  V  do  Civitate  Dei,  cap. 


19. 


MEMHRI  Si:ClM)I 


ARTICULUS    V. 

Utriim  inanis  gloria  sil  generale  pecca- 
tum  mixtum  omnibus  aliis  peccatis 
sicut  superbia,  vel  non  ? 


Juxta  lioc  ({uaeritur,  Ulrum  inanis 
gloria  sit  gencrale  peccaturn  mixtuni  om- 
nihus  aliis  {»eccalis  sicut  superbia? 

Et  videtur,  (|uod  sic. 

\.  (Wny&o^iXomn^  super  Joannem,  Ho- 
milia  40  super  illud  Joannis,  v,  44  : 
Quomodo  vos  potcstis  credere,  ciui  glo- 
riam  ah  invicem  accipitis  ?  sic  dicit  : 
«  Si  avariliam  Paulus  vocat  idolola- 
triam  ^,  hujus  matrcni  el  radicem  fontcm 
omniurn  malorum  dicit.  »  Ergo  videtur, 
quod  inanis  gloria  sit  idololatria,  et  infide- 
litas  :  sed  peccatum  mixtum  omnibus  aliis 


*  Ad  Ephes.  v,  ;j  :  Aul  ataru:<,  quod  est  idolo- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU.^ST.  116. 


355 


peccatis  est  mater  omniuni  malorum,  et  bono    incommutabili    :    et    sic    generale 

non  filia  superbiae,    sed    initium   peccati  peccatum    est,    ut    dicit    Chrysostomus, 

sicut  superbia.  diflusum  in  omnibus  peccatis  mortalibus, 

2.  Adhuc,  Per  eamdem  auctoritatem  sicut  superbia,  et  non  est  filia  superbiae 
videlur,  quod  inanis  uloria  sit  idok)hitria  hoc  modo  ;  omne  enim  peccatum  est, 
et  infidelilas.  Videtur  enim  secundum  spreto  bono  incommutabili  rebus  muta- 
dictum  Domini  esse  casus  a  fide,  qui  di-  bilibus  adhcerere  :  omne  autem  commu- 
cit  :  Qiiomodo  vos  potestis  credere?  Et  tabile  vanum  est  :  et  sic  delectari  in  hoc 
sic  videtur,  quod  inanis  i^loria  non  sit  et  quserere  laudem  in  hoc,  generalis  vana 
filia  superbice,  sed  generalis  qusedam  gloria  est  et  mater  omnium  malorum.  Et 
idolohitria,  qua  colitur  commutabih'  bo-  sic  Chrysostomus  loquitur  de  vana  ^lo- 
num  spreto  incommuta])ili  bono.  ria.  Secundo,  dicitur  vana  gloria  specia- 

3.  Adhuc,  Bernardus  :  «  Veile  scire  ut  liter  quserere  excellentiam  in  vanissima 
scias,  studiosa  occupatio  est  :  veile  scire  re,  quse  est  laus  hominum,  secundum 
ut  sciaris,  vanitas  est  :  velle  scire  ut  quod  dicit  Tullius,  quod  gloria  est  mul- 
alium  doceas  ignorantem,  cbaritas  est.  »  torum  ore  prwdicata  laudatio,  quae  va- 
Ergo  videtur,  quod  ali(|uando  contingit  nissima  est,  ut  dicit  Hieronymus  sic  : 
deh^ctari  in  laude  ex  studio,  aliquando  «  Si  te  laudi  hominum  commitis,  necesse 
ex  charitate^  et  sic  non  semper  pecca-  est  ut  aliquando  parvus,  aliquando  ma- 
tum.  giius,  aliquando  nullus  sis.  »   Ad  Galat. 

4.  Adhuc,  TulUus  in  fine  primse  Retho-  i,  10  :  Si  adJiuc  Iiominibus  placerem^  id 
ricce  dvcii,  quod  gloria  de  per  se  expeti-  est,  placere  qua?rerem,  Christi  servus 
bilibus  est.  Per  se  autem  expetibile  est  non  essem.  Et  in  Psalmo  lu,  6  :  Confusi 
honestum,  ut  ibidem  dicitur.  Honestum  sunt  qui  hominibus  placent,  \([  est,  pla- 
vero  quod  sua  vi  nos  trahit,  et  sua  di-  cere  qusrunt  :  quoniam  Deus  sprevit 
gniitale    nos    allicit    :    et  hoc    numquam  eos. 

vanum  est  :  quia  rationem  vano  contra-  Ad  aliud  dicendum,  quod  inanisgloria      ^d  t. 

riam   hal)et  :    vanum  enim    non   est   de  potest  dicere  casum  a  tide  formata,  vel  a 

expetibUibus,    sed  de    abominabilibus  :  fide  informi.  Primo  modo  vana  gloria  est 

quia   vanum   est   quod    est    ad   aliquem  casus  a  fide  et  impedimentum  fidei,  sic- 

finem  quem  non  includit.  Et  hoc  nemo  ut  omne  mortale  peccatum  :  quia  colitur 

expetit  :  omne  enim  expelibile,  ut  dicjt  ibi   commutabile    bonum   spreto  incom- 

Augustinus,  vel  expetitur  ad  utilitatem,  mutaJ)ili.  Et  sic  intelligilur  illud  Joannis, 

vel  ad  fruitionem  :  et  neutro  modo  expe-  v,  44  :  Quomodo  vos potestis  crederc?  Si 

titur  vanum.  Ergo  non  debet  dici  vana  autcm  dicat  casum  a  fide  informi,  qute 

gloria  :   quia  gloria  vana  esse  non  pot-  compatitur  eliam   secum  mortale  pecca- 

est  si  de  per  se  expetibilibus  esl,  gloria.  tum,   et   dicilur  fides   mortua',  et   fides 

dsemonum,  etc.  :    tunc  non  est  casus  a 

Adhuc    quteritur,   Ouare    vana    gloria  fide,  sicut  nec  alia  peccata  morlalia. 

maxime  ponilur  in  laude,    cum   laus  sit  Ad  aliud  dicendum,    quod  velle   scire      ^^  3 

ut  scias,  studiosa  occupatio  est  et  nulla 
vanilas.  Sed  velle  scire  ut  sciaris,  est 
excellentiam  qua^rere  in  laude  humana, 
quse  non  refertur  ad  laudem  divinam,  et 
est  stullissima  vanitas.  Velle  autem  scire 


prtemium  virlulis,  quod  vauum  esse  non 
poli'sl  ? 


SoLUTio.   Ad   primo  (ju;esitum  dicen- 
duni  (juod   vana  gloria   dicitur  duobus 


iuodis.  Uno  modo  secundum  quod  dicit     ut  prosis  lectione  et  priedicatione,  chari- 
delcctationem  in  (|uocumque  vano,  spreto      tas  est  :  quia  refertur  ad  laudem  Dei,  et 


'  Jficob.  11,   17  :  Sic    et  fides,  si  non   habeat      opera,  mortiia  est, 


836 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


utilitalem  proximi  :   et  Iutc  est  vera  glo- 
ria,  noii  vana,  ut  in  prBeliabitis  determi- 
natura  est. 
Ad  4.  Ad  ALiUD  dicendum,  quod  diclum  Tul- 

lii  intelliiiitur  de  vera  i>loria,  qu.T  in  solo 
Deo  est.  Unde  dicit  Auii^ustinus,  quod 
«  niliil  est  lionestum,  nec  ])er  se  exjieti- 
Lile,  nisi  Wonum  increatum  :  »  alia  enim 
omnia  referuntur  ad  illud  :  et  (ut  ipse  di- 
cit)  ut  utilia  diiii:untur,  ad  illud  relata, 
ut  ii>sum  per  illa  obtineatur. 

Ad  quwst.  Ai>  m  quod  ultimo  quseritur,  Quare 
vana  liloria  maxime  in  laude  ponatur? 
Dicendum,  quod  propter  hoc  :  quia 
inter  oninia  vana  laus  hominum  vaniur 
est  :  quod  patet  per  Hieronymum  supra 
inductum.  Laus  autoni  quce  est  prBemium 
virtutis,  et  secundum  Stoicos  et  secun- 
dum  Sanctos  est  laus  Dei,  qui  est  au- 
ctor  et  dator  virtutis  in  nobis,  sine  quo 
nihil  possumus  facere.  Joan,  xv,  5  :  Sine 
me  )uhil  potestis  /acere.  Et,  Isaiae,  xvi, 
\'l  :  Omnia  opera  uostra  operatus  es  no- 
bis,  Domine. 


se,  ut  dicit  Tullius,  sicut  et  nol)iUtas  : 
gloriari  ergo  in  illa  non  cst  inaniter  glo- 
riari,  sed  vere. 

2.  Similiter  gloriari  in  auctoritate  vi- 
detur  potius  esse  ambitionis  quam  inanis        v 
gloriGe. 

3.  Adhuc,  Gloriari  in  potestate  super 
alios  [lotius  videtur  csse  superbiie  quam 
inanis  glorise. 

4.  Adhuc,  Gloriari  in  praelatione  dire- 
cte  videtur  csse  superbise  et  tumoris  :  vi- 
detur  ergo,  quod  non  sit  species  inanis 
gloriae. 


SoLUTio.  Dicendum,  (juod  species  ina-  ^^^y^ 
nis  glorise  dupliciler  distinguuntur,  fur- 
maliter,  et  materialiter.  Formaliter  non 
accipiuntur,  nisi  secundum  diversitatem 
laudis  inanis  in  linguis  adulantium  et 
placentia  loquentium  :  quia  talis  laus  pe- 
nitus  inanis  est  :  et  qui  gloriatur  in  ea, 
vaniter  gloriatur.  Materialiter  auteni  di- 
slinguuntur  species  ejus  secunduni  di- 
versitatem  eorum  in  quibus  (juis  vane 
qucerit  gloriari  :  et  sic  sunt  qualuor  quae 
inductse  sunt :  unde  materiales  ejus  spe- 
cies  sunt,  non  formales. 


MKAIItlU    SiXl  \ni 


ARTICLLrS  \  I. 

De  speciehus  i/iauis  rj/oriie,  ct  de  opposi- 
to  cjus. 


Literius,  Quteritur^b'  s[ieciei)us  inanis 
gloriee  quas  quidam  ponunt. 

Ll  dicuiit  eas  esse  qualuor,  Kcilicet 
alTectationem  libertalis,  auctoritatis,  po- 
testatis,  et  praelationis.  Ilaec  enim  solent 
appetere  inaniter  glorianles.  Unde  qui- 
dam  etiam  dicunt,  quod  hae  sunt  lilise 
inanis  glori.T  et  neptes  superbise. 

Et  contra  lioc  objicitur  sic  : 

1.    Libertas   est    de   expelibilibus  per 


Ulterius,  Qaseritur  dc  opposito  inanis     Qm 
gloriae,  propter  verbuni  Augustini  in  li- 
bro  de   Confliciu  vitiorum  et  virtuium, 
ubi   sic  dicit  :  «  Timor  opponitur   inani 
gloriae,  sicut  humilitas  superbiae.  » 

Et  hoc  videlur  falsum  esse  :  quia  vido 
tur,  quod  inanis  gloria  quie  lalsa  gluria 
est,  opponalur  verce  gloriae,  quse  est  in 
conscientia,  de  (jua  dicitur,  II  ad  Go- 
rinth.  i,  12  :  Gloria  nosira  hssc  est,  testi- 
monium  conscientias  nosirai.  Et,  Jercm. 
\\,  2i  :  In  hoc  glorielur,  qui  gloriatur, 
srire  ct  nosse  me. 

SoLUTio.  Ad  hsec  ct  hujusmodi  facile  soh 
est  responderc  :  ca  enim  quae  opponun- 
tur,  duplicitcr  opponuntur.  Qua'dam 
enim  ut  formse  contrariae  el  sicutspecies  : 
et  sic  inani  gloriae  opponitur  vcra  gloria, 
quae  est  in  conscientia  et  iii  Deo.  Quce- 
dam    oppununlur    ut     dispositiones    ad 


IN  TI  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU.EST.  IIG. 


asT 


contraria  iaclinanles  :  ct  sic  timor  op- 
ponitur  inani  glorise.  Ad  Roman.  xi, 
20  :  iVo/i  allum  sapere^  sed  time.  Et 
Eccli.  u,  1  :  Sta  in  justitia  et  timore,  et 
prsepara  animam  tuam  ad  tentationem. 
Et  Bernardus  super  Cantica  :  «  Experi- 
mento  didici,  quod  nibil  tantum  valet  ad 
gratiam  Dei  acquirendam  et  retinendam 
et  recuperandam,  quantum  numquam 
altum  sapere,  sed  timere  semper.  Scri- 
ptum  est  enim,  Jacobi,  iv,  6  :  Deus  su- 
perbis  resistit,  liumilibus  autem  dat  gra- 
tiam.  Et,  Judith,  ix,  IG  :  A'ec  superbi  ab 
initio  tibi  placuerunt  :  sed  humilium  et 
mansuetorum  semper  tibi  placuit  depre- 
catio.  » 

Et  hsec  dicta  de  superbia  et  inani  glo- 
ria  sufficiant. 


MlAIimi  SECL\DI 


•      ARTICULUS  VII. 

De  reliquis  fdiabus  superbiw,  quse  sunt 
prscsumptio,  arrogantia,  et  jactantia. 


Post  haec  de  aliis  fdiabus  superbise 
quce  sunt  praesumptio,  arrogantia,  ja- 
ctantia,  sub  uno  quaestionis  articulo  in- 
quiremus  :  quia  plura  de  taUbus  quserere 
magis  est  curiosum,  quam   fructuosum. 

Prima  est  prsesumptio,  quando  ahquis 
praesumit  aliquid  habere  ex  se,  quod  non 
habet  nisi  ex  Deo. 

Secunda  est  arrogantia,  quando  adscri- 
bit  propriis  meritis  quod  non  habct  nisi 
ex  gratia  Dei. 

I.  Et  videtur  prima  non  esse  pecca- 
tum,  nec  filia  superbiae  :  quia  quod  ho- 
mo  habet  ex  se,  si  adscribit  sibi,  non  vi- 
detur  esse  peccatum,  sedpotius  debitum  : 
nec  videtur  esse  superbia,  sed  veritas. 


2.  Similiter,  Secunda  non  videtur  esse 
peccatum  :  multa  enim  merentur  homi- 
nes  et  sibi  et  aliis  :  et  si  adscribunt  iihi 
meritis^  non  videntur  peccare,  nec  super- 
bire  inaliquo. 

CoiSTRA  :  .sed  conlra- 

I.I  ad  Corinth.  iv,  7  :  Quid  habes 
quod  non  accepisti?  si  autem  accepisti, 
quid  gloriaris  quasi  non  acceperis  ?  Ergo 
cum  nihil  habet  a  se,  peccat  si  aliquid 
sibi  adscribit. 

2.  SimiHter,  Objicitur  contra  secun- 
dam,  quod  sit  peccatum.  I  ad  Corinth. 
XV,  10  :  Non  ego  auteni,  sed  gratia  Dei 
mecum.  Et  ibidem,  Gratia  Dei  in  me  va- 
cua  non  fuit.  Qui  ergo  sibi  adscribit 
quod  gratiae  Dei  est,  peccat,  et  superbit 
contra  Deum. 

•3.  Adhuc,  II  ad  Corinth.  iii,  5  :  Non 
quod  sufficientes  simus  cogitare  aliciuid 
a  nobis  quasi  ex  nobis,  sed  sufficientia 
nostra  ex  Deo  est.  Qai  ergo  aliquid  ad- 
scribit  propriis  meritis,  peccat  et  super- 
bit  contra  Deum  :  usurpat  enini  sibi  quod 
Dei  est. 

4.  Adhuc,  Job,  xx.-ci,  27  :  Si  osculatus 
sum  nianum  meam  ore  meo.  Ibi  Grego- 
rius  in  Glossa  :  «  Osculari  manum,  est 
bona  quae  habet  homo,  vel  quse  facit,  sibi 
yel  propriis  meritis  adscribere  :  et  haec 
est  iniquitas  maxima,  ut  ibidem  dicit 
textus  S  et  negatio  contra  Deum  altissi- 
mum.  Videtur,  quod  hoc  non  lantum  sit 
peccatum  superbite,  sed  etiam  infidehta- 
tis. 

o.  Adhuc,  Joan.  xv,  .";)  :  Sine  me  nihil 
potestis  facere.  Glossa  :  «  Nihil,  hoc  est, 
peccatum,  illud  potestis  lacere  sine  me, 
et  nihil  boni.  »  Joan.  i,  3  :  Sine  ipso  fa- 
ctum  est  nihil. 

SiMiLiTER,  Objicitur  de  jactania,  sci- 
licet  quando  aliquis  jactat  quod  non  ha- 
bet,  et  in  hoc  superbit  ;  hoc  enim  vide- 
tur  potius  esse  filia  mendacii  quam 
superbice. 


1  .lob,  XXXI,  28. 


358 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Qufest.  .luxTA  lior  liic  qiKeritur  de  extollenlia 
quae  plus  omnibus  jactat  se  :  haec  enini 
videtur  non  esse  peccatum,  cum  dicat 
Apostolus,  I  ad  Corinth.  xv,  10  :  Ahun- 
dantius  illis  omnibtis  laboravi. 

-ed  contra.        CoNTR.\  : 

1.  IIoc  est  Aniichristi  proprium  :  erjio 
est  peccatum.  II  ad  Tliessal.  ii,  i  :  E.rtol- 
litur  supra  omnc  quod  dicitiir  Deus,  aut 
quod  colitur. 

2.  Adhuc,  Eccli.  xxvi,  12  :  Fornicatio 
mulieris  in  extollentia  oculorum  :  (llos- 
sa,  hoc  est,  fornicatricis  animse.  Job, 
XLi,  2"»  :  Omne  sublime  videt :  ipse  est  rex 
super  universos  filios  superbise.  Et  pro- 
pter  hoc  superbia  dicitur  maximum  pec- 
catum.  Psal.  xviii,  14  :  Et  emundabor  a 
delicto  maximo,  Glossa,  id  est,  a  super- 
bia. 

«^oiutio.  SoLLTio.  Dicendum,  (juod  omnes  ilh« 
lilia^  sunt  superbite. 

Et  quod  objicitur  de  prima,  dicendum 
quod  homo  nihil  habet  ex  se,  ul  sa?pc  di- 
ctum  est,  et  probatum  per  auctoritatem 
Apostoli,  I  ad  Corinth.  iv,  7  :  Quid  ha- 
bes,  etc.  Et  ideo  mai^-na  praesumptio  est, 
adscribere  sibi  donum  quod  non  suum 
est,  sed  Dei.  Unde,  I  Paralip.  xxix,  14  : 
Quse  de  manu  tua  accepimus,  dedimus 
tibi.  Quasi  diceret  Propheta  :  Nihil  a  no- 
bis  habemus. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  duplex  est 


meriluin  :  cx  conaruo,  et  ex  condigno. 
E^x  congruo  potest  aliquis  aliquid  lacere, 
unde  magis  conuruat  sibi  dari  gratiam 
quam  alii,  scd  ex  condigno  nihil.  Et  hoc 
nolatur  in  auctoritate  prteinducta  quae  est : 
De  manu  tua  «ccejOimw.s.  Etin  Psalmo 
cxLiv,  11»  :  Aperis  tu  manmn  inam^  et 
imples  omne  animal  benedictioiie.  Et  de 
hoc  antiqui  fecerunt  versum,  Praepositi- 
vus  scilicet, 

(Juid(iui(l  li;il»es  niiM-ili  prreveutiix  gialia  donat. 
Nil  Deus  in  nobis  proeter  sua  dona  roronat. 

IJnde  homo  niliil  potcst  facere  ex  con- 
digno,  unde  Deus  efticiatur  sibi  debitor : 
et  si  adscribit  sibi,  arrogantia  est  et  su- 
perbia. 

Ad  aliud  dicendum,  (juod  jactantia 
mendacinm  est  in  aclu,  sed  radix  incli- 
nans  ad  hoc  superbia  est  :  et  ideo  super- 
bia  mater  est  jaclantice 

Ad  id  (|uod  ultimo  objicitur  de  ex- 
tollentia,  dicendum  quod  peccalum  est 
imitatio  primi  pcccati  dsemonis,'qui  vo- 
luit  essesicut  Deus,  et  extolli  superalios 
Angelos.  Et  quod  dicit  Apostolus  ',  non 
est  conlrarium.  In  labore  enim  semper 
debemus  crescerc,  et  non  in  extollentia 
animi  :  sed  dicere  illud  Eucse,  xvii,  10: 
Servi  inutiles  sumus  :  quod  debuimus 
facere,  fecimus. 


QUiESTIO   GXVII, 


De   Invidia. 


Post  tractalum  dc   superbia    qua?    est      est  de  invidia,  qua?  ejus  est  pedissequa, 
regina  vitiorum,  ut  dicit   Augustinus  in      ut  ibidem  dicit. 
libro  de  Sancta  virginitate,  tractandum  De  invidia  autem    quseremus  duo   in 


*  I  ad  Corinlli.  xv,  10- 


IN  II  P.  SUAl.  THEOL.  TRACT.  XVllI,  QU.^ST.   117 


359 


oeiiere,  de  iiividia  secundum  se,  et  de 
filiabus  ejus,  quas  Gregorius  ponit  in 
Glossa  super  illud  Job,  xxxix,  2.j  :  Ejc- 
hortationem  ducum,  el  ululatum  exer- 
citus,  ubi  ponit  exercitum  diaboli,  et 
dicit  esse  detraclionem,  et  susurra- 
tionem,  et  quasdam  alias  quas  inferius 
inducemus. 


aiEMBRUM  I. 

De    invidia  secundum   se. 


De  invidia  secundum  se  quaeremus 
quatuor. 

Primo,  Quid  sit  ? 

SecundOj  An  semper  sit  mortale  pec- 
catum,  vel  aliquando  veniale  ? 

Tertio,  Quomodo  sit  peccatum  capi- 
tale  ? 

Et  quarto,  Quomodo  ex  ipsa  oriuntur 
filiffi? 


Et  oBJiciTi  r  contra  istas  sic  : 

1.  Definitio  et  nomen  ad  idem  referun- 
tur.  Invidia  autem  dicit  privationem  in 
usu  rationis,  quae  est  potentia  rationalis. 
Ergo  deberet  diffiniri  vel  per  habitum 
vel  per  actum  rationalis  potentiai :  dolor 
autem  et  odium  sunt  potcntiee  irascibilis  : 
ergo  male  diffinitur  vel  per  dolorem  vel 
per  odiura. 

2.  Adhuc,  Odium,  ut  dicit  Gregorius, 
est  inveterata  ira  :  hoc  autem  magis  per- 
tinet  ad  iram,  quam  ad  invidiam  :  ergo 
male  ponilur  in  definitione  ejus  odium. 

3.  Adhuc,  xVristoteles  in  II  et  III  Ethi- 
corum  dicit,  quod  nemesis  et  invidia  op- 
ponunlur.  Nemesis  auteni  est  tristitia  in 
malorum  prosperilatibus.  Invidia  vero 
in  prosperitatibus  bonorum  est  tristitia. 
Deberet  ergo  definiri  per  tristitiam,  et 
non  per  odium. 

i.  Adhuc,  Seneca  ad  Lucillum  :  «  Cum 
ea  ingeruntur  oculis  qua?  mens  refugit, 
cum  dolore  videntur.  Cum  vcro  inge- 
runtur  ({uce  mens  appellt,  videntur  cum 
gaudio.  »  Ergo  videlur,  quod  invidia 
definiatur  per  tristiliam  et  gaudium  cj[U3e 
sunt  afTectiones  oppositae  :  et  hoc  est 
impossibile  ;  quia  opposita  in  uno  non 
conveniunt. 


IIEMBRI  PRIMI 

ARTICULUS  I. 

Quid   sit    invidia  ? 


Qc.i^RiTUR  ergo  primo,  Quid  sit  invi- 
dia? 

1.  Joan  Damascenus  in  libro  III  de 
Fide  orthodoxa  dicit,  quod  «  invidia  est 
tristitia  de  alienis  bonis.  » 

2.  Adhuc,  Augustinus  super  iilud 
Psalmi  civ,  25  :  Convertit  cor  eorum,  ut 
odirent  popiilum  ejus,  diffinit  sic  :  «  In- 
vidia  est   odium  fclicitatis  alienae.  » 

3.  Adhuc,  Remigius  sic  dilfinit  eam  : 
«  Invidia  est  dolor  de  alieno  bono.  » 


SoLiTio.  Dicendum,  quod  in  invidia 
duo  sunt.  Unum  per  comparationeni  ad 
subjectum  in  quo  est.  AHud  per  compa- 
rationem  ad  objectum  de  quo  est,  quod 
est  motivum  ejus  ad  actum  :  quia,  sicut 
dicit  Pliilosophus,  aclus  sunt  prsevii  po- 
tentiis,  et  objecta  actibus  secundum  ra- 
tionem.  Unde  per  comparationem  ad 
subjeotum  in  duplici  genere  ponitur, 
propter  diversa  objecta  quae  causant  di- 
versas  affectiones.  Bonum  enim  in  invi- 
dia,  est  causa  doloris  et  odii  in  proximo : 
malum  autem.  visum  in  proximo,  est 
causa  gaudii  et  amoris.  Invidus  enim 
amat  malum  proximi.  Opposila  enim 
objecla  oppositarum  affcctionum  sunt 
causa.  Undc  propter  odium  fclicitatis 
proximi,  nccesse  est,  quod  per  odium 
definiatur  el  tristitiam  :  ct  propter  gau- 


Solutio. 


360 


D.  ALB.   MAG.  ORD.  PRMD. 


diuMi  adversilatis,  necesse  est,  quod 
^audium  in  definilione  ponatur  :  quia 
aliter  non  dicerelui'  tolum  quod  est  in 
invidia:  quia,  sicut  dicit  Aristoteles  in 
Topicis  et  Ethicis,  «  Sicut  ejusdem  mo- 
ris  est  amicis  benefacere,  et  inimicis 
male  :  ita  ejusdem  moris  est  jiaudere  de 
bono  proximi,  et  tristari  de  malo,  et  g:au- 
dere  de  malis  et  tristari  de  bonis.  »  Et 
propler  boc  etiam  vitium  vocatur,  quia 
bonum  morem  vitiat. 

Dicendum  ergo,  (|uod  definiliones  in- 
duclae  a  Sanclis  bona?  sunt,  licet  in  du- 
plici  «jrenere  alFectionum  ponant  invi- 
diam,  propter  causam  quae  dicta  est. 

Adobject.  1.  Ad  PRiMUM  ergo  quo  dicitur,  quod  in- 
vidia  dicit  privationem  usus  in  ratione, 
dicendum  quod  hoc  verum  esl  secundum 
Bernardum,  quod  invidia  est  quasi  intus 
vidia  :  pervidet  hoc  quod  videt :  et  hic 
est  aclus  ejus  quasi  praeambulus  ad 
aclum  motum.  Sicut  dicitur  tertio  capi- 
tulo  de  Anima,  de  movente  quod  in  om- 
nibus  motivis  actus  cognitivifi  faciens 
signum  de  rnotu,  pra^cedit  et  excitat  mo- 
lum  ad  actum  :  et  sic  ingestum  bonum 
cognilivae  invidorum,  causaest  doloris  et 
odii  in  invido. 

Aiobject.2.  Ad  ALiLi)  diccndum,  quod  ad  ulrum- 
que  potest  pertinere  diversis  rationibus  : 
ad  iram  sciiicet,  secundum  quod  odium 
est  inveterata  ira  in  proximum  et  appeti- 
tus  vindictai  :  ad  invidiam  aulem,  se- 
cundum  quod  est  aversio  oculi  benepbi- 
citi  a  l)ono  proximi,  et  conversio  oculi 
displicentia'  ad  bonum  proximi. 

Adobjccis  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  diffinitur 
per  odium  ct  tristiliam:  quia  odium  in 
tabbus  causa  tristitiae  est. 

Adoiject. I.  Ad  ULTLMu>r  diccndum,  quod  Seneca 
verum  dicit.  Et  quod  dicitur,  quod  oppo- 
sita  in  uno  non  conveniunt,  intelbgitur 
de  formaUler  oppositis,  sicut  album  et  ni- 
grum  :  sed  de  affectionibus  oppositis  non 
est  verum  quando  causanlur  ex  opposilis 
objectis  :  tunc  enim  in  codem  sunt,  et 
ad  eumdem  motum  referuntur  secun- 
dum  doctrinam  Philosophorum.  Unum 
enim  sequitur  ad  abud  :   quia   gaudere 


de  mahi  proximi,  sequilur  trislari  de 
bono,  et  e  converso,  quia  aliter  opposila 
objecta  non  essent  causoe  oppositarum 
alfectionum. 


1IE\IR1{|     PHI^Il 


ARTICULUS  U. 


Utrum  invidia  sit  sempcr  mortale  pec- 
catitm,  vcl  aliquando  veniale  ? 


Secundo  qucerilur,  Utrum  invidia  sit 
semper  mortale  peccatum,  vel  aliquando 
veniale  ? 

Et  videtur,   quod  semper  sit  mortale. 

1.  Dicitur  enim,  Matth.  xxii,  39  :  Dili- 
ges  proximum  tuum  sicut  teipsjim.  Et 
contra  haec  directe  venit  invidia,  qute  est 
odium  sive  dolor  felicitatis  proximi.  Ve- 
nire  contra  pra?ceplum  scmper  est  mor- 
tale  pcccatum,  et  maxime  contra  istud 
proeceplum  de  quo  dicitur,  Matth.  xxii,  37 
et  seq.  :  Diliges  Dominum  Deum  tuum 
ex  toto  corde  tuo,  et  in  tota  anima  tua,  et 
in  tota  mente  tua,  Hoc  est  maximiim  et 
primum  mandatum.  Secundum  autem 
simile  esthuic:  Diliges  proximum  tuum 
sicul  teipsum.  Ergo  invidia  semper  est 
mortale  peccatum. 

2.  Adhuc,  Apostolus,  I  ad  Corinth. 
xiii,  i  :  Charitas  non  semulatur.  Glossa, 
hoc  e.st,  non  invidet.  Ergo  invidia  venit 
contra  charitatem  :  venire  contra  chari- 
tatem  semper  est  mortale  peccatum  : 
ergo  videtur,  quod  invidia  semper  sit 
mortale  peccatum. 

3.  Adhuc,  Proverb.  xiv,  30:  Putredo 
ossium  ifividia.  Glossa  :  «  Vult,  quod 
I)er  ossa  significentur  virtutes.  »  Ergo 
invidia  destruit  virtutes  :  quidquid  de-- 
struit  virtutes,  mortale  peccatum  est : 
ergo  invidia  semper  mortale  peccatum 
est. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QUvEST.  117. 


361 


4.  Adhuc,  Sapient.  ii,  24  et  35  :  Invi-  Solutio.  Dicendum,  quod  invidiasem- 

dia  dlaboli  mors  inlroivit  inorhem  terra-  per  est  peccatum,  et  aliquando  veniale, 

rum  :  imitaniur  autem  illum  qui  sunt  et  ali({uando  mortale,  sicut  objectum  est. 

ex  parle  illius,  id  est,   ex  partc  invidiae.  Qualiter  autem  sit  in    o-enere   passionis 

Imitari  diabolum,  mortale  peccatum  est.  vel  pcenge,  in  prsecedenti    articulo  quse- 

Ergo  invidia  sempcr  mortale  peccatum  stionis  satis  determinatum  est. 

est.  Ad  hoc  autem   quod   objicitur,    quod 

CoNTRA  :  passionibus    vel    pcenis    non    meremur, 

1.  Augustinus  et  Dama.scenus  dicunt,  quia  involuntaria  sunt,  dicendum  quod 
quod  invidia  est  ^tristitia  de  felicitate  hoc  est  verum  in  quantum  involuntaria 
proximi  :  tristitia  passio  est  et  pcena  :  sunt.  In  quantum  autem  virlus  est  in  ra- 
ergo  invidia  passio  est  vel  pcona  :  sed  tionabili  ordine  passionum  et  poenarum, 
nec  passionibus  nec  poenis  meremur  nec  est  falsum  :  quia  tunc  passionibus  et 
demeremur,  cum  involuntaria  tlant,  et  poenis  meremur  et  demeremur  in  cor- 
omne  peccalum     cst    ita     voluntarium,  ruptione  talis  ordinis. 

quod    si  non    sit  voluntarium,    non  est  Ad  primum  ergo  dicendum,    quod  ve- 

peccatum,  sicut  dicit  Augustinus :  et  ila  nire  contra  prceceplum  ex  deliberatione 

videtur,  quod  invidia  non  sit  peccalum,  et  consensu,  semper  est  mortale  pecca- 

cum  ponatur  in  genere  passionis.  tum,    sed   ex  subreptione   et    ex   primo 

2.  Adhuc,  Seneca  ad  Lucillum  :  «  Ne-  motu  non  semper  :    hoc    enim  non   est 


Solutio. 


quitia  qucTP  est  invidia,  sui  pcena  est. 
Quanta  enim  sunt  gaudia  felicium,  tanti 
sunt  gemilus  invidenlium.  »  Et  ideo  di- 
citj  quod  vellet  oculos  invidorum  esse  in 
toto  mundo,  ut  ubique  conspectis  gau- 
diis  felicium,  semper  torquerentur.  Ad 
hoc  facit  iilud  Horatii : 


Invidia  Siculi  non  invenpre  tyranni 
Majus  tormentum. 


conlra  praeceptum,  sed  prcTter  prsece- 
ptum. 

EoDEM  modo  respondendum  est  ad  se- 
quens  :  quia  primo  motu  non  venit  ali- 
quis  contra  charitalem,  sed  praeter  chari- 
tatem  facit. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  invidia  non 
semper  est  putredo  ossium,  lioc  est,  vir- 
tutum  :  sed  quando  est  ex  deliberato 
consensu  cum  actu  susurrationis,  vel  de- 
tractionis,  vel  alterius  impedimenti,  quo 
impeditur  bonum  proximi  :  tunc  enim 
corrumpit  virtutes. 

EoDEM  modo  dicendum  est  ad  se- 
quens  :  quia  non  imitantur  dialiolum  in 
quibus  est   primus  motus    sul)reptionis  : 


Ad  I. 


Ad    2. 


Ad     3. 


Ad   i. 


\d  object. 
1  et  2. 


Tormentum  pcena  est  involuntaria. 
Sed  nullum  peccatum  involuntarium. 
Ergo  invidia  non  est  peccatum. 

3.  Adhuc,  Videtur  quod  non   sit  sem- 
per  mortale  peccatum,  sedaliquando  ve-  sed  qui  ex  consensu  et  voluntarie  impe- 
niale:  quia   sicut  in   aliis  peccatis  sunt  diunt    bonum    proximi,    et  gaudent   de 
primi  motus,  ita  et  iu  invidia,  et   primi  malo,  illi  imitantur  diabolum. 
motus  non  sunt  mortaliapeccata,  quiaex  Ad  duo  sequenlia  objecta  qua?  sunt  in 
subreptione  surgunt.  contrarium,  dicendum   quod  jam  soluta 

4.  Adhuc,  In  omni  peccato  mortali  est  sunt   per  distinctionem  quoe  paulo  ante 
aversio  a  bono  incommutabili,   et    con-  ponitur  in  hujus  articuli  delerminatione. 

versio  ad  bonum  commutabile  :  in  invi-  Ad  m  quod  objicitur,   quod  non  sem- Adobject.3 

dia  non  videtur  bonum  commutabile  ad  per  sit  mortale,   sed  aliquando    veniale, 

quod  convertatur  :  ergo  videtur,  quod  in-  dicendum    quod    concedendum    est,    et 

vidia  nec  sit  mortale,  nec  veniale  pecca-  proccdit,  sicut  dictum  cst. 

fum.  Ad  ULTiMUM  dicendum  sicut  dicitur  in 

Glossa  Gregorii  super  Job,  v,  2  :  Parvu- 


Ad  object.  4. 


862 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRvED. 


liim  occidit  iiividia  :  «  Nisi  paivulas  esset, 
noii  timeret  cTqualem  sibi  pr.Tferri,  et 
minorem  sibi  parificari.  »  Unde  omnis 
invidus  propler  hoc  invidus  est  quia  de- 
lectatur  in  sui  excellentia :  et  lioc  est 
commutabile  bonum  ad  quod  converti- 
tur,  et  timet  alium  sibi  prjBferri  vel 
eequari.  Et  propter  hoc  dicit  Augustinus, 
quod  individuapedisseqna  reginse  super- 
biiB,  est  invidia. 


MEMimi   r^Knii 


ARTICULUS  IIL 


Quomodo  invidia  sil  pcccalum  capitale? 
el  Quomodo  ex  ipsa  oriuntur  filise  ? 


Tertio  quteritur,  Quomodo  invidia  sit 
peccatum  capitale?  et,  Quomodo  ex  ipsa 
oriuntur  filia'  ? 

1.  Quod  sit  capitale,  probaturper  Gre- 
gorium  in  Job,  xxxi,  1  et  seq.,  ubi  dicit 
septem  esse  capitalia,  ex  quibus  alia 
oriuntur,  inter  qua?  numeratur  invidia : 
ergo  invidia  est  capitale  peccatuni. 

2.  Adhuc,  Super  illud  Threnorum,  iii, 
7  et  9  :  Circumsedificavit  advorsum  me, 
ut  non  pgrediar...  Conclusit  vias  meas 
lapidihus  quadris,  dicit  Paschasius, 
quod  «  quatuor  sunt  primae  afFectiones 
sive  passiones  animi,  scilicet  spes,  timor, 
gaudium,  et  tristitia,  quibus  diabolus 
concludit  vias  hominum  ut  de  peccatis 
non  egrediantur.  »  Et  una  illarum  est 
tristitia,  ut  dictum  est,  circa  quam  est 
invidia,  quia  est  tristitia  de  bono  proximi. 
Cum  ergo  sit  circa  unam  de  primis  afle- 
ctionibus,  videtur  esse  capitale  vitium. 

3.  Adliuc,  Amor  de  bonis  proxinii 
charitas  est,  quae  praecipua  virtutum  et 
omnis  boni  mater  et  caput  est.  Cum  ergo 
opposita  sint  circa  idem,  dolor  de  bono 


proximi  erit  capitale  peccatum,  mater  et 
caput  vitiorum. 

CoNTRA  :  Sed   co 

Dicit  Gregorius,  quod  «  ex  amore  pro- 
priae  excellentiae  nascitur  invidia  felicita- 
tis  alienae,  dum  timet  eani  sibi  parificari 
vel  praeferri.  »  Ergo  videtur,  quod  invi- 
dia  sit  filia  superbiae  et  non  capitale  vi- 
ti  u  m . 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  invidia  ca-  soiui 
pilale  vitium  est  ex  quo  oriuntur  alia, 
sicut  dicit  Gregorius,  detraclio,  susurra- 
tio,  aemulatio,  et  etiam  zelus  quando 
aliquis  zelat  malum  alterius.  Unde  super 
illud  Psalmi  xxxvi,  1  :  Noli  semulari  in 
malignantihus,  neque  zclaveris  facientes 
iniquitatem  :  in  Glossa,  «  /Emulari,  hoc 
est,  invidere.  Et  zelare  est  amare  malum 
proximi.  » 

Unde  objecliones  inductae  ad  proban- 
dum  hoc,  procedunt. 

Ad  id  quod  contra  objicitur,  scilicet  Ad  ob; 
quod  sit  filia  superbiae,  dicendum  quod 
non  est  directe  filia  superbiae,  sed  pe- 
dissequa  ejus,  ut  dicit  Augustinus  :  quia 
semper  sequitur  superbiam  sicut  pedis- 
sequa  dominam.  Sicut  enim  dictum  est, 
superbia  est  amor  propriae  excellentiffi  : 
et  invidus  propter  hoc  est  invidus  et  do- 
let  de  aliena  felicitale,  quia  requiescit  in 
propria  excellentia,  timens  ne  alius  sibi 
in  hoc  parificetur. 


MEMBRUM  IL 
De  filiabus  invidiai  ? 


Deinde,  Quseritur  de  filiabus  invidiije, 
qua;  sunt,  ut  dicit  Gregorius,  detractio, 
susurratio,  aemulatio,  et  zelus. 

J*^l  quaeritur  primo  de  detraclione, 
primo  quid  sit? 

Secundo,  An  sit  semper  peccatum 
morlale  vel  aliquando  veniale? 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU^ST.  117. 


363 


Tertio,  In  quo  differt  a  susurralione?  5.  Adhuc,  Omne  peccatum  contra  ali- 

Quarto,    Utrurn   detractor    tenetur  ad  quod  praeceptum  est :   quia  peccatum  est 

restitutionem  fama?  ejus  cui  detraxit  ?  dictum  vel  factum  vei  concupitum   con- 

Denique,  De  cEmulatione,  quid  sit,  et  tra  legem    Dei,  ut  dicit  Augustinus.   Et 


quomodo  dilTerat  als  invidia  ? 


MEUBRI  SFXLXDl 

ARTICULUS  I. 

Quid  sit  detractio  ? 


Primo  ergo  quderitur,  Quid  sit  detra- 
ctio? 

Et  dicitur,  quod  detractio  est  alienae 
famai  denigratio. 

Yei  sic,  Detraliere  cst  absentem  pro- 
ximum  dolose  mordere. 

Neutra  liarum  definitionum  videtur 
convenire. 


videtur,  quod  susurratio  et  detractio  sint 
contra  idem  prseceptum:  et  lioc  est,  Non 
malcdices  surdo  *.  Absens  enim  surdus 
reputatur,  eo  quod  non  audit  ut  contra- 
dicat.  Et  sic  susurratio  et  detractio  (cum 
sint  contra  idem  pra^ceptum)  sunt  pecca- 
tum  unum,  et  non  du?e  flliee,  quod  est 
contra  Gregorium. 

CONTRA  :  sed  contra, 

Ad  Roman.  \,  29  et  30,  ubi  Apostolus 
enumerat  susurrationem  et  detractionem 
dicens  :  Susurrones,  detractores,Deo  odi' 
hiles :  ubi  pro  diversis  peccatis  nume- 
rantur.  Ergo  non  sunt  unum  peccatum, 
sed  diversa. 


Adhuc,  Ratione  ejus  quod  dicitur,  Le-     Qu«8t. 
vit.  XIX,  16  et  18  :  Non  eris  criminator, 
nec  susurro  in  populo...  Nec  memor  eris 
injurige    civium   tuorum,    quseritur,    In 
quo  differant  ista  tria,  et  utrum  detractor 

1.  Contingit  enim  detrahere  peccatori     sit  criminator? 

qui  non  habet  famam.  Et  videtur,  quod  sic  :  quia  nullus  pot- 

2.  Et  contingit  detrahere  terrae,  sicut  est  denigrare  famam  alterius,  nisi  impo- 
dicilur,  Numer.  xiii,  26  et  seq.,  quod  nat  ei  crimina  :  et  sic  videtur,  quod  de- 
exploratores   missi    a    fdiis  Israel,  detra-     tractor  sit  criminator. 

xerunt   terrse  promissionis  :  et  ideo  non 

intraverunt  in  eam.  Unde  non  est  detra-         Solutio.  Dicendum,  quod  definitiones     soiutio. 
ctio  hominum   tantum,  imo   aiiarum  re-     bonee   sunt  ad    minus  ad  describendum 
rum.  Et,  Job,   vi,  25  :  Quare  detraxistis     detraclionem  :    et  tales  definitiones   suf- 
sermonibus  veritatis  ?  ficientes  sunt  in  moralibus,  ubi  non  re- 

3.  Adhuc,  Definitio  non  respondet  rei  quiruntur  principia  essentialia,  sed  tan- 
definitcB  :  quia  detrahere  est  de  summa  tum  accidentaiia,  per  quae  cognoscuntur 
aiicujus  aiiquid  deponere  :  et  hoc  multis  mores  :  et  ideo  satis  dictum  est,  quod 
modis  aliis  potest  fieri  sine  denigratione     detractio  est  aliense  fanise  diminutio. 

famee.  An  m    quod    primo    objicitur,    quod     ^j  i, 

i.  Adhuc,  Occultum  et  apertum  non  peccator  non  habet  famam,  dicendum 
differunt  nisi  pcr  accidcns  :  sed  susurrum  quod  licet  non  habeat  famam  generalem 
est  deiatio  occulta,  detractio  deiatio  virtutis,  tamen  in  omni  peccatore  est 
aperta  :  ergo  videtur,  quod  non  differant  aliquod  bonum  quod  contingit  denigrari 
nisi  secundum  accidens  per  occultum  et  vel  diminui  lingua  detrahentis. 
apertum  :  et  sic  non  eriint  du«  filia?  in-  Ad  aliud  dicendum,  quod  detractatio  ^d  t. 
vidite,  sed  una  geminata  per  accidens.         terrcc  redundat  in  eum   qui  terram  pro- 


'  Levit.  XIX,  14. 


364 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Ad  3. 


AJ    4. 


Ad    5. 


misit,  quasi  vcrax  non  tuerit.  Simiiiter 
detract'o  scrmonum  rcdundat  in  eum  qui 
dixit  sermones,  quasi  vcrax  non  fucrit. 

Au  ALiuD  dicendum,  quod  definitio  re- 
spondet  nomiiii :  quia  detractio  deponit 
aliquid  dc  suinma  famae  et  laudis  cjus 
cui  detrahitur. 

An  ALiuD  dicendum,  quod  duae  fdicB 
sunt  invidise  et  diversa  peccata.  Detra- 
ctor  enini  plus  nocet,  quia  in  pluresin- 
fundit  venenum  suae  delractionis  :  susur- 
ro  autem  minus,  quia  in  pauciores 
diffundit  et  occulte  :  uterque  tamen  no- 
cet,  scd  non  aequaliter. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  licet  contra 
unum  prseceplum  sunt,  tamen  plura 
peccata  sunt,  quia  diversic  malitice  sunt. 
Dicit  enim  Augustinus,  quod  malum  di- 
citur  pcccatum  quia  adimit  :  publica  au- 
lem,  fama  majusbonum  est  quae  adimilur 
pcr  detraclioncm,  quam  privata  (jua^ 
aJimitur  pcr  occullam  susurrationem.  Et 
hoc  est  quod  dicitur,  Eccle.  x,  1 1  :  Si 
mordeat  serpens  in  silentio,  nihil  eo  mi- 
nus  Jtaliet  qiii  occulte  detrahit.  Propter 
quod  eliam  serpenies  dicuntur  :  quia 
per  linguam  sicut  serpens  venena  diilun- 
dunt. 
Ad  object.  \d  illud  quod  objicitur  de  cpislola 
ad  Romanos,  dicendum  quod  concedcn- 
dum  est  :  quia  diversa  ])Cccota  sunt,  ut 
dictum  est. 

Ad  quaest.  Ad  id  quod  ultimo  objicitur,  diccndum 
quod  dctractor  non  est  criininator :  quia 
criminator  tantum  cst  imj)Ositor  crimi- 
num :  detractor  autem  qualuor  modis 
dotrahit,  scilicet  malum  quod  non  est 
aliquando  imponciido,  et  malum  quod 
est  in  alios  dilfamando,  et  bonum  quod 
est  vel  nej?ando,  vel  diminuendo  :  his 
enim  detrahilur  fama  proximi  :  et  ista 
dislinctio  cst  Hesychii  super  Leviticum. 


AlOIBRl    SECIXDI 


ARTICULUS  11. 

Ltrum  detractio  scmper  sit  mortale pec- 
catum,  vel  alicjuando  veniale? 


Secundo  quaerilur,  Utrum  detraciio 
semper  sit  peccatum  mortale,  vcl  ali- 
quando  veniale  ? 

Et  videtur,  quod  semper  mortale. 

1.  Prohibitum  enim  in  sacra  Scriptura 
transgressionem  habet  morialeni.  Scd 
dicitur,  Jacobi,  iv,  11  :  Nolite  detrahere 
alterutrum,  fratres.  Ibi  Glossa  :  «  Non 
solum  debes  vitare  detractionem  ne  ut 
transgressor  a  Deo  judiceris,  sed  ideo 
fortasse,  quia  in  nullo  praecellis  illos 
quos  vilupcras.  »  Ergo  dctractio  mortale 
j)cccatum. 

2.  Adhuc,  Ibidem,  Qui  detrahit  fratri, 
detrahit  legi.  Glossa,  «  Quae  detractio- 
nem  prohibuit.  »  Ergo  detrahere  est  le- 
iieni  transji^redi  :  et  sic  mortale  ])ecca- 
tum. 

3.  Adhuc,  Proverb.  xxiv,  0  :  Ahomi- 
natio  hominum  detractor.  Quod  abomi- 
nationi  est,  est  mortale  peccalum.  Ergo 
delractio  est  mortale  peccatum. 

4.  Adhuc,  Isa.  v,  20  :  Vse  cjui  dicitis 
rnalum  tjonum  et  bonum  malum  !  Vae  in 
sacra  Scriptura  non  cst  nisi  comminatio 
pcfnae  aeternae.  Ergo  detractio  habct  com- 
minationem  ptrnte  :  ergo  mortale  pecca- 
tum  est. 

5.  Adhuc,  Ad  Roman.  i,  29  et  30 : 
Susurroncs,  detractorcs,  Deo  odibiles. 
Odium  Dei  non  est  nisi  supcr  morlale 
])eccatum.  Ergo  detractio  cst  inortale 
pcccatum. 

CONTRA  :  sed 

1.  Augustinus  in  libro  de  Correptione 
et  graiia  :  «  Detractio  sub  minutis  pec» 
calis  continetur.  » 


IiN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVIII,  QU.EST.   117. 


365 


2.  Adhuc,  «  Adulatio  et  detractio  op- 
posita  sunt.  »  Adulatio  aliquaiido  fil  ve- 
niali  peccato,  et  non  mortali.  Ergo  et 
detractio. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  detractio 
aliquando  est  veniale,  aliquando  mor- 
tale  :  sed  in  sacra  Scriptura  magis  acci- 
pitur  pro  mortali  quani  veniali.  Et  hsec 
est  causa  quia,  Proverb.  xxii,  1,  dicitur  : 
Meliiis  est  nomen  honum  qiiam  divitise 
multce.  Sed  diripere  substantiam  proxirni 
per  furtuni  vel  rapinam,  peccatum  mor- 
tale  est.  Ergo  multo  magis  diripere  fa- 
mam  bonam  est  mortale  peccatum.  Hoc 
facit  detractor.  Ergo  detraclio  est  mor- 
tale  peccatum  tantum.  Quia  post  corru- 
ptionem  Iiomines  proni  sunt  ad  maledi- 
cendum  de  se  invicem,  et  ad  prodendum 
malum  quod  sciunt  de  se  invicem.  Et 
fama  hominis,  ut  dicit  Augustinus,  con- 
sistit  in  lingua,  quae  sita  est  in  lubrico  et 
humido :  ideo  dicit  Augustinus,  quod 
inter  minuta  peccata  est  et  consueta,  hoc 
est,  quae  reputantur  minuta. 

Et  ideo  anliqui  Magistri  distinxerunt 
sic,  quod  ille  qui  detrahit,  potest  detra- 
here  animo  nocendi  ex  mali2:nitate  :  et 
tunc  peccat  mortaliter  :  quia  intendit  au- 
ferre  famam  :  quia  tunc  est  iilud  quod 
dicilur  in  Psalmo  xlix,  20  :  Sedens  ad- 
versus  fratrem  tuum  loquebaris,  et  ad- 
versum  filium  matris  tuse  ponebas  scan- 
dalum,  etc.  Aliquando  fit  ex  levitatc,  et 
non  ex  malignitate,  nec  animo  nocendi, 
sed  ex  lubrico  linguae  :  et  tunc  est  ve- 
niale  peccatum. 

Et  per  h.ig  patet  solutio  ad  argu- 
menta.  Primo  enim  adducta  procedunt 
secundum  quod  fit  ex  malignitate  et  ani- 
mo  nocendi.  Tunc  vero  mortale  pecca- 
tum  cst.  Et  sic  loquitur  de  detractione 
sacra  Scriptura  :  quia  sic  filia  invidiK 
est. 

Argumenta  vero  in  contrarium  addu- 
cta,loquuntur  secundum  quod  fit  cx  levi- 
tatc  ct  loquacitate  quadani,  quffi  filia 
guIcB  est,  ut  dicit  Grcgorius  :  et  non  lit 
aniinu  noccndi  :  scd  quia  nun  pnlest  spi- 


ritum  tenere  nisi  quia  loquatur,  dilatat 
malum  proximi  ex  levitate  plus  quam  ex 
malignitate.  Et  hoc  est  quod  dicitur, 
Proverb.  xxin,  20  :  Noli  esse  in  convi- 
viis  peccatorum,  nec  in  comessationibus 
eorum  qui  carnes  ad  vescendum  confe- 
runt.  Glossa  ibidem,  «  Carnes  ad  vescen- 
dum  conlerre,  est  mollia  et  intirma  pro- 
ximorum  dente  detraclionis  rodere.  ;> 
Job,  xix,  22  :  Quare  persequimini  me 
sicut  Beus,  et  carnibus  meis saturamini? 
Et  secundum  istum  modum  procedunt 
argumenta  in  conlrarium  adducta  :  et 
tunc  est  veniale  peccatum. 

Ad  id   quod   de    adulatione   objicitur,  .'dobjeot.2. 
dicendum    quod    non    est    simile  :  quia 
adulatio  plus  se  tenet  in  bono,  detractio 
plus  in  malo  :  et  ideo  gravius  est  pecca- 
tum  detractio,  quam  adulatio.  - 


ME^IBRI    SECLXDI 

ARTICULUS  III. 

In  quo  differal  detractio  a  susurratione  ? 


Terlio  quaeritur,  In  quo  ditreral  detra- 
ctio  a  susurratione  ? 

Et  videtur,  quod  in  nullo  :  quia  dirunt 
etiam  Sancti,  quod  detractio  est  quando 
per  verba  occulta  denigratur  alicujus  fa- 
ma  :  et  idem  videtur  esse  susurratio. 

CoXTRA   : 

1.  Super  illud  Apostoli,  ad  Roman.  i, 
29  et  30  :  Susurrones,  detractores,  Deo 
odihiles.  Glossa  :  «  Detractores  sunt,  (jui 
aliorum  bona  negant  vel  invertunl  :  su- 
surrones  inler  amicos  discordiam  semi- 
nantes.  »  Ergo  dilTcrunt  susurratio  et 
detractio. 

2.  Adhuc,  Sapient.  i,  11  :  Custodite 
vos  a  murmuratione  quse  niliil  prodest, 
et  a  detractione  parcite  linguse  :  quoniam 
scrnio  obscurus  in    vacuum  non  ibif.  Ibi 


360 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


enumerantur  tamquam  duo.  Ergo  diffe- 
runt. 

3.  Adhuc,  Grcgorius  supcr  illud  Job, 
xxxix,  25  :  Exhorlationem  ducum,  sic 
dicit  :  «  Ab  im  idia  oriuntur  odia,  detra- 
ctiones,  susurrationes.  »  Ibi  iterum  enu- 
merat  tamquam  diversa.  Erj.;o  diversa 
sunt. 

4.  Adhuc,  Eccli.  v,  10  et  J7  :  Non  ap- 
pelleris  susurro,  et  lingua  tua  ne  capia- 
ris  et  confundaris  :  supcr  furcm  enim 
confusio  et  poenitentia^et  denotatio  pcssi- 
ma  super  bilingucm  :  susurratori  autem 
odiitm,  et  inimicitia,  et  contumelia.  Er- 
go  videtur,  quod  differunt  :  quia  ut  di- 
versa  enumerantur  et  in  textu  et  in  Glos- 
sa.  Dicit  enim  Glossa,  quod  «  bilinguis 
est,  qui  aliud  loquitur  de  praesente,  ct 
aliud  de  absente.  » 

soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  diirerunt  su- 
surratio  et  detractio,  ut  dicit  Glossa,  ad 
Roman.  i,  29  et  30,  quoe  inducta  est. 
Detractio  enim  diminuit  famam  aliorum 
bona  negando  vel  invertendo  :  susurro 
autem  qui  inter  amicos  seminat  discor- 
dias,  uni  de  alio  maia  suggerendo.  Pro- 
pter  quod  etiam,  Proverb.  xxiv,  21,  di- 
citur  :  Cum  detractorihus  non  commi- 
scearis.  Dicit  Glossa  :  «  Hoc  speciali  vilio 
periditatur  pene  totum  genus  humanum.» 
Et  Ilieronymus  :  «  IIoc  malum  ideo  ce- 
lebre  est,  quiu  in  multis  regnat  hoc  vi- 
tium.  »  Et  adhuc  Hicronvmus  :  «  Tanta 
hujiis  mali  lihido  mentes  hominum  in- 
vasil,  iil  (|iii  pi(jcul  al)  aliis  peccatis  re- 
cesserunt,  in  istud  quasi  in  ultimum  la- 
queum  diaboli  incidant  :  quia  pene  ah 
omnihus  libcnter  audilur.  » 

Quaest.  Ji  XTA  hoc  qua^ritur,  Utrum  hoc  pecca- 
lum  lit  contra  pradatos  tantum,  vel  com- 
muniter  contia  onines? 

Etvidetur,quodcontrapra?Iatostanlum. 

1.  Exod.  xxii,  28  :  Diis  non  detrahes, 
et  principi  populi  tui  non  malcdices. 
Glossa,  hoc  est,  Docloribus  vel  sacerdo- 
tibus.  Ergo  videtur,  quod  fial  contra 
praelatos  tantum. 


2.  Adhuc,  Eccle.  x,  20  :  In  cogilatione 
tua  regi  ne  detrahas,  ct  in  secrcto  cubili- 
culi  tui  ne  maledixeris  diviti.  Glossa  : 
«  Simpliciter  monet  ne  ira  vel  levitute 
majoribus  maledicamus.  » 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  utrumque, 
scilicet  detractio  et  susurratio  fit  contra 
omncs,  frequentius  tamen  contra  proela- 
tos  et  majores,  de  (juibus  dicit  Augusti- 
nus,  quod  «  sunt  positi  quasi  signuni  ad 
sagittam.  »  Et  ideo  dicit  Hieronymus, 
quod  est  commune  peccatum  :  lex  tamen, 
et  in  Ecclesiastico  prohibet  Salomon  ne 
fiat  contia  praelatos,  quia  contra  illos  fre- 
quenter  fit. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  totum  ob- 
jectum.  IJterque  tanien  bilinguis,  scilicct 
delractor  et  susurro  :  quia  aliud  loquilur 
de  praesente,  el  aliud  de  absente. 


Mlv^UlRI  *5ECLiIVf>S 


ARTIGULUS  IV. 

Utrum  dctractor  teneatur  ad  rcstitutio- 
ncm  famip  ejus  ciii  detrahit  ? 

Quarto  (lua-ritur,  Lltrum  detraclor  tc- 
nelur  ad  restitutioncm  fama  ejus  cui 
detrahit  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

1 .  Proverb.  xxii,  1  :  Melius  est  nomcn 
honum  quam  diviti/e  multaB  :  super  ar- 
gentum  et  aurum  gratia  hona.  Sed  au- 
ferens  aurum  et  argentum,  tenetur  ad 
restilutioncm.  Ergo  multo  magis  aufe- 
rens  famam  bonam,  quod  facit  detra- 
ctor. 

2.  Adhuc,  Gregorius  :  «  Multum  di- 
stant  damna  morum  a  damnis  rerum 
corporarmm  :  cum  ista  extra  nos  sint, 
illa  autcm  iii  nobis.  »  Scd  (jui  aufert 
exteriora  bona,  tcnetur  ad  restitutionem. 


Soluti, 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QUiEST.   117. 


367 


Ergo   multo   magis  qui   aufert   interiora 
bona. 

CONTRA    : 

1 .  Ncmo  tenetur  ad  impossibile:sed  pot- 
est  esse,  quod  ille  qui  detraxit,  non  pot- 
est  auferre  malam  opinionem  a  cordibus 
eorum  qui  detraelionem  audiverunt:  ergo 
videtur,    quod  in  illo  casu  non  tenetur. 

2.  Adhuc,  Malum  auditum  de  uno  in 
alium  multiplicabile  est  in  intinitum  : 
infinita  non  contingit  pertransire,ut  dicit 
Aristoteles  :  ergo  non  potest  reparare  : 
quia  impossibile  est  isti  pertransire  om- 
nes  ad  quos  devenit  mala  fama  quam  se- 
minavit. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  ille  qui  ex 
malignitate  et  deliberatione  animoque 
nocendi  detraxit,  pro  certo  tenetur  ad  re- 
parationem  apud  eos  apud  ([uos  detraxit : 
quia  aliter  non  impleret  verbum  Domini, 
ad  Roman.  vi,  19  :  Sicut  exhibinstis 
membra  vestra  servire  immnuditiea  et  ini- 
qiiitati,  ad  inicjidtatem,  ita  minc  exhibeie 
membra  vestra  servire  jaslitise^  in  sancti- 
ficalionem. 

Et  in  hoc  casu  loquuntur  duse  auctori- 
tates  primo  inductae,  scilicet  Proverbio- 
rum,  XXII,  1,  et  Gregorii. 

Ad  PRiMUM  ergo  (juod  in  contrarium 
objicitur,  dicendum,  ({uod  non  est  impos- 
sibile,  quod  apud  idos  reparet  famam 
apud  quos  detraxit. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  licet  malum 
multiplicabile  sit  in  inlinitum  j)er  audi- 
tum,  eo  quod  quilibet  ipsum  iibenter 
audit,  ut  dicit  Hieronymus  :  quia  proni 
sunt  sensus  hominis  ad  malum,  ut  dici- 
tur,  Genes.  vni,  21  :  tameii  etiarn  per 
eumdem  modum  reparatio  fama>  multi- 
plicabilis  est  in  infinitum  :  el  sic  potest 
vulnus  detractionis  reparari,  de  quo  di- 
citur,  Jerem.  ix,  3  :  Sagitta  vulnerans 
linfjua  eorum,  dotum  locuta  est.  Et  Au- 
gustinus  in  Rcgula  :  «  Si  autem  in  tantum 
processerit  inalum,  ut  convitio  vel  cri- 
minis  ol)jectu  ali({uem  Isesorit,  non  j)i- 
geat  ex  ipso  ore  proterre  medicamenta 
unde  facta  sunt  vulnera.  » 


MEMBRI  SECL.XDI 


ARTICULUS  V. 

Quid  sit  semulatio  et  in  ciuo  differat  ab 
invidia  ?  ei  si  sit  mater  omnium  ma- 
lorum  sicut  videntur  sancti  dicere  ? 


Quinto,  Quaeritur  de  semulatione,  quae 
etiam  conjuncta  est  invidiae  sicut  filia, 
de  qua  duo  qua^runtur,  scilicet  quid  sit 
aemulatio,  et  in  quo  ditrert  ab  invidia? 

Quaeritur  ergo  primo,  Quid  sit  aemula- 
tio? 

Et  videiur^  quod  sit  idem  quod  indi- 
dignatio  :  quia  super  illud  Psalmi  xxxvi, 
1 :  Noli  semulari  in  malignantibus,  Glos- 
sa,  <(  Inter  tales  aeniulari  est  indignari.  » 

CoNTRA    : 

1.  Chrysostomus  super  Joannem,  Ho- 
milia  54,  aemulationem  ponit  loco  invi- 
diae,  et  e  converso.  Ergo  videtur,  quod 
sint  idem. 

2.  Adhuc,  Invidus  indignatur  ei  cui 
invidet :  si  ergo  aemulatio  indignatio  est, 
videtur  aemulatio  idem  esse  cum  invi- 
dia. 

3.  Adhuc,  I  Regum,  i,  6,  de  Anna 
dicitur  et  de  Phenenna,  uxoribus  Elcanap  : 
Afftigebat  cjuoque  eam  ^mula  ejus,  et 
vehementer  angebat,  in  tanium,  utexpro- 
braret  quod Dominus  conclusisset  vulvam 
ejus.  Et  constat,  quod  Phenenna  non 
aemulabatur  Annam,  nisi  quia  invidebat 
ei  de  majori  dUectionc  mariti.  Ergo  vi- 
detur,  quod  ;emu1atio  et  invidia  sint 
idem. 

4.  Adhuc,  Contra  istud  Apostoli,  ad 
Galat.  v,  111  et  22  :  Manifesta  sunt  opera 
carnis,  quse  suni...  contentiones,  lemnla- 
tiones,...  invidix.  Apostolus  aemulatio- 
nem  ihi  ct  invidiam  lam([uam  diversa 
enumerat.  Ergo  diversa  suat. 


Sed  contra. 


308 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Qufest.  Ulterius  fjuaeritar  hic,  Utrum  invidia 
sit  mater  omnium  malorum,  sicut  viden- 
tur  sancti  dicere. 

1.  Chrysostomus  ^?//;e;*  Joannom^  Ilo- 
milia  quae  prius  inducta  est  :  «  Fera  ve- 
nenosa  invidia  est,  fera  immunda  et  mor- 
hus  voluntatis,  omnivenia  et  excusalione 
indiirna,  omnium  causa  et  maler  malo- 
rum  '.  »  Ergo  videtur,  quod  invidia  sit 
causa  et  mater  omnium  malorum. 

2.  Adhuc,  Sapient.  ii,  2i  et  2')  :  Inii- 
dia  diaholi  mors  inlroivit  in  orhcm  ter- 
rariim  :  imitanliir  autem  illum  qui  sunt 
ex  parte  iliius.  Ergo  videtur,  quod  invi- 
dia  sit  causa  etmater  omnium  malorum  : 
quia  hoc  quod  per  invidiam  diaboli  in- 
travit  in  mundum,  omne  malum  est. 

3.  Adhuc,  (ienes.  xxxvii,  33  :  Fera 
pessima  comcdit  cum,  bcstia  devoravit 
Joscph.  (ilossa  :  «  Fera  pessima,  id  est, 
invidia,  devoravit  Joseph,  id  est,  Chri- 
stum  lam  in  sc  quam  iu  membris.  » 

soiuiio.  SoLUTio.  Ad  primam  partem  quiestio- 
nis  dicendum,  quod  aemulatio  diversi- 
mode  accipitur  a  Sanctis,  et  eequi- 
voce. 

Aliquando  enim  accipitur  pro  amore. 
II  ad  Corinth.  xi,  2  :  yEmulor  enim  vos 
Dei  semulatione.  Glossa,  hoc  est,  amore. 
Ad  Calat  IV,  17  et  18  :  /Emulantur  vos 
non  hcnc  :  scd  excludcrc  vos  volunt,  iit 
illos  xmulemini.  Donum  autem  femula- 
mini  in  hono  semper.  Et  sic  niliil  habet 
invidia?,  sed  est  virtus. 

Ali({uand()  accipilur  pro  contenlione, 
quando  scilicet  duo  velplures  contendunt 
ad  idem  obtinendum  :  et  tunc  habet  ali- 
(juidinvidicp,  indii^fnationem  scilicet :  quia 


non  potest  esse  quando  duo  ita  conten- 
dunt,  quin  unus  indignetur  alteri,  (juasi 
volenti  sibipra^-ipere  illud,  sicut  Phenen- 
na  indignabatur  Annoe,  quasi  volenti  sibi 
prteripere  dilcctionem  marili.  Et  sic  di- 
xerunt  anti(jui,  quod  invidia  est  in  aclu 
interiori,  scilicet  quando  aliquis  vidct 
felicitatem  proximi,  et  livet,  et  tabescit 
intrinsecus.  yEmuIalio  autem  in  actu  ex- 
teciori,  quando  per  actum  exteriorcm 
cum  indi^aialione  contendit  ad  ipsum 
habendum  pro  quo  alium  semulatur. 

Et  ita  patet  solutio  ad  omnia  quae  in- 
ducta  sunt  pro  hac  parte  :  quia  non  sunt 
nisi  auctoritates  Sanctorum  de  aemula- 
tione  diversimode  loquentium. 

Ad  uLTiiiRius  quasilum  dicendum,  quod  acI  qut 
vera  causa  et  mater  malorum  supcrbia 
est,  sicut  in  antehabitis  determinatum 
est  :  sed  quia  talis  reginae,  superbiae  sci- 
licet,  ppdissequa  est  somper  invidia,  ideo 
hoc  etiam  atlribuiUir  invidice.  Superbia 
enirn  diaboli  causa  est  omnis  mali,  t:im 
in  se  quam  in  hominc  :  sed  per  invi- 
diam  malum  procuravit  iii  homine,  non 
autem  in  seipso,  quia  nemo  invidet  si- 
biipsi. 

Et  s;c  patet  solutio  ad  argumenta. 

Et  ad  auctoritatem  Chrysostomi  dicen- 
dum,  (juod  fera  pessima  est  invidia,  et 
onmiiim  mater  :  quia  sicut  dicit  (jre- 
gorius  in  libro  XXXVIII  Moralium,  in- 
terseptem  vitia  capilalia  nullum  estquin 
aliqiiando  unuin  oriutur  cx  altero,  s4cut 
ex  iiividia  superbia,  et  de  superbia  ira, 
et  sic  de  aliis.  Et  hoc  modo  loquilur 
Chrj-sostomus  de  invidia. 


*  S   J.  CiiuvsosTOMU^,  Homilia  '■'*'*  siipcr  Joaii-      iieni. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVfll,  QU.EST.  118. 


369 


QUiESTIO  CXVIII. 


De  accclhi. 


Inter  septem  capitalia  peccata  quatuor 
sunt  spiritualia,  scilicet  superbia,  invidia, 
ira  et  acedia  :  sed  quia  acedia  spiritua- 
lior  est  quam  ira,  ideo  prius  de  ea  tra- 
ctandum  est. 

De  acedia  aulem  quseremus  duo,  scili- 
cet  de  acedia  secundum  se,  et  de  filiabus 
ejus. 


MEMBKLAl    1. 

Dc  acedia  secimdiini  .se. 


De  acedia  secundum  se  queeremus 
duo. 

Primo,  Quid  sit  ? 

Secundo,  An  semper  sit  mortale,  vel 
ali([uando  veniale  ?  et,  Quomodo  dicatur 
peccalum  cajntale  ? 


^IIvlIBRI    PRI\II 


AnTIClLI  S   I. 

Qidd  sit  accdia  seciindum  definitio- 
nein  et  rem  ? 


Qr.EUiTLR  ergo  primo,  Quid  sit  acedia 
socunduQi  definitioneni  et  rem  ? 


1.  Dicit  autem  Augustinus  super  illud 
Psalmi  cvi,  1 8  :  Omnem  escam  abominata 
est  anima  eonim  :  «  Acedia  est  Isedium 
interni  boni.  » 

2.  Adbuc,  Damascenus  :  «  Acedia  est 
tristitia  aggravans. 

'■\.  Idem,  Libro  II  de  Fide  orthodojca^ 
ubi  distinguit  species  tristitiarum  dicit, 
quod  (I  acedia  est  tristitia  vocem  aufe- 
rens.  » 

i.  Adliuc,  Richardus  de  sancto  Victore 
dat  hanc  :  «  Acedia  est  torpor  mentis, 
bona  negligentis  inchoare.  » 

T).  Adhuc,  Antiqui  Magistri  dederunt 
hanc  :  «  Acedia  est  diftidentia  implendi 
mandata. 

\  idetur,  quod  nulla  istarum  detini- 
tionum  conveniat  :  quia 

1 .  Acedia  vitium  est,  sive  capitalepec- 
catum  :  cum  igitur  unum  genus  sit  op- 
positorum,  acedia  erit  in  genere  habitus 
in  quo  cst  eliam  virtus.  Per  istas  autem 
omnes  definitiones  non  pouitur  in  genere 
habitus.  Ergo  videtur,  quod  nulla  con- 
veniat  ei. 

2.  Adhuc,  Quani  nos  dicimus  ace- 
diam,  (Iregorius  in  libro  XXXI  Mora- 
lium  vocat  tristitiani  :  ct  constat,  quod 
ti"istiti;t  fst  iii  iicnere  liabilus  :  crgo  vi- 
detur,  quod  male  delinitur,  eo  quod 
omne  vitium  in  genere  habitus  sit. 

3.  Adhuc,  Aspasins  in  libello  de  Pas- 
sionibiis  dicit,  quod  omnis  passio  motus 
est.  Et  ratio  sua  est  :  quia  passio  non  fit 
nisi  secundum  illam  speciem  qualitatis 
quam  vocat    Ari&toteles    passionem    vel 

24 


370 


D.  ALB.  MAG.  ORO.   FHvED 


5olutio. 
Ad    1. 


Ad 


Ad    3. 


Al    4 


passibilem  qualilatem,  inforcntein  vel 
illatam  :  et  in  illa  sola,  sicut  dicitur  in 
VII  Phijsicorum,  est  molus  alterationis. 
Habitus  autem  in  quo  g^eneroi  suut  vilia 
et  virtutes  non  est  motus,  sed  potius 
perfectio  potentice  et  quies 

4.  Adhuc,  Islffi  detinitiones  omnes 
peccant,  quod  non  ponunt  acediam  in 
uno  genere  passionis,  sed  in  diversis 
valde.  Augustinus  ponit  in  genere  tsedii, 
Damascenus  in  genere  tristitiae,  Richar- 
dus  in  genere  corporis,  qui  cst  pigrit'a 
quipdam  originalis  diffidentice,  quae  op- 
ponitur  fortitudini  secundum  Tullium. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  acedia  est 
unum  de  capilalibus  peccatis,  sicut  dicit 
beatusGregorius  :  et  secundum  quod  est 
peccatum,  est  in  genere  habitus  :  sed 
quia  omnis  haititus  generatur  ex  adibus, 
sive  sit  vitii,  sive  virtutis  consuetudina- 
lis.  Virtus  enim  mediuni  est  passionum  : 
vitium  autem  extremum,  ut  dicit  Philo- 
sophus,  sicut  forlitudo  medium  esl  inter 
timores  et  audacias,  et  temperantia  me- 
dium  in  delectationibus  innatis  inter 
superfluum  et  diminutum.  Tnde  passio 
causa  est  actus,  in  (|uo  cognoscitur  ha- 
bitus  in  omnibus  consueludinalibus  et 
vitiis  et  virtutibus.  Et  ideo  sancti  volen- 
tes  notificarc  acediam,  non  solum  per 
genus,  sed  etiam  per  causam  posuerunt 
eam  in  genere  passionis  :  eo  quod  talis 
notificatio  niagis  certificat  essentiam  de- 
finiti. 

El  per  hoc  patet  solutio  ad  pri- 
mum. 

Ad  alu-D  dic^ndum,  fpiod  trislitia 
passio  est  :  sed  ilia  passio  causfi  cst  ha- 
bitus  :  et  ila  nihil  cerlilicatur  sicut  quod 
certificatur  per  causam,  ut  dictum 
est. 

Ad  alild  dicendum,  quod  pa«;sio  mo- 
tus  est  :  et  ideo  est  causa  actuum  genc- 
rantium  vitium  et  virtutem  consueludi- 
nah.-m  :  pro[)ter  quod  etiam  diffinitur 
per  ipsam. 

Nn  rLTiMUM  dicendum,  quod  Augusti- 
nus  ponit  acediam  in  genere  tfpdii  :  quia 


tffidium  in  lalil)us  est  circa  diflicile  el 
bonum  internum  quod  est  virtus  :  quia 
virtus,  sicut  dicit  Philosophus,  est  circa 
difficile  et  honum.  Unde  ex  difficultatc 
boni  incidit  in  tristitiam,  et  ex  tristitia  in 
tiTdium,  quia  tcTdium  habet  operandi 
diflicile  circa  quod  est  bonum.  Daina- 
scenus  autem  ponit  eam  in  genere  Iristi- 
tiee,  propter  causam  quae  dicta  est.  Et 
dicit,  quod  est  tristitia  a(j(jravans  :  quia 
ex  diflicultate  boni  aggravatur  et  intir- 
matur  ad  bonum.  In  omnibus  aulem 
infiriiiitas  aggravans  acuit  vocem,  sicut 
patet  in  omnibus  segris  :  et  ex  tali  aggra- 
vatione  derivatur  Laline  nomcn  ace(li;ie: 
quia  i/.o;  in  Groeco  idem  est  quod  vocem 
aggravans.  Richardus  autem  ponit  eam 
in  genere  torporis  qui  est  pigrilia  circa 
operanda  :  in  quam  homo  incidit  ex 
tristitia  circa  difficultales  operal^ilium. 

Ad  definilionem  Magistrorum  di -en- 
dum,  quod  (liffidentia  ibi  dicitur  non 
confidere  de  propriis  viribus  ad  iniple- 
tionem  boni  difficilis  circa  quod  est  vir- 
tus,  quse  enervat  animos  viiilcs,  (|ui 
deberent  virihter  insurgere  ad  bona  ope- 
randa. 


^IF^IBRI    PRnil 


ARTICULUS  II. 


Utrum  acedia  sit  semper  mnrtale  pec- 
catum,  vel  ali([uando  veniale  ?  et, 
Quomodfi  dirnfur  perratum.  rnpi- 
tnle  ? 


Skcundo  qutrritur,  An  acedia  sit  scm- 
pcr  morlale,  vel  aliquando  venicde?et, 
Ouonnjdo  dicatur  pcccatum  capitale? 

Et  videtur,  quod  semper  sit  mor- 
talc. 

I.  Ecdi.  xxxm,  2'»  :  Mulfnui  maii- 
tiam  doruit   otiositns.    Super   hoc    dicit 


contra 


IN  II  P.  SUM.  THi:OL.  TRAGT.  XVIII,  QU.EST.  118.  371 

Rernardus  :    «   Oli(»sitas    mati-r    est  vi-  2.    Adliiic,   Matlli.    xxvi,  38   :   Tristis 

tiorum,  et  uoverca  virtutuin.  »    Tale  au-  est  aninia  mea  tisque  ad  morteni.  Verba 

tem    vitium    quod  giiiuit   alia    vilia,    et  sunt    Clirisli    :  et    diflicile    esset    dicere, 

perseqiiitur    virlutes,   maximum    est    et  quod    Sancti    in   tali    tristitia    peccarent 

morlale.  Kri;o    acedia  maximum   pecca-  mortaliler. 

tum    est  et  mortale.  Majoii    patet  :  quia 

illa   est    auctoritas.    xMinok   probatur   ex  Solutio.  Dicendum,  ijuod   acedia  non     soiuUo. 

boc,  quod  oliositas  est  desiderabile  mo-  seniper  mortale  peccatum  est,  nec  maxi- 

vens  ad  acediam  :  propter  hoc  enini  gra-  mum  :~quantum   tamen   sit,  ex    circum- 

valur  et  tristatur  in  operatione  virtutum,  stanliis  judicandum  est. 

quia  desiderat  otiositalem.  Ali([uando  enim  lanta  est  trislilia  cir<a 

2.  Adbuc,  Eccli.  xxxviii,  20,  super  cUflicile  el  bonum,  quod  dejicit  in  despe- 
illud  :  In  absconsione'  permanet  tristi-  rationem  :  et  tunc  peccatum  mortale  est 
tia,  (ilopsa  :  «  Hic  incipit,  et  in  futuraui  et  maximum,  quia  desperatio  peccatum 
poenam  durabit,  propter  diflidentiam  in  Spiritum  sanctum  est,  et  est  cum 
supernae  consolationis.  »  Sed  illud  pec-  linaH  impipnitentia,  quae  etiam  est  pec- 
calum  gravissimum  est  quod  babet  gra-  calum  in  Spiritum  sanctum,  sicut  infe- 
vissimam    pcenam  :  nulla    prrna  gravior  rius  ostendetur. 

quam  illa  quae  bic    incipit  et    in  futurum  Aliquando  causatur  ex  infirmilate,  ex 

(lurabit    :   acedia    talis  poena    est  ;   ergo  qua  fit  quod  bomo  tristatur  et  acediosus 

videlur,  quod  sit  gravissimum  pcccalum  fit  circa  operationem   l)onorum,  quse  dif- 

et  mortale  semper.  ficilia  sunl    ad  operandum.  Et  tunc   non 

3.  Adbuc,  W  ad  Corintb.  vii,  10  :  potest  dici,  quod  sit  pcccatum  mortalc, 
Sseculi  tristitia  mortem  operalur.  Sed  sed  veniale  ex  infirmitate  causatum.  II  ad 
quod  operatur  mortem,  mortale  pecca-  Corintb.  i,  8  :  Non  volumiis  ignorare 
tum  cst,  quia  de  morte  aeterna  intelligi-  vos,  fratres,  de  tribulatione  nostra  qux 
tur.  Ergo  acedia  semjier  mortale  pecca-  facta  esl  in  Asia,  quoniam  supra  mo- 
tum  est.  dum  gravati  sumus  supra  virtutem.,  ita 

t.  Adbuc,  l   Joan.  v,    Ki  :  Est  pecca-  ut   tcederet  nos    etiam   vivere.  Et  in  hoc 

tum    ad  mortem,  non  pro   illo   dico  id  casu   nullum    peccatum   est  ncc  veniale 

rofjet   quis.  Sed  jam    habitum  est,  quod  nec  mortale  :  quia  sic  fuit  in  Cbristo  et 

acedia    sive    tristitia    est     peccatum    ad  in     sanctis.    Unde,     Matth.     xxvi,    38  : 

mortem.  Ergo  [^ro  eo  non  est  orandum  :  Tristis  est  anima  nira  usque  ad  morteni. 

et   sic    irremediiibile    cst,    et     |iec(aliim  .lol)^  x,    1    :   Trdet  animam  meam  vitai 

moi  tale.  tncce  :  dimittam  adrrrsum  me  eloquium 

CoNiRA  :  meum.  VA  sic  iioii  proprie  vocatur  capi- 

I.  Humaniim  cst  Irislari  de  laborioso,  talc    peccatum,   scd    tristitia     naturalis, 

sicut  de   vigiliis,  jejuniis,  et  orationibus,  quce  ex  gravitate  naturae   incidit    in  om- 

et  biijusmodi  :  et  conlingit   sgppe  sanctis  nem   tiominem,  qui    infirmte    naturce  est 

bomiuilHis  trislari  dc  bujusmodi  quando  et    iiilii  iiiitates  carnis    [)atitur    :    necesse 

su[)(;rexcrcscit    labor.  Indc  (Ircgorius  ad  enim  est,  quod  omnis  lalis  tiistctur  circa 

Pelrum    in    dialogo,  cum  I*etrus    ([ua^re-  operationom      bonoruDi,    (jikc      diflicilia 

ret  :  "  Cur  te  moeror  phis  tenet  soiito  ?  sunt.     Uiide,  Psal.  vi,  3    ct   i  :  Miserere 

sic  respondil  :  Moeror,  Petre,  c|uem  con-  mei,  Domine,   quoniam   infirmus  sum  : 

linue   [)atior,    ct    inibi    |>er    augmcntum  sana   me.  Domine,  quoniam  conturbata 

novus     (^sl,    ct     [)cr    assuctudinem     vc-  sunt   ossa    tnea,  ct   aniina    tnca    turbalu 

tus.  »  est  valde. 

'  Vuigata  liahet,  ahdurtione 


372 


D.  ALB.  MAG.  OKD.  PR.EI). 


.Vd  object. 


Aliquando  causatur  ex  desiderio  sae- 
cularis  jucunditatis,  et  libidine  peccati, 
ex  quibus  incipit  tristari  circa  bonorQm 
operationem.  Et  sic  est  mortale  pecca- 
tum  semper  grave  :  sed  gravissimum 
quando  conjun^itur  desperationi,  et 
finali  impcenitenliae  :  quia  tunc  est 
peccatum  ad  mortem  :  quia  abstrahit 
a  bonis  et  immergit  hominem  iu  multis 
nialis. 

Et  in  htic  solo  casu  loquuntur  quatuor 
auctoritales  prijno  inductae  :  quia  sic 
peccatum  ad  mortem  ost,  pro  quo  non 
est  orandum,  sicut  dicitur,  Matlh.  xii, 
'■i'l  :  .\o)i  remittrtur  ei,  neqiie  in  hoc  s,t- 
culo,  net/ue  in  futuro  :  quia  est  pecca- 
tum  in  Spirilum  sanctum,  quod  est 
conjunclum  finali  impoenitentia^,  ut 
dictum  est  :  per  solam  enini  pcenilen- 
tiam  [lossct  remilli  :  et  '\\\i\  privatur  jier 
impicnitentiam  linalem,  cui  conjunctum 
cst.  Et  ideo  dicitur,l[  adCorinth.vii,  10  : 
Sseculi  tristitia  mortem  operatur. 

Et  per  hiec  patet  solutio  ad  qnatuor 
primo  inducta. 

\i)  1)1  M  qn.i'  in  contrarium  objiciun- 
tur,  dicendum  quod  illa  procedunt  :  quia 
loquuntur  de  tristilia  causata  ex  natu- 
rali  infirmitate,  quee  nullum  peccatum 
est,  ut  paulo  anle  diximus.  Et  ha'C  fuit 
in  Christo  ut  propassio,  in  aliis  autcm 
Sanctis  ut  passio  naturalis  Propassio 
enirn,  ut  dicunt  sancti  Augustinus  et 
Hilarius,  vocatur  passio  afficiens,  et  non 
abducens  rationeni  :  passio  autem  est 
afficiens,  et  ali(}uando  abducens,  secun- 
dum  quod  Aristoteles  dicit  in  VII  Ktlti- 
corum  de  continente  et  incontinente, 
quod  continens  est  qui  moratur  in 
mente,  et  vi  pa^sionis  non  abducitur  in- 
ronlinens  c  convcrsu,  ijui  in  mente  non 
iiioratur,  ct  vi  passionis  abducitur  : 
mollis  vero  qui  sicut  cnervatus  et  disso- 
lulus,  omni  subjacet  passioni.  Capitale 
autem  peccaluni  dicitur,  quia  sicut  caput 
in  membra  divlditur,  ita  in  multa  pec- 
cata  dividitur,  quce  dicuntur  a  Gregorio 
filia-  ejus,  de  (juiljus  {)er  ordincm  qua;- 
rendum  est. 


MEMBRIM  II. 

De  fHiahus   accdia?,  quot    et  qu^e   sint  ? 


Tertk)  qua^ritur  de  liliabus  acedicp, 
Quot  et  qu,T  sint  ? 

1.  Quas  tangil  Gregorius  in  libio 
XXXI  Moralium,  sic  dicens  :  «  Dc 
tristitia  malitia,  rancor,  pusillanimifas, 
desperatio,  torpor  circa  praecepta,  vaga- 
tio  mcntis  erga  illicita  nascitur.  » 

2.  Isidorus  autem  ex  tristitia  dicit 
nasci  quatuor.  Dicit  enim  sic  :  «  Qua- 
tuor  auleni  nascentia  ex  trislilia,  sunt 
timor,  pusillanimitas,  amaritudo.  despe- 
ratio.  » 

'^.  Beda  vero  assignat  ista  sic  dicens  : 
«  De  acedia  oriuntur  seplem,  sciliccl 
otiositas,  somnolentia,  imporlunitas  mcn- 
tis,  inquietudo,  corporis  instal)ililas,  v«'r- 
bosilas,  curiositas.  » 

Quferitur  ergo  de  istis.  Et  prlmo  dc 
numero  quem  assignat  Gregorius,  qua- 
liter  ista  ex  tristitia  oriuntur  bive  ex  acc- 
dia? 

Et  ad  noc  dicendum,  quod  sicut  iii 
j^raphabitis  diilum  est,  acedia  addit  supcr 
tristitiam  :  quia  acedia  est  tristitia  ag- 
gravans,  el  vocem  auferens  :  tristitia  au- 
lcin  j)assio  est  ex  praesenti  laborioso. 
Inde  in  quantum  adimit  bonum  virlutis 
quod  est  difHciie  et  laboriosum,  dicitur 
ex  ea  nasci  malitia.  Dicit  enim  Augusti- 
nus,  qiiod  inaiilia  est,  (jua'  adimit  bo- 
nuni.  In  quanlum  autem  conlurbat  ani- 
mujn,  el  facit  odiosum  bonum,  sic  na- 
scitur  ex  ca  rancor  :  quia  sic  fncit  furerc 
contra  bonum.  Rancor  enim  nibil  aliud 
est,  nisi  furor  irae  conlra  bonum  :  et  est 
una  malitiaruin  diaboli,  sicut  dicit  Dio- 
nysius  in  lihro  de  Divinis  nominibus  : 
ubi  dicil,  quod  «  iiialum  danionis  est 
conlra  deiformem    inlellectum    esse.   Et 


IN  JI  P.  SVM.  TH[:OL.  TRACT.  XVIIf,  QILEST.  118. 


373 


est  triplex,  scilicet  fiiror  irrationabilis, 
demons  concupiscentia,  phantasia  pro- 
lcrva'.  ))  Piisillani)nilas  vero  nascilur 
ex  ti'istitia,  in  quantum  ab  arduo  quod 
est  circa  bonum  et  preecepta,  in  seipso 
destituilur,  ad  quod  lamen  quilibet  de- 
beret  esse  animosus  ad  aggrediendum. 
In  hoc  enim  dicilur  niagmis  vir  l)unus, 
eo  quod  mai^num  habet  animum  talia 
aggrediendi  :  et  cadens  a  tali  magnitu- 
dino  efficitur  ])usillanimis.  Despcratio 
autem  oritur  ex  eadem  trislitia  :  quia 
spes  est  cerla  exspectatio  futuri  boni,  ut 
dicit  Augustinus,  quce  lutat  et  firmat 
animum,  ut  audeat  aofijredi  ardua  virtu- 
tis  et  prsecepti,  propter  quod  sperat  bona 
seterna  :  tristilia  autem  dejicit  a  tali  spe 
et  audacia,  et  sic  dejicit  in  desperatio- 
nem.  Torpor  autem  circa  preecepta  ori- 
tur  ex  trisfitia  :  quia  cum  tristitia  dejicit 
a  spe  aggrediendi  magna  et  exspectandi 
bona,  torpere  incipit  et  marcescere  in 
seipso,  quasi  non  habens  vigorem  ope- 
randi  ea  quae  praecipiuntur. 

Et  omnes  istae  filioe  oriuntur  ex  parte 
aversionis  a  bono,  quod  est  in  omni 
peccato.  Ex  parte  autem  conversionis  ad 
bonum  commutabile,  quod  etiam  est 
in  peccato,  oritur  \agalio  mentis  erga 
illicita.  Xon  enim  habens  in  ee  bonum 
spirituale  in  quo  gaudeat  in  bono  in- 
commutabili,  remedium  queerit  in  rebus 
teniporalibus,  et  sic  incipit  evagari  circa 
illicita. 

Ea  vero  quae  enumerat  Isidorus,  sic 
accipiuntur,  (juod  tinior  oritur  ex  trisli- 
tia  (juam  habcl  ad  magnum  et  arduum, 
quod  timet  aggredi.  Et  ex  eodem  oritur 
pusillujiimitas,  sicut  paulo  anto  dictum 
est,  (|uod  ex  tali  timore  cadit  a  magni- 
tudine  in  pusillanimitatem.  Et  sic  per 
consequens  cadit  in  amaritndinem  : 
amaricafur  onim  in  seipsu  ex  timore  et 
pusillanimitate,  nihil  in  seipso  senliens 
dulcedinis  veri  boni,  quod  solum  dulco- 


rat  animum.  Proptor  ([uud  dicitur  in 
Psalmo  xxxvi,  i  :  Delectare  in  Domino, 
et  dahit  tibi  petitiones  cordis  tiii.  Et  sic 
ulterius  prseciidtatur  in  desperationem, 
sicut  prius  dictum  est  :  quia  non  habons 
in  se  bunum  merili,  desperat.  Et  hoc 
patet  por  delinitionem  spei  quam  ponit 
^lagistor  in  libro  III  Sentenfiariim,  ex 
verbis  Augustini  sic  dicens  :  «  Spes  est 
corta  oxspectaiio  fulurae  boatiludinis,  ex 
meritis  ol  gratia  proveniens.  «  Tristis 
enim  avertitur  a  merilis  et  gratia,  ex 
quibus  deberet  sperare  futura. 

Ex  istis  jam  facile  patet  quomodo  sa- 
miturdivisio  Bedae.  Ex  hoc  enim,  quod 
tristilia  avcrtit  a  bono  meriti  et  virtutis, 
ciroa  quod  solum  debet  esse  otiositas 
hominis,  cadit  in  otiositatem.  Et  ex  hoc 
torpens  in  seipso,  cadit  in  somnolentiam. 
Et  quia  mens  non  potest  otiosa  esse  quin 
aliquid  operetur,  effioitur  importuna,  se 
ingorens  illicitis.  Unde  vorsus  poetce  : 

(Jutei  itur  Eyistus  quare  sil  factus  adulter  ? 
In  promptu  causa  est,  desidiosus  erat. 

Ex  hoc  autem  nascltur  inquietudo  : 
quia  non  habous  quiotem  in  seipso,  va- 
gatur  oirca  illicita.  Et  ex  hoc  iterum  ori- 
tur  corporis  instaljilitas,  sicut  dicitur, 
Provorb.  vii,  10  et  stq.  :  Et  ccce  occurrit 
il/i  mulier...  garrula  et  vaga,  quietis 
impatiens,  nec  valens  in  domo  consi- 
stere  pedibus  suis  :  niinc  foris,  nunc  in 
plateis,  nunc  juxta  angulos  insidians.  Et 
ex  hoo  causatur  verhositas  ot  curiositas  : 
quia  dum  non  habet  ubi  quiescat  in 
propriis  bonis,  verbose  ot  curiose  ingerit 
se  aliis.  Contra  quod  dicitur,  Sapient. 
viii,  U)  :  Intrans  in  donium  meani,  con- 
quiescaui  cuni  illa,  scilicet  sapientia  : 
non  enim  hahet  amaritudinem  convcr- 
satio  illius,  nec  tsedium  convictus  illius, 
sed  Isstitia  et  gaudium. 


Ad    3. 


'  S.   Dio.NVsios,    I.il:).    de  Divinis  nominibus,      cap.  4. 


374 


D.  ALB.  MAG.  ORO.  FR^D, 


QU^STIO  GXIX 


l>e   irji. 


Post  acciliam  quae  viciiiitalem  Iiabet 
cum  invidia,  eo  quod  ulraque  est  afdictio 
de  boais,  sed  invidia  est  aftlictio  de  l)oiiis 
proxinii,  acedia  vero  de  bonis  [tropriis, 
traclandum  e.4  de  ira,  de  qua  qua^renms 
duo,  scilicet  de  ira  in  se,  et  de  flliabus 
ejus. 


.A[E.MHRl]M  I. 

Df  ira  sccunduiii  se. 


IJe  ira  in  se  qu;eremus  duo,  scilicet 
quid  sit  ira  ? 

Et  secundo,  Quanlum  peccatum  sit  ? 
et,  Si  semper  est  peccatum,  vel  aliquan- 
do  meritorium  ? 


\ii:^iititi  iM<i\ii 

ARTICrLlS  I. 

Quid  sit  ira  ? 


Qu-iRiTLR  ergo  primo,  Quid   sil  ira  ? 
Et    tam    a     Sanctis    quam     a   Philo- 


soplus  multte  inveniuntur  delinitiones 
i  ra" . 

1.  Auguslinus  cnim  deliniens  iram 
dicit  sic  :  «  Ita  esl  Irislilia  ex  impotentia 
ulciscendi.  « 

'1.  Super  illud  Psalmi  vi,  2  :  Domine, 
ne  in  furore  luo  arguas  nie,  Cassiodorus 
definit  eam  sic  :  «  Ira  est  motus  animi 
concilatus  ad  pcenam  provocans  inferen- 
dam.  » 

'■\.  Rabanus  sic  super  Matthaeum,  v, 
22  :  Qui  irascilur  frairi  suo.  reus  erit 
judicio  :  «  Ira  est  omnis  motus  nialus 
ad  nocendum.  » 

4.  Damascenus  in  libro  II  de  Fide 
ort/iodoxa  sic  definit  :  «  Ira  est  accensio 
ejus  (jui  circa  cor  est  sanguinis  ex  eva- 
poratione  fellis  '.  » 

o.  PJiilosophus  sic  :  «  Ira  est  appetitus 
in  vindictam.  » 

Contra  jjrimam  autem  objicitursic  .• 
Yidetur  enim,  quod  ira  non  sit  tristi- 
tia  :  quia  tristitia  est  una  de  passionibus 
naturalibus  quee  est  de  prtesenti  malo  : 
ira  autem  non  est  in  genere  passionis, 
cum  dicat  motum  appctitus,  ot  motus  sit 
operalio  quaedam. 

Similiter,  Objicitur  contra  secundam  : 
quia  si  est  motus  animi  concitatus,  tunc 
videtur,  quod  ira  sit  in  genere  motus,  et 
non  in  genere  passionis  :  et  sic  secunda 
non  concordat  cum  prima. 


*  S.  J.  D.AMAscENUs,    Lib.    II  de  Fide  ortho        doxa,  cap.  20. 


jx  if  p.  si:m.  theol.  tract.  xviii,  oujest.  119. 


375 


Similiter,  Objicitur  contra  tertiam  : 

1.  Ponit  enim  iram  in  genere  motus, 
cum  ira  sit  passio  qua?clam,  et  passio  noii 
est  motus,  licet  sit  movens. 

2.  Adhuc,  Ira  convenit  Deo.  Isa.  lxiv, 
.'")  :  Ecc/-  tu  iratus   es,   et  peccacinius.  /n 

'  ipsis  fuimus  scniper.  Nalium,  i,  2  :  Ulci- 
scens  Dominus,  ct  habens  furorem  :  cum 
tamen  non  conveniat  Deo  moveri,  vel 
pati  passione  aliqua. 

Similiter,  objicitur  contra  ([uartam  : 
secundum  illam  enim  videtur  ira  csse 
corporale  vitium,  et  non  spirituale,  quod 
falsum  est. 

Simiiiter,  Objicitur  contia  quintam  et 
ultimam  :  quia  appetitus  vindictse  potest 
bene  fieri^  quando  qu^ritur  vindicta  de 
malis.  Apocal.  vi,  10,  Sancti  sub  altare 
Dei  clamant :  rsquequo,  Domine  [san- 
ctus  et  verus)  non  judicas  et  non  vindi- 
cas  sangui)iem  nostrum  de  iis  qui  habi- 
tant  in  terra?  Ira  autem  cum  sit  capitale 
vitium,  non  potest  bene  fieri. 

Adhl-g,  Contra  omnes  sic  objicitur  ; 
quia  unius  rei  unica  erit  definitio  quse 
indicat  esse  ipsius,  secundum  quod  signi- 
ficatur  per  nomen  :  liic  autem  ponuntur 
multae  definitiones  de  una  re  et  eadem  : 
et  boc  est  inconveniens. 

itttio.  SoLUTio.  Ad  hoc  ultimum  dicendum, 
quod  licet  ira  unum  sit  vitium^  tamen 
multiplex  est  esse  ipsius,  quando  com- 
paratur  ad  causas  suas.  Est  enim  iia 
quasi  medium  inter  corporalia  et  spiri- 
tualia  vilia:  et  propter  hoc  aliquid  habet 
commiine  cum  corporalibus,  aliquid  cum 
spiritualibus.  Et  ideo  diffinitur  aliquando 
per  esse  corporale,  et  aliquando  per  esse 
spirituale.  Ouia,  sicut  dicit  Arisloteles, 
sicut  motus  animae  perveniunt  ad  corpus, 
ila  motus  corporis  perveniunt  ad  ani- 
mam,  et  utrumque  mutatur  ex  reli- 
quo. 

iiffinit.i.      -^i^    PRLMUM  crgo  dicenduui,  quod  Jlla 


datur  de  ira  secundum  ejus  esse  spiri- 
tuale  secundum  quod  proprie  ponitur  in 
esse  moris. 

Et  ad  objectum  contra,  dicendum 
quod  licel  tristitia  sit  passio  et  passibilis 
qualitas,  tamen  est  passio  inferens  mo- 
tum  in  appelitu  irascibilis  potentiae,  ut 
dicit  Aristoteles.  Et  ideo  non  est  incon- 
veniens,  quod  ira  ponatur  el  in  genere 
passionis,  et  in  genere  motus. 


Et  per  hoc 
et  terlium. 


patet  solutio  ad  secundum  ^^  diffinit. 


2. 


Ad  m  quod  objicitur,  quod  ita  conve- Addiffinit.3. 
nit  Deo,  dicendum  quod  non  convenit 
Deo  nisi  per  prosopopceiam,  quse  dicitur 
Iiumana  passio,  quando  scilicet  atlri- 
builur  Deo  quod  humanum  est,  dum 
scilicct  punit,  quod  facit  homo  irascens. 

Ad  ALiUD    dicendum,   uuod  Damasce-  ,  .  , 

^  Ad  dilfinil.4 

nus  delinit  iram  secundum  quod  est  in 
genere  nalur;e,  et  non  in  genere  moris, 
et  convenit  cum  corporalibus  vitiis  :  sic 
enim  spiritus  amarus  qui  est  in  sanguine 
et  felle,  movet  irascibilem  ut  concitetur 
ad  iram  et  vindictam. 

Ad  m  quod  objicitur  contra  ultimam,  Addiffinii.s 
dicendum  quod  appetitus  in  vindictam 
de  malis  non  est  appetitus  irse  simpli- 
citer,  sed  est  appetitus  per  zelum,  quse 
conjuncta  est  amori  rectitudinis  justitise. 
Ira  enim  talis  non  irascitur  personae  sive 
naturae,  sed  vilio  sive  peccato.  Psal.  iv, 
•3  :  Irascimini,  et  nolite  peccare.  Et  hsec 
est,  sicut  dicit  Augustinus  in  Glossa 
super  epist.  ad  Hebrseos,  xii,  (>,  ira  pa- 
tris  in  lilium  indiscipUnalum.  Et,  Apo- 
cal.  III,  lU  :  Ego  quos  amo,  arguo  et 
castigo. 


370 


D.  ALB.  MAG.  ORO.  PR.ED. 


MF.\lBHi    1*IU\U 


AHTTCri.CS  IT. 


Sed  contra. 


Quaiil iiui  peccdtum  sil  i/a  ?  el,  Si  scm- 
pcr  sil  peccatum,  vel  aliquando  me- 
ritorium  ?  et,  An  omnis  ira  pcr  vilium 
sit  mortalc  ? 


Seclxuo  quuerilur,  Quanluin  peccalum 
sil  ird?  el  cunihoe  si  sem[»er  sit  pecca- 
lum  ? 

Videtur  aulem,  quod  ira  non  sll  pecca- 
lum  secundum  se  :  quia 

l.Quod  potesl  bene  vel  male  licri,  non 
est  peccalum  secundum  se  :  ira  potest 
bene  et  male  fieri  :  ergo  non  est  pecca- 
tum  secundum  se.  Et  hoc  dicit  expresse 
Chrysostomus  super  illud  Psaimi  iv,  .'>  : 
Irascimini,  etnolile  peccare,  sic  :  «  Quod 
justum  est,  concessit  :  quod  malum  esi, 
proliibait.  »  Trasci  ergo  aliquando  justum 
est  :  et  sic  potest  bene  fieri  et  sine  pecca- 
to.  Ergo  non  semper  est  peccatum. 

2.  Adhuc,  Xulhis  actus  qui  secundum 
se  peccatum  est,  attribuilur  Deo  :  ira 
etiam  cam  furore  attribuilur  Deo.  T*sal. 
cv,  40  :  Iratus  esl  furore  Dominus  in 
populum  suum.  TiLrgo  videtur,  quod  se- 
cundum  se  non  sit  peccatum. 

3.  Adliuc,  Christus  nurnquam  pecca- 
vit  :  tamen  iralus  fuit.  .foan.  ii,  J.)  : 
Cum  fccisset  quasi  flagellum  de  funi~ 
culis,  omnes  ejccil  dc  templo.  Yidetur 
ergo,  quod  ira  secundum  se  non  sit 
peccatum. 

CONTRA  : 

1.  (iregorlus  iii  Moralibus^  ubi  loquilur 
de  capitalibus  vitiis,  sic  dicit  :  «  Venialis 
esl  ira  quae  non  ducilur  ad  elTectum  :  si 
ducilur  ad  effectum,  nialum  est.  »  Sed 
omnis  ira  vel  ducitur  ad  eifeclum,  vel 
non   ducilur.    Ergo    omnis    ira    vel   est 


venialis,   vcl     moitalis.    Mvjco    oinnis  ira 
malum  est. 

2.  Adhuc,  Jacob.  i,  20  :  Ira  viri  jusli- 
tiam  Dci  non  operatur.  Et  quod  non 
operatur  justiliam,  hoc  malum  est  :  ergo 
omnis  ira  malum  esi. 

3.  Adhuc,  .Malth.  v,  22  :  Ego  dico 
vobis,  quia  omnis  qui  irascitur  fratri 
suo,  reus  erit  judicio.  Omne  illuil  quod 
facit  hominem  reuni  judicio,  malum  est. 
lirgo  oninis  ira  makim  cst. 

4.  Adhuc,  Ad  T^plies.  iv,  2(» :  Jrasci- 
mini,  et  nolite  peccare  :  sol  non  occidat 
super  iracundiam  veslram.  Tbi  (llossa 
dicii,  quod  «  sol  est  splendor  juslitiae  et 
veritatis  et  sapientiae,  quem  iracundia 
facit  occumbere.  »  Sed  omne  quod  aver- 
tit  a  lunjinc  spiiiluali,  peccatum  est. 
I^rgo  omnis  ira  peccaiuni  cst. 

.').  Adlmc,  Psal.  lvii,  9  :  Supcrcecidit 
irjnis,  ct  non  vidcrunt  solcm.  Ibi  Clossa 
dicit,  quod  «  iia  impedit  ne  spiendeat 
sol  veritatis  el  justitite.  »  Omne  quod 
tollit  splcndorem  justitiie  et  verilatis, 
peccatum  mortale  est.  T^>go  ira  peccatum 
inortale  cst. 

0.  Adhuc,  Ira  numeratur  inter  capi- 
talia  peccata,  quae  mortalia  sunt.  Ergo 
ira  [>eccatum  morlale  est. 

7.  Adhuc,  Damascenus  :  «  T*eccatum 
cst  tenebra  spirilualis.»  VA  constat,  quod 
loquitur  de  pcccato  mortali  :  (juia  ve- 
niale  non  tollit  lumen  gratia?.  Ergo  vide- 
tur,  quod  illud  pcccatum  quod  maxime 
toTlit  lumen  gratiae,  maximum  sit  pec- 
catum  :  ira  tollit  lumen  gratiae  :  ergo 
maximum  peccatum  est,  et  semper  mor- 
tale. 

SoLUTio.  Dicendum  ad  primam  partem  soI« 
qua-stionis,  quod  non  omnis  ira  maluni 
esl,  neque  peccatum  :  quia  duplex  est 
ira  secundum  quod  a  Gregorio  distingui- 
tur  et  ab  Isidoro,  scilicet  ira  per  zelum, 
quae  bona  est  et  virtus,  scilicet  quando 
liomo  irascJlur  vitio,  et  non  naturae.  Tvt 
est  ira  per  vitium,  quae  est  mala,  quando 
scilicet  irascitur  nalurae  et  non  vitio. 

Auctorilates  igitur  ad  primum  indu- 


TN  II  P,   SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU^ST.  119. 


377 


ctte,   iatelliguntur  de  ira  per  zelum,  et  Et   per    hoc    palet  solutio    ad   totum 

verffi  sunt,  et  procedunt  :  quia  soljusti-      qugesitum  pro  hac  parte. 

tiee  non  occidit  super  iracundiam  iUam, 

sed  potius  illuminat  sol  justitise,  gratise, 

et  rationis.  Et  ha?c  est   ira  quse  cadit  in 

Deum  :  et  non  illa  quee  cst  pervitium. 

Et   hoc  est  quod  dicitur,  Job,   xui,  7  : 

Iratus  est  furor   meus  in   te,  et  in  duos 

amicos  tuos,  quia  non  estis  locuti  corani 

me  rectum,  sicnt  serviis  meus  Job.  Quia 

non  h)qui  rectum,  vitium  est  in  doctrina 

veritatis  et  morlale  peccatum  :  et  illi  ira- 

scor,  et  non  vobis.  Et  htec   vocatur  ira 

per    zelum,  quse  nullum   peccatum   est. 


MEMBRUM  II. 

De  jiHahus  ine. 


Deunde,  Quseritur  de  liliabus  ir»  quas 
Gregorius  dicit  esse  sex,  sic  :  «  De  ira 
rixne,   tumor   mentis,    contumelise,    cla- 


imo  meritum,   ut   dictum  est.   Et  super     ^or,      indignatio,     blasphemiffi    profe- 


hanc  iram  non  occidit  sol :  quia  dicitur, 
Job,  V,  2  :  Vere  stultum  interficit  ira- 
cundia.  Stultus  est  qui  lumen  discretio- 
nis  amisit. 


runtur.  »  Et  ha?c  simul  in  una  auctori- 
tate  dicuntur  ab  Apostolo,  ad  Ephes.  iv, 
31  :  Ira,  et  indignatio,  et  clamor.,  et 
blasphemia  tollatur  a  vobis. 

Numerus   autem   harum    tlliarum    sic 

Ad    m   quod  quceritur.    Utrum   omnis      accipitur  :  Ira  enim  est  appetitus  in  vin- 
ira  per  vitium  sit  mortale  peccatum?  dictam,  ut  diclum  est.  Aut  igitur  est  m 

Dicendum  quod  non,  sed  ahquando  «"'gno,  aut  in  re.  Si  in  signo  :  non  est 
est  veniah^  aUquando  morlale.  Et  hoc  nisi  subtractio  benevolenti»  quse  debe- 
aislimandum  est  et  cogitandum  ex  quan-  tur  proximo  :  et  hac  sunt  in  signo  et 
titate  la^sionis  quam  intendit  inferre  ira-  aversione  vultus  :  quod  fit  cum  indigna- 
scens.  Et  hoc  accipitur  ex  verbis  Augu-  tione,  quod  scilicet  non  dignaturei  debi- 
stini  in  Regula,  ubi  sic  dicit  :  «  Si  quis  tam  et  consuetam  benevolentiam  exhi- 
vestrum  criminis  objectu  et  convicio  bere.  Si  in  re  :  aut  est  in  verbo,  aut  in 
aliquem  hTserit,  non  pigeat  ex  ipso  ore  facto.  Si  est  in  verbo,  aut  est  in  Deum, 
proferre  medicamenta,  unde  facta  sunt  qui  non  permittit  vindictam  Ueri,  aut  in 
vulnera  :  et  quamcitius  curare  quod  proximum  in  quem  intendit  vindicare. 
fecit,  ne  ira  crescat  in  odium,  et  trabem  Si  est  in  Deum  :  tunc  est  blasphemia, 
faciat  de  festuca,  et  animam  faciat  homi-  quia  bhisphemia  est  impositio  falsi  cri- 
cidam.  »  lloc  enim  ideo  dicit,  cpia  minis  in  Deum,  et  hoc  procedit  ex  ira, 
primi  motus  iree  qui  non  sunt  ad  magna  quando  culpat  Dcum,  quod  non  vindicat 
nocumenta,  veniales  sunt.  Servata  au-  in  eum  cui  irascitur.  Et- est  contra  hoc 
tem  ira,  qute  odium  est  secundum  Gre-  verbum  xVpostoU,  ad  Roman.  xu,  19  : 
gorium,  et  ad  magnum  nocumentum,  Scriptum  est  enim  :  Mihi  vindicta,  ego 
peccatum  mortale  est.  Eccli.xxviii,  3  :  retribuam,  dicit  Dominus  \  Si  in  proxi- 
Ilomo  homini  reservat  iram,  et  a  Deo  mum  :  tunc  est  maledictum,  quod  Isido- 
qua^j-it  medelam.  Quasi  dicat  :  Non  rus  ponit  fiham  :  et  est  contra  hoc  yer- 
inveniet.  Et  ideo  addit  Augustinus  :  bum  Apostoli,  ad  Roman.  xii,  17  :  Nulh 
«  Ne  ira  crescat  in  odium,  et  trabcm  malum  pro  malo  reddentes.  Et  supra, 
faciat  de  festuca,  etc.  »  Sic  enim  legitis,  5-.  li  •  Benedicite,  et  nolite  maledicere. 
1  Joan.  ui,  15  :  Omnis  qui  odit  fratrem  Si  autem  est  in  re  :  tunc  aut  est  m 
suum,  homicida  est.  corde,    aut  in  opere.   Si  in  corde  :  tunc 


•  Gf.  Deuler.  xxxn,  35. 


378 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


est  tumor  meiitis,  quaiido  scilicet  elaia 
mens  indignum  reputal,  quod  talia  susti- 
net  sine  vindicla.  Si  est  in  opere  :  tunc 
est  rixa.  Tnde  Auguslinus  super  illud 
Aposloli,  ad  (lalal.  v,  l,j  :  Qiiod  iuvicem 
mordetiSf  et  comeditis,  etc.  «  Rixa  est, 
quandu  ex  ira  invicem  se  percutiunt.  » 
Et  ratio  dicti  est,  (|uia  |)roprle  corrixari 
a|)rorum  est,  quando  dentibus  se  invi- 
rem  secant,  sicut  etiam  irati  se  invicem 
secant  verbo  et  facto.  Contumelia  autem 
oritur  ex  ira,  quando  mens  exasperata 
et  vindictam  appetens,  per  maledictum 
contumeliam  protert  in  proximum  crimi- 
nis  objectu.  Clamor  vero  ex  ira  oritur, 
quando  per  iracundiam  subsannando 
maledictum  profertur  in  proxinium  cum 
clamore  et  subsannatione. 


Objicitur  autem  :  quia  ab  Isidoro 
odium  ponitur  iilia  irae,  quam  Gregorius 
non  ponit  :  et  sic  videtur  insufliciens 
esse. 

Sed  ad  boc  dicendum,  quod  odium 
non  addit  diirerentiam  specilicam  super 
irain,  sed  accidentalcni  tantum  :  quia 
odium  est  inveterata  ira,  ut  dicit  Augu- 
slinus  :  et  in  lieyula  ejusdem  dicitur  : 
«  Ne  ira  crescat  in  odium,  elc,  »  sicut 
superius  notatum  est.  Secundum  Grego- 
rium  autem  filiae  alicujus  vitii  dicuntur, 
qutje  specifica  ditrerentiu  inter  se  ditle- 
runt,  sed  per  aliquani  occasioneni  ex 
capitali  vitio  oriuntur. 

Et  hsec  dicta  de  liliabus  irse  suffi- 
ciant. 


QU.IiSTIO  CXX 


De   avaritia. 


Post  tractatum  de  ira,  traclandum  est  Kt  quarlo,  De  viliis  adjunctis  avaritiae, 

de    avaritia    quae    magis    convenit    cum      sicut  est  usura,  fraus,  furtuni,  et  iiujus- 
spiritualibus  vitiis  quam  gula  et  luxuria.      modi. 

De  avaritia  quserenms  du(j  in  genere, 
scilicet  de  ipsa  in  se,  et  de  filiabus  ejus. 

\ii:\iisiti  iHiiMi 


iMExMBRUM  I. 

De  avaritia  in  se. 


ARTICULUSI. 

Quid  sit  avaritia  ? 


Qu-EHrruR   ergo  primo,  Quid  sit  ava- 

De  avaritia  in  se  quieremus  quatuor,     rilia  ? 

scilicet  primo  quid  sit  ?  Dicit  autem  Augustinus  supcr  Genesim 

Secundo,  Si  semper  peccatum  sit  ?  sic  :  «  Avaritia  non  tantum  est  pecuniae, 

Tertio,  Quantum  peccatum  sit?  sed    altitudinis  et    scientia}.  »    Videtur 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QLVEST.  120. 


379 


ergo,  quoJ  avaritia    non   definitur  tan-  pecunise,  sed  altitudinis   et   scientise.  Et 

tumniodo   per  imnioderatuni   appetitum  sic   accipitur     etiam    ab    Apostolo,    qui 

liaijendi  bona  forluna',  sed  etiam  perini-  dicit,  quod  est  radix  omnium  malorum. 

modcratuin   ap|)etitum   Jiabendi  altitudi-  Et   hoc  est     quod  Glossa   ibidem   dicit, 

nem  cl   scientiam  :    et   sic  avaritia    non  quod  cupiditas    est   anior    plus  hal)endi 

videlur   essi-  S[)t'ciale  vitium,   sed  gene-  quam   o[)ortel  :    et   quod  non  est  vitium 

'  i"alo.  quod  aliquandu    a1)   ea   iion  oritur.  Pro- 

Tullius  autem  sic  definit  eam  :  «  Ava-  pter  quod  dicilur  radi.r   omuium  malo- 

ritia  est  immoderatus  appetilus  habendi  rum  :   quia  sicut  ex  radice  procedunt  et 

plus  quam   oportet.  »   Et  heec  concordat  iicrminanl   planta?,  ita   ex  taJi  cupiditate 

cum    Apostolo,    \    ad  TimotJi.    vi,   1(1  :  germinant    omnia   aiia  peccata.    Et  hoc 

Radix  ouDiium   malorum   esl  cupidiias.  i'^t  quod   dicilur,  1  ad  Timoth.   vi,    17  : 

(ilossa,  «  Cupidilas   est    desiderium  plus  Dicitibus  huju.s  Sceculi  prspcipe  non  su- 

JiaJ)endi  quam  uportet.  »  Quam  quidam  hltme  sapere,  neque  sperare    in  incerlo 

appetentes  erraverwit  a  fide,  et  inserue-  dimliarum.   Et  supra,  y.  II  :    Nam    qui 

runt   se     doloribus    multis.    Ibi    Glossa  ^'olwit  divites  /ieri,  incidunt  in  tentatio- 

dicit  :  «  Si  avaritia  liabetur,  quae  j)roprie  ^'^^.  ^^  "^  laqueum    diaboli,   et  in  desi- 

est  pecunise  amor,  omne  maJum  oritur  :  deria  multa  inutiUa  et  nociva,  qwe.  mer- 

quia  non    est    genus   mali   quod  non    a  fj^^nt  homines   in  interitum  et  perditio- 

cupiditate  aiiquando  procedat.  »  nem.    Quasi   dicat  :    Ex   avaritia   oritur 

superbia  :  quia  divites  cupiunt  dominari, 

Secundum  istas  definitiones  quseritur,  et    suhlime    sapiunt  :   et  ex  ea   oriuntur 

Quare   avaritia   ponitur  circa    pecuniam  aJia  peccata,  quce  liominem  in  laqueum 

pJus  quam  circa  aliud  bonum  temporale,  mergunt  et  in  interitum. 
cum  dicalur,   EccJi.  xiv,  9  :  Insatiabilis  Dicitur  eliam  avaritia  specialiter  amor 

ocuhis   cupidi  in   parte  iniquitatis.  Se-  pccunia?  :  et  hic  proprie   dicitur  philar- 

cunduni    huc     enim     cum    iniquitas    sit  [jyid,  id  est,  amor  argenti.  Sicut  dicitur 

circa  omne  peccatuin,  videtur  quod  ava-  super    ilJud  Apostoli,    ad  Ephes.  v,  o  : 

ritia  sit  circa    omne  peccatum  :    et   sic  Avarus,    quod    est    idolorum    servitus, 

sequitur  idem  quod  prius,  videJicet  quod  Glossa  :  «  Avarus  cujus  Deus    nummus 

non  est  speciaJe  vitium,  sed  generaJe.  In  est  :    vel  quia  res  Dei,  quas  Deus   vult 

omni  enim  peccalo  est  cupiditas  commu-  servire  indigentihus,  usurpat  sihi  et  re- 

tabilis  J)oni  cum  aversionc  ab  incommu-  condit.  » 


ontra. 


Et  per  hoc  patet   solutio  ad  primam 
partem  quaestionis. 

Ad    secundam  autem    partem    diceii-  Ad  qutcst. 


tabiJi  hono. 

GONTR.4.  : 

Peccata  capitalia  dislinguuntur  a  Gre- 
gorio  secundum  ea  quiE  sunt,   sicut  su- 

perbia  circa    appetitum    suhJimitatis    in  dum,    quod  avaritia  specialiter  ponitur 

dignitate  :  invidia  circa  aftlictionem  pro-  circa  amorem  auri  et  argenti  etpecuniae  : 

ximi  :     ira    circa     appelitum    vindictae  :  quia,  sicut  dicit  AristoteJes  in  V /7M<co- 

acedia    circa     ta?dium    honi   spirituaJis.  rum,  aurum  et  argentum  et  pecunia  sunt 

Ergo  avaritia  crit  circa    aJiud  speciale,  inensura  omnium  commutabilium,  qui- 

quod    cst     immoderatus    appetitus    ha-  bus    homines     communicant     inter  se. 

bendi.  Omnia  enim    ad    usum    hominis   perti- 

nentia  vaJore  pccuniai  mensurantur.  Et 

SoLUTio.    Dicendum,     quod    avaritia  ideo    dicit    Glossa    super  epistolam   ad 

dupliciler  dicitur  :  generaliter  scilicet,  et  Ephes.   v,  5,    quod    avarus    est,    cujus 

spccialiter.  GcneraJiter  accipitur  ab  Au-  Deus  nummus  est  :  quia  colit  cuni  sicut 

gustino,  qui  dicit,  quod  non  est  tantum  Deum.     El    Aristoteles     ibidem,     quod 


380 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


nummus  diligitur,  quia  fidejussor  est 
fulura?  necessilaiis  in  omnibus  aliis.  Ad 
Coloss.  ui_,  .')  :  Avaritia,  qu^  est  siinu- 
lacrorum  servitus.  Osee,  ii,  8  :  Argen- 
tumniultiplicavi  ei,  et  aurutn,  quss  fece- 
runt  BaaL  Et  Poeta  : 

fn  mundo  sunimus  rox  ost  hor  tomporo  iiiim- 

,  nius. 

Unde  immoderatus  amor  circa  [)ecu- 
niam  specialiter  dicitur  avarilia.  Eccle. 
X,  11)  :  Pecunix  ohediunt  oninia.  Et, 
Eccli.  X,  '.)  et  10  :  Avaro  niJiil  scele- 
stius...  Nihil  est  iniquius  quam  omare 
pecuniam  :  hic  enim  ct  animam  suam 
venalem  habet,  quoniam  in  vita  sua pro- 
jecit  intima  sua. 


MIMIUU  PHIUI 


ARTfCULUS    IL 


(Itrum  avaritia  sit  semper  peccatum  ? 
et  cum  hoc  quantumpcccatum,  utrum 
sempcr  sit  niorlale  vel  aliquando  ve- 
niale  ? 


Secundo  quaeritur,  Ulrum  avaritia  sit 
seniper  peccatum,  et  cuni  hoc  quantum 
peccatum,  utrum  semper  sit  mortale,  vel 
aliquando  veniale  ? 

Videtur  autem  esse  magnum  pecca- 
lum,  et  mortale. 

1.  I  Joan.  II,  L"),  super  illud  :  Nolite 
diligere  mundum,  nequc  ea  qux  in  mun- 
do  sunt,  Auguslinus  in  (ilossa  margi- 
nali  :  «  Bonum  noljis  est  non  diligere  ea 
quoe  in  mundo  sunt,  ne  reinaneant  sacra- 
menta  Dei  in  nobis  ad  damnationem 
nostram.  »  Ergo  videtur,  quod  dilectio 
eorum  qua;  in  niundo  sunt,  evacuat 
effectum  sacramentorum  in  nobis  :  sed 
non  evacuat  illum  effectum  nisi  mortale 


peccatum  :  ergo  dilectio  eorum  qupe  in 
mundo  sunt,  est  mortale  peccatum  :  el 
lioc  est  proprium  avaritia?  :  ergo  avaritia 
est  mortale  peccatum. 

2.  Adhuc,  Augustinus  super  idem 
verbum  in  Originali  ubi  exponit  episto- 
lam  Joannis  :  «  Sicut  dilectio  Dei  est  , 
omnium  virtntum  dileclio,  ita  dilectio 
mundi  est  dilectio  omnium  vitiorum.  » 
Unde,  Jacob.  iv,  i  :  Quicumciue  voluerit 
amicus  esse  sseculi  Jiujiis,  inimicus  Dci 
co)istituitur.  Mrgo  sicut  dilectio  Dei  se- 
cundum  se  bonum  est,  ita  dilcctio  mundi 
secundum  se  malum  est  :  et  hoc  est  pro- 
prium  avariticB  :  ergo  avarilia  peccatum 
mortale  est  seniper. 

CoNTRA  :  Sed  C 

1.  Marc.  X,  23,  super  illud  :  Quam 
dif/icile  qui  pecunias  habent  in  regnum 
Dei  introihunt  !  Glossa  :  «  Non  dicit 
impossibile  :  quod  enim  impossibile  est, 
omnino  tieri  non  potest  :  quod  autem 
difficile,  cum  kibore  fieri  potest  juvante 
Dei  gratia.  »  Ergo  non  est  impossibile 
salvari  eum  qui  pecunias  diligit  et  tem- 
poralia  :  ergo  non  esl  peccatum  mor- 
tale. 

2.  Adhuc,  Malth.  xix,  23,  super  illud : 
Dives  difficile  intrabit  regnum  caelo- 
rum,  Glossa  :  «  Non  dicit  impossibile.  » 
Ergo  ut  prius. 

CoNTRA  omnia  ista  esse  videlur,  quod 
diligere  temporalia  sit  meritorium. 

1.  Aristoteles  in  I  EtJiicorum  dicit, 
quod  res  forlunaj  sive  temporalia  orga- 
nice  deserviunt  ad  felicitatem,  sive  beati- 
tudinem,  sine'  quibus  non  potest  essc 
beatus  sive  felix  secundum  perfectam 
rationem  lelicitatis  sive  beatitudinis. 
(Juaicumque  autem  taliter  se  habent  ad 
felicitatem  et  beatitudinem,  meritorie 
diligunlur.  Ergo  bona  fortunae  et  tem- 
poralia  merilorie  diliguntur  :  ergo  nul- 
lum  peccatum  est,  ncque  veniale,  neque 
mortale,  diligere  temporalia. 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  primo 
de  Doctrina  CJiristiana  ponit  dilectionem 
usus,  et  dileclionem  fruitionis  :  et  dicit, 
quod    res  liujus   muiidi    diligendse  sunt 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVIII,  Q[LEST.  120. 


381 


dilectioiie  usus,    et  referendae  sunt  ad  id  (|uuntur     duae      aucloritates    Augustini 

quo  fruendum    est,  id  est,    quod  per  se  primo  inductce. 

bonum  est  diligendum.  Quod  autem  sic  Illse    autem    quae     sunt    iMatthsei,   lo- 

diligitur,  meritorie  diligitur,  et  sine  omni  quuntur    de  dilectione   temporalium    ad 


peccalo  potest  esse. 


necessitatem. 

Duse  ultimse  vero  Aristotelis  et  Au- 
gustini,  loquuntur  de  dilectione  tempo- 
ralium,  prout  temporalia  sunt  instru- 
mentum  meriti  et  virtutis  :  et  sic  ab 
ecclcsiasticis    porsonis  possunt   diligi    et 


UEMBRI    PRIMI 


ARTICULUS  III. 


SoLUTio  hujus  articuli  habetur  ex  ver- 
bis  Apostoli,  I  ad  Corinth.  vii,  3L  ubi 
dicil  :  Qiii  utuntiir  hoc  inwido,  tamquam 
non   utantur.  Beda,    ibidem,  «   L^tamur 

hoc  mundo  ad  necessitatem,  non  ad  vo-     possideri  temporalia. 
luptatem.  » 

Unde  temporalia  possunt  tripliciter 
amari,  scilicet  ul  instrumenta  meriti  per 
eleemosvnas  ot  opera  benellcentiae.  Et 
sic  meritorio  amantur.  Ad  Hebr.  xui,  16  : 
Beneficentice  et  communionis  nolitc  obli- 
visci :  talihus  enim  hostiis  promeretur 
Deus.  Et  addit,  ibidem,  5'.  -  '■  Et  hospi- 
talitatem  nolite  oblivisci  :  per  hanc  enim 
latuerunt  quidam,  Angelis  hospitio  re~ 
ceptis,  sicut  Abraham  et  Loth.  Et  super 
illud  Luca?,  xxiv,  29  :  Et  coegerunt 
illum,  etc,  dicit  Gregorius,  quod  «  ho- 
spites  ad  ho^pitium  trahendi  et  cogendi 
sunl.  »  Quod  sino  sollicitudine  tempora-  avaritiae. 
lium   lieri  non   potost.   Diliguntur  etiam 

ad  necessitatem     hujus    vitie,    quse  sine  Et  quia    dicit   Auguslinus   iii   lii)ro  Y   Quaest.  i. 

teinporalibus  agi  non  potost :  et  sic  etiam  super  Genesim  ad  lilteram,  quod  avari- 
diliguntur  sine  peccato.  Terlio  modo  di-  tia  non  est  tantum  pecuniae,  sed  etiam 
ligiintur,  ut  linis  in  eis  ponatur,  ut  dicit  excellentire  et  scientiae  :  propter  quod 
Augustinus  in  libro  de  Doctrina  Chri-  eliam  dicit  ibidem,  quod  Adam  iii  avari- 
stiaiia  :  ot  sic  diliguntur  ad  concupiscen-  tia  peccavit  quando  concupivit  esse  sicut 
tiam,  non  ad  usum,  Concupiscentia  Deus  sciendo  bonum  ot  malum  :  vidc- 
numquam  saturatur.  Provorb.  xxx,  10  :      tur,  quod  ambitio,  quae  cupiditas  est  dig- 

nitatum  et  excellentiap,  ad  avaiitiam  por- 

tinet. 

Sed  contra  hoc 


De  vitiis   avaritiie  adjunctis^    et   utrum 
sit  peccatum   maximum  ? 


Deinde,    Quaeritur    de   vitiis  adjunclis 


Igiiis  num'/urnn  dicil  :  Su/ficit,  Glossa  : 
Ignis,  id  ost,  avaritia.  Eccle.  v,  9  :  Ava- 
rus  )ioii  implebitur  pecunia.  Et,  Eccli.  x, 
9  ot  llh  Araro  ni/iil  est  scclestias...  i\i- 
hil  est  iniquius  ([uain  amarc  pecuniam  : 


Sed  contra. 


1 .  Videtur  Auguslinus  dicoro  iii  libro 
de  Vera  rclif/inne  sic  :  «  Ajubitio  saeculi 
hu:  eiiim  et  animam  suam  venalem  ha-  facit  suporbos,  concupiscontia  voro  cu- 
iict,  etc.  Et  ilio  est  qui  lineni  ponil  in  riosos.  »  Et  sic  videlur,  quod  potius  ro- 
pecunia  sirut  in  Deo.  Et  ideo,  ad  Ephes.  ducatur  ad  superbiam  quam  ad  avari- 
v,  5,  et  ad  Coloss.  iii,  o,  avaritia  dicilur      tiam. 

idolorum  servitus  '.  2.  Aclhuc,  Ibidem,  in  libro  II   Confes- 

Et  dc  tali  diloctiono    tomporaliiim  lo-     sionum  :  «  Jubes,  Oomine,  ut  contincam 


'  Ad  Eplies.  V,  5:  Avarm,  qiiod  est  idolonun      sunuhiiroi itin  scnitus. 
senitus.  Ad    Coloss.  iii,  5  ;  Ataritia,  qxise  est 


382 


n.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.^.D. 


^ua?st. 


a  roncupiscontia  carnis,  ct  a  concnpi- 
scentia  oculornm,  et  ab  anihilione  sa^- 
culi,  »  Cum  erijotangat  tria  qucT  compri-- 
hendunt  quidquid  est  in  mnndo,  ut 
dicitur,  I  Joan.  ii,  16  :  Omne  qiiod  est  In 
mundo,  concupiscentia  carnis  esi,  ct  con- 
cupisccntia  oculorum,  et  supcrbia  vitse  : 
et  oxprimat  expresse  concupiscenliam 
carnis,  et  concnpisccntiam  ocuhjrum  : 
videtur,  quod  amhitionem  sjfculi  redu- 
cat  ad  superbiam  :  et  sic  iternm  vi(htur, 
quod  potius  reducitur  ad  suiicrhiam 
(juam  ad   avaritiam. 

?.  ri/rEiius,  Qua'ritur  de  viliis  circum- 
stanlil)ns  avaritiam  secundum  moralem 
Philosophum. 

l.  Dicit  enim  Arislot(des  in  II  et  in  IV 
Ethicorum,  (|uod  vilia  circumstantia  li- 
beralitatem  virtutem,  sunt  |)rodii;ahtas, 
et  avarilia.  Et  cnm  pro(hi;alitas  sil  quae 
dat  danda  et  non  danda,  et  a^aritia  sit 
qucc  relinet  relinenda  et  non  retinenda  : 
videtur,  quod  avaritia  non  secundnm 
lolum  sit  vitium  :  iii  eo  eniin  qnod  reli- 
net  retinenda,  nihil  peccat.  Similiter  in 
eo  quod  retinet  non  retinenda,  dummodo 
ab  indigno  retineat,  nihil  |teccat,  utin  IV 
Ethicorum  dicitur,  iihi  vituperantur 
banausi,  quia  in  histriones  expcndnnt 
subslantias.  Erj^o  e  contrario  laudandi 
sunt  avari  qui  rctinenl :  ct  sic  avaritia 
secundum  ahquem  aclnm  uum  lauda- 
bilium  bonorum  est,  et  non  vitium. 

2.  Adhuc,  Opposita  sunt  in  eodem  ge- 
nere  :  cnin  eri;o  avaritia  et  [irodigalitas 
opponanlnr,  si  avaritia  capitale  vitiuni 
csl,  tunc  etiam  |)rodi^^alitas  cst  capitale 
vilium  :  cl  sic  capitalia  vitia  non  erunt 
tantum  septem,  sed  octo  :  quod  est  con- 
tra  (^iregorinm,  qui  dicil  tanlum  (s^-c 
seplem  '. 

3.  Adhuc,  Augustinus  supor  illud  Apo- 
stoli,  T  adCorinth.  xiii,  o:  Charilas  non 
quierit  qux  sua  sunt,  dicit,  quod  hoc 
id.'f>  dictum  est,quia  communia  propiiis, 
non     propria     oommnnilnjs    anleponil    : 


avarilia  antein  e  converso  propria  ante- 
ponit  conmiunihus  :  sic  videtur,  quod 
avaritia  non  sit  in  retinendo  retiuenda, 
el  iKui  retinenda,  sed  polius  in  hoc, 
quod    propria  commnnihns  anteponil. 

Ilterius  (|ua?ritur,    l  trum  avaritia  sit   Quse| 
maximum  peccatum  inter  capitalia  vitia? 

Et  videtur,   quod   sic :    quia  maximo 
peccato   comparatur,  ad  Ephcs.  v,  5,  et       1 
ad  Coloss.  111,  5  :  Avaritia,    ciua'.  est  si- 
mulncrorum    scrvifus.    Idolorum     enim 
servitus  maximum  pcccatum  est. 

CoNTRA  :  Superbia  est  maximum  deli-  sed  c 
clum.  Patet  super  illud  Psalmi  xviii,  I  i  : 
Emundabor  a  delicto  maximo  :   (ilossa, 
id  est,  a  superhia. 


sdl 

Ad  qo 


SoujTio.  Dicendum  ad  primam  pai  lem 
quiestionis,  quod  amhilio  et  reducitur 
ad  snperhiam,  ct  reducilur  ad  avariliam 
Hecundiim  diNcrsas  rationes.  Snnl  eniin 
quidam  (jui  anpetunt  dcminari  [u-oplor 
i[)suiu  (h)minari,  ut  scihcet  in  stalii  cl 
gloria  sinl  :  ol  sic  rodiicitur  ad  sn|)or- 
hiain.  Et  illi  appetunt  [trieosso  ])roptcr 
j)ra.'esse,  ul  dicil  (irogorius  :  ol  illa  est 
amhitio  diaholi,  qui  congupivit  esse  su- 
por  alios  aHjualiter  Deo.  Alii  autein  in 
civilihus  a[)polunt  dominari  propter  lu- 
crum  quoil  accipiunt  a  subditis,  quorum, 
ut  dicitur  in  VITl  EtJiicorum,  regnum 
vergil  in  Urannidom  :  quia  quos  rogero 
dcl)onl,  o[)[)riniunt.  Et  de  his,  IsaiiP, 
XIX,  i:  Tradam  Ecjtjptum  in  manu  do- 
minorum  crudelium,  et  rcx  fortis  domi- 
nfibilur  rtirum.  V\  iii  siint,  de  quihiis 
(licilnr,  .\mos,  vi,  I  i  :  Numquid  non 
in  forlitudine  nostra  accepimus  nobis 
carnua  ?  VA  illa  reducitur  ad  avariliam, 
ol  inl'*rdicilur  in   diviiiis. 

El  j>or  lioc  [)alol  snlnllo  ad  auctoritalcs 
Auguslini  pro  priiiia  prirlc  indiictns. 


.\i)  II)  quod  ultorins  qu.npritur  do  [jrodi-  ^''^j*l 
galilale,  dicondum    quoil    alind    inlondil 
Thoologus,    et    aliud     l^lhiciis.     I^thicns 


'  Cf.  S.  Gregorium,  Lib.  XXXI  MoraUum. 


*                               TN  II  P.  SUM.  THKOL.  TRACT.  XVIIT,  QLLEST.  120.  383 

enim    intendit     felicitatem    civilem,     ad  Piimus  ninilus  est,  quod  propter  abla- 

quam  deserviunt  ori^anice  bona  fortunse,  tionem  fundamenti   omnis  boni    aliquod 

qua*  oportet  ali((uando  acquirere,  et   ali-  dicitur  maximum,  sicut   intidelitas    quse 

quando   retinere  :  et    ideo   non  condem-  tollit  tidem  quse  est  fundamentum  omnis 

nat  omnem  acquisitionem  nec   retentio-  boni. 

nem.  Et  ideo  etiam  in  legibus  ct  civilibus  Secundo  modo  dicitur  peccatum  maxi- 

usurae  non  condemnantur,  sed   ordinan-  mum  :  quia  nullam  habet  devotionem  ad 

tur.  Theologus    autem   intendit   felicita-  pcenitentiam,  per   quam  confertur  omne 

tem  aeternam,  quce  eleemosynis  et  super-  bonum  :    et    sic   peccatum    in    S[>Irituni 

erogationibus  in   pauperes    comparatur.  sanctum,  quantum    ad  linalem  impoeni- 

Et   ideo   condemnat    retentionem  priva-  tentiam  dicitur  maximum  peccatum. 

tam,   quae  subtrahit  communibus  :  quia  Terlio  modo  dicitur  maximum  pecca- 

propria    communibus   anteponit,    et    est  tum  :    quia  magis  proprie  et  directe  sol- 

contra    charitatem  qu;e  communia  pro-  vit    vinculum    et  unitatem  Ecclesiae,  in 

priis  anteponit.  I  Joan.  lu,  17  :    Qui  ha-  qua  per  Spiritum   confertur    omne    ])o- 

buerit  subsfanfiafn  liujus  muudi,    et  vi-  num  :     et    hoc    modo    schisma    dicitur 

derif  fratrem  suum  necessitafem  habere,  maximum  pcccatum.    Proverb.    vi,     IG 

et  clauserit  viscera  sua  ab  eo,    ciuomodo  et    11)   :    Sex  sunt  ([use   odit   Dominus 

charitas  Dei  manet  in  eo?  Quasi  dicat  :  sepfimum  detestatur  anima  ejus  :...eum 

Non  est.  qui  seminat  inter  fratres  discordias. 

Ld  2.          Ad  id   quod  objicitur,   quod   opposita  Quarto  modo  dicitur  peccatum  maxi- 

sunt  in   eodem   genere,  dicendum  quod  mum  :  quia  privat  finem  summi  boni  ad 

qusedam  opponuntur  ut  extrema   in  mo-  quem    ordinatur    omnis     homo  :    et  sic 

ribus  :  et  lisec  sunt  in  eodem  genere  :   et  odium  fraternaj  dilectionis  dicilur  maxi- 

sic  opponuulur  prod'galitas  et   avaritia,  mum   peccatum,    sicut  charitas   et  con- 

quamvis  non  opponantur  secundum  eam-  verso  dicitur  maxima  virtus. 

dem  rationem,  quia  diversse  species  vilii  Quinlo  modo  dicitur  peccatum  maxi- 

sunt.  VA  ideo  sequifur,  si  avaritia  sit  vi-  mum  :   quia  est  initium  et  ori^o   onmis 

tium  capitale,    quod    etiam   |)ro(ilgalitas  mali  :  ct  sic  secundum   Augustinum  su- 

sit  vitium  capitale.    Quaeclam   autcm  op-  perbia  dicitur  maximum  peccatum.  Tob. 

ponuntur  sicut    extrema   medio,    et  illa  iv,    14  :    Superbiam   numqiiam   in    tuo 

nuuKiuam   sunt    in    eodem    genere  pro-  sensu,  aut   in  tuo    verbo,  dominari  per- 

ximo  :  quia  medium  est  virtus,  et  extre-  rnittas  :   in  ipsa  enim    initium    sumpsit 

mum  sive  per   detectum  sive  per  super-  omnis  perditio. 

abundantiam  est  vitium.  Sexto  modo   dicilur  maximum  :    quia 

vi  n.          Ai)  m    quod   objicitur    de  Augustino,  rei  commutabili   maxime    adhcesivum  et 

quod  charitas  communia  propriis  antepo-  ab  incommutabili  maxime  aversivum  :  et 

nit  et  avaritia  e  converso.dicendum  quod  sic  cupiditas   sive    avaritia  dicitur  maxi- 

in  hoc  opponuntur  :  quia  avaritiaest  [)ri-  mum    peccatum.  T    ad  Timotli.    vi,    1(1: 

valus  amor  et  siii  :charitas  vero  commu-  Radir  oninium  malorum   est  cupiditas. 

nis  amor  Dei   et    proximi.    Sed  avarilia  Et    sic  dicitur,  quod  est  quaedam  simili- 

opponitur  prodigalitati  quantum  ad  aclus.  tudo  idoIoIatri:e    :     (|uia    venalur  coin- 

mulabilo  honum  pro   incommulabili.  Et 

!u«st.3.       Ad  id  quod  ultcrius  ([uaeritur,  IJtrum  sic    iiilelligunlur    aucloritates   Apostoli, 

avaritia  sit  maximum  j)eccalum?  ad  l^:[)lies.  v,  o,    et  ad  Coloss.  iii,  o,  su- 

Dicendum,     (|uod     anliqui    posuorunt  pra  iiiducta'. 

dislinctionem   su])er   lioc    utilem    valde,  Septimo  modo  peccatum  dicitur  maxi- 

scilicet  qudd  decem  modis  diversis   di(  i-  mum    :    ([uia    ordinationi    in    bona   vilu 

tur  mfiximiim  peccatum.  maxime  contraiium  est  :    et   sic   inobe- 


38i 


1).  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


dieatia  dicitur  maximura  peccatum  :  quia 
contrariatur  pr.Tceptis  quibus  ordinatur 
omnis  boua  vita.  I  Reg.  xv,  23  :  Quasi 
peccalum  ariolandi  est,  repugnarc  :  et 
quasi  scelus  idololatriiP,  nollr  acquie- 
scere. 

Octavo  modo  (liciliir  pcccatiun  niaxi- 
nuim  :  quia  usurpat  id  quod  solius  Dei 
proprium  est  :  et  sic  inanis  gloria  dicitur 
maxiraum  peccatura,  quia  usurpat  id 
quod  Dei  est  proprium,  scilicet  gloriam. 
Job,  XXXI,  27  :  Si  osculatus  sum  manum 
meam  oremeo.  Ubi  dicit  Glossa  Gregorii, 
quod  osculari  manum,  est  sibi  attrlbuere 
bona  quoe  Dei  sunt,  et  gloriari  in  ipsis. 
Et  sequitur  in  textu,  y.  28  :  Qux  cst  ini- 
quitas  }7ia.rima,  et  negatio  contra  Deum 
altissimum. 

i\ono    moJo    dicitur  pcccatum    maxi- 

mum  :  (|aia  creaturae  tribuit   quae  solius 

Dei  sunt.  \li  sic  idololatria  dicilur  maxi- 

mum  peccatum  :  quia  caltum   qui  Gnece 

dicitur  X^-.yJ.x,  sive   latria,  et    est  cultus 

soli  Deo  debitus  sive  exhibitus   atlribuit 

creaturfe.  Ad    Roman.  i,    22  et  23  :  Di- 

centes  se  esse  sapientes,  stulti  facti  sunt, 

scilicet  quia  colucrunt  et  servierunt  po- 

tius  creatufie  quse  creatori.  Et  mutave- 

runl    fjloriam     incorruptibilis     Dei   in 

similitudinem      imaf/inis     corruptibilis 

hominis,  et  voiucrum,  et  quadrupcdum, 

rt  serpentium.   Sicut  faciunt    illi    (jui  co- 

lunl  idola.     Et   ad    siniilitudineni    islius 

dicitur     avaritia    inaximura     peccalura, 

sicut  in  praehabitis  dictuin  est. 

Decimo  modo  dicitur  maxiniura  p(!c- 
catura  ;  quia  aufert  honorem  D(^o  et  cri- 
mL'n  attrihuit,  sicut  esl  bhis|dicraia,  qua? 
est  iinpositio  falsi  ciirainis  in  Deuiii, 
cum  dicatur,  I  ad  Timoth.  i,  17:  Soli 
Deo  honor  ol  (jhiiia. 


MEMBRUiM  II. 

De  /iliabus  avaritiae. 

Deinde,    Quaerendum    est     de  fdiabus 
avaritiae. 

Sunt   autem  filioe  avaritiae  secnndura 
Gregorium    septera,  quae    snnt  proditio, 
fraus,  fallacia,  perjuria,  inquietuiJo  men- 
tis,  violentia,  objurgatio  cordis  :  quaruni 
ratio     sic    accipitur   :    Avaritia     niraius 
araor  est  habendi  pccuniam  sive  acqui- 
rendi.    Illud    autera     fit    vel    retinendo, 
vel  acquirendo.  Si    iii    acquirendo  :    aut 
est     in      raacliinntione    cordis,     aut     in 
raacliinatione  oris.  Si  cordis.     cst   dolus 
sive  proditio.  Si  oris,    est  fraus,     (|iiai 
est    in    mendacio     et  perjurio,    quibus 
homo    fraudat   proxiraum   et  decipit.  Si 
in  retinendo  injusle  :   aut  cst   in   corde," 
aut    in    ore,    aut    in    facto.    Si     est    in 
cordc  :  tunc  est  inquietudo  mentis :  quia 
tunc  ex  se  generat  oranera   raodura  eva- 
gationis  mentis,  quo  potest  habere  iliici- 
tam    acquisitionem     sive     rctentionem. 
Sapient.  xv,  12  :    .Estimaverunt...  con- 
versafionem  vif/c  compositam  ad  lucrum, 
et  oporfere  undfcuinqur  etiam   ex   malo 
acquirore.  Et  sic  etiara  in  acquirendo  et 
relinendo  generat  violentiam  in  furtis  et 
rapinis.  Quia,  sicut  dicit  Uabco,  fur  est 
qui  in  furno,  lioc  esl,  in  nigro  contrectat 
rera  alienam  iiivito  domino.  Latro  autem 
(|ui  violentcr  arKuia  rapit.  Si  per  decep- 
ti(jncni  ac(|uircrc  inlendit,  si  estin  cordc, 
(>4   fallacia:    si  c-;t   in  ore,  est  menda- 
cium  el  perjurium.  Mendaciiiin  esl  fals;e 
vocissijjni'ujatio  cuin  intenliune  fallendi, 
ut  dicit  Augustinus  in  libro  de  Menducio. 
Perjurium    autem   divince  voluntatis  in- 
vocatio  super  mendacium.  Adhuc,  si  est 
in  retinendo  illicite  :    aut  est  in  ore,  aut 
in  cordc.  Si  in  ore  :  tunc  est  ohjurgatio  : 

quia  tunc   negat  pauperi    cum   objurga- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XYIII,  QUyEST.   120. 


385 


lionc  conlra  opera  misericortlice.  Si  est 
in  corde:  tunc  est  ohdurallo  a  clamore 
paupeiis  :  et  ipse  clamabit,  et  non  exau- 
ditur. 

Isidorus  autem  tllias  avaritiae  ponit 
novem,  qut€  sunt  mendacium,  fraus,  fur- 
lum,  perjurium,  turpis  lucri  appetitus, 
falsa  testimonia,  violentia,  inhumanitas, 
rapacitas.  Quarum  primte  quatuor  sunt 
in  avaritia  prout  est  in  acquirendo.  Simi- 
liler  alisequinque  sunt  in  acquirendo  cum 
violentia  vel  sine  violentia.  Sola  autem 
inliumanitas  est  in  retinendo  et  in  corde  : 
nihil  enim  habet  de  pietate  humanitatis 
qui  obturat  aurem  a  clamore  pauperis  : 
cum  tamen  dicat  Dominus,  Luca^,  vi,30  : 
Omni  petcnti  te,  tribue  :  el  qui  auferl 
quge  tua  sunt,  ne  repetas.  Et  ibidem,  y.  2.') : 
Mutuuni  date,  nihil  inde  sperantes.  Per 
quod  et  excluditur  usura,  de  qua  dicit 
Chrysostomus  super  Joannem  •,  quod 
usurarius  in  hoc  pejor  est  fure  :  quia  fur 
intrans  in  domum  alienam  accipit  quod 
sibi  sufficit  et  exit  :  usurarius  autem  per 
modicum  mutuum  et  continuam  excre- 
scentiam  usurarum  exhaurit  totam  sub- 
stantiam  domus.  Abdiae,  t.  o  :  Si  fures 
introissent  ad  te,  si  latrones  per  noctem, 
quoniodo  conticuisses  ?  Nonne  furati  es- 
sent  sufficientia  sibi  ?  Quasi  dicat  :  Sic. 
Usurarius  autem  implct  quod  sequilur, 
t.  0  et  7  :  Quomodo  scrutati  sunt  Esau  ? 
Investigaverunt  abscondita  ejus  ?  Usque 
ad  terminos  emiserunt  te. 


H.EC,  DiCTA  de  liliabus  avaritice  sufti-  Queest.  i. 
ciant  :  non  enim  ali([uid  dignum  quse- 
stione  est  hic  :  nisihoc  solum,  Quomodo 
posita  sit  inquietudo  tnentis  filiffi  avari- 
tite,  cum  tamena  Gregorio  posita  sitfilia 
acedifie  ? 

Ad  hoc  dicendum,  quod  secundum  di~ 
versas  rationes  et  lilia  dicitur  acedioe 
et  filia  avariliae.  Secundum  enim  quod 
nascitur  ex  taedio  interiori  spiritualium 
et  cvagatur  in  exterioribus  circa  illicita, 
nasciturcxacedia.  Secundum  autem  quod. 
ex  nimio  amore  lucrandi  et  habendi  dis- 
currit  circa  illicitos  modos  acquirendi  et 
habendi,  sic  nascitur  ex  avarilia. 

Qua-runt   eliam  quidam^  Quarc  usura   Quacst.  ?. 
non  ponilur  filia  avaritiie,  sicut  furlum, 
et  sicut  rapina  ? 

Sed  ad  hoc  dicendum,  quod  furtum  et 
rapina  sunt  tam  contra  leges  humanas, 
quam  conlra  leges  divinas.  Usura  tan- 
tum  conlra  leges  divinas  est,  et  non  hu- 
manas  :  quia  leges  humanae  confirmant 
pacta  :  et  in  usura  pactum  voluntarium 
est,  per  quod  transfertur  dominium  usu- 
rae  in  usuraiium  secundum  leges  civiles, 
sed  non  secundum  leges  divinas. 

Et  si  objicitur^  quod  competit  solventi 
usuras  repetitio  ab  usurario,  dicendum 
quod  vim  repetitionis  confert  ei  lex  divi- 
na,  et  non  pactum  :  et  illa  lege  divina 
utitur  judex  Ecclesiasticus. 


*  S.  J.  Chrysostomus,  Homilia  35  super  Joau-       m 


xxxin 


2o 


386 


B.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


QU^STIO    GXXI 
De  gula. 


Deinde  quserendum  est  de  gula,  de  qua 
quaremus  duo,  scilicet  de  g-ula  per  se, 
et  de  liliabus  ejus. 


MEMBRUM  I. 

De  gula  secundum  se. 


De  gula  secundum  se  quaeremus  qua- 
tuor. 

Primo,  Quid  sit  ? 

Secundo,  An  peccatum  sit  ? 

Tertio,  Quantum  peccatum  sit  ? 

Et  quarto,  rtrum  peccatum  sit  in  abs- 
tinentia  sicut  est  in  gula  ? 

Et  quia  ebrietas  comitalur  gulam, 
quaeremus  quinto  de  ebrietate. 


mf:mkhi  primi 

AKTICULLS  L 

Quid  sit  gula  ? 


Ad  primum  procedilur  sic  : 

1.  Dicit  Gregorius,  quod  «  gula  est  im- 
raoderatus  amor  edendi  sive  sumendi  ci- 
bum.  » 


Et  haec  detinitio  noa  videtur  esse  con- 
veniens  :  quia  cum  quatuor  modis  con- 
tingat  peccare  in  gula,  sicut  dicit  Praepo- 
sitivus,  definitio  hsec  non  tangit  nisi  unum 
modum.  Quinque  aulem  modi  tanguntur 
in  hoc  versu  : 

Pr8epropere,laute,nimis,ardenter,  studiose. 

Prsepropere  peccat,  qui  ante  horani 
prandii  cibum  sumere  desiderat.  Contra 
quodin  Evangelio  Lucae,  xiv,  17,  dicitur, 
quod  misit  servum  suum  hora  caenae.  Et 
Augustinus  in  Regula  :  «  Qui  non  potcst 
jejunare,  nontamen  extra  horam  prandii 
aliquid  alimentorum  sumat,  nisi  cuni 
aegrotat.  »  Adhuc,  Isa.  v,  Ll  :  Vse  qui 
consurgitis  mane  ad  ebrietatem  sectan- 
dam,  et  potandum  usque  ad  vesperam, 
ut  vinosestuetis.  Adhuc,  Eccle.  x,  IG  :  VcB 
tibi,  terra,  cujus  rex  puer  est,  et  cujus 
principes  mane  comedunt,  ad  ebrielatem, 
non  ad  saturitatem.  \n  bac  auctoritate 
tangitur  et  quod  praepropere  et  quod  ni- 
mis  :  quia  nimis  est,  quod  est  ad  ebrie- 
tatem,  et  ad  saturitatem  transgreditur. 

De  hoc  quod  est  laute,  dicitur,  Amos, 
VI,  1  et  i  :  F^  qui opulenti estis  in  Sion ,... 
ingredientes  prifpropere  '  domum  /s- 
rael  .'...  Qui  comeditis  agnum  de gregi- ,ei 
vitulum  demedio  ar?nenti.  Et  estsensus, 
quod  ita  lautecornedere  quoerebant,  quod 
unum  agnurn  vix  de  giege  et  unum  vitu- 
lum  de  armento  invenirent,  quem  sibi 
satis  delicatum  reputabant.  » 


*  Vul|;^ata  habet.  powpatke. 


IN  II  P.  SUM.  THKOL.  TRAGT.  XYIII,  QU/EST.  121, 


387 


De  hoc  autem  quod  est  nimis,  dicitur, 
I  ad  Titiim,  i,  12  :  Cretenses  semper  men- 
daces,  malx  bestise,  ventres  pigri.  Glossa  : 
«  Ita  oneraut  ventrem,  quod  pigritiam 
inducit  et  vomitum,  nimium  cibum  su- 
mendo.  »  Daniel.  xiv,  ')  :  Non  videtur 
tibi  esse  Bel  vivens  deits  ?  An  non  vides 
quanta  comedat  et  bibat  quotidie  ? 

Do  ardenter,  dicitur,  Eccli.  xxxvn,  32  : 
'Son  te  effundas  super  omnem  escam. 
Etlundere  enim  animam,  est  ardenter  su- 
mere  cihum. 

I)e  hoc  quod  dicitur  studiose,  vitupe- 
ratur  dives  in  Evangelio  Lucee,  xvi,  19  : 
Ejjulabatur  quolidie  splendide.  Quia  stu- 
diose  fecerat  ciljos  praeparari  cum  salsa- 
mcntis  et  diversis  condimentis,  quos  plus 
ad  delectationem  quam  ad  necessitatem 
sumebat.  Cum  ergo  definitio  non  dicat 
nisi  modum  in  quantitate,  videtur  insuf- 
liciens. 

2.  Adhuc.  Cum  peccatum  sit  corruptio 
modi,  speciei,  et  ordinis,  sicut  dicit  Au- 
guslinus  :  et  detinitio  non  dicat  nisi  cor- 
ruplionem  modi  tantum,  videtur  insuffi- 
ciens  esse. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  cum  dicitur, 
gula  est  immoderatus  appetitus  edendi, 
sive  cibum  sumendi,  modus  sumitur  pro 
generali  mensura  quae  exigitur  in  quan- 
titate  proportionata  sufficiente  hominis, 
et  in  quantitate  modi  pra^parationis,  et  in 
quautitate  delicationis  in  cibo  ettemporis 
sumendi  cil)um.  Et  a  privatione  generalis 
modi  dicitur  gula  inimoderatus  appetitus 
sumendi  cibuni. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  licet  sit  cor- 
ruptio  modi,  speciei,  et  ordinis,  tamen 
ppecialiler  cst  corruptio  modi  :  quia  spe- 
(  ies  et  (ir(i<(  roniil.intnr  hun<"  inodnni. 


MEMBRl    PRIMI 


ARTIGLLUS  II. 


Utrum  f/ula  sit  peccatum  ?  et,  Quantum 
peccatum  sit  ? 


Secundo  quaerilur,  An  gula  sit  pecca- 
tum,  et  quantum  peccatum  sit  ? 

Et  videtur,  quod  sit  peccatum  :  quia 
I.  In  omni  concupiscentia  carnis  sunt 
primi  motus  qui  sunt  a  serpente,  loco 
cujus  est  sensuaiitassuggerenset  persua- 
dens.  Et  sunt  secundi  motus  in  inferiori 
parte  rationis,  quae  est  ioco  muneris,  ut 
dicit  Augustinus  in  Hbro  XV  de  Trinitate. 
Etconstat,  quod  in  sensualitate  motusest 
ad  illicitum  peccatum  :  illicitum  autem 
est  gula,  et  est  in  inferiori  parle  rationis  : 
propter  quod  etiam  serpens  et  mulier  ma- 
ledicti  sunt  a  principio,  ut  patet,  Genes. 
111,  1  i  et  seq.  :  ergo  videtur,  quod  talis 
motus  in  gula  semper  sit  peccatum. 

2.  Adhuc,  Augustinus  :  «  Tentatio  a 
carne  semper  est  cum  peccato,  quamvis 
einon  consentiatur.  »  Ergo  omnis  motus 
ad  gulam  peccatum  est. 

3.  Adhuc,  Motus  concupiscibilis  non 
tantum  est  ad  nutrimentum,  sed  etiam  ad 
venerea  :  et  omnis  nintus  ad  veuerea,  pec- 
catum  est  :  ergo  videtur,  quod  omnis 
motus  ad  gulam  peccatum  sit. 

i.  Adhuc,  In  irascihili  sic  est,  quod 
omnis  motus  ad  furorem  peccatum  est  : 
ergo  in  concupiscibili  est  similiter,  quod 
omnis  molus  ad  illiritum  gula»  peccatum 
esl  secundum  unmem  dillVrentiam  guhe. 

5.  Adhuc,  Prima  condemnatio  homi- 
nis  fuit  inesu  vetiti  cibi  secundum  omnes 
quatuor  diflerentias  guloe,  qua?  supra  de- 
terminatse  suut  .•  ergo  videtur,  quod  in 
omnibus  hominihus  gula  peccatum  mor- 
tale  sit.  ■     . 


388 


D.  ALH.  MAG.  ORD.   PR.ED. 


Sed  conlra.        CoNTRA  : 

Ncmo  peccat  in  hoc  quod  vitari  non 
potest  :  sed  in  onini  homine  in  quo  lit 
deperditio  substantise,  nullo  modo  vitari 
potest  appetitus  restaurationis  deperditi. 
Appetitus  restaurationis  dcporditi  est  mo- 
tus  ad  nutrimenlum,  qui  dicitur  esse 
motus  j^^uloe.  Videtur  crgo,  quod  moius 
^ulsead  nutrimentum  necveniale  sit  pec- 
catum,  nec  mortalc. 

soiutio.  Hoc  soLVENDUM  cst  pcr  duas  auctoritates. 
Dicit  enim  fircgorius  sic  :  «  Eo  tempore 
quonecessitati  debitum  solvitur  (quiaper 
esum  necessitati  voluptas  miscetur)  quid 
necessitalis  sit,  quid  voluptatis  ignora- 
tur.  » 

Item,  Augustinus  in  libro  X  Confessio- 
num  :  «  Sed  dum  ad  quietem  satietatis 
ex  indigcntiiT  moleslia  transeo,  in  ipso 
Iransitu  insidiatur  mihi  laqueus  concupi- 
scentiee.  Ipse  enim  transitus  voluptas  est, 
et  non  est  alius  qua  transeatur,  quam 
quo  transire  cogit  necessitas.  Et  cum  sa- 
lus  sit  causa  edendi  et  bibendi,  adjungit 
sese  tamquam  pedissequa  periculosa  ju- 
cunditas,  ct  plerumque  prseire  conatur, 
ut  ejus  causa  fiat,  quod  salutis  causa  me 
facere,  vel  dico  vel  volo,  nec  idem  modus 
utriusque  esl  '.  » 

Dicimus  ergo,  quod  motus  nutrilivae 
nulluin  peccalum  est,  nec  veniale,  nec 
mortale  :  quia  ille  omnino  naturaHs  est. 
Sed  iiiotus  ad  volu|ilalcni  peccatum  csl, 
sed  non  mortale  semper.  Si  enim  volu- 
ptas  tanta  esset,  quod  voluptas  in  cibo 
praeponeretur  Deo,  tunc  cssetmortale  sic- 
ut  el  in  aliis  capitaiibus.  Et  in  hoc  sensu 
intelligitur  illud  Apostoli,  adPhilip.  iii, 
18  et  10  :  Mulli  enim  ambiilant,  quos 
sxpe  diceham  vohis,  nunc  autem  el  flens 
dico,  inimicos  crucis  Chvisti  :  ciuorum 
finis  interitus^  quorum  deus  venter  est  : 
tt  (jloria  in  confusione  ipsorum,  qui 
terrena  sapiunt.  Et  sic  etiam  intelligitur 
'  iilud  Aposloli,  ad  Roman.  xvi,  17  et  18  : 
Rogo  aulem  vos,  fratres,  ut  ohservetis  eos 


qui  dissentiotws  et  o ffoulicula ,  prseler 
docirinam  quam  vos  didicistis,  faciunt, 
et  dcclinate  ah  eis.  Ilujusmodi  enim 
Christo  Domino  nostro  non  serviunt,  sed 
suo  ventri  :  et  per  dulces  sermones,  et  he- 
nedictiones,  scducunt  corda  innocenlium. 

In  hac  ctiam  ratione  dicitur  gula  ma- 
ximum  pcccatum  aliquando,  eo  quod  est 
simile  idololatriiB  :  talis  cnim  colit  ven- 
trcm  sicut  Dcum.  Tales  cnim  dicuntur 
ab  Aristotcle  in  Elliicis,  (jastrirnargi  a 
-aTTT^pquod  est  vcnier,  et  [Jiip^o^,  quod  cst 
edax,  vel  [jLxpvloj.w,  quod  esl  insanto,  is : 
quia  insaniunt  pro  ventre. 

Et  talis  gulse  quic  cst  insania,  ponit 
Gregorius  quinque  conditiones,  quae  su- 
pra  habentur  in  verbo  prsepropere,  et  in 
Glossa  super  Genesim,  xxv,  30,  de  Esau 
dicente  :  Da  mihi  de  coctione  hac  rufa  : 
etsunthsec  vcrba  :  «  Scicndum,  quodnos 
quinque  modis  gulse  vitium  tentat.  Ali- 
quando  enim  indigentia  tempus  prsevenit. 
Aliquando  tcmpus  non  proevcnit,  sed  ci- 
bo5  lautiores  quserit.  Aliquando  quse  su- 
menda  sunt,  accuratius  praeparari  appetit. 
Aliquando  qualilalibus  ciborum  ct  tem- 
pori  congruit,  sed  in  quantitatc  sumendi 
mensuram  exccdit.  Aliquando  abjectum 
est  quod  desiderat,  sed  tamen  ipso  aestu 
desidcrii  deterius  peccat.  »  Et  in  hoc  casu 
dicilur_,  Eccli.  xxxvii,  32  :  Non  te  effun- 
das  super  omnem  escam.  Et  in  hoc  etiam 
casu  gula  dicitur  mater  omnium  vilio- 
rum.  Gregorius  supcr  illud  Matthaii,  iv, 
2  :  Cum  jejunasset  quudruginta  diebus, 
etc,  in  Glossa  :  «  Ni-^i  primo  gula  refrce- 
netur,  frustra  contra  alia  vitia  laboratur.  » 
Adhuc,  Hieron3'mus  :  «  Duo  sunt  vilia 
quse  maximc  homines  decipiuut  suis  vo- 
luptatibus,  gula  scilicet,  et  Juxuria  :  quoe 
tanto  dcponcre  est  diflicilius,  quanto  eis 
uti  est  dulcius  :  cum  unum  eorum  oritur 
ex  altero,  hoc  est.luxuriaex  gula.  »  Llnde 
Gregorius  :  «  Propler  goc  genitalia  sub- 
nexa  sunt  ventri  :  quia  venter  mero 
aesluans  facile  dispumal  in  luxuriam.»Et 
Hieronvmus  ad   Marcellam  :  «  Non  ^t- 


'  5.  AuGU5Ti.NL:;,  Lib.   X  Confesslonum,  cap.       31. 


IN  II  P.  SL:.M.  THKOL.  TRACT.  XVIII,  QU.EST.   121, 


389 


nei  montes ,  non  vulcanei  ignes  ita 
lestuant  sicut  juveniles  medullaB  vino  et 
dapibus  intlammata?.  »  Et  in  hoc  casu, 
ut  dictum  est,  gula  cst  maximum  pecca- 
tum  :  quia  causa  est  libidinis  et  concu- 
piscentia3  omnium  aliorum  peccato  • 
rum. 
Aa  1.  -^"   PRiM^M   ergo  dicendum,  quod  pri- 

mi  motus  qui  sunt  a  serpcnte,  semper 
peccata  sunt.  Et  similiter  qui  sunt  in  in- 
feriori  parte  rationis  a  serpente,  hoc  est, 
a  concupiscentia  sensualitalis.  Sed  mo- 
tus  qui  sunt  ab  indigentia  naturse,  na- 
turales  sunt  et  non  peccata,  Propter  hoc 
indetractahiles  dicuntur  a  Damasceno  in 
libro  IV  de  Fide  orthodoxa.  Matth.  iv, 
2  :  Cum  jejunasset  quadrarjinta  diebus 
et  quadraginta  noctibus,  postca  esuriit. 
Ad  2.  Ad    ALiuD  dicendum     eodem      modo, 

quod  tentatio  a  carne  cum  peccato  est  : 
quia  est  a  concupiscenlia  sive  serpente. 
Sed  molus  qui  est  ab  indigentia  natura?, 
cum  non  sit  a  serpente,  sed  passio  in- 
detractabiUs,  non  est  cum  peccato. 
Ad  3.  Ad  ALiuD  diccndum,  quod   non  est  si- 

mile  de  motu  ad  venerea,  et  de  motu  ad 
cibum  :  quia  motus  ad  cibum  esl  ad  ne- 
cessitatem    individui,    sine    quo   indivi- 
duum  subsistere  non   potest  :  molus  au- 
tem    ad    venerea,    ad    multiplicationem 
speciei  :  et  ideo  non  est  necessitatis,   sed 
concupiscentise  et  corruptionis.    Et  ideo 
dixit  Pra-positivus,   quod  concupiscibihs 
ad    nutrimentum,   corrupta    est   tantum 
corruptione    naturali    :     concupiscibilis 
vero  ad  venerea,  corrupta  est    et  infecta 
et  inficiens  :  quia  per  iUam  transfunditur 
originalc  peccatum. 
xd  A.         Ai)  ALiuD  dicendum,  quod  omnis  mo- 
tus  illicitus  ad  gulam  peccatum  est  :    sed 
motus  naturalis  non  est  iiiicitus,  quia  est 
ad  supplementum  indigentiie  naturalis  et 
omnino  sine  peccato,    quamvis  non   sine 
poena. 
id  5,  Ad  ultlmum  dicendum,  quod  appelitus 

vetiti  cibi  semper  peccatum  est,  sed  non 
semper  mortale.  Quando  vero  delectatio- 
nem  cibi  praiponit  delectationi  in  Deo, 
tunc  peccatiim  mortale  est,  ut  supra  ha- 


bitum  est  :  quia  tunc  fruitur  cibo  et  non 

Deo. 

Argumentum  in  contrarium,  conceden-  xd  object. 

dum  est,  et  procedit. 

Et  per  hoc  patet  quando  gula  sit    pec- 
catum,  et  quantum  sitpeccatum. 


\ii:^iBKi  punii 


ARTICULUS     III. 

Utrum  peccatum  sit  in  ahstinentia 
sicut  in  gula  ? 


Tertio  quserltur,  Utrum  peccatum    sit 
in  abstinentia  sicut  est  in  gula? 
Et  videtur,  quod  sic  :  quia 

1.  Medietas  quse  est  temperantia  sive 
sobrietas,  est  medielas  duorum  vitiorum, 
quorum  unum  est  in  abundantia,  alte- 
rum  in  defectu.  Ergo  sicut  contingit 
peccare  per  gulam  in  abundantia,  ita 
contingit  peccare  in  defectu  per  nimiam 
abstinentiam. 

2.  Adhuc,  Nemo  debet  sibi  injicere 
majus,  et  interfector  esse  suiipsius  :  et  si 
facit,  peccat  gravissime  per  nimiam 
abstinentiam.  Homo  injicit  sibi  manus  : 
subtrahit  enim  necessarium,  quo  conser- 
vatur  vita  :  ergo  in  nimia  abstinentia 
grave  peccatum  est. 

CONTRA    :  Sed    contra. 

1.  Bernardus  in  sermone  18  super 
Cantica  :  «  Quid  magni  si  venter  coga- 
tur  jejunare  usque  ad  rugitum,  qui  sa^pe 
replelus  est  usque  ad  vomitum?  »  Sed 
venter  non  rugil  nisi  propter  defectum 
necessarii  ad  sustenlationem  vita.  Ergo 
in  defectu  tali  non  est  peccatum,  sed 
meritum. 

2.  Adhuc,  In  vita  beati  Gregorii  scri- 
bitur  sic  :  «  Cregorius  vigiliis  confectus 
et  jejuniis,  etsi  marcebat  corpore,  ex 
spe  vigebat  aniniie.  » 


390 


D.  ALB.  iMAG.  OUl).  PR.^l). 


soiutio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  medielalem 
servar»'  in  talibus  virlulis  est  :  nimis  de- 
ficerc  et  nimis  abundare,  vitium  el  pec- 
catum  cst.  Unde  in  talibus  expedit  sub- 
trahcre  ea  (juic  deserviunl  valujitali,  sed 
non  ea  quae  desei  viunt  necessitati.  l  udf 
Augustinus  super  epistolam  ad  Roma- 
nos  :  «  Fames  ei  silis  inliiniilales  sunl, 
contra  quas  sumenda  sunt  alimenta 
quemadmodum  medicamenta.  »  Unde 
sicut  medicamenta  plus  sum[>ta  nocent, 
et  minus  sumjda  non  piosuiit  :  ita  ali- 
menla  cibi  et  potus.  In  talibus  autem 
niedium  est,  quod  sufficit  necessitali  na- 
lurae  conscrvandae  in  vigore  et  viribus 
naturabbus.  Sublraberc  de  hoc  est  vi- 
tium,  quod  ArhiotAcs  \oca.imse)isibilt- 
tatem.  Et  debet  projtortionari  secundum 
diversitalcm  personarum  :  quia  quod 
uni  est  multum,  alii  cst  parum,  ut  idem 
dicit  in  El.liicis.  Ouia  quod  viclori  gym- 
nasiorum  est  multuni,  Miloni  est  pa- 
rum  :  natura  enim,  ul  ibidem  dicit,  petit 
quantum,  iion  quale.  Lnde  conceden- 
dum  est,  quod  in  talibus  qui  sibi  subtra- 
hit  dc  necessario,  peccatjgraviter,  quia 
sibiipsi  injicit  manus. 

Et  pcr  ]ioc  patet  solutio  ad    duo    quaB 
in  contrarium  objiciuntur. 

Adobjeci.i.  Ad  id  quod  Remardus  dicit,  dicen- 
dum  quod  rugitus  ventris  non  ostendit 
defectum  neressarii,  sed  abundantiam 
supei-nui. 

Adohject,  2.  Ad  ALiLD  diccnduiii,  ({uod  Gregorius 
confectus  vigiliis  et  jejuniis,  non  marce- 
bat  usque  ad  corjtoris  interitum,  sed 
usque  ad  macerationem  moderatam, 
quae  sufficit  ad  corporis  domationem, 
non  ad  interitum.  1'^t  hoc  expresse  dicit 
auctorilas  Auguslini  inducta. 


\1L^II(HI  l»KI\ll 

ARTICULUS    IV. 
De  ehrielale. 


Quarto,  Qua^ritur  de  ebrietatc. 

Et  qua^runtur  tria. 

Primo,  Quid  sit  ebrietas? 

Secundo,  Utrum  semper  sit  peccatum 
mortale? 

Terlio,  llrum  ebrietas  sit  de  pruden- 
tia  carnis,  de  qua  dicit  Apostolus,  ad 
Pioman.  viii,  (3  et  7,  quod  inimica  esl 
Dco  -  ? 


AHTILLI.I  QLAHIi 

PARTICULA  1. 

Quitl  sit  ehrietas  ? 


Ad  primum  proceditur  sic  : 

Dicil  Sencca,  quod  «  elirietas  est  insa- 
nia  volunlaria.  » 

Ab  Augustino  supcr  iliud  Apostoli, 
I  ad  Corinlli.  xi,  21  :  Alius  quidcm 
esurit,  alius  autcm  ehrius  est,  datur 
ista  :  «  Dicitur  cnim,  quod  brians  dici- 
tur  scyphus  ad  mensuram  potus  propor- 
tionalus  :  ct  ebrius  esi,  qui  l>i])ii  ultra 
mensurain  brianlis.  » 

1.  Contra  primam  quae  dicit,  quod  esi 
insania  voluntaria,  objicitur  sic  :  Nulia 
insania  voiuntaria  esi,  cum  sii  subversio 


*  Ad.  Ilom.-in.  vin,   0  et  7:    Nam  prudeniia      et  pax.  Quoniam  sapientia  cariiis  inimicaeat  Deo, 
camis  mo)»   :st :  prudenlia  autem  spiritus,  vita      etc. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVI II,  QUiEST.  121 


391 


ralionis  :  sed  omnis   insania  involunta- 
ria  :  ergo  dcfinitio  mala. 

2.  Contra  secundam  sic  :  Quia  non 
potest  esse  una  mensura  bibentium  : 
quod  enim  uni  multum  est,  alii  est  pa- 
rum,  sicut  et  de  cibo  :  ergo  generaliter 
non  potest  definiri  per  mensuram  brian- 
tis. 


lolutio 
dimn 


SoLUTio.  Dicendum  ad  primam  defmi- 
tionem,  quod  ebrielas  insania  dicitur  ab 
ellectu  :  quia  sicut  dicit  Aristoteles  in 
libro  de  Somno  et  vigilia,  vaporativum 
est  vinum,  et  magno  modo  :  quia  vapo- 
res  elevat  ad  caput,  oppilat  vias  cerebri 
et  rationis,  et  sic  inducit  insaniam.  Vo- 
luntaria  autem  dicitur  a  causa  :  quia 
sumere  vinum  est  voluntarium,  non  ne- 
cessarium  :  et  sic  dicilur  insania  volun- 
taria,  quia  voluntarie  procuratur. 
diffin.  2.  Ad  secundam  diceudum,  quod  illa  bo- 
na  est.  Unde  Latine  dicitur  ebrius,  qui 
extra  mensuram  bibit  :  quia  op(a  GrcBce, 
Laline  dicitur  mensura  :  et  dicitur  men- 
sura  quae  sufficit  naturee,  et  non  subver- 
tit  rationem  :  et  qui  extra  illam  mensu- 
ram  bibit,  dicitur  ebrius,  et  diversilica- 
tur  secundum  diversitates  bominum. 

Et    sic    patet    solutio  ad   duo    quse  in 
contrarium  objiciuntur. 


ARTICLLl  QLARTI 


PARTICULA  II. 

Ulrum  ehrietas  semper  sil  peccatum 
mortale  ? 


Juxta  hoc    quaeritur,   Utrum    ebrietas 
semper  sit  mortale  peccatum  ? 
Etvidetur,  quod  sic. 


1.    Isa. 


V,   22 


Vse  qui  potentes  estis 
ad  hibendum    vinum,  et  viri  forles    ad 


miscendam  ehrietatem  :  Vfe  comminatio 
est  pceuce  eeternce,  quaejnon  fit  nisi  pro 
mortali  peccato, 

2.  Adhuc,  Ad  Ephes.  v,  18  :  Nolite 
inebriari  vino,  in  quo  est  luxuria.  Hoc 
prseceptum  est  :  sed  ire  contra  prsecep- 
tum  est  mortale  peccatum. 

3.  Adhuc,  Proverb.  xxxi,  i  :  Noli  re- 
gibus,  0  Lamuel,  noli  regibus  dare  vi- 
num,  quia  nulluni  sccretum  est  ubi 
regnat  ebrietas.  Quod  secreta  turpiter 
revelat  et  nocive,  peccatum  morlale  est  : 
ergo  ebrietas  peccatum  mortale  est. 

4.  Adhuc,  Proverb.  xxiii,  31  et  32  : 
Ne  intuearis  vinum  quando  flavescit, 
cum  splenduerit  in  vitro  color  ejus. 
Ingreditur  blande  :  sed  in  novissimo 
mordebit  ut  coluber.  Sed  morsus  colubri 
venenosus  est  et  mortalis.  Ergo  videtur, 
quod  ebrietas  venenosa  sit  et  inortalis, 

.").  Adhuc,  Proverb.  xx,  1  :  Luxu- 
riosa  res  vinum,  et  tumultuosa  ebrie- 
tas  :  quicumque  his  delectatur  non  erit 
sapiens.  Quod  sapientiam  spiritus  ab 
homine  tollit,  mortale  peccatum  est. 
Ergo  ebiietas  mortale  peccatum  est. 

GoNTRA   : 

1.  PsaL  ciii,  l.j  :  Vinum  Isetificat  cor 
hominis.  Ad  Isetitiam  cordis  studendum 
est.  Ergo  studere  vino  ad  laetitiam  cor- 
dis  peccatum  non  est. 

2.  Adhuc,  Cantic.  v,  1  :  Comedite, 
amici,  el  bibite  :  et  inebriamini,  cha- 
rissimi.  Ergo  inebriari  non  universaliter 
peccatum  est  :  quia  aliter  non  pr^ecipe- 
retur  amicis  et  charissimis. 

3.  Adhuc,  Genes.  ix,  20  et  seq.,  di- 
citur  de  INoe,  qui  fuit  vir  justus  et 
periectus,  et  cum  Deo  ambulabat,  quod 
bibens  vinum  inebriatus  est.  \cc  est 
credendum,  ut  dicit  Augustinus  ibidem 
in  Glossa,  quod  si  ebrietas  peccatum 
mortale  esset,  vir  sanctus  se  vino  ine- 
briasset :  quia  aliter  non  esset  vir  justus 
et  perfectus. 

4.  Adhuc,  Genes.  xliii,  3i,  dicitur, 
quod  Joseph  inebriatus  fuit  coram  fra- 
tribus  suis.  Quod  iterum  non  creden- 
dum  esset  de  tanto  viro,  si  sciret  ebrie- 


j|«d  eontra. 


392 


D.  ALB.  MAG.  OIU).   PR.t:i). 


talem   peccalum   iuurlale   csse,   ul    dicil 
Augustiuus  ibiilem  ia  Glossa. 

soiuiio.  SoLLTio.  Ad  hoc  dicenduui  per  [illud 
Ecclesiastici,  xxxi,  35  :  Vinuni  in  jn- 
cimdilateni  crealuni  est,  et  non  in 
ebrietalem.  Unde  dicendum,  (juod  ebiie- 
tas  vitiosa  est  et  jieccatum,  iion  tamon 
semj^er  poccalum  morlale.  Si  enim  ali- 
quis  ignoret  qualitatem  vini  sicul  Xoe, 
et  inebrietur,  tunc  non  peccat  morlali- 
ter.  Et  sic  excusalur  Xos  ibidem  in 
Glossa,  sicut  et  lili^e  Lot  quoe  palri 
vinum  dederunt '  :  quia  a  parte  audie- 
raiit  judicium  es^o  futurum  per  ignem 
•  sicul  fuorat  jjor  aquam  :  et  videntes 
Penlapolim  jam  oxustam,  et  matrem 
suam  conversam  in  efligiem  salis,  inlra- 
verunt  ad  patrem  causa  posterilatis  sor- 
vandce  et  non  causa  libidinis.  Si  quis 
autem  bibens  vinum,  finem  deleclationis 
in  eo  j)onat,  pcccat  mortalilor  ;  quia 
fruilur  creatura,  non  refiTens  delocla- 
tionem  in  Deum  :  quod  esl  perversitas 
humana,  ut  dicit  Augustinus  in  libro 
de  Doctrina  Cliristiana. 

Et  sic  loquuntur  quin(|ue  auctoriia- 
tes  primo  inductae,  quod  sit  mortiilo 
peccatum. 

Ad.bject.  1.  Af)  \\y  (|Uod  objicitur  de  Psalino, 
<;iii,  1"),  (licondiim,  (juod  vinum  ad 
jucunditatom  potesl  bibi,  non  ad  obrie- 
tatem,  sicut  dicilur,  Proverb.  xxxi,  <j  ot 
7  :  Date  sicerani  nKJsrenlibus ,  et  vinuni 
his  qui  aniaro  sunt  aninto.  liibant,  et 
obliviscantur  erjcstalis  suie,  etc. 

\.ioi.jeci.?.  Ad  II)  quod  objicilur  do  Canticis, 
dicendum  quod  est  aequivocatii^  :  quia 
hjquitur  de  obrietate  spirituali  quae  fit 
in  araore  charitatis.  Cantic.  ii,  4  :  In- 
troduait  jue  rex  in  cellam  vinariam  :  et 
ordinavit  in  me  cliaritatem. 

\johjecx3.  Id  QUOD  objicitur  de  Noe,  solulum  est 
supra. 

viobject.  4.  -^^  'D  quod  ultiiiio  objicitur  de  Joseph, 
GlossaAugustiniibidomsolvitdicens,quod 
ebrietas  ibi  salietas  jucundilatis  dicitur. 


AitTK  l  Ll  01  AHTI 


PARTICULA  111. 


Dc  prudenlia  car)iis  et  spirilus. 


JuxTA  hoc  quaeritur  de  prudentia  car- 
nis,  de  qua  dicitur,  ad  Romaii.  viii,  (>  et 
7  :  Prudentia  carnis  mors  est  :  pruden- 
tia  autem  spiritus,  vila  el  pax.  Quo- 
niam  sapientia  carnis  inimica  est  Deo  : 
legi  enim  Dei  }ion  est  subjecta,  nec 
cnim  potest.  Prudonlia  autem  carnis,  sic- 
ut  ibideiii  dicit  Glossa,  est  quae  procural 
soHicite  quae  carnis  sunl,  sicut  in  gula 
et  luxuria.  Et  Glossa  liabet  simile,  (|uod 
h'(/i  Dei  non  est  subjecta,  dicens  :  «  Sic- 
ut  claudicatio  noii  potest  subjici  recta^ 
ambulalioni  :  ila  [)rudeiitia  catiiis  iion 
j)olest  subjici  prudentiae  spirilus,  ((uae 
est  vita  et  pax.  »  Ergo  vidotur,  (juod 
prudentia  carnis  inortale  peccatuin  est. 
Huia  ibidom  dicitur,  y.  8  :  Qui  in  carne 
sunt,  Deo  placere  non  possunl.  Quod 
iioii  lil  nisi  per  inortale  poccatum.  \'o- 
iiiulc  enim  peccatum  noii  oxcludit  gra- 
liam  :  ot  quicumque  in  gratia  ost,  Deo 
placet. 

CONTRA  : 

Boetius  :  Scienlia  mali  b(jiio  doesse 
non  potest :  scire  enim  malum  l)onum 
est  :  (|uia  noii  vilalur  maluin  nisi  cogni- 
tum,  sicut  idem  dicit.  Ergo  prudenlia 
carnis  bona  est  et  nullum  peccatum,  ul 
videtur. 

SoLUTio.  IIoc  ibidem  solvitur  iuGIossa 
super  epistolam  ad  Roman.  viii,  G  ot  7, 
quoniam  prudentia  carnis  tripliciler  di- 
citur.  Dicitur  enim  jirudentia  (juce  soluiii 
cognitiva  est.  Et  haec  nullum  est  pecca- 


Sed  cd 


Solutil 


1  Cf.  Geii"  .  .\i.\,  30  et  seq. 


I 


IN  II  P.  SIIM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QUiEST.  121 


393 


\ 


lum  :  quia  bonum  est  cognoscere  mala  ut 
vitentur.  Et  ista  non  opponitur  pruden- 
tise  spiritus  :  quia  in  talibus  oppositorum 
una  est  disciplina,  ut  dicit  Aristoteles. 
Est  etiam  prudentia  practica,  quge  pro- 
curat  cum  elTectu  ad  carnalem  vitam  per- 
tinentia  :  et  hfec  est  cum  pronitate  et 
allectu  carnalium.  Et  ista  opponitur 
prudentiai  spiritus,  quse  liab.'t  affectum 
inclinantem  ad  spiritualia,  qua?  sollicite 
procurat.  Et  haec  est  quse  legi  Dei  subje- 
cta  esse  non  potest  :  claudicat  enim  ad 
vitia  carnalia.  Et  dicitur  tertio  modo 
prudentia  carnis,  qute  de  Deo  sentirenon 
potest  nisi  secundum  carnem.  Unde 
Glossa,  ibidem  :  «  Qui  sapit  secundum 
carnem,  inimicus  est  Dei :  quem  sibi 
finem  non  constituit,  vel  quia  putat 
Deum  niliil  posse  prseterquam  quod  in 
naturis  rerum  videtur  ».  Et  ha^c  pruden- 
tia  carnis  pertinet  ad  infelicitateni,  sive 
ad  hoeresim. 

De  secundo  aulem  modo  dicta  pruden- 
tia  carnis  et  prudentia  spiritus  quae  op- 
ponuntur,  subdit  Apostolus  in  eodem 
capitulo,  y.  12  et  13,  sic  dicens  :  Ergo, 
fratres,  debitores  sumus  non  carni,  ut 
secundum  carnem  vivamus.  Si  enim  se- 
cundum  carnem  vixe?'itis,  moriemini :  si 
autem  spiritu  facta  carnis  mortificave- 
ritis,  vivetis. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  totum  : 
quia  primo  modo  prudontia  bona  est  et 
nullum  peccatum  :  secundis  autem  duo- 
bus  modis  peccatum  mortale  est  et  ini- 
mica  Deo,  ut  paulo  anle  dictum  est. 


MEMBRUM    II. 

De  filiabus  cjulas. 


Deinde,  Quaerendum  est  de  fiiiabus 
gulae,  quae  secundum  (jrregorium  ponun- 
tur  quinque,  hae  sciiirst,  inepta  laetitia, 
scurrilitas,  immunditia,  multiloquium, 
hebetudo  mentis  circa  intellectum.  Isido- 


rus  adjungit  duas,  scilicet  immunditiam 
et  corporis  gravitatem,  et  adhuc  somno- 
lentiam  et  pigritiam. 

Hee  autem  filiae  quas  ponit  Gregorius^ 
sic  accipiuntur  ex  effectu  gulae  qui  pro- 
prie  est  opprimere  et  oppilare  :  et  hoc 
est  aut  in  corporalibus,  aut  in  spirituali- 
bus.  Si  in  spiritualibus,  aut  est  in  in- 
lellectu,  aut  in  ellectu.  Si  in  intellectu 
mentis  :  sic  est  liebetudo  mentis,  quae  fit 
quando  cibus  vel  potus  oppilat  vias  qui- 
bus  spiritus  debent  deferre  formas  ad 
cellam  logisticam,  in  qua  viget  operatio, 
ut  dicit  Constabenluce  in  libro  de  Diffe- 
rentia  spiritus  et animse.  Si  est  in  effectu  : 
aut  tunc  est  in  verbis,  aut  in  operibus. 
Si  in  verbis :  aut  in  verbis  peccantibus 
secundum  turpitudinem,  aut  multitudi- 
nem.  Si  secundum  turpiludinem :  tunc 
est  scurrilitas,  c|uando  scilicet  liomo  lo- 
quitur  sicut  scurrse,  qui  turpia  pronun- 
tiare  consueverunt  :  et  prohibetur  ab 
Aposlolo,  ad  Ephes.  v,  i  et  o  :  Omnis 
immunditia,  aut  avaritia,  nec  nominetur 
in  vobis,  sicut  decet  sanctos  :  aut  turpi- 
tudo,  aut  stultiloquium,  aut  scurrililas, 
quae  ad  rem  non  pertinet.  Si  est  in  mul- 
titudine :  tunc  est  multiloquium.  Pio- 
verb.  X,  l'.l  :  In  multiloquio  non  deerit 
peccatum.  Ptolemaeus  in  Proverbiis  : 
«  Sapiens  est  qui  refraenat  linguam 
suam  ne  multum  loquatur,  nisi  cum  de 
Deo  loquitur.  »  Augustinus  in  libro  X  de 
Trinitate :  «  Scio,  Domine,  scriptum 
esse^  quod  in  multiloquio  non  deerit  pec- 
catum :  sed  de  te  loqui  quantumlibet 
homo  loquatur,  propterea  non  est  mul- 
tum,  quia  numquam  est  satis.  »  Si  autem 
est  in  effectu  et  in  opere  :  tunc  est  inepta 
Igetitia.  Et  adhuc  si  est  in  opere  secun- 
dum  quantitatem  cibi  vel  potus  sumpta : 
tunc  est  immundilia,  illa  scilicet  qufe 
est  ex  vomitu.  Isa.  xxviii,  7  et  8  :  Ab- 
sorpti  sunt  a  vino,  erraverunt  i)i  ebrie- 
tate,  nescierunt  videntem,  iynoraverunt 
judicium.  Omnes  enim  mensse  repletx 
sunt  vomitu  sordiumque,  ita  ut  non 
csset  ultra  locus.  Proverb.  xxiii,  29  et 
30 :  Cui  vx  ?  Cujus  patri  vse  ?  Cui  rixx  ? 


394 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Cui  joiese  ?  Cui  siue  causa  vulnera  ? 
Cui  su/fusio  oculonim  ?  jXoune  his  qui 
commorantur  in  vino,  el  sludeni  calici- 
bus  epotandis  ? 

Illa  quce  ponit  Isidorus,  sic  accipian- 
tur  :  Dicitenim,  quodgula  esl  in  comes- 
sationibus  et  ebrielatibus  :  el  constat, 
quod  comessatio  est  in  cibis  qui  ex  mul- 
titudine  inducunt  pigritiam.  Ad  Titum, 
I,  12  :  Crelenses  semper  mendaces,  mal<£ 
beslice,   rentres    pigri.    Cibiis    enim     ex 


qualitate  pigritiam  inducit  et  somnolen- 
liam.  Propter  quod,  I  Petr.  v,  8,  Petrus 
ad  vigilias  exhortans  fratres,  praemisit 
sobrietatem,  dicens  :  Sobrii  estote  et 
vigilate.  Quasi  diceret  :  Si  non  estis  so- 
brii,  vigilare  contra  diabolum  non  pote- 
stis.  Corporis  autem  gravitasrespicit  pi- 
gritiam.  In  pra^habitis  autem  dictum  est 
de  qua  immunditia  intelligitur  :  quia  de 
corporali  et  spirituali,  ut  supra  in  arti- 
culo  de  ebrietate  dictum  est'. 


QU.ESTIO  GXXII. 


De  hixuria. 


Deiude  qufprendum  est  de  luxuria,  de 
qua  quaeremus  duo,  scilicet  de  luxuria  in 
se,  et  de  filiabus  ejus. 


llk^lBRl  PRIUI 


ME.MBRUM  I. 

De  luxuria  in  se 


ARTICULUS  L 

Quid  sit  luxuria  ? 


De  Juxuria  in  se  quferemus  qualuor, 
scilicet  primo  quid  sit  ? 

Et  secundo,  Si  omnis  coitus  soluti 
cum  soluta  sit  peccatum,  el  quantum 
peccatum  ? 

Et  tertio,  De  pollutione  immunda. 

Et  quarto,  De  tactibus  immundis  et 
osculis  et  ampiexibus. 


Ad  primum  proceditur  sic : 

Beda  sic  definit  luxuriam,  dicens : 
«  Luxuria  cst  libidinoste  voluptatis  ni- 
mius  appetitus.  » 

I.  Adhuc,Idcm  sic:  «  Luxuria  estcon- 
cupiscentia  nimiae  experiendse  volupta- 
tis.  )) 

Etvidetur,  quodneutra  istarum  defini- 
tionum  sufficit. 

1.  Dicitur  enim,  Matth.  v,  28:  Omnis 
qui  viderit  miilierem  ad  concupiscendam 
eam,  jam  maechatus    cst    eam   in   corde 


1  Cf.  Supra,  Tract.  XVIII,  Quaest.  121,  Membr.       \,  Art.  4,  Parl.  \. 


IN  II  P.  SL-M.  THKOL    TRAGT.  XVIII,  QUiEST.  122.  393 

siio.  Yidetur  ergo,  quod  visu  commiUi-  Solutio.  Dicendum,  quod  luxurise  vi-     Soiutio. 

lur  luxuria,  et  nontantum  concupiscendo  tium  tripliciter  consideratur,    scilicel   in 

ct  experiendo  voluptatem.  actu,  in  causa,  et  in  occasione.  Tn  aclu  : 

2.  Adhuc,  CluTsostomus  super  idem  tunc  toeda  commixtio  cuni  non  sua  vel 
verbum  dicit  sic  :  «  Non  simpliciter  visum  sao  dicitur  liijiuria.  In  causa  :  tunc  est 
prohibuit  Deus  ne  mulier  videretur,  sed  in  appelitu  experiendae  voluptatis,  qui 
propler  occasionem  adjunctam.  »  Et  ideo  procedit  ex  consensu  rationis.  Et  lioc 
addit  :  «  Ad  concupiscendam  eam.  »  modo  definitur  primis  duabus  definitio- 
Unde  dicit  :  «  Non  ad  hoc  oculos  tibi  nibus.  Et  istis  duobus  modis  laxuria  di- 
fecit  Deus,  ut  per  illos  intruducas  adulte-  citur  mortale  peccatum.  In  occasione 
rium  :  sed  ut  crealuram  videns,  admire-  consideratur,  quando  est  in  oculis.et  in 
ris  creatorem.  »  Ergo  visu  committitur  aliis  signis  quinque  sensuum.  Unde  Ilie- 
luxuria,  ct  non  experientia  voluptaiis  ronymus  ad  Marcellam  :  «  Tactus  et  joci, 
tantum.  risus  et  sibili;,  morituraj  virginitatis  solent 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  Regula  :  esse  principia.  »  Et  sicloquitur  Dominus, 
«  Nec  enim  quando  proceditis,  fceminas  Matth.  v,  28  :  Omnis  qui  viderit  mulie- 
videre  probibemini,  sed  appetere  :  vel  rem  ad  concupiscendum  eam,  quantum 
ab  ipsis  appeti  velle  criminosum  est.  »  scilicet  ad  signum  procedens  iii  actnm. 
Et  posl  pauca  addit  :  «  Qui  enim  in  fie-  Et  hoc  patet  per  Chrysostomuni  in  Ori- 
minam  Ijgit  oculum,  ct  illius  in  seipso  ^i^ia/e  super  idem  verbum  sic  dicentem, 
diligit  fixum,  etiam  intactis  ab  immunda  quod  Dominus  prohibet  visum  :  quia 
violatione  corporibus  fugit  castitas  ipsa  datur  occasio  homini  per  visum  interfl- 
de  moribus.  »  Sed  castitas  non  fugit  de  ciendi  seipsum  per  libidinem  :  et  ideo 
moribus  nisi  per  completam  luxuriam.  addit,  Ad  concupiscendum  eam.  Et  dat 
Ergo  in  visu  est  completa  luxuria,  et  sic  exemplum  Chrysostomus,  sicut  quando 
non  tantuni  est  appetitus  expcriendse  porrigitur  furioso  gladius  ut  seipsum  in- 
voluptatis.  terficiat. 

4.  Adhuc,  Job_,  xxxi,  1 :  Pepigi  fcedus  Et  sic  intelliguntur  omnes  auctoritates 
cum  oculis  meis,ut  ne  cogiiaremquidem  inductae  Augustini,  Job,  et  Threnorum 
de   virgine.    Et    subdit    causam,   infra,  de  oculo. 

y.  12  :  Ig]iis  est  usquc   ad  consumptio-  Et  sic  patet  solutio  ad  tolum. 

nem  devorans,  et  omnia  eradicans  geni- 

mina.  Et  constat,    quod  loquitur  de  ca- 

lore    libidinis  :    et    sic  videtur   per  hoc 

i'xerceri  libidinis  vitium,  quod  est  luxu-  .\IF^inRI    PRnil 

ria  :  et    sic  iterum   delinitiones   inductse 

insufficientes  sunt.  ARTIGULUS  U. 

5.  Adhuc,  Threnorum,  in,  .^1:  Oculus 

meus  .deprsedaius  est  animam  meam  in  Utrum  omnis  coiius  soluti   cum   soluta 

cunctis  filiabus populi  mei.   DepraBdatio  sit  peccatum,    et   cjuantum  peccaium 

animoe  non   fit  nisi   per  actum  mortalis  sit^? 
peccati.  Ergo  videtur,   quod  per    visum 
exercetur    mortale     peccatum    libidinis, 

quod   deprsedatur   animam  :    et    sic    ut  Secundo  quaeritur,  Utrum  onmis  coi- 

prius.  tus   soluti   cum  soluta    sit    peccatum,  et 

quantum  peccatum  sit? 

^  Cf.  ()|ip.  \\.  Alberli.  Comment.  iu  IV  Seii-  liujusoe  iiova?  editionis. 
teiitiarum,    Disl.  XXXJ,  Art.  21.    Tom.    XXX 


396 


D.  ALB.  MAG.   ORD.  PR^D. 


Et  videtur,  quod  non  sit  peccatum. 

J.  Chrysostomus  :  «  Utraque,  scilicel 
tam  ira  quam  concupiscentia,  sunt  na- 
tiva  naturalia.  »  Sed  nativa  naturalia 
non  sunt  peccata.  Ergo  nec  ira,  nec  con- 
cupiscentia  coilus  sunt  peccata. 

2.  Adhuc,  In  principio  Decreti  dicit 
(iratianus,  quod  ■<  naturale  jus  est,  quod 
iiatura  omnia  animalia  docuit,  ut  pro- 
creatio  filiorum,  et  educatio  eoruni.  » 
Procreatio  filiorum  non  est  sine  coitu. 
Ergo  videlur,  quod  coitus  sit  de  naturali 
jul-e.  Et  bonum  naturalis  juris,  in  quo 
consistit  salus  humani  generis  est  bo- 
num  secundum  se  :  bonum  secundum  se 
in  naturali  jure  non  potest  esse  pecca- 
tum,  et  niaxime  mortale  :  coitus  soluti 
cum  soluta  est  tale  bonum :  ergo  vide- 
tur,  quod  non  possit  esse  malum  secun- 
dum  se. 

3.  Adhuc,  In  qualibet  specie  boni 
unum  est  primum  subjectum  boni,  quod 
vocatur  in  generc  bonum,  quod  vesti- 
tum  circumstantiis  et  determinatum 
lorma  virtutis,  efticitur  bonum  in  spe- 
cie:  et  hoc  nihil  aliud  est  quam  actus 
rationalis  et  voluntarius  super  debitam 
materiam,  sicut  in  genere  eleemosvnse, 
dare  indigenli  est  primus  actus,  quia  in- 
digens  propria  maleria  est  donationis : 
qui  si  veslialur  debilis  circumslanliis  et 
determinetur  propria  forma  virtutis,  ut 
fiat  ([uando  debet,  et  ubi  debet,  et  quan- 
tuni  debet,  efhcitur  actus  misericordife 
virtutis  quip  dicitur  elcemosijna.  Coire 
actus  cst  humanus  ratifmabilis  el  volun- 
tarius  :  ejus  propria  materia  est,  quod 
fiat  cum  muliere  soluta  :  ergo  coitus 
soluli  cum  soluta  ad  minus  est  boiiuin  in 
genere  :  ergo  numr|uam  esl  peccatum. 

Sed  contra.        CoNTRA  : 

l.Adllsebr.  xiii,  l:  Fornicalores  cl 
adullcros  judicahil  Deus.  .ludicium 
damnationis  non  est  nisi  pro  mortali 
pcccato.  Ergo  fornicatio  est  moitalc  pec- 
catum. 

2.  Adhuc,  Arlstoteles  in  VII  Elliico- 
rum  dicit,  quod  fornicator  est  pejor  in- 
continente    :     eo     quod     fornicator     in 


toto  corruptus  est  secundum  morem, 
nihil  habous  in  se  non  corruplum  :  in- 
continens  autem  sanam  habet  rationem, 
etsi  vincitur  passione.  Incontinenlia  se- 
cundum  se  malum  est  et  peccatum  mor- 
tale.  Ergo  multo  magis  fornicalio. 

SoLUTio.  Absquo  dubio  et  absque  uMa 
ambiguitate  secundum  iidem  Cathoiicam 
tenendum  est,  quod  concubitus  soluti 
cum  soluta  peccalum  mortale  est,  sicut 
expresse  innuit  Apostolus,  ad  Hebr. 
xiii,  i,  in  aucloritate  superius  inducta. 
Et  propter  hoc  Greeci  qui  dicebant,  quod 
fornicatio  non  esset  mortale  peccatum, 
in  concilio  Lugdunensi  coacti  sunt  hoc 
revocare. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ira  > 
et  concupiscenlia  sunt  nativa,  sed  loge 
urdinabilia  :  qui  ordo  si  corrumpalur  iii 
eis,  peccala  sunt.  Sicut  enim  dicit  Aii- 
stoteies  in  I  Poli/icorum,  homo  naluia- 
liter  animal  civile  est  :  et  sicut  optimus 
omnium  animalium  est,  quando  lege  ci- 
vili  est  ordinalus  :  ita  pessimus  est  om- 
nium  agrestis,  legibus  civilibus  non  or- 
dinatus.  Unde  ira  per  zelum  (quae  ordi- 
nata  est  lege)  bona  est  :  ira  per  vitium 
mala,  propter  corruptioncm  legis  et  or- 
dinis.  Similiter  concubitus  matrimoiiialis 
bonus,  propter  ordinem  legis  et  disci- 
plinae.  Concubitus  vero  soluti  cum  soiuta 
malus  est,  propter  eamdoiii  corruptio- 
nem.  Et  hoc  est  quod  dicit  Apostolus, 
ad  Philip.  iv,  8  et '.)  :  De  Ccftero,  fratres, 
quaecumque  sunl  vera.,  quseeumque  pu- 
dica,  qumcumque  justa,  qusecumque 
sancta,  quiecumque  amabilia,  qu<ecuni- 
que  bonse  famie,  si  qua  virius,  si  qua 
laus  disciplinie,  Jixc  cogilate.  Quse  et 
didicislis,  et  accepistis,  ct  audistis,  et 
vidistis  in  me,  Jisec  agite  :  et  Deus  pacis 
erit  vobiscwn.  Quasi  dicat  :  Quajcumque 
his  disciplinis  non  sunt  ordinata,  mala 
sunt  et  ab  his  abstiiiendum  est. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  naturale  jus 
differt  secundum  dilferentiam  animalium 
participantium  naturam.  Unde  ni  his 
qu.ne  non  parlicipant  ralione,  naturale  est    . 


IN  II  P.   SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QU.i^ST.   122. 


397 


ad  quod  moventur  secundum  impetum 
naturae,  et  non  est  malum  in  eis.  In  ho- 
miiie  autem  cujus  formalis  natura  est 
ratio  et  perfectiva  secundum  speciem, 
naturale  non  potest  esse  peccatum,  sed 
innaturale.  Unde  Damascenus  in  libro 
II  de  Fide  orthodoxa  dicit,  quod  pecca- 
tum  est  recessus  ab  eo  quod  est  secun- 
dum  naturam,  in  id  quod  prff-ter  natu- 
ram  est,  vel  contra  naturam  '. 

Ad  ultimum  dicendum,  quod  mulier 
soluta  non  est  propria  materia  coitus  :  et 
hujus  ratio  est,  quia  sicut  dictum  est, 
homo  est  animal  civile  naturaliter  :  et 
coitus  est  actus  ordinabilis  lege  et  civili- 
tate  :  et  ideo  propria  materia  ejus  non 
potest  esse  nisi  illa  quam  lex  fecit  suam, 
cum  qua  coitus  non  est  peccatum.  Sed 
actus  soluti  cum  soluta  non  habet  le- 
gem,  nec  ordinem  disciplinae.  Ergo  pec- 
catum  est,  et  seniper  mortale. 

Duo  quee  objiciuntur  in  contrarium, 
concedenda  sunt  et  procedunt. 


^IL^IBRl  PRa^ll 


ARTICULUS   III. 


De  pollutione  uucturna,  utruni  scilicet 
(jeneraliter  sit  peccatum^  vel  non  -  ? 


Tertio,  Quperitur  de  pollutione  no- 
cturna,  utrum  scilicet  generaliter  sit  pec- 
catum,  vel  non  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

Dicitur  enim,  Deuter.  xxiii,  10  et  11  : 
Si  fuerit  inter  vos  Jiomo,  qui  nocturno 
pollutus  sit  somnio,  egredietur  ealra 
castra,  et  non  revertetur,  jiriusquam  ad 
vesperam    lavetur    aqua,    ct  post    solis 


occasum  regredietur  ad  castra.  Glossa 
Gregorii  interlinearis  :  «  Nocturno  som- 
nio,  hoc  est,  tenebrosse  cogitationi  con- 
sentiendo  :  egredietur  extra  castra.,  so- 
cietati  Qdelium  se  indignum  esse  judi- 
cans.  Et  non  revertetur,  priusquam  ad 
vesperam,  superato  fervore  ardoris,  la- 
vetur  aqua,  sciiicet  lacrymarum  poeni- 
tentise  :  post  solis  occasum,  tentatione 
scilicet  defervescente  :  regredietur  i)i 
castra,  id  est  consortium  fidelium.  » 
Ha^c  non  tiunt  nisi  pro  mortali  peccato. 
Ergo  videtur,  quod  pollutio  nocturna  sit 
mortale  peccatum, 

Co>T«'^    •  sed  contra. 

Augustinus  ibidem  in  Glossa,  Si  fue- 
rit  inler  vos  homo,  etc.  «  Multa  ponit 
lex  in  sacramentis  et  umbris  futurorum. 
Qusedam  enim  est  in  semine  materialis 
informitas,  quae  formata  corpus  hominis 
reddilura  est  ;  quee  in  signilicationem 
posita  est  vitse  informis  et  ineruditae,  a 
qua  informitate  oportet  doctrinee  forma 
et  erudilione  mundari.  Ideo  illa  purifi- 
catio  prtecepta  est  post  seminis  etfusio- 
nem.  Ha?c  enim  in  somnis  peccatum  non 
est.  Aut  si  quis  Iioc  peccatum  putat, 
non  arbitrans  accidere  nisi  hujus  desi- 
derio  (quod  falsum  est)  numquid  et  so- 
lita  menstrua  foeminarum^  quse  singulis 
mensibus  accidunt,  peccata  sunt?  Quod 
falsum  est.  Quas  lex  prfecipit  expiari 
non  nisi  propter  ipsam  materialem  in- 
formitatem,  quai  facto  conceptu  tam- 
quam  in  cediticationem  corporis  additur  : 
ac  per  hoc  cum  informiler  fluit,  signifi- 
cari  voluit  lex  animum  sine  disciplime 
forma  indecenter  fluidum  ac  dissolutum, 
quem  formandum  signiticat,  cum  fluxuin 
puriticari  imperat.  »  Ex  hac  Glossa  pa- 
tet,  quod  tolum  ad  spirilualia  refertur, 
et  quod  in  soninis  non  lit  peccatum. 

Ulterius  qu£eritur  hic  de  causis  pol-     Quaest. 
lutionum,    quce    ponuntur    in    Decreto, 


'  S.J.  Damascems,  Lib.  II  dp  Kide  orlliodoxci,      tentiarum,  Dist.  iX,  Ait.  iO.  Tom.  XXIX  novte 
cap.  12.  editionis  nostra^. 

-  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  lY  Sen- 


308 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


distinctione  sexla ,  cap.  Testamcutum 
veleris  legis,  ex  Gregorio  in  responsione 
ad  Aiigustinuni  Cantuariensem,  Angliae 
arrhiepiscopuni  :  «  Sed  est  in  eadeni 
illusione  necessaria  valde  discretio,  qure 
subtiliter  pensare  debet,  ex  qua  re  acci- 
dat  menti  dormientis,  Aliquando  enim 
ex  crapula  :  aliquando  ex  naturse  super- 
lluitate  vel  inlirmitate  :  aliquando  ex 
cogitatione.  Et-  quidem  cum  ex  naturse 
superfluitate  vel  inlirmitate  evenerit, 
omnino  hsec  illusio  non  est  timenda  : 
quiahancanimus  nesciens  perlulisse  ma- 
gis  dolendus  est  quam  fecisse.  Cum  vero 
ultra  modum  appetitus  gulse  in  sumen- 
dis  alimentis  rapitur,  atque  idcirco  hu- 
morum  receptacula  gravantur,  habet 
quidem  animus  aliquem  reatum,  non 
tamen  usque  ad  prohibitionem  sacri  my- 
sterii  (hoc  est,  Eucharistiae)  percipiendi, 
vel  missarum  solcmnia  celebrandi  cum 
fortasse  aut  festus  dies  exigit^  aut  exhi- 
beri  mvsterium  (pro  eo  quod  alius  sa- 
cerdos  deest)  ip.-a  necessitas  compellit  : 
nam  si  adsint  alii  qui  implere  myste- 
rium  valeant,  illusio  per  crapulam  facta 
a  perceptione  sacri  mysterii  prohibere 
non  debet,  sed  ab  inimolatione  sacri 
mysterii,  ut  arbitror,  debet  abstinere 
bumiliter.  »  Et  addit  Gregorius  ulterius 
distinguens  :  «  Si  tamcn  dormientem 
turpi  imaginatione  ipsa  illusio  non  con- 
cusserit.  Nam  sunt  quidam  in  quibus  ita 
plerumquc  illusio  nascitur,  ut  corum 
animus  ctiam  in  somno  corporis  posi- 
tus,  turpibus  imaginationibus  non  fcedc- 
tui'.  .»  Oua  in  re  unum  ibi  ostcnditur 
quod  ipsa  mens  rea  omnino  non  sit 
tunc,  sed  suo  judicio  penitus  lihera  : 
^nm  se  et  si  dormienti  corpore  nihil  me- 
minit  vidisse,  tamen  in  vigiliis  corporis 
meminil  se  in  ingluviem  cccidissc  Si 
vero  ex  turpi  cogitatione  vigilanlis  ori- 
tur  illusio  in  mentc  dormientis,  palct 
omnino  reatus  suus  :  videt  enim  ex  qua 
radice  inquinatio  illa  processil  ;  quia 
quod  cogitavit  scicns,  hoc  [»crtulit  ne- 
sciens. 

Qua:-rilur   ergo   hic,  Cum   multae   sirit 


causae  illusionum  sive  poUutionum  no- 
cturnalium,  quse  sit  majus  peccatum,  et 
(juce  minus 


9 


Et  ao  hoc  dicendum,  qnod  illa^  quse 
sunt  ex  parte  animse,  sicut  turpes  ima- 
ginationes,  maxime  peccata  sunt  :  quia 
signa  sunt  prsecedentis  peccati  cui  homo 
consensil  vigilans  in  adspectum  mulie- 
rum.  Sicut  enim  dicitur  in  libro  Thesau- 
ri  occu/li,  qui  cditus  est  a  Pascbali  Ro- 
mano  apud  Constantinopolim,  anno 
Christi  l't,  et  idem  dicit  Aristoteles  in 
libro  de  Somno  et  vigilia,  formce  sensi- 
biles  acceptse  in  vigiliis,  reservantur  in 
thesauro  imaginativse  virtutis  :  et  eadem 
vi  qua  moverunt  vigilantes,  redeuntes 
ad  organa  sensuum  movent  dormientes, 
ct  incitant  vel  ad  libidines,  vel  ad  terro- 
res. 

Propter  (juod  etiam  quidam  anlitjui 
Magistrorum  dicunt,  Prsepositinus  et  sui 
sequaces,  quod  tales  imaginationes  non 
sunt  peccata,  sed  signa  pra-cedentium 
pcccatorum.  Et  addiderunt,  quod  ex 
consensu  scquente  somnium  tale  efficitur 
niMJus  vel  minus  peccatum.  Si  enim 
consentit  ot  vult  in  vigilia  tale  quid 
accidisse  unde  tale  somnium  accidit,  sic 
accidit  ex  peccato  mortali,  adultcrio  sci- 
licet  vel  fornicatione,  et  consensus  se- 
qucns  illud  est  peccatum  mortale.  l']t  isti 
dicunt  quod  pollutio  non  sit  peccatum 
nisi  cx  consensn  qui  post  somnum  im- 
plctur  iu  vigi'an(lo,  et  secundum  quan- 
titateni  illius  consensus  accipit  quanti- 
tatcni  peccali.  Dicunt  etiam,  quod  talis 
[lollutio  initium  habet  in  somnis,  et 
compleiuenlum  ex  consensu  in  vigilan- 
do.  P>x  adhibent  rationem,  quia  menio- 
ri.e  pr;rcedentium  malorum  non  debent 
lieri  in  dclcctationc,  sed  in  m^riore  et 
trislitia.  Isa.  xxxviii,  lo  :  Recogitabo 
tibi  omnes  annos  meos  in  amaritudine 
aninne  mex. 

ILec  solutio  connimatur  per  dictum 
Isidori  in  primo  libro  Scutentiarum,  qui 
sic  dicil  :  «  Mun  est  pecc;itiiin  ([iiando 
nolentes  nocturnis'  imaginibus  illudimur 


Ii\  II  P.  SLIM.  TIIEOL.  TRACT.  XVIII,  QL.^^.ST.   122. 


399 


I 


luxurite  :  sed  tunc  cst  peccatum,  si  ante- 
quam  illudamur,  cogitationis  atTectioni- 
bus  praevenimur.  Luxurice  quippe  ima- 
gines  quas  in  vigilia  getfsimus,  saepe 
dormientiluis  in  animo  apparent,  sed 
innoxiae  sunt  si  non  concupiscendo  oc- 
currunt. 

Adhuc,  Tdem,  ibidem,  «  Qui  noclurna 
illusione  polluitur,  quamvis  extra  me- 
moriam  turpium  cogitationum  sese  prae- 
sentiat  inquinatum,  tamen  hoc  ut  tente- 
tur,  culpse  sua?  tribuat,  suamque  im- 
munditiam  statim  fletibus  tergat.  » 


^IEMBRI  PRnil 


ARTICULUS  IV. 


De  tactibiis  immiindis,  oscidis,  et  am- 
plexihus,  si  sint  peccatn  ?  Et,  De 
differentia  eoriim  ciux  sunt  fornicatio, 
adidterium,  stuprum,  meretricium  si- 
ve  scortum,  sacrilegium,  incestus.  et 
sodomia. 


Quarto,  Quseritur  de  tactibus  immun- 
dis,  et  osculis,  et  amplexibus,  quse  qui- 
dam  dicunt  non  esse  peccatum  :  qui  se 
dicunt  esse  de  novo  spiritu.  Et  est  no- 
vella  hceresis  ex  antiqua  Pelagii  heeresi 
orta. 

I.  Quod  autem  peccatum  sit,  proba- 
tur  : 

1.  Ad  Ephes.  v,  3  et  i,  ubi  Apostolus 
sic  dirit  :  Fornicatin  autem,  et  omnis 
immunditia,  aut  avaritia,  nec  nomiiw- 
tur  in  vobis,  sicut  decet  Sanctos  :  aut 
turpitudo,  Glossa,  «  Tn  osculis  et  am- 
plexibus  :  aut  stultiloquiiwi,  Glossa, 
«  Ut  blanda  verba  :  »  aut  scurrilitas, 
quse  ad  rem  non  pertinet,  Glossa,  «  Quoe 
a  stultis  curialitas  dicitur,  »  sed  mar/is 
(jratiaruni  actio. 

2.  .\dhuc,    Provcrb.    vi,   27   et  seq.  : 


Numqidd  potest  homo  abscondcre  ignem 
in  sinu  suo^  ut  vestimenta  iUius  non  ar~ 
deant  ?  aut  amhidare  super  prunas,  ut 
non  comhurantur  plantse  ejus  ?  Sic  qui 
ingreditur  ad  mulierem  proximi  sui, 
non  erit  numdus  cum  tetigerit  eam. 

3.  Adhuc^  Eccli.  ix,  12  et  13  :  Cum 
aliena  muliere  ne  sedeas  omnino,  nec 
accumhas  cum  ea  supcr  cubitum  :  et 
non  alterceris  cum  illa  in  vino,  etc. 

Constat  ergo,  quod  illa  prohiblta  sunt 
tam  in  Yeteri  quam  in  Xovo  Testamen- 
to  :  nec  potest  assignari  causa,  quare 
prohibita  sunt,  nisi  quia  sunt  ad  libidi- 
nem  incitamenta  et  turpia.  Ista  autem 
peccata  non  possunt  ad  aliud  peccatum 
reduci  nisi  ad  luxuriam.  Sunt  ergo  si- 
gna  et  qusedam  incitamenta  luxuriae. 
Ergo  sunt  peccata. 

4.  Adhuc,  Rhetor  arguit  sufficienter 
ab  adjunctis  sic  :  Tste  est  errabundus  de 
nocte  :  ergo  est  adulter,  vel  fur.  Cum 
ergo  ista  proximius  sint  adjuncta  luxu- 
rise,  ex  his  pofest  argui,  quod  hsec  talia 
faciens  luxuriosus  sit  :  ergo  sunt  pec- 
cata. 

o.  Adhuc  T  ad  Thessal.  v,  22  ;  Ab 
omni  specie  mala  abstinete  vos.  Nec  pot- 
est  negari,  quin  ista  sint  species  mali. 
Ergo  abstinendum  est  ab  eis  :  ergo  sine 
peccato  non  tient,  cum  auctoritate  Apo- 
stolica  prohibita  sint. 

6.  Adhuc,  Ad  hoc  facit  auctoritas  Hie- 
ronvmi  ad  Marceliam  superius  indu- 
cta  :  «  Tactus  et  joci,  et  risus  et  sibili, 
moriturte  virginitatis  solent  esse  prinri- 
pia.  »  Et  quod  morituraj  virginitatis 
principium  est,  videtur  esse  peccatum 
etiam  mortale.  Ergo  videtur,  quod  ista 
sint  etiam  peccata  morlalia. 

7.  Adhuc.  Eccli.  xxvi,  12  :  Fornicatio 
mulieris  in  exlollentia  oculorum,  et  in 
palpebris  illius  agnoscetur.  Si  ergo 
propter  extollentiam  oculorum  reputatur 
mulier  fornicaria  et  fornicationem  con- 
cupiscens,  a  proximioribus  signis  quam 
sit  extollentia  oculorum  multo  magis  re- 
putatur  fornicaria.  T*roximiora  autem 
signa  sunt  amplexus  et  tactus  impudici. 


iOO 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


quam  extollentia  oculorum  :  ergo  ab  liis 
arijuitur  fornicaria  vel  fornicator.  Er^o 
sunt  peccata,  et  ad  mortale  peccalum 
quod  est  luxuria,  inducentia. 

Quaest.  Ultdiuus  quaeritur  dc  differentiis  quae 
assignanlur  a  Sanctis  de  ipso  peccato 
quoe  sunt  fornicatio,  adullcrium,  stu- 
prum,  meretricium  sive  scortum,  sacri- 
legium,  incestus,  sodomia. 

Et  quaeritur,  Quae  sit  ditTerentia  in  liis, 
ex  quo  omnia  ad  luxuriam  reducimtur? 

^suiuiio.  SoLUTio.  Ad  primum  dicendum,  quod 
in  omnibus  signis  quse  inducta  sunt,  pec- 
calum  est  :  et  puto,  quod  ?ignum  morta- 
lis  peccati.  Et  hoc  accipitur  ex  alia  au- 
ctoritate  superius  inducta,  Mattli.  v,  28  : 
Omms  qui  viderit  mulierem  ad  coiicupi- 
scendum  eam,  jam  maechatus  est  eam  in 
corde  suo  :  cum  tamen  visus  sit  signum 
remotum  :  multo  magis  reputatur  jam 
moecliatus  in  corde  a  signo  propinquo. 
Talia  autem  signa  propinquissima  sunt, 
ut  jam  dictum  est,  maxime  propter  di- 
ctum  Augustini  in  Regula  :  «  Cum  si])i 
invicem  cun.spcctu  mutuo  corda  nuntiant 
impudica,  etiam  intactis  ab  immunda 
violatione  corporibus  fugit  castitas  ipsa 
de  mori])Us.  »  Constat  autem,  quod  per- 
emptivum  castitatis  in  moril)Us  peccu- 
tum  mortale  est  :  ergo  talia  sunt  peccata 
mortalia.  Et  iiiducit  Augustinus  iilud 
Proverbiorum,  xv,  2G  :  Abominatio  Do- 
mini  cogitationes  malx. 

Lnde  omnia  adducta  procedunt  sicut 
adducta  sunt. 

Et  per  hoc  patet  solutio   ad  primam 
partem  qutestionis. 

Ad  queest.  Al)  .sKClNDl :.M  qua.^siluiu  dirciiduMi, 
quod  diflerentia  est  inter  ea,  htec  scilicet 
secundum  dicta  Sanctorum,  quod  forni" 
catio  est  quando  solutus  cognoscit  solu- 
tam  abusu  naturali.  Adulteriuin  quo 
conjugaiis  tiiorus  ^  ioiatur.  Unde  dicitur 
aduiterium  ad  alienum  tliorum  accessus. 
>>tupru)n.  autem  est,  ut  dicit  Hieronynius, 
quando  virginalis  integritas   per  concu- 


bitum  dissipatur.  Meretricium  vero,  ut 
idem  dicit,  quando  aiiqua  vel  aliquis  e 
locatione  corporis  turpe  lucruiii  insequi- 
tur.  Et  propter  hoc  etiam  dicitur  scor- 
tum  :  quia  turpissimum  est,  cum  dicat 
Aristoteies,  quod  meretrix  melior  est 
quam  fornicatrix  :  quia  fornicatrix  nihil 
boni  liabet,  nec  in  ratioiie,  nec  in  corde  : 
meretrix  auteui  ad  atiquid  boni  intendit, 
pretium  scilicet.  UndeDominus,Ezechiel. 
XVI,  34,  dicit  improperando  :  Factum  est 
in  te  contra  consuetudinem  mulierum  in 
fornicationibus  suis,  et  post  te  non  erit 
fornicatio  :  in  eo  enim  quod  dedisti  rner- 
cedes,  et  non  accepisti,  factum  est  in  te 
contrarium.  Fornicalrix  enim  ob  lioc 
dicla  est,  quod  antiquitus  non  habe- 
bant  privatam  familiam,  sicut  dicitur  in 
II  Ethicorum  :  et  propter  hoc  ne  abute- 
rontur  Fe  [)eccato  contra  naturam  ])er 
moUitiem  tangentes  seipsos  :  cum,  sicut 
dicitur  in  III  Physicorum,  propter  coii- 
fricationem  continue  equitantes  in  e([uis 
maxime  titillant  ad  iibidinem,  peimilte- 
batur  ab  antiquis,  quod  occurrerent  eis 
puellse  vagae,  quae  sub  fornicibus,  id  est, 
arcubus  triumphalibus  supponebant  se 
eis  :  et  propter  hoc  fornicatio  a  fornice 
dicta  est.  Sacrilegium  autem  licet  com- 
muniter  dicatur  laesio  communis  sacrae 
rei,  tamen  in  specie  luxuriae  dicilurcoi- 
tus  cum  moniali  et  clerico  vel  alia  con- 
secrata  persona.  quee  voto  castitatis  est 
obligata.  Incestus  vero  est  violalio  ])er- 
sona>  vel  sanguine  vel  aflinitate  conjun- 
ctse.  Sodomia  est  peccatum  contra  natu- 
ram,  masculi  cum  masculo,  vel  foeminae 
cum  foemina.  De  quo  dicitur,  ad  Uoman. 
1,  20  et  27  :  Tradidit  illos  Deus  in  pas- 
sionem  ignominix,  scilicetut  faciant  qufe 
non  conveniunl.  Nam  fmnincP  eorum 
niutacerunt  naturalem  usum,  in  tum 
usum  qui  est  contra  naturam.  Simililer 
autem  et  masculi,  relicto  naturali  usu 
faemime,  exarserunt  in  desideriis  suis  in 
invicem,  masculi  in  masculos  turpiiiidi- 
nem  operantcs,  el  mercedem  quam  opur- 
tuil  crruris  sui  in  sciJietij>sis  rccipien- 
tes. 


IN  II  F.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XVIII,  QLI.^ST.  122. 


401 


Si  qua?ratur,  Quod  istoruiii  sit  mnjus 
peccatum? 

Dicendum,  quod  deformitas  omnium 
peccatorum  mensuratur  tribus,  scilicet 
gratia,  ratione,  et  natura.  Et  illud  quod 
est  contra  gratiam,  rationem  etnaturam, 
maximum  est,  sicut  est  sodomia.  Quod 
autem  est  contra  gratiam  et  rationem, 
post  hoc  majus  est,  sicut  adulterium  : 
quod  sicut  dicit  Hieronymus,  secundum 
locum  tenet  in  poenis.  In  aliis  autem 
quantitas  peocati  est  secundum  quantita- 
tem  boni  quod  privat.  Unde  stuprum 
majus  est  quam  fornicatio,  et  sacrilegium 
et  adulterium  :  minimum  autem  meretri- 
cium  et  fornicatio  :  nullum  autem  pecca- 
tum  concubitus  matrimonialis.  Sapient. 
III,  13  :  Felix  est  sferilis,  et  incoinqui- 
nata,  qux  nescivit  thorum  in  delicto, 
hahebit  fructum  in  respectione  anima- 
rum  sanctarum. 


MEMBRUM  II. 

De  filiabus  luxurise. 


Deinde,  Qugeritur  de  filiabus  luxurige, 
quse  secundum  Gregorium  octo  sunt,  hge 
scilicet,  caecitas  mentis,  inconsideratio, 
inconstantia,  prsecipitatio,  amor  sui, 
odium  Dei,  afFectus  praesentis  saeculi, 
desperatio  futuri. 

Secundum  Isidorum  autem  sunt  qua- 
tuor,  scilicet  turpiloquia,  scurrilia,  ludi- 
cra,  stulliloquia. 

Numerus  autem  Gregorii  sic  accipitur  : 
Luxuria  enim  ligamentum  quoddam 
mentis  sive  spiritus  est.  Plato  autem  in 
tria  dividit  mentem,  ut  dicit  Aristoteles 
in  libro  de  Laudabilibus  bonis,  scilicet 
in  rationalem,  irascibilem,  et  concupi- 
scibilem.  Si  ergo  impedimentum  est  ra- 
tionis  :  tunc   est  csecitas  jnentis.    Et  pro- 


pter  hoc    ab     antiquis    idolum   libidinis 
cpecum  pingebatur.  Unde  versus  : 

Omnis    amor    coecus,    non    est    anior    arbiter 

[aequus. 
In  defornie  pecus  congerit  omne  decus. 

Et  dicitur  in  Ovidio,  quod  regina  ama- 
bat  quemdam  cui  inerat  grande  malum 
stillantis  ocelli.  Et  sic  csecitas  mentis  est 
in    ratione   secundum   privationem   veri 
habitus,  qui  iiluminare  deberet  rationem 
ad  recte  videndum  quid  amaret  vel  quid 
non  amaret.  Undeper  oppositum  dicitur, 
Eccli.  xxiv,  24,  de  sapientia  :   Eyo  ma- 
ter  pulchrse  dilectionis.  Pulchra  enim  di- 
lertio  est,  quae  scit  quid  amet,  et  propter 
quid  amat.  Si  autem  est  in  ratione  se- 
cundum  aclum  rationis  qui  est  conside- 
rare  :  tunc  est    inconsideratio,  a  priva- 
tione  talis  actus  dicta.  Amor  enim  ita  li- 
gat  mentem,  quod  non  considerat  quid 
vel  qualiter  amet.  Et  hoc  est  quod  dici- 
tur,  Osee,  iv,   11  :  Fornicatio,  et  vinum, 
et  ebrietas  auferunt  cor.  Et  ibidem  paulo 
post,  y.  12    :   Spiriliis  enim  fornicatio- 
num  decepit  eos.  Si  autem  est  in  concu- 
piscibili  secundum  quod  reg^itur  a  ratio- 
ne  :   tunc   est  inconstantia  :    quia  tunc 
privatur  regimine  rationis  :  et  efticitur 
concupiscibilis  diffluens  circa  concupisci- 
bilia  et  inconstans.Proverb.vii,6  et  seq.: 
De  fenestra  enim  domus  mese  per  cancel- 
los  prospexi  :  et  video  parvulos,  et  coH' 
sidero  vecordem  juvenem,  qui  transit  per 
plateas  juxta  angulum,   et  prope  viam 
domus  illius,  hoc  est,  mulieris  garrulae, 
(jraditur  :  in  ohscuro,  advesperante  die, 
hoc  est,  quando  obscuratur  lumen  ratio- 
nis_,    m  Jioctis  tenebris  et    caligine.    Et 
ecce  occurrit  illi  mulier  ornatu  meretri- 
cio,  prseparata  ad  capiendas   animas   : 
garrula  et  vaga,  quietis  impatiens,   nec 
valens  in  domo  consistere  pedibus  suis, 
id  est,    infra  metas  menlis    :   quod  pro- 
prium    est    inconlinentis,   ut    dicitur   in 
septimo    Ethicorum.    Incontinens    enim 
est,  ut  ibidem  dicitur,  qui  omni  passione 
extruditur  exlra  mrtas  mentis.   Et  addit 

26 


i02 


n.  ALB.  MAG.  ORD.  PH.™. 


Salomon,  yy.  12  et  seq.  :  Nimc  foris, 
nunc  in  plateis,  lumc  juxta  angulos  in- 
sidians.  Appre/iensumque  deosculatur 
juvenem,  et  procaci  vultu  blanditur,  di- 
cens  :  Victimas  pro  salute  devovi,  hodie 
reddidi  vota  mea  :  idcirco  efjressa  sum 
in  occursum  tuum,  et  reperi.  Intexui  fu- 
nibus  lectulum  meum,  stravi  tapetibus 
pictis  ex  yEgypto  :  aspersi  cubile  meum 
myrrha,  et  aloe,  et  cinnamomo.  }^eni, 
inebriemur  uberibus,  ei  fruamiir  cupitis 
nmplexibus  donec  illucescat  dies.  Si  au- 
tem  ost  in  irascibili  secundiim  defectum 
reg^iminis  rationis  :  tunc  esi  prcecipitatio 
in  verbis  et  in  factis.  Et  si  esttam  in  con- 
«upiscibili  quam  in  irascibili  secundum 
ordinem  ad  inferiora  :  tunc  est  amor  sui. 
Et  si  est  secundum  aversionem  a  supe- 
riori,  quse  semper  sequitur  indebitam 
conversionem  ad  inferiora  :  tunc  est 
odium  Dt^i.  Si  vero  est  secundum  inde- 
bitam  conversionem  ad  exteriora  :  tunc 
est  amor  sssculi  j)rsesentis.  Et  quia  amor 
saeculi  praesentis  averlit  a  spe  fuluri,  pro- 
pter  hoc  ultima  tilia  esi  desperatio  futuri, 
qufe  nascitur  ex  libidinosa  concupiscen- 
tia  [(rtesentium.  Et  propter  hsec  et  alia 
pericuki  qute  a  luxuria  oriuntur,  dicit 
Aj)Ostolus,  I  ad  Corinth.  vi,  18  :  Fugite 
fornicationem.  Omne  peccatum  quod- 
cumque  fecerit  homo,  extra  corpus 
esl  :  qui  autem  fornicatur ,  in  corpus 
simm  pjeccat,  id  est,  in  roinmaculatio- 
nem  proprii  corporis. 

Numerus  autem  carum  (juas  ponit  Isi- 
dorus,  arcijtitur  a  signis,  qua?  aut  sunt 
in  verbis,  aut  in  factis.  Si  in  verbis  : 
tunc  est  turpiloquium  :  quia  luxuriosi 
libenter  de  turpibus  loquuntur.  Si  autem 
in  factis  :  tunc  est  scurrilitas,  quando  ad 
modum  srurrarum  turpitei'  se  sibi  invi- 
cem  exhibent  amantes.  II  Regum,  vi,  20, 
dixit  Michol  ad  David  :  Quam  gloriosus 
fuit  hodie  rex  Israel,  discooperiens  se 
ante  ancillas  servorum  suorum,  et  nuda- 
tus  est  quasi  si  nudetur  unus  de  scurris .' 


Si  autem  est  in  ludis  (juibus  praecipue 
occupantur  luxuriosi  et  molles  :  tunc  est 
ludicra.  Unde  in  VII  Ethicorum  dicitur 
quod  lusivus  est  mollior  et  pejor  incon- 
tinente.  Adhuc  si  est  in  verbis  inconstan- 
tibus  :  \\mc  esi  stuI/i/oqui2(m.  Isa.  xxxu, 
6  :  Stultus  fatua  loquetur  :  quia  non 
frcPnatur  fraeno  sapientiae. 


Sumiiia    sepleiii  vUioriim   capila- 
liiim  8eeiiiicliim  Gregoriiim. 


Sed  quia  hsec  summa  fit  pro  fratribus 
legentibusetdisputantibus,  qui  non  sem- 
per  habent  copiam  originalium,  placuit 
verba  Gregorii '  interponere  de  septem 
vitiis.  Dicit  enim  sic  :  «  Exliortationes 
ducum,  et  ululatum  exercitus^.  Tentan- 
tia  quippe  vitia,  quae  invisibili  proelio 
contra  nos  regnanti  super  se  superbiae 
militant  :  aha  more  ducum  prseeunt,  alia 
more  exercitus  subsequuntur.  Neque 
enim  culpae  omnes  pari  accessu  occupant. 
Sed  dum  majores  et  paucae  neglectam 
mentem  praeveniunt,  minores  et  innu- 
merse  ad  illam  se  catervatim  fundunt. 

«  Ipsanamque  vitiorum  regina  super- 
bia,cum  devictum  plene  cor  ceperit,mox 
illud  septem  principalibus  vitiis  quasi 
quibusdam  suis  ducibus  devastatum  tra- 
dit.  Ouos  videlicet  duces  exercitus  se- 
(juitur  :  quia  procul  dubio  ab  eis  impor- 
tunre  vitiorum  multitudines  oriuntur. 
Quod  melius  ostendemus,  si  ipsos  duces 
atque  exercitum  specialiter,  ut  possu- 
mus,  enumerando  proferamus.  Radix 
quipjie  cuncti  mali  superbia  est,  de  qua 
Scrijttura  tostante  dicitur  :  Initium  om- 
nis  peccali  superbia  est^.  Primse  autem 
ejus  soboles.  septemnimirum  principaha 
vitia,  de  hac  virulenta  radice  jiroferun- 
tur,  scilicet  inanis  gloria,  invidia,  ira, 
tristitia,    avaritia,  ventris   ingluvies,   lu- 


«  S.  Greoop.iu^  Mag.nl?,  Lib.  XXXI  Moraliuui,  *  Job,  xxxix,  %\. 

cap.  31.  '  EccH.  x,  15. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XVllI,  QU.EST.    122. 


i03 


xuria.  Xam  quia  his  septem  superbiae 
vitiis  uos  captos  doluit,  idcirco  Redem- 
ptor  noster  ad  spirituale  liberationis 
prcelium  spirilu  septiformis  gratise  ple- 
nus  venit. 

«  Sed  habent  contra  nos  heec  singuki 
exercitum  suum.  De  inani  gloria  inobe- 
tlientia,  jactantia,  hvpocrisis,  contentio- 
nes,  pertinaciee,  discordiae,  et  novitatum 
pra?sumptiones  oriuntur.  De  invidia 
odium,  susurratio,  detractio.  exsultatio 
in  adversis  proximi,  afflictio  autem 
in  prosperis  nascitur.  De  ira  rixiT,  tu- 
mor  mentis,  contumeliee,  clamor,  indi- 
gnatio,  blasphemiae  proferuntur.  De  tri- 
stitia  malitia,  rancor,  pusillanimitas,  de- 
speratio,  torpor  circa  praP('epta,  vagatio 
mentis  erga  illicita  nascitur.  De  avaritia 
proditio,  fraus,  fallacia,  perjuria,  iuquie- 
tudo,  vioientiee,  et  contra  misericordiam 
obdurationes  cordis  oriuntur.  De  ventris 
ingluvie  inepta  ki^titia,  scurrilitas,  im- 
munditia,  multiloquium,  hebetudo  sen- 
sus  circa  intelligentiam  propagantur.  De 
hixuria  cai^citas  menlis,  inconsideratio, 
inconstantia,  pra?cipitatio,  amor  sui, 
odium  Dei,  affectus  praesentis  seculi, 
horror  autem  vel  desperatio  futuri  gene- 
ratur. 

«  Quia  ergo  septem  principalia  vitia 
tantam  de  se  vitiorum  multiludinem  pro- 
ferunt,  cum  ad  cor  veniunt  quasi  subse- 
quentis  exercitus  catervas  trahunt.  Ex 
quibus  videlicet  septem,  quinque  spiri- 
lualia,  duo  carnaHa  sunt.  Sed  unumquod- 
que  eorum  lanta  sibi  cognatione  jungi- 
tur,  ut  non  nisi  unum  de  altero  profe- 
ratur.  Prima  namque  superbite  soboles 
inanis  est  gloria,  quse  dum  oppressam 
mentem  coiTUperit,  mox  invidiam  gignit  : 
quia  nimiruui  (him  vani  nominis  poten- 
tiam  appetil,  ne  quis  hanc  alius  adipisci 
valeat,  tabescit.  Invidia  quoque  irarn  ge- 
nerat  :  (juia  quanto  interno  livoris  vul- 
nere  aniraus  sauciatur,  tanto  etiam  man- 
suetudo  IranquiiUtatis  amittitur  :  et  quia 
quasi  dolens  menibrum  tangitur,  idcirco 
opposilae  actionis  manus  velut  gravius 
pressa   sentitur.   Ex  ira  quoque  trislitia 


oritur  :  quia  lurbata  mens  quo  se  inor- 
dinate  concutit,  eo  addicendo  confundit  : 
et  cum  dulcedinem  tranquiilitatis  amise- 
rit,  nihil  hanc  nisi  ex  perturbatione  sub- 
sequens  moeror  pascit.  Tristitia  quoque 
ad  avaritiam  derivatur  :  quia  dum  con- 
fusum  cor  bonum  laetitise  in  semetipso 
intus  amiserit,  unde  consolari  debeat  fo- 
ris,  queerit,  et  tanto  magis  bona  exterio- 
ra  adipisci  desiderat,  quando  gaudiura 
non  habet  ad  quod  inlrinsecus  recurrat. 
Post  haec  vero  duo  carnalia  vitia,  id  est, 
ventris  ingluvies  et  luxuria  supersunt. 
Sed  cunctis  liquet,  quod  de  ventris  in- 
giuvie  luxuria  nascitur,dum  in  ipsa  dis- 
tributione  membrorum  ventri  genitalia 
subnixa  videantur.  Unde  dum  unum  inor- 
dinate  reficitur,  aliud  procul  dubio  ad 
contumelias  excitatur. 

«  Bene  autem  duces  exhortari  dicti 
sunt,  exercitus  ululare  :  quia  prima  vitia 
deceplaj  menti  quasi  sub  quadam  ratio- 
ne  se  inserunt,  sed  innumera  quae  se- 
quuntur,  dum  hanc  ad  ornnem  insaniam 
protrahunt,  quasi  bestiali  more  confun- 
dunl.  Inanis  namque  gloria  devictum  cor 
quasi  ex  ratione  solet  exhortari,  cum 
dicit  :  Debes  majora  appetere,  ut  quo 
potestate  valeas  multos  excedere,  eo 
etiam  valeas  et  pluribus  prodesse.  In- 
vidia  quoque  deviclum  cor  quasi  ex  ra- 
tione  solet  exhortari,  cum  dicit  :  In  quo 
illo  v(4  illo  minor  es  ?  Cur  ergo  eis  vel 
aequalis  vel  superior  non  es  ?  Quanta 
vales  qua?  ipsi  non  valent  ?  Non  ergo 
tibi  aut  superiores  esse,  aut  etiam  sequa- 
les  esse  debent.  Ira  etiam  devictum  cor 
quasi  ex  ratione  solet  exhortari,  cum 
dicit  :  Quae  erga  te  aguntur,  a?quanimiter 
ferri  non  possunt  :  imo  ha^c  patienter 
tolerare  peccatum  est  :  qui«  etsi  non  eis 
cuni  niagna  exasperatione  resislilur,  cou- 
tra  te  deinceps  sine  mensura  cumulantur. 
Trislitia  devictum  cor  quasi  ex  ratione 
solet  exhortari,  cum  dicit  :  Quid  habes 
unde  gaudeas,  cum  lanta  mala  de  proxi- 
mis  portas  ?  Perpende  cum  quo  mcerore 
omnes  intueudi  sunt,  qui  in  lanto  circa 
te  amaritudinis  feile  veituntur.  Avaritia 


40  i 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


quoque    devictura    aniraum     quasi     ex 

ralione  solet  exliortari,  cura  dicit  :  Valde 

sine  culpa   est,  quod   quoedam   habenda 

concupiscis,  quia  non  multiplicari  appe- 

tis,  sed  egere  pcrtimescis  :  et  quod  male 

alius  retinet,  ipse  melius  expendis.  Yen- 

tris  quoque  ingluvies  devictum  cor  quasi 

ex  ratione  exliorlari    solet,   cura   dicit   : 

Ad  esum  Deus  omnia  raunda  condidit  : 

et    qui  satiari   cibo    respuit,  quid   aliud 

quam  muneri  concesso  contradicit  ?  Lu- 

xuria  vero  devictum  cor  solet  exhortari 

quasi  ex   ratione,  cum   dicit  :  Cur  te  in 

voluptate  tua   non  dilatas,    cum  quid  te 

fccquatur  ignoras  ?  Acceptum  terapus  in 

desideriis  perdere  non  debes  :  quia  quam 

citius  pertranseat  nescis.  Si  enim  raisceri 

Deus  horainera  in  voluptate  coilusnollet, 

in  ipso  humani  generis  exordio   mascu- 

lum  et  foeminam  non  fecisset. 

«  Haec  est  ducum  exhortatio,  quae 
dum  incaute  ad  secretum  cordis  admit- 
titur,  familiarius  iniqua  persuadet. 
Quara  videhcet  exercitus  ululans  sequi- 
tur  :  quia  infelix  anima  semel  principa- 
libus  vitiis  capta,  de  multiplicatis  iniqui- 
tatibus  in  insaniam  vertitur,  ferali  jam 
iramanitate  vastatur.  Sed  miles  Dei  qui 
solerter  praevidere  vitiorum  certamina 
nititur^    bollum   procul    odoratur  :  quia 


mala  pra?sentia  quid  raenti  pert^uadere 
valeant,cogitatione  sollicita  respicit.  Ex- 
hortationem  ducum  naris  sagacitate 
deprehendit  :  et  quia  longe  praesciendo 
subsequentiura  iniquitatum  confusionem 
conspicit,  quasi  ululatum  exercitus  odo- 
rando  cognoscit. 

«  Igitur  quia  prcedicatorem  Dei  vel 
queralibet  spiritualis  certaminis  militem 
descriptum  equi  narratione  cognoviraus, 
nunc  euradera  iteium  in  avis  signitica- 
tione  videamus.  »  Et  sequitur  aliud. 

Sed  est  hicattendendum,  quod  videtur 
beatus  Gregorius  dicere,  quod  quodlibet 
vitium  capitale  potest  oriri  ex  alio.  Kx 
quo  quidam  volunt  arguere  et  male, 
quod  quodhbet  vitiura  est  mater  alte- 
rius,  et  quodlibet  illia.  Quia  mater  non 
dicitur  quodlibet  vitium,  ex  quo  quo- 
cumque  modo  oritur  aliud,  sed  ex  quo 
secundum  lormam  matris  orilur  aliud. 
Forma  autem  haec  est,  quod  mater  et 
filia  conformes  sunt  in  forma  sicut  et  in 
natura  sunt  :  el  sic  de  superbia  ortae 
sunt  spirituales  filiae  superbiae  :  el  quae 
ex  invidia,  sunt  filiae  invidiae,  et  sic  de 
aliis.  Et  qualiter  hoc  sit,  satis  ostensum 
est  in  praehabitis. 


IN  II  F.  SUM.  THKOL.  TKACT.  XIX. 


405 


TRACTATUS  XIX. 


DE   PECCATIS    QUiE   A   PRIVATIONE    AGTUS 

DENOMINANTUPi. 


I 


Ueinde,  Quaeritur  de  hoc  quod  tractat  Magister  in  eadeni  distinctione 
XXXV  libri  II  Sententiarum,'m  illo  capitulo,  Peccatum  vero^  id  est  culpa, 
proprie  animse  corruptio  est^. 

In  quo  etiamdicit,  quod  peccalum  est  actus  malus  inlerior  vel  exterior. 
Quod  satis  planum  est  in  peccato,  quod  dicitur  commissionis  peccatum  : 
sed  in  peccato  omissionis,  negligentise,  et  ignorantiee,  non  est  ita  planum: 
quia  potius  denominantur  a  privatione  actus  quam  a  positione. 

Etideo  oportet  hic  queerere,  Quid  sit  omissio  sive  delictum  ? 

Quid  sit  negligentia  ? 

Quid  ignorantia  ? 

Et,  Qualiter  sint  peccata  ? 

Et,  Qualiter  sit  in  eis  malum  ? 


•  II  Sententiaruiii,  Dist.  XXXV,  cap.   M.  Cf.  editionem  nostram    Opp.  B.  Aiberti,  Tom.  X.XVII, 
Jpag.  577. 


40« 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.^.D. 


QUiESTIO  CXXIfl. 


lle   oinissioiH',  ne^ii^-enlia.  el   i^iioranlia. 


ME.MHRL^[    L 

Quid  sit  omissio  sive  delichtm  ? 


Qu.TRiTUR  ergo  primo,  Quid  sit  omis- 
sio  sive  deliclum  ? 

Videlur  enira  omissio  sive  deliclum 
esse  in  omni  peccato  mortali  :  quia 

1.  In  omni  peccato  mortali  derelinqui- 
tur  summum  bonum.  Unde  Augustinus 
in  libro  de  Natiira  honi  :  «  Pcccatum 
non  est  appetitio  rcrum  malarum  (quia 
nulla  res  per  se  mala  :  quia  bonum  et 
ens  convertuntur  :  unde  quod  est,  bo- 
num  est)  sed  desertio  est  melionim. 
Deseritur  enim  bonum  incommuta- 
bile  '.  ))Videtur  i,uitur,  quod  omne  pecca- 
tum  sit  delictum  sive  omissum. 

2.  Adhuc,  Isa.  i,  i,  generaliter  dicitur 
de  peccatoribus  :  Dereliquerunt  Domi- 
num,  hlasphemaverunt  sanclum  Israel, 
ahalienati  sunt  retrorsum.  Et  Jerem.  ii, 
13  :  Duo  mala  fecit  populus  meus  :  me 
dereliquerunl  fontem  aquaevivae^  et  fode- 
runt  sihi  cisternas,  cisternas  dissipatas, 
qux  continere  non  valent  aquas.  Erg^o  vi- 
detur,  quod  omissum  non  separatur  a 
commisso,  sed  in  uno  et  eodem  illa  pec- 
cata  sunt. 

3.  Adhuc,  Qui   relinquit   quod   facere 


debet  et  teuctur,  hoc  non  videtur  tieri 
nisi  circa  abud  occupetur  ad  quod  non 
tenetur,  sicut  qui  derelinquit  castitatem 
et  foruicalur,  ex  lioc  scilicet  derelinquit 
castitatem,  quia  circa  delectabilia  forni- 
cationis  occu[)atur.  Et  ideo  videtur,  quod 
in  eodem  sit  delictum  et  commissum, 
et  haec  duo  perficiant  unum  pecca- 
tum. 

4.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de 
Perfectione  justitise  :  «  Duobus  modis, 
ni  fallor,  constat  omne  peccatum  :  si  aut 
tiani  quae  prohibenlur,  aut  illa  non  fiant 
quae  jubentur.  In  omni  peccalo  morlali 
fit  quod  prohibelur,  et  non  fit  quod 
jubetur.  »  Ergo  videtur,  quod  commis- 
sum  et  omissum  sint  in  omni  peccato 
mortali,  nec  ex  opposito  dividant  pec- 
cata. 

CoNTRA  :  sedi 

Duie  sunt  partes  justitioe  :  decHnare  a 
malo,  el  facerc  bonum.  Ergo  per  oppo- 
situm  etiam  erunt  duse  partes  injustitiae, 
scilicet  declinare  a  bono,  et  lacere  ma- 
lum^  quce  ex  opposito  dividant  omnem 
injustitiam,  id  est,  omne  peccatum.  Ergo 
videlur,  quod  commissum  et  omissum 
non  sint  in  omni  peccato,  sed  diversae 
species  peccatorum. 

Qlod  si  concedatur  :  tunc  quseritur, 
quod  istorum  sit  majus  peccatum  ? 

Et  videtur,  quod  aequale. 

Levitic.  vn,  7  :  Sicut  pro  peccato  of- 
fertur  hostia,  ita  et  pro  delicto  utriusque 


*  S.  Acr,i:=TiNr^,  Lib.   de   Natura   boni,  cap.      34. 


IN  II  P.  SUM.  THKOL.  TRACT.  XIX,  QC.EST.   123. 


407 


conira. 


iutio. 


hostise  lex  iina  erit.  Si  ergo  uiia  expiatio      tur  in  affirmativa  et  negativa.  Et  contia 
est  per  hostiam  utriusque,  videtur  quod     aftirmativa  est  delictum,  et  contra  nega- 
ffiqualis  sit  utriusque  et  delicti   et  com-     tiva  commissum. 
missi.  Et  sic  patet  solutio  ad  primam  parlem 

CoNTRA  :  quaestionis  :  quia  auctoritates  primo  in- 

In  parte  justitise   (quae  est  facere  bo-     ductffi    intelligunlur    de     delicto    stricte 
num  et  declinare  a  malo)   multo  majus     accepto. 
est  facere  bonum,  quam  declinare  a  ma- 

lo  :  quia   declinare  a  malo   non  liberat         Ad  altud  quod   quseritur,   Quod  isto-  Ad  qufeat. 
nisi  a  poena,  facere  bonum  confert  prae-     rum  sit  majoris  reatus  ? 
mium  :  ergo    in   parte   injustiti»  multo         Dicendum,   quod  pro    certo    commis- 
majus  est  facere  malum,   quam  omiltere     sum  majoris   reatus  sit  quam    delictum 
bonum  :  et  ita  majoris  reatus  est  commis-     secundum  se. 

sum  quam  delictum.  Ad  hoc  autem   quod  objicitur,    quod 

eadem  est  expiatio  utriusque,  dicendum 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  delictiim  in     quod  eadem  est  in  communi,  sed  in  spe- 
sacra  Scriptura  a  Sanctis  tripliciter  acci-     ciali  nullo  modo. 
pitur.  Quod   vero    in    contrarium    objicitur, 

Super  illud  Psalmi  xviii,  13  et  14  :  procedit. 
Delicla  quis  intelUgit  ?  Ah  occultis  meis 
munda  me,  et  ab  alienis  parce  servo  tuo : 
dicit  Glossa,  quod  «  delicta  sunt  propria 
et  occulta  :  commissa  autem  qu»  in 
Deum  et  proximum  committuntur,  »  Et 
sic  occultum  peccatum  deliclum  dicitur, 
et  est  minoris  ponderis  quam  commis- 
sum,  quod  est  manifestum. 

Aliquando  dicitur  delictum  communi- 
ter,  et  aliquando  stricte.  Communiter 
quando  derelinquitur  Deus  sive  sum- 
mum  bonum,  sicut  est  in  omni  peccato 
mortali.  «  In  omni  enim  peccato  morlali, 
ut  dicit  Augustinus  in  libro  de  Doctrina 
Christiana,  derelinquitur  summum  bo- 
num,  et  fit  conversio  ad  bonum  commu- 
tabile    conlra    praeceptum     divinum.    » 


MEMBRUM  II. 

Quid  sit  negliyentia  ?  et,  Utrum  sit 
indifferens  peccatum,  vel  veniale,  vel 
mortale  ? 


Secuxdo  qua?ritur,  Quid  sit  negligen- 
tia? 

Et  videtur,  quod  non  sit  vitium  per 
suum  oppositum  :  quia 

1.  Si  ipsum  est  vitium,  oppositum 
suum  quod  est  diligentia,  esset  virtus  : 


Stricte  dicitur,  quando  coarctata  signifi-  et  hoc  non  est  verum,  sed  est  dispositio 
catione  arctatur  ad  acturn  praecepti  aftlr-  concomitans  omnem  actum  virtutis  :  er- 
malivi,    quod    fiat    et    non    fit,    ut  dare     go  negiigentia  non  est  vitium,  sed  dispo- 


eleemosynam  indigenti,  quod  non  tit  : 
honorare  parentes,  quod  non  fit,  et  sic 
de  aliis  :  quia  delictum  est  contra  prae- 
ceptum  affirmativum  secundum  Augusti- 
num. 

Commissum  autem   est  contra  praece- 
ptum  negalivum.   Et  sic  commissum  et 


sitio  concomitans  actus  peccatorum. 

2.  Adhuc,  Dicit  Philosophus  inIIZ7//</- 
corum,  quod  prohceresis  est  habitus 
electivus  rectani  faciens  electionem. 
Huic  aulem  opponitur  negiigentia, 
quando  aliquis  non  recte  eligit,  nec  est 
diliuens    circa    electionem.    Prohaeresis 


delictum  duo  sunt  peccata  divisa,  quae  vero  est  dispositio  circa  actum  rectae 
dividunt  omne  peccatum  in  delictum  et  electionis.  Ergo  negligentia  est  dispo- 
commissum,  sicut  et  praecepta  dividun-      sitio   mala    circa  aclum  peccatorum  in 


408 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Sed  conira, 


eligendo  lUdle,  sive  omissionis  leetse 
electionis  :  et  sic  videtur,  quod  non  sit  in 
generevitii,  seJ  dispositio  lantum. 

CONTRA     : 

1.  Jerem.  xlviii,  10  :  Maledicliis 
qui  facit  opus  Domini  fraudulenter, 
ei  maledictus  qui  prohibet  gladium 
suum  a  sanguine.  \\\  hac  .'^acra  Scriptura 
non  interminatur  maledictio  nisi  propter 
peccalum  niorlale,  quod  est  actus  vitii. 
Ergo  videlur,  quodltegligentia  sit  actus 
vilii  et  peccatum. 

2.  Adliuc,  .Malach.  i,  14,  super  illud  : 
Maledictus  dolosus,  qui  habel  in  grege 
suo  inasculum,  el  votum  faciens,  imnio- 
lat  debile  Dqmino.  Hieronynius  :  «  Qui 
claudam  et  quasi  sorde  maculatam  olfert 
hostiam,  reus  est  sacrilegii  :  quanto  ma- 
gis  qui  parlem  sui  corporis  et  illibatee 
animce  puritatem  amplexibus  summi  re- 
gis  non  parat,  punietur,  si  negligens  fue- 
rit.  »  Sed  non  punitur  nisi  peccatum. 
Ergo  negligentia  est  peccalum  et  actus 
vitii  alicujus. 


Qud^st.  Ulti:rils  quaeritur,  L'trum  inditferens 
sit,  vel  venialc,  vel  mortale  peccatum? 

Et  videtur,  ijuod  indiilerens  sit. 

Proverb.  xu,  i  :  Mulier  diligens  co- 
rona  esl  viro  suo.  Et  constat,  quod  lo- 
quitur  de  diligentia  domus,  de  qua  dici- 
tur,  l^roverb.  xxxi,  27  :  Consideravit 
semilas  domus  sUcC,  ct  panem  otiosa  non 
comedit.  Constal,  quod  illa  diligentia  cui 
opponitur  negligentia,  non  sit  actus  me- 
rilorius  virlutis,  cum  sit  circa  tempora- 
lem  custodiam.  Ergo  opposita  negligen- 
tia  non  est  actus  vitii  demeritorii.  Et  sic 
videtur,  quod  sit  indifferens  secundum 
Tlieologum,  licet  apud  civilem  aliquid 
habet  reprehensionis. 

CoNTRA  videtur,quod  sit  veniale.  Eccli. 
VII,  34  :  De  negligcntiatun  purga  tc  cum 
paucis.lii  legesacrilicia  ordinata  sunt  ma- 
gna  et  multa  contra  mortalia  peccata, 
pauca  et  parva  contra  venialia.  Si  ergo 
de  negligentia  expurgalur  homo  cum 
paucis,  negligentia  erit  veniale  peccatum, 
et  non  inditferens  neque  mortale. 


Seu  cuntra  hoc  videnlur  esse  aucto- 
rilates  Jeremiaj  et  Malachiae  supra  in- 
ductae,  ex  quibus  expresse  videtur  con- 
cludi,  quod  sit  mortale  peccatum. 

SoLUTio.  Attendenda  est  auctoritas  soiui 
Augustini  super  illud  Jacobi,  ni,  2  :  Si 
quis  in  verbo  non  o/fendity  hic  perfectus 
est  vir.  Hoc  tractans  in  libro  de  Natura 
et  gratia  sic  dicit  :  «  Non  hoc  dicit 
Apostolus  Jacobus  ideo,  ut  in  nos  mali 
dominationem  per  negligentiam  perma- 
nere  patiamur,  sed  ut  ad  domandam  lin- 
guam  divinae  gratiae  poscamus  auxi- 
lium  :  ut  quod  nos  nostris  viribus  non 
valemus,  adjutorio  Dei  suppleamus.  » 
Secundum  hoc  ergo  dicendum  est,  quod 
negligentia  proprie  dicit  privationem  di- 
ligentiae  et  eligentiae  circumstantiae 
actuum  nostrorum,  scilicet  quando,  ubi 
et  quomodo  oportet  facere  actus  nostios. 
Et  secundum  hunc  modum  non  est  vi- 
tium,  sicut  nec  diligentia  virtus. 

Et  secundum  hoc  palet  solutio  ad  duo 
prima  :  quia  sic  procedunt. 

Au  iD  quod  ohjicitur  de  Jeremia  et  Ado 
Malachia,  dicendum  quod  pro  certo  ali- 
quando  est  veniale,  et  aliquando  esl 
mortale,  etiam  aliquando  indiiferens,  sic- 
ut  et  otiosura.  Quaiido  enim  cst  circa 
verba  communia  in  quotidianis  locutio- 
nibus  et  indilferenlibus,  indilferens  est, 
sicut  dicitur  in  VHI  Ethicorum,  quod 
amici  convenientes  in  collocutionibus 
talibus  contcrunt  totos  dies.  Et  difficile 
esset  (licere,  quod  peccarent  mortaliter 
in  talibus,  vel  venialiter :  quia  de  indif- 
ferentibus  sunt  collocutiones  amicorum. 
Et  talis  negligentia  non  privat  nisi  ratio- 
nem  considerationis  theoricai  sive  intel- 
lectus  theorici,  non  considerans  quid,  et 
quando,  et  ubi  loquendum  sit.  Veniale  \ 
autem  peccatum  est,  quando  est  circa 
actus  venialium,  sicut  in  ciho,  et  potu,  : 
et  aliis  hujusmodi,  in  quihus  homo  dele- 
ctatur  citra  Deum.  Quia  diflicile  esset 
dicere,  quod  ipsi  actus  essent  peccala  ve- 
nialia,  et  inconsideratio  sive  negligentia 
ciica  ipsos  est  morlale  peccatum.  Mor- 


IN  II  P.  SVM.  THEOL.  TRACT.  XIX,  QLLEST.  124. 


409 


tale  vero  peccatum  est,  quando  uegligU 
tur  circuinstantia  loci  vel  temporis  ca- 
dens  in  praecepto,  sicut  quando  aliquis 
negligit  dare  eleemosynam  quando  debet, 
et  ubi  debet,  et  cui  debet,  hoc  est,  tem- 
pore  necessitatis  :  quia  tunc  perimit  cha- 
ritatem.  IJoan.  iii,  17  :  Qi(ihabuerU  sub- 
stantiam  hujus  mundiy  et  viderit  frairem 
suum  necessitatem.  Jtabere,  et  clauserit 
viscera  sua  ab  eo,  quomudu  charitas  Dei 
manet  in  eo  ?  Tunc  enim  est  mortale 
peccatum.  Proverb.  xxv,  21  :  Si  esurie- 
rit  inimicus  tuus,  ciba  illum  :  si  sitierit, 
da  ei  acjuam  bibere.  Unde  alibi  ditilur  : 
«  Pasce  fame  morientem:  si  non  paveris, 


occidisti.  »    Et  per  hoc  patet  solutio    ad 
totum. 


MEMBRUM  IIL 

Qid  sit  ignurantia  ? 


QuoD  hic  posset  quaeri  de  ignorantia, 
expeditum  est  supra,  quaeslione  de  pec- 
cato  AdcV,  quando  scilicet  sit  peccatum, 
et  quando  excuset,  et  quando  non  excu- 
set,  et  quot  sint  species  ejus  \ 


QU.ESTIO  CXXIV. 


Quomoilo    eoale^eit  iiialiini   iii    istis  qu^e   a   privatione    aetu8  deno- 
niinautur,   sieut  ig-norantia,  negii£;entia,   et  onils«»io. 


Deinde,  Quaeritur  ratione  ejus  quod 
dicit  Magister  in  illo  capitulo,  Quidam 
autem  diligenter  attendentes  verba  Au- 
gustini,  quod  non  coalescit  malum  nisi 
in  bono,  qua^ritur,  Quomodo  coalescit 
malum  in  istis  qua3  a  privalione  actus 
denominantur,  sicut  ignorantia,  negii- 
gentia,  et  oiuissio? 

Et  ad  hoc  objicitur  sic : 

In  peccatis  quae  a  privatione  actus  de- 
nominantur,  aclusesse  non  potest  :  ergo 
malum  non  coalescit  in  tahbus  in  aclu  : 
nec  potcst  aliquid  assignari  in  quo  coa- 
lescit :  ergo  malum  non  est  in  eis.  Quod 
expresse  fal^um  est :  cum  dicat  Augusti- 
nus,  quod  omne  maium  tit  ideo,  vel  quia 
fiunt  ea  quae  proliibentur,  vel  non  liunt 
ea  quse  jubentur. 


SoLUTio.  Ad  hoc  facile  est  respondere 
etiam  secundum  Grammaticum  :  quia  in 
omni  peccato  tam  commissionis  quani 
etiam  omissionis,  est  actus  inlerior  vo- 
luntalis,  in  quo  malum  coalescit.  Cum 
enim  dicitur,  nolo,  non  vis,  per  totum 
condeclinium  voluntas  manet  affirmata, 
et  volitum  negatum,  ut  noio  comedere, 
id  est,  volo  non  comedere  :  et  illa  volun- 
tas  et  a  JJeo  est  et  bona,  in  quantum  est. 
Apud  Philosophos  enim,  sicut  Avicenna 
probat  in  Metaphgsica  sua,  primum 
princlpium  esse,  hoc  est,  ejus  quod  est 
esse,  est,  quod  est  causa  in  omni  eo  quod 
est.  Et  ideo  dicit  Anselmus,  quod  te- 
merarium  est  dicere,  quod  aliquid  sit 
quod  non  sit  ab  ente  primo.  Et  ideo  di- 
cit  Dionysius   in  libro  de  Divinis  nomi- 


Solutio. 


i  Cf.  JJupra,  Quiest.  88. 


410 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^ED. 


nibtis,  quod  «  malum  nihil  est,  nec  ali- 
quid  exislentiura,  nec  potest  esse  nisi  in 
bono,  sicut  privatio  non  potest  esse  nisi 
in  subjecto  habitus,  sicut  caecitas  in  ocu- 
lo,  ubi  visus  esse  debeiet  '.  »  Et  Aristo- 
teles  in  XII  primx  philosophiss  dicit, 
quod  «  locus  mali  non  potest  esse  nisi 
bonuni.  »  Sic  ergo  in  islis  peccatis  quie 
a  privatione  actus  denominantur,  est 
actus  interior  voluntatis,  quae  est  volun- 
tas  non  faciendi  quod  jubetur,  in  quo 
coalescit  malum  :  et  ideo  inter  peccata 
computantur,  et  sunt  peccata  aliquando 
venialia,  aliquando  mortalia,  sicut  in 
antehabitis  dictum  est. 

Quast.  Ulterius  quasritur,  Quia  multa  sunt 
peccata  convenientiam  cum  negligenlia 
habentia,  sicut  est  ignavia,  torpor,  desi- 
dia,   pigritia,  qua?  sit  difTorentia  in  his? 


Solulio. 


Et  ad  hoc  dicendum,  quod  negligentia 
dicitur,  quando  aliquis  negligit  electio- 
nem  voluntatis,  et  maxime  in  circum- 
stantia  temporis,  ut  dictum  est.  Desidia 
autem  a  desinendo  dicta,  quando  aliquis 
desinit  a  continuatione  boni  operis  quod 
continuandum  esset.  Ignavia  autem  dici- 
tur  ignorantia  propriarum  virium,  quan- 
do  aliquis  ex  ignorantia  propriarum  vi- 
rium,  opus  virile  non  aggredilur.  Torpor 


vero,  quando  homo  in  seipso  marcet  et 
torpet  sicut  somnolentus,  et  ideo  sus- 
penditur  a  bono  opere  virtutis.  Piger 
autem  dicitur,  quem  quodlibet  exterius 
terret  ab  opere.  Proverb.  xx,  4  :  Pro- 
pter  frigtis  piger  arare  noluil  :  mendi- 
cahit  ergo  sestate,  et  non  dabitur  illi. 
Et,  ibidem,  xix,  24  :  Abscondit  piger 
manus  sub  ascella.  Lnde  pigritia  est 
quae  privat  opus  exterius  per  aliquam 
occasionem  non  sufficientem. 

Si  QU.ERiTUR,  utrum  ista  sint  capitalia,     Qusev 
vel  reducantur  ad  capitale  aliquod  ? 

Dicenduni,  quod  non  sunt  capitalia  :  soi 
sed  si  rcducunlur  ad  aliquod,  tunc  redu- 
cuntur  ad  acediam.  Et  hoc  videtur  di- 
cere  Gregorius  super  illud  Job,  ix,  28  : 
Verebar  omnia  opera  mea,  sic  :  «  Dcsi- 
dia  vel  negligentia  per  torporem  nasci- 
tur,  fraus  per  privatam  dilectionem.  II- 
lam  minor  amor  Dei  exaggerat,  hanc 
proprius  amor  sui  excitat.  » 

Haec  de  peccatis  quae  a  privatiorie  de- 
nominantur  dicla  sufficiant :  de  radicibus 
enim  peccatorum,  et  de  peccatis  quae  in 
verbis  consistunt,  inferius  erit  locus 
quaerendi. 


*  S.   Dio.NYsiUs,    Lib.   de   Divinis   nominibus.       cap.  4. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XX,  QIL^ST.  425.  411 


TRACTATUS  XX. 


DE  PECCATIS  QVM  IN  VERBIS  CONSISTUNT. 


Deinde  traiiseundum  est  ad  id  quod  dicit  Magister  in  eadem  distinctione 
XXXV  libri  II  Sententiarum,  in  illo  capitulo,  Item  et  aliter  probal,  scilicet 
Augustinus,  omnem  actuni  interiorem  vel  exteriorem  in  quantum  est,  esse 
bonum  L 

Hic  enim  exsequiliir  Magisler  de  differentiis  actuum,  in  quibus  coalescit 
malum.  Et  quianosjam  satis  exsecuti  sumus  differentias  actuum  secun- 
dum  omnes  differentias  peccatorum,  in  quibus  coalescit  malum,  et  sunt 
quidam  actus  ab  orein  quibus  coalescit  malum,  sicut  mendacium,  perju- 
rium,  maledictum,  multiloquium,  consequensest  ut  faciamus  de  illis  tra- 
ctatum. 


QUJISTIO  CXXV. 


De  nienclacio. 


Primo  ergo   quaeremus    de   mendacio  Tertio,De  ditferentiis  cjusetquantitate. 

quatuor,  scilicet  primo  quid  sit  ?  Et  quarto,    Utrum   perfecto    liceat   in 

Secundo,   Utrum  generaliter   menda-  aliquo  casu  mentiri  mendacio  jocoso  vel 

cium  sit  peccatum?  officioso  ? 

'  Cf.  II  Sententiaium,   Dist.   XXXV,  cap.   T..  pag.  371. 
Toin.  XXVII  iiostrae   editionis  Opp.  B.  Alberti, 


412 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


MEMBRUM  1. 

Quifl  sit  meitdaciinn  ? 


DfiFiNiT  autem  Augustinus  mendacium 
sic  :  «  Mendacium  est  falsic  vocis  signi- 
ficatio  cum  intentione  fallendi.  » 

Objicitur  autem  conlra  istam  dePinitio- 
nem  sic  : 

1.  Contingit  fallere  factis  sicut  verbis  : 
ergo  contingit  mentiri  factis  :  non  ergo 
mendacium  est  tantum  falsa  vocis  signi- 
llcatio,  sed  eliam  factorum  falsa  signili- 
catio. 

2.  Adhuc,  Bernardus  :  «  Est  qui  dicit 
quod  nonest,  et  non  mentitur  :  et  est  qui 
dicit  quod  est,  et  nientitur.  »  Ergo  vide- 
tur,  quod  mendacium  non  est  falsse  vocis 
tanturn  signilicatio,  sed  etiam  verae 
vocis  significatio. 

3.  Adhuc,  Sophistse  docent  verbis  de- 
cipere  et  fallere,et  non  mentiuntur,  sicut 
legitur  in  vita  beati  Augustini,  quod  sine 
dolo  docebat  dolos.  Xon  ergo  verum  est, 
quod  falsee  vocis  significatio  cum  inten- 
tione  fallendi  semper  sit  mendacium. 

Sed  con'.ra.        (^ONTRA  : 

Su[ier  iliud  Psalnii  v,  7  :  Perdes  om- 
nes  ([ui  loqiainiiir  mendacium  :  Cassio- 
dorus  in  (jlossa  accipiens  illud  verbuiii 
x\ugu>tini  in  libro  (Ui  Mendacio,  dicit, 
quod  «  mendacium  nihil  aliud  est  quam 
lalsae  vocis  significatio  cum  intentione 
fallendi.  » 


bus  de  cogitatis  et  affectis  nobis  inviceni 
innotesceremus.  Ex  quo  patet,  quod  ser- 
mo  directe  est  concessus  ad  hoc,  ut  de 
cogitatis  et  afTectis  enuntiet  sicut  est,  et 
non  aliter:  et  si  aliter  enuntiet,  tunc  fa- 
cit  falsa  pro  veris  probari ;  et  hoc  voca- 
tur  hic  lum  intentione  fallendi,  et  est 
in  onmi  mendacio.  VwAc  hic  cuni  di- 
citur,  Falsiv  vocis  siynificatio,  est  mate- 
rialis  pars  definitionis  :  et  cum  intenlione 
fallendi,  est  formalis  complens  esse 
mendacii. 

Ad  PRiMUM  ergo  dicendum,  quod  licct  ^^ 
aliquis  faliatur  facto,  tamen  factum  non 
est  ita  ordinatum  ad  intentionem  expri- 
mendam  sicut  sermo  :  et  ideo  non  poni- 
tur  in  detinitione  factum  sicut  sermo. 
.\ec  mendacium  eequivoce  dicitur  de  ser- 
mone  falso  et  facto,  sed  per  prius  et  po- 
slerius.Et  propter  hoc  dicit  Philosophus 
in  principio  Perihermenias,  quod  «  ea 
quae  sunt  in  voce,  earum  quae  sunt  in 
anima  passionum  sunt  notae.  » 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  Bernardus  Ad  2, 
non  inlendit  in  mendacio  nisi  formalem 
partem,  quae  est  intentio  fallendi,  et  lo- 
quitur  in  casu  determinato,  scilicet  quan- 
do  aliquid  dicit  quod  credit  esse,  vel 
aliquid  dicit  quod  non  credit  esse  :  ille 
enim  directe  intendit  fallere. 

Ad  ULTIMUM  dicendum,  quod  sophistae      Ad  3 
non  intendunt  fallere,   sed  fallacias  do- 
ccnt  cavere,  vel  per  interemptionem,  vel 
per  distinctionem  sermonis  :  et  ideo  non 
mentiuntur,  sed  in  doctrina  exercitantur. 

Fd  quod  in  contrarium  est,  procedit  se- 
cundum  dictum  Augustini. 


.•soiutio.         SoLUTio.  Dicendum,sicut  dicit  Basilius 

super  principium  Proverbiorum,  et  etiam  MEMBRUM  II. 

Plato   dixit   anle    eum,    sermonis    usum 

nobis  Deus   indulsit,  ut    cogitationes   et      Utrum  omne  mendacium  generaliter  sit 

affectiones  nostras  nobis  invicem  pande-  peccatum  ? 

remus  per  sermonem.  Si  autem  nuda  et 

intecta    anima    uteremur,    sermo    nobis 

non  esset  necessarius,  sed,  sicut   Angeli         Secundo  quaeritur,  Utrum  omne  men- 

loquuntur  ad  invicem,  ita  iliuminationi-     dacium  generaliter  sit  peccatum  ? 


IN  II  P.  SIM.  THEOL    TRAni.  XX,  QU.EST.  125. 


413 


3(1  contra 


Solutio. 


Et  videtur,  quod  aliquod  meiidacium 
potest  fieri  sine  peccato  et  bene,  per  lo- 
cum  a  minori:  quia  furtum  et  homici- 
dium  aliquando  bene  possunt  iieri,  quae 
majora  sunt :  ergo  mendacium. 

Quod  bene  possit  fieri  furtum,  dicitur, 
Proverb.  vi,  30  et  31  :  Nou  (jrandis  est 
culpa  cum  quis  furatus  fuerit,  furatur 
enim  ut  esiirientem  impleat  animam: 
deprehensus  quoque  reddet  quadruplum. 
Et  reddunt  rationem  Sancti,  qui  dicunt, 
quod  tempore  necessitatis  omnia  sunt 
communia:  et  si  non  datur,  potest  quis 
accipere.  Unde  in  Itinerario  Clementis 
dixit  Pelrus  Glementi,  quod  in  tali  neces- 
sitate  non  est  peccatum  furantis,  sed  ejus 
qui  non  dedit  ei  antequam  cogeretur 
furari.  Proverb.  xxvin,27  :  Qui  dat  pau- 
peri  non  indigebit :  qui  despicit  depre- 
cantem  sustinebit  penuriani. 

Homicidium  etiam  aliquando  bene  tit. 
Levit.  XXIV,  14  :  Educ  hlasphemum  ex- 
tra  castra,...  et  lapidet  eum  populus 
universus.  Et  ibidem,  t.l6  :  Qui  blasphe- 
maverit  nomen  Domini,  morte  moria- 
tur :  lapidibus  obruet  eum  omnis  popu- 
lus. 

CoNTRA  :  Augustinus  in  li])ro  contra 
mendacium  :  «  Etsi  homicidium  et  fur- 
tum  aliquando  bene  possunt  tipri,  men- 
dacium  numquam.  » 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  mendacium 
dicit  inordinationem  ad  finem,  qui  est 
veritas,  quse  prsecipuus  fmis  est.  III  Es- 
drae,  iii,  12  :  Super  omnia  vincit  veritas, 
quia  omnibus  prseponitur  veritas.  Et 
propter  hoc  numquam  bene  potest  fieri 
quod  est  interemptivum  veritatis.  Joan. 
XVII,  n  :  Sanctifica  eos  in  veritate.  Ser- 
mo  tuus  veritas  est.  Et,  .loan.  viii,  31  et 
32  :  Si  vos  manseritis  in  sermone  meo, 
vere  discipuli  mei  eritis :  et  coynoscetis 
veritatem,  et  veritas  liberahil  vos. 

Ad  primum  dicendum,  quod  in  praeha- 
bitis  determinatum  est  quot  modis  dici- 
tur  peccatum  maximum.  Unde  licet  fur- 
tum  et  homicidium  peccata  majora  sint, 
eo  quod   ma.joribus  pcenis  sunt  addicta, 


tamen  mendacium  gravissimum  est  in 
quantum  est  privativum  ordinis  sermonis 
ad  optimum  tinem  qui  est  veritas.  Et  li- 
cet  furtum  et  homicidium  majoris  reatus 
sint  quam  aliquod  mendacium  jocosum 
et  officiosum,  tamen  numquam  potest 
bene  tieri  :  quia  semper  privat  ordinem 
sermonis  ad  finem  optimum,  ut  dictum 
est. 

QuoD  iN  coxTRARiuM  cst,  couceditur  ex 
ralione  inducta. 


MEMBRUiVI  TIT 

De  differentiis  mendaciorum,  et  de  quan- 
titate  peccati  secundum  quamlibet  dif- 
ferentiam. 


Tertio,  Queeritur  de  ditTerentiis  men- 
daciorum,  et  de  quantitate  pecrati  secun- 
dum  quamlibet  differentiam. 

Sunt  enim  tres  differentiae  mendacio- 
rum,  ut  dicit  Augustinus,  scilicet  joco- 
sum,  oHiciosum,  perniciosum. 

Et  perniciosum  Iriplex,  sciliret  dum 
quis  mentitur  in  doctrina  veritatis.  et 
dum  quis  mentitur  ad  perditionem  casti- 
tatis,  et  dum  quis  mentitur  ad  perditio- 
nem  vitae  alicujus  vel  ad  spoliationem 
bonorum. 

Officiosum  etiam  ponit  triplex,  scili- 
cet  dum  quis  mentitur  ad  conservatio- 
iiem  castitatis  alicujus,  et  ad  alicujus 
vitae  conservationem,  sicut  obstetrices 
mentiebantur  in  ^Egvpto,  et  dum  quis 
meniitur  raptoribus  pro  eonseivatione 
bonorum  temporalium. 

Sed  si  qua?ritur  de  ordine  mcndacio- 
rum,  facile  esi  respondere.  Ordinantur 
enim  secundum  quod  plus  et  minus  par- 
ticipant  de  malitia  mendacii.  Unde  inier 
omnia  levius  est  jocosum,  quod  nullam 
habet  intentionem  fallendi,  sed  potius 
jocandi,  ut  dicit  Augustinus.  Post  hoc 
levius  est  ofticiosuin,  quod  Isidorus  vo- 


414 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  P^MD. 


cat  mendacium  pietatis,  sivebenignitatis. 
Tertium  quod  dicitur  perniciosum,  maxi- 
me  participat  malitiam  :  quia  hoc  re  et 
sermone  fallere  intendit. 

Gradus  autem  in  pernicioso  ordinan- 
tur  secundum  quod  magis  participant  de 
malit'a.  Unde  quia  pessimum  est  auferre 
fidem,  mendacium  in  doctrina  veritatis 
quod  aufert  fidem,  pessimum  est  et 
mortalissimum.  Post  hoc  pejus  est  men- 
tiri  ad  perditionem  castitatis.  Post  hoc 
pejus  est  mentiri  ad  perditionem  vitae  ali- 
cujus.  In  uhimo  loco  est  mentiri  ad 
j)erditionem*  rerum  :  est  tamen  et  ip- 
sum  mortale,  ut  dicunt  Augustinus  et 
Isidorus,  et  ideo  ponitur  inter  perniciosa: 
et  est  mercatorum  qui  se  invicem  frau- 
danl  per  fallaciam  et  deceptionem. 

Quidam  tamen  dixerunt  omne  menda- 
cium  esse  mortale  peccatum  : 

1 .  Propter  illud  Psalmi  v,  7  :  Perdes 
omnes  qui  loquuniur  mendacium. 

2.  Et,  Sapient.  i,  11  :  Os  quod  men- 
tiiur  occidit  animam.  Quia  nec  anima 
perditur,  nec  occiditur  nisi  pro  mortali 
peccato. 

3.  xAdhuc,  Adducunt  Augustinum  in 
libro  de  Conflictu  viiiorum  et  virtutum, 
quem  tamen  Augustinus  non  fecit,  sed 
Gilbertus  Porretanus,  et  idcirco  debilis 
estprobatio,  sic  :  !Sec  olQcioso  mendacio 
nec  simplici  verbo  oportet  quemquam 
decipere  :  quia  quocumque  modo  nienti- 
tur  quis,  occidit  animam. 

i.  Adhuc,  Adducunt  Glossam  Cassio- 
dori  super  illud  Psalmi  v,  7  :  Perdes 
omnes  qui  loquuntur  mendacium,  sic : 
«  Si  quis  non  vult  hominem  ad  mortem 
prodere,  verum  taceat  et  falsum  non  di- 
cat,  ne  pro  corpore  allerius  nnimam 
suam  occidat.  » 
s«(i  conra.      Co>*TRA  hoc  objicitur  : 

1.  De  Glossa  Augustini  super  illud 
Exodi,  I,  17  :  Timuerunt  obstetriccs 
Deum,  sic  :«  Quorumdam  vita  longe  in- 
ferior  a  perfectione   Sanctorum,  si    ha- 


beat  isla  mendaciorum  genera,  scilicet 
jocosa  et  ofticiosa,  proventu  ipso  et  in- 
dole  feruntur.  » 

2.  Adhuc,  Gregorius  ibidem  in  Glossa: 
«  Hoc  mendacii  genus  facile  creditur  re- 
laxari.  Nam  si  qutelibet  culpa  sequenti 
solet  pia  operatione  purgari,  quanto 
magis  facile  abstergitur,  quam  mater 
boni  operis  pietas  comitatur.  » 

3.  Adhuc,  Glossa  super  illud,  Perdes, 
etc:  «Hsec  duogenera  mendacii  non  sunt 
sine  culpa,  sed  non  cum  magna  culpa.  » 

4.  Adhuc,  Isidorus  in  libro  Senieyitia- 
rum  :  «  Interdum  quisque  incautus  ex 
preecipitatione  solet  loqui  mendacium.  » 
Sed  ex  preecipitatione  loqui  est  veniale 
peccatum.  Ergo  praedicta  mendacia  sunt 
venialia,  et  nullo  modo  mortalia,  sicut 
auctoritates  Sanctorum  ultimo  inductse 
probant. 

Ad  id  quod  primo  objicitur,  dicendum  ^^j"']' 
quod  ibi  contrahitur  mendacium  dictum 
in  doctrina  veritatis.  Et  hoc  ibidem  dici- 
tur  in  Glossa  Gassiodori,  et  maximum 
peccatum  est,  sicut  in  antehabitis  dictum 
est. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  liber  Sapien-  Ad  2. 
tiae  ibi  loquitur  de  mendacio  detracto- 
rum,  qui  interimunt  virtutem  in  aliis. 
l  nde  sic  jacet  littera  :  Custodiie  ergo 
vos  a  murmuratio7ie  quae  nihil  prodest, 
et  a  detractione  parcite  linguae:  quoniam 
sermo  obscurus  in  vacuum  non  ibit^  os 
autem  quod  mentiiur  occidii  animam  *. 
Per  quod  patet,  quod  loquitur  de  men- 
dario  detractorum,  qui  perdunt  virtutem 
in  aliis  :  et  est  mortale  peccatum  et  per- 
niciosum. 

Ai)  ALiuD  dicendum,  quod  per  talia  Ad  3.| 
mendacia,  officiosa  scilicet  et  simplicia, 
homo  uon  occidit  aniniam  :  sed  cum  sint 
venialia,  disponunt  ad  mortale  quod  ani- 
mam  occidit,  maxime  propter  interem- 
ptionem  veritatis  in  sermone.  Quia  veri- 
tas  est  vita  animse :  et  quia  fides  innititur 
veritati,  dicitur,  Habacuc,  ii.  4  :    Jusius 


'  Sapjent.  i,  H. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XX,  QU.EST.   125. 


415 


in  fide  sua  vivii.  Unde  Augustinus  super 
epistolam  ad  Romanos  dicit,  quod  no- 
men  /ides,  componitur  a  fio,  fis,  fit :  et 
dico,  dicis  :  quia  fmnt  dicta  per  verita- 
tem  sicut  dicuntur. 

Ad  ULTIMUM  dicendum,  quod  consilium 
Cassiodori  bonum  est  in  hoc  quod  dicit 
quod  verum  taceat :  sed  si  falsum  dicit, 
in  hoc  casu  non  occidit  animam,  sed  dis- 
ponit  ad  occisionem  propter  interem- 
ptionem  veritatis  in  sermone. 


MEMBRUM  IV. 

Utrum  perfecto  liceat  iti  aliquo  casu 
mentiri,  vel  se?nper  sit  sibi  mortale 
peccatum^  ? 


QuARTO  quaeritur,  Ufrum  perfecto  li- 
ceat  in  aliquo  casu  mentiri,  vel  semper 
sit  sibi  morlale  peccalum  ? 

Et  videtur,  quod  non  liceat. 

1.  Et  est  ratio  communis  :  quia  veritas 
quae  perditur  in  mendacio,  non  potest 
recompensari  alio  bono.  Unde  Augusti- 
nus  in  libro  de  Mendacio^  loquens  in 
illo  casu,  quo  quis  diligit  proximum  sic- 
ut  seipsum,  et  ideo  mentitur,  ut  retineat 
ei  vitam  temporalem,  dicit,  quod  per 
hoc  perdit  vitam  eeternam.  Non  autem 
perditur  seterna  vita  nisi  per  mortale 
peccatum.  Ergo  mentiri  taliter  est  mor- 
tale  peccatum. 

2.  Adhuc,  Augustinus  super  Exodunv. 
«  Qiii  ita  vivunt  ut  eorum  conversatio, 
sicut  dicit  Apostolus,  in  coelis  sit,  non 
eos  existimo  lingusp   sua?  modum,  quan- 


tum  ad  veritatem  promendam  attinet 
falsitatemque  vitandam,  exemplo  illo 
obstetricum  debere  formare  ^  » 

''\.  Adhuc,  Gregorius  in  libro  XVIII 
in  Job  :  «  Sanctus  vir  ut  perfecte  adhae- 
reat  veritati,  nec  studio  se  perhibet  nec 
praecipitalione  mentiri.  Summopere 
enim  cavendum  est  omne  mendacium, 
quamvis  nonnumquam  aliquod  mendacii 
genus  sit  culpae  levioris,  si  quisquam  vi- 
tam  prsestando  mentitur.  Sed  quia  scri- 
ptum  est :  Os  quod  mentitur  occidit  ani- 
mam  ^  :  et,  Perdes  omnes  qui  locjuuntur 
mendacium  \  hoc  quoque  mendacii  ge- 
nus  perfecti  viri  summopere  fugiunt,  ut 
nec  vita  cujuslibet  per  eorum  fallaciam 
defendatur,  ne  suaj  animse  noceant,  dum 
prsestare  vitam  carni  nitunlur  aliense  ^.  » 

4.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  contra 
mendacium,  super  illud  Proverbiorum, 
XXIX,  27  :  Verbum  custodiens  filius,  ex- 
tra  perditionem  erit,  quia  nihil  falsi  ex 
ore  ejus  procedit.  Ibi  Augustinus  causam 
ponit  subdens  :  «  Tam  clausum  deputat 
talis  (scilicet  filius)  si  ad  subveniendum 
homini  per  mendacium,  quam  si  per 
stuprum  transire  cogatur  ^  » 

o.  Adhuc,  Augustinus,  ibidem''  :  «Filii 
supernse  civitatis,  filii  sunt  utique  verita- 
tis,  de  quibus  scriptum  est :  In  ore  eo- 
rum  non  est  inventum  mendacium  \ 
Cujus  civitatis  filius  est  de  quo  scriptum 
est  :  Nihil  falsi  ex  ore  ejus   procedit  ^.  » 

Ex  omnibushis  videtur,quod  perfectis 
non  liceat  in  aliquo  casu  mentiri :  et  si 
meniiuntur,  mortaliter  peccant. 

SoLUTio.  Ab  omnibus  antiquis  consue-    soiuUo. 
vit  solvi  ista  qucestio  per    dislinctionem 
perfeclionis.  Dicunt  enim,  quod   triplici- 
ter  dicitur  perfectus.  Ex  signo  habitus, 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Comment.  in  III  Sen-  cap.  2. 

tentiarum,  Dist.  XXXVIII,  Art.  4.  Tom.  XXVIII  "^  S.  Augustinus,  Lib,  contra  mendacium,  cap. 

hujusce  novas  editionis.  20. 

2  S.  AuGusTiNUs,  Super  Exodum,  Quaist.  1.  ^  Idem,  Ibidem,  cap.  16. 

^  Sapient.  i,  11.  "  Apocal.  xiv,  li. 

■'  Psal.  V,  7.  "  Judith,  V.  .)  :  tVo»  egiedielur  falsuin  c,c  ore 

'"  S.   Gregorius  Magnus,  Lib.   XVIII   in  Job,  meo. 


41fi 


D.  A!.B.  MAG.   ORl).  PILED. 


sicut  religiosus.  Kx  statu,  sicut  praela- 
tus.  Ex  perfpctione  charitatis  :  et  ille 
solus  simpliciter  dicitur  porfectus,  de 
quo  dicitur,  1  Joannis,  iv,  IS  :  Tnnor 
non  est  in  clinritate  :  sed  perfccta  chori- 
tas  foras  mitlit  timorem.  Fnde  ille  ni- 
hil  timet  propter  quod  a  veritate  disce- 
<lat. 

Dicunt  eliam,  quod  qui  ex  si|^no  ha- 
bitus  perfectus  est,  ad  nihil  tenetur  ad 
quae  alius  non  teneatur,  nisi  ad  ea  ad 
qu;e  obligaverit  se  ex  professione.  Kt 
quia  veritati  summse  per  charitatem  per- 
feclam  non  est  adstrictus,  ideo  per  men- 
dacium  jocosum  et  ofliciosum  non  pec- 
cat  mortaliter. 

Simililer  qui  ex  statu  perfectus  est, 
non  tenelur  nisi  ad  ea  ad  quae  obiigatus 
est  ex  otficio.  Sicut  etiam  Aristoteles  di- 
cit  de  sapiente  in  Elenchis,  quod  «  sa- 
pientis  est  non  mentiri  de  quil)us  novit, 
et  mentientem  manifestare  posse.  »  Ita 
etiam  Prselati  est  omnia  prselationis  su;e 
disponere  secundum  ordinem  sapientia" : 
et  si  quid  contrarium  invenerit,  mani- 
festare  per  correctionem. 

Tertio  est  perfectus,  qui  perfecta  cha- 
ritale  adhaeret  summae  veritati  et  inde- 
flexibiliter,  et  illius  est  numquam  aliquo 
mendacio  mentiri  :  quia  quolibet  men- 
dacio  deflectitur  a  summa  veritale.  Kt 
ideo  dicunt,  quod  in  quolibet  peccat 
mortaliter.  Tamen  Augustinus  etiam  de 
illis  dicit  ibidem,  tractans  illud  verbum  : 
Custodiens  filins  ',etc.,  quia  cuslodiens 
illud  custoditur  ab  ipso  :  ct  veritas  nihil 
falsi  dimittit  procedere.  Et  subdit  de  his 
sic :  «  His  filiis  superncP  .ferusaiem  si 
aliquando  ut  hominibus  obrepit  quale- 
rumque  mendacium,  poscanl  veniam 
humiliter,  ut  ex  venia  veritatis  recipiant 
gloriam  ^  » 

Dislinguunt  etiam  mendacium,  quod 
mendacium  dicitur  tripliciter,  sicut  in 
parle  supra  dictum  est.  Dicitur  enim 
falsitas  vocis,  in  quo  nihil  aliud  intendi- 


tur  nisi  ut  falsum  pro  vero  dicatur,  et  in 
nullo  alio  fallitur  homo.  Dicitur  etiam 
mcndacium  libido  mentiendi,  ex  qua 
homo  asuescit  mentiri,  de  quo  dicitur, 
Eccli.  VII,  li:  Noli  velle  mentiri  omne 
mendaciiim  :  assiduitas  enim  illius  non 
est  bona.  Et  dicitur  mendacium,  falsce 
vocis  significatio  cum  intentione  fallendi 
in  re.  Et  hoc  mendacium  non  prtedica- 
tione  univoca  generis,  sed  per  prius  et 
posterius  dicitur  de  mendacio  jocoso  et 
officioso  et  pernicioso. 

Dicunt  ergo  isti,  quod  perfectis  qui 
charitate  periecti  sunt  propter  status 
sublimitatem,  omne  mendacium  est  pec- 
catum  mortale,  ut  dictum  est  :  sicut  pri- 
mo  Angelo  deflexus  a  veritate  summa,  et 
primo  Iiomini :  propter  eorum  status  per- 
fectionem.  Sed  in  hoc  est  differentia, 
quod  primus  Angelus  veniam  consequi 
non  potuit  :  primus  autem  homo  potuit 
per  alium,  Christum  scilicet.  Et  isti  per 
gratiam  et  poenitentiam  veniam  possunt 
consequi  de  istis  sicut  de  aliis  pecca- 
tis. 

In  confirmationem  hujus  solutionis  in- 
ducunt  qusestionem  et  determinationem 
Augustini  in  eodem  libro  de  Mendacioy 
qui  talem  ponit  positionem.  Ponatur, 
quod  aliquis  per  mendacium  jocosum 
vel  ofliciosum  possit  induci  ad  baptis- 
mum,  qui  alias  non  induceretur,  utrum 
tam  magnum  bonum  relinquendum  sit 
propter  tam  parvum  malum  ?  Et  solvit 
dicens,  quod  non  est  mendacium  dicen- 
dum,  sed  implorandum  divinum  auxi- 
lium,  ut  per  aliam  viam  talis  possit  in- 
duci  ad  baptismi  gratiam. 

AucTORiTATES  inductse  quse  probare 
vidcntur,  quod  perfectis  omne  nienda- 
cinm  est  peccatum  mortale,  intelliguun- 
tur  de  mendacio  libidinoso  vel  pernicio 
so,  quse  simpliciter  averlunt  a  veritate. 
Et  hoc  idem  ego  sentio  verum  esse. 

Et  hsec  de  mendacio  dicta  sufti- 
ciant. 


*  Proverb.  xxtx,  27.  20. 

'  S.  Aunc^TiM"?,  I.ib.  contra  mpndacium,  cap. 


L\  II  P.  SUM.  TIIEOL.  TRACT.  XX,  QLLEST.'  126. 


417 


Et    quod     relinquitur      dicenduni     de      mus  :  quia    ibi  Magister    ex    intentione 
mendacio  et  perjurio,  in    libro    III    Sen-      tiactat  de  iilis  '. 
tentiarum,  distinctione  XXX VIII,  dixi- 


QU.ESTIO  CXXVI 


l  iiuini   nuilliloqiiiiiiii   sil    pecfaliiiii  ?   el,    Lliiiin    lacoro   de    noo 
aliqiiis   pos^il    siiie   peeealo  ? 


Deinde,  Qucerendum  est  de  multilo- 
quio,  contentione,   et  maledicto. 

Videtur  enim  muUibjquium  esse  pec- 
catum, 

1.  Proverb.  x,  19  :  In  multiloquio 
non  iherit  peccatum. 

2.  Adhuc,  Job,  xi,  2  :  Numquid  qui 
inulta  loquitur,  non  el  audiet  ?  aut  vir 
lerbosus  justificabitur  ? 

3.  Adhuc^  Qui  moderatur  labia  sua, 
ut  dicitur,  Proverb.  x,  19,  prudentissi- 
mus  est. 

Ex  omnibus  concluditur,  quod  inulti- 
loquium  sit  peccatum. 

ontra.        CoNTRA  : 

1.  Augustinus  in  tine  iibiorum  de  Tri- 
nitate  :  «  Scio,  Domine,  scriptum  esse, 
quod  in  multiloquio  non  deerit  pecca- 
tum :  sed  de  te,  quantumlibet  homo  lo- 
quatur,    numquam   est  satis.  »    Ergo  vi- 

•  detur,  quod  multum  loqui  de  Deo  non 
sit  malum,  sed  etiam  bonum.  Ergo  ge- 
neraliter  multibtquium  nun  est  peccatum, 

2.  Adhuc,  Auguslinus,  ibidem,  «  Vye 
tacentibus  de  te  :  quia  loquaces  muiti 
sunt.  » 

•).  Adhuc,  PtolemiTeus  in  proverbiis 
quoB  ponuntur  in  principio  Almagesti  : 
«  Sapiens  est  qui  refrceiial  linguam 
suain,    nisi   cum    de  Deo  loquitur.  » 


i.  Adhuc,  De  uno  luqui,  non  est  de 
multis  loqui  :  Deus  unus  est  in  omnibus 
sacramentis,  et  in  omnibus  liguris  Scri- 
pturarum  :  de  Deo  ergo  loqui,  quantum- 
libet  quis  loquatur,  non  est  muhihj- 
quium  :  quia  de  uno  hiquitur. 

."».  Adhuc,  Aristoleles  in  YIII  Ethico- 
rum,  ubi  loquitur  de  amicitia,  dicit, 
quod  «  proprium  amicorum  cst  simul 
esse,  et  de  amicitia  conterere  totos 
dies,  »  Cum  ergo  aliquis  habet  charita- 
tem  ad  Deum,  signum  est,  quod  mul- 
tum  k")qualur  de  Deo  orando,  prcTdican- 
do.  Isa,  Lxii,  6  et  7  :  Super  muros  tuos, 
Jerusalem,  constitui  custodes  :  tota  die  et 
tota  nocte  in  perpetuum  non  tacebunt, 
scilicet  non  cessabunt  laudare  nomen 
Domini,  Qui  reminiscimini  Domini,  /te 
taceatis,  et  ne  detis  silentium  ei,  etc. 
Ergo  nmltuiii  hiqui  de  Deu  non  est  pec- 
catum,  imo  meritorium. 

Ulterus   quceritur,    Etrum  tacere   de     gueesi. 
Deo  aliquis  possit  sine  peccato  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

Eccle.  III,  7  :  Tempus  tacemli,  et  tem- 
pus  loqwndi.  Ergo  videtur.  quud  ali- 
([uando  tacere  bunum  est. 

CONTRA  :  sgj   conlra. 

I.  Job,  XVI,  7  :   Si  locutus  fuero,  non 


»  Cf.  Opp.  B.  Alboili.  Commeiit.  in   III  Sen- 
tentiariim,  Dist.  XXXVIIl,  Tom.    XXVIII  novaj 


editioni?  nostra^ 


XXXMl 


27 


418 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Solutio. 


quiescet  dolor  meus^  et  si  tacuero,  non 
recedat  a  me.  Glossa  :  «  Hoc  ipsum  am- 
plius  quod  tacet,  gemit  :  quia  se  tacente 
perversorum  culpas  excrescere  conspi- 
cit.  » 

2.  Adhuc,  Ezechiei.  xxxui,  0  :  Si  spe- 
culator  viderit  gladium  venientem,  et 
110)1  insonuerit  buccina,  prredicatione 
scilicet,  veneritque  gladius,  cl  tulerit  dc 
eis  animam  :  ille  quidem  in  iniquitate 
sua  captus  cst,  sanguincm  autem  cjus 
de  nianu  speculatoris  rcquiram.  Ergo  vi- 
detur,  quod  taciturnitas  in  eo  qui  debet 
praemonere  populum,  peccalum  mortale 
sit. 

:{.  Adhuc,  11  ad  Timoth.  iv,  1  et  2  : 
Testificor  coram  Deo  et  Jesu  Christo, 
qui  judicaturus  cst  vicos  ct  mortuos, 
per  advcntum  ipsius  et  regnuni  ejus, 
prsedica  verhum  :  insta  opportune,  im- 
portune. 

CoNTRA  hoc  videtur  esse,  quod  num- 
quam  imporlune  instandum  est. 

1.  Eccle.  VIII,  6  :  Omni  negotio 
tempus  est,  et  opportunitas.  Ergo  vide- 
tur,  quod  non  sit  instandum   imporlune. 

2.  Adhuc,  Proverh.  xxv,  1 1  :  Mala 
aurea  in  lectis  argenteis,  qui  loquitur 
vcrbum  in  tempore  suo.  (llossa  :  w  Qui 
verbum  Dei  opportune  novit  juxta  capa- 
citatem  audientium  praedicare,  modo 
exempla  juxta  lilteram  rephcat,  modo 
suaviores  spiritualium  sensuum  llores 
pandit.  » 

SoLUTio.  Ad  primam  partem  quaestio- 
nis  dicendum  esl,  quod  aliud  est  multi- 
loquium,  et  aiiud  vaniloquium,  et  aliud 
turpilofjuium,  quod  scurrililas  vocalur. 
Multil(jquium  non  potest  esse  loquen- 
tium  de  Deo,  sicut  patct  per  auctoritates 
pauio  ante  inductas  :  quia  numquam  est 
multum  quod  numquam  est  satis.  Psal. 
x.\xiii,  2  :  Sempcr  laus  ejus  in  ore  meo. 
Ideo  in  talibus  numquam  est  multilo- 
quium.  Unde  omnes  auctoritates  hoc 
probantes  procedunt.  In  vaniloquio  sem- 


per  multum  est  :  quia  hinarius  actuum 
etiam  inducit  multitudinem.  Et  sunt  de 
quibus  dicitur  in  Psalmo  xi,  3  :  Vana 
locuti  sutit  unusquisque  ad  proximum 
suum.  Yaniloquium  autem  est,  quia, 
sicut  dicilur  in  II  Phgsicorum,  «  Vanum 
est  quod  est  ad  aliquem  finem  quem  non 
includit.  »  Sermo  vero  est  ad  finem  instru- 
ctionis  et  redificationis.  Sapient.  xiii,  I  : 
Vani  sunt  omnes  homines  in  quibus  non 
subest  scientia  Dei.  Et  ideo  omnis  homo 
qui  utitur  sermone  non  ad  sedificatio- 
nem,  vaniloquus  est  et  peccat  :  non  ta- 
men  dico,  quod  mortaliter.  Sed  turpilo- 
quiuiu,  quod  scurrarum  est,  pessimum 
est  :  qui  ioquuntur  de  turpibus  venereo- 
rum,  et  carnali  amore,  et  fingunt  canti- 
lenas,  et  inticiunl  aures  audientium,  de 
quibus  dicitur  in  Psalmo  v,  11  :  Sepul- 
crum  patens  est  guttur  eorum.  Et  timen- 
dum  est,  quod  hoc  pro  consuetudine  sit 
mortale  peccatum. 

Et  secundum  hoc  procedunt  auctorita- 
tes  primo  inductae,  probantes  quod  mul- 
tilopuium  sit  pcccatum. 

Ad  secundam  parlem  de  taciturnitate  ^^ 
dicendum,  quod  taciturnitas  de  Deo  cst 
mala,  et  maxime  in  illo  qui  ex  officio 
tenetur  prsedicare,  sicut  praelatus.  Ille 
enim  si  tempore  opportuno  non  praedi- 
cat  subditis  et  docet,  pabulum  subtrahit, 
et  subditos  mori  fame  facit.  Thren.  iv, 
4  :  Parvuli petierunt  panem,  et  non  erat 
qui  /rangeret  eis.  Et  ibidem,  t-  9  :  Melius 
fuit  occisis  gladio,  quam  intcrfeclis  fa- 
me,  quoniam  isti  extabuerunt .  Et  adhuc 
ibidem,  ii,  12  :  Matribus  suis  dixerunt  : 
f/bi  cst  triticum  et  vinum  ?  cum  defice- 
rcnt  quasi  vulnerati  in  plaieis  civitatis, 
cum  cxhalarent  animas  suas  in  sinu 
matrum  suarum.  El  tales  absque  dubio 
tempore  necessilatis  et  opportuno  sub- 
trahentes  pabulum  verbi  Dei,  peccant 
morlaliter.  Unde  dictum  est  Petro  ter  : 
Pasce  oves  meas  \  Pasce  verbo,  pasce 
exemplo,   pasce   temporali  subsidio.   Si 


'  Joan.  XXI,  to  et  seq. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XX,  QILEST.   127. 


419 


vero  subditi  sunt  incorrigibiles,   et  verbi  subditos,  subtrahet  correptionem,  nevi- 

Dei  irrisores  :  tunc  pro   certo    tacendum  dealur    sanctum   dare   canibus.  »    Obji- 

est,  ut  patet,  Matlh.  vii,  (i  :  Nolite  dare  ciunt  tamen  quidam  de  Petro,    qui    prai- 

sanctnm  caiiibiis,    iteque  mittatis  mar-  dicavit  Simoni  mago,    quem  scivit  esse 

garitas  vestras  ante   porcos.    Irrisoribus  incorrigibilem. 

enim  non  est  prsdicandum.  Tamen  dicit  Ad  omnia  ista  qufe    ad  secundam   par- 

Augustinus    super  illud  Apostoli,  II   ad  tem  inducuntur,  solvendum   est  per  di- 

Timoth.  IV,  2  :    Prxdica    verbum,   insta  stinctionem,  quod  ille  qui  teneturex  offi- 

opporlune,  etc.    «   Sonet    verbum   tuum  cio,  opporlune  et  importune   debet  prse- 

volentibus  opportune,  importune   nolen-  dicare,  dum  corrigibiles  videat  esse  sub- 

tibus  :    inveniat   locum    ubi    i"equiescat,  ditos  aliquo  modo.   Si  autem   viderit  in- 

sicut    terra   dat   locum   semiui.    Xec  re-  corrigigiles,  potest    subtraliere  ad    tem- 

quiescat  bonus  arator  nisi  faciat  terrani  pus,  ne  ad  deteriora  provocentur.    Unde 

germinare,  quae  tamen  aliquando  pelrosa  super  illud  Levitici,xv,  2  :  Vir,   qui  pa- 

ost,  sicut    dicitur,    Matlh.    xiii,  o    et  6,  titur  fluxum  seminis,    Glossa  :   «    Quid 

aliquando  spinosa.  Quod  si  forte  statim  est  semen,  nisi  verbum,   quod   dum  op- 

non  facit  fructum   in  memoria  manens,  portune  proponitur,  mens  audiloris  fce- 

aliquando  facit  fructum  posterius.  »  cundatur.    Si    autem    importune,   mens 

Adhuc,   Notandum   est  quod   dicitur,  auditoris  poUuitur,  el  virlus   generativa 

Eccli.  XX,  7  :  Homo  sapiens   tacebit  us-  amittitur.  » 

que  in  tempus.  Ubi  dicit   Gbjssa  :   «  Vi-  His  autem  consideratis,    patet    solutio 

dens  vir  ecclesiasticus  incorrigibiles  esse  ad  totum. 


QU^STIO  GXXYII. 


De  conteiitioiie. 


Deinde,  Quaeritur  de  contentione,  qu£e 
etiam  est  peccatum  oris. 

Et  quseruntur  tria,  scilicet  primo  quid 
sit? 

Secundo,  Quantum  peccatum  sit  ? 

Et  tertio,  Utrum  in  disputatione  sacrce 
Scripturae  liceat  contendere  ? 


MEMBRUM  I. 

Quid  sit  conientio  ? 


Ad  primum  proceditur  sic  : 

Ad  Roman.  i,  30,  super  illud  :  Con- 
tentiosos  ',  superbos,  Glossa  Fulgentii 
dicit  :  «  Contentio  est  impugnatio  verita- 
tis  cum  confidcntia  clamoris.  » 


'  Vulgata  liabel,  Contuinelmos. 


420 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


Sed  videtur,  quod  ista  definitio  non 
sit  satis  generalis  :    quia 

1.  Possunt  aliqui  contendere  sine  cla- 
more,  cum  contendere  sit  in  diversa 
tendere  contraria  vel  contradictoria  per 
disputalionem. 

2.  Adhuc,  Super  illud  Jacobi,  iii,  16  : 
Ubi  zelus  et  contentio,  dicit  Glossa,  quod 
«  zelus  est  in  corde  sicut  invidia,  con- 
tentio  in  sermone.  »  Et  non  facit  men- 
tionem  de  clamore.  Ergo  videtur,  quod 
male  ponitur  in  definitione,  cinn  confi- 
dentia  clamoris. 

3.  Adhuc,  tl  ad  Tinioth.  it,  14,  super 
illud  :  Xoli  contendere  verbis  :  ad  nihil 
enim  idile  est,  nisi  ad  subversionem  au- 
dientium,  dicit  Glossa  :  c<  Solent  in  con- 
tentione  talia  opponi  aestimato  malevo- 
lentioe  argumento,  ut  moveant  animos 
insipientium  fratrum.  »  Et  non  facit  ibi 
mcntionem  de  clamore.  Ergo  videlur, 
quod  contentio  possit  esse  sine  clamore. 

soiuiio.  SoLLTio.  Ad  hoc  dicendum,  quod  con- 
tentio  duobus  modis  potest  definiri, 
gecundum  nomen  scilicet,  et  secundum 
perfectum  esse  ipsius,  quod  esse  habet 
ex  circumstantia  plus  quam  a  re.  Si 
secundum  nomen  definiatur  :  tunc  con- 
tentio  nihil  aliud  est  quam  in  diversa 
tentio  cum  malevolentise  argumento, 
cum  scilicet  non  consentit  in  id  quod 
dicit,  sed  malevolenlia  tendit  in  aliud, 
sicut  dicilur  in  Glossa  super  epistolam 
ad  Timotheum  inducta.  Si  autem  defi- 
niatur  secundum  perfeclum  esse  quod 
habet  cum  advcrsarius  disputat  in  con- 
trarium,  qui  pravus  socius  est,  ut  dicit 
Aristotelesin  VIII  Topicorum,  et  impedit 
commune  opus,  id  est,  inquisitionem 
veritalis  :  tunc  cum  ille  non  confidat  in 
vi  argumenti,  impugnat  veritatem  cum 
confidentia  clamoris.  Ei  sic  deiinit  eam 
Fulgentius  in  Glossa  super  epistolam  ad 
Romanos,  i,  30.  Et  tunc  est  in  ratione 
vitii  :  quia  lunc  non  habet  se  ut  socius 
ad  inquirendam  veritatem,  sed  ut  hostis 
ad  impugnandam. 


MEMBRUM  II. 

Quantum  peccatum  sit  contentio,  utrum 
semper  sit  peccatum,  vel  aliquando 
bonum  sive  indifferens  ? 


Secundo  quaeritur,  Utrum  contentio 
sit  seraper  peccatum,  vel  aliquando  bo- 
num,  sive  indifferens  ? 

Et  videtur,  quod  aliquando  bonum^ 
vel  inditTerens  ad  minus. 

1.  Ad  Philip.  1,  17  et  18  :  Quidam  ex 
contentione  Christum  annuntiant  non 
sincere,  existimantes  pressuram  se  susci- 
tare  vinculis  meis.  Quid  enim  ?  Dum 
omni  modo,  sive  per  occasionem,  sive 
per  veritatem,  Christus  annuntietur  :  et 
in  hoc  gaudeo,  sed  et  gaudebo.  Sed  non 
gaudet  nisi  de  bono  vel  de  indiflerenti 
ad  minus  :  ergo  contentiones  aliquando 
sunt  bonum,  vel  indifferens  ad  minus. 

2.  Adhuc,  Quod  oportet  esse  ad  utili- 
tatem  Ecclcsise,  illudbonum  est.  Aposto- 
lus  sic  dicit,  I  ad  Gorinth.  xi,  11)  :  Opor- 
tet  et  haereses  esse,  ut  et  qui  probati 
sunt,  manifesti  fiant  in  vobis.  Hsereses 
omnes  sunt  ex  contentione.  Ergo  vide- 
tur,  quod  bonum  est  esse  contentiones  : 
et  sic  nuUum  est  peccatum. 

CONTRA  :  sed  C 

1.  Jacobi,  111,  10  :  Vbi  zelus  et  conten- 
tio,  ibi  inconstantia  et  omne  opus  pra- 
vum.  Ergo  videtur,  quod  peccatum  mor- 
tale  sit  semper. 

2.  Adhuc,  Ad  Roman.  i,  29,  inter 
peccata  mortalia  enumeratur  ab  Apo- 
stolo,  ubi  sic  dicit  :  Plenos  invidia, 
homicidio,  co)itentione,  dolo,  maligni- 
tale.  Ergo  videtur,  quod  sit  peccatum 
mortaie  semper. 

3.  Adhuc,  Proverb.  xvii,  11  :  Semper 
jurgia  quserit  malus  :  Angelus  autem 
crudelis  mittetur  contra  eum.  Glossa  : 
«  Ut   post  mortem    ad  seternum  rapiat 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XX,  QU.EST.   127, 


421 


interituni.  »  Xon  autem  rapitur  ad  eeter- 
num  interitum,  nisi  pro  peccato  mortali. 
Ergo  jurgium  sive  contentio  est  pecca- 
tum  mortale. 

Sed  contra  hoc  quidam  objiciunt 
illud  Job,  xxxix,  32  :  Xumquid  qui  con- 
tendit  cum  Deo,  tam  facile  conquiescit  ? 
Ex  hoc  arguunt,  quod  Job  contendit 
cum  Deo  :  quod  non  potuit  esse  cum 
peccato  mortali :  ergo  contentio  genera- 
liter  non  est  peccatum  mortale. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  contentio 
semper  in  vilio  est,  sed  nou  semper  mor- 
tale  peccatum.  Contentio  enim  semper 
impedit  commune  opus  inquirendce  veri- 
tatis  :  et  ideo  semper  vitium  est,  etiam 
apud  Philosophos.  Et  propter  hoc  dicit 
etiam  Apostolus,  I  adCorinth.  xi,  16  ;  iSt 
quis  cidetur  contentiosus  esse,  nos  lalem 
consuetudinem  non  habemus,  neque 
Ecclesia  Dei.  Unde  semper  in  vitio 
est,  licet  non  sit  semper  mortale  pec- 
catum. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  Apo- 
stolus  non  dicit  se  ibi  gaudere  de  occa- 
sione  sive  contentione,  sed  de  annuntia- 
tione. 

Ad  ALiUD  dicendum,  ([uod  haereses 
esse  non  est  bonum,  nisi  per  occasio- 
nem,  sedsimpliciter  malum.  Et  illa  occa- 
sio  ponitur  ibidem  in  Glossa  Augustini. 
Quia  cum  haeretici  sunt,  excitant  sacros 
Doctores  ad  sacram  Scripturam  et  ad 
vigilantiam  studii,  ex  quibus  multa  bona 
proveniunt  Ecclesise.  Et  est  simile  ei 
quod  dicit  Aristoteles  in  11  Metapliysi- 
corum,  quod  non  oportet  tantum  grates 
referre  his  qui  veritatem  dixerunt  in 
philosophia,  sed  etiam  his  qui  errave- 
runt  in  ea.  Et  dat  exemplum  de  Timo- 
theo  et  Hierasio  musicis  philosophis  ; 
quia  si  in  musica  non  errasset  Timotheus, 
excitatus  non  fuisset  et  Hierasius,  et 
careremus  multum  de  dispositione  mu- 
sicorum. 

Ad  id  quod  in  contrarium  objicitur, 
dicendum  quod  ibi  loquitur  Apostolus 
de  contentione  quae  est  contra  veritalem 


et    virtutem  ;    et   illa    est  vere   mortale 
pecratum. 

EoDEM  modo  dicendum  est  ad  aliud  :  Ad  oijject.2. 
quia  sic  Apostolus   enumerat  contentio- 
nem  inter  mortalia  peccata  :  quia  illa  est 
ha?reticorum  contra  verilatem  et  virtu- 
tem. 

Et  siMiLiTER  dicendum  est  ad  sequens  :  Ad  cbjen  3. 
quia   Angelus  Domini  crudelis   mittetur 
contra  talem   contentiosum,   qui  impu- 
gnat  veritatem  et  virtutem  in  Ecclesia 
Dei. 

Ad  id  quod  in  contrarium  hujus  obji-  ^o^egf'^^ 
citur  de  Job,  dicendum  juod  est  ali- 
quando  contentio  bona,  quando  homo 
contendit  exercere  virlutem  naturae  ad 
difticultatem  virtutis  et  meriti,  ut  possit 
pugnare  contra  vitia.  Et  illa  praecipitur, 
Luc.  XIII,  24  :  Contendite  intrare  per 
angustam  portam  :  quia,  ut  dicitur, 
Matth.  VII,  14  :  Quam  angusta  porta,  et 
arcta  via  est,  quse  ducit  ad  citam  1  et 
pauci  sunt  qui  inveniunt  cam. 


MEMBRUM  III. 

Utrum  in  sacra  Scriptura  liceat  dispu- 
tare  contentiose  ? 


Tertio  queeritur,  Utrum  in  sacra  Scri- 
ptura  liceat  disputare  contentiose  ? 
Etvidetur,   quod  non. 

1.  Glossa  super  illud  Apostoli,  ad 
Timoth.  II,  14  :  Noli  contendere  verbis.^ 
dicit  :  «  Collatio  debet  esse  inter  servos 
Dei,  non  altercatio.  »  Doctores  sacrae 
Scripturae  sunt  servi  Dei.  Ergo  alter- 
cando  non  debent  disputare. 

2.  Adliuc,  Isaiae,  viii,  ti  :  Pro  eo  quod 
abjecit  populus  iste  aquas  Siloe,  qux 
vadunt  cum  silentio.  Glossa  :  «  Aqua 
est  doctrina  Christi,  quae  sine  claniore  et 
strepitu  leniter  fluit.  »  Ergo  sine  conten- 
tione  et  leniter  debet  proponi. 

3.  Adhuc,  Matth.  xii,    19  ;  Non  con- 


422 


D.  ALB.  xMAG.  ORD.  PRiED. 


tendet,  neqiie  clamahit,  neque  audiet 
aliquis  in  plateis  vocem  ejus.  Sumitur 
de  Isaia,  xlii,  2. 

i.  Adhuc,  Augustiiius  in  libro  de  Duo- 
decim  abusionibus  :  «  Christianus  nemo 
dicitur  rccte,  nisi  qui  Christi  morihus 
(oaequalur.  Tu  ergo  si  morum  Chrisli 
similitudinem  tenere  cupis,  ne  conten- 
das,  ne  in  Ecclesia  al)usiv(^  Christianus 
existas.  )> 

Se-1   c-.ntra.         t-ONTRA  ". 

Ecclesiasticis  viris  licet  disputare  ad 
ulramque  partem,  ut  melius  enucleetur 
vt-rilas.  El  hoc  non  potest  esse  sine  coii- 
tentione.  Ergo  aliqua  contentionc  pos- 
sunt  contcndere. 

^.  ,  ,:^  SoLLTio.  Diceudum,  quod  nomen  con~ 
tentionis  aliquando  importat  vitium, 
qiianch)  coiitra  veritatcm  esl,  ut  paulo 
anle  diclum  est.  Et  sic  prohibctur  viris 
pcclesiasticis.   Aliquando  importat  colla- 


tionem  ad  contraria  vel  contradictoria  ad 
enucleandam  veritatem  :  et  sic  non  vo- 
catur  contentio  secundum   Augustinum 
in  libris  de  Trinitate,  qui  sic  dicit,  quod 
«  in   sacra    Scriptura   desiderat  liberum 
correctorem,  ct  pium  interpretem.  »  Et 
ponit  simile  :  quia  ille  osculo  columbino 
corripit,  sed  non  denle  canino  rodit,  Et 
sunt  verba  sua  ista  :  «  Cratanter  quippe 
recipit     osculum      cohimbinum     beni- 
gnissima  cJiaritas,    dentem  autem   cani- 
num  vel  retundit  solidissima  veritas,  vel 
evitat  caulissima  humilitas.  »  Et  hoc  non 
esl  conleiidere,    neque  clamare,  nec  au- 
dire  vocem   in    plateis,   et  aquas   Siloe 
fluere  cum   silentio  :   et   tamen    falsitati 
non   credere,    sicut    nec  Christus  cessit 
veritati. 

Et  sic  patet  solutio  ad  ea  quse  indu- 
cuntur. 

Et  heec  de  conlentione  dicta  sufficiant. 


QU^STIO  GXXVUl, 


l>e   iiialediclo. 


Deinde,  Quseritur  de  maledicto. 

Et  quieruntur  duo.  sciHcet  primo  quid 
sit  maledictum,  et  quid  maledic<re,  ct 
an  maledicere  sit  peccatum,  et  quantum 
peccatum  ? 

Et  sccundo,  Etriim  malcdictuiii  possit 
iiilerminari  in  creaturam  rationalcm,  sic- 
ut  hominem,  et  Angelum,  et  similiter  in 
irrationalem  creaturam  ? 


ME.MBRUM  I. 

Quid  sit  nialedictum  ?  et,  Quid  nialedi- 
cere  ?  et,  Quantum  peccatum  sit  ? 


Ad  primum  proceditur  sic  : 

Haymo  sic  definit  maledictum  :  «  Ma- 
lediclum  est  pcrnae  in  aliquem  impre- 
catio.  » 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XX,  QU/EST.   128. 


423 


contra. 


Secundum  lioc  videtur,  quod  maledi- 
cere  non  semper  sit  malum  :  quia 

1.  Quod  reo  optetur  pa:>na,  videtur 
esse  justum  et  conveniens,  ut  ex  poena 
corrigatur.  Contra  :  Maledictio  et  bene- 
dictio  sunt  opposita  :  benedictio  est  bo- 
num  :  ergo  maledictio  est  malum. 

2.  Adhuc,  Jacobi,  iii,  10  ei  ii  :  Ex 
ipso  ore  procedit  benedictio  et  male- 
dictio.  Non  oportet,  fratres  mei,  haec  ita 
fieri.  Numquid  fons  de  eodem  foramine 
emanai  dulcem  et  amaram  aquam  ? 
Quasi  dicat  :  Inconveniens  est,  quod  de 
eodem  ore  procedat  benedictio  et  male- 
dictio.  Unde,  ibidem,  y.  9  :  In  ipsa, 
scilicet  lingua,  benedicimus  Deum  et 
Patrem,  et  in  ipsa  maledicimus  homines, 
qui  ad  similitudinem  Dei  facti  sunt. 
Videtur  ergo  velle,  quod  benedictio  sit 
bonum,  et  maledictio  malum. 

3.  Adhuc,  Proverb.  xxvi,  2  :  Male- 
dictum  friistra  prolatum  in  quempiam 
superveniet.  Glossa,  «  In  retributione 
poenee.  «  Ergo   maledictum   est  malum.. 

4.  Adhuc,  l  Petri,  iii,  9  :  Malum 
pro  malo  non  reddentes,  nec  niale- 
dictum  pro  maledicto,  sed  e  contrario 
benedicentes  \  Ergo  maledictum  malum 
est, 

GONTRA   : 

1.  Quod  tit  per  divinam  justitiam, 
bonum  est.  Imprecatio  pcenee  saepe  fit 
per  divinam  justitiam.  Act.  viii,  20, 
Petrus  dixit  ad  Simonem  magum  : 
Pecunia  tua  tecum  sit  in  perditionem  ! 
Ergo  bonum  est. 

2.  Adhuc,  IV  Reg.  ii,  23  et  24,  pueris 
clamantibus  post  Eliseum  :  Ascende, 
calve  :  ascende,  calce  :  Eliseus  impreca- 
batur  pueris  malum  pcense  :  et  egressi 
suni  duo  ursi  de  silva,  et  laceraverunt 
ex  eis  quadraginta  duos  pueros.  Et  non 
est  credendum,  quod  tantus  Propheta 
per  maledictum  peccaverit.  Ergo  non 
universaliter  est  malum. 


Juaest.        Ulterius  queeritur,  Si  est  malum  sicut 


probant  primae  auctoritates,  utrum  sit 
peccatum  veniale,  vel  mortale,  vel  ali- 
quando  sic,  et  aliquando  ahter  ? 

Et  videtur,  quod  semper  sit  peccatum 
mortale  :  quia  quod  est  contra  preece- 
ptum  Evangelicum,  est  peccalum  mor- 
tale.  Dicit  autem  Dominus,  Matth.  v,  44 
et  4.J  :  Orate  pro  persequentibus  et  ca- 
lumniantibus  vos  :  ut  siiis  filii  Patris 
vestri  c/ui  in  ccelis  est.  Ergo  qui  contra 
hoc  facit,  mortaliter  peccat.  Maledicens 
sive  pcenam  imprecans,  facit  sic.  Ergo 
mortaliter  peccat. 

Quod  autem  aliquando  sit  veniale, 
probatur  per  Augustinum  sic  dicentem  : 
«  Ad  veniale  peccatam  pertinet  male- 
dicere  cum  facilitate  et  levitate.  »  Et  est 
casus  qui  ponitur  in  Decretis,  ubi  de 
venialibus  agitur. 

SoLUTio.  Ad  primam  partem  quaestio-     soiuUo. 
nis   dicendum    per   distinctionem,    quod 
maledictum  -aut    profertur  ab    eo  cujus 
interest,   et  habet  auctoritatem  et  pote- 
statem  poenam  inferendi :  aut  ab  eo  cujus 
non  interest,  nec  habet  auctoritatem.  Si 
primo  modo  :   tunc  nullum   malum  est. 
Et  sic  fuit  maledictio  Petri  et  Elisei,  qui 
loco    Dei   fuerunt  et    poenas   imprecati 
sunt,  quas  statim  intulit  Deus.  Si  autem 
fit  ab  eo  cujus  non  interest,   nec    habet 
potestatem  :     tunc    maledictum    malum 
est  secundum  definitionem  Haymonis. 

Et  sic  loquuntur  quatuor  auctoritates 
ad  hoc  inductse. 

Similiter  ad  secundam  partem  respon-  Ad  qusest. 
dendum  est  per  distinctionem  :  quia  ma- 
ledictio  ex  parte  maledicentis  aut  tit  cum 
levitate,  aut  animi  malignitate  :  et  poena 
imprecata,  aut  est  eeterna,  auttemporalis. 
Si  cum  levitate  fit  et  ad  pcenam  tempo- 
ralem  :  titnc  esset  durum  dicere,  quod 
esset  mortaie  :  et  sic  intelligitur  canon 
Augustini  paulo  ante  inductus.  Si  autem 
fit  animi  malignitate:  tunc  est  timendum, 
quod  sit  mortale,  et  sic  intelliguntur  au- 
ctoritates  hoc  probantes. 


>  Cf.  Ad  Roman.  xii,  i~  et  seq. 


424 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Et  super  lioc  dederunt  antiqui  distin- 
ctionem  valde  utilem,  scilicet  quod  est 
maledictum  quadruplex,  scilicet  subre- 
ptionis,  cum  quis  subito  maledicit,  non 
ex  animi  malignitate,  et  est  veniale  pec- 
calum.  Et  est  malediclio  lascivae  puerilis, 
sicut  pueri  ex  mala  consuetudine  maledi- 
cunt  invicem.  Sed  talis  iterum  non  est 
mortale  peccalum,  sed  mala  consuetudo 
est,  et  pro]iil)enda  esl.  Unde  Hierony- 
mus  :  «  Qui  negligit  oris  maledicentis 
resecare  consuetudinem,  etsi  non  cordc 
maledicat,  immundiliamtamenlabiorum, 
et  inquinamentum  oris  incurrit.  »  Est 
iterum  malediclum  quod  ex  odio  concepto 
prucedit,  et  est  mortale  peccatum,  sicut 
dicunt  et  bene.  Et  est  quurtum  maledi- 
ctum  ex  charitate  et  zelo  justitia?  proce- 
dens,  et  est  bonum,  sicut  fuit  malediclum 
Petri  et  Eiisei  quando  imprecabantur  poe- 
nam  temporalem,  ut  non  reservarentur 
ad  ceternam  poenam. 


MEMBRLM    IL 

Vtium  mfilediclion  possit  iiilcrminari  in 
crcaturam  rationalcm,  et  similitcr 
irrationalcm  ? 


Deim)E  (juteritur,  Utrum  mab^dictum 
possit  interminari  iii  creaturam  rationa- 
lem,  et  similitcr  irrationalem  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

\.  II  Reg.  II,  21  et  seq.,  Davidmaledixit 
monlibus  Gelboe,  ubi  ceciderunt  fortes 
Israel,  qui  tamen  irrationaleserant. 

2.  Adliuc,  Jereni.  xx,  li  :  Malcdicta 
dies,  iii  quA  natus  sum  !  Simililer,  Job, 
III,  3  :  Pereat  dies  in  qua  natus  sum,  et 
nox  in  qua  diclum  est  :  Conccptus  est 
homo  !  Videtur  ergo,  quod  exemplo  ju- 
storum  maledici  possit  creatura  irratio- 
nalis. 

."3.  Adhuc,  Videtur  etiarn  rationalis 
crealura  posse   maledici  ;    quia    dicitur, 


Genes.    ix,    2o  :    Maledictus    Chanaan, 
scrvus  servorum  erit  fratribus  suis. 

CONTRA  :  j-ej  c. 

Creatura  irrationalis  nullum  peccatum 
potest  committere  :  et  in  se  bona  est  sic- 
ut  omiiis  Dei  creatura.  Ergo  videtur,  quod 
non  debeat  maledici.  Similiter  creatura 
rationalis  :  quia  tenemur  diligere  inimi- 
cos,  et  benefacere  bis  qui  nos  oderunt, 
cum  dicat  Apostolus,  ad  Roman.  xii,  17  : 
Nulli  malum  pro  malo  reddentes. 

Ulterius  queeritur,  Si  Angelus  malus     q„ 
possit  maledici  ? 

Et  videtur,  quod  non. 

1.  Eccli.  XXI,  30  :  Dum  maledicit  im- 
pius  diaholum,  maledicit  ipse  animarn 
suam.  Sed  nullus  debet  maledicere  ani- 
mam  suam.  Ergo  nec  Angelum  malum. 

2.  Adbuc,  Judasin  canonica  sua,  y.  9  : 
Cum  Michael  Archangelus  disputans  al~ 
tercarctur  cum  diaholo  de  Moijsi  corpore, 
non  est  ausus  judicium  inferre  hlasphe- 
mise,  sed  dixit  :  Imperet  tibi  Dominus. 
Si  ergo  Angelo  bono  non  licuit  inferre 
maledictum  malo,  nec  homini  licet. 

SoLUTio.  Dicendum  ad  primam  partem  ^^\ 
qu;estionis,  quod  creatura  irrationalis 
non  potest  maledici,  nec  debet,  nisi  eo 
modo  quo  ordinatur  ad  hominis  utilita- 
tem.  Unde  Gregorius  :  «  Montes  Gelboe 
malcdicuntur,  ut  dum  arescenle  lerra 
fruclus  noii  oriunlur,  possessores  terrse 
sterilitatisdamno  feriantur,  quatenus  ipsi 
maledictionis  sententiam  acciperent,  qui 
apud  se  mortem  regis  iniquitate  sua  cxi- 
gentc  meruissent.  »  Et  hoc  expresse  si- 
gnificatur,  Genes.  iii,  17  :  Maledicta  ter- 
ra,  non  simpliciter,  sed  in  opjcrc  tuo.  Et 
quod  luec  maledictio  redundet  in  homi- 
nem,  ex  hoc  patet  quod  sequitur,  dicens 
Deus  ad  Cain  :  Cum  operatus  fucris  cam, 
scilicet  terram,  non  dahit  tihi  fructus 
suos.  Et  supra,  iii,  18,  dixit  Dominus  ad 
Adam  :  Spinas  et  tribulos  germinabit 
tibi. 

Ad  hoc  ergo  quod  objicitur  de  Job  et    .^^  i 
Jeremia,  qui  maledixerunt  diem  et  no- 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XX,  QU^ST.  128. 


425 


ctem,   dicendum   quod  dies  in  quantum  Ad  id  quod  objicitur  de  Ecclesmstico, 

diesibi  non  maledicitur,  sed  natusin  die,  dicendum  quod  cum  maledicit  impius 
propter  hoc  quod  cum  peccato  originali  diabolum,  non  directe  maledicit  ammam, 
nascitur.  Et  sic  iterum  maledictio  redun-  sed  maledicendam  dicit  propter  simibtu- 
dat  in  hominem,  non  in  diem.  dinem  peccati. 

Ad  aliud  quod  objicilur,  quod  rationa-  Ad  ultimum  dicendum,  quod  non  omne 

bs  creatura  possit  maledici,  dicendum  maledictum  est  blasphemia  :  quia  blas- 
quod  verum  est  :  quia  a  Deo  et  ab  homi-  phemia  est  falsi  criminis  imposilio  in 
ne  habente  polestatem  potest  maledici,  Deum,  et  non  fit  nisi  quando  creatura 
sicut  in  antehabitis  probatum  est.  maledicitur  in  quantum  est  Dei  creatura  : 

Ad  m  quod  contra  objicitur  de  irratio-      quia  sic  maledictum   creaturse  redundat 
nab,  jam  solutum  est  :  quia  ex  eo  quod      in  creatorem.  Et  ita   non  fuit  ausus  jMi- 
in  se  bona    est,  non  maledicitur,  sed  in 
qaantum  subjacet    operi  hominis    quod 
malum  est. 

Ad  hoc  quod  contra  objicitur  de  ratio- 
nali,  scilicet  quod  tenemur  diligere  ini- 
micos,  dicendum  quod  hoc  non  probat, 
nisi  quod  ex  odio  et  cum  malignitatenon 
possumus  maledicere  :  sed  qui  habet  au- 
ctoritatem,  zelo  justitiae  potest  maledicere, 


chael    inferre     maledictum     diabolo,    in 
quantum  est  creatura  Dei. 

Ex  dictis  patet  solutio  ejus  quod  qui- 
dam  dicunt,  Si  maledici  possit,  cui  male- 
dixit  Deus,  propter  verbum  Balaam,  Nu- 
mer.  xxui,  8  :  Qiiomodo  maledicam,  cui 
non  maledixit  Deus  ? 

Patet  igitur,  quod  sic  :  dummodo  pro- 


id  est,   malum  pcenfe  interminare,  sicut  batum  sit  ei,  ut  homini  judici,  et  constet 

in  antehabitis  probatum  est.  ei  de  causa  maledictionis.  Quaprobatione 

non  indiget  Deus  :  quia  novit  corda  ho- 

Ad  m  quod  ulterius  quyeritur,  Si  An-  minum. 
gelo  malo  sit  maledicendum  ?  Patet  etiam,  quomodo  maledictum  sit 

Dicendum,   quod  sic  zelo  justitiaj,  sed  blasphemia     et     maximum     peccatum  : 

non  odio  et  malignitate  :  quia  sic  concor-  quod  etiam  lapidatione   secundum  leges 

dat    voluntas    hominis    cum    voluntate  punitur. 
Dei. 


Ad    1. 


Ad   J. 


— H^^-l"^*^-©^-»-- 


42fi 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  mJED. 


TRACTATUS  XXI. 

DE  DUOBUS   PECCATIS   QVM  MAXIME  IN  AGTIONE 

VOLUNTATIS  CONSISTUNT,  SCILICET 

DE   JUDICIO    SUSPICIONIS,    ET   PERSONARUM 

ACCEPTIONE. 


Deinde  ratione  ejus  quod  dicit  Magister  in  eodem  libro  II  Sentenliarum^ 
distinct.  XXXV,  in  illo  cap.  Ex  praidictis  collifjitur  atque  infertur^  ciuod 
mala  voluntas  el  mala  actio  in  quantum  est,  Ijona  est. 

Qugeritur  de  duobus  peccatisquae  maxime  consistunt  in  actione  volunta- 
tis,  scilicet  de  judicio  suspicionis,  et  de  personarum  acceptione. 


QU^STIO  CXXIX. 


Dc    jiHlieio     suspieionis. 


De  judicio  suspicioni.s  queeremus  tria 
principaliter. 

Primo  scilicet,  quid  sit  ? 

Secundo,  An  semper  peccalum  mor- 
tale  sit,  vel  aliquando  mortale,  et  ali- 
quando  veniale  ?  et,  Utrum  aliquando  sit 
poena  et  non  culpa  ?  et,  De  quibus  permit- 
titur  nobis  judicare,  et   de  quibusnon? 

Trrlio,  Utrum  solius  Dei  sit  judicare, 
vel  etiam  horainis  ? 


MEMBRUM  1. 


Quid  sit  judicium  suspicionis  ? 


Ad  primum  proceditur  sic  : 
Tullius  dicit  in  fme  primse  Rhetoricae 
c<  Suspicio  est  mala  opinio  de  aliquo.  » 


TN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXI,  QL.EST.   129. 


427 


Sed  contra  hocvidetur  esse  :  quia  opi- 
nio  videlur  esse  id  ex  quo  formatur  judi- 
cium  suspiciosum,  et  non  ipsum  judicium. 
Judicium  enim,  sicut  dicit  Glossa  super 
illud  Apostoli,  I  ad  Corinth.  iv,  o  :  No- 
Ute  ante  tempus  judicare,  est  definitiva 
sententia.  De  quo  Augustinus  ibidem  di- 
cit  in  Glossa  :  «  Si  suspiciones  evitare 
non  possumus,  quia  homines  sumus, 
saltem  non  judicemus,  ut  detinilivas  sen- 
tentias  proferamus.  »  Suspicio  ergo  ibi- 
dem  non  videtur  esse  idem  quod  judi- 
cium. 

aiutio.  SoLUTio.  Diceudum,  quod  pro  certo 
hoc  verum  est,  quod  suspicio  non  est 
judicium,  sed  judicium  est  sententia  dif- 
finitiva  informata  ex  suspicione  :  et  ideo 
aliqaando  unum  ponitur  pro  altero. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  argumen- 
tum  quod  factum  est  contra  definitionem. 


«  De  occultis  ahorum  malum  est  judica- 
re.  »  Ergo  videtur,  quod  judicium  suspi- 
ciosum  mortale  peccatum  sit  :  quia  si 
prohibitum  fiat,  mortale  peccatum  est. 

2.  Adhuc,  I  ad  Corinth.  iv,  5,  super 
illud  :  Nolite  ante  tenipus  judicare, 
Glossa  :  «  Prohibet  nobis  Apostolus  ju- 
dicia  :  quia  occulta  sunt  nobis  corda  ho- 
minum,  et  de  occuUis  non  licet  nobis  ju- 
dicare.  »  Ergo  videlur,  quod  judicium 
tale  sit  peccatum  mortale. 

3.  Adhuc,  Ilieronymus  :  «  De  rebus 
occultis  non  diffinias,  sed  suspensam  tene 
sententiam.  »  Et  Augustinus  :  «  Si  su- 
spiciones  evitare  non  possumus,  saltem 
non  iudicemus,  ut  definitivas  sententias 
proferamus  :  quia  hoc  prohibet  nobis 
Apostolus.  »  Ergo  tale  judicium  mortale 
peccatum  est. 

Ulterius  hic  quaeritur,  ex  quo  pendet     Quaest. 
tota  queestio,    sciiicet  ex  qua  suspicione 
fit  judicium  rectum,  et  ex  qua  fit  judicium 
non  rectum  ? 


MEMBRUM  II. 

Utrum  judicium  suspiciosum  semper  sit 
peccatum  mortale,  vel  aliquando  vc- 
niale  ?  Et,  Ex  qua  suspicione  fiat 
judicium  rectmn,  et  ex  c^ua  judicium 
non  rectum  ? 


Secundo  quaeritur,  Utrum  judicium  su- 
spiciosum  semper  sit  mortale  vel  aliquan- 
do  veniale  ? 

Et  videtur,  quod  non. 

Suspicari  enim  de  raalo  quod  nialum 
est,  bonum  est  :  quia  sic  se  habet  in  re. 

Et  iteruin,  Suspicari  de  bono  quod 
bonum  est,  bonum  est  :  quia  sic  etiam  se 
habet  in  re.  Ergo  judicium  suspiciosum 
nullum  peccatum  ost  aliquando,  ut  vide- 
tur,  sed  aliquando  bonum. 

contra.        CoXTRA    : 

,  \ .  Quod  sub  ])rohibilione  cadit,  malum 
est  si  fiat.  Matlh.  vii,  1  :  Xotile  judicare, 
ut  non  judiceminiy  etc.  Glossa  ibidem  : 


SoLUTio.  Dicendum  ad  primam  partem  sjiutio. 
qusestionis,  quod  suspicio  sive  judicium 
aUquando  est  in  genere  mali  pcenae,  et 
afiquando  in  genere  mali  culpae,  sicut 
ignorantia  et  error  in  qua?  incidit  homo 
per  peccatum. 

Similiter,  diceiidum,  quod  aliquando 
est  mortale  peccatum,  aliquando  veniale. 
Et  hoc  est  quod  dicit  Glossa  super  illud 
Psalmi  cxviii,  30  :  Amputa  opprobrium 
meum  quod  suspicatus  sum,  hoc  est, 
opprobrium  suspicationis  quo  nos  de  fal- 
sis  quasi  de  verisjudicamus  :  in  quod  ho- 
mo  per  primum  peccatum  incidit.  Unde 
si  accipiantur  secundum  pronitatem  poe- 
nae,  sunt  cx  originali  causatie  :  per  quod 
ad  tales  poenas,  ignorantiam  scilicet,  et 
errorem,  et  suspicionem  damnati  sumus. 
Et  ideo  dicit  Augustinus,  quod  «  talia 
sunl  poena  hominis  damnali,  non  natura 
instituti.  » 

Similiter,  si  suspicio  ex  signis  exte- 
rioribus  procedat  non  usque  ad  definiti- 
vas  senlentias  :  tunc  est  in  genere  pec- 


428 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


cati  venialis  :  quia  tunc  humana  tenta- 
tio  est  secundum  Auiruslinum  supra  in 
Glossa.  Si  vero  procedat  usque  ad  defmi- 
tivam  sententiam  damnationis,  tunc  dia- 
bolica  tentatio  est,  et  mortale  pecca- 
tum. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  sus- 
picatio  talis  est  de  ipso  facto,  non  de 
liomine.  Et  sic  procedit  objectio  :  quia 
qui  suspicatur  perjurium  esse  malum, 
non  peccat  :  sed  qui  judicat  hominem  ex 
signis  condemnabilem,  pcccat.  Unde 
Apostolus,  ad  Roman.  ii,  l  :  Propter 
quod  inexcusabilis  es,  o  homo  omnis  qui 
judicas  :  in  quo  etiam  judicas  altenim, 
teipsum  condemnas. 

Et  per  hoc  patet  solutio,  quando  sit 
mortale,  et  quando  veniale. 

Ad  qujest.  -^D  SECUNDAM  partcm,  quaestionis,  ex 
quibus  scilicet  signis  tit  judicium  rectum, 
et  ex  quibus  non  rectum  ? 

Dicendum  quod  solvendum  est  per 
Apostolum,  I  ad  Timolh.  v,  24  :  Quo- 
rumdam  hominum  peccata  manifesta 
sunt,  prsecedentia  ad  judicium  :  quos- 
dam  autem  et  subsequuntur.  Unde  di- 
cendum,  quod  signa  quae  sunt  ex  factis 
hominum  et  manifesta,  faciunt  judicium 
rectum.  Signa  autem  quce  potius  fin- 
guntur  ex  malitia  judicantis,  quam  ap- 
pareant  in  rebus,  faciunt  judicium  non 
rectum.  Et  hoc  est  quod  in  canone  dici- 
tur,  quod  de  quoHbet  preesumendum  est 
bonum,  nisi  probetur  contrarium.  Et, 
Job,  VI,  2.3  et  seq  :  Quare  detraxistis 
sermonibus  veritatis,  cum  e  vobis  nullus 
sit  qui  possit  arguere  me  ?  Ad  increpan- 
dum  tantum  eloquia  concinnatis,  et  in 
ventum  verba  profertis.  Super  pupillum 
irruitis,  et  subvertere  nitimini  amicum 
vestrum.  Verumtamen  quod  coepistis  ex- 
plete  :  pnebete  aurem,  et  videte  an  men- 
tiar.  Respondete,  obsecro,  absqtie  con- 
tentione :  et  loquentes  id  quod  justum 
est,  judicate.  Et  non  invenietis  in  lin- 
gua  mea  iniquitatem,  nec  i?i  faucibus 
n->"'<i  stultitia  personabit.  Et  Bernardus 
super  Cantica  ponens  medicinam  contra 


istud  peccatum,  sic  dicit  :  «  Si  videris  in 
proximo  tuo  malum,  non  in  fames  eum, 
sed  excu?a  factum.  Si  non  potes  excusa- 
re  factum,  excusa  intentionem  facti.  Si 
nec  factum  nec  intentionem  facti  excu- 
sare  poteris^  accusa  teipsum  in  compa- 
ratione  ipsius,  et  dic  :  0  quam  vehemens 
fuit  ista  tentatio  !  si  me  invenisset, 
quanlo  turpius  me  quam  illum  prostra- 
visset.  Sic  enim  liet,  quod  in  quo  alium 
judicas,  teipsum  non  condemnas.  » 

Quod  vero  de  tertio  et  quarto  quse- 
rendum  essct.  jam  tactum  est,  quando 
scilicet  judicium  suspiciosum  sit  culpa, 
et  quando  pcena,  et  eliam  de  quibus  mo- 
dis  permiltitur  judicare,  et  satis  patet. 


iMEMBRUM    III. 

Utrum  solius  Dei  sit  judicare  de  occul- 
tis  hominum,  vel  etiam  hominis  ?  Et, 
Si  homo  possit  judicare  de  occultis 
proprii  cordis  ? 


Tertio  quaeritur,  Utrum  solius  Dei  sit 
judicare  de  occultis  hominum  vel  etiain 
hominis  ? 

Et  videtur,  quod  solius  Dei. 

1.  Solus  enim  Deus  novit  corda  homi- 
num,  sicut  dicitur,  ad  Roman.  ii,  I,  su- 
per  illud  :  In  quo  alium  judicas,  etc. 
Glossa  :  «  Sohus  Dei  est  judicium,  cujus 
nosse  est  occulta  cordis.  » 

2.  Adhuc,  I  Reg.  xvi,  7  :  Homo  videt 
ea  quse  parent,  Dominus  autem  intuetur 
cor  :  et  illius  est  judicare,  cujus  est  in- 
tueri  :  ergo  solius  Dei  est  judicare  de 
occultis  hominum. 

3.  Adhuc,  Ad  Roman.  xiv,  1  :  i\on   in 
disceptationibus  cogitationum.  Glossa  : 
c(  Non  usurpemus  dijudicare  cogitationes     ■ 
aliorum,  sed  Deo  committamus.  » 

GoNTRA  :  Sed  COI 

1.  Proverb.  xxvii,  19  :  Quomodo  in 
aquis  resplendent  vultus  prospicientium, 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXT,  QU.^ST.  129. 


429 


utio. 


sic  corda  hominum  manifesta  sunt  pru- 
deutibus.  Sed  quse  nobis  sunt  manifesta, 
de  illis  possuraus  judicare.  Ergo  de  cor- 
dibus  hominum  possumus  judicare. 

2.  Adhuc,  Eccli.  xix,  26  :  Ex  visu 
cognoscitur  vir,  et  ab  occursu  faciei  co- 
gnoscitur  sensatus.  Sed  secundum  quod 
cognoscitur  potest  judicari.  Ergo  homo 
de  alio  potest  judicare,  non  solus  Deus. 

3.  Adhuc,  Matth.  vii,  10  :  A  fructibus 
eorum  cognoscetis  eos,  id  est,  hj^pocritas. 
Ergo  ut  prius  paluit. 

Ulterius  quseritur,  Si  homo  possit 
judicare  de  occultis  proprii  cordis  ? 

Et  videtur,  quod  non. 

Super  illud  x\postoli,  I  ad  Corinth. 
IV,  3  :  Sed  neciue  meipsum  judico,  dicit 
Glossa  :  «  Periculosum  est  nobis  de  oc- 
cultis  cordis  nostri  vel  aliorum  judica- 
re  :  quia  tanta  est  cordis  profunditas, 
quod  etiam  ipsum  latet  cujus   est  cor.  » 

Jerem.  xvii,  9  :  Pravum  est  cor  om- 
nium,  et  inscrutabile :  quis  cognoscet 
illud  ? 

CoxTRA  : 

1.  1  ad  Corinth.  xi,  31  et  32  :  Si  nos- 
metipsos  dijudicaremus,non  utique  judi- 
caremur.  Dum  judicamur  autem,  a  Do- 
mino  corripimur,  ut  non  cum  hoc  mun- 
do  damnemur . 

2.  Adhuc,  De  talibus  dicit  Augustinus 
in  libro  de  Poenitentia^  quod  «  sedeat 
judicans  ratio,  et  stet  accusans  conscien- 
tia,  ut  nulium  peccatum  transeat  inul- 
tum  quod  conscientia  accusavit.  » 

SoLUTio.  Dicendum  ad   primam  par- 


tem  quaestionis,  quodjudicio  definitionis 
solius  Dei  est  judicare,  qui  solus  novit 
occulta  hominum,  sicut  probant  aucto- 
ritales  ad  hoc  inductse.  Sed  judicio  con- 
jecturationis  per  signa  exteriora  potest 
homo  judicare,  dummodo  illa  signa  con- 
vertibiHa  sint,  et  certam  faciant  conje- 
cturam. 

Et  sic  iatelliguntur  auctoritates  ad  hoc 
inductse. 

Ad  secundam  partem  qusestionis  di-  Ad  queest. 
cendum,  quod  homo  de  occultis  propriis 
potest  judicare,  et  debet  :  quia  ilia  scit. 
Unde,  I  ad  Corinth.  ii,  15  :  Spiritualis 
homo  judicat  omnia,  et  ipse  a  nemine 
judicatur.  Et  supra.,  f.  11:  Quis  enim 
hominum  scit  quse  sunt  hominis,  nisi 
spiritus  hominis,  qui  in  ipso  est  ?  lia  et 
quse  sunt  Dei,  nemo  cognovit,  nisi  Spi- 
ritus  Dei. 

Unde  duse  auctoritates  quae  hoc  pro- 
bant,  procedunt. 

Ad  id  autem  quod  objicitur  primo  de 
Glossa  super  epistolam  I  ad  Corinthios, 
XI,  31  et  32,  dicendum  quod  intelligitur 
de  judicio  definitionis,  non  discussionis. 
In  dubiis  enim  de  c[uibus  nescimus  quo 
animo  fiant,  debemus  ad  meliorem  par- 
tem  interpretari,  ut  dicit  Auguslinus. 

Et  hsec  de  judicio  suspicionis  dicta 
sufficiant. 


De  judicio  autem  temerario  et  usarpa- 
to  et  injusto  non  hic,  sed  in  scientia  juris 
disputanduni  est. 


130 


D.  ALB.  MAG.  ORl).  FR.ED. 


QUiESTIO  GXXX. 


De  persouarum  aeceplione. 


DeiiiJe,  QuseriUu-  de  persoiiarum  ac- 
ceptiune,  primo  quid  sil  ? 

Secundo,  Quol  modis  llat,  et  quan- 
tum  peccatum  sit,  utrum  scilicet  semper 
sit  peccatum  mortale,  vel  aliquando  ve- 
niale  ? 

Et  tertio,  Quare  specialiter  dicatur 
in  sacra  Scriptura,  quod  personarum  ac- 
ceptio  non  est  apud  Deum  ? 


MEMBRLM   L 

Qiiid  sil  persouarum  acceplio  ? 


Primo  er-^o  qua-rilur,  Quid  sil  pciso- 
narum  acceptio  ? 

Consuevit  autem  sic  detiniri  a  Pra^po- 
sitivo  :  «  Persunarum  acceptio  est  unius 
personJE  prae  alia  acceptio  sive  praehono- 
ralio,  non  ex  virlule  et  gratia,  cui  debc- 
tur  honor,  sed  cx  prosperitate  sieculari 
vel  nobilitate,  sicut  sunt  divilise,  et  no- 
Itilitas,  et  hujusmodi.  » 

Et  objicitur  contra  hancdelinilionem  : 
quia  dicit  Aristoteles  in  I  Ethicorur/i, 
quod  honur  propric  est  priemiuni  viitu- 
lis  :  quia  nulli  debetur  nisi  honesto  se- 
cundum  virtutem  et  excellenli.  Sicut 
etiam  Apostolus,  ad  Roman.  xiii,  7,  di- 
cit  :  Reddite  ergo  omnibus  debita  :  cui 
tributum,  tributum  :  cui  vectigal,  vecti- 
gai  :  cui  timorem,  timorem  :  cui  hono- 
rem,    honorem.  Videtur  ergo,  quod  ista 


redditiu  sit  sccundum  ordinem  justilia\ 
Quia  dicit  Plato,  el  sumit  hoc  a  Pythago- 
ra,  quod  justitia  est  virtus  reddens  unicui- 
que  quod  suum  est,  servata  uniuscujus- 
que  propria  dignitate,  Et  secuudum  hoc 
videtur,  quod  si  persona  pauperis  pra^ho- 
noratur  diviti  ex  misericordia  in  judicio, 
est  personarum  acceptio,  et  est  pecca- 
tuni.  Quodprobatur,  Levit.  xix,  15  :  Non 
consideres  personam  pauperis,  nec  hono- 
res  vultum  potentis.  Juste  judica  proxi- 
mo  tuo.  Et,  Exod.  xxiii,  G  :  Non  clecli- 
nabis  injudicium  pauperis.  Et  intendit 
quod  unicuique  reddatur  quod  suum  est 
in  judiciu  sine  omni  acceptione  perso- 
narum. 

Sed  gontra  hoc  videtur  esse  quod  di-  g^,,  ^ 
citur,  Eccli.  iv,  10  :  In  judicando  esto 
pupillis  misericors  ut  palet.  Et,  Isa.  i, 
17  :  Quserite  judicium,  subvenitc  op- 
presso,  judicate  pupillo,  defendite  vi- 
duam.  Videtur  ergo,  quod  tales  mise- 
renda?  pcrsuna'  praeponendie  sinl  aliis  : 
cl  sic  cuntingit  aliquando  personain  ac- 
cipere  in  judicio  propter  id  quod  in 
persona  est. 


rLTEHics  qucerit  Praposilivus,  Si  in 
ecclesiasticis  benericiis  et  dignitatibus 
conferendis  unus  potest  praeferri  alteri  ? 
Et  ponit  talem  casum.  Sint  duo,  quorum 
unus  sit  nobiiis,  potens,  et  dives,  qui  pot- 
est  defendcre  Ecclesiain  :  alter  sit  htte- 
ratus,  et  virtuosus,  qui  scit  verbo  et 
exemplo  regere  Ecclesiam.  Et  quaerit, 
Si  in  hoc  casu  dives  et  potens  possit  Ut- 
terato  et  virtuoso  praefcrri  sine  peccato  ? 


Qu 


IN  IT  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXI,  QU.EST.   130. 


431 


contri». 


Et  dicit  rationem,    quod  sic  :   quia  prse-  dines  charitatis.   Unus    secundum   natu- 

latus  ponitur  ad   defensionem  Ecclesiae,  ram    hominis   habentis   charitalem,    qui 

ad  quod    exigitur   potentia  ssecularis   et  est  ordo  naturalis,  in  quo  pater  praepo- 

nobililas.  Inducit  etlam    quamdam   De-  nitur    cognatis,    et    quilibet   propinquus 

cretalem,   quod   propter  hoc    potentibus  remotiori.  Alius  est  ordo   ipsius  charita- 

et  nobilibus  et    litteratis   conceditur    ha-  tis,  in  quo  magis  bonus    ijrseponitur  mi- 

bereplurabeneficia.  Et  sic  videtur,  quod  nus  bono.  Primum   perverterunt  Phari- 

in  tali  casu  potens  et     nobilis    sine  pec-  seei,  Matth.  xv,  3  et  seq.  :  Qiiare  et   vos 

cato  potest  pra^ferri  litterato  et  virtuoso  transgredimini  mandatwn    Dei  propter 

io-nobili  traditionem  vestram  ?  Nam  Deiis  dixit  : 

Quou  si  concedatur,  in  contrarium  est  Honora  patrem  et  matrem  :  et :  Qui  ma- 

iliud  Ecclesiast*,  x,  7  :    Vidi   servos   in  ledi.xerit  patri  vel  matri,   morte  moria- 


tur.  Vos  autem  dicitis  :  Quicumque  di- 
xerit  patri  vel  matri  :  Munus  quodcum- 
que  ex  me  est,  tibi  proderit. 

De  secundo  ordine  dicitur,  Eccli.  xii, 
.3  :  Da  bono,  et  non  receperis  peccato- 
rem.  Et  illo  ordine  melius  prseferendum 
est  minus  bono  in  spiritualibus  bonis.  In 
patrimonialibus  autem  bonis  pra^ponen- 
dus  estmagis  conjunctus  sanguine  minus 
conjuncto  :  et  hoc  non  est  personarum 
acceptio,  sedjustitiae  ordo. 

De  casu  quem  ponit  Prsepositivus,  di- 
cendum  pro   certo,    quod   licet   Ecclesia 


d  obje  t. 


equis,  et  principes  ambulantes  super  ter- 
ram.  Et  illud  Isaiae,  xxxii,  o  :  Non  vo- 
cabitur  ultra  is  qui  insipiens  est,  prin- 
ceps,  neque  fraudulentus  appellabitur 
major. 

SoLUTio.  Dicendum  primo,  quod  defi- 
nitio  bona  est,  nec  emendari  posset  : 
quia  acceptio  ibi  est  quando  unus  prse- 
fertur  alteri,  propter  quod  noii  esset  prfe- 
ferendus. 

Ad  iD  quod  objicitur  in  contrarium,  di- 

cendum   quod  honor  cui  debetur  prse- 

mium  virtutis,    est   exliibitio    reverentise  melius  defendatur  per  nobilem  et  poten- 

in  honorem  virtutis  et  non  gradus  digni-  tem  in  exterioribus,  tamen  quia  Praelatus 

tatis.  Unde  acceptio  personarum  non  est  non  tenetur  ad  talem   defensionem   quae 

circa  hoc  :  sed  talem  reverentiam   acci-  fit  gladio  materiali,  sed  spirituali,    scili- 

pit,    quicumque   ex    virtute    dignitatem  cet  verbo  et  exemplo,  in  promotione  ad 

habet.  Et  honor  talis   a    Sanctis    dicitur  gradum  dignitalis  spiritualis  nequaquam 

dulia.  Ad  Roman.  xn,  10  et  11  :  Honore  potens  et  nobilis  pr^ponendus    est  pau- 

invicem  praivenientes  :  soUicitudine  non  peri  virtuoso  et  litterato.  Et  si  secus  fiat, 

pigri  :  spiritu    ferventes  :   Domino  ser-  grave  peccatum  est  acceptio  talis   perso- 

vientes.  narum.  Nec  est  contrarium   illud    Eccle- 

Ad  iD  quod  objicitur  de  Ecclesiastico,  siastse,  x,  7,  quia  servi  dicuntur  ibi  ser- 

dicendum  quod  in  nullo  est  isti    contra-  viles    ex    defectu   virtutis    qui    sunt   in 

rium  :  quia    humiles    et    pupilli    oppri-  equis,  id  est,  in   gradibus  dignitatis    se- 

muntur  in  judicio  :  et  prcecipit  Dominus  cundum  inordinationem  hujus  sseculi  :  et 

ut  subvenialur  iilis  :  tamen  ordine  justi-  principes  ibi  dicuntur  gloriosi  in  virtute, 

tice  quo  redditur  unicuique   quod  suum  qui  sccundum   eaindem   inordinationem 

est,  nec  pauper  diviti,  nec  dives   pauperi  detrudunlur.    Ibidem,  n.   o   et  6  :  Est 

prceponitur.  rnalum   quod   vidi  sub  sole,...  positum 

Et    sic   etiam     intelligitur     auctoritas  stultum  in  dignitate  sublimi. 
Isaise. 


A  quseat.  Ad  secundo  qucesitum  dicendum, 
quod  alia  sunt  spiritualia,  alia  sa^cularia 
patrimonialia.  Sicut  eliam  duo  sunt  or- 


i32 


T).  ALB.  MAG.  ORD.  PR.En. 


MEMBRIIM  II. 

Quot  modis  fiat  personanim  acceptio  ? 
e/,  Utrum  qiwlibet  modorum  sit  sem- 
per  peccatum  mortale,  vel  aliquando 
veniale  ? 


Secuxdo  quaerilur,  Quot  modis  fit  per- 
souarum  acceplio? 

Item,  Utrum  quolibet  illorum  modo- 
rum  sit  semper  peccatum  mortale^  vel 
ali(|uaudo  veuiale  ? 

Tres  autem  modi  sunt. 

Primus  scilicet  iu  judicio.  Isa.  v,  23  : 
V.'e  qui  justijicatis  impium  pro  muneri- 
bus,  et  justitiam  justi  aufertis  ab  eo. 

Adliuc,  Deuler.  xvi,  19  :  Non  accipies 
personam,  nec  munera,  scilicet  ut  u  veri- 
lale  dcvies :  quia  munera  cxcsecant  ocu- 
los  sapientum,  et  mutant  verba  justo- 
rum. 

Secuudus  moJus  esl,  quaudo  aliquis 
propler  divilias  el  nobilitatem  promo- 
vetur  ad  dijiuilales  ecclesiasticas  con- 
tempto  |)au|)('re  litteratiore  et  sancliorc. 

Ilis  duobus  modis  acceptio  persona- 
rum  mortale  peccatum  est,  ut  vult 
Augustiuus  :  quia  est  in  pnpjudiciuin 
alterius, 

De  judicio  dicitur,  Dcuter.  i,  17:  Ita 
parvum  audietis  ut  magnum,...  quia  Dei 
judicium  est.  Et  contra  hoc  pra?<sptum 
facere,  peccatum  est  mortale.  Sapieut. 
VI,  2  et  seq.  :  Audite  erfjo,  reyes,  et  in- 
telligite  :  discite,  judices  finium  terrx. 
Prsebete  aures,  vos  qui  continetis  inulti- 
tudines,  et  placetis  vobis  in  turbis  na- 
tionum.  Quoniam  data  est  a  Domino 
potestas  vobis,  et  virtus  ab  Altissimo, 
qui  interrogabit  opera  vestra,  et  cogita- 
tiones  scrutabitur :  quoniam  cum  essetis 
ministri  regni  illius,  non  recte  judica- 
stis,  nec  custodistis  legem  justitiae,  neque 
secundum   voluntatem  Dei   ambulastis. 


Glossa  :  «  Apud  quem  nou  est  acceptio 
muiierum^  nec  personai.  »  Horrcnde  el 
cito  apparebit  vobis,  quoniam  judicium 
durissimum  his  qui  prsesunt  fiet.  Exi- 
guo  enitn  ronceditur  misericordia  :  po- 
tentes  autem  potenter  tormenta  patien- 
tur.  Et  quod  iu  miuistris  sit  judicium 
propter  personaruni  acceplionem,  statim 
subdit  :  Non  enini  subtraliet  personam 
cujusquam  Dcus,  qui  est  omniQra  do- 
minator  :  nec  verebitur  magnitudinem 
cujusquani,  quoniam  pusillum  et  ma- 
gnum  ipse  fecit,  et  ie([uaUter  cura  est 
illi  de  omnibus.  Fortioribus  auteni  for- 
tior  instat  cruciatio. 

Terlius  modus  est  iii  exhibitione  ho- 
noris  exterioris,  de  quoet  etiam  de  modo 
secundo  dicitur,  Jacobi,  ii,  1  et  seq.  : 
Fratres  mei,  nolite  in  personarum  acce- 
ptione  habere  fidem  Domini  nostri  Jesu 
Christi  gloriae.  Etenim  si  introierit  in 
convcntum  vestrum  vir  annulum  aureum 
habens,  in  veste  candida,  introierit  au- 
tem  et  pauper  in  sordido  habitu,  et  in- 
tendatis  in  eum  qui  indutus  est  veste 
prfeclara,  et  dixcritis  ei  :  Tu  sede  hic 
bene  :  pauperi  autem  dicatis :  Tu  sta 
iliic,  aut  sede  sub  scabello  pedum  meo- 
rum  :  norme  judicatis  apud  vosmetipsos, 
el  facti  estis  judices  cogitationum  ini- 
quarum  ?  Ibi  Aujj;ustinus  in  (Uossa  mar- 
j^iuali :  ((  Si  hanc  distantiam  sedendi  vel 
standi  ad  ordines  ecclesiasticos  refera- 
mus,  non  est  putandum  esse  leve  pecca- 
tum  in  personarum  acccptioue  habere 
lidem  Domini  gloriae.  Ouis  eiiim  ferat 
eligi  divitem  ad  sedem  honoris  Ecclesise, 
contcmpto  paupere  instrucliore  et  san- 
ctiore  ?  Si  autem  de  quotidianis  conses- 
sibus  lofiuiinur,  quis  non  hic  peccat  ? 
Non  tamen  peccat,  uisi  cum  apud  semet- 
ipsum  intus  ita  judicat,  ut  ei  tanto  ine- 
lior,  quaulo  «litior  ille  videatur.  »  Iloc 
enim  videtur  significasse  subdendo  : 
Noruie  judicatis  apud  vosmetipsos,  et 
facti  esiis  judices  cogitationum  iniqua- 
rum  ? 

Isto  autem  tertio  modo,  scilicet  in  ex- 
hibitione  honoris  exterioris,  non  semper 


TN  II  P.  SIIM.  THEOL.  TRACT.   XXI,  QU/EST.   130. 


433 


peecat  mortaliter:  pcccat  tameii  quaudo 
divitem  pro  divitiis  judicat  esse  hono- 
randam.  Et  propter  hoc  Auuuslinus  dicit 
in  Refjula  :  «  Non  debent  vcUe  omnes 
(juod  paucos  vident  amplius,  non  quia 
honorantur,  sed  quia  toleranlur  acci- 
pere.  »  Ubi  innuit  expresse,  quod  tales 
exhibitiones  necesse  est  fieri  divilihus: 
quia  aliter  toh?rari  non  possunl.  Tamen, 
Esther,  ui,  3,  Mardoch;eus  Juda'us  hiu- 
datur,  quia  Aman  divitem  ini([uum  ado- 
rare  noluit,  ne  lionorom  Dei  sui  trans- 
ferret  ad  hominem.  Sed  super  hoc 
distinguunt  anliqui  Alagislri,  quod  Aman 
iniquus  voiluit  adorari  adoratione  latrige, 
quae  soli  Deo  debetur.  Unde,  ibidem, 
xiii,  11  et  seq.,  in  oratione  Mardochcei : 
Domine,  cuncta  nosii,  el  scis  quia  non 
pro  superhia,  et  contumelia,  et  aliqua 
glorix  cupiditate,  fecerim  hoc,  ut  non 
adorarem  Aman  superbissimum  :  liben- 
ter  enim  pro  salute  Israel  etiam  vestigia 
pedum  ejus  deosculari  paratus  essem  : 
sed  timui  ne  honorem  Dei  mei  transfer- 
rem  ad  hominem,  el  ne  quemquam  ado- 
rarem,  excepto  Deo  mco.  Dicit  enim  Da- 
mascenus  in  iibro  II  de  Fide  orthodoxa, 
quod  solus  Deus  adorandus  est  prostra- 
tione  corporis,  ut  significemus,  quod  de 
nihilo  in  aliquid  nos  erexit.  Dulia  autem 
est  reverentia  quoe  debetur  homini  ra- 
tione  gradus  dignitatis.  Et  hyperdulia 
quse  debetur  majoribus. 

llis  visis,  patet  quot  modis  liat  perso- 
narum  acceptio,  et  quantum  peccatum 
slt,  (|uod  simililer  fuit  quaerendum. 


MEMBRLM  III. 

Quare  specialiter  dicalur  in  sacra  Scri- 
ptura,  quod  personarum  acceptio  non 
est  apud  Deum  ? 


Tertio  quseritur,  Quare  specialiter  di- 
catur,  quod  personarum  acceplio  non  est 
apud  Deum  ? 

Dicitur  enini,  ad  Uoinan.  ii,  ii  :  Non 
est  acceptio  personarum  apud  Deum  :  et 
loquitur  ibi  do  Judseo  et  Grieco.  Simili- 
ter,  ad  Coloss.  iii,  23  :  Non  est  persona- 
rum  acceptio  apud  Deum.  Et  loquitur 
ihi  de  Domino  et  servo.  I  Petr.  i,  17  : 
Sine  personarum  acceptione  judicat. 
Act.  X,  3i  et  35,  dixit  Petrus  :  In  veritate 
comperi,  quia  non  est  personarum  acce- 
ptor  Deus  :  sed  in  onini  gente  qui  timet 
eum,  et  operatur  justitiam,  acceptus  est 
illi.  Ad  hoc  facit  auctorilas  SapienticT, 
VI,  2  et  seq.,  paulo  ante  inducta  '. 

Tamen  videtur  contrarium  :  Sijci 

Deuter.  vii,  0  :  Te  clegit  Dominus 
Deus  tuus,  ut  sis  ei  populus  de  cunctis 
populis  c^ui  sunt  super  terram.  Luc.  vi, 
13  :  Vocavit  discipulos  suos,  et  elegit 
duodecim  cjc  ipsis,  qiios  et  Apostolos  no- 
minavit. 

SoLUTio.  Ad  hoc  dicendiim,  quod  in  s 
veritate  personarum  acceptio  non  est 
apud  Deum  :  quia  in  omni  eo  quern  ele- 
git,  causam  non  habel  irsi  liheram  in- 
dulgentiae  et  bonitatis  su«  largitatem : 
et  non  respicit  personam  hominis,  nec 
merita,  nec  munera.  Ad  Titum,  iii,  4  et 
5  :  Cum  apparuit  henignitas  et  huma- 
nitas  Salvatoris  nostri  Dei,  non  ex  ope- 
rihtts  justitix  qux  fecimus  nos,  sed 
secundum  suam  misericordiam  salvos 
nos  fecit.  Tdeo  dicitur  ctiam   pr;evcnlrix 


'  Cf.  membrum  praacpdens. 


28 


434  D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 

gratia,  qiiia  pr.Tevenit  nos  libera  sua  vo-      al)jicit  quos  abjicit,  et  propter   propriani 
lunlate.  Unde  vorsiis  :  bonitatem    eligit    quos  eligit,  ut  dictum 

est. 
Uuidquid  habes  merili  prsvenlrixgraliadonat.  Sed  quia  satis  dictuni  est  de  diversi- 

.\il  Deus  in  nobis  pr.Tter  sua  dona  coronat.  ,^^g  actuum  peccatorum,  in  quibus    coa- 

lescit    malum,   Iranseundum   est  ad    di- 
Aucloritates  vero  in  contrarium  addu-      stinctionem  XXX  VI   libri   II   Senlentia- 
ctfe,    ncin    inlelli^untur    de    |iersonarum      rum. 
acceptione  :  quia  propter  propria  peccata 


IX  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QU.EST.  131. 


435 


TRACTATUS  XXIL 


DE    RADIGIBUS    PECGATORUM 


Deinde  transeundiim  est  ad  dislinctionem  XXXVI,  quce  sic  incipit  : 
Sciendum  esL  tamen  qucedam  sic  esse  peccata,  ut  sint  etiam  poena  peccato- 
rum  \ 

Ubipropter  ea  qim*  tractat  Magister  ibi,  quaerenius  tria. 

Primuni  est,  Utrum  peccatum  essentialiter  sit  poenapeccati,  vel  non  ? 

Secundum  est,  Quomodoomne  peccatum  sit  ex  timore  male  humiliante, 
vel  ex  amore  inflammante,  ut  dicit  Augustinus. 

Tertium  est,  Quomodo  omne  peccatum  sit  vel  ex  concupiscenlia  carnis, 
vel  ex  concupiscentia  oculorum,  vel  ex  superbia  vitce,  sicut  dicitur, 
T  Joannis,  n,  16  \ 


QU^STIO  GXXXI. 


Qiiomodo   peecatiiin  «sit    pcena   peeeati  ? 


Circa  prinium  qugeremus   Irla,    scilicot  ossciitiallttM'  coiijuurlum  sit  ei   quod    est 

tutrum   omne  peccatum    essentialiter  sit  esse  peccalum  ? 
)oena  cum  lioc  quod  peccatum  est?  Tertium    est,    Utrum  unum   peccatum 

Secundum    est,    Ulrum   poenam  esse,  sit  pcena  alterius  peccati? 


*  11  Sententiarum,  Dist.  XXXVI.  concupiscentia  carnis  est,  et  concupisceatia  ocu'o- 

*  I  Joannis,  ii,  16  :  Omne  quod  est  in   mumlo,      rum,  et  superhia  vitn'. 


436 


D.  ALB.  iMAG.  ORD.  PR^D. 


MEMBRUM  I. 

Ctrwn  omue  peccatinn   essentialiler   sit 
pcena  ciwi  hoc  quod  est  peccalum  '  ? 


Ad  prinium  proceditur  sic  :  et  est  ar- 
gumentum  Magistri  in  Littera  in  rap.  1. 
Kt  ideu  merilo  qu;eritur. 

1.  Kt  objicit,  quud  non  omne  pecca- 
tum  essenlialiter  sit  pcena  peccati  per 
Augustinum  in  libro  lietraclationum  « 
et  in  libro  111  do  Libero  arbitrio  %  qui 
sic  dicit :  «  ( )mnis  pcEna  peccali  justa 
est,  et  supplicium  nominatur,  et  de  ju- 
stilia  Dei  venit.  »  Ex  hoc  sic  concludit: 
Si  ergo  peccatum  in  quantum  peccatum, 
poena  est,  videtur  omne  peccatum  in 
quantum  est,  justum  esse,  et  a  Deo  pro- 
venire  :  quod  sance  doctrinae  contrarium 
est :  quia  peccatum  non  est  a  Deo. 

2.  Adhuc,  Poena  est  effectus  peccati 
secundum  justitiam  Dei  :  effectus  et 
causa  nuniquam  sunt  essentialiter  idem  : 
ergo  peccalum  et  poena  numquam  sunt 
essentialiter  ideni. 

3.  Adhuc,  Quaecumque  sic  se  habent 
ad  invicem,  qiicjd  unum  prius  est  tem- 
pore  quam  aliud,  numquam  essentiaiiter 
sunt  idem  :  peccatum  et  poena  sic  se  lia- 
bent,  quod  peccatum  semper  praecedit 
pfenam  tempore :  ergo  numquam  essen- 
tialiter  sunt  idem. 

Sed  conira.  CoNTRA  : 

1.  Augustinus  in  libro  Confessionum  : 
«  Jussisti,  Domine,  et  sic  est,  ut  pcena  sit 
sibi  omnis  inordinatus  aclus.  »  Sed  actus 
inordinalus  est  peccatum.  Ergo  omne 
peccatum  est  sibi  poena. 

2.  Adhuc,  Ad  hoc  facit,  quod  Magi- 
ster  adducit  Augustinum  in  Littera  super 


illud  Psalmi  lvii,  0  :  Supercecidit  ignis 
et  non  viderunt  solem,  ubisic  ait :  «  Ignis 
superbiae  et  concupiscentiae  et  irae  in- 
telligilur.  Istas  poenas  pauci  vident, 
ideo  eas  maxime  commemorat  Aposto- 
lus,  ad  Roman.  i,  2(5:  Tradidit  illos 
Deus  in  passiones  ignominiie,  ut  faciant 
quae  non  conveniunt.  »  Ubi  multa  ponit 
quae  simul  sunt  peccata  et  poenae.  Et  ad- 
dit  dictum  Au<;uslini  ibidem  in  Glossa  : 
«  Tnler  primum  peccatum  apostasiae  et  ul- 
timani  pcenam  ignis  inferni,  media  quae 
sunt,  et  peccata  sunt  et  poena  peccali.  » 
3.  Adhuc  adducit  (iregorium  super 
Ezechielem,  Homilia  11  :  «  Contemnenti 
qui  non  vult  redire  per  pcenitenliam 
ponit  Deus  olTendiculum,  ut  scilicet  gra- 
vius  impingat.  Peccatum  enim  quod 
pcr  poenitentiam  cilius  non  deletur,  aut 
peccatum  est  et  causa  peccati,  aut  pcc- 
catum  est  et  pcena  pcccati,  aut  pecca- 
tum  simul  et  causa  et  poena  peccati.  » 

SoLUTio.  Diccndum,  quod   duphix   est     s 
pcena,  scilicel  pcena  damni,  et  poena  sen- 
sus.  Poena  damni  omne  peccatum   poena 
est,  co  ipso  quod  peccatum  est :  quia  est 
corruptio    modi,    et  speciei,  et  ordinis  : 
quod  damnum  maximum  est.  PoMia  sen- 
sus  est  causa  tantum  poenae  :    relinquit 
enini  pronilalem  in  anima,  suo  pondore 
inclinantcm  animam  ad  simih.'  peccatum, 
sicut  diril  aurtoritas  Gregorii  paulo  ante       ' 
inducta.  Undo  aucloritas  ad  lioc  inducta, 
scilicet    peccata    eo    ipso    quod  peccata       \ 
sunt,  poena  sunt,  ut  dictum  est.  i 

Ad  prlmu.m  dicendum,  quod  nihil  pro-  >; 
hibet  unum  et  idem  secundum  diversas  { 
ralionos  quas  habet,  et  a  justitia  Dei  pro- 
cedere,  et  non  procedere  :  cujus  tamen 
causa  Dcus  non  est  impertiendo  mali- 
tiam,  scd  subtrahcndo  gratiam.  Justum 
enim  est  ut  qui  avertit  se  a  gratia,  ei 
subtrahatur  gratia.  Sicut  dicitur,  Matth. 
XXV,  28   (h3   servo   pigro   quod  ablatum 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Comment.  in  IlSenten- 
tiarum,  Dist.  XXXVI,  Art.  1.  Tom.  XXVII  hu- 
jusce  editioni». 


*  S.  AuGL-sTiNLs,  Lib.  Uetractationum,  cap.  9. 
'  Idem,  IJb.  III  de  Libero  arbilrio,  cap.  18. 


TN  II  P.  SUM.  THEOL.  THACT.  XXII,  QU^ST.  131 


437 


est  ab  eo  talentum,  et  alii  datum  qui  in 
usum  posuit.  Onuii  enim  hahenti  dabi- 
tur,  et  abimdabit,  sicut  dicitur,  Luc. 
xix^  2(j. 

Ad  alud  dicendum,  quod  etfcctus  et 
causa  non  sunt  essentialiter  idem,  ita 
quod  sint  radem  essentia  :  sed  bene  sic 
sunt  idem,  quod  sunt  in  eadem  essentia 
secundum  rationes  diversas  :  et  hoc  suf- 
ficit  ad  hoc  quod  essentialiter  dicantur 
idem. 

Ad  ULTiMi  m  dicendum,  quod  peccatum 
et  poena  damni  simul  tempore  sunt :  el 
quam  cito  peccatum  fit,  tam  cito  corrum- 
pit  modum,  speciem,  et  ordinem  :  et  sic 
est  poena  ex  justitia  Dei  inflicta,  non  im- 
pertiendo  malitiam,  sed  subtrahendo 
gratiam,  iit  diclum  est. 


MEMBRUM  n. 

IJtrum  esse  poenam,  essentialiter  conjun- 
ctum  sit  ei  quod  est  essc  peccatum  '  ? 


Secundo  quaeritur,  Utrum  esse  pce- 
nam,  essentialiter  conjunctum  sit  ei  quod 
est  esse  peccatum  ? 

Et  videtur,  quod  sic  :  quia 

1.  Regulariter  verum  est,  quod  posita 
causa  secundum  actum  causante,  poni- 
tur  etTectus.  Causa  autem  secundum 
actum  causans  pcenam,  culpa  est :  quia 
cum  Deus  justus  sit,  neminem  punit  nisi 
ex  culpa. 

2.  Adhuc,  Gregorius  :  «  Nulla  nocebit 
adversitas,  si  nulla  dominetur  iniquitas.» 
Ergo  si  nocet  adversitas,  necesse  est, 
rjuod  dominetur  iniquitas,  et  sic  pcena 
semper  conjuncta  est  culpse. 

3.  Adhuc,  Super  illud  Psalmi  cii,  3  : 
Qui  propitiatur  omnibus  iniquitatibus 
tuis,  qui  sanat  omnes  infirmitates  tuas : 


dicit  Augustinus,  quod  hoc  non  diceret 
nisi  ex  infirmitate  iniquitas  esset. 

4.  Adhuc,  Hieronjnius  :  «  Quidquid 
patimur,  peccata  nostra  meruerunt.  » 
Poena  ergo  semper  conjuncta  est  culpae. 

CoNTRA  quod  consuevit  poni  instantia 
in  Job  et  in  Christo.  Job,  xvii,  2  :  Non 
peccaii,  et  in  amaritudinibus  moratur 
oculus  meus.  In  Christo,  I  Petr.  ii,  22  : 
Qui  peccatum  noji  fecit,  nec  inventus  est 
dolus  in  ore  ejus  :  qui  tamen  mulla  pas- 
sus  est. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  ex  ordine 
justitiae  poena  semper  comitatur  culpam. 
Et  est  quadruplex.  Prima  est  amissio 
Dei  sive  incommutabilis  boni.  Secunda, 
spoliatio  graluitorum,  per  quee  Deus  ha- 
bitat  in  homine.  Tertia,  vuhieratio  natu- 
ralium.  Quarta,  inordinatio  in  regno  ani- 
mse:  quia  ex  peccato  fiunt  superiores 
vires  ancillantes,  sicut  intellectus  et  ra- 
tio :  et  inferiores  dominantes,  sicut  sen- 
suahtas  et  inferior  portio  rationis  :  et  sic 
totus  homo  pervertitur. 

Unde  primee  rationes  tenent  et  proce- 
dunt. 

Ad  id  ergo  quod  in  contrarium  objici- 
tur  de  Job  et  Christo,  dicendum  quod 
nihil  valet :  quia  pcena  non  sic  se  habet 
ad  culpam  sicut  culpa  ad  poenam.  Culpa 
enim  est  causa  poenae,  et  poena  expiativa 
culpse  :  ideo  poena  tam  membris  quam 
capiti  sa?pe  infligitur  sine  culpa,  sicut  di- 
citur,  Isa.  liii,  8:  Propter  scelus  populi 
mei  percussi  eum.  Et  ibidem,  t-  12  :  Jp- 
se peccata  muLtorum  tulit,  et  pro  trans- 
gressoribus  rogavit,  scilicet  ut  non  per- 
irent.  Unde  poena  se  habet  ad  culpam  ut 
medicina  expiativa  :  et  ideo  infligitur  in- 
nocentibus,  ut  satisfaciant  pro  aliis  :  cum 
tamen  iion  infligatur  nisi  pro  peccatis 
])ropriis  vel  alienis. 


^e  I     ontra. 


Ad  (.ibject. 


*  Cf.  Opp.  n.  AlbtMli.  (lonimenl.  iii  II  SeiitiMi-       editioiiis  nostra^. 
liaiuni,  Uist,  XXXVI,  Ait.  1.  Tom.  XXMl  uuvie 


438 


D.  x\LB.  MAG.  ORD.  PR^D. 


siiit  lormenta,  sed  et  vitioruin  incrcnien- 
Irt.  » 


SsJ  conlra. 


MEMBRLM  III. 

ftrum  tinum  peccatum  sii  pceua    alte- 
rius  peccati '  ? 


Teriio  qnuTJlur,  Ulrum  unum  pecca- 
tum  sit  pcpna  alterius,  sicul  expresse 
dicitur  in  illo  cap.  El  licet  ex  hoc  sensu, 

Videtur,  quod  non. 

1.  Si  enim'poena  est,  tunc  juste  inilictu 
est :  apud  aulem  nullum  judicem  ita  est, 
quod  qui  punitur,  puniatur  quod  iterum 
peccet :  ergo  sequens  peccatum  non  de- 
bet  esse  prena  praeccdentis. 

2.  Adhuc.  Si  sic  :  tunc  tieret  accumu- 
latio  peccatorum,  quae  surame  cavenda 
est  :  ergo  videtur,  quod  unum  peccatuni 
addere  alteri  peccato  non  sit  aliqua  pce- 
na  juste  ab  aliquo  inflicta. 

Co.xTHA  : 

Gregorius  in  Moralibus  dicit,  quod 
<i  peccatuin  quod  per  pcenilentiam  non 
delctur,  suo  pondere  mdx  ad  aliud  tra- 
hit.  »  Et  addit  iMa,i:ister  :  «  Llnde  fit  ut 
non  solum  peccatum  sit,  sed  et  causa 
peccali.  Ex  illa  quippe  culpa  subsequens 
oritur.  Peccalum  vero  quod  ex  peccato 
oritur,  non  solum  peccatum  est,  sed  et 
poena  peccati :  quia  justo  judicio  Deus 
cor  peccanlis  obnubilat,  ut  prcecedentis 
peccali  merito  eliam  in  alia  cadat.  Quem 
enim  liberare  noluit,  deserendo  percus- 
sit.  »  Unde  Auguslinus  in  libro  V  conira 
Julianuni:  «IVaecedentis  est  haec  jteccati 
poMia,  et  lamen  eliam  ipsa  jteccatum  est. 
Judicio  enim  juslissimi  Dei  tradili  sunt, 
uf  ait  Aposlolus  '  de  quibusdam,  sive 
deferendo,  sive  alio  modo  explicabili, 
sive  inexplicabili,  in  passiones  ignomi- 
niie,  ut  crimina  criminibus  vindicaren- 
tur,  et  supplicia  peccantiura  non  tantum 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  unum  pec- 
catura  est  pcena  alterius  peccati  tribus 
modis,  sicut  dicunt  aucloritates  Sancto- 
rum  inJuctae.  Primus  modus  est  ex  parle 
S]toliationis  gratuitorum.  Secundus  est 
ex  parte  boni  increati  amissi.  Tertius  est 
ex  parte  corruptionis  bonae  natura?.  Per 
buH'  enim  tria,  scilicet  bona  gratuita,  bo- 
num  incommutabile,  et  integritatem  na- 
turalium  continetur  homo  in  virtute  ne 
cadat  in  sequens  peccatum,  et  destitulus 
ab  liis  facile  cadit,  sicut  infirmos  spolia- 
tus  et  vulneratus,  sicut  dicit  beafus  (Ire- 
gorius.  His  modis  additur  quartus, 
qaaiido  scilicet  peccatum  coinmissum 
disjtositiunem  et  habitum  relinquit  in 
anima,  ex  quibus  pronior  fit  ad  pcccan- 
dum.  Addifur  etiam,  quando  unum  pec- 
catiim  administrat  incenfivum  et  fomi- 
tem  alteri,  sicut  gula  luxuriae,  el  cbrietas 
homicidio,  quod  postea  perpelratur.  Et 
dicit  Aristoteles  in  II  Ethicorum,  quod 
duplices  maledicticnes  ebrius  ineretur, 
in  hoc  scilicet,  quod  se  ineltriat,  et  alium 
occidit. 

Ad  i'ri.mu.m  ergo  dicendum,  quod  esl 
[toena  quae  est  tormenfum  peccantis  et 
inducta  :  et  de  hac  procedit  illa  objectio. 
Ef  est  pcena  damni,  scilicet  subtractio 
gratiae  et  boni  incommutabilis,  et  vulne- 
ratio  naluralium  bonorura :  et  de  illa 
nihil  valet :  quia  has  pcEnas  incurrit  ho- 
mo  justo  judicio  Dei.  Apocal.  xxii,  7  : 
Qui  in  sordibus  est,  sordescat  adhuc : 
et  qui  justus  est,  justificetur  adhuc. 

Au  ALiuD  dicenduni  eodem  modo, 
quod  accumulatio  pcccaforum  non  iit 
nisi  Deo  defi'rcnlc,  per  quam  deserfio- 
nem  liomo  gravis  eflicitur  et  (juotidie 
cadit.  Job,  vii,  20  :  Quare  posuisti  nie 
conlrarium  tibi,  et  factus  sum  niihi- 
metipsi  (jraris. 


Ad 


Ad 


'  Cf.  Opi).  B.  Afberti.   Cornmeiit.    in   II  Scn- 
tenliarum,  iJisl.  .WXVl,  Art.   :'-.  Tum.   X.WJI 


hujusce  novfjL'  ediliouis. 
*  Ail  liomun,  i,  24  et  seq. 


IN  11  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QU.EST.  132. 


439 


QUiESTIO   GXXXII. 


Quomoclo    omne    peeeatiim   sit   ex   limore    male     hiimilianle,   vel   ex 

ainore  iiiflammante  ? 


Deinde  quaerilur,  Quomodo  omne  pec- 
catum  sit  ex  timore  male  humiliante,  vel 
ex  amore  male  inflammante  ? 


'MEMBREM  1. 


De  timore  male  hnmiliante? 


Et  circa  primum  tria  qUiTruntur. 

Primum  est  de  ipsa  divisione,  utrum 
generalis  sit,  ita  scilicet  quod  omne  pec- 
catum  oritur  vel  ex  limore,  vel  amore, 
vel  non  ? 

Secundum  est  de  ipso  timore,  quid 
sit? 

Tertium  est  de  ipso  timore,  utrum  ipse 
sit  peccatum  ex  quo  orilur  peccatum  ? 


MEMBRl   PRIMI 


ARTICULUS  I. 

Utrum  ista  divisio  generalis  sit  qiia  di- 
citur,  quod  omne  peccatum  oritur  vel 
ex  timore,  vel  ex  amore  ? 


Ad  primum  sic  proceditur  : 
Supra  illud  Psalmi  lxxix,  17  :  Incensa 
igni  et  suffossa,  diril  (llossa    Aui^uslini  : 


«  Incensa  igni  et  suffossa  peccata  dicit. 
Sed  incensa  sunt  peccata  illa  qua?  facit 
ardens  cupiditas.  Sutfo?sa  vero  quae  facit 
timor  male  jacens.  Et  hsec  sunt  omnia 
peccala  fiunt  vel  propter  cupiditatem, 
vel  propter  timorem.  Quem  non  capit 
cupiditas,  vincit  timor.  Perscrutamini 
conscientias  vestras :  interrogate  corda 
vestra,  utrum  possint  esse  peccata  nisi 
aut  limendo,  aut  cupiendo.  Omnia  ergo 
peccata  duae  res  faciunt  in  homine,  scili- 
cet  timor,  et  cupiditas  :  sicut  e  converso 
amor  Dei  et  timor  ejus  ducunt  ad  omne 
bonum.  Amas  enim  ut  bene  tibi  sit,  ti- 
mes  ne  male  tibi  sit,  hoc  age  in  Deo, 
non  in  Sceculo.  Uterque  amor  incendit, 
uterque  timor  liumiliat,  sed  aliter  et  ali- 
ter.  »  Ex  his  accipitur,  quod  omne  pec- 
catum  criminale  oritur  vel  ex  timore 
male  liumiliante,  vel  ex  amore  male  in- 
flammante. 

L.0XTRA  .  ^gfi   conlra 

1.  Glossa  Bedee  super  illud  epist.  I 
Joannis,  ii,  13 :  Nolite  diligere  mun- 
dutn,  etc.  «  Sicut  dilectio  Dei  fons  est 
omnium  virtutum  et  bonorum  :  ita  dile- 
ctio  mundi  omnium  vitiorum.  »  Ergo 
videtur,  quod  onme  peccatum  sit  ex  amo- 
re,  non  ex  timore  :  et  sic  non  sunt  duae 
radices  peccatorum,  sciUcet  timor,  el 
amor,  sed  una. 

2.  Adliuc,  Augustinus  in  libro  II  de 
Libero  arbitrio :  «  Clarum  est  in  (oto 
malefaciendi  genere  nihil  aliud  quam  li- 
bidinem  dominari.  »  Libido  autem  po- 
tius  timor  est,  quam  amor.  Ergo  videtur, 


440 


D.  ALB.  MAr..  ORD.  PR.ED. 


Sl.lulIO. 


quod  omiie  peccalum  oiilur  ox  aniore, 
non  ex  tiniore  :  et  sic  iterum  divisio 
nulla  est. 

3.  Adhuc,  Bcrnardus  in  sermone  \'') 
super  Cantica  :  «  Omnc  malum  oritur  ex 
amore  mundi  superlluo.  »  Et  sic  iterum 
concluditur  quod  priu.s. 

4.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  II  de 
Libero  arhitrio  :  «  Convenit  inter  nos 
omnia  mala  facta  non  alia  mala  esse,  nisi 
quod  ex  liltidine  et  improhanda  cupidi- 
tate  fiunt.  »  Et  ex  hoc  seqnilur  idcm 
quod  prius. 

0.  Adliuc,  Timor  videtur  oriri  ex  amo- 
re.  Unde  super  illud  Malthaei,  xiv^ '):  He- 
rodes  timiiit  populum,  Giossa  :  «  rinior 
hominum  ditfert,  sed  vohintateni  pec- 
candi  non  auferl.  Undc  avidiores  reddit 
ad  crimen,  quos  aliciuando  suspendit  a 
crimine.  »  Videtur  ergo  idem  quodprius. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  hoc  solvere 
non  est  diflicile.  Timor  enim  et  amor 
dua?  radices  peccatorum  sunt,  sicut  dicit 
Glossa  inducta.  Sed  distinguit  ipse  Au- 
gustinus^  quod  aliquando  sunt  respcctu 
ejusdem  rei,  et  ahquando  respectu  diver- 
sarum.  Quando  sunt  respectu  cjusdcm, 
timor  oritur  ex  amore  :  quia  tunc  cx  ni- 
mio  amore  honi  coinmulabilis  oritur 
liraor  perdendi^  ct  fit  causa  peccati :  et, 
sicut  dicit  Glossa  inducta,  avidiores  facit 
ad  peccatum,  quia  diiferl  ct  non  aufert. 
Et  in  tali  casu  idcm  actus  potest  esse  ti- 
moris  et  amoris  secundum  diversa  :  amo- 
ris  sicut  primo  moventis,  sed  timoris 
malum  (|uod  ex  hoc  sequilur  lugientis. 
Augustinus  in  lii)r<»  11  de  Libero  arbilrio: 
«  Quanto  quis  rcm  plus  amat,  tanto  plus 
perdere  tiinet,  et  proclivior  lit  ad  vitia 
ne  perdat.  )>  Quando  autem  sunt  respe- 
ctu  diversarum  secundura  materiam,  ita 
quod  unum  arnatur,  cl  alterum  timetur  : 
tunc  neutrimi  orilur  ex  altero  :  et  sic  di- 
cit  Glossa,  quod  sunt  diversae  radices 
peccatorum. 


Unde  quinquc  inducta  quse  videnlur 
prohare,  quod  una  sil  radix,  scilicet 
araor,  procedunt  secundum  quod  timor 
et  amor  sunt  respectu  cjusdem  :  quia 
timor  oritur  ex  amore,  ut  dictum  est. 

Si  quffiritur,  Sccundum  quam  causam 
delur  ista  divisio,  et  in  quo  dilferl  ah  illa, 
I  Joan.  11,  11) :  Omne  quod  est  in  miin- 
do,  concupiscentia  carnis  est^  et  concupi- 
scentia  oculorum,  et  superhia  vitee. 

Leve  est  respondere.  Ista  enim  datur 
sccundum  causam  motivam  conlra  ma- 
lum,  vel  ad  honum  :  quia  timor  nihil 
aliud  cst,  nisi  fuga  mali  poenae,  et  amor 
libido  honi  commutahilis.  llhi  vero  quae 
estinJoannc,  dalur  per  materiam  :  quia 
omne  circa  qnod  peccat  homo,  vel  per- 
tinet  ad  concupisccntiam  carnis,  sicut 
gula  et  luxuria  :  vel  ad  concupiscentiam 
oculorum,  sicut  avaritia  :  vel  ad  super- 
hiam  vitae,  sicut  inanis  gloria,  et  hujus- 
modi. 


ARTICULUS  IL 

Quid    sit    limor    '    ? 


Secundo  quaerilur  de  timore,  Quid 
sit  ? 

Ad  hoc  j)roccditur  sic  : 

Dicit  Augustinus  in  lihro  de  Civitale 
Dei  :  «  Timor  est  pcrlurhatio  animi  in 
exspectatione  mali.  » 

Et  Joannes  Damascenus  :  «  Timor  est 
prceter  naturam  irrationalis  systole,  id 
est,  contraclio.  » 

1.  CoNTUA  PRi.MAM  sic  ohjicitur  :  quia 
perturbatio  animi  pcena  est  .•  timor  au- 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comraent.   in  III   Sen- 
tenliarum,  Dist.  XXXIV.  Art.   6.   Tom.   XXVIil 


hujusce  novae  editionis. 


Ii\  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XKII,  QU.EST.  132. 


441 


tem  secundum  quod  hic  agilur  de  eo, 
culpa  est  :  ergo  per  poenam  inale  defini- 
tur  timor. 

2.  CoNTRA  SECUNDAM  objicitur  :  Systole 
enim  et  diastole  sunt  motus  cordis  cau- 
sati  ex  passionibusnaturalibus,  quse  sunt 
quatuor,  ut  dicit  Boetius,  spes,  timor, 
tristitia,  et  gaudium.  Ergo  systole  non 
est  aliquid  timoris,  sed  de  efTectu  ejus  : 
et  sic  male  detmitur  per  systolem. 

3.  Adhuc,  Joan.  x,  12,  super  illud  : 
Mercenarius  autem,  et  qui  non  est  pastor, 
Glossa  :  «  Timor  est  fuga  mah  ne  perdat 
quod  amat.  »  Et  si  haec  est  defmitio  : 
tunc  definitur  oppositum  per  oppositum  : 
quod  esse  non  potest,  quia  oppositum 
essentialiter  non  potest  esse  opposito. 

i.  Ulterius  queeritur,  Penes  quid  ac- 
cipiuntur  tot  definitiones,  cum  unius  rei 
unica  sit  defmitio  ? 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  inductee  as- 
signationes  qutedam  sunt,  non  verfe  de- 
llniliones.  Et  prima,  Augustini  scilicet, 
describit  timorem  prout  est  qusedam 
passio  et  per  proprium  ejus  efTectum 
qui  est  perturbatio,  et  causam  perlurba- 
tionis,  quse  est  malum  poenae.  Secunda 
autem  datur  secundum  proprium  ejus 
effectum.  Objectum  enim  timoris  malum 
est  :  quod  dum  cor  fugit,  in  seipsum  tra- 
hitur  secundum  systolem.  Tertia  vero 
datur  per  proprium  motivum  timoris. 
Sicut  enim  in  prsehabitis  dictum  est, 
amor  est  motivum  timoris  :  nisi  enim 
amaret  quod  habet,  non  timeret  perdere. 
Et  sic  patet,  quod  sit  timor  secundum 
dicta  Sanctorum. 

Ad  id  ergo  quod  primo  objicitur,  di- 
cendum  quod  timor  secundum  quod  est 
actus  voluntatis  et  rationalis  animae, 
peccatum  est  :  in  se  vero  passio  est,  et 
sic  ibi  defmitur. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  verum  est, 
quod  timor  ibi  defmitur  per  proprium 
ejus  effectum,  cujus  ipse  est  causa  per 
se.  Causa  enim  innotescit  per  efTectum 
ssepe. 

Ad  TERTiLM   dicendum,  quod  ibi   non 


definitur    per  oppositum  molivum  quod 
est  amor,  sicut  habitum  est. 

QroD  AUTEM  quaeritur,  Penes  quid  ac- 
cipiantur  tot  definitiones  ?  jam  patet  su- 
pra. 


Ad    4. 


MEMBRI   PRnil 


ARTICULUS     III. 

Utrum  timor  sit  peccatiim  ex  quo  oritur 
peccatum  ? 


Tertio  quseritur  de  timore,  Utrum  sit 
peccatum  ex  quo  oritur  peccatum  ? 

Et  quaeruntur  tria. 

Primum,  Si  est  peccatum,  utrum  sem- 
per  sit  mortale,  vel  ahquando  veniale,  et 
ahquando  mortale  ? 

Secundum,  De  differentiis  timoris. 

Tertium,  Quando  timor  excuset  vel 
non  excuset  peccatum  ? 


ARTICLLI  TERTII 


PARTICULA  I. 

An  timor  sit  peccatum  ?  et,  Utrum  sem- 
per  sit  mortale,  vel  aliquando  veniale^ 
et  aliquando  mortale  ? 


Ad  primum  procedilur  sic  : 

Videtur  enim,  quod  non  sit  peccalum. 
Pcena  enim  et  culpa  malum  dividunt  ox 
opposito  :  qu(jd  ergo  est  in  generepoense, 
noa  est  in  genere  culpce  :  timor  est  hu- 
jusmodi  :  ergo  nullam  peccatum  est. 

Ulterius  quseritur,  Si  semper  sit  mor- 
tale,  vel  ahquando  venialc  ? 


4i2 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Yidelur,  quud  seinper  sit  morlale. 
Sapient.  xvii,  10  :  Cuin  sil  enim  timida 
nequitia,  dat  testimonium  condemnatio- 
nis  :  semper  enim  prassuinit  sxva,  per- 
turhata  conscientia.  Sed  quod  datur  in 
oniniuni  condcmnationem,  niortale  poc- 
catuni  est.  Ergovidefur,  quod  talis  timor 
sit  mortale  peccatum  sempcr. 

S.d  ccntra.        CoNTRA  hoc  vidctur  eSSG, 

1.  Quoddicilur,  Deuter.  xx,8  :  Quis  est 
homo  formidolosus,  et  corde  pavido  ? 
vadat,  et  revertatur  in  domum  suam. 
Ibi  Glossa  :  «  Docet  non  posse  quem- 
quam  professionem  contemplalionis  vel 
malitiae  spiritualis  arripere,  qui  adiiuc 
nudari  pertimescit  terrenis  opibus.  »  Sed 
talis  timor  non  revocat  a  prsecepto  Domi- 
ni,  sed  aperfeclione.  Quidquid  autem  re- 
vocat  a  perfectione,  veniale  peccatum  est. 

2.  Adhuc,  Judicum,  vii,  3  super  illud  : 
Qui  formidolosus  el  timidus  est,  rever- 
tatur.  Glossa  :  «  Pavidus  est,  qui  primo 
adspeclu  ad  congressum  trepidat  :  non 
tamen  toto  corde  terretur,  sed  animari 
et  reparari  potest.  »  Sed  peccatum  mor- 
tale  tolum  cor  occupat.  Ergo  hujusmodi 
timor  non  est  mortale  peccatum. 

^.  ,  .  SoLUTio,  Dicendum,  quod  solvendum 

est  per  distinclionem.  Timor  enim  potef^t 
accipi  ut  in  genere  passionis  tantum, 
vel  prout  est  actus  voluntatis  ordinatce 
vel  inordinatse.  Si  primo  modo  :  tunc 
nullum  peccatum  est,  sed  pcena  tantum. 
Et  sic  procedit  prima  objectio.  Si  se- 
cundo  modo  :  sic  est  timor  aliquando 
meritum,  aliquando  peccatum.  Timor 
enim  Dei  meritum  et  inilium  sapientiae. 
Timor  autem  naturalis  passio  est  et 
nullum  peccatum.  Sed  timor  humanus, 
quando  aliquis  timet  pelli  suse  :  et  timor 
mundanus,  quando  aliquis  timet  bonis 
suis  temporaliijus  :  uterque  peccatum  est, 
aliquando  veniale,  aliquando  mortale.  Si 
enim  ita  timeat,  quod  Dei  praeceptum 
propter  timorem  contemnat,  et  temporale 


bonuni  quod  amittere  limet,  a^terno 
prseponat,  procul  dubio  timor  pecca- 
tum  mortale  est.  Et  talis  timor  contra- 
riatur  lorlitudini,  quae  est  donum  Spiri- 
tus  sancli.  Talis  eliam  timor  in  civilibus 
contrariatur  forliludini  virtuli,  qucT  est 
virtus  cardinalis.  Et  de  tali  dicilur  in 
JJI  Ethicorum,  (juod  taliter  timens,  tur- 
piter  projicit  arma,  et  fugit  ut  salvet  vi- 
tam  cum  ignominia  :  cum  mors  forti  tali 
salute  sit  eligentior.  Et  talis  timor  in 
thcologicis  et  civilibus  quando  est  contra 
praeceptum  Dci,  mortale  peccatum  esl. 
Et  hoc  est  quod  dicitur,  Apocal.  xxi,  S  : 
Timidis  autcm,  et  incredulis,  et  exsecra- 
tis,  et  homicidis,  el  fornicatoribus,  et 
veneficis,  et  idololatris,  et  omnibus  men- 
dacibus,  pars  illorum  erit  in  stagno  ar- 
denti  igne  et  sulphure  :  quod  est  mors 
secunda.  Glossa  super  illud  :  Timidis, 
etc.  a  Timidi  sunl  illi,  qui  timore  pcena- 
rum  lidem  accipere  fugiunt,  velacceptam 
relinquunt  :  et  hoc  est  mortale  pecca- 
tum.  »  Quando  autcm  ita  timet,  quod 
Dei  preeceptum  non  contemnit,  nec 
Deum  a  mente  abjicit,  nec  fortitudini 
quae  virtus  est,  rontrariatur  :  tunc  pec- 
catum  vcniale  est  :  (juia  talis  potest  re- 
parari  et  animari  ad  bellum,  ut  paulo 
ante  in  Glossa  dictum  est. 

Et  sic  patet  quando  sit  peccatum  sim- 
pliciter,  et  quando  non  sit  mortale,  et 
quando  veniale. 

Et  secundum  hoc  procedunt  objectio- 
nes  omnes  inductae. 


VlillCULI   TERTII 

PARTICULA  II. 

De  differentia  timoris  '  7 


Deinde,    Qu.Tritur    de  differentiis  mali 
timoris. 


'  Cf.  Opp.  H.  Alberti.  Comment.  in  III  Sen-      hujusce  novse  editionis. 
tenliaruni,  Dist.  XXMV,  .\il.    7.   Tom.   XXVHI 


IN  II  P.  SUM.  TIIEOL.  TKACT.  XXIf,  QU.EST.   132. 


U3 


Dicitur  autem  timor  respectu  mali,  et 
respeclu  magni.  Et  sic  duae  divisiones 
inveniuntur  de  timore. 

Una  est  Bedce,  quse  est  respectu  mali. 
Est  enim  malum  corporis,  et  malum  re- 
rum,  quod  dammim  dicitur.  Respectu 
mali  corporis  dicitur  timor  hiimanus, 
qui  timet  pelli  sua?.  Respectu  rerum 
dicitur  timor  mundamKS,  qui  timet  dam- 
num  rerum  :  et  propter  hoc  perpetrat 
illicitum  ne  damnum  subeat. 

Respectu  magni,  Damascenus  timorem 
sic  dividit  in  secundo  libro  de  Fide 
orthodoxa,  dicens  :  «  Dividitur  autem 
timor  in  sex,  in  segnitiem,  in  erubescen- 
tiam,  in  verecundiam,  in  admirationem, 
in  stuporem,  in  agoniam.  »  Et  defmit 
singula  istorum,  sic  dicens  :  «  Segnities 
igltur  est  timor  futurae  operationis. 
Erubesceniia  est  timor  in  exspectatione 
convitii,  et  est  optimapassio.  Verecundia 
vero  est  timor  in  turpi  actu,  nec  est 
passio  desperabilis  adsalutem.  Istaeenim 
dune  passiones  signa  sunt  emendationis 
vitae.  Et  ideo  dicit  Philosophus  in  III 
Ethicorum,  quod  duae  passiones  medie- 
tatem  habent  virtutis,  quamvis  non  acci- 
dant  nisi  malis  et  de  malo.  Fuga  enim 
convitii  bona  est  :  quia  facit  recedere  a 
malo  ne  convitium  sustineat.  Simihter 
fuga  a  turpi  actu  bona  est  :  quia  facit 
recederc  a  turpi,  et  inclinat  ad  honestum. 
Admiratio  est  tlmor  ex  magna  phantasia 
sive  imaginatione.  Stupor  vero  esttimor 
ex  inassueta  imaginatione,  Ouando  enim 
aliquid  inassuetum  apparet  et  insohtum, 
tunc  stuj}emus  nosipsos,  sicut  in  miracu- 


hs.  Unde,  Act,  in,  10,  dicitur  quod  im- 
pleli  sunt  stupore  et  exstasi,  ex  eo  quod 
Petrus  miraculose  sanavit  claudum  ad 
portam  templi,  quae  dicilur  Speciosa. 
Agonia  vero  est  timor  per  casum  et  in- 
fortunium.  Timentes  enim  infortunari 
actione,  agoniamur.  » 

Causa  divisionis  secundum  Damasce- 
num  est  hsec  :  quia  definit  timorem  se- 
cundum  quod  est  fuga  cordis  secundum 
systolem.  Unde  omne  illud  quod  facit 
cor  resiUre  in  suam  propriam  parvita- 
tem,  vocat  timorem.  Et  sihsec  est  magna 
operatio  et  difhcilis,  vocatur  segnities. 
Si  autem  est  in  turpi  iUato  ab  aho,  sicut 
est  convitium,  vocatur  erubescentia  : 
quiatunc  demonstrat  verecundiam  signo 
exteriori  per  ruborem.  Si  vero  est  de 
turpi  perpetrato  a  seipso,  vocatur  vere- 
cundia.  Et  istse  duae  quia  faciunt  fagere 
turpe,  disponunt  ad  bonum,  et  faciunt 
medietatem  virtutis.  Sed  si  est  ex  ma- 
gnitudine,  ita  quod  cor  quasi  stet  et  in 
seipso  insensibile  hat,  lunc  vocatur  5/?/- 
por.  Si  vero  est  ex  suspcnsione  ad  cau- 
sam  quse  nimis  elevata  est  super  nos, 
vocatur  adjniratio.  Si  autem  fit,  quod 
imaginamur  maximum  infortunium  vel 
vitae  vel  rerum,  in  quo  necesse  est  nos 
quasi  in  agone  constitui  et  luctari  utrum 
vincere  possumus  vel  non,  vocatur  ago- 
nia. 

Et  per  hoc  patet,  penes  quid  accipiun- 
tur  species  timoris,  et  secundum  divisio- 
nem  Bedae,  et  secundum  divisionem  Da- 
masceni. 


444 


D.  ALB.  MAG.  ORH.  PH.ED. 


QU^STIO  INCIDENS. 


Qiild   oporleail   lliiiore   in    pefioiills   el   iircliiis,   el   qiiid   non 


Solutio. 


JrxTA  hoc  quitritur,  Quid  oporteat 
timere  et  quid  non  in  periculis  et  arduis? 

Videtur  enim,  quod  mors  non  sit  ti- 
menda. 

1.  Matth.  X,  28  :  Nolile  timere  eos qui 
occidunt  corpus,  animam  aiitem  non 
possunt  occidere  :  sed  potius  timete  eum 
quipotest  et  animam  et  corpus perdere  in 
gehennam  '. 

2.  Adhuc,  Seneca  ;  «  Mors,  exsilium, 
luctus  non  sunt  supplicia,  sed  tributa 
viventium.  »  Quse  tributa  sunt,  non  sunt 
timenda.  Ergo  mors  et  hujusmodi  alia 
supplicia  non  sunt  timenda. 

CoNTRA  : 

1. 1  Petr,  11,18  :  ServiySubditi  estote  in 
oynni  timore  dominis,  non  tantum  honis 
et  modestis,  sed  etiam  dijscolis.  Videtur 
ergo,  quod  etiam  in  malis  et  dyscolis 
regia  potestas  timenda  est. 

2.  Adhuc,  Ad  Roman.  xiii,  1  et  2  : 
Omnis  anima  potestatibus  sublimioribus 
subdita  sit :  non  est  enim  potestas  nisi  a 
Deo...  Itaque  qui  resistit  potestati,  Dei 
ordinationi  resistit. 

SoLiTio.  Hoc  solvendum  est  per  di- 
stinctionem.  Est  enim  timor  naturalis 
qui  nullum  peccatum  est,  quo  omnis 
homo  timet  in  periculis  naturaliter.  Et 
est  timor  malus,  scibcet  liumanus,  et 
mundanus.  Et  is  duplex  est,  aliquando 
venialis,  aliquando  mortalis,  sicut  iii 
praehabitis  deterininatum  est.  Si  aulcm 
ita  timet,  quod  in  se  tremit,  nihil  tamen 


horum  qu^  Dei  sunt  propter  timorem 
dimittit,  veniale  peccatum  est.  Sed  si 
timor  avertat  eum  a  Deo  ut  a  mente 
timorem  Dci  abjiciat,et  non  timeat  trans- 
gredi,  certe  mortale  peccatum  est. 
Timore  Dei  et  timore  humano  omnis 
anima  subjecta  debet  esse  potestatibus 
sublimioribus  :  quia  sine  tali  ordinatione 
non  potest  agi  vita  humana,  sicut  supra 
dicitur  in  epistohi  ad  Romanos  in  Glossa 
et  in  textu. 

Ad  PRIMUM  ergo  dicendum  de  Mat- 
thaeo,  quod  lioc  intelligitur  de  timore 
huiiiano  et  mundano  :  in  quibus  timor 
Dei  abjicitur  et  illicitum  perpetratur. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  Seneca  lo- 
quitur  de  his  quse  naturalia  sunt,  scilicet 
de  naturalibus  condemnatis  pcr  pecca- 
tum,  propter  quee  nihil  praeceptorum 
divinorum  omittendum  est.  Et  hoc  est 
quod  dicitur,  ad  Roman.  viii,  35  et  seq.  : 
Quis  ergo  nos  separabit  a  charitate 
Christi  ?  tribulalio  ?  an  angustia  ?  an 
fames  ?  an  nuditas  ?  an  periculum  ?  an 

persecutio  ?  an  gladius? Certus  sum 

enim  quia  nec^ue  mors,  neque  vita,  ne- 
qw  Angeli,  neque  pruicipalus,  neque 
virtutes,  nequc  instantia,  neque  futura, 
neque  jortitudo,  neque  altitudo,  neque 
profundum,  necjue  creatura  alia  poterit 
nos  separare  a  charitate  Dei,  quse  est  in 
Christo  Jesu  Domino  nostro.  Augustinus 
ibidem  in  Glossa  :  «  Charitas  hsec  dicta 
est  rectissima  animi  airectio,  quse  nos 
conjungit  Deo.  » 


^  Cf.  Luc.  xii,  4  el  5. 


IN  11  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXIJ,  UU.EST.   l;j2. 


4i:; 


VRTICLLI  TERTII 


PARTICULA  III. 

Qiiando  timor  excuset,    et  quando  non 
exciiset  ? 


Tertio  quseritur,  Quando  timor  exeu- 
set  peccatum,    et  quaudo  nou  excuset  ? 

Videtur  autem,  quod  semper  excuset 
timor  qui  potest  cadere  in  constantem 
virum,  ita  quod  si  aliquid  facit  ratione 
iliius  timoris,  non  imputatur  ei  in  pecca- 
tum  a  Deo. 

1.  Quia  hsec  est  lex  humanoe  justitiae, 
quae  exemplata  est  ad  leyem  divinam, 
sicut  dicit  legislator  in  Digesto  veteri, 
lihro  quarto,  sic  :  «  Quod  vi  metusve 
causa  fit,  ratum  non  habeo,  ait  Praetor.  » 
Unde  videtur,  quod  si  aliquis  vi  metusve 
causa  cosritur  neorare  fidem,  Deus  non 
dul)et  habere  pro  negato,  nec  debet  ei 
imputari  pro  peccato  :  et  sic  videtur, 
quod  excuget. 

2.  Adhuc,  Auguslinus  in  libro  I  de 
Civitate Dei  :  «  Pudicitia  est  virtus  ani- 
mi,  quse  non  amittilur  per  corporis 
oppressionem  '.  »  Et  cum  vita  corporis 
melior  sit  quam  quodlibet  temporale, 
videtur,  quod  virgo  aiiqua  cui  tyrannus 
miuatur,  quod  opprimat  eam  et  deiloret 
vei  interaciat,  polius  debet  sustinere 
defloralionem  quam  interfectionem  :  et 
sic  videtur,  qaod  timor  aliquando  excu- 
set  virginem  a  peccato  dcilorationis. 

'\.  Adliuc,  In  Decreto,  causa  1,  quce- 
stione  piima,  cap.  Co)istat,  dicilur,  quod 
vim  passus  et  invilus,  attractus  et  repu- 
gnans,  ab  heereticis  ordinatus,  colorem 
habet  excusationis.  Alibi  dicitur,  quod 
vim  passus  et  invitus  attractus  comedens 


de    idolothjio,    colorem   habet    excusa- 
tiouis. 

COXTRA  :  c^ , 

S<ja  conira. 

l.Hacde  causa  multi  martyres  passi 
sunt,  qui  celebrantur  ab  Ecclesia.  Legi- 
tur  enim,  quod  qugedam  mater  cum  tri- 
bus  filiabus  qua?  eapta?  ducebantur  ad 
corruptores,  cum  audirent  se  esse  cor- 
rumpendas,  submerserunt  se  in  aqua,  et 
celebrantur  ab  Ecclesia. 

2.  Simiiiter,  II  .Machab.  vi,  LS  et  seq., 
de  Eleazaro  qui  fuit  unus  de  primoribus 
scribarum,  et  compellebatur  carnem 
suilhmi  centra  praeceptum  Dei  mandu- 
care.  Et  subditur  ibi,  y.  19  :  At  ille 
(jloriosam  mortem  magis  qiiam  odibilem 
vitam  complectens,  vohmtarix  prxibat 
ad  supplicium.  Et  infra,  y.  23  :  Respon- 
dit  cito,  dicens,  prxmitti  se  velle  in  in- 
fernum.  Et  pulchram  adjunxit  rationem, 
y.  20  :  Sam,  etsi  in  pnesenti  tempore, 
scilicet  comedens  carnem  contra  leu-em, 
suppliciis  liominum  eripiar,  sed  manus 
Omnipotcntis  nec  vivus,  nec  defunctus 
effugiam, 

3.  Idem  potest  objici  de  Susanna, 
Daniel.  xui,  23,  quia  antequam  deflora- 
tur  a  senihus,  dixit :  Melius  est  mihi  abs- 
quc  opere  incidere  in  manus  vestras, 
quam  pcccarc  in  conspectu  Domini. 

SoLUTio.  Dicendum  est,  quod  commu-     soimio. 
nis    opinio  est,    quod   quodlibet   honum 
corporale,  sicut  est  integrilas  corporis  in 
virgine,    damno    sit    supponendum    pro 
vita  retinenda.   Sed  quodlibet  spiriluale 
bonum,  cum   melius  sit  quam  quodhbet 
corporale     honum,     prseponendum    est 
bono  corporali,   quod  est  vita  corporis, 
sicut    martyres  leguntur  fecisse,  Et  ita 
dictum     Augustini    intelligunt.     Dicunt 
enim,  quod  virgo  non  consentiens  mente 
oppressori,  si  palialur  se  opprimi  metu 
mortis,  nihil  peccat. 

Ad  id   autem  quod   dicitur  de    tribus  a.i  objeci.i. 
puellis  dicunt,    quod    illae   inconsiderate 
defecerunt   sibiipsis  mortem    inferentes. 


*  S.  AiGUSTiNUs,  Lib.  I  de  Civitafe   Dei,  cap.      18. 


4il) 


D.  ALB.  AIAG    ORl).  PR^ED. 


.A<l  olje:t. 
2    ei    8. 


Kt  quod  dicitur,  quod  celebrantur  ab 
Kcclesia,  dicunt  quod  non  cst  i»ropter 
lioc  quod  t^ibi  morlem  intulcrunt,  sed 
qaia  tanlum  fuit  diiectio  castitatis  in  eis, 
quod  plus  elejxerunt  mori  quam  tur|>iler 
iucestari.  Et  ita  etiam  intelligunt  dictum 
llicronyini  qui  dicit,  quod  «  nenio  debel 
sibi  niorleni  iuferre,  nisi  in  caslitalis 
peiicub).  )) 

Ai)  \D  quod  de  1'^leazaro  objicilui',  di- 
•  uiit  quod  secus  esl  :  ([uia  ibi  fuit  spiri- 
tuale  bonuin,  obedientia  scilicet  leyis 
divina?,    quam  pra?posuit  vita?  humanse. 

Simililer  dicunt  de  Susanna,  quod  ibi 
etiam  luit  spiritualc  bonum,  sciiicet 
fides  thori  quam  debuit  in  marito  :  et 
lianc  praeposuit  human^B  vitse. 

Et  sic  patet  quando  limor  excuset,  vel 
non  excuset. 


AIE.MIiUlAI    II. 

D/'  amore  inale  inflammante  ? 


Deinue,  Quseritur  de  amore  male  in- 
llammante. 

Et  quaeruntur  qnatuor,  Quid  sil?  et, 
Utrum  semper  mortale  sit,  vel  aiiquando 
veniaie  et  aiiquando  morlaie,  vel  ali- 
quando  nulium  poccatum  ?  et,  Utrum  sit 
causa  omnis  peccati  ? 

Ad  primum  proceditur  sic,  quod  amor 
maie  inflammans  sit  amor  sui,  vel  in 
seipso,  vcl  in  aliquo  bono  commutabili 
quod  praeponitur  summo  bono. 

1.  Dicit  enim  Bernardusin  sermone  16 
super  Cantiea,  quodomnis  peccati  causa, 
est  amor  mundi,  et  supeilluus  sui  :  talis 
autem  amor  est  malc  indaiiiinans  :  lalis 
ergo  amor  radix  est  malorum,  qui  dicilur 
male  inflauunans. 

2.  Adhuc,  Jacob.  i,  l:i  et  seq.  :  Nemo 
cum  tentatur,  dicat  quoniam  a  Deo  ien~ 
talur :  Deus  enim  intentator  malorum 
est,  ijjse  aulem  neminem  tentat.   Unus- 


qais(jue  vero  lenlatur  a  concupiscentia 
sua,  ahstraclus  et  illectus.  Giossa  inter- 
linearis  :  (<  Abstractus  a  recto,  et  illectus 
ad  maium.  »  Deinde  concupiscentia  cum 
conceperit  (Glossa  interlinearis,  deie- 
claiido  vel  coiisentiendo)  paril  pcccaium 
(Glossa,  porducil  in  actum  facinus  qiiod 
in  coide  esl  conceptum)  :  peccalum  rrro 
c//m  ctms/immatum  fuerit,  generat  mor- 
tem.  Glossa,  «  Vel  cum  caro  siiavia  sibi 
quaerit,  vtd  cum  diaboius  vilioruin  in- 
cciidia  immitlil.  »  I^riiO  videtur,  quod 
aiiior  siii  et  muiidi  sil  amor  inflammaiis, 
el  causa  vilionim  et  peccatorum. 

CoNTRA  : 

Contingit,  quod  aliquis  amal  se  ad 
Deum,  et  bene  facit  :  quia  dicit  Augu- 
stinus,  quod  qua-cumque  amantur,  ad 
Deum  sunt  referenda,  ut  in  Deo  et  pro- 
ptcr  Deuin  amentur.  In  libro  de  Doctrina 
CJiristiai/a  :  «  Hoc  est  uti  et  sc  ct  lioc 
mundo,  et  solo  Deo  frui  :  ({uia  sic  dile- 
ctionis  finis  in  solo  Deo  ponitur,  et  om- 
nia  alia  ad  Deum  referuntur.  »  Ergo 
dilectio  sui  non  esl  anior  semper  male 
inllaiiimans. 

SoLLTio.  Dicendum,  quod  amor  male 
inflammans,  est  amor  concupiscentite 
carnalis  et  muiidanee,  sicut  dicit  Jaco- 
bus,  illiciens  hominem  ad  malum,  cl 
abslraliens  a  summo  bono.  Et  iste  est 
causa  omnis  mali  in  liomine,  sicut  idem 
dicit  :  quia  c/im  concupiscei/t/a  concepe- 
rit,  parit  pcccatuin. 

Ai)  iD  orgo  quod  iii  conlrarium  <d»ji- 
citur,  dicendum  quod  hic  non  est  amor 
siii,  scd  Dei,  quando  amatum  ad  Deum 
refort,  el  niiiil  diiigit  in  eo  nisi  Doum. 
El  taiiien  aiili(jui  dixerunl,  quod  tri[)iex 
est  amor  sui,  sciiicet  iiaturalis,  gratui- 
tus,  otviliosus.  Naturalis  est,  (juo  (|uis- 
quc  naliiraiiter  se  diiigit  :  qui  actus 
licet  non  sit  formatus  gratia,  formalis 
tamen  est,  et  nullum  peccatum  :  nec  est 
amor  iile  ad  maium  inflammans.  Gra- 
tuitus  est,  qui  formatus  est  charitate  et 
ordinatus  ad  Deum  :  el  ideo  ilie  inflam- 
mat  ad  bonum^  et  non  ad  malum.  Vilio- 


i 


Secl   cor 


I 


Si  luli< 


IN  II  P.  SLM.  THEOL.  TRACT.  XXIT,  QL.EST.  133. 


Ul 


sus  vero  esl,  qui  est  amor  coneupiscen- 
tice  carnalis  vel  mundanae,  carnali  con- 
cupiscentia  infectus  :  et  ideo  ad  malum 
inflammans  dupliciter  :  quia  id  quod 
amat,  se  scilicet,  et  mundum  ut  finem 
ponit  dileclionis  :  et  sic  amat  supra 
Deum,  et  peccat  mortaliler  :  quia  tunc 
fruitur  creatura,  non  creatore  secundum 
Augustinum  in  libro  de  Doctrina  Chri- 
stiana  :  «  Omnis  perversitas  est  uti 
fruendis,  et  frui  utendis.  »  Si  autem  non 
ponit  finem  dilectionis  in  se,  et  in  eo 
quod  mundane  diligit,  sed  aliquantulum 
delectatur  citra  Deum  :  tunc  est  veniale 
peccatum  :  quia  non   abstrafiitur  a  Deo, 


licet    aliquo   modo    allicialur    dilectione 
carnali. 

Et  de  liis  sufticienter  in  prima  parte 
Summss  Theologise^  tractatu  de  frui  et 
uli,  disputaturn  et  determinatum  est. 

Et  sic  etiam  patet  solut'0  illorum  quae 
secundo  et  lertio  qucesita  sunt,  scilicet 
si  semper  sit  mortale  peccatum,  vel  ali- 
quando  voniale,  vel  aliquando  nuUum 
peccatum. 

Ad  id  quod  quarto  quaeritur,  dicen- 
dum  quod  jaiii  determinatum  est  in 
primo  arliculo  istius  quoestionis,  ubi 
quaerebatur  de  duabus  radicibus,  scilicet 
timoris  et  amoris. 


QUiESTIO  GXXXIII, 


Qiioiiiodo  oiiiiie  peeealiim  sit  vel  ex  eoiieupiseentia  eariiis,  vel  ex 
eoneupiseentia  oeuloriini,  vei  ex  siiperbia  vitfe,  sieut  clieitiir, 
I   Joan.  II,    16? 


Deinde  c|useritur  de  divisione  quce 
ponitur,  I  Joan.  ii,  l(j,  quod  omne  quod 
est  in  mundo^  concupiscentia  carnis  est 
el  concupiscentia  oculorum,  et  superbia 
viise. 

De  ista  autem  divisione  duo  quse- 
runtur. 

Prlmo,   Utrum  sit  sufticiens  divisio  ? 

Secundo,  De  singulis  membris  divi- 
sionis. 


MEMBRUM  I. 


Ulrum  ista  divisio  sitsu/ficiens  '/ 


VmETUR  autem,  quod   ista  divisio   sit 
in  nullo  sufficiens. 


1.  Omnis  enim  divisio  bona  sub  ali- 
quo  univoco  datur  communi.  Si  ergo 
ista  divisio  :  Omne  quod  est  in  mundo, 
concupiscentia  carnis  est,  etc,  bona  est, 
oportet  quod  ista  tria  ad  aliquod  com- 
mune  reducantur  quod  univoce  praedi- 
catur  de  ipsis.  Et  videtur,  quod  boc  non 
sit,  nisi  concupiscentia  :  quia,  dicit  Au- 
gustinus  in  libro  de  Vera  religione  :  «  Ho- 
mines  serviunt  cupiditati  triplici,  scilicet 
voluptatis,  vel  excellentise,  vel  specta- 
culi.  »  Sed  cupiditas  voluptatis  est  con- 
cupiscentia  carnis  :  cupiditas  excellentiee, 
superbia  vilae  :  cupiditas  spectaculi, 
concupiscentia  oculorum.  Ergo  cupiditas 
sive  concupiscentia  est  illud  commune 
ad  quod  ista  tria  reducuntur. 

2.  Adhuc,    Matth.   xxvi,   44  :  Oravit 
ertio,    eumdem  sermonem  dicens.  Dicit 


i48 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Glossa  ibidem  :  «  Est  coiicupiscentia 
carnis,  oculoruni,  el  anibilio  sieculi. 
Hsec  tria  sunt  ista  expresse  quse  a  Joanne 
ponuntur.  »  Erj^o  videtur,  quod  ista  sub 
hoc  conimuui  quod  est  concupiscentia, 
contineantur. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  de  Doc- 
frina  Cltristiana  :  «  Cupiditaleni  voco 
motum  animi  ad  fruendum  se,  jtroximo, 
et  quolibct  corporetj  non  propter  Deum.  » 
Sed  talis  motus  communis  est  his  tri- 
i)us.  ErjiO  cupiditas  communis  est  his 
tribus. 

Sed   corilra.        CoNTRA  : 

Sicut  contini^it  peccare  per  concupi- 
scenliam,  ila  contingit  peccare  per  con- 
lemplum.  Et  constat,  quod  conlemptus 
non  potest  reduci  ad  concupiscentiam  : 
quia  conlemplus  est  motus  irascibilis 
potentiae,  concupiscentia  autem  concu- 
piscibilis.  Cum  ergo  omnia  jteccata, 
sicut  dicit  Glossa,  sub  his  tribus  conti- 
ncantur,  et  non  omnia  peccata  ad  cupi- 
ditatem  rcducantur,  videtur  quod  cupidi- 
tas  non  sit  illud  commune  sulj  quo  isla 
tria  continciitur. 

Qutesi.  Ulterius  vidctur,  quod  divisio  non  sit 
sufficiens  :  multa  enim  peccata  sunt, 
({U£B  ad  nullum  istorum  reducuntur,  sic- 
ut  peccatum  infideiitatis,  et  peccatum 
scundali,  et  peccatum  ignorantiae,  et 
peccatum  timoris,  in  quo  homo  repen- 
tina  et  insolita  exhorrescit,  sicut  dicit 
Augustinus  in  liljro  X  Confessiomwi. 

soiuiio.  SoLLTio.  Ad  haec  omnia  solvcndum 
est  per  Glossam  Augustini,  quae  ibidem 
est  sic  super  illud,  Omne  quod  est  in 
miindo  :  n  Omnes  dilectores  mundi  nihil 
lial)ent  nisi  haec  tria,  quibus  omnia  ge- 
nera  vilioium  comprehenduntur.  Concu- 
piscenlia  carnis  est  desiderium  omnium 
eorum  quae  ad  voluptatem  el  delicias  cor- 
poris  pertinent,  ut  cibus,  potus,  concu- 
bitus,  et  hujusmodi.  Concupisceniia  ocu- 
loriim  est  omnis  curiositas,  quae  fit  in 
discendis  artibus  magicis,  in  contemplan- 
dis    spectaculis,    in    supervacuis    acqui- 


rendis  rebus  temporalibus,  in  digno- 
scendis  carpendisque  vitiis  proximorum. 
Snperbia  vitx  est,  cum  quis  se  jaclat  in 
honoribus,  magnas  familias  expelit.  Per 
haec  tria  victus  est  Adam  :  quia  cibum 
velilum  concupivit  ex  concupiscentia 
carnis,  voluit  scire  bonum  et  malum  ex 
concupiscentia  oculorum,  voluit  esse  sic- 
ut  Deus  ex  superbia  vita^.  Haec  tria  vicit 
Christus  :  quia  non  est  captus  amore  pa- 
nis  corporalis  :  ncm  descendit  de  pinna, 
quod  esset  tenlare  DtMini  :  super  regna 
niundi  extolli  noluit.  » 

Dicendum  ergo,  quod  haec  divisio 
bona  est  et  sufficiens,  et  sub  hoc  com- 
muni  quod  est  cupiditas,  conlinetur. 
Sed  cupidilas  dicitur  tribus  modis. 
Primo  enim  modo  dicitur  pronitas  ad 
peccandum  ex  originali  peccato  causata  : 
et  sic  non  sumitur  hic  prout  est  com- 
mune  ad  ista  tria.  Secundo  modo  dicitur 
concupiscentia  ad  delectabilia  carnis  |>er- 
tinentia  :  et  sic  iterum  non  potest  essc 
communc  ad  ista  tria.  Tertio  modo  di- 
citur  amor  illicitus  cujuscumquc  rci  tem- 
poralis,  et  hoc  modo  sumilur  hic.  VA  sic 
est  commune  ad  haec  tria.  Et  sic  omne 
peccatum  fit  ex  concupisceniia.  Qui  cnim 
contemnit  unum,  ideo  contemnit,  quia 
amat  altcrum.  Et  qui  scandalizat,  in  hoc 
scandalizat,  quod  illicite  concupiscit.  VA 
qui  ignorat,  ideo  ignorat,  quia  occupa- 
tur  quibusdam  quae  concupiscit,  ex  qui- 
bus  impeditur  addiscere  quse  tenetur 
scire.  Qualiter  autem  omne  peccalum 
reducatur  adisla  tria  lam  in  spiritualibus 
quam  in  corporalilius,  palet  ex  Glossa 
paulo  ante  inducta. 

Per  hoc  quoquc  patet  solutio   ad   to- 
tum. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XXII,  QU/EST.  1.33. 


MEMBRLM  II. 

De  singulis  membris  istius  divisionis  in 
speciali. 


Tertio,  Quteritur  de  singulis  membris 
islius  divisionis.  Et  lioc  est  quaM-ere, 
Quce  pecoata  ad  singula  istorura  perti- 
neut  ?  Licet  cnim  hoc  valde  expresse 
delerminatam  sit  in  Glossa  inducta,  ta- 
men  quaedam  dubia  remanent,  et  ma- 
xime  propter  id  quod  dictum  est  de 
concupiscentia  oculorum,  ad  quam,  ut 
dicit  Glossa,  pertinet  studium  in  magicis 
et  necromanticis,  quiB  etiam  ab  Eccle- 
sia  interdicla  sunt. 

'.»1.  1.  Qu.ERiTUR  ergo,  IJtrum  etiam  alia  slu- 
dia  sicut  in  naturalibus  et  geometricis  et 
hujusmodi  ad  concupiscentiam  cculoram 
pertineant? 

Et  videtur,  quod  non.  Illa  enim  sunt 
studia  laudabilia,  et  mullum  conferant 
ad  scientiam  Scripturarum. 

jontra       CoNTRA  hoc  tameu  quidam  objiciunt, 

1.  Ex  verbis  Senecae,  qui  dicit :  «  In 
tanta  necessitate  temporum  doces  me 
terram  mensurare,  qui  meipsius  ignoro 
mensuram.  »  Quasi  dicat :  Hoc  super- 
vacuum  est,  Ergo  videtur,  quod  studium 
in  talibus  perlineat  ad  concupiscentiam 
oculorum,  sicut  et  in  magicis. 

2.  Adhuc,  Baruch,  u[,  23  :  Filii  Afjar, 
qui  exhauriunt  prudenliam  quae  de  terra 
est,  ncgotiaiores  Merrlue  et  Thcman,  ct 
fahulalorcs,  ct  exquisitorcs  prudenlise 
et  intelligenlisd  :  viatn  aulcm  sapientise 
nescierunt,  ncque  commemorati  sunt  se- 
milas  ejus.  Videtur  ergo,  quod  omiiium 
talium  inquisilio  pertineat  ad  curiosita- 
tem  vel  concupiscenliam  oculorum  :  eo 
quod  tales  res  supervacuae  sunt.  Dicit 
enim  Glossa  inducta,  quod  investigatio 
supcrvacua  rerum  ad  nos   non   perliaen- 

xxxni 


tium,  ad  concupiscentiam  ocuiorum 
perlinet,  sicut  investigatio  conscientiae 
aliense  et  secretorum  alieuorum. 

Ulterius  qua^ritur,   Quid  pertiueat  ad   Qucest.  s. 
concupiscentiam  carnis? 

1.  Dicit  autem  Glossa,  quod  ea  quae 
pertinent  ad  gulam  et  ad  luxuriam.  Et 
secundum  hoc  ratio  ciborum  pertinet 
ad  concupiscenliam  carnis,  quse'  tamen 
quando  lit  causa  inlirmitatis,  non  vide- 
tur  esse  mala. 

2.  Adhuc,  Coitus  rum  sua  concessus 
est  ab  Apostolo,  I  ad  Corinth.  vu,  2  : 
Unusquisque  suant  iixorcm  haheat. 
Propter  fornicationem  vitandam  dicit 
Glossa.  Tunc  videtur,  quod  hoc  cum  sit 
licitum,  ad  concupiscentiam  carnis  non 
perlineat  :  quia  dicitur,  Matth.  vu,  18  : 
Non  polest  arhor  bona  malos  fructus  fa- 
cere,  neque  arhor  mala  honos  Jructus 
facere. 

Si>[iLiTER  qua^ritur  de  superbia  vitae.  Qusest.  3. 
Ab  illa  autem  non  videtur  oriri  nisi  su- 
perbia,  et  forte  inanis  glorla.  Invidia  au- 
tem  et  detractio  el  liujusniodi  ad  nullam 
istarum  radicum  videntur  reduci  :  cum 
tamen  dicat  Glossa  superius  iuducta, 
quod  ista  tria  universales  radices  sint 
omnium  malorum  quse  sunt  in  mundo. 

SoLUTio.  Dicenduin,    quod  omne  ma-     soiuiio. 
lum  ad  lias  tres  radices  reducitur,   sicut 
dicit  Glossa,  et  veruiu  dicit. 

Et  quod  primo  de  concupiscentia  ocu-  AiI  queest.  i. 
/orum  objicitur,  dicendum  quod  concu- 
piscentia  oculorum  dicitur  concupiscen- 
tia  quinque  sensuum.  Et  hoc  propter 
hoc,  quia  dicit  Augustinus,  quod  visus 
tenet  principatum  in  seiisibus  :  et  ideo 
concupiscentia  oculorum  plus  quam  ab 
aliis  sensibus  denominatur.  Unde  omnis 
cuiiosa  et  supeiilua  investigatio  rcrum 
ad  sensus  interiores  vel  exteriores  perti- 
nentium,  dicitur  reduci  ad  concupiscen- 
tiam  oculorum.  Sludia  tamen  laudabi- 
lium  et  bonorum,  sicul  sludia  liberalium 
sciciitiaium,  bona  sunt  :  et  ideo  ad  ma- 

29 


4oO 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


lam  radicem  iion  ordiiianlur.  Sed  stu- 
dia  magorum  et  necronianticorum,  quia 
mala  sunt  et  superflua,  et  ab  Ecclesia 
ii-.terdicta :  et  licet  actibus  exterioribus 
non  subjaceant,  tamen  imaginationi  sub- 
jacent,  quae  dicitur  sensus  interior.  Quia 
dicit  Avicenna.  quod  decem  sunt  sensus 
hominis,  (juinquf  exleriores,  et  quinque 
inlcriores.  Exli-riores  sunt  visus,  audi- 
lus,  odoratus,  guslus,  cl  lactus.  InlLTio- 
res  sunt  sensus  communis,  imaginatio, 
phantasia,  aeslimativa,  et  memoria.  De 
quibus  dicit  Augustinus  supe?'  Genesim 
nd  litternm,  (|Uod  licet  exteriores  divisi 
sunt,  tamen  cum  ad  interiores  reducun- 
tur,  omnes  visus  dicunlur.  Et  propter 
lioc  eliam  visio  in  tres  dividitur,  scilicet 
sensibilem,  imaginariam,  et  inlelleclua- 
lem,  sicut  dicit  ibidcm. 

Adqufst.-?.      Ad  id  quod  qa.Tritur,    Quid    pertineat 
ad  cuncupiscentiam  carnis  ? 


Dicendum,  sicut  dicit  Glossa,  quod 
illa  omnia  qua?  pertinent  ad  gulam,  lu- 
xuriam,  et  hujusmodi.  Tamen  concubi- 
tus  matiimonialis  in  quo  nihil  est  nisi 
solutio  dcbiti,  ad  lioc  non  pertinet,  sed 
ad  justitiam  scilicet :  nisi  esset,  sicut  dicit 
Hieronvmus,  quod  intcntionem  matri- 
monii  non  haberet,  nec  fidem,  nec  pro- 
lem,  nec  sacramentum  intueretur  :  de 
(|uo  dicitur  in  sontentiolis  Sexli  Pytha- 
gorici,  quod  ardentior  amator  proprioe 
conjugis  adulter  est,  ille  sciliccst  qui  nec 
modum  natura?  servat,  nec  bonum  ma- 
trimonii  considerat. 

QuoD  AUTEM  de  superbia  vitse  dicitur  Aiimi 
et  invidia  et  detractione  et  his  qucE  ad 
invidiam  pertinent,  quod  ad  superbiam 
reducantur,  dicendum  quod  reducuntur 
ad  eam  :  talis  enim  reginse,  scilicet  su- 
[)erbiae,  semper  est  invidia  cum  suis 
iiliabus  pedissequa.  -i 


QUiESTIO  GXXXIV. 


I)e   i>ei*t*alo  et  actibiis   ejiis  iii  eomniiini 


Deinde  transeundum  est  ad  distinctio- 
nem  XXXVII  libri  W  Sententianim, 
(juae  sic  incipil  :  Sunt  autem  et  plurimi 
loiKje  aliter  de  peccato  et  actu  ejus  sen- 
tienles. 

In  qua    proptcr    ea   quae    dicuntur   in      Utrum  peccatum   in  quantum  peccatum 
duobus  capitulis  primis,  quaeritur,  rirum 
peccatum  in    quantum    peccatum    sit    a 
Deo? 

liatione  aulem  e(»rum  (juae  dicuntur  in 
triims  sequentibus  capitulis,  quitritur, 
l'trum  peccatum  in  quantum  peccatum 
sit  res  aliqua? 


MEMBHUM 


sit  a  Deo  '  ? 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  IlSenten- 
tiaruni.  Dist.  XXXVIl,  k\\.  1.  Tom.  XXVII  liu- 


Ad  primum  proceditur  sic  : 

i.  In  causis.  naturalibus  sic  est,  quae 
exemplatae  sunt  a  causa  divina,  quod 
idem  praesentia  sua  et  absentia  facit  op- 

jusce  novcB  editionis. 


I 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QU.EST.  134.  451 

posita,  sicut  sol  qui  praesentia  sua  illu-  bedientiam    unins     hominis    peccatores 

minat,  et  absentia  sua  obtenebrat.  Cum  constituti  sunt  miilti.  Ibi  Glossa  :  «  Opus 

ergo,  sicut  dicit  Damascenus,  peccatum  operis   Dei   transit    per  opus    Dei.  »  Et 

sit  tenebra    spiritualis   in  quantum  pec-  quod  transit  per  opus  Dei,  videtur  cau- 

catum  est  :  sicut  sol  divinus  potcntia  sua  sari  a  Deo  :  quia  quod  e^t  causae  causae, 

("acit  lumen  gratise,  ita  absentia  sua  facit  est  causa    causati.  Cum    ergo   peccatum 

tenebras  peccati.   Videlur  e  ^o,    quod  in  transit  per  opus  Dei  quod  est  homo,  vi- 

quantum    peccalum    ten.  '  ra    ert,   et    in  detur  causari  a  Deo  in  quantum  pecca- 

quantum  est,  a  Deo   sit :  quod    expresse  tum. 

negat  Magister  in  Littera.  Contra  :                                                      sed  contra. 

2.  Adhuc,  Aristoteles  iu  II  Phijsico-  \.  x\ugustinus  super  Genesim  ad  litte- 
rum  dicit,  quod  idem  est  causa  opposi-  ram  :  «  Inconveniens  videlur  esse^  quod 
torum  :  sicut  gubernator  prgesenlia  sua  Deus  sit  causa  mali  per  se  vel  per  acci- 
est  causa  salutis  navis,  et  absentia  peri-  dens.  » 

clitationis.  Ergo  videtur  similiter  esse  in  2.  Adhuc,  In  preehabitis  saepe  proba- 

Deo.  Ex  hoc  sequitur  ut  prius.  tum  est,  quod  peccatum  non  habet  cau- 

3.  Adhuc,  Quod  est  causa  causse,  hoc  sam  nisi  dellcientem,  propter  hoc  quod 
est  causa  causati,  secui)duin  rationem  defectus  est.  Deus  in  nallo  deticiens  est. 
philosophiae.  Sed  innegabile  est  quin  Ergo  non  potest  esse  causa  peccati. 
Deus  sit  causa  voluntatis  :  voluntas  au-  3.  Ad  hoc  sunt  illa  quae  in  Littera  a 
tem  est  causa  peccati.  Ergo  videtur,  Magistro  inducuntur  et  in  primo  et  se- 
quodDeus  sitcausapeccali.etiamin  quan-  cundo  capitulo,  et  maxime  iilud  quod  in 
tum  peccatum  est :  quia  dicit  Augustinus,  fine  secundi  inducitur  per  Augustinus  in 
quod  «  omne  peccatum  adeo  volunta-  prima  responsione  contra  Pelagianos  S 
rium  est,  quod  si  non  est  voluntarium^  uhi  sic  dicit :  «  Opera  diaboli  quae  vitia 
non    est  peccatum.  »  dicuntur,    actus   sunt,    non   res.  »    Et  in 

4.  Adhuc,  III  Reg.  xxii,  20  et  seq.  :  quarta  responsione  :  «  Ornne  maluni  na- 
Quis  decipiet  Achab  ?  Et  dixit  spiritus  lura  non  est,  sed  aclus  accidens  alicui 
mendax  :  Ego  decipiam  illum.  Cui  lo-  ex  defcclu  boni.  Quamobrem  quod  na- 
culus  est  Dominus  :  In  quo  ?  Et  ille  tura  non  est,  Deus  non  fecit :  quia  natura 
ait:  Egrediar,  et  ero  spiritus  mendax  in  est  omne  quod  fecit.  »  Et  ibidem, 
ore  omnium  prophetarum  ejus.  Et  dixit  «  Omne  quod  natura  bonum  est,  Deus 
Dominus :  Decipies,  et  pnevalebis  :  egre-  ex  nihilo  fecit,  non  diabolus.  » 

dere,  et  fac  ita.  Ergo  videtur,  quod  Deus  4,   Adhuc,    Fulgentius  :    «    llhus   rei 

fuerit  ibi  causa  mendacii,  et  etiam  potest  Deus  non  est  ultor,    cujus  est  auctor  :  » 

esse  causa  aliorum  peccatorum.  peccati    est   ultor  :  ergo   peccati    auctor 

o.   Adhuc,   Ad   Roman.   i,   26,   super  uon  est. 
illud  :  Tradidit  illos   Deus   in  passiones 

ignominiss,  dicit  Fulgentius,  quod  «  Deus  Solutio.    Dicendum,    quod    peccatum     soiuiio. 

operatur  in  cordibus    hominum  ad  incli-  dupliciter  accipi  potest,  scilicet  actus  sub 

nandum  voluntates  eorum  in  omne  quod  deformitate,  vel  actus  secundum  id  quod 

voluerit,   sive    in    bonum,    sive    in  ma-  est.  Si   primo    modo  :   lunc  nullo  modo 

lum.  »  E?-go  videtur,  quod  aliquando  in-  potest  referri    in   Deum   ut  in    causam, 

clinat  voluntates  hominum  in  malum,  ct  quia   sic    habet  causam   delicientem.  Si 

sic  est  causa  inali.  sccundo    modo  :    tunc  .referri    potest  iii 

6.  Adhuc,  Ad  Roman.  v,  19:  Per  ino-  Deuin,    sicut   in    praehabita    distinctione 

•  Id  est,   in    libro   I    contra    Pelagianos    qui  irt  principio  libri  IV  (Xota  edit.  f.ngd  ). 
E\ipo(jno:>lkon  tlicitui ,  in  fine    libri   I.  Ibidem, 


452 


D.  Al.B.  MAG.  ORD.  PR.^D. 


dictum  est.  Et  haec  omnia  dispulala  sunt 
in  principio  primae  partis  SumiiicB    thco- 
lotjhey  traclatu   de   hono,  in    quaestione, 
Vnde  malum. 
Aa  I.  An  PRiMUM  orgo  diccndum,  quod  nulla 

causa  absontiii  sua  aliquid  facil,  sed  pri- 
vat.  Et  sccundum  Augustinum  :  <<  Sic 
Deus  esl  causa  peccati,  non  impertiendo 
malitiam,  sed  subtrahendo  yratiam.  » 
Probatum  est  enim  in  praehabitis,  quod 
liomo  non  resistit  peccato  nisi  praeventus 
gratia  :  et  sic  Deus  non  est  causa  peccati, 
sed  ex  defeclu  gratiae  homo  incidit  in 
peccatum. 
Ad  2.  Ad  aliud  dicendum,    quod  hoc    modo 

Deus  non  esl  causa  peccati,  sed   subtra- 
ctionis  gratiae  :  et  tunc   homo  ex  seipso 
incidit  in  periculum,  ut  dictum  est. 
Ad  3.  Ad  ALiuD  dicendum,  quod  illa  proposi- 

tio,  quod  est  causa  causae,  est  causa  cau- 
sati,  intelligitur  sic,  quod  quando  in 
Vadem  habiludine  se  habet  rausatum  ad 
causam  proximam  in  qua  se  habet  causa 
proxima  ad  causam  primam.  Et  hoc  hic 
non  est :  quia  peccatum  se  habet  ad  vo- 
hmtatem  sicut  ad  causam  delicientem, 
voluntas  vero  se  habet  ad  causam  pri- 
mam  sicut  ad  causam  efticientcm. 
Ad  j.  Ad  ALiUD  diccndum,    quod  Deus    lioc 

non   fecit,   sed  pormisit   propter   iniqui- 
tatem  Achab.  Causa  vero   mendacii    fuit 
mendax  spiritus. 
Ad   5.  Ad  ALiuD  diccndum,  quod  non  est  in- 

elinulio  ad  bonum  et  ad  malum  uno 
modo  :  quia  Deus  inclinat  voluntates  ho- 
Miinum  ad  bonum  conferendo  graliam, 
ad  malum  autem  gratiam  subtrahendo. 
Et  iilius  subtraclionis  Deus  non  est  cau- 
sa,  sed  ille  qui  averlit  se  a  gratia,  ut 
paulo  ante  dictum  est. 
Ai  •■.  Ad  ultimum  dicendum,  quod  opus  opc- 

ris  Dei  quod  cst  peccatum,  non  transit 
per  opus  Dei  secundum  quod  illud  est 
opus,  scd  secundum  quod  cst  deliciens 
ab  opere  Dei,  propler  graliae  subtractio- 
neni.  Et  dat  exemplum    Auguslinus  de 


claudicatione,  quae  non  transit  per  ti- 
biam  prout  movetur  virlute  gressiva, 
sed  potius  egreditur  ex  ea  secundum 
quod  subjacet  curvitati.  Et  dicendum 
est,  quod  peccatum  non  esl  in  voluntate 
secundum  quod  est  a  primo  bono,  sed 
secundum  quod  deficit  ab  illo. 


MEMBRUM  II. 

Utrum  pcpxatum  in  quantum  peccatum 
sit  rcs  aliqua,  vcl  nalura,  vcl  substan- 
lia  '  ? 


Secundo  qua?ritur,  Ulrum  pcccatum 
in  quantum  peccatnm  sit  res  aliqua,  vel 
natura_,  vel  substantia  ? 

Ad  hoc  primo  objicilur  ex  Littera. 

1.  Dicitur,  Joan.  i,  3  :  Sine  ipso  fa- 
ctuni  est  nihil.  Giossa,  «  peccatum,  quod 
a  vero  esse  recedit,  et  ad  non  esse  ap- 
propinquat  el  appropinquare  facit.  » 
Quod  autem  nibil  est,  nec  res,  nec  na- 
tura,  nec  substantia  est.  Ergo  peccatum 
nihil  Iiorum  esse  potcst. 

2.  Adhuc,  Ad  hoc  eliam  sunt  illae  ob- 
jectiones  quae  ponuntur  in  illo  capitulo. 
Jn  hoc  autem  verbo  supcriorum  senten- 
tiae  recte  opponitur,  qui  dicunt  Deum 
non  esse  auctorem  malorum  in  quantum 
mala  sunt,  sed  in  quantum  sunt  :  et  in 
quantum  mala  sunl,  dicunt  ea  nihil  esse. 
Quid  ergo  mirum  si  Deus  dicitur  non 
e.sse  auctor  eorum  in  quantum  nihil  sunt, 
cum  nihil  nullus  auctor  existere  queat  ? 
Ex  hoc  sequitur  quod  prius. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  ad  hoc  om- 
ncs  antiqui  solverunt  per  dislinclionem. 
Dixerunt  enim,  quod  rcs  dicilur  multi- 
pliciter.  Aliquando  enim  dicitur  ens  ra- 
lum  [)cr  forniam    dcterminantem    ipsnm 


'  Cf.  Opp.  B.   Alberti.   Comment.   in  II  Sen-      liujusce  novje  editionis. 
tentiarum,  h\-A.  XXXVIII,  Art.  2.  Toin.  XXVII 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XXII,  QU.EST.   m. 


453 


ad  esse  hoc,  vel  ad   esse  in  hoc.  Et  sic  li,  sicut  csecitas   natura   quaedam   est    in 

nullus  dixit   umquam,   quod    peccalum  CcTco  nato.  Joan.    ix,    2  :   Quis  peccavit, 

esset  res,  sed  potius   privatio   rei  :   quia  hic  aut  parentes  ejus,  ut  csecus  nascere- 

est  corruptio  modi,    speciei,    et    ordinis,  /wr  .^  Et  sic  peccatum  aliqiiando  dicitur 

ut  dicit  Augustinus.  Per  modum  autem,  nalura  vel   naturale.   Sapient.    xii,    10  : 

specieui,  et  ordinem  deberet  ad   esse  de-  Partibus  jndicans,   dahas    lociim  pceni- 

terminari   si   determinaretur.  Aliquando  tentise,  non   ignorans   quoniam    nequani 

etiam  dicitur  res    a    reor,    reris,  de    quo  est  natio    eorum,    fl  naturalis   malitia 

potest  esse  ahquo  modo  opinio,  quod  sit  ipsorum,  Et  hoc  modo  etiam  ita    dicitur 

in  se  vel  in  alio.  Sic  ceecitas  dicitur  esse  naluralius  peccatum  ab  Aristotele    in    II 

res  in  oculo,  privatio    visus.  Sic    malum  Ethicorum,  quam    incontinentia  :    quia 

dicitur  esse  in  actu  cordis,  oris,  vel  ope-  a  parentibus  ira  innascitur  filiis,   et    non 

ris,  non  quod  verum    esse   habeat,    sed  incontinentia. 

potius  ab  eo  recedat,  sicut  omnes  priva-  Simihter  dicunt,  (\\\oi]i  substantia  dici- 

tiones.  Et  sic  dicunt,  quod  res  dicitur  in  tur  multipliciter.  Dicitur  enim  substantia 

quadam  auctoritate  Fulgentii  qui  sic    di-  res  per  se  subsistens.  Et  sic  nuUum  acci- 

cit  :   «  Illius  rei  Deus   non    est   auctor,  dens  dicitur  substantia,  nec  ahqua  priva- 

cujus  est  ultor.  »  Et  videtur   significare,  tio.  Dicitur  etiam  substantia  quasi   sub- 

quod  sit  res  aliqua.  sistentia,  Et    sic  quod   quocumque   mo- 

Natura    etiam  dicitur    multis  modis,  do  subsistere  facit,  et  rem  fundat  in  esse, 

sicut  dicit  Aristoteles  in   YIII  Phijsico-  substantia  est.  Et   sic    accidens  aliquan- 

rum,  qui  dicit,  quod  «    natura  est  causa  do  dicitur   substantia,    sed    nullo    modo 

ordinis    in    omnibus   quse   per    naturam  peccatum.   Psal.  lxviii,  3  :  Infi.xus  sum 

sunt.  »  Et  sic  peccatum  et  alise  privatio-  in  limo  profundi^  et  non  est  substantia. 
nesnatura  nulla  sunt,  sed  potiusab  omni  Per  istam  distinctionem    patet  solutio 

natura  deficiunt.   Dicitur    etiam    natura  omnium  dictorum  in  hoc  membro. 
quod  quocumque  modo  est  in  re  iiatura- 


QUiESTIO  CXXXV. 


.\ii   ex  Oiie   eogiioscaliir  voliiiilas  utriiiii  reeta  sit   vel   prava 


Deinde  transeundum  esl  ad  dislinctio- 
nem  XXXVIII  ejusdem  libri  II  Senten- 
tiarum,([\idd  sic  incipit  :  Post  prsedicta  de 
voluntate  et  ejus  fine  disserendum  est. 

Et  quiajam  de  voluntate  in  qutestio- 
nibus  de  viribus  animx,  tractatu  de  li- 
hero  arbitrio,  satis  dictum  est,et   simili- 


ter  de  libertate  voluntatis,  non  oportet 
hic  quserere  nisi  ex  fine,  qualiter  pense- 
tur  voluntas,  propter  dictum  Augustini 
quod  indutit  Magihter  in  Littera  sic  : 
«  Ex  fine  suo  (ut  ait  Augustinus  in  li- 
bro  XI  dc  Trinitate^)  voluntas  cogno- 
scilur  utrum   recta,   vel  prava  sit.    Finis 


'  Cf.  Opp.  B.   Alberti.    Comment.    in  II  Sen- 
tentiarum,  Dist.  XXXVIII,  Art.  1.  Tom.  XXVII 


novio  editionis  nostrae. 

^  S.  AuGUSTiNUs,  Lib.  XI  de  Trinitate,  cap.  6. 


454 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRJED. 


autera  boncC  voluntatis  beatitudo  est, 
vita  eeterna,  ipse  Deus.  Malffi  vero  finis 
est  aliud,  scilicet  niaia  delectalio,  vel 
aliquid  aliud  in  quo  non  debet  volunlas 
quiescere.  » 

Hoc  enim  videtur  esse  falsum,  quod 
bona  voluntas  sit,  cujus  bonus  est  tinis. 

1.  Unde  antiqui,  Praepositivus  scilicet 
et  alii  dederunt  instantiam  sic  :  Aliquis 
est  qui  cum  hieretica  fornicatur  ut  eani 
ab  haeresi  avertat,  bonus  finis  est,  et  ta- 
men  voluntas  mala,  et  aclus  malus  esl  ; 
ergo  non  semper  ex  fme  cojjrnoscitur  vo- 
luntas  ulrura  recta  sit  vel  prava. 

2.  Adhuc,  Oranis  sapiens  in  actu  suo, 
sicut  dicit  Philosophus  in  II  Ethicorinn, 
preestituit  sihi  fmem  per  ratiouem  ad 
quem  dirigataclionera  suara  :  aliler  ne- 
scit  quid  facit.Tunc  videlur,  quod  inten- 
tio  non  sit  voluntas  cura  line,  sed  ratio 
preestituens  linera. 

3.  Adhuc,  Magister  dicit  iii  codcm 
cap.  I  distinctionis  ejusdem  :  «  Finera 
vero  bonum  insinuat  propheta,  Psal. 
cxvm,  U(3,  dicens  :  Omnis  consumma- 
tionis  vidi  finem,  elc.  Charitas  ergo  cu- 
jus  latum  mandatura  cst,  finis  est  oranis 
consumraationis,  id  est,  omnis  bonse  vo- 
luntatis  et  actionis,  ad  quam  omne  pra'- 
ceptum  referendum  est.  »  Et  secumlum 
hoc  idem  videtur  esse  forma  et  finis, 
quod  tamen  non  contingit.  Charitas 
enira  est  iorraa  informans  omne  nostrum 
meritura,  sine  qua  oranis  aclio  et  virlus 
informis  est.  Deus  autera  fmis,  ut  paulo 
ante  dictura  est.  Et  sic  videtur,  quod 
charitas  non  sil  fmis,  sed  forma. 

4.  Ulterius  qureritur  de  ai-guraento 
quod  inducitur  in  Lillcra  ex  epislola 
1  ad  Timoth.  i,  l>,  ubi  tlicitur,  quod  finis 
praicepti  est  charitas  de  corde  puro,  et 
comcientia  hona,  et  fide  non  ficta.  Ibi 
enim  plura  videntur  adjungi  charitali  si 
debeat  esse  linis. 

5.  Adlmc,  In  quarto  capitc  ejusdem 
distinctionis  objicit  Magister  contra  hoc, 


quod  unus  est  fmis  nostrarum  actionum, 
per  Augustinum  in  libro  de  Sermone 
Domini  in  monte,  ubi  dicit  :  «  Ne  nobis 
duos  fmes  constituaraus  :  non  enim  de- 
bemus  ideo  evangelizare  ut  manduce- 
mus,  sed  ideo  manducare  ut  evangelize- 
mus  '.  »  Ex  boc  videtur,  quod  duo  fmes 
aliquando  sint  in  aliquibus  actionibus. 
et  non  Deus,  vel  charitas  sola. 

Ulterius   quseritur  de  hoc  quod  dicit   ^„«.31. 
Magister  in  eadem  dJslinctione,ca[).pen- 
ultimo,    ibi,      Solet  etiam   qnieri,   quid 
distat  inter  voluntatem,  intentiotiem,   et 
/inem. 

Et  solvit  dicens,  quod  voluntas  est  po- 
tentia  animi  qua  voluraus  alic[uid.  Finis 
vero  est  id  quod  volumus,  per  quod  ira- 
pletur  voluntas.  Intenlio  vero  interdum 
pro  voluntate,  interdum  pro  volito  acci- 
pilur.  Et  quia  secundum  hunc  modura 
multi  sunt  fines  et  multcE  intentiones  in 
quolibet  opere,  contra  hoc  videtur  essr 
quod  dicitur  :  Omnis  consummationis 
vidi  finem  %  unum,    scilicet  charitatem. 

Ulteiuus  quaeritur  de  hoc  quod  dicilur  Qutcst 
in  ultimo  capite,  ibi,  Sed  quseritur, 
utrum  intentio  talis  sit  voluntas,  scilicet 
quando  aliquis  reficit  esurientera  ut  ha- 
beat  vitani  aeternam.  Aliud  enim  est 
velle  reficerc  esurientem,  et  aiiud  velle 
Iiabere  vitam  ceternam  ad  quod  tendit 
voiuntas. 

Et  sic  iterum  videtur,  quodpiures  sunl 
fmes  differentes  inter  se,  et  non  soia 
ciiaritas. 

Adhuc,  Ouidam  objiciunt  ex  lioc  quod 
dicitur  in  fme  Ecciesiastoe,  xii,  Ui,  quod 
scilicet  chari'as  non  sil  finis,  sed  timor 
Dei.  Dicilur  eniiii  ibi  :  Finem  loquendi 
pariter  omnes  audiamus.  Deum  time,  et 
mandata  ejus  observa  :  hoc  est  enim  om- 
nis  homo,  id  est,  ad  hoc  est  omnis  homo. 
Ergo  charitas  non  videlur  esse  fmis,  sed 
tiraor  Dei, 


•  S.  Auglstinm:>,  I.il»   IF  de  Sermone   Domiiii      (Nota  edit.  Lugd.). 
in    monle,   posl   mediuiu,   cap.    24.  Tora.   IV.  -  Psal.  cxviii,  06. 


L\  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QL.^ST.  135. 


455 


id    4. 


SoLUTio.  Dicendum  ad  primam  par- 
tem  distinctionis  istius  per  illud  Philo- 
sophi  in  II  Ethicorum,  quod  qua^-dam 
mox  conjuncta  sunt  malo,  et  non  pos- 
sunt  bono  fine  fieri,  ut  fornicatio,  et  hu- 
jusmodi,  quse  per  se  mala  sunt,  et  in 
ratione  sua  concludunt,  quod  mala  sunt. 
Unde  nihil  dictum,  quod  fornicatur  cum 
hceretica  ut  avertat  eani  :  quia  hoc  opus 
ad  talem  finem  nuHo  modo  de  se  ordina- 
tur,  sed  potius  ad  delectationem  pravam, 
per  quam  ilia  hseretica  plus  confirmatur 
in  malo,    quam  abstrahatur. 

Similiter  dicendum  de  illo  qui  furatur 
ut  pascat  pauperera. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  utrumque 
verumest,  quod  et  ratio  praestituens  fi- 
nem  est  tinis,  et  ille  est  finis  intenden- 
tis  :  voluntas  vero  est  finis  sicut  tendens 
in  finem  per  opus,  sicut  dicitur  in  II 
Ethicorum. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  in  tota  na- 
tura  contingit,  quod  idem  est  forma  et 
finis,  et  multo  magis  in  moribus.  Unde 
hsec  objectio  fundatur  super  falsum,  cum 
non  sint  diversi  fines  charitas  et  Deus  : 
quia  dicitur,  I  Joan.  iv,  16  :  Deus  cha- 
riias  est,  et  qid  manet  in  charitate,  in 
Deo  rnanet,  et  Deiis  in  eo. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  iila  adjun- 
cta  charitati  cum  charitate  sunt  et  infor- 
mantur  ab  ipsa  :  et  ideo  unum  sunt  cum 
ea  inseparabiliter  adjuncta  ei. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  unus  solus 
est  finis  intentionis,  licet  plures  termini 
sint  actionum.  Et  hoc  est,  sicut  dicitur 
in  II  Topicorum,  quod  una  scientia  est 
plurium  velut  amborum  finium  :  unius 
tamquam  ejus  quod  est  finis,  alterius 
tanquam  ejus  quod  est  ad  finem.  Et  ita 


est  hic  :  qui  enim  manducat  ut  evange- 
lizet,  manducationem  refert  ad  Evange- 
lium,  et  corporale  ad  spirituale  et  ad 
Deum  :  et  sic  ununi  finein  habet,  et 
non  plures. 

Ad  iD  quod  ulterius  quseritur,    dicen- Ad  qusest.  i. 
dum,  quod  bene  solvit  Magister,  et   jam 
solutum   est  :    quia    nihil  prohibet  esse 
multos    terminos    aclionum,    dummodo 
unus  finis  sit  ad  quem  omnia  referuntur. 

Ad  id  quod  ulterius  queeritur  de  ulti-  Adqusst.:. 
mo  capitulo,  eodem  modo  dicendum 
est  :  quia  omnes  particulares  actiones 
habent  speciales  terminos,  per  quos  ta- 
men  tenditur  ad  unum  finem.  Et  dalur 
simile,  sicut  sunt  diversse  inansiones  via- 
toris  in  singulis  hospitiis  in  quibus  ma- 
net  ut  peregrinus,  una  tamen  patria  ad 
quam  per  omnia  illa  tendit  :  ita  sunt  di- 
versi  termini  inerilorum,  una  tamen  be- 
atitudo  ad  quam  per  omnes  illos  ten- 
dit. 

Ad  ultimum  dicendum,  quod  timor 
Dei  ilnis  est  secundum  recessum  a  ma- 
lo  :  charitas  finis  est  secundum  accessum 
ad  boiium.  Et  sic  utrumque  verum  est, 
quod  et  charitas  est  fmis,  et  timor  est 
finis.  Ille  enim  timor  cuin  charitate,  et 
in  charitate  est,  sicut  dicit  beatus  Gre- 
o-orius,  sic  :  «  Cum  pcena  sic  timetur, 
quod  facies  judicis  non  amatur,  timor 
ex  timore  est,  et  non  ex  amore.  Cum  au- 
tem  facies  judicis  amatur,  etsi  pcena  ti- 
meatur,  timor  ex  amore  est,  non  timo- 
re  :  et  vocatur  amor  filialis  et  non  servi- 
lis,  nec  foras  mittitur  sicut  servilis  ti- 
mor.  » 


456 


D.  ALB.  MAG.  ORO.  PR.^D. 


QUili:STIO  GXXXVJ. 


Oiinre   sola    voliiiitafs    <li«*atiir    peffarc,  et   noii   cspterae  potentlac  '  ? 


Deinde  transeundum  est  ad  trigesi- 
mam  nonam  distinclionem  hujus  libri 
II  Sententiarum,  quae  sic  incipit  :  Hic 
aittem  oritur  quxtio  satis  necessaria. 

In  qua  dislinctione  secundum  tria  ca- 
pitula  Magister  tria  quaerit.  In  primo  ca- 
pitulo  quaerit,  Cum  voluntas  naturaliter 
insit  animee  sicut  aliae  potenliae,  nec  pec- 
caium  potest  corrumpere  totum,  licet 
vitiari  jiossit,  quare  actus  aliarum  poten- 
tiarum  non  dicuutur  esse  peccatum  sic- 
ut  actus  voluntatis  ? 

Videtur  enim,  quod  secundum  omnes 
vires  debeat  inesse  peccatum. 

1.  Est  enim  peccalum  universalis  cor- 
ruplio  naturae,  et  virium  animae  :  et 
quod  corruptum  egredilur  in  actum,  non 
potest  egredi  nisi  in  actum  corruptum, 
sicut  tibia  corrupta  non  rgreditur  nisi 
in  actum  corruptum  claudicationis,  et 
non  ambulalionis  rectae  :  videtur  ergo, 
quod  nulla  potentia,  sicut  nec  vohintas 
in  actum  rectum  possit  egredi. 

2.  Adhuc,  Inducit  Augustinum  in  li- 
bro  XV  de  Trinitate  sic  de  ratione  dicen- 
tem  :  «  Haec  est  imago  in  qua  homines 
sunt  creati,  qua  caeteris  animalibus  pra?- 
sunt  :  quae  quantumcumque  vitietur 
peccato,  bona  tamen  esse  non  desinit  : 
quia  peccatum  non  potest  in  toto  con- 
sumero  bonum  quod  est  in  ea '-.  »  I  t 
cum  justilicalur  liomo  per  gratiam,  lunc 
a  deformi  forma   in  formosam   mutatur 


formam,  graliae  scilicet.  Cum  ergo  in- 
genium  non  dicatur  malum,  nec  ratio, 
nee  intellectus,  etiam  cum  de  malo  ra- 
tiocinatur,  vel  cum  malum  intelligit, 
videtur  quod  nec  voluntas  del)eat  dici 
niala  cum  malum  vuU. 

3.  Adhuc,  Auguslinus  dicit  el  Dio- 
nysius  in  libro  de  Divijiis  nominibus  % 
quod  omnis  lionio  naturaliter  vult  bo- 
num,  et  quod  malum  est  involuntarium, 
infcpcundum,  et  pigrum. 

Quterit  ergo   Magister,  Quare  dicatur  ^„«81 
voluntas  mala,  et  non  ingenium  malum, 
nec  ratio   mala,    nec    intellectus   malus, 
cum   contingat  quodlibet    illorum   inor- 
dinatum  esse  sicut  et  voluntatem  ? 

Vidctur  enim,  quod  quodlibet  illorum 
debeat  dici  malum  :  quia 

1.  Dicit  Augustinus,  quod  malum 
est  privatio  modi,  speciei,  et  ordinis  : 
sed  quamlibet  illarum  potentiarum  con- 
tingit  esse  privatam  modo,  specie,  et 
ordine  :  ergo  quodlibet  illoriim  est  ma- 
lum  sicut  et  voluntas. 

2.  Adhuc,  Tam  in  peccalo  cordis, 
quarn  oris,  ot  operis,  sicut  voluntas 
determinat  quod  libeat,  ita  inlellectus 
vel  ratio  delc  niiiiat  quod  debeat,  et 
quando,  et  quomodo  :  ergo  sicut  pec- 
catnm  conlingit  esse  in  libilo,  ita  etiam 
conlingit  peccatum  csse  in  actu  rationis, 
memoriae,  et  hujusmodi. 


'  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Sen- 
teutiarum.  Dist.  XXXI.X,  Art.  1.  Tora.  XXVII 
huju-^te  nuva>  pditioiiis. 


'  S.  AcousTiNL?,  Lib.  XV  de  Trinitate,  cap.8. 
■^  S.  I)iONYsu:s,    Lib.   de   Divinis  nominibus, 
:ap.  4. 


IN  II  P.  Sm\.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QU.EST.  136. 


4N7 


3.  Yidetur  etiam,  quod  solutio  nulla 
sit  quam  Magister  inducit.  Dieit  enim, 
quod  voluntas  duplex  est  :  naturalis,  et 
deliberativa  :  et  quod  naturalis  semper 
bona  est,  quia  omnis  homo  naturaliter 
vult  bonum.  Et  hoc  est  quod  dicunt 
Aristoteles,  Dionysius  et  Tullius,  quod 
omnia  optant  bonum  naturaliter,  et 
propter  illud  agunt  quidquid  agunt.  Et 
ideo  deliniunt  bonum  dicentes,  quod 
bonum  est  quod  omnia  optant.  Delibe- 
rativa  autem  non  semper  bona  est  : 
quia  ex  deliberatione  aliquando  vult 
malum.  Et  hanc  dicit  esse  causam,  quod 
voluntas  aliquando  dicitur  mala,  et  non 
ingenium  malum,  ut  intellectus  malus. 
Et  hoc  non  videtur  stare  :  quia  sicut 
voluntas  dicitur  naturalis,  ita  ingenium 
naturale  et  intellectus  naturalis  di- 
citur. 

4.  Adhuc,  Si  memoria  mali  mahi  est, 
et  similiter  cogitare  de  mah)  malum  est, 
quia  inficit  animam  :  tunc  videtur,  quod 
cequaliter  sit  in  omnibus  putentiis  sicut 
in  voluntate. 

Ulterius  qua^ritur  de  eo  quod  quaerit 
in  cap.  3,  ibi,  Praeterea  quseri  solet. 
Ubi  queerit  Magister,  Quomodo  intelli- 
gendum  sit  illud  Apostoli,  ad  Roman. 
VII,  19  :  Non  enim  quod  volo  bonum, 
hoc  facio  :  sed  quod  nolo  malum,  hoc 
ago.  Super  quod  dicit  Ambrosius  in 
Glossa  :  «  Homo  subjectus  peccato  facit 
quod  non  vult,  quia  naturaliler  vult 
bonum.  Sed  volunlas  hfec  semper  caret 
eiTectu^  nisi  gratia  Dei  adjuvel  et  libe- 
ret.  »  Et  ex  hoc  infert,  quod  in  homine 
sunt  duae  volunlates,  una  scilicet  na- 
turalis,  qua-  est  nalurae  primee  instilutce, 
qua  vult  bonum  :  et  alia  damnati  homi- 
nis,  qua  vull  quud  non  vult  secundum 
naturam,  sicul  peccatum.  Et  tertiam 
addit  quie  est  voluntas  hominis  reparati 
pergratiam,  quee  efficaciter  potest  velle 
bonum. 

SoLUTro.  Dicendum  ad  primam  par- 
tem   quwstionis,   quod  volunlas    in  aclu 


magis  dicitur  bona  vel  mala  quam  alia 
potentia  propter  duas  causas.  Una  est, 
quia  sola  libera  est  :  et  quidquid  liber- 
tatis  est  in  anima,  ab  ipsa  est  :  et  ideo 
sola  vera  causa  est  suorum  acluum. 
Unde  dicit  Aristoteles  in  primo  Meta- 
phijsicorum  :  «  Liberum  dicimus  homi- 
nem,  qui  causa  sui  est.  »  Socrates  au- 
tem  dicit,  sicut  refert  Aristoteles  in 
Politica,  quod  servus  esl,  qui  nullam 
habet  virtulem  nisi  ad  dominum  re- 
spiciens  :  et  voluntas  domini  est  virtus 
sua,  ultra  quam  nihil  potest.  Quia  ergo 
libertas  tola  est  penes  voluntatem,  prop- 
ter  hoc  causa  actuum  suorum  est  :  et 
ideo  denominantur  actus  ab  ipsa  boni 
vel  mali,  et  non  alia  potentia.  Scire 
enim  malum  non  est  malum,  et  memo- 
rari  malum  ut  caveatur.  Et  propter  hoc 
dicit  Boetius,  quod  «  scientia  mali  bono 
deesse  non  potest.  »  Lnde  actus  bonaj 
voluntatis  boni  sunt,  et  actus  malae  vo- 
luntatis  mali  sunt  :  et  sic  non  est  in 
aliis  potentiis. 

Secunda  causa  est  quam  dat  Anselmus 
in  libro  de  Lihero  arbitrio  dicens,  quod 
«  voluntas  universolis  motor  est  in  toto 
regno  animee.  »  Si  enim  dicam  :  Pos- 
sum  intelligere,  subauditur,  si  volo  : 
si  nolo,  non.  Et  similiter,  Possum  am- 
bulare,  subintelligitur,  si  volo  :  si  nolo, 
non,  et  sic  de  aliis.  Et  ideo  bonuni  et 
malum  omnium  virium  in  regno  animae 
in  voluntate  suiit  sicut  in  causa  :  et  sic 
bonum  et  malum  dividunt  potius  actus 
voluntatis,  quam  aliarum  virium. 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  primam 
et  secundam  partem  istius  distinctionis. 

Ad  frimum  ergo  quod  in  contrarium  Ad  \. 
objicitur,  dicendum  quod  licet  vires 
corruptie  sunt,  ista  tamen  corruptio  est 
pcenae,  nori  culpae  :  quia  dicit  Augusti- 
nus,  (juod  peccatum  adeo  est  volunta- 
rium,  quod  si  non  sit  voluntarium,  non 
est  peccatum.  Et  ideo  soli  actus  volun- 
tatis  dividuntur  per  bonum  vel  per  ma- 
lum,  gratiae  scilicet  vel  culpae. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quud  hoc  intel- 
ligit  Augustinus   de  bono    naturali,  quo 


458 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


quaelibet  res  iii  quantum  est,  Lona  ost  : 
quia  sic  bonum  convertilur  cuin  enle, 
et  est  habilitas^  ad  bonum  illi  naturie 
(lebituni  :  el  hoc  est  in  homine  virtus  et 
gratia  :  et  deformatur  per  peccatum,  et 
formatur  jier  giatiam,  quae  praecipue 
sunt  in  volunlate,  ut  dictum  est.  Et 
propter  hoc  dicit  Aristoteles  in  II  Ethi- 
corum,  quod  tria  exiguntur  ad  virtutem, 
scire,  velle,  et  perseverare  :  et  quod 
scire  parum  prodest,  velle  et  perseverare 
multum. 

Ad  ALiuD  de  Augustino  ot  Dionvsio, 
dicendum,  quod  jam  patet  solutio.  Om- 
nis  enim  homo  naturaliter  vult  bonum. 
Sed  quare  voluntas  dicatur  mala,  et 
aliae  vires  non,  jam  dictum  est. 

A<iqu8est.  1.  Ad  ALiUD  dicondum,  quod  licet  quam- 
libet  illarum  contingat  esse  privatam 
modo,  specie,  et  ordine  :  tamen  bonum 
et  malum  moris  non  conveniunt  secun- 
dum  actus  illarum  potentiarum,  sed 
voluntatis  propter  dictas  causas.  Et  hu- 
jus  signum  est  :  quia  virtus  definitur  el 
vitium  per  voluntatem,  et  non  per  alias 
potentias.  Tullius  in  fme  primae  Rhetori- 
cee  :  «Virtus  cst  liabitus  voluntatis  in 
modum   naturae  rationi  consentaneus.  » 


Ad  ALiuD   dicendum,  quod  licet  ratio      Ad  •. 
determinet,  tamcn  nulla  est  vera  causa 
eliciendi   actum  ad  bonum   vel  malum, 
nisi  libitum  voluntatis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  voluntas  Ad  3 
natura  liona  est  sicut  et  alia  potcntia  : 
sed  talis  lionilas  iion  sufticit  adclicieii- 
dum,  sed  libitum  voluntatis  :  et  ideo 
non  est  simile  de  voluntatc  et  aliis  po- 
tentiis. 

Ad  ALiuD  dicendum,  quod  licet    ima-      Ad  4 
ginari   malum  et    cogitare,    malum    sit, 
tamen     non    lial^ent    malum   moris,    ut 
dictum  est. 


Ad  hoc  quod  ultimo  quseritur  dc 
tertio  capite,  dicendum  quod  supra,  di- 
stinctione  XKVI  ejusdem  libri  II  Se)i- 
tentiarum,  de  hoc  valde  disputatum 
est  et  determinatum,  et  ibi  requiratur. 
Ibi  enim  adducta  cst  Glossa.  Apostoli, 
ad  Roman.  vn,  19,  quae  distinguil  tri- 
plex  velle,  scilicet  velle  naturae  quod 
ad  bonum  est  imperfeclum  :  et  vellc 
vitii,  ({uod  veile  naturae  corrumpit  ct 
impedit  :  et  velie  gratise,  quod  velle 
naturae  liberat,  et  velle  vitii  destruit. 

Et  per  hoc  patet  quidquid  quceren- 
dum  est  in  hac  distinctione. 


QU^STIO  CXXXVII. 


Aii  ex   fliie   oniiies   aetus  peiisari   clebeani  iitrum    boni   vel  niali 

clieantur  ? 


Deinde  transeundum  est  ad  quadra- 
gesimam  distinctionem,  quae  sic  incipit  : 
Poslea  de  aclibus  adjiciendum  est\ 

Et  in  isla  distinctione  sunt  quatuor  ca- 
pitula     secundum    quatuor    quaestiones 


quae   hic    ponuntur   sub    duobus    inem- 
bris. 

In  primo  capitulo  quoeritur,  Utrum 
bona  et  mala  actio  ditferunt  specie, 
vel  numero  solo  ? 


•  II  Senteutiarum,  Dist.  XL,  cap.  A. 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRAGT.  XXII,  QU.^ST.  137. 


4S9 


In  secundo,  Utnim  opera  lioniinis  ex 
effectu  vel  tine  sint  bona  vel  mala? 

In  tertio,  Utruni  omnes  actus  boni  vel 
mali  sint  ex  intentione? 

In  quarto  qusedam  ol)jiciuntur  contra 
hoc  et  solvuntur. 


MEMBRUM  1. 

Utrum  bo)ta  et  mala  actio  differant 
specie,  vel  niimero solo^  ? 


Ad  primum  sic  objicitur  logicis  ratio- 
nibus  : 

Forma  specifica  non  transmutatur  clr- 
ca  subjectum,  sed  accidentalis  Irans- 
mutatur  :  quia  qui  est  homo,  sem- 
per  est  honio  et  non  transmutatur  a 
specie  humanitatis  :  accidens  autem  est 
quod  adest  et  abest  prseter  subjecti  cor- 
ruptionem.  Sed  actio  qucB  est  ad  formam 
virtutis  determinata,  et  est  forma  virtu- 
tis  informata,  numquam  potest  esse 
informata  forma  vitii,  nec  e  converso. 
Ergo  videtur,  quod  actio  bona  et  mala 
ditlerant  specifica  ditferentia,  et  non 
numero  solum  vel  accidente  :  ditTeren- 
tia  enim  numero  constituuntur  per  ac- 
cidens  convertibile,  sicut  dicunt  Boetius 
et  Algazel  in  Locjica  sua. 

CONTR.A.    : 

1 .  Qugecumque  uni  ct  eadem  in  specie 
adsunt  et  absunt,  accidentia  sunt,  et 
faciunt  ditTerentiam  per  accidens.  Actio 
voluntaria  una  est  secundum  speciem  : 
quia  actio  voluntatis  sicut  omnis  actio 
intelligentiee  una  est  secundum  speciem, 
et  omnis  actio  memoriae,  et  aliquando 
bona  et  aliquando  mala  :  ergo  bonum  et 
malum  non  faciunt  in  ea  differentiam 
speciticani,  sed  numeri  et  accidentis. 


SoLUTio.  Dicendum,  quod  bonse  et 
mala^  actionos  et  differunt  specie,  ct 
differunt  proprio,  et  ditTerunt  accidente. 
Specie  dilTerunt  :  quia  diversis  babiti- 
bus  eliciuntur  ex  potenlia  voluntatis, 
quibus  ad  diversas  species  informantur. 
Unde  diversus  specie  est  actus  castitatis 
et  luxurise.  Et  similitcr  diversus  specie 
est  actus  miscricordiee  et  obdurationis, 
qui  claudit  viscera  in  pauperem.  Dilfe- 
runt  etiam  proprio  :  quia  sicut  dicit 
Boeiius  in  Jhpicis  :  «  Omne'proprium 
manat  de  substantialibus,  et  eadem 
substantialia  non  possunt  esse  consti- 
tuentia  opus  virtutis,  et  opus  vitii.  » 
Et  propter  hoc  opus  virtutis  statim 
efticitur  honeslorum  et  laudabilium  bo- 
norum  :  opus  autem  vitii  inhonestorum 
et  vituperabilium,  quse  proprietatibus 
differunt.  Differunt  etiam  accidente  : 
quia  penitus  aliae  sunt  circumstantiae 
operis  virtutis,  et  operis  vitii.  Pro- 
pter  hoc  opus  virlutis  pulchrum,  et 
opus  vitii  foedum  dicitur,  quti?  sunt  dif- 
ferentiee  [per    accidens. 

Ad  primum  ergo  dicendum,  quod  ideo 
ditTerunt  specie,  quia  differunt  forma 
virtutis  et  vitii  :  quse  sunt  specie  ditfe- 
rentes,  sicut  dictum  est. 

Aj)  m  quod  contra  objicitur,  dicendum 
quod  actio  voluntaria  non  facit  nisi  con- 
venientiam  in  genere  :  et  sub  illo  genere 
ditTerunt  specie  actus  virtutum,  et  actus 
vitiorum  et  proprio  et  accidente. 


Solut-o. 


Ad  object. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alherti.  Comment.  in  II  Senten-      novac  editionis. 
liarum,  Uist.  .\L,  Arl.  i.  Tom.   X.WII   hujusce 


460 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRiED. 


MEMBRUxM  II. 

Utrum  opcra  hominis  ex  afjeclu  vel  fine 
sint  hona  vel  mala  ?  et,  Utriim  om~ 
nes  actiis  boni  vel  mali  sint  ex  inten- 
tione  *■  ? 


Secundo  quceritur,  Utrum  omnia  ope- 
ra  hominis  ex  atTectu  vel  fine  sint  bona 
vel  mala  ? 

Quam  qutestionem  Magister  disputat 
secundum  diversas  opiniones. 

1.  Prima  opinio  est  illorum  qui  di- 
cunt,  quod  omnis  actio  Aoluntatis  indif- 
ferens  est.  Et  ratio  eorum  talis  est  : 
IndifTerens  enim  est  quod  potest  bene  ct 
male  fieri  :  omnis  actus  volunlatis  pot- 
est  et  bene  et  male  fieri  :  ergo  indifTe- 
rens  est.  Non  ergo  bonus  vel  malus  nisi 
ex  intentione  et  fine. 

2.  Adhuc,  Ambrosius  in  libro  1  Offi- 
ciorum  :  »  Aflectus  tuus  nomen  tuo 
operit  imponit^  » 

3.  Adhuc,  Augustinus  super  Psalmum 
ci,  qui  est  primum  Benedic,  dicit  sic  : 
«  Bonum  opus  intentio  facit,  intentionem 
fides  dirigit.  Non  valde  attendas  quid 
homo  faciat,  sedcumfacit  quid  intendat.  » 

4.  Adhuc,  Augustinus  super  Joan- 
nem  :  «  Quod  quis  invitus  vel  necessi- 
tate  facit,  non  bene  facit  :  quia  non  bona 
facit  intentione.  »  Ergo  videtur,  quod 
intentio  facit  bonum  opus. 

o.  Adhuc,  Auguslinus  super  illud 
epist.  I  Joannis,  iv,  18  :  Timor  non  est 
in  charitate,  sic  dicit :  «  Servilis  timor 
non  est  in  charitate,  in  qno  quamvis 
credatur  Deo,  non  tamon  in  Deum. 
Nemo  enim  invilus  benc  faiit,  eliamsi 
bonum  est  quod  facit.  » 


b.  Adhuc,  Augustinus  ad  idem  in  Ubro 
contra  mendacium  :  «  Omnes  actus  sc- 
cundum  intentionem  et  causam  judi- 
candi  sunt  boni  vel  mali  ^  »  ■ 

CoNTRA  :  SbcI    con 

1.  Augustinus  in  codem  :  «  Ea  qua* 
constat  esse  peccata,  nuUo  bonai  causse 
obtentu,  nullo  quasi  bono  fine,  nuUa 
velut  bona  intentione  facienda  sunt.  » 

2.  Adhuc,  Tdem  in  eodem  :  «  Justitia 
merito  punit  eum,  qui  dicit  se  subtra- 
xisse  superflua  diviti,  ut  prael)eret  pau- 
peri.  Et  falsarium  judicat,  qui  alienum 
corrumpit  tcstamentum,  ut  is  essethaeres 
qui  facturus  indc  fuerat  eleemosynas 
largas,  non  ilie  qui  nullas,  qui  tamen  in 
testamento  hreres  conslilutus  est.  Et 
condemnat  etiam  eum,  qui  aduUerium 
fecit,  ut  per  ilUim  cum  qua  fccit,  homi- 
nem  a  morte  liberaret.  »  Et  objicit  Augu- 
stinus  ibidem  sic  :  «  Sed  dicet  aUquis  ; 
Ergo  aequandus  esset  fur  quiiibet  ei  furi 
qui  misericordise  voluntate  furatur.  »  Et 
solvit  statim  sic  subdens  :  «  Sed  quis 
hoc  dixerit  ?  Sed  horum  duorum  non 
ideo  est  quisquam  botius,  quia  pejor 
unus.  » 

SoLUTio.  Haec  qusestio  in  prsehabitis  soiuti 
disputata  et  determinata  est  :  quia  quae- 
dam  mox  nominata  sunt  mala,  quae  per 
rationem  suam  conjuncta  sunt  malo,  et 
non  possunt  hono  fine  fieri,  quia  in  eis 
semper  est  voluntas  ad  malum  tendens  : 
licet  stulte  aliquando  ratio  agentis  prcB- 
stituat  sibi  bonum  finem  :  ipsum  enim 
opus  finis  est  voluntatis,  quod  semper 
malum  est.  Et  ideo  dicitur,  Eccli.  xxxiv, 
2i  ;  Qui  ofjerl  sacrificium  ex  suhstantia 
pauperum,  quasi  qui  victimat  filium  in 
conspeclu  patris  sui.  Et  hoc  etiam  dicit 
Augustinus  in  libro  contra  me^idacium, 
ubi  dicit  omnes  actus  secundiim  inten- 
tionern  et  causam  esse  judicandos  bonos 
vel   malos.  Et  statim  excipit  :  «  Praeter 


^  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Sen- 
tcntiarum,  Dist.  XL,  Art.  2.  Tom.  XXVII  nova? 
editionis  nostrcp. 


-  S.  Ambrosils,  Lib.  I  Officiorum,  cap.  30. 
^  S.  AuGusTiNus,  Lib.  contro  men(lacium,cap. 


IN  II  P.  SUiM.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QL'-EST.   138. 


4GI 


quosdani  qui  ita  mali  sunt,  ut  numquam  Ratione      tamen     horani      quLtrilur,      Quast. 

possent  esse  honi,  etsi  bonam  videantur  Utrum  aliquis  aclus  secundum  theologos 

habere   causam     et    intentionem.  »    De  sit  inditlerens  ? 

quibus  dicit   Philosophus,  quod  conjun-  Videtur  enim,  quod  non  :  quia  inditre- 

cti  suntmalo  line  inseparabili  :  quia  mox  rens  videtur  esse  oliosum.   Otiosum  au- 

nominala    sunt   mala.   Ex   omnibus    his  tem  est,   ut  dicit   Gi'egorius,  quod   caret 

coUigitur,  quod  in   bonis   et  indifTeren-  ratione  justeenecessitatis  ct  piae  utilitatis. 

tibus  actibus  intentio  nomen  operi  im-  Et  hoc  condemnat  Dominus,   jMatth.  xii, 

ponit,  sed  in  actibus  per  se  malis  nullo  3(;  :  Omne  verhiim  otiosum  quod  locuti 
modo  :  quia  intentione  bona  nullo  modo  |    juerint  homines,  reddent  rationem  de  eo 

possunt  lieri,  ut  dictum  est.  in  die  judicii.  Ergo  otiosum  condemnat 

Dicendum  ergo,  quod  actus  voluntatis  pro  peccato  :  et  sic  nihil  videtur  esse  in- 

secundum  quod  voluntas  potest  bene  et  ditferons  apud  Theologos. 
male  fieri,  sed  postquam  jam  informatus 
est  forma  vitii  non  potest  bene  fieri.  Solutio.   Dicendum,  quod  otiosum  et     soiutio. 

Et  sic  patet  solutio   ad  totum,  scilicet  indiflerens  non  sunt  idem.  Otiosum  enim 

per  duplicem  intentionem,    intendentis,  i-ediniit    tempus    inutiliter.     Indifferens  [ 

et  operis.  Intentione  operis  per  se  maia  autcm    aequalem    habet    potentiam    ad 

numquam  possunt  fieri  bene,  licet  stulta  bonum  et  ad  malum.  Et  sic  otiosum  est 

intentione     intendentis     possint    habere  peccatum,    indifTercns  vero  non.  Ansel- 

figuram  bonee   intentionis,  ad  quam  la-  mus  super   illud  Maltha?i,    v,    26  :  Non 

men  opus  non  potest  ordinari.  exies    inde,    donec    reddas    novissimum 

Et  sic  procedunt  omnes  auctoritates,  quadrantem  :  «  Quid  facies  in  illo    die, 

Ambrosii  scilicet  et  Augustini.  Illa  enim  quando   de  toto  tempore   vitse   tuae  non 

intentio   voluntas    est    cum   fine    operis  relinquitur  momentum  quod  non  exiga- 

scilicet.  tur  a  te  qualiter  sit  expensum  ?  » 

Ex  his  patet  etiam  quod  tertio  et  quar-  Et  sic  patet  solutio  hujus  quaestionis. 

to  quaerendum  est. 


QU^STIO  CXXXYill, 


l)e  clillereiiliis    acliiiiiii    f^eeiiiidum    iiilenlioiiem  boiiam  vel   malaiu. 


Deinde  transeundum  est  ad  distinctio- 
nem  XLI  libri  II  Sententiarum.,  quse  sic 
incipit  :  Cumque  intentio,  ut  supra  di- 
ctum  est,  bonum  opus  faciat. 

YA  in  hac  distinctionc  Magister  de 
ditrerentiis  actuum  tractat  secundum  in- 
tentionem  bonam  vel  malam. 

Et  sunt  in  ca  tres  qucestiones. 

Prima  est,    Utrum   mensuretur    actio 


intentione  et  hde  et  charitate,  dirigenli- 
bus  actionem  ? 

Et  concesso  quod  sic,  secundo  objioit 
in  contrarium  et  solvit,  et  adhuc  inducit 
aliam  sotutionem  secundum  alios. 

Tertio  quaerit,  Ulrum  omne  peccalum 
sit  voluntarium  ? 

Et  secundum  lioc  ordinabimus  quee- 
stiones. 


462 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


MEMBRLM  1. 

l  'Irum  acfio  mensuretur  intentione,  fide, 
et  charitate,  dirigentibus  actionem  '  ? 


Ad  primum  proceditur  sic  : 

L  HtTiiardus  iu  libro  de  Libero  arhi- 
trio  et  gratia  :  «  lutentio  sufficit  ad 
meritum,  bouum  opus  requiritur  ad 
exemplum.  »  Videtur  ergo,  quod  ad 
quantitatem  meriti  uihil  facit  opus,  sed 
tantum  intentio  in  lide  et  charitate. 

2.  Adhuc,  In  praecedenti  di^tinclione 
habitum  est,  quod  dicit  Augustinus  iii 
praefatione  ad  Psahnum  xxxi,  quod 
«  iuloiitio  bonum  opus  facit,  et  inteu- 
tionem  tldes  et  charitas  dirigunt.  » 

3.  Adhuc,  Super  illud  Psalmi  xxxi, 
o  :  Dixi :  Confitebor  adversum  me,  Gios- 
sa  :  «  Voiuntas  pro  opere  computatur.  » 
Cum  crgo,  ut  dicit  Augustinus,  intenlio 
nihil  aliud  sit  quam  voluntas  cum  ilne, 
videtur  quod  inlentio  suflicit  ad  meri- 
tum,  et  non  requiritiir  opus. 

L  Adhuc,  Supcr  iliud  Psalmi  cxxv, 
.']  :  Quod  seminant  in  lacrijmis,  dicit 
(jiossa  :  «  Ad  quae  suflicit  voiunlas,  si 
desit  facultas.  »   Ex  hoc   argue  ut  prius. 

.").  Adliuc,  Oijjiciunt  quidam  per  ratio- 
nem  sic  :  Meritum  et  demeritum  maxime 
consistunt  in  eo  quod  in  nostra  est  pote- 
state,  Xiliii  ita  iu  noslra  ])otestate  est 
sicut  ipsa  volunlas,  ut  dicit  Augustinus 
in  iibro  de  Libero  arbilrio  '.  Ex  hoc  ar- 
gue  ut  prius,  et  conciude,  quod  opus 
necessario  non  exigilur  admeritum. 

(j.  Adhuc,  (Jbjiciunt  alii  per  rationem 
sic  :  Deus  nos  omnes  aequaliter  creavit 
ad  sibi  serviendum  :  ergo  potestatem 
merendi  in  aliquo  posuit,  quod  quilibet 


habet  in  sua  potestate,  pauper  scilicet  et 
dives,  sanus  et  intirmus  :  et  iioc  niliil 
aliud  est  nisi  voiuntas  :  ergo  totum  me- 
ritum  consistit  in  devotione  voiuntatis, 
et  non  in  exterioribus  operibus. 

7,  Adliuc,  Super  illud  Lucae,  xxi,  3  : 
Vidua  h^c  pauper  plus  quam  omnes 
misit,  scilicet  in  gazophylacium,  Glossa  : 
«  Merito  piic  iiitentionis  sunt  (qjcra 
accepta.  »  Et  ibidem  alia  Giossa  :  «  Non 
quantum,  sed  ex  quanto  Deus  consi- 
derat.  »  Et  ex  hoc  sequitur  idem,  quod 
penes  intentionem  est  meritura,  et  non 
penes  opus. 

Ulterius  quaeritur,  Si  in  malis  sic  sit, 
quod  etiam  penes  intentionem  tantum 
sit  malum  vel  demeritum  ? 

Et  videtur,  quod  sic. 

i.  Super  illud  Psalmi  lvii,  3;  In  corde 
iniquitates  operamini  :  in  terra  injusti- 
tias  ma)ius  vestne  conci)mant,  dicit 
Glossa  :  «  Si  vis  et  non  potes,  Dominus 
factum  reputat  »  Ergo  videtur,  quod 
etiam  in  malis  sola  voluntas  sufficit  ad 
deineritum,  iion  opus. 

2.  Adhuc,  Super  illud  Levitici,  xv, 
1*J  :  Mulier  quse  redeunte  mense  patitur 
fiuxum  sanguinis,  dicit  Glossa :  «  Vo- 
luntas  pro  iacto  repulatur.  »  Ergo  in 
bonis  et  iu  malis  nihil  operatur  ad  meri- 
tum  et  demerilum  praeter  intentionem. 

GONTRA  :  J^e^ 

1.  Jacobi,  n,  20  :  Fides  sine  operibus 
morlua  est.  Glossa  :  «  Quibus  revivi- 
scit.  »  Ergo  videtur,  quod  ad  meritum 
faciant  opera  exteriora,  et  quod  fides 
dirigens  intpntionem  sine  operibus  nihil 
valet. 

2.  Adhuc,  Gregorius  super  illud  Joan- 
nis,  XIV,  23  :  Si  quis  diligit  me,  etc. 
«  Charitas  magna  operatur,  si  est.  Si 
vero  operari  renuit,  charitas  non  est.  » 
Ergo  videtur,  quod  nec  charitas,  nec 
intentio  prosint  sine  operibus. 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Senten- 
tiarum,  Dist.  XLI,  Art.  1  et  4.  Tom.  XWI!  iiu- 
jusce  novit!  editionis. 


*S.  .\uGUSTiNUs,  Lib.  de  Libero  arbitrio,  cap. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XXII,  QU.EST.  138. 


463 


3.  Adhuc,  II  ad  Corinlh.  viu,  10  et 
11  :  Hoc  vobis  utile  esi,  qui  non  solum 
facere,  sed  el  velle  coepistis  ah  anno 
priore.  Nunc  vero  et  facto  perficite,  ut 
quemadmodinn  promptus  est  animus 
voluntatis,  ita  sit  et  perficiendi  ex  eo 
quod  habetis. 

4.  Adhuc,  II  ad  Corinth.  ix,  6  :  Qui 
parce  seminat,  parce  et  metet.  Et  loqui- 
tur  de  operibus  eleemosj^narum.  Ergo 
videtur,  quod  secundum  opus  exterius 
mensurelur  meritum  vel  demeritum. 

5.  Adhuc,  Matth.  xxv,  34  et  33,  con- 
demnalio  impiorum  et  sahjs  honorum 
ponitur  in  operibus.  Dicitur  enim  :  Ve- 
nite,  benedicti  Patris  mei...  Esurivi,  et 
dedistis  mihi  manducare.  Aliis  autem, 
y.  41  et  42  :  Discedite  ame,  maledicti, 
in  ifjnem  seternum. . . Esurivi  enim,  et  non 
dedistis  mihi  manducare. ^r '^o  Yideiuv  ut 
prius. 

t).  Adhuc,  IJoan.  iii,  18  :  Filioli  mei, 
non  diligamus  verbo,  neciue  lingua,  sed 
opere  et  veritate.  Et  supra,  t.  1"  :  Qui 
habuerit  substantiam  hujus  mundi,  et 
viderit  fratrem  simm  necessitatem  ha- 
bere,  et  clauserit  viscera  sua  ab  eo, 
ciuomodo  charitas  Deimanet  in  eo  ? 

Ex  omnibus  his  accipitur,  quod  meri- 
tum  secundum  veritatem  est  in  opere,  et 
secundum  rationem  in  intentione  quam 
dirigit  fides  et  charitas. 

iutio.  SoLurio.  Ad  omnia  solvendum  est  per 
distinctionem.  Habenti  enim  honam  in- 
tentionem,  Hde  directam,  et  charitate 
formatam,  aut  suppetit  facultas  operis, 
vel  non.  Si  suppelit  facultas,  numquam 
suflicit  intentio  in  honis,  nec  est  vera 
intentio.  Quia  cum  intentio  sit  volunlas 
cum  iine,  et  finis  voluntatis  sit  opus,  et 
voluntas  non  pervenit  ad  opus,  non  est 
completa  intentio.  Si  vero  facultas  non 
suppetit,  tunc  pro  certo  suflicit  intentio 
ad  prsemium  vitse  aeternaj.  Quod  enim 
in  nostra  potestate  non  est,  non  requirit 


Deus  a  nobis.  Et  sic  intelligitur,  quod 
vidua  plus  posuit,  quia  cum  majori 
allectu  posuit. 

Similiter  duplex  est  preemium,  suhstan- 
tiale  scilicet,  et  accidentale,  Suhstantiale 
est  beatitudo  seterna,  cujus  quantitas  est 
secundum  quantilatem  charitatis  et  fidei 
dirlgentis  intentionem.  Accidentale  est 
in  multis  operiljus  gloriari  quee  in  hono- 
rem  Dei  facta  sunt,  et  illud  consistit  in 
operibus  tamquam  in  causa  meritoria, 
sicut  palet  in  parahola,  Matth.  xxv,  2i 
et  seq.,  de  servo  pigro  cui  abstulit  do- 
minus  talentum,  et  jussit  eum  projici  in 
tenebras  exteriores  :  servo  autem  fideli 
jussit  addi,  et  intrare  in  gaudium  domini 
sui. 

Et  sic  patet  solutio  ad  utramque  par- 
tem  objectam. 

Et  sic  etiam  de  niala  intenlione,  quod 
distiniiuatur  est  solvendum. 


MEMBRUM   n. 

Utrum  bonum  et  malum  sint  in  opere  ex 
intentione,  vel  ex  ipso  opere  '  ? 


Segundo,  Quaeritur  circa  secundum 
capitulum  ejusdem  distinctionis,  quod 
sic  incipit  :  His  aiitem  objicitur.  Utrum 
honum  ot  malum  sint  in  opere  ex  inten- 
tione,  vel  ex  ipso  opere  ? 

Et  videtur,  quod  ex  intentione. 

1.  Matth.  xn,  33,  dicitur  de  utroque  : 
Bonus  homo  de  bono  thesauro,  sciHcet 
cordis  sui,  profert  bona  :  et  malus  ho- 
mo  de  malo  thesauro  profert  mala. 
Glossa  :  «  Thesaurus  cordis  intentio  est, 
ex  qua  Dominus  judicat  opera.  »  Ergo 
videtur,  quod  honum  et  malum  sint  ia 
opcre  ex  intentione,  et  non  ex  ipso 
opere. 


»  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.   in  II   Sen-      Inijusce  novee  oditionis. 
tentiaiLun,   Dist.    Xr.I,    Art.    2.    Tom.    XXVH, 


404 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PRMD. 


2.  Adliuc,  QuiJam  hoc  arguunt  a  mi- 
nori  :  Minus  enim  videtur,  quod  bonum 
possit  lieri  maluni  per  intentionem, 
quam  e  converso  :  quia  Deus  pronior  est 
ad  miserendum,  quam  ad  condemnan- 
dum.  Sed  bonum  potest  fieri  malum  per 
corruplam  intentionem,  ut  crederc  in 
Deum  mala  intentione,  et  dare  eleemo- 
synam  mala  intentione.  Ergo  multo 
magis  malum  potest  iieri  bonum  per  in- 
tentionem  :  et  sic  iterum  bonum  ot  ma- 
lum  sunt  in  opere  ex  intentione. 

'A.  Adhuc,  Tn  exemplis  BiblifE  inve- 
nitur  lioc  Exodi,  iii,  22  :  Spoliabitis 
Egi/ptum.  Qui  enim  asportabant  vestes 
et  vasa  intentione  obediendi  Domino, 
videntur  bene  fecisse.  Et  sic  videtur, 
quod  furtum  possit  ficri  bona  intenlione. 
Ex  iioc  sequitur  ut  prius. 

Sed  contra.        <^(>NrRA  : 

In  antehabitis  dictum  est  in  dislin- 
ctioue  XL,  in  illo  cap.  Sed  Augustinus 
evidenlissime  docet^  quod  multa  sunt 
quae  numquam  possunt  bene  fieri,  nec 
per  aiiquam  intentionem  bonam,  quse 
scilicet  mox  nominata  sunt  mala  et  per 
se  maia,  ut  ibidem  determinatum  est. 

soiuiio.  SoLUTio.  Dicendum,  quod  ex  sohi  in- 
tentione  non  est  bonum  et  malum  in 
opere  :  sed  sicut  dicit  Dionysius  in  libro 
de  Divinis  nominibus  :  «  Bonum  est 
ex  una  el  tota  et  sola  causa  :  malum  au- 
tem  omnifariam  '.  »  Iloc  est  diclum, 
quod  bonum  in  opere  est  ex  omnibus 
causis  bonitatis,  sicut  ex  virtutis  forma 
elicientis  actum,  et  omnibus  circumstan- 
tiis  operis,  et  voluntate,  et  fine.  Malum 
autem  causatur  ex  corruptione  cujuslibet 
istorum  etiam  singulariter  :  quodlibet 
enim  corruptum  causat  malum. 

Ad  ].  Ad  PRiMLM  ergo  dicendum,  quod  inten- 

tio  confert  aiiquid  bonitali,  sed  non  to- 
tam  bonitatem  .  sed  cum  sit  radix  boni 
operis,   influit    bonitatem    suam    super 


opus,  sed  non  totam  operis  bonitalem, 
sicut  quseiibet  causa  inlluit  suam  causali- 
tatem  super  causatum.  Et  sic  inlelligilur 
Giossa  super  Matlh;eum. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  ibi  non  est  Ad  : 
iocus  a  minori :  sed  sicut  jam  dictum 
est,  facile  est  recedere  a  medio,  sed  diffi- 
ciie  est  invenire  medium  :  ita  faciie  est 
recedere  a  medio  virtutis,  et  difficile 
invenire  virlutem  sive  medium  attingen- 
di  virtutem,  et  facile  divertere. 

Ad  ULTiMUM  dicendum,  quod   ibi    non      Ad  ! 
fuil  furtum,   sed  voluit   Dominus  trans- 
ferre  dominium   rerum   illarum   ad  He- 
brceos,  maxime  propter  remunerationem 
iaboris  gravis  iuti  et  laleris  in  ^Egypto. 


MEMBRl  M  III. 

Utrum  intentio  quantitatem  operi  impo- 
nat,  scilicet  quod  tantum  mereatur 
Jiomo,  quantum  intcnderit,  vel  non  ^  ? 


Deixde  ratione  ejus  quod  dicit  Magi- 
sler  in  illo  cap.  Alii  vero  qui  tri/ariam 
distinctionem  uctuum  faciunt,  quaeritur, 
Utrum  intenlio  quantitatem  dat  operi, 
scilicet  quod  tantum  mereatur  liomo, 
quantum  intendit,  vel  non  ? 

Et  vidclur,  quod  sic.  Malth.  xii,  3o  : 
lionus  Jiomo  de  bono  thesauro,  scilicet 
cordis  sui,  pro/ert  bona.  Ibi  Glossa  Be- 
dae  :  «  Quantum  boni  intendis,  tanlum 
facis.»  Et  ibidem  :  Malus  homo  de  malo 
thesauro,  sciiicet  cordis  sui,  pro/ert  ma- 
la,  (ilossa  Bedaj :  «  Quantum  malum  in- 
tendis,  tantum  facis.  »  Eigo  videtur, 
quod  in  utroque,  scilicet  bono  et  malo, 
intenlio  quantitatem  dal  operi. 

CoNTllA  :  Sed  cor 

1.  Supra  in  distinctione    XXXVIII  di- 


'  S.   DioNYsics,    \\\).    dti    Diviiiis'  nomliiifnis, 
cap.  \. 
*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  I[  Senlen- 


tianim,  Disl.  Xl>r,  Atl.  3.  Toni.  XX VII  hujusoe 
iiova?  editionis. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QU.EST.   138. 


ins 


ctum  est  et  probatum,  quod  aliquis  per 
errorem  inteudit  peccare  per  fornicatio- 
nem  venialiter,  sicut  Greeci,  qui  dicunt 
fornicationem  non  esse  peccatum  mor- 
tale.  Secundum  hoc  ergo  fornicator  pec- 
caret  venialiter :  quod  falsum  est  et  hse- 
reticum,    quia  contra  Scripturam  est. 

2.  Adhuc,  Secundum  lioc  quilibet  pos- 
set  dicere  :  Non  intendi  malum  cum  ma- 
lum  facit,  sicut  dicitur,  Joan.  xvi,  2 : 
Ve)iif  Jiora^  ut  omnis  qui  interficit  vos, 
arbitretur  obsequiuni  se  prsestare  Deo. 
Et  hic  error  est  pessimus. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  ad  hoc  in 
praehabitis  conveniens  solutio  data  est, 
scilicet  quod  duplex  est  intentio  :  operis, 
et  intendentis.  Secundum  intentionem 
operis  verum  est  quod  hic  dicitnr,  quia 
illa  quantitatem  dat  merito  :  secundum 
enim  dcvotionem  tidei  etcharitatis  ex  qua 
ahquis  aliquid  facit,  tantum  meretur.  Et 
similiter  est  in  mak»  :  secundum  quanti- 
tatem  contemptus  quo  Deum  contemnit, 
tantum  peccat.  Unde  antiqui  Magistri 
dixerunt,  quod  homo  elevando  calamum 
potest  peccare  mortaliter,  quando  tlt  in 
contemptum  et  in  vitium  Dei.  Tamen 
Altisidorensis  aliquantulum  aUter  dixit, 
sed  intendens  idem  dicere.  Dixit  enim, 
quod  quando  dicitur:  Quantum  intendis, 
tantum  facis  :  quod  quantuni  et  tantwn 
possunt  sumi  nominaliter,  vel  adverbia- 
Hter.  Adverbialiter  ut  sit  sensus,  ex 
quanta  fide  et  ex  quanta  charitate  :  quia 
praepositio  cum  ablativo  Iransit  in  vim 
adverbii,  sicut  manu  te  percussi,  id 
est,  manualiter  te  percussi.  Nominaliter 
tunc  potest  redire  ad  supradiclam  distiu- 
ctionem,  scilicet  de  intentione  operis,  et 
de  intentione  intendentis.  Secundum  in- 
tentionem  ergo  operis  sic  verum  est  :  sed 
secundum  intentionem  intendcntis  sic 
non  verum  est :  quia  ilki  erronea  est. 

Et  sic  procedunt  duse  objecliones  factse 
in  conlrarium. 


CoxTRA  onmia  tamen  ista,  scilicet  quod 
fides  intentionem  dirigat,  et  charitas  in- 
formet  in  bonis,  quidam  objiciunt  sic  : 
dicentes, 

1.  Quod  ratio  per  seipsam  sufficit  di- 
rigere  intentionem  :  unde  lides  non  re- 
quiritur. 

2.  Similiter,  Charitas  inest  secundum 
afTectum,  non  secundum  adspectum:  ad- 
spectus  autem  est  dirigere,  et  non  atle- 
ctus. 

Adhuc  quaerunt,  Quare  spes  non  poni-     Qu«st. 
tur  inter  dirigentia,  cum  sit  una  de  tri- 
bus  theologicis  virtutibus? 

SoLUTio.  Dicendum.    quod  sine   dubio     solutio. 
fides  intentionem  dirigit,  et  charitas  in- 
format,  et  quantitatem  dat  operi. 

Et  quod  objicitur  de  ratione,  dicen-  Ad  i. 
dum  quod  ratio  non  informata  fide  non 
sufficienter  dirigit  :  quia  tinem  verum 
non  ostendit  quem  fides  ostendit.  In 
finem  enim  bealitudinis  dirigit  fides,  eri- 
git  spes,  ducit  charitas,  Et  ideo  dicitur 
fides  substantia  rerum  sperandarum  ', 
Glossa,  id  est,  fundamentum  :  quia  facit 
subsistere  res  sperandas  in  nobis  sicut 
tinem  omnium  operum  nostrorum  et 
meritorum.  Et  sicut  Glossa  ibidem  dicit, 
intelligitur  de  fide  quae  per  dilectionem 
operatur. 

Et  quod  objicilur  de  charitate,  jam  di-  Ad  t. 
ctum  est,  quia  charitas  dirigit  in  aeter- 
nam  beatitudinem  quasi  adhibendo  vim 
motivam  et  incitativam  et  tractivam 
per  aflectum  ad  progrediendum.  Osee, 
XI,  4:  In  funiculis  Adam  traham  eos^ 
in  vinculis  charilatis.  Unde  in  primo 
capite  istius  dislinctionis  multa  addun- 
tur,  quod  extra  fidem  nulla  virlus  sit,  et 
nullum  bonum  mcritorium  :  quia  dicit 
Augustinus,  et  ibi  inducitur  :  «  Quod 
in  fide  non  fit,  et  ad  charitatcm  non  re- 
fertur,  nou  fit  quemadmodum  oportet.  » 
Et  ideo  dicitur  in  (^dossa  super  illud 
Psalmi  Lxxxui,  4 :  Passer  invenit  sibi  do- 


1  Ad  Hebr.  xi, 
xxxm 


30 


466 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


nium,  quod  qui  puUos  bonorum  operum 
extra  Ecclesiam  facit,  et  in  nido  Ecclesiae 
non  collocat  tainquani  in  altari,  puUi 
conculcanlur,  et  n.^n  sufticiunt  ad  sacri- 
ficium  Domini. 

Ad  qusest.  QroD  AUTE.M  quaeritur  de  spe.  jam  di- 
clum  esl,  quod  spes  in  illa  inlentione  eri- 
git  :  el  isti  sunt  funiculi  charitatis,  qui- 
biis  Irabit  bominem  Deus.et  tendere  facit 
in  beatitudincni.  F^t  ideo  dicit  .\ugustinus 
in  libro  Sententiarum  Prosperi :  «  Ubi 
deest  agnitio  aeternae  veritatis,  falsa  vir- 
tus  esl,  etiam  in  oplimis  moribus.  »  Ad 
Roman.  xiv,  23  :  Omne  quod  non  esf  ex 
fide,  peccatum  est.  VnAe  dicilur  in  eo- 
dem  capitulo  istius  dislinctionis,  et  est 
Augustini    verbum,    quod   illi    qui    sunt 


extra  fidem,  multa  possunl  facere  de  ge- 
nere  bonorum,  sicut  Judoei  et  Sarrac^ni, 
sed  nihil  possunl  remunerabile  ad  vitam 
a'ternam.  Possunt  etiam  facere  utilia, 
propter  quae  disponuntur  et  vicinantur 
ad  salutem.  Possunt  facere  signa  boni, 
por  qu.T  aedificant  proxinmm.  Possunt 
etiam  facere  opera  misericordise,  quibus 
juvant  proximum.  El  haec  nou  sunt  per- 
fecte  bona  nisi  fiant  intentione  quani 
fides  dirigit,  et  charitas  informat,  sicut 
diclum  est. 

QuoD  autem  ulterius  esset  quserendum, 
Ulrum  omne  peccatum  sit  voluntarium  ? 
In  libro  II  Sententiarum,  distinct.  XXIV, 
quaestione  de  libero  arbitrio  et  voluntate 
disputatum  est  multum  :  el  ibi  requira- 
tur  '. 


QUiESTIO  CXXXIX. 


De  voliiutafe   et  ejus  actu. 


Deinde  transeundum  est  ad  quadrage- 
simam  secundam  distinctionem  Iil)ri  II 
Sententiarum,  quae  sic  incipit  :  Cum 
autem  voluntas  mala  et  actio  peccata 
sint. 

In  qua  Magister  duo  quaerit. 

Primum  est,  Utrum  voluntas  et  actus 
qui  causatur  a  voluntate,  sint  unum  pec- 
catum  in  eodem,  vel  duo? 

Secundum  est,Quod  distinguit  modos 
peccatorum  in  illo  capitulo,  Modi  autem 
peccatorum. 

Circa  primum  quaerit  duo.  Primum 
est  illud  quod  dictum  est_,  1'trum  volun- 
tas  et  actus  sint  unum  peccatum  in  eo- 
dem  ? 


Secundum  est,  Gum  peccatum  transi- 
vil  in  actum  et  perfectum  sit,  utrum  se- 
cundum  aliquid  maneat  in  anima  usque 
post  perfectam  poenitentiara? 


MEMBRUM  I. 

Ltrum  voluntas  et  actus  qui  causatur  a 
voluntate  sint  wium  peccatum  in  eo- 
dem,  vel  duo  '  ? 


Ad  primum  objicit  Magister  in  Littera 
tribus  argumentis. 


»    Cf.   II    Senteiitiarum,    Dist.    XXIV.   Tom. 
XXVII  editionis  nostrae  Opp.  B.  Alberti. 
*  Cf.  Opp.B.  Alberli.  Comment.  in  II  Senten- 


tiarum,  Dist.  XMI,  Art.  1.  Tom.  XXVII  hujusce 
nova?  editionis. 


IN  JI  P.  SLM.  THEOL.  TRACT.  XXII,  QIL^ST.   139, 


407 


l.  Primum  est  hoc  :  Voluntas  et  actus 
duu  quidem  sunt,  ut  conslat :  aut  ergo 
sunt  duo  quse  sunt  peccata,  aut  sunt  duo 
quae  non  sunt  peccata.  Si  sunt  duo  quae 
sunt  peccata,  habetur  propositum,  quod 
voluntas  et  actus  duo  peccata  sunt  in  eo- 
dem.  Si  sunt  duo  quae  non  sunt  peccata, 
voluntas  non  erit  peccatum,  quod  est 
contra  Augustinum,  qui  dicit  quod  omne 
peccatum  est  adeo  voluntarium,  quod  si 
non  sit  voluntarium,  non  est  peccatum. 
Adhuc,  hoc  erit  contra  prius  determina- 
ta.  Dictum  est  enim,  quod  voluntas  cum 
line  est  intentio  :  sed  finis  est  opus  vo- 
lunlatis  intendentis  et  ipsum  causantis  : 
sed  causa  perlectior  est  suo  etTectu  :  ergo 
voluntas  magis  erit  peccatum  quam 
actus  :  ergo  duo  sunt  peccata  actus  et 
voluntas. 

2.  Adhuc,  Qua?  pluribus  prohibitioni- 
bus  prohibentur,  diversa  peccata  sunt, 
et  non  unum.  Exod.  xx,  KJ  et  17,  una 
prohibitio  est :  i\on  furtiim  facies  :  et 
alia,  Non  concupisces.  Ergo  ista  sunt  di- 
versa,  et  non  unum. 

3.  Adhuc,  Super  illud  Psahni  lxvui, 
28  :  Appone  iniquitatem  super  iniquita- 
tem  eorum  :  dicit  Glossa,  quod  «  iniqui- 
tas  super  iniquitatem  ponitur,  quando 
iniquitas  actus  ponitur  super  iniquita- 
tera  voluntatis  :  »  et  sic  iterum  sequitur 
quod  prius. 

4.  Adhuc,  Super  illud  Apostoli,  ad 
Roman.  i,  29  :  Repletos  omni  iniquita- 
te,..  plenos  invidia,  homicidiis  ',  conten- 
tione  et  dolo  :  dicit  Glossa,  Homicidiis 
dicitur  in  plurali,  quia  aliud  est  homici- 
dium  voluntatis,  et  aliud  operis. 

5.  Adhuc,  Objicit  Magister  reducendo 
adinconveniens:  quia  si  utrumque  unum 
est  in  eodem,  tunc  quando  aiiquis  volun- 
tatem  haberet  occidendi,  et  postea  occi- 
deret,  non  pro  alio  reus  esset  cuin  actu 
occideret,  quam  cum  occideret  voluntate. 


CONTRA   :  sed  contra. 

Cnum  peccatum  est  pro  quo  una  poe- 
nitentia  secundum  ordinem  Ecclesiasti- 
cum  injungitur  :  sed  una  pcenitentia 
injungitur  pro  voluntate  et  actu  :  ergo 
unum  peccatum  sunt. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  in  veritate  soiuuo. 
voluntas  et  actus  duo  quidem  sunt,  sed 
sunt  unum  peccatum  duplex  per  mah- 
tiam  voluntatis  et  per  malitiam  operis, 
Et  est  sententia  Magistri  Praepositivi  et 
bona.  Et  ratiouem  assignabat,  quia  si 
quilibet  actus  interior  et  exterior  deberet 
assignari  pro  peccatu  diverso,  nimis  gra- 
ve  esset  opus  peccatorum.  Et'  dabat 
exemplum  :  Si  quando  surgit  aliquis  ad 
furandum  vel  ad  occidendum,  quilibet 
passus  esset  sic  speciale  peccatum.  Et 
ideo  dicebat,  quod  totum  a  principio  vo- 
luntatis  malae  Usque  in  finem  perfectio- 
nis  operis  est  unum  peccatum  multiplex. 
Et  propterea  diclt  Dionysius  in  libro  de 
Divinis  nominibus,  quod^«  bonum  est  ex 
una  sola  et  tota  causa,  malum  autem  est 
secundum  omnifariam  ^  » 

Et  per  hoc  patet  solutio  ad  utraraque 
partem  objectorum,  quod  unum  pecca- 
tum  est  in  substantia,  et  multiplex  in  de- 
formitate. 


MEMBRUM    II. 

Utrum  peccatum  quod  transivit  in  actum 
et  perfectum  est,  secundum  aliquid 
scilicet  reatum  maneat  in  anima  usque 
post  perfectam  poenitentiam  ?  et,  Quis 
sit  ille  reatus,  et  in  quo  fundatur  ^  ? 


Secundo     quaeritur,     Cum     peccatum 
transivit  in  actum  et  perfectum  sit,utrum 


*  Vulgata  habet  homicidio. 
-  S.    DioNv^ns,   Mli.   (If    niviiii 
ip.  4. 


3  Cf.  Opp.  B.  Albcrti.  Comment.   in  II  Sen- 
nominilnis,       Ifutiiiriim,    Disl.    XLlI,    Art.    2.    Tom.    XXVII 
liujusce  uovae  editiouis. 


468 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Soluii" 


secundum  aliquid  maneat  in  anima  us- 
que  post  perfeclam  pcenitenliam  ? 

Magister  dicit  in  fJttera,  quod  secun- 
di  ni  reatuni  maneat. 

(Juceritur  ergo,  quis  sil  ille  reatus_,  et 
in  quo  fundatur  ? 

\.  Ex  peccato  enim  perpetrato  non  re- 
manent  nisi  duo  in  anima  :  dispositio, 
et  haltitus,  sicut  ex  quolihet  adu  niorali 
vitii  ot  virtutis  ista  duo  manent  in  anima. 
Dicit  enim  Aristoteles  in  II  Etliicoriim, 
quod  non  sunt  nisi  tria  in  anima  :  pas- 
sioiies,  potentiee,  et  habitus.  Et  constat 
quod  reatus  non  est  potentia,  neque  pas- 
sio  :  relinquitur  ergo,  quod  sit  disposi- 
lio  vel  hahitus  :  ergo  reatus  erit  disposi- 
tio  vel  habitus. 

2.  Adhuc,  Super  illud  Apostoli,  ad 
Roman.  \,  29  :  Repletos  omni  iniquitate: 
dicit  Fulgentius,  quod  «  notae  peccato- 
rum  remanent  in  anima  et  macula,  ex 
({uil)us  anima  efficitur  maculusa. »  x\um- 
quid  ergo  talis  reatus  macula  est  ?  Hoc 
non  videtur  :  quia  reaius  dicit  obligatio- 
nem,  macula  vero  deformitatem  :  et  sic 
videtur,  quod  macula  non  sit  reatus. 

3.  Adhuc,  Duplex  est  macula,  scilicet 
polluens,  et  deformans  :  sicut  etiam  cor- 
poralis  macula  duplex  est  :  una  infi- 
ciens,  sicut  pollutio  ex  luto :  et  altera 
defurmans,  sicut  mutilutio.  V^idelur  er- 
go,  quod  realus  manet  in  tali  macula  ex 
quo  reatus  non  transii. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  reatus  fun- 
datur  in  macula  :  quia  ex  macula  ohli- 
gatur  homo  ad  pcenam  aeternam  ;  cuni 
peccalum  relinquit  hahitum  et  disposi- 
tionem  in  anima,  etpondere  illius  trahit 
ad  aliud  poccatum  simile  iili,  ut  dicit 
(iregorius,  sed  non  oljligat  ad  poenam. 
Sed  de  hoc  sufficienter  disputatum  est 
super  distinctionem  XXX Vli  lihri  II 
Sententiarum. 

Tamen  notanda  est  distinctio  Magislri 


in  Litlera  de  reatu,  scilicet  quod  reatus 
in  Scriptura  aliquando  accipilur  pro  cul- 
pa,  aliquando  [)ro  ohligatione  poenae 
aeternae  vel  temporalis.  Dicit  enim  Au- 
gustinus,  quod  crimen  cst,  quod  est  di- 
gnum  accusationeet  damnatione  seterna. 
Veniale  autem,  quod  homincm  usquc  in 
reatum  perpetUtT  mortis  non  gravat  : 
vcrumtamen  poenain  meretur,  sed  fucile 
indulgetur. 

Sed  de  omnibus  istis  in  praehahitis  in 
tractatu  de  divisione  peccati  in  veniale  et 
mortale  satis  suflicienter  et  disputatum 
et  determinatum  est  :  et  ideo  superfluum 
esset  hic  repetere. 

Et  sic  per  distinctionem  reatus,  ma- 
culse,  dispositionis,  et  hahitus,  patet  so- 
lutiu  objectorum  :  quia  secundum  illam 
distinctionem  procedunt. 


MEMBRTM    III. 

De  modis  peccatorum,  et  incidenter  ciuod 
non  sint  plura  peccata  capitalia  quam 
septem  *  ? 


Ouod  aulem  postea  quserendum  esset 
de  modis  peccatorum,  in  antehabitis  suf- 
licienter,  scilicet  in  dislinctionc  XXXIX 
lihri  II  Sententiarum  ^,  et  in  tractatu 
XIX  Summse  theoloyise,  quaest.  123,  dis- 
putalum  est,  ubi  agitur  de  differentiis 
actuum,  de  commisso,et  omisso,et  negli- 
genlia  :  nec  isla  opurtet  hic  iterare  :  quia 
facile  est  ibi  requirere. 

Unde  non  remanet  liic  inquirerc,  nisi 
qualiter  sint  peccata  septem  capitalia,  et 
non  plura,  sicut  dicit  Gymnasius  super 
Exoduni. 

Iltecenim  videntur  esse  plura. 

1.  Proverh.  vi,16  et  seq.,  super  illud: 


*  Cf.  Opp.  B.  Alberti.  Comment.  in  II  Sen- 
tentiarura,  Dist.  XLII,  Art.  6.  Tom.  XXVII 
hujusce  novse  editionis. 


2  Cf.   editionem   nostram   Opp.    B.   Alberti. 
Tom.  XXVII. 


Ii\  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXIJ,  QU^ST.  139. 


469 


Sex  simt  qu3S  odit  Domimis,  septimum 
detestatur  anima  ejus  :  oculos  subli- 
mes,  etc.  Ibi  Glossa  dicit,  quod  ibi  Sa- 
lomon  enunierat  sex  criminalia  peccala, 
qu£e  comparatione  discordiam  seminan- 
tis  minora  esse  dicit.  Tamen  nullum  ibi 
enumerat  de  istis.  Ergo  videtur  cum  ibi 
enumerat  sex,  et  hic  septem,  quod  capi- 
talia  peccata  tredecim  sunt,  et  non  se- 
ptem  tantum. 

2.  Adliuc,  Yitium  amplioris  est  divi- 
sionis  quam  virtus  ;  quia  vitium  fit  om- 
nifariam,  virlus  autem  ex  una  sola  et 
causa  tota,  ut  dicit  Dionysius  '.  Sed  se- 
ptem  sunt  virtutes,  quatuor  scilicet  car- 
dinales,  et  tres  theologicse  :  ergo  multo 
sunt  piura  vitia. 

3.  Adhuc,  Dicit  Aristoteles  in  II  Ethi- 
corum,  quod  qua^libet  virtus  cardinalis 
media  est  duarum  malitiarum  :  ergo  ad 
minus  octo  erunt  capitalia. 

SoLUTio.  Dicendum,  quod  superius  in 
tractatu  de  septem  viliis  capitalibus  de 


omnibus  istis  disputatum  et  determina- 
tum  est,  ubi  etiam  dictum  est  quare  se- 
ptem  sunt,  et  qualiter  mulliplicantur  per 
objecta  quffi  sunt  fines.  Et  ibi  etiam  di- 
ctum  est,  quae  et  quot  filiai  oriuntur  ex 
quolibet. 

Ad  PRiMUM  dicendum,    quod   Salomon     Ad  i. 
ibi  non  proprie  enumerat  septem  capita- 
lia  peccata,  sed  enumerat  ea  quse  contur- 
bant    communicationem     hominum     et 
cohabitationem. 

Ad  ALiUD  dicendum,  quod  vitium  bene 
amplioris  divisionis  est  quam  virtus  : 
sed  non  omne  vitium  capitale  est. 

SiMiLiTER  respondendum  est  ad  se- 
quens  :  quia  verum  est,  quod  quGelibet 
virtus  cardinalis  media  est  duarum  ma- 
litiarum  :  sed  non  qutelibet  malitia  vi- 
tium  capitale  est,  licet  sit  vitium  opposi- 
tum  illi  virtuti  quam  circumstat  sicut 
extremum  :  quia  iii  extremis  est  vilium, 
virtus  autem  est  in  medio  :  medium  vero 
conservans  est  in  omnibus  quse  ex  con- 
trariis  composita  sunt. 


A.i    ?. 


Ad    3 


'  S.    DiONYsius,   Lib.    de  Divinis   nominibus,       cap.  4. 


470 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PILED. 


TRACTATUS  XXIII. 


DE  PECCATO  IN  SPIRITUM  SANGTUM. 


Et  quiajam  dictuai  esl  de  (lilTereiitiis  actnuin  el  peccatoruni,  transeun- 
duni  est  ad  distinctionem  XLIII  libri  II  Senteniiarum^  quae  sic  incipit  :  Est 
praeterea  quoddam  yenus  peccati  cseteris  gravius  et  abominabilius,  ciuod 
dicilur  peccatum  in  Spiritum  sanctum. 

Hic  ultimo  inter  differentias  peccatorum  queerendum  est  de  peccatfj  in 
Spirituiu  sanctum  :  eo  quod  hoc  gravissimum  est. 


QUiESTIO  CXL. 


Oe   peccalo   in   spiritum   saiicluin. 


MLMHKIM    L 

Quid  sii  peccatum    in  Spiriiuni     san- 
clurn  '  ? 


Ad  primum  proceditur  sic 


sanclum    est  perseverans  nialitia  cordis 
impicnitentis.  » 

In  Littera  Maf^nslcr  assignat  aliam 
quae  etiam  dicitur  esse  Augustini,  quan- 
rum  \i'dic  una  est  :  «  Pcccatum  in  Spiri- 
tuni  sanctum  est  consuetudo  peccandi, 
qua  Dei  metus  aiuillitur,  et  contemptus 
incurritur. 

CoNTRA  PRiMAM  drguitur  sic  :  quia 

L  Secundum  iilam  videtur,  quod  non 


Consuevit    poni  hsec   diftinitio,  et  est      sit  peccalum    in   Spirilum  sanctum  nisi 
Auguslini  :    «    Peccatum    in     Spiritum      ohstinatio  :  quod  falsum  est :  quia  plu- 


•  Cf.  Opp.  B.  Albprti.    Comment.   in  II  Sen-      hujusce  novae  editionis. 
tentiarum,    Dist.    Xl.Iil,    .\rt.    I.   Tom.   XXVil 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRAGT.  XXII],  QU.^ST.  140. 


471 


contra. 


res  sunt  species  ejus,  sicut  postea   pate- 
bit.Videtur  ergo,  quodnulla  sit  definitio. 

2.  Adhuq,  Objicitur  contra  secundam  : 
In  quolibet  enim  actu  iteratus  actus  in- 
ducit  consuetudinem  :  et  si  est  mortale, 
et  non  dimitlitur  propter  timorem  Dei, 
inducit  amissionem  metus  Dei  :  et  simili- 
ter  si  non  dimittitur  propter  prseceptum 
et  praecipientem,  inducit  contemptum 
pr-a?cepti  et  prfficipientis  :  secundum  hoc 
ergo  peccatum  in  Spiritum  sanctum  non 
esset  separatum  ab  aliquo  mortali  pecca- 
to  :  quod  falsum  est  :  definitio  ergo  illa 
non  valet. 

3.  Adhuc,  Videtur  nullum  peccatum 
specialiter  esse  in  Spiritum  sanctum  : 
quia  sicut  est  una  substantia  trium,  ita 
est  una  bonitas  in  quam  peccatur  a  quo- 
libet  peccante  mortaliter  :  ergo  videtur, 
quod  nullum  peccalum  sit  in  Spiritum 
sanctum  quod  non  sit  in  Patrem  et  Fi- 
lium. 

CONTRA  : 

Spiritui  sancto  attribuuntur  remissiva 
peccati,  sicut  est  communio  sanctorum, 
gratia  sanctificans  Ecclesiam,  bonitas, 
misericordia,  et  hujusmodi  :  ergo  sicut 
est  peccatum  in  Patrem  quod  est  contra 
attributum  Patris  quod  est  potentia,  et 
vocatur  peccatum  ex  infirmitate,  quod 
minimum  omnium  dicitur  :  et  sicut  est 
peccatum  in  Filium  cui  attribuitur  sa- 
pientia,  quod  peccatum  dicitur  ex  igno- 
rantia  :  ita  est  peccatum  in  Spiritum  san- 
ctum,  scilicet  cui  attribuitur  bonitas  et 
gratia,  quod  dicitur  esse  ex  certa  mali- 
lia,  et  nuUum  habet  colorem  excusatio- 
nis,  sicut  dicit  Praepositivus.  Et  hoc  con- 
cedendum  est.  Certa  autem  malitia  sem- 
per  quasi  duo  habet  adjuncta,  scilicet 
mentis  obstinationem  qua  Dei  metus 
amittitur,  et  contemptus  Dei  incurrilur, 
et  hsec  ponuntur  in  secunda  diffinitione  : 
et  secundum  est  ipsa  perseverans  cordis 
impcenitentis  malitia,  et  hoc  dicit  prima 
definitio. 


Et  sic  patet   qualiler  definitiones  duge 
prsehabitae  accipiuntur. 

Ad  id  ergo  quod  contra  primam  obji-  j^^  j, 
citur,  dicendum  quod  falsum  est  :  quia 
pluribus  aliis  peccatis  adjunctum  est 
quod  perdurat  in  peccatis,  sicut  obdura- 
tio,  et  sicut  finalis  impcEnitentia,  et  hu- 
jusmodi. 

Ad  m  quod  contra  secundam  objicitur,  ^,1  ? 
dicendum  quod  licet  iteratus  actus  indu- 
cit  consuetudinem  peccandi,  tamen  non 
inducit  obstinationem  :  quia  multi  qui 
habent  consuetudinem  peccanti,  proposi- 
tum  habent  pcenitendi  :  sed  obstina- 
tus  habet  propositum  non  poenitendi. 
Unde  Augustinus  :  «  Obstinatio  est  in- 
duratse  mentis  in  malitia  pertinacia,  per 
quam  fit  homo  impcenitens.  » 

Aliud  solvitur  in  solutione  membri.  Ad  3. 


MEMBRUM  II. 

Qua?  sint    differentisR  hujus  peccati  se- 
cundum    Augustinum  ^  ? 


Secundo  quaeritur,  Quae  sint  differen- 
tiae  hujus  peccati  secundum  Augusti- 
num? 

Enumerant  autem  statim  tres,  scilicet 
obstinationem,  desperatioiiem,  et  impcE- 
nitentiam  finalem.  Et  de  istis  est  dispu- 
taiidum  et  quaerendum. 

Et  videtur,  quod  desperatio  non  sit 
peccatum  in  Spiritum    sanctum  : 

1.  Potest  enim  aliquis  desperare  ex 
cordis  infirmitate,sicut  multi  despeiant  : 
et  ille  peccat  in  Patrem,  sicut  paulo 
ante  dictum  est  :  et  sic  videtur,  quod 
desperatio  non  sit  peccatum  in  Spiritum 
sanctum,  sed  in  Patrem  in  hoc  casu. 

2.  Adhuc,  Simililer  videtur  de  obsti- 
natione  :  quia  multi  obstinantur  in  pcc- 


'  Gf.  Opp.  B.  Alberli.    Corament.  in  II  Sen- 
lentiarum,    Dist.   XLIII,    Art.  4.  Tom.  XXVII 


nov;i?  editionis  nostrae. 


472 


D.  ALB.  MAG.  ORD.   PR.™. 


calis  in  quae  lucidunt  ex  infirraitale  vel 
io-norantia  :  et  illi  non  videntur  peccare 
in  Spiritum  sanctum,  sed  in  Palrem  et 
in  Filium. 

3.  Eodem  modo  objicitur  de  itnpieui- 
tentia,  in  quam  incidunt  ex  delectatione 
carnaliura  peccalorum  potius,  quam  ex 
cerla  malitia. 

4.  Adhuc,  Videtur  quod  pauiiorcs 
sunt  species  quara  hic  ponuntur.  Unde, 
Levit.  X,  2,  super  illud  :  Egressus  iynis, 
Glossa  Hesychii :  «  Peccatum  in  Spirilum 
sanctum,  est  in  sceleribus  suis  usque  ad 
finem  vitse  perseverare,  de  sua  salute 
desperare,  et  de  potenlia  Salvatoris  dif- 
fidere.  »  Ibi  non  enumerantur  nisi  duae, 
scilicet  desperatio,  et  impoenitentia.  Ergo 
videtur,  quod  non  sint  tot  sicut  hic  enu- 
merat. 

.3.  Adhuc,  In  Spiritu  sancto  remittente 
peccata  non  sunt  nisi  duo,  scilicet  mise- 
ricordia,  et  justitia.  Misericordia  in  re- 
missione  culpa?,  justilia  in  exigentia 
satisfactionis.  Ergo  videtur,  quod  in  pec- 
cato  in  Spiritum  sanctum  non  debeant 
esse  nisi  duo  his  opposita  :  et  sic  prae- 
sumptio  est  contra  justitiam,  et  despera- 
tio  contra  misericordiam  :  et  tunc  non 
sunt  plura  peccata  in  Spirilura  sanctum 
nisi  duo. 

b.  Adhuc,  Non  nisi  Ires  virtutes  po- 
nuntur  quee  ordinant  in  Deum,  sciiicet 
fides,  spes,  et  charilas.  Ergo  videlur, 
quod  tria  debeant  esse  peccata  quse  de- 
formant  hominem  illum,  et  non  plura, 
scilicet  desperatio  contra  spem,  impu- 
gnalio  veritatis  agnitae  contra  fidem,  in- 
videntia  gratiu,*  fraternse  contra  charita- 
tem. 

7.  Adhuc^  Videtur  quod  tantum  de- 
beant  esse  duoe  species.  Auguslinus  in 
libro  de  Blasphcmia  :  «  Peccutum  in 
Spiritura  sancluni  per  se  opponitur  illi 
gratite  in  qua  fit  remissio  peccatorum.  » 
Et  hcec  est  gratia  poenitentiai,  quae  non 
habet  nisi  duas  partes,  .'^cihcet  commissa 
deflere,     et     flenda      nun     committere. 


Contra  primam  est  finahs  impoenitentia, 
contra  secundam  obstinatio.  Illae  ergo 
duae  sunt  species  peccati  in  Spiritura 
sanctum,  et  non  plures. 

8.  Ulterius,  Videtur,  quod  plures  sint 
quam  hic  enumeranlur.  Bernardus  in 
libro  de  Prgecepto  et  dispensatione  *  : 
«  Non  est  idipsum  nolle  obedire,  et  non 
obedire.  Hoc  quippe  interdum  erroris 
est,  nonnumquam  ct  infirmitatis  :  illud 
vero  odiosae  pertinaciae,  aut  contumacia' 
non  ferendae,  hoc  esl,  non  sustinendee. 
Quod  et  ipsum  repugnare  est  et  resistere 
Spiritui  sancto.  »  Et  inducit  Iioc  quod 
dixit  Stephanus,  Act.  vii,  ,ji  :  Dura  cer- 
vice,  etc,  vos  semper  Spiritui  sanclo 
resistitis  :  sicut  palres  vestri,  ita  et  vos. 
Et  si  usque  ad  mortem  perduraverit  haec 
blasphemia,  uon  est  remittenda.  Ergo 
videtur,  quod  talis  inobedientia  sit  pec- 
catum  iu  Spiiitum  sanctum  :  et  ita  plu- 
res  sunt  species. 

II.  Adhuc,  Videtur  quod  simulatio 
pronitentiae  sit  peccatum  in  Spiritum 
sanctum.  Levit.  x,  15,  super  illud  :  hiter 
hsec,  hircum,  etc,  Glossa  :  «  Sicut  vera 
pcenitentia  veniam  promeretur,  ita  si- 
mulata  Deum  irritat.  Hoc  autem  Sancti 
irremissibiie  peccatum  et  blaspheraiara 
in  Spirituin  sanctum  esse  dixerunt.  » 
Ergo  videtur,  quod  simulata  poeni- 
tentia  sit  peccatum  in  Spiritum  san- 
ctuin. 

iO.  Adhuc,  Videtur  quod  schisma  et 
haeresis  sint  peccala  in  Spiritura  san- 
ctum  :  quia  dicit  Joannes  in  secunda  ca- 
nonica,  y.  9,  quod  omnis  qui  recedit,  ct 
non  pernianet  in  doctrina  Christi,  Dewn 
non  habet.  Et  infra,  ^t-  10  el  11  :  Si  quis 
venit  ad  vos,  el  Jianc  doctrinani  non  af- 
fert,  nolite  recipti  c  cuin  in  domimi,  nec 
Avc  ei  dixcritis.  Qui  enim  dicit  illi 
Aie,  commwiicat  operibus  ejus  mali- 
(jius.  Videtur  ergo,  quod  schisma  et 
hicresis  sint  peccata  in  Spiritura  san- 
ctum,  quai  non  reraitluntur. 


'  S.  Behnahdcs.  Liij.  ^\c  Pr^eceiJto  et    di&peii-      satioiie,  cap.  44. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXllI,  QUiEST.  140. 


473 


nem  peccatorum  qusedam  sunt  ex  parle 
remittentis,  queedam  sunt  ex  parte  ejus 
cui  fit  remissio.  Ex  parte  remittentis  duo 
sunt,  scilicet  misericordia,  et  justitia. 
Contra    unum   illorum   est  prsesumptio, 


!,  t  et  3 


Ad  6, 


SoLUTio.  Dicendum,  quodverse  species  Ad  glossam.  Hesychii  dicendum,  quod      Ad  4. 

peccati  in   Spiritum  sanctum,  sunt  quas  licet  ille  non  enumeret  nisi  duas  species, 

Magister   assignat    in  Littera   ex  verbis  sub  illis  tamen  comprehendit  alias  :  quia 

Augustini,    scilicet    desperatio,   obstina-  quod  aliquis  in  gcekribus  suis,perseverat 

tio,    et    ilnalis    impcenitentia.    Et    dicit,  usque  in  tmeai,  ex  obstinatione  venit  vel 

quod  obslinatio    est  induratre  mentis  in  desperatione.    Et  hoc  non   est    iuconve- 

maUtia    pertinacia,   per  quam    lit  homo  niens,  quod  una   spccies  oriatur  ex  alia : 

impoenitens.  Desperatio  autem,  qua  quis  quia  paulo  ante  dictum  est,  quod  obsti- 

diftidit   de   bonitate    Dei.  Finalis  autem  natio  est  induratiE  menlis  in  malitia  per- 

irnpoenitentio ,  qua  homo  fmaliter  propo-  tinacia,  per  quam  fit  homo  impoenitens. 

nit  non  poenitere  de   peccatis.    Pnesiun-  Ad  aliud  dicendum,    quod  verum    est      Ad  5. 

ptio^  qua  tantum  preesumit  de  misericor-  quod  ex  parte  remittentis  duo  sunt,  sed 

dia,     quod    putat    Deum    peccata    non  ex  parte  Ecclesise  in  qua   fit  remissio,  et 

vindicare.    In  libro   autem    de  Sermone  ex   parte    ejus   cui    fit    remissio,^  multo 

Domini    in     monte     Augustinus     addit  plura   sunt  :    et  ideo  multo   plures  sunt 

aliam,   scilicet    impugnationem  veritatis  species. 

agnitse,  et  invidentiam   fraternse  gratise  :  Ad  aliud  dicendum,  quod  nihil  valet : 

quae  tamen  duo  dicit  quasdam  esse   spe-  quia  sicut  superius  saepe  dictum  est,  ma- 

cies  obstinationis.  lum  multo  amplioris  divisionis  est  quam 

Si   quis   autem   per    artem   vult   scire  bonum.  Licet  sint  trts  virtutes  ordinan- 

multiplicationem  harum  specierum,  talis  tes,  non  sequitur    tamen,    quod  tantum 

potest  esse  multiplicatio.   Ad  remissio-  tria  debeant  esse  deordinantia,  sed  multo 

plura   ex    corruptione    qua^    omnifariam 

incidit. 

Ad  aliud  dicendum,  quod  non  proce- 

dit :  quia  licet  tantum  duo  sunt  in  poeni- 

tentia   per    quam    fit    remissio,     tamen 

contra  aliud  desperatio  et  obstinatio,  ex  multo  plura  sunt  ex  parte  remittentis,  et 

quibus  oritur  finalis  itnpoenitentia,  sicut  ex  parte  Ecclesiae,    et  ex  parte  ejus   cui 

dicitur  i)i  Littera.  Ex  parte    ejus  cui  iit  tit  remissio,  ut  dictum  est. 

remissio,  primum   est,   quod  sit  in  uni-  Ad  dictu.m  Bernardi   dicendum,    quod 

tate    Ecclesiae.    Propter   hoc   in  symbolo  nolle  obedire,  non   est  peccatum  in  Spi- 

Apostolorumdicitur  :  «  Credo  in  sanctam  ritum  sanctum  ex  se,   sed  aliquam  con- 

Ecclesiam,     communionem     sanctorum,  formitatem  habct  cum  pertinacia  et  in- 

remissionem   peccatorum.    »    Et    contra  videntia    fraternfe    gratiae    :   et    propter 

sanctitatem  Ecclesia;  in   qua  fit  remissio,  talem    conformitatem     dicit     Bernardus 

est  impugnatio  veritatis  agnitse.  Contra  hoc  quod  dicit  :    non    tamen  formaliter 

communionem  sanctorum  est  invidentia  est  peccatum  in  Spiritum  sanctum,  nisi 

fraternse  gratise.  Et   sic   species    peccati  sicut  omne  peccatum   mortale  est  contra 

in  Spiritum  sanctum  accipiuntur  secun-  sanctitatem  Spiritus  sancti. 

dum  remi?siva  sive  ex  parte  Dei,  sive  ex  Ad    aliud    dicendum,    quod   simulata     ^^i  ,. 

parte  Ecclesiae   in  qua  fit    rcmissio,  sive  poenitentia  non  est  peccatum  in  Spiritum 

ex  parte  ejus  cui  fit  remissio.  sanctum,    sed    hypocrisis    mendax    quse 

Ad  prima  tria  dicendum  est,  quod  licet  evacuat  remissionem.  Et  ex  hoc  confor- 

in  talia  peccata  aliquando  aliquis  incidat  mitatem  habet  cum  peccato  in  Spiritum 

ex  infirmitate,  vel  ignorantia,  tamen  ipsa  sanctum,  scilicet  ex  parte  remittentis.  Et 

peccata  numquam  sunt  ignorantiavel  in-  ita  intelligilur  Glossa.    Et  hoc  quod  di- 

firmitas  :  et  ideo  sunt  percata  in  Spiritum  citur,  Matth.    xii,  43,  super    illud  :  Cum 

sanctum,rion  in  Patrem,  nequc  inFilium.  immundus  spiritus    edierit    ab  homine. 


Ad    7. 


Ad    8. 


474 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


Ad  10. 


Augustinus  :  «  Simulata  aequitas  non  est 

aequitas,    sed  duplex    iniquitas.  »  Et  sic 

est    de     quolibet     capitalium    vitiorum 

quando  simulatum  reddit. 

Ad    ultimum    dicendum,    quod    licet 

schisma   et   haeresis    conformitatera  ha- 

beant  cum  peccato  in  Spiritum  sanctum, 

ex   hoc   quod    non   remittuntur :  nihilo- 

minus    tamen  ex  specie  non  opponuntur 

his  ex    quibus   fit  remissio  :  et   ideo  non      Quid  sit  blasphemia  ?  et,     Quse   species 

dicuntur    peccata  in    Spiritum  sanctum.  ejus,'et   quot?  et,  Utrum    univoce  vel 

sequivoce    an  per    prius    et  posterius 
prsedicetur  de  ipsis  ? 


^IE^IBRI  TERTII 


ARTICTILUS  L 


MEMBRUM  ITL 

Quse  sunt  differentise   hujus  peccati   se~ 
cundum  Ambrosium  ? 


Tertio,  Quseritur  de  assignatione  pec- 
cati  in  Spiritum'sanctum  secundum  Am- 
brosium,  quam  Magisler  ponit  in  illo 
cap.  De  hoc  quocjue  peccaio  in  Spiritum 
sanctum  Ambrosius  in  libro  de  Spiritu 
sancto  '  disserens,  diffinitam  assignatio- 
nem  tradit,  dicens. 

Ubi  primo  occurrit  quserere  :  quia 
blasphemiam  vocat  peccatum  in  Spiri- 
tum  sanctum. 

Et  de  blasphemia  quaerunlur  quatuor, 
scilicet  primo  quid  sit? 

Secundo,  Quae  difTerentiae  ejus,  et 
quot? 

Tertio,  Quantum  peccatum  sit,  utrum 
semper  morlale,  vel  aliquando  veniale? 

Et  quarto,  Quare  vocatur  peccatum 
irreraissibile  ? 


Ad  primum  sic  proccditur  : 

Super  epistolam  Judae,  t.  8  :  Maje- 
statem  blasphemant.  Glossa  Haymonis  : 
«  Omnis  blasphemia  cavenda  est,  sed 
maxime  in  creatorem.  »  Ergo  videtur, 
quod  omnis  blasphemia  sit  in  Deura,  et 
nulla  in  creaturara. 

Adhuc,  Ibidem  definitio  blasphemiae 
ponitur  sic  :  «  Blasphemia  est,  per  quam 
de  Deo  ipFo  falsa  dicuntur.  » 

Sed  contra  hoc  objicitur  :  quia  sicut 
jam  habebitur  in  sequonti  articulo,  tres 
sunt  species  blasphemiae.  Prima  est  cum 
attribuitur  Deo  quod  ei  non  convenit. 
Secunda  est  cum  ab  eo  removetur  quod 
ei  convenit.  Tertia,  cum  attribuitur  crea- 
turae  quod  soli  Deo  appropriatur,  sicut 
quod   Angelus   creet,  ut  multi  dixerunt. 

Sed  in  illa  specie  nihil  attribuitur 
creaturte  quod  ei  non  convenit.  Ergo 
videtur,  quod  definitio  nulla  sit,  nec  ge- 
neralis  ad  omnem  speciera  :  cuni  enira 
creaturie  allribuilur  quod  Dei  est,  per 
hoc  nihil  attribuitur  Deo,  nec  aufertur 
ab  eo. 


Solutio.  Ad  hoc  dicendura,  quod  in- 
ducta  definitio  ilaymonis  datur  secun- 
dum  potissiraara  sui  raalitiam  et  esse, 
non  quia  illa  sola  sit,  sed  quia  potior  est 
inter  alias.  Aliae  tres  species  assignanlur 
ab  Augustino  in  libro  de  Trinitate,  qua- 


'  S.  Ambrosil»,  Lib.  1  de  Spiiitii  sancto,  cap.      3. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXIII,  QU^ST.  140. 


475 


rum  una  esl  eorum  qui  sapiuiit  cle  Deo  Dico  quod  inter  primas  tres    species, 

secundum  corpus,  ut  qui  credunt  Deum  de  prima  dicitur  per  prius,  in  qua  attri- 

esse  rutilum  vel  candidum.  Alia  est  qui  buitur  Deo  quod  sibi  non  convenit.  Sed 

sapiunt  Deum  secundum  spiritum   crea-  inter  tres  quse  sunt  Augustini,  de  ultima 

tum,  ut  qui  dicunt  Deum  reminiscentem  dicitur  per    prius    :  quia  ibi  attribuitur 

et   obliviscentem,  iracundum   et  miseri-  Deo  quod  nulli  rei  convenit,  neque  ve- 

cordem  :    eo    quod  Scriptura  aliquando  stigio,  nec|ue  imagini  :  quod  sine  maxi- 

talia   dicit  de  Deo,  cum   Scriptura  talia  ma  injuria  esse  non  potest. 
non  dicit  de   Deo,  nisi  per  prosopoeiam 

quse  dicitur  anthropospathos.   Tertia  est  Si  qugeritur,  Quare   sunt  tot  species  ? 

eorum  qui   de  Deo  sentiunt    quod   nulli  Facile   est   respondere    :   primae  enim 

spirituali    vel  corporali   creaturae  conve-  accipiuntur  secundum  injuriam  quse  tit 

nit,  sicut  qui  dicunt,  quod  Deus  seipsum  Deo    in    seipso,    scilicet    attribuendo   ei 

o-enuerit  :  cum  nulli  creaturee  conveniat,  quod  sibi  non    convenit,  vel   auferendo 

quod  seipsam  gignat  ut  sic.  ab  eo  quod  sibi  convenit,  vel  attribuendo 

alii    quod   sibi    non  convenit.    Secundse 

Quaeritur  ergo,  Utrum  blasphemia  uni-  tres  accipiuntur  sub  prima,  quando  sci- 

voce  prjEdicetur    de    his    speciebus,   vel  iicet  Deo   attribuitur   quod  soU   corpori 

per  prius  et   posterius,  vel    etiam  eequi-  convenit  :  et  valde  indigne  Deo  attribui- 

voce.  Et  penes   quid    sumatur  numerus  tur,    cum   ipse   sit   supra   omne  corpus. 

harum  specierum?  Secunda    accipitur  sub    eadem,  quando 

Videtur    autem,   quod   univoce  :   quia  scilicet    attribuitur   Deo    quod  convenit 

genus  semper  univoce  praedicatur  de  suis  spirituali    creaturse    :    quod   non    potest 

speciebus  :  blasphemia   est  genus,   istae  fieri    nisi    tigurative,   sicut   dictum    est. 

sunt    species    :    ergo    prsedicatur  de    eis  Tertia  qua?  maxima  est,    accipitur  etiam 

univoce.  sub  eadem,    quando    scilicet    attribuitur 

CoNTRA  :  Deo,  quod  nec  vestigio  ejus,  nec    ima- 

Istse  species   participant  blasphemiam  gini  convenit   :   propter  quod    maxima 

secundum    majus   et   minus  posse  :  ergo  dicitur. 

blasphemia  prsedicatur  de  eis  secundum  Et  sic  determinatum  est  quid  sit  blas- 

prius  et  posterius.  Et  hoc  concedendum  phemia,  et   quoe  et    quot   ejus   species  : 

est.  Blasphemia  enim  dicitur  dupliciter :  quod  secundo  qucerendum  fuit. 
proprie,  et  extenso  nomine.  Proprie  non 
fitnisi  in  Deum.  Extenso  nomine  fit  eliam 
in  creaturam,  in  qua  est  potestas  Dei, 
sicut  in  Prselatos.  Sicut  dicitur,  III  Reg. 
XXI,  10  ab  impia  Jezabel  :  Submittile 
duos  filios  Belial  contra  eum,  scilicet 
Nabolh,  et  falsum  testimonium  dicant  : 
Benedixit  Deum  et  regem.  Et  educite 
eu?n,  et    lapidate,  sicque   moriatur    Sic 

enim  extenso   nomine  blasphemia  fit  in  Quaidum     peccatum    sit     blasphemia, 

creaturam,  licet  vera  ratione  non  fit  nisi  utrum  semper  sit  inortale,    vel    ali- 


MEMBRI   TERTII 


ARTICULUS  II. 


in  Deum. 

Similiter  secundum  quod  est  in  Deum, 
non  de  omnibus  speciebus  dicituv  aequa- 
liter,  sed  per  prius  et  posterius 


quando  veniale  ? 


Deinde  quaeritur,  Quantum  peccatum 


Et   si   qugeritur,  Inter  quas  species  in     sit    blasphemia?  et,  Utrum   semper    sit 


Deum  dicatur  per  prius 


mortale,  vel  aliquando  veniale? 


476 


D.  ALB.  MAG.  ORD.   PR.ED. 


Et  videtur,  quod  semper  sit  raor- 
tale. 

1.  Isa.  xviii,  2  :  Ite,  Angeli  veloces, 
ad  gentem  convulsani  et  dilaceratam  : 
ad  popidum  terrihilem.  Glossa  :  «  Om- 
ne  peccatum  blasphemice  comparatum, 
levius  est.  »  Sed  non  esset  levius,  nisi 
esset  mortale  peccatum. 

2.  Adhuc,  Levit.  xxiv,  14-  :  Educ 
blasphemum  extra  castra  ....  et  lapidet 
eum  popuhis  univei'sus.  Et  ibidem,  "^. 
16  :  Qui  blasphemaverit  nomen  Domini, 
morte  moriatur.  Nullum'peccatum  morte 
et  Lipidalione  puniel^atur  in  Vetori  Te- 
stamento,  nisi   esset  mortale   peccatum. 

Ousest.  I.  Gratia  hujus  quaeritur,  Ltrum  blas- 
phemia  sit  peccatum  tantum  viae,  vel 
etiam  damnationis  in  inferno  ? 

Et  videtur,  quod  in  inferno  blasphe- 
mant.  ApocaL  xvi,  0  :  DlaspJiemavC' 
runi  nomen  Dci  habentis  potestatem  su- 
per  has  plagas.  Ibi  Glossa  :  Interius 
pcEnitentes  dolebunt,  extra  confiteri  non 
audebunt.  »  Ibidem  Glossa  alia  :  «  In- 
terius  dolebunt,  quod  Deus  tantam  po- 
tentiam  habebit,  quod  scilicet  tales  pla- 
gas  inferre  possit.  »  Hoc  est  blasphe- 
mare,  auferre  scilicet  a  Deo  quod  sibi 
convenit,  sciUcet  potentiam. 

Q«tett.  2.  Ulterius  qu(Britur,  Utrum  blasphe- 
mia  semper  sit  in  verbis,  vel  aliquando 
in  factis  ? 

Et  videtur,  quod  aliquando  in  factis. 
II  Petr.  II,  2  :  Per  quos  via  veritatis 
blasphemahitur.  Hoc  videtur  esse  in 
factis.  Ergo  in  factis  aliquando  est 
blasphemia. 

Sed  contra.        CoNTRA    : 

1.  BLisphemia  peccatum  est  oris  : 
quia  ore  atlribuitur  Deo  quod  sibi  non 
convenit,  vel  auierlur  ab  eo  quod  sibi 
coQvenit  secundum  omnes  species  supra 
inductas. 

2.  Adbuc,  Quod  sit  in  factis,  probatur 
sic  :  II  Pelr.  ii,  2,  super  iliud  :  Per 
quos  via  veritntis  blasphemabitur,  Glos- 
sa  :   «    Per    licereticus  nun  sulum  in  eis 


quos  per  turpissima  facta  sua  et  sacri- 
ficia  vel  etiam  minisleria  exercenda, 
quae  faciunt  in  odium  Christiani  nomi- 
nis  :  et  ad  quae  concitant  imperitos,  no- 
men  Dei  blasphematur.  »  Ergo  videtur, 
quod  eliam  in  factis  bkisphemia  sit. 

3.  Adhue,  Isa.  lh,  5  :  Jugiter  tota 
die  nomen  meutn  blasphematur,  scilicet 
inter  gentes.  Scitur,  quod  hoc  non  iit 
nisi  in  factis.  Dicit  ibidem  Hierony- 
mus,  quod  «  in  hoc  blasphemant,  quod 
dicunt  quod  non  possit  esse  potens 
Deus  et  bonus  qui  talem  populum  ha- 
bet,  de  cujus  vita  et  actibus  nulla  laus 
Deo  accrescit.  »  Ergo  videtur,  quod 
etiam  in  his  sit  blasphemia. 

SoLUTio.  Ad  primam  partem  quaestio-  soiuiio. 
nis  dicendum,  quod  absque  dubio  blas- 
phemia  secundum  omnes  species  suas 
mortale  peccatum  est,  sicut  probant 
auctoritates  ad  hoc  inductoe  :  nisi  forte 
ex  eventu  eflicialur  veniale  per  confessiu- 
nem  et  pcenitentiam.  Uiide  Augustinus 
iii  sermone  11  de  Verbis  Domini  in 
monte  sic  dicit  :  «  Impcenitentia  et  cor 
impcenitens  quamdiu  quisque  in  hac 
carne  vivit,  non  potest  judicari.  De  nullo 
enim  desperandum  est,  quamdiu  patien- 
tia  Dei  ad  pcenitentiam  adducit.Paganus 
est  hodie,  Judaeus  est  hodie,  infidelis  est 
hodie,  haereticus  est  hodie,  schismati- 
cus  est  hodie  :  quid  si  cras  amplectatur 
Catholicam  pacem,  et  sequatur  Gatho- 
licam  veritatem?  Quid  si  isti  quos  in 
quocumque  genere  erroris  notas  et  tam- 
quam  desperatissimos  damnas,  ante- 
quam  liniant  hanc  vitam,  agant  pceni- 
tentiam  et  inveniant  veram  requiem  et 
vitam  in  futuro?  »  Et  inducit  illud 
Apostoli  I  ad  Corinth.  iv,  5  :  Itaque 
nolite  ante  lempus  judicare. 

Ad  id  quod  quaeritur,  dicendum  quod  Adquee«t.l 
in  veritate     peccatum    blasphemiae   viae 
est,    non   patrife.  Unde   cor   blasphemi 
proprie  in  via  egreditur  in    actum  blas- 
phemiae. 

Et  quod    dicuntur   damnati  blasphe- 


m  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXIII,  QU.EST.  140. 


477 


mare,  potius  est  ex  amaritudine  quam 
sustinent  in  pcenis  qua  murmurant  con- 
tra  potenliam  condemnantis,  quam  sit 
ex  aliquo  spiritu  blasphemise  sicut 
etiam  in  textu  et  in  Glossa  innuitur  in- 
ductis. 

Et    ita  sunt    intelligendse   auctoritates 
inductae. 

idqusest.  ?.      Ad    ALiUD     diceudum,    quod    proprie 

»loquendo  blasphemia  est  in  verbis  : 
aliquando  tamen  refertur  ad  facta  sicut 
et  confessio.  Ad  Tilum,  i,  16  :  Confi- 
tentiir  se  nosse  Deiim,  faclis  autem  ne- 
gant. 

Et  sic  procedunt  auctoritates  inductae 
ad  utramque  partem. 


MEMBRI     TERTIl 


ARTICULUS  III. 

Quare  blosphemia  dicatur  peccatum 
irremissibile  •  ? 


Tertio  quseritur,  Quaro  blasphemia 
dicatur  peccatum  ad  mortem  et  irremis- 
sibile,  pro  quo  non  sit  orandum  ? 

1.  Ad  hoc  dicit  Magister  Hugo  de 
sancto  Yictore,  sic  loquens  de  hoc 
peccato,  et  bene  :  «  Peccatum  blasphe- 
miae  nihil  habet  in  se  excusationis  :  et 
ideo  non  merelur  habere  excusalionem 
remissionis.  »  Malth.  xii,  31  :  Spiritus 
blasphemia  non  remittetur,  scilicet 
neque  in  hoc  saeculo,  neque  in  fu- 
turo. 

2.  Adhuc,  Hugo  :  «  Blasphemus  sine 
misericordia  punitur  a  patribus  tam- 
quam  civis  ineruditus,  sine  misericordia 
ejicitur  tamquam  peregrinus,  et  veniam 
non  consequitur.  » 


CONTRA  :  5«d  conlr». 

1.  Hieronymus  :  «  Blasphemiae  culpa 
grave  peccatum,  quamquam  culpa  gravi 
non  careat,  erroris  tamen  veniam  habet 
propter  corporis  infirmitatem.  » 

2.  Adhuc,  Matlh.  xii,  31  et  32,  non 
dicitur,  quod^  nulla  blasphemia  remitta- 
tur,  sed  quod  Spiritus  btasphemia  )wn 
remittetur.  Sic  enim  jacet  littera  :  Ideo 
dico  vobis  :  omne  peccatum  et  blasphe- 
mia  remittetur  hominibus  :  Spiritus 
autem  blasphemia  non  remittetur.  Et 
quicumque  dixerit  verbum  contra  Fi- 
lium  hominis,  remittetur  ei  :  qui  autem 
dixerit  contra  Spiritum  sanctum,  non 
remittetur  ei,  neciue  in  hoc  sseculo,  neque 
in  futuro.  Et  ex  hoc  accipitur,  quod 
aliqua  blasphemia  remissibilis  sit. 

SoLUTio.  Ad  hoc  respondet  Magister  soiutio. 
Richardus  de  sancto  Yictore  dicens, 
quod  aliquis  blasphemat  spiritu  blas- 
phemiae  ex  coactione  :  et  lioc  peccatum 
procedit  ex  infirmitate  carnis,  et  ideo  in 
Patrem  fit,  et  hoc  est  remissibile.  Alius 
ex  certa  malitia  :  et  hoc  quia  excusatio- 
nem  non  habet,  irremissibile  est,  hoc 
est,  de  se  non  habens  causam  quare  re- 
mittatur. 

Aliam  videtur  dare  responsionem 
Ambrosius,  et  ponitur  in  Litlera  in  di- 
stinctione  XLIII,  in  illo  cap.  De  hoc 
quoque  peccato.  Et  dicit  sic  :  «  Si  quis 
corporis  specie  deceptus  humani  remis- 
sius  aliquid  sentit  de  Christi  carne  quam 
dignum  est,  habet  culpam,  non  est  ta- 
men  exclusus  a  venia.  Si  quis  vero 
Spiritus  sancti  dignitatem,  majestatem 
et  potestatem  abneget  sempiternam,  et 
putet  non  in  Spiritu  Dei  ejici  daemonia, 
sed  in  Reclzebub  (quod  peccatum  dicitur 
invidentia  gratite  oppugnans  fraternita- 
tem,  et  gratiae  Dei  invidere  non  dubitat) 
hic  excusationem  non  habet.  Et  ideo 
irremissibile  ejus  peccatum  dicitur  : 
quia   causani    remissibilitatis  in  se  non 


'  Cf  Opp.  B.  Alberti.   Comment.  in  II  Sen-      liujusoe  nov»  editionis. 
tentiarum.  Dist.  XLIII,  Art.  2  et  5.  Tom.  XXVII 


47S 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.^D. 


habet,  iQfirinilatis  scilicet  vel  ignoraii-  reconciliatus  est  Deo,  invidentioB  faclbas 
tice  :  cuni  hoc  quod  non  convenit  nisi  agitatur.  »  De  hoc  enim  dicitur,  Jerem. 
Spiritui  sancto,  scilicet  expellere  dsemo-     vii,  Ki  :  Tu  ergo^  noli  orare  pro  populo 


nes,  et  remittere  peccata,  ex  certa  ma- 
litia  attribuit  Beelzebub,  quod  blasphe- 
mia  est,  sicut  in  antehabitis  dictum  est  : 
quia  hoc  principi  attribuilur  dcEmouio- 
runi,  quod  non  convenit  nisi  Spiritui 
sancto.  »   Et  subjungit    :    «  Non  itaque 


hoc,  nec  assumas  pro  eis  laudem  et 
oralionern,  el  non  ohsislas  miJii^  quia 
non  exaudiam  te. 

3.  Adhuc,  Maltii.  xii,  31  :  Spiritus 
blusphemia  non  remittetur.  Glossa  : 
«  Blasphemus  exigentibus  malis  meritis 


distinctio  illa  verborum  sic  accipienda  suis  sicut  nuniquam  ad  remissionem, 
est,  quasi  trium  personarum  divisre  siut  i(a  numquam  ad  poenilcjntiam  ])erve- 
oirensae    :    sed    ibi     genera    peccatorum      niet.  » 

distincta  sunt.    Peccatum    enim    in   Pa-  Ex  his   omnibus  accipitur,    quod  pec- 

trem  id  intelHgitur,  quod  per  inllrmita-  catum  in  Spiritum  sanctum  non  est 
tem  carnis  tit,  quia  Patri  Scriptura  fre-  peccatum  ad  mortem,  nisi  cum  linali 
quenter    altribuit    potenliam.   Peccatum     impcenitentia. 

in    Filium,    quod    fit  per    ignorantiam,  Sed  cOiNXRA  hoc  est,  sid 

quia  sapientia  Filio  attribuitur.  Sed  pec-  1.  Quod  in  praecedenti   articulo  habi- 

catum  ex  certa  malitia  dicitur  esse  tum  est  ex  verbis  Auguslini,  et  ponun- 
contra  Spirilum  sanctum,  cui  bonitas  at-  tur  in  libro  secundo  Sentenliarum,  di- 
tribuitur.  »  distinct.    XLIII,    cap.     Est   etiam    alia 

Et  sic  patet  solutio  :  quia  procedunt  hujus  peccati  assignatio,  quod  de  nuilo 
auctoritates  ad  utramque  partem  intro-  desperandum  est  quamdiu  patientia  l)ei 
ductee.  ad    pcenitentiam    adducit   :    et    de    quo 

non  desperatur,  pro  illo   non  incongrue 
oratur. 

2.  Adhuc,  Augustinus  super  illud 
Psalmi  Lxvin,  23  :  Dixit  Dominus  :  Ex 
Basan  convertam,  convertam  in  profun- 
dum  maris.  Iloc  est  eos  qui  erant  de- 
speratissimi.  Et  sicut  peccatum  despe- 
rationis  quod  est  peccatum  in  Spiritum 
sanclum,   remittitur  :  ita    et   alia.  Ergo 

Quare  hoc  peccatum  dicitur  peccatum  ad     non  est  peccatum    irremissibile,  nec  ad 
mortem  ?  mortem,  nisi  in  morte  comitante. 

3.  Adhuc,  Super  illud  Psahni  lxvjh, 
7    :    Qui  educit  vinctos   in  fortitudine., 

Ulterius  quaeritur,  Quare  hoc  pecca-  etc,  Glossa  :  «  Eos  (jiii  vincti  et  obsti- 
tum  dicitur  peccatum  ad  mortem  pro  nati  erant  quasi  de  sepulcro  iEterna? 
quo  non  est  orandum?  morlis  educit  ad  poenitentiam  et  ad    vi- 

1.  I  Joan.  V,  10    :    Est  autem  pecca-     tam.  » 

ium  ad  mortem^  non  pro  illo  dico  roget  4.  Adhuc,  Super  illud  Psalmi  gxlvii, 
quis.  17    :  Mittit  cryslallum  suam  sicut  buc- 

2.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  I  de  cellas,  Glossa  :  «  Obstinatos  et  indu- 
Sermone  Domijii  in  monte :  «  Peccatum  ratos  facit  aliorum  doctores,  sicut  Pau- 
ad  mortem  esse  puto,  cum  quis  post  lum.  »  Ergo  videtur,  quod  islud  pecca- 
agnitionem  Dei  per  gratiam  Domini  tuni  aliquando  remittitur  :  et  quod  re- 
noslri  Je.su  (^iiristi  fralernum  oppugnat  niiltitur,  pro  eo  uoii  incongruo  oralur. 
charitatem,    et     adversus    gratiam    qua 


ME^iimi  rr:Hrii 


AHTICULUS   IV. 


IN  II  P.  SUM.  THEOL.  TRACT.  XXIII,  QU.EST.   140. 


479 


Solutio. 


SoLUTio   Magistri    patet  in    Littera  in  mortem,  qiiod  cutn   finali    impcenitentia 

illo  cap.    Sed  quaeritur,    Utrum    omnis  et  obstinatione  perdurat    usque    ad  mor- 

obstinatio    mentis,     quod    non     dicitur  tem.    Unde   Glossa    interlinearis    super 

irremissibile  propter    hoc,     quod   num-  illud  I  Joannis,  v,  \^)  \  Est  peccatum  ad 

quam   remittatur,  sed   quia  vix   et   diffi-  mortem,  hoc  est,  usque   ad    finem  vita:*, 

culter  subit  humilitatem  poenitentise  qua  si  in  hac  obstinatione  impoenitens  deces- 


remittatur  :  sicut  vix  et  magno  igne 
solvitur  crystallus.  Et  hoc  satis  planum 
est. 

Et  sic  auctoritales  proceJunt  ad 
utramque  parlem  :  quia  quidem  remitti- 
tur,  sed  vix  et  difticuUer. 

Alii  tamen  posteriores,  distinclionem 
accipiunt  ex  ipsis  verbis  Joannis '  et 
Giossa  ibidem,  et  melius  dicunl.  Dicunt 


serit.  Per  istam  distincUonem  scitur, 
quod  obstinatio  et  fmaUs  impa-nitentia 
sunt  peccata  ad  mortem. 

Et  sic  patet  solutio  ad  omnia  objecta  : 
quia  post  mortem  non  est  locus  remis- 
sionis,  sed  retributionis.  Sed  ante  mor- 
tem  pro  quolibet  peccatore  orandum 
est  :  quia  patientia  Dei  ad  poenitentiam 
adducit.   Unde,   ad  Hebr.   x,   28  et  29  : 


enim,  quod  peccatum  ad  mortem  dicitur  Irritam  quis  faciens  legem  Moysi,   sine 

tribus  modis.  Uno  modo  quo  omne  pec-  ullamiseratione  duobusvel  tribus  testi- 

calum  mortale  dicitur  peccatum  ad  mor-  bus  moritur  :  quanto  magis  putatis  de- 

tem.  Unde,  Joan.    v,   17  :     Omnis  ini-  teriora  mereri  supplicia,  qui  Filium  Dei 

quitas  peccatum  est,  et  est  peccatum  ad  conculcaverit ,   et   sanguinem  testamenti 

mortem.   Et  sic  secundum  specialem  ra-  pollutum  duxerit,   in   quo    sanctificatus 

tionem   non  dicitur    peccatum   in  Spiri-  est,  et  spiritui  gratix  contumeliam  fece- 

tum  sanctum  ad  mortem,  sed  iJjeneralem.  ritt 

Secundo  modo,    dicitur  peccatum   ad  Et  hsec  de  peccato   in   Spiritum    san- 

mortem,ut  ibidem  dicit  Glossa,quod  se-  ctum  dicta  sufficiant  :  quia   quod  ultimo 

parat  finahter  aDeo,sicutmors  animam  e  de    ditTerentiis    et     sufdcientia     istorum 

corpore.   Et    sic    peccatum  in  Spiritum  peccalorum    quaerendum   esset,  secundo 

sanctum   potest    dici   peccatum  ad  mor-  membro    istius    distinctionis  disputatum 

tem.  et  determinatum  est  per  singula  in  com- 

Tertio    modo,    dicitur     peccatum     ad  muni. 


'  1  Joan.  V,  16. 


480 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PR.ED. 


TRACTATUS  XXIA 


DE  POTENTIA  PECCANDI. 


Deinde  transeundum  est  ad  quadragesimam  quintam  distinctionem  libri 
II  Sententiarum,  quse  sic  incipit  :  Posl  prsedicta  consideratione  dignum 
occ/^r///.  In  qua  agitur  de  potentiapeccandi,  unde  sit  in  nobis,  utrum  a 
Deo,  vel  non  ? 


QUiESTIO  CXLI. 


Lnde   sil   potentia  peccandl   in  nobis  ? 


Et  circa  hanc  (listinctioncni  tria  oc- 
currunt  quaerenda. 

Prinium,  IJtinrn  potenlia  pcccandi  sit 
potentia,  vcl  inipotentia? 

Secundo,  rtruni  sil  a  Deo,  vel  non? 

Tertium,  Utrum  sil  una,  v<  I  plures? 


MEMRRrM  I. 

Utrum  potenlia  peccanJi   sit  potenlia, 
vel  impotenlia  ? 


Ad  primum  objicitur  sic  : 

1.  Dicit    Philosophus,    quod  potentiee 


rationales  sunt  ad  opposita  :  opposita 
sunt  malum  et  bonum  :  sed  potentia  ra- 
tionalis  ad  bonum,  est  potentia  :  ergo 
potentia  qua^  potest  facere  malum,  est 
potentia. 

2.  Adhuc,  Eccli.  xxxi,  10  et  9  :  Qui 
potuit  transgredi,  et  non  est  transgres- 
sus  :  facere  mala,  et  non  fecit.  Quis  est 
hic  ?  Et  laudahimus  eum.  Vir  sanctus 
non  laudatur  de  impotcntia,  sed  de  po- 
tcntia,  cum  sit  [audabilium  bonorum. 
Ergo  potentia  ad  malum,  simpiiciter  po- 
tentia  est. 

3.  Adhuc,  In  prahabitis,  distinct. 
XXXIV,  dictum  est,  quod  liberum  arbi- 
trium  est  facultas  rationis,  et  voluntas 
qua  bonum   eligitur    gratia     assistente, 


L\  II  P.  SLM.  THEOL.  TRACT.  XXIII,  QL.EST.   141. 


481 


et    malum  eligitur    ea   deserente.  Libe-      lis  potentia  ad  talem  actum  sitpotentia. 


rum  arbitrium  est  simpliciter  potentia. 
Ergo  videtur,  quod  potentia  malisit  sim- 
pliciter  potentia. 

4.  Adhuc,  Augustuius  dicit  in  libro 
de  Vera  religione,  quod  malum  est 
adeo  voluntarium,  quod  si  non  sit  vo- 
luntarium,  non  est  peccatum'.    Voluntas 


Si  autem  consideratur  sub  deformitate 
mali,  cum  malum  defectus  est  et  non 
ens,  non  potest  habere  nisi  causam  defi- 
ciendi,  quae  non  est  potentia  simpliciter. 
De  hoc  tamen  disputatum  est  in  prin- 
cipio  prima^  partis  hujus  Sumrnse  theo- 
logise,  tractatu  de   bono  et  malo,   quae- 


MEMBRLM  II. 

Vtrum  potentia  peccandi  sit  a  Deo, 
vel  non »  ? 


est    simpliciter    potentia    et  libera  inter  stione,    Unde  malum  *  ?    Ubi   expresse 

omnes.    Ergo   videtur,     quod     polentia  ostensum    est,  quod    malum   non    habet 

peccandi  sit  potenlia.  causam  efilcientem,  sed  deficientem. 

5.  Adhuc,  Activa  potentia,  simpliciter  Et  sic  procedunt  rationes  et  auctorita- 

potentia    est  :    malum   non    fit   nisi  per  tes  ad  utramque  partem. 
activam  potentiam  :    ergo  potentia  pec- 
candi,  simpliciter  potentia  est. 

CONTRA   : 

1.  .\nselmus  in  libro  de  Libero  arbi- 
trio  :  «  Putasne  quod  additum  minuit 
libertatem,  et  subtractum  auget,  esse 
libertatem,  vel  partem  libertatis?»  Et 
intendit  dicere,  quod  facultas  peccandi 
addita  minuit  libertatem,  et  subtracta 
auget.  Ergo  videtur,  quod  facultas  sive 
potentia  peccandi  nulla  potentia  sit,  sed 
magna  impotentia. 

2.  Adhuc,  In  corporalibus  est  ita, 
quod  potentia  moriendi  sive  deliciendi, 
summa  impotentia  est  :  ergo  in  spiri- 
tualibus  etiam  sic  erit  :  quia  potentia 
mali  est  potentia  deficiendi  :  malum 
enim  defectus  est  :  ergo  potentia  ad 
malum  summa  erit  impotentia. 

3.  Adhuc,  Augustinus  in  libro  do  Li- 
bero  arbitrio  et  gratia  :  «Qui  potestquod 
sibi  non  prodest  et  sibi  non  expedit, 
quanto  magis  potest,  tanto  magis  per- 
versitas  et  adversitas  possunt  in  ipsum.  » 


utio.  SoLUTio.  Ad  hoc  dicendum,  quod  po- 
tentia  mali  dicitur  duobusmodis,  scilicet 
ad  actum  malum,  qui  dupliciter  potest 
considerari,  scilicet  ut  actus,  vel  ut 
actus  sub  deformitate.  Si  consideratur 
ut  actus  :  tunc  non  est  dubium   quin  ta- 


Seclndo,  Hic  quaerilur  super  illud 
quod  dicil  Magister  in  cap.  2,  ibi  scili- 
cet,  Sed pluribus  sanctorum  tesiimoniis. 
Utrum  ista  potestas  a  Deo  sit,  vel  non? 

Et  videtur  quod  sic,  per  hoc  quod  di- 
citur,  ad  Roman.  xui,  1,  et  in  Litlera 
inducitur  :  Non  est  potestas  nisi  a  Deo. 
Inducit  eliaai  hoc  quod  dicitur,  Joan. 
xix,  II  :  Non  haberes  potestatem  adver- 
sum  me  idlam,  nisi  tibi  datum  essct 
desuper.  Quod  non  nisi  de  mala  po- 
testate  accipi  potest.  Inducit  ctiam  hoc 
quod  dicilur,  Job,  i,  1 1  :  Extende  pau- 
lulum  manum  tuam,  et  tange  cuncta 
qxue  possidet. 

Ex  his  videtur,  quod  oninis  potestas 
male  faciendi  sit  a  Deo. 

SoLUTio.  Auguslinus  solvit  hoc  per 
unum  verbum,  et  inducitur  etiam  in 
Littera  sic  :  «  Malilia  nempe    hominum 


Soluvio. 


•  S.  AuGPSTiNUs,  Lib.  de  Vera  religione,  cap. 
14. 

«  Cf.  Opp.  B.  Albarti.  I»  Purt.  Summao  theo- 
logipe,  Tracf.  VI,  Qucnst.    27,  Membr.  {  et  seq. 

xxxni 


Tom.  XXXI  novaj  cdilionis  nostras. 

'  Cf.  Opp.  B.  Alberli.  Comment.  in  II  Senten- 
tiarum,  Dist.  XLIV,  Art.  2.  Tom.  XXVII  hujusce 
novoR  editionis. 

31 


482 


D.  ALB.  MAG.  ORD.  PH.ED. 


cupiditatem  nocendi  ex  se  habet,  pote- 
statem  autem  non  nisi  a  Deo.  » 

Cnde  diccndum,  quod  potentia  pec- 
candi  secunduni  quod  potentia  est,  a 
Deo  est,  sed  secundum  quod  mala,  a 
Deo  non  est,  sed  ex  defectu  boni  sive  a 
bono  deficiente. 

Et  sic  intelliguntur  auctoritates,  quod 
potentia  mali  secundum  quod  potentia, 
a  Deo  est  :  sed  secundum  quod  mali,  a 
Deo  esse  non  polest. 


MEMBRUM  III. 

Uirum  sit  wia  potentia,  vel  plures  or- 
dinatse  sub  una  ?  et,  Si  ulrique  et  ec- 
clesiasticce  et  sseculari  sit  resisten- 
dum,  maxime  si  contrarium  Deo 
praecipiunt '  ? 

Tertio  et  uUimo  quaeritur,  Utrum  sit 
una  potentia  vel  plures  ordinatae  sub 
una?  propter  hoc  quod  dicit  Magister  in 
illo  cap.  Hic  oritur  quxstio  non  transi- 
lienda  silentio.  Certum  est  enim,  quod 
una  est  principalis  polestas  cui  cuncta 
subjiciuntur,  potestas  sciUcet  Dei.  Sub 
iUa  sunt  polestates  saeculares,  quae  cUam 
sunt  a  Deo. 

Et  qu.Tritur,  Ulrum  potestatibus  iUis 
sit  resistendum,  maxime  si  contrarium 
Deo  praecipiunt? 

Et  ad  hoc  objicitur  : 

l.  Ad  Roman.  xiii,  1  et  seq.  :  Omnis 
anima  potestatihus  sublimioribus  sub- 
dita  sit :  non  enim  est  potestas  nisi  a 
Deo  :  quse  autem  sunt,  a  Deo  ordinatx 
sunt.  Itaque  qui  resistit  polestati,  ordi- 
nationi  Dei  resistit  :  qui  autem  resistunt, 
ipsi  sibi  damnationem  acquirunt...  Vis 
autem  non  timere  potestatem?  bonum 
fac,  et  habebis  laudem  ex  illa...    Si  au- 


tem  feceris  malum,  time  :  non  enim 
sine  causa  gladium  portat,  Dei  enim 
minister  est,  vindex  in  iram  ei  qui  ma- 
lum  agit.  Ex  lioc  habetar,  quod  etiam 
potestati  scecukiri  nou  sit  resistendum, 
sed  in  omnibus  obediendum. 

2.  Adhuc,  Per  rationem  objiciunt 
quidam  :  quia  communicatio  humana 
((|ua  liomines  sil)i  communicant)  nou 
subsistit  sine  tali  ordine  inferioris  ad 
superiorem  per  obedienliam.  Omnis 
enim  ordo  est  ad  unum,  ut  dicit  Aristo- 
teles  in  Politicis,  ad  quem  ordinatur 
tota  communitas  lege  dirigente  commu- 
nilatem,  eliamsi  sit  tyrannica  politia. 
Ergo  videlur,  quod  taU  potestati  etiamsi 
sit  tyrannica,  nou  :it  resistendum. 

3.  Adhuc,  Decr  tum  est  Gregorii 
Papae  quinti  super  iUud  Ganticorum,  v, 
2  :  Aperi  mihi,  soror  mea,  amica  mea, 
columba  mea,  immaculata  mea  :  et  lo- 
quitur  de  Ecclesia,  et  dicit  sic  :  «  Grues 
unum  sequuntur  ordine  hneato.  »  Ergo 
videtur,  quod  omnis  homo  debet  subjici 
potestati  superiori  in  quocumque  ordine, 
et  in  omnibus  obedire. 

4.  Adhuc,  Hoc  congruit  naturae  :  quia 
in  toto  corpore  est  uuum  membrum 
quod  motum  et  scnsum  inQuit  omnibus 
aUis,  et  hoc  secundum  Aristotelem  in 
libro  de  Motu  cordis,  est  cor,  sed  secun- 
dum  Augustinum  et  quosdam  alios,  cst 
caput.  Sicut  ergo  omnia  membra  cordi 
vel  capiti  subjiciunlur  :  ita  videlur,  quod 
omnes  quolquot  sint  de  principatu  pria- 
cipis  unius,  debent  subdi  principi  illi. 

o.  Adhuc,  Jerem.  xxix,  7,  praecipitur 
filiis  Israel,  quod  serviant  regi  Babylo- 
nis,  et  orent  pro  pace  ejus,  et  pro  pace 
regni  ejus  :  quia  in  pace  illius  pax  erit 
vobis.  Et  tamen  Nabuchodonosor  signi- 
iicat  diabolum,  et  potestas  ejus  potesta- 
tem  diaboli.  Ergo  videtur,  quod  etiam 
potestati  diaboli  non  esl  resistendum. 

CONTHA   :  S:«d  C 

Boetius  in  commento  super  Prsedica- 


♦  Cf.  Opp.  B.Alberli.  Comment.  inllSenten-      XXVII  hujusce  novas  editionis. 
liarum,  Dist.  XLIV,   Art,   3,  4,   5  et   G.    Tom. 


L\  II  P.   SUM.  THEOL.  TRACT.  XXIII,   QU/EST.   141 


483 


meiita  dicit,  quod  «  tyraiini  invasores 
sunt,  nun  principes.  »  Sed  invasoribus 
lesisleniJum  est  :  quia  illi  potestatem  a 
Deo  uon  habent,  ^ed  violenliam  infe- 
ruut  :  ergo  poteslali  illorum  resisteu- 
dum. 

«».  1.        Ulterius  quteritur   de    potestate    reli- 
gicsorum,  fcilicet  utrum  Prselalus  possit 
praecipere  ea  quae  non  sunt  in  regula? 
Et  videtur  quod  sic. 

1.  Hieronymus  ad  llusticum  mona- 
chum  :  «  Preepositum  monasterii  ut 
Deum  timeas,  ut  Deum  diligas.  Credas 
quidquid  jusserit  esse  salubre  :  nec  mi- 
nor  (supple,  exislens)  judices  scnlenliam 
majoris.  »  Ergo  videlur,  quod  in  omni- 
bus  prselalo  obediendum  e^^t,  slve  hoc 
dicat  regula,  sive  non  dicat. 

2.  Adhuc,  Luc.  x,  16  :  Qui  vos  audit, 
me  audit  :  et  qui  vos  spernit,  me  spernit. 
Ergo  videtur,  quod  in  omnibus  praelalo 
obediendum  est  sicut  Deo. 

3.  Adhuc,  Benedictus  in  Regula  : 
«  Praelalo  etiamsi  impossibile  pra^cipiat 
facere,  obcdlendum  cst.  »  Ergo  videtur 
quod  multo  magis  in  possibilibus  obedi- 
endumsit,  sive  hocdicat  reguhi,  sive  non, 

onlra.        CoNTRA   : 

Bernardus  in  libro  de  Praecepto  et 
dispensatione  :  ct  Nihil  exigat  prselatus 
eorum  quse  non  promisit  subditus.  Sub- 
dilus  enim  ultra  id  quoJ  promisil  non  est 
lege  obedientice  urgendus,  nec  citra  inhi- 
bendus '.  » 

t«.  2.  Ulterius  quaeritur  de  hoc  quod  in  eo- 
dem  capite  dicit  Augustinus,  ibi,  «  Ipsos 
humanarum  rerum  gradus  adverte.  Si 
quid  jusserit  procurator,  numquid  est 
faciendum  sicontra  proconsulem  jubeat  ? 
Et  si  jusserit  proconsul,  numquid  est 
faciendum  si  contra  imperatorem  ju- 
beat?  »  Quasi  dicat  :  Non. 

Ex  hoc  enim  videtur,  quod  subditi 
Episcoporum  magis  tenentur  Archiepi- 
scopis  obedire  qaam  Episcopis. 


ContrA  :  sed  contra, 

Supcr  illud  Apocalypsis,  n,  12  :  Et 
Angelo  Pergamiecclesise  scribe,  (jlo,-sa  : 
«  Ncn  audeat  Archiepiscopus  super  sub- 
ditos  Episcopi  manum  imponere  sine 
eo.  »  Lrgo  videtur,  quod  superior  prte- 
latus  non  liabeat  potesiatem  super  sub- 
ditos  in^^erioris  sine  eo. 

SoLUTio.  Ad  primam  partem  queestio-  soiutio. 
nis  dicendum,  quod  potestatibus  ssecuia- 
ribus  in  his  quae  suut  ad  ordinem  civili- 
tatis  et  communitatis  secundum  ordina- 
tionem  divinam,  nullo  modo  resisten- 
dum  est,  sed  in  onmibus  obediendum. 
Si  autem  aliquid  proecipiant  contra  or- 
dinalionem  divinam,  tunc  eis  non  est 
obediendum,  sed  resislendum  est,  ut  di- 
cit  Auguslinus. 

l'nde  auctoritates  et  rationcs  ad 
ulramque  partem  procedunt  per  dislin- 
ctionem. 

Sed  ad  uoc  quod  objicitur  de  Jeremia,  ^d  s. 
dicendum  quod  licet  signilicet  diabolum 
et  regnum  ejus,  tamen  non  accepit  po- 
testatem  super  regaum  nisi  ab  ordina- 
tione  divina,  qase  dedit  potcstatem  ad 
vind:ctam  malefactorum  et  laudcm  bo- 
norum.  Et  propter  talem  ordinationem 
dixit  Jeremias  ei  esse  obediendum  et 
pro  eo  orandum. 

Ad  m  quod  quseritur  dc  poteslate  reli-  Adq«sest.  i. 
giosorum,  Bernardus  solvit  in  libro  l  de 
Prxcepto  et  dispensatione.  Dislinguit 
enim  obedientiam  secundum  legem  cha- 
ritatis,  et  secundum  legem  justitise.  Et 
dicit,  quod  lex  charitatis  finem  nescit  in 
obediendo,  sed  obedit  usque  ad  mor- 
tem,  sive  promiserit  hoc  quod  jubetui', 
sive  non  promiserit.  Et  propter  hoc 
dicitur  mandalum  charitatis  in  Psalmo 
cxvui,  96,  latum  mandatum  nimis.  Sed 
secundum  legem  justitise  et  obedientioB 
certe  non  lenetur  in  omnibus  obedire, 
nisi  in  bis  quse  promisit.  Dicit  Magister 
llugo   de  sancto  Victore,  quod  obedien- 


S.  Bernardus,  Lib.  de  Praeceplo  et  dispen-      satione,  cap.  8. 


484 


D.  ALB.  MAG.  ORI).  PRJED. 


tia  est  virtus,  qua  vir  obediens  loquetur 
victorias\  libenlissime  omnia  amplecti- 
tur  injuncta  necessario  implenda,  uisi 
obstiterit  imperantis  auctoritas. 

Unde  auctorilates  Hieronymi,  Lucae, 
et  Benedicti  in  regula,  procedunt  secun- 
dum  legem  charitatis  obedienliae. 

Adqusesi.?  Ad  iD  quod  quaeritur  de  potestate  su- 
perioris  et  inferioris,  dlcendum  per  di- 
stinctionem.    Quia    superior    aut   habet 


potestatem  limitatam,  aut  potestatis 
plenitudincm,  sicut  Papa  qui  est  ordina- 
rius  cujuslibet.  Si  primo  modo  :  tunc 
non  habet  potestatem  in  subditos  sine 
inferioris  voluntate.  Si  secundo  modo  : 
tunc  habet  :  quia  Papa  est  ordinarius 
oninium  hominum  :  quia  vice  Dei  est  in 
terris.  Et  sic  verum  esset  quod  objicitur 
de  Augustino,  si  Archiepiscopus  non 
haberet  potestatem  limitatam. 


•  Proverb.  xii, 


INDEX  TRAGTATUUM, 


QUi^lSTIONUM,    MEMBRORUM,    ARTICULORUM,    ETC. 


IN  SECUNDAM  PARTEM  SUMM.E  THEOLOGLE; 


(QU^ST.  LXVIII-GXLI) 


TRAGTATUS  XII. 

DE  FORMATIONE  HOMINIS  SECUNDLIM  ANJMAM  TANTUM. 

QU^STIO  LXVIII.  Utrumanimasit?  2 

QU^STIO  LXIX.  Quid  sit  aninia  ?  7 

Membhum     I.  De  septem  definilionibus  Sanctorum  de  eo  quid  sit  aniraa.  7 

Membrum  II.  / 
Detribusdr-i    ■^'^ticulus  1.  De   priraa   definitione    animoe,    quee   est   Avi- 

.1       cennaB.  H 

fimtlOni-   ]  e,      n  jjr>-.-  ,,..   • 

'                    /  —        2.  De  secunda  definitione  animap   secundum  Phi- 

bus     hilo-  ^  losophos,  qua3  est  Aristotelis.                                                           13 

sophoi-umi  _        3    De  tertia  definitione  animae  quam   idera  ponit 

deeoquid\  Aristoteles.                                                                                  18 
$it  anima.  \ 


48a  INDEX  TI{Ai;iATUUM,  EIG. 

Ql^^STIO  LXX.  (JuhI  aiiiint  iii  sc  sil  ol  poi-  se  ?  19 


Membrum     1.  Utium  anima  el  maxime  lioniinis  sit  siniplex,  vel  composila  ?  20 

II.  Utrum  anima  sit  sua  potentia,  vel  non  ?  21 

111.  Qualis  sit  isla  divisio  anima:'  in  vegelabilem,sensiiiilem,  et  ra- 
tionalem"?  et,  Utrum  sit  in  iiomiiie  una  substanlia  anima;  in 
liis  tribus  potentiis?  23 


QL.ESTIO  I.XXl.  Oii<»l  vi  4|iiilnis  iikmMs  aiiliiia  <llciliii'  iiiia^o  et  siiiii- 

liluclo  l>oi,  sive  ad  iiiiagiiK^iii  el  sliiiilitiuliiieiii?  27 


QUiflSTIO  LXXII.  Liide  creata  sit  anlnia  ratione  eausfe  materialls?         33 


Membrum  I.  Utrum  anima  liominis  serundum  essentiam  et  substantiam  sit 
divina  subslantia,  sicut  Pater  et  Fllius  et  Spiritus  sanctus 
qui  ex  Deo  procedunt  ?  33 

II.  Utrum  anima  sit  ex  aliqua  materia  corpoiali  vel  spirituali?  3o 

III.  Utrum  animao  sint  ex  traduce,   una  ex   alia,   sicut  corpus  ex 

corpore  ?  38 

Membrim  IV.  /  Articllus  1.  Utrum    secundum    ordinem    naturae    conveniat 

T-.                .  I  animas  creari  ante  corpora?                                                            40 

l  —        2  De  sententia  Pythagora?,   a  quo  denvata  est  Ma- 

1  nichffia  hajresis  :  Anima  facta  arite  corpus,  transit  de  coiyore 

ce7idantal^  m  covp»,s.                                                                                            42 

C0}7i/ja  )'i-   I  —        3    Ltrum  anima?  ante  corpora  fuerint  in  compari- 

bus  stellis  I  hus  stellis,et  descendentes  ab  illis  incorporentur, et  ilerum 

171   corpo-  f  post  separationema  corporibus  redeant  adcompares  stellas, 

ra  ?              \  sicut  dixit  Socrates?                                                                             45 


QU^STIO  LXXIII.  I)e  eaiisa  elliciente  aniime.  52 


Membrum     L  Utrum  solus  Deus  sit  cuusa  efficiens  animai?  o2 

II.  Utrum  anima  ex  hoc  quod  solus  Deus  causa  ejus  efficiens  est, 

sit  incorruptibilis  post  absolutionem  a  corpore  ?  o4 


QUi^STlO  LXXIV.  De  eansa  formali  et  linali  aniniie.  56 


IN  II  P.  SUMM^  THEOLOGItE.  487 


TRAGTATUS  XIII. 


DE  FORMATIONE  HOMINIS  JUNCTA  ANIMA. 


OU/ESTIO  LXXV.  L'ti'iiiii  ab  alio  qiiaiii  a  Deo  poUiit  1'oriiiai'i  eorpus 

priiui  lioiiiiiiis  ?  58 


QU.^STIO  LXXVT.  De  uatura  et  coiiiple.xioue  foriiiati  eorporis.  .    63 


QUvESTIO  LXXMI.  De  uuioue  corporis  cuiu  auiiua.  68 

Membrum     I.  Utrum  anima  rationalis  unibilis  sit  corpori?  68 

II.  Utrum  anima  sit  unibilis  corpori  per  medium  vel  sine  medio  ? 

et,  Utrum  uno  medio  vel  pluribus?  71 

III.  Utrum  una  sola  anima  intelleclualis  sit  in  omuibus  corporibus 

vel  mutae,  ita  quod  singul»  in  singulis  corporibus  ?  7o 

IV.  Quomodo  anima  sit  in  corpore  ?  Utrum  tola  in  toto,  et  in  qua- 

liter  parte  tota,  vel  non?  100 

V.  Utrum  anima  separabilis  sit  a  corpore,   vel  non,  ita  quod  per 

se  maneat  separata,  et  agat  secundum  intellectum  ?  103 


QU.^STIO  LXXVIII.  Ltruiu  corpiis  Xdve  iuerit  auiiuale,  et  qua  aui- 

lualitate  ?  1 06 


QU^ESTIO  LXXIX.  De  Iiabitatioue  paradisi  qua*  corpori  Adse  couipe- 

tebat.  liO 


QUi^ilSTIO  LXXX.  De  foriuatioue  corporis  llevie.  114 


Membru.m     I.  Utrum  conveniebat   mulierem  immediate   fieri  a  Deo,  vel  ab 

Ant;elis?  114 

II.  Utrum  conveniebat  propagationem  fieri  cx  viro  et  muliere,  vel 

ex  uno  tantiim?  116 

III.  Utrum  conveniebat  mulierom   ex  costa  et  latero  fieri,  vel  ex 

alio  niembro  ?  117 


488  LNDEX  TRACTATUUM,  ETC. 

QU.tlSTIO  I.XXXI.  rtriiin  roriiialio  llevu^  fiierit  miracii1o!sa,  vei  iia- 

tiiralis?  121 


QU^ESTIO  LXXXII.  i>e   eoniparalione   eorporis    niiilieri^   ad  eorpiis 

viri.  123 

Mkmbrlm  I.  Do  forlitudiiie  corporis  mulieris  quanlum  ad  sexum,utium  sci- 
licet  seque  fuerit  forte  sicut  corpus  viri  in  viribus  et  sensi- 
bus,  tam  ad  cognitionem  quam  ad  motum  pertinentibus?  123 

II.  Utrum   corpus   mulieris   ejusdeni    vel  luqualis    fuerit  dignilalis 

cum  corpore  viri  ?  12.i 


TRAGTATUS  XIV. 


DE  FHIMI   noMI.MS  STATU  ANTE  UEUCATUM,   QUALIS  FUERIT? 


QU.IilSTlO  LXXXIII.  Ilriini  eorpiis  AiUv  riierit  pa^siblle,  vel  lmpa»4si- 

l)ile,  et  qiia  passibllitate?  127 

QUifiSTIO  LXXXIV.  Ltruni  lleva  in  primo  statu  eonceplsset  et  pepe- 
riss«'t  in<*orriipta  et  \irj;o  permansissef  ?  et, 
1  triiin  «Mim  ^ravitate  riiisset  j^ravlda,  vel  sine 
grsivitatr»  ?  et,  I  triiiii  ciim  dolore  puerpera, 
vel  siiie  dolore?  131 

QU/ESTIO  LXXXV.  Qiiales  si  non  peceasset  Iioiiio  filios  genulsset  se- 

ciinfliim  corpiis  et  animam?  i3i 

QUvESTIO  LXXXVI.  l)e  tentatione  priinl  hominis.  139 

Mkmbrlm  I.  Qualis  fucril  lenlalio  in  numero  el  ordine  tentalionis  ?  et,  De 
dispositione  ejusdem,  ulrum  fuerit  ab  exteriu5  ab  lioste,  vel 
etiam  interius  ab  aliqua  corruplione  mentio  ?  139 

H.  Quare  per  serpenlem  jtotiu'^  quam  peraliud  animal   facta  est 

tentatio?  ^^^ 


IN  JI  P.  SUMM.E  THEOLOGI^.  489 

III.  Quare  diabolus  primo  incepit   tentationem  a  muliere,  et  non  a 

viro  ?  143 

IV.  Utrum  mulier  liabuerit  aliquid  allicieus  seusibile,  aut  non  ?  143 


QUyESTIO  LXXXVII.  De  origiiie  peecati  primoruin  parentiini.  147 

Membrlm     I.  Quare   permiserit  Deus  hominem   tentari,  cum  sciret  eum  ca- 

surum,  et  ex  tentatione  multa  mala  proventura?  148 

II.  Qua3  fuerit  origo  peccati,  utrum  scilicet  superbia?  150 

III.  Utrum   peccatum  primorum   parentum  fuerit   maximum  ?  et, 

Quis  eorum  plus  peccaverit  ?  et,  An  potuerint  peccare  venia- 
liter?  et,  Qui  sint  gradus  peccali  ?  152 

IV.  Utrum   Adam   et  Heva   in   primo  statu  fuerint  deceptibiles,  an 

non?  loo 

V.  Utrum  peccatum  primarum  parentum  fuerit  remediabile,  cum 

peccatum  Angelorura  fuerit  irreraediahile  ?  157 


QUiESTIO  LXXXVIII.  An  omiiis  iguorantia  exeusel  a  toto  et  a  tanto  ? 
et,  An  in  seipsa  sit  peecatiim  ?  et,  Si  qufedam 
excusat,  qua^clam  vero  non,  qiise  sint  illae  ?  159 

QUiESTIO  LXXXIX.  De  Iripliei  coj^nitione  priini  hominis,  scilicet  re- 

riim,  Creatoris,  et  suipsiiis.  162 

Membrum     I.  Quomodo  et  qualiter  primus  homo  habuerit  cognitionem  re- 

rum  propter  se  factarum  ?  163 

II.  Quomodo  et  qualiter  primus   homo   habuerit  notitiam   Creato- 

ris?  165 

III.  Quomodo  et   qualilci    primus    homo    hahuerit  notitiam   suiip- 

sius  ?  169 


QU^STIO  XC.  In  qiia  g:ratia  creatus  i*uerit  primiis  liomo  ?  et,  De  po- 

tentia  eijusthMii  ante  casiiui.  172 

Membrum     1.  Utrum  homo  creatus   creatus   fuerit  in  gratia  gratum  faciente, 

an  non  ?  172 

II.  Utrum  Adam  ex  accepto  slare  potuit?  175 

III.  Utrum  Adam  ex  accepto  proficere  potuit  ad  meritum  ?  177 

IV.  Utrum  Adam  ex  accepto   habuerit   universitatem   virtutum   et 

donorum  Spiritus  sancti  ?  179 

V.  Utrum   Adam  habuerit  consummatas  virtutes  secundum  ulti- 

mam  perfectionem  uniuscujusque  virtutis  ?  180 


QUiESTIO  XCI.  De   adjiilorlo  homini  in   creatione    dato   qiio    stare 

poterat,  quod  esl  liberiim  arbitriiim.  183 

Membrum     1.  Quid  sit  re  sive  genere  liberum  arbitrium,  hoc  est,  utrum   sit 

potentia,  vel  habitus,  vel  passio  ?  183 


490 


INDEX  TRACTATUUAl,  ETC. 

II.  Utrum  liberum  arbitrium  sit  potentia  una,  vel  plures  ? 
III.  Utrum   liberum   arbitrium   sit   potenlia  separata  a  ralione  et 
voluntate,  vel  conjuncta  istis? 


Membrcm  IV.  / 

Quid  sit  U- 
hevum  ar- 
hi  trium 
secundum 
definitio- 
nem  el  ra- 
tionem  ? 


ARTicfLus  1.  De  singulis  definitionibus  liberi  arbitrii  in  spe- 
ciali. 

—  2.  De  definitionibus  liberi  arbitrii  in  communi, 
penes  quid  accipiantur,  in  quo  conveniant,  et  in  quo  difTe- 
rant  ? 


185 
187 

189 
191 


TRAGTATUS  XV. 


DE  POTENTTIS  ANIM.E,   QUIBUS  PERFICITUR  ANIMA  IN  NATURALIBUS 


QUvESTlO  XCll.  De  sensualftnte. 


{93 


Membrlm     I.'Quid  sit  sensualitas?  193 
II.  Utrum  sensualitas  sit  una  simplex  potentia,    vel  in  se   babeat 

plures,  scilicet  concupiscibilem  et  irascibilem  ?  194 

^\i  III.  Ulrum  sensualilas  babeat  aliquid  ralionis  ?  19o 

IV.  Utrum  in  sensualilato  sit  peccatum,  vel  non  ?  197 


OU.-ESTIO  XCIII.  De  ratlone  et  ejus  partibus. 


199 


Membrum     I.  Quid  sil  ratio  ? 

II.  In  quo  differat  ratio  ab  intelleclu  agente,  possibili,   adepto,  et 
speculalivo  ? 

III.  Quid  sit  superior  portio  ralionis? 

IV.  Quid  sit  inferior  porlio  ralionis? 

V.  Qualiter  conjugium   spiriluale   sit  inter  superiorem  et  inferio- 

rem  portionem  ralionis? 
VI.  Qualiter  in  utraque   portione,   superiore  scilicet  et  inferiore, 

peccatum    consummelur   ad    similitudinem    primi    peccati 

primorum  parentum  ? 


200 

201 
203 
204 

205 


207 


QUi1i:ST10  XCIV.  De  Ilbero  arbitrlo. 


209 


Membrum     I.  Quoium  sit  liberum  arbitrium  ?  210 

II.  Utrum  in  Deo  sit  liberum  arbitrium?  211 

III.  Utrum  in  bealis  et  confirmatis  in  beatitudine,  scilicet  Angelis 

et  scnctis,  sit  liberum  arbilrium  ?  213 


IN  11  P.  SLMM.E  THEOLOGItE.  491 

QUyESTlO  XCV.  De  qimdriipliei  statu  lilieri  arbitrii.  215 

QUiESTIO  XGVI.  De  trlplici  divisione  libertatijs  arbitrii  secunduiu 
Magistrum,  scilicet  a*  necessitate,  a  peccato,  et  a 

niiserla.  217 

QU.f:STIO  XCVII.  Respeetu  quoruni  sit  liberuni  arbitrium  ?  220 


Mkmbrum     I.  Ulrum  iiberuni   arbitrium   sit  respectu  praesentium,  praeterito- 

rum,  et  futurorHin,  vel  futurorum  lantum  ?  220 

II.  De  actibus  liberi  arbitrii.  221 


TRAGTATUS  XVI. 


DE  GRATIA  QUA   PERFICITUR  ANIMA  L\  GRATUITIS,   DE    VOLUxNTATE, 

ET  YIRTUTE. 


QUitlSTIO  XCVIII.  Degratia.  223 

Membrum     I.  Ansitgratia?  223 

II.  Quid  sit  gratia  re,  utrum  scilicet  substantia,  vel  accidens  ?  226 

III.  Quid  sit  gratia  definitione  ?  228 

IV.  Cui  insit  gratia  primo  et  per  se,   utrum   scilicet   potentiae,  vel 

substantiae  animpe  ?  230 

QUiESTlO  XCIX.  De  volunlate  el  aunexis.  231 


Membrum     I.  Quid  sit  voluntas,  et  de  divisione  ipsius  ?  232 

Membrum   II.  (  Articulus  1.  Quid  sit  synderesis?  234 

]  —        2.  Utrum  contingat  synderesin  aliquando  peccare  ?  237 

De   synde-  {  _        -j  ytrum  contingat    synderesim   in  toto  exstingui, 

resi.             [  vel  non  ?                                      '  23« 

Membrum    III.  / 

/ 

De  conscien- 

tia,utrum 

sit  jpotoi-  1   AnTicuLUs  I.  Utrum  synderesis  sit  potentia,  vel  habitus  ?  240 

tiavelha-  ^  —        ^.  Utium  conscientia  sit  idem  quod  synderesis  ?  243 

hitus?  Et 

si  est  ha- 

bilus,qua- 

lis  sit  ille'^. 


492  INDEX  TRACTATUUM,  ETC. 

QU.^STIO  C.  Qtinliler  se  grattn  hnbeat  n<l  voluntntem  et  nd  ratio- 

neni?  2l4 

Membrim     I.  rtrum  in  aliquo  voluntas  praecedat  gratiam  ?                      ,  245 
II.  rtrum  voluntas  etratio  sine  gratia  possint  non  peccare  dam- 

nabiliter,  vel  necesse  sit  damnabiliter  peccare?  246 

III.  Utrum  post  habitam   gratiam  necesse  sit  venialiter  peccare, 

vel  non?  248 

IV.  Quae  sit  gratia  illa  quae  voluntatem  retinet  a  peccato?  250 

QU^STIO  CI.  De  eratia  operante  et  cooperante.  252 

Membhcm     I.  Utrum    eadem  sit  gratia  operans  et  cooperans,   sive   praeve- 

niens  et  subsequens,  vel  diversae  ?  233 

II.  Quomodo  gratia  possit  augeri  vel  minui  ?  254 
III.  Qualiter  gratia  differat  a  virtute?  234 

QU.«STIO  CIT.  De  gratintrin  quferuntur.  256 

Membrdm     I.  Qualiter  gratia  augeatur  ?  236 

II.  De  divisione  bonorum  in  magna,  minima,  et  media.  238 

III.  Utrura  virtute  possit  aliquis  male  uti  ?  239 

QUitiSTIO  CIII.  De  virtute.  260 

Mbmbrdii     I.  Quid  sit  virtus  in  genere  ?  260 

II.  Quomodo  genus  virtutis  deducatur  ad  «pecies  per  divisionem  ?  263 

QUi^STIO  CIV.  De  Justitin.  264 

Membrcm     I    Qua>  sit  illa  justitia  generalis  quee   tam  magna  est  animi  vir- 

tus  ?  et,  In  quo  differat  a  justitia  speciali  ?  264 

II.  Utrum  justilicatio   impii  sit  majus  quam  creare   coelum  et  ter- 

ram  ?  et,  Utrum  sit  in  tempore  vel  in  instanti  ?  266 

III.  Qualiter  fides  quae  per  dilectionem  operatur,  perficit  justifica- 

tionem  ?  268 

QUiESTIO  CV.  De  tribus  hjeresibus  inimicis  grnUsp,  scilicet  Pelngii, 

Jovininni,  et  Mnnichsei.  270 

Mbmbrum     I.  De  haeresi  Pelagii.  2^0 

II.  De  testimoniis;_Pelagii  quibus  errorem  suum  confirniavit.  273 

III.  De  tribus  haeresibus  in  speciali    quse  contradicunt  gratiae,  sci- 

licet  Manicha^i,  Joviniani,  et  Pelagii,  et  praecipue  Joviniani.  274 


IN  II  P.  SUMM/E  IHEOLOGIiE. 


493 


TRAGTATUS  XVJI. 


DE  PEGCATO  ORIGINALI,  ET  QUIBUSDAM  CIRGUMSTANTIBUS  iPSUM. 


QUiESTIO  CVl.  De  MtHtii  houiinfs  ante  et  post  peecatuni. 


277 


Mkubkuu     I.  Utrura  priraus  homo  ante  peccatum  indiguerit  gratia  operante 
et  cooperaute  ? 
II.  Ulrum  Adam  ante  peccatum  habuerit  virtutes,  vel  non  ? 

III.  De  ejectione  hominis  de  paradiso. 

IV.  De  flarameo  gladio  ante  paradisum  posito. 

V.  Utrum  ante  peccatum  primi  parentes  comederint  de  ligno  vita^, 

vel  non  ?  Et  si  comederunt,  quare  non  sunt  facti  immortales  ? 

VI.  Quomodo  iatelligatur  illud,  Nunc  ergo  ne  forte  miltat  manum 

suam,  et  swnat  de  ligno  vitae,  et  comedat,   et  vivat  in  xter- 

num  ? 


277 
278 
278 
279 

280 


282 


QU^STIO  CVII.  De  peecato  oi-lgiuali. 


282 


Meubrum  I. 
II. 
III. 


Utrura  peccatum  originale  sit? 

Quid  sit  peccalum  originale  ? 

Quid  sitpeccatum  originale  defmitione? 

,  Articulls  1.  Utrum     originale    peccatum     transfundatur     a 
proximis  parentibus,  vel  ab  ipso  Adam  solum  ? 


Membrum  IV^ 

De  causa 
originalis 
peccati,  et 
traducti- 
one  ipsius 
in  poste- 
ros. 


ARTiCULUS  2. 

De  causa  ori- 
ginalis  pec- 
cali. 


\ 


Articulus  3. 

De  modo  tra- 
ductionis 
originalis 
peccati. 


Particula  i.  Utrum  solus  Adam  sit  causa  ori- 
ginalis  peccati,  vel  etiara  Heva  sola  ? 

—  2.  Quid  in  peccato  Adse  fuerit  causa 
peccati  originalis,  utrum  scilicet  superbia, 
vel  avaritia,  vel  gula,  vel  quid  ? 

—  3.  Si  sola  Heva  peccasset  et  non 
Adam,  quid  transfunderetur  in  parvulos, 
utrum  originale  peccatum,  vel  quid  ? 


/  Particula  i.  Utrum  peccatum  originale  con- 
trahalur  ab  anima  tantum  vel  a  carne  tan- 
tum,  vel  ab  utroque  ? 

—  2.  Utrum  peccatura  originale  sit 
tantum  iii  parvulis,  vel  ctiara  fuerit  in  pri- 
mis  partntibus  ? 

—  3.  Quomodo  per  baplismura  pecca- 
tura  originale  transit  reatu,  et  manet  actu  ? 


282 
286 
289 

292 

293 

294 

296 

297 

299 
301 


491  INDEX  TRACTATUUiM,  ETG. 

QU.ESTIO  CVJIl.  De  eoiicupisceiilia  ef  roinile.  303 

Membrum      I.  Quid  sit  concupisconlia  sive  fomes  ?  M)'.i 

II.  In    quo   sit   lomes,    uliuni  in    corpore,    vel   in    aninia,   vel  in 

utroque  ?  30;» 

III.  A  quo  sit  fomes  sicut  a  causa  ?  30o 

QU..ESTIO  CIX.  Llriiiii   acliis  coiieiibilus  iii  iualriiiioiiio  sil  pecea- 

luni  ?  308 


QUitSTJO  CX.  I)e  verilale  liiiinanie  iialurje  qiia»  propagala  est  ab 

Adani.  310 

Membrum  I.  Utrum  tota  veritas  liumanie  natur.ne  qua;  propagata  est  in  om- 
nes  homines,  fuit  in  Adam  secundum  corpulentam  subslan- 
tiam  ?  310 

II.  De  modo  propauationis  ex  uno  in  omnes.  313 

III.  Utrum  aliquid  de  cibo  transeal  in  veritatem  humanae  naluroe  ?      316 


QUi^STJO  CXJ.  De  fomile.  319 

.Membblm     I.  Utrum  continiiat  fomitem  exstingui  ?  319 
II.  Quid  sit  fomilem  exstingui.  utrum  scilicet  exsfinguatur  ut  om- 

nino  toliatur,  vel  quod  aliquo  modo  remaneat  debilitatus?  321 
III.  In  quibus  sanctis  exstinclus  sit  fomes,  utrum   in  aliis  quam  in 

heata  Viraine  ?  323 


QU.-ESTJO  CXIJ.  I  Iriiiii  orij;'iiiale  peccaliini  sil  iinuiii  vel  plura?  325 

QU.^ESTJO  C.XIJI.  Qua?  sil  ptt'iia  propria  origiiialis  peccali?  32G 


TRACTATUS    XVIIl. 


DE     PECCATO     ACTUALI 


QUiESTJO  CXIV.  Ue  peccalo  actuali,  el  priino  de  veniali.  330 

.Membrlm  I  et  II.  Quae  sit  origo  prirai  peccati,   scilicet  utrum  res  bona  vel 

res  mala  ?  et,  In  qua  re  sit  peccatum  ?  330 


Membrum  III 


IN  II  P.  SUMALE  THEOLOGLE.  495 

III.  Quid  sit  peccatum  ?  333 

Articulus  1,  Utrum  veniale  peccalum  sit  macula  inaninia? 
et,  Si  macula  est,  in  quo  difTert  a  macula  mortalis  pec- 
cati,  et  in  quo  conveniat  ?  337 

—  2.  Utrum    peccatum    veniale    sit    malum    volunta- 
riuin?  et,  Quare  dicatur  veniale?  339 

De     dirisio-  I  —        3-  Quid  sit  peccatum  veniale?  et,  In  quo  dilTerat  a 

nibiispec-]       mortali  ?  341 

catorum.     i  —        *■  ^^^*  ^^*^  radix  peccali  veniaiis,  et  in  quo  sit  sicut 

in  sulijecto?  et,  IJtrum  in  liac  vila  aliquis  esse   possit  sine 
eo  ?  ot,  Utrum  veniale  possit  tieri  mortale,  vel  non  ?  3i2 

—  ;i.  Utrum    omne    peccatuin    veniale   venia  dignum 
sit,  vel  aliquod  aeternaliter  puniatur  in  peccante  ?  244 

Membrum    V.  De  difTerentiis  peccatorum.  345 


QUiESTlO  CXV.  De  septeni  vitiis  eapitalibus,  qiitie  iiiortalia  clieiiiitiir 

iii  eoiiiiiiuni.  3i5 


Membri  M     I.  Quid  sit  mortale  peccatum  ?  343 

II.  Quoe  sit  differentia  inter  mortale  et  criminale  ?  346 

III.  Qua;  sit  difTerentia  inter  criminale  et  radicale?  347 


QU/ESTIO  CXVU  De  difTerentiis  eapitaliiini  peecatorum  a     invieem 

in  speeiali,  et  primo  de  siiperbia.  347 


Membrum  I.  Quid  sit  superbia?  An  sit  peccatum  ?  Quid  sit  motiuum  in  su- 
perbia?  et,  An  sit  peccatum  separaluni  ab  aliis,  vel  difTusuin 
in  cmnibus  aliis  ?  348 

/  Articulus  1.  Utrum  inanis  gloria  sit  peccatum  ?  3.')0 

I  —  .      2.  Utrum  inanis  gloria  sit  semper  peccatuin   mor- 

Membrum  II.  \  tale,  velaliquando  veniale?  3i»l 

I  —3.  Quid  sit  proprium  motivum  inanis  gloria;?  3o2 

De    filiabris  J  _        4,  i^  quo  differat  inanis  gloria  a  superbia?  3o4 

superbix  >  _       ^^  Utrum  inanis  gloria  sit  generale  peccatum  mix- 

et    specie-   i  tAim  omnibus  peccatis  sicut  superbia,  vel  non  ?  354 

biis  ejn^i.     j  —        6.  De  speciebus  inanis  glori»,  et  de  opposito  ejns.  356 

f  —        7.  De  reliquis  flliabus  superbift-,  quoe  sunt  proesum- 

l  ptio,  arrogantia,  et  jactantia.  357 


QUiESTIO  CXVll.  De  invidia. 


358 


359 


Membrum    I.  I  Artigulus  i.  Quidsitiuvidia? 

V  —        2.  Utrum  invidia  sit  sempermortale  pecoalum,  vel 

De     invidia  aliquando  veniale  ?                                                                          360 

secundum  j  __       3.  Quomodo  invidia  sit  peccatum  ?  et,  Quomodo  ex 

se.                \  ipsa  oriuntur  fdia)  ?                                                                           362 


496 


LNDEX  TRAGTATUUM,  ETC. 


Membrcm  II. 

De     filiahus 
invidix. 


Articulus  1.  Quid  sit  detractio?  353 

—  2.  Utrura  detractio  semper  sit  mortale   peccatum, 

vel  aliquando  venialc  ?  3G4 

—  3.  In  quo  differat  detractio  a  susurratione  ?  365 

—  4.  rtrum  detractor  teneatur  ad  restitulionem  fama? 

ejus  cui  detrahit?  360 

—  .1.  Quid  sit  oemulatio,et  in  quo  diflerat  ab  invidia? 
Et  si  sit  mater  omnium  maloruni.  sicut  videntur  Sancli  di- 

cere  ?  367 


QUitSTJO  CXVIJI.  De  ttceclia. 


369 


Membrum      .  I    j^HTicuLUS  1.  Quid  sit  acedia  secundum  definitionem  et  rem  ?      .169 
De      acedia  }  —       2.  Utrum  acedia  sit  semper  mortale  peccatum,  vel 

sectmdHm)       aliquando  veniale  ?  et,  Quomodo   dicatur  peccatum  capi* 

tale?  370 


Membrum    II.  De  filiabus  acediae,  quot  et  quoe  sint? 


372 


QUif:STJO  CXIX.  I)e  tra. 


374 


MbMBRcM     I. 

De    ira    se- 

cun  d  um 

se. 
Membrtm    II.  De  (iliabus  ira? 


Articulus  I.  Quid  sit  ira  ?  374 

—  2.  Quantum  peccatum  sit  ira?  et,  Si  semper  sit 
peccatum,  vel  aliquando  meritorium?  et,  An  omnis  ira  per 
vitium  sit  mortale  ?  376 

377 


QUiflSTIO  CXX.  De  avaritia. 


378 


Membkum    I. 

De    ava7'itia 
in  se. 


V 


Articulus  1.  Quid  sit  avaritia  ? 

—  2.  Utrum  avaritia  sit  semper  peccilum?  et,  Cum 
hoc  qiiantum  peccatum,  utrum  semper  sit  mortale,  vel 
aliquando  veniale  ? 

—  3.  De  viliis  avaritiae  adjunclis,  et  utrum  sit  pecca- 
tura  maximum  ? 


Membrum    II.  De  filiabus  avaritioe. 


378 

380 

381 
384 


QU^STIO  CXXI.  De  giila. 


386 


Articulus  i.  Quid  sitgula?  •'^86 

—  2-  Utrum  guhi  sit  peccatum  ?  et,  Quantum  pecca- 
tum  sit  ?  387 

—  3.  l.'trum    peccatum   sit   in    abstinentia    sicut   in 
De  gula  se-  j      gula  ?  389 

Particula   \.  Quid  sit  ebrietas  ?  390 

—  2.  Utrum  ebrietas  semper  sit  pec- 
catum  mortale  ?  391 

—  3.  De  prudentia  carnis  et  spirilus.  392 

Membrum    II.  De  filiabus  gula^.  39J 


Mbmbrum    I. 


cundum 

se.  I  Articulus  4. 

De  ebrietate. 


IN  11  P.  SUMMvE  THEOLOGLE.  497 


QL\EST10  CXXIl.  De  luxuria. 


De    luxuria 
in  se. 


Summa  septem  vitiorum  capitalium  secundum  Gregorium. 


l 


394 


ARTir.ULUs  1.  Quid  sit  luxuria?  394 

—  2.  Utruni  omnis  coitus  soluti  cum  solula  sit  pecca- 
tum,  el  quantum  peccatum  sit?  393 

Membrum  II.  ^  _        3_  Qg  pollutione  nocturna,  utrum  scilicef  uenerali- 

ter  sit  peccatum,  vel  non  ?  397 

—  4.  De  lactibus  immundis,  osculis,  et  amplexibus,  si 
sint  peccata?  et,  De  differentia  eorum  quae  sunt  fornicatio, 
adulterium,   sluprum,   meretricium   sive  scortum,   sacrile- 

\        gium,  incestus,  et  sodomia.  390 

Membrum   II.  De  filiabus  luxuriae.  ^"^ 


402 


TRACTATUS  XIX. 

DE  PECCATIS  QU.E  A  PRIVATIONE  ACTUS  DENOMLNANTUR. 

QL.ESTIO  CXXIII.  I)e  omissione,  ues;ligenlia,  et  ig;noi'antia.  406 

Membrum     I.  Quid  sit  omissio  sive  deiictura  ?  406 

II.  Quid  sit  negligentia?   et,  Utrum   sit  indifTerens   peccatum,    vel 

veuiale,  vel  mortale  ?  407 

III.  Quid  sit  ignorantia  ?  409 

QU.-ESTIO  CXXIV.  Quomodo  coalescit  niaUim  in  istis  quve  a  privatic- 
ne  actns  denominantur,  sicut  ignorantia,  ne- 
giigentia,  et  omissio.  409 


TRAGTATUS  XX. 


DE  PECGATIS  QU.E  IN  VERBIS  CONSISTUNT. 


QU.ESTIO  CXXV.  Demendacio.  411 

XX  XI II  ^^2 


498  INDEX  TUACTATLUM,  ETC. 

Membrum     I.  Qiiid  sit  mendaciura  ?  412 

II.  Ulrum  omne  mendacium  generalitei-  sit  peccatum  "?  412 

III.  De  dillerentia  mendaciorum.el  de  quantitate  peccati  secundum 

quamlibet  differentiam.  4i:{ 

IV.  Utrum  perfecto  liceat  in  aliquo  casu   nienliri,   vel  semper  sit 

sibi  mortale  peccatum  ?  415 


QU.IilSTlO  r.XXVI.  I  friiiii  miiHiloqiiiiiiii  sH  |)«-ecaliiiii  ?  el,  Ufriiiii  ta- 

eei*e  de  neo  aiitiiiis  po8sif  siiie  peecafo?  417 

OUit:ST10  GXXVJI.  De  coiifenfioue.  417 

Membrlm     I.  Quid  sit  contentio  ?  419 
II.  Quantum  peccatum  sit  contentio,  utrum  semper  sit  peccatum, 

vel  aliquando  bonum  sive  indifferens  ?  420 

III.  Utrum  in  sacra  Scriptura  liceat  disputare  c mtentiose?  421 

QU.ESTIO  CXXVIII.  De  iiialeclicto.  422 

Mrmbrum     I.  Quid  sit  maledictum  ?  et,  Quid  maledicere  ?  et,  Quantum  pec- 

catum  sit  ?  422 
II.  Utrum  maledictum   possit  interminari  in  creaturam   rationa- 

lem  et  similiter  iiralionalem  ?  424 


TRACrATUS  XXI. 


DE  DLOBIS  PECCATIS  QU/E  MAXLME  IN  ACTIOiNE  VOLiJ^TAnS 
CONSISTLNT,    SCILICET  DE  .ILDICIO    SLSPICIOMS,    ET   PERSOXARLAi 

ACCEPTIONE. 


QU.ESTIO  CXXIX.  De  iiulicio  siis|)i(>ioiiis.  426 

MEMBurM     I.  Quid  sit  judicium  suspicionis  ?  42f) 

II.  Ulrum  judiciura  suspiciosum  sempei'  sit  peccatum  morlale,  vel 
aliquando  veniale?  et,  E.x  qua  suspicione  liat  judicium  le- 
ctum,  etex  quajudicium  non  rectum  ?  427 

III.  Utrum  solius  Dei  sit  judicare  de  occultis  hominum,  vel  etiam 
hominis?  et,  Si  homo  possil  judicare  de  occultis  proprii 
cordis  ?  428 


IN  II  P.   SUMMiE  THEOLOGLE.  499 

QU.ESTIO  CXXX.  De  persoiiarimi  accepHoiie.  430 

iMEMBRUM     I.  Quid  sit  personaruni  acceptio  ?  '30 
II.  Quot  modis  tlat  personarum  acceptio  "?   et,  Utrum  quolibet  nio- 

dorum  sit  semper  peccalum  mortale,  vel  aliquando  veniale?  VM 
IH.  Quare  specialiter  dicatur  in  sacra  Scriptura,   quod  personarum 

acceplio  non  est  apud  Denm  ?  i-3:i 


TRAGTATUS  XXII. 


DE  RADICIBUS  PECCATORUM. 


QU.ESTIO  CXXXl.  Qiiomodo  peccalum  sil  poeiia  peccali?  43") 

Membrum     I.  Utrura    omne   peccatum   essentialiter  sit  poena   cum  lioc  quod 

est  peccatum  ?  4:^1; 
II.  Utrum  esse  poenam,   essentialiter   conjunctum   sif  ei  quod  esl 

esse  peccatum  ?  437 

III.  Utrum  unum  peccalum  sit  prana  alterius  peccati  ?  438 


QU^ESTIO  CXXXII.  Quomodo  omiie  peccaUmi  sil  ex  limore  male  liu- 

miliaute,  vel  ex  amore  iuflauimaule  ?  439 


1'     Articulus  i.  Utrum  ista  divisio  generalis  sit  qua  dicitur,quod 

orane   peccatum  orilur  vel  ex  timore,  vel  ex  amore  ?  4.30 

—        2.  Quid  sit  timor?  4V0 

Membbum     I. 

De      timove)   '  ^^'^^^^'^  ''*    /  P.articula   1.  Au    liraor   -il    iH'ccafum  ?     el, 

hicmilla»-]    '^'^''«'"    timorX  Utrum   semper  sit   morfale,   vcl  aliiiuan 

1       s/<     pecea-  J  veniale,  et  aliquando  morlale?                             iil 

tum  ex  quo  j  —        2.  De  diflerenfia  fimoris  ('). 

oritiir  pec- '  —        ^-  Quando  timor  excusef,et  qnan^ 

catum?  i'o»  excuset? 

Membrum   II.  De  amore  male  inflammante.  il-6 


(1)  Post  lianc  I  articulani  pst  qupestio  incidpns  :   ^uid  oporteat  liiuerc  in  periciilis  el  nrdnis, 
et  quid  non  1  .'i  i  4 


300  INDEX  TRACTATUUM,  ETC. 

QU.^STIO  CXXXIII.  Qiioiiiodo  oiiine  peccatuiii  sit  vel  e.v  coneiipi- 
scentia  cai* nis,vel  e.\  conciipiscentia  ociiloriiiii, 
vel  e.v  superbia   vilai,  sicut  dicitiir,  1  Joan.  II, 

16?  447 

Membrum     I.  Utrum  ista  divisio  sit  sufficiens  ?  447 

II.  De  singulis  membris  islius  divisionis  in  speciali.  449 

QU.ESTIO  CXXXIV.  De  peccato  et  actibus  ejiis  in  coniniuni.  450 

Membrum     I.  Utrum  peccatum  in  quantum  peccatum  sit  a  Deo  ?  450 

II.  Utrum  peccatuni  in  quanlurn  peccatum  sit  res  aliqua,   vel  na- 

lura,  vel  substantia?  4y2 

QU.tSTIO  CXXXV.  An  ex  fine  cognoscatur  voliintas  utriiin  recta  sit 

vel  prava  ?  453 

QU.ESTIO  CXXXVl.  Qiiare    sola    voliintas    dicatur  peccare,  et  non 

caiterje  potenlite  ?  456 

QUi£STIO  CXXXVII.  An  ex  fine  oinnes  aefiis  pensari  debeant  utruni 

boni  vel  niali  dicantiir  ?  458 


Membrum     I.  Utrum  bona  et  mala  actio  dilTerant  specie,  vel  numero  solo  ?  4a9 

IL  Utrum  opera  Iiominis  ex  aflectu  vel  line  sint  bona  vel  mala? 

et,  Utrum  omn«s  actus  boui  vcl  mali  ex  intentione  ?  460 


QUi^ESTIO  CXXXVIII.  De  differentiis  acluiim  seciinduni  infentioneni 

bonain  vel  nialani.  4G1 

Membrum     I.  Utruni  aclio  mensuretur  inlentione,  (ide,  ct  charitate,  dirigen- 

tibus  aclionem  ?  462 

II.  Utrum  bonurn   et  malurn   sinl   iii  opere  ex  intentione,   vel  ex 

ipso  opere  ?  403 

111.  Utrum  intontio  quantitatem   operi   iraponat,   scilicet  quod  tau- 

tum  mcreatur  homo  quantum  intenderit,  vel  non  ?  464 


QU.IiSTiO  CXXXIX.  De  volunfafe  et  ejiis  actu.  466 

Membrum     1.  Utrum  voluntas  et  aclus  qui   causalur   a  voluntate  sint  unum 

peccatum  iu  eodem,  vel  duo?  466 

II.  Utrum  peccatum  quod  transivit  in  actura  et  perfectum  est,  se- 
cundum  aliquid,  scilicet  reaturn,  maneat  in  anima  usque 
post  perfectam  pcenitentiam  ?  el,  Quis  sit  ille  reatus,  et  in 
quo  fundatur  ?  467 

III.  De  modis  peccatorum,   et  incidenter  quod  non  sint  plura  pec- 

cala  capitalia  quara  septem.  468 


IN  11  P.  SLIM.M.E  THEOLOGl^.  .io 


TRAGTATUS  XXIII. 


DE  PECCATO  IN  SPIRITUM  SANCTUM, 


QU.ESTIO  CXL.  De  pecealo  iii  Spirifiini  sanetiiiii.  470 

Membrum     I.  Quid  sit  peccafum  in  Spirituni  sanctum  ?  470 

II.  Quae  sint  clifTerentia?  hujus  peccati  secundum  Auaustinum  ?  471 

Membri.m  III.  j  Articl-lus  1.  Quid    sit  blasphemia  ?  et,   Qua  species   ejus  et 

Quse     sunti  quot?  et,  Utrum  univoce  vel  fequivoce  an   per  prius  et  po- 

diifprp       1  sterius  preedicetur  de  ipsis  ?                                                              474 

.      ,     .       I  —        2.  Quantum  peccatum  sit  blasphemia,  utrum  sem- 

/       /  per  sit  mortale,  vel  aliquando  veniale  ?                                          47o 

peccacise-)  —        3    Quare  blasphemia  dicatur   peccatum   irremissi- 

cundumj  j^iig -7                                                                                              477 

Ambro-J  —        4    Quare  hoc  peccatum    dicitur   peccatum  ad  mor- 

sium  ?    •     l        tem  ?  478 


TRACTATUS  XXIV. 


1)  E     P  0  T  E  N  T  1  A     P  E  C  C  A  N  D  I 


QUiESTIO  CXLI.  Lncle  8it  pofeiifia  peeeandi  iii  iiobis?  480 

Membrum     I.  Utrum  potentia  peccandi  sit  poleutia,  vel  impotentia?  480 

II.  Ulrum  potentia  peccandi  sit  a  Doo,  vel  non  ?  481 
III.  Utrum  sit  una  potentia,  vel   piures   ordinata^  sub  una  ?  ef,  Si 
utrique  et  ecclesiasticaj  et  Sceculari  sit  resistendum,  maxinie 

si  contrarium  Deo  pra^cipiunt?  482 


INDEX 


RERUM     ET    VERBORUM     MEMORABILIUM 


QU/E   IN   SECUNDA    PARTE 


suMMiE  theologij:  continentur. 


(Toiii.  XXXII  <&•  XXXIII  c«1i(lonU  nosdte) 


ABBREVIATIONES 


a. 

Articulus. 

m. 

Membrum. 

par. 

Particula. 

Q 

Quaestio. 

q 

Quaestiuncula. 

quaesit. 

Quaesitum. 

subpar. 

Subparticula 

rat. 

Ratio. 

tract. 

Tractatus. 

T. 

Tomus. 

N.-B.   Numeri  romani  indicant  tomum  XXXII  vel  XXXIII  novae  editionis  nosti  se. 


AccEPTio.MS    personarum    gradus  triplex. 
Q.  130,  m.  2-X.\XIlI. 


X  AcciDENS    ad   esse   non  conducit,   nec   ejus 

quod    est  esse   rei  pars  est.  Porpliyrius. 
Q.  3,  m.  2-XXXII. 
AcciDENTis     esse    est    inesse.     Porphyrhis. 
Abstractio  duplcx  est,  scilicet  formee  a  ma-  Q.  13,  m.  1-XXXII. 

leria,  et  universalis  a  parliculari.     Q.  14,      Accidentis    comparatio   ad   subjectum   du- 
m.  3j  a.  2,  par.  3-XXXlI.  plex,  scilicet  ad  subjeclum  tantum,  el  ad 


504 


INDEX  RERUM 


sabjeclum   proul  ipsum    exil  a  causa  el 
exprimil  simililudinem  causee.  Q.  3, 

m.  3,  par.  1-XXXIl. 
AcciDENS  est,  quod  adest   et  abest  praeler 
subjecli  corruplionem.  Aristoleles.  0.137, 
m.  1-XXXiII. 


AcEDiA  est  laedium  interni  boni.  Augustinus. 

Q.  118,  m.  i,  a.  1-XXXIII. 
AcEDiA  est  Irislilia  aggravans.   Damascenvs. 

Ibidem. 
AcEDiA  est  tristitia  vocem  auferens.       Ibid. 
AcEDiA  est  torpor  mentis   bona  negligenlis 

inchoare.  Itichardus.  Ibid. 

.\CEDIA   est    diffidentia  implendi  mandata. 

Ibidem. 
AcEDiA  quomodo  et  quando  peccatum  mor- 

tale  sil,  et  quando  non  ?        Q.  118,  m.  1 , 

a.  2-XXXIII. 
De  ACEDiA  oriuntur  septem,  scilicet  otiosilas, 

somnolenlia,  importunilas  mentis,  inquie- 

tudo  corporis,  instabililas,  verbositas,  cu- 

riosilas.  Beda.  Ibid. 

Filiae  acedi^  sunl  malitia,  rancor,  pusillani- 

mitas,    desperalio,    torpor,    et    evagalio 

mentis.  Gregorius.      Q.  118,  m.  2-XXXIII. 


AcTio  est  comparatio  agenlis  secundum 
quod  est  agens  ad  patiens,  et  passio  com- 
paralio  patienlis  secundum  quod  est  pa- 
tiens  ad  agens.  Averroes.        Q.  2-XXXII. 

AcTio  in  creante  est  creatrix  essenlia.     Ibid. 

AcTio  et  passio  secundum  conjunclionem 
aliquam    fiunl.    Aristoteles.  Q.  27, 

m.  1-X.XXII. 

AcTio  omnis  in  motu  et  omnis  motus  in 
aclione  firmatur.  Inlelligitur  de  aclione 
composita,  non  simplici.  Auclor  sex  prin- 
cipiorum.        Q.  37,  m.  1- XXX II. 

AcTioNEs  bonae  et  maiee  dilTerunt  el  Fpecie 
el   proprio   accidenle.  Q.  137, 

m.  1-XXXIII. 


AcTus  creationis  nulli  communicabilis  quod 

in  diversilate  essenliae  consisLit  cum  primo 

principio.  Q.  3,  m.  3,  a.  1-XXXII. 

AcTUs  simpliciter  prsecedit  potentiam  sub- 

stantia,    ratione   et   tempore.    Aristoteles. 

Q.  4,  m.  2,  a.  1-XXXII. 
AcTus  Uierarchici  tres,  scilicet  purgare,  illu- 

minare,  perficere.         Q.  40,  m.  2-XXXII. 
AcTUS  ensis   ullimus  est  incidere,   qui   est 

ejus  actus  ut  vigilia  :  figura  vero  est  actus 

ejus   ut   somnus.    Arisloteles.  Q.  26, 

m.  2-XXXII. 
AcTUs  sunt  praevii  potentiis  secundum  ra- 

tionem,  et  objecla  actibus.       Q.  31,  m.  1, 

a.  4-XXXII. 
AcTUs  particularium  sunt  et  circa  particu- 

laria.  Aristoteles.         Q.  68  ad  q.-XXXIII. 


Adam  fuit  principium  originalis  peccati,  et 
non  Heva.  Q.  107,  m.  4,  a.  2, 

par.  1-XXXIlI. 

Adam  cibum  vetilum  concupivit  ex  concu- 
piscenlia  carnis,  voluit  scire  bonum  et 
malum  ex  coucupiscenlia  oculorum,  vo- 
luit  esse  Deus  ex  superbia  vilae.  Q.  133, 
m.  1-XXXIII. 

Adam  in  primo  statu  custodem  habuit  An- 
gelum,  et  similiter  Ileva.  Q.  36,  m.  4, 
ad  q.  1-XXXII. 

Adam  totum  principium  humani  generis 
fuit,  et  non  Heva.         Q.  72,  m.  3XXXII1. 

AdjE  corpus  fuit  iu  primo  statu  animale,  ct 
non  spirituale,  hoc  est,  utens  cibis  et  ge- 
nerans.  Q.  78-XXXIII. 

Adam  triplici  perfectione  cElatis  factus  esl, 
scilicet  perfectione  quantitatis  membro- 
rum,  ct  perfeclione  virlutum  in  membris, 
et  perfectione  adunationis  complexionis, 
et  sccundum  animam  factus  est  perfectus 
in  cognilione   naturali.  Q.  78  ad 

q.  1-XXXIII. 

Licet  Dcus  potuisset  fecisse  corpus  Adje  de 
terra  paradisi,  tamen  noluit.  Q.  78 

ad  q.  2-XXXIII. 


INDEX  RERUM 


503 


Adam  secundum  tres  status  triplicem  habet 
locum  :  secundum  statum  naturse  commu- 
nem  terram,secundum  statum  innocentiae 
paradisum,  secundum  statum  culpae  ter- 
ram  hujus  miserise.    Q.  78adq.  2-XXXilI. 

Adam  si  in  paradiso  perslitisset,  corpus  ejus 
nec  ignis  ureret,  nec  aqua  mergeret,  nec 
gladius  scinderet,  nec  spina  pungeret. 
Jsidorus.  Q.  83  ad  q.  2-XXXIII. 

Corpus  ADJi  erat  impassibile  passione  corru- 
ptiva.  Q.  83-XXXlII. 

Adam  in  primo  stalu  secundum  periodum 
mensuranlem  fuisset  alterabilis,  non  au- 
tem  secundum  id  quod  relinquit  mensu- 
rans  in    mensurato.  Q.   83   ad 

q.  1-XXXlII. 

Adam  si  non  peccasset,  nullo  modo  trans- 
misisset  justitiam  graluitam  in  prolera. 
Q.  83  ad  q.  4-XXXIIl. 

Elatio  fuit  priraum  peccatum  Ao^.  Q.  86, 
m.  1.  Ilem,  Q.  87,  m.  2.  Item,  Q.  107, 
m.  4,  a.  2,  par.  2-XXXIlI. 

Adam  et  Heva  impari  sexu,  sed  pari  fastu 
peccaverunt.  Augustinus.  Q.  87,  m.  3 

ad  q.  2-XXXlII. 

Adam  non  potuit  primo  peccare  venialiter. 
Q.  87,  m.  3  ad  q.  3-XXXIII. 

Adam  non  peccavit  ex  certa  malitia,  sed  ex 
infirmitate,  et  aliquo  modo  ex  ignorantia. 
Q.  87,  m.  5-XXXIlI. 

Adam  non  incongrue  putalur  omnium  crea- 
turarum  cognilionem  ab  exordio  suee  con 
dilionis   divinitus  percepissc.  Q.  89, 

m.  1-XXXIII. 

Adam  in  primo  statu  Deum  facie  ad  faciem 
non  vidit,  nec  cognovit,  nec  aliquis  um- 
quam  sanctorum  in  hac  vita.  Q.  89, 

m.  2-XXXIiI. 

Adam  vidit  Deum  per  inspiralam  illumina- 
tionem  visione  inteliectuali,  in  qua  clarius 
relucebat  Dei  praesentia  quam  in  vestigio 
et  speculo  et  aenigmate,  in  quibus  nos  vi- 
demus.  Ibid. 

Adam  experimentali  cognitione  proficere  po- 
tuit.  Q.  89,  m.  2ad  q.-XXXlII. 


Adam  sui  cognitionem  habuit,  et  scivit  quid 
Deo,  quid  creaturis  propter  se  crealis,  et 
quid  uxori  deberet.      Q.  89,  m.  3-XXXlII. 

Adam  in  gratia  gratis  data  faclus  est,  non  in 
gratia  gratum  faciente  secundum  Magi- 
strum.  Q.  00,  m.  1-XXXIII. 

Adam  accepit  adjutorium  in  ipsa  creatione, 
quo  posset  stare  in  rectitudine  in  qua 
creatus  fuit.  Q.  90,  ra.  2-XXXIlI. 

Si  Adam  in  prirao  statu  gratiara  gralura  fa- 
cientem  accepit,  conslat,  quod  et  sibi  et 
aliis  mereri  potuit.       Q.  90,  ra.  3-XXXllI. 

Adam  perdita  charitate  raalus  inventus  est. 
Auguslmus.  Q.  90,  ra.  4-XXXIII. 

Secundum  habilum  habuit  Adam  ante  lap- 
sum  oranes  virlules  :  in  aclu  autem  et 
exercitio  multasnon  habuit.  Ibid. 

Adam  in  primo  statu  eguit  gratia  operanle 
et  cooperanle  :  sine  qua  non  habuit  in 
quo  movere  pedera  posset  in  profectu  rae- 
riti,  licet  haberet  unde  stare  posset,  per 
libertalem  scilicet  arbilrii.  Q.  106, 

ra.  l-XXXill. 

Adam  perdita  innocentia  ejectus  est  de  para- 
diso  in  hunc  locum  miseriarum.  Q.  106, 
m.  3-XXXIII. 


Adjutorium  Dei  multiplex,  scilicet  influenlia 
divinse  virtutis  in  esse  conservanlis,  gratia 
gratis  data  superaddita  naturalibus,  et 
gralia  gratum  faciens.  Q.  90, 

m.  2-XXXIIl. 


Admiratio  est   timor  in  magna   phantasia. 

Damascenus.  Q.  31,  ra.  2,  a  1-XXXII. 

Ex  ADMiRATiONB  oritur  inquisitio  et  quid  et 

propter  quid  sit.  Aristoteles.  Ibid. 


iEMULATio  accipitur  aliquaudo  pro  amore, 
aliquando   pro   contentione.  Q.  118, 

m.  2,  a.  i-XXXlII. 


306 


IXDEX  RERUM 


.EouALE  duplex,  scilicet  proportionabile,  el 
complexionalum.  Q.  76-XXXlII. 


Aer  habet  humidum  spiriluale,  non  corpo- 
rale.  Q.  4".  Q.  incidens-X.XXII. 


.Etermtas  est  mora  indeficiens,  et  immu- 
tabilis  :  eevum  ejus  quod  extensam  habet 
potentiam,  sed  non  substantiam  :  tempus 
vero  mora  ejus  quod  extensam  habet  po- 
tentiam,  substantiam  et  actum,  et  muta- 
bilia.  Gilbertus.  Q.  4,  m.  2,  a.  5, 

par.  1-XXXII. 


Affectiones  sive  passiones  animi  quatuor 
sunt,  quibus  diabolus  concludit  vias  ho- 
minum  ut  de  peccatis  non  egrediantur, 
scilicet  spes,  timor,  gaudium  et  Irislilia. 
Paschasius.         Q.  117,  m.  1,  a.  3-X XXIII. 

Affectus  potentior  esl  in  amando,  quam  in- 
tellectus  cognoscendo.  Q.  89, 

m.  2-XXXIII. 


Age.ns  nobilius  est  et  fortius  patient»^.   Au' 
gustinus.  Q.  107,  m.  1-XXXlII. 


Ex  Alimento  aliquid  transit  in  veram  natu- 
ram  hominis.  Q.  UO,  m.  3-XXXIII 


Amicitia  triplex,  super  delectabile,  utiie  et 
honestum.  Tullius.  Q.  14,  m.  4,  a   2 

-XXXII. 

AMICITI.J:  honestorum  multa  delectatio  ad- 
juncta  est,  et  multa  ulililas.  Ibid. 

Ab  AMiciTiA  tria  genera  hominum  removen- 
tur,  scilicet  senes,  austeri  et  non  resalu- 
tantes.  Ibid. 

Amicorum  proprium  est  semper  velle  esse 
simul,  et  in  confabulationibus  delectabi- 
libus   conterere   lotos  dies.  Ibid.  Et, 

Q.  126-XXXIII. 


Amor  divinus  dupliciter  exstasim  facit,  sci- 
licet  ad  generationem  Filii  et  processio- 
nem  Spiritus  sancti.  Q.  4,  m.  2,  a.  5, 

par.  ,3.  Q.  incidens-XXXII. 

Amor  duplex  est,  scilicet  amicitiai  et  concu- 
piscentiae.  Q.  14,  m.  4,  a  2-XXXII. 

Amor  sive  naturalis,  sive  divinus,  movet  su- 
periora  ad  inferiorum  providenliam,  sicut 
inferiora  ad  conversionem  eorum  ad  su- 
periora  et  reverentiam  :  et  sic  inter  in- 
feriora  et  superiora  fit  quidam  indissolu- 
bilis  amoris  complexus.  lerotheus.  Q.26, 
m.  2-XXXII. 

Amoris  est  converti  in  bonum  et  pulchrum. 
Q.  39,  m.  1-XXXII. 

Amor  male  inflammans,  est  amor  concupi- 
scenliee  carnalis  et  mundanoe.  Q.  132, 
m.  2-XXXIII. 

Amor  sui  triplex,  scilicet  naturalis,  gratuitus 
et  vitiosus.  Ibid. 


Alteratio  duobus  modis  capitur,  scilieet  ab 
aliler  se  habere,  et  ab  alteratione  proprie 
dicta.  Q.  98,  m.  2-XXXIII. 


Ambit.o  cupiditas  est  dignitalum  el  excel- 
lentiae.  Q.  120,  m.  1,  a.  3-XXXIII. 

AMBiTiosseculi  facit  superbos,  concupiscen- 
tia  vero  curioso.s.  Augusti  u  .  Ibid. 


Angeli  mutabiles  sunt  secundum  naturam. 

Q.  3,  m.  3,  ad  q.  2-XXXII. 
De  perfectione  universi  esse  est,  quod  An- 

GELUS  sit.  Q.  5-XXXII. 

Angelus  prope  Deum  est  in  altissimo  gradu. 

Ibidem. 
Amgelus  custodit   hominem   non  de  debito 

servitulis,  sed   potius  ex  affectu  charitatis 

et  ordine  legis  divinse.  Ibid. 


LNDEX  RERLM 


307 


Angelus  est  substantia  intelleclualis,  sem 

per  mobilis,   arbilrio  libera,  incorporea, 

Deo   ministrans,  secundum    gratiam  non 

natura    immorlalilatem    suscipiens.    Da- 

mascenus.  Q.  6,  m.  l-XXXIl. 

Angelus  est  substantia  composila  ex  quod 

est  et  quo  est,  non  autem  ex  materia  et 

forma.  Ibid.  Et,  Q.  23,  m.  1-XXXII. 

Deus  Angelos  de  non  esse  ad  esse  deduxit 

velutquemddm  spirilum  vel  ignem  imma- 

teriaiem.  Q.  6,  m.  1-XXXII. 

Angelus   non    movetur   motu    physico,  sed 

motu  jussus  divini.  Ibid. 

Angelus  dicitur  corporeus.     Ibid.  Et,  Q.  13, 

a.  3-XXXIl. 
Angelus  boniformis  enunliator  est  bonitatis 
divinse,  imago  Dei,    manifestatio  occulti 
luminis,  speculum  purum,   clarissimum, 
incontaminatum,  suscipieus   lotam  (si  est 
conveniens  dicere)  pulchritudinem  boni- 
formis   deiformitalis,    et  munde  resplen- 
dere    faciens    in  seipso,  quemadmodum 
possibile  est,  bonilalem  silentii  quod   est 
in  abditis.  Dionysius.       Q.  6,m.2-XXXII. 
Q uanlo  simplicior  est  in  Angelo  natura,tanto 
invenilur  imago  Dei  in  eo  magis  expressa. 
hidorus.         Ibid.  Et,  Q.  14,  m.  2-XXXIi. 
Angelis  cognitus  est  numerus  electorum  ho- 
minum,  ex  quibus  ruina  coelestis  civitatis 
est  reparanda.  Q.  7-XXXII. 

Angeli  ministrant  non  tantum  in  custo- 
diendo  hominem,  sed  in  omnibus  creatu- 
ris  mundi,  quae  sunt  instrumenta  divinse 
potestatis  ad  hominem  erudiendum  vel 
corrigendum.  Ibid. 

Causa  mullitudinis  Angelorum  duplex  est, 
sciiicet  multiplicitas  ministerii  ad  indigen- 
tiam  hominis  ordinati,  et  bonitas  et  libe- 
ralitas  divina.  Ibid. 

Angeli  secunilum  Dionysium  conveniunt  in 
tribus  :  dicuntur  enlm  omnes  coelesles  es- 
senlice,  coelestes  virtutes,  et  Angeli. 
Q.  8  XXXU. 
Angeli  differunt  polestatibus  et  donis,  qui- 
bus  in  ordinibus  cunstiluunlur.  Ibid. 


Angeli  iidem  qui  ministrant,  assistiint  .lum 
ministrant,  et  intra  Deum  currunt  quo- 
cumque  railtantur.  Beda.  Q.  8 

-XXXIT. 
Animarationalis  et  Angelus  el  specie  et  ge- 
nerediflferunt.  Q.  9-XXXII. 

Angelus  accipit  sensibilia  sub  lumine  dei- 
formis  intellectus,  anima  vero  sub  lu- 
mine  ageniis  intellectus  et  abstrahentis. 
Ibidem. 
Angeli  auctoritate  sunt  coelo  antiquiores, 
sed  temporecum  coelo  ioceperunt,  etcum 
tempore.  Q.  U-XXXII. 

Necesse  est  Angelum  esse  ubi  operatur, 
et  quando  est  hic,  non  est  alibi.  Q.  12, 
m.  1-XXXII. 
Motus  affectivus  Angeli  totus  in  Deo  est, 
habet  tamen  alium  motum  ministerii  quo 
mitlilur,  et  hoc  modo  movetur  de  loco  ad 
locum  et    per  spatium.  Ibid. 

Angelus  quanto  piures  recipit   bonilates  a 
prima  causa,  tanto  plus  accedit  ad  unum. 
Q.  13,  m.  1-XXXII. 
Angelus  substantia    composita    est,    et  esl 
suppositum,  et  hoc  aiiquid.  Ibid. 

Comparalio  simplicitatis  Angeli  ad  simplici- 
tatem  Dei  et  animcc  rationalis,  non  est 
comparatiounivoci,  sed  analogi.  Q.  13, 
m.  3-XXXlI. 
Angelis  ratio  insita  est  secundum  actum 
utriusque  partis  rationis,  scilicet  superio- 
ris  et  inferioris.  Q.  14,  m.  1, 

a.  2-XXXlI. 
Angelis  convenit  memoria,  quae  est  thesau- 
rus  formarum  inteliigibilium.  Q.  14, 

m.  2-XXXII. 
Angeli  sensibiiium  rerum  noliliam  per 
phantasias  corporum  non  accipiunt,  sed 
omnem  corporalem  creaturam  in  causis 
spiritualibus  spiritualiter  perspiciunt, 
quemadmodum  visuri  sumus  cum  per 
aequalitatem  Angelorum  transmulabimur. 
Q.  14,  m.  3,  a.l-XXXII. 
Angelos  scire  dicunt  eloquia  quoe  sunt  in 
terra,  non  secundum  sensus  ipsa  cogno- 


508 


INDEX  RERUM 


scentes  sensiliilia  quidem  existentia,  sed 
secundum  propriam  deiformis  menlis  vir- 
tulem  et  naturam.  Dionysius.  Ibid. 

Et,  Q.  14,  m.  3,  a.  2,  par.  1-XXXII. 

Angelus  habet  intelleclum  speculalivum  et 
practicum.  Q.  14,  m.  3,  a.  1  ad  q.  1 

-XXXII. 

Angeli  habent  intellectum  adeptum,  non 
perst'idium  et  doclrinam,  sed  per  species 
habituum  concreatorum.  Q.  14,  m.  3, 
a.  1  ad  q.  2-XXXII. 

Intellectus  Angeli  dicilur  deiformis  propter 
duas  causas,  scilicet  quia  cognoscit  per 
speciem  et  exemplar  universalis  ordinis 
omnium  naturalium,  et  quia  cognoscit  ni- 
hil  accipiens  a  rebus.  Q.  14,  m.  3, 

a.  2,  par.  1 -XXXII. 

Angeli  cognoscunt  per  exemplaria  forma- 
rum  artificialium,  quee  sunt  ad  rem,  non 
a  re,  secundum  quod  emanant  a  verbo  in 
naturam.  Q.  14,  m.  3,a.  2,  par.  1 

-XXXII. 

Angeli  non  habent  cognilionem  eorum  quae 
subsunt  libero  arbitrio,  si  nullo  modo  per 
impressionem  significantur  in  corpore, 
nisi  accipiant  in  Verbo  per  revelalionem. 
Ibidem. 

Visio  matutina  in  Angelis  vocatur  visio  rei 
fiendse  in  luce  Verbi,  vespertina  est  in 
luce  intelligentiae  angelicae  notitia  rei  in 
seipsa  :  cum  autem  Angelus  ex  notitia  rei 
in  seipsa  in  laudem  creatoris  assurgit,  et 
sic  conversus  ad  Deum,  noliliam  alterius 
rei  fiendse  in  luce  Verbi  accipit,  vespera 
mutatur  in  manc.  Q.  14,  m.  3,  a.  2, 
par.  2-XXXII. 

Angelus  simul  et  semel  potest  intelligere 
multa,  non  ut  mulla,  sed  ut  ordinata  ad 
unum.  Ibid. 

Visio  matutina  et  vespertina  secundum  ali- 
quid  est  Angelo  naturalis,  non  simplici- 
ler.  Q.  14,  m.  3,  a.  2,  par.  2  ad  q.  1 

-XXXII. 

Cognilio  rei  ab  Angelo  non  potest  esse  nisi 
duplex,  scilicet  in  causa,  vel  in  effectu : 


et  hoc  modo  dividitur  in  matutinam  et 
vespertinam.  Q.  14,  m.  3,  a.  2,  ad  q.  2 
-XXXII. 

Cognitio  vespertina  duobus  modis  est,  scili- 
cet  simpliciler  et  respectivc.  Ibid. 

Potior  est  visio  matulina  quam  vespertina. 
Q.  14,  m.  3,  a.  2.  Q.  incidens-XXXII. 

Angelus  ab  Angelo  cognoscitur  sub  specie 
quse  est  similitudo  artis  in  qua  factus  est 
Angelus  :  ab  homine  vero  intelligitur  per 
abslractionem  sicut  abslrahitur  Angelus 
ab  hoc  Angelo.  Q.  14,  m.  3,  a.  2, 

par.  3-XXXII. 

Angelus  cognoscit  Deum  quinque  modis, 
sciJicet  per  speciem  intimas  contemplatio- 
nis,  in  theophaniis,  in  resplendentia  ut 
in  speculo,  per  effectum  gratiae  inhabi- 
tantis  et  gralum  facientis,  et  per  effectus 
creaturarum.  Q.  14,  m.  3,  a.  2, 

par.  3  ad  q. -XXXII. 

Angelus  tenens  solium,  non  indiget  scalis  ad 
hoc  quod  ascendat  solium  per  creaturas 
mundi.  Ibid. 

Angelus  cognosciiur  tripliciter  ab  homine 
intellectualiter,  scilicet  per  revelationem, 
per  illuminationem  factam  ab  Angelo,  et 
per  opus  ministerii.  Q.  14,  m.  3,  a.  2, 
par.  4-XXXII. 

Voluntas  naturalis  et  electiva  est  in  Angeiis. 
Q.  14,  m.  4,  a.  1-XXXII. 

Angelus  ex  solis  naturalibus  non  potest  di- 
ligere  Deum  propter  se  et  super  omnia. 
Q.  14,  ra.  4,  a.2-XXXII. 

Angelus  plura  lenetur  diligere  sicut  et 
homo.  Q.  14,  m.  4,  a.  3 

-XXXII. 

Personalis  discretio  convenit  Angelis. 
Q.  15,  m.  1-XXXII. 

Liberum  arbitrium  est  in  Angelis.  Q.  16, 
m.  1  et  2-XXXII. 

Angelorum  spirilus  idcirco  irremissibiliter 
peccavit,  quia  Angeli  tanto  robustius 
stare  poterant,  quanto  eos  carnis  fragili- 
tas  non  aggravabat.  Homo  vero  post  cul- 
pam  meruit  veniam,  quia  percarnale  cor- 


INDEX  RERUM 


509 


pus  aliquid  quo   semetipso    minor   esset, 

accepit.  Q.  16,  m.  3-XXXlI. 

Liberlas  a  coaclione  sequalis  est  in  omnibus 

A^GELis  tam  superioribus  quam  inferiori- 

bus,  Q.  16,  m.  4-XXXII. 

Quatuor   sunt   atlributa  Angelic.e  naluree, 

scilicet    simplicitas  essentiae,    perspicaci- 

tas  intelligenti^e,    discretio  personalis,    et 

libertas  arbitrii.  Q.  17-XXXlI. 

Deus  Angelos  creavit  cum  caslo  amore,  si- 

mul  condens  in    eis  naturam    et  largiens 

gra\isim.  Augustinus.  Q.  18, 

m.  1-XXXII. 
Angeli  in  solis   naturalibus  creati  sunt,    et 

postea  aliqua  morula  interposita,  gratiam 

acceperunt,  secundumMagistrum.       Ibid. 

Et,  Q.  22-XXXII. 
Deus    non   potuit   facere  Angelum   malum. 

Q.  18,  m.  2,  a.  1-XXXlI. 
Angelus  in   primo   instanti   crcationis   suee 

non  potuit  esse  m  alus,  sed   post  primum 

instans.       Q.  18,  m.  2,  a.  1.  ad  q. -XXXII. 
Angelus  malus  numquam  habuit  cognitio- 

nem  matulinamvel  vespertinam.       Q.  18, 

m.  2,  a.  2-XXXII. 
Angelus  malus  non  poluit  nec  debuit   prae- 

scire  casum  suum.  Q.  18,  m.  3, 

a.  I-XXXII. 
Angelus  bonus  non  potuit  nec  debuit  prae- 

scire  casum  mali  Angeli.         Q.  18,  m.  3, 

a.  1  ad  q.  3-XXXII. 
A.\gelic.e  potestates    non  intellexerunt    ad 

plenum  myslerium    incarnationis,   donec 

innotuit  eisper  Ecclesiam  et  Apostolorum 

prsedicationem,  secundum    Hierouymum. 

Q.  18,  m.  3,  a.  2,  par.  1-XXXII. 
Angeli  boni  sciunt  futura  vel  in  Yerbo,  vel 

in  habitibus  concreatis,  etsic  revelant  ea. 

Q.  18,  m.  3,  a.  2,  par.  2-XXXn. 
Angeli  mali  non  nisi  conjecturaliter  preedi- 

cunt  quaedam  futura.  Q.  18,  m.  3, 

a.  2,  par.  2XXXII. 
Angeli  boni  conversi   sunt   et  illuminati   a 

Deo  gralia  apposita  :  mali  vero  excsecali, 

non  immissione   maliliie,  sed  desertione 


graliae,  a  qua  deserli  sunt,  non  ita  quod 
prius  dedila  sublraherelur,  sed  quia 
numquam  est  apposila  ut  converlerenlur, 
secundum  Magistrum.  Q.  18, 

m.  4-XXMI. 

Angelis  ex  conversione  facta  est  felix  ne- 
cessitas  ut  de  caitero  averti  non  possent : 
et  hsec  necessitas  causalur  ex  tribus  : 
1.  Esl  donum  perseveranliee.  2.  Est  im- 
mobiiitas  honestatisangelicae.  3.  Est  per- 
fectio  slatus.  Q.  18,  m.  4-XXXII. 

Angeli  convertendo  se  ad  Deum  per  libc- 
rum  arbitrium  gratia  informatum  me- 
ruerunt  confirmari  in  beatitudine. 
Q.  19-XXXII. 

De  quolibet  gradu  quidam  ceciderunt. 
Q.20,  m.  1-XXXII. 

Lucifer  princeps  daimonum,  nulli  aclualiter 
persuasit  suam  voluntatem,  sed  unus- 
quisque  propria  voluntate  consensit  ei. 
Q.  20,  m.  2-XXXII. 

Angelus  malus  peccando  appetiit  beatiludi- 
nem  secuudum  perfectionem  poleslatis, 
et  ideo  nou  in  appetibili,  sed  in  modo  ap- 
petendi  peccalum  fuit.  Q.  21, 

a.  1-XXXII. 

Primum  peccatum  deemonis  fuit  superbia. 
Q.  21,  m.  2-XXXII. 

Peccatum  voluntatis  Angeli  causam  habuit 
errorem.  Q.  21,  m.  3-XXXII. 

Deemon  numquam  deceptus  fuit  in  hoc,  quod 
omnino  aquari  posset  Deo,  sed  quod 
posset  eequari  in  hoc  quod  esset  liberse 
potestatis,  et  quod  Deus  non  ulcisceretur 
ad  interilum  seternum  quod  juste  ulcisci 
poterat.  Ibid. 

Tempus  et  momentum  casus  Angelorum  in- 
certum  est  et  non  determinalum. 
Q.  24-XXX(II. 

Angeli  peccatores  detrusi  suut  in  carcerem 
hujus  caliginis  aereae  circa  islas  terras 
secundum  Auguslinum.  Q.  24-XXXIL 

Daemon  horrore  poenaj  aliquando  desistit  ab 
iniqua  volunlale,  cum  tamen  culpa  sem- 
per  placeat  ei.      Q.  25,  m.  1,  a.  1-XXXlI. 


510 


TNDEX  RERUM 


Dala  Angelis  naluralia  nequaquam   mutala 

dicimus,  sed  sunt  integra   et   splendidis- 

sima.  Dinnysius.  Q.  25,  m.  1, 

a.2-X.\.XlI. 

Motus  qui  egrediuntur  de  potenliis  delibe- 

rativis    mali     Angeli,    secundum    quod 

stant  in  forma  obstinalionis  in  iniquilate, 

omnes  mali  sunt.  Q.25,  m.l, 

a.  2-XXXII. 

Malitia    dcemonis   nihil    compalitur    secum 

vii'tutis,  nec  informis,   nec  politic&e,   nec 

theologics.  Q.2o.  m.  l,a.3-XXXII. 

Obslinatio   dremonis     secundum    qnod    est 

afTectus  immobilis  in  malo,  non  procedit 

a  Deo,  sed  secundum  quod  est  poena  pec- 

cati.  Q.  25,  m.  1,  a.  4-XXXlI. 

In  Angelo  non  esl  potentia  sensiliva  secun- 

dum  naturam.  Q.  23,  m.  2,  a.  1, 

par.  i-XXXlI. 

Nihil  prohibet  concupiscibilem  et   irascibi- 

lem    commuDiter  diclas  secundum   qnos- 

dam  aclus  ordinatos  a  ralione  inesse  An- 

GELis  per  naturam.       Q.  25,  m.  2,  a.  1, 

par.  1-XXXII. 

Synderesis  est  in  bonis  et  in  malis  Angelis. 

Q.  25,  m.  2,  a.  3-X.XXII. 
Locus  in  quem  cecidit  raalus  Angelus  se- 
cundum  debitum   culpae  est    profundum 
inferni,  gecundum    ordinem   vero  provi- 
dentise   divinse    est  iste   caliginosus  aer. 
Q.  2.5,  m.  3  XXXII. 
Ordo  prselalionis  et  subjeclionisest  in  Ange- 
Lis  a  natura,  et  complemenlum  a  gralia. 
Q.  26,  m.  1-XXXII. 
Quamdiu  durat  mundus,  Jaimoncs  deemoni- 
bus  prcftsunt.  Q.  23,  m.  1  ad 

q.  2-XXXII. 
Angeli    superiores     illurainant    inferiores. 

Q.  20,  m,  2-XXXII. 
Sola  sapientia  divina  auctoritate  el  virtute 
perficit  omnes  illuminationes,  sed  Ange- 
Lus  Angelum  illuminat  instrumenlali  ter. 
Ibidem. 
IUuminalio  esl  a  natura  et  a  gratia, 
Q.  i6,  m.  2  ad  q.  1-XXXII. 


llluminalio  non  potest  esse  nisi  per  medium  . 
Q.  26,  m.  2  adq.  2  XXXII. 

Angelj  tam  bonus  quam  maius  ex  praela- 
lione  nalurali  quaeminent  super  animara 
sensibilem,  possunt  impriraere  et  in  sen- 
sum  cxteriorem  et  in  interiorem  species 
sensibiles  et  iraaginarias,  non  tantura  in 
homine,  sed  etiam  in  brutis.  Q.  27, 

m.  1 -XXXII. 

Angelus  bonus  bonitate  naturpe,  decipi  pot- 
est,  sed  non  bonus  bonitate  graliLC  con- 
firmatce.  Q.  27,  m.  1  ad  q.  1-XXXII. 

Solus  Deus  potest  super  voluntatem  in  ho- 
raine,  informando  eam  et  convertendo 
ad  qiiidquid  voluerit  :  Angelds  bonus 
immediate  super  inlelleclum,  malus  vero 
non  nisi  mediate.  Q.  27,  m.  2-XXXII. 

Angeli  charitatem  dare  non  possunt. 
0.  27,  m.  2  adq.  2-XXXII. 

Bona  cogilatio  non  esl  ab  Angelo  sicut  a 
causa  prima,  sed  sicut  a  causa  media  sive 
inslrumentoli,  Q.  27,  m.  2  ad  q.  .3. 
et  m.  .3-XXXII. 

Angem  mali  incentores  sunt,  non  immisso- 
res  malarum  cogilationum,  secundum 
Eedam.  Q.  27,  ra.  2  ad  q.  4-XXXII. 

Angeli  boni  et  mali  in  operibus  mirabilibus 
non  inducunt  formas,  sed  disponunt  ma- 
teriam  lantum.  Q.  30,  m.  1, 

a.2XXXIl. 
Angeli  affeclu  stmper  moventur  in  Deum  et 
elevantur  sursum,  ad  laudem  Creatoris 
omnia  referentes.  Damasccnus.  Q.  33, 
m.  I-XXXII. 
Angeli  a  principio  non  habuerunt  corpora 
naturaliter  sibi  unita,  conlra  Apuleium  et 
Hermetera.  Q.  33,  m.  2-XXXII. 

Akgeli  corpora  assumunt  de  aereper  polen- 
liam  divinam,  a  qua  habent  potestalem 
figurandi  et  solidandi  in  figuras  quas  vo- 
lunt,  congruenles  rainisterio  ad  quod  mit- 
tuntur.  Ibid. 

Angeli  describunlur  in  theologia  figuriscor- 
poralibus,  non  ut  notelur,  quod  tales  sunt 
per  naturam,  sed  ut  ex  figuris  corporum 


INDEX  RERUM 


511 


intelligalur  quid  acluri  veniant  (ut  dicit 
Dionysius)secunJum  proporlionem  taliuni 
figurarum  ad  proprios  actus.  Q.  33, 

m.  2ad  q.-XXXlI. 

Angelorum  missio  dupiex  est,  scilicet  aucto- 
ritatis  et  officii.  Q.  34,  m.  1-XXXII. 

Deus  Angelos  bonos  tt  malos  mittit.  Q.  34, 
m.  2-XXXII. 

Angeli  omnes  miltuntur,  sed  aliqui  sajpius 
et  quasi  ex  officio  injuncto  :  vel  omnes 
mittunlur,  scilicet  superiores  ad  medios, 
medii  ad  inferiores,  et  inferiores  ad  nos. 
Magister.  Q.  34,  m.  3-XXXII. 

Missionis  Angelorum  licet  principalis  finis  sit 
obedire  voluntati  divinse  et  eam  ponere 
in  etfeclu,  adjuncta  tamen  est  operatio 
salulis  humanee.  Q.  34,  m.  4-XXXI[. 

Quilibet  A^gelus  promptus  et  paratus  est  ad 
exercendum  officia  omnium  aliorum. 
Q.  34,  m.  3-XXXII. 

Angeli  loquunlur  ad  invicem.  Q.  33,  m.l 
-XXXII. 

Angeli  sine  voce  prolato  sermone  tradunl 
sibi  suas  intelligentias  discretas  et  deter- 
minatas.  Q.  35,  m.  2-XXXlI. 

Nutibus  et  signis  loquuutur  A.ngeli.       Ibid. 

Ad  locutionem  Angeli  tria  exiguntur,  con- 
versio  scilicet  luminis  intelligenlise  ange- 
lic6e  super  speciem  rei  de  qua  vult  loqui  : 
et  voluntas    manifestandi    alteri    Angelo 


cto,  verbo  spirituali,  et  resultatione  ejus 

quod  est  in  uno  in  allerum.  Q.  3o, 

m.  o-XXXII. 
Angeli  qualiler  loquantur  ad  animas,  et  ad 

se  invicem.et  ad  Deum  ?  Q.3o,m.6-XXXlI. 
Homini  proficienti  ad  beatitudinem  necessa- 

ria  est  custodia  Angelorum.  q.  3G, 

m.  1-XXXIl. 
Angelus   est   cum  anima,   Deus  in  anima  : 

ille  ut  contubernalis  animai  inest,  Deus 

ut  vita.  Bernardus.        Q.  .36,  m.  3-XXXII. 
Inest  Angelus  suggerens  bonum,   bona  non 

ingerens  :  iuest  hortans  ad  bonum,  non 

bonum  creans.  Bernardus.  Ibid. 

Angeh  primitias  offerunt  hominum,  et  pro 

merito  alius   princeps  multorum  esse  po- 

nitur.  alius  principatui  subjectus.  Orige- 

»<?s-  Ibi.l. 

Angelorum  custodia  ad  solos  homines   re- 

fertur,    et    non    ad    Angelos    inferiores. 

Q.  36,  m.  4-XXXII. 
Adam  in  primo  statu  custodem  habuit  A.\- 

GELUM,  et  similiter  Heva.  Q.  36, 

m.  4  ad  q.  1-XXXII. 
Videtur   profanum    esse,  dicere  quod  Chri- 

stus  habuit  Angelum  custodem,  sed  multa 

millia  Angelorum  habuit  in  minislerium. 

Q.  36,  m.  4  ad  q-  2-XXXII. 
Antichristus     Angelum    habebit   cuslodem. 

Q.  36,  m.  4  ad  q.  3-XXXII. 


conceptum  suum  :  et  innuilio  per  lumen      Angelus  numquam  recedit  a  custodito,  nec 


intelligentiae  ad  rem  quam  vult  manife- 
stare,  et  hsec  vocatur  «M/i<s.  Ibid. 

Angelus  nullam  habet  poientiam  organi- 
cam,  nisi  secundum  anagogicam  significa- 
lionem.  Q.  33,  m.  3-XXXII. 

Angeli  potestas  intellectualis  interpretandi 
SU08  conceptus  ad  alterum,  lingua  voca- 
tur.  Ibid. 


umquam  derelinquit  hominem  dum  vivit, 
ita  ut  nuUum  effectum  custudiee  faciat 
circa  ipsum  :  dicitur  tamen  aliquando  de- 
relinquere  quantum  ad  illum  effectum 
qui  est  conversio  a  peccato,  quia  illum 
videt,  quod  perficere  non  potest,  contra- 
dicente  illo  qui  custoditur.  Q.  36, 

m.  o-XXXII. 


\ 


Angeli  locutione  simplici   et  naturali,  quae  Angeli  trahuntur  in  judicium,  utrum  ex  eo- 

est  interprelalio  conceptuum,  omnes  ora-  rum  ncgligenlia  vel  ignavia  lot  lapsi  sint, 

nibus  loquuntur;  sed  superiores  inferiori-  \el  non.  ffesychius.       Q.  36,  m.  6-XXXII. 

bus  loquuntur  locutione  ad  illuminatio-  Angi-lis  bonis  non  accidit  gaudium  et  trisli- 

ncm  pertinente.            Q.  33,  m.  4-XXXiI.  tia  secundum  quod  sunt  in  genere  pas- 

Angeli  Iribus  modis  loquuntur,  scilicet  fa-  sionum.                                               Ibid, 


112 


INDEX  RERUM 


Angblus   prsescilum   cQstodiens,   vult    eum 
salvari.  Q.  36,  m.  6  ad  q.  1-XXXlI. 

Praemium  substanliale  non  crescit  in  Ange- 
Lis,  sed  accidenlale.  Q.  36,  m.  6  ad 

q.  2-XXXII. 
Nec  contradiclio   nec   prsemium    est   inter 
Angelos  ex  cuslodia.  0.  36,  m.  6  ad 

q.  3-XXXII. 
Angeli  sunt,  qui  minima  nuntiant.  (h-ego- 
rius.        Q.  30,  m.  3,  a.  1,  par.  3  et  qucc- 
situm  1-XXXII. 
Angeli  dicuntur,  qui  singuli  singulis  homi- 
nibus  dati  creduntur.  Bernardus.        Ibid  . 
Angeli  dicuntur  inferiores   qui  complent  et 
lerminant  totum    ornatum  coelestis    hie- 
rarchiee.  Dionysius.  Ibid. 

Angelorum  proprietates.         Q.  39,  m.  3,  a. 

1,  par.  3  et  quresitum  2-XXXII. 
Angelorum  quidam  purgant,  illuminant  el 
perficiunt  :  quidam  vero  purgantur,  illu- 
minantur  et  perficiuntLir.  Q.  40,  m.  2, 
a.  1,  par.  1-XXXII. 
Angeli  purgantur  a  dissimihtudinis  confu- 
sione  secundum  intelleclum.  Ibid. 

Angeli  purgatores  purgant  castitate,  illumi- 
natores  vero  illuminant  lumine,  perfecto- 
res  autem  perficiunt  preecepto  perfectissi- 
mse  traditionis.  Q.  40,  m.  2,  a.  1,  par. 
2-XXXII. 
Angeli  sicut  per  illuminationem  acceplam 
efficiuntur  graliee  et  scientice  participes 
divinee,  ila  ex  perfeclione  ad  actus  illumi- 
nationis  efficiuntur  potestatis  divinae  con- 
sortes.  Hufjo.  WnA. 

Angelorum  quadruplex  connexio  :  1.  Est 
hierarchiarum  omnium  in  modo  recipien- 
di  illuminationes.  2.  Est  trium  ordinum 
in  unaquaque  hierarchia.  3.  Esl  persona- 
rum  in  unoquoque  ordine.  4.  Est  illumi- 
nationum  in  eadem  persona  existenlium, 
habens  commune  ipsam  illuminationem 
quam  accipit,  et  habens  distinclionem  in 
primura.  medium,  et  ultimum  in  differen- 
tia  illuminationis.  Q-  41-XXXII. 

Angelorum  ordo  est  multitudo  ccelestium 


spiriluum,  qui  in  aliquo  dono  gratiae 
conveniunt,  sicut  et  in  participalione  do- 
norum  naturalium  similantur.  Q.  42, 

m.  1-XXXlI. 

Angeli  ejusdem  ordinis  non  sunt  sequales. 
Q.  42,  m.  2-XXXII. 

Akgelus  etsi  non  cecidisset,  adhuc  homo 
prsevisus  erat  ad  salutem.  Anselmus. 
Q.  42,  m.  3.XXXII. 

Quod  legitur  decimus  ordo  Angelorum  com- 
plendus  de  hominibus,  ex  tali  sensu  di- 
ctum  fore  accipi  potest,  quia  de  homini- 
bus  restaurabitur  quod  in  Angelis  lapsum 
est,  de  quibus  tot  corruerunt,  ut  posset 
fieri  decimus  ordo.  Ibid. 

Angelorum  ordiues  manebunt  post  diem  ju- 
dicii  quantum  ad  gradum  natur*  et  gra- 
tiai,  sed  non  omues  quoal  usum.  Ap- 
pendix  ad  Q.  42-XXXII. 

ANGt;LU3  et  homo  facti  sunt  propter  bonila- 
tem  Dei.  Q.  74-XXXIII. 


Anima  sive  virtus  animse  est  in  semine  sicut 
arlifex  in  artificiato.  Aristoteles.  Q.  3, 
m.  3-XXXII. 

AnimtE  ex  nulla  materia  creantur.  Augusti- 
nus.  Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  2-XXXII. 

Anima  ralionalis  duo  in  se  habet  :  iiilelle- 
ctum  possibilem,  quo  homo  conjungitur 
continuo  et  tempori,  quod  est  sub  se  :  et 
intellectum  agenlem,  quo  se  habet  ad  il- 
luminaliones  superiorum.        Q.  5-XXXII. 

Anima  rationalis  secundum  Isaac  creatur  in 
umbra  intelligentiee,  et  sensibilis  in  um- 
bra  rationalis  animse,  et  vegetabilis  in 
umbra  sensibilis,  et  coelum  in  umbra  ve- 
gelabilis,  et  elemenla  et  elementata  in 
umbra  coeli.  Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  3. 

Item,  Q.  14,  m.  1,  a.  1-XXXll. 

Anima  humana  infundendo  creatur,  et  crean- 
do  infunditur.  Q.  4,  m  1,  a.  2.  Item^ 

Q.  9-XXXII. 

Qui  ANiMAM  unius  animalis  dicit  ingredi  in 
corpus  alterius  animalis,  idem  est  ac  si 


INDEX  RERUM 


513 


I 


dicat  tectonica  instrumenta  tibicines  in- 
dui.  Arisioteles.       Q.  4,  m.  2,  a.  1-XXXII. 

Terlulliana  hseresis,  quod  anima  ralionalis 
sit  spiritus  corporeus,  lineamenlis  corpo- 
ralibus  figuratus,  Q.  6,  m.  1-XXXlI. 

Anim.a.  est  substantia  intelleclualis,  illumi- 
nationum  quce  sunt  a  primo,  ultima  rela- 
tioue  percepliva.  Alexander  neguam. 
Q.  9-XXXlI.  Et,  Q.  69,  m.  i-XXXIII. 

Anim^  inserta  est  naturaliter  virlus  appeti- 
tiva  ejus  quod  secundum  naturam  est,  et 
omnium  quse  subslanlialiter  naturse  ad- 
sunt  et  contentiva  sunt  nalurse.  Damasce- 
tius.  Q.  U,  m.  4,  a.  i-XXXll. 

Anima  omnis  movetur  visis.  Augustinus. 
Q.  27,  m.  1-XXXII.  It  m,  Q.  70,  m. 
1-XXXIII. 

Anima  quia  non  sola,  sed  cum  corpore  el  in 
corpore  athlelice  pugnavit  contra  vitia 
in  sancto  homine,  ideo  justum  est,  ut 
cum  corpore  et  in  corpore  prsemietur  : 
quod  non  potest  fieri  nisi  per  resur'ectio- 
nis  immutationem  :  et  quia  in  raalis  non 
sola,  sed  in  corpore  succubuit  vitiis  et 
diabolo,  ideo  justum  est,  ut  non  sola,  sed 
in  corpore  el  cum  corpore  puniatur.  Da- 
mascenus.  Q.  31,  m.  2,  a.  3  ad 

q.  2-XXXlI. 

Anima  exuta  corpore,  per  hoc  quod  secun- 
dum  natura  mactus  est  corporis,  polentias 
habet  organicas.  Q.  35,  m.  3-XXXII. 

Anima  rationalis  ad  imaginem  Dei  facta  est, 
ita  ut  nulla  interposita  creatura  formelur 
ab  ipsa  prima  verilate.  Augustinus. 
Q.  36,  m.  1-XXXII. 

AniMjE  nihilillabitur  nisi  Deus  trinilas.  Beda. 
Q.  36,  m.  3-XXXlI. 

Magna  dignitas  est,  quod  unaquseque  anima 
ab  ortu  nativitatis  habeat  Angelum  sibi 
delegatum.  Hieronymus.  Q.  36,  m.  4, 

a.  2. 

Anima  propter  subtiliorem  sui  naturam 
transit  corpus  viribus  suis  per  spirilum 
qui  naturse  lucis  est.  Augustinus.  Q.  51, 
m.  1-XXXII. 

XXXIU 


AiMMA  nec  corpus  est,  uec  harmonia  vel 
composilio  corporis,  nec  ad  harmoniam 
essenlialiter  consequens.  Arisloteles. 
Q.  61  ad  q.  3-XXXII. 

Amma  continet  et  conservat  corpus  :  cujus 
signum  est,  quod  egredienle  anima  cor- 
pus  exspirat  et  marcescit.  Aristoteles. 
Q.  66  ad  q.  1-XXXlI. 

A.\ima  est  substantia  incorporea.  Q.  68 

-XXXIII. 

Amm.e  quidditatem  non  investigare  oportet 
ex  operationibus.  Aristoteles.  Ibid. 

Anima  est  numerus  seipsum  movens.  Pyfha- 
goras.  Q.  68  ad  q.-XXXIlI. 

Anima  est  subslantia  intellectualis  ex  seipsa 
mobilis  secundum  numerum  harmonicum. 
Plaio.  Ibid. 

Anima  est  consonantia  confecta  ex  quatuor 
elemenlis.  Dinarchus.  Ibiil. 

Anima  est  substantia  incorporea  regens  cor- 
pus.  Remigius.  Q.  69,  m.  1-XXXIII. 

Anima  est  substantia  incorporea  regendo 
corpori  accommodata.  Augustinus.     Ibid. 

Anima  est  spirilus  intellectualis  ad  bealitu- 
dinem  in  se  et  in  corpore  ordinatus.  Sene- 
ca.  Ibid. 

Anima  est  subslantia  spiritualis  a  Deo  crea- 
ta,  proprii  sui  corporis  vivificatrix.  Cas- 
siodorus.  Ibid. 

Anima  est  spiiitus  rationalis,  semper  vivens, 
semper  in  molu,  bonse  maleeque  volunta- 
lis  capax.  Augustinus.  Ibid. 

Anima  est  suhstantia  vivens,  simplcx  et  in- 
corporea,  corporalibus  oculis  secundum 
propriam  naturam  invisibilis,  infigurabi- 
lis,  immorlalis,  rationalis,  intellcctualis, 
organico  utens  corpore,  et  huic  vilee  aug- 
mentalionis  et  gencrationis  Iribuliva,  non 
alium  habens  praeter  seipsam  intellectum, 
sed  partem  sui  purissimam.  Damascenus, 
Ibidem. 

Anima  in  hoc  ditTert  a  natura,  quia  ab  ani- 
ma  fluunt  quaidam  polenlire  conjunctoe. 
Avicenna.  Ibid. 

Anima  est  perfectio  prima  corporis  naluralis, 

33 


514 


INDEX  RERUxAI 


instrumenlalis,  habenlis  opera  vitee.  Avi- 
cemm.  Q.  69,  m.  2,  a.  1-XXXIII. 

Anima  est  primus  actus  corporis  physi^i  or- 
ganici,  potentia  vilam  habenlis.  Arislote- 
les.  Q.  69,  m.  2,  a.  2-XXXIII. 

Amma  elevata  est  supra  formam  physicam. 
Avicenna.  Ibid. 

Anim.1:  substantiale  esl  operationes  vitte  fa- 
cere.  Ibid. 

Amma  rationalis  substantia  est  in  umbra  in- 


telliffcntiae  creata,  Isaac. 


Ibid. 


Amma  non  est  endelecbia  nisi  per  animatio- 
nem  quam  facit  corpori  per  opera  vitae  : 
in  se  autem  spiritus  est  incorporeus  sem- 
per  vivens,  ut  dicit  Plalo.  Ibid. 

Amma  est  principium  et   causa   hujusmodi 
vitae,    physici   scilicet   corporis  organici. 
Q.  69,  m.  2,  a.  3-XXXlII. 
Amma  est.omnia  sua,  sicut  Deus  est  omnia 
8ua.  Augustinus.  Q.  70,  m.  1-XXXIII. 

Amma  in  quibusdam  suis  motibusvel  actibus 
lota  simul  adest.  Tota  videt,  el  tota  viso- 
rum  meminit.  Totaaudit,  et  tota  sonorum 
iiieminit,  etc.  Augustinus.  Ibid. 

AruMA  est  substantia  ut  subjectum  quod 
subslat  accidentibus  :  subslat  enim  viliis, 
vel  virlutibus  et  passionibus,  et  mutatur 
secundum  illas.  Gregoi'ius  Nyssenus. 
Ibidem. 
Anima  et  maxime  Iiominis,  quse  arte  et  pru- 
dentia  regit  corpus  ut  nauta  navim,  com- 
posita  est  ex  hoc  aliquid.  Ibid. 

Anlma  secundum  operis  sui  officium  variis 
nuncupatur  nominibus.  Dicitur  naraque 
anima  dum  vegetat,  spirilus  dum  contem- 
platur,  sensus  dum  sentit,  animus  dum  sa- 
pit  :  dum  inteliigil,  mens:  dum  discernit, 
ratio  :  dum  recordatur,  memoria  :  dum 
vult,  voluntus.  Auguslinus.  Q.  70, 

m.  2-XXXllI. 
Anima  nullo  modo  est  sua  potentia.         Ibid. 
Divisio   AMM.E   in    vegetabilem,    sensibiiem 
et  ralionalem,  est  totius  potestalivi  in  suas 
partes  potestativas.       Q.  70,  m.  3-XXXIII. 
Yegetalivum,  sensitivum  et  rationale  in  h 


mine  sunt  una  amma.  Q.  70,  m.  3  ad 

q.  -XXXI II. 
Sola  ANMMA  rationalis  est  ad  imaginem  Dei. 

Augustinus.  q.  71  ad  q.  1-XXXlII. 

Amma  non  est  de  essentia  divina.         Q.  72, 

m.  1-XXXIII. 
Amma  non  est  composita  ex  materia  et  for- 

ma,  nec  anima  Adee  fuitex  materia  cor- 

porali  vel  spirituali  :  sed  est  in  ea  quod 

est,  et  quo  est.  Q.  72,  m.2-XXXIII. 

Amma  non  est  ex  Iraduce.  Q.  72, 

m.  4,  a.  I-XXXIII. 
Firmiter   tenendum    est,    quod    non   omnes 

ammx  sunt  ab  inilio  creatce,  ut  Origenes 

finxit,  neque  cum  corporibus  seminantur, 

ut  Luciferiani  el  Cyrillus  et  quidam  Lati- 

norum  affirmant.  AugusHnus.  Q.  72, 

ra.4,  a.  1-XXXIII. 
Anima,  Deus  et  hyle  non  sunt  idem,  contra 

David  de   Dinando.  Q.    72,    m.    4, 

a.  2-XXXIII. 
Ammj;;  in   comparibus   stellis  ante  corpora 

non  fuerunt.  Q.  72,  m.  4, 

a.  3-XXXIII. 
Amma  creata  est  non  ex  materia,  sed  in  ma- 

teria  corporis,    nusquam  tamen  immersa 

sibi  sicut  forma  naturalis,  sed  elevata  su- 

per    ipsum    sicut   motor    super   mobile. 

Ibidem. 
Amma  rationalis  a  nullo  creatur  nisi  imme- 

diate  a  Deo.  Q,  73,  ra.  1-XXXIII. 

Anima  rationalis  est  iramortalis.  Q.  73, 

m.  2-XXXIII. 
AnIm^  forraa  venustior  et  pulchrior  quara 

habere  potuit,  est  quod  sit  ad  imaginem 

Dei.  Q.  74-XXXiII. 

Anima  rationalis  creala  est,  ul  summum  ho- 
num  intelligeret,  intelligendo  amaret, 
amando  possideret,  possidendo  frueretur. 
Augustinus.  Ibid. 

Anima  quae  vere  spiritus  est,  et  caro  quee 
vere  corpus  est,  in  suis  extremitatibus 
convenienter  et  facile  uniuntur  in  phan- 
tastico  animae,  quod  non  est  corpus,  sed 
siraile  corpori,  et  sensualilati  carnisquse 


INDEX  RERUM 


olo 


vere  spiritus  est,  quia  sine  anima  fieri  non 
potest.  Q.  77,  m.  1-XXXlII. 

Anima  rationalis  et  qusecumque  alia  anima 
et  ex  ordine  crealionis  et  ex  ordine  naturfe 
unibilis  est  corpori  ad  unum  animarum 
constituendum  :  el  operationes  vilse  quEe 
essentiales  suntet  nalurales,  prseter  intel- 
lectuales  solas,  non  potest  exercere,  nisi 
per  corpus  et  in  corpore.  Ibid. 

Inter  animam  et  corpus  non  est  medium 
quod  participatione  extremorum  est  me- 
dium,  sed  medium  congruentiee.  Q.  77, 
m.  2-XXXIII. 

Amma  rationalis  secundum  esse  est  mulli- 
plicata  in  individuis  hominibus  secundum 
numerum  individuorum.  Q.  77,  m.  3 

-XXXIII. 

Amma  est  ut  sapiens  homo,  qui  secundum 
ralionem  sedificat  sibi  domum,  et  poslea 
intrat  ad  inbabitandum.  Plato.  Ibid. 

llat.  24-XXXIII. 

Animam  humanam  creatam  esse  in  horizonte 
seternitatis  et  temporis  antiqui  dixerunt. 
Q.  77,  m.  3  adq.  i-XXXIII. 

Anima  est  in  corpore,  et  tota  in  toto,  et  se- 
cundum  partes  potentiales  est  in  parlibus 
corporis,  sed  secundum  id  quod  est  per 
substantiam  est  in  qualibet  parte  tota. 
Q.  77,  m,  4-XXXIII. 

Quod  ANiMA  sit  separabilis  et  maneat  post 
mortem,  decem  signa  a  Peripatelicis  in- 
ducta.  Q.  77,  m.  5 

-XXXIII. 

Anima  manet  separatapost  mortem  et  agens 
et  intelligens  quee  pertinent  ad  beatitudi- 
nem,  vel  patiens  pro  retributione  peccato- 
rum.  Ibid. 

Ammx  peccatriecs  post  mortem  deprimentur 
8ub  tristi  orbe,  et  erunt  ibi  in  magno  igne  : 
animse  vero  bene  meritffi,  in  psalmodia  et 
laude  erunt  cum  Domino.  Isaac.         Ibid. 

Anima  in  hoc  est  ad  imaginem  et  similitudi- 
nem  Dei,  quia  est  incorruptibilis  et  im- 
morlalis.  Q.  78-XXXIII. 

Anima  secundum  intellectum  est  sicut  char- 


tula  brevis,  in  qua  species  omnium  sunt 
descriplie.  AUjazel.  Q.  92, 

m.  2-XXXlII. 
lu  ANiMA  non  nisi  tria  sunt_,  scilicet  passio- 
nes,  potentiae  et  habitus.         Q.  139,  m.  1, 
a.  2-XXXIII. 


Animalia  parva  quorum  vita  brevis  secun- 
dum  naturam,  multije  sunt  generationis, 
et  multum  ponunt  in  semine.  Aristoteles. 
Q.  8-XXXII. 

ANiMALiA  cum  sensu  auditus  et  aliis  sensibus 
memorativo  principio  et  cestimativo  plus 
et  minus  parlicipantia,  eo  plus  et  minus 
disciplinabilia  sunt.  Aristoteles.  Q.  68 

-XXXIIT. 

Animalis  vita  est,  quse  dissoluta  lascivia 
fertur  in  delectabiiia  quinque  sensuum, 
quam  inter  metas  suas  spiritus  rector  non 
continet.  Q.  108,  m.  1 -XXXIII. 


Antichristi  appetibile  erit  perfectio  bonita- 
tis.  Q.  21,  m.  1 -XXX II. 

ANTicflRisTus  homo  ex  fornicalione  genera- 
bitur  et  suscipiet  omnem  actum  Satanee  : 
prgesciens  enim  Deus  iniquilatem  ejus 
fulurse  voluntalis,  concedet  in  eo  habilare 
diabolum.  Q.  36,  m.  4  ad  q.  3  XXXII. 

Antichristus  Angelum  habebit  custodem. 
Ibidem. 


Antiquitas    duplex,  scilicet   auctoritatis   et 
temporis.  Q.  11 -XXXII. 


Apparens  in  sensu,  pingitur  in  spirilu,  et  ful- 
get  in  intelleclu.  Q.  27,  m.  1-XXXlI. 


Appeiitus  multiplex.  Q.  3,  m.  4, 

a.  4,  par.  1-XXXII. 
Omne  quod  appetit  aliquid  delectalior.e  n\- 


51fi 


INDEX  RERUM 


turali,  deleclalur  in  conseculione  illius,  el 
in  ipso  reflorel  et  diflundilur,  ut  undique 
perfrualur.  Porphyrius.  Q.  5,  m.  2, 

a.  4.  U-  incidens-XXXlI. 

Appetitus  numquam  converlitur  ad  bonum, 
nisi  nunlianle  intellectu  de  bono  ad  quod 
debet  converti.  Arisfotcles.  Q.  14,  m.  1 
ad  q.-XXXll. 

Appetitus  ex  ralione  determinatus,  voluntas 
vocatur.  Arisloteles.  Q.  14,  m.  4,  a. 

1-XXXII. 

Appetitus  duplex,  sciiicet  naturalis,  qui  nec 
bonus,  nec  malus  est  :  et  ordinatus  ratio- 
ne,  qui  est  cum  eligentia.  Anselmus.  Q.  21, 
m.  1-XXXlI. 

Appetitus  bonte  famse  est  appelilus  glorise. 
Q.  116,  m.  2,  a.  1,  par.  1-XXXlII. 

Appetere  laudem  ad  gloriam  Dei  et  proximi 
aedificationem  non  est  malum,  sed  bo- 
num  :  referre  autem  gloriam  quae  Dei  est, 
ad  seipsum,  molivum  est  inanis  glorise. 
Q.  116,  m.  2,  a.  1,  par.  2-XXXIlI. 


Aoua  per  se  insipida  est,  et  propter  humi- 
dum  ejus  subjectum  est  oninium  sapo- 
rum  :  per  accidens  autem  salsa  el  amara, 
propter  terrestris  combusti  immixtionem. 
Q.  56,  m.  2,  ad  q.  2-XXXII. 

Aqua  optimum  elementum  est,  et  plurimo 
usui  utilissimum,  sordis  purgativum  non 
solum  corporeae,  sed  et  animalis,  si  as- 
sumpserit  gratiam  Spiritus  sancli.  Q.  60 
ad  q.  2-XXXII. 


ARcnANGELi  sunt,  qui  summa  nuntiant. 
Gregorius  Magnus.  Q.  39,  m.  3, 

a.  1,  par.  2  et  qusesilum   l-XXXII. 

ARCUANiiELi  sunt,  qui  conscii  ministeriorum 
divinorum,  non  nisi  ob  prsecipuas  et  ma- 
ximas  causas  mitlunlur.  Bernardus. 
Ibidem. 

Archangelorum  proprietales.  Q.  39, 

m.  3,  a.  1,  par.  2   et  quaesitum   2-XXXII. 


AppiiEnENsiVA  ct  moliva  ad  apprehensum  se 
habent  sicut  nuntians  ex  exsequens.  Ari- 
stoteles.  Q.  9-XXXlI. 


Aou.K  in  actu  aquiv  supra  firmamentum  nul- 
lo  modo  locari  possunt.  Q.  48 

adq.-XXXd. 

.Aquarum  pondus  hoc  exigit,  ut  super  terram 
fluant,  vel  in  aere  vaporabililer  feranlur, 
et  non  supra  firmamentum  sint.  Augusli- 
nus.  Q.  o2,  m.  1-XXXIl. 

Aqu£  proprielales  ignobiles  sunt  frigidilas 
et  fluxibilitas  :  nobiles  vero  sunt  limpidi- 
tas,  perjpicuitas,  et  luminosilas,  secun- 
dum  quas  disponunlur  ad  hoc  quod  sinl 
8upra  firmameotum.  Ibid. 

Locus  ad  quem  congregantur  aqu.t-:,  et  ex 
quo  oriunlur,  magnum  mare  est,  quod 
amphitrites  dicitur,  quasi  dubiam  habens 
rotunditalem.  Q.  56,  m.  2-XXXII. 


ARcniTECTONici  sapientis  est  ordinare  mate- 

riam  in  quam  possit   inducere   formam. 

Aristoleles.  Q.  5-XXXII. 

Ahcuitectus  non  tantum  considerat  formatn 

et  finem,  sedetiam  materiam.  Aristoleles, 

Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  4-XXXII. 


Ardentior  amator  conjugis  proprise,  adulter 
est,  ille  scilicet  qui  nec  modum  naturse 
servat,  nec  bonum  matrimonii  considerat. 
Sextus  Pythagoricics.  Q.  133, 

m.  1-XXXIII. 


Argumentum  est  ratio  rei  dubise  faciens  fi- 
dem.  Uoelius.  Q.  93,  m.  1-XXXIII. 


Aristotelem  cum  discipulis  suis  miror  tan- 
tam  opinionem  assurapsisse,  ut  duo  prin- 
cipia  ponerent,  materiam  Bcilicet,  et  spe- 


INDEX  RERUM 


;i7 


ciem,  et  tertium  cum  his  quod  opera^oriiim  Attributa  iUvina  dicunt  modum  creationis 
dicitur,  cui  suppeteret  competenter  effice-  quo  creaturee  exeunt  ab  ipso,  sicut  dicit 
re  quod  ad  oriendum  putasset.  Ambrosius.  Origenes,  quod  Deus  dicilur  sapiens,  quia 

Q.  4,  m.  2-XXXII.  sapientis  nostree  causa  est.  Q.  39, 

m.  1,  a.  3-XXXII. 


Arrogantia  est,  quando  adscribitur  propriis 
meritis  quod  non  habetur  nisi  ex  gratia 
Dei.  Q.  16,  m.  2,  a.4-XXXII. 


Ars  faclivum  principium  est  cum   ratione. 

Aristoteles.  Q.  47-XXXlI. 

Ars    est  coUectio  preeceptorum   multorum 

ad  finem  unum  tendenlium.  Q.  40, 

m.  1,  a.  1,  par.  2-XXXII. 


Artificis  sapientis  proprium  est  unumquod- 
que  eorum  quee  exiguntur  ad  opus,  in  tali 
modo  et  forma  producere,  quo  compen- 
diosius  et  utilius  operatur  ad  (inem  inten- 
tum  in  opere.  Q.  3,  m.  3,  a.  2  ad  q. 

1- XXXII. 


Attrihutio  est  quinque  modis ;  1.  Per  sub- 
stantialia  cosequata  et  per  convertibilia. 
2.  Per  substantialia  non  coccquata  et  non 
convertibilia.  3.  Per  accidentalia  coaequa- 
ta.  4.  Per  accidentia  communia  quae  in- 
trinsecus  insunt.  5.  Per  ea  quse  extrinse- 
cus  contingunt.  Q.  3,  m.  2-XXXII. 


Augustino  contradicere  impium  est  in  his 
quee  tangunt  fidem  et  mores.  Q.  84 

ad  q.  3-XXXIII. 


AuRUM  et  argentum  et  pecunia  sunt  mensu- 
ra  omniura  commutabilium  in  quibus  ho- 
mines  comniunicant  inler  se.  Aynstoteles. 
Q.  120,  m.  1,  a.  1-XXXIII. 


AssuB  ignis  ascendens  est,  qui  a  vulgo  vo- 
catur  stella  cadens.  Q.  4,  m.  2, 

a.  5,  par.  1-XXXII. 


Astra  moventur  motu  uniformi,  regulari  et 
circulari.  Q.  53,  m.  3  ad  q.-XXXII. 

Astra  non  sunt  causa  alicujus  eorum  quse 
fiunt,  neque  corruptionis  eorum  quae 
corrumpuntur.  Damascenus.  Q,  73. 

Q.incidens-XXXIII. 


Attributa  angelicae  naturae  sunt  de  esse 
ejus.  Q.  17-XXXII. 

Attributa  angelicse  naturae  sunt  qualuor, 
scilicet  simplicilas  essentise,  perspicacilas 
intelligenliee,  discretio  personalis,  et  li- 
bertas  arbitrii.  Ibid. 


Austrinis  existentibus  in  aestale  et  autum- 
no,  moribunda  eril  hiems,  maxime  et  mu- 
lieribus  et  parvulis.  Q.  18,  m.  1, 

a.  2,  par.  2-XXXII. 


Avaritia  dicitur  quatuor  modis  :  1.  Nimius 
amor  proprii  boni  cujuscumque.  2.  Amor 
ille  secundum  quod  avertit  a  summo  bo- 
no.  3.  IJem  amor  secundum  quod  conver- 
tit  ad  commutabile  bonum.  4.  Amor  ni- 
mius  pecuniae  vel  bonorum  fortunae. 
Q.  11,  m.  2.  Et,  Q.  120,  m.  1,  a.  1 
-XXXIII. 

Avaritia  non  tantum  est  pecuniae,  sed  et 
altitudinis  et  scienliae.  Augastinm.       Ibid. 

Avaritia  est  immoderatus  appetitus  haben- 
di  plus  quam  oportet.  Tullius.  Ibid. 


318 


INDEX  RERUM 


AvARiTiA  relinet  retinenda  et  non  relinen- 
da  :  prodigalitas  aulem  dat  danda  et  non 
danda  :  utrumque  vitium  circumstans  li- 
beralilatem.  Atigusli^ins.  Q.  120,  m.  1, 
a.  2,  q.  1-XXXIH. 

AvARiTiA  propria  anteponit  communibus 
conlra  charilatem.  Augmlinus.  Ibid. 

AvARiTiA  privatus  amor  sui  est,  charilas 
vero  communis  amor  Dei  et  proximi. 
Ibidem. 

AvARiTiA  sub  se  habet  mendacium,  fraudem, 
furtum,  perjurium,  turpis  lucri  appeti- 
tum,  falsa  testimonia  violentiam,  inhuma- 
nitatem,  rapacitatem.  hidorus.  Q.  120, 
m.  2~XXX11I. 

Fiiice  AVARiTi.E  sunt  prodilio,  fraus,  fallacia, 
perjurium,  inquietudo,  violenlia,  etobdu- 
ratio.  Gregorius.  Ibid. 


B 


Banausi  vituperantur  expeudentes  substan- 
liassuasin  histriones.  Arisloleles.  Q.  120, 
m.  1,  a.  3-XXXIII. 


Bapti?mus  sacramentum  fidei  est,  quod 
aequaliter  operatur  impressionem  chara- 
cteris  et  remissionem  peccalorum,  sive  per 
bonum,  eive  per  malum  ministrum  confe- 
ratur.  Augustinvs.  Q.  32,  m.  1 

a.  2-XXXII. 


gregatione  perfectus.  Boetius.  Q.  18, 

m.  3,  a.  1-XXXII. 

Beatitudinis  partes  sunt,  perfeclum  nosse, 
perfectum  posse,  et  perfecta  bonitas. 
Q.  21,  m.  1-XXXlI. 

Beatitudo  est  ex  commodis,  quam  appetit 
omnis  ralionalis  creatura.  Augustinus. 
Ibidem. 

Beata  visio,  videre  Deum  in  seipso,  videre 
Deum  et  in  meipso,  videre  eum  et  in  homi- 
nibusbeatis,  etc.  Bernardus.  Q.  36, 

m,l-XXXII. 

Beatis  omnibus  Deus  insidet  per  illapsum 
contemplationis.  Q.  39,  m.  1,  a.  1, 

par.  2  et  qusesitum  2-XXXII. 

Beatitudines  illse  quse  virtutes  dicuntur,  ex 
eo  forsitan  appellalae  sunt,  quod  virtutum 
atque  prodigiorum  occultas  perpetuasque 
causas  felici  curiositate  rimari  ac  mirari 
divinitus  ordinatir,  signa  qute  et  quando 
volunt  in  omnibus  elementis  terrse  et  ho- 
minibus  potenter  exhibeant.  Bernardus. 
Q.  39,  m.  2,  a.  1,  par.  2  et  qusesitum  1 
-XXXII. 

Beatitudo  dicitur  dupliciter,  scilicet  large, 
quee  consistit  in  duplici  felicitate,  scilicet 
civili  et  contemplativa  secundum  dupli- 
cem  virtutem,  moralem  scilicet  et  intel- 
leclualem  :  et  stricte,  quie  est  status  om- 
nium  bonorum  aggregatione  perfectus. 
Q.  69,  m.  1-XXXlII. 

Beatitudo  et  miseria  in  eodem  esse  non 
possunt.  Bernardus.  Ibid. 


BiLiNGUis   est,   qui   aliud   loquitur  de  prse- 
senlo,  et  aliud  de  absente.  Q.  117, 

m.  2,  a.  3  ad  q.-XXXIII. 


Beatitudo  creata  mutabilis  est.  Q.  3, 

m.  3,  a.  3-XXXII. 
Beatitudo  quanto  magis  intelligitur,  tanto 

plenius  habetur.  Q.  9-XXXII. 

Beatitudo  est  status  omni        bonorum  ag- 


Binarius  principium  est  multitudinis,et  non 
unitas.  Pylhagoras.  Q.  3,  m.  3,  a.  1 

-XXXII. 


INDEX  RERUM 


519 


Blasphemia  est  iraposilio  falsi  crirainis  in 
Deum.  Q.  120,  m.  2-XXXIII. 

Blasphemia  omnis  cavenda  est,  sed  maxirae 
in  Creatorem.  Haymo.  Q.  140,  m.  3, 

a.  1-XXXIII. 

Blasphemia  est,  per  quam  de  Deo  ipso  falsa 
dicuntur.  Ibid. 

Blaspuemi.e  tres  sunt  species  :  1.  Cum  altri- 
buitur  Deo  quod  ei  non  convenit.  2.  Cum 
ab  eo  removelur  quod  ei  convenit.  3.  Cum 
attribuitur  creaturse  quod  soli  Deo  appro- 
priatur.  Ibid. 

Blasphemij:  Ires  species  :  1.  Sapere  de  Deo 
secundum  corpus.  2.  Secundum  spiritum 
creatum.  3.  De  Deo  sentire  quod  nulli  spi- 
rituali  vel  corporali  creaturse  convenit. 
Ibidem. 

Blasphemia  proprie  non  fit  nisi  in  Deum, 
sed  extenso  nomine  fit  etiam  in  creaturam . 
Ibidem. 

Blasphemia  secundum  omnes  species  suas 
mortale  peccatum  est.  Q.  140,  m.  3,  a. 
2-XXXIII. 

Blaspuemia  est  peccalum  vice.  Q.  140, 

m.  3,  a.  2  ad  q.  1-XXXIII. 

Blasphemia  proprie  loquendo  est  in  verbis, 
aliquando  tamen  refertur  ad  facta. 
Q.  140,  m.  3,  a.  2  ad  q.  2  X.\XIII. 

Iloc  peccatum  dicilur  &remissibile,  quia  cau- 
sam  remissibilitatis  in  se  non  habet,  in- 
firmitatis  scilicet  vel  ignorantise.  Q.  140, 
m,  3,  a.  3-XXXIII. 

Peccatum  ex  infirmitate,  dicilur  peccatum 
in  Patrem,  ex  ignorantia  in  Fiiium,  ex 
malitia  in  Spiritum  sanctum.  Ibid. 


BoETii  locus  de  primo  principio.  Q.  3,m.l, 
a.  2.  Et,  m.  3,  a.  4,  par.  3.  Item,  Q.  4, 
m.  1,  a.  1,  par.  1  et  a.  2.  Item,  Q.  4,  m. 
2,  a.  3,  par.  1.  Et,Q.44.  El,  Q.66-XXXII. 


BoNiTAs  Dei  numquam  otiosa  fuit  ab  peterno. 
Q.  11-XXXlI. 


BoMTAs  ingenii  fit  ex  cali ^  bene  movente, 
et  humido  facile  suscipiente.  Q.  U, 

m.  2-XXXII. 

BoNiTAs  divina  expandit  se  super  omnes  in- 
tellectuales  vultus,  secundum  uniuscu- 
jusque  propriam  analogiam.  Dlonysius. 
Q.  18,  m.  1-XXXII. 

BoNiTATi  pra?stanti  fas  non  erat  quidquam 
facere  nisi  pulchrum.  Plalo.  Q.  18, 

m.  2,  a.  1-XXXII. 

BoNiTATES  quae  sunt  in  causa  priraa,  in  ea 
puritate  et  nobilitate  qua  sunt  in  ea,  non 
suntperceptibiles  ab  aliqua  causarum  se- 
cundarum.  Q.  38,  m.  2,  a.  2-X.\XII. 


Bonum  uiiiversi  cousistit  in  Deo  eicut  in  duce 
exercilus.  Aristoteles.  Q.  3,  m.  3, 

a.  1-XXXII. 

BoNUM  universi  non  est  unius,  sed  mullo- 
rum  :  et  est  uniuscujusquesecundum  pro- 
priam  analogiam  quam  habet  ad  illud  bo- 
num.  ibid. 

Est  BONUM  simplex,  et  hoc  unum  solum  est 
incommutabile  quod  est  Deus  :  creala  ve- 
ro  ab  ipso  non  sunt  simplicia,  et  ob  hoc 
mutabilia.  Augustinus.  Q.  3,  m.  3, 

a.  2-XXXII. 

BoNUM  est,  quod  est  a  bono  et  in  bono  plan- 
talum  et  ad  bonum.  Dionysius,  Q.  6, 

m,  2-XXXII.  Et,  Q.  102,  m.  2-XXXIlI. 

BoNi  potentiores  sunt  ad  faciendum  mira- 
cula  quam  mali.  Q.  32,  m.  2  ad  q.  3 

-X.XXII. 

BoNORUM  honorabilium  nolitiam  opinantes, 
magis  autem  alteram  altera  ex  hoc  quod 
meliorum  et  honorabilium  sit.  Aristotelcs. 
Q.  .39,  m.  1,  a.  1,  par.  2  et  queesitura  2 
-XXXII. 

BoNus  est,  qui  licet  secundum  naturam  non 
sit  bonus,  tamen  alium  bonum  in  animo 
ponit  et  ad  illum  respicit,  ut  ad  illum  di- 
rigatur  etcorrigatur  in  bono  providenticB. 
Qui  autem  nec  per  naturam  bonus  est,  nec 
talem  alium  in  animo  ponit,  bic  profecto 


o20 


INDEX  RKRUM 


iiiulilis  vir  esl.  Uonierus.  Q.  oU,  m.  2, 

a.  1,  par.  1  et  qiisesilum  1-.\XX1I. 

BoNL'M  dicilur  a  ioiw-w,  quod  esl  voco,  vo- 
cas  :  quia  vocat  Deus  ea  quee  nun  sunt 
tamquam  ea  quce  sunt.  Q.  51,  m.  2 

-XXXII. 

BoMM,  pulciirum  et  decorum,  secundum 
supposita  ad  idem  determinanlur,  et  per 
idem,  sed  secundum  inlentiones  non  sunt 
idem.  Q.  62,  m.  1-XXXlI. 

BoNORUM  qusedam  sunt  summa,  quibus 
fruendum  est,  utTrinitas:  qutedam  inlima, 
quibus  utendum  est,  ut  res  hujus  mundi  : 
queedam  media,  ul  homo,  qui  fruitur 
summis  et  ulilur  infimis.  Q.  62,  m,  2 

-XXXII. 

BoNA  tria  sunt,  in  quibus  perficilur  homo, 
scilicet  nalurte,  gratiae,  et  gloriee.  Q.  90, 
m.  1-XXXIII. 

BoNORUM  queedam  magna  sunt,  quibus  recle 
vivitur,  ut  virlutes  :  qua^dam  minima,  si- 
ne  quibus  recte  vivi  potest,  ul  species 
quorumlibel  corporum  :  quaedam  media, 
sine  quibus  recte  vivi  non  potest,  ut  po- 
tentise  animai.  Auguslinus.  Q.  102, 

m.  2-XX.XIlI. 

BoNA  qua_'dam  nobis  dala  sunt  a  Deo,  quse 
propter  se  sunt  appetenda,  sicut  sapien- 
lia,  salus  et  amicilia  :  et  alia  qua3  ad  vi- 
tam  sunt  necessaria,  ut  docirina;,  cibus, 
conjugium  Augustinus.        (j.  I09-XXXIII. 

BoNUM  esl  lumen  spirituale,  et  malum  tene- 
bra,  Dionysiu^.  Q.  114,  m.  I-XXXllI. 

Bo.NUM  quodlibet  corporale  damno  suppo- 
nendum  est  pro  vita  relinenda,  sicut  iiile- 
grilas  corporis  in  virgine,  secus  de  bono 
spirituali.  Q.  1.32,  m.  1,  a.  3,  par.  3 

-XX  XI II. 
Bo.xuM  opus  intentio  facit,  inlentionera  fides 
dirigit.  Q.  137,  m.  2-XXXIII. 

BoNCM  in  opere  est  ex  omnibus  causis  boni- 
lali^.  Q.  138,  m    2-XXXlII. 


CiLiBATUs  Joannis   non   preefertur  conjugio 
Abrahae.  Q.  90,  m.  5-XXXIII. 


Galidum  coeleste  vivificativum  et  formativum 

est.  Aristolcles.        Q.  39,  m.  i,  a.  1,  q.  1 

-XXXII. 
Galidum  el  humidum  sunt  principia  genera- 

tionis  in  omni  complexionato.  Q.  53, 

m.  1,  a.  1-XXXII. 


Cai'ITale  dupliciter  dicilur,  scilicet  id  quod 
capite  pleclilur,  vel  ex  quo  sicut  ex  ca- 
pite  multa  alia  oriuntur.  Q.  llo,  m.  1, 
a.  1-XXXIII. 

Peccata  CAPiTALiA  sunt  tantum  septem,  sci- 
licet  superbia,  invidia,  acedia,  ira,  avari- 
tia.  gula,  luxuria.  Ibid. 


Carbones  desolatoni  dicuntur  ardores  cha- 
ritatis.  Augustinus.  Q.  27,  m.  2  ad  (].  3 
-XXXII. 


Carnes  sanae  sunt  qiia?  leves  sunt,  leves  au- 
tem  qua^  altilium.  Aristoteles.  Q.  00 

-XXXII. 

Cabo  noslra  post  resurrectionem  non  egebit 
ciborum  refectione  :  quia  nec  fame,  nec 
lassitudine,  uec  aliqua  infirmilate  poterit 
corrumpi.  Caro  autem  Adee  ante  pecca- 
tum  immortalis  est  creata,  ut  per  alimo- 
niam  adjuta,  esset  mortis  et  doloris  ex- 
pers.  Augustinus.  Q.  65-XXXII, 


INDEX  RERUM 


S21 


Causa  efficiens  duplex,  una  conjuncta  effe- 
ctui,  et  alia  separala  ab  efTectu.  Q.  3, 

m.  3.  a.  3-XXXII. 

Causa  agens  duplex  est,  una  per  necessita- 
tem,  alia  a  proposilo.  Q.  4,  m.  2,  a.  5, 
par.  3.  Q.  incidens  1-XXXlI. 

Causas  seminales  et  ralionales  Deus  a  prin- 
cipio  materiae  indidit  :  illas,  ut  ex  eis  pro- 
ducatur  opus  naturce,  bas  vero,  ut  fiat 
miraculum  :  nihil  enim  rationabilius  est, 
quam  quod  crealura  creatori  obediat  in 
omnem  effectum  suse  voluntalis.  Augusti- 
nus.  Q.  14,  m.  3,  a.  "2,  par.  i-XXXII. 

Item,  Q.  31,  m.  1,  a.  1  et  3-XXXII. 

CausjE  naturales  sunt  in  materia,  sicut  in 
Euripo,  secundum  Platonem,  id  est,  in 
ebullitione  seu  mutabilitate.  Ibid.  Et, 
Q.  incidens-XXXll. 

Causale  communius  est  quam  seminale  : 
omne  enim  semen  causa  est,  sed  non  e 
converso.  Q.  31,  m.  1,  a.  1  ad  q.  2 

-XXXII. 


Charitas  Dei  deposuit  eum  de  coelo  ad  ter- 
ras,  et  fecit  eum  hominem.  Augustinus. 
Q.  31,  m.  1.  a.  2-XXXII. 

Charitas  exstasim  facit.  Dionysius.  Q.  39, 
m.  1,  a.  2-XXXn. 

Charitas  Dei  numquam  oliosa  est  :  opera- 
tur  enim  magna  si  est,  si  vero  desinit 
operari,  charitas  non  est.  Gregorius. 
Q.  51,  m.  3,  a.  1  ad  q.-XXXlI. 

Charitas  sine  gralia  non  est.  Q.  106,  m.  1 
-XXXIII. 

Charitas  est  forma  informans  omne  no- 
strum  meritum,  sine  qua  omnis  actio  et 
virlus  informis  est.  Q.  13o-}iKXIiI. 


Cherubin  plenitudo  scientise  dicitur.  Grego- 
rius.  Q.  39,  m.  I^  a.  1,  par.  2  et  qusesi- 
tum  1-XXXII. 

Cbehubin  proprietates  accipiuntur  secun- 
dum  proprietates  scienliee  plense  et  per- 


fectse.       Q.  39,  m.  1,  a.  1,  par.  2  et  quee- 
situm  2-XXXII. 


In  CiiRisTO  non  est  vera  compositio,sed  unio. 

Boetius.  Q.  3,  m.  4  ad  q.  1 

-XXXII. 
Curistus   Angelum   custodem   non    habuit. 

Q.  36,  m.  4  ad  q.  i-XXXII. 
Czristus  in  quatuor  tentalus  est  a  diabolo. 

Q.  86,  m.  1-XXXIII. 
Christus  Petrum  respexit  in  alrio  non  cor- 

poraliter.  Augustinus.  Q.  89,  m.  3 

-XXXIII. 


ChristiaiSus  nemo  dicitur,  nisi  qui  Christi 
moribus  coaequatur.  Augustinus.  Q.  127, 
m.  .3-XXXIII. 


Circumscriptibile  est,  quod  loco  vel  tempore 
vel  comprehensione  comprehenditur  :  in- 
circumscriptibile,  quod  nullo  horum  con- 
tinetur.  Damascenus.  Q.  21,  m.  1 

-XXXII. 


CoACTio  omnis  est  per  conjunctionem  ad  ma- 
teriam.  Q-  33,  m.  1-XXXII. 


Co-aEQU£VA  sunt  quatuor,  scilicet  angelica 
natura,  coelum  empyreum,  materia  prima 
corporalium,  et  tempus.  Q.  46  ad  q.  3 
-XXXI I. 


C«LUM  altius  nobilius  participat  bonitate 
primi  motoris,  quam  idquodestsub  ipso. 
Arisloteles.  Q-  o2,  m.  2-XXXII. 

CriELi  slellali  inveniuntur  motus  Ires.      Ibid. 

CcELUM  aqueum,  sive  crystallinum  secundum 
sanctos,  Philosophi  vocant  uniforme  in 
lumine,  cujus  lumen  tanlse  simplicitatis 


522 


INDEX  RERUM 


est,  quod  visibushominum  non  subjicitur, 
Q.  23,  m.  2-XXXII. 

Extra  COELUM  nihil  est.  nec  locus,  nec  tem- 
pus,  sed  vila  beata.  Arisloteles.  Ibid. 

C(i:lum  crystallinum  quadruplici  necessitate 
ponitur.  U.  52,  m.  3-XXXII. 

CdLUM  non  mutatur  in  substanlia,  sed  in 
forma  motus  quam  nunc  habet  ad  gene- 
ralionem  el  corruptionem.  Q.  53,  m.  1 
-XXXII. 

CoELUM  non  est  de  natura  aqure  fluxibilis 
deorsum,  sed  ex  aqua  quse  propter  na- 
turse  puritatem  in  substanlia,  et  perspi- 
cacitatem  in  dispositione  materiali,  et  lu- 
minositatem  in  profundo  sui,  per  distin- 
ctionem  transmittitur  super  ccelos  ut 
fiant  inde  cceleslia.       Q.  53,  m.  1-XXXII. 

CoEUM  est  corpus  composituin  ex  partibus 
continuis,  sed  non  ex  contrariis.  Q.  53, 
m.  1  ad  q.  2-XXXII. 

C(ELUM  non  est  semicircularis  vel  angularis 
figuree,  sed  circularis.  Q.  57,  m.  2 

-XXXII. 

C  OE  L I  sunt  decem,  scilicet  empyreum, 
aqueum,  stellarum,  Saturni,  Jovis,  Martis, 
Solis,  Yeneris,  Mercurii,  Lunse.  Damasce- 
nus.  Q.  54-XXXII. 

Ad  esse  cfELi  duo  exiguntur,  scilicet  quod 
ubique  circulariler  aliquod  corporum 
simplicium  contineat,  et  quod  sit  perspi 
cuum  receptivum  luminis  el  dativum.  Ra- 
banus.  Ibid. 

CcELUM  non  cognoscimus  nisi  per  stellas. 
Alfraganus.  Q.  57,  m.  2-XXXII. 


CoLOR    est    immutativus    visus     secundum 
aclum  lucidi.  Arislofeles.  Q.  77,  m.  3 

-XXXII. 


CoMBiNATioNE  primarum  qualitatum,  quo- 
ties  possibilis  est,  fiunt  elementa.  Arislo- 
teles.  Q.  53,  m.  1,  a.  2-XXXII. 


CometjE  apparitio  morles  regum  significat. 
Albumasar.  Q.  32,  m.  2,  a.  1-XXXII. 

Item,  Q.  53,  m.  1,  a.  2  ad  q.  i-XXXII. 


GoMMissuM  majoris  realus  est,  quam  deli- 
ctum  secundum  se.  Q.  123,  m.  1 

-XXXIII. 


CoMMUNE  duplex  est,  scilicet  univocum,  et 
■  analogum.  Q.  12,  m.  4-XXXII. 

CoMMUNE  non   est   proprium  nisi  secundum 

potenliam.  Arisloteles.  0-  35, 

m.  2-XXXlI. 


CoMPLEXio  inclinativum  principium  est, 
anima  vero  factivum.  Unde  sanguineos 
dicimus  esse  bonorum  morum  et  quietos, 
cholericos  autem  acutos  et  furibundos, 
melancholicos  autem  Iristes  et  studiosos. 
Aristoteles.  Q.  72,  m.  3-XXXlII. 


CoMPOsiTioNis  modi  qui   inveniuntur   in  re- 

CoGNiTid  creaturse  in  semelipsa,  vesperlina         bus?  Q.  3,  m.  3,  a.  2-XXXIl. 

esl,  in  Dei  cognitione,  matutina  est.  Augu-      Compositum  extra  causam  suai  compositionis 

stimis.        Q.  14,  m.  3,  a.  2,  par.  2  ad  q.  2  non  habet   nisi  primum   principium,  sed 

-XXXII.  intra  causam  habet  compositionis  compo- 

nentia,  quae  materialia  sunt  ad  formam 

totius.  Ibid. 

CoLLATio  debet   esse   inter   servos  Dei,  non      Omne  compositum  mutabile  est.  Ibid. 

altercatio.  Q.  127,  m.  3-XXXIII.      Compositio  ex  quod  est  et  quo  est,  generalior 

est  quam  illa    quse    est  ex    materia  et 


INDEX  RERUM 

Q.  3,  m.  3,  a.  2  ad  q.  2 


523 


forma. 
-XXXII. 

Omne  compositum  componilur  ex  maleriali 

et  formali,  sed  non  ex  materia  et  forma. 

Q.  3,  m.  3,  a.  2  ad  q.  4-XXXII. 
CoMPOSiTUM  omne  resolubile   est  in   compo- 

nentia,  vel  actu,  vel  intellectu.         Q.  13, 

m.   1-XXXlI. 
CoMPOsiTUM  omne  ex  partibus  quantitativis, 

corpus  est.  Rabhi  Moyses.  Ibid. 


CoMPREHENDiTUR  illud,  cujus  fincs  circumspi- 
ciuntur.  Augustinus.       Q.  3,  m.  2-XXXII. 


CoNCUBiTus  conjugalis  sine  peccato  fit,  et 
redditur  in  eo  debitum  :  propter  quod  et 
justus   et  bonus  est.  Q.  109-XXXlII. 

CoNCUBiTUS  soluti  cum  soluta  peccatum 
mortale  est.       Q.  122,  m.l,  a.  2-XXXlII. 


CoNCDPiscENTiA  non  est  sine  prolensione  san- 
guinis  et  spiritus  et  caloris  in  concupisci- 
bile.  Aristoteles.  Q.  25,  m.  2,  a.  1, 

par.  2-XXXII. 

CoNCUPisciBiLiTAS  cst  in  parvulis,  concupi- 
scenlia  vero  in  adullis,  quoe  etiam  dicitur 
lex  carnis,  et  tyrannus  naturae.  Augusti- 
nus.  Q.  107,  m.  2-XXXIII. 

CoNCUPJSCENTiA  noxiorum  et  ignorantia 
agendorum  poense  sunt  peccali  originalis. 
Q.  107,  m.  4,  a.  3,  par.  2-XXXIII. 

CoNCUi'iscENTiA  carnis  duplex,  suffocans  sci- 
licet  et  promovens.  Ibid. 

CoNCUPiscENTiA  cst  affcctio  quoedam  malse 
voluntatis,  sicut  languor.  Atigustinus. 
Q.  108,  m.  1-XXXIlI. 

CoNcupiscENTiA  est  malum  nobiscum  conge- 
nitum.  Jdem.  Ibid. 

GONCUPiscENTiAM  sive  delectationem  maxime 
contemporaneam  vitee  oportet  nos  fugere, 
et  pati  ad  eam  quod  sapientes  plebis 
passi  sunt  ad  Helenam,  qui  videnles  de- 


corem  Helenae,  dixerunt:  Fugiamus,  fu- 
giamus,  ne  capiamur  decore  ejus,  quam 
prosecuti  sunt  juvenes  et  capti.  Aristote- 
les.  Q.  108,  m.  1-XXXIII. 

Ex  coNCUPiscENTiA  tamquam  filia  peccali,  in 
omnibus  qui  secundum  legem  concupi- 
scentia?  descendunt  ab  Adam  propaga- 
tione  corruptse  naturse,  innascitur  origi- 
nale  peccatum.  Aogustinus.  Ibid. 

CoNGUPiscENTiA  Hon  est  in  anima  tantum, 
nec  in  carne  tantnm,  sed  in  ipso  conjun- 
clo :  quia  nulia  delectatio  senlitur  sine 
utroque.  jbid. 

CoNCUPiscENTiA  quotidie  minuilur  in  profi- 
cientibus  et  continentibus,  maxime  acce- 
dentesenectute.  Augustinus.  Q.  108, 

m.  3  ad  q.  2-XXXIII. 

CoNCUPiscENTiA  quai  alias  rueret  in  prseceps, 
honestate  excipitur  nupliarum,  ut  turpis 
non  sit.  Augustinus.  Ibid. 


CoNcupisciBiLis  et  irascibilis  dupliciter  di- 
cuntur,  sciticet  proprie,  et  communiter. 
Q.  23,  m.  2,  a.  1,  par.  2-XXXII. 

CoNCUPisciBiLis  ad  nutrimentum  corrupta 
est  tantum  corruptione  naturali:  concu- 
piscibilis  vero  ad  venerea  corrupta  est  et 
infecta  et  inficiens  :  quia  per  illam  Irans- 
funditur  peccatum  originale.  Prxpositivus. 
Q.  121,  m.  2-XXXIII. 


CoNFORTATio  custodiie  Angeli  duplex,  scilicet 
ex  auctoritate  officii  custodientis  et  con- 
fortatio  congratulationis.  Q.  36,  m.  4 
ad  q.  1 -XXXII. 

CoNJUNCTUM  omne  dissolubile  natura  est. 
Q.  6,  m.   1-XXXII. 

CoNJUGiUM  spirituale  quomodo  sit  inter  supe- 
riorem  et  inferiorem  portionem  ralionis  ? 
Q.  93,  m.  o-XXXIII. 


524 


INDEX  RERUM 


CoNSiDERATio  omnis  rei   Iriplex,    scilicet  in  Continue  moritur,  et  numquam  permoritur 

principiis    suis  primis   simplicissimis,    in  vivens  in    inferno.  Bernardus.       Q.115, 

formis  danlibus  essc  rei,  el  in  formis  quae  m.  1-XXXIII. 

sunt  intenlio  rei  ab  ipsa  re   abstracta  per  Continuum  omne  iniliatur  et  fluit  ab  aliquo 

ralionera.                Q.  4,  m.  1,  a.  2-XXXlI.  indivisibili,  sicut  linea  a  puncto,  et  tem- 

Co.NSiDERATio  uniuscujusquc  rei  prior  est  se-  pus   ab     indivisibili    nunc,   cujus  fluxus 

cundum    se,  quam    secundum    id    quod  causat  csse  temporis  in  omnibus.  Doetius. 

comparalur  ad  alterum.         Q.  9-XXXII.  Q.  47-XXXiI. 


CoNSiLiuM  est  de  dubiis  operabilibus  per 
nos,  possibilibus  aliter  fieri.  Aristoteles. 
Q.  14,  m.  4,  a.  1-X\XII. 

CoNsiLiuM  non  semper  est  ignorantis  vel  du- 
bitantis.  Ibid. 

CoNsiLiUM  est  certa  definitio  faciendorum  in 
Deo.  Unde  Deus  mutat  seutentiam,  sed 
non  consilium.  Gregorius.  Q.  9o, 

m.  2-XXXin.  Item,  Q.  14,  m.  1, 
a.  2-XXXII. 


Co.N TENTio  esl  impugnatio  veritalis  cum  confi- 

dentia  clamoris.  Fulgentius.  Q.  127, 

m.  1-XXXIII. 
CoNTENTio  semper  in  vitio  est,  sed  non  sem- 

per   mortale  peccatum.         Q.  127,  m.  2 

-XXXIII. 


Co.NTiNENTiA  mora  est  in  mente.  Aristoteles. 
Q.  23,  m.  2,  a.  2-XXXII.  Item,  Q.  102, 
m.  3-XXXIII. 

CoNTiNENTiA  Bst  virlus  vi  rationis  continens 
hominem  infra  metas  menlis,  ut  passio- 
uibus  et  vi  passionum  nuUo  modo  abduci 
possitextra  limitesmentis.  Q- 82, 

m.  i -XXXIII. 

CoNTiN'E,NTi^  virtus  mulieri  non  est  propria 
propter  mollitiem  coraplexionis,  nec 
puero.  Aristoteles.  Ibid. 

CoNTiNENTiiE  opponituf  inconliuentia,  forni- 
catio  et   mollities.  Ibid. 


CoNTRARiORUM  pcf  se  coutrarii  sunt  effectus, 
licet  aliquando  per  accidens  habeant  efTe- 
ctum  unum.  Aristoteles.  Q.  62,  m.  1 
-X.XXII. 

CoNTRARiA  non  possunt  esse  simul  in  eodem 
secundura  idem  et  per  se.  Q.  114,  m.  1 
-XXXIII. 


CooPERANDO  Deus  in  nobis  perficit  quod 
operando  incipit:  quia  ipse  ut  velimusope- 
ratur  incipiens,  qui  volentibus  cooperatur 
perficiens.   Augustinus.  Q.   98,  ra.  4 

-XXXIII. 


CoR  sedes  animae  est  secundum  Philoso- 
phos.  Q.  29-XXXII. 

CoR  nulla  membra  corporis  respicit  sequali- 
ter   nisi  duo   latera.  Q.  80,  ra.   3 

ad  q.  1-XXXIII. 


CoRPUs  congruentiam  habet  ad  resurreclio- 
nem  ex  hoc  quod  conjunctum  est  animre 
rationali  et  immortali  :  et  hsec  congruen- 
tia  naturalis  est  corpori,  et  est  justitii» 
naturalis  ut  resurgat.  Damascenus. 
Q.  31,m.  2,  a.  3  ad  q.  2-XXXII. 

CoRPORUM  assumptorum  ab  Angelis  diversae 
significationes.  Q.  33,  m.  2-XXXIl. 

CoRPOBEUM  nihil  existere  potest  carens 
forma.  Q.  48-XXXII. 

CORPORALiuMomnium  in  principio  creationis 
mundi  fuit  materia  una  per  substantiam. 


INDEX  RKRUM 


325 


sed     non     per     analogiam.    Gregorhis. 

Q.  53,  m.  i,a.  1.  Item,  Q.  <S  ad  q.  3-XXXn. 

GoRPOREUM  dicitur  dupliciter,  scilicet    a  pri- 

valione  naturas  corporeitalis,  et   a  priva- 

tione  proprietatis  corporis,  quse  est  locali- 

tas  sive  per  definitionem  in  loco,  sive  per 

circumscriptionem.       Q.  69,  m.  1-XXXlII. 

GoRPUs  hominis  inter  ea  quee  pertinent  ad 

ornatum       universi,      prpecipuum       est. 

Q,  75-XXXIII. 

CoRPUs  primi  hominis  nec  conveniebat,  nec 

potuit  fieri  nisi  a   Deo.  Ibid. 

Conpus    Adce     optim»     complexionis   fuit. 

Q.  76,  ad  q.  2-XXXIII. 
CORPUS  Adse  in  statu  innocentise  neo  fuit  in- 
lirmabile,  nec  dissolubile.  Q.  "6 

ad  q.  2-XXXIlI. 
CoRPORis  el  animee  sunt  qusedam  simiiia,  sci- 
licet  secundum  supremum  corporis,  et  se- 
cundum  infimum  anima;,  quibus  sine  na- 
lurali  confusione,  personali  tamen  unione 
facile    conjungi  possunt,  eo    quod  similia 
similibus  congaudent.  Augustinus.     Q.  77, 
m.  1-XXXIII. 
CoRPORA  resurgentium  erunt  spiritualia  sic- 
ut  competit  illi  statiii  :   et  ad  immutatio- 
nem  corporum  ad    formam  gloriae   nibil 
operabuntur  Angeli,  sed   aliquid  opera- 
bunlur,  hoc  est,  in  congregatione  mortuo- 
rum  et  vocatione  et  collectione   cinerum. 
Ibidem. 
CoRPUs  Hevae  non  congruebat  fieri  nisi  im- 
mediate   a   Deo.   Nec  fuit   seminaliter  et 
causaliterin  costa  Adee.  Uude  Augustinus 
dicit,  qnod  costa  Adse  in  se  non  habuit  ut 
ex  ea  mulier  fieret,  sed  quod   ex   ea  fieri 
posset  per  obedientiam,   qua  cuncta  na- 
lura  juslissima  ratione  Deo   obedit  crea- 
lori  in  omne  quod  vult.  Q.  80,  m.  1 

-XXXIII. 
CoRPUs  Adee  non  fuit  passibile  a   contrario 
agente     ad      dissolutionem     subslantioe. 
Q.  83-XXXIlI. 
CoRPUS  Adae  factum  fuit,  non  ut  esset  corpus 
hujus  individui  tantum,  sed  ut  esset  prin- 


cipium    totius    humanse    naturse   propa- 
ganda?  exipso.  Q.  110,  m.  2-XXXIII. 


Non  coRRUMPiTUR  quid  existenlium,  sed 
circa  exislens  modi  commensuralionis  et 
harmonise.  Dionysius.  Q.  4,  ra.  1,  a.  1, 
par.  1-XXXlI. 

CoRRUPTiBiLE  omnc  corrumpitur  lemporede- 
terminato.  AristoCeles.  Q.   53,    m.   i, 

a.  1-XXXII.  Ilem,  Q.  83  aJ  q.  3-XXXIII. 

CoRRUPTio  triplex,  scilicet  conliuuitatis,  foe- 
ditatis  et  puritatis.  Q.  84-XXXIII. 


CosTAS  viginli  qualuor  Deus  homini  tam- 
quam  viginti  quatuor  radios  semicircula- 
res  de  spina  dorsi  contra  se  invicem  pro- 
cedentes  ad  munimentum  viscerum. 
Jsidorus.  Q.  80,  m.  3  ad  q.  1 

-XXXIII. 

CosTiE  superiores  semicirculares  et  longse 
factae  sunt,  ul  vitalia  in  pectore  defen- 
dant:  inferiores  vero  breves,  ne  tumorem 
ventris  quee  accidit  ex  cibo  accepto,  im- 
pediant.  Aristoteles.  Ibid. 


Creabile  omne  vertibile  est,  secundum  e!e- 
ctionem,  ut  creatura  spiritualis :  vel  se- 
cundum  naturam,  ut  creatora  corporea  : 
vel  secundum  utrumque,  ut  illa  quae  com- 
posita  est  ex  corporali  et  spiriluali. 
Damascenus.  Q.  2i-XXXII. 

Creare  proprie  est  de  nihilo  aliquid  facere. 
Q.  2-XXXII. 

Creatio  actio  non  est  aliquid  medium  inler 
creantem  et  crealum.  Ibid.  Et,  Q.  4, 

m.  2,  a.  5,  par.  1-XXXII. 

Actio  in  creante  est  creatrix  essentia  relata 
per  voluntalem  ad  hoc  quod  aliquid  de 
novo     fiat    ex     nihilo.  Ibid. 

Philosophi  duclu  rationis  non  adjulcc  per 
aliquid  intus  vel  extra,  non  potuerunt 
coguoscere    principium     creatio.nis    vel 


526 


INDEX  RERUM 


eliam  crealionera.       Q.    3,  m.  2.  Item, 
0.4,  m.  1,  par.    1-X.XXII. 
Aclus  CREATiONis  nulli   communicabilis  est. 
Q.  3,  m.  3,  a.  1-XXXII.  Ilem,  Q.  73,  m.  1 

-XXXIII. 
Cre.\tio  est  extasis  amoris,  qua3   non  sinit 

ipsum  solum    esse.   Dionsysius.         Q.  3, 

m.  3,  a.  i-XXXII. 
Omne  creatum  compositum  est  e.x  quod  est 

et  quo  est.    Boelius.       Q.  3,  m.  3,   a.  2 

ad  q.  2.  Ilem,  Q.  4,  m.  1,  a.  2-XXXII. 
Creatum  omne  componibile  est,  sola  nalura 

divina  incomponibilis.        Q.  3,  m.  3,  a.  2 

ad  q.  3-XXXII. 
Creadile  in  Chrislo  mansit  creabile,  el  in- 

creabile   increabile.    Damascenus.       Ibid. 
Creatoris  potentia  elomnipotens  virtus  ejus 

est  causa  subsistendi  omni  creaturse  :  quae 

virtus  si  ab  eis  quae  creata  sunl  continen- 

dis  et  regendis  aliquando  cessaret,  simul 

et  illorum  cessaret  species,  omnisque  ua- 

tura   concideret.   Augustinus.  Q.  '^ 

m.  3,  a.  3-XXXII. 
Omnis    CREATunA  de    se    mutabilis    est    et 

tendit  in  non  esse.  Ibid.  Et,  Q.  6, 

m.  1-XXXII. 
Creatura  omnis  autest  spiritualis,  aut  cor- 

porea  :  aut  simplex,  aut  composita  :  aut 

substantia,  aut  accidens  :  aut  forma,  sive 

quo  est,  aut  subjectum  formct,  sive  quod 

est,  vel  materia.  Q.  3,  m.  3,  a.  3 

ad  q.  1-XXXII. 
Creatura  nulla  capax  est  immutabilitatis. 

Q.  3,  m,  .3,  a.  3  ad  q.  2-XXXn. 
Creatura   omnis  sequitur  creatorem.  Z?ase- 

lius.  Q.  3,  m.  3,  a.  4,  par.  1 

-XXXIf. 
Creatur.e    quomodo   seducant   hominem  ? 

Ibidem. 
Creatura  dicitur  vestigium,  verbum  et  nu- 

tus  secundum  diversas  raliones.       Q.  3, 

m.  3,  a.4,  par.  3-XXXlI. 
Creari  non  fit    in  motu  et  Iransmutatione. 

Q.  4,  m.  l,  a.  i,  par.  1-XXXII. 
Creatio  non  est  mutatio  naturalis,  sed  opus 


voluntatis   divinfe.    Damascenus.      Q.   4, 
m.  2,  a.  2-XXXII. 
Cum  dicitur,  Creatura  fii  exnihilo,  prseposi- 
lio  ex  notat  durationem  ejus  quod  est  ni- 
hil  ad  creaturam.  Q.  4,    m.  2,  a,  5. 

Q.  incidens-XXXII. 

Creatura  rationalis  creata  est  ad  laudan- 
dum  Deum,  ad  serviendum  ei,  ad  fruen- 
dum  eo.  Q.  lO-XXXH. 

Creaturam  ralionalem  ad  hoc  factum  esse 
cerlum  est,  ut  supra  omnia  summum  bo- 
num  eiigeret  et  amaret,  non  propter 
aliud,  sed  propter  ipsum  Anselmus. 
Q.   18,  m.  1-XXXII. 

Creator  nulli  lei  a  se  creata  negat  aliquid 
utilium  ad  beatitudinem.  Plato.  Q.  36, 
m.l-XXXII. 

Creatura  omnis  in  nihilum  decideret,  nisi 
eam  manus  omnipotenlis  conditoris  con- 
lineret.  Gregorius.  Q.  39,  m.  2,  a.  1, 
par.  1  et  qufesitum  1-XXXII. 

Creata  sunt  omnia  simul  in  maleria  et 
forma,  secundum  Augustinum  :  secundum 
Hieronymum  et  alios,  omnia  simul  facta 
sunt  in  materia.  Q.  4G-X.KXII. 

Creatoh  dat  esse  singulis  quse  sunt,  etfacit 
debere  esse  in  omnibus  quse  sunt.  Avi- 
cenna.  Q.  40  ad  q.  1-XXXH. 

Creare  uon  est  actus  communicabilis  alicui 
creaturffi.  Q.  30,  m.  1,  a.  2-XXXII. 

Omnis  creatura  babilitatem  habet,  ut  ex  ea 
fiat  quidquid  Deus  voluerit.  Q.  31, 

m.  1,  a.  3-XXXII. 

Creatio  est  ante  omnem  diem,  distinctio 
vero  et  ornatus  per  volumina  sex  dierum 
explicata.  Q.  46  ad  q.  2-XXXII. 

Creator  mundi  sensibilis  Cielum  igneum  et 
terram  tamquam  duo  extrema  solida  in 
mundo  sensibiii  posuit,  quee  duobus  modis 
colligavit,  aer  scilicet  et  aqua,  sicut  et  in 
numerisduo  solidi  numeri  semper  duobus 
mediis  numeris  colligantur.  Plalo.  Q.  47 
ad  q.-XXXII. 

Creatio  est  demonstratio  potentiae  creantis  : 
omnipotentia  autem  creanlis  demonstra- 


INDEX  RERUM 


327 


lur  in  hoc  quod  nullo  indiget  ad  crean- 
dura,  scilicet  neque  materia  prsejacente, 
neque  instrumenlo,  neque  successiva  ope- 
ratione.  Q.  48-XXXII. 

Creatura  omnis  ad  seipsam  relata,  declinat 
ad  non  esse,  et  sic  ad  tenebras.  Gregorius. 
Q.  51,  m.  2-XXXII. 

Greator  surame  botius,  a  quo  invidia  rele- 
gata  est,  uulli  negat  commoda  et  ulilia  ad 
esse  bonum,  secundum  quod  esse  bonum 
est  uniuscujusque  secundum  propriam  et 
connaluralem  et  non  impeditam  operalio- 
nem  propriiet  connaturalis  habitus. P/afo. 
Q.  62,  m.  1-XXXII. 

Creationem  animse  solum  creatorem  om- 
nium  nosse  dicimus.  Augustinus.  Q.  7.3, 
m.  i-XXXIII. 


Credere  prsevenitur  cogitatione  :  quia  nemo 
credit  nisi  cogitet  prius  quare  vel  quid 
credat.  Credere  enim  est  cogitare  cum 
assensu.  Augustinus.  Q.  100-XXXIII. 


Criminale  est,  quod  est  dignum  accusatione 
et  damnatione  eeterna  :  veniale  autem, 
quod  hominem  usque  in  reatum  perpetuse 
morlis  non  generat,  verumtamen  poenam 
meretur,  sed  facile  indulgetur./lw^usfmus. 
Q.  129,  m.  1,  a.  2-XXX(lI. 


per   hostem,  secundo  per   carnem,  tertlo 
per  spirilum.  Q.  28,  m.  3-XXXlI. 

CuLPA  originalis  peccati  quamvis  per  con- 
versionem  et  baptismum  auferatur,  tamen 
poena  sequens  culpam  manet  et  in  cor- 
pore  et  in  anima  ad  exercitium  virtutis  et 
promotionem  merili,  Augustinus.  Q.  76 
ad  q.  :2-XXXIII. 


CuPiDiTAS  dicitur  tribus  modis  :  1.  Pronilas 
ad  peccandum  ex  originali  peccato  cau- 
sata.  2.  Concupiscenlia  ad  delectabilia 
carnis.  3.  Amor  illicitus  cujuscumque  rei 
temporalis.  Q.  133,  m.  1-XXXIII. 


CuRSUS  rerum  triplcx  est,  scilicet  naturalis, 
voluntarius  et  mirabiUs.  Anselmus.  Q.27, 
m.  1  ad  q.  2-XXXlI.  Itera,  Q.  31,  m.  2, 
a.  3-XXXII. 


CusTODiENDO  licet  Ueus  sit  peifectissimus,. 
nulio  indigens,  etsineciijus  custodia  nulla 
valet  cuslodia,  tamen  propter  debilltalem 
hominis  et  mutabilitatem  et  ad  malum 
pronilalem  necessaria  fuit  custolia  Ange- 
loruoi.  Q.  o-XXXlI. 


Crisis  naturalis  est,  quando  virtus  naturalis 
virtute  coelesti  stellarum  juvatur  ad  morbi 
conversionem.  Galenus.  Q.  31,  m.  2, 

par,  1-XXXII. 


Critias  iEgyptius  dixit  animam  esse  sangui- 
nem.  Q.  68  ad  q-XXXIII. 


CuLPA  tribus  modis  perpetratur,  scilicet  sug- 
gestione,  delectatione,  et  consensu  :  primo 


DiEMON  idem  sonat  quod  inlellectus.       Q.  4, 

m.  1,  a.  2-XXXlI. 
Dj:mon  humilium  malleator.         Q.  0,  m.  1. 

Item,  Q.  18,  m.  1,  a.  2-XXXII. 
D.EMONiBUS  multa  revelantur,  et  per  Deum, 

et  per  bonos  Angelos,  quse   providentia 

divina  per  malos  Angelos  fieri  disposuit. 

Q,  18,  ra.  2,  a.  2-XXXII. 


528 


IXDEX  RERUM 


DiEMONTS  triplici  praescienliee  acumine  vi- 
gent,  secundum  Isidorum,  scilicet  subti- 
litat  enaturae, experientia  temporum,  reve- 
lalione  supernorum  spiriluum.  Q.  18, 

m.  3,  a.  2,  par.  2-XXXII, 

Superbia  primiim  peccatum  d.emo.nis  fuit. 
Q.  21,  m.  2-XXXII. 

D.F.MON  liberi  arbitrii  sui  eiectione  versus  est 
ex  eo  quod  est  secundum  naturam,  in  id 
quod  est  conlra  naluram,  et  elevatus  est 
adversus  Deum  qui  fecit  eum,  adaequari 
ipsi  volens.  Augustinus.  Q.  21,  m.  3 

-XXXII. 

D.EMON  numquam  deceplus  fuit  in  hoc  quod 
omnino  sequari  posset  Deo,  sed  quod  pos- 
set  sequari  in  hoc  quod  esset  liberee  po- 
lestatis,  el  quod  Deus  non  ulcisceretur  ad 
interitum  eelernum,  quod  juste  ulcisci 
poterat.  Ibid. 

D/EMON  horrore  poenoe  aliquando  desistit  ab 
iniqua  voluntate,  cum  tamen  culpa  sem- 
per  placeat  ei.      Q.  25,  m.  1,  a.  1-XXXII. 

Malitia  d.emonis  nihil  compalitur  secum  vir- 
tutis,  nec  informis,  nec  formatee,  nec  po- 
lilicee,  nec  theoiogica?.  Q.  25,  m.  \, 

a.  3-XXXII. 

Obstinalio  DiEMONis  secundum  quod  est  affe- 
ctus  immobilis  iu  malo,  non  procedit  a 
Deo,  sed  secundum  quod  est  poena  pec- 
cati.  Q.  25,  m.  1,  a.  4-XXXII. 

Iq  d.emonibus  quomodo  est  furor  iiTalionalis, 
demens  concupiscentia,  et  phanlasia  pro- 
terva?  Q.  25,  m.  2,  a.  2-XXXII. 

D.EM0N  ante  tempora  Antichristi  dicitur  ha- 
bere  religatam  potestatem,  eo  quod  in  de- 
serto  tentavit  Christum,  et  viclus  est. 
Q.  25,  m.  3.  Item,  Q.  28,  m.  2  ad  q.  2 
-XXXII. 

D^MONEs  per  energicam  operationem  non 
credimus  substantialiter  illabi  cordi,  sed 
applicalione  et  oppressione  uniri.  Augu- 
stinus.  Q.  29-XXXII. 

D.£M0NES  per  substantiam  sunt  in  corpori- 
bus  obsessis.  Ibid. 

D.EMON  offert  oculis  formas  illicitas  et  faciles 


voluptates,  ut  vlsu  destruat  caslitatem  : 
aures  per  conata  lentat,  ut  emolliat  Chri- 
stianum  vigorem  :  linguam  convicio  pro- 
vocat  :  manum  injuriis  lacessentibus  ad 
csedem  instigat  :  honores  terrenos  pro- 
mitlit,  ut  ccelestes  adimat :  et  cum  latenler 
non  potest  fallere,  apertos  addit  lerrores  : 
in  pace  subdolus,  in  perseculione  violen- 
tus.  Q.  29-XXXII. 

D.EMONES  quamvis  mali,  naturam  suam  non 
amiserunt.  Ideo  dum  per  incantalionem 
eorum  malefici  aliquid  efficere  conantur, 
discurrunt  per  mundum,  et  subito  semina 
eorum  de  quibus  hic  agilur,  afferunt,  sic- 
que  ex  illis,  permittenle  Deo,  novas  re- 
rum  species  producunt.  Strabus.  Q.  30, 
m.  1,  a.  1-XXXIl. 

D^MONES  quaedam  prsedicunt,  et  quaidam 
mira  faciunt  quibus  homines  alUciunt  et 
seducunt,  etc.  Augustinus.  Q.  31,  m.  2 
-XXXII. 

Vide  infra  diabolus. 


Decem  non  est  bis  quinque,  nec  septem  et 

tria,  nec  sex  et  quatuor,   nec  novem  et 

unum.  Q.  3,  m.  3,  a.  4,  par.  2 
-XXXII. 


Decor  omnium  elementorum  et  totius  mundi 
in  pulchro  et  apto  consislit.  Isidorus. 
Q.  62,  m.  1-XXXII. 

Decor  est  elegans  commensuratio  partium. 
Aristoteles.  Ibid. 


In  DEFiNiTiONE  omncs  differentiee  priores  ha- 
bent  se  ad  ullimam,  quai  convertibilis  est, 
sicut  potenliae  ad  actum,  et  sicut  genus  ad 
difTerenliara  constitutivam.  Aristoteles. 
Q.  3,  m.  3,  a.  2-XXXII. 

Definitio  indicat  esse  rei  et  essentiam. 
Q.  6,  m.  1-XXXlI. 


LNDEX  REULM 


529 


Delectatio  naturalis  numquam  est  nisi  ex 
conjunctione  convenientis  cum  conve- 
nienti.    Augustinus.  Q.  4,  m.  2,  a.  4 

-XXXII. 

Delectatio  omnis  quantum  est  de  se  vincit 
el  ligat  vinculo  traliente,  quamvis  non 
liget  vinculo  obligante  ad  mortem  seter- 
nam.  Q.  28,  m.  3-XXXlI. 

Delectatio  omnis  generatio  est  in  sensibi- 
lem   animam.   Plato.  Q.  92,  m.  2 

-XXXIII. 

Delectatio  morosa  non  dicitur  a  quantitate 
temporis,  sed  a  negligentia  superioris  par- 
tis  ralionis.  Prxpositivus  et  Gulielmus  Al- 
tisiodorensis.  Q.  93,  m.  6-XXXlII. 

Delectatio  proprie  nihil  aliud  est  nisi  diflu- 
sio  naturse  in  operalione  propria  secun- 
dum  naluram  facta.  Aristoteles.  Q.  8, 
m.  3-XXXII. 


Delictum  aliquando  sumitur  communiter, 
aliquando  stricte.     Q.  123,  m.  l-XXXIII. 

Delictum  est  contra  prseceptum  affirmati- 
vum,  commissum  autem  contra  praecep- 
tum  negativum.  Ibid. 


Delpbinus   nutritur  in   aqua  et  generat  in 
terra.  Aristoteles.  Q.  60-XXXII. 


Desperandum  de  nemine  esl,  dum  sumus  in 
via.  Augustinus.  Q.  36,  m.  o-XXXlI. 


Detractio  est  aliense  famse  denigratio  :  vel 
detrahere  est  absentem  proximum  dolose 
mordere.  Q.  117,  m.  2,  a.  1-XXXIII. 

Detractor  plus  nocet,  quia  in  plures  fundit 
venenum  sute  detraclionis  :  susurrator 
autem  minus,  quia  in  pauciores  ditTundit 
et  occulte.  Ibiil. 

Detractor  quatuor  modis  detrahit,  scilicet 
malum  quod  non  est  aliquando  imponen- 
do,  et  malum  quod  est  iu  alio  difFaraando, 
et  bonum  quod  est  vel  negando,  vel  mi- 
nuendo.  Hesychius.  Ibid. 

Detractio  aliquando  est  veniale  peccatum, 
aliquando   mortale.  Q.  117,  m,  2, 

a.  2-XXXIII. 

Detractores  sunt,  qui  aliorum  bona  negant 
vel  invertunt  :  susurrones,  inter  amicos 
discordiam  seminantes.  Q.  117,  m.  2, 

a.  3-XXXIII. 

Detractioxis  vilio  speciali  periclitatur  pene 
tolum  genus  humanum.  Ibid. 

Hoc  malum  celebre  est,  quia  regnat  iu  mul- 
tis.  Hieronymus.  Ibid. 

Detraoens  ex  malignilate  et  deliberalione 
animoque  nocendi,  tenetur  ad  reparalio- 
nem  apud  eos  apud  quos  detraxit.  Q.  117, 
m.  2,  a.  4-XXXlII. 


L 


Democritus  et  Leucippus  dixerunt  animam 
esse  atomos  rotundos.  Q.  68-XXXIIL 

Democritus  Philosophorum  antiquissimus, 
omnium  curam  gessit.  Aristotcles.  Q.31, 
m.  1-XXXII. 


Demonstrationes  non  abeunt  in  infinitum  : 
Iheoricse  enim  stant  ad  causam,  practicse 
autem  ad  opus.  Aristoteles.      Q.  1-XXXII. 

Demonstrationem  non  contingit  fieri  in  cir- 
culo  :  quia  alias  idem  esset  principium  et 
principiatum  a  seipso.  Ibid. 

xxxin 


Deus  est  causa  efficiens,  finaiis  et  formalis. 
Q.  2-XXXlL 

Deus  quid  sit  non  intelligitur  nisi  per  emi- 
nentiam  et  excellentiam  infinilam  supra 
omne  quod  intelligitur  esse  quid  :  et  hoc 
modo  intelligere  substantise  pelagus  in- 
finitum.  Damascenus.  Q-  3, 

m.  2-XXXII. 

Deus  primum  excogitavit  coelestes  essentias, 
ct  excogilalio  ejus,  opus  est.  Idem.  Q.  3, 
m.  3,  a.  l-XXXII. 


34 


530 


INDEX 


Decs  nihil  operatur  nisi  secundum  rationem 

sui   operis   quam   preeordinavit  et  scivit. 

Augmtinus.  Q.  3,  m.  3.  a.  1-XXXII. 

Simplicitas    omnimoda   non   conveuit    nisi 

Deo.  Q.  3,  m.  3,  a.  2  ad  q.  1-XXXII. 

In  Deo  idem    sunt   quod   est  et   quo  est. 

Ibidem. 
Deus  uno  modo  se  habet  ad  omnia  creata, 

non  tamen  creata  uno  modo  se  habent  ad 

ipsum.  Q.  3,  m.  3,  a.  4,  par.  1. 

Item,  Q.  4,  m.  2,  a.  o,  par.  3-\XXII. 
Deus  proposuit  homini  crealuram  lamquam 

mundanam  et  naturalem  theologiam,  in 

qua  legeret  aliquam  Dei  uotiliam.      Q.  3, 

m.  3,  a.  4,  par.  1-XXXII. 
Deus  est  esse  omnium  non  materiale,  sed 

causale.  Bernardus.  Q.  3,  m.  3,  a.  4, 

par.  2-XXXlL 
Deus  ipse  numerus  est  sine  numero,  a  quo 

omnis  numerus   :  ipse  est  mensura  sine 

mensura.  a  quo  omnis  mensura  :  ipse  est 

pondus  sine  pondere,aquo  omne  pondus. 

Augustinus.  Ibid. 

Deus  nihil  agit  sive  creat,  nisi  cujus  ratio  et 

forma  exemplaris  est  in  ipso.  Q.  4, 

m.  1,  a.  1,  par.  4-XXXIl. 
Minimum  inconveniens  de  Deo  est  impossi- 

bile,   eo  quod  omnia  facit  convenienler  et 

decenter.  Anselmus.       Q.  4,  m.  3-XXXII. 
Dlus  nulli  negat  aliquid  eorum   quce  com- 

moda  sunt    bute    naturse    et    ordini    et 

tempori.  Plato.        Q.  4,  m.  2,  a.  5,  par.  2. 

Item,  Q.  31,  m.  1,  a.  3-XXXlI. 
Deus  conditis  rebus  antiquior  non  esl  tem- 

poris  anliquitate,  vel  quanlitale,  sed  sim- 

plicis  potius  proprietale  nalurae.         Q.  4, 

m.  2,  a.  5,  par  1-XXXIl. 
Dei  solius  est  in  uno  nunc  simplici  ceterni- 

lalia  prEcsenli  semper  totum  esse,  nosse  et 

posse   suum    possidere.   Boetius.        Q.  4 

-XXXII. 
Dels  non  est  materia  prima,  contra  Anaxi- 

menem  et  David  de  Dinando.  Q.  4, 

ra   3-XXXII. 
Deo  militat  etiam  illud  quod  per  malitiam 


RERUM 

voluntatis  Deo  obnititur  et  resistit.  Gre- 
gorius.  Q.  6,  m.  1.  Item,  Q.  34,  m.  2 

-X.XXII. 

Deus  secuudum  quod  in  seipso  est,  semper 
in  abdilis  est,  et  silent,  ut  dicit  Ambro- 
sius,  non  solum  linguce  hominum,  sed 
etiam  Angelorum.  Q.  6,  m.  2-XXXiI. 

Soli  Deo  convenit,  quod  ipse  est  quidquid 
habet.  Q.  13,  m.  2-XXXIl. 

Deus  locus  est  Angeli  ut  causa  salutis  et 
continens  in  esse.  Q.  12,  m.  1-XXXIl. 

Deus  est  in  omnibus  non  indvisus. Gregorius. 
Q.  13,  m.  4-XXXII. 

In  Deo  est  ratio  cognoscendi  omnia,  et  ratio 
operandi  :  Angelo  dedit  poleslatem  co- 
gnoscendi  omnia  quee  sunt  in  mundo  sen- 
sibili,  et  naturse  poteslatem  operandi  ea. 
Philippus,  canonicus  Parisiensis.  Q.  14, 
m.  3,  a.  2,  par.  1-XXXII. 

In  Deo  nec  est  universale,  nec  particulare 
proprie  loquendo.  Q.  14,  m,  3,  a.  2, 

par.  3-XXXII. 

Deus  ejusdem  rei  non  potest  esse  auctor, 
cujus  est  ultor.  Gennadius,  Dionysius,  Au- 
gustinus.  Q.  17,  m.  5-XXXlI. 

Deus  stans  et  certa  et  immobilis  causa  est 
omnium  quae  fiunt.  Dionysius.  Q.  18, 
m.  3,a.  2,par.  2XXXII. 

Solus  Deus  certitudinaliter  prsecognoscit 
futura  contingentia.  Q.  18,  m.  3.  a.  2, 
par.  2-XXXII. 

Deus  sic  punit  malam  voluntatem  ut  non 
perimat  naturse  dignitatem.  Augustinus. 
Q.  18,  m.  2,  a.  2-XXXII. 

Solus  Deus  operatur  in  cordibus  hominum 
ad  inclinandas  volunlates  eorum  ad  quid- 
quid  voluerit,  sive  ab  bonum,  sive  ad 
malum.  Fulgentius.      Q.  27,  m.  2-XXXII. 

Deus  quatuor  modis  operatur  :  1.  In  verbo. 
2.  In  materia  et  forma.  3.  Per  opcra  sex 
dierum  quibus  dislinxit  creaturas.  4.  Ex 
primordiaiibus    seminibus.  Q.   31, 

m.  1,  a.  1-XXXlI.  Ilem,  Q.  50-XXXII. 

Deus  in  seipso  absconditas  quorumdam  fa- 
ctorum  causas  habet,  quas  rebus  condilis 


INDEX  REROl 


531 


non  indidit,  easque  implet  non  illo  opeie 
providenlise  quo  naturam  substituit  ut 
sint,  sed  illo  quo  eas  administrat  ut  volue- 
rit  qui  condidit.  Q.31,m.2,a.3 

-XXXII. 

Deus  per  Angelos  suos  loquitur  animse  Iio- 
minis,  sive  in  exstasi  spiritus,  si\"e  in 
somno  corporaiibus  imaginibus,  sive  ipsis 
sensibus  corporis  aliqua  sensibiii  specie 
prcesentala  ad  videndum  vel  audiendum. 
Q.  35,  m.  6-XXXIl. 

Deus  generator  est  speciei,  qnia  in  ipso 
species  omnium  fulgent  per  raliones  idea- 
les.  Q.  39,  m.  1,  a.  1,  par.  2  et 

qua?situra  2-XXXlI. 

Deus  dicilur  vel  a  GEwpsco,  quod  est  video  : 
vel  a  Qt'x-(ix:,  quod  est  ardere  :  vel  a  Qi~.-f, 
quod  est  currere  vel  circumire.  Dionysius. 
Q.  39,  m.  2,  a.  2-XXXII. 

Deus  est  super  mentem  :  et  si  aliquis  videns 
Deum,  inlellexit  quod  videt,  non  ipsum 
vidit,  sed  aliquid  eorum  quae  sunt  ejus, 
quae  existunt  et  cognoscuntur.  Dionysius. 
Q.  40,  m.  I,  a.  1-XXXlI. 

Deum  quidem  videbimus  facie  ad  faciem 
sicut  est,  sed  non  in  visione  comprehen- 
sionis.  Q.  40,  m.  1,  a.  2-XXXlI. 

Decs  primo  fecit  informitatem  maleriae, 
quam  postea  dislinxit  per  formas.  Augu- 
stinus.  Q.  44-XXXII. 

Deus  primus  et  sapientissimus  arlifex  et 
conditor  omnium,  dives  in  se,  et  divesin 
omnibus  aliis.  Q.  dO-XXXII. 

Deus  cum  sit  sumraa  essenlia,  rebu?  quas 
ex  nihilo  creavil,  essededit,  sed  non  sura- 
me  :  et  aliis  dedit  esse  amplius,  aliis 
minus,  atque  ita  naturasessentiarum  gra- 
dibus  ordinavit.  Augustinus.  Q.  63, 
m.  1-XXXlI. 

Deum  requievisse,  est  creaturoe  ralionali  in 
se  requiem  prtestitisse,  ut  illuc  scilicetde- 
siderio  feramur,  quo  requiescanius  et 
nihil  amplius  requiramus,  Augustinus. 
Q.  67-XXXII. 

Deus  solus  monas  est  :  ipse  enim  vere  unum 


est,    quod    nulli    innittitur,  in  quo  nullus 
numerus.  Q.  72,  m.  2-XXXIII. 

Deus  est  principlum  omnium  per  creatio- 
nem,  mundum  motu  et  ratione  gubernans, 
ut  anima  corpus,  sed  non  vivificans, 
sensificans  et  vegetans  sicut  anima  corpus. 
Q.  72,  m.  4,  a.  2-XXXIII. 

Deus  pronior  est  ad  miserendum  quam  ad 
condemnanduiii  :  quia  semper  punit  citra 
condignum,  etremuneratultra  condignum 
in  merito  et  demerito.  Q.  So-XXXIlI. 

Deus  per  essenliam  suam  numquam  mor- 
talibus  apparuit  :  sed  omnes  illce  visiones 
qu£e  legnntur  crebro  faclee  esse  in  Veleri 
Testamento,  per  ministerium  Angelorum 
creduntur  factae  per  assumptam  creatu- 
ram,  in  qua  tamen  sicut  in  signo  per 
virtutem  et  operationem  cognoscebatur 
Deus  esse   prsesens.   Beda.  Q.   89, 

m.  2-XXXlIl. 

Deu.m  videre  possumus  per  intellectum, 
comprehendere  vero  minime.  Auguslinus. 
Ibidem. 

Deus  nullum  inhabitat  nisi  per  gratiam 
gratum  facieutem.  Gregoriics.  Q.  90, 

m.l-XXXill. 

In  Deo  non  sunt  cogitationes  volubiles  hinc 
illinc,  aut  inde  huc,  sed  omnia  uno  inlui- 
tu  et  simplici  in  seipso  videt  et  scit.  Au- 
gustinus.  Q.  93,  m.  2-XXXIII. 

Deus  in  oranibus  est  essentialiter,  prsesen- 
tialiter,  et  potentialiter,  et  in  sanctis  per 
inhabitantem     graliam.  Q.    98, 

m.l-XXXI!I. 

Deus  hominis  bonam  voluntatem  proevenit 
et  praeparat  adjuvando,  et  adjuvat  prai- 
paratam  :  nolentem  prcEvenil  ut  velit, 
volentem  subsequitur  ne  frustra  velit.  Au- 
gustinus.  Q.  100,  m.  I-XXXIII. 

Deus  non  justificat  invitura,  sed  volenlem  et 
consentienlem.  Q.  103,  m.  l-XXXIII. 

Deus  causa  mali  non  est,  lamen  ordinator 
mali  est.  Q.  108,  m.  3-XXXIII. 


532 


IXDEX  RERUM 


DiABOLUS  in  exordio  mundi  creatus  interAn- 
gelos  gloriosior  fuit.        Q.  20,m.l-XXXII. 

DiABOLUS  nihil  appeliit  nisi  beatitudinem, 
ad  quam  pervenissef,  si  stetisset. 
Q.21,m.  1-XXXII. 

DiABOLUs  sedit  super  folium  lactucae,  ut 
quamdam  monialem  ad  libidinem  gustus 
traheret.  Gregorius.      Q.  28,  m.  3-XXXII. 

DiABOLi  non  est  tenlari,  sed  tentare.     Ibid. 

DiABOLUS  supra  rationem  immediate  nihil 
potest  :  et  si  potest,  potesl  mediante 
phantasia.  Ibid. 

Vide  supra  D^mon. 


DiES  secundum  Astronomos  quare  incipiat 
aMeridie?  Q.  oi,  m.  2-XXXII. 

DiEs  geptiraa  mane  habet,  sed  uon  finem. 
Q.  67-XXXII. 


DiGESTio  omnis  et  maxime  quae  pepansis  di- 
citur,  qnee  e^t  in  frucliferis  lignorum  et 
herbarum,  est  completio  a  nalurali  et 
proprio  calore  ex  contrajacentibus  pas- 
sionibus  perfecta.  Arisloteles.  Q.  30, 

m.  1,  al-XXXII. 

DiGBSTio  quadruplex.     Q.  liO,  m.  i-XXXIII. 


DoMiNATio  est  non  pejorum,  sive  inferiorum, 
excessus  tantum,  sed  et  omnis  pulchro- 
rum  et  bonorum  perfecta  et  omnimoda 
possessio,  et  vera  et  cadere  non  valens 
fortitudo.  Dlonysius.  Q.  39,  m.  !2,  a.  1, 
par.  i  et  qusesitum  1-XXXII. 
Proprietales  Dominationum    multiplicantur 

secundum  ea  quse  faciunt  dominium  per- 

fectumin  natura,  ethabitu,  et  operatione. 

Q.    39,    m.   2,    a.   1,    par.    1   et  qusesi- 

tum  2-XXXII. 


DoMiNiUM  duplex,  scilicet  tyrannicum,  et 
quod  causatur  ex  multorum  el  pulchro- 
rum  bonorum  spiritualium  possessione. 
Q.  37,  m.  3-XXXII. 


DoMiNus   est  nomen  non  naturae,  sed  pote- 
statis.  Ambrosius.  Q.  39,  m.  2,  a.  1, 

par.  1  et  qusesitum  1-XXXII. 


DoTEs  beatorum  secundum  intellectualem 
creaturam  tres  sunt,  scilicet  visio,  dilectio, 
etcomprehensio.      Q.  39,m.l,a.2-XXXII. 


DiGNiTAS  est  quam  quisque  probatauditam. 
Boelius.      Q.  4,  m.  2,  a.  o,  par.  1-XXXII. 


E 


Divisio  esl    mulliplex.  Q.   38,  m.  2, 

a.  i-XXXII. 

Divjsio  causa  numeri  est,  numerus  autem 
causa  differentiffi.  Aristofeles  ei  Damasce- 
nus.  Q.  72,  m.  4,  a.  3-XXXIII, 


DoLOR  est  sensus  divisioniscontinui.  ylr/5/0- 
teles.  Q.  83-XXXIII. 

DoLOhis  passio  esse  non  potest,  ubi  non 
praecessit  malitia.  Augustinus.  Ibid. 


Occidenlem  ex  ebrietate  legislator  prfece- 

pit   plus  quam   alium  puniri.  Aristoteles. 

Q.88-XXXIII. 
Ebrietas    est    insania    voluntaria.   Seneca. 

Q.  121,  m.  1,  a.  4,  par.  i-XXXIIl. 
Ebrius    est,     qui    ullra    mensuram    bibit. 

Ibidem. 
Ebfuetas  vitiosa  est  et  peccatum,  non  tamen 

semper  morlale,        Q.  121,  m.   i,  a.  4, 

par.  2-XXXIII. 


INDEX  RERUM 


533 


EcLiPSis  solis  esl  quotiescumque  luna  sup- 
ponitur  soli  corporaliter  et  diametraliter. 
Q.  32,  m.  2,  a.  1-XXXII. 

EcLiPSis  solis  in  passione  Dominica  declara- 


tur   ex   Dion5'sio. 
par.  1-XXXlI. 


Q.   31,   m. 


a.  2, 


Efficiens,  forma  et  finis  numquam  lendunt 
in  idem  cum  materia.  Aristoteles. 
Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  3-XXXII. 


Electio   non  est  sine  intellectu  et  ratione. 

Aristoteles.  Q.  21,  m.  3-XXXII. 

Eligere   est   ex   duobus   vel  pluribus  pro- 

positis   hoc  alii  prseoptare.  Damascenus. 

Q.  91,  m.3-XXXIII. 


spiritus  corporeus  lineis  corporalihus 
figuratus.  Q.  6,  m.  1-XX.XII. 

Error  Manicbsei,  quod  Deus  tenebrarum 
fecerit  mundum.  Q.  4o-XXXII. 

Error  Pythagorce,  quod  anima  facta  anle 
corpus  transeat  de  corpore  in  corpus. 
Q.  72,  m.  4,  a.  2-XXXIII. 

Error  Arabum  et  prsecipue  Averrois,  quod 
unus  numero  intellectus  sit  in  omnibus 
animabus,  et  in  omnibus  hominibus. 
Q.  77,  m.  3-XXXIII. 

Error  Manichaei,  quod  animee  omnes  primo 
creatfe  sint  in  ccelo  a  Deo  bono,  et  habe- 
bant  corpora  spiritualia,  non  animalia, 
quse  postea  per  casum  peccati  mutata  sunt 
in  animaUa  corpora.  Q.  78-XXXIII. 

Error  Origenis,  quod  animee  faerint  ante 
corpora,  et  meruerinl  sic  vel  sic  incorpo- 
rari.  Q.  107,  m.  2-XXXIII. 


Elementa  secundum  substantiam  salvantur 
in  raixto.  Avicenna.  Q.  76-XXXJII. 

Elementa  secundum  eequalem  quantitatem 
non  fuerunt  in  corpore  Adae,  nec  sunt  in 
corpore  alicujus  hominis.  Ibid. 


Exemplaria  in  mente  divina  secundum 
quod  sunt  rationes  multorum,  sunt  causa 
multitudiDis  et    multorum.  Q.   3, 

m.  3,  a.  1-XXXlI. 


Energumeni  interpretantur  qaasi  interiusla-      Experientia  artem  facit,  inexperientia  ca- 
borantes  malitia  dsemonis  Q.  29  sum,   sicut   ait   Polus.  Q.   14, 

-XXXII.  m.  3,  a.  1-XXXII. 


Ens    est   primum   distinguens  intellectum. 

Arisioteles.  Q.  2-XXXII. 

Non    ENTis   non  sunt  species,  nec  differen- 

tise,  nec  potentise,  nec  virtutes.  Aristoteles. 

Q.  3,  m.  1-XXXlI. 
Ens   analogiam   habet  ad  decem  praedica- 

menta.  Q.  4,  m.  2,  a.  4. 


F 


Faiso  et  non  impossibili  posito,  quod  acci- 
dit,  est  falsum  et  nonimpossibile.  Aristo- 
teles.  Q.  3,  m.  2-XXXII. 


Error  Manichteorum,  quod  sicut  bonum 
est  a  bono,  ita  malum  sil  a  malo. 
Q.  6-XXXII. 

Error  Tertulliani,  quod  anima  rationalis  sit 


Fama  hominis  consistit  in  lingua,  quje  sita 
est  in  lubrico  et  humido.  Augustims. 
Q.  117,  m.  2,  a.  1-XXXIII. 


o3i 


I.XDEX  RERUM 


Felicitas  et  miseria  in  eodem  osse  non  pos- 
sunt     siraul.     Dernardus.  Q.    36, 

ra.  6-XXXII. 

Felicitas  est  aclus  vel  operatio  secundum 
propriam  el  connaturalem  virtutem  non 
impcdita  in  eo  ciijus  est  talis  virtus. 
Q.  60,  m.  1-XXXIII. 

Felicitatem  diversimode  iutendunt  ethicus 
et  theologus,  hic  seternam,  ille  tempora- 
)em.  Q.  120,  m.  l,a.  3-XXXIII. 


Flamma  cst  fumus  accensus.  Aristotelcs. 
Q.  33,  m.  I,  a.  2-XXXII. 

Flammeus  gladius  versatilis  ante  paradisum 
significal  pa?nas  hujus  morlalis  vilae, 
qtia}  ut  gladius  incidunt,  et  ut  flamma 
exurunt,  et  mohilitale  versatiles  sunl. 
Q.  107,  m.  2-XXXlII. 


FoEMiNA    mas  occasionatus  est. 
m.  2-XX.\II. 


Q,    62, 


Ferarum  natura  lerrens  homincm  neque 
nunc  inutilis  est  ad  cogniti(inem  nostri,  et 
invocationem  Dei  nostri.  Damascenus. 
Q.  61 -XXXII. 


FiDtM  nec  informera,  nec  formalam  habenl 

dsemones.  Q.  25,  m.  1,  a.  3  XXXII. 

FlDEi   motus   impetrat  miraculum.     Q.  32, 

m.  1,  a.  2-XX\n. 
FiDEs   impetrans  miraculum,  innititur  arli- 

culo  omnipotentiee.  Pra^positwus.       Q.  32, 

m.  1,  a.  3-XXXII. 
FiDEs  non  habet  meritum  cui  humana  ralio 

prjebet  experimentum.  Oregorius.      Ibid. 
In  FiDE  iria  sunt,  scilicel  creditum,  lumenin 

quo  ostenditur  credilum,  et  voluntas  sive 

devotio  credentis  qua  assentitur  credito. 

Q.  90,  m.  3-XXXIII. 
FiDES    fundamentum   est  virtutum,    gratia 

autem  forma.  Q.  100,  m.  4-XXXIlI. 

FiDEs  conforraat   nos   veritati,   et  charitas 

bonitati.  Q.  104,  m.  3-XXXIII. 

FiDES  componitur  a  /?o  et  dico  :  quia  fiunt 

dicta   per  veritatem  sicut  dicuntur.  Au- 

gustinus.  Q.  125,  m.  3  .XXXIil. 

FiDES  intentionem  dirigit,  el  charilas  infor- 

mat,    et  quanlitatem  dal  operi.      Q.  138, 

m.  .3-XXXIlI. 
Quod  in  fide   non   fit,  ad  charitatcm    non 

referlur,  nec  fit  quemadmodum  oporlet. 

Avgustinm.  Ibidem. 


FoMES  peccati  ante  baplismum  et  cuipa  est 
et  poena,  post  baptismum  vero  pcEna  et 
nou    culpa.  Q.  107,  m.  4,  a.  3, 

par.  3-XXXIII. 

FoMES  est  quidam  morbidus  effectus  qui 
commovet  ad  desideriuni  illicitum.  Am- 
brosius.  Q.  108,  m.  1-XXXIII. 

FoMEs,  sive  libido,  sive  concupiscentia  in 
anima  sunt,  et  proprise  passiones  et  aclio- 
nes  animffi.  Q.  107,  m.  2-XXXIII. 

FoMcs  peccati  non  in  omnibus  est  ajqualiter  : 
Hcet  enim  ex  una  et  i^equali  causa  sit  in 
omnibus,  tamen  diversae  sunt  dispositio- 
nes  subjecti  in  quo  est,  scilicet  cetate, 
consuetudine  et  complexione,  etc.      Ibid. 

FoMES  peccati  in  B.  Virgine  lotus  exstinctus 
fuit.  Q.  111,  m.   1-XXXIII. 

FoMES  peccati  in  aliis  pfcEter  B.  Virginem 
est  triplici  gradu.     Q.  111,  m.  2-XXXIII. 


FoRMA   et   iraago  qua  re  differunt  ?    Q.  3, 

m.  1,  a.  2-XXXII. 
FoRMA   omnis  quae  est   in  prirao  raotore  ut 

in   agente  et   in  exemplari,  est  in  priraa 

raaleria  ut  in  feuscipiente  el  potentiaet  ca- 

pacitate.     Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  1-XXXII. 

Itera.Q.  44-XXXII. 
FoRM.E  infunduntur  secundura  merilum  ma- 

lerise.  Boetius.  Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  2 

-XXXII. 
FoRMARUM  receptio  in  intellectu  non  est  nisi 


INDEX  RERUM 


'OH 


secundum  esse  intentionale.  Aristoteles. 
Q.  4,  m.  1,  a.  i,  par.  2-XXXII. 

Quadruplex  opinio  antiquorum  circa  formas 
rerum.  Q.  4,  m.  2,  a.  1-XXXII. 

FoRM.E  omnium  exemplariler  sunt  in  menle 
divina.  Ibid. 

Form.t;  non  sunt  actu  in  materia,  sed  poten- 
tia.  Q.  4,  m.  2,  a.  4-XXXII. 

Concordia  Philosophorum  circa  formas  re- 
rum.  Ibid. 

FoRMALTA  principia  coUiguntur  in  materia  ex 
tribus  :  1,  Ex  virtute  coelesti.  2.  Ex  virtu- 
libus  elementalibus.  3.  Ex  virtute  forma- 
tiva.  Q.4,  m.  2,  a.  1-XXXII. 

FoRMARUM  qusedam  sunt  omnino  separatee, 
quaedam  omnino  conjunctee,  et  qusedam 
mediae.  Boetius.  Q.  77,  Rat.  20 

-XXXIII. 

Formj:  sensibiles  acceptse  in  vigiliis,  reser- 
vantur  in  thesauro  imaginativae  virtutis, 
et  eadem  vi  qua  movernnt  vigilantes. 
redeuntes  ad  organa  sensuum  movent 
dormientes,  et  incitant  vel  ad  libidines, 
vel  ad  terrores.  Paschalis  Romanus. 
Q.  122,  m.  1,  a.  3-XXXIII. 


trectatrem  alienam  invito  domino.  Labeo. 
Q.  120,  m.  2-XXXIII. 
FuRTUM  et  rapina  sunt  tam  contra  leges  hu- 
manas,  quam  contra  divina?,  nsura  aulem 
tantum  contraleges  divinas.  Ibid, 


FuTURORUM  cognitio  quadruplex,  scilicet 
certa  et  per  certam  caiisam,  et  per  con- 
templationem  in  Verbo,  et  per  similitudi- 
nes  sive  rationes  universalis  ordinis  artis 
qua  fit  et  regitur  mundus,  et  conjecturalis 
per  signa.  Q.  18,  m.  3,  a.  2, 

par.  2-XXXII. 


Gaudium  verum  est  diffusio  uniuscujusque 
naturse  et  refloritio  in  operatione  proprii 
et  connaturalis  habitus.  Q.  36, 

m.  6-XXXIF. 


FoRNiCATio,  adulterium,  stuprum,  meretri- 
cium,  sacrilegium,  incestus,  sodomia,  qua 
rediCferunt?  Q.  122,  m.  1,  a.3 

-XXXIII. 


FoRNiCES,  undedictae? 


Ibid. 


Frustra,  vanum  et  inulilc  non  sunt  in  ope- 
ribus  naturee.  Q.  33,  m.  2-XXXII. 


FuR  in  furcis,  proditor  in  culeo,  Judas  in 
inferno  resplendere  facit  justitiam  univer- 
salem,  sicut  resplendet  carbunculus  in 
auro.  Ambrosius.  Q.  62,  m.  2-XXXII. 

FuR  est,  qui  in  furno,  hoc  est,  in  nigro  con- 


Generatio  unius  est  rorruptio  alterius. 
Q.  4,  m.  2,  a.  4-XXXII. 

Generari  est  mutari  ad  esse.  Aristoteks. 
Q.  4,  m.  2,  a.  2-XXXII. 

Generatio  est  ingressus  ad  esse.  Boetius. 
Ibidem. 

Generans  quantum  dat  de  forma,  tantum 
dat  de  consequentibus  formam,  scilicet  de 
loco  et  motu.  Q.  48-XXXII. 

In  genehatione  hominis  non  est  vivum  et 
animal  simul  secundum  actum,  nec  etiam 
animal  et  homo  sunl  simul  «eoundum 
aclum,  licet  potentia  simul  sint.  Arisfo- 
teles.  Ibidem. 

Gener.atio  fit  ex  superfluo  quartae  digeslio- 
nis.  Avicenna.  Q.  65-XXXII. 

Generatio  quadruplex  :  1.  Yiri  virginis  ex 


536 


INDEX  RERUM 


terra  virgine.  2.  Mulieris  virginis  ex  viro 
virgine.  3.  Prolis  virginese  ex  viri  et  rau- 
lieris  commixtione.  4.  Viri  virginis  ex 
foemina  virgine.  Chrysostomus.  Q.  80, 
m.  2-XXXlII. 

r 

Generatio  est  ad  propagationem  generis 
humani,  ut  perficiatur  numerus  electorum. 
Ibidem. 


Gloria  est  lale  patens  preeconium,  vel  clara 
cum  laude  nolitia,  vel  ore  mullorum  prse- 
dicata  laudatio.  Tullius.  Q.  116, 

m.  2,  a.  I,  par.  i-XXXIII. 

Inanis  gloria  peccatum  est,  gloria  autem 
vera,  et  gloriam  veram  appetere  non  est 
peccatum.  Q.  116,  m.  2,  a.  1,  par.  2 

-XXXIII. 

Inanis  gloria  aliquando  peccatum  veniale 
est,  et  aliiiuando  mortale,  quando  scilicet 
ponilur  finis,  quia  tunc  Dei  gloria  excln- 
ditur.  Q.  UG,  m.  2,  a.  1,  par.  3 

-XXXIII. 

Superbia  quserit  prgeesse,  inanis  autem  glo- 
BIA  excellere  in  laude.  Q.  1J6,  m.  2, 

a.  1,  par.  4  et  o-XXXIil. 

Inanis  gloria  species  sive  filice  sunt  quatuor, 
scilicet  affectatio  libertatis,  aucloritatis, 
potentiae  et  praelationis.  Q.  110, 

m.  2,  a.  3-XXXlII. 


Gratiam  primam  sibi  nullus  meretur. 
Q.  IS,  m.  1-XXXII. 

Gratia  operans  est,  in  qua  solus  Deus  ope- 
ratur  in  nobis  sine  nohis  :  gratia  autem 
cooperans  est,  quse  cooperatur  cum  libero 
arbitrio.  Auguslinus.  Q.  18,  m.  4 

-XXXII. 

Gratia  dicitur  tribus  moiiis  :  1.  Auxilium 
quod  elevat  potentias  nalurales  ad  actus 
perfectos  secundum  naturam.  2.  Quod 
elevat  eas  ad  actum  merili,  3.  Gratia  con- 
summans  ad  meritum.  Q.  9,  m.  1 

-XXXII. 


Gratia  est  aliquid  creatum  in  homine  :  est 
enim  habitus  infususnobis,  qui  nos  gratos 
facit  Deo,  et  opus  noslrum  per  informa- 
tionem  gralum  reddit,  et  dat  ei  efficaciam 
merendi  vitam  aeternam.  Q.  98,  m.  1 

-XXXIII. 
Gratia    habilus   est  et    qualitas  perficiens 
homincm  ad  opera  meritoria,  quse  sunt 
digna  vita  aeterna.  Q.  98,  m.  2 

-XXXIII. 
Gratia  est  sanitas  mentis  et  delectatio  cor- 
dis.  Chrysostomus.  Q.  98,  m.  3 

-XXXIII, 
Gratia  est  divinae  misericordise  donum,  per 
quod  bonse  voluntalis  fit  exilus.  hidorus. 
Ibidem. 
Gratia  est  quidam  animse  nitor  concilians 
sanctum  amorem.  Ibid. 

Gratia  est  habitus  infusus,  diuinse  bonilati 
et  charilati  similis,  gratum  faciens  ha- 
bentem,  et  opus  ejus  gratum  reddens. 
Prxpositivus.  Ibid.  Et,  Q.  101,  m.  i 

-XXXIII. 
Gratia  et  virlus  differunt  :  quia  virtus  non 
ordinat  nisi  ad  actum  et  potentiam,  gratia 
autem  ordinat  universaliter  totum  homi- 
nem  ad  Deum.  Ibid. 

Gratia  est  universalis  habitus,  informans  et 
subjectum  et  potentias  omnes  et  opera, 
per  quam  Deus  inhabitans  in  sanctis  om- 
nibus  influit  vim  merendi  vitam  eeternam. 
Q.  98,  m.  4-XXXIII. 
Gratia  dicitur,  quia  gratis  datur.  Q.  110, 
m.  1-XXXIII. 


Quidquid  habes  mcrili,  praeventrix  gbatia  donat. 
JSil  Deus  in  nohispraeter  sua  donacoronat. 


Gratia  praevenit  voluntalem  ul  informans, 
prseparans  et  adjuvans.  Ibid. 

Post  perpetratum  peccatum  et  ante  grati^ 
reparationem,  quantum  est  ad  defectum 
gratise  tenenlis,  homo  non  potest  resistere 
peccalo.  Q.  100,  m.  2-XXXIII. 

In  omnibus  sanctis,  excepta  B.  Virgine,  iie- 


L\DEX  RERUM 


537 


cesse    fuit  incidere  in  peccatum  veniale 

etiam  post  habitam  graliam.  Q.  100, 

m.  3-XXXIIl. 
Gratia  est  quse  descendit  a  gratuita  volun- 

tate.  Amelmus.  Q.  100,  m.  4-XXXlIl. 

Grati^  efleclus  quatuor,  transire  visitando, 

protegere,   liberare   a   malo,   et  salvare. 

Q.  100,  m.  4-XXXIII. 
Gratia  duplex,  scilicet  operans  sive  prseve- 

niens,    et    cooperans     sive    subsequens. 

Q.  101,  m.  1-XXXIII. 
Gratia  operans  sive  prseveniens  Jiberat  et 

prseparat  hominis  voluntalem  ut  bonum 

velit  :  subsequens  autem  sive  cooperans 

adjuvat    ne     frustra    velit.    Augustinus, 

Ibidem. 
Gratia  meretur  augeri  ut  aucta  perficiatur. 

Auyuslinus.  Q.  102,  m.  1-XXXIlI. 

Gratia  augetur  dupliciter,  scilicet  in  virtu- 

tibus  et  donis,  et  in  gratia  et  privilegiis. 

Q.  110,  m.  2-XXXIII. 


GuLA  est  immoderatus  amor  edendi  sive 
sumendi  cibum.  Gregorius.  Q.  121, 

m.  1,  a.  1-XXXIII. 

Species  quatuor  gul.e  hoc  versu  coraprehen- 
duntur  : 

Praepropere,  laute,  7iimis  ardenter,  studiose. 
Ibidem. 

GuLA  peccatum  mortale  est,  cum  voluptas 
in  cibo  prseponitur  Deo.  Q.  121,  m.  1, 
a.  2-XXXIII. 

GuLA  nisi  primo  refreenetur,  fruslra  conlra 
aUa  vitia  lahorsiivir.  Hieronymus.        Ibid. 

Duo  sunt  vitia  quse  maxime  homines  deci- 
piunt  suis  voluptatibus,  gula  scilicet  et 
luxuria  :  qusetanto  deponereestdifficilius, 
quanto  eis  uti  est  dulcius,  cum  unum  eo- 
rum  oritur  ex  allero,  hoc  est,  luxuria  ex 
gula.  Ibid. 

Fiiise  GUL^  sunt  quinquc,  scihcet  inepla  Ise- 
titia,  scurrilitas,  immunditia,  multilo- 
quium,  et  habetudo  mentis.  Gregorius. 
Q.  121,  m.  2-XXXIII. 


H 


Habitus  intellectuales  quinque,  scilicet  in- 
tellectus,  sapientia,  scientia,  prudentia  et 
ars.  Q.  17-XXXII. 

Habitus  est,  quo  quis  aliquid  agit  cum  tem- 
pussit.  Q.  90,  ra.4-XXXin. 

Habitus  est  perfeclio  ut  somnus,  actus  au- 
temut  vigilia.  Aristoteles.  Q.  103,  m.  1 
-XXXI II. 


Heraclitus    dixit     animam     esse    ignem. 

Q.  68-xxxni. 


Herodius  adunatJonem  visus  habet,  per 
quam  potest  intueri  solem  in  rota. 
Q.  40,  m.  l-XXXH. 


Heva  facta  est  de  latere  viri,  ut  sciret  non 
esse  sibi  in  ancillam  datam,  nec  in  dorai- 
nam,  sed  in  sociam.  Magister.  Q.  86, 

m.  3-XXXIH. 

Heva  facta  est  de  latere  viri  quinque  de  cau- 
sis.  Idid. 

Heva  habuit  alliciens  sensibile  in  auditu, 
visu,  tactu,  gustu,  et  odoratu,  sed  in  gustu 
solo   facta   est   prohibitio.  Q-   86, 

m.   4-XXXIII. 


HiERARcniA  est  ordo  divinus,  et  scienlia,  et 
actio,  deiforme  quanlum  possibile  simi- 
lans,  et  adindilas  ei  divinitus  illuminatio- 


S38 


INDRX  RERUM 


nes  proporliunaliter  in  Dei  similitudinem 
ascendens.  Dionysius.  Q-  37, 

m.  1-XXXII. 

HiFRARcniA  sacram  quamdam  universaliter 
declarat  dispositionem,  imagii)em  divinse 
speciositatis  in  ordinibus  et  scientiis  liie- 
rarcbicis,  proprise  illuminationis  sacrifi- 
cantem  mysteria,  et  ad  proprium  princi- 
pium,  ut  licet,  assimilatam.  Dionysius. 
Q.  31,  m.  2-XXXlI. 

HiERARCUiA  est  sacrorum  et  rationabilium 
ordinata  potestas  in  subditis  retinens  do- 
rainatum.  Q.  37.  m.  3-XXXn. 

HiERARCHiA  triplex,  scilicet  superccelestis 
quse  divina  est,  ccelestis  quae  angelica  est, 
et  subcoelestis  qufe  esthumana  sive  Eccle- 
siaslica.  Q.  38,  m.  1-XXXlI. 

HiERARCHiA  angelica  dividitur  in  supremam, 
mediam  et  infimam  sicut  totum  potestali- 
vum.  Q.  38,  m.  2,  a.  1-XXXlI. 

HiERARCHiA  triplex  secundum  Prsepositivum 
et  Gulielmum  Altisiodorensem,  scilicet 
epiphania,  h}'perphania,  et  hypophania. 
Q.  38,  m.  2,  a.  2-XXXII. 

HiERARCHiJE  primse,  secundae  et  terlise  pro- 
prietales.  Ibid.  Et,  Q.  39,  m.  1,  a.  4 

-XXXII. 

Quidquid  potesl  inferior  niERARcniA,  polest 
superior,  sed  non  converlitur.  Q.  39, 

m.  2,  a.  3-XXXII. 

Tres  ordines  primae  hierarchle  accipiuntur 
penes  Ires  modos  conversionis  in  Deum. 
Q.  39,  m.  1,  a.  2-XXXII. 

Sufficientia  trium  ordinum  primse  hiebar- 
cni^.  Q.  39,  m.  1,  a.  3 

-xxxn. 

Tres  ordines  mediae  hierarcdi.e  accipiuntur 
penes  tria  coraplentia  potestatera  publi 
cam  pertinentem    ad  mundi  gubernatio- 
nem.  Q.  39,  m.  2,  a.  1-XXXII. 

Tre=  ordincs  ultimfe  hierarchi.e  sumuntur 
penes  actus  pertinentes  ad  dispoi^iliones 
hominum.  Q.  39,  m.  3, 

a.  2-XXXII. 


Hirpo,  philosophus  epicureus,  dixit  animam 
esse  sanguinera.  Q.  68  ad  q-XXXIlI. 


HoMO  a  duobus  juvatur,  ut  raanifestetur  ei 
veritas,  scilicet  a  natura  quse  rationalis 
est,  et  ab  operibus  a  Deo  factis.  Q.  3, 

ra.  3,  a.  4,  par.  1-XXXII. 

Ad  sortes  beatitudinis  Angelorura  assuraun- 
tur  HOMiNES.  Gregorius.  Q.  7-XXXII. 

Appetibile  primi  hominis  fuit  perfeclio  scien- 
tiffi.  Q.  21,  m.  1-XXXII. 

HoMiNES  assumuntur  secundum  ordines  An- 
gelorum,  ita  quod  quidam  ascendunt  ad 
superiores,  quidam  admedios,  quidam  ad 
inferiores.  Gregorius.  Q.  20,  m.  1 

-XXXII. 

Natura  omnes  homines  a^quales  genuit  :  et 
ideo  contra  naturam  est  superbire,  et  ho- 
minem  horaini  velle  preeesse.  Gregorius. 
Q.  26,  m.  1-XXXII. 

HoMiNiBus  Angeli,  Angelis  Archangeli,  Deus 
aiitem  omnibus  prreest  per  naturam  et  gra- 
tiam.  Gregorius.  Q.  26,  m.  1 

-XXXII. 

HoMiNi  proficienti  ad  bealitudinem  necessa- 
ria  estcustodia  Angelorura,  propter  multa 
pericula  vife.  Q.  36,  m.  1-XXXH. 

Non  minus  salvaretur  homo  ,  si  Angelus  non 
cecidisset.  Q.  42,  m.  3-XXXII. 

In  homine  fons  caloris  in  corde  est,  a  quo 
oriuntur  spiritus  :  frigidum  autem  et  hu- 
raidum  in  cerebro,  in  quo  sunt  virtutes 
animales  et  operationes;  Q.  52,  m.  1 

-XXXH. 

Hominem  si  in  innocentia  permansisset,  nec 
ignis  ureret,  nec  gladius  scinderet,  nec 
ppina  pungeret,  nec  aqua  necarel,  nec  ve- 
nenum  noceret.  Augustinus.  Q.  61 

ad  q.  2-XXXn. 
HoMiNEM  Deus  ideo  ullimo  fecit  intcr  crea- 
turas,  ut  omnem   creaturam  uniret  in  ho- 
mine.  Gregorius.  Q.  62,  m.  2-XXXII. 

HoMO  totius  creaturae  dorainus  ad  imaginem 
sui  conditoris  effectus,  nihil  aliud  indicat, 


INDEX  RERUM 


539 


nlsi  quod  mox  in  eo  regia  natura  formata 
sit,  etc.  Gregorius  Nyssenus.  Q.  64 

-XXXII. 

Singulariter  domine  facto,  non  dixit  Deu3  : 
Vidit  guod  esset  bonum  :  quia  prsesciebat 
eum  esse  peccaturum,  nec  in  perfecla 
imagine  fore  permansurum.  Augustimis. 
Q.  65XXXII. 

HoMO  sapiens  est  mensura  omnium.  Demo- 
critus.  Q.  77,  rat.  14-XXXlII. 

HoMO  quamvis  secundum  corpus  terra  esset, 
et  corpus  in  quo  creatus  est  animale  ge- 
staret,  tamen  si  non  peccasset,  in  corpus 
spirituale  mutandus  foret,  et  in  illam 
incorruplionem  quaB  fidelibus  ex  sanctis 
promittitur ,  transiturus.  Augustinus. 
Q.  78-XXXllI. 

HoMO  immortalitatem  in  primo  statu  habuit 
ex  tribus,  scilicet  ex  abseptia  causai  mor- 
tis,  ex  gratia  innocentiee,  et  ex  esu  ligni 
vitffi.  Q.  79-XXXIIl. 

HoMO  peccavit  remediabiliter,  Angelus  au- 
tem  irremediabiliter.  Q.  87,  m.  5 

-XXXIII. 

HoMO  a  duobus  juvabatur  ad  cognoscen- 
dum  Deum,  a  natura  scilicet  rationali  et 
creatura  mundi,  quae  per  vestigium  et 
imaginem  quasi  in  speculo  et  senigmate 
Deum  ostendebat.  Ambrosius.  Q.  89, 

m.  1-XXXIII. 

HoMLNEM  Deus  fecit  innocentem,  rectum, 
virtuosum,  sine  sollicitudine,  sine  tristl- 
tia,  omni  virtute  decoratum,  omnibus 
bonis  ornatum  velut  quemdam  mundum. 
Damascenus.  Q.  90,  m.  1-XXXIII. 

HoMO  faclus  est  in  gratia  gratis  data  secun- 
dum  virtules  naturales.  Ibid. 

HoMO  ante  peccatum  beatissimus  auram 
carpebat  aetheream.  Ambrosius.  Q.  90, 
m.  4-XXXIII. 

HoMiNis  facultalem  deprimentia  duo  sunt, 
scilicet  peccatum  et  poena  :  et  contra  illa 
duo  sunt  remedia  liberatoris,  gratia  scili- 
cet  sublevans  a  peccato,  et  gloria  suble- 
vans  a  poena.  Q.  96-XXXIII. 


HoMO  cavere  potest  peccatum  accepta  gratia, 
quam  semper  potest  habere  si  facit  quod 
in  se  est.  Q.  103,  m.  l-XX.XIII. 

HoMO  sicut  se  indignum  fecit  immorlalilatis 
loco,  ita  etimmortalitatis  edulio.  Q.  107, 
m.  6-XXXIlI. 

HoMO  naturaliter  animal  civile  est,  et  sical 
optimus  omnium  animalium  est,  quando 
lege  civili  est  ordinatus,  ita  pessimus  est 
omnium  agrestis,  legibus  civilibus  non 
ordinatus.         Q.  122,  m.  i,  a.  2-XXXUI. 

HOMO  elevando  calamum  potest  peccare 
mortaliter,  quando  fit  in  contemptum  et 
in  vitium  Dei.  Q.  138,  m.  3-XXXin. 


HuMANDM  est  in  necessitate  auxilium  huma- 
num  queerere.  Q.  28,  m.  3-XXXIi. 


Idea  in  Deo  una  est,  relalione  ad  scita  plu- 
res,  secundum  Dionysium.       Q.  14,m.  3, 
a.   2,    par.     i.  Item,  Q.  14,  m.  3,  a.   2. 
Q.  incidens  XXXII. 


Ignis  proprietates  viginti  novem.         Q.  33, 

m.  1-XXXII. 
Ignis  in  propria  sphsera  propter  nimiam  ra- 

ritatem  suam  non  lucet,  egrediens  autem 

extra   proprium  locum    lucet  in   materia 

aliena     in    qua    inspissatur.    Alexander. 

Ibidem. 
Igms  duee  sunt  proprietales,  illumiiialio  sci- 

licet  et  usliva.  Q-  39,  m.  I,  a.  1, 

par.  1  et  qusesitum  1-XXXII. 
iGNis  tres  sunt  species,  scilicet  carbo  in  ma- 

teria  terrena  in  qua  micat_  ignis,  Qamma 


540 


INDEX  RERUM 


in  fumosa  maleria  accensa,  et  lux  in  spe- 
cie  propria.  Arigloteles.  Q.  39,  m.  1, 

a.  i,  par.  1  et  qusesilum  2-XXXII. 
Igms  secundum  superficiem  exteriorem  sive 
superiorem  ubique  tangit  cameram  coeli 
lunee.  Avicenna.  Q.  54-XXXII. 


Ignorantia  vel  peccatum  est,  vel  conjuncta 
peccalo.  Augustinus.  Q.  40,  m.  2,  a.  1, 
par.  1-XXXII. 

Ignorantia  est  multiplex,  scilicet  negatio- 
nis,  privationis,  conlrarise  dispositionis. 
Ibidem, 

Ignorantia  quee  poena  peccati  est,  est  cum 
aliquis  ea  quae  tenetur  scire,  et  tunc 
quando  tenelur  scire,  ignorat.  Q.  85 

-XXXII. 

Ignorantia  triplex,  scilicet  eorum  qui  scire 
nolunt  cum  possunt,  quse  non  excusat  : 
et  eorum  qui  scire  volunt,  sed  tamen  non 
possunt,  et  ilia  excusat  :  et  eorum  qui 
quasi  simpliciter  nesciunt,  non  requiren- 
tes  vel  proponentes  scire,  quse  neminem 
plene  excusat,  sed  sic  fortasse  ut  minus 
puniatur.  Q.  88 

-XXXIII. 

Ignorantia  dividitur  secundum  quatuor  cau- 
sas.  Ibid. 

Ignorantia  practica  est  privatio  rectse  ele- 
ctionis  eorum  quae  exiguntur  ad  opus  re- 
ctum.  Ibid. 


iLLUMiNATio  Bst  a  natura  et  a  gratia.  Q.  26, 
m.  2  ad  q.  1-XXXII. 

Illuminatio  non  potest  esse  nisi  per  medium. 
Q.  26,  m.  2  ad  q.  2-XXXII. 

Illuminationes  ad  officiura  et  gradum  ordi- 
num  pertinentes,  per  primam  bierar- 
chiam  referuntur  ad  secundam  ;  illumi- 
naliones  autem  ad  beatitudinem  perti- 
nentes,  immediate  ad  omnes  beatos  de- 
scendunt  a  Deo.  Q.  39,  m.  2,  a.  .3.  Et, 
m.  3,  a.  1,  par.  3  et  queesitum  2-XXXII. 


Illusiones  fiunt  a  daemonibus  et  maleficis 
arte  daemonum  ;  et  secundum  organa 
sensuum  exteriorum  et  interiorum. 
Q.  30,  m.  2-XXXII. 


Im.^go  Dei  in  duobus  attenditur,  scilicet  in 
imitatione  exteriori,  et  interiori.  Et,  Quo- 
modo  Angelus  et  homo  dicantur  arf  ima- 


ginem. 


Q.  5.  Item,  Q.  6,  m.  2 


-XXXII. 

Imago  est  rei  ad  rem  imitandam  etcosequan- 

dam  species  indiflerens.  Hilarius.      Q.  6, 

m.  2-XXXII. 
Imago  Dei  non  est  in  homine  nisi  secundum 

mentem.  Auguslinus.  Q-  6,  m.  2 

-XXXII. 
Imago  triplex  est,  scilicet  creationis,  recrea- 

tionis  et  similitudinis.  Ibid. 

Imago  dicitur  dupliciter,  scilicet  imitans  et 

cosequans  in  essenlia  el  in  omnibus  aliis 

attributis,  et  imago  imitans  et  non   co- 

sequans.  Ibid. 

Quod  in  Angelis  est  subtilior  natura,  eo  ma- 

gis  intelligitur  in  eis  imago  Dei  impressa. 

Q.  14,  m.  2-XXXII. 
Imago  diversimode  est  in  Filio  et  creatura. 

Q.  71-XXXII. 
Imago  imperatoris  aliter  esl  in  filio  suo,  et 

aliter  in  solido  aureo.  Ibid. 


Vera  immortalitas,  est  vera  immutabilitas. 
Q.  6,  m.  1-XXXII. 


Immutabilitatis  omnimodse   nulla  creatura 
susceptibiiis  est.  Q.  3,  m.  3,  a.  3  ad 

q.  2-XXXII. 


Incontinens  vi   passionis   extrahitur  a  regi- 
mine  mentis.  Aristoteles.  Q.  28,  m.  3 

-XXXII. 


INDEX  RERUM 


541 


Infideles  non  quolibet   molu  suo  peccant 
Q.  2o,  in.  1,  a.  2-XXXII. 


I.NYiDiA  sequitur  superbiam,  non  prEecedit. 

Augustinus.  Q.  21,  m.  2-XXXlI. 

iNviDiiE  mater  est  superbia.        Q.  2o,  m.  1, 

a.  1-XXXII. 

Intellectus  speculalivus  per  extensionem  fit      Invidij:    proprium    est    impugnare   bonos. 

practicus.  ylrzsfo/e/es.       Q.  14,  m.  3,  a.  1,  Q.  27,  m.  2-XXXII. 

par.  1-XXXII.  Invidia  est  Irislitia  de  alienis  bonls.  Dama- 

Intellectus  agcntis  duplex  est  actus  :  unus  scenus.  Q.  in,  m.  1,  a.  1-XXXII. 

in  abstrahendo  intelligibilia  et  dando  eis      Invidia  est  odiura  felicilalis  alience.  Auyu- 
esse  intelligibilium  secundum  speciem  in-  stinus.  Ibid. 

telligentis  :  alter  est  illustratio  intellectus      Invidia  est  dolor  de   alieno  bono.  Remigius. 
possibilis,  ut  resplendeant  in  ipso  species  Ibidem. 

intelligibiiium   :   uterque   est  in  homine,      Invidia   est   quasi  intus    vidia.    Bernardus, 
sed  secundus  tantum  in  Angelo.        Q.  14,  Ibidem. 

m.  3,  a.  2,  par.  1-XXXII.  Invidia  semper  est  peccatum,  et  aliquando 

Intellectus  hominis  non  sic  est  conjunctus  veniale,  et  aliquando  mortale.        Q.  117, 

continuo  et  tempori,  quin  elevari  possit  m.  1,  a.  2-XXXIII. 

ad  lumen  intelligentiae  purum  et  clarum,      Invidus  omnis  propter  hoc  invidus  est,   quia 
et  in  illo  potest  cognitionem  accipere  in-  delectatur  in  fui   excellenlia,  et  hoc  est 


tellectualium.  Q.  14,  m.  3,  a.  2, 

par.  4-XXXII. 
Intellectus    nullius    corporis   est  actus. 

Q.  69,  m.  2-XXXII. 
Intellectus  non  inteliigit  nisi  per  assimila- 

lionem.  Aristoteles.  Q.  72,  m.  3, 

a.  2-XXXIII. 
Intellectus  nulli  aliquid  habet   commune. 

Anaxagoras.  Q,  73,  m.  2-XXXIII. 


commutabile  bonum  ad  quod  converlilur, 
et  timet  alium  sibi  preeferri  vel  sequari. 
Ibidem. 
Filiae  lnyidle  sunt  detractio,  susurratio, 
semulatio  et  zelus.  Gregorius.  Q.  117, 
m.  2-XXXIlI. 


Involuntaridm  duplex,  scilicetperviolenliam 
et  ignorantiam.  Q.  99,  m.  1-XXXIlI. 


Intelligentia  non  potest  universaliter  et  per 
se  operatorium  esse.  Q.  4,  m.  2,  a.  3 

-XXXII. 


Intentio  sufficit  ad  meritum,  bonum  opus 
requiritur  ad  exemplum.  Bernardus. 
Q.  138,  m.  l-XXXIIL 

Intentio  duplex,  scilicet  operis  et  intenden- 
tis.  Ibid. 


Invidia  pedissequaest  superbiae,  Augustinus. 
Q.  28,  m.  2-XXXII.  Item,  Q.  117,  m.  1, 
a.  2-XXXIII. 


Ira  est  accensio  sanguinis  circa  cor  ex  eva- 

poratione  fellis.  Damascenus.  Q.  25, 

m.  2,  a.l,  par.  2-XXXII. 
Ira  naturalior  passio  est  quam  incontinen- 

tia.  Arisloteles.  Q.  '2,  m.  3. 

Item,  Q.  107,  m.  4,  a.  1-XXXlII. 
Ira    esl  trislilia   et  impotentia    ulciscendi. 

Augustinus.       Q.  119,  m.  1,  a.  1-XXXIII. 
Ira  est  motus   animi  concitatus  ad  poenam 

provocans  inferendam.  Cassiodorus.   Ibid. 
Ira  est  omnis  motus  raalus  ad  nocendum. 

Rabanus.  Ibid. 

Ira  est  appelitus  in  vindiclam.  Aristoteles. 

Ibidem. 


542 


INDEX  RERUxM 


Ira  quasi  medium  inter  corporalia  et  spiri- 
tualia  vitia  est.  Q.  H9;,  m.  1,  a.  1- 

-XXXIII. 

Ira  impedit  ne  splendeat  sol  justilice  et  ve- 
ritalis.  Q.  119,  ra.  1,  a.  2-XXXIII. 

Ira  duplex,  scilicel  ira  per  zelum,  et  ira  per 
vilium.  Ibid. 

Irj:  primi  motus  qui  non  sunt  ad  magna 
nocumenta,  veniales  sunt,  servata  autem 
ira  quee  odium  est,  secundum  Gregorium, 
et  ad  magnum  nocumentum,  peccatum 
mortale  est.  Ibid. 

Filiae  ir^  sunt  rixai,  tumor  mentis,  contu- 
raelia,  clamur,  indignatio  et  blaspliemia. 
Oregorius.  Q.  120,  m.  2XXXIII. 


Ja.nua  regni  coelestis  non  est  aperta  nisi  per 
passionem  Christi.  Beda.  Q.  lOG, 

m.  4-XXXIlI. 


JuDiciUM  idem  est  de  similibus.  Doetius. 
Q.  14,  m.  1,  a.  1,  par.  2-XXXII. 

JuDiciUM  est  sententia  quam  dat  ratio  post 
inquisilionem  et  dispositionem  de  fa- 
cicndo  sive  eligendo.  Damascenus.  Q.  IG, 
m.2-XXXIl. 

JuDiciu.M  dupliciter  attenditur,  scilicel  se- 
cundura  quodest  a  judice  sedente  in  thro- 
no,  et  secundura  quod  est  judicatorum 
dispositio.  Q.  39,  m.  1,  a.  1, 

par.  3-XXXII. 


JupiTEH  Deus  coeli  ab  antiquis  dictus  est, 
non  a  stella  quam  Jovera  appellamus,  sed 
a  nominis  significatione  et  compositione  : 


Jupiter  enim  quasi  juvans  pater  dicitur. 
Josephus.  Q.  4^  m.  3-XXXII. 


Jus  naturale  est,  quod  nalura  omnia  ani- 
malia  docuit.  Gratianus.  Q.  122,  m.  1, 
a.  2-XXXIII. 


JusTiriA  publica,  quffi  est  divina  et  aeterna 
dispositio  et  regula  qua  ab  aelerno  prse- 
fixit  et  ordinavit  singula  Deus,  fiunt  mi- 
racula.  Q.  32,  m.  2-XXXII. 

JuSTiTiA  est  habitus  qui  est  in  toto  anima. 
Q.  98,  m.  3-XXXlII. 

JusTiTiA  est  virtus  quae  reddit  unicuique 
quod  suum  est,  servata  uniuscujusque 
propria  dignitate.  Plato.  Q.  104,  m.  1, 
Item,  Q.  130,  m.  1-XXXlII. 

JusTiTiA  est  reclitudo  volunlatis.  Q.  104, 
m.  1-XXXIII. 

JusTiTiA  omnis  proficiscilur  a  pari,  vel  a 
pacto,  vel  a  judicato.  TuUius:  Ibid. 

JusxiTiA  duplex,  scilicet  specialis,  et  gene- 
ralis,  qute  est  consonantialegis  secundum 
Philosophum.  Jbid. 

Divinte  jusTiTiiE  non  congruit,  quod  eos  te- 
neat  pojna,  quos  ad  poenara  non  obligat 
culpa.  Augustinui.  Q.  107,  m.  4,  a.  1, 
par.  3-XXXIII. 


JusTiFiCATio  irapii  non  est  a  nobis,  nec  ab 
aliquo  raolu  qui  est  a  nobis,  sed  a  Deo  so- 
lo,  qui  causa  virtutiset  gratiae  est  in  nobis. 
Q.  104,  m.  .3-XXXIII. 


JusTUs  est,  qui  per  gratiam  gratum  facien- 
tem  inhabitantem  habet  justitise  aucto- 
rem  Deum.  Q.  106,  m.  2,  a.  1, 

par.  3-X XXIII. 

JusTUM  est  ut  qiii  avertit  se  a  gratia,  sublra- 
hatur  gratia.  Q.  131,  m.  1-XXXIlI. 


INDEX  RERUx)! 


513 


Legio   continet  sex   millia  sexcentos  sexa- 
ginta  sex  mililes.  Q.  7-XXXII. 


Lex  naluralis  et  conscienlia  differunt  per 
essentiam,  sed  conveniunt  in  ordine  ad 
idem,  sicut  in  syllogismis  principium  et 
illata  conclusio.  Q.  99-,  m.  3,  a.  2 

-XXXIIL 

Lex  naturalis  principium  est,  quo  regitur 
conscientia.  Ibid. 

Lex  humanee  justitiee  exemplata  est  ad  le- 
gem  divinam.  Q.  132,  m.  1, 

a.  2,  par.  3-XXXlII. 

Lex  charilatis  finem  nescit  in  obediendo, 
sed  obedit  usque  ad  mortem,  sive  promi- 
serit  hoc  quod  jubetur,  sive  non  promi- 
serit.  Dernardus.        Q.  141,  m.  3-XXXIII. 

Lex  divinilalis  est  in  omni  ordine  naturse 
per  piima  media,  et  per  meJia  ultima  re- 
dimere.  Q.  4,  m.  2,  a.  3.  Itera,  Q.  5. 

Item,  Q.  6,  m.  1.  Et,  Q.  14,  m.  1,  a.  2 
-XXXII. 


Liberum  arbitrium  inest  Deo,  Angelo  et  ho- 
mini.  Q.  16,  m.  1-XXXIL 

LiBERUM  dicimus  hominem,  qui  causa  sui 
est,  el  quem  aliena  potestas  ad  nihil  co- 
gere  polest.  Ibid. 

LiBERUM  arbitrium  est  facultas  rationis  et 
voluntatis,  qua  bonurn  eligitur  gralia  as- 
sistente,  et  malum  ea  deserente.  Augusti- 
nus.  Q.  16,  m.  2-XXXII. 

LiBERUM  arbilrium  est  liberum  sui  propter 
voluntatem,  et  juJex  sui  propler  ratio- 
nem.  Bernardus.  Ibid. 


LiBERUM  arbitrium  est  potestas  conservandi 
rectitudinem  propter  ipsam  recliludinem. 
Anselmus.  Q.  16,  m.  2-XXXlI.  Et, 

Q.  91,  m.  1-XXXIII. 
LiBERTAs  a  necesiitate,  nec  peccato  nec  mi- 
seria  amitlilur,  nec  per  opposita  istorum 
augetur.  Bernardus.  Ibid.  Et,  Q.  91, 

m.  3-XXXIII. 
LiBERTAS  triplex,  scilicet  consilii,  compluci- 
ti,  et  a  coactione.        Q.  16,  m.  2-XXXlI. 
LiBERTAS  triplex,  scilicet  a  coactione,  a  pec- 
cato,  et  a  miseria.  Ibid, -XXXII.  Et, 

Q.  96-XXXIII. 
LiBERTAS  a  peccato  maxime  est  in  Deo,  et 
post  hoc  in  Angelo  bono  et  in  homine 
bono  :  nulla  in  homine  malo  et  in  daemo- 
ne,  et  similiter  est  de  libertate  a  miseria. 
Q.  16,  m.  3-XXXII. 
LiBERTAs  a  coactione  sequalis  est  in  Angelis 
et  in  horainibus.  Ibid. 

LiBERTAS  sequitur  naturam  iniellectualem 
in  quantum  elevata  est  super  materiara 
corpordlem,  ita  quod  nullus  materise  est 
aclus.  Q.  16,  m.  o-XXXII. 

LiBERUM  arbitrium  habet  actum  inclinatio- 
nis  in  malum  in  quaulum  est  aversum  et 
deficiens  a  sumrao  bono.  Q.  16.  m.  5 

ad  q.-XXXlI. 
LiBERUM  arbitrium  est  de  his  qu£e  in  nobis 
sunt,    et   quorum  nos   ipsi  causa  sumus 
agendi  vel  non  agendi.  Q.  38 

-XXXII. 
In  LiBERTATE   ageudi  et   eligendi  factus   est 
homo  ad  imaginera.  Grerjorius  Nyssenus 
et  Damascenus.  Q.  91,  m.  1-XXXill. 

LiBERi  arbitrii  potestas  est  sensus  animse, 
habens  virlulem  qua  se  possit  ad  quos 
actus  velit  inclinare.  Clemens  in  Ilinerario. 
Q.  <J2,  m.  4-XXXIII. 
LiBERUM  arbitrium  in  sohs  est  ralionabilibus 
in  quibus  est  consilium,  electio,  et  senten- 
tia  el  voluntas.  Damascenus.  Q.  9i,  m.  i 
-XXXIII. 
LiBERUM  arbitrium  in  Deo  est,  et  summa  li- 
bertate  liberum.         Q.  94,  m.  2-XXXIII. 


544 


INDEX  RERUM 


LiBERTAS  per  prius  est  in  Deo,  et  per  poste- 

rius  iii  crealura.  Ibid. 

,LiBERUM   arbitrium    est   tam    in    damnalis 

quam  in  beatis.  Q.  94,  m.  3 

-XXXIIL 
LiBERTATis  slatus  quadruplex,  scilicet  ante 

peccalum,  sub  peccato,  sub  gratia,  et  in 

confirmatione  futurse  beatitudinis.     Q.  95 

-XXXIIL 
LiBERUJi  arbilrium  non  est  nisi  de  contingen- 

tibus  et  fuluris.  Q.  97,  m.  1-XXXIIL 

LiBERUM   arbitrium   est  consensus   liber  ob 

voluntatis  inamissibilem  libertatem  et  ra- 

lionis  indeclinabile  judicium.  Q.  112, 

m.  4-XXXIII. 
LiBERTAS  est  de  expelibilibus  per  se,  sicut 

et  nobilitas.  Tullim.  Q.  116,  m,  2, 

a.  3-XXXIIL 


LiGNUM  scientise  boni  et  mali  dicitur  non  ab 
aliqua  virlute,  qua  potuerit  conferre  scien- 
tiara,  sed  ab  eventu  consecuto.  Q.  79 

-XXXIII. 

LiG.NUM  vilac  habuit  hanc  virtutem,  quod  et 
semel  et  pluries  comeslum  conferret  im- 
mortalilatem  :  sed  quod  primis  parenti- 
bus  non  contulit,  secundum  Ambrosium 
causa  fuit,  quia  scivit  eos  Deus  casuros 
et  necessitatem  moriendi  incursuros. 
Q.  106,  m.  5-XXXIlL 


Locus  et  localum  circumscriptive  sunlejus- 
dem  naturse.  Philosophiis.  Q.  12, 

m.  1-XXXlII. 

Locus  est  ad  quem  est  motus.  Ibid. 

Locus  continuus  et  salvativus  est  locati. 
Philosophus.  Ibid. 

LocALis  esl  omnis  creatura,  solus  Deus  im- 
mensus  loconon  clauditur.  Ibid. 

Locus  daemonisin  quem  cecidit,  duplex  est : 
unus  est  secundum  debitum  culpse  super- 
bise  suee,  alter  secundum  ordinem  provi- 
dentise  divinae.  Primus  est  infernus  :  se- 


cundus  autem,  caliginosus  aer.         Q.  25, 

m.  3  X XXII. 
LocuM  Dei,  intellectualium  et  incorporabi- 

lium   substantiarum    esse   coeluin  omnes 

antiqui  dixerunt.  Aristoteles.  Q.  43 

-XXXIl. 
Non  est  idem  locus  simplicis  et  compositi 

secundum  naturam.  Q.  48  XXXII. 


LoQuiTUR  Deus  ad  Angelos,  eo  ipsoquo  cor- 
dibus  eorum  invisibilia  sua  ostendit,  ut 
quidquid  agunt,  in  ipsa  veritatis  contem- 
platione  legant,  et  velut  qusedam  conce- 
pta  vocis  sunl  ipsa  gaudia  contemplationis. 
Gregorius.  Q.  33,  m.  6-XXXII. 

LocuTio  ad  nos  intrinsecus  facta,  visio  potius 
est  quam  audilio,  Ibid. 

LocuTio  animse  ad  Deum,  et  verba  anima- 
rum  ad  ipsum  sunt  ipsa  desideria. 
Ibidem. 

LocuTiONUM  Dei  varii  modi.  Ibid. 

LocuTiONE  ad  illuminationem  pertinente 
Deus  duabus  potestatibus  loquitur,  scilicet 
potestate  manifestandi  conceplum,  et  po- 
testate  inclinandi  audientem  ad  auditura 
consensum.  Ibid. 

LoQULLA  per  serpentem  non  formabatur  per 
instrumenla  serpentis,  nec  per  virtutem 
aut  animam  serpentis,  sed  per  diabolum 
in  serpente,  eo  modo  quo  per  energume- 
nos  et  insanos  loqui  solet.  Augustinus. 
Q.  86,  m.  2-XXXIlI. 


LucANi  locus   de   praasenlia   Dei   in    rebus. 
Q.  4,  m.  3-XXXII. 


LuciFER  postquam  creatus  est,  eminentiara 
natura;  et  profunditatem  scientife  suae 
perpendens,  in  suum  creatorem  superbi- 
vit,  in  tantum  quod  etiam  Deo  se  sequare 
voluit.  Isidorus.  Q.  20,  m.  1-XXXII. 

LuciFER    princeps    cadentium    omnibus    et 


INDEX  RERUM 


545 


stantibus  et  cadentibus  ante  excellentior 

fuit  inomnibusqua?  attributa  sunt  naturse 

angelicae.  Q.  20,  m.  i-XXXII." 

LuciFER  princeps  dsemonum  nuUi  actualiter 

persuasit  suam  voluntalem,  sed  unusquis- 

que     propria     volunlate      consenpit    ei. 

Q.  20,  m.  2-XXXlI. 

LuciFER  in   lumine  divino  prsevidit  tantam 

esse   Dei    benignitatem,    quod    aliquam 

creaturam  rationalem  Deus  assumpturus 

erat  in  suse  personae  unitatem  et  pieta- 

tem  :  et  decorem  suum  considerans,  puta- 

bat  se  esse  illam  :  et  propria  potestate  de- 

lectatus,  qua  per  se  sub  nullo  esse  voluit, 

sequalitatem  Dei  concupivit,  et  esse  super 

alios,  et  quod  hoc  haberet  a  se,  et  non  a 

Deo.  Bernardm.  Ibid. 

LuciFER  non  solum  volait  esse  sequalis  Deo, 

quia  prsesumpsil  habere  propriam  volun- 

tatem,  sed  eliam  Deo  major  esse  voluiti 

volendo  hoc  quod  Deus  illum  velle  nole- 

bat,  quoniam  voluutatem  suam  supra  De. 

voluntatem  posuit.        Q.  21,  m.  1-XXXll, 

LuciFERi  potestas  religata  est  ab  eo  tempore 

quo  tentavit  Christum  in  deserlo,  et  viclus 

est  ab  eo.  Q.  28,  m.  2-XXXIl. 

Vide  supra  D.emon  et  Diabolus. 


Lux  nec  est  ignis,  nec  omnino  corpus,  nec 

defluxus  corporis.  Aristoteles.  Q.  31, 

m.  1-XXXIl. 
LuMEN  et  Lux  differunt  in  hoc  quod  lux  lia- 

bitus  est  luminosi,  lumen  autem  diaphani 

generatus  in  ipso  ex  directa  oppositione 

luminosi.  Avicenna.  Ibid, 

Lux  in  corporibus  tenet  primum  locum.  Au- 

gustiuus.  Ibid. 

Lux  vel  lumen  non  reflectitur  nisi  ad  corpus 

solidum,  planum  et  tersum.  Jacobus  Al- 

kindi.  Ibid. 

Lux  est  forma  et  qualitas  uobiiiorum  corpo- 

rum.  Ibid. 

Ex  LUCE  factum  est  corpus  solis  et  lunae  et 

stellarum  secundum  diversas  partes  ejus. 

Q.  51,  m.  2  ad  q.  2-XXXIL 
LuMEx  qualitas  lucentis  corporis  est  difTiisa 

in  perspicuo  vel  superficie  terminati  cor- 

poris.  Avicenna.  Q.  57,  m.  2-XXXll. 

Lux  omnium  colorum  est  species  et  hypo- 

stasis.  JacobusAlkindi.  Q.  77,  m.  3, 

rat.  5-XXXIII. 
Lux  melior  est   et  certior  in  spiritualibus, 

quam  in  corporalibus.  Augustinus.     Q.  i^s 

m.  .3,  a.  2,  par.  2-XXXII. 


LuNAluminare  magnumdicitur,  non  a  quan- 
titate  corporis,  sed  a  quantitate  luminis. 
Q.  59-XXXIII. 

LuNA,SoIet  Mercurius  sive  Hesperus  seu 
Lucifer,  haec  triacorpora  coelestia  sola  ob- 
jectu  corpris  projiciunt  umbram.  Albate- 
gni.  Ibid. 

LuNAM  fecit  Deus  perfectam,  non  cornicula- 
tam.  Ibid. 

LuNA  secundum  Aslronomos  terminus  est 
humiditatum  in  nubibus.  Q.  79  ad 

q.  1-XXXIIL 


LuxuRiA  est  libidinosce  voluptatis  nimius 
appetitus.  Beda.        Q.  122,  m.  i-XXXIlI. 

LuxuRiA  est  concupiscentia  nimia  experien- 
dae  voluptatis.  Ibid. 

LuxuRi-E  vitium  consideratur  tripliciter,  sci- 
licet  in  actu,  in  causa,  et  in  occasione. 
Ibidem. 

Fiiiee  luxurle  sunt  octo,  scilicet  cscitas 
menlis,  inconsideratio,  praecipitatio,  in- 
constantia,  amor  sui,  odium  Dei,  effectus 
prsesentis  seculi,  et  desperatio  futuri  sw- 
culi.  Gregorius.  Q.  122.  m.  2-XXXIIL 


Nihil  in  corporalibus  ita  simile  est  spiritua- 
libus  sicut  Lux.  Q.  12,  m.  2-XXXII. 

XXXIII 


346 


1M)EX  RERLM 


M 


Macrobu  locus  de  animarum  descensu  per 
seplcm  circulos  de  coelo  in  terram,  et  ea- 
rum  reditu  in  ccelum.  Q.  72,  m.  4, 

a.  3-XXXIII. 


MAGiCf:  artes  per  dsemones  possunt  quidquid 
possunt,  nec  possunt  valere  aliquid  nisi 
dala  desuper  potestate.  Augustinus.  Q.  30 
-XXXII. 

Magorum  opu3  virgas  in  serpenles  verten- 
lium,  proprie  mirabile  dicitur,  et  non  mi- 
raculum.  Q.  30,  m.  1,  a.  1-XXXlI. 


Magisterii  officium  assumensin  Ecclesia,  et 
sacram  Scripluram  ignorans,  non  potest 
non  peccare.  Augustmus.  Q.  88 

-XX  XI II. 


Maledictu.m  est  poense  in  aliquem  impreca- 
lio.  Haymo.  Q.  128,  m.  1-XXXIII. 

Maledici  non  polest  crealura  irrationalis, 
nec  dfbel,  nisi  eo  modo  quo  ordinatur  ad 
hominis  ulilitalem.  Q.  128,  m.  2 

-XXXIll. 

Non  omne  maledictum  est  blasphemia. 
Ibidem. 


Malefici  diabolicis  figmenlis  speclantium 
oculos  deludere  possuiit,  ut  res  in  sua  na- 
tura  manentes  non  videantur,  StraOus. 
Cujus  exemplum  narrat  Gregorius  de 
quadam  puella  adducta  ad  sanctura  Bene- 
dictum  omnibus  aliis  visa  equa.  Q.  30, 
m.  2-XXXII. 


Malum  et  bonum  non  sunt  in  genere  uno, 
sed  in  omni  genere.  Q.  1-XXXII. 

Mali  non  potest  esse  aliqua  causa  nisi  de- 
ficiens.  Ibid. 

Malum  poenae  inducitur  ad  ultionem  mali 
culpse.  Auguslinus.  Q.  18,  m.  2, 

a.  1-XXXII. 

Malum  fieri  Deus  non  permitteret,  nisi  scirel 
quaebona  e.x  malo  faclo  eliceret.  Augustl- 
nus.  Q.  25,  a.  4-XXXII. 

Maldm  permisit  T3eus  statim  oboriri,  ut  ex 
contrariis  malis  bonse  naturae  decor  emi- 
neret.  hidorm.  Q.  62,  m.  2-XXXII. 

Malum  culpse  per  se  turpe  et  foedum  est,  et 
maculat  et  vitiat  et  deturpat  id  in  quo 
est,  sive  hoc  sit  aclus,  sive  habitus,  sive 
Angelus,  sive  anima  :  per  accidens  tamen 
dupliciter  operatur  ad  decorem  universi. 
Ibidem. 

Malum  juxta  bonum  posilum  eminentius  et 
commendabiiibus  facit  bonum.  Ibid. 

Malum  omne  procedit  aut  ex  furore  irratio- 
nabili,  vel  ex  phanta.sia  proterva,  vel  ex 
demenle  concupiscentia,  quce  tria  corrum- 
punt  omnem  ordinem  justitice.  Q.  107, 
m.  IXXXIIl. 

Malum  non  repugnat  bono  nisi  bono  in  quo 
est  et  ex  quo  :  non  enim  coalescit  nisi  in 
bono.  Dionysius.  Q.  H4,  m.  1 

-XXXIIT. 

Malum  est  innaturale,  incausale,  involunta- 
rium,  infoecundum  et  pigrum,  et  penitus 
nihil  appelit  nec  appetere  polest,  quia 
appeleret  deslructionem  suam,  quod  esse 
non  potesl.  Dionyiius.  Q.  115 

-XXXIII. 

Malum  nihil  est,  nec  aliquid  existentium, 
nec  potest  esse  nisi  in  bono,  sicut  privatio 
non  potest  esse  nisi  in  subjecto.  Q.  124 
-XXXIII. 

Locus  MALi  non  potest  esse  nisi  bonum.  Ari- 
stoleles.  Ibid. 

Malum  omne  orilur  ex  amore  mundi  super- 
fluo.  Bernardus.  Q-  132,  m.  1 

-XXXITI. 


INDEX  RERUM 


547 


Mamilla  matri  non   datur  nisi   propter  par- 
tum.  Philosophus.  Q.  83-XXXIII. 


Manich^orum  error,  quod  sicut  bonum  est  a 

bono,  ita  malum  sit  a  malo.  Q.  1 

^XXXIIl. 
Manicd^[    dicunl  proelium  magnum  fuisse 

in  coelo  in  dejectione  Luciferi.  Q.  23 

-XXXIII. 


Manus    est    organum    intellectus    practici. 
Aristoteks.  Q.  43-XXXII. 


Masculus  est,  qui  de  suo  generat  in  alio  : 
fcemina  vero,  quEe  de  alieno  generat  in 
seipsa.  Arisioteles.  Q.  84-XXXIII. 


Materia  non  sine  modo  et  specie  et  ordine 

est.  Q.  3,  m.  3,  a.  4,  par.  1-XXXII. 

Materia  est  prope  nihil.  Ibid. 

MArERiA   creata   est,   et  principium    habet 

durationis  et  esse.  Q.  4,  m.  I,  a.  1, 

par.  i  el3-XXXII. 
Materia  non   prsecessit  formam  duratione, 

sed  natura  tantum.  Ibid. 

Spirilualium   et  corporaliam   non   una  est 

MATERIA.  Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  2 

-XXXII. 
Materiale  dicitur  dupUciter,  scilicet  a  veri- 

tate  naturai  quae  dicitur  materia,  et  a  con- 

venientia  proprietatis  alicujus  cum  mate 

ria,  licet  veritatem  materi;e  non  habeat. 

Ibidera. 
Informitas  materle  aliqua  forma  est  et  ratio 

qua  in  entis  veritate  constituitur,  et  quan- 

tum  ad    illam  habet  exemplar   in    mente 

divina.  Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  4. 

Et,  m.  2,  a.  4-XXXII. 
Nec  intellectus  adrailtit,  nec  natura,  quod 

materia  sit  principiura  non  de  principio. 

Q,4,  m.2,  a.  2-XXXI[. 


Materia  primum  et   per  se   subjectum   est 

generationis   et   corrupUonis.  Aristoteles. 

Q.  4,  m.  2,  a.  2-XXXII. 
Materia  appetit  formam  sicut  divinum   et 

optimum,  sicut  turpe  bonum,  et  sicut  foe- 

mina  masculum.  Ibid. 

Materia    ingenerabilis     et    incorruptibilis. 

Ibid. 
Materia  se  habet  ut  parens  in  totam  natu- 

ram.  Ibid. 

Materia    potentia   in    se    habet    formam. 

Q.  4,  m.  2  a.  4-XXXII. 
Materia  una  est  omnium  generabilium  et 

corruptibilium.  Aristoteles.         Q.  3,  m.  1, 

a.  4-XXXII. 
Materia  numquam  est  principium  cogno- 

scendi  aliquid  nisi  in  potentia.  Q.  43 

-XXXIt. 
Materia  informis    natura   et   non   tempore 

praecedit  opus  formatum.  Q.  44 

-XXXIT. 
Diversa  est  materia  incorruptibilium  et  cor- 

ruplibilium.  Q.  47-XXXII. 

Materi^  primae  informi  attribuuntur  proprie 

passiones  loci,  quse  sunt  inane  et  vacuum. 

Q.  47-XXXII. 
Materia  universale  receptaculum  est  forma- 

rum.  Plato.  Ibid. 


Mathematici  instinctu  dtemonum  saepius  ve- 
ra  prsedicunt,  dum  ea  quse  ipsi  factGri 
sunt,  mathemalicis  pronuntiant.  Augtisti- 
nus.  Q.  28,  m.  2-XXXII. 


Matricuiam  sive  receptaculura  formarum 
Plalo  dixit  primo  a  Deo  factura  esse  se- 
cundura  ordinera  naturie,  et  postea  formas 
per  se  existentes  illi  esse  incorporatas,  et 
posilas  sicutin  Euripo,  in  quo  per  motum 
et  alterationem  conlinuam  suslitiet  ebulli- 
tionem.  Q-  44-XXXIl. 


548 


INDEX  RERUM 


Medicus  sapiens  numquam  derelinquil  aegro-  Mendacium  non  prsedicatione  univoca  gene- 

tum  quantumcumque  infirmum,  quin  fa-  ris,  sed  per  prius  et  posterius  dicilur  de 

ciat  circaipsum  quidquid  polest.      Q.  36,  mendacio  jocoso,  officioso,  et  pernicioso. 

m.  4-XXXll.  Q-  125,  m.  4-XXXIIl. 


Medium   inter   movens   el   motum   nou  esl. 

Aristoteks.  Q.  29-XXXII. 

Medium  duplex,  scilicet   uniens  et  congru- 

entiae.  Q.  77,  m.  2-XXXIII. 

Medium  duplex,  scilicet  lumen  impediens,  et 

ad  lumen  promovens.  Q.  89,  m.  2 

-XXXIH. 


Melancholle  maliliam  dsemonem  vocat  Avi- 
cenna.  Q-  29-XXXIl. 

MELANcnoLici  et  insani  inlerdum  patiun- 
tur  vigilantes  quod  cseteri  somniantes. 
Q.  30,  m.  2-XXXII. 


MfcMORiA  thesaurus  estformarum  prius  acce- 
ptarum.  Damascenus.       Q.  6,  m.  2-XXXlI. 

Memorari  volens  studeat  omne  quod  accipit 
sensu,  vel  cum  magna  delectatione,  vel 
cum  magna  abominatioue  accipere.  Tul- 
lius.  Q.  14,  m.  2-XXXII. 

MtMORiA  dupiex  est  :  una  est  thesaurus  for- 
marum  sensibilium,  alia  est  thesaurus 
formarum  intelligibilium.  Damascenus. 
Q.  14,  m.2-XXXlI. 


Mendacium  est  falsa)  vocis  significatio  cum 

intenlione  fallendi.  Augustinus.      Q.  120, 

m.  2.  Iiem,Q.  125,  m.  1-XXXIII. 
Mendacium    numquam     potesl    bene    fieri. 

Q.  125,  m.  2-XXXIII. 
Mendacium  triplex,  scilicet  jocosum,  officio- 

sum  et  perniciosum.  Augustimis.     Q.  125, 

m.  3-XXXIlI. 
Mb.ndacium  in  doctrina  veritatis  quod  auferl 

fidem,      pessimum      et      morlalissimum. 

Ibidem. 


Inter  mentem  et  Deum  nihil  est  medium. 
Q.  4,  m.  2,  a.  3.  Item,  Q.  o.  Et,  Q.  20, 
m.  2-XXXn. 


Mensura  est  duplex,  scilicet  qua  metiendo 
certificamus  quantitatem,  et  qua  metien- 
do  mensuramus  esse.  Q.  3,  m.  3, 

a.  4.  par,  2-XXXII. 


MiCHAELis  prcelium  cum  dracone.  Q.  23 

-XXXII. 

MiCHAEL,  Quis  ut  Deus.  Ibid. 

Michael  prcepositus  est  Ecclesiee,  et  prin- 
ceps  :  Angeli  aulem  ejus  sunt  Angeli  de- 
putati  ad  custodiam  animarum,  quorurn 
officium  proprium  est  semper  decertare 
contra  diabolum,  ne  seducat  animas  sibi 
commissas.  fJierunymus.        Q.  23-XXXIl. 


Miraculum  verum  quatuor  exigit :  1.  Quod 
sit  opus  solius  voluntalis  divinaj  et  non 
naturai.  2.  Quod  sit  elevatum  super  natu- 
ram,  3.  Quod  productio  ejus  non  sit  mo- 
rosa,  sed  subita  et  momentanea.  4.  Quod 
fiat  per  publicam  justitiam,  sive  per  signa 
publicte  juslitise  ad  erudilionem  creden- 
tium.  Q.  30,  m.  1,  a.  1-XXXIl. 

iMiRACuLUM  majus  est,  quod  de  paucis  granis 
per  segetes  multiplicatis  pascit  Dominus 
universum  mundum,  quam  quod  ex 
quinque  panibus  pavit  quinque  miliia 
hominum  :  sed  iliud  nemo  miratur, 
istud  omnes  mirantur,  non  quia  majus 
est,  sed  quia  rarius  est.  Augustims. 
Ibidem. 

Polentise  ad  miracula  uon  sunt  indilae  mate- 


INDEX 

rise  mundi  nisi  in  habilitate  obedientiali. 

Q.  31,  m.  1,  a.  3.  Et,  m.  2,  a.  3-XXXII. 
Omne  miraculum  deducit  ad  aliquid  simile 

natuiffi.  Q.  31,  m.  1,  a.  4-XXXII. 

MiRACULUM   est  insolitum  et  arduum,  ultra 

spem  et  facultatem  admirantis  apparens. 

Q.  31,  m.  2,  a.  1-XXXIl. 
MiRACULUM  est,  quod  sola  Dei  voluntale  fit. 

Chrysoslomus.  Q.  31,  m.  2,  a.  3 

-XXXII. 
Opus  creationis  et  gubernationis  mundi,  nec 

MiRACULUM  est,  ncc  mirabile.  Ibid. 

Justificatio  impii  non  est  miraculum,  sed  mi- 

ra  dici  potest.  Q.  31,  m.  2,  a.  3  ad 

q.  1-XXXlI. 
Opus  glorificationis  sive  resurrectionis  non 

est  miraculosum,  nec  naturale.  Q.  31, 

m.  2,  a.  3  ad  q.  2-XXXIT. 
Opus  incarnationis  non  est  miraculum,    sed 

mirabile  proprie  loquendo.  Q.  31, 

m.  2,  a.  3  ad  q.  3  XXXII. 
Finis  miraculi   in  homine  est  inductio   fidei 

et  confirmatio.  Q.  32,  m.  1,  a.  1 

-XXXII. 
Miraculum  est  ostensivum  potentiae,  sapien- 

tiae  et  bonitatis  Dei.  Ibid. 

Fidei  motus  impetrat  miraculum.  Q.  32, 

m.  1,  a.  2-XXXII. 
Fides  impetrans  miraculum    innititur   arti- 

culo  omnipotentiee.  Q.  32,  m.  1,  a.  3 

-XXXII. 
Boni  fideles  miracula  faciunt  per  publicam 

justitiam  (qua  scilicet  rerum   universitas 

regitur)    mali   autem    per  signa    publicae 

justitise,  id  esf,  invocationes  divini  nomi- 

nis.  Augustinus.  Q.  32,  m.  2 

-XXXII. 
Miracula  fiunt  secundum  modum  transmu- 

tationis  materioe.  Q.  32,  m.  2  ad 

q.  4  XXXII. 
Virginis  conceptus   et  partus  miraculum  mi- 

raculorum  vocatur  a  sanctis.  Ibid. 


Mortale  dicitur  multis  raodis,  scilicet  mu- 


RERUM 


549 


tabile,  et  qnod  raorti  et  corruptioni  subji- 
citur  per  causam  naturalem,  et  quod 
quantum  est  de  se,  semper  tendit  ad  non 
esse.  g.  6,  m.  1-XXXII. 


MoTUs  coelestis  corporis  non  omnes  depre- 
hensi  sunt.  Ptolemseus.  Q.  10-XXXII. 

Non  omnis  motus  est  propter  indigentiam. 
Q.  12,  m.  3-XXXII. 

MoTUs  circularis,  motus  intelligentiie  est,  eo 
quod  est  uniforrais  et  regularis  et  ab  eo- 
dera  in  idem,  quod  natura  facere  non  pot- 
est.  Plato.  Q.  14,  ra.  2,  a.  2, 

par.  4-XXXII. 
Motiva  sive  appetitiva  potentia  animEe  non 
raovet  ad  eligendum   vel  faciendum,  nisi 
facto  ad  eam  nuntio  per  apprehensivam. 
AHstoteles.  Q.  16,  m.  2-XXXII. 

MoTUS  physicus  secundum  illam  speciera 
quaiitatis  quee  est  dispositio  et  habitus, 
r.on  potest  esse.  Anstoteles.  Q.  26, 

ra.  2-XXXII. 

Motus  ad  locum  sequitur  motum  ad  formam. 
Aristoteles.  Q.  31,  m.  1,  a.  I-XXXII. 

MoTus  circularis  solus  est  perpeluus  et  in- 
corruptibilis  et  simplex  et  ab  eodem  in 
idera  semper  et  circa  idem  centrum  im- 
mobile.  Aristoteles.  Q.  39,  m.  1, 

a.  4-XXXII. 

MoTus  localis  a  generanteest,  vel  removente 
prohibens.  Aristotcles.  Q.  48-XXXII. 

MoTORis  virtus  omnis  fortior  est  in  immedia- 
to  mobili,  quam  in  raobili  quod  conjungi- 
tur  et  per  raedium.  Avevalpetrans.  Q.  53, 
m.  2-XXXII. 

MoTOR  primus  virtutis  nec  finitee  nec  infini- 
tse  est.  Aristotelei.         Q.  33,  m.  3-XXXIl. 

MoTUs  animalis  duplex  est,  scilicet  motus 
contractionis  et  dilatationis,  et  motus  pro- 
cessivus.  Q.  61-XXXIT. 

MoTOR  duplex  est,  scilicet  separatus,  ut  nau- 
ta  navis,  ct  conjunctus,  ut  aniraa  corporis. 


et  intelligentia  cceli. 
-XXXIII. 


Q.  77,  m.  1 


550 


INDEX  RERUM 


MuLiER  crealur  ad   munimenlum   nalorum. 

Q.  80,  m.  3  ad  q.  1-XXXIlI. 
MuLiER  quasi  moiliens  lierum  vel  hierocm. 

Ibidem. 


MuLTiTUDO  et  diversitas  in  rebus  creatis  est 
ex  intenlione  Dei  creantis.  Q.  3,  m.  3, 
a.  1-XXXlI. 


Mu.NDUa  archetypus,  omnium  eorum  quse 
facla  sunt,  principium  est,  eo  quod  sunt 
in  ipso  sicut  arlificiata  in  arte  arlificis. 
g.  i-XXXII. 

Solulioncs  ralionum  arguenlium  aeternilalem 
MUWDi.  Q.  4,  m.  2,  a.  5, 

par.  1  et  3-XXXII. 

Opinio  Stoicorum  asserentium  mundum  ssepe 
incipere  et  desinere,  ex  principiis  tam 
astronomiaj,  quam  naluralis  scientise  im- 
probatur.  Q.  4,  m.  2,  a.  5,  par.  2. 

Item,  Q.  18,  m.  3,  a.  2,  par.  2-XXXlI. 

MuNDUM  ab  aeterno  fieri  non  fuit  possibile 
secundum  ordinem  sapientiae  et  dispositio- 
nem,  qua  omnia  ordinate  facit  Deus. 
Q.  4,  m.  2,  a.  5,  par.  3.  Q.  incidens  1 
-XXXII. 

MuNDi  ornatus  congrue  incepit  a  lumiue, 
unde  et  ctutera  quai  creanda  eranl,  vide- 
rentur.  Q.  51,  m.  2  ad 

q.  2-XXXII. 

MuNDus  perfectus.  Q.  66-XXXII. 


MuTATio  virgse  Aaron  in  draconem,  et  mu- 
tatio  virgarum  magorum  in  serpentes,  ve- 
rse  fuerunt.  Q.  30,  m.  1,  a.  1 -XXXII. 


Naturji:  opus  est  opus  intelligentiiB.       Q.  3, 

m.  3,  a.  1-XXXII. 
Natura  divina  et  humana  in  Chrislo  non 

conveniunl  ad  alicujus  tertii  conslitulio- 

nem,  sed  in  uno  esse  personali  sociantur. 

Q.  3,  m.  3,  a.  2  ad.  q.  2-XXXII. 
Spiritualis  et  corporalis  natura  simul  factse 

sunt  cum  tempore.  Q.  11-XXXII. 

Natura  divina  nullo  modo  potest  esse  sub- 

jeclum.  Boefius,  Q.  3,  m.  3,  a.  2  ad 

q.  2-XXXII. 
Natura  divina  et  humana  non  conveniunt  ad 

alicujus  terlii  constitutionem,  sed  in  uno 

esse  personali  sociantur  propter  exigen- 

liam  operis  redemptionis.  Q.  3, 

m.  3,  a.  2  ad  q.  2-XXXII. 
Natura  spiritualis  et  corporalis  simul  faclse 

sunt  cum  tempore.  Q.  11-XXXII. 

Natura   omnes    homines    sequales   genuit. 

Gregorius.  Q.  26,  m.  1-XXXII. 

Naiura  non  deficit  necessariis,  nec  abandat 

superfluis.  Aristoteles.  Q.  28,  m.  2 

-XXXII. 
Natura  dicitur   duobus   modis,   scilioet   ut 

constituens    naturam,     et  quod   debetur 

creatufse  ex  ordine  quem  naturaliter  ha- 

bet  in  universo.  Q.  14,  m.  3,  a.  2, 

par.  2  ad  q.  1- XXXII. 
Natura  est  principium  motus  etquietis  ejus 

in  quo  est  per  se  non  secundum  accidens. 

Aristoteles.  Q.  31,  m.l,  a.  1  ad 

q.  1-XXXII. 
Natura  dicitur  dupliciter,    sciiicet    ut    lex 

naturee,  vei   ut  consuetus   cursus  naturaj 

nobis  notus,  et  hic  duplex,    scilicet  inlrin 

secus  et  extrinsecus.  Q.  31,  m.  2, 

a.  2,  par.  2-XXXII. 


INDEX  RERUM 


331 


Faceie  contra  naturam,  preeter  naturam, 
el  supra  naturam,  qua  re  difTerunt? 
Q.  31,  m.  2,  a.  2,  par.  2-XXXII. 

Natura  humana  multipliciter  ancilla  est. 
Aristoteles.  Q.  39,  m.  1,  a.  1,  par.  2 

et  qusesitum.  Et,    m.  2,    a.    1,    par.  1    et 
qusesitum  l-XXXII. 

Natura  non  est  nisi  ad  unum.  Avicenna. 
Q.  68.  Item,  Q.  94,  m.  1-XXXIII. 

Natura  rationalis  usque  adeo  refugit  falsita- 
tem,  ut  falli  nolint  etiam  quicumque 
amant  fallere.  Augustinus.  Q.  87,  m.  4 
-XXXIII. 

Natura  humana  etsi  in  illa  integrilate  in 
qua  condita  est,  permansisset,  tamen  sine 
creatore  adjuvante  nullo  modo  seipsam 
servaret.  Augustinus.    Q.  90,  m.  2-XXXIU. 

In  natura  tota  sic  est,  quod  cuicumque  na- 
tura  dat  esse,  illi  etiam  dat  facullatem  et 
potentiam  permanendi  in  illo  et  resistend 
alterantibus.  Philosophus.  Ibid. 

Natura  generis  humani  tota  fuit  iii  Adam 
Tripliciter,  scilicet  perfecte,  materialiteret 
inlegraliter.  Q.  110,  m.  1-XXXIII. 

Natur.e  humanae  verilas  ab  Adam  propaga- 
la  est  in  omnes  homines  per  divisiunem  in 
infinitum  corpulentae  substantice  ejus. 
Augustinus.  Q.  110,   m.  2-XXXIII. 

Natura  dicilur  mullis  modis.  Aristoteles. 
Q.  135,  m.  2-XXXIII. 

Natuba  est  causa  ordinis  in  omnibus  quse 
sunt  per  naturam.  Aristoteles.  Ibid. 


Necessarium  triplex,  scilicet  positione,  cau- 
saliter,  et  necessarium  rei.  Q.  3,  m.  2 
-XXXII. 

Ab  eo  quod  est  necesse  sive  semper,  causa- 
tur  id  quod  est  raro,  et  id  quod  est  fre- 
quentor  per  defectum  ab  ipso.  Aristoteles. 
Ibidem. 


Negligentia,  desidia,  ignavia,  torpor,  pigri- 
tia  qua  re  differunt  ?         Q.  124-XXXIII. 


Nociya  in  plantis  et  animalibus  non  sunt 
facta  nociva  nisi  post  peccatum.  Augusti- 
nus  et  Damascenus.  Q.  63,  m.  1 

-XXXIII. 


Nomen  implicite  dlcit  ea  quoe  sunl  in  defini- 
tione,  et  definitio  explicile  dicit  ea  quse 
sunt  in  nomine.  Aristoteles.  Q.  37,  m.2 
-XXXII. 


Nox  a  nocendo  dicitur. 
-XXXII. 


Q.  51,  m.  2 


NuMEHUs  secundum  Pythagoram  est  acervus 
unitatum.  Q.  3,  m.  3,  a.  2-XXXlI. 

NuMEBUs  omni  rei  speciem  prsebet,  niodus 
mensuram  prsefigit,  pondus  in  suo  loco 
ordinat  et  quiescere  facit.  Augustinus. 
Q.  3,  m.  3,  a.  4,  par.  2-XXXII. 

NuMERUs  a  sola  ultima  unitate  secundum 
quod  finit  aggregationem,  habet  esse  spe- 
cificum.  Ibid. 

In  numero  quantitas,  in  mensura  modus,  in 
pondere  ordo  significatur.  Rabanus. 
Ibidem. 

NuMERUs  triplex  est,  scilicet  abundans,  di- 
minulus  et  perfectus.  Q.  67-XXXlI. 


NuMMUS  diligitur,  quia  fidejussor  est  futurae 
necessitatis  in  omnibus  aliis.  Aristoteles. 
Q.  120,  m.  1,  a.  1-XXXlII. 


NuPTiJ^  sunt  bonum  morlalium.  Augustinus. 
Q.  65-XXXII. 


NuTUS    est    signum     voluntatis    innuentis. 
Q.  3,  m.  3,  a.  4,  par.  3-XXXII. 


352 


LNDEX  REKUM 


Offjcium  magislerii  assumens  in  Ecclesia,  et 
sacram  Scripturam  ignorans,  non  potest 
non  peccare.  Augustinus.  Q.  88 

-XXXIII. 


Olympus  mons  est  mirae  altitudinis  in  Mace- 
donia,  in  cujus  summilate  aer  pinguis  ad 
Obstinatio  secundum  quod  est  affectus  im-         spirandum    non    invenitur.     Augustintis. 
mobilis  in  malo,  non  procedit  a  Deo,  sed         Q.  60-XXXII.  Ilem,  Q.  79-XXXni. 
secundum  quod  est  pcena  peccali.     Q.  25, 
m.  1,  a.  4-XXXII. 
Obstinatio  est  induralae  menlis  in   malitia      OriNio  juvata  rationibus  fit  fides.  .4rts^o^e/es. 
pcrlinacia  per  quam  fit  homo  impoenitens.  Q.  25,  m.  1,  a.  3  XXXII. 

0.  140,  m.  1-XXXIII. 


OcciDENTEM  cx  ebrietalc  legislalor  preecepit 
plusquam  alium  puniri.  Aristoteles. 
Q.  88-XXXIlI. 


OcuLUM  qui  est  lumen  animalis,  nalura  ex 
aqua  conslituit,  et  ad  figuram  orbicula- 
rem  formavil.  Idem.  Q.  52,  m.  1 

-XXXII. 

OcuLOS   non  ad  hoc  libi  fecit  Deus,  ut  per 

illos  inlroducas  adulterium,  sed  ut  crea- 

luram  videns  admireris  crealorem.  Chry- 

sostomus.  Q.  122,  m.  1,  a.  l-XXMII. 


Odium     esl     inveterala    ira.     Augustinus. 
Q.  120,  m.  1,  a.  2-XXXlII. 


riiCoNOMiCA  ties  habet  communicaliones,  de- 
spoticam  sive  dominalem,  nuptialem,  et 
palernam.  Aristoteles.  Q.  80,  m.  3 

•XXXIII. 


Officium  est  congruus  actus  personae  secun- 
dum  statuta  patriee.  Tullius.  Q.  30, 

m.  2,  a.  2-XXXII. 


In  omni  ordine  causae  est  unum  primum. 
Q.  3,  m.  1,  a.  1-XXXII. 

Ohdo  rerum  Iriplex  est,  supremus  prope 
Deum,  infimus  prope  nihil,  et  horum  me- 
dius.  g.  o-XXXI[. 

OnDO  diligibilium  duplcx  est,  scilicet  vise  et 
patriae.  Q.  14,  m.  4,  a.  3 

-XXXII. 

Ordo  Angelorum  dicitur  multitudo  spiri- 
luum  ccEleslium,  qui  inter  se  in  aliquo 
munere  gralise  similanlur,  sicut  et  in  na- 
turalium  participatione  conveniunt.  Ma- 
gistir.  Q.  26,  m.  1.  Ilem,  Q    .37,  m.  1 

-XXXII. 

Ordi.m  nalurali  congruit  et  rationi,  ut  sa- 
pientiores  et  meliores  praesint,  et  alii  sub- 
sint.  Plalo.  Q.  2G,  m.  1-XXXII. 

Ordo  naturse  imitatur  ordinem  creationis 
quantum  potest,  sed  non  omiiino.  Q.  48 
-XXXII. 

Omnis  ordo  est  ad  unum.  Aristoteles. 
Q.  24,  m.  3-XXXII. 


Originalem  justitiam  transfudissent  primi 
parentes  in  parvulos  in  statu  innocentise, 
quse  nihil  aliud  est  nisi  debilus  ordo  natu- 
ralium  inter  se,  quo  corpus  ordinatur  ad 
animam,  et  anima  ad  rationem,  et  ordo 


INDRX  RERUM 


553 


naturalium   ad   actus   suos  et  ad  finem. 

Anselmus.  Q.  85  ad  q.  2 

-XXXIII. 
Originale    peccatum  est  pronitas  ad  omne 

malum    cum    carentia    debitse    justitise. 

Idem.  Q.  107,  m.  1-XXXIII. 

Originale  peccatum  probatur  esse  per  quin- 

que.  Ibid. 

Originale   peccatum   et  culpa  et  poena  est. 

Q.  107,  m.  2-XXXIlI. 
Oeiginale  peccatum  est  carentia  et  nuditas 

debitse   justitise,    sive  impotentia  ad  ha- 

bendam  justitiam,  perinobedientiam  Adss 

contracta.  Anselmus.  Q.  107,  m.  3 

-XXXIII. 
Originale   peccatum  est  vitium  ex  corrup- 

tione  seminis  innalum  homini.  Ibid. 

Originale  peccatum  est  vitiura  et  concupi- 

scentia  ex  vitiosa  conditione  nostree  origi- 

nis  contracta.  Ibid. 

Originale  peccatum  a  solo  Adam  descendit 

in  omnes  qui  portaverunt  imaginem  ejus. 

Q.  107,  m.  4,  a.  1  et  2-XXXIII. 
OniGi.NALE  peccatum   duplex,   scilicet  origi- 

nans  quod  est   Adae,  et  originatum  quod 

est  in  corruptione  totius  natura.'.     Q.  107, 

m.  4,  a.  2,  par.  2-XXXIIl. 
In  ORiGiNALi  peccalo  corruptio  a  carne  pro- 

cedit   in   animam,  et   corrumpit  eam  et 

corruptione  culpee  et  corruptione  poenee. 

Q.  107,  m.  4,  a.  3,  par.  1-XXXIII. 
In  ORiGiNALi  peccato  duo  sunt,  sciHcet  sen- 

sualitas  illiciti,  a  qua  est  poena  aggrava- 

tionis  animfe  ex  carne,  et  carenlia  debi- 

tae  justitiae  a  qua  est  culpa.  Ibid. 

Originalia  sunt   multa  in   multis  secundum 

multitudinem  subjcctorum.  Q.  112 

-X.XXIII, 


Otiosum  est  quod  caret  ratione  justce  neces- 
sitatis     et     piae     utilitalis.     Gregorius. 
Q.  137,  m.  2-XXXIIT. 


OviDii  h)cus  de  rerum  productione.  Q.  4, 
m.  i,  a.  1,  par.  2.  Item,  Q.  4,  m.  2,  a.  o, 
par.  1.  Et,  Q.  4i-XXX!I. 


Papa    est    ordinarius    omnium    hominum. 
Q.  141,  m.  3-XXXIII. 


Paradisus  Dei  manibus  in  Eden  plantatus, 
gaudii  et  exsultationis  universee  promptua- 
rium.  Damascenus.  Q.  79-XXXlIl. 

Paradisus  est  locus  in  Orienle  positus,  a  re- 
gionibus  quas  incolunt  horaines  longo 
tractu  maris  secretus,  altitudinis  tantee 
ut  ad  lunarem  globum  ascendat.  Strabus 
el  Beda.  Ibid. 

Paradisus  dicitur  altitudinem  lunaris  globi 
ascendere  participando  proprietates  lunae. 
Ibidem. 


Patientia  est  sequanimis  lolerantia  adver- 
sorum.  Q.  91,  m.  4-XXXIII. 


Peccatum  est  recessusab  eo  quod  est  secun- 
dum  naturam,  in  id  quod  est  contra  na- 
turam.  Datnascenus.  Q.  14,  m.  4,  a.  2 

-XXXII.  Item,  Q.  99,  m.  2-XXXIII. 

Peccatum  omne  est  praevaricatio  divinae  le- 
gis,  el  coeleslium  inobedientia  mandato- 
rum.  Ambrosius.  Q.  21,  m.  2-XXXII. 

Ilem,Q.  115,  m.  3-XXXII!. 

Peccatum  nullum  sive  modicum,  sive  gran- 
de,  sine  gratla  remittitur.  Q.  25,  ra.  1, 
a.  2-XXXII. 

Peccatum  tenebra  est.  Damascenus.  Q.  51, 
m.  1,  a.  2-XXXlI. 


554 


INDEX  RERUM 


Peccatum  aliquod  est  simpliciter  unum   et 

simplex,  aliquod  est  multiplex.         Q.  86, 

m.  1-XXXIII. 
Peccatum  primum  ex  parte  tentali  fuit  su- 

perbia,  ex   parte  tamen  tentationis  pri- 

mum  fuit  invidia.  Ibid. 

Peccatum  diversimode    dicitur    maximum. 

Q.  87,  m.  3-XXXIII. 
Peccatum  fit  Iribua  modis,  ex  infirmitate,  ex 

ignoranlia  et  certa  malilia.       Q.  87,  m.  5. 

Item,  Q.  114,  m.  4-XXXIII. 
Gravius  peccatur  ex   infirmitate  quam   ex 

ignorantia,  gravissime  ex   certa   malitia. 

hidorus.  Q.  87,  m.  3-XXXIII. 

Peccatum  omne  adeo  voluntarium  est,  ut  si 

non  sit  voluntarium,  non  sit  peccatum. 

Augustinus.  Q.  88-XXXIlI. 

Peccatum  quomodo    sit  in  sensualitate  ? 

Q.  92,  m.  /i-XXXIII. 
Peccatum  quod  per   poenitentiam   mox  non 

deletur,  suo  pondere  ad  aliud  traliit.  Gre- 

gorius.  Q.  100,  m.  2-XXXIII. 

Peccatum  non  plus   est  in  semine  quam  in 

sputo.  Ansebnus.         Q.  107,  m.  1-XXXITI. 
Peccatum  est  corruptio  modi,  speciei,  et  or- 

dinis.  Auguslinits.  Q.  107-XXXlII. 

Peccata  incontinenliae  ad  puerilia  peccata 

ferimus,  nisi  sint  senes  dieruni  malorum. 

Aristoteles.  Q.  108,  m.  3-XXXIII. 

Dum  PECCATO  consentitur,  fit  consuetudo  : 

dum  consuetudo  non  revocatur,  fit  neces- 

sitas  ad  peccandum.  Augustinus.      Q.  113 

-XXXIII. 
Peccatum  est  actus  incidens  ex  defectu  boni. 

Idem.  Q.  H4,  m.  1-XXXIII- 

Peccatum  est  dictum  vel  faclum  vel  concu- 

pitum  contra  legem  Dei.  Idem.       Q.  115 

m.  3-XXXIII. 
Peccatum  est  voluntas  retinendi  vel  conse- 

quendi  quod  justitia  vetat.  Idem.       Ibid. 
Peccatum  est  appelere  quae   Christus  con- 

tempsit,  vel  fugere  quee  sustinuit.  Idem. 

Ibidem. 
Peccatum  est  carentia   debitae  justitiee  ex 

propria  volunlate  procedens.  Ibid. 


Pecgatum  aliud  est  veniale,  aliud  mortale. 
Q.  114,  m.  4-XXXllI. 

Peccatum  aliud  cordis,  aliud  oris,  aliud  ope- 
ris.  Ibid. 

Peccaium  aliud  ex  limore  male  humiliante, 
aliud  ex  timore  male  inflammante. 
Ibidem. 

Peccatum  aliud  delictum,  aliud  commissum. 
Ibidem. 

Peccatum  solum  quod  est  involuntarium  per 
ignorantiam  vel  per  violentiam,  meretur 
ignoscentiam  et  misericordiam,  non  poe- 
nam.  Damascenus  et  Gregorius.  Q.  114, 
m.  4,  a.  1-XXXIII. 

Peccatum  mortale  est,  quod  per  reatum  ad 
mortem  aelernam  obligat,  criminale  au- 
tem  quod  polluit.  Isidorus.  Q.  113, 

m.  2-XXXIII. 

Peccatum,  crimen,  vitium  culpa,  malum, 
etc,  qua  re  differunt  ?  Ibid. 

Peccatum  dicitur  maximum  decem  modis. 
Q.  120,  m.  1,  a.  3-XXXIII. 

Peccatum  unum  est  poena  alleriiis  peccati 
tribus  modis  :  1.  Ex  parte  spoiiatioiiis 
gratuitorum.  2.  Ex  parte  amissionis  boni 
increati.  3.  Ex  parte  corruptionis  bonae 
nalurae.  Q.  131,  m.  3-XXXIII. 

Peccatum  capitur  ut  actus  sub  deformitate, 
et  sic  habet  causam  deficientem  :  et  capi- 
tur  ut  actus  sefundum  id  quod  est,  et  sic 
in  Deum  referri  potest.  Q.  134,  m.  1 

-XXXIII. 

Peccatum  in  Spiritum  sanctum  est  perseve- 
rans  malitia  cordis  impoenitentis.  Augu- 
stinus.  Q.  140,  m.  1-XXXIII. 

Peccatum  in  Spiritum  sanctum  est  consue- 
tudo  peccandi,  qua  Dei  metus  amittituret 
contemptus  incurritur.  Ibid. 

Peccatum  in  Patrem,  in  Filium,  et  in  Spiri- 
tum  sanctum.  Ibid. 

Potentia  peccandi  secundum  quod  polentia 
a  Deo  est,  sed  secundum  quod  mala  a 
Deo  non  est.  Q.  141,  m.  2-XXXlII. 


INDEX  RERUM 


M  %«  U 

0  05 


Pelagius  duo  dixit  erronea,  scilicet  quod  li- 
berum  arbitrium  sine  gratia  posset  in  bo- 
num  meritoiium,  et  quod  peccatum  ori- 
ginale  non  transfunditur  ad  parvulos  a 
parentibus.  Q.  107,  m.  1-XXXIII. 


Perfecium  est  cui  nihil   deest.   Arisloteles. 
Q.  14,  m.  4,  a.2^XXXlI. 


Pericula  aliena  praescita   faciunt  cautum. 
Q.  18,  m.  3,  a.  1  ad  q.  3-XXXII. 


Persona  distinguitur  tribus  modis,  scilicet 
origine  lantum,  proprietate  tantum,  et 
origine  et  proprietate.  Richardus.  Q.  15, 
m.  1-XXXII. 

Personj:  in  divinis  non  distinguuntur  nisi 
relatione  originis.  Ibid. 

Persona  est  rationalis  creaturee  individua 
substantia.  Boetius.  Ibid. 


Perversitas  humana  omnis  est  frui  utendis, 
et  uti  fruendis.  Augusiinus.  Q.  3.  m.  3, 
a.  4,  par.  1-XXXII. 


Plant-e  ad  dispositionem  universi  pertinent, 
non  ad  ornatum.  Q.  57,  m.  3-XXXII. 

Plantarum  terra  est  mater,  et  sol  paler. 
Pythagoras.  Ibid. 

In  PLANTis  est  sexus  distinctus  virtute.  Ari- 
stoteles.  Q.  60  ad  q.  o-XXXII. 

Planta  non  habet  animam,  sed  parlem  ani- 
mse,  neque  habet  vitam  manifestam,  sed 
occultam.  Aristoteles.  Q.  80,  m.  2-XXXIII. 


Platonis    locus    de    rerum    mutabilitale. 

Q.  3,  m.  3,  a,  3.  Item,  Q.  6,  m.  1-XXXlI. 
Plato  tria  principia  posuil,   scilicet  funda- 

mentum    inquo  esse  fundatur,  et  formam 


danlem  esse,  et  opificem.  Q.  4,  m.  1, 

a.  1,  par.  1  et  a.  2-XXXH. 
Plato  ideas  posuil  in  se  consistentes.     Q.  4, 

m.  1,  a.  2-XXXlI. 
Pcato  dixit  Deum  ab  eeterno  produxisse  om- 

nes.    animas     pares    numero    stellarum. 

Ibidem. 
Plato  posuit  Deum  non  esse  crealorem,  sed 

opificem  et  artificem  mundi.  Q.  4, 

m.  1,  a.  3-XXXII. 
Plato  coelum  dixit  esse  igneum.  Q.  10 

-XXXII. 
Plato  dixit  malriculam  sive   receptaculum 

formarum  primo  a  Deo  factum  esse  se- 

cundum  ordinem  natura,  et   postea  for- 

mas  per  se  existenles  illi  esse  incorpora- 

tas  et  positas  sicut  in  Euripo,  in  quo  per 

motum  et  alterationem   continuam  susti- 

net  ebuliitionem.  Q.  44-XXXll. 

Plato  solus  inter  Philosophos  giguit  tem- 

pus,   et  dicit  ipsum  coepisse  cum   ccelo. 

Q.  18,  m.  2,  a.  1-XXXII. 
Plato  dixit  animam  esse  numerum  harmo- 

nicum  seipsum  moventem.       Q.  68  ad  q. 

Item,  Q.  69,  m.  2,  a.  1-XXXIII. 
Plato  dixit  semen  esse  parvum  et  indislin- 

ctum  animal.  Q.  72,  m.  3-XXXIlI. 


Plotinum  Philosophum  Socrates  inventum 
inter  ganeos  et  nepotes  probalissimum 
Philosophum  fecit.  Q.  103,  m.  2 

-XXXIII. 

PoENA    duplex,     promovens    et    suffocans. 

Q.  107,  m.  1-XXXIII. 
PcENA  non  est  sine  culpa.  Q.  107,  m.  4, 

a.  3,  par.  3-XXXlII. 
Pcena  peccati  originalis  est  carenda  visionis 

Dei,  culpa  autem  carenlia  debitfejustitise, 

Q.  107,  m.  4,  a.  3,  par.  3-XXXIIl. 


PoLLUTio  quando   impediat  celebrationem? 
Q.  122,  m.  1,  a.  3-XXXIII. 


556 


EX  RERUM 


PoTESTATES  vocantur  hi  Angeli,  qui  hoc  po- 
tentius  cfeleris  in  suo  ordine  perceperunt, 
ut  eorum  dilioni  virtutes  adversfe  subje- 
ctse  sint,  quorum  potestate  refrcenantur, 
ne  corda  hominum  tentare  prsevaleant, 
quantum  volnnt.  Gregorius.  Q.  39,  m.  2, 
a.  1,  par.  3  el  qusesilum  i-XXXII. 

PoTESTATES  suut,  quorum  virtute  potestas 
tenebrarum  comprimitur,  et  coercetur 
malignitas  aeris  hujus,  ne  quantum  vult 
noceat,  et  ne  malignari  nisi  ut  prosit,  pos- 
sit.  Bernardus.  Ibid. 

PoTESTAs  nomine  quatuor  dicit,  scilicet  di- 
stinclionem  superioris  et  inferioris,  ordi- 
nationem,  tutamen  inferioris,  et  repulsio- 
nem  mali.  Ibid. 

PoTESTATLM  pfoprietates.  Q.  39,  m.  2, 

a.  1,  par.  3  et  qusesitum  2-XXXII. 


Pfl.EMiUM  duplex,  scilicet  subslantiale  et  ac- 
cidentale.  Q.  138,  m.  1  XXXIII. 


Pr.esumptio  peccatum  est  in  Spiritum  san- 
ctum,  qua  quis  tanlum  pr8esumit  de  mi- 
sericordia  Dei,  quod  putatDeum  peccata 
non  vindicare.  Q.  140,  m.  2-XXXIII. 


Pbincipatus  vocantur,  qui  ipsis  quoque  bo- 
nis  spiritus  praesunt,  qui  subjeclis  aliis 
dum  quaeque  agenda  disponunt,  eis  ad 
explenda  divina  rainisteria  principantur. 
Gregorius.  Q.  39,  m.  3,  a.  1  etquaesi- 

lum  1-XXXII. 

Principatus  sunt,  quorum  moderamine  et 
sapientia  omnis  in  terris  principatus  con- 
stituitur,  regitur,  limitatur,  transfertur, 
mutilatur,  mutatur.  Bermrdus.  Ibid. 

Principatuum  proprielates.  Q.  39,  m.  3, 

a.  1,  par.  1  et  qusesilum  2-XXXIf. 

Principis  opus  est,  subjectos  sibi  convertere 
ad  principem  omnium  principum  Deum. 
Ibidem. 


Principium  unum  est  omnium.  Q.  1 

-XXXII. 
Primum  principium  dives  est  in  se,  et  dives 

in  omnibus.        Ibid.  Et,  Q.  3,  m.  3,  a.  1. 

Item,  Q.  4,  m,  2,  a.  1-XXXII. 
Omne  principiatum  aliquam  similitudinem 

habet  cum  principio,  si  per  se  et  non  per 

accidens  principiatur  ab  illo.  Q.  1., 

Item,  Q.  3.  m.  3,  a.  2-XXXII. 
Spiritualium  nullum  est  materiale  PRiNcinuM. 

Ibidem. 
Primum  principium  est,  quod  esse  non  ha- 

bet  ab  alio,  sed  a  seipso,  et  facit  debere 

esse  in  omnibus  quse  sunt.        Q.  3,  m.  1, 

a.  l-XXXII. 
Primum  principium  dicitur   principium  per 

se,  et  non  per  accidens.  Q.  3,  m.  1, 

a.  2-XXXII. 
Primum  principium  dicitur  principium  se- 

cundum   causam   efficientem,  finalem   et 

formalem.  Ibid. 

Primum  principium  non  potestessepossibile, 

sed  necesse  est  esse.       Q.  3,  m.  2-XXXIl. 
Primum  principium  non   est  virtus  in  cor- 

pore,  nec  corpus.  Ibid. 

Primum  principium  non  pendet  ex  aliis  eo 

modo  quo  alia  pendent  ex  ipso.  Ibid. 

Impossibile   est  duo   esse  vel  plura  prima 

PRINCIPIA.  Ibid. 

De   primo   principio   nihil   potest  deslgnari 

per  prcedicatiouem,  quod  aliquo  modo  sit 

additum  esse  ipsius.  Ibid. 

Primum   principium   nec    cogitare   possibile 

est,  nec  docere,  nec  totaliter  aliquo  modo 

conleraplari,  propter  hoc  quod  ab  omni- 

bus  est  segregatum  et  superignotum.  Dio- 

nysiiis.  Ibid. 

Priraum  principium  proprie  designabile  non 

est,  neque  per  substantialia,   neque  per 

accidentalia.  Q.  3,  m.  2 

-XXXII. 
Primum  principium  est  solum  unum  et  non 

unitum,  et   est,  ut  dicit  Boetius,  in  quo 

nullus   numerus   est,    et    nulli  innilitur. 

Q.  3,  m.  3,  a.  2-XXXII. 


LNDEX  RERUM 


557 


Omne  quod  esl  citra  primum  principium,  est 
ex  quod  est  et  quo  est.  Q.  3,  m.  3, 

a.  2  ad  q.  2-XXXll. 

Primum  principium  regit  omnes,  prseter- 
quam  quod  permisceatur  cum  eis.  Q.  4, 
m.  2,  a.  1-XXXII. 

Duo  sunt  proxima  principia  eutis  composili, 
tria  autem  motus  et  rei  mobilis  :  item, 
duo  sunt  numero,  scilicet  mateiia  et  for- 
ma,  tria  autem  secundum  rationem,  quia 
privatio  nihil  additsuper  maleriam,  quod 
sit  actu  ens.  (J,  i,  m.  2,  a.  4.  Et,  m.  3 
-XXXII. 

Principium  creationis  dupliciter  exponitur, 
scilicet  de  principio  efficiente,  et  de  prin- 
cipio  quod  est  initium  temporis.  Q.  47 
-XXXII. 

Ad  principium  effectivum  per  intellectum  tria 
exiguntur,  scilicet  posse,  scire,  et  velle  : 
posse  attribuitur  Patri,  scire  Filio,  velle 
Spiritui  sanclo.  Ibid. 

Primum  principium  movens  immobile  movet 
sicut  desideratum  movet  desiderium.  Ari- 
sloteles.  Q.  i06,  m.  1-XXXlII. 


Propheta  prsedicans  fidem  quse  supra  ratio- 
nem  est  et  inlellectum  hominis,  per  mira- 
culum  se  debet  probare  esse  Prophetam. 
Clemensin  Jtinera/io.  Q.  32,  m.  1,  a.  1 
-XXXI I. 

Prupuetia  esl  divina  inspiratio,  rerum  even- 
tus  immobili  veritate  denuntians.  Cassio- 
dorus.  Q.  29,  m.  3,  a.  1,  par.  2  el  qua^- 
situm  2-XXXII. 


divino  lumiue  ad  contemplativam  habitu- 
dinem  et  virtutem  in  castissimis  menlis 
ocuHs  reducendos.  Diomjsius.  Q.  40, 

m.  I,  a.  1,  par.  2-XXXII. 
PuRGATio  et  illuminatio  et  perfeclio  divinee, 
scientiee  est  assumptio.  Dionysius.      Ibid. 


Quantitas  est  duplex,  virtutis  scilicet  et  mc- 
lis.  Augustinus.  Q.  101,  m.  o-XXXIlI. 


R 


Ratio  secundum  Isaac  est  vir.tus  animae  ra- 
tionalis  faciens  currere  causam  in  causa- 
tum.  Q.  3,  m.  2.  Item,  Q.  14,  m.  1, 

a.  1-XXXII. 


Reatus  inScriptura  aliquando  accipitur  pro 
culpa,  aliquando  pro  poena,  aliquando 
pro  obligatione  poense  oeti  rnai  vel  tempo- 
ralis.  Q.  1.39,  m.  5-XXXIIf. 


Omne  quod  recipit  aliquid,  recipit  iliud  se- 
Prudentiam  perfecle  habens,  habet  omnes         cundum  modum  et  virtutem  recipientis  et 
virtules.  Arisloteles.  Q.  103,  m.  2  »on  agenlis.  Q.  27,  m.  1  ad  q.  2 

-XXXllI.  -xxxii. 


PuRGANDOs  Angelos  oportet  puros  perfici  Revelationes  aliquando  fiunt  hominibus  ab 
omnino,  et  omni  liberari  dissimiiitudinis  Angelis  in  somnis :  vigilanlibus  etiam  oc- 
confusione   :   illuminandos    vero    repleri         cuUo  quodam    instinctu  ingeslas  esse  co- 


558 


INDEX  REHUM 


gltationes   quibus    divinarent,    novimus. 
Q.  27,  m.  3-XXXII. 


RuDENTEsinferni,  quid?  Q.  23-XXXlT. 


Sapiens  non  facit  unde  opus  suum  fiat  dete- 
rius.  Fulgenlius.  Q.  IS,  ra.  2,  a.  1 

-XXXII. 

Sapientia  fruetus  est  pietalis.      Q.  18,  m.  3, 

a.  1-XXXII. 
Sapiens    mensura  est  omnium.   Aristoteles. 

Q.  25,  m.  2,  a.  2-XXXII. 
Sapiens  considerat  quid,  quando,  quibus  et 

ad  quid  faciat.       Q.  32,  m.  1,  a.  1-XXXII. 
Sapientis   est   non  ordinari,   sed  ordinare. 

Arisloleles. .      Q.  39,  m.  1,  a.  1,  par.  1  et 

queesilum  2-XXXII. 
Sapiens  homo  dominatur  astris.  Ptolemaem. 

Q.  58-XXXlI. 
Sapiens  homo  juvat  coBlestem  circulum,  sic- 

ut  ad   fructum  juvatur  terra  aralione  ei 

seminatione.  Messealach.  Ibid. 

Sapientia  est  de  causis  altissimis,  quas   dif- 

ficile  est  homini  scire.  Q.  103,  m.  2 

-XXXllI. 
Sapikns  est,  qui  refrcenal  linguam   suam  ne 

mullum  loqualur,  nisi  cum  de  Deo  loqui- 

tur.  Plolemxus.         Q.  121,  rn.  2-XXXIII. 
Sapientis  esl  non   menliri  de  quibus  novit, 

et  menlientem  manifestare  posse.  Aristo- 

tetes.  Q-  125,  m.  4-XXXIII. 

Sapientia  est  prima  et  prsecipua  virlus  in- 

tellectualium.  Aristoteles.       Q.  17-XXXlI. 


SciENTiA  accidentalium  maxime  confert  ad 


scientiam  ejus  quod  quid  est.  Aristoteles. 
Q.  3,  m.  2-XXXlI. 

Scientia  omnis  ex  praeexistenti  est  cogpi- 
tione  principiorum.  Idem.  Q.  4,  m.  2, 
a.  1-XXXII. 

ScifiNTiA  per  effectum  est  scientia,  sed  indi- 
gnior  quam  scientia  per  causam.  Aristote- 
les.  Q.  14,  m.  3,  a.  2,  par.  1-XXXII. 

Scientia  creaturae  in  comparatione  crealoris 
quodam  modo  advesperascit,  itemque  lu- 
cescit  et  mane  fit,  cum  ipsa  referlur  ad 
laudem  dilectionemque  creatoris,  nec  in 
noctem  verlitur  ubi  non  creator  creatu- 
rae  dilectione  derelinquitur.  Augustinus. 
Q.  14,  m,  3,  a.  2,  par.  2.  Q.  incidens 
-XXXII. 

SciKE  arbilramur  unumquodque,  cum  cau- 
sam  cognoscimus,  et  quoniam  illius  causa 
est,  et  quod  impossibile  est  aliter  se  ha- 
bere.  Aristoteles.  Q.  17-XXXII. 

SciENTiA  de  humanio  est,  sapientia  de  divi- 
nis.  Augustinus.  Q.  39,  m.  1,  a.  1,  par. 
2  elquresitum  1-XXXII. 

Scientia  illa  cujus  finis  est  sciendi  gralia,  et 
quae  est  per  altissima  et  difficilia  homini 
scire,  vona'ur  sapientia.  Aristoteles. 
Ibidem. 

SciENTiA  ut  plena  et  perfecta  sit,  tria  exi- 
guntur,  scilicet  perspicacitas  sive  subtili- 
tas  scienlis,  et  quod  cognoscibile  sit  altis- 
simum  et  admirabilissimum,  et  quod 
medium  sit  proprium  et  efficax  ad  scien- 
tiam  faciendam.  Ibid. 

Scire  quidem  plura  possumus,  inlelligere 
vero  secundum  actum  tantum  unum. Ari- 
stoteles.  Q.  49-XXXII. 

SciENTiA  una  magis  altera  est  bonorum  et 
honorabiiium  dupliciler,  scilicet  aut  sub- 
jecli  dignilale,  aut  demonstralionum  cer- 
titudine.  Tract.  XII-XXXIII. 

SciBNTi^  practicse  stant  ad  opus.  Philoso- 
phus.  Q.  89,  m.  2-XXXIII. 

SciENTiA  mali  bono  deesse  non  potest  : 
scire  enim  malum,  bonum  est.  Boetius. 
Q.  121,  m.  1,  a.  4,  par.  3-XXXIII. 


INDEX  RERUM 


oo9 


SciENTiA  una  est   plurium   velut   amborum      Seraphin  proprietates  sexdecim.  Q.  39 

fiiiium  :  unius  tamquam  ejus  quod  est  ad  m.  1,  a.  i,  par.  1  et  quffisitum  2-XXXII. 

finem.  Aristoteles.  Q,  13o-XXXII[. 


Sedendo  et   quiescendo    fit  anima  sciens  et 
prudens.  Aristoteles.        Q.  39,  m.  1,  a.  1 
par.  3  et  qusesitum  1-XXXII. 


Semen  non  dat  tantum  causam  raaterialem, 

sed  etiam  efficientem.  Arisloteles.     Q.  30, 

m.  1,  a.  2  XXXII. 
Semen    dixit  Plalo    esse    parvum    aniraal. 

Q.  72,  ra.  3 -XX XIII. 
Semen  forraans  semen  viri  esl,  et  illud  pro- 

ducerel   semper  ad   similitudinera   patris 

generantis,  nisi  occasionaretur.        Q.  80, 

m.  1 -XXXIII. 
Seminales  rationes  sive  causales  quid  sint? 

Q.  31,  m.  1,  a.  i-XXXII. 
Semi.\ale  et  naturale  per  supposita  possunt 

esse  idem,  seu  ratione  differunt.       Q.  31, 

m.  1,  a.  1  adq.  I-XXXII. 
Seminales   potenlise   sunt  ad   institulionem 

naturee,  obedientiales  autem  et  causales 

sunt  ad  nalurse  corruptee  restaurationem. 

Q.  31,  m.  1,  a.  4-XXXI[. 


Sermonis  nobis  usum  Deus  qui  nos  creavit, 
induisit,  pro  eo  ut  cordis  occulla  nobis 
verbi  ministerio  panderemus.  Basilius. 
Q.  33,  m.  1-XXXn. 

Sermo  duplex,  scilicet  interior,  et  prolatus. 
Damascenus.  Q.  35,  m.  2-XXXII. 


Servitus  Iriplex,  scilioet  ab  obligatione  ma- 
teriae,  condilionis,  etpeccati.  Q.  39, 

m,  2.  a.  j,  par.  1   et  qusesitum  1-XXXII. 

Servu's  est,  qui  nuliam  habet  virlutcm  nisi 
ad  dominum  respiciens.       0.  136-XXXIII. 

Servitia  quanto  minus  debila,  tanto  magis 
sunt  grata.  Gi^egorius.  Q.  103,  m.  1 

-xxxin. 


SiGNUM  est.  quod  praeter  speciem  qu:^m  in- 
gerit  sensibus,  aliud  facil  in  notiliam  de- 
venire.  Augustinus.  Q.  3,  m.  3,  a.  4, 

par.  1.    Item,  Q.  31,   m.  2,  a.  2,  par.  i. 
Item,  Q.  35,  m.  2-XXXIf. 


SiMiLiTUDO  duplex,  scilicet  sequiparanliEe  si- 
Sensualitas  est  vis  animee  inferior,  ex  qua  ve  paritatis  et  imitationis.        Q.  21,  m.  1 

est  motus,  qui  intenditur  in  corporis  ex-         -XXXII. 

leriores  sensus  et  appelitus  rerum  ad  cor-      Similitudo  est  quorum  est  qualitas  una,  cum 
pus  pertinenlium.  Q.  92,  m.  1  inter  se  substantialiter  difierant.  Boclius. 

-XXXIII.  Q.  25,  m.  1-XXXII. 


Sensu  aliquo  destructo  perit  scientia  sensi-      Similitudo  est  ex  uno  quod  esi  in  pluribus. 
bilis  quod  per  illum  accipitur.  Q.  H,  Anselmus.  Q.  37,  m.  i-XXXII. 

m.  3,  a.  2,  par.  4-XXXII.  Similitudo  babitudinis  est  inler  creatorem  et 

creaturam.  Ibid. 


SiiRAPniN  a  proprietale  ignis  sunt  Seraphin 

nominata.  Q.  39,  m.  i,  a  1.  par.  1  et      SiMPLiciTiis  omnimoda,  proprietas  Crealoris 

quaesitum  i-XXXII.  est.  Q.  3,  m.  3,  a.  2-XXXlI. 


560 


INDEX  UEUUM 


SoL  a  sapienlibus  dator  vitae  diclus  est. 
Q..51,  m.  2  adq.  1-XXXII. 

SoL  iliustrat,  et  non  illustratur  :  stellae  illu- 
stranlur,  et  non  illustrant  :  luna  illustra- 
iur,  et  illustrat.  Q.  3",  m.  2-XXXlI. 


sis,  quifi  movet  eas  in  locis  suis,  sicut  oni- 
malia  movenlur  ab  anima,  non  tamen  mo- 
tu  processivo.  Q.  58,  m.  2-XXXlI. 

Stella  nulla  a  se  lucet,  sed  mutuato  lumine 
a  sole.  Aristoteles.  Q.  5<J-XXX1I. 


Species  est  totum   esse  individuorum.  Boe- 
tius.  Q.  T-XXXll. 


SPH^RiE  quae  plus  accedunt  ad  motorem  pri- 
mum,  simplicioris  motus  et  paucorum 
motuum  sunt,quam  illse  quse  plus  distant. 
Aristoteles.  Ibid. 


SuBJECTUM  intelligi  potest  sine  proprietale. 

Avicenna.  Q.  3^  m.  3,  a.  4,  par.  2 

-XXXll. 
SuBJECTUM  est  ens  in  se  completum,  quod  est 

causa  vel  occasio  accidentis  existendi  in 

eo,  vel  quod  sit  sibi   accidens.  Avicenna. 

Q.  13,  m.  1-XXXlf. 


Spiritus  est  qucedam  vis  animse  mente  infe- 
rior,  in  qua  imagines  rerum  imprimun- 
tur.  Augustinus.  Q.  27-XX\II. 

Spiritus  vehicula  sunt  formarum  anima- 
lium.  Q.  29-XXXII. 

Spiritus  in  corpore  discurrunt  sicut  lumina- 
ria  in  mundo,  et  sunt  instrumenla  virtutis 
naturalis,  vitalis  et  animalis.  Conslaben- 
luce.  Q.  oi,  m.  I-XXXII. 


Status  hominis  triplex  secundum  Augusti- 

num.  Q.  83-XXXIlI. 

Status  triplex,  scllicet  naturee,  gratiaj,  et 

culpee.  Q.  90,  m.  i-XXXllI. 

Status   quatuor   liberi    arbitrii    re?pondent 

quatuor  naturcE  hominis  statibus.  Q.  100, 

m.  2-XXXIII. 


Stellarum  unaquceque  ex  materia  sua  tota 
est,  propter  quod  eliam  non  transmutan- 
lur  ad  invicem.  Q.  47,  m.  .3XXXI1. 

Stella  dicitur  a  stando,  quia  non  mutat 
situm  imaginis  in  qua  posita  est.  Q.  58, 
m.2-XXXII. 

Stellj:  animalia  non  sunt,  nec  moventurab 
anima,  sed  a  virlute  jussu  Dei  facta  in  ip- 


Superbia  dicitur  tribus  modis  :  1.  Generali- 

ter,  scilicet  appetitus  altitudinis  vel  excel- 

lentiee  in  quocumque.  2.  Amor  proprii  bo- 

ni  cum  aversione  a  summo.  3.  Propriissi- 

me,  scilicet  appetitus  in  potestate  ad  di- 

gnitatem  pertinente.  Q.  21,  m.  2 

-XXXII. 
SuPEHBiA   habet   confusionis   deformilatem, 

non  confessionis  humilitatem.  Augustinus. 

Q.  87,  m.  3  XXXIII. 
Superbia    primum    fuit    in    peccato   Adse. 

Q.  107,  m.  4,  a.  2,  par.  2-XXXIM. 
SupERBiA  est  perversae  celsitudinis  appetitu?. 

Auguslinus.  (J.  ilO,  m.  1-XXXIlI. 

Superbia   est    amor    proprite    excellentise. 

Augustinus.  Ibid. 

SuPEHBiA  quffirit  pra^esse,  inanis  autem  glo- 

ria  excellere  in  laude.  Q.  116,  m.  2, 

al,  par.  4-XXXIII. 
Superbia  regiuaest  vitiorum.  Q.  116, 

m.  2,  a.  2,  par.  4-XXXnt. 
SuPERBiA  diaboli  causa  est  omnis  mali,  tam 

in  se  quam  in  homine.  Q.  118,  m.  2, 

a.  5-XXXlJI. 


Synderi£S1s  est  naturale  judicatorium,  in  quo 
scripta  est  lex  naturalis.  Basilius.  Q.  25, 
m.  2,  a.  3-XXXII. 


L\DEX  l\mVM 


Synderesis  esl  sciiililla  conscienlise,  qute  in- 

clinat  ad   bonutn    et  remurmurat  malo. 

Q.  25,m.  2,  a.  3-XXXII. 
Synderesis  dala  est  homini  in  adjulorium 

ad  resurgendum  de  peccato.  Hieronymus. 

Ibidem. 
Syndeuesis   est   ralionis   practicse   quse   est 

ordinativa  de  agendis.  Q.  99,  m.  2, 

a.  l-XXXIII. 
Synderesis  non  est  sine  voluntate  naturali, 

sed    nihil    est     voluntatis    deliberativre. 

Ibidem. 
Sy.nderesis     proprium     est     non     peccare. 

U.  99,  m.  2,  a.  2-XXXIII. 
SyiNDeresis  in  nullo  nec  viatore  nec  damnato 

exstinguitur  ex  toto.  Q.  99,  m.  2, 

a.  3-XXXlII. 
Synderesis  non  est  conscienlia  :   quia  syn- 

deresis  est  qui«dam  potentia  animee,  con- 

scientia  autem  est  habitus.  Q.  99, 

m.  3,  a.  2  XXXIII. 


5G1 

Q.  28,  m.  l 


Tempus  mensurat  esse,   et   locus   mensurat 

ens.  Q.  3,  m.  il,  a.  3,  par.  1-XXXII. 

Tempus  incepit  cum  mundo  isto,  el  mundus 

cum  tempore.  Auguslinus.  Q.  U 

-XXXII. 
In  TEMPORE  esse  est  in  numero  esse  numerante 

periodum   secundum   prius  et   posterius. 

Arisloteks.  q.  46-XXXIl. 

Temporalu  ab  Ecclesiasticis  personis  possunt 

amari  et  possideri  prout  sunt  instrunienla 

meriti  et  virtutis.  Q.  120_,  m.  1    a.  2 

-XXXIII. 

X.XXIIt 


Tentationis  sex  modi. 

-XX  XII. 
Textatio  est  impulsus  ad  illicitum.  Bugo. 

Ibidem. 

Tentatio  proprie  dicitur  actus  dsemonis, 
observatio  diaboli,  et  insidlatio,  et  circum- 
volatio,  qua  tola  die  instat  ad  hominis 
deceplionem.  jbid. 

Diabolus  proprie  loquendo  tentator  est  tri- 
plici  ralione  :  1.  Quia  invidife  proprium 
est  impugnare  bonos.  2.  Quia  obslinalus 
est  in  malo.  3.  Quia  prima^  lentationis  est 
inventor.  Q.  28,  m.  2-XXXII. 

In  TENTATiONEM  duci,  est  tcntatione  frangi 
et  superari.       Q.  28,  m.  2  ad  q.  I-XXXIl. 

Probabile  est,  quod  diabolus  de  illo  vilio  in 
quo  superatus  est  ab  aliquo  sanclo  per 
fecte,  non  habeat  potestatem  alium  trn- 
TANDi  de  caitero.  Q.  28,  m.  2  ad 

q.  2-XXXll. 

Sufficientia  modorum  tentandi  quos  Grcgo. 
rius  adducit.  Q.  28,  m.  3-XXXlI. 

Primus  mottis  tentationis  est  in  sensualitale, 
tamquam  a  serpente  :  secundus  in  inferio- 
ri  parte  rationis,  tamquam  in  muliere  : 
terlius  in  superiori  parte  rationis,  tam- 
quam  in  viro.  Ibid. 

Tentatio  diaboli  non  potest  esse  iii  aliquid, 
nisi  ex  licentia  conditoris.  Ibid. 

Deum  tentat,  qui  habens  quid  faciat,  sine 
ratione  committit  se  et  fidem  periculo, 
volens  experiri  ulrum  possit  liberari  a 
Deo.  Q.  28,  m.  8  ad  q.  4-XXXII. 

Tentationes  ad  quatuor  valent  specialiter, 
scilicet  ad  delicti  emundalionem,  ad  vir- 
tutum  probationem,  ad  humilitatera  et 
experimentum  proprire  fragilitatis,  et  ad 
gloriam  Dei  manifestandam.  Q.  28, 

m.  3  ad  q.  5-X.XXif. 

Tentationis  duo  genera,  unum  inlus  a  carne, 
quod  gravius  impellit  :  aliud  extra  ab 
hoste.  Q.  87,  m.  3-XXXllI. 

Tentatio  a  carne  semper  est  cum  peccato, 
quamvis  ei  non  consentiatur.  Augustinus. 
Q.  121,  m.  l,a.  2-XXXin. 

30 


5t>2 

Terr£  proprielales. 


LNDEX  REIUM 

Q.  23-XXXII 


TEitTLLLiA>A  haeresis,  quod  anima  ralionalis 
sil  spirilus  corporeus  lineamenlis  corpo- 
ralibus  figuratus.  0.6,  m.  1-XXXII. 


Thales  Milesius  dixit  animam  esse  substan- 
liam  semper  mobilem.  Q.  08 

ad  q.-XXXllI. 


TflEOPUAMA  est  iiluminatio  procedens  ab  in- 
lus  ad  manifcslationem  alicujus  occulti  de 
Deo.  Q.  49,  m.  1,  a.  1-XXXIl. 

Theopua.ma  proprie  dicilur  illuminatio  de- 
scendens  a  Deo  per  modum  gloriae,  per 
quam  elevatur  intellectus  angelicus  et  ii- 
luminatur  ad  cognoscendum  id  quod 
agendum  est  ex  ordinehierarchico  in  quo 
constitutus  est  Angelus.  Ibid. 


Tuuo«M  dicuntur  ex  eo  quod  sedent  :  et  ex  eo 
eedent,  quod  Deus  sedel  in  eis.  Bernardus. 
0.  39,  m.  1,  a.  i,  par.  3  et  queesitum  1 
-XX.XII. 

Proprietates  Turonohum  a  tribus  accipiuntur, 
scilicet  a  collocatione  quse  fit  in  throno,  a 
modo  susceptionis  quo  Ihronus  suscipit 
sedentem,  et  ab  usu  Ihroni.  Q.  39, 

m.  1,  a   1,  par.  3  et  qusesitum  2-XXXII. 


Tjmor  est  preeter  naturam  irralionabilis  sy- 

stole,    id     est,    contraclio.     Damascenus. 

Q.  132,  m.  1,  a.  2-XXXlII. 
TiMOR  est  fuga  mali  ne  perdat  quod  amat. 

Ibidem. 
TiMOR  quando  peccatum  sit,  et  quando  me- 

ritum  ?  Q.  132,  m.  l,a.  3,  par.  1 

-XXXIII. 
TiMOR  dividilur  in  sex,  scilicet  in  segnitiem, 

erubcsccnliam,    verecundiam,   admiratio- 

nem,  stuporem,  et  agoniam.  Damascmu». 

Q.  132,  m.  1,  a.  3,  par.  2-XXXIlI. 
TiMOR    naturalis     nuUum    peccatum     est. 

Q.  132,  m.   1,   a.   3,  par.  2.  Q.  incidens 

-XXXIII. 
TiMORE  Dei  ct  timore  humano  omnis  anima 

subjecla  debet  esse  polestatibus  sublimio- 

ribus.  Ibid. 

Tjmor  servilis  non  est  in  charilate,  in  quo 

quis  credit  Deo,  sed  non  in  Deum.  Augu- 

sllnus.  Q.  137,  m.  2-XXXIl. 


Totum  polestalivum  medium  est  inter  totum 
universale  el  totum  iiitegrale.  Q.  18, 

m.  i,  a.  3-XXXII. 

ToTUM  et  perfectum  idem  dico.  Philosophus. 
Q.  liU,  m.  1-XXXlII. 


TuNsij  pecloris,  aspersio  aquse  benediclce, 
benedictio  pontificalis,  oratio  dominicalis 
toUunt  peccatum  veniale.  Q.  115,  m.  4, 
a.  2-XXXIII. 


TiMOR  removet  ab  actu  peccati,  quamvis  vi- 

vat  in  eo  peccandi  voluntas,  elsequeretur  Tra^scorporatiohem  posueruut  Socrates  et 

opus,  si  speraretur  impunitas.           Q.  23,  Plato  melaphorice,  non  lilteraliter  intel- 

m.  1,  a.  3-XXXII.  ligendam.  Q.  72,  m.  4,  a.  3-XXXiII. 
TiMOR  opponitur  inani  gloriae,  sicut  humili- 

tas  superbiae.  Augustinus.       Q.  116,  m.  1, 

a.  3-XXXIlI.  TuMOa  mentis  fit  quatuor  modis,  qui  com- 

TiMOR  est  perturbatio  animi  in  exspectatione  prehenduntur  hoc  versu  : 

mali.  Augustinus.             Q.  132,  m.  1,  a.  2  £.r  se,  pro  merilis,  falso,  ijluaomnibu^,  inflant. 

-XXXllI.  q.  21,m.  ;]-XXXII. 


LNUEX  UI-ULM 


o(j:j 


Universale  immutabile  est  secundum  quid 
et  non  simpliciler.  Q.  3,  m.  3,  a.  3 

-xxxn. 

UiMYERSALE  secundum  Platonem  triplex  est, 
scilicet  ante  rem,  in  re,  el  post  rera. 
Q.  4,  m.  i,  a.  2-XXXn. 

UiMVERSUM  secundum  omues  partes  sui  mu- 
labile  est,  et  mutabiturde  statu  in  statum, 
sed  manebit  secundum  substanliam. 
Q.  3,  m.  3,  a.  3-XXXIl. 


Ab  UNO  non  est  nisi  unum,  in  agenlibus  per 
se  et  per  nalurie  necessitatem,  non  in 
agentibus  per  inteliectum  et  per  volunta- 
tem.  Q.  3,  m.  3,  a.  IXXXH. 


UsuRARius  pejor  est  fure. 
-XXXUl. 


Q.  120,  m.  -2 


Ve.male  fit  morlale  per  coutemptum  Dei 
adjunclum.  Q.  100,  m.  3-XXXni. 

VeiMale  non  separat  a  charitale.  Q.  112, 
m.  3-XXXIll. 

Veniale  peccatum  est,  quod  non  est  dignum 
poena  eeterna,  et  compatitur  secum  gra- 
liam  gratum  facientem,  quae  semper  im- 
petrat  veniam.  g.  115,  m.  4,  a.  3 

-XXXill. 


Veritas  prima  est,  qua  de  omni  verojudi- 

dicamus.  Augustinus.      Q.  3,  m.  2-XXXlI. 
Veritas    est    adeequalio    rerum    et  intelle- 

ctuum.  Aristoteles.  Q.  4,  m.  2,  a.  1 

-XXXII. 
Vera  pro  fulsis  approbare  non  est  de  natura 

liominis   insliluti,     sed    poeua    damnali. 

Augustinus.  Q.  87,  m.  4-XXXIIi. 

Vehitas  quae  perditur  in  mendacio,  non  pol- 

esl  recompensari  alio  bono.  Q.  125, 

m.  4-XXXIII. 


Versio.m  subjacent  ea  quee  a  versione  inci- 
piunt,  aut  secundum  naluram,  ut  corpo- 
ralia  composila  :  utsecundum  eleclionem, 
ut  spirituales  subatantiee.  Q.  3,  m.  3, 

a.  3-XXXlI. 


Uti   est  aiiquid    in    facultatem    voluntatis 

assumere  et  ad  aliud  referre  quo  fruen-      Vestigia   Dei  sunl    benignitas    visitationis, 


dum  est. 


Q.  36,  m.  1 -XXXII. 


Vapor  est  terra   vel  aqua   in  forma  aeris. 
Aristoteks.  Q.  48-XXXII. 


quia  viam  nobis  oslendit.  Greyorias. 
Q.  3,  m.  3,  a.  3.  par.  1-XXXII. 

Vestigi.i  Christi  sunt  exempla  operum  ejus. 
Ibidem. 

Vestigia  dicuntur  effectus  divinorum  et  cc- 
cultorum  judiciorum,  per  quse  judicia  Dei 
deprehenduntur.  Ibid. 

Vesiigium  est  obscura  et  imperfecla  simili- 
liludo,  per  quam  aliquid  de  nolilia  cjusee 
deprehenditur.  Ibid. 

Vestigium  quo  creator  apparet  in  crealura, 
per  simililudinem  dicitur  ad  vesligium 
pedis.  Ibid. 


56i 


INDEX  REKUM 


Vestigium  in  omni  re  creata  invenitur,  licet 
secundum  differenlem  modum  perfectionis 
et  imperfectionis.  Q-  3,  m.  3,  a.  3, 

par.  1-XXXlI. 

Dillerentia  inler  vestigium  et  nutum. 
Q.  :\,  m.  3,  a.  4,  par.  3-XXXlI. 


ViDERE  Deum  possumus,  comprehendere  ve- 

ro  miuime.  Augustlnus.  Q.  6,  m.  2 

-XXXIl. 
Visio  matulina  potior  est  vesperlina.     Q.  14, 

m.  3,  a.  2,  par.  2.  Q.  incidens-XXXII. 
ViDEUi  mulla  ut  multa  uno  intuitu  non  pos- 

sunt.  Q.  14,  m-  3.  a.  2,  par.  2 

-XXXII. 
ViDETUR  melius  res  in  specie  artis  quam  in 

seipsa.  Q.  14,  m.  3,  a.  2,  par.  3 

-XXXII. 
Visio  triplex,  scilicet  sensibilis,  imaginaria, 

et  intelleclualis.  Auguslinus.  Q.  27, 

m.  1-XXXiI. 


ViNUM  bonse  spei  reddit  hominem.  Q.  3, 

m.  3.  a.  4,par.  1-XXXII. 


AiK  nuncupalur,  quia  major  in  eo  vis  est 
quam  in  foemina.  Isidorus.  Q.  82, 

m.  1 -XXXIII. 


Beala  ViRGO  in  multis  illurhinavit  Angclos, 
Apostolos  et  Evangeiistas  per  doclrinara 
ante  assumptionem.  Q.  40,  m.  1, 

a.  2-XXXII. 


ViRTUS  nihil  aliud  est  nisi  ordo  amoris.  Au- 

gustinus.        Q.  14,  m.  4,  a.  7.  Item,  Q.  64 

-XXXII. 
ViRTUs  est  extremum  in  bono  uniuscujusque 

secundum  naturam.  Aristoteles,  Q.  17 

•XXXil. 


ViRius  consuetudinalis  et  intellectualis  gene- 

rationem  et  incrementum  sumit  ad  assue- 

tudine  el  doctrina.  Philosophus.       Q.  36, 

m.  1 -XX  XII. 
ViUTUS  estultimum  potentiae  iu  re.  Aristote- 

les.        Q.  39,  m.  2,  a.  1,  par.  2.  et  qusesi- 

tum  1  XXXII. 
ViuTus  finita  non  extendit  se  ad  molum  infi- 

nili  temporis.  Aristoteles.  Q.  53,  m.  3 

-XXXII. 
ViHTUTiis  inlellectuales  primi  parentes  per- 

fecle non  habuissent  in  prima  teneritudine . 

Q.  8oadq.  1-XXXlll. 
ViRTUTESsunt  duplices,  scilicet  infusce  et  ac- 

quisitae,  informes  et  formatse.         Q.  102, 

m.  3-XXXlII. 
ViRTUS  est  bona  qualilas  menlis,  qua  recle 

vivitur,  qua  nemo  male  utitur,  quam  Deus 

operatur  iu  nobis  sine  nobis.   Augustinus. 

Q.  103,  m.  1-XXXIII. 
ViuTUS  in  genere  est  habitus  circa  difficile  et 

bonum,oplimorLim  operativus.  Ari&toteles. 

Ibidem. 
ViRTus  est  in  passionibus   et  operationibus 

medium  duarum  maiitiarum,  quarum  una 

est  in  superabundantia,  et  altera  in  defe- 

ctu,  seJ  in  bono  exlremum  est.  Ibid. 

ViRTUs  est  habitus  in  modum  naturce  ralioni 

consentaneus.  Tullius.  Ibid. 

ViHTUS  estdispositio  mentis  bene  constitutae. 

Anselmus.  Ibid. 

ViuTUS  esl   omni  arte   cerlior.  Philosophus. 

Ibidem. 
ViUTUTEs  theologlciB  sunt  Ires,  scilicel  fides, 

spes  el  charitas  :  et  quatuor  cardinales, 

scilicet  prudenlia,    juslitia,   forliludo   et 

temperantia.  Ibid. 

ViRTUTUM  queedam  sunt  purgantes,  quaedam 

purgatorise,  et   qasedam    purgali   animi. 

Ibidem. 
ViHTUs,  signum,  prodigium  et  miraculura, 
idem   significant  secundum    suppositura, 
sed     differunt    in      modo     significandi. 
Q.  31,  m.  2,  a.  2,  par.  1-XXXII. 
ViRTUTES  illi  spiritus  dicuntur,  per  quos  si- 


L\DEX  RERLM 


5G;i 


gna  el  miracula  frequentlus  fiunt.  Grego- 
rius.  Q.  39,  m.  2,  a.  !,  par.  2  et 

qusejitum  1-XXXII. 

ViRTUS  a  qua  dicitur  ordo  yirtntum,  dicit 
tantam  abundantiam  potentiae,  quae  sui- 
met  imbecillilate  non  relinquit  aliquem 
deiformem  molum,  quin  possit  iu  illum. 
Dionysius.  Q.  39,  m.  2,  a.  1,  par.  2, 

et  qusesituna  i  XXXII. 

ViRTUTUM  proprietates.  Q.  39,  m.  2,  a.  1, 
par.  2  et  queesitum  2-XXXII. 


ViTiUM  ita  contra  naturam  est,  ut  non  possit 
nisi  nocere  naturae.  Q.  3,  m.  3,  a.  4, 

par.  1-XXXJI. 

ViTlUM  naturam  lcedit,  culpa  Deum  otTendit. 
Q.  107,  m.  2-XXXIlI. 


VoLUNTAs  Dei  una  est  voluntate  volentis, 
sed  non  est  una  unitate  voiitorum, 
Q.  3,m.  3,  a.  4-XXXII. 

VOLUNTAS    Dei    duplex,    OsXr^Ti;    et    SojXy,!'.;. 

Damascenus.  Q.  14,  m.  4,  a.  1 

-XXXII. 
VoLUNTAS  finis  est,  consilium  autem  eorum 

per  quae  devenilurad  finem.  Ibid. 

VoLUNTAS  omnis  in  ratione  est,  in  sensibili 

vero  parte  et  appetitiva  desiderium  et  ani- 

mus.  Aristoteles.  Ibid. 

VoLUNTAS  impossibilium   est,  volumus  enim 

esse  immortales.  Damascenus,   Gregorius, 


Arisloteles.  Q.  14,  m.  4,  a.  2-XXXII. 

VoLUNTAS  habet  quocumque  se  vertat  ralio- 
nem  semper  comitem  et  quasi  pedisse- 
quam,  non  quod  semper  agat  ex  ratione, 
sed  quia  numquam  absque  ratione  move- 
tur,  ita  ut  multa  agat  per  rationem  contra 
ralionem.  Bernardus.  Q.  16,  m.  2 

-XXXII. 

VOLUNTAS  est  animi  motus  cogente  nulio  ad 
aliquid  non  admittendum  vel  adipiscen- 
dum.  Augustinus.         Q.  99,  m.  1-XXXIIl. 

VoLUNTARiUM  est  cujus  priucipium  est  in  ipso 
consciente  singularia  in  quibus  est  actus. 
Aristoteles.  Ibid, 

VoLUKTAS  est  universaiis  motor  omnium 
potentiarum  animee.  Anselmns.  Ibid. 

VoLUNTAS  ex  fine  suo  cognoscitur  utrum  re- 
cta  vel  prava  sit.  .h<^^'s<//iws.  Q.  135 

-XXXIII. 

VoLUNTAs  duplex  est :  naturalis,  quae  semper 
bona  est,  et  deliberativa,  quae  potest  esse 
mala.  Q.  136-XXXIII. 

VoLUNTAS  pro  facto  reputatur.  Q.  138, 

m.  1-XXXIII. 

VoLUNTAS  et  actus  duo  quidem  sunf,  sed 
unum  peccatum  duplex,  per  maliliam 
voiuntatis,  et  per  malitiam  operis.  Prsepo- 
sitivus.  Ibid. 

VoLUNTAS  in  ratione  esl.  Q.  14,  m.  4,  a.  1 
-XXXII. 

VoLUNTAs  duplex,  scilicet  naturalis  et  ele- 
cliva.  Ibid. 


INDEX 

LOCORUM    SACR/E    SCRIPTUR/E, 
Qui   in   secunda   parte 

SFIM  THEOLOGIJ]  EXPLICANTUE. 

(ToM.   XXXII  ET   XXXIII). 


EX  VETERI  TESTxlMENTO. 


GENESIS 


Cap.  I,     1.  In  principio  creavit  Deus  coe- 

lumet  terram.  Q.  1,  Item,  Q.  11.  Et,  Q.  47 

-XXXII. 
I,     2.  Spiritus  Domi)ii  ferebatu»'  su- 

per  aquas.  Q.   i'-XXXII. 

I,   10,    12,   elc.  Vidit    Deus    quod    essel     bo- 

iium.  Q.  .'i.j -XXXII. 

I,   11.   Germinet   terra  herbam   virm- 

tem.  Q.  oH,   m.  .3-XXXII. 

I,    14.   Et  sint    in  siqna,  rf  ffmpora, 

et  dies,  et  annos.  Q.  .i8-XXXII. 


568  LNDEX  LOCOIIUM  SCrUPTriLE 

L    1">-    l't  hircant  in  firmameuto  ca^li, 

et  illuminent  terram.  O.  .jU-XXXIL 

I,  2i.  Producat    terra     animam    vi~ 

ventem.  O.  (il-XXXlL 

L  26.  Faciamus  luj)ninem  ad  imagi- 
?iem     cl    similitudinem    no' 

stram.  Q.  C»,  m.  2-XXXlL  Et,  O.  71-XXXIlL 

II,     7.  Inspiravit    in  faciem  ejus  spi- 

raculum  vitcc.  ().  72,  m.   l-XXXlll. 

III,  22.  Nunc  ergo  nc  /orte  mittat  ma- 
num  suam,  et  sumat  etiam 
de    ligno    vitse,    ct  comedat., 

et  vivat  in  3eternum.  Q.   J()(»,  m.  :i-XXXIIL 

XVIl,  li.  Masculus.,  cujus  prseputii  caro 
circumcisa  no7i  /uerit,  dele- 
bitur  anima  illa  de  populo 

^uo.  Q.   J07,  m.   i-XXXIII. 

XXII,     I.  Teniavit  JJeus  Abraham.  ().  28,  m.    l-XXXII. 


LXODI. 


\  II,   10.  Tulitque  Aaron  virgam  coram 
Pliaraone  et  servis  ejus,  quse 

versa  est  in  colubrum.  ().  30,  m.  1,  u.  l.-XXXII. 
XX,  0.  Ego  sum  Dominus  Deus  tuus 
fortis,  zelotes,  visitans  ini- 
quitatcm  patrum  in  filios,  in 
lertiam  el  quarlam  generu' 
tionem   eorum    qui   odcrunt 

me.  Q.   107,  m.   i,  a.   I-XXXIII. 

XXXIII,    11.   Ijiquchatur  Dominus  ad  Mog- 

scm  fnciead  facicm.  Q.  8'.l,  m.  2-XXXllL 


DEUTERONOMIL 


VI,   in.  JSon  lentabis  Dominum  Deum 

tuum.  Q.  28,  m.  3  ud  .i.  4-XXXIIL 


IN  II  PART.  Sl  :MM.T:  THEOLOGLE.  569 

XXXII,  8.  Constituit  terminos popidorum 
juxta  numerum  filiorum  Is- 
rael  :  vel  juxta  aliam  trana- 
lationem,  Angelorum  Dei. 

Q.  7.  Item,  0-  42,  m.  3-XXXIL 


111  REGLM. 


XXII,  22.   Ero  spiritus\mendax  in  ore  om- 

nium    Prophetarum.  Q.  27,  m.  3  ad  q.  1. 

Item,  Q.  34,  m.  2-XXXIL 


TOBLE. 


IV,  IL  Superhiam  numquam  in  tuo 
sensu,  aut  in  tuo  verbo,  domi- 
nari  permittas  :  inipsaenim 
initium  sumpsit  omnis  per- 
ditio.  Q.  21,  m.     2-XXXlL 


JOB. 


I,   13.  Evasi  ego  solus,  ut  nuntiarem 

tibi.  Q.  yy,  m.  2,  a.   I-XXXIII. 

III,     f).  Noctem  illam  tenebrosus  turbo 
possideat  :    non  computetur 

in  diebus  atini,  etc.  Q-  l^»  ^^-  ->  ^-  -• 

Item,  Q.  27,  m.  2-XXXIL 
V,     2.   Parvulumoccidit  invidia.    Q.  17,  m.  1,  a.  2-XXXIL 
VII,  20.  Quid  faciam  tibi,  o  custos  ho- 

minum  ?  0-  '^^^  m.  l-XXXIL 


o7() 


L\DEX  LOCORr.M  SCRll>TURvE 


X,     8. 

XI,     7. 
XVIII,   10, 

XXV,     2. 

XXV,     3. 

XXXI,  27. 

XXXVIII,  81. 


Q.  7 


Manus  tuce  feccrunt  me,  et  plas- 

maverunt  me  fotum   in  cir- 

cuitu. 
Forsitan  vestigia  Dei  compre- 

hendes.  Q.  3,  m.   3,  a.  4.  par 

Abscondita  est  in  terra  pedica 

cjus.^  et  decipula  ejus  super 

se7?iitam.  0.  27,  m. 

Qtn  facit  concordiam  in  subli- 

mibus  sui.s.  Q.   1 1 

Numquid  est  numerus  miliium 


m. 


ejus 


i,  a. 
Q. 


iS^  osculatus  sum  manum  meam 

ore  meo.  Q.   lifi,  m 

Njimquid  conjungere  valebis 
micantes  stellas  Pleiadas,  aut 
gyrum  Arcturi  poteris  dissi- 
pare  ? 

XL,    10.  Ecce  Behemoth   quem   feci   te- 
cum. 

XL,  14.  Hoc  est  initium  figmenti  Dei, 
quod  fecit  Deus,  ut  illudatur 
ei  ab  Angelis  ejus,  secuudum 
translationem  Septuaginta. 
Vulg-ata  habet  :  Ipse  est  prin- 
cipium  viarttm  Dei :  qui  fecit 
eum  applicabit  gladium  ejus. 
-XXXIL 
XLI,  Li.  Cor  ejus  indurabitur  tam- 
quam  lapis,  et  stringetur 
quasi  malleatoris  incus. 
-XXXII. 


•1,  a. 


Q. 
Q. 


o-XXXIII . 
,  l-XXXII. 

UXXXII. 

I-XXXII. 
.  7-XXXIL 
2-XXXIII. 

.S8-XXXII. 
i6-XXXIL 


Q.   18,  m.  2,  a.   1 


Q.  2;),  m.   1,  a.  4 


PSALMORUM. 


IV,     0.  Irascimini,  el  nolitc peccare.         Q.   119,  m.   I,  a.   2 

-XXXIII. 
IV,     7.  Signatum  est  super  nos  lumen 

vultus  iui,  Domine.  Q.  93,  m.   1-XXXlII. 

XVIII,     2.   Cceli  enarrant  gloriam  Dei.      Q.  3,  m.  3,  a.  i.  par.  1 

-XXXII. 
XVIII,   14.  Emundabor  a  delicto  maximo.  Q.  87,  m.  3. 

Item,  Q.   120.  m.  1,  a.  3-XXXIIL 


L\  II  PART.  SUMM.E  THEOLOGIJi:.  o7i 

XXVIIT,     7.    Vox  Domiiii  inlrrcidentis  flam- 

mam  ifjnis.  Q.  12.  m.  2.  Ttem,  Q.  3,  m.  3. 

a.  3.  Item,  Q.  31»,  m.  1,  a.  1.  par.  1  et  qusesitum  l 
-XXXIl. 
XXXII,   15.  Qiii  finxit  sigillatim  corda  eo- 

rum.  0.  4,  m.  2,  a.  3-XXXiL 

Item,  Q.  72,  m.  3  et  m.  4,  a.  1 -XXXIII. 
XXXV,  10.  Apud  te  est  fons  vilai.  Q.  3,  m.  3,  a.  3.-XXXIL 
XXXV,    12.  Xun    ve/iiat   mihi   pes    super- 

hiic.  Q.  1U7,  m.  i,  a.  2,  par.  2-XXXIIT. 

XXXVIIL     ~-   I^i  imagine  pertransil  Jiomo.  Q.   71-XXXIII. 

L,     7.  Ecce  in   iniquitatibus   roncep- 

tus  sum.  Q.   112-XXXIII. 

LXXVII,  49.  Immissiones  pcr  Angelos  ma- 

los.  Q.  27,  m.  2  ad.  q.  1. 

Item,  Q.  3i,  m.  2-XXXTI. 
LXXXIV,     6.  Aut  extendes  iram  tuam  in  ge- 

neratione  et  generationem.     Q.    107,  m.  I-XXXIII. 
CIIL     2.  Extendens    coelum    sicut    pel- 

lem.  Q.  o3,   m.  2-XXXIL 

CIII,      i.   Qui  facis  Angeios  tuos  spiri- 
tus,  et  ministros  tuos  ignem 

urentem.  Q.  6,  m.  1-XXXlI, 

CTII,  26.  Draco   iste    quem  formasti  ad 

illudendum  ei.  Q.    18,  m.  2,  a.  1-XXXIL 

CXVIII,  3L  Damihiintellectum.  Q.  27,  m.  3-XXXIL 

CXVIIL    I--L  Mirabilia  testimonia  tua,  ideo 

scrutata  est  ea   anima  mea.         Q.  32,  m.  t,  a.  l 
-XXXIL 


PROVERBTORLM. 


XXI  \  ,   10.  Septies  cadet  justus,  et  resur- 

get :  impii  autem  corruent  in 

malum.  Q.  115,  m.  4,  a.  2  et  4-XXXnL 

XXX,   16.  Ignis  numquam  dicit  :   Suffi- 

cit.  Q.  IIL  m.  '^- 

Item,  Q.  120,  m.    l,  a.  2-XXXlIL 


CANTICORLM. 


T,     :\.  necti  diliguntie.  Q.    104,  m.  3-XXXIiI. 

II,      i.   Ordinavit  in  me  charitatem.  Q.  1 1,  m.  i,  a.  3 

-XXXII. 


372 


INDEX  LOCORLIM  SCRIPTUR^ 

VIII,  0.  Qu3B  est  ista  qux  oscendit  de 
deserto,  deliciis  affluens, 
injiixa  super  dilectum  suum  ? 
-XXXII. 


Q.  40,  m.  1,  a.  2 


SAPIENTLE. 


I,   13.  Deus  mortem  non  fecit.  Q.  83-XXXIIL 

TI,  24.  Invidia  diaboli  mors  introivit 

in  orbem  terrarum.  Q.  28,  m.  2-XXXIL 

Item,  Q.  117,  m.  2,  a.  3-XXXIIL 
VII,  2(5.   Catidor  est  lucis  3ste?'nse,  etspe- 
culum  sine  maculo  Dei  ma- 
jestatis. 
XI,  21.  Omnia  in  mensura,  et  numero, 
et  pondere  disposuisti. 


Q.  6,  m.  2-XXXIL 


Q.  3,  m.  3,  a.  4, 
par.  2-XXXIL 


ECCLESIASTICI. 


X,    13.  Inilium   omyiis  peccati  est  su- 

p^-rbia.  Q.  21,  m.  2-XXXIL 

Item,  Q.  116-XXXIII. 
XVIII,     1.   Qui  vivii  in  seternum,  creavit 

omnia  simul.  Q.  1 1 .  Item,  Q.  46-XXXII. 

XXIV,     3.  Ego  ex  ore  Altissimi  prodivi, 
primogenita      ante      omnem 

creaturam.  Q.   11-XXXIL 

XXV,  33.  A  muliere  initium  factum  est 

peccati.  Q.  86,  m.  3-XXXIIL 

Item,  Q.  107,  m.  4,  a.  2,  par,  l-XXXIIL 

XXXIII,  29.  Multam  malitiam  docuit  otio- 

sitas.  Q.  118,  m.  1,  a.  2-XXXIIL 

XXXIV,  19.   Quinon  est  tentatus,quid  scit?    Q.  27,  m.  l-XXXII. 
XLII,  19.  Revelans  vestigia  occultorum.  Q.  3,  m.  3,  a.  4. 

par.  1-XXXlL 


IN  II  PART.  SUMiVLE  THEOLOGLE. 


)73 


ISAI^. 


V,     0.  Auferam  sepem  ejiis,  et  erit  in 

direptionem.  Q.  3(>,  m    .j-XXXII. 

VI,     6.    Volavit  ad  me    unus  de  Sera- 

phim.  Q.  34,  m.  I  et  3-XXXII. 

XIV,    l-.   Quomodo    cecidisti     de     coelo, 
Lucifer,    qui    niane    orieba- 


ris  : 

XTV,   13.  In  coelurn    conscendam,    super 

astra   Dei   exaltabo     solium 

meum. 

XTV,   13.    Verumtamen  ad  infcrnum  de- 

traheris,  ad  profundum  laci. 

XN^XIII,     7.  Angeli  pacis  amare  flebunt 


Q.  20,  m.   1-XXXlI. 


Q.  12,  m.  4-XXXII. 

Q.  2o,  m.3-XXXII. 
Q.  31),  m.  6-XXXIL 


XL^  12.  Quismensus  estpugillo  aquas, 
et  coelos  palmo  ponderavit  ? 
Quis  appendit  tribus  digitis 
molem  terrx,  et  libravit  in 
pondere  montes,  et  colles  in 
statera  ? 


Q.  43-XXXTT. 


XLIIf,     1.   Quis    est    iste    qui    venit    de 

Edom  ?  Q.  18,  m.  3,  a.  2,  par.    I-XXXIL 

Ttem,  Q.  40,  m.  I,  a.  2-XXXIT. 

Item,  Q.  89,  m.  2  ad  q.-XXXlII. 

LI,     6.  Cceli  sicut  fumus  liqiiescent.     Q.  3,  m.  3,  a.  3-XXXII. 

XLV,  T)  et7.  Ego  Dominus,  et  non  est  al- 
ter  :  formans  lucem  et  creans 
tenebras,    faciens  pacem    et 

creans  malum.  Q.  18,  m.  2,  a.  I-XXXII. 

LXVI,     L   Coilum  sedes  mea,  terra  autem 

scabellum  pedum  meorum.         Q.  12,  m.  i-XXXII. 
LXVT,  24.   Vermis  eorum  non  morietur.  Q.  23,  m.  2,  a.  3 

-XXXII. 


574  INDKX  LUCURUM  sailPTLR.E 


JLUEML^. 


II,   {').   iJuo  mala  fecit  popuhis  meus  : 

me     dereli(/ueru)it      fontein 

aquas  vivse,  et  foderunt   sibi 

cisternas,    cisternas    dissipa- 

tas,  etc.  Q.  114,  m.  3-XXXIll. 

11,   i(>.  Filii    Mempheos    el     Taphnes 

constupraverunt   te  usquc  ad 

verticem.  Q.  1)*J,  m.  2,  a.  2    VJ ,  \\\.  3,  a.  1 

-XXXllI. 
XIII,  23.  Si  mutare  potest  .Ethiojjs  pel- 

lem  suam,  aut  pardus  varie- 

tates    suas,   et    vos    poteritis 

bene  facere,    cum  didiceritis 

mulum.  Q.   9."-XXXIIl. 

\A,     'J.   Curavimus  Babylonem,  et  non 

est  sanata.       Q.  36,  m.  4  ad  q.  3,  el  m.  .''j-XXXil. 


thi{i:n()RUM. 


111,  0.  Conclusit  vias  meas  lapidibus 
quadris,  scmitas  meas  subver- 
tit.  Q.  117,  m.  I,  a.  3-XXXlll 


EZEGIIIEMS. 


1,    10.   Facies    aquilie     desuper    ipso- 

rum  quatuor.  Q.  99,  m.  2,  a.  3-XXXIlI. 

XVlll,  2(J,  Filius  nbn  portabit  iniquita- 
lem  palris,  et  pater  non  por- 
tabit  iniquitatem  filii.  Q.  I07-XXX1II. 


IN  11  PART.  SUMM.E  THEOLOeiLE.  57j 

XXVIII,   12.   Tu  signaculum  simililudinis.  Q.  10,  ai.  3. 

Item,  Q.  20,  m.  1.  Et,  Q.  25,  m.  1-XXXII. 
XXVIII,  13.  Li  deliciis paradisi  Dei  fuisii.  Q.  17,  m.  I-XXXII. 
XXVIIl,   13.   Omnis   lapis   prcliosus    operi- 

mentum  luuin.  Q.  42,  m.    2-XXXll 


DANIELIS. 


YII,    10.  Millia    milliiim    ministrabant 

ei.  Q.  7-XX\ll. 

X,   13.  Princeps   regni  Persarum  re- 

stitit   mihi     viginti    et    uno 

diehus.  Q.  30,  m.  6-XXXII. 

X,  20.  Nunc   revertar   ut  prselier  ad- 

versus  principem  Persarum, 

scilicet    contradicentem  tuis 

precibus  et  mea3  legalioni.  Q.  14,  m.  t,  a.  I 

-XXXII. 


ZACHARL^. 


I,   14.  Angelus  qui  loquebalur  in  me.     Q.  3a,  m.  1-XXXIl. 
IV,     7.  Ejceequabit     gratiam      gratix 

ejus.  Q.  90,  m.  3-XXXIll 


MALACHl^. 


II,  10.  Custodilc  spiritum  vestrum, 
et  uxorem  adolescentiiP  tu3d 
noli  despicere.  Q.  99,  m.  2,  a.  1-X\X1 


576  INDEX  LOCORUM  SaUPTUKyE 


EX  NOVO  TESTAMENTO. 


MATTH.EI. 


IV,   11.  Ecce  Angeli  accesserimt^  etmi- 

nistrabant  ei.  Q.   -ilj,  m.  i  ad  q.  2-XXX[r. 

VI,  9.  Pater  noster,  qui  es  in  coelis.        U.  12,  m.  4-XXXII. 
VI,   i;^.  Et    ne  nos   inducas  in    tenta- 

tioneni.  Q.  28,  m.  2-XXXII. 

VII,  18.  Non  potest  arhor  ho)ia    malos 

fructus  facerc,    neque  arhor 

mala  honos  fructus  facere.      Q.  lli,  m.  I-XXXIII. 
XII,   -U.  Spiriliis   hlasphemia   non    rc- 

mittetur.  Q.  140,  m.  3,  a.  3-XXXIll. 

XII,  36,  Omne  verhum  otiosum  quod 
locuti  fuerint  homines,  red- 
dcnt  raiionem  de  eo  in   die 

judicii.       Q.  17,  m.  1-XXXII.  Item,  Q.  100,  m.  3 
-XXXIll. 
XIII,    i-3.   Tunc  justi  fuUjchunl  sicut  sol 

in  reyno  Patris  eorum.  Q.  12,  m.  2-XXXII. 

XVUI,    10.  Angcli    corum    scmper    vidcnt 

facicm  Patris.  Q.  36,  m.  1  cl  i-XXXil. 

XXII,  3'.J.  Diliges  proximum  tuum  sicut 

teipswn.  Q.  1  i,  m.   \,  a.  3-XXXII. 

XXIIl,     0  el  10.   IJnus  est  Patcr  vester  qui    in 
ccpUs  est...    Magister   vester 

unus  est,  Chrislus.  Q.  26,  m.  2-XXXII. 

XXV.    lo.    Dedit      unicuiquc      sccimdum 

propriam  virtutcm.  Q.  00,  m.    1-XXXIlI. 

XXV,  41.  Discedite  u  mc,  maledicti,  in 
igncm  seternum,  riui  paratus 

est  diaholo  et  Angelis  cjus.  Q.  20,  m.  2. 

Ilem,  Q.  26,  m.  1-XXXII. 


IN  II  PART.  SrMM.K  TF.oLUdl.E.  577 

\XVI,  3i.  Anfequam    galliis    cantet,    tcr 

me  negabis.  Q.  18,  m.  o,  a,    1 -XXXII. 

XXVI.   o3.  An  putas  quia  non  possum  ro- 

gare   Patem,    et    exhihehit 

mihi  modo  plus  quam  duo- 

decim  legiones  Angelorum  ?  Q.  7 -XXXII. 


MAUCI. 


VI T,  18  £t  19.  Non  inteUigitis  quiu  omne 
extrinsecus  introiens  in  ho- 
mineni  non  potesi  eum  com- 
municare,  quia  non  \  intrat 
in  cor  ejiis,  sed  in  ventrem 
vadit,  et  in  secessum  exit 
purgans  omnes  escas  ?     Q.  110,  rn.  2  et  o-XXXil 


Licf:. 


V,  21.   Quis  potest   dimittcre  peccata, 

n isi  solus  Deus  ?  Q .   1 8 ,  i n .   i - X \ X II . 

X,   18.    Videham   Sataitam    sicut  ful- 

gur  de  coilo  cadentem.  Q.  20,  m.   I-XX\'II. 

X,  30.  Homo  quidam  descendehat  ah 

Jerusalem   in  Jericho,  et  in- 

cidit  in    latroncs,  qui  etiam 

despoliaverunt  eum,  etplagis 

impositis  ahierunt,  seminivo 

relicto.  Q-  17,  m.  I-\\\H. 

XII.  49.  Iqnem    vcni    mittere     in     ter- 

Q.  27,  m.:;-XXXII. 

XV,   10.    Gaudium   crit  coram    Angelis 

Dei  super  uno  pcccalore  pie- 

nitentiam  agente.  Q-  l''-\\\"' 

XVI,  22.  Factum  esl  autem  ut  moreretur 

mendicus,   et  portaretur  ah 

Angelis  in  sinum  Abrah.v.       Q.  36,  m.  i-\\\ll 


\XXII1 


578  INDEX  LOCORU.M  SCKIPTUR.E 

XXI,     3.    Vidua  liaec  pauper  plus  quam 
omnes  misit^    scilicet  in  ga- 

zophyiacium.  Q.  136,  m.  1-XXXlII. 

XXII,    io.  Apparuit  illi   Angclus  confur- 

tans  eum.  Q.  3r»,  m.  4-XXXlI. 


.lOAXNIS. 


I,     3.  Sine  ipso  factum  estnihil.        Q.  134,  m.  2-XXXIII. 
IH,  31.   Qui  de  ccelo  venit,  super  om- 

npsest.  Q.   107,  m.  2-XXXIII. 

Vlll,  44.  Illehomicida  erat  ah  initio.  Q.  24-XXXllI. 

VIII,  44.  Mendax  est,  et pater  ejus.  Q.  27,  m.  1  adq.  1 

-XXXII. 
Xlil,  27.  Et  post  huccellam  inlroivit  in 

eum  Satanas.  Q.  29-XXXII. 

XV,     ."),  Sine  me  nihil pole.slis  facere.    Q.  100, m.  1-XXXXIII. 


ACTUUM. 


V,     3.   Cur     tentavit     Satanas      cor 

tuum  ?  Q.  28,  m.  2. 

Item,  Q.  29-XXXII. 
VII,  56.  Ecce   video    ccelos  apertos,   et 

Jesum  stantema  dextris  Dei.     Q.  12,  m.  4-XXXII. 


AI)  HOMANOS. 


I.   20.   Invisihilia  ipsius,  scilicet  Dei, 
per    ea  quse  facta  sunt,  in- 

tellecta,  compiciuyilur.  Q.  3,  m.  2.  Item, 

Q.  U,  m.  3,  a.  2,  par.  3-XXXII. 


IN  11  PART.  SUMALE  TIIEOLOOLE.  571) 

II,  14.  Cum  yenlcs,  qme  letjem  non 
habent,  naUtraliter  ca  qua' 
legis  sunt  faciunt,  ejusmodi 
legem  non  liabentes,  ipsi  sibi 

sunt  le.T.  Q.  99,  m.  3,  a.  i-XXXIIl. 

IV,  6.  Sicut  et  David  dicit  heatitudi- 
nem  hominis,  cui  Deus  ac- 
cepto  fert  justitiam  sine 
operibus  :  Beati  quorum  rc- 

missse  sunt  iniquitates .       Q.  10",  m.  i,  a.  3,  par.  3 
-XXXIII. 
IV,   17.    Vocat  ea  quae  non  sunt,  tam- 

quani  ea  quse  sunt.  Q.  3,  m.  1,  a.  2. 

Item,  Q.  4,  m.  1,  a.  1,  par.  l-XXXIl. 
IV,   18.   Qui  contra  spem  in  spem  cre- 

didit.  Q.  31,  m.  2,  a.  l-XXXII. 

V,  19.  Per  inobedientiam  unius  ho- 
minis    peccatores     constituti 

suntmulti.  Q.  87,  m.  2.  Item,  Q.  107, 

m.  2,  a.  2,  par.  4-XXXIII. 
VI,   12.  Non  regnet  peccatum  in  vestro 

mortali  corpore.  Q.  107,  m.  3-XXXIII. 

VII,  20.  Si  autem  quod  nolo,  illud 
facio,  jam  non  ego  operor 
illud,   sed    quod  hahitat  in 

me,  peccatum.  Q.  92,  m.  3.  llem, 

Q.  111,  m.  1-XXXIII. 
VIII       0.  Prudentia  carnis  mors  est.  Q.  121,m.  l,a.  4, 

par.  3-XXXIIL 
IX,   16.  Non  volentis,  neque  currentis, 

sed  miserentis  est  Dci.  Q.  100,  in.  1-XXXTIL 

IX,  21.  An  non  habet  potcstatem  figu- 
lus  luti  e.r  eadem  massa  fa- 
cere  aliud  cas  quidem  in 
honorem,  aliud  vero   in  con- 

tumcliam  ?  Q.  18,  m.  2,  a.  1-XXXII. 

XI,   '!'{■.   Contra  naturam  insertus  es  in 

honam  olivam.  0-  31,  m.  -, 

a.  2,par.  2-XXXIL 

XIII,     2.   Qui  resistitpotestati,  Dei  ordi- 

nationi  resistit.  Q-  -^^-  "^-  -■^-  '' 

par.  3  et  qusesitnm   1 -XXXII. 


80  INDEX  IXICOULM  SCllIPTUR.E 


1  ;>(l  COUINTmoS. 


1,  20.  i\o}i)ie  stidtam  fecit  Deiis  sa- 

pientiam  hujus  mundi  ?    Q.  31 ,  ni.  1,  a.  3-XXXII. 
II,  22  et  23.   Omnia  vestra  sunt  :  vos  autem 

Christi,  Christus  autem  Dei.      Q.62,  ni.2-XXXII. 
IV,     7.   Quid  hahvs  quod    non  accepi- 

sti?  Q.  1(15,  m.  1,  Iteni,  Q.   116, 

m.  1  etm.  2,  a.  7-XXXIII. 
VI,   16.   Erunt  duo  iu  carne  una.  Q.  lOU-XXXIIl. 

VTT,     .^).  Nolite  fraudare  invicem,  nisi 
forie  cx  consensu  ad  tempiis, 

ut  vacetis  orationi.  Tbid.  Et,  Q.  110,  m.  1 

-XXXIII. 
X,   13.   Tentatio  vos  non  apprehendat 

nisi  humana.  Q.  28,  m.  3-XXXII. 

XI,     3.   Caput  mulieris,  vir.  Q.  82,  m.  2-XXXIII. 

XI,  7.  Mulier  gloria  viri  est.  Q.  (i,  m.  2  XXXII. 

XII,  II.   Ihec     omnia     operatur    unus 

atque    idem    spiritus,     divi- 

dens  singulis  proutvult.  Q.  94,  m.  2-XXXIII. 

XTII,     1.  Si    linguis    hominum     loquar 

et  Angelorum.  Q.  35,  m.  1  el3-XXXII. 

XV,  2i.   Cum      cvacuaverit        omnem 

principatum,    et  jxdestatem, 

et  virtutem.  Appcndix  ad  Q.  42-X XXII. 

XV,  48.   Qualis  terrenus,    tales  et  ter- 

reni.  Q.  107,  m.  4,  a.  3,  par.  2XXXITT. 


Ad  EPHESIOS. 


V,     5.  Avarus,  quod  est  idolorumser- 

vitus.  Q.  120,  m.  1,  a.  1  et2-XXXIIT, 


IN  II  PART.  SLMiVLE  THEOLOGl/E.  381 


AD  COLOSSE.NSES. 


I,   13.   Qid   est    imago    Dei   invisibi- 

lis.  Q.  r,,  .11.  2-XXXlI. 

111,  1.  Quse  snrsum  sunt  qiigeriie,  uhi 
Christus  est  in  dextera  Dei 
sedens.  Q.  12,  m.  2-\XXII 


II  ad  THESSALONICENSES. 


II,  4.  Extollitur  super  omne  quod 
dicitur  Deus,  aut  quod  coli- 
tur.  Q.  21,  m.  l-XXXII. 


I  ad  TIMOTHEUAL 


I,  17.  Soli  Deo  honor  et  gloria.     Q.  116,  ni.2,  a.  ;^-XXXII. 
H,   14.  Adam  non  est  seductus,  mulier 
autem  seducta  in  prsevarica- 

tionc  fuit.  Q.  87,  iii.  2  et  ."i. 

Item,  Q.  88-XXXIII. 
VI,   10.  Radix  omnium    malorum  est 

cupiditas.  Q-  ^l,  111.  2-XXXII. 

YI,    16.   Qui  solus  hahet  immorlalita- 

tem.  Q.  3,  m.  3,  a.  3,  Item, 

Q.  6,  m.  l-XXXII. 


oh2  1M)]:X  LOCORUM  SCIUFrURi^L 


A(l  HKBR.EOS. 


I,  14.  i\o/mc  oi/iut's  sinil  admiinstra- 
torii  spiritus,  in  ministerium 
missi  propter  eos  qui  liseredi- 

iatem  (■apientsalutis?  (j.  3.  Item,  Q.  7 

et  Q.  \M,  m.  l-XXXII. 
TT.     U.   Eumdutem,  qui  modicn  quam 

Angeli  minoratus  est.  Q.  36,  m.  1-XXXII. 

XT,  II.  Fide  el  ipsa  Sara  sterilis  vir- 
tutem  in  conceptione  seminis 
accepit.  Q.  32,  m.  1,  a.  2-XXXIl. 


JACOBl 


I,   13.  Deus       intentator      malorum 

est.  Q.  28,  m.  2-XXXn- 

IV,    II.  Nolite   detrahere    alterutrum., 

fratres.  Q.  117,  m.  2,  a.  2-XXXIM. 


I  PliTRl. 


I,    12.  tn  quemdesiderant  Angelipro- 

spicere.  Q.  iO,  m.  1,  a.  2-XXXII. 

II,  21.  Ckristus  passus  est    jjro    no- 

bis,   vohis  relinquens  exem- 

pluni,  ut  sequamini  vestigia 

cjus.  Q.  3,  m.  3,  a.  \,  par.  1-XXXTl. 

N',     8.   Circuit,  scilicel  diubulus,  quse- 

rens  quem  devorcl.  Q.29-XXX1I. 


IN  JI  PAlil.  SUMALE  TIIEOLOGL^. 


583 


II  PETRI. 


II,  4.  Deus  Angelis  peccantibus 
non  pepercit,  sed  rudcntihus 
inferni  detractos  in  tarta- 
rum  tradidit  cruciandos,  in 
judicitim  reservari. 


Q.  23-XXXlI, 


I  JOANNIS. 


I,  8.  Si  dixerimus  quia  pecca- 
tum  non  habemus,  ipsi  nos 
seducimus. 
III,  2.  Scimus  quoniam  cum  apparue- 
rit,simileseierimus,quoniam 
videbimus  eum  sicuti  est. 
-XXXII. 


Q.  ili,  111.  3-XXXlIL 


Q.  4U,  111.  i,  a.  i 


APOCALYPSIS. 


XII,     L   Draco   qui  de    coelo   projectus 

est    in    terram,    cauda    ter- 

liam   partem  slcllarum   tra  • 

xil.  Q.  20,  m.  2-XXXII. 

XI t,     7,  Faclum  est  pra^lium  ma(//iuni 

inccelo.  Q.  23-XXXII. 

XII,   12.  Descendit    diabolus     ad     vos, 

habens  iram  maijnam.  Q.25,m.  2,a.  1 

par.  2-XXXII. 
XIV,     o.  Sinc    macula  sunt   ante  thro- 

num  Dei.  Q.  11.^,  m.  t,  a.  :i-XXXIII. 


o»4 


INDEX  LOCORLM  SCRIPTUILE 

XXI,     i.    Vidi    coelum    novum  et     ter- 

ram  ?wvam...  Et  mare  jam 

non  est.  Q.  3,  m.  3,  a.  3-XXXII. 

XXI,  23.   Civitas  non  eget   sole,     neque 

luna,  ut  luceant  inea.  Q.  40,  m.  1,  a.  2-XXXIL 
XXII,     1.  Et      oslendit     mihi,       scilicet 

Angelus,   fluvium  aqux  vi- 

ta?,     splendidwn     tamquam 

rrystallum.  Q.  52-XXXIL 


iNDEX  mmum 


11«   PAES   SUMMiE  THEOLOGItE 

(QU^ST.    LXVIII-CXLI). 


Index  Tractatuum,    Qusestionum,    Membrorum,  Articulorum,  etc,  in  se- 
cundam  partem  Summae  Theologiae  (Quaest.  LXVIII-CXLI).  485 

Index  rerum  et  verborum  memorabilium  quae  in  secunda  parte  Summae 
theologiae  continentur  (Tom.  XXXII  et  XXXIII).  503 

Index  locorum  sacrae  Scripturae  quae  in  secunda  parte  Summae  theologiae 
explicantur  (Tom.  XXXII  et  XXXIII.  567 


Sancti-Amandi  (Gher).  —  Ex  typis  DESTEN.\Y,  Bussit:RE  Fratrum. 


3J 


743 

T 

=tfe 

< 

, 

00 

ro 

• 
> 

1H£  INSTIT 


1-4.3 


MMMHMMMMM